Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Welcome to this Plenary meeting. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber, and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and those are set out on your agenda. I would also like to remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting, and apply equally to Members in the Chamber as to those joining virtually.

Cyn i mi alw ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol am gwestiynau, hoffwn roi gwybod i’r Aelodau fy mod wedi derbyn dau gais am ddadl frys heddiw ar y cyfyngiadau coronafeirws newydd a fydd yn dod i rym ddydd Gwener—un cais gan Andrew R .T. Davies, ac un arall gan Adam Price. Mae'r rheoliadau sy'n llywodraethu'r cyfyngiadau hynny yn dal heb eu cyhoeddi heddiw. Nid yw dadl frys yn unol â Rheol Sefydlog 12.69 yn mynd rhagddi ar sail cynnig. O'r herwydd, ni fyddai'r Senedd wedi cael cyfle i bleidleisio ar y mater heddiw. Gallaf roi gwybod i’r Senedd fod y Llywodraeth wedi cyflwyno cynnig i’w drafod ddydd Mawrth nesaf ar yr un mater. Bydd y cynnig yn rhoi cyfle i'r Senedd gynnal pleidlais ystyrlon ar y cynnig ac unrhyw welliannau a gyflwynir. Rwy'n disgwyl i'r bleidlais honno ddylanwadu ar barhad y rheoliadau ai peidio. Bydd y terfyn amser ar gyfer cyflwyno gwelliannau'n cael ei ymestyn tan 4 p.m. ddydd Gwener. Gan fod gan y Senedd gyfle, felly, i ddadlau a phleidleisio ar y mater hwn yn ystod y Cyfarfod Llawn nesaf, nid wyf yn bwriadu galw'r naill Aelod na'r llall i gynnig dadl frys i'w chynnal heddiw. Fodd bynnag, rwyf am eu gwahodd i wneud rhai sylwadau ar y cofnod nawr. Andrew R. T. Davies.

Diolch, Lywydd, ac rwy'n ddiolchgar i chi am ystyried y cynnig a gyflwynwyd ar gyfer heddiw. Rwy'n deall bod yn rhaid i chi fel Llywydd bwyso a mesur wrth benderfynu sut i fwrw ymlaen â’r pethau hyn. Credaf ei fod yn gyfle a gollwyd. Clywaf yr hyn a ddywedwch am y Llywodraeth yn cyflwyno eu cynnig ddydd Mawrth nesaf i ni bleidleisio arno, ond mae hwn yn fater o gryn ddiddordeb i’r cyhoedd, ac yn sicr o fy mewnflwch, mae’r diddordeb hwnnw wedi’i fynegi’n rymus iawn, byddwn yn awgrymu, yn fy ardal etholiadol. Edrychaf ymlaen at weld yr hyn sydd gan y Llywodraeth i'w ddweud yr wythnos nesaf, a chan ei fod yn gynnig y gellir ei ddiwygio, edrychaf ymlaen at weld gwelliannau’n cael eu cynnig. Ond yn ei ddatganiad ddoe, dywedodd y Prif Weinidog nad oedd yr wrthblaid wedi cyflwyno unrhyw gynigion amgen. Wel, os nad ydym yn cael cyfle i ddadlau, mae braidd yn anodd cyflwyno'r cynigion hynny, gan mai diben datganiad Llywodraeth yw holi Gweinidogion ynghylch y datganiad y maent wedi'i roi gerbron y tŷ hwn. Rydym yn Senedd, rydym yn seneddwyr; os ydym am gael ein cymryd o ddifrif, dylem gael ein parchu a dylem gael cyfle i drafod y materion hyn a chynrychioli'r bobl sydd wedi ein rhoi yma. Ond rwy'n ddiolchgar am eich ystyriaeth, Lywydd, a chredaf mai'r Llywodraeth sydd wedi colli'r cyfle yma, ac yn yr achos arbennig hwn, wedi dangos amarch tuag at Senedd Cymru yn fy marn i.

And Siân Gwenllian, on behalf of Adam Price.

Thank you, Llywydd. By next Tuesday, of course, the new regulations will have been implemented. So, what further pressure can you as Llywydd put on the Government to ensure that we do have a vote on the principle of introducing these regulations before they come into force on Friday? A precedent was set with the firebreak lockdown, when there was an opportunity to vote prior to the introduction of those regulations. These changes to be introduced on Friday are substantial, and we also need to see the evidence that has led to their introduction. So, I would ask you whether there is any way in which you can put pressure on the Government to bring this debate forward before Friday.

Rwy'n derbyn yr holl ddadleuon a gafwyd gan y ddau Aelod. A’r gwir amdani yw nad oedd ateb cydamserol perffaith yn bosibl i mi. Ar ôl pwyso a mesur, felly, rwy'n ystyried mai'r hyn sydd orau i’r Senedd yw cael pleidlais ystyrlon ar y cyfle cyntaf yr wythnos nesaf, yn hytrach na chael dadl heb bleidlais ar gyfle cynharach heddiw.

Awn ymlaen yn awr gyda'r busnes fel y'i nodir ar y papur trefn. Yr eitem gyntaf yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, a daw’r cwestiwn cyntaf gan Mark Isherwood.

Drwy gydol y pandemig, mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi ystod o ganllawiau cynhwysfawr i gynorthwyo byrddau iechyd i atal achosion o COVID-19 rhag digwydd mewn ysbytai, a chyfyngu ar ledaeniad a difrifoldeb yr achosion pan fyddant yn digwydd.

Ddiwedd mis Gorffennaf, cysylltodd etholwr â mi i ddweud bod ei gŵr, a oedd yn dioddef o gyflwr nad oedd yn COVID, wedi cael gwybod gan nyrsys fod tri chlaf wedi cael diagnosis o COVID ar ei ward yn Ysbyty Maelor Wrecsam. Dim ond ar ôl i mi ymyrryd y cafodd ei symud i ward ochr un gwely gyfagos. Ni ddaliodd COVID-19. Y mis diwethaf, cysylltodd etholwr â mi i nodi bod ei dad, a oedd yn dioddef o gyflwr nad oedd yn COVID, wedi cael ei roi yn yr un ward am dri diwrnod a hanner, a heb yn wybod i'w dad a'i deulu, fod gan rai cleifion ar y ward honno COVID-19, a bod ei dad wedi cael ei drosglwyddo wedyn i Ysbyty Orthopedig Robert Jones ac Agnes Hunt, Gobowen, lle cafodd ganlyniad positif i brawf COVID-19, ac roedd wedi datblygu peswch a oedd yn gwaethygu ac yn peri pryder. Sut felly rydych chi'n ymateb i'r mab a ofynnodd: ‘Pam fyddech chi'n rhoi dyn oedrannus â phroblemau orthopedig ar ward gyda chleifion y gwyddoch fod ganddynt COVID-19? Pam na wnaethant ei ynysu er mwyn atal y risg o drosglwyddo’r feirws i ysbyty cyfagos yn Swydd Amwythig, ac er bod staff y rheng flaen yn cyflawni gwyrthiau, pam na all ystafell gefn y bwrdd iechyd reoli croes-halogi, iechyd a hylendid, a hefyd diogelwch a rheolaeth y cleifion y maent yn gyfrifol am eu diogelu?’

Wel, yn anffodus, fel y gŵyr yr Aelod, nid wyf yn gyfarwydd â'r amgylchiadau unigol, nac yn wir, fel y deallaf o'r hyn a ddywedodd, gan i’r etholwr brofi’n bositif yn ysbyty Robert Jones ac Agnes Hunt, nid wyf yn siŵr i ba adeg y gellir olrhain yr haint. Ond mae pwynt ehangach yma y mae'r Aelod yn ceisio ei wneud, ac mae’n ymwneud â pha mor llwyddiannus yw ein hysbytai yn rheoli'r cleifion sydd wedi profi’n bositif, a phan fyddwn yn cyhoeddi gwybodaeth am gleifion COVID a gofal COVID, dyna pam fod gennym adferiad wedi’i gadarnhau lle gwnaethant brofi'n bositif, mae gennym gategori ar gyfer achosion posibl, oherwydd er nad oes gennym brawf positif ar y pwynt hwnnw, mae’r ffordd y cânt eu trin a'u rheoli i geisio atal y risg o haint i bobl sydd wedi cael prawf negyddol ar gyfer COVID yn bwysig, ac mae gennym gategori o bobl sydd wrthi’n gwella hefyd.

Y rheswm pam fod ein grŵp trosglwyddiad nosocomiaidd—sef trosglwyddiad rhwng staff gofal iechyd ac eraill—wedi cyfarfod ac yn cael ei arwain gan ein prif swyddog nyrsio a’n dirprwy brif swyddog meddygol yw oherwydd ein bod yn cydnabod y risgiau sy'n bodoli. Ac os oes gan Aelodau enghreifftiau lle maent yn pryderu nad yw hynny wedi’i roi ar waith yn iawn, dylent godi hynny gyda'u bwrdd iechyd lleol wrth gwrs, ac os nad ydynt yn cael ateb boddhaol, dylent roi'r manylion i mi, ac rwy’n fwy na pharod i ymchwilio i’r mater.

Rwy'n clywed pryderon gwirioneddol am anawsterau staffio mewn ysbytai yn fy rhanbarth, gan gynnwys Ysbyty'r Tywysog Philip a phroblemau penodol yng Nglangwili yng Nghaerfyrddin. Dywedir wrthyf—ac mae hyn yn anecdotaidd, Weinidog, felly ni allaf fod yn siŵr a yw hyn yn wir—fod nyrsys a meddygon yn mynd yn sâl gyda’r coronafeirws, ac aelodau o'r cyhoedd yn pryderu p'un a ydynt yn ei ddal yn yr ysbyty, a ydynt mynd yn sâl yn yr ysbyty, neu a ydynt yn ei ddal yn y gymuned. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno bod ein staff yn gweithio'n anhygoel o galed; maent wedi gwneud gwaith ardderchog hyd yn hyn. A oes unrhyw beth arall y teimlwch fod angen ei wneud i sicrhau nad yw staff yn agored i heintiau mewn ysbytai—yn amlwg, nid yw o fewn eich rheolaeth chi na'r bwrdd iechyd p’un a ydynt yn cael eu heintio yn y gymuned—ac a oes unrhyw gefnogaeth neu ganllawiau pellach y gallwch eu darparu i'r byrddau iechyd yn hynny o beth mewn perthynas â salwch staff?

Ar y pwynt olaf, mae canllawiau penodol pellach y mae'n rhaid i'r Llywodraeth eu rhoi i fwrdd iechyd Hywel Dda. Maent yn ymwybodol o'r cyngor eithaf manwl sydd wedi’i ddarparu ar sawl achlysur. Cyhoeddwyd y canllawiau diweddaraf a ddaeth gan y grŵp trosglwyddiad nosocomiaidd hwnnw ar 6 Tachwedd. Ond mae'r rhain yn heriau anodd iawn i'w rheoli. Yn gyffredinol, mae oddeutu 3 y cant o’r achosion o’r coronafeirws sydd wedi'u cadarnhau yn dod o drosglwyddiad o fewn gofal iechyd. Yr her, serch hynny, yw y gwyddom fod hwn yn grŵp o'r boblogaeth sy’n agored i niwed, lle mae pobl yno i gael triniaeth ar gyfer cleifion mewnol. Felly, mae'r niferoedd yn isel, ond mae'r effaith yn sylweddol, ac mae'r un peth yn wir wrth edrych ar drosglwyddiad mewn lleoliadau caeedig eraill fel cartrefi gofal a charchardai yn benodol. Unwaith eto, mae poblogaethau carcharorion a phreswylwyr cartrefi gofal yn grŵp llai iach o fewn y boblogaeth yn gyffredinol. Ac mae hyn yn rhan o'n her—y gwahaniaeth rhwng trosglwyddiad cymunedol a staff sy'n byw yn y cymunedau hynny a hefyd yn agored i drosglwyddiad o bosibl yn y cymunedau hynny ac yna'n cyflwyno’r feirws o bosibl, yn ogystal â throsglwyddiad nosocomiaidd.

Er hynny, rwy'n gobeithio cadarnhau beth fydd ein sefyllfa gyda phrofion pellach ar gyfer staff, nid yn unig gyda’r profion wedi'u targedu rydym wedi'u cynnal pan fydd achosion yn codi, sy'n dal i fod yn rhan o'n dull gweithredu, ond p’un a allwn gael dull mwy cyffredinol o brofi, ac rwy'n gobeithio gallu gwneud y cyhoeddiad hwnnw o fewn yr ychydig ddyddiau nesaf. A bydd fy swyddogion ac arweinwyr y gwahanol fyrddau iechyd yn cyfarfod yfory, a hoffwn fod mewn sefyllfa i roi diweddariad i’r cyhoedd ac i'r Senedd yn yr ychydig dyddiau wedyn.

Weinidog, mae'n amlwg y bydd cyflwyno brechlyn o fewn y dyddiau nesaf, fel y dywedir wrthym, yn bwysig iawn ar gyfer rheoli'r feirws yn amgylchedd yr ysbyty. Wrth gwrs, un agwedd ar y brechlyn penodol hwn yw bod rhaid ei gadw ar -70 gradd canradd, sy'n golygu y bydd ei reoli a storio’r brechlyn yn dasg dechnegol anodd dros ben. A yw'n debygol y bydd brechu mewn ysbytai yn un o'r blaenoriaethau mwyaf pan fydd modd cyflwyno’r brechlyn yng Nghymru? A allwch roi mwy o wybodaeth inni ynglŷn â hyn?

Gallaf. Bydd y broses o gyflwyno'r brechlyn yn sicr yn helpu i atal rhai mathau o drosglwyddiad nosocomiaidd. Byddai hefyd o gymorth gyda thrigolion mewn cartrefi gofal o ran ein gallu i amddiffyn staff sy'n mynd i'r cartrefi gofal hynny a'r preswylwyr sy'n symudol. Mae’r Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu wedi darparu cyngor y mae’r pedwar prif swyddog meddygol wedi’i gymeradwyo, a chyfarfu Gweinidogion iechyd mewn galwad gynnar ben bore heddiw gyda swyddogion cyfatebol o’r Alban, Gogledd Iwerddon a Lloegr, ac rydym wedi cytuno, unwaith eto, i ddilyn y cyngor y mae'r Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu wedi'i roi ar flaenoriaethu. Yn y cyngor hwnnw, mae preswylwyr cartrefi gofal a phobl wirioneddol agored i niwed ar frig y rhestr, a’r grŵp nesaf yw pobl dros 80 oed a staff rheng flaen ym maes iechyd a gofal cymdeithasol.

Yn y datganiad ysgrifenedig a gyhoeddais heddiw, rwyf wedi nodi, oherwydd priodoleddau penodol brechlyn Pfizer, nad ydym yn credu y bydd modd inni fynd ag ef yn ddiogel i gartrefi gofal. Golyga hynny y bydd gennym nifer lai o ganolfannau brechu y bydd angen inni fynd â phobl iddynt. Nawr, yn ymarferol, ni fydd rhai preswylwyr cartrefi gofal felly yn cael y brechlyn hwnnw yn ystod wythnosau cyntaf y broses o’i gyflwyno. Mae angen inni ddeall y data diogelwch mewn perthynas â symud y brechlyn hwnnw o gwmpas mewn amser real mewn mwy o leoliadau, cyn y gallwn edrych, o bosibl, ar fynd ag ef i rywle arall. Nawr, mae hynny'n her, a golyga na fydd modd inni fynd â'r brechlyn at breswylwyr cartrefi gofal, sydd ar frig y rhestr o bobl agored i niwed. Byddant yn cael rhywfaint o amddiffyniad gennym drwy ein gallu i flaenoriaethu staff sy'n gweithio yn yr amgylcheddau hynny, yn ogystal â'n staff gofal iechyd rheng flaen. Felly, rwy'n dal i fod yn obeithiol y bydd y brechlyn hwn yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol. Ond dyna pam rwyf wedi dweud ar goedd a dywedaf eto fod brechlyn Rhydychen yn rhoi llawer mwy o allu inni ei ddosbarthu gan ei fod yn frechlyn y gallwch ei storio mewn oergell yn y bôn, felly ceir llawer llai o heriau logistaidd wrth ei gyflwyno.

Mae gwasanaethau diagnostig yn rhan sylfaenol o'r ffordd rydym yn darparu gwasanaethau iechyd. Amlinellir ein hymrwymiad i'r gwasanaethau hynny yn y datganiadau o fwriad ar gyfer delweddu a phatholeg, cynllun gweithredu Cymru ar endosgopi a'r strategaeth genedlaethol ar gyfer genomeg. Cefnogir y rhain oll gan nifer o raglenni cenedlaethol.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Fel y gwyddoch, bythefnos yn ôl, cyhoeddodd y grŵp trawsbleidiol ar ganser ei adroddiad ar y llwybr canser sengl ac effaith COVID-19 ar wasanaethau canser, ac un o'r argymhellion amlwg oedd buddsoddi mewn gwasanaethau diagnostig, mewn offer, mewn lleoliadau ac mewn pobl—pobl y mae eu hangen yn fawr. Mae Cymorth Canser Macmillan hefyd wedi tynnu sylw at yr angen i lefelau gwasanaethau diagnostig ddychwelyd i’r hyn oeddent cyn y pandemig, ac i lefelau uwch na chyn y pandemig mewn gwirionedd, fel y gellir mynd i’r afael ag unrhyw ôl-groniad sydd wedi'i greu o ganlyniad i COVID-19. Nawr, er mwyn gwneud hyn oll, mae angen i Lywodraeth Cymru ymrwymo adnoddau i'r gwaith o gyflawni hynny. A wnewch chi ymrwymo ar ran Llywodraeth Cymru i sicrhau y bydd cyllid ar gael i gynyddu adnoddau ar ffurf offer a gweithlu i wasanaethau diagnostig yng Nghymru?

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Wrth gwrs, trafodwyd rhywfaint o hyn gennym yr wythnos diwethaf yn y ddadl fer ar adroddiad y grŵp trawsbleidiol ar ganser. Hoffwn ddiolch unwaith eto, nid yn unig i’r Aelod, ond i Aelodau ar draws y Siambr sydd wedi tynnu sylw at y mater. Mae'n fater pwysig iawn—sicrhau bod gennym yr offer cywir, a hefyd, y staff cywir i allu defnyddio'r offer hwnnw i ofalu am bobl yng Nghymru. Rydym wedi buddsoddi dros £30 miliwn yn y tair blynedd diwethaf mewn offer diagnostig mawr a buddsoddwyd oddeutu £15 miliwn dros y flwyddyn hon mewn diagnosteg. Hefyd, wrth gwrs, agorais Academi Ddelweddu Genedlaethol Cymru ym Mhencoed, ac mae honno'n ein helpu'n fawr nid yn unig i hyfforddi cenhedlaeth newydd o bobl, ond i'w cadw yng Nghymru hefyd. Yn y dyddiau nesaf, byddaf yn cadarnhau ffigurau hyfforddi ar gyfer nifer o feysydd ar gyfer staff ar draws y gwasanaeth iechyd, a bydd hynny'n cynnwys materion yn ymwneud â diagnosteg hefyd. Rwyf hefyd yn disgwyl bod mewn sefyllfa yn y dyddiau nesaf i gadarnhau ble rydym arni gyda'r camau pellach ar y cynllun gweithredu cenedlaethol ar endosgopi hefyd. Nid yw'n fater o os byddwn yn buddsoddi yn nyfodol diagnosteg; mae'n ymwneud â faint y byddwn yn ei fuddsoddi. Ac rwyf am ailadrodd yr ymrwymiad a roddais i'r Aelod yr wythnos diwethaf y byddwn yn ymateb yn briodol ac yn ysgrifenedig i adroddiad y grŵp trawsbleidiol ar ganser, gan gynnwys yr adrannau ar y gweithlu diagnostig.

Weinidog, byddwch wedi clywed o'r blaen am y potensial am ddiagnosteg gynnar rydym wedi’i weld yn ysbyty Baglan, er enghraifft, pan ydym yn sôn am ganserau. Rwy’n gobeithio y bydd yr adroddiad y cyfeiria David ato yn sicrhau bod y gwaith yno'n parhau yn gyflym. Ond roeddwn am ofyn i chi’n benodol heddiw am rôl deintyddion, gan fod eu rôl yn sylwi ar ganserau posibl yn y geg yn ystod triniaethau arferol yn dra hysbys. Mae'n ddealladwy fod y canllawiau cyfredol i ddeintyddion yn gyfyngol, ond a ydych yn gwybod i ba raddau y mae'r ffigurau canfod cychwynnol ar gyfer canserau'r geg wedi cael eu heffeithio ers mis Mawrth, ac a fyddech yn ystyried adolygu'r canllawiau pe bai gostyngiad amlwg wedi bod?

Na, nid oes gennyf ffigur penodol ar gyfer y gostyngiad yn y nifer o ganserau'r geg a gaiff eu canfod, ond rwy'n cydnabod bod deintyddion yn gwneud mwy o lawer na chyfrif faint o ddannedd sydd gennych a rhoi llenwadau. Maent yn gwneud gwahaniaeth enfawr i hylendid y geg mewn ystod o feysydd, gan gynnwys helpu gyda rhybuddion cynnar o ganser y geg. Felly, mae'n faes sy'n peri pryder. Credaf fod pwynt pwysig iawn i bob un ohonom sy’n ymwneud â’r hyn a ddaw ar ôl COVID, gan y gwyddom fod niwed sylweddol wedi'i wneud eisoes. Gwyddom fod angen inni gymryd camau pellach i gadw mwy ohonom yn fyw ar gyfer y dyfodol. Ond gwyddom hefyd ein bod yn gohirio ac y bydd yn rhaid inni ymdrin â nifer sylweddol o heriau gofal iechyd ar ôl y pandemig. Felly, mae hwn yn un o'r meysydd hynny, ac nid ydym yn deall hyd a lled hynny eto, pryd y bydd angen inni gynllunio ar ei gyfer a chyflawni yn ei herbyn. Pryd bynnag y bydd yn ddiogel ac yn briodol i wneud hynny wrth gwrs, byddwn yn galluogi ac yn annog gofal iechyd pellach i gael ei ddarparu. Nid wyf am golli golwg ar y pwynt a wnaethoch am y gwaith a ​​wnaed yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot ar symptomau amhenodol, a'r un peth yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Unwaith eto, mae hynny'n rhan o'r hyn rwy’n disgwyl inni ei ddatblygu a’i gyflawni yn y dyfodol, ynghyd â chyngor gan ein clinigwyr yn y rhwydwaith canser.

Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.

Thank you, Llywydd. Today is such an encouraging day in terms of the announcement that the first vaccine has been approved. The way I see it is that we are at the beginning of the final chapter of this pandemic. But, of course, as we move towards the light at the end of the tunnel, then we do need to distribute this vaccine. We've already heard mention of the fact that the group on top of the priority list, along with health and workers, namely those living in care homes, won't be able to be vaccinated for reasons of practicality. That's a matter of concern, I have to say. Does the Minister share my concern that setting priorities and then saying immediately that the objective of reaching that priority group cannot be met undermines the confidence that people will have in the process for the distribution of this vaccine?

Na, nid wyf yn derbyn pwynt yr Aelod o gwbl; credaf ei bod yn hynod bwysig ein bod yn dilyn nid yn unig y cyngor proffesiynol ond y cyngor ar ddiogelwch ac effeithiolrwydd y brechlyn. Ac mae'n bwysig nodi, unwaith eto, ein bod yn siarad am yr un brechlyn hwn, brechlyn Pfizer sydd wedi'i gymeradwyo i gael ei gyflenwi heddiw, brechlyn y mae angen ei storio ar -70 gradd canradd. Wedyn, wrth ei dynnu allan, ac wrth i chi ei drosglwyddo, os na chaiff ei gadw o dan yr amodau hynny, mae'n dechrau dadmer. A'r broblem yno yw mai nifer cyfyngedig o gyfleusterau storio sy'n bodoli, ac mae ei drosglwyddo o'r cyfleuster storio i ganolfan ddosbarthu a chyflenwi'n golygu ei fod yn dadmer wrth i chi ei symud. Os ydym wedyn yn ceisio’i symud i fwy na 1,000 o gartrefi gofal ledled Cymru, ni allwn fod yn sicr y bydd yn dal i fod yn effeithiol i'w ddefnyddio ym mhob un o'r cartrefi hynny, ac nid yw'n rhywbeth y gallwch drosglwyddo cyfeintiau bach ohono. Felly, yr her wedyn yw sut y gallwn ei ddanfon yn ddiogel i gymaint o bobl â phosibl, yn unol â'r blaenoriaethau sy'n bodoli. A dyna'n union rydym yn ei wneud.

Dyma hefyd pam rwyf wedi dweud yn glir fod cryn dipyn o obaith wedi'i fuddsoddi ym mrechlyn Rhydychen, oherwydd os caiff hwnnw ei gymeradwyo i gael ei gyflenwi hefyd, mae hwnnw’n rhywbeth y gallwch ei ddarparu mewn ffordd sy’n fwy cyfarwydd i ni. Felly pan fyddaf yn cael fy mrechlyn ffliw, rwy'n mynd i fferyllfa gymunedol, rwy'n cael pigiad yn fy mraich, a dyna ni. Nid oes proses storio gymhleth; mae’r un peth yn wir gyda meddygfeydd a mannau eraill. Gellir storio a symud brechlyn Rhydychen o dan yr amgylchiadau hynny, ac felly byddai hwnnw'n sicr yn gwneud gwahaniaeth mwy o lawer, nid yn unig i breswylwyr cartrefi gofal, ond i grwpiau eraill o bobl sy'n gaeth i'w cartrefi a fydd ar frig y rhestr o bobl agored i niwed. Mae'n ymwneud â diogelu'r bobl hynny, a dyna pam ein bod wedi tynnu sylw at yr her ymarferol, o byddwn yn parhau i fod yn onest ac yn agored gyda phobl ym mhob un o'r dewisiadau a wnawn.

Thank you for that response. No one, of course, would deny the challenges arising from the circumstances in which the vaccine has to be stored. My second question also refers to that distribution challenge; it's on ensuring that there is equal opportunity for people, wherever they are in Wales, to have the vaccination. It's been suggested to me in briefings from officials that this vaccine isn't the most appropriate, perhaps, for harder-to-reach areas—rural areas, for example. But, of course, we only have this one that's been approved at the moment. So, can we have an assurance that people will be treated equitably in terms of being able to access the vaccine, if they are in the particular target group, whether they're in Wrexham or Risca or Aberdaron or Aberdare?

Ydw, rwy'n fwy na pharod i roi sicrwydd i'r Aelod y bydd tegwch ar draws y boblogaeth, ar draws y ddaearyddiaeth, i sicrhau bod cyfleoedd i bobl ddod i gael eu brechu. A chredaf fod hwnnw'n bwynt pwysig arall—i ddod i gael eu brechu. Felly, bydd y GIG yn cysylltu â phobl ac yn eu gwahodd i ddod i ganolfan frechu. Felly, ni ddylai pobl ffonio fferyllfeydd na meddygon teulu na’r clinigydd sy'n eu trin i ofyn pryd y byddant yn ei gael; bydd y GIG yn cysylltu â chi ac yn eich gwahodd i ddod ac yn rhoi’r cyfle i chi. Mae’r swp cyntaf yn 800,000 dos, felly 400,000 o bobl ledled y DU. Byddwn yn cael ein cyfran o hynny ar sail poblogaeth, ac yna rydym yn disgwyl y bydd sypiau pellach yn cael eu cyflenwi cyn diwedd eleni, gyda set arall yn y flwyddyn newydd hefyd. Unwaith eto, cafodd hyn ei ategu yn ein sgwrs rhwng y pedair gwlad y bore yma. Felly, bydd tegwch o fewn y DU mewn perthynas â’n cyflenwad. Rydym hefyd wedi cytuno ein bod am ddechrau brechu ar yr un pryd, a gallwn symud ymlaen i sicrhau y ceir tegwch ar draws y wlad, a dyna'n union beth fydd ein cynlluniau yng Nghymru yn ei gyflawni, fel y byddech yn ei ddisgwyl.

Thank you for that assurance. It is important in order to ensure that Wales gets its share of every batch, not just the whole order, and that the various countries and the nations of the UK can start the process simultaneously. 

We are awaiting approval of at least two further vaccines in the short term, hopefully. The Minister will be aware that the question of the reliability of the Oxford vaccine—AstraZeneca—has been the cause of some debate recently. We very much hope that it will be sufficiently effective for approval, but it may not be as effective as the other vaccinations. But—and this crucial—it may be cheaper. Can we have an assurance that decisions on which vaccines are to be used where, in terms of various geographical areas or various contexts, won't be made on the basis of cost?

Bydd yr unig ddewisiadau y byddwn yn eu gwneud ynglŷn â chyflenwadau’r brechlyn a ddaw i Gymru yn cael eu gwneud ar sail sut y cânt eu darparu'n effeithiol i ddiogelu pobl ar draws y boblogaeth, a threfn y flaenoriaeth yn erbyn anghenion a budd clinigol pobl, gan ystyried yr heriau ymarferol sydd ynghlwm wrth ddarparu’r brechlyn hwnnw. Fel rydym newydd sôn, mae brechlyn Pfizer yn creu her benodol. Byddwn yn aros i weld beth sydd gan y rheoleiddiwr i'w ddweud am y brechlynnau eraill. Er ei fod yn addawol, rydym wedi bod yn ofalus iawn ac yn glir iawn er mwyn peidio â cheisio rhoi'r argraff i bobl y bydd popeth yn cael ei ddatrys a bod yr holl beth yn anochel. Mae'n rhaid inni sicrhau bod y broses reoleiddio yn cael ei gwneud mewn ffordd sy’n golygu bod pobl yn credu yn niogelwch ac effeithiolrwydd y brechlyn, a byddwn yn eglur gyda'r cyhoedd ynglŷn â’r pethau hynny. Mae'n bwysig iawn bod yn eglur nad gwleidyddion sy’n penderfynu a yw brechlyn yn ddiogel; mae rheoleiddiwr annibynnol yn gwneud hynny. Gan wleidyddion a'n gwasanaeth iechyd gwladol wedyn y mae'r cyfrifoldeb am ddarparu'r brechlyn hwnnw'n deg ar draws y boblogaeth i sicrhau'r dyfodol y mae pob un ohonom am ei gael y tu hwnt i'r pandemig cyfredol hwn, gobeithio.

Leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Lywydd. Weinidog, mae heddiw’n ddiwrnod newyddion da, diolch byth, ar ôl llawer o ddyddiau tywyll, a dweud y lleiaf. Rwy'n canmol pawb sydd wedi bod yn rhan o’r gwaith o ddatblygu'r brechlyn, neu’r brechlynnau, gan y bydd rhai eraill, gobeithio, yn dod i’r amlwg yn y dyfodol heb fod yn rhy bell. Diolch am eich datganiad y bore yma hefyd; roedd yn ddatganiad manwl ac ystyriol iawn, yn fy marn i, ac fe ychwanegodd lawer o wybodaeth fuddiol y gallem, fel Aelodau etholedig, ei rhoi i’n hetholwyr. Pwynt yr hoffwn ei godi gyda chi yw'r derminoleg rydych wedi'i defnyddio, ac y mae'r wasg eisoes wedi dechrau ei defnyddio yn anffodus, pan fyddwch yn sôn am y math o gerdyn credyd a fydd yn cael ei roi i chi pan fyddwch yn cael eich apwyntiad cyntaf ac a fydd yn cynnwys manylion ynglŷn â’r math o frechlyn rydych wedi'i gael a'r dyddiad y byddwch yn cael eich adalw am ail bigiad. Fel rwy'n dweud, rwy'n nodi bod y wasg eisoes wedi dechrau ei alw’n gerdyn adnabod. A allwch gadarnhau nad cerdyn adnabod yw hwn, ac nad oes ganddo unrhyw statws cyfreithiol, ac mai cerdyn gwybodaeth yn unig ydyw a fydd yn cynorthwyo'r unigolyn sy’n cael eu brechu i gael y brechlyn dilynol, yn amlwg, a phan fydd y brechlyn dilynol wedi'i roi, ni fydd ganddo unrhyw statws cyfreithiol pellach?

Nid cerdyn adnabod mo hwn. Nid oedd unrhyw fwriad erioed iddo fod yn gerdyn adnabod. Nid yw gwneud hynny o fewn ein pwerau. Mae a wnelo'n syml ag atgoffa pobl pryd i ddychwelyd i gael eu dos nesaf o'r brechlyn, er mwyn sicrhau eu bod yn cael eu diogelu’n briodol. Ac wrth gwrs, bydd yn gwneud gwahaniaeth i’r bobl y dônt i gysylltiad â hwy. Felly, nid oes agenda arall yma o gwbl. Mae'n ymwneud â sicrhau ein bod yn gwneud y defnydd gorau o'r brechlyn a'r cyfle y mae'n ei ddarparu i bob un ohonom.

Rwy'n ddiolchgar am eich eglurhad, oherwydd yn sicr, rwy’n ei ystyried yn gerdyn apwyntiad, yn hytrach na cherdyn adnabod. Ond fel y dywedais, mae rhai rhannau o’r cyfryngau eisoes yn cyfeirio ato fel cerdyn adnabod, a chredaf fod hynny'n destun gofid. O'ch ateb, rwy’n cymryd na fydd gan y cerdyn hwn unrhyw statws cyfreithiol.

Os caf symud ymlaen at ddyrannu, fe sonioch chi am rai o'r pwyntiau ynghylch dyrannu wrth y siaradwr blaenorol, ond bydd y swp cyntaf hwn a ddaw i ni yn cynnwys oddeutu 40,000 dos i Gymru, a fydd, o'i dorri yn ei hanner, gan ei fod yn frechlyn dau bigiad wrth gwrs, yn brechu 20,000 o unigolion. Man cychwyn bach iawn yw hwnnw, yn amlwg, ond mae’n fan cychwyn i'w groesawu. Sut y bydd y Llywodraeth yn penderfynu sut y bydd y nifer hwnnw’n cael ei wasgaru ledled Cymru? Rwyf wedi clywed am y grwpiau blaenoriaeth, ac rwy'n derbyn rhesymeg y grwpiau blaenoriaeth, ond gyda 20,000 dos yn unig ar gael, nid yw hynny hyd yn oed yn mynd i gyffwrdd â'r ochrau o ran ymdrin â'r grwpiau blaenoriaeth hynny, heb sôn am y gwasgariad daearyddol y mae angen ei ystyried hefyd. Felly, a allwch egluro’r syniadau y tu ôl i'r rhesymeg ar gyfer pennu sut y caiff yr 20,000 dos cyntaf eu dyrannu? Yn bwysig, gan y gwyddom y bydd y gyfran gyntaf yn gyfanswm o 800,000 dos ledled y DU, gyda’n dyraniad ninnau, fel y dywedais, oddeutu 40,000, pryd fydd y dyraniad nesaf yn cael ei ryddhau ar gyfer y brechlyn penodol hwn? Rwy'n cymryd y bydd hynny’n digwydd yn y flwyddyn newydd, ond a ydym yn gwybod faint, a beth rydym yn ymdrin ag ef?

O ran yr 800,000, rydych yn llygad eich lle y bydd ein cyfran ar sail poblogaeth ychydig o dan 40,000 dos, felly gellir diogelu ychydig o dan 20,000 o bobl, gan fod angen dau bigiad arnynt. Bydd hynny’n digwydd yn unol â maint y boblogaeth ar draws y byrddau iechyd. Cytunwyd ar hynny gan fwrdd y rhaglen frechu yng Nghymru. Felly, unwaith eto, ni fyddwn yn dweud, er enghraifft, y bydd gogledd Cymru yn cael y gyfres gyntaf o'r brechlyn i gyd, ac y gall gweddill y wlad aros. Felly, bydd pob rhan o'r wlad yn cael rhywfaint o ddosau.

Mae Llywodraeth y DU yn caffael y brechlyn ar gyfer y DU gyfan, ac rydym wedi cytuno, mewn perthynas â chyfrannau teg, ar y gyfran ar sail poblogaeth sy'n mynd i fformiwla Barnett ar gyfer pob gwlad yn y DU. Felly, byddwn yn cael cyfran ganrannol warantedig o unrhyw gyflenwad i'r DU. Y cadarnhad heddiw, unwaith eto, ar ôl y swp cyntaf o 800,000, yw ein bod yn disgwyl wedyn y bydd mwy o frechlynnau yn cael eu darparu ym mis Rhagfyr. Nid ydym wedi cael yr union ffigurau eto, ond ceir arwyddion y gallwn ddisgwyl y bydd sawl miliwn yn cael eu darparu ym mis Rhagfyr. Ond fel y gwyddoch, gan fod angen dau bigiad arnoch i gael eich diogelu, gyda phoblogaeth o oddeutu 60 miliwn yn y DU, hyd yn oed os cawn 2 filiwn, dyweder, ni fydd hynny’n ddigon ar gyfer y boblogaeth gyfan, a dyna pam fod angen inni fod yn wirioneddol glir fod angen brechlynnau lluosog arnom, ac i fwy o frechlynnau gael eu darparu i'r DU er mwyn inni allu diogelu'r boblogaeth gyfan.

Mae hyn yn dibynnu hefyd, wrth gwrs, ar y gwaith o weithgynhyrchu’r brechlyn yng Ngwlad Belg, ac ni waeth beth sy’n digwydd ar ddiwedd y flwyddyn ac sy’n effeithio ar fasnachu a chysylltiadau eraill, mae Llywodraeth y DU wedi dweud, os bydd unrhyw broblemau mewn perthynas â throsglwyddo a phorthladdoedd, y byddant yn hedfan y brechlyn yma hefyd, ac y byddant yn ysgwyddo’r gost am hynny. Nawr, mae hynny'n bwysig hefyd, gan y credaf y bydd pobl yn poeni fel arall am y cyflenwad posibl o'r brechlyn. Rydym yn disgwyl i gryn dipyn ohono ddod i'r wlad yn gyffredinol, ac yna rydym yn disgwyl deall ble rydym arni gyda brechlyn Rhydychen hefyd. Felly, rydym yn ystyried yr holl wahanol agweddau hynny ar ein cyfran yng Nghymru a sut y gellir ei dosbarthu ledled Cymru. Pryd bynnag y daw unrhyw gyflenwad newydd i mewn, byddwn yn cael cyfran ohono, ac wrth iddo ddod yma, rwy'n llwyr ddisgwyl gallu diweddaru'r Aelodau a'r cyhoedd ynglŷn â faint o gyflenwad rydym yn ei gael.

Rwy'n ddiolchgar am eich ateb, Weinidog iechyd, yn enwedig eich sicrwydd y bydd miliynau o ddosau ychwanegol yn dod i'r Deyrnas Unedig erbyn diwedd mis Rhagfyr. Yr hyn yr hoffwn ei archwilio gyda chi hefyd yw gwytnwch y GIG ar gyfer ymdrin â'r rhaglen frechu a'i waith bob dydd. Yr wythnos diwethaf, gwnaethom dreulio cryn dipyn o amser yn edrych ar amseroedd aros, ac rydym yn ymwybodol o’r ôl-groniad o ran amseroedd aros. A allwch roi sicrwydd inni, yn amlwg, fod gan y GIG gapasiti i gyflawni'r rhaglen frechu uchelgeisiol hon ac na fydd yn ymyrryd â’r angen i'r GIG drin pobl Cymru gyda’u anghenion bob dydd? Credaf y dylai fod gennym Weinidog brechu yma yng Nghymru. Rwy'n derbyn mai mater i'r Prif Weinidog ei benderfynu yw hynny. Nid wyf yn rhoi'r sylw hwnnw i chi, ac nid wyf yn beirniadu eich perfformiad. Nid yw'n bwynt rwy'n ceisio’i sgorio yn eich erbyn mewn unrhyw ffordd, ond credaf fod maint yr hyn rydym yn sôn amdano a faint o amser y bydd y rhaglen hon yn ei gymryd i’w chyflawni yn golygu y bydd angen ffocws manwl yn ogystal â ffocws pwrpasol ar y GIG a'r sefyllfa y mae ein GIG ynddi ar hyn o bryd. Felly, hoffwn ddeall pa wytnwch sydd gan y GIG i gyflawni'r rhaglen frechu hon heb iddi darfu ar y dasg bwysig o leihau'r rhestrau aros yma yng Nghymru.

Credaf fod sawl pwynt gwahanol yno. O ran yr alwad y gwn i chi ei gwneud ar y cyfryngau cymdeithasol am Weinidog brechu, oni bai fod y Prif Weinidog yn penderfynu fel arall, fi yw hwnnw. Mae hwn yn argyfwng iechyd y cyhoedd, mae hon yn rhaglen imiwneiddio, byddech yn disgwyl iddi gael ei darparu drwy’r lle hwn. Nid yw'n syndod mai'r prif swyddog meddygol yw'r uwch-swyddog, ynghyd â Gill Richardson, sy'n uwch-gynghorydd proffesiynol i'r prif swyddog meddygol ac yn gyn-gyfarwyddwr iechyd y cyhoedd yng Nghymru, a'u bod yn arwain o safbwynt gweision sifil ac yn dod â phobl ynghyd mewn byrddau iechyd a fydd wedyn yn cyflawni. Ac rwy'n ddiolchgar iawn—dylwn wneud y pwynt hwn eto—am y ffordd y mae cynllunwyr milwrol wedi ymroi i gynorthwyo ein gwasanaeth iechyd gwladol. Drwy gydol y pandemig, mae'r lluoedd arfog wedi chwarae rhan ragorol yn cynorthwyo Llywodraeth Cymru i gyflawni ein hamcanion i helpu i gadw Cymru'n ddiogel, ac maent yn rhan fawr o'r dull tîm Cymru o gyflenwi’r brechlyn.

Gyda phob parch, drwy'r gaeaf, gyda'r holl bwysau arferol, a chyda heriau cyfradd heintio gynyddol y coronafeirws yn dal i fod yn sylweddol, a’r holl niwed a ddaw yn sgil hynny, mae arnaf ofn nad wyf yn credu ei fod yn ddisgwyliad realistig i ddweud y gallem fod yn disgwyl rhaglen frechu sylweddol yn ogystal â gallu mynd i’r afael â'r ôl-groniad yn yr amseroedd aros. Rydym yn ymgymryd â’r gwaith ofnadwy o flaenoriaethu, ac os na allwn adfer rheolaeth a brwydro yn erbyn y coronafeirws, hyd yn oed os nad ydym yn brechu pobl ar yr un pryd, efallai y bydd yn rhaid inni wneud mwy o ddewisiadau ynghylch gweithgarwch dianghenraid, ac mae hynny hefyd yn arwain at niwed, ac rwy'n cydnabod hynny'n llwyr. Felly dyna'r sefyllfa rydym ynddi ar hyn o bryd, gyda rhaglen frechu ar ben hynny. Mae’n amlwg fod hon yn flaenoriaeth hollbwysig, felly bydd rhaid inni ymdrin â'r blaenoriaethau angenrheidiol hynny. Rwy'n gobeithio, serch hynny, ei fod yn cadarnhau i'r cyhoedd yr angen i ystyried y rhaglen frechu a fydd yn cychwyn yn y dyfodol agos iawn fel cyfle i gyrraedd y dyfodol hwnnw yn un darn, ac i beidio â gollwng gafael ar yr holl aberthau a wnaed hyd yn hyn, a pheidio â gweithredu cyn y daw’r brechlyn fel pe na bai angen parhau â'r cyfyngiadau anffodus ac annymunol rydym yn byw gyda hwy, gyda'r mesurau cadw pellter cymdeithasol a'r ffordd na allwn gael y cyswllt dynol sydd mor bwysig i bob un ohonom. Ond os gallwn ddal ati a dygnu arni, dilyn y cyfyngiadau, a gwneud yr hyn y dylem ei wneud am ychydig fisoedd yn rhagor, fe gawn ddyfodol gwahanol ac yn sicr bydd gennym ôl-groniad sylweddol i fynd i'r afael ag ef yma yng Nghymru, ac yn wir, ym mhob gwlad yn y DU.

Question 3, Mike Hedges. 

Nid wyf yn gweld Mike Hedges, felly symudaf ymlaen at gwestiwn 4.

Question 4, Mark Reckless.

Rwyf wedi cael cyfarfodydd rheolaidd gyda fy nghyd-Weinidogion iechyd, gan gynnwys un am 06.30 y bore yma, ledled y DU ers i'r pandemig ddechrau. Mae’r Prif Weinidog wedi dweud yn glir yr hoffai gael rythm rheolaidd, dibynadwy o gyfarfodydd rhwng y pedair gwlad fel y gallwn ddysgu mwy o ymateb pob Llywodraeth i’r pandemig.

Mae'n dda clywed am ddechrau cynnar y Gweinidog heddiw. A gaf fi nodi wrtho fod nifer o fy etholwyr wedi bod mewn cysylltiad i ddweud pa mor falch ydynt fod y pedair Llywodraeth ledled y DU wedi rhannu’r un dull o fynd ati ar gyfer cyfnod y Nadolig mewn perthynas â’r cyfyngiadau COVID, a’u bod yn meddwl tybed pam na ellir cael ymateb o'r fath ar sail y DU gyfan yn fwy cyffredinol?

Rydym wedi ceisio cael mwy o ymatebion ar sail y DU gyfan na pheidio, ac nid oes modd inni alw cyfarfodydd COBRA, mae arnaf ofn. Gwn fod Mr Reckless yn ceisio honni’n rheolaidd mai'r broblem wirioneddol gyda pheidio â chael dull sy’n canolbwyntio i raddau mwy ar y pedair gwlad yw bod Llywodraeth Cymru’n rhedeg i ffwrdd yn fwriadol oddi wrth y cytundeb sydd yno pe byddem ond yn ei gymryd. Mae'n ymwneud, mewn gwirionedd, ag ymgysylltu ar draws y pedair gwlad. Felly, mae Gweinidogion iechyd wedi cyfarfod yn rheolaidd, ond y cyfarfodydd arweinyddiaeth rhwng y Prif Weinidog a Phrif Weinidog y DU: dyna'r dewis y mae Prif Weinidog y DU wedi'i wneud, peidio â galw'r cyfarfodydd hynny. Mae Michael Gove wedi cadeirio'r rhan fwyaf o'r cyfarfodydd COBRA rydym wedi'u cael yn ddiweddar. Credaf y dylai Prif Weinidog y DU egluro pam ei fod wedi dewis peidio â chymryd rhan yn y broses honno, sy'n anghyffredin yn fy marn i, o ystyried effaith y pandemig y mae pob un ohonom yn byw drwyddo, ond edrychwn ymlaen at sgwrs aeddfed a pharhaus rhwng y pedair gwlad, gan y credwn fod gan yr undeb lawer o gryfderau os ydym yn barod i ddysgu oddi wrth ein gilydd.

Weinidog, rwy'n cytuno y dylem fabwysiadu ymagwedd pedair gwlad lle gallwn  wneud hynny wrth gwrs, ond weithiau rwy'n falch nad ydym yn gwneud hynny, gan inni synnu wrth ddarllen casgliadau adroddiad y Swyddfa Archwilio Genedlaethol ar y diffyg tryloywder yn y ffordd y mae Llywodraeth y DU wedi caffael cyfarpar diogelu personol a chontractau allweddol eraill yn ystod y coronafeirws, a’r datgeliadau wedi hynny ynglŷn â chytundebau gwerth miliynau o bunnoedd heb fawr ddim archwiliadau sydd wedi arwain at elw annisgwyl yn sgil COVID i gyfeillion Gweinidogion y Llywodraeth a chyfeillion ASau’r blaid sy'n llywodraethu. Felly, rwy'n croesawu eich datganiad yn ddiweddar ynglŷn â sut y mae cyfarpar diogelu personol wedi’i gaffael yma yng Nghymru, ac a gaf fi ofyn am eich sicrwydd na fyddwn ni, yng Nghymru, yn cael ein tynnu i mewn i unrhyw weithgarwch amheus na chyllid cyflym i ffrindiau, fel rydym wedi’i weld yn ôl pob tebyg yn San Steffan?

Cyhoeddais ddatganiad yr wythnos diwethaf yn nodi’n glir iawn ein bod wedi caffael cyfarpar diogelu personol yn llwyddiannus ac yn unol â'r rheolau a chyda’r uniondeb priodol. Mae cwestiynau amlwg wedi’u gofyn—nid gan gyhoeddiadau asgell chwith, ond gan 'The Times' ac eraill, a bydd yn rhaid ateb y rheini. Rwy’n llwyr ddisgwyl nid yn unig y bydd rhagor o sylw’n cael ei roi iddo gan adroddiad y Swyddfa Archwilio Genedlaethol ar gyfer Lloegr, ond credaf y bydd mwy o bobl yn croesawu’r sicrwydd y gallaf ei roi nad oes unrhyw weithgarwch amheus wedi bod o ran cyfarpar diogelu personol yng Nghymru, ac rwy'n falch iawn o'r ffordd y mae tîm Cymru—yn enwedig ein tîm cydwasanaethau—wedi mynd ati i gaffael cyfarpar diogelu personol yn llwyddiannus ac mewn ffordd gwbl dryloyw i wasanaethu anghenion ein staff iechyd a gofal cymdeithasol ar y rheng flaen.

Drwy gydol y pandemig, mae practisau optometreg ac adrannau gofal llygaid ysbytai wedi bod ar agor ar gyfer gofal llygaid hanfodol a brys. Fodd bynnag, mae'r pandemig wedi effeithio ar y gwasanaethau. Mae byrddau iechyd yn gweithio'n galed i sicrhau bod cleifion sydd mewn perygl o golli eu golwg yn cael eu trin mewn modd mor amserol â phosibl.

Diolch. Mae deg mis wedi mynd heibio heb i ddata misol ar gleifion allanol offthalmoleg gael ei gyhoeddi. Bedwar diwrnod yn ôl, datgelodd BBC Wales fod Mrs Helen Jeremy wedi’i mynd yn ddall ar ôl i’w thriniaeth gael ei gohirio oherwydd y pandemig. Mae Mrs Jeremy yn byw ym Mhen-y-bont ar Ogwr, ond mae llawer yn wynebu argyfwng ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr. Nawr, mae Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall wedi rhybuddio bod miloedd yn rhagor o bobl yng Nghymru mewn perygl o golli eu golwg yn barhaol oherwydd yr oedi i driniaethau. Canfu cais rhyddid gwybodaeth gan BBC Wales i bob bwrdd iechyd fod mwy na 33,000 o bobl sydd mewn perygl o golli eu golwg yn aros yn rhy hir am driniaeth. Roedd 40 y cant o gleifion ffocysau goradlewyrchol yn aros y tu hwnt i'w dyddiad targed clinigol ddiogel ym mis Mai 2020, ac mae nifer y bobl sy'n aros dros naw mis am lawdriniaeth cataractau wedi cynyddu bedair gwaith. Felly, Weinidog, a wnewch chi weithredu yn unol â galwadau cyfarwyddwr RNIB Cymru a darparu digon o adnoddau i sicrhau bod y bobl hyn yn cael eu gweld a bod eu golwg yn cael ei achub?

Rwy'n cydnabod y gall oedi o ran triniaethau gofal llygaid arwain at golli golwg yn barhaol. Felly, nid yw hyn yn ymwneud â'r gallu i wella neu fod angen triniaeth fwy radical i wella; mae’n bosibl y gall rhywun golli eu golwg, ac ni allwch ei wrthdroi. Fel y gwyddoch, cyn y pandemig, roeddem wedi dechrau ar broses ddiwygio nid yn unig mewn perthynas â’r mesurau, ond wedyn i hybu gwell ymddygiad a blaenoriaethu clinigol, a chredaf fod hyn wedi tynnu sylw at ddealltwriaeth fwy agored o'r hyn y mae ein rhestrau’n ei ddangos, oherwydd o’r blaen, gallech fod wedi cyflawni targed heb gyrraedd y bobl â'r angen mwyaf o reidrwydd, neu’r bobl yn y perygl mwyaf o golli eu golwg. Felly, mae ein bwrdd gofal wedi'i gynllunio eisoes yn dod â phobl ynghyd, gan gynnwys yr RNIB, a chredaf ei bod yn deg dweud bod yr her a wnânt yn gyhoeddus yn un y maent yn ei gwneud hefyd yn y cyfarfodydd a gânt gyda swyddogion. Mae'n bwysig iawn ein bod yn parhau i weithio gyda hwy ar wella gwasanaethau colli golwg, a bydd hon yn her sylweddol iawn drwy gydol y pandemig ac ar ei ôl hefyd.

Yn anad dim, mae'r pandemig wedi pwysleisio'r angen i ddiwygio ein system gofal iechyd gyda bwriad pendant. Y diwygiadau rydym wedi'u cychwyn, rwy’n credu, yw'r rhai cywir o hyd, ond mae'n ymwneud â sut rydym yn eu gyrru ymlaen gydag ymdeimlad hyd yn oed yn fwy o gyflymder a brys, ac mae angen i’r ysbryd brwdfrydig sydd wedi amlygu ac wedi bod yn nodwedd o ymateb y gwasanaeth iechyd gwladol yn ystod y pandemig barhau yn y cyfnod adfer. Felly, edrychaf ymlaen at barhau i weithio gyda'r RNIB, ac rwy'n siŵr y byddant yn parhau i herio drwy eu hymrwymiadau preifat yn ogystal â'u sylwebaeth gyhoeddus, fel y byddech yn ei ddisgwyl.

Lywydd, deallaf eich bod wedi caniatáu i gwestiynau 6 a 7 gael eu grwpio.

Mae’r sectorau iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru, gyda rhanddeiliaid allweddol, wedi gweithio gyda Llywodraeth Cymru i gynllunio’r gwaith o ddarparu'r brechlynnau COVID-19 ers mis Mai. Bydd grwpiau blaenoriaeth a nodwyd gan y cyd-bwyllgor ar imiwneiddio a brechu yn derbyn y brechlyn nawr, ond derbyniwyd cymeradwyaeth gan y rheoleiddiwr, yr Asiantaeth Rheoleiddio Meddyginiaethau a Chynhyrchion Gofal Iechyd.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Yn eich datganiad y bore yma, yn amlwg, fe dynnoch chi sylw at yr hyn a fydd yn hanfodol ar gyfer cyflawni'r rhaglen frechu, pa frechlyn bynnag a fydd—sef y staff a'r unigolion sy'n gyfrifol am gyflawni'r gwaith ar lawr gwlad. Fe ddywedoch chi fod ymarferion hyfforddi wedi'u cynnal gyda staff amrywiol ledled Cymru. A allwch roi sicrwydd inni fod yr ymarferion hynny wedi ystyried y gwahaniaethau amrywiol rhwng y brechlynnau? Beth yw'r adborth cychwynnol ynghylch maint y gweithlu a allai fod yn ofynnol i gyflwyno rhaglen frechu genedlaethol yn ystod yr wythnosau a'r misoedd nesaf?

Wel, ni allaf roi ffigur i chi, gan y byddai hynny'n golygu tynnu ffigur allan o'r awyr ar gyfer maint y gweithlu cyfan, ond yr hyn rydym yn ei gydnabod yw y credwn y bydd modd inni gyrraedd sefyllfa lle gallwn hyfforddi pobl nad ydynt yn staff gofal iechyd i allu darparu rhai o'r brechlynnau, ac ydy, mae'r hyfforddiant yn ystyried priodoleddau pob brechlyn, oherwydd fel rwyf wedi’i ddweud, mae priodoleddau'r brechlynnau’n wahanol, a bydd yr hyfforddiant yn ymwneud â’u trosglwyddo a’u storio yn ogystal â’u darparu. Felly, credaf y gallwch gael sicrwydd drwy lefel y manylion yn y datganiad sy'n tynnu sylw at y gwaith sydd eisoes wedi'i wneud gan weithwyr proffesiynol ar draws y sector, ac y bydd hyn yn flaenoriaeth hollbwysig.

Byddech yn disgwyl y gallai datganiadau tebyg gael eu gwneud gan Lywodraethau eraill y DU, oherwydd mewn gwirionedd, mae’r pedwar GIG, y pedair Llywodraeth, wedi bod yn rhannu llawer o wybodaeth ynglŷn â’r hyn rydym yn ceisio'i gyflawni. Felly, nid yn unig fy mod yn obeithiol, ond rwy’n sicr, â chyda phob rheswm yn fy marn i, ynglŷn â'n gallu i gyflwyno rhaglen frechu ac i ddechrau o fewn dyddiau ar yr un pryd â gweddill y DU, ac i allu ei chyflwyno’n llwyddiannus ar draws y boblogaeth. Yr her i ni wedyn fydd sut rydym yn llwyddo i ddod â’r brechlyn i mewn i'r wlad ac yna pa mor gyflym y gallwn ymateb i gyflymder y galw, gan y credaf y bydd y rhan fwyaf o bobl yn awyddus iawn i gael eu diogelu gan y brechlyn.

Weinidog, yn gyntaf oll, diolch yn fawr iawn wir am eich datganiad y bore yma. Roedd yn addysgiadol iawn, un o'r datganiadau gorau i mi eu gweld ers amser maith gan y Llywodraeth a dweud y gwir, ac mae wedi ateb nifer enfawr o'r cwestiynau a oedd gennyf. Ond mae gennyf un neu ddau o bwyntiau bach roeddwn yn awyddus i’w codi gyda chi. Y cyntaf oedd eich bod, yn eich datganiad, yn dweud bod angen pedair wythnos rhwng y brechlynnau. Ddydd Gwener, roeddwn gyda grŵp o bobl eraill a oedd wedi cael sicrwydd mai cyfnod o dair wythnos ydoedd mewn gwirionedd. Felly, a allwch egluro hynny, os gwelwch yn dda?

A allech roi ychydig mwy o fanylion inni hefyd ynglŷn â sut y bydd Llywodraeth Cymru yn rheoli'r system adalw ar gyfer yr ail ddos? Oherwydd er fy mod yn deall bod gwasanaeth imiwneiddio Cymru yn dod yn ei flaen yn dda, mae'n dal i fod, yn ôl y wybodaeth a roddwyd i mi, yn dameidiog; nid yw’n barod yn ei gyfanrwydd eto. Yna, mae’n rhaid inni recriwtio llawer iawn o staff a sicrhau bod y wybodaeth honno'n gweithio'n dda iawn ac y gallwn berswadio pobl i ddod yn ôl am yr ail frechlyn.

Ac yn olaf, rwy'n deall bod profion diweddar brechlyn AstraZeneca Rhydychen wedi canfod bod cael hanner dos wedi'i ddilyn gan ddos ​​llawn yn llawer mwy effeithlon na chael dau ddos ​​llawn. Bydd hyn, wrth gwrs, yn cynyddu faint o’r brechlyn sydd ar gael i Gymru ac i'r DU, a tybed a oes gennych unrhyw ddiweddariad neu unrhyw sylwadau y gallech eu hychwanegu at hynny? Diolch yn fawr iawn.

Credaf fod tri chwestiwn yno, y cyntaf ynglŷn â’r cyfnod rhwng dosau. Y cyngor rwyf wedi'i gael yw pedair wythnos. Byddwn yn parhau i archwilio a ellir ei fyrhau er mwyn ein galluogi i ddosbarthu dau ddos brechlyn cyfredol Pfizer, sydd wedi’i gymeradwyo i gael ei gyflenwi, yn gyflymach.

O ran gwasanaeth imiwneiddio Cymru, fel y dywedais yn y datganiad, gall hwnnw drefnu ail ddosau ac anfon llythyrau apwyntiad yn awtomatig, ac felly byddwn yn gallu anfon y nodyn atgoffa hwnnw at bobl. Ac wrth gwrs, bydd ganddynt rywbeth diriaethol i’w hatgoffa hefyd, fel y bûm yn ei drafod gyda'ch cyd-Aelod, gyda cherdyn apwyntiad. Felly, bydd yna gyfleoedd i atgoffa pobl. Ac unwaith eto, gan fod hwn yn mynd i fod yn ymarfer mor sylweddol, credaf y bydd yn anodd iawn osgoi'r cyfathrebu cyhoeddus ehangach ynghylch realiti cyflwyno'r brechlyn, ac rwy'n hyderus, nid yn unig yn yr ychydig bobl gyntaf a fydd yn cael y brechlyn, ond yn yr ychydig bobl gyntaf a fydd yn dod yn ôl wedyn am eu hail ddos, bydd ganddynt ddiddordeb yn y rheini, ac yna, yn yr wythnos ganlynol, pan ddylent fod wedi’u diogelu a’u hamddiffyn i’r graddau mwyaf posibl, i ddeall beth y mae hynny wedi’i olygu i'r gwasanaethau y maent naill ai'n gweithio ynddynt, neu sut y gallant fyw eu bywydau.

Mae'n ddrwg gennyf, ymddengys fy mod wedi anghofio'ch trydydd cwestiwn, gan i chi ofyn tri yn olynol.

Brechlyn Rhydychen a’r ffaith ei fod yn un dos a hanner.

Brechlyn Rhydychen, ie. Mae brechlyn Rhydychen—wel, unwaith eto, rydych wedi gweld y newyddion cyhoeddus am hyn. Fe'i darparwyd ar ddamwain. Ar un cam o'r treial, fe wnaethant ddarparu hanner pigiad ar ddamwain, ond gwelsant fod hynny, yn ôl pob tebyg, wedi rhoi lefel uwch o effeithiolrwydd, lefel uwch o imiwnedd, sy'n newyddion da, ac weithiau, bydd pethau ffodus yn digwydd yn hytrach na'r hyn a gynlluniwyd, ac ymddengys bod hwn yn un o'r rheini. Felly, mae hynny'n rhan o'r data diogelwch y bydd yr Asiantaeth Rheoleiddio Meddyginiaethau a Chynhyrchion Gofal Iechyd yn edrych arno. A bydd her wahanol ynghlwm wrth hynny, serch hynny, oherwydd er bod maint y cyflenwad yn golygu y dylent allu creu mwy o’r brechlyn, efallai y bydd yn newid y ffordd y mae'n rhaid iddynt becynnu a darparu pethau. Ond mae'r rhain yn heriau ymarferol y gallwn eu datrys, rwy’n siŵr, gyda gweithgynhyrchwyr ledled y DU hefyd. Ac unwaith eto, y brechlyn hwnnw, os yw ar lefel uwch ei botensial o ran ei effeithiolrwydd, gellir ei gyflwyno mewn ffordd sy'n ei wneud nid yn unig yn rhatach ond yn llawer haws i'w gyflenwi ledled y wlad. Mae hynny'n rhywbeth a fyddai o gryn gymorth o ran diogelu cymaint o’r boblogaeth â phosibl, ond rwy'n ddiolchgar iawn am y ffaith bod gennym newyddion i'w groesawu heddiw, ac unwaith eto, gofynnaf i bobl aros gyda'r anawsterau y mae pob un ohonom yn byw drwyddynt am ychydig fisoedd yn rhagor, ac yna gallwn fwynhau llawer mwy o normalrwydd yn y dyfodol.

Yn ychwanegol at y canllawiau cenedlaethol a gyflwynwyd yn dilyn y cyfnod atal byr, mae'r tîm rheoli digwyddiadau ledled Gwent wedi datblygu cynllun gweithredu cynhwysfawr ar gyfer ymyrraeth gymunedol. Mae pob un o'n partneriaid ar lawr gwlad yn gweithio'n galed gyda'i gilydd i leihau cyfraddau heintio, ac mae gan bob un ohonom gyfrifoldeb i'w cefnogi gyda’u hymdrechion.

Rwy'n ddiolchgar i chi am hynny, Weinidog, ac rwy'n ymuno â naws y trafodaethau y prynhawn yma, lle mae pob un ohonom yn croesawu'r newyddion y bydd y brechlyn ar gael, ac edrychwn ymlaen at weld hynny’n newid y sefyllfa iechyd ym Mlaenau Gwent a mannau eraill yn sylweddol. Ond yn y cyfamser, wrth gwrs, rydym wedi gweld niferoedd yr haint heddiw sy'n dangos bod Blaenau Gwent ar frig y cyfraddau hyn yng Nghymru unwaith eto. Ac rwy’n cydnabod yr hyn y mae’r Llywodraeth yn ei wneud gyda rheoliadau, a buom yn trafod hynny ddoe; byddwn yn ei drafod eto yr wythnos nesaf. Ond ni chredaf y bydd rheoliadau ynddynt eu hunain yn ddigon i gyflawni'r math o ostyngiad sydd ei angen arnom yn y niferoedd ym Mlaenau Gwent i gadw pobl yn ddiogel.

A hoffwn ofyn i'r Gweinidog pa ystyriaeth y mae'n ei rhoi i'r math o brofi torfol a welwn dros ein ffiniau sirol yng Nghynon ac ym Merthyr Tudful, a mwy o orfodaeth hefyd. Credaf mai un o'r rhwystredigaethau sydd wedi dod i’r amlwg dros y dyddiau diwethaf yw bod pobl yn gweithio'n galed iawn i gydymffurfio â'r rheoliadau, i sicrhau eu bod yn cadw pobl yn ddiogel, ond nid yw'r orfodaeth yn digwydd mewn modd digon trylwyr i sicrhau bod pawb yn gwneud hynny. Felly, beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod gennym ymagwedd fwy cyfannol tuag at bolisi mewn lleoedd fel Blaenau Gwent?

Rydym yn sicr yn ceisio mabwysiadu ymagwedd gyfannol gyda'r holl offer a chapasiti sydd ar gael i ni, a'r gwir amdani yw bod cyfyngiadau ar y capasiti hwnnw mewn gwahanol leoedd. Felly—ac rwyf wedi dweud hyn o'r blaen a byddaf yn ei ddweud eto—gwn fod swyddogion iechyd yr amgylchedd, gweithwyr llywodraeth leol, wedi bod yn rhan enfawr o’r gwaith o gadw Cymru’n ddiogel. Maent wedi bod ar y rheng flaen o ran gorfodi, ond maent hefyd wedi ymgysylltu â busnesau, i helpu i'w cefnogi i wella eu harferion. Nifer cyfyngedig o swyddogion iechyd yr amgylchedd sy'n bodoli, a phe gallem, byddem yn ehangu'r gweithlu’n sylweddol, ond nid oes llawer o bobl ychwanegol i'w cael.

Yr hyn a wnaethom—a phob clod i arweinwyr llywodraeth leol a'r Gweinidog, Julie James—oedd cytuno i gael proses lle roedd pobl yn cytuno i recriwtio pobl ychwanegol gyda'i gilydd i geisio sicrhau nad oedd 22 awdurdod yn cystadlu â'i gilydd i gael yr un bobl. Ond hyd yn oed gyda hynny, mae'r swyddogion hynny wedi ymlâdd—nid ydynt wedi stopio. Felly, rwy'n ddiolchgar iddynt, ond rwy'n cydnabod na allwn fynnu cael mwy ohonynt a dweud wrthynt am ddal ati ac i redeg yn gyflymach am fod arnom angen iddynt wneud hynny. Felly, mae her yno o ran yr hyn y gallwn ei wneud, a chredaf eich bod yn llygad eich lle pan ddywedwch nad yw'r rheolau a'r rheoliadau’n ddigon ar eu pen eu hunain—yn sicr, nid ydynt yn ddigon, a dyna pam fod y dewisiadau a wnawn mor bwysig. Felly, bydd y dewisiadau a wnewch o ran sut rydych yn byw eich bywyd, y dewisiadau y mae eich etholwyr chi a fy etholwyr innau’n eu gwneud ynglŷn â phwy y maent yn eu gweld, pa mor aml y maent yn eu gweld, ym mha amgylchedd y maent yn eu gweld, yn gwneud gwahaniaeth mawr iawn o ran ein gallu i helpu i ostwng y cyfraddau hynny, nid yn unig ym Mlaenau Gwent, Torfaen, Merthyr Tudful a Chynon, ond ledled y wlad, gan fod cyfradd gyffredinol Cymru dros 220 heddiw, a dylai hynny fod yn destun gwir bryder i bob un ohonom. Mae'n sicr yn destun cryn bryder i mi.

A chredaf y byddwn yn dysgu mewn modd cadarnhaol gan Ferthyr Tudful a Chynon. Mae'r prif swyddog meddygol eisoes wedi gofyn am rywfaint o waith myfyriol ar y profiad cynnar, beth a ddysgasom o Lerpwl a Sheffield. Gwyddom eisoes fod mwy o bobl yn dod o'r poblogaethau mwy breintiedig—mae'r grwpiau cyfoethocach o bobl yn dod mewn niferoedd a chyfrannau mwy—felly mae angen inni wneud rhywbeth am hynny o hyd i sicrhau nad ydym yn gweld, os mynnwch, y ddeddf gofal gwrthgyfartal yn digwydd o'n blaenau.

Ond rwyf hefyd yn wirioneddol awyddus i ddysgu o'r profi mewn perthynas ag ysgolion, gan fod y tair ysgol uwchradd ym Merthyr Tudful wedi bod yn awyddus iawn i'w myfyrwyr a'u staff gael eu profi, felly byddwn yn cael rhan fwy cyflawn o’r boblogaeth gyda’r profion hynny, a'r coleg addysg bellach hefyd. Unwaith eto, gall pobl ddysgu o hynny. Rwyf wedi siarad gyda'r bwrdd iechyd ac eraill ynglŷn â’r posibilrwydd, pe bai profi torfol yn parhau, y gallai Blaenau Gwent a Thorfaen gael eu profi nesaf, ond rydym yn disgwyl y brechlyn ymhen dyddiau. Ein dyddiad targed yw yr hoffem fod mewn sefyllfa i ddechrau'r imiwneiddio erbyn dydd Mawrth nesaf. Felly, rydym yn mynd i weld gobaith yn dod ar hyd y ffordd tuag atom, ond golyga hynny fod angen i bob un ohonom wneud y peth iawn am ychydig fisoedd yn rhagor, ac os gallwn wneud hynny, gallwn edrych ymlaen at ddyfodol llawer gwell, i ddysgu mwy am y cyfnod o amser y bydd y brechlynnau’n ei roi inni. Ond pan fyddwn wedi darparu ar gyfer y boblogaeth gyfan unwaith, bydd gennym fwy o hyder ynghylch ei wneud eto, gyda'r adferiad hir ac anodd sy'n wynebu pob un ohonom pan fydd y pandemig drosodd o'r diwedd.

Weinidog, mae tafarndai a bwytai wedi gwneud yn anhygoel wrth addasu a chyflwyno mesurau diogelu iechyd yn eu busnesau a gwneud hynny’n gyflym yn ystod y pandemig hwn, fel hylif diheintio dwylo, mesurau cadw pellter cymdeithasol a chofnodi gwybodaeth tracio ac olrhain. A wnewch chi ymuno â mi i ddiolch iddynt am y gwaith caled y maent wedi'i wneud i sicrhau bod pob un ohonom yn fwy diogel? Ac a ydych yn cytuno y bydd gwahardd gwerthu alcohol yn yr amgylcheddau cymharol ddiogel hyn yn gorfodi pobl i brynu alcohol mewn archfarchnadoedd, ac yfed gartref, mewn niferoedd mwy na chanllawiau Llywodraeth Cymru o bosibl, gyda’r risg o ledaenu'r feirws ymhellach?

Wel, rwy'n hynod ddiolchgar i bobl ar draws y diwydiant lletygarwch am y ffordd y maent wedi newid ac addasu. Ac rwy’n cydymdeimlo'n fawr â hwy oherwydd yr amser ofnadwy o anodd y maent yn ei wynebu. Roeddem yn awyddus i adael y cyfnod atal byr gyda phatrwm a fyddai’n para hyd at ddiwedd y flwyddyn, ond fel y dywedodd y Prif Weinidog, dywedais efallai y byddai angen inni weithredu eto pe bai’r cyfraddau’n newid. Ac fel rwyf newydd ddweud mewn ymateb i gwestiwn Alun Davies, mae'r cyfraddau yng Nghymru heddiw dros 220 ym mhob 100,000. Felly, nid yw'r cyfle i gyrraedd diwedd y flwyddyn heb ymyrraeth bellach ar gael inni, a bu’n rhaid inni benderfynu beth i wneud.

Edrychwch, gwn nad yw'n hawdd gwneud elw yn y sector lletygarwch. Gwn fod y rhain yn aml yn fusnesau bach, busnesau teuluol, ac mae gan bobl gysylltiad personol iawn â'u busnes. Gwn hefyd fod hwn yn sector sy'n cyflogi llawer o bobl iau y mae’r pandemig wedi effeithio’n sylweddol ar lawer o'r ffyrdd y maent yn byw eu bywydau ac yn mwynhau eu bywydau, ac nid yw'n ddewis y mae Gweinidogion wedi’i wneud yn rhwydd neu’n ddiofal. Mae Eluned Morgan, sydd gyda ni yn y Siambr heddiw, wedi cael llawer o'r sgyrsiau hynny gyda'r sector lletygarwch. Hi yw ein Gweinidog arweiniol wrth weithio gyda'r sector, ac mae'n anodd. Ac mae pob un ohonom yn deall pam eu bod mor ofidus, a pham na fyddent? Mae cyfyngiadau sylweddol wedi’u cyflwyno yn y sector hwnnw, a gwyddom y bydd hynny'n peri niwed. Ac eto, gwyddom nad yw gwneud dim yn opsiwn. Y dystiolaeth sydd gennym yw mai cyfyngiadau tebyg i gyfyngiadau haen 3 yn Lloegr a'r Alban sydd â'r gobaith gorau o reoli’r coronafeirws. Y gwahaniaeth arwyddocaol o ran lle mae Cymru heddiw a haen 3 yn Lloegr neu'r Alban yw lletygarwch. A byddwch wedi clywed y prif swyddog meddygol ar y radio’r bore yma yn sôn am y ffaith bod Cymru, ar hyn o bryd, yn unigryw yn yr ystyr fod ganddi ymagwedd fwy hael o lawer o ran lletygarwch ac alcohol, ac nid oedd modd parhau yn y ffordd honno. Ac mae'r dystiolaeth yno, o brofiad o fewn ynysoedd Prydain—felly, Llywodraethau a gwledydd y gallwn gymharu ein hunain â hwy’n llawer haws—lle mae'r cyfyngiadau hynny wedi cael effaith. Gwnaethom rannu'r wybodaeth honno gyda hwy; gwn fod Eluned Morgan wedi treulio amser yn siarad â hwy, nid yn unig dros yr wythnosau diwethaf, ond dros yr ychydig ddyddiau diwethaf, wrth drafod y dystiolaeth gyda hwy. Mae amharodrwydd yno, oes, a pham na fyddent yn amharod? Ond mae rhywfaint o ddealltwriaeth yno hefyd fod angen inni weithredu.

Nid wyf yn mwynhau sefyll a dadlau dros gyfyngiadau ar y ffordd y mae pobl yn byw eu bywydau a'r ffordd y mae busnesau'n gweithredu, ond mae arnaf ofn fod y dystiolaeth yno, pe na baem yn gwneud hyn, pe na baem yn mabwysiadu tystiolaeth o'r hyn sydd wedi gweithio mewn rhannau eraill o'r DU, byddem yn cael sgwrs wahanol mewn ychydig wythnosau ynglŷn â pham fod y Llywodraeth, er gwaethaf y dystiolaeth honno, er gwaethaf y dystiolaeth gan y Grŵp Cynghori Gwyddonol ar Argyfyngau a'r papur y byddwn yn ei gyhoeddi cyn bo hir gan ein cell cyngor technegol ein hunain—pam y gwnaethom ddewis peidio â gweithredu. Bydd cost wahanol inni edrych arni bryd hynny, ac nid yw'n un rwy’n barod i’w thalu.

Ac yn olaf, cwestiwn 9—Joyce Watson.

Mae fy swyddogion yn derbyn adroddiadau rheolaidd ar y sefyllfa gan y timau rheoli digwyddiadau lleol ac maent mewn cysylltiad rheolaidd â’r gweithwyr proffesiynol diogelu iechyd sy'n cefnogi'r rhanbarth hwn. Rwyf fi a’m cyd-Weinidogion yn derbyn diweddariadau rheolaidd drwy'r sianeli hyn. Mae gweinidogion yn cymryd rhan mewn penderfyniadau lleol lle bo angen. Rwyf innau hefyd, wrth gwrs, yn cyfarfod â phobl o bob rhan o'r gwasanaeth iechyd yn rheolaidd, ac rwy'n cael cyfle hefyd i ymuno â'r Gweinidog llywodraeth leol yn rhai o'i sgyrsiau rheolaidd ag arweinwyr llywodraeth leol.

Diolch am eich ateb. Mae nifer o ddigwyddiadau diweddar wedi dangos pa mor ansefydlog yw'r sefyllfa hon, pa mor gyflym y gall digwyddiadau orlethu gwasanaethau iechyd lleol, a pham fod camau gweithredu cadarn i reoli'r feirws yn hanfodol. Bu’n rhaid i fwy na dwsin o ysgolion, meithrinfeydd a champws coleg gau yn Sir Benfro a Cheredigion ar ôl cynnydd lleol yn nifer yr achosion, ac mae nifer o gleifion wedi profi’n bositif am COVID-19 yn ysbytai dyffryn Aman a Llanymddyfri. Ar y sefyllfa honno, deallaf fod cryn dipyn o staff ar y ddau safle hefyd wedi profi’n bositif ac yn hunanynysu, ac mae hynny wedi arwain at gyfyngiadau sylweddol ar y gweithlu hwnnw. A allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf am hynny os gwelwch yn dda, a helpu i roi sicrwydd i fy etholwyr fod y ddau safle'n parhau i ddarparu gofal diogel i'w cleifion?

Gallaf. A bod yn deg, mae'r Aelod wedi codi hyn gyda mi o'r blaen, a diolch iddi am y cyfle i ddweud rhywbeth ar y cofnod heddiw. Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda wedi cyhoeddi y byddant yn trosglwyddo cleifion sy’n cael eu trin yn Ysbyty Cymunedol Llanymddyfri ar hyn o bryd i Ysbyty Dyffryn Aman. Maent wedi cymeradwyo'r mesur dros dro ar ôl ystyried nifer o opsiynau a gweithio gyda rhanddeiliaid, meddygon teulu lleol, y cyngor iechyd cymuned a swyddogion etholedig. Ar ôl hynny, ni fydd unrhyw gleifion mewnol yn Llanymddyfri. Bydd hynny'n caniatáu iddynt nid yn unig lanhau'r safle’n drylwyr ond hefyd ei ailagor fel safle gwyrdd. Felly, maent yn mynd ati’n rhagweithiol i ystyried sut y gall yr ysbytai ddarparu'r gofal cadarnhaol gorau i bobl â COVID-19 a'r bobl nad oes ganddynt COVID-19. Rwy’n disgwyl y bydd yr Aelod, yn rhinwedd ei swydd fel Aelod rhanbarthol, yn cael diweddariad uniongyrchol gan y bwrdd iechyd gyda mwy o fanylion am y cynlluniau hynny. Os na fydd hynny'n digwydd, dewch yn ôl ataf ac fe wnaf yn siŵr ei fod yn digwydd.

Thank you, Minister, for those answers.

The next item is questions to the Minister for Mental Health, Well-being and the Welsh Language, and the first question is from Nick Ramsay.

Diolch, Lywydd. Mae angen ymagwedd amlasiantaethol a thrawslywodraethol er mwyn gwella iechyd meddwl a lles plant a phobl ifanc. Mae ein cynllun cyflawni 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl’ ar gyfer 2019-22, a gafodd ei adnewyddu yn ddiweddar yng ngoleuni COVID-19, yn nodi sut y byddwn yn gweithio ar hyn gyda'n partneriaid.

Diolch, Weinidog. Rwy'n falch i chi grybwyll y strategaeth honno a'r angen i ddiweddaru polisïau gyda'r pandemig parhaus. Mae'n amlwg fod y cyfyngiadau symud wedi cael effaith gynyddol ar iechyd meddwl pobl, gan gynnwys pobl ifanc. Yn ôl adroddiad diweddar a gyhoeddwyd gan y Samariaid yn Lloegr ym mis Hydref, mae pobl sy'n hunan-niweidio yn wynebu rhwystrau afresymol rhag cael mynediad at wasanaethau iechyd meddwl, ac maent yn cael eu dal rhwng cael eu hystyried yn risg rhy uchel ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl sylfaenol, er nad ydynt yn ddigon sâl i gael mynediad at wasanaethau iechyd meddwl eilaidd. Gwyddom fod hyn yn wir yng Nghymru hefyd, ac mae'n effeithio'n anghymesur ar y genhedlaeth iau. Pa drafodaethau a gawsoch gyda grwpiau fel y Samariaid, a rhanddeiliaid eraill yn y maes hwn, a pha gynlluniau rydych yn mynd i'w rhoi ar waith i sicrhau yr eir i’r afael â'r broblem gynyddol hon?

Diolch, Nick. Hoffwn ei gwneud yn glir ein bod yn cael cyfarfodydd rheolaidd gyda Chynghrair Iechyd Meddwl Cymru, sy'n gynrychiolwyr y trydydd sector mewn perthynas ag iechyd meddwl, ac wrth gwrs, maent yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am y sefyllfa ar lawr gwlad. Ac rwy'n awyddus iawn i wneud yn siŵr fod gennyf ail olwg ar yr hyn sy'n digwydd; yn amlwg, rwy'n cael y wybodaeth yn uniongyrchol gan ein byrddau iechyd, ond rwy'n awyddus iawn i sicrhau bod y wybodaeth honno'n cael ei chroesgyfeirio a'i chroeswirio mewn perthynas â phrofiad bywyd go iawn pobl.

O ran y cymorth haen 4, un o'r pethau rydym yn glir yn ei gylch yw bod angen inni weld gwelliannau yn y maes hwnnw. A dyna pam rwyf wedi sicrhau bod ein swyddogion yn cyfarfod bob pythefnos i wirio beth yw'r wybodaeth, beth yw'r wybodaeth sydd wedi'i diweddaru, o ran nifer y bobl sy'n gallu cael gafael ar y cymorth hwnnw, a'r rheini, yn bwysicach, nad ydynt yn gallu cael gafael arno. Rwyf wedi bod yn gofyn am ddiweddariad wythnosol gan fy swyddogion i sicrhau bod y sefyllfa honno'n rhywbeth y gallwn fod yn ymwybodol ohoni. O ran y cymorth haen 4, yr wythnos hon, deallaf mai un person yn unig sydd wedi methu cael gafael ar y cymorth haen 4.

Mae ein pobl ifanc wedi wynebu cymaint o straen eleni, gydag ansicrwydd ynghylch arholiadau, methu gweld ffrindiau, eu trefn arferol yn diflannu, a gwyddom, fel y dywedwyd, y bydd y pandemig wedi cael effaith anochel ar eu hiechyd meddwl. Ond mae'r ffigurau diweddaraf ar wariant y GIG ar gyfer 2018-19 yn dangos bod llai nag 1 y cant o gyllid y GIG wedi'i wario ar iechyd meddwl plant a phobl ifanc. Fesul y pen o'r boblogaeth, £18.17 yn unig a gafodd iechyd meddwl plant a phobl ifanc yn y flwyddyn honno, a hyn i gyd er bod Mind wedi dweud y bydd un o bob pedwar o bobl yn profi problem iechyd meddwl mewn unrhyw flwyddyn benodol. Yn amlwg, mae pobl ifanc angen llawer mwy o fuddsoddiad yn eu llesiant. Felly, a wnewch chi fy sicrhau bod cyllideb arfaethedig Cymru yn ymrwymo adnoddau a fydd yn bodloni'r graddau a'r uchelgais sydd eu hangen i wella gwasanaethau a chymorth?

Diolch yn fawr, Delyth. Hoffwn ei gwneud yn glir ein bod eisoes yn gwario mwy ar iechyd meddwl nag unrhyw agwedd arall ar y gwasanaeth iechyd—£700 miliwn y flwyddyn. Ac wrth gwrs, mewn ymateb i COVID rydym wedi ychwanegu bron i £10 miliwn at hynny, er mwyn sicrhau ein bod yn ymateb i'r pwysau y gwyddom ei fod yn bodoli ymhlith pobl ifanc yn benodol. Rydym wedi clywed y wybodaeth a gyhoeddwyd gan Gomisiynydd Plant Cymru, ond hefyd mae'r Senedd Ieuenctid wedi rhoi cipolwg defnyddiol iawn i ni ar lefelau'r gorbryder y mae pobl ifanc yn eu hwynebu. A dyna pam ein bod wedi canolbwyntio'n benodol ar y dull ysgol gyfan hwnnw yn gyntaf oll, lle rydym wedi rhoi £5 miliwn ychwanegol eleni i wneud yn siŵr y gallwn sicrhau'r ymyrraeth gynnar honno, er mwyn atal y problemau rhag cronni. Yn ogystal â hynny, rydym yn ceisio sicrhau nawr fod y dull ysgol gyfan yn cyd-fynd â dull systemau cyfan ehangach, fel y gall gysylltu â'r GIG. Y peth allweddol o'm rhan i, ac yn sicr mewn perthynas â'r wybodaeth a gawsom gan ganolfan Wolfson, sef y ganolfan arbenigol ym Mhrifysgol Caerdydd sy'n arbenigo ym maes iechyd meddwl pobl ifanc, yw eu bod yn dweud wrthym fod 80 y cant o'r problemau mewn perthynas ag iechyd meddwl yn dechrau pan fydd pobl yn ifanc neu pan fyddant yn blant. Felly, yn sicr, mae hynny'n rhywbeth rydym yn edrych arno, er mwyn sicrhau ein bod yn rhoi'r pwyslais hwnnw yn y lle cywir, gyda chymorth ymyrraeth gynnar iawn haen 0 a haen 1.

Weinidog, gwn y byddwch yn ymwybodol o'r pwysau enfawr sydd ar CAMHS, y gwasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed. Mae wedi bod fel hyn ers sawl blwyddyn, cyn y pwysau ychwanegol a roddwyd ar ein pobl ifanc yn ystod y pandemig. Mae llawer o hyn oherwydd bod pobl ifanc yn cael eu hatgyfeirio at y system pan fo'u hanghenion iechyd meddwl yn ysgafn neu'n gymedrol, sef yr adeg fwyaf synhwyrol a phwysig wrth gwrs i geisio atgyfeiriadau am gymorth, ond mae'n broblem i'r system CAMHS oherwydd ei bod wedi'i chynllunio i gefnogi'r rhai sydd â phroblemau iechyd meddwl difrifol yn unig. Felly, a allech chi roi rhagor o wybodaeth inni am yr ymyriadau cynnar hynny y cyfeiriwyd atynt yn eich ateb blaenorol i Delyth Jewell, a sut y gall yr ymyriadau cynnar hynny sicrhau bod ein pobl ifanc yn cael eu cefnogi mewn ffordd amserol a phriodol i sicrhau nad yw eu hiechyd meddwl yn dirywio ymhellach?

Wel, diolch, Vikki. Rwy'n credu bod yn rhaid i ni fod yn glir iawn nad yw pob mater iechyd meddwl yn fater meddygol. Mae llawer o faterion sy'n deillio o broblemau cymdeithasol, pobl yn dioddef problemau mewn perthynas, a chredaf mai'r hyn y mae angen inni ei wneud yw sicrhau ein bod yn ymyrryd yn gynnar iawn, fel rydych yn ei awgrymu, i sicrhau bod gan bobl ifanc allu i ymdrin â'r sefyllfaoedd anodd hynny. Ac nid yw hynny o reidrwydd yn golygu ymyrraeth feddygol, a dyna pam mai'r dull ysgol gyfan yw'r ffordd gywir o fynd ati i wneud hyn yn fy marn i.

Fe fyddwch yn ymwybodol fod pecyn cymorth iechyd meddwl pobl ifanc bellach wedi'i gyhoeddi ar Hwb, ac mae hwnnw'n rhoi cymorth gwirioneddol i bobl ifanc i sicrhau y gallant ganolbwyntio go iawn ar y materion sy'n bwysig iddynt—gorbryder, hwyliau isel, profedigaeth, a gwybodaeth am y coronafeirws hyd yn oed. Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn hefyd ein bod yn sicrhau eu bod yn ymwybodol o'r llinellau cymorth sydd ar gael, mae llinell gymorth C.A.L.L. ar gael, wrth gwrs, ond mae gennym hefyd bellach, i'r rhai sydd dros 16 oed, SilverCloud, sef dull ar-lein o ddarparu therapi ymddygiad gwybyddol, ac rwy'n gobeithio y bydd pobl yn manteisio ar y cyfle. Weithiau, efallai nad ydynt eisiau i bobl wybod am eu problemau, a gallant wneud hynny mewn ffordd nad yw'n denu sylw eu hathrawon. Gallant wneud hynny'n dawel ac yn breifat, ac mae'r opsiwn hwnnw ar gael iddynt bellach hefyd.

The Deputy Minister will need to unmute. 

A yw'n bosibl agor meicroffon Dafydd Elis-Thomas? A all unrhyw un ein helpu gyda hyn?

Deputy Minister, we can hear you now, thank you. 

Diolch yn fawr. Sefydlodd fy nghyd-Weinidog a minnau dasglu twristiaeth ar ddechrau'r pandemig, gan gyfarfod yn wythnosol i drafod yr holl eitemau sy'n effeithio ar y diwydiannau, gan gynnwys effaith rheoliadau COVID. Mae gennym gyfres gyfochrog o gyfarfodydd gyda rhanddeiliaid lletygarwch, digwyddiadau a phriodasau.

A oes perygl y gallai rhai o'n mesurau—tafarndai nad ydynt yn cael gweini alcohol—ac yn arbennig, gorfodi ffin i atal pobl o Loegr rhag dod i Gymru, hyd yn oed ar adegau pan oedd gennym lefelau uwch o achosion o bosibl, gael effaith dros flynyddoedd i ddod ar bobl a allai fod yn llai parod neu â llai o ddiddordeb mewn ymweld â Chymru yng ngoleuni hynny? A beth y gallwn ei wneud i geisio lliniaru unrhyw effaith o'r fath?

Wel, rwy'n lliniaru hyn yn wythnosol, oherwydd rwy'n cyfarfod â fy nghyd-Aelodau yn y DU ym mhob un o'r sectorau y mae gennyf gyfrifoldeb amdanynt. Mae Croeso Cymru wedi gweithio'n agos iawn gydag UKHospitality, Cynghrair Twristiaeth Cymru a Chydweithfa Bwytai Annibynnol Cymru. Mae'r holl gyrff cynrychiadol hyn yn y maes twristiaeth yng Nghymru mewn cysylltiad rheolaidd â gweddill y Deyrnas Unedig. Yn amlwg, mae gennyf ddiddordeb brwd iawn yn yr hyn y mae Gogledd Iwerddon a'r Alban a Lloegr yn ei wneud yn y meysydd hyn, ond rwyf hefyd yn gweithio o fewn y ddeddfwriaeth ddatganoledig a chyfrifoldebau Llywodraeth Cymru rwy'n falch o fod yn Weinidog ynddi.

Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Siân Gwenllian. 

Thank you very much, Llywydd. Will the Minister provide an update on the legal steps that the Welsh Government is taking, or not taking, in response to the decision of the administrative court in the case of Driver v. Rhondda Cynon Taf County Borough Council?

Thank you, Siân. I can confirm that the Welsh Government won't be taking a position on the Driver case that is happening in the Rhondda Cynon Taf area. FootnoteLink

I'm very grateful to the Minister for putting on the record today that you will not be challenging basis 2(g) of the decision. It will be a relief for pupils, parents and teachers in Rhondda Cynon Taf who have fought for the right to continue with the Welsh-medium education journey within a reasonable distance of their homes. I do very much hope that the council too will reconsider its position. This adjudication is a major step forward. I would like to hear from you, therefore, now that this is in place, how you are going to inform public bodies and others about the precedents arising from the adjudication, so that bodies do work consistently in accordance with the Government's vision for the future.

And, if I could remain with education, the 'Cymraeg 2050' strategy is clear that we need to transform the way in which the Welsh language is taught in all schools in order to reach the targets of the strategy, including in English-medium schools, and this is crucially important. The Welsh Language Commissioner highlights the fact that there hasn't been much work ongoing in terms of the Welsh language continuum, and, as a solution, he has recommended that there should be a requirement included in the curriculum Bill, which is currently going through our processes, for Welsh Ministers to introduce a code of practice on the teaching of Welsh. Would you support that recommendation?

Thank you. Just to make it clear that it is a requirement on all parts of local government to ensure that they do take into consideration the need to strengthen what's offered in terms of Welsh-medium education in their areas, so I do hope that all of the local authorities across Wales will understand that responsibility. And just to make it clear, in terms of teaching in schools that don't offer Welsh as a first language, I do accept that a lot of work needs to be done in this area, and that's why I have weekly meetings with my team, and this is something that is on the agenda on a weekly basis, because I do think that we need to move forward on this. 

What we've done recently, just to be clear, is we've worked and we've had discussions with the National Centre for Leaning Welsh. I think that they have a lot of experience, particularly now with the coronavirus, in terms of online learning, and I think that there are things that we can learn there, particularly if the skills that we hope to see in the schools aren't available, and I do think that we do need to take advantage of that capability that exists in the centre. And that's why what we hope to do is work with them, and I've had discussions with the Minister for Education on that subject. 

I don't think I heard you confirm that you were in favour of introducing a code of practice in relation to the curriculum Bill, but we will return to this issue at some future date, I'm confident of that. Introducing a code of practice on the teaching of Welsh in the curriculum would be an important step forward. And I do believe that there is a consensus developing across parties on the need for a statutory code, and hopefully we can work together to secure that. 

To conclude, I would like to touch upon the vulnerable positions of two of our important organisations, namely the Urdd and the National Library of Wales. The Urdd announced yesterday that they will continue to operate and innovate, as best they can, in terms of a national eisteddfod, but there won't be one held in the traditional way. And, in the meantime, other work streams of the Urdd, such as the residential camps, remain closed and that leads to a loss of income. According to the Urdd's evidence to the Culture, Welsh Language and Communications Committee the organisation has lost half its workforce and could face debts of up to £18 million. I do know that your Government has provided £3.1 million in financial support for the Urdd, but is that sufficient, that would be my question.

And, in the case of the national library, they received £0.25 million in support from Government recently, but that was after you clawed back £200,000 from the library at the beginning of the pandemic. So, what assessment have you, as Minister, made of whether the Government's financial support is adequate to support these crucial organisations? Would you agree that we can’t allow bodies that have contributed so much to the national and linguistic life of Wales to simply wither away?

Thank you. Could I just state clearly that I’m very aware of the difficulties that the Urdd is facing? Of course, it’s a great shame as the Urdd have done everything that we’ve asked of them over the years to not be so reliant on Government funding. They know how to spend and raise money, but just not in this coronavirus period, and that’s why we have already, as you’ve mentioned, given them a great deal of funding to help them through this difficult period. But, of course, there is still a difficult period ahead and that’s why it’s a great shame that they’ve had to cancel the Urdd Eisteddfod. But if I know anything about the way in which the Urdd works, they will create something completely new that will raise the spirits of the nation during the period when they would normally have held the Urdd Eisteddfod. Of course, we’re keeping an open mind in terms of what’s possible in terms of practical support in the future.

The same is true of the national library of course. This, of course, is an institution of vital importance to the nation. I think that the library is aware that they have work to do in terms of reorganising the way in which they operate, but we do recognise, particularly after the recent report, that the budgetary position is a very difficult one. The budget will be announced before too long and we will see what happens in that regard. Thank you.

The Conservative spokesperson, Laura Anne Jones.

Diolch. Weinidog, yn dilyn cwestiwn i'r Gweinidog iechyd yn awr, roedd yn galonogol iawn clywed eich bod yn mynd allan i siarad â busnesau bach yn rhinwedd eich swydd. Hoffwn siarad â chi am iechyd meddwl a llesiant, yn enwedig mewn perthynas â'n perchnogion busnesau bach ar hyn o bryd sydd wedi bod drwy'r felin yn ystod y pandemig hwn, gan achosi gorbryder eithafol a phryderon iechyd meddwl. Maent wedi camu i'r adwy ac wedi addasu eu busnesau a'u gwneud yn ddiogel rhag y coronafeirws, ac eto rydym bellach yn eu gweld yn cael eu cosbi unwaith eto gan y rheoliadau diweddaraf hyn sy'n dod i rym ddydd Gwener yma. O edrych ar negeseuon e-bost a sgyrsiau rwyf wedi'u cael gyda pherchnogion busnesau bach, tafarndai, bariau a bwytai ar draws de-ddwyrain Cymru yn fy rhanbarth i, mae yna orbryder ac iselder mawr, ac mae hynny'n glir iawn ac yn amlwg iawn yn y negeseuon e-bost a'r sgyrsiau rwyf wedi'u cael, sy'n peri pryder mawr i mi, ac i chi rwy'n siŵr. Mae ymchwil hefyd yn awgrymu nad yw'r bobl hyn yn gofyn am gymorth. Felly, pa gamau y mae'r Llywodraeth yn eu cymryd, a chithau, Weinidog, i estyn allan at y perchnogion busnes hyn yn ystod y cyfnod arbennig o anodd hwn i sicrhau eu bod yn cael yr holl gymorth iechyd meddwl y maent ei angen? Diolch.

Diolch yn fawr. Wrth gwrs, rydym yn ymwybodol iawn o'r sefyllfa iechyd meddwl ac rydym wedi darparu cymorth sylweddol, yn enwedig i gefnogi gweithwyr. Ond rydych yn llygad eich lle fod angen inni feddwl am y perchnogion busnes sydd wedi rhoi eu harian yn y fantol, sydd wedi rhoi eu bywoliaeth yn y fantol ac maent yn eu gweld yn cael eu bygwth gan y coronafeirws.

Rydym wedi trafod hyn yng nghyswllt y diwydiant twristiaeth ac o ganlyniad i hynny, trafodais hyn gyda Gweinidog yr economi i weld a allem roi rhywbeth penodol ar waith. Ond fel y dywedwch, rhan o'r broblem yma—ac mae arnaf ofn, yn aml iawn, mai dynion sy'n gyndyn i ofyn am gymorth—yw bod angen inni sicrhau eu bod yn ymwybodol o'r gwasanaethau sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru yn y mannau hyn. Felly, byddaf yn parhau â fy nhrafodaethau gyda Gweinidog yr economi i weld sut y gallwn ledaenu'r wybodaeth hon. Ond fe fyddwch yn ymwybodol fod taflen wedi'i hanfon at bob cartref yng Nghymru yn ddiweddar ac roedd peth gwybodaeth ar y daflen honno am y cymorth iechyd meddwl a oedd ar gael gan Lywodraeth Cymru.

Diolch i chi am hynny, Weinidog. Credaf mai'r diffyg arian yw un o achosion sylfaenol llawer o broblemau iechyd meddwl, fel y gwyddom.

Hoffwn siarad â chi am iechyd meddwl plant a phobl ifanc. Mae ysgolion yn gweithredu fel lefelwyr, maes chwarae gwastad, lle mae plant, lle bynnag y bo modd, yn gyfartal yn yr amgylchedd hwnnw o ran offer, y dillad y maent yn eu gwisgo a mynediad at wybodaeth. Fel y gwyddoch eisoes, mae pobl ifanc wedi bod cael eu hanfon adref mewn grwpiau blwyddyn cyfan yn ddiweddar, yn enwedig ar draws fy rhanbarth mewn rhai ardaloedd cyngor, felly maent yn dibynnu'n drwm ar addysg gartref. Rwy'n bryderus yn dilyn sgwrs a gefais gydag un o benaethiaid ysgol gyfun yn fy rhanbarth, pan dynnodd sylw at y ffaith bod nifer o blant yn dal i fethu cael mynediad at ddyfais gartref i'w galluogi i ddysgu ar-lein a chael eu gwersi gartref. Mae hyn yn amlwg yn peri pryder mawr ac mae'n cael effaith ar iechyd meddwl y plant hynny. Mae'r Llywodraeth, a bod yn deg, wedi rhoi llawer o arian i gynghorau er mwyn iddynt allu darparu dyfeisiau i blant, ond mae'n amlwg nad ydynt yn cyrraedd y plant iawn o hyd, neu nad ydynt yn cyrraedd digon o blant, fel yr amlinellodd y pennaeth wrthyf ddoe, ac mae hyn yn rhwystr iddynt allu dysgu gartref fel y bydd angen pan na allant fynd i'r ysgol, am resymau iechyd a rhesymau diogelwch wrth gwrs. A allech chi edrych ar hyn, Weinidog, ochr yn ochr â'r Gweinidog Addysg, oherwydd, yn amlwg, bydd iechyd meddwl a gorbryder disgyblion yn cael eu heffeithio yn sgil hyn? Diolch.

Diolch. Rwy'n credu ei fod wedi bod yn gyfnod pryderus iawn i unrhyw berson ifanc, yn enwedig o ran gwaith ysgol ac yn benodol, y rhai a oedd yn bwriadu sefyll arholiadau. Wrth gwrs, rydym wedi rhoi cefnogaeth sylweddol fel Llywodraeth i awdurdodau lleol, a thrwyddynt hwy, i ysgolion, a'r bobl nad ydynt wedi gallu cael mynediad at addysg ar-lein. Rhan o'r broblem ychwanegol, wrth gwrs, yw y gallwch ddarparu caledwedd i bobl ond mewn gwirionedd, mae angen i chi sicrhau bod y ddarpariaeth band eang ar gael a'u bod yn gallu cael mynediad at gymorth yn y ffordd honno. Felly, rwy'n gwybod bod y Gweinidog Addysg yn ymwybodol iawn o'r sefyllfa, ac os oes gennych enghreifftiau o fannau lle nad yw'n bosibl i bobl gael mynediad ato, rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol anfon y rheini ymlaen at y Gweinidog Addysg.

Iawn, diolch, Weinidog. Un peth cyflym iawn, cyn i mi ofyn fy nghwestiwn olaf: mewn ysgol yn ne-ddwyrain Cymru, roeddent yn anfon holiaduron rheolaidd i weld beth oedd y rhwystr mwyaf i ddysgu gartref, a darganfuwyd mai dyfeisiau, nid band eang ac yn y blaen, oedd y broblem fwyaf mewn gwirionedd, oherwydd pan fydd rhiant gartref, neu frawd neu chwaer gartref, yn defnyddio dyfeisiau hefyd, maent heb ddyfais fel petai. Felly, mae'n ymwneud â darparu dyfeisiau i'r bobl hynny yn enwedig, ond rwy'n hapus i anfon rhagor o wybodaeth atoch.

Wrth sôn am ddarparu cymorth, hoffwn siarad â chi am ddarparu cymorth i'r rhai sydd ei angen yn fawr. Ceir rhaglen mentora cymheiriaid—nid wyf yn siŵr a ydych yn ymwybodol ohoni—sydd bellach wedi profi y gall sicrhau manteision. Mae rhaglen o'r fath ym mwrdd iechyd Aneurin Bevan ac mae hi wedi cael llawer o lwyddiannau. Mae mor galonogol i bobl o bob math sydd â phob math o broblemau iechyd meddwl allu siarad â rhywun sydd wedi mynd drwy brofiadau tebyg, fel y maent hwy wedi'i wneud. A dyna yw hanfod y rhaglen hon. Hefyd, wrth siarad â'r nyrsys a'r cleifion, gwelais fod y teuluoedd wedi elwa'n fawr o siarad â phobl a oedd wedi cael profiadau tebyg ac roedd yn galonogol iawn gweld bod y cleifion hynny wedi dod allan yr ochr draw. Mae angen mawr iawn am ganolfan adsefydlu galw heibio yng Nghymru gyda'r mathau hyn o wasanaethau a chyfleuster ar-lein, yn enwedig ar adegau fel hyn pan fo fwyaf o'i hangen a phan na allwn gyrraedd pobl fel y gwnawn fel arfer. Mae mwy o waith yn mynd rhagddo ar hyn yn Lloegr, ond rwy'n credu bod angen inni edrych arno ymhellach yng Nghymru oherwydd ceir tystiolaeth yn awr ei fod yn llwyddiannus iawn. Arian y loteri yw'r prif ffynhonnell cyllid ar hyn o bryd, Weinidog, ac rwy'n meddwl tybed a allech chi ymchwilio i hyn fel rhywbeth y byddech yn fodlon bwrw ymlaen ag ef a gweithio gyda'r Llywodraeth arno efallai. Diolch.

Nid wyf yn credu bod rhaglenni mentora cymheiriaid yn newydd; credaf fod enghreifftiau o hynny'n digwydd, mewn gwahanol ffyrdd, mewn llawer o wahanol sectorau. Rwy'n credu'n gryf fod hyn yn rhywbeth lle gall pobl gefnogi ei gilydd ac y gall y profiad hwnnw fod yn drawsnewidiol—mae gwybod nad ydych ar eich pen eich hun pan fyddwch mewn lle tywyll yn rhywbeth defnyddiol iawn ynddo'i hun. Credaf fod y cymorth mentora sydd ar gael i rieni yn ogystal â phobl ifanc, fel bod rhieni'n deall yr hyn y mae eu plant yn mynd drwyddo, hefyd yn rhywbeth y credaf y gallwn ei annog, ac yn rhywbeth rydym eisoes yn ei annog. A cheir enghreifftiau, fel y dywedwch, o arferion gorau y gallwn eu dysgu, ac yn sicr mae'r model mynydd iâ a welsom yng Ngwent, sy'n cael ei arwain i raddau helaeth gan Liz Gregory, yn rhywbeth rydym yn gobeithio y gallwn ei gyflwyno i rannau eraill o Gymru.

Mae COVID-19 wedi bod yn amser anodd iawn i bobl awtistig yng Nghymru, ac rydym yn gweithio gyda phartneriaid, gan gynnwys y Gymdeithas Awtistiaeth Genedlaethol, i gefnogi pobl awtistig drwy gydol y pandemig hwn. Byddwn yn parhau â'r gwaith ar y cyd i leihau effaith mwy hirdymor y feirws ar fywydau pobl awtistig.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Weinidog. Rwyf wedi bod yn gwrando ar leisiau rhai o fy etholwyr, sy'n pryderu am broffil pobl sy'n byw gydag awtistiaeth ac anableddau dysgu eraill drwy gydol y pandemig hwn. Yn ein dadleuon yn y Senedd, rydym yn gyfarwydd â chwestiynau am grwpiau sy'n agored i niwed ac fel y gwelir yn aml yn y cyfryngau, mae'r sylw'n troi'n syth at ein dinasyddion hŷn ac at gartrefi gofal. Ond mae grwpiau eraill angen ein sylw hefyd, yn enwedig y rhai sy'n byw mewn llety preswyl a llety â chymorth. Mae angen i'w teuluoedd glywed ac yna gweld bod eu hanghenion yn cael eu cydnabod fel blaenoriaeth wrth i Lywodraeth Cymru wneud cynlluniau i ddarparu rhaglen frechu. Rwy'n clywed am bobl mewn lleoliadau gofal sydd wedi bod yn colli cysylltiad â theuluoedd, gan nad ydynt yn deall perthnasedd na budd technolegau fel Zoom yn llawn. Felly, a allwch chi fy sicrhau, Weinidog, fod pobl sy'n byw gydag awtistiaeth, ac anableddau dysgu eraill, a'u teuluoedd, yn cael ystyriaeth briodol yn eich cynlluniau?

Wel, gallaf roi'r sicrwydd hwnnw i chi, Dawn. Hoffwn ei gwneud yn glir, o ddechrau'r pandemig, pan oeddem yn gofyn i bobl beidio â gadael eu cartrefi, fe wnaethom, ar y dechrau un, roi eithriadau i bobl ag awtistiaeth oherwydd ein bod yn deall bod angen iddynt ddilyn patrymau penodol a bod angen iddynt fynd allan yn rheolaidd. Felly, o'r dechrau un, rydym wedi bod yn sensitif i'r anghenion hynny ac wrth gwrs, wrth i ni edrych ymlaen yn awr at gyflwyno'r brechlyn, mae honno'n enghraifft o faes y mae angen i ni feddwl amdano, o ran sut y mae pobl ag awtistiaeth yn debygol o ymateb. Mae canllawiau'n cael eu datblygu i baratoi ar gyfer cyflwyno'r brechlyn hwnnw, a bydd y wybodaeth honno ar gael ar wefan Awtistiaeth Cymru.

Y peth arall i fod yn glir yn ei gylch ar hyn yw ein bod yn awyddus iawn i sicrhau bod pobl sy'n byw gydag awtistiaeth yn cael y cymorth hwnnw, nid yn unig wrth gyflwyno'r brechlyn, ond hefyd o ran rhyngweithio mwy cyffredinol â'r GIG.

Mae'r adroddiad 'Left Stranded', a gyhoeddwyd gan y Gymdeithas Awtistiaeth Genedlaethol a phartneriaid, yn dangos bod pandemig y coronafeirws, yn ogystal â gwaethygu'r heriau hirsefydlog y mae pobl awtistig yn eu hwynebu yn sylweddol, wedi cael effaith andwyol iawn ar iechyd meddwl pobl awtistig a'u teuluoedd. Mae'r amseroedd aros am wasanaethau asesu a diagnosis a oedd eisoes yn hir yn waeth byth gyda dim ond un o bob pedwar plentyn a pherson ifanc yng ngogledd Cymru'n cael asesiad awtistiaeth gan dimau niwroddatblygiadol lleol o fewn chwe mis i gael eu hatgyfeirio, a nifer yn aros yn hwy o lawer.

Mae'r pandemig hefyd wedi amlygu'r diffyg dealltwriaeth o awtistiaeth yn ein system addysg, sydd hefyd yn effeithio'n ddifrifol ar iechyd meddwl disgyblion awtistig. Pa gymorth ychwanegol y gall Llywodraeth Cymru ei roi felly i'r gwasanaethau hyn nawr i leihau'r amseroedd aros hir hyn, er mwyn rhoi'r cymorth y mae pobl ei angen cyn gynted â phosibl? Ac o ystyried ymrwymiad blaenorol Llywodraeth Cymru i sicrhau bod pob athro'n cael hyfforddiant gorfodol mewn awtistiaeth fel rhan o hyfforddiant cychwynnol i athrawon, rhywbeth sydd ei angen nawr yn fwy nag erioed, a all y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau i gyflawni hyn?

Diolch yn fawr iawn, Mark. Rwyf wedi darllen yr adroddiad 'Left Stranded', ac rwy'n credu ei fod yn ddiddorol iawn, a byddaf yn edrych ymlaen at drafod hwnnw gyda phrif weithredwr y Gymdeithas Awtistiaeth Genedlaethol pan fyddaf yn cyfarfod â hi yr wythnos nesaf.

O ran mynediad at wasanaethau yn ystod COVID-19, mae gwasanaethau'n dod at ei gilydd i gyfnewid arferion da ac mae cymorth yn cael ei gynnig yn rhithwir, wrth gwrs, lle bynnag y bo modd. Y peth arall rydym yn ei wneud yw sicrhau bod offeryn asesu ar-lein yn cael ei ddatblygu, a fydd yn bodloni canllawiau cydymffurfio'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal. Fe fyddwch yn ymwybodol fod yr ymgynghoriad cyhoeddus ar y cod ymarfer yn digwydd ar hyn o bryd—mae'n mynd rhagddo yn awr—ac rydym yn disgwyl i hwnnw ddod i ben ar 14 Rhagfyr.

Rydych hefyd yn siarad am yr hyfforddiant sydd ei angen mewn perthynas ag anghenion dysgu ychwanegol, ac fe fyddwch yn ymwybodol y bydd y rhaglen hyfforddi newydd yn cynnwys ymdrech i sicrhau bod yna ddealltwriaeth o'r system anghenion dysgu ychwanegol. Bydd hwnnw'n cael ei ailwampio'n llwyr, fel y gwyddoch, a'r gobaith yw y bydd y cod a'r rheoliadau mewn perthynas ag anghenion dysgu ychwanegol yn cael eu gosod gerbron y Senedd ym mis Chwefror.

Thank you, Adam. I established an economy and Welsh language round-table last year, and I've ensured that we do discuss there the challenges facing Welsh-speaking and rural communities. One of the themes that we're looking at there is the outward migration of young people, and the Arfor programme has also piloted projects targeted specifically in supporting young people to remain in their communities.

Jeremy Miles told a Senedd committee that the Government had carried out an analysis of the dual effect of COVID and Brexit on the Welsh language and rural communities, and that you, as the Government, on the basis of that assessment, have accepted that there was room for concern, particularly because of the housing crisis and the increase in the number of people from outside the areas who are buying homes. Will you publish that assessment? Can you provide a timetable for the next steps on the work done by Simon Brooks on second homes? As the housing crisis is happening now, and Carmarthenshire council, for example, has outlined some steps that could be taken immediately, can you tell us what the Government is going to do in terms of an urgent plan this side of the election?

Thank you. Of course, we, as a department, have ensured that we have undertaken a review of the impact of COVID on the Welsh language in our communities, and that will be published in the next fortnight. On top of that, Simon Brooks will be publishing his paper on second homes in the next fortnight. So, the data is there and it’s coming together and it will help us to analyse where we need to target that work.

In terms of what we’re trying to do in practice, one of the things that we’ve been discussing, in particular in working with local government in the round-table last week, is that we’re looking at, for example, procurement processes and how we can do more to use procurement in the public sector to ensure that we do increase the use of that in our communities. We want to mainstream the Welsh language and rural affairs into Welsh Government programmes, so I’ve brought in officials who have responsibility for the economy to ensure that they understand where their responsibilities are in this area. We’re also looking and we’re hoping to follow this ethos of Llwybro and focusing on the themes or specific sectors. I think that another thing that we need to emphasise is the fact that more people are now working from home, and there may be an opportunity there to try and attract more people to live in their home rural communities.

I’m pleased to hear about the round-table meetings. The crucial question is why hasn’t the Welsh Government’s economic policy led to better jobs and better paid employment in rural areas to help to keep those young people in their localities and to ensure that they can afford to purchase homes. But in order to maintain the growth of the Welsh language in the community, what assessment have you made of the use of the due regard principle on planning authorities to consider the impact of their decisions on the language? How often is that used to support growth, not only to safeguard the current foundations? For example, how many authorities have used defined local tenure conditions, which used to go alongside affordable housing targets, or sometimes were linked to them? And, also, there is this concept of Help to Buy being used for vacant properties rather than new properties.

Thank you. I think there are many things we need to consider here when it comes to housing and keeping people in our communities. It is a serious problem and it's complex. We're looking at every situation and we're hoping to see what more we can do, because we have done more here in Wales than in any other area of the UK. One of the things that we've done is to ensure that we have built 20,000 homes during this period—affordable homes that will help to keep people in their communities. And when it comes to planning, people do need to consider the impact on the Welsh language. One of the problems that there has been is that the tool to do that, to measure that, hasn't been adequate, and that's why my department has ensured that they have done a lot of work to improve that tool to ensure that we can measure that impact better. 

Rydym wedi buddsoddi bron i £10 miliwn o gyllid ychwanegol eleni i gefnogi iechyd meddwl, ac mae hyn yn cynnwys buddsoddiad mewn cymorth haen 0 i helpu i leihau'r angen i gael mynediad at wasanaethau'r GIG. Rydym hefyd yn mabwysiadu dull trawslywodraethol ac amlasiantaethol o leihau effaith ehangach y pandemig ar iechyd meddwl.

Diolch i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw. A wnaiff hi ategu fy nghanmoliaeth i'r ymchwil a wnaed gan brifysgolion Caerdydd ac Abertawe, ac a gyhoeddwyd fis diwethaf yn y cyfnodolyn uchel ei barch Frontiers in Psychiatry? Mae'n astudiaeth un wlad, sy'n myfyrio ar arolwg cynharach a gynhaliwyd yn 2018-19, ac yna'n cymharu sut roedd pobl yn teimlo yn ystod y pandemig. Dangosodd gynnydd o deirgwaith neu bedair gwaith y nifer o achosion o drallod meddyliol, gyda 50 y cant o'r boblogaeth yn adrodd lefelau trallod clinigol arwyddocaol a thua 20 y cant yn dangos effeithiau difrifol. Roedd yr effaith yn arbennig o amlwg mewn pobl iau, ac roeddem yn sôn yn gynharach am drafferthion pobl iau a'u trallod seicolegol. Yn gwbl amlwg, mae pwysau enfawr ar wasanaethau iechyd meddwl nawr, a byddwn yn sicr yn dioddef ar ôl y cyfnod hwn, ac mae'n rhaid inni sicrhau bod y lefel briodol o adnoddau yn cael eu defnyddio a'r amser priodol yn cael ei dreulio yn datblygu polisi fel bod gennym y gwasanaethau iechyd meddwl gorau posibl, yn y gymuned, ac yn y sector acíwt hefyd, yn anffodus.

Rwy'n credu eich bod yn llygad eich lle, David. Mae'r holl dystiolaeth a welsom yn awgrymu y bydd problem wirioneddol yn ein haros oni bai ein bod yn mynd i'r afael â hyn yn gynnar iawn. A dyna'n union beth rydym yn ceisio'i wneud. Rydym wedi darparu £2.7 miliwn o gyllid ychwanegol i ddarparu mynediad ar unwaith i ystod eang iawn o gymorth iechyd meddwl lefel isel. Ac mae'n amlwg fod sawl math gwahanol o orbryder, a'i fod yn cael ei achosi gan lawer o wahanol bethau. Un o'r pethau hynny yw'r sefyllfa economaidd, ac ni fydd honno'n gwella'n fuan. Gwyddom fod cydberthynas uniongyrchol rhwng problem economaidd a nifer yr achosion o salwch meddwl, ac felly bron y gallwn fapio'r hyn sy'n debygol o ddigwydd yn y dyfodol, a dyna pam rwy'n credu mai mynd i'r afael â'r mater cyn iddo dyfu'n broblem fawr mewn gwirionedd yw'r ffordd o wneud hyn.

Rydym wedi dweud, o ddechrau'r pandemig, fod gwasanaethau iechyd meddwl yn wasanaethau hanfodol felly ni ddylai fod unrhyw leihad yn y cymorth yno. Rydym yn gwneud ein gorau i leihau'r effeithiau economaidd-gymdeithasol, yn fwyaf diweddar mewn perthynas â lletygarwch. Mae llawer o bobl ifanc yn gweithio yn y sector hwn, ac mae'n bosibl fod llawer o'r rheini ar gontractau dim oriau ac felly ni fyddant yn cael Nadolig gwych yn awr o ganlyniad i'r ffaith ein bod ni, yn anffodus, wedi gorfod rhoi camau eithaf llym ar waith. Ond y peth lleiaf y gallwn ei wneud yw sefyll gyda hwy a sicrhau bod cymorth iddynt mewn perthynas ag iechyd meddwl. A'r peth arall yw sicrhau ein bod yn rhagweld ac yn edrych ar yr hyn sy'n debygol o fod ei angen yn y dyfodol, a'n bod yn cefnogi byrddau iechyd i sicrhau y gallant ddechrau paratoi ar gyfer dull gweithredu gwahanol iawn yn y dyfodol.

Weinidog, fe fyddwch yn gwybod fy mod wedi ysgrifennu atoch yn ddiweddar i ofyn am yr asesiadau effaith ar iechyd meddwl a gynhaliwyd, does bosibl, cyn gwneud penderfyniadau mor aruthrol a hirdymor i ddileu ein hawliau sifil. Rwyf wedi bod o'r farn ers tro y bydd yr effaith ar ein hiechyd meddwl cyfunol yn enfawr. Rwy'n pryderu'n benodol am ein pobl ifanc, felly pa drafodaethau rydych yn eu cael mewn gwirionedd gyda'r sector addysg ynglŷn ag atal problemau iechyd meddwl yn ein hysgolion? Diolch.

Diolch. Nid wyf yn siŵr a oes unrhyw un nad yw wedi dioddef rhywfaint o orbryder yn ystod y pandemig hwn, ond fel y dywedwch, mae'n broblem arbennig yng nghyd-destun pobl ifanc. A dyna pam rydym wedi mabwysiadu dull newydd radical iawn o gefnogi pobl ifanc a phlant mewn ysgolion sydd â phroblemau iechyd meddwl. Mae rhaglen gwerth £5 miliwn yn cael ei chefnogi gan fy nghyllideb i a chyllideb y Gweinidog Addysg, ac mae'n edrych ar wella mynediad at bethau fel cymorth i ysgolion, gan roi mynediad i'r nyrsys yn yr ysgolion hynny, rhoi'r ddarpariaeth honno, a hyfforddi'r athrawon yn iawn. Felly, mae llawer o waith wedi bod yn mynd rhagddo mewn ysgolion, ac fel y dywedais yn gynharach, rydym bellach yn ehangu hynny er mwyn sicrhau ei fod yn cyd-fynd â darpariaeth gymdeithasol ehangach hefyd, lle byddwn yn darparu ymyrraeth gynnar i sicrhau bod y cymorth hwnnw'n cael ei roi yn yr ysgol yn ogystal ag yn fwy eang yn y gymuned.

Rydym wedi comisiynu dau adolygiad ar wahân i gefnogi gwelliannau i'n gwasanaethau gofal argyfwng y tu allan i oriau arferol. Rydym yn parhau i weithio gyda phartneriaid i wella'r ymateb amlasiantaethol sydd ei angen i gefnogi pobl mewn argyfwng.

Diolch, Weinidog. Rwyf mor falch fod gwasanaeth Noddfa Gyda'r Hwyr bellach ar waith yn Sir Benfro. Dros yr ychydig fisoedd nesaf, bydd yn darparu lloches ddiogel i oedolion sy'n profi trallod meddwl yn yr oriau tyngedfennol pan fydd gwasanaethau cymorth eraill ar gau. Mae'n dilyn llwyddiant y prosiect hwnnw yn Llanelli. Fel gwasanaeth ataliol, mae'n darparu mynediad cynnar at gymorth, ac mae hynny'n gwneud llawer i leihau dibyniaeth ar wasanaethau iechyd meddwl craidd, a thrwy hynny'n lleddfu'r straen ar y system yn ystod y cyfnod anodd iawn hwn i bobl. Felly, a fyddwch yn monitro'r cynllun i weld a ellir ymestyn a chyflwyno'r cynllun peilot tri mis ledled y wlad?

Diolch yn fawr, Joyce. Wrth gwrs, mae hon yn rhaglen sydd wedi'i chyflwyno o ganlyniad i'r peilot a ddigwyddodd yn Llanelli, felly mae'n dda gweld bod hwnnw wedi gweithio'n dda, a chredaf fod rhaid i ni gydnabod nad yw pobl ond yn cael argyfyngau iechyd meddwl rhwng naw a phump, a dyna pam y mae'n rhaid i ni sicrhau bod y gwasanaeth 24 awr hwnnw ar gael. Yr hyn sydd wedi bod yn wych yw bod y grŵp concordat gofal mewn argyfwng iechyd meddwl wedi dod ag ystod eang o grwpiau at ei gilydd. Eir i'r afael â materion cymdeithasol a lles yno, ond wrth gwrs, mae'r heddlu a'r awdurdodau lleol yn rhan annatod o sicrhau ein bod yn mynd i'r afael â hyn yn y ffordd gywir. Mae uned gyflenwi'r GIG yn cynnal adolygiad manwl o wasanaethau argyfwng a chyswllt a bydd yr is-grŵp yn cael ei sefydlu nawr i sicrhau ein bod yn edrych ar gasgliadau'r grŵp concordat hwnnw a'n bod yn rhoi'r rheini ar waith dros y flwyddyn nesaf.

Bwrdd iechyd Hywel Dda sy'n gyfrifol am sicrhau bod y gwasanaethau a ddarperir yn diwallu anghenion y gymuned leol, gan gynnwys iechyd meddwl. Rydym yn parhau i ddarparu mwy o gyllid ar gyfer darparu gwasanaethau iechyd meddwl nag ar gyfer unrhyw ran arall o'r GIG.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei hateb. Yn ddiweddar, cynhaliodd comisiynydd heddlu a throseddu Dyfed-Powys, Dafydd Llywelyn, ddigwyddiad cyllidebu cyfranogol diogelwch cymunedol llwyddiannus iawn, gan wahodd pobl o'r gymuned i flaenoriaethu cyllid ar gyfer prosiectau cymunedol i hyrwyddo diogelwch cymunedol. Rwy'n falch iawn o ddweud bod Mind Cymru—sy'n digwydd bod yn gymdogion i mi, drws nesaf i fy swyddfa yn Stryd Thomas yn Llanelli—yn un o'r grwpiau llwyddiannus hynny. Rwy'n siŵr y byddai'r Gweinidog yn cytuno â mi fod gan sefydliadau trydydd sector a chymunedol rôl gwbl hanfodol i'w chwarae wrth fynd i'r afael â materion iechyd meddwl. Yn aml, gall fod yn haws cael mynediad atynt, gallant fod yn llai brawychus yn aml, bydd pobl yn llai ofnus o stigma; ond rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog hefyd yn ymwybodol iawn nad yw llawer o'r sefydliadau hynny ar sylfaen gadarn iawn yn ariannol. Felly, pa waith pellach y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod grwpiau gwirfoddol a chymunedol mor hanfodol yn cael eu hariannu'n gynaliadwy ac yn ddiogel ar gyfer y dyfodol?

Wel, credaf fod hwnnw'n gwestiwn teg, oherwydd os edrychwch ar enghreifftiau fel Noddfa Gyda'r Hwyr, talwyd am y rhaglen honno gan y gronfa drawsnewid, felly yr hyn y mae angen inni ei wneud yw edrych ar yr hyn sy'n gweithio a cheisio ei brif ffrydio wedyn. Felly, mae honno'n sicr yn neges rwyf wedi bod yn ei mynegi'n glir iawn i fy swyddogion, fod gwir angen inni ymgorffori'r cymorth haen 0 a haen 1 hwn, sy'n aml yn cael ei roi a'i ddosbarthu a'i wasanaethu'n well o lawer gan y trydydd sector. Yn sicr, gwn fod iechyd meddwl Mind yn Llanelli yn gwneud gwaith gwych. Cyfarfûm â rhywun o Mind yr wythnos diwethaf a oedd yn sôn am y pwysau enfawr y maent yn ei wynebu nawr mewn perthynas â materion iechyd meddwl oherwydd y dirywiad yn yr economi yn yr ardal honno. Felly, yn sicr, dyna yw fy mwriad—sicrhau y gallwn edrych ar fframwaith mwy hirdymor lle gallant ddeall y bydd yr arian yno ar gyfer y tymor hwy. Oherwydd mae angen i ni gadw'r sgiliau y mae pobl yn eu datblygu yn y cymunedau hynny hefyd.

Thank you very much, Huw. We are providing significant financial support to community sport clubs and organisations across Wales, especially via the main agency in this field, the public body Sport Wales.

Diolch, Weinidog. Rwy'n gwybod bod llawer o gefnogaeth wedi'i roi yn barod. Mae'n debyg fy mod wedi bod ym mhob clwb, ac wedi sefyll ar linellau ystlys pob clwb, o Gilfach i Gaerau i Bont-y-clun y tu mewn a'r tu allan i fy etholaeth dros y blynyddoedd, a gwn nad clybiau chwaraeon yn unig ydynt, ond maent wrth gwrs yn garreg sylfaen i'r gymuned hefyd. Maent yn gwneud cymaint o ran cymorth cymunedol, gan gynnwys, rai ohonynt, yn ystod argyfwng COVID. Ond er gwaethaf y gefnogaeth honno, ac yn enwedig gyda'r cyfyngiadau sydd ar waith ar hyn o bryd, maent yn ei chael yn anodd iawn nid yn unig i gynnal gweithgareddau ar y cae, ond yn eu darpariaeth ategol hefyd, eu cyfarfodydd, eu bariau ac yn y blaen. Wrth symud ymlaen i adfer o'r argyfwng, a ydych yn credu bod rôl i Lywodraeth Cymru ddod a'r cyrff llywodraethu, Cyngor Chwaraeon Cymru ac eraill at ei gilydd i weld beth arall fydd angen ei wneud i sicrhau bod y clybiau hyn sydd â threftadaeth hir iawn yn gallu goroesi a ffynnu yn y dyfodol?

Diolch, Huw. Rydych wedi rhoi her i mi ac ni allaf ddweud 'na' wrthi, oherwydd un o fy mhrif genadaethau drwy gydol yr argyfwng hwn yw sicrhau ein bod yn chwilio am bwyntiau adfer, pwyntiau ymateb creadigol, ac os gallwn gael hynny ym maes chwaraeon, byddai hynny mor bwysig.

Mae'r ffigurau presennol yn dda iawn. Mae clybiau rygbi'r undeb cymunedol yn cael dros £188,000, mae clybiau pêl-droed cymunedol yn cael dros £500,000, ac mae cronfa Cymru Actif yn dal i fod ar agor, lle mae Chwaraeon Cymru yn prosesu ceisiadau cyn gynted ag y gallant. Ond rwy'n derbyn eich her, a byddwn yn ddiolchgar pe baech yn fy helpu i sicrhau ein bod yn cyflawni hyn cyn diwedd y Senedd hon.

Thank you to the Deputy Minister and Minister.

The next item, therefore, is topical questions, and the first question is to be answered by the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, and to be asked by Llyr Gruffydd.

Diolch. Mae Llywodraeth y DU wedi gadael Cymru £137 miliwn yn brin o'r arian a ddisgwylir y flwyddyn nesaf. Maent yn defnyddio cyllid yr UE i sybsideiddio eu hymrwymiad maniffesto, ac er gwaethaf eu honiadau croch, bydd yr arian hwn yn cael ei golli. Ni fyddai hyn wedi digwydd pe baem wedi aros yn Ewrop, ac mae'n bradychu cymunedau gwledig.

Dywedodd maniffesto etholiad y Ceidwadwyr, wrth gwrs, y byddai'n gwarantu cyllideb flynyddol bresennol y polisi amaethyddol cyffredin i ffermwyr ym mhob blwyddyn yn y Senedd hon, ac eto lai na 12 mis yn ddiweddarach, wrth gwrs, mae Boris Johnson wedi torri ei addewid gyda thoriad anferthol, fel rydych wedi'i egluro, mewn cymorth cyllid amaethyddol i Gymru. Nawr, mae ffermwyr rwyf wedi siarad â hwy yn teimlo eu bod wedi cael eu camarwain, maent yn teimlo eu bod wedi cael eu twyllo, a'i fod yn frad llwyr—nid fy ngeiriau i, ond geiriau undebau'r ffermwyr, wrth gwrs—ac os bydd y Ceidwadwyr yn torri eu haddewid ar hyn, pa obaith sydd yna y bydd yr holl gyllid newydd yn lle cyllid yr UE a addawyd gan Lywodraeth y DU ar un adeg yn cael eu talu'n llawn i Gymru?

Wrth gwrs, mae hyn wedi digwydd yn rhannol oherwydd y tanwariant yn y cynllun datblygu gwledig yng Nghymru. Mae'r rheol N+3 yn golygu, wrth gwrs, fod gennych berffaith hawl i wario'r arian hwnnw hyd at 2023, ond mae llawer ohonom wedi eich rhybuddio bod angen i Lywodraeth Cymru ddarparu'r arian hwnnw mewn modd mwy amserol, ac yn awr, wrth gwrs, rydych wedi llosgi eich bysedd. Felly, a fyddech yn cytuno bod hyn yn tanlinellu, unwaith eto, yr angen am ymchwiliad annibynnol i'r ffordd y mae'r Llywodraeth wedi ymdrin â'r cynllun datblygu gwledig yng Nghymru? A lle mae hyn yn gadael eich argymhellion ar gyfer cynllun ffermio cynaliadwy, oherwydd mae llawer ohonom wedi bod yn rhybuddio ers amser maith hefyd eich bod wedi bod yn datblygu eich cynlluniau ar gyfer y cynllun cymorth newydd heb wybod faint o gyllid fyddai ar gael i chi? Yn sicr, nid yw'r toriad hwn gan y Torïaid yn argoeli'n dda i gefn gwlad Cymru, felly a allwch chi egluro i ni efallai sut y gallai'r gostyngiad hwn yn y cyllid effeithio ar eich cynlluniau ar gyfer y cynllun ffermio cynaliadwy? 

Ac yn olaf, gan gofio eich bod wedi cadarnhau yn flaenorol y byddai cynllun y taliad sylfaenol yn cael ei gynnal ar gyfer 2021, a allwch chi gadarnhau heddiw y bydd cynllun y taliad sylfaenol yn cael ei gynnal ar ei lefelau cyllido presennol? 

Diolch. O ran eich cwestiynau am y cynllun datblygu gwledig, nid wyf yn derbyn bod trosglwyddiadau hanesyddol o golofn i golofn yn gyfrifol am oedi gwariant drwy gynllun datblygu gwledig yr UE, ac mae ein proffil gwariant yn union lle byddem yn disgwyl iddo fod. Gwnaethom benderfyniadau dilys ynghylch sut i broffilio ein gwariant cynllun datblygu gwledig mewn ffordd a oedd yn gweddu i Gymru, a chyflawni amcanion ein rhaglen. Ni ddylem gael ein cosbi am y penderfyniadau hyn. Ni fyddem byth wedi gallu rhagweld y byddai Llywodraeth y DU yn arddel agwedd mor wallus tuag at gyllid newydd. Mae ein cynllun datblygu gwledig ar y trywydd cywir. Mae lefel y gwariant, lefel yr ymrwymiad drwy'r rhaglen, yn cyd-fynd â'r cyfartaledd Ewropeaidd. Mae'r Comisiwn Ewropeaidd wedi cadarnhau dro ar ôl tro eu bod yn fodlon iawn gyda'n rhaglen, a deallaf fod hyn wedi'i fynegi mor ddiweddar â phythefnos yn ôl yng nghyfarfod diweddaraf y pwyllgor monitro rhaglenni. Felly, nid wyf yn derbyn yr hyn rydych yn ei ddweud o gwbl.

O ran y penderfyniad cyllideb ar gynllun y taliad sylfaenol, yng ngoleuni'r setliad ariannu, rwyf wrthi'n ystyried lefel y taliad sylfaenol a fydd ar gael yn 2021. Rwy'n derbyn y brys am y penderfyniad hwn i ffermwyr ac yn amlwg byddaf yn nodi fy mwriadau y mis hwn; mae'n rhywbeth y byddaf yn sôn amdano wrth gwrs. Cyfarfûm â'r ddau undeb ffermio dros yr wythnos ddiwethaf mewn perthynas â hyn.

Roeddech yn gofyn am 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir'. Fel y gwyddoch, byddaf yn cyhoeddi Papur Gwyn y mis hwn, ac yn amlwg byddwn yn ystyried popeth.

Cyn yr adolygiad hwn o wariant, ysgrifennais lythyr brys at Ysgrifennydd Gwladol Cymru, yn egluro fy marn y dylai Llywodraeth y DU gadw at yr ymrwymiad maniffesto i warantu'r gyllideb flynyddol bresennol i ffermwyr ar gyfer pob blwyddyn o'r Senedd nesaf. Rhoddodd ymateb yr Ysgrifennydd Gwladol lawer o eglurder i mi, a gadewch inni fod yn glir: nid yw'r ymrwymiad maniffesto hwn wedi cael ei dorri. Yr amlen flynyddol gyffredinol yw £337 miliwn i Gymru. Fodd bynnag, mae Llywodraeth y DU wedi rhoi sicrwydd ynghylch ariannu yn y dyfodol mewn dwy ffordd. Yn gyntaf, mae'r cytundeb ymadael yn nodi y bydd y DU yn parhau i gymryd rhan ym mhob un o raglenni'r UE a ariennir gan fframwaith ariannol amlflwydd 2014-2020 hyd nes eu bod yn cau. Mae hyn yn sicrhau mynediad parhaus at gyllid yr UE i sawl rhaglen wledig, gan gynnwys y polisi amaethyddol cyffredin, colofn 2, cronfa'r môr a physgodfeydd Ewrop a chronfa datblygu rhanbarthol Ewrop hyd nes iddynt gael eu cwblhau. Mae Llywodraeth y DU yn cadw at ei hymrwymiad i ariannu gweddill ymrwymiadau colofn 2 y polisi amaethyddol cyffredin sydd y tu hwnt i gwmpas y cytundeb ymadael. 

Yn ail, mae Trysorlys Ei Mawrhydi wedi mabwysiadu dull cyson, gan ychwanegu cyllid trysorlys at dderbyniadau'r UE hyd at lefel yr ymrwymiad maniffesto. Mae'r sgandal go iawn yma. Mae gan Lywodraeth Cymru oddeutu £160 miliwn heb ei wario o gynlluniau datblygu gwledig 2014 i 2020. Nawr, fy nghwestiwn i, Weinidog, yw: er fy mod yn derbyn yr hyblygrwydd +3, a wnewch chi ddatgan pam na wariwyd cyllideb y cynllun datblygu gwledig rhwng 2014 a 2020? Beth sydd gennych i'w ddweud wrth ein ffermwyr sydd, ers 2014, wedi canfod bod y cyfnodau ymgeisio wedi bod yn ysbeidiol a heb ddigon o adnoddau, ac sydd wedi gorfod troi at dalu cynghorwyr ac ymgynghorwyr i gynorthwyo, a hyd yn oed y rhai hynny y mae eu ceisiadau am gymorth wedi'u gwrthod, oherwydd eich bod, yn syml, yn cronni'r cyllid hwn?

Hyd at ddiwedd mis Awst 2019, 41 y cant yn unig o gyllid y cynllun datblygu gwledig a wariwyd. Roedd yn rhywfaint o syndod, felly, i Archwilydd Cyffredinol Cymru pan ganfu fod Llywodraeth Cymru wedi dyfarnu £53 miliwn o gronfeydd datblygu gwledig heb sicrhau y byddai'r grantiau'n sicrhau gwerth am arian hyd yn oed. Rydych wedi methu rheoli'r gyllideb yn effeithiol, ac o'r herwydd, a wnewch chi gytuno yn awr i adolygiad annibynnol brys o'r cynllun datblygu gwledig? Rwy'n falch iawn fod Plaid Cymru, a Llyr Gruffydd yn arbennig, yn adleisio galwadau'r Ceidwadwyr Cymreig am adolygiad annibynnol o'r cynllun datblygu gwledig. Diolch, Lywydd.

Os yw Janet Finch-Saunders yn ysgrifennu at Ysgrifennydd Gwladol Cymru ac yn derbyn yr hyn y mae'n ei ddweud yn ddi-gwestiwn ac yn dweud wrthyf ei bod yn deall cynllun datblygu gwledig 2014 i 2020 N+3, mae hynny'n egluro nad yw'n ei ddeall mewn gwirionedd oherwydd yr holl resymau rwyf wedi'u hegluro yn fy ateb i Llyr Huws Gruffydd.

Dywedais fod ein cynllun datblygu gwledig ar y trywydd cywir. Mae lefel y gwariant a'r ymrwymiad yn unol â'r cyfartaledd Ewropeaidd. Mae'r Comisiwn Ewropeaidd yn fodlon ac wedi cadarnhau dro ar ôl tro eu bod yn fodlon ar ein rhaglen, ac roedd hynny hyd at bythefnos yn ôl. Felly, mae'r hyn rydych yn ei ddweud yn gwbl anghywir. Nid wyf yn derbyn mai trosglwyddiadau hanesyddol o golofn i golofn sy'n gyfrifol am oedi gwariant drwy gynllun datblygu gwledig yr UE. Mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb i bawb sy'n byw mewn cymunedau gwledig. Mae cymorth i ffermwyr yn gwbl hanfodol, ond mae hefyd yn bwysig ein bod yn cefnogi datblygu gwledig ehangach, ac mae hynny'n cyflawni ein blaenoriaethau, gan gynnwys diogelu'r amgylchedd a galluogi cymunedau i ffynnu, a dyna'n union y mae'r cynllun datblygu gwledig yn ei wneud.

Mae Llywodraeth y DU wedi torri ei hymrwymiad maniffesto. Dywedasant wrthym na fyddem yn colli ceiniog—yr un geiniog—ac rydym yn awr yn colli cynifer o filiynau am yr holl resymau rwyf wedi'u hegluro. Ac mae'n rhaid imi ddweud, os edrychwch ar rai o sylwadau eich cyd-Aelodau, Janet Finch-Saunders, ac yn sicr, ym mis Medi, gofynnodd Andrew R.T. Davies i mi gadarnhau y byddwn yn diogelu'r gyllideb datblygu gwledig gyda 100 y cant o'r gyllideb yn cael ei hymrwymo a'i gwario. Croesawodd Angela Burns y cyhoeddiad am ddyraniad ein cyllid datblygu gwledig. Felly, a ydynt yn dweud nad oeddent yn deall addewid maniffesto'r Ceidwadwyr? Maent yn dweud nawr, 'Dylai fod yn amlwg.' Wel, nid yw'n gwneud synnwyr o gwbl. Felly, awgrymaf eich bod yn mynd yn ôl at Ysgrifennydd Gwladol Cymru ac yn egluro'r hyn rwy'n ei ddweud wrthych nawr.

Nid oes gennym y fath beth ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru, mae gennym Ysgrifennydd Gwladol y Blaid Dorïaidd, oherwydd o'm rhan i, nid yw erioed wedi sefyll dros Gymru, a chwaraeodd ei ragflaenydd yr un gêm. Felly, y peth cyntaf y byddwn yn gofyn i'r Ceidwadwyr yma heddiw ei wneud yw gofyn am Ysgrifennydd Gwladol i Gymru, un sy'n edrych ar ôl buddiannau Cymru.

Fel y dywedodd y Gweinidog, gofynnwyd i ni yma, gan Andrew R.T. Davies yn gyntaf oll, i ddiogelu'r gyllideb honno gydag ymrwymiad i wario 100 y cant ohoni, ac eto gan Angela Burns ym mis Mai 2020, wrth groesawu'r cyhoeddiad. Felly, mae dryswch gwirioneddol yn eich plaid ac mae angen i chi ei ddatrys, oherwydd naill ai nid oeddech yn deall beth oedd yn digwydd, neu nid oeddech yn gallu deall o gwbl beth oedd yn digwydd, a chredaf fod angen i chi ateb y cwestiynau hynny o fewn eich grŵp. Ac rwy'n credu y byddai'n syniad da iawn yma i sefyll dros Gymru, nid y Blaid Geidwadol, a chyflwyno hawliad go iawn yn hytrach na dim ond derbyn y llythyr, oherwydd rwyf wedi cael ambell un ganddo ef hefyd, a brwydro dros Gymru mewn gwirionedd. Oherwydd mae'r ffermwyr yma wedi dweud yn berffaith glir y bydd hyn yn niweidiol iddynt o ran eu gallu i oroesi yn y dyfodol. Rwy'n gobeithio y gwnewch chi, Weinidog, ac rwy'n siŵr y gwnewch chi, ofyn i Ysgrifennydd Gwladol y Blaid Dorïaidd droi'n ôl i fod yn Ysgrifennydd Gwladol Cymru.

Diolch, Joyce Watson. Credaf mai un o'r pethau sy'n peri pryder gwirioneddol i mi yw'r diffyg ymgysylltu gan y Trysorlys yn Llundain, lle rwyf wedi ceisio cael cyfarfodydd, ac yn sicr, gyda fy nghymheiriaid yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, cyn gynted ag y gwnaethom sylweddoli'r broblem y byddai hyn yn ei chreu, ac fe wnaethant wrthod ymgysylltu â ni; nid ydym wedi cael dim ond tawelwch. Ac felly, ceisiais gael cyfarfod gydag Ysgrifennydd Gwladol Cymru a'i is-Weinidog. Llwyddais i gael hwnnw—ar ôl llawer o berswadio ar fy rhan i—y diwrnod cyn yr adolygiad cynhwysfawr o wariant. Ac roeddwn yn credu bod Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi deall fy mhryderon mewn gwirionedd, a dywedodd y byddai'n mynd yn syth at y Trysorlys i drafod hynny ar fy rhan. Yn anffodus, y diwrnod wedyn, gwelsom yr adolygiad cynhwysfawr o wariant, wythnos yn ôl, a lefel y tanariannu sydd gennym nawr. Ond byddaf yn parhau i fynd ar ei drywydd. Byddaf yn parhau i frwydro yn erbyn hyn, dros ein ffermwyr a'n cymunedau gwledig. Mae fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans, y Gweinidog Cyllid, wedi ysgrifennu at y Trysorlys ar y mater hwn; mae gennyf gyfarfod grŵp rhyngweinidogol Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig ddydd Llun, lle byddaf yn parhau i fynd ar ei drywydd.

Thank you, Minister.

The next item is the 90-second statements. And the first statement today is from Mike Hedges.

Mike Hedges.

Mae'n ddrwg gennyf, rwyf wedi bod yn cael problemau cyfrifiadurol drwy'r prynhawn. Diolch i chi, Lywydd.

Cydlynwyr ardal leol yn Abertawe yw arwyr di-glod pandemig COVID-19, a'u cenhadaeth yw helpu unrhyw un sydd angen cymorth yn y gymuned y maent yn ei gwasanaethu. Mae cydlynwyr ardal leol wedi ymateb i dros 20,000 o ymholiadau yn ystod y pandemig. Pan ddechreuodd y cyfyngiadau lleol yn Abertawe, ehangwyd tîm y cydlynwyr ardal leol yn gyflym i gynnwys pob rhan o'r ddinas, gyda rhai o staff y cyngor yn cael eu hadleoli dros dro. Ers hynny, maent wedi helpu i gydlynu'r ymateb yn Abertawe, gyda chymdogion yn cynorthwyo cymdogion i gael bwyd neu siopa, casglu meddyginiaeth, neu wneud galwad ffôn gyfeillgar pan fydd ei hangen fwyaf. Maent hefyd wedi helpu i gysylltu pobl hŷn â garddwyr lleol, wedi helpu i gludo anifeiliaid anwes at filfeddygon, wedi helpu i ymdrin ag achosion o dipio anghyfreithlon, dosbarthu prydau ysgol am ddim, cynorthwyo teuluoedd sydd angen dillad a hanfodion eraill, ac wedi estyn allan at deuluoedd sy'n ceisio lloches, gan gynnig cymorth.

Ni fyddai llawer o'r ymateb wedi bod yn bosibl heb y 2,500 o bobl a wirfoddolodd i gynnig cymorth i gymdogion, ac mae llawer o'r rhwydweithiau hyn yn parhau i fod ar waith, gan gynnwys grwpiau cymunedol sydd newydd eu sefydlu ar Facebook a chyfryngau cymdeithasol eraill. Drwy gydol y pandemig, mae cyngor Abertawe hefyd wedi gweithio ochr yn ochr â Chyngor Gwasanaethau Gwirfoddol Abertawe a phartneriaid eraill, yn ogystal â grwpiau cymunedol, a darparwyd gwybodaeth i 9,000 o bobl y dywedwyd wrthynt am warchod ynglŷn â sut y gallent barhau i gael cymorth.

Rwy'n falch iawn fy mod yn dod o Abertawe, a hoffwn ddiolch i'r cydlynwyr ardal leol a'u byddin o wirfoddolwyr lleol am yr hyn y maent wedi'i wneud i helpu ein cymuned.

The next statement is from Ann Jones.

Diolch, Lywydd. Yfory, rydym yn dathlu Diwrnod Rhyngwladol Pobl ag Anableddau, a'r thema eleni yw 'Nid yw pob anabledd yn weladwy'. Ac yn enwedig mewn blwyddyn na welsom ei thebyg o'r blaen, dylai'r thema hon ein rhybuddio i fod yn fwy ymwybodol o'r anableddau cudd niferus sy'n bodoli, a sut y dylem fod yn fwy agored i helpu pawb drwy'r cyfnod anodd hwn. Felly, fel gwleidydd ag anabledd, rwyf wedi ceisio siarad ar faterion sy'n effeithio ar lawer o bobl, ond y gellid mabwysiadu ateb syml ar eu cyfer—nid oes angen deddfwriaeth bob amser. Er enghraifft—a dyma fy enghraifft glasurol—gall canllaw ar ddwy ochr grisiau neu rampiau wneud cymaint o wahaniaeth i berson sydd â phroblem symudedd er mwyn caniatáu iddynt ddod yn fwy annibynnol.

Yn ddiweddar, cefais fy ethol yn un o'r naw hyrwyddwr rhanbarthol i helpu i arwain gwaith Cymdeithas Seneddol y Gymanwlad, a gwnaf fy ngorau i dynnu sylw at y gwaith a wnaed gennym yma yn ein Senedd. Mae llawer mwy i'w wneud o hyd ar hyn, wrth gwrs. Ac felly, wrth inni ddathlu'r diwrnod pwysig hwn, mae angen inni gryfhau ein hymdrechion i weld cymdeithas lawer mwy cyfartal. A dyma'r hyrwyddiad—rwy'n cadeirio trafodaeth panel rhithwir y Senedd nos yfory ar y thema 'Gweledigaeth ar gyfer Cymru fwy cyfartal'. Felly, rwy'n gobeithio y byddwch i gyd yn ymuno â mi yn y digwyddiad cyffrous hwnnw. Diolch yn fawr iawn.

Thank you very much, Ann Jones.

The next item is the debate on the Standards of Conduct Committee report. And I call on the Chair of the committee to move the motion—Jayne Bryant.

Diolch, Lywydd. Fel Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, rwy'n gwneud y cynnig yn ffurfiol. Ystyriodd y pwyllgor yr adroddiad gan y Comisiynydd Safonau Dros Dro mewn perthynas â chŵyn a wnaed yn erbyn Dai Lloyd AS, ynghylch defnydd amhriodol o ystâd y Senedd. Rhoddodd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad ystyriaeth ofalus i adroddiad y comisiynydd, ac mae ein hadroddiad yn nodi barn y pwyllgor ynglŷn â'r sancsiwn sy'n briodol yn yr achos hwn.

Mae'r ffeithiau sy'n ymwneud â'r gŵyn, a rhesymau'r pwyllgor dros yr argymhelliad, wedi'u nodi'n llawn yn adroddiad y pwyllgor. Mae'r cynnig a gyflwynwyd yn gwahodd y Senedd i gymeradwyo argymhelliad y pwyllgor.