Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

16/09/2020

Cynnwys

Contents

Datganiad gan y Llywydd Statement by the Llywydd
1. Cwestiynau i Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig 1. Questions to the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs
2. Cwestiynau i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol 2. Questions to the Minister for Housing and Local Government
3. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Cyfyngiadau coronafeirws lleol ym Mwdeistref Caerffili a Rhondda Cynon Taf 3. Statement by the Minister for Health and Social Services: Local coronavirus restrictions in Caerphilly Borough and Rhondda Cynon Taf
4. Cwestiynau Amserol 4. Topical Questions
5. Datganiadau 90 Eiliad 5. 90-second Statements
6. Cynnig o dan Reol Sefydlog 10.5 i benodi Cadeirydd Swyddfa Archwilio Cymru 6. Motion under Standing Order 10.5 to appoint the Chair of the Wales Audit Office
7. Cynnig i sefydlu pwyllgor o dan Reol Sefydlog 16.3: Pwyllgor y Llywydd 7. Motion to establish a committee under Standing Order 16.3: The Llywydd's Committee
8. Dadl ar Adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau: 'Budd-daliadau yng Nghymru: opsiynau i'w cyflawni'n well' 8. Debate on the Equality, Local Government and Communities Committee Report: 'Benefits in Wales: options for better delivery'
9. Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Mesurau i Atal COVID-19 9. Welsh Conservatives Debate: COVID-19 Prevention Measures
10. Dadl y Blaid Brexit: Bil Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 10. Brexit Party Debate: UK Internal Market Bill
11. Cyfnod Pleidleisio 11. Voting Time
12. Dadl Fer: Yr angen am gronfa diogelwch tân yng Nghymru i gynnig cymorth i lesddeiliaid 12. Short Debate: The need for a fire safety fund in Wales to offer assistance to leaseholders

Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.

In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.

Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:32 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:32 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

Datganiad gan y Llywydd
Statement by the Llywydd

Prynhawn da. Croeso i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi eisiau nodi ychydig o bwyntiau. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rheini wedi'u nodi ar yr agenda. Dwi eisiau atgoffa Aelodau fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod yma, ac yr un mor berthnasol i'r Aelodau yn y Siambr ag ydyn nhw i'r Aelodau sy'n ymuno drwy gyswllt fideo.

Good afternoon. Welcome to this Plenary meeting. Before we begin, I want to set out a few points. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are noted on the agenda. I would remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting, and apply equally to Members in the Siambr as to those joining virtually.

1. Cwestiynau i Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig
1. Questions to the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Siân Gwenllian.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, and the first question is from Siân Gwenllian.

Ailgyflwyno Eryrod i Eryri
Reintroducing Eagles in Snowdonia

1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ymdrechion i ailgyflwyno eryrod i Eryri? OQ55521

1. Will the Minister make a statement on efforts to reintroduce eagles in Snowdonia? OQ55521

Diolch. As the species champion for raptors, I was extremely saddened to hear of the recent death of the only golden eagle in Wales. Any proposals to reintroduce eagles in Wales will require a licence from Natural Resources Wales. Habitat suitability and the effects on existing wildlife and land use would be part of the decision-making process.

Diolch. Fel yr hyrwyddwr rhywogaethau ar gyfer adar ysglyfaethus, roeddwn yn drist iawn o glywed am farwolaeth yr unig eryr aur yng Nghymru yn ddiweddar. Bydd angen trwydded gan Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer unrhyw gynigion i ailgyflwyno eryrod yng Nghymru. Byddai addasrwydd cynefinoedd a'r effeithiau ar fywyd gwyllt a defnydd tir presennol yn rhan o'r broses benderfynu.

A wnewch chi ymuno efo fi i fynegi pryder mawr am y syniad yma, sydd, mae'n debyg, yn dod gan un gŵr a heb gefnogaeth o unman yn Eryri? Mae'r amaethwyr yn poeni y byddai eryrod yn bwyta eu stoc, ac mae pryder am yr effaith ar fioamrywiaeth gan nad oes yna ddigon o gynhaliaeth yn yr ardal ar gyfer eryrod. Dywed y Gymdeithas Frenhinol er Gwarchod Adar y byddai angen cefnogaeth eang cymunedau lleol er mwyn i gynllun o'r math lwyddo. Dydi'r gefnogaeth honno ddim yno. Wnewch chi felly ddatgan yn glir nad ydy Llywodraeth Cymru chwaith o blaid y cynllun yma a bod angen ei roi o'r neilltu yn syth?

Will you join with me in expressing grave concern about this idea, which apparently is being put forward by one gentleman and doesn't have support from anywhere else within Snowdonia? Farmers are concerned that eagles would attack their stock, and there is concern about the impact on biodiversity as there isn't enough sustenance in the area for eagles. The Royal Society for the Protection of Birds said that there would need to be broad support from local communities for such a proposal to succeed, and that support isn't there. Will you therefore state clearly that the Welsh Government is not in favour of this proposal either and that it needs to be put to one side immediately?

I appreciate that proposals to reintroduce certain species can be controversial; sometimes you have very polarised views expressed. So, I think it's really important that all views are taken into account as part of the decision-making process. That should also include a public consultation.

Rwy'n sylweddoli y gall cynigion i ailgyflwyno rhai rhywogaethau fod yn ddadleuol; weithiau, caiff safbwyntiau gwahanol iawn eu mynegi. Felly, credaf ei bod yn bwysig iawn fod pob safbwynt yn cael ei ystyried fel rhan o'r broses benderfynu. Dylai hynny gynnwys ymgynghoriad cyhoeddus.

Clearly, there are concerns around this idea, but it is important I think that we consider strategies that protect those species that are under threat in Wales, like the Atlantic puffin, which, of course, I'm proud to be the species champion for. Minister, could you therefore tell us a bit more about how the Welsh Government will address any gaps in the marine protected area network for sea birds, including foraging areas for cliff nesting birds?

Yn amlwg, mae pryderon ynghylch y syniad hwn, ond credaf ei bod yn bwysig inni ystyried strategaethau sy'n amddiffyn y rhywogaethau sydd dan fygythiad yng Nghymru, fel y pâl, anifail rwy’n falch o fod yn hyrwyddwr rhywogaeth ar ei gyfer wrth gwrs. Weinidog, a allech ddweud mwy wrthym, felly, ynglŷn â sut y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd i’r afael ag unrhyw fylchau yn rhwydwaith yr ardaloedd morol gwarchodedig ar gyfer adar y môr, gan gynnwys ardaloedd twrio am fwyd ar gyfer adar sy’n nythu ar glogwyni?

13:35

It is very important that we consider all our policies against, as you say, the species that we are particularly concerned about, and, of course, the Atlantic puffin is one of those. This is part of our work as we're looking to how we increase our biodiversity and support our marine ecosystems. 

Mae'n bwysig iawn ein bod yn ystyried ein holl bolisïau yn erbyn, fel y dywedwch, y rhywogaethau rydym yn arbennig o bryderus yn eu cylch, ac wrth gwrs, mae’r pâl yn un o'r rheini. Mae hyn yn rhan o'n gwaith wrth inni edrych ar sut rydym yn cynyddu ein bioamrywiaeth ac yn cefnogi ein hecosystemau morol.

Minister, would you agree with me that reintroductions of species should only take place where there is good ecological evidence and that planning needs to be thorough? There needs to be good engagement with local communities. I'm aware, for example, that Cardiff University has done some research looking at habitats and food availability for eagles in Wales, and they favoured building an evidence case carefully and, obviously, having a full and respectful conversation with farmers and local communities—basically, I think, moving one step at a time. Would you agree with me that we want do see biodiversity but that a proper process has to be followed? 

Weinidog, a fyddech yn cytuno â mi mai dim ond pan fo tystiolaeth ecolegol dda y dylid ailgyflwyno rhywogaethau, a bod angen i’r gwaith cynllunio fod yn drylwyr? Mae angen ymgysylltu'n dda â chymunedau lleol. Rwy'n ymwybodol, er enghraifft, fod Prifysgol Caerdydd wedi gwneud ymchwil a edrychai ar gynefinoedd ac argaeledd bwyd i eryrod yng Nghymru, ac roeddent yn ffafrio adeiladu achos tystiolaeth yn ofalus, a chael sgwrs lawn a pharchus, wrth gwrs, gyda ffermwyr a chymunedau lleol—yn y bôn, symud un cam ar y tro, rwy'n credu. A fyddech yn cytuno â mi ein bod yn dymuno gweld bioamrywiaeth ond bod yn rhaid dilyn proses addas?

Yes, absolutely. John Griffiths will have heard my earlier answer to Siân Gwenllian when I said it's really important all views are taken into account but public consultation has to be part of the decision-making process, and when assessing any licence application for introductions of any species, NRW always takes into account the biological and the social feasibility of such a proposal.  

Byddwn, yn sicr. Bydd John Griffiths wedi clywed fy ateb cynharach i Siân Gwenllian pan ddywedais ei bod yn bwysig iawn fod pob safbwynt yn cael ei ystyried, ond mae'n rhaid i ymgynghoriad cyhoeddus fod yn rhan o'r broses benderfynu, ac wrth asesu unrhyw gais am drwydded ar gyfer cyflwyno unrhyw rywogaeth, mae CNC bob amser yn ystyried dichonoldeb biolegol a chymdeithasol cynnig o'r fath.

Effaith COVID-19 ar y Sector Bwyd
The Impact of COVID-19 on the Food Sector

2. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gydag archfarchnadoedd mawr ynghylch effaith COVID-19 ar y sector bwyd yng Nghymru? OQ55504

2. What discussions has the Minister had with major supermarkets regarding the impact of COVID-19 on the food sector in Wales? OQ55504

Thank you. I regularly meet with representatives from each of the main supermarkets. I am reassured robust systems are in place to maintain adequate food supplies. The supermarkets have been made very aware of their role in tackling the COVID-19 pandemic through maintaining adequate social distancing measures. Local authority sanctions will be used if necessary.

Diolch. Rwy'n cyfarfod yn rheolaidd â chynrychiolwyr o bob un o'r prif archfarchnadoedd. Rwy'n cael sicrwydd fod systemau cadarn ar waith i gynnal cyflenwadau bwyd digonol. Mae'r archfarchnadoedd wedi cael eu gwneud yn ymwybodol iawn o'u rôl wrth fynd i'r afael â phandemig COVID-19 drwy gynnal mesurau cadw pellter cymdeithasol digonol. Defnyddir cosbau awdurdodau lleol os bydd angen.

I'd like to read the Minister a comment on my Facebook page, which I've had, which is reflective of many comments I've had. This is from a constituent: 

'Can anyone answer this question for me please? Just 10 minutes ago I went to Morrison's Caerphilly. Whilst shopping I saw four people all not wearing masks except around their necks. I drew this matter to the attention of the store security, who said, "We have no authority to enforce the issue". I am now very confused in that the Welsh Government and the council have said the wearing of masks in shops is mandatory.'

I've also had similar reflected views from constituents talking about similar situations in Tesco, Asda and Aldi in my e-mail inbox, and it does raise concerns. As the Minister responsible for relations with the major supermarkets during the pandemic, what is the Welsh Government doing to ensure that the major supermarkets enforce COVID safety measures so that people who are contacting me can feel safe when shopping? 

Hoffwn ddarllen sylw a gefais ar fy nhudalen Facebook i'r Gweinidog, sy'n adlewyrchu llawer o sylwadau a gefais. Daw'r sylw hwn gan etholwr:

A all unrhyw un ateb y cwestiwn hwn i mi os gwelwch yn dda? Ddeng munud yn ôl, euthum i Morrisons yng Nghaerffili. Wrth siopa, gwelais bedwar o bobl nad oeddent yn gwisgo masgiau, heblaw o amgylch eu gyddfau. Tynnais sylw staff diogelwch y siop at hyn, a dywedodd wrthyf 'Nid oes gennym awdurdod i orfodi'r mater'. Nawr, rwy'n ddryslyd iawn, gan fod Llywodraeth Cymru a’r cyngor wedi dweud bod gwisgo masgiau mewn siopau yn orfodol.

Cefais safbwyntiau tebyg gan etholwyr yn sôn am sefyllfaoedd tebyg yn Tesco, Asda ac Aldi yn fy mewnflwch e-bost, ac mae hynny'n peri pryderon. Fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am gysylltiadau â'r archfarchnadoedd mawr yn ystod y pandemig, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod y prif archfarchnadoedd yn gorfodi mesurau diogelwch COVID fel y gall pobl sy'n cysylltu â mi deimlo'n ddiogel wrth siopa?

Thank you. You raise a very important point and a point that has filled my inbox with many e-mails from members of the public and from Members of the Senedd certainly over the summer recess. I mentioned that I regularly meet with the main retailers. Probably it was about every two weeks in the beginning; it's now about every four weeks. They assure me that they have social distancing measures in place and, of course, there is a geographical spread here. It's not just Caerphilly; it's right across Wales. I've had complaints as have all the main supermarkets. Officials are also in direct contact with retailers and they've shared guidance and addressed queries. 

I mentioned, again, in my opening answer to you, Hefin David, that enforcement of the coronavirus regulations and guidance is a function for local authorities. I know many local authorities across Wales have done visits to supermarkets to make sure those measures are in place. But I think it's also a good opportunity to remind people of their responsibility as individuals as they too visit supermarkets and make sure that they are wearing face coverings and adhering to the 2m. And I think, again, over the last couple of days, I've had some concerns raised with me that people feel that perhaps wearing a face covering lulls people into a false sense of security, and whilst face coverings are now mandatory in supermarkets, please also remember the 2m social distancing measure. 

Diolch. Rydych yn codi pwynt pwysig iawn a phwynt sydd wedi llenwi fy mewnflwch â llawer o negeseuon e-bost gan aelodau'r cyhoedd a chan Aelodau o’r Senedd yn sicr dros doriad yr haf. Soniais fy mod yn cyfarfod â'r prif fanwerthwyr yn rheolaidd. Roedd hynny oddeutu pob pythefnos yn ôl pob tebyg ar y dechrau; oddeutu pob pedair wythnos bellach. Maent yn rhoi sicrwydd i mi fod ganddynt fesurau cadw pellter cymdeithasol ar waith, ac wrth gwrs, mae lledaeniad daearyddol yma. Nid yng Nghaerffili yn unig y mae hyn yn digwydd; mae'n digwydd ledled Cymru. Rwyf wedi derbyn cwynion, fel y mae'r holl brif archfarchnadoedd. Mae swyddogion hefyd mewn cysylltiad uniongyrchol â manwerthwyr, ac maent wedi rhannu canllawiau ac wedi mynd i'r afael ag ymholiadau.

Soniais, unwaith eto, yn fy ateb agoriadol i chi, Hefin David, fod gorfodi rheoliadau a chanllawiau coronafeirws yn swyddogaeth i awdurdodau lleol. Gwn fod llawer o awdurdodau lleol ledled Cymru wedi ymweld ag archfarchnadoedd i sicrhau bod y mesurau hynny ar waith. Ond credaf ei fod hefyd yn gyfle da i atgoffa pobl o'u cyfrifoldeb fel unigolion wrth iddynt ymweld ag archfarchnadoedd a sicrhau eu bod yn gwisgo gorchuddion wyneb ac yn cadw at y 2m. Ac unwaith eto, dros yr ychydig ddyddiau diwethaf, mynegwyd pryderon wrthyf fod pobl yn teimlo efallai fod gwisgo gorchudd wyneb yn rhoi ymdeimlad ffug o ddiogelwch i bobl, ac er bod gorchuddion wyneb bellach yn orfodol mewn archfarchnadoedd, cofiwch hefyd y mesur cadw pellter cymdeithasol o 2m.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Janet Finch-Saunders. 

Questions now from the party spokespeople. The Conservatives' spokesperson, Janet Finch Saunders. 

13:40

Diolch, Llywydd. Minister, you'll be aware of how storm Francis wreaked havoc in north-west Wales. Flooding and landslides saw the A55 and properties submerged in Abergwyngregyn, around 40 individuals rescued from chalets in Bethesda, people from five houses rescued and businesses ruined in Beddgelert, and, of course, the historic grade I listed Gwydir Castle and gardens battered just after their summer reopening. Now, the 2021 Welsh Government flood risk management capital investment scheme actually doesn't include any funding that clearly benefits these areas—Beddgelert, Abergwyngregyn, Bethesda, nor Gwydir—in the short term. Will you increase funding for urgent flood risk schemes in areas that have been affected by storm Francis in north-west Wales, and why have you not already announced any such emergency funding for those affected by these really unexpected storms at a time when we should all be enjoying a summer?

Diolch, Lywydd. Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol o’r dinistr a achoswyd gan storm Francis yng ngogledd-orllewin Cymru. Cafwyd llifogydd a thirlithriadau ar yr A55 ac eiddo niferus yn Abergwyngregyn, achubwyd oddeutu 40 o unigolion o gabanau ym Methesda, achubwyd pobl o bum tŷ a difethwyd busnesau ym Meddgelert, ac wrth gwrs, cafodd gerddi a chastell a hanesyddol rhestredig gradd 1 Castell Gwydir eu difrodi ar ôl iddynt ailagor yn yr haf. Nawr, nid yw cynllun buddsoddi cyfalaf 2021 Llywodraeth Cymru ar gyfer rheoli risg llifogydd yn cynnwys unrhyw gyllid sydd o fudd amlwg i'r ardaloedd hyn—Beddgelert, Abergwyngregyn, Bethesda, na Gwydir—yn y tymor byr. A wnewch chi gynyddu cyllid ar gyfer cynlluniau perygl llifogydd brys mewn ardaloedd yr effeithiwyd arnynt gan storm Francis yng ngogledd-orllewin Cymru, a pham nad ydych eisoes wedi cyhoeddi unrhyw gyllid brys o'r fath ar gyfer y rhai yr effeithiwyd arnynt gan stormydd gwirioneddol annisgwyl ar adeg pan ddylai pob un ohonom fod yn mwynhau’r haf?

Thank you. I'd like to welcome the Member to her new post in the shadow cabinet. We did see some unprecedented flooding over the summer. It reminded us that the climate emergency is still there alongside the COVID-19 pandemic. I have made 100 per cent repair funding for flooding events available to all local authorities, so it could be that the local authority hasn't applied for that. Certainly, with Rhondda Cynon Taf—and I know I've got a question further on specifically around RCT—we funded 100 per cent of what they've applied for. There are several flood alleviation schemes that we are funding in north Wales, but for the flooding events that we've seen, as I say, there is—. We don't need a special pot of money; that money has been made available to all local authorities and risk management authorities to apply for. 

Diolch. Hoffwn groesawu'r Aelod i'w swydd newydd yng nghabinet yr wrthblaid. Gwelsom lifogydd heb eu tebyg o’r blaen dros yr haf. Cawsom ein hatgoffa bod argyfwng hinsawdd yn dal i fodoli ochr yn ochr â phandemig COVID-19. Rwyf wedi sicrhau bod 100 y cant o gyllid atgyweirio ar gael i bob awdurdod lleol ar gyfer digwyddiadau llifogydd, felly efallai nad yw'r awdurdod lleol wedi gwneud cais amdano. Yn sicr, gyda Rhondda Cynon Taf—a gwn fod gennyf gwestiwn yn nes ymlaen ar RhCT yn benodol—gwnaethom ariannu 100 y cant o'r hyn y gwnaethant gais amdano. Rydym yn ariannu sawl cynllun lliniaru llifogydd yng ngogledd Cymru, ond ar gyfer y digwyddiadau llifogydd a welsom, fel y dywedaf, mae—. Nid oes angen pot arbennig o arian arnom; mae’r arian hwnnw ar gael i'r holl awdurdodau lleol ac awdurdodau rheoli perygl wneud cais amdano.

Thank you. Of course, all this falls on top of what my constituents experienced earlier with storm Ciara. It's well documented here that I put forward a report on the flooding concerns following storm Ciara, and it took until 18 August for you and your department to actually address those concerns raised. Now, you dismissed accountability at the time by stating that the local lead flood authority is responsible for the section 19 flood investigation report. This is a statutory requirement. Now, seven months on, that report has not been published. And I am not laying criticism on our local authority given what they've had to contend with in dealing with COVID-19 over the past six months. But this is not a one-off failure in terms of across Wales, and it took from December 2015 to July 2016 for a report for Betws-y-coed and Dolwyddelan. So, it is taking an unacceptably long period for S19 reports to be delivered. So, will you address this urgently by setting a deadline for these publications, and do you actually have any powers to instruct the publication of these statutory reports within a more realistic and more reasonable time frame, because, without those statutory reports, it's very difficult to actually then get any sort of flood works implemented? Thank you. 

Diolch. Ac wrth gwrs, mae hyn oll yn ychwanegol at yr hyn roedd fy etholwyr wedi’i ddioddef eisoes gyda storm Ciara. Mae llawer o dystiolaeth yma fy mod wedi cyflwyno adroddiad ar y pryderon llifogydd yn dilyn storm Ciara, a chymerodd tan 18 Awst i chi a'ch adran fynd i'r afael â'r pryderon hynny a godwyd. Nawr, fe wfftioch chi atebolrwydd ar y pryd drwy nodi mai'r awdurdod llifogydd arweiniol lleol sy'n gyfrifol am yr adroddiad ymchwiliad llifogydd adran 19. Mae hwn yn ofyniad statudol. Nawr, saith mis yn ddiweddarach, nid yw'r adroddiad hwnnw wedi'i gyhoeddi. Ac nid wyf yn beirniadu ein hawdurdod lleol o gofio’r hyn y maent wedi gorfod cystadlu ag ef wrth ymdrin â COVID-19 dros y chwe mis diwethaf. Ond nid methiant unigol yw hwn ledled Cymru, a chymerodd rhwng Rhagfyr 2015 a Gorffennaf 2016 i gael adroddiad ar gyfer Betws-y-Coed a Dolwyddelan. Felly, mae'n cymryd cyfnod annerbyniol o hir i adroddiadau adran 19 gael eu cyflwyno. Felly, a wnewch chi fynd i’r afael â hyn fel mater brys drwy bennu terfyn amser ar gyfer y cyhoeddiadau hyn, ac a oes gennych unrhyw bwerau i orchymyn y dylid cyhoeddi’r adroddiadau statudol hyn o fewn amserlen fwy realistig a mwy rhesymol, oherwydd heb yr adroddiadau statudol hynny, mae’n anodd iawn sicrhau bod unrhyw fath o waith llifogydd yn digwydd? Diolch.

Well, I hope Janet Finch-Saunders will recognise that Welsh Government has been faced with exactly the same, if not more, significant concerns as local authorities. But I will certainly look at those dates, because I think you're right—it is helpful not just for transparency, but also for looking at what flood alleviation schemes we can bring forward. I've put additional significant funding to make sure that those flood alleviation schemes do come forward. Local authorities told me that one of the barriers to bringing the schemes forward was funding, so I've taken that barrier away by saying we'll fund 100 per cent of that initial study to see if a flood alleviation scheme would be suitable for that particular area. 

Wel, rwy'n gobeithio y bydd Janet Finch-Saunders yn cydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi wynebu'r un pryderon yn union ag awdurdodau lleol, os nad rhai mwy sylweddol. Ond yn sicr, byddaf yn edrych ar y dyddiadau hynny, gan y credaf eich bod yn iawn—mae hynny'n ddefnyddiol, nid yn unig ar gyfer tryloywder, ond hefyd ar gyfer edrych ar ba gynlluniau lliniaru llifogydd y gallwn eu cyflwyno. Rwyf wedi darparu cryn dipyn o gyllid ychwanegol i sicrhau bod y cynlluniau lliniaru llifogydd hynny yn cael eu cyflwyno. Dywedodd awdurdodau lleol wrthyf mai cyllid oedd un o'r rhwystrau rhag cyflwyno’r cynlluniau, felly rwyf wedi cael gwared ar y rhwystr hwnnw drwy ddweud y byddwn yn ariannu 100 y cant o'r astudiaeth gychwynnol honno i weld a fyddai cynllun lliniaru llifogydd yn addas ar gyfer yr ardal benodol honno.

Thank you. Now, everybody knows that trees play a major part in the mitigation of major flooding incidents. Now, since 17 August 2020, Natural Resources Wales have themselves received applications for licences to fell almost 50,000 trees from Gwynedd to Monmouthshire, and, to my horror, NRW only consider the environmental impact where deforestation will lead to use of the land for a different purpose. This is actually scandalous because, if you imagine taking 100 or 1,000 trees down in a particular area and say that you are going to be planting seedlings, you do not get the actual impact in terms of flooding protection. So, what urgent steps will you take to ensure that NRW themselves consider the impact of any felling on the rate of run-off, and that they do produce environmental and ground impact works? You have set aside £1 million to support slowing the rate of run-off into our rivers and streams. Will you use that funding to review the effectiveness of licences in preventing felling in flooding hotspots? My constituents believe that NRW, whilst they are technically a regulator, are running a really good business of felling many trees, and yet they do impose many regulations on other forestry owners. So, I think there has to be some equilibrium here in the system.

And finally, how is the felling of trees in the Conwy valley in line with the requirement in the UK forestry standard that woodland management be considered as a way of mitigating flood risk, when the concern really is that the amount of deforestation that NRW are doing in my constituency may actually be causing the problems with a lot of the flooding? Thank you.

Diolch. Gŵyr pawb fod coed yn chwarae rhan fawr yn y gwaith o liniaru digwyddiadau llifogydd mawr. Nawr, ers 17 Awst 2020, mae Cyfoeth Naturiol Cymru eu hunain wedi derbyn ceisiadau am drwyddedau i gwympo bron i 50,000 o goed o Wynedd i Sir Fynwy, ac er mawr arswyd i mi, nid yw CNC ond yn ystyried yr effaith amgylcheddol lle bydd datgoedwigo yn arwain at ddefnyddio'r tir at ddiben gwahanol. Mae hyn yn gwbl warthus, oherwydd os dychmygwch eich bod yn cwympo 100 neu 1,000 o goed mewn ardal benodol ac yn dweud y byddwch yn plannu eginblanhigion, nid ydych yn cael yr effaith wirioneddol o ran amddiffyn rhag llifogydd. Felly, pa gamau brys a gymerwch i sicrhau bod CNC eu hunain yn ystyried effaith unrhyw gwympo coed ar gyfradd y dŵr ffo, a'u bod yn cynhyrchu gwaith amgylcheddol ac effaith ar y tir? Rydych wedi neilltuo £1 miliwn i gefnogi’r gwaith o arafu'r dŵr ffo i'n hafonydd a'n nentydd. A wnewch chi ddefnyddio’r arian hwnnw i adolygu effeithiolrwydd trwyddedau wrth atal cwympo coed mewn mannau problemus mewn perthynas â llifogydd? Mae fy etholwyr yn credu bod CNC, er eu bod yn rheoleiddiwr, yn dechnegol, yn rhedeg busnes da iawn wrth gwympo llawer o goed, ac eto, maent yn gosod llawer o reoliadau ar berchnogion coedwigaeth eraill. Felly, credaf fod yn rhaid cael rhywfaint o gydbwysedd yma yn y system.

Ac yn olaf, sut y mae cwympo coed yn nyffryn Conwy yn unol â'r gofyniad yn safon coedwigaeth y DU y dylid ystyried y gwaith o reoli coetir yn ffordd o liniaru risg llifogydd, pan mai'r pryder mewn gwirionedd yw gall faint o ddatgoedwigo y mae CNC yn ei wneud yn fy etholaeth fod yn achosi'r problemau gyda llawer o'r llifogydd? Diolch.

13:45

The Member makes some very wide-reaching claims, and I think it would be best if I discussed them with Natural Resources Wales and then wrote to the Member.FootnoteLink

Mae'r Aelod yn gwneud honiadau pellgyrhaeddol iawn, a chredaf y byddai'n well pe bawn yn eu trafod gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ac yna'n ysgrifennu at yr Aelod.FootnoteLink

Diolch yn fawr, Llywydd. Minister, your consultation on proposals to continue agricultural support for farmers in a post-Brexit transition period through to whatever point it is that we manage to get a new Wales agriculture Bill passed proposes to close the young farmer scheme for new applications from next year onwards. Can you give us confirmation or clarity as to longer term intentions in terms of providing some form of bespoke support for new entrants into the industry? Clearly, it is causing concern that we may be facing a two or three-year period without any bespoke support of that kind. Why do you think it would be acceptable for us not to support young entrants in the interim period? And what kind of message do you think it might send to the industry if they believe that Government's thinking is that that kind of support is expendable, even if only in the short term?

Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, mae eich ymgynghoriad ar gynigion i barhau â chefnogaeth amaethyddol i ffermwyr mewn cyfnod pontio ôl-Brexit hyd at ba bryd bynnag y byddwn yn llwyddo i basio Bil amaethyddol Cymru newydd yn cynnig cau'r cynllun ffermwyr ifanc ar gyfer ceisiadau newydd o'r flwyddyn nesaf ymlaen. A allwch roi cadarnhad neu eglurder inni ynghylch y bwriad yn y tymor hwy o ran darparu rhyw fath o gefnogaeth bwrpasol i newydd-ddyfodiaid i'r diwydiant? Yn amlwg, mae'n achos pryder y gallem fod yn wynebu cyfnod o ddwy neu dair blynedd heb unrhyw gefnogaeth bwrpasol o'r math hwnnw. Pam y credwch y byddai'n dderbyniol inni beidio â chefnogi newydd-ddyfodiaid ifanc yn y cyfnod interim? A pha fath o neges y credwch y gallai fod yn cael ei chyfleu i’r diwydiant os ydynt yn credu bod y Llywodraeth o’r farn fod cefnogaeth o'r math hwnnw yn rhywbeth y gellir ei hepgor, hyd yn oed os mai yn y tymor byr yn unig y bydd hynny?

The Member's probably aware that at the current time, the White Paper that we'll be bringing forward at the end of this calendar year, ahead of introducing an agricultural Bill in the next term of Government, is currently being finalised. I think we've got about another two chapters to write on it before it's able to come to me for the final write-off. As you know, I've always wanted to support our new entrants, but looking at what we've given in the past, looking at the way that funding has been accessed, I want to make sure that we are reaching people who are truly new entrants. That is part of what we'll bring forward in the White Paper.

Mae'n debyg fod yr Aelod yn ymwybodol ar hyn o bryd fod y Papur Gwyn y byddwn yn ei gyflwyno ar ddiwedd y flwyddyn galendr hon cyn cyflwyno Bil amaethyddol yn nhymor nesaf y Llywodraeth yn cael ei gwblhau ar hyn o bryd. Credaf fod gennym oddeutu dwy bennod arall i’w hysgrifennu cyn y gall ddod ataf i mi gael ei gymeradwyo’n derfynol. Fel y gwyddoch, rwyf bob amser wedi bod yn awyddus i gefnogi ein newydd-ddyfodiaid, ond wrth edrych ar yr hyn rydym wedi'i roi yn y gorffennol, gan edrych ar y ffordd y cafwyd mynediad at y cyllid hwnnw, rwyf am sicrhau ein bod yn cyrraedd pobl sy'n newydd-ddyfodiaid go iawn. Mae hynny'n rhan o'r hyn y byddwn yn ei gyflwyno yn y Papur Gwyn.

That's the longer term plan; I was asking you about short-term, interim arrangements, because there will be a two to three-year period, therefore, when there isn't any kind of bespoke support for young entrants. It's needed now particularly, because we continually need new blood, new ideas and new enthusiasm. And with the prospect—the increasing prospect, actually—of a 'no deal' Brexit, then it's those kinds of people that we need, who are there ready to face the new challenges ahead. And with that increasing likelihood of a 'no deal' Brexit before us, I'm wondering whether your department has sufficient resources to be grappling with the COVID pandemic on the one hand and meaningfully and properly preparing for the prospect of a 'no deal' Brexit on the other. Maybe you could tell us whether your department is ready for a 'no deal' Brexit and whether you're confident that the sector will also be ready in what is 15 weeks' time. 

Y cynllun tymor hwy yw hwnnw; roeddwn yn gofyn i chi am drefniadau tymor byr, interim, oherwydd bydd cyfnod o ddwy i dair blynedd, felly, heb unrhyw fath o gefnogaeth bwrpasol i newydd-ddyfodiaid. Mae angen cefnogaeth yn awr yn enwedig gan fod arnom angen gwaed newydd, syniadau newydd a brwdfrydedd newydd yn barhaus. A chyda'r rhagolwg—y rhagolwg cynyddol, mewn gwirionedd—y cawn Brexit heb gytundeb, dyna'r math o bobl sydd eu hangen arnom, pobl sy’n barod i wynebu'r heriau newydd sydd o'n blaenau. A chyda'r tebygolrwydd cynyddol o Brexit heb gytundeb yn ein hwynebu, tybed a oes gan eich adran ddigon o adnoddau i fynd i'r afael â phandemig COVID ar y naill law a pharatoi'n ystyrlon ac yn briodol ar gyfer Brexit heb gytundeb ar y llaw arall. Efallai y gallech ddweud wrthym pa mor barod yw eich adran am Brexit heb gytundeb ac a ydych yn hyderus y bydd y sector hefyd yn barod ymhen 15 wythnos.

In relation to my department, you're quite right; it's the same officials who are dealing with the COVID-19 pandemic who are also helping prepare for a 'no deal' Brexit. You'll be aware that, obviously, the COVID-19 pandemic is not something that you could have planned for, and clearly, in the beginning, many of my officials were helping with the COVID-19 response right across Welsh Government. Certainly the ones that you referred to—so, the agriculture White Paper, for instance, and the 'no deal' Brexit—they are now working very clearly on those issues.

Is the sector ready? I would say probably not. I think that business preparedness is certainly an area that causes me great concern. On Monday, I chaired the latest Department for Environment, Food and Rural Affairs inter-ministerial group, where myself and my Scottish counterpart were told—. We were talking about business preparedness and we were talking about the Internal Market Bill that the UK Government have introduced and we were told by the Secretary of State that we were looking at it 'glass half empty'. I don't agree with that at all. I have genuine, real concerns that businesses aren't prepared. We asked them to prepare last year for a 'no deal' Brexit; they were stood down, if you like. We've now had the COVID-19 pandemic and, clearly, now, we're having to gear up again. As you say, I think it was 100 days on Monday, so it's probably 97 days now.

O ran fy adran i, rydych yn llygad eich lle; yr un swyddogion sy'n ymdrin â phandemig COVID-19 ag sy'n helpu i baratoi ar gyfer Brexit heb gytundeb. Fe fyddwch yn ymwybodol, yn amlwg, nad yw pandemig COVID-19 yn rhywbeth y gallech fod wedi cynllunio ar ei gyfer, ac yn amlwg, ar y dechrau, bu llawer o fy swyddogion yn helpu gyda'r ymateb i COVID-19 ar draws Llywodraeth Cymru. Yn sicr y rhai y cyfeirioch chi atynt—felly, y Papur Gwyn ar amaethyddiaeth, er enghraifft, a'r Brexit heb gytundeb—maent bellach yn gweithio'n amlwg iawn ar y materion hynny.

A yw'r sector yn barod? Byddwn yn dweud nad yw’n barod, yn ôl pob tebyg. Credaf fod parodrwydd busnes yn sicr yn faes sy'n peri cryn bryder i mi. Ddydd Llun, cadeiriais grŵp rhyngweinidogol diweddaraf Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, lle dywedwyd wrthyf fi a'r swyddog cyfatebol ar gyfer yr Alban—. Roeddem yn trafod parodrwydd busnes ac roeddem yn trafod y Bil Marchnad Fewnol a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU a dywedodd yr Ysgrifennydd Gwladol wrthym ein bod yn edrych arno fel 'gwydr hanner gwag'. Nid wyf yn cytuno â hynny o gwbl. Mae gennyf bryderon gwirioneddol a dilys nad yw busnesau'n barod. Y llynedd, gofynasom iddynt baratoi ar gyfer Brexit heb gytundeb; dywedwyd wrthynt am roi'r gorau i wneud hynny, os mynnwch. Rydym bellach wedi cael pandemig COVID-19, ac yn amlwg, mae'n rhaid inni ddechrau paratoi unwaith eto yn awr. Fel y dywedwch, rwy'n credu mai 100 niwrnod oedd i fynd ddydd Llun, felly mae'n debyg mai 97 niwrnod sydd i fynd bellach.

13:50

Okay. Well, we will need all sorts of contingencies, of course, and people are looking to the Welsh Government, obviously, to be leading from the front on that, and I would hope that you feel that you do have the resources, or if not, then we'll all need to bang the drum to make sure that they are there. One thinks particularly of the need to handle surplus lamb in a 'no deal' scenario. There isn't enough storage capacity in the UK to store lamb if we were to lose our export market. So, can you update, then, and explain to us where exactly you are in terms of contingency planning and whether you're confident that you will have covered all the bases? Because you can tell us that the work is starting again or gearing up again, but people want to know whether you believe that, actually, it's going to be the car crash that some people are suggesting it might be, or that you are confident that measures will be in place to mitigate the worst of the damage.

Iawn. Wel, bydd angen pob math o gynlluniau wrth gefn arnom, wrth gwrs, ac mae pobl yn disgwyl i Lywodraeth Cymru arwain o'r tu blaen ar hynny, yn amlwg, a byddwn yn gobeithio eich bod yn teimlo bod gennych yr adnoddau, neu os nad ydych, yna bydd angen i bob un ohonom weithio i sicrhau eu bod yno. Mae rhywun yn meddwl yn benodol am yr angen i ymdrin â chig oen dros ben mewn senario heb gytundeb. Nid oes digon o le storio yn y DU i storio cig oen pe baem yn colli ein marchnad allforio. Felly, a allwch roi diweddariad, felly, ac egluro i ni ble yn union rydych arni o ran cynllunio wrth gefn ac a ydych yn hyderus y byddwch wedi paratoi ar gyfer pob sefyllfa? Oherwydd gallwch ddweud wrthym fod y gwaith yn dechrau eto neu ar fin ailgychwyn, ond mae pobl yn awyddus i wybod a ydych yn credu y bydd hyn yn gymaint o lanast ag y mae rhai pobl yn awgrymu y gallai fod, neu a ydych yn hyderus y bydd mesurau ar waith i liniaru'r gwaethaf o'r niwed.

The Welsh Government has always led from the front around these issues. Back in November 2016, not long after the EU referendum vote, we started preparing. I've got my round-table of stakeholders and that's been meeting far more frequently this year, in light of COVID-19. It's not about starting again in relation to a 'no deal' Brexit; that work was done last year. It was quite prescient, now, looking at it, as it helped with the COVID-19 pandemic also.

Certainly, in the discussions we had last year around the sheep sector, we made it very clear to the UK Government they would have to provide additional funding, which was accepted last year. Nothing has changed in my view around that. But I think it is hard, because businesses have had to deal with the COVID-19 pandemic, they're now just starting to—not necessarily recover, because I think things have been, obviously, quite slow, as we are very concerned about a second spike, but I certainly think that those twin-track difficulties that all businesses are encountering at the moment are making it very difficult. But, certainly, we are doing all we can to make sure the information is out there and to pressurise UK Government. They will not extend the transition period, even though we've asked many, many times. They tell us that it will all be done by the end of the year and, clearly, the most important thing is that we continue to put pressure on the UK Government. I know myself and all my ministerial colleagues do that at every opportunity.

Mae Llywodraeth Cymru bob amser wedi arwain o'r tu blaen ar y materion hyn. Yn ôl ym mis Tachwedd 2016, heb fod ymhell ar ôl pleidlais refferendwm yr UE, fe wnaethom ddechrau paratoi. Mae gennyf fy ngrŵp bord gron o randdeiliaid ac mae hwnnw wedi bod yn cyfarfod yn llawer amlach eleni, yng ngoleuni COVID-19. Mae'n ymwneud â mwy na dechrau eto mewn perthynas â Brexit heb gytundeb; gwnaed y gwaith hwnnw y llynedd. Roedd yn eithaf rhagweledol, wrth edrych arno yn awr, gan iddo fod o gymorth gyda phandemig COVID-19 hefyd.

Yn sicr, yn y trafodaethau a gawsom y llynedd ynghylch y sector defaid, dywedasom yn glir iawn wrth Lywodraeth y DU y byddai'n rhaid iddynt ddarparu cyllid ychwanegol, a chafodd hynny ei dderbyn y llynedd. Nid yw fy marn ynglŷn â hynny wedi newid o gwbl. Ond credaf ei bod yn anodd, gan fod busnesau wedi gorfod ymdrin â phandemig COVID-19, maent bellach yn dechrau—nid gwella, o reidrwydd, gan y credaf fod pethau wedi bod, yn amlwg, yn eithaf araf, gan ein bod yn bryderus iawn ynghylch ail ymchwydd, ond yn sicr, credaf fod yr anawsterau deuol hynny y mae pob busnes yn eu hwynebu ar hyn o bryd yn ei gwneud yn anodd iawn. Ond yn sicr, rydym yn gwneud popeth yn ein gallu i sicrhau bod y wybodaeth ar gael ac i roi pwysau ar Lywodraeth y DU. Ni fyddant yn ymestyn y cyfnod pontio, er ein bod wedi gofyn sawl gwaith. Maent yn dweud wrthym y bydd popeth wedi’i gwblhau erbyn diwedd y flwyddyn, ac yn amlwg, y peth pwysicaf yw ein bod yn parhau i roi pwysau ar Lywodraeth y DU. Gwn fy mod i a'm holl gyd-Weinidogion yn gwneud hynny ar bob cyfle.

Cwestiwn 3, Mick Antoniw.

Question 3, Mick Antoniw.

You need to unmute yourself first, Mick Antoniw. Not quite yet.

Mae angen i chi agor eich meic yn gyntaf, Mick Antoniw. Ddim eto.

Atal Llifogydd
Flood Prevention

3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod cartrefi mewn ardaloedd lle mae perygl llifogydd yn cael offer addas i atal llifogydd? OQ55508

3. Will the Minister make a statement on how the Welsh Government is ensuring that homes in flood risk areas are provided with suitable flood prevention equipment? OQ55508

Thank you. The Welsh Government has contacted all flood risk management authorities to encourage applications for funding property flood resilience measures, including flood gates, where such measures are considered an appropriate option for reducing flood risk to homes.

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru wedi cysylltu â phob awdurdod rheoli perygl llifogydd i annog ceisiadau i ariannu mesurau gwrthsefyll llifogydd i eiddo, gan gynnwys gatiau llifogydd, lle ystyrir mesurau o'r fath yn opsiwn priodol ar gyfer lleihau perygl llifogydd i gartrefi.

Can I say, Minister, firstly, that I welcome that answer? I know how seriously you've taken the issue of flooding when it occurred in Rhondda Cynon Taf and Taff-Ely. I'm very grateful for the swift response that we've had and the collaboration between Rhondda Cynon Taf council and Welsh Government. Of course, at the moment, we are awaiting a series of very important inquiry reports. I think there are eight for Taff-Ely alone that are awaited to deal with various issues arising from flooding. Now, as you know—and I know you fully understand this—of course, as winter approaches, there are very real concerns for those people who were flooded or live in flood risk areas that the same might happen again, having got their houses in order, to be potentially flooded again if we face more serious storms. One of the key areas that has emerged in the various meetings that myself and my colleague Alex Davies-Jones have had with local residents has been the issue of protection specifically for houses. Now, you mentioned the area of flood gates, but there are the issues of vent protections and so on. I'd be grateful, perhaps, if you could just clarify that if there are applications made either by Rhondda Cynon Taf council or by individuals, et cetera, for such flood resilient measures, they will be received and supported by Welsh Government if it can be shown that they would alleviate the flood risk. Because clearly it can't be right that there could be any house that might benefit from such flood resilience measures that can't afford to do them. If we can't stop climate change and the flooding risk, surely we need to do everything we can to ensure we support those communities where they have experienced the consequences of flooding. 

A gaf fi ddweud yn gyntaf, Weinidog, fy mod yn croesawu’r ateb hwnnw? Gwn eich bod wedi mynd ati o ddifrif ar fater llifogydd pan gafwyd llifogydd yn Rhondda Cynon Taf a Thaf Elái. Rwy'n ddiolchgar iawn am yr ymateb cyflym a gawsom a'r cydweithredu rhwng cyngor Rhondda Cynon Taf a Llywodraeth Cymru. Wrth gwrs, ar hyn o bryd, rydym yn aros am gyfres o adroddiadau ymchwiliadau pwysig iawn. Credaf fod wyth ar gyfer Taf Elái yn unig y disgwylir iddynt fynd i’r afael â materion amrywiol sy'n codi o lifogydd. Nawr, fel y gwyddoch—a gwn eich bod yn deall hyn yn iawn—wrth gwrs, wrth i'r gaeaf agosáu, mae gan y bobl yr effeithiwyd arnynt gan lifogydd neu sy'n byw mewn ardaloedd perygl llifogydd bryderon gwirioneddol y gallai'r un peth ddigwydd eto, ar ôl cael trefn ar eu tai, y gallant wynebu rhagor o lifogydd os byddwn yn wynebu stormydd mwy difrifol. Un o'r meysydd allweddol sydd wedi dod i'r amlwg yn y gwahanol gyfarfodydd a gefais i a fy nghydweithiwr Alex Davies-Jones gyda thrigolion lleol yw mater amddiffyn tai yn benodol. Nawr, fe sonioch chi am gatiau llifogydd, ond mae materion yn codi ynghylch fentiau amddiffyn ac ati. Byddwn yn ddiolchgar, efallai, pe gallech egluro, os bydd ceisiadau'n cael eu gwneud naill ai gan gyngor Rhondda Cynon Taf neu gan unigolion, ac ati, am fesurau gwrthsefyll llifogydd o'r fath, y byddant yn cael eu derbyn a'u cefnogi gan Lywodraeth Cymru os gellir dangos y byddent yn lliniaru'r perygl llifogydd. Oherwydd yn amlwg, ni all fod yn iawn fod unrhyw dŷ a allai elwa o fesurau gwrthsefyll llifogydd o'r fath yn methu fforddio eu gwneud. Os na allwn atal newid yn yr hinsawdd a pherygl llifogydd, yn sicr mae angen inni wneud popeth yn ein gallu i sicrhau ein bod yn cefnogi'r cymunedau sydd wedi wynebu canlyniadau llifogydd.

13:55

Thank you, Mick Antoniw. Just to pick up the point that you made around investigation reports, as you said, there are several where we're awaiting the statutory flood investigation reports. I'd just like to clarify that these will be published for residents, for elected members and other any other interested parties to view. They may bring forward further recommendations for reducing risk, which we can then look at urgently. Like you, I don't want to see a recurrence of the flooding in those communities that were so badly hit earlier this year, and again, in my earlier answer to Janet Finch-Saunders I was saying we did see flooding, unfortunately, over the summer.

I've provided all the funding requested by local authorities and NRW to make repairs in your constituency area, as in other areas, and I think it's really necessary that we did that so that we can prevent the same area from flooding again this winter. Flood gates, air vents and similar flood resilience measures are eligible for Welsh Government funding through our flood-risk management authorities, so I would encourage the use of property flood resilience measures, in particular for homes in communities that were badly affected earlier this year. My officials have again written out to local authorities to remind them of the availability of that Welsh Government funding, and I'm sure you will ensure any of your constituents do so also.

Diolch yn fawr, Mick Antoniw. O ran y pwynt a wnaethoch ynglŷn ag adroddiadau ymchwiliadau, fel y dywedoch chi, rydym yn aros am sawl adroddiad ymchwiliad llifogydd statudol. Hoffwn gadarnhau y bydd y rhain yn cael eu cyhoeddi i breswylwyr, aelodau etholedig ac unrhyw un arall sydd â diddordeb eu gweld. Efallai y byddant yn cyflwyno argymhellion pellach ar gyfer lleihau perygl, y gallwn wedyn eu hystyried fel mater brys. Fel chithau, nid wyf am weld llifogydd yn digwydd eto yn y cymunedau a gafodd eu taro mor wael yn gynharach eleni, ac unwaith eto, yn fy ateb cynharach i Janet Finch-Saunders, roeddwn yn dweud ein bod wedi gweld llifogydd dros yr haf yn anffodus.

Rwyf wedi darparu'r holl arian y mae awdurdodau lleol a CNC wedi gofyn amdano i wneud atgyweiriadau yn eich ardal etholaethol, fel mewn ardaloedd eraill, a chredaf fod gwir angen inni fod wedi gwneud hynny fel y gallwn atal llifogydd yn yr un ardal eto y gaeaf hwn. Mae gatiau llifogydd, fentiau aer a mesurau gwrthsefyll llifogydd tebyg yn gymwys i gael cyllid Llywodraeth Cymru drwy ein hawdurdodau rheoli perygl llifogydd, felly byddwn yn annog defnyddio mesurau gwrthsefyll llifogydd i eiddo, yn enwedig ar gyfer cartrefi mewn cymunedau yr effeithiwyd arnynt yn ddrwg yn gynharach eleni. Unwaith eto, mae fy swyddogion wedi ysgrifennu at yr awdurdodau lleol i'w hatgoffa bod yr arian hwnnw gan Lywodraeth Cymru ar gael, ac rwy'n siŵr y byddwch yn sicrhau bod unrhyw un o'ch etholwyr yn gwneud hynny hefyd.

I recently visited Skenfrith in Monmouthshire with the local MP David Davies to see first-hand the devastating effects that flooding has had on their village. Last winter's flooding had a devastating impact on so many local residents, and worry and anxiety about a repeat of that this winter is giving many residents, obviously, sleepless nights and impacting on their mental health. Could I please ask you, Minister, given that we're now in autumn, will you please encourage NRW to speed up their report on Skenfrith and the costs and benefits of schemes there, as people's safety, homes and livelihoods are at risk? Thank you.

Yn ddiweddar, ymwelais ag Ynysgynwraidd yn Sir Fynwy gyda’r Aelod Seneddol lleol, David Davies, i weld drosof fy hun yr effeithiau dinistriol y mae llifogydd wedi’u cael ar eu pentref. Cafodd llifogydd y gaeaf diwethaf effaith ddinistriol ar gynifer o drigolion lleol, ac mae pryderon ynghylch hynny’n digwydd eto y gaeaf hwn yn peri nosweithiau di-gwsg i lawer o drigolion, yn amlwg, ac yn effeithio ar eu hiechyd meddwl. A gaf fi ofyn i chi, Weinidog, o gofio ein bod bellach yn yr hydref, a wnewch chi annog CNC i gyflymu eu hadroddiad ar Ynysgynwraidd a chostau a manteision y cynlluniau yno, gan fod diogelwch, cartrefi a bywoliaeth pobl mewn perygl? Diolch.

Yes, as I said in my earlier answer, the same applies to Monmouthshire also, so I'll be very happy to remind NRW of that. But also to say to the Member if she wants to contact the local authority to remind them that they can apply for that funding—and it's 100 per cent grant funding.

Ie, fel y dywedais yn fy ateb cynharach, mae'r un peth yn berthnasol i Sir Fynwy hefyd, felly rwy’n fwy na pharod i atgoffa CNC o hynny. Ond hefyd i ddweud wrth yr Aelod am gysylltu â'r awdurdod lleol i'w hatgoffa y gallant wneud cais am y cyllid hwnnw—ac mae'n gyllid grant 100 y cant.

Minister, I wrote to you earlier this month, and I've raised the issue of flooding in the Rhondda a number of times with you here in the Senedd. Plaid Cymru wants to see an independent inquiry as to why so many communities in the Rhondda have suddenly become prone to flooding, but this inquiry shouldn't stop any preventative measures or remedial works. I wonder if you can tell the Senedd what you as a Government intend to do to promote and support funding for flood doors. Now, I say flood doors and not flood gates, because flood doors are more robust and protective than flood gates. I heard your answer earlier, so I wonder if you can tell us what people need to do if they live in a community that is vulnerable to floods to get the local authority to pay or contribute towards the cost of a flood door for their vulnerable property.

Weinidog, ysgrifennais atoch yn gynharach y mis hwn, ac rwyf wedi codi mater llifogydd yn y Rhondda sawl gwaith gyda chi yma yn y Senedd. Mae Plaid Cymru yn awyddus i weld ymchwiliad annibynnol ynglŷn â pham fod cymaint o gymunedau yn y Rhondda wedi dod yn agored i lifogydd yn sydyn, ond ni ddylai'r ymchwiliad hwn atal unrhyw fesurau ataliol neu waith adfer. Tybed a allwch ddweud wrth y Senedd beth rydych chi fel Llywodraeth yn bwriadu ei wneud i hyrwyddo a chefnogi cyllid ar gyfer llifddorau. Nawr, rwy’n cyfeirio at lifddorau ac nid gatiau llifogydd, gan fod llifddorau’n fwy cadarn ac amddiffynnol na gatiau llifogydd. Clywais eich ateb yn gynharach, felly tybed a allwch ddweud wrthym beth y mae angen i bobl ei wneud os ydynt yn byw mewn cymuned sy'n agored i lifogydd i sicrhau bod yr awdurdod lleol yn talu neu’n cyfrannu tuag at gost llifddor ar gyfer eu heiddo sy’n agored i berygl llifogydd.

What your constituents should do is ensure that they contact the local authority who can then submit an application for that funding. I'll say it again: it's 100 per cent funding that we are giving to the local authority. I don't know much about flood doors, but I understand they are more robust than flood gates, and I think it's safe to say that flood gates would never be a long-term solution, but certainly in the short term, they can help. So, I would encourage them to contact their local authority, who then in turn can ensure that they apply for that funding. There are lots of flood alleviation measures—I mentioned vents as well—and it could be that on visiting, the most appropriate measure can be put in place. But initially, please contact the local authority.

Yr hyn y dylai eich etholwyr ei wneud yw sicrhau eu bod yn cysylltu â'r awdurdod lleol, a all wedyn gyflwyno cais am y cyllid hwnnw. Rwy'n ei ddweud eto: rydym yn rhoi cyllid 100 y cant i’r awdurdod lleol. Nid wyf yn gwybod llawer am lifddorau, ond deallaf eu bod yn gryfach na gatiau llifogydd, a chredaf ei bod yn ddiogel dweud na fyddai gatiau llifogydd byth yn datrys pethau'n hirdymor, ond yn sicr yn y tymor byr, gallant fod o gymorth. Felly, byddwn yn eu hannog i gysylltu â'u hawdurdod lleol, a all sicrhau wedyn eu bod yn gwneud cais am y cyllid hwnnw. Ceir llawer o fesurau lliniaru llifogydd—soniais am fentiau hefyd—ac efallai, wrth ymweld, gellid rhoi'r mesur mwyaf priodol ar waith. Ond i ddechrau, cysylltwch â'r awdurdod lleol.

14:00
Atal Llifogydd yng Ngorllewin Clwyd
Flood Prevention in Clwyd West

4. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y camau i atal llifogydd yng Ngorllewin Clwyd? OQ55485

4. Will the Minister provide an update on action to prevent flooding in Clwyd West? OQ55485

Thank you. The Welsh Government are funding 10 flood-alleviation projects within Clwyd West. These coastal and fluvial schemes are at various stages of development, from appraisal to construction. Further information on schemes in our flood risk management programme is available via our website.

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn ariannu 10 prosiect lliniaru perygl llifogydd yng Ngorllewin Clwyd. Mae'r cynlluniau arfordirol ac afonol hyn ar wahanol gamau datblygu, o arfarnu i adeiladu. Mae mwy o wybodaeth am gynlluniau ein rhaglen rheoli perygl llifogydd i'w gweld ar ein gwefan.

Thank you very much for that answer, Minister. You'll be aware of the flood risk that still exists in the Towyn and Kinmel Bay area, an area that has had devastating impacts from flooding in the past. I know that the local authority is very keen to progress with some works in that particular area in terms of reinforcement and replenishment of the beach defences, particularly around the Sandy Cove area and throughout Kinmel Bay. Can I ask what progress there has been from a Welsh Government perspective on this, and when local residents will be able to see some construction works under way in order to invest in those defences to bring them up to standard?

Diolch yn fawr iawn am yr ateb hwnnw, Weinidog. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r perygl llifogydd sy'n dal i fodoli yn ardal Towyn a Bae Cinmel, ardal sydd wedi dioddef effeithiau dinistriol llifogydd yn y gorffennol. Gwn fod yr awdurdod lleol yn awyddus iawn i fwrw ymlaen â chynlluniau gwaith yn yr ardal benodol honno i atgyfnerthu ac adnewyddu amddiffynfeydd y traeth, yn enwedig o amgylch ardal Sandy Cove ac ar hyd Bae Cinmel. A gaf fi ofyn pa gynnydd sydd wedi bod o safbwynt Llywodraeth Cymru mewn perthynas â hyn, a phryd y bydd trigolion lleol yn gallu gweld gwaith adeiladu'n digwydd er mwyn buddsoddi yn yr amddiffynfeydd hynny a sicrhau eu bod yn cyrraedd y safon?

I'm not able to give you a date when that will be the case, but at the current time my officials are working with Conwy County Borough Council to develop an outline business case for investment for Kinmel Bay and Llanddulas. The scheme is being developed through our coastal risk management programme, and that will also include the frontage in Towyn. 

Ni allaf roi dyddiad i chi o ran pryd y bydd hynny'n digwydd, ond ar hyn o bryd mae fy swyddogion yn gweithio gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Conwy i ddatblygu achos busnes amlinellol ar gyfer buddsoddi ym Mae Cinmel a Llanddulas. Mae'r cynllun yn cael ei ddatblygu drwy ein rhaglen rheoli risgiau arfordirol, a bydd hwnnw hefyd yn cynnwys y tir blaen yn Nhowyn.

Cefnogi Ffermio yng Nghymru
Welsh Farming Support

5. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi ffermio yng Nghymru am y deuddeg mis nesaf? OQ55480

5. What is the Welsh Government doing to support Welsh farming for the next twelve months? OQ55480

Thank you. Last week, I announced over £106 million of investment in our rural economy over the next three years. This will cover a range of schemes, including supporting farm businesses to enhance their technical and environmental performance and improve their sustainability. Welsh Government policies include the recent Welsh dairy support scheme, where over £983,000 has been paid to 160 farmers who were hardest hit by exceptional market conditions due to COVID-19, and my recent announcement of a 2020 BPS payment scheme.

Diolch. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddais dros £106 miliwn o fuddsoddiad yn ein heconomi wledig dros y tair blynedd nesaf. Bydd hwn yn mynd tuag at ystod o gynlluniau, gan gynnwys cefnogi busnesau fferm i wella eu perfformiad technegol ac amgylcheddol a gwella eu cynaliadwyedd. Mae polisïau Llywodraeth Cymru yn cynnwys cynllun cymorth llaeth diweddar Cymru, lle mae dros £983,000 wedi’i dalu i 160 o ffermwyr a gafodd eu taro galetaf gan gyflwr eithriadol y farchnad oherwydd COVID-19, yn ogystal â Chynllun y Taliad Sylfaenol a gyhoeddwyd gennyf yn ddiweddar ar gyfer 2020.

Minister, like other industries, as you've just said, Welsh farming has been hit hard by the COVID-19 pandemic, and so it's crucial that the Welsh Government ensures the sustainability of the farming industry in its post-COVID recovery strategies. You have confirmed that you'll be laying the draft water resources regulations this year, which will simply add more burden and financial costs when the industry is going to need significant time to recover from the impacts of COVID-19. As you already know, there's evidence of some very good voluntary approaches across Wales. For example, the Wales catchment-sensitive farming demonstration project, which is a very successful scheme that was well received by farmers. Given the very serious impact that these regulations will have on farmers, will you now commit to dropping these regulations and instead committing to working with farmers to look at some of the alternative solutions, especially at a time when the industry will have to recover from COVID-19?

Weinidog, fel diwydiannau eraill, fel rydych newydd ei ddweud, mae pandemig COVID-19 wedi taro diwydiant ffermio Cymru yn galed, ac felly mae'n hanfodol fod Llywodraeth Cymru yn sicrhau cynaliadwyedd y diwydiant ffermio yn ei strategaethau adfer ôl-COVID. Rydych wedi cadarnhau y byddwch yn pennu'r rheoliadau drafft ar gyfer adnoddau dŵr eleni, ac ni fydd hynny ond yn ychwanegu mwy o faich a chostau ariannol pan fydd y diwydiant angen amser sylweddol i adfer ar ôl effeithiau COVID-19. Fel y gwyddoch eisoes, mae tystiolaeth o rai cynlluniau gwirfoddol da iawn ledled Cymru. Er enghraifft, prosiect arddangos ffermio sensitif i ddalgylch afon Cymru, sy'n gynllun llwyddiannus iawn a gafodd dderbyniad da gan ffermwyr. O ystyried yr effaith ddifrifol iawn y bydd y rheoliadau hyn yn ei chael ar ffermwyr, a wnewch chi ymrwymo yn awr i ddiddymu’r rheoliadau hyn, ac yn lle hynny, ymrwymo i weithio gyda ffermwyr i edrych ar rai o'r atebion eraill, yn enwedig ar adeg pan fydd yn rhaid i'r diwydiant ymadfer ar ôl COVID-19?

No, I won't drop them. I laid the draft regulations, as you know, earlier this year, around Easter time. What I have committed to is not bringing them forward whilst we're in the middle of a COVID-19 pandemic. However, I can inform Members that, up until I think it was something like 27 August, NRW had told me of over 100 substantiated agricultural pollution incidents. So, you can see they're still occurring. I am aware there's a lot of good voluntary work going on, and I continue to receive information about it and officials are working certainly with the farming unions to listen to what they come forward with in relation to voluntary measures. I had a meeting on Monday, I think it was, with the National Farmers Union, and I did express my concern over the continuing number of substantiated cases that we have seen this year of agricultural pollution—and I mention the word 'substantiated' because, of course, during the COVID-19 pandemic, NRW officers weren't able to get out there as much as they would normally. 

Na, ni wnaf yn eu diddymu. Fel y gwyddoch, nodais y rheoliadau drafft yn gynharach eleni, tua adeg y Pasg. Rwyf wedi ymrwymo i beidio â'u cyflwyno tra'n bod yng nghanol pandemig COVID-19. Fodd bynnag, gallaf hysbysu'r Aelodau, hyd nes 27 Awst, rwy’n credu, roedd CNC wedi sôn wrthyf am dros 100 o ddigwyddiadau llygredd amaethyddol a gadarnhawyd. Felly gallwch weld eu bod yn dal i ddigwydd. Rwy'n ymwybodol fod llawer o waith gwirfoddol da yn digwydd, ac rwy'n parhau i gael gwybodaeth amdano ac mae swyddogion yn sicr yn gweithio gyda'r undebau ffermio i wrando ar yr hyn y maent yn ei ddweud mewn perthynas â mesurau gwirfoddol. Cefais gyfarfod ddydd Llun, rwy'n credu, gydag Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr, a mynegais fy mhryder ynghylch y nifer barhaus o achosion o lygredd amaethyddol a gadarnhawyd eleni—ac rwy’n dweud ‘a gadarnhawyd’ oherwydd, wrth gwrs, yn ystod pandemig COVID-19, nid oedd swyddogion CNC yn gallu mynd allan cymaint ag y byddent fel arfer.

Former NFU chief economist, Séan Rickard, estimates that one in three farms could be driven out of business within five years in the event of a 'no deal' Brexit. So, the best way that Paul Davies can support Welsh farming is by steering his party away from that disastrous destination. Another way is by supporting sustainable farming that delivers public good for public money. Minister, in June, I asked you about planning applications for chicken farms, particularly those in Powys, and you said that the town and county planning intensive agricultural working group was looking at considerations for new poultry developments. I'm sure that you're aware that another 120,000 broiler chicken farm near Llangadfan has just been approved, and that of the 96 applications for chicken farms received by Powys County Council between April 2017 and April 2020, 75 have been approved, with only three being refused. So, can I ask for an update on the working group's activities, please? 

Mae cyn brif economegydd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr, Séan Rickard, yn amcangyfrif y gallai un o bob tair fferm roi'r gorau iddi o fewn pum mlynedd pe bai Brexit heb gytundeb yn digwydd. Felly y ffordd orau y gall Paul Davies gefnogi ffermio yng Nghymru yw drwy lywio ei blaid i ffwrdd oddi wrth y canlyniad trychinebus hwnnw. Ffordd arall yw drwy gefnogi ffermio cynaliadwy sy'n sicrhau lles y cyhoedd am arian cyhoeddus. Weinidog, ym mis Mehefin, gofynnais i chi ynglŷn â cheisiadau cynllunio ar gyfer ffermydd ieir, yn enwedig y rhai ym Mhowys, a dywedasoch fod gweithgor amaethyddiaeth ddwys cynllunio gwlad a thref yn edrych ar ystyriaethau ar gyfer datblygiadau newydd ym maes dofednod. Rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol fod fferm arall gyda 120,000 o ieir bwyta newydd gael ei chymeradwyo ger Llangadfan, ac o’r 96 cais am ffermydd ieir a dderbyniwyd gan Gyngor Sir Powys rhwng Ebrill 2017 ac Ebrill 2020, mae 75 wedi’u cymeradwyo a dim ond tri sydd wedi'i wrthod. Felly, a gaf fi ofyn am y wybodaeth ddiweddaraf am weithgareddau'r gweithgor, os gwelwch yn dda?

14:05

Thank you. And just to reiterate what you said about a 'no deal' Brexit, I don't think anybody is under any illusions about how much damage that would inflict on our agricultural sector here in Wales. And in relation to your point about sustainable farming, certainly the steps we're taking to bring forward the White Paper, to which I referred to in an earlier answer to Llyr Huws Gruffydd, absolutely has that at its core.

In relation to your substantive point, we are looking at how local planning authorities plan for new poultry developments, as you know, and we've convened the town and country planning intensive agricultural working group. The group has met three times to date. It was due to meet back in March and, obviously, work has been slightly delayed, but I can assure you that, following the current emergency-related responses, dialogue with advisers on this issue will recommence as a matter of urgency. 

Diolch. Ac os caf ailadrodd yr hyn a ddywedoch chi am Brexit heb gytundeb, nid wyf yn credu bod unrhyw amheuaeth gan unrhyw un ynghylch y niwed y byddai hynny'n ei achosi i'n sector amaethyddol yma yng Nghymru. Ac mewn perthynas â'ch pwynt am ffermio cynaliadwy, mae hynny'n sicr yn ganolog i'r camau rydym yn eu cymryd i gyflwyno'r Papur Gwyn y cyfeiriais ato mewn ateb cynharach i Llyr Huws Gruffydd.

Ar eich prif bwynt, rydym yn edrych ar sut y mae awdurdodau cynllunio lleol yn cynllunio ar gyfer datblygiadau dofednod newydd, fel y gwyddoch, ac rydym wedi cynnull y gweithgor amaethyddiaeth ddwys cynllunio gwlad a thref. Mae'r gweithgor wedi cyfarfod deirgwaith hyd yma. Roeddent i fod cyfarfod yn ôl ym mis Mawrth ac yn amlwg, mae'r gwaith wedi'i ohirio rywfaint, ond yn dilyn yr ymatebion cyfredol sy'n ymwneud â'r argyfwng, gallaf eich sicrhau y bydd deialog â chynghorwyr ar y mater hwn yn ailddechrau ar fyrder.

Y Sector Amaethyddol yn y Canolbarth
The Agricultural Sector in Mid Wales

6. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r sector amaethyddol yn y canolbarth? OQ55487

6. How is the Welsh Government supporting the agricultural sector in mid Wales? OQ55487

Thank you. Farmers within mid Wales have received basic payment scheme payments totalling over £84.3 million. In addition to this, the Welsh dairy support scheme was also available, which has paid over £900,000 to date. Our Farming Connect service has continued to support farmers, providing advice and online training, whilst also having the ability for support on the phone during the COVID-19 pandemic.

Diolch. Mae ffermwyr yng nghanolbarth Cymru wedi derbyn gwerth dros £84.3 miliwn mewn taliadau cynllun y taliad sylfaenol. Yn ogystal â hyn, roedd cynllun cymorth llaeth Cymru hefyd ar gael, ac mae wedi talu dros £900,000 hyd yma. Mae ein gwasanaeth Cyswllt Ffermio wedi parhau i gefnogi ffermwyr, gan ddarparu cyngor a hyfforddiant ar-lein, ac wedi gallu cynnig cymorth dros y ffôn hefyd yn ystod y pandemig COVID-19.

Thank you for your answer, Minister. Many farmers will not ask for help or support with mental health issues, for a number of known reasons, but I was interested in seeing a recent survey by Tir Dewi, the charity, on farming in Powys specifically. As well as identifying the many reasons why farmers would not access that kind of support, for reasons I'm sure you and I would be familiar with, 58 per cent said they didn't know what support was available. So, I do wonder what you are doing in terms of liaising with your colleague the health Minister to ensure that mental health services reach farming communities in rural Wales, such as in my constituency in Montgomeryshire, because, as we know, many in the agricultural sector do work in isolation and this is a significant, significant issue. 

Diolch am eich ateb, Weinidog. Ni fydd llawer o ffermwyr yn gofyn am gymorth na chefnogaeth gyda materion iechyd meddwl, am nifer o resymau sy'n hysbys, ond roedd gennyf ddiddordeb mewn arolwg diweddar gan Tir Dewi, yr elusen, ar ffermio ym Mhowys yn benodol. Yn ogystal â nodi'r rhesymau niferus pam na fyddai ffermwyr yn troi at y math hwnnw o gymorth, am resymau rwy'n siŵr y byddech chi a mi'n gyfarwydd â hwy, dywedodd 58 y cant nad oeddent yn gwybod pa gymorth a oedd ar gael. Felly, tybed beth rydych yn ei wneud gyda'ch cyd-Weinidog, y Gweinidog iechyd, i sicrhau bod gwasanaethau iechyd meddwl yn cyrraedd cymunedau ffermio yn y Gymru wledig, megis yn fy etholaeth i yn Sir Drefaldwyn, oherwydd fel y gwyddom, mae llawer yn y sector amaethyddol yn gweithio ar eu pen eu hunain ac mae hwn yn fater pwysig iawn.

You're absolutely right and you make a very good point about people not asking for help when it's really needed. It's very disappointing to hear a figure of 58 per cent and it's certainly not the sort of figure that I would have thought it would be. I meet regularly with the charities that help with mental health issues and support in relation to agriculture. I'm sure the Member's aware that we gave additional funding to the DPJ Foundation, for instance, to help them train people to assist farmers. So, it is really concerning that that figure is something that you think is apparent because I'm very surprised, because, again, over the COVID-19 pandemic we have seen an increase in the number of people that have accessed the mental health helplines that have been put in place by those charities, including the DPJ Foundation and Tir Dewi. But when I next attend—. There's a group of all the charities that my officials meet with regularly, and one of the benefits of meeting online and virtual meetings is that you can access them much easier, and I certainly attended I think two or three over the past few months, but it is something that I will highlight again. But I do think, through our Gwlad newsletter, through our Farming Connect service, we do make sure that farmers are aware of the help and assistance available, and I would urge them to ask for help when they need it. 

Rydych yn llygad eich lle ac rydych yn gwneud pwynt da iawn am bobl nad ydynt yn gofyn am help pan fyddant ei angen yn fawr. Mae'n siomedig iawn clywed ffigur o 58 y cant ac yn sicr nid dyna'r math o ffigur y byddwn wedi'i ddisgwyl. Rwy'n cyfarfod yn rheolaidd â'r elusennau sy'n helpu gyda materion iechyd meddwl a chymorth mewn perthynas ag amaethyddiaeth. Rwy'n siŵr fod yr Aelod yn ymwybodol ein bod wedi rhoi arian ychwanegol i Sefydliad DPJ, er enghraifft, i'w helpu i hyfforddi pobl i gynorthwyo ffermwyr. Felly, mae'n destun pryder gwirioneddol fod y ffigur hwnnw'n rhywbeth sy'n amlwg yn eich barn chi oherwydd rwyf wedi fy synnu'n fawr, oherwydd, unwaith eto, yn ystod pandemig COVID-19 rydym wedi gweld cynnydd yn nifer y bobl sydd wedi defnyddio'r llinellau cymorth iechyd meddwl sydd wedi'u rhoi ar waith gan yr elusennau hynny, gan gynnwys Sefydliad DPJ a Tir Dewi. Ond y tro nesaf y byddaf yn mynychu—. Mae fy swyddogion yn cyfarfod yn rheolaidd â grŵp o'r holl elusennau, ac un o fanteision cyfarfodydd ar-lein a chyfarfodydd rhithwir yw y gallwch gael mynediad atynt yn llawer haws, ac yn sicr mynychais ddau neu dri chyfarfod, rwy'n credu, dros y misoedd diwethaf, ond mae'n rhywbeth y byddaf yn tynnu sylw ato eto. Ond drwy ein cylchlythyr Gwlad, drwy ein gwasanaeth Cyswllt Ffermio, rwy'n credu ein bod yn sicrhau bod ffermwyr yn ymwybodol o'r help a'r cymorth sydd ar gael, a byddwn yn eu hannog i ofyn am help pan fyddant ei angen.

Mapiau Llifogydd
Flood Maps

7. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gywirdeb mapiau llifogydd Cymru? OQ55515

7. Will the Minister make a statement on the accuracy of Wales's flood maps? OQ55515

Diolch. Natural Resources Wales are responsible for maintaining and updating Wales's flood maps. No model can be 100 per cent accurate, but the maps are constantly refined as new data and methodology become available. New flood maps will be launched alongside our national flood strategy this autumn, followed by a new flood map for planning in 2021.

Diolch. Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n gyfrifol am gynnal a diweddaru mapiau llifogydd Cymru. Ni all unrhyw fodel fod 100 y cant yn gywir, ond caiff y mapiau eu mireinio'n gyson wrth i ddata a methodoleg newydd ddod ar gael. Bydd mapiau llifogydd newydd yn cael eu lansio ochr yn ochr â'n strategaeth genedlaethol ar gyfer llifogydd yr hydref hwn, wedi'u dilyn gan fap llifogydd newydd ar gyfer cynllunio yn 2021.

Wel, diolch i chi am yr ymateb yna, ond wrth ddelio â gwaith achos yn ddiweddar mi ddes i i sylweddoli bod 90 y cant o afonydd Cymru heb y gauges neu'r mesuryddion i fesur llif y dŵr yn yr afonydd hynny. Nawr, dyna'r data sy'n cael ei ddefnyddio i gynhyrchu'r mapiau yma ar draws Cymru, a'r mapiau hynny, wrth gwrs, sy'n sail ar gyfer nifer o benderfyniadau cynllunio ymhob rhan o Gymru a nifer o benderfyniadau ynglŷn â phobl yn gallu cael mynediad at yswiriant ar gyfer eu tai, neu ar gyfer eu busnesau hefyd. Ond os nad yw'r data gwreiddiol yna ddim yn gydnerth neu, wrth gwrs, i rannau helaeth o Gymru, ddim ar gael, mae yna berygl bod y penderfyniadau pellgyrhaeddol yna yn cael eu gwneud ar sail wallus.

Nawr, ydych chi'n hyderus, felly—a dyna fy nghwestiwn i—ydych chi'n hyderus, gyda llif 90 y cant o afonydd Cymru ddim yn cael ei fesur a'i fonitro, fod yna ddata digonol i greu mapiau llifogydd dibynadwy yng Nghymru? Ac os nad ŷch chi, beth ŷch chi'n ei wneud i fynd i'r afael â hynny? Oherwydd, gyda chymaint o ddiffyg data, y perygl yw mai beth rŷn ni'n gweld Cyfoeth Naturiol Cymru yn ei wneud i bob pwrpas yw rhoi bys yn y gwynt.

Well, thank you for that response, but in dealing with casework recently I came to realise that 90 per cent of Welsh rivers do not have the gauges to measure water flow in those rivers. Now, that's the data that's being used to produce these maps across Wales, and it's those maps, of course, that are the basis for a number of planning decisions in all parts of Wales and a number of decisions as to whether people can access insurance for their homes or their businesses. But if the original data isn't robust or, for many parts of Wales, simply isn't available, then there's a risk that those far-reaching decisions are made on an erroneous basis.

Now, are you confident, therefore—and that's my question—are you confident, with the flow of 90 per cent of Wales's rivers not being monitored, that there is adequate data to create reliable flood maps in Wales? And if you are not, then what are you doing to tackle that situation? Because, with such a lack of data, the risk is that what we see NRW doing, essentially, is to put a finger in the air.

14:10

I will certainly go back to ensure that that is not the case. Currently, we've got the development advice map, and that's going to be replaced by the flood map for planning. So, it's really important, as you say, that that new system is based on absolutely the best data that we could possibly have. I've provided full funding support to NRW and to local authorities, along with my colleague Julie James, to create the new national asset database and the Wales flood map product. So, it is absolutely vital that the data is correct. So, I will certainly go back and check that that is the case.

Byddaf yn sicr yn mynd yn ôl i sicrhau nad yw hynny'n wir. Ar hyn o bryd, mae gennym y map cyngor datblygu, a bydd y map llifogydd ar gyfer cynllunio yn cymryd lle hwnnw. Felly, mae'n bwysig iawn, fel y dywedwch, fod y system newydd honno'n seiliedig ar y data gorau posibl. Rwyf wedi rhoi cymorth ariannol llawn i CNC ac i awdurdodau lleol, ynghyd â'm cyd-Aelod Julie James, i greu'r gronfa ddata asedau genedlaethol newydd a map llifogydd Cymru. Felly, mae'n gwbl hanfodol fod y data'n gywir. Felly, byddaf yn bendant yn mynd yn ôl i wneud yn siŵr.

Grantiau Datblygu Gwledig
Rural Development Grants

8. A wnaiff y Gweinidog amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu asesu llwyddiant y rhaglen Grantiau Datblygu Gwledig? OQ55502

8. Will the Minister outline how the Welsh Government plans to assess the success of the Rural Development Grants programme? OQ55502

The Welsh Government has committed to a comprehensive evaluation plan for the rural development programme. Work is ongoing to assess the impact and outcomes from individual schemes, and the RDP as a whole will also be evaluated against each of its agreed priorities.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gynllun gwerthuso cynhwysfawr ar gyfer y rhaglen datblygu gwledig. Mae gwaith yn mynd rhagddo i asesu effaith a chanlyniadau cynlluniau unigol, a bydd y Cynllun Datblygu Gwledig yn ei gyfanrwydd hefyd yn cael ei werthuso yn erbyn pob un o'r blaenoriaethau y cytunwyd arnynt.

Minister, you'll be very aware that the 'Ensuring Value for Money from Rural Development Grants Made Without Competition' Audit Wales report, published in June, has damningly concluded that the Welsh Government awarded £53 million of rural development funds without ensuring the grants would deliver value for money. Amongst other findings, the report also found that the Welsh Government made individual grant awards without demonstrating enough consideration of value for money and gave additional funds to existing projects without finding out whether or not they were truly successful.

Now, on 8 September, the Welsh Government, very welcomely, made a further slew of RDG funds available. So, Minister, my question is: what faith can we have that the new wave of RDG spending will be effective when it remains clear that requisite checks and balances surrounding accountability do not appear to exist?

Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol iawn fod adroddiad Archwilio Cymru, 'Sicrhau Gwerth am Arian Grantiau Datblygu Gwledig', a gyhoeddwyd ym mis Mehefin, wedi dod i'r casgliad damniol fod Llywodraeth Cymru wedi dyfarnu £53 miliwn o gronfeydd datblygu gwledig heb sicrhau y byddai'r grantiau'n sicrhau gwerth am arian. Ymhlith canfyddiadau eraill, canfu'r adroddiad hefyd fod Llywodraeth Cymru wedi dyfarnu grantiau unigol heb ddangos digon o ystyriaeth o werth am arian ac wedi rhoi arian ychwanegol i brosiectau presennol heb ganfod a oeddent yn llwyddiannus mewn gwirionedd.

Nawr, ar 8 Medi, rhyddhaodd Llywodraeth Cymru gyllid pellach ar gyfer grantiau datblygu lleol, ac mae hynny i'w groesawu'n fawr. Felly, Weinidog, fy nghwestiwn yw: sut y gallwn fod yn sicr y bydd y don newydd o wariant ar grantiau datblygu lleol yn effeithiol pan fo'n amlwg o hyd nad yw'n ymddangos bod yr archwiliadau a'r gwiriadau angenrheidiol mewn perthynas ag atebolrwydd yn bodoli?

Thank you. Officials have acknowledged the approach to testing value for money for a number of historic RDP projects did not represent best practice and, as part of our ongoing review of delivery of the RDP, officials had already identified the issues that were described by the audit office Wales in the report that you spoke about, and had already taken action to remedy them. The report's conclusions provided helpful guidance to ensure that all the necessary actions have been implemented.

As the report made very clear, the issue is that value for money was not properly tested in the appraisal of projects, and all those projects have been reviewed to ensure they do, in practice, deliver value for money. Audit Wales included anonymised case studies, so I don't want to undermine the delivery of these projects by setting out exactly which projects they are. Though, of course I and my officials do recognise the need for appropriate scrutiny of them at the right time and in the right setting, and officials will be giving evidence to the Public Accounts Committee to provide evidence in respect of the approach taken to the assessment of value for money through the RDP. But as I said, that work had already started before the audit office report, which then helped us with the announcement as to what projects we would support in the next tranche of funding with the RDP projects.

Diolch. Mae swyddogion wedi cydnabod nad oedd y dull o brofi gwerth am arian nifer o brosiectau Cynllun Datblygu Gwledig yn y gorffennol yn cyrraedd y safon ac fel rhan o'n hadolygiad parhaus ar gyflawniad y Cynllun Datblygu Gwledig, roedd swyddogion eisoes wedi nodi'r materion a ddisgrifiwyd gan swyddfa archwilio Cymru yn yr adroddiad y sonioch chi amdano, ac roeddent eisoes wedi cymryd camau i'w hunioni. Roedd casgliadau'r adroddiad yn rhoi canllawiau defnyddiol i sicrhau bod yr holl gamau angenrheidiol yn cael eu gweithredu.

Fel roedd yr adroddiad yn ei ddweud yn glir iawn, y broblem yw na chafodd gwerth am arian ei brofi'n briodol wrth werthuso prosiectau, ac mae'r holl brosiectau hynny wedi'u hadolygu i sicrhau eu bod, yn ymarferol, yn sicrhau gwerth am arian. Roedd Archwilio Cymru yn cynnwys astudiaethau achos dienw, felly nid wyf am danseilio'r broses o gyflawni'r prosiectau hyn drwy nodi'n union pa brosiectau ydynt. Wedi dweud hynny, rwyf fi a'm swyddogion, wrth gwrs, yn cydnabod bod angen craffu arnynt yn briodol ar yr adeg iawn ac yn yr amgylchiadau cywir, a bydd swyddogion yn rhoi tystiolaeth i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus er mwyn darparu tystiolaeth ar y dull a ddefnyddiwyd i asesu gwerth am arian drwy'r Cynllun Datblygu Gwledig. Ond fel y dywedais, roedd y gwaith hwnnw eisoes wedi dechrau cyn adroddiad y swyddfa archwilio, ac roedd hynny o gymorth i ni wedyn gyda'r cyhoeddiad ynglŷn â pha brosiectau y byddem yn eu cefnogi yn y cylch nesaf o gyllid gyda phrosiectau'r Cynllun Datblygu Gwledig.

Y Sector Bwyd a Ffermio
The Food and Farming Sector

9. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r goblygiadau i'r sector bwyd a ffermio yng Nghymru pe na bai Llywodraeth y DU yn gallu sicrhau cytundeb masnach yr UE? OQ55483

9. What assessment has the Minister made of the implications for the food and farming sector in Wales of the UK Government not being able to secure an EU trade deal? OQ55483

Thank you. Since the announcement of the referendum result in June 2016, I've been working with members of my round-table stakeholder group to consider all possible scenarios, including leaving on World Trade Organization terms. We continue to examine the options for supporting these key sectors should we leave the EU without a free trade agreement.

Diolch. Ers cyhoeddi canlyniad y refferendwm ym mis Mehefin 2016, rwyf wedi bod yn gweithio gydag aelodau o fy ngrŵp rhanddeiliaid bord gron i ystyried pob senario bosibl, gan gynnwys gadael ar delerau Sefydliad Masnach y Byd. Rydym yn parhau i archwilio'r opsiynau ar gyfer cefnogi'r sectorau allweddol hyn pe baem yn gadael yr UE heb gytundeb masnach rydd.

14:15

Thank you, Minister. I've got absolutely no doubt that you're working every hour of the day to make sure that we do have, and we do put the pressure on the UK Government to secure, a good trade deal for the benefit of Wales as well as for the rest of the UK, but, during a visit to a farm in mid Wales last week, a UK Government Minister, Mr Jayawardena, was reported as saying he was confident that trade will indeed continue with the EU, we weren't to worry, and optimistically added that good deals—good deals—would be struck worldwide with other countries, including with the USA.

So, bearing in mind that we now know the UK Government is making preparations for an Australian-style trade deal with the EU—in other words a no trade deal on WTO terms—which will utterly devastate our sheep and lamb farmers and other sectors in Ogmore and across Wales, and that the same Government's reckless threat to break international law means that not only smaller countries but the US itself may put the untrustworthy UK Government to the back of the queue in trade deals, was Boris Johnson's Minister talking sense on his day trip to mid Wales or was he talking through his hat?

Diolch, Weinidog. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth o gwbl eich bod yn gweithio bob awr o'r dydd i sicrhau ein bod yn cael, a'n bod yn rhoi pwysau ar Lywodraeth y DU i sicrhau, cytundeb masnach da er budd Cymru yn ogystal ag er budd gweddill y DU, ond yn ystod ymweliad â fferm yng nghanolbarth Cymru yr wythnos diwethaf, adroddwyd bod un o Weinidogion Llywodraeth y DU, Mr Jayawardena, wedi dweud ei fod yn hyderus y bydd masnach yn parhau â'r UE yn wir, ac nad oedd angen inni boeni, ac ychwanegodd yn optimistaidd y byddai cytundebau da—cytundebau da—yn cael eu llunio'n fyd-eang gyda gwledydd eraill, gan gynnwys UDA.

Felly, o gofio ein bod bellach yn gwybod bod Llywodraeth y DU yn paratoi ar gyfer cytundeb masnach tebyg i un Awstralia â'r UE—mewn geiriau eraill, dim cytundeb masnach ar delerau Sefydliad Masnach y Byd—a fydd yn llwyr ddinistrio ein ffermwyr defaid a sectorau eraill yn Ogwr a ledled Cymru, a bod bygythiad difeddwl yr un Lywodraeth i dorri cyfraith ryngwladol yn golygu y gall yr Unol Daleithiau ei hun, yn ogystal â gwledydd llai, wthio Llywodraeth annibynadwy'r DU i gefn y ciw mewn perthynas â chytundebau masnach, a oedd Gweinidog Boris Johnson yn siarad synnwyr ar ei daith undydd i ganolbarth Cymru neu a oedd yn siarad drwy ei het?

You will have heard me say in earlier answers that myself and my Scottish counterpart were accused of having a 'glass half empty' attitude towards this, but, clearly, it is a matter of huge concern, as we're now only 15 weeks away from the end of the EU transition period. But, while there's still the chance of a deal with the EU, my officials will continue to work very closely with the UK Government. We made that very clear at the meeting on Monday with the DEFRA Secretary of State and other Ministers. It's really important that they share all the information they can with us so that we know exactly what talks are being undertaken. Obviously, my colleague Eluned Morgan leads on the trade talks for Welsh Government, and I know that, while the negotiations with the rest of the world might offer some opportunities, it's the EU that is still our most significant market by some margin. So, for me and for all my ministerial colleagues, we've made it very clear that that should be the UK Government's immediate focus.

Fe fyddwch wedi fy nghlywed yn dweud mewn atebion cynharach fy mod i a'm gweinidog cyfatebol yn yr Alban wedi cael ein cyhuddo o fod ag ymagwedd 'gwydr hanner gwag' tuag at hyn, ond yn amlwg, mae'n fater sy'n peri pryder mawr, gan mai 15 wythnos yn unig sydd cyn diwedd cyfnod pontio'r UE. Ond tra bo gobaith o hyd o ddod i gytundeb â'r UE, bydd fy swyddogion yn parhau i weithio'n agos iawn gyda Llywodraeth y DU. Gwnaethom hynny'n glir iawn yn y cyfarfod ddydd Llun gydag Ysgrifennydd Gwladol DEFRA a Gweinidogion eraill. Mae'n bwysig iawn eu bod yn rhannu'r holl wybodaeth y gallant ei rhannu gyda ni fel ein bod yn gwybod yn union pa drafodaethau sy'n cael eu cynnal. Yn amlwg, mae fy nghyd-Aelod Eluned Morgan yn arwain ar y trafodaethau masnach ar ran Llywodraeth Cymru, ac er y gallai'r negodiadau gyda gweddill y byd gynnig rhai cyfleoedd, rwy'n gwybod mai'r UE yw ein marchnad fwyaf sylweddol o bell ffordd o hyd. Felly, i mi ac i fy holl gyd-Weinidogion, rydym wedi dweud yn glir iawn mai dyna ddylai fod yn ffocws uniongyrchol i Lywodraeth y DU.

2. Cwestiynau i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol
2. Questions to the Minister for Housing and Local Government

Yr eitem nesaf yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ac mae'r cwestiwn cyntaf i'w ateb gan y Dirprwy Weinidog ac i'w ofyn gan Jenny Rathbone. 

The next item is questions to the Minister for Housing and Local Government, and the first question is to be answered by the Deputy Minister and is to be asked by Jenny Rathbone.

Targedau Lleihau Allyriadau Carbon
Carbon Emission Reduction Targets

1. Pa strategaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei chymhwyso i benderfyniadau cynllunio canol tref a dinas fel bod ei thargedau lleihau allyriadau carbon yn cael eu hystyried? OQ55517

1. What strategy is the Welsh Government applying to city and town centre planning decisions so that its carbon emission reduction targets are taken into account? OQ55517

National planning policy states that our carbon targets are material in the planning process. They also apply the town-centre first approach that retail and commercial developments should be located in our town and city centres. Creating greener and cleaner communities is an integral part of our transforming towns work.

Mae polisi cynllunio cenedlaethol yn datgan bod ein targedau carbon yn berthnasol yn y broses gynllunio. Maent hefyd yn cymhwyso'r dull canol trefi yn gyntaf sy'n pennu y dylid lleoli datblygiadau manwerthu a masnachol yng nghanol ein trefi a'n dinasoedd. Mae creu cymunedau gwyrddach a glanach yn rhan annatod o'n gwaith trawsnewid trefi.

I fully support that statement, and thank you for that, but obviously the landscape is changing incredibly quickly. The pandemic has exposed many fissures in the town and city centres that we have designed, which no longer look fit for purpose. It isn't just that office jobs can be done from home as easily as in the town centre—and people like the Principality Building Society have already said they need less office space for their headquarters operations—but it's also that we need to create more space for walking and cycling to enable people to leave the car at home as well as to improve public transport lanes.

Equally, more people are buying online, which was happening anyway, but now, with the pandemic, people are less likely to actually want to go and buy whatever it is they need in a shop, and the speculative investment in purpose-built student accommodation now looks like a very risky speculative investment. But all these things have already generated carbon emissions in their creation, so I wondered what your view is about the 15-minute concept of planning decisions, which is being applied not just in Paris and Milan, but also in cities like Doncaster and Cambridge, to ensure that all the everyday services that people need are within 15 minutes of where they live. So—

Rwy'n cefnogi'r datganiad hwnnw'n llwyr, a diolch i chi amdano, ond mae'n amlwg bod y dirwedd yn newid yn eithriadol o gyflym. Mae'r pandemig wedi amlygu llawer o holltau yng nghanol y trefi a'r dinasoedd rydym wedi'u cynllunio, nad ydynt bellach yn addas at y diben. Nid yn unig y gellir cyflawni swyddi swyddfa gartref mor hawdd ag yng nghanol y dref—ac mae pobl fel Cymdeithas Adeiladu'r Principality eisoes wedi dweud bod angen llai o le swyddfa arnynt ar gyfer eu gweithrediadau pencadlys—ond mae hefyd angen inni greu mwy o le ar gyfer cerdded a beicio i alluogi pobl i adael y car gartref yn ogystal â gwella lonydd trafnidiaeth gyhoeddus.

Yn yr un modd, mae mwy o bobl yn prynu ar-lein, rhywbeth a oedd yn digwydd beth bynnag, ond yn awr, gyda'r pandemig, mae pobl yn llai tebygol o fod eisiau mynd i siop i brynu beth bynnag y maent ei angen, ac mae'r buddsoddiad hapfasnachol mewn adeiladau llety pwrpasol ar gyfer myfyrwyr bellach yn ymddangos yn fuddsoddiad hapfasnachol peryglus iawn. Ond mae'r holl bethau hyn eisoes wedi cynhyrchu allyriadau carbon wrth eu creu, felly roeddwn yn meddwl tybed beth yw eich barn am y cysyniad 15 munud mewn perthynas â phenderfyniadau cynllunio, cysyniad sy'n cael ei gymhwyso nid yn unig ym Mharis a Milan, ond hefyd mewn dinasoedd fel Doncaster a Chaergrawnt, i sicrhau bod yr holl wasanaethau bob dydd y mae pobl eu hangen o fewn 15 munud i ble maent yn byw. Felly—

14:20

That's—. You're out of time on your question, so you've asked your question now.

Mae hynny—. Mae eich amser ar ben, felly rydych wedi gofyn eich cwestiwn yn awr.

Okay. Thank you very much. So, how are the planning regulations keeping pace with the need to repurpose redundant office and shopping spaces, create more dedicated walking and cycling paths, and, specifically, your response to what look like empty purpose-built student accommodation investments?

Iawn. Diolch yn fawr iawn. Felly, sut y mae'r rheoliadau cynllunio'n cyd-fynd â'r angen i addasu swyddfeydd a mannau siopa gwag at ddibenion gwahanol, creu llwybrau cerdded a beicio mwy pwrpasol, ac yn benodol, eich ymateb i'r hyn yr ymddengys eu bod yn fuddsoddiadau mewn llety pwrpasol i fyfyrwyr sy'n adeiladau gwag mewn gwirionedd?

I thank Jenny Rathbone for that comprehensive question, which covers a range of important issues, many of which perhaps were there in the background prior to the pandemic, but certainly the need to address them has been accelerated as a consequence.

In terms of foreseeing some of the challenges ahead and how we need to do things differently, 'Building Better Places' was published before the summer, and it looks at many of the issues that the Member raises in her question. I think the issue of this 15-minute city concept is certainly a very interesting one, and one that, actually, needs to be explored, not just in terms of our work in terms of planning but across Government in all the levers at our disposal.

So, it's going to take—in terms of the transforming towns work, all the issues that we announced when we announced that work and the town-centre first approach in January, they were there anyway, but I think the need to address them has become all the more important and all the more vital. So, there are things we can do in terms of actually some radical decisions about some empty properties. Do we need to be bold and be brave and think we don't just purchase them to create more property or more building space, but actually we create more green space in our town and community centres to better connect them?

So, it's something that—. Definitely, I think the Member raised a number of issues and things that we're exploring in actually how we look at town-centre approaches now, city centre approaches— that it's not just about the bricks and mortar, it's about the whole experience in terms of actually not just the energy efficiency of buildings, but actually how it applies in what we're finding is the new normal in terms of actually creating those flexible community hubs that can combine a range of public, private and voluntary sector, but also how we link these and then make them more accessible to communities right across Wales. I'm more than happy to have a further conversation with the Member on her ideas in this area.

Diolch i Jenny Rathbone am y cwestiwn cynhwysfawr hwnnw, sy'n ymdrin ag amrywiaeth o faterion pwysig, ac mae'n bosibl fod llawer ohonynt yn y cefndir cyn y pandemig, ond yn sicr mae'r angen i fynd i'r afael â hwy wedi cynyddu o ganlyniad.

O ran rhagweld rhai o'r heriau sydd o'n blaenau a sut y mae angen inni wneud pethau'n wahanol, cyhoeddwyd 'Adeiladu Lleoedd Gwell' cyn yr haf, ac mae'n edrych ar lawer o'r materion y mae'r Aelod yn eu codi yn ei chwestiwn. Credaf fod y cysyniad dinas 15 munud hwn yn sicr yn un diddorol iawn, ac yn un y mae angen ei archwilio mewn gwirionedd, nid yn unig o ran ein gwaith cynllunio ond ar draws y Llywodraeth drwy'r holl ysgogiadau sydd ar gael inni.

Felly, bydd yn cymryd—o ran y gwaith trawsnewid trefi, yr holl faterion a gyhoeddwyd gennym pan gyhoeddasom y gwaith hwnnw a'r dull canol trefi yn gyntaf ym mis Ionawr, roeddent yno beth bynnag, ond credaf fod yr angen i fynd i'r afael â hwy yn bwysicach fyth erbyn hyn. Felly, mae pethau y gallwn eu gwneud o ran penderfyniadau radical am eiddo gwag. A oes angen i ni fod yn feiddgar a bod yn ddewr a meddwl na ddylem eu prynu'n unig er mwyn creu mwy o eiddo neu fwy o ofod adeiladu, ond ein bod yn creu mwy o fannau gwyrdd yn ein trefi a'n canolfannau cymunedol mewn gwirionedd i'w cysylltu'n well?

Felly, mae'n rhywbeth sydd—. Yn bendant, credaf fod yr Aelod wedi codi nifer o faterion a phethau rydym yn eu harchwilio o ran sut rydym yn edrych ar ganol trefi yn awr, canol dinasoedd—nid yw'n ymwneud yn unig â brics a morter, mae'n ymwneud â'r holl brofiad o ran effeithlonrwydd ynni adeiladau, a sut y mae'n berthnasol yn yr hyn rydym yn ei weld fel y normal newydd a chreu'r canolfannau cymunedol hyblyg a all gyfuno amrywiaeth o elfennau sector cyhoeddus, sector preifat a sector gwirfoddol, ond hefyd y modd rydym yn cysylltu'r rhain a'u gwneud yn fwy hygyrch i gymunedau ledled Cymru. Rwy'n fwy na pharod i gael sgwrs bellach gyda'r Aelod ynglŷn â'i syniadau yn y maes hwn.

Minister, Jenny Rathbone makes some good points. The Welsh Government often talks about building back better after the pandemic, and I think that planning reform and changing the way that the planning system is used to encourage sustainability is all key to this. All applications should be carbon proofed.

I previously raised the issue of an application for an electric-car charging station adjacent to the River Wye in Monmouth, the gateway to Wales, an application that was turned down because it was determined to go against technical advice note 15 flooding guidance. The site is not being proposed for housing or industry and it's never actually flooded. That decision that has been taken is in the past, but it strikes me that electric charging, along with other green infrastructure, is something that we should be promoting through the planning system. Can you look at ways that the planning application system—and, indeed, the appeals system—can be reformed, so that green infrastructure is supported, and facilities such as electric-car charging are made far easier than at present, so that we do get that sort of sustainable green infrastructure in the future that towns like Monmouth in my constituency and other towns and areas across Wales badly need?

Weinidog, mae Jenny Rathbone yn gwneud pwyntiau da. Mae Llywodraeth Cymru yn aml yn sôn am adeiladu nôl yn well ar ôl y pandemig, a chredaf fod diwygio cynllunio a newid y ffordd y defnyddir y system gynllunio i annog cynaliadwyedd yn gwbl allweddol i hyn. Dylid mesur allyriadau carbon pob cais.

Crybwyllais gais o'r blaen ar gyfer gorsaf wefru cerbydau trydan ger Afon Gwy yn Nhrefynwy, y porth i Gymru, cais a wrthodwyd am ei fod yn benderfynol o fynd yn groes i nodyn cyngor technegol 15 y canllawiau llifogydd. Nid yw'r safle'n cael ei gynnig ar gyfer tai na diwydiant ac nid yw erioed wedi dioddef llifogydd mewn gwirionedd. Cafodd y penderfyniad hwnnw ei wneud yn y gorffennol, ond mae'n fy nharo fod mannau gwefru, ynghyd â seilwaith gwyrdd tebyg, yn rhywbeth y dylem ei hyrwyddo drwy'r system gynllunio. A allwch chi edrych ar ffyrdd y gellir diwygio'r system ceisiadau cynllunio—ac yn wir, y system apeliadau—er mwyn cefnogi seilwaith gwyrdd, a bod cyfleusterau megis mannau gwefru cerbydau trydan yn haws o lawer i'w defnyddio nag ar hyn o bryd, fel y gallwn yn y dyfodol gael y math hwnnw o seilwaith gwyrdd cynaliadwy y mae trefi fel Trefynwy yn fy etholaeth i a threfi ac ardaloedd eraill ledled Cymru eu hangen yn ddybryd?

Can I thank Nick Ramsay for his question? The Member will be aware that I am unable to comment on individual applications but, more broadly, then, support for green infrastructure is included in 'Planning Policy Wales'. My colleague the Minister for Housing and Local Government is nodding along to me how this is something that we are very keen to take forward as a Government, but also, in terms of actually the whole holistic approach to these things, if we're looking in terms of actually how we're going to tackle resource efficiency to reduce our carbon footprint. Because we know, actually, the goods and products we consume make up 45 per cent of emissions, so we're not going to get to where we need to be unless we tackle the way that we use and consume things. So, when we're looking now, working with local authority partners, in terms of the location of further reprocessing centres to enable us to make use of that high-quality recyclate that we already have in Wales, and to reprocess and reuse them again, to ensure that we can look actually at how we can locate them with other energy-efficient things such as increasing electric charging point infrastructure and also things like solar and other things as well. So, the Member raises a number of points that we are keen to explore and looking at, actually, some practical interventions in the short to medium term.

A gaf fi ddiolch i Nick Ramsay am ei gwestiwn? Fe fydd yr Aelod yn ymwybodol na allaf wneud sylwadau ar geisiadau unigol ond yn fwy cyffredinol, mae cefnogaeth i seilwaith gwyrdd wedi'i chynnwys yn 'Polisi Cynllunio Cymru'. Mae fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, yn ysgwyd ei ben i ategu sut y mae hwn yn rhywbeth rydym yn awyddus iawn i'w ddatblygu fel Llywodraeth, ond hefyd, o ran yr agwedd gyfannol at y pethau hyn, os edrychwn ar sut rydym yn bwriadu mynd i'r afael ag effeithlonrwydd adnoddau er mwyn lleihau ein hôl troed carbon. Oherwydd gwyddom fod y nwyddau a'r cynhyrchion a ddefnyddiwn yn cyfrannu 45 y cant o allyriadau, felly ni fyddwn yn cyrraedd ble mae angen inni fod oni bai ein bod yn mynd i'r afael â'r ffordd rydym yn defnyddio pethau. Felly, pan fyddwn yn edrych yn awr, gan weithio gyda phartneriaid awdurdodau lleol, ar leoliad canolfannau ailbrosesu pellach i'n galluogi i ddefnyddio'r deunydd eildro o ansawdd uchel sydd gennym eisoes yng Nghymru, a'i ailbrosesu a'i ailddefnyddio eto, i sicrhau y gallwn edrych, mewn gwirionedd, ar sut y gallwn eu lleoli gyda phethau eraill sy'n effeithlon o ran eu defnydd o ynni megis cynyddu seilwaith mannau gwefru cerbydau trydan yn ogystal â solar a phethau eraill hefyd. Felly, mae'r Aelod yn codi nifer o bwyntiau rydym yn awyddus i'w harchwilio, ac edrych ar ymyriadau ymarferol yn y tymor byr i'r tymor canolig.

Y Gweithgor Amaethyddiaeth Ddwys Cynllunio Gwlad a Thref
The Town and Country Planning Intensive Agriculture Working Group

2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am waith y Gweithgor Amaethyddiaeth Ddwys Cynllunio Gwlad a Thref? OQ55488

2. Will the Minister make a statement on the work of the Town and Country Planning Intensive Agriculture Working Group? OQ55488

Thank you, Russell George. The group is examining how local planning authorities can plan for new agricultural developments like poultry sheds. It will advise on issues to be considered by development plan policies and the material considerations involved in determining the planning applications. Work has been delayed by the pandemic response but will be recommencing shortly.

Diolch, Russell George. Mae'r gweithgor yn archwilio sut y gall awdurdodau cynllunio lleol gynllunio ar gyfer datblygiadau amaethyddol newydd fel siediau dofednod. Bydd yn rhoi cyngor ar faterion sydd i'w hystyried gan bolisïau cynlluniau datblygu a'r ystyriaethau perthnasol sy'n gysylltiedig â phenderfynu ar y ceisiadau cynllunio. Mae'r ymateb i'r pandemig wedi gohirio'r gwaith ond bydd yn ailddechrau cyn bo hir.

14:25

Thank you for your answer, Minister. In my view, we are in urgent need of updated guidance in the form a technical advice note, simply to support local authorities in assessing planning applications for intensive poultry units or chicken sheds or IPUs—they've got different names. That's certainly the case in Powys, where I hope you will be aware there's been a significant increase in builds taking place—I was pleased that another Member raised this earlier with your colleague Lesley Griffiths. We do need that updated guidance because there's a very real concern over the effects of high phosphate levels from IPUs, issues around air pollution, water pollution and manure management plans. Now, you did write to me last week and, as you say, it seems to be that there won't be much action before early next year, but that, I would say, Minister, is disappointing. I suggest we do need more urgent action. What assurances can you give me, with timescales, on when we will see the necessary guidance in place?

Diolch am eich ateb, Weinidog. Yn fy marn i, mae angen canllawiau wedi'u diweddaru arnom ar frys ar ffurf nodyn cyngor technegol, er mwyn cynorthwyo awdurdodau lleol i asesu ceisiadau cynllunio ar gyfer unedau dofednod dwys neu siediau ieir—mae ganddynt enwau gwahanol. Mae hynny'n sicr yn wir ym Mhowys, lle rwy'n gobeithio y byddwch yn ymwybodol fod cynnydd sylweddol wedi bod yn nifer yr unedau sy'n cael eu hadeiladu—roeddwn yn falch fod Aelod arall wedi codi hyn yn gynharach gyda'ch cyd-Aelod, Lesley Griffiths. Mae angen diweddaru'r canllawiau oherwydd mae pryder gwirioneddol ynghylch effeithiau lefelau ffosffad uchel o unedau dofednod dwys, materion yn ymwneud â llygredd aer, llygredd dŵr a chynlluniau rheoli tail. Nawr, fe ysgrifennoch chi ataf yr wythnos diwethaf ac fel y dywedwch, mae'n ymddangos na fydd llawer o weithredu cyn dechrau'r flwyddyn nesaf, ond rwyf am ddweud bod hynny'n siomedig, Weinidog. Rwy'n awgrymu ein bod angen mwy o weithredu brys. Pa sicrwydd y gallwch ei roi i mi, gydag amserlenni, o ran pryd y gwelwn y canllawiau angenrheidiol ar waith?

Russell, I share your concern, and we are working—. It's really disappointing that the group, which was due to hold its fourth meeting in March, just before the lockdown, was not then able to go ahead. They are now going ahead, so obviously we want them to do their work as fast as possible; we want to get all the right information in place. At the moment, where planning permission is required for new poultry sheds, they do have to consider the economic benefits and the environmental impacts of the proposal, including the cumulative effect of the increasing number of developments. So, some of the things you mentioned are already in place, but I am absolutely aware that we need to look again at the issues around pollution of the water courses and so on. I'll be working with my colleague Lesley Griffiths on getting the balance right between farm diversification policies and environmental protection, which are the two competing aspects here. So, that's exactly what the group is looking at, with a view to then us reviewing planning policy in the light of their findings, and I assure you we have encouraged them to go as fast as possible.

Russell, rwy'n rhannu eich pryderon, ac rydym yn gweithio—. Mae'n siomedig iawn nad oedd y gweithgor, a oedd i fod i gynnal ei bedwerydd cyfarfod ym mis Mawrth, ychydig cyn y cyfyngiadau symud, wedi gallu gwneud hynny. Maent yn bwrw ymlaen yn awr, felly yn amlwg rydym eisiau iddynt wneud eu gwaith cyn gynted ag sy'n bosibl; rydym eisiau sicrhau bod yr holl wybodaeth gywir gennym. Ar hyn o bryd, lle mae angen caniatâd cynllunio ar gyfer siediau dofednod newydd, mae'n rhaid iddynt ystyried manteision economaidd ac effeithiau amgylcheddol y cynnig, gan gynnwys effaith gronnol y nifer gynyddol o ddatblygiadau. Felly, mae rhai o'r pethau y sonioch chi amdanynt eisoes ar waith, ond rwy'n gwbl ymwybodol fod angen inni edrych eto ar y materion sy'n ymwneud â llygredd y cyrsiau dŵr ac yn y blaen. Byddaf yn gweithio gyda fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths i sicrhau'r cydbwysedd cywir rhwng polisïau arallgyfeirio ffermydd a diogelu'r amgylchedd, sef y ddwy agwedd sy'n cystadlu â'i gilydd yma. Felly, dyna'n union y mae'r gweithgor yn edrych arno, gyda'r bwriad o adolygu polisi cynllunio yng ngoleuni eu canfyddiadau, a gallaf eich sicrhau ein bod wedi eu hannog i wneud eu gwaith cyn gynted ag sy'n bosibl.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Delyth Jewell.

We now turn to questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Delyth Jewell.

Diolch, Llywydd. Minister, we are likely to see long-lasting changes to the housing market following COVID-19, not necessarily always for the better. People who can afford it may now want to buy large houses with open space and gardens and one that doesn't have to be as close to the office, and that could cause many people to be priced out of their communities. In our rural communities that's likely to be experienced most, yet we still don't have an action plan to stop the scandal of second home owners exploiting loopholes to avoid paying extra council tax, and we still don't have a planning system that's capable of restricting second home ownership, holiday homes or Airbnb properties. Can I ask you, Minister, when we're going to see action to reform the planning system and give local authorities teeth to ensure the post-COVID housing market works for young people and our rural communities?

Diolch, Lywydd. Weinidog, rydym yn debygol o weld newidiadau hirdymor i'r farchnad dai yn dilyn COVID-19, ac nid o reidrwydd er gwell. Efallai y bydd pobl sy'n gallu fforddio gwneud hynny eisiau prynu tai mawr gyda mannau agored a gerddi a thai nad oes raid iddynt fod mor agos at y swyddfa, a gallai hynny achosi i lawer o bobl gael eu prisio allan o'u cymunedau. Mae hynny'n debygol o gael ei brofi fwyaf yn ein cymunedau gwledig, ac eto nid oes gennym gynllun gweithredu o hyd i atal y sgandal fod perchnogion ail gartrefi yn camfanteisio ar fylchau yn y gyfraith er mwyn osgoi talu treth gyngor ychwanegol, ac nid oes gennym system gynllunio o hyd sy'n gallu cyfyngu ar berchnogaeth ail gartrefi, cartrefi gwyliau nac eiddo Airbnb. A gaf fi ofyn i chi, Weinidog, pa bryd y gwelwn gamau i ddiwygio'r system gynllunio a rhoi'r grym i awdurdodau lleol sicrhau bod y farchnad dai ôl-COVID yn gweithio i bobl ifanc a'n cymunedau gwledig?

Thank you, Delyth. I share your concern about pricing local people out of the market, and it's not just in rural communities, that's actually in communities across Wales, as Wales becomes a very nice place to come and live. But there are three separate issues there that your question raises, it seems to me. The first is actually people who want to come and live and work in Wales, but who can afford better houses because they're perhaps relocating from a more expensive part of the United Kingdom. But those people are coming to Wales to live and become part of our communities, they're not second home owners; they're people coming here to become part of our communities. But, nevertheless, I think it's right to say that there's some evidence at the moment—anecdotal—that they're pushing prices up, and we certainly are aware of that and we are looking at that.

The second one is the issue about people buying a second home that they themselves want to use, and you'll be aware that, during the pandemic response, we reviewed the threshold for grant assisting people, so we are now looking to see whether we can review the threshold for swapping from community tax to business rates. So, we're actively looking at that at the moment. We'll be getting information back in from our local authorities about how many people were affected by the change, and whether that has any material effect on the numbers of people who are making the flip. That's not going to change the way that they use their homes, but it does change the amount of tax that they pay and so on, so we're looking at that. And I know that the First Minister had a meeting with your colleague and mine, Siân Gwenllian, earlier today, in which they had quite a robust discussion, I believe, and we—. I know that discussion centred on a number of things that can be done to allow local people to access affordable housing in their communities. Yesterday, during my statement, I offered Llyr a meeting, and I'm more than happy to take that forward. I know the First Minister met with Siân Gwenllian this morning. So I'm suggesting that we get a small group of us together who have similar concerns, and, as I said yesterday in the statement, we're not the repository of all good ideas, so we're very happy to explore it.

Diolch, Delyth. Rwy'n rhannu eich pryder ynghylch prisio pobl leol allan o'r farchnad, ac nid mewn cymunedau gwledig yn unig, mae hynny'n digwydd mewn cymunedau ledled Cymru, wrth i Gymru ddod yn lle braf iawn i fyw ynddo. Ond mae eich cwestiwn yn codi tri mater gwahanol hyd y gwelaf i. Mae'r cyntaf, mewn gwirionedd, yn ymwneud â phobl sydd eisiau dod i fyw a gweithio yng Nghymru, ond sy'n gallu fforddio tai gwell oherwydd eu bod efallai'n adleoli o ran ddrutach o'r Deyrnas Unedig. Ond mae'r bobl hynny'n dod i Gymru i fyw a dod yn rhan o'n cymunedau, nid ydynt yn berchnogion ail gartrefi; maent yn bobl sy'n dod yma i ddod yn rhan o'n cymunedau. Serch hynny, credaf ei bod yn iawn i ddweud bod rhywfaint o dystiolaeth ar hyn o bryd—tystiolaeth anecdotaidd—eu bod yn gwthio prisiau i fyny, ac rydym yn sicr yn ymwybodol o hynny ac yn edrych ar hynny.

Mae'r ail fater yn ymwneud â phobl yn prynu ail gartref y maent hwy eu hunain eisiau ei ddefnyddio, ac fe fyddwch yn ymwybodol ein bod, yn ystod yr ymateb i'r pandemig, wedi adolygu'r trothwy ar gyfer rhoi cymorth grant i bobl, felly rydym yn awr yn edrych i weld a allwn adolygu'r trothwy ar gyfer newid o dreth gymunedol i ardrethi busnes. Felly, rydym wrthi'n edrych ar hynny ar hyn o bryd. Byddwn yn cael gwybodaeth yn ôl gan ein hawdurdodau lleol ynglŷn â faint o bobl yr effeithiwyd arnynt gan y newid, ac a yw hynny'n cael unrhyw effaith sylweddol ar nifer y bobl sy'n gwneud y newid. Ni fydd hynny'n newid y ffordd y maent yn defnyddio eu cartrefi, ond mae'n newid faint o dreth y maent yn ei thalu ac yn y blaen, felly rydym yn edrych ar hynny. A gwn fod y Prif Weinidog wedi cael cyfarfod gyda'ch cyd-Aelod chi a minnau, Siân Gwenllian, yn gynharach heddiw, lle cawsant drafodaeth go gadarn, rwy'n credu, ac rydym—. Gwn fod y drafodaeth honno'n canolbwyntio ar nifer o bethau y gellir eu gwneud i ganiatáu i bobl leol gael tai fforddiadwy yn eu cymunedau. Ddoe, yn ystod fy natganiad, cynigiais gyfarfod â Llyr, ac rwy'n fwy na bodlon bwrw ymlaen â hynny. Gwn fod y Prif Weinidog wedi cyfarfod â Siân Gwenllian y bore yma. Felly rwy'n awgrymu bod grŵp bach ohonom sydd â phryderon tebyg yn dod at ein gilydd, ac fel y dywedais ddoe yn y datganiad, nid oes gennym fonopoli ar syniadau da, felly rydym yn hapus iawn i'w archwilio.

14:30

I really welcome that; thank you, Minister. And I'm sure that we will certainly be very keen to work with you and to see what solutions can be found. So, thank you for your answer on that.

Now, to turn to some remarks that you made a while back—I think it was shortly after you came to the portfolio. You'd referred to new estates that had come through the planning system as potentially creating problems for the future. At the time, I know that we as a party had agreed with you, and that there are several examples of how this issue is still a problem: just down the road from where you are now in the Senedd, flats can't be sold by their owners because of a refusal by the people who built the buildings to fix issues with them; the fraud of leasehold homes that only now is being investigated by the Competition and Markets Authority; and the never-ending business sites across Wales, such as that in Coity in Bridgend, where the developer keeps getting permission to build more homes because the authority, as I understand it, is powerless to use their previous poor performance as a reason to refuse future permission.

Now, it would be one thing if the system were capable of delivering affordable homes, but the planning system ensures that, if an authority gets too big for its boots, the inspector can cut the amount of affordable homes to ensure that the guaranteed profits for large developers keep coming, and profits that we believe, in Plaid Cymru, should be subject to a windfall tax. So I'd ask, Minister, when the Government is going to clip the wings of the planning inspector and tell the planning inspector directly that it is Welsh Government policy to increase affordable homes—because I know that you do want to do so—and that they should not be rebuking local authorities who try to ensure that development is in the interests of the community and not the shareholders of the developers.

Rwy'n croesawu hynny'n fawr; diolch, Weinidog. Ac rwy'n siŵr y byddwn yn awyddus iawn i weithio gyda chi ac i weld pa atebion sydd i'w cael. Felly, diolch am eich ateb ar hynny.

Nawr, i droi at rai sylwadau a wnaethoch ychydig yn ôl—credaf mai'n fuan ar ôl i chi gael y portffolio oedd hynny. Roeddech wedi cyfeirio at ystadau newydd a oedd wedi dod drwy'r system gynllunio fel rhai a allai greu problemau ar gyfer y dyfodol. Ar y pryd, gwn ein bod ni fel plaid wedi cytuno â chi, a bod sawl enghraifft o sut y mae'r mater hwn yn dal yn broblem: ychydig i lawr y ffordd o'r fan lle rydych chi nawr yn y Senedd, ni all perchnogion werthu eu fflatiau oherwydd bod y bobl a adeiladodd yr adeiladau yn gwrthod datrys problemau gyda hwy; achosion o dwyll mewn perthynas â chartrefi lesddaliad nad yw ond yn awr yn cael eu hymchwilio gan yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd; a'r safleoedd busnes diddiwedd ledled Cymru, fel yr un yng Nghoety ym Mhen-y-bont ar Ogwr, lle mae'r datblygwr yn dal i gael caniatâd i adeiladu mwy o gartrefi oherwydd bod yr awdurdod, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn ddi-rym i ddefnyddio eu perfformiad gwael blaenorol fel rheswm dros wrthod caniatâd yn y dyfodol.

Nawr, byddai'n un peth pe bai'r system yn gallu darparu tai fforddiadwy, ond mae'r system gynllunio'n sicrhau, os bydd awdurdod yn mynd yn rhy fawr i'w esgidiau, y gall yr arolygydd dorri nifer y tai fforddiadwy i sicrhau bod yr elw a warentir i ddatblygwyr mawr yn dal i ddod, ac elw y credwn ni, ym Mhlaid Cymru, y dylai fod yn destun treth ffawdelw. Felly, carwn ofyn, Weinidog, pryd fydd y Llywodraeth yn cyfyngu ar bwerau'r arolygydd cynllunio ac yn dweud wrth yr arolygydd cynllunio'n uniongyrchol mai polisi Llywodraeth Cymru yw cynyddu nifer y tai fforddiadwy—oherwydd gwn eich bod am wneud hynny—ac na ddylent fod yn ceryddu awdurdodau lleol sy'n ceisio sicrhau bod datblygiad yn digwydd er budd y gymuned ac nid cyfranddalwyr y datblygwyr.

Thank you, Delyth. Again, you've ranged over a couple of issues there in your questions and comments. So, on the first one, of leaseholds, we've had the Law Commission's report now, and there are a number of things there that the UK Government needs to do, but there are some things that we can do. You'll be aware that we've already moved to stop leasehold sales in anything that the Welsh Government has supported with subsidy—so, in the Help to Buy schemes, for example—and that's been very effective in doing that. We are looking at ways of assisting leaseholders with changes to the rules, and so on, around how you acquire the freehold. But we are working in conjunction with the UK Government over the Law Commission's really comprehensive report, which is being worked through—it hasn't been out that long. So I share your concern about the sale of leasehold properties.

Actually, one of the other issues—and my colleague Ken Skates has had a working group looking into this—is not just where houses are sold as leasehold, but where people buy a freehold house, but then they discover that the management of their estate is part of a company, because actually the roads haven't been adopted. So one of the things we are looking at is an adoptable standard for roads right across Wales—it varies from authority to authority at the moment—and actually increasing the arm of local authorities in being able to negotiate that those roads and sewerage and water and all the rest of it are brought up to standard and adopted as part of the 106 procedure.

Then turning to the issue around affordable homes and what can be negotiated as part of that 106 procedure, I don't quite share your analysis of where the Planning Inspectorate is, but we are very concerned that the local authority is put into a strong position in terms of negotiating what contribution is necessary from the developer, both in terms of affordable homes and actually in terms of necessary infrastructure to support the housing development. Because we also don't want to see housing developments isolated away from facilities, with no active travel, no green infrastructure, and so on. So, there are a number of things in 'Planning Policy Wales' that are advancing that. Shortly, I will be bringing forward the national development framework for Wales—next week I think it is—into the Senedd. And you'll be aware that, as part of the Local Government and Elections (Wales) Bill, we're proposing regional arrangements to bring the strategic regional arrangements into place. All of those things will assist the local authorities in negotiating higher affordable housing targets. And the last thing I want to mention is that you'll know that we're also insisting that, on Welsh Government land—and I'm working with other public landowners to extend this—there is 50 per cent of affordable housing on all Welsh Government land that goes to housing now.

Diolch, Delyth. Unwaith eto, rydych wedi ymdrin â mwy nag un mater yn eich cwestiynau a'ch sylwadau. Felly, ar yr un cyntaf, lesddaliadau, rydym wedi cael adroddiad Comisiwn y Gyfraith yn awr, ac mae nifer o bethau yno y mae angen i Lywodraeth y DU eu gwneud, ond mae rhai pethau y gallwn ni eu gwneud. Fe fyddwch yn gwybod ein bod eisoes wedi symud i atal gwerthiannau lesddaliadau mewn unrhyw beth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gefnogi gyda chymhorthdal—felly, yn y cynlluniau Cymorth i Brynu, er enghraifft—ac mae hynny wedi bod yn effeithiol iawn. Rydym yn edrych ar ffyrdd o gynorthwyo lesddeiliaid gyda newidiadau i'r rheolau ac yn y blaen, mewn perthynas â'r modd rydych yn caffael y rhydd-ddaliad. Ond rydym yn gweithio ar y cyd â Llywodraeth y DU drwy adroddiad gwirioneddol gynhwysfawr Comisiwn y Gyfraith—cafodd ei gyhoeddi yn lled ddiweddar. Felly, rwy'n rhannu eich pryder ynglŷn â gwerthu eiddo lesddaliadol.

Mewn gwirionedd, un o'r materion eraill—ac mae fy nghyd-Aelod Ken Skates wedi cael gweithgor i ymchwilio i hyn—yw nid yn unig lle mae tai'n cael eu gwerthu fel lesddaliadau, ond lle mae pobl yn prynu tŷ rhydd-ddaliadol, ond wedyn yn darganfod bod y gwaith o reoli eu hystâd yn rhan o gwmni, oherwydd mewn gwirionedd nid yw'r ffyrdd wedi'u mabwysiadu. Felly un o'r pethau rydym yn edrych arnynt yw safon ar gyfer mabwysiadu ffyrdd ledled Cymru—mae'n amrywio o awdurdod i awdurdod ar hyn o bryd—a chynyddu pwerau awdurdodau lleol i allu negodi bod y ffyrdd a'r carthffosiaeth a'r dŵr a phob dim yn cael eu codi i'r safon a'u mabwysiadu fel rhan o'r weithdrefn 106.

Wedyn, gan droi at y mater sy'n ymwneud â thai fforddiadwy a'r hyn y gellir ei negodi fel rhan o'r weithdrefn 106 honno, nid wyf yn rhannu'n gyfan gwbl eich dadansoddiad o ble mae'r Arolygiaeth Gynllunio ar hyn, ond rydym yn awyddus iawn i'r awdurdod lleol gael ei roi mewn sefyllfa gref o ran negodi pa gyfraniad sy'n angenrheidiol gan y datblygwr, o ran tai fforddiadwy ac mewn gwirionedd o ran y seilwaith angenrheidiol i gefnogi'r gwaith o ddatblygu tai. Oherwydd nid ydym ychwaith am weld datblygiadau tai'n cael eu hynysu i ffwrdd oddi wrth gyfleusterau, heb deithio llesol, seilwaith gwyrdd, ac yn y blaen. Felly, mae nifer o bethau yn 'Polisi Cynllunio Cymru' sy'n hyrwyddo hynny. Cyn bo hir, byddaf yn cyflwyno fframwaith datblygu cenedlaethol Cymru—yr wythnos nesaf rwy'n credu—i'r Senedd. Ac fe fyddwch yn gwybod ein bod, fel rhan o'r Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru), yn cynnig trefniadau rhanbarthol i roi'r trefniadau rhanbarthol strategol ar waith. Bydd yr holl bethau hynny'n helpu'r awdurdodau lleol i negodi targedau tai fforddiadwy uwch. A'r peth olaf yr hoffwn ei grybwyll yw y byddwch yn gwybod ein bod hefyd yn mynnu, ar dir Llywodraeth Cymru—ac rwy'n gweithio gyda thirfeddianwyr cyhoeddus eraill i ymestyn hyn—fod 50 y cant o dai fforddiadwy ar holl dir Llywodraeth Cymru sy'n mynd tuag at adeiladu tai yn awr.

14:35

Thank you. And I know that some of this was ground that we covered yesterday, but I do welcome a lot of what you're saying. Now, as we've just seen from that exchange already, there's a lot that I think that our two parties do agree on: we agree that more affordable homes are needed throughout Wales; we agree that more social housing is needed; and that new estates should be supported by properly funded infrastructure, as you were just referring to. And we agree that they should be as estates built around the principles of active travel and the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015—that they shouldn't be promoting car usage or require major changes to road networks.

But my office has seen correspondence from one planning department that ignores the remarks you made a year ago in this Chamber that the well-being of future generations Act should take precedence over local development plans produced prior to that Act. Our planning system in this regard, I'm afraid, just isn't fit for purpose. Isn't it time for the Welsh Government to take action and require planning departments to stop allowing developments devised under the old system to continue, and to ensure instead that any housing estates must be redesigned within the principles of the Welsh Government policy, regardless of when that land was first allocated for housing?

Diolch. A gwn fod rhywfaint o hyn yn bethau a drafodwyd gennym ddoe, ond rwy'n croesawu llawer o'r hyn rydych chi'n ei ddweud. Nawr, fel rydym newydd ei weld o'r drafodaeth honno eisoes, mae yna lawer y credaf fod ein dwy blaid yn cytuno yn ei gylch: rydym yn cytuno bod angen mwy o dai fforddiadwy ledled Cymru; rydym yn cytuno bod angen mwy o dai cymdeithasol; ac y dylai ystadau newydd gael eu cynnal gan seilwaith a ariennir yn briodol, fel roeddech chi'n dweud. Ac rydym yn cytuno y dylent fod fel ystadau a adeiladir ar egwyddorion teithio llesol a Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015—na ddylent fod yn hyrwyddo'r defnydd o geir nac yn galw am newidiadau mawr i rwydweithiau ffyrdd.

Ond mae fy swyddfa wedi gweld gohebiaeth gan un adran gynllunio sy'n anwybyddu'r sylwadau a wnaethoch flwyddyn yn ôl yn y Siambr hon y dylai Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol gael blaenoriaeth dros gynlluniau datblygu lleol a gynhyrchwyd cyn y Ddeddf honno. Mae arnaf ofn nad yw ein system gynllunio yn hyn o beth yn addas i'r diben. Onid yw'n bryd i Lywodraeth Cymru weithredu a'i gwneud yn ofynnol i adrannau cynllunio roi'r gorau i ganiatáu i ddatblygiadau a ddyfeisiwyd o dan yr hen system barhau, a sicrhau yn lle hynny fod yn rhaid ailgynllunio unrhyw ystadau tai o fewn egwyddorion polisi Llywodraeth Cymru, ni waeth pryd y dyrannwyd y tir hwnnw gyntaf ar gyfer adeiladu tai?

I'd be really grateful if you'd share the correspondence with me, so that I can see which authority we're talking about, because it may be that we can have an individual conversation with that authority.

The problem with the planning system—a plan-led system, which I absolutely believe in because without that you cannot have a local voice in what's allowed to be built in the local community, and I really do think that people should be allowed to have the community that they want locally—but the problem with the planning system is that it has a lag in it, because when you get planning consent you have permission to build whatever it is you've got consented for a long period of time, before it expires. And, actually, it's not possible or it's highly problematic to retrofit those consents, and that's a matter of some frustration to all of us. So, we still have new houses going up in Wales that don't have sprinklers in them because the particular development was started before that legislation.

So, in each of the improvements we've made more recently, we've tried very hard to make sure that, when the new regulation or requirement on planning comes in, it comes in almost immediately that the legislation is passed, but it is not possible to make it go backwards. So, if you've got consent, you've got consent. And that's one of the frustrations, because we do have things still being built to old spec that would not now get planning consent. So, I share your frustration. 

What we've been trying to do there though is to have a conversation with those house builders about not doing that, because they don't have to do that. They can apply to change the planning consent and we've been offering assistance with doing that. And, actually, I'm pleased to say that I met with one of the very biggest house builders most recently and they've changed their attitude completely and have been talking to me about how they might do that on some of their developments. So, it does show that if you show the way then people will come along that path with you because they can see that it's worth doing. There are some rays of light, but I share your frustration with the lag that the planning system necessarily sets up.

Byddwn yn ddiolchgar iawn pe baech yn rhannu'r ohebiaeth â mi, fel y gallaf weld pa awdurdod rydym yn sôn amdano, oherwydd efallai y gallwn gael sgwrs unigol gyda'r awdurdod hwnnw.

Y broblem gyda'r system gynllunio—system a arweinir gan gynllun, rhywbeth rwy'n credu ynddo'n llwyr oherwydd heb hynny ni allwch gael llais lleol yn yr hyn y caniateir ei adeiladu yn y gymuned leol, a chredaf mewn gwirionedd y dylid caniatáu i bobl gael y gymuned y maent am ei chael yn lleol—ond y broblem gyda'r system gynllunio yw bod oedi yn y broses, oherwydd pan gewch ganiatâd cynllunio mae'n ganiatâd i adeiladu beth bynnag rydych wedi cael cydsyniad ar ei gyfer am gyfnod hir cyn iddo ddod i ben. Ac mewn gwirionedd, nid yw'n bosibl neu mae'n anodd iawn ôl-addasu'r caniatadau hynny, ac mae hynny'n fater sy'n peri cryn rwystredigaeth i bob un ohonom. Felly, mae gennym dai newydd yn cael eu codi o hyd yng Nghymru heb systemau chwistrellu ynddynt oherwydd bod y datblygiad wedi'i ddechrau cyn y ddeddfwriaeth honno.

Felly, ym mhob un o'r gwelliannau rydym wedi'u gwneud yn fwy diweddar, rydym wedi ymdrechu'n galed iawn i sicrhau, pan ddaw'r rheoliad neu'r gofyniad newydd ar gynllunio i mewn, ei fod yn dod bron ar unwaith wedi i'r ddeddfwriaeth gael ei phasio, ond nid yw'n bosibl gwneud iddo fynd am yn ôl. Felly, os ydych chi wedi cael caniatâd, mae gennych ganiatâd. A dyna un o'r pethau sy'n rhwystredig am hyn, oherwydd mae gennym bethau sy'n dal i gael eu hadeiladu yn ôl hen fanylebau na fyddai bellach yn cael caniatâd cynllunio. Felly, rwy'n rhannu eich rhwystredigaeth.

Yr hyn rydym wedi bod yn ceisio ei wneud serch hynny yw cael sgwrs gyda'r adeiladwyr tai dan sylw ynglŷn â pheidio â gwneud hynny, oherwydd nid oes rhaid iddynt ei wneud. Gallant wneud cais i newid y caniatâd cynllunio ac rydym wedi bod yn cynnig cymorth i wneud hynny. Ac mewn gwirionedd, rwy'n falch o ddweud fy mod wedi cyfarfod ag un o'r adeiladwyr tai mwyaf yn ddiweddar ac maent wedi newid eu hagwedd yn llwyr ac wedi bod yn siarad â mi ynglŷn â sut y gallent wneud hynny ar rai o'u datblygiadau. Felly, mae'n dangos, os dangoswch chi'r ffordd, bydd pobl yn dod ar hyd y llwybr hwnnw gyda chi oherwydd gallant weld ei fod yn werth ei wneud. Ceir llygedyn o obaith, ond rwy'n rhannu eich rhwystredigaeth ynglŷn â'r oedi y mae'r system gynllunio o reidrwydd yn ei greu.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.

Conservative spokesperson, Mark Isherwood.

Diolch, Llywydd. Sorry. The Welsh Government's recently revised household projection figures show, for example, a smaller rise in Flintshire than previously projected and a fall in Wrexham, although the number of single-parent households and single-person households are still projected to increase in both.

When I wrote asking you what effect this will have on the expected future housing build figures and types within local authority local development plans or LDPs, you replied that there's not a simple correlation between the Welsh Government's household projections and local planning authorities' housing requirements as set out in LDPs, and that the projections should be considered alongside an authority's latest assessment of the need for both market and affordable housing in their area. However, councils such as Wrexham and Denbighshire have previously been forced to include higher housing figures in their LDPs based on the Welsh Government's preceding projections. How, therefore, do you expect to see the new projections reflected in developing LDP revisions?

Diolch, Lywydd. Mae'n ddrwg gennyf. Mae ffigurau amcanestyniadau aelwydydd Llywodraeth Cymru a ddiwygiwyd yn ddiweddar yn dangos cynnydd llai, er enghraifft, yn Sir y Fflint nag a ragwelwyd yn flaenorol a gostyngiad yn Wrecsam, er y rhagwelir o hyd y bydd nifer yr aelwydydd un rhiant ac aelwydydd un person yn cynyddu yn y ddau le.

Pan ysgrifennais atoch i holi pa effaith a gaiff hyn ar ffigurau a mathau disgwyliedig o waith adeiladu tai yn y dyfodol o fewn cynlluniau datblygu lleol neu CDLlau awdurdodau lleol, fe ateboch chi nad oes cydberthynas syml rhwng amcanestyniadau aelwydydd Llywodraeth Cymru a gofynion tai awdurdodau cynllunio lleol fel y'u nodir mewn CDLlau, ac y dylid ystyried yr amcanestyniadau ochr yn ochr ag asesiad diweddaraf awdurdod o'r angen am dai ar gyfer y farchnad a thai fforddiadwy yn eu hardaloedd. Fodd bynnag, mae cynghorau fel Wrecsam a Sir Ddinbych wedi cael eu gorfodi o'r blaen i gynnwys ffigurau tai uwch yn eu CDLlau yn seiliedig ar amcanestyniadau blaenorol Llywodraeth Cymru. Sut felly rydych chi'n disgwyl gweld yr amcanestyniadau newydd yn cael eu hadlewyrchu wrth ddatblygu diwygiadau CDLlau?

Yes. So, as the letter points out, Mark, it's neither a target nor a guide; it is based on the statistical projections that we have. And the local authorities have a set of guidance that they are supposed to take into account around local arrangements that they should put in place to develop their LDP. You'll know that we suspended the five-year future housing projection some time ago as a result of that, because we thought that for the growing number of planning authorities in Wales who don't have an existing LDP, they were causing serious problems with speculative planning applications around their edges. So, we've assisted local authorities in doing that, and we do expect them to come forward with their own proper projections based on the local information that you've just outlined, for example, for Flintshire, although I'm not going to be making comments on individual authorities here. 

Ie. Felly, fel y mae'r llythyr yn nodi, Mark, nid yw'n darged nac yn ganllaw; mae'n seiliedig ar yr amcanestyniadau ystadegol sydd gennym. Ac mae gan yr awdurdodau lleol gyfres o ganllawiau y maent i fod i'w hystyried mewn perthynas â threfniadau lleol y dylent eu rhoi ar waith i ddatblygu eu CDLl. Fe fyddwch yn gwybod ein bod wedi atal yr amcanestyniad tai pum mlynedd i'r dyfodol beth amser yn ôl o ganlyniad i hynny, oherwydd ein bod yn credu, i'r nifer cynyddol o awdurdodau cynllunio yng Nghymru nad oes ganddynt CDLl presennol, eu bod yn achosi problemau difrifol gyda cheisiadau cynllunio hapfasnachol ar eu cyrion. Felly, rydym wedi cynorthwyo awdurdodau lleol i wneud hynny, ac rydym yn disgwyl iddynt gyflwyno eu hamcanestyniadau priodol eu hunain yn seiliedig ar y wybodaeth leol rydych newydd ei hamlinellu, er enghraifft, ar gyfer Sir y Fflint, er na fyddaf yn gwneud sylwadau ar awdurdodau unigol yma.

14:40

Well, I hope you're therefore confirming that if their figures conflict with yours, and that's evidence based, that that might take priority, unlike their past experience. But letters from you and your department to Flintshire council over years state, quote

'It is extremely disappointing that your authority has submitted a further request to extend the time taken to prepare your Local Development Plan, especially in the light of previous assurances.'  

The Local Authorities (Coronavirus) (Meetings) (Wales) Regulations 2020 make temporary provision for the conduct of local authority meetings safely, effectively and lawfully while retaining the principles of openness and accountability. However, concerns have been expressed to me that Flintshire is, and I quote, 'closing down its plan', and that although arrangements have been made to provide councillors with briefing sessions on the LDP, and members have asked for the conclusion to the consultation on the deposit version, they've been told that the contents and LDP statement are not up for discussion, and it appears that the officers' version will be all that is on the table. What, therefore, is your expectation as the Minister in such circumstances?

Wel, rwy'n gobeithio eich bod felly'n cadarnhau, os bydd eu ffigurau'n gwrthdaro â'ch ffigurau chi, a bod hynny'n seiliedig ar dystiolaeth, y gallai hynny gael blaenoriaeth, yn wahanol i'w profiad blaenorol. Ond mae llythyrau gennych chi a'ch adran at gyngor Sir y Fflint dros flynyddoedd yn datgan, ac rwy'n dyfynnu

Mae'n hynod siomedig fod eich awdurdod wedi cyflwyno cais pellach i ymestyn yr amser a gymerir i baratoi eich Cynllun Datblygu Lleol, yn enwedig yng ngoleuni sicrwydd blaenorol.

Mae Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Coronafeirws) (Cyfarfodydd) (Cymru) 2020 yn gwneud darpariaeth dros dro ar gyfer cynnal cyfarfodydd awdurdodau lleol yn ddiogel, yn effeithiol ac yn gyfreithlon tra'n cadw at egwyddorion didwylledd ac atebolrwydd. Fodd bynnag, mynegwyd pryderon wrthyf fod Sir y Fflint, a dyfynnaf, yn 'cau eu cynllun', ac er bod trefniadau wedi'u gwneud i ddarparu sesiynau briffio i gynghorwyr ar y CDLl, a bod aelodau wedi gofyn am gasgliadau'r ymgynghoriad ar y fersiwn adneuo, dywedwyd wrthynt nad yw'r cynnwys a'r datganiad CDLl yn destun trafodaeth, ac ymddengys mai fersiwn y swyddogion yn unig a gaiff ei drafod. Beth, felly, yw eich disgwyliad fel y Gweinidog mewn amgylchiadau o'r fath?

So, Mark, I'm not in a position to discuss the ins and outs of the LDP process for a particular council at this point in time, but I'd very much welcome a meeting with you separately if you want to go through specific concerns about one individual council. And you'll know that, mostly, the matters of the LDP are a matter for the council, but until you give me the specifics, I'm not able to really comment at this point on an individual council's process towards its LDP. 

Mark, nid wyf mewn sefyllfa i drafod manylion y broses CDLl ar gyfer cyngor penodol ar hyn o bryd, ond byddwn yn croesawu cyfarfod â chi ar wahân os ydych am fynd drwy bryderon penodol am un cyngor unigol. Ac fe wyddoch mai mater i'r cyngor yn bennaf yw materion yn ymwneud â'r CDLl, ond hyd nes y rhowch chi'r manylion i mi, ni allaf yn hawdd wneud sylwadau ar hyn o bryd ar broses cyngor unigol tuag at ei CDLl.

Okay. Well, moving on: letters sent by your chief planner to local authority heads of planning from 27 March provided helpful guidance on how local planning authorities maintain services during the pandemic. These stated, for example, that those breaches of planning control that would merit the use of a stop notice or temporary stop notice require immediate attention from the local planning authority. Site visits in such cases are essential travel, and site visits, either in relation to posting site notices or for the purpose of assessing and analysing site conditions, including enforcement, cannot be undertaken from home, so are a reasonable excuse to travel for the purpose of the coronavirus regulations carried out in compliance with the requirements of the regulations. How, therefore, do you respond to the several constituents in Flintshire, but only in Flintshire, who have reported separate unauthorised developments, and then copied me on council responses stating that, quote,

'Within the planning service, officers were prevented from carrying site visits out to comply with Welsh Government guidance',

or making equivalent statements?

O'r gorau. Wel, i symud ymlaen: roedd llythyrau a anfonwyd gan eich prif gynllunydd at benaethiaid cynllunio awdurdodau lleol ar 27 Mawrth yn rhoi arweiniad defnyddiol ar sut y mae awdurdodau cynllunio lleol yn cynnal gwasanaethau yn ystod y pandemig. Nododd y rhain, er enghraifft, fod angen i'r awdurdod cynllunio lleol roi sylw ar unwaith i'r achosion o dorri rheolaeth gynllunio a fyddai'n galw am ddefnyddio hysbysiad stop neu hysbysiad stop dros dro. Mae ymweliadau safle mewn achosion o'r fath yn deithio hanfodol, ac ni ellir cyflawni ymweliadau safle o adref, naill ai mewn perthynas â gosod hysbysiadau safle neu at ddibenion asesu a dadansoddi amodau safle, gan gynnwys gorfodi, felly maent yn esgus rhesymol dros deithio at ddibenion y rheoliadau coronafeirws a gyflawnir yn unol â gofynion y rheoliadau. Sut, felly, rydych yn ymateb i'r nifer o etholwyr yn Sir y Fflint, ond dim ond yn Sir y Fflint, sydd wedi rhoi gwybod am wahanol ddatblygiadau heb eu hawdurdodi, ac wedi fy nghopïo i mewn ar ymatebion cyngor sy'n datgan, ac rwy'n dyfynnu,

O fewn y gwasanaeth cynllunio, rhwystrwyd swyddogion rhag cynnal ymweliadau safle er mwyn cydymffurfio â chanllawiau Llywodraeth Cymru,

neu sy'n gwneud datganiadau cyfatebol?

Well, again, Mark, if you want to share with me the specifics of such complaints, then I'll be able to address them, but that's not something I'm able to address here from the despatch box on the floor of the Senedd. So, if you want to raise those individual issues with me outside here, I'm more than happy to look at them for you.

Wel, unwaith eto, Mark, os ydych am rannu manylion cwynion o'r fath gyda mi, fe fyddaf yn gallu mynd i'r afael â hwy, ond nid yw hynny'n rhywbeth y gallaf fynd i'r afael ag ef yma ar lawr y Senedd. Felly, os ydych am godi'r materion unigol hynny gyda mi y tu allan i'r fan hon, rwy'n fwy na pharod i edrych arnynt ar eich rhan.

Targedau Adeiladu Tai Fforddiadwy
Affordable Home Building Targets

3. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r effaith y mae cyfyngiadau COVID-19 yn debygol o'i chael ar dargedau adeiladu tai fforddiadwy? OQ55512

3. What assessment has the Minister made on the effect that COVID-19 restrictions are likely to have on affordable home-building targets? OQ55512

Thank you, David. Providing people with a safe, warm and secure home remains a key priority for this Government. We are making good progress on our commitment to provide 20,000 additional affordable homes. The pandemic has had some impact on house building, but we remain confident that we will meet the ambitious target.

Diolch, David. Mae darparu cartref cynnes a diogel i bobl yn parhau i fod yn flaenoriaeth allweddol i'r Llywodraeth hon. Rydym yn gwneud cynnydd da ar ein hymrwymiad i ddarparu 20,000 o dai fforddiadwy ychwanegol. Mae'r pandemig wedi effeithio rhywfaint ar y gwaith adeiladu, ond rydym yn dal yn hyderus y byddwn yn cyrraedd y targed uchelgeisiol.

Thank you for that answer, Minister. So, we've got six months to go and, by my calculations, there's a lot of ground to make up. And I think it's very important that, as we are looking at the need for even more social housing, for example, as our experience of how we dealt with the homelessness crisis, and those roofless on the streets—. And I think that we do need candour so that parties preparing for the next election can look at what would be a reasonable target for the next Welsh Government to set. And I say this in the expectation that you probably won't now be able to meet the 20,000 target, and there are reasons for that; it's not a sanction I would apply against you. But we do need candour so that we can plan effectively, because housing at last, right across the UK, and the need for much more house building, seems to climbing up to the top of the agenda.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Felly, mae gennym chwe mis i fynd ac yn ôl fy nghyfrifiadau i, mae llawer iawn i'w wneud eto. Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn, gan ein bod yn edrych ar yr angen am fwy fyth o dai cymdeithasol, er enghraifft, fel y mae ein profiad o'r ffordd y gwnaethom ymdrin â'r argyfwng digartrefedd, a'r rheini heb do uwch eu pennau ar y strydoedd—. A chredaf fod angen inni fod yn onest fel y gall pleidiau sy'n paratoi ar gyfer yr etholiad nesaf edrych ar beth fyddai'n darged rhesymol i Lywodraeth nesaf Cymru ei osod. A dywedaf hyn gan ddisgwyl na fyddwch bellach yn gallu cyrraedd y targed o 20,000, ac mae rhesymau dros hynny; ni fyddwn yn dymuno eich cosbi. Ond mae angen gonestrwydd arnom er mwyn inni allu cynllunio'n effeithiol, oherwydd mae'n ymddangos bod tai o'r diwedd, ledled y DU, a'r angen i adeiladu llawer mwy o dai, yn codi i frig yr agenda.

14:45

Actually, I really do think we will meet the 20,000 target. What we won't now do is exceed it, which we were hoping to do before the pandemic. But we are still confident that we will get to the 20,000. Actually, as I say, we had ambitions to go beyond that prior to the pandemic.

I'm quite happy to share some of the figures that I have with you, because they're useful planning tools. So, we would need to build somewhere between 3,000 and 4,000 social homes a year across the whole of the term of the next Welsh Parliament in order to meet the current demand arising from people in emergency or temporary accommodation and what we know of the pipeline of those individuals who might come forward. So, that's a planning tool of somewhere between 3,000 and 4,000. 

A more ambitious one would, of course, do something more—it would start allowing people who want social housing, but who are not currently in that kind of accommodation, to access it, and a more ambitious target again might allow people who would like to access social housing, but have no hope whatsoever of getting to the top of any kind of priority need tree, to get it. But the baseline is somewhere between 3,000 and 4,000 over the next Assembly term. And I share that with you because I very much hope that all parties in the Assembly will have that ambition, because we need it to make sure that people have the warm, safe, comfortable homes that they richly deserve.

Mewn gwirionedd, rwy'n credu o ddifrif y byddwn yn cyrraedd y targed o 20,000. Yr hyn na fyddwn yn ei wneud yn awr yw rhagori ar y targed hwnnw, ac roeddem yn gobeithio gwneud hynny cyn y pandemig. Ond rydym yn dal yn hyderus y byddwn yn cyrraedd yr 20,000. Fel y dywedais, roedd hi'n uchelgais gennym i ragori ar hynny cyn y pandemig.

Rwy'n ddigon hapus i rannu rhai o'r ffigurau sydd gennyf gyda chi, oherwydd maent yn arfau cynllunio defnyddiol. Byddai angen inni adeiladu rhywle rhwng 3,000 a 4,000 o gartrefi cymdeithasol y flwyddyn drwy gydol tymor Senedd nesaf Cymru er mwyn ateb y galw presennol gan bobl mewn darpariaethau llety brys neu dros dro a'r hyn a wyddom am nifer yr unigolion a allai fod angen cartrefi o'r fath. Felly, mae hwnnw'n arf cynllunio o rywle rhwng 3,000 a 4,000.

Byddai targed mwy uchelgeisiol, wrth gwrs, yn gwneud rhywbeth mwy—byddai'n dechrau caniatáu i bobl sydd eisiau tai cymdeithasol, nad ydynt yn y math hwnnw o lety ar hyn o bryd, gael tai o'r fath, a gallai targed mwy uchelgeisiol eto ganiatáu i bobl a hoffai gael tai cymdeithasol, ond nad oes ganddynt unrhyw obaith o gwbl o gyrraedd brig unrhyw fath o goeden angen blaenoriaethol, gael cartrefi o'r fath. Ond mae'r llinell sylfaen rywle rhwng 3,000 a 4,000 dros dymor nesaf y Cynulliad. Ac rwy'n rhannu hynny gyda chi oherwydd rwy'n gobeithio'n fawr y bydd gan bob plaid yn y Cynulliad yr uchelgais hwnnw, oherwydd mae arnom ei angen i sicrhau bod pobl yn cael y cartrefi cynnes, diogel a chyfforddus y maent yn eu haeddu.

Y Gyllideb Llywodraeth Leol
The Local Government Budget

4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y gyllideb llywodraeth leol yng ngoleuni COVID-19? OQ55496

4. Will the Minister make a statement on the local government budget in light of COVID-19? OQ55496

Diolch, Llyr. Budget provision for local government has been increased significantly in 2020-21 to support local authorities to respond to the impacts of COVID-19. I announced the extension of the local authority hardship fund to £497 million over the recess. 

Diolch, Llyr. Mae'r ddarpariaeth gyllidebol ar gyfer llywodraeth leol wedi cynyddu'n sylweddol yn 2020-21 i gynorthwyo awdurdodau lleol i ymateb i effeithiau COVID-19. Cyhoeddais ein bod yn cynyddu'r gronfa galedi i awdurdodau lleol i £497 miliwn dros y toriad.

Diolch i chi am yr ymateb hynny. Mae'r sicrwydd wedi cael ei roi, wrth gwrs, ynglŷn â digolledu yn y chwarter cyntaf. Dwi jest eisiau eglurder y bydd hynny yn dilyn yn ail chwarter y flwyddyn ariannol yma. Ond hefyd, wrth gwrs, mae nifer o awdurdodau lleol nawr yn cynllunio ar gyfer eu cyllideb y flwyddyn nesaf, a rhai ohonyn nhw yn ystyried toriadau adrannol. Felly, dwi'n gofyn i chi a oes yna unrhyw arweiniad neu unrhyw neges y gallwch chi ei roi y prynhawn yma i'r awdurdodau hynny wrth gynllunio, er mwyn sicrhau, wrth gwrs, na fyddan nhw'n torri llawer o'r gwasnaethau allweddol sydd ar gael ar hyn o bryd ar yr adeg pan fydd eu hangen nhw yn fwy nag erioed?

Thank you very much for that response. The assurance has been given with regard to the first quarter. I just want clarity that that will follow in the second quarter of this financial year. But, of course, a number of local authorities are planning their budgets for next year and some of them are considering departmental cuts. So, I ask you whether there is any guidance or message that you can give this afternoon to those authorities in planning their budgets to ensure that they won't be cutting a great many of the key services that are currently available and at a time when they will be needed most.

So, on the second quarter point, I can absolutely tell you that we will be paying—the hardship fund runs right through the second quarter, and we've made that clear to local authority treasurers, chief executives and leaders in our weekly contact, which is still going on.

In terms of the planning assumptions, we have started—we're all way behind on where we should be normally in terms of budget planning, which may not be a surprise. We've been a bit distracted by the pandemic, obviously, and just keeping services going. I would just take this opportunity to pay tribute to our local authority partners, who have absolutely pulled out the stops and been quite tremendous in staffing our community hubs, helping with our shielding programme and now our public sector-based TTP programme. We really could not have done this unless they had stepped up to that plate. And so, we wanted to make sure that they didn't have additional money worries while they were doing that and that they could keep carrying on with essential services. So, the homelessness example is a good one there. So, we could have put a lot of money into homelessness, but if we'd cut the housing budget or not kept it where it was, then it would just have been dissipated. But we didn't do that; we kept the funding up and we've given them the additional funding.

So, on the planning assumptions, we've just started to talk to them about what we're expecting by way of a reasonable worst-case scenario, a break-even and so on, and that's tied up, of course, with the UK Government's comprehensive spending review, which they're now talking about.

And so, we hope—and I understand the Llywydd has had some discussion with my colleague, Rebecca Evans, on this—that we'll be able to halt the normal budget timescale for the Senedd, but it does depend on the comprehensive spending review going ahead as planned and us understanding what comes out of that before we can pass it on to our partners. But we will be working with them in a co-production way to understand what the base assumptions look like and what are the various types of planning. So, if we all plan for 1 per cent cut, what would that mean for services, or if we all plan for break even, and so on, as we do? It is, though, more compressed this year than we would normally expect.

Ar bwynt yr ail chwarter, gallaf ddweud wrthych y byddwn yn talu—mae'r gronfa galedi'n rhedeg drwy'r ail chwarter, ac rydym wedi gwneud hynny'n glir i drysoryddion, prif weithredwyr ac arweinwyr awdurdodau lleol yn y cyswllt wythnosol rhyngom, sy'n dal i fynd rhagddo.

O ran y rhagdybiaethau cynllunio, rydym wedi dechrau—rydym i gyd ymhell ar ei hôl hi o ran lle dylem fod fel arfer o ran cynllunio cyllidebol, ac nid yw hynny'n syndod efallai. Mae'r pandemig wedi tynnu ein sylw braidd, yn amlwg, a dim ond cadw gwasanaethau i fynd a wnawn. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i dalu teyrnged i'n partneriaid yn yr awdurdodau lleol, sydd wedi gwneud popeth yn eu gallu ac wedi mynd ati'n wych i staffio ein canolfannau cymunedol, gan helpu gyda'n rhaglen warchod a'n rhaglen profi, olrhain a diogelu yn awr yn y sector cyhoeddus. Ni allem fod wedi gwneud hyn oni bai eu bod wedi camu i'r adwy gyda hynny. Ac felly, roeddem am wneud yn siŵr nad oedd ganddynt bryderon ariannol ychwanegol tra oeddent yn gwneud hynny ac y gallent barhau i ddarparu gwasanaethau hanfodol. Felly, mae enghraifft digartrefedd yn un dda. Gallem fod wedi rhoi llawer o arian tuag at ddigartrefedd, ond pe baem wedi torri'r gyllideb dai neu heb ei chadw lle roedd hi, byddai wedi mynd yn wastraff. Ond ni wnaethom hynny; gwnaethom gadw'r cyllid ac rydym wedi rhoi arian ychwanegol iddynt.

Felly, ar y rhagdybiaethau cynllunio, rydym newydd ddechrau siarad â hwy am yr hyn rydym yn ei ddisgwyl o ran senario waethaf resymol, mantoli'r gyllideb ac yn y blaen, ac mae hynny ynghlwm, wrth gwrs, wrth adolygiad cynhwysfawr o wariant Llywodraeth y DU, y maent yn sôn amdano yn awr.

Ac felly, ein gobaith—a deallaf fod y Llywydd wedi trafod hyn gyda fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans—yw y byddwn yn gallu atal amserlen arferol y gyllideb ar gyfer y Senedd, ond mae'n dibynnu ar yr adolygiad cynhwysfawr o wariant yn mynd rhagddo yn ôl y bwriad a'n bod yn deall beth a ddaw ohono cyn y gallwn ei drosglwyddo i'n partneriaid. Ond byddwn yn gweithio gyda hwy drwy gydgynhyrchu er mwyn deall beth fydd y rhagdybiaethau sylfaenol a beth yw'r gwahanol fathau o gynllunio. Felly, os ydym i gyd yn cynllunio ar gyfer toriad o 1 y cant, beth fyddai hynny'n ei olygu i wasanaethau, neu os ydym i gyd yn cynllunio ar gyfer mantoli'r gyllideb, ac yn y blaen, fel rydym yn ei wneud? Er hynny, mae'n fwy cywasgedig eleni nag y byddem yn ei ddisgwyl fel arfer.

14:50

Thank you, Minister. I'd just like to start by saying that the latest announcement of money for local government, of course, is very welcome. Credit where credit is due—I think the fact that it's going to be given out on a claims basis is a great idea. I just wanted to know if the Minister can just give us confidence today that claims will be fairly assessed, given that some smaller councils, like Monmouthshire, have been disproportionately hit because of the unfair funding formula, which has, over the years, reduced their reserves to low levels, while other, better-funded councils have built up massive reserves of over £100 million, for example.

Diolch, Weinidog. Hoffwn ddechrau drwy ddweud bod y cyhoeddiad diweddaraf am arian i lywodraeth leol i'w groesawu'n fawr wrth gwrs. Dylid rhoi clod lle mae'n ddyledus—credaf fod y ffaith y bydd yn cael ei roi allan ar sail hawliadau yn syniad gwych. Roeddwn am wybod a all y Gweinidog roi hyder inni heddiw y caiff hawliadau eu hasesu'n deg, o gofio bod rhai cynghorau llai, fel Sir Fynwy, wedi cael eu taro'n anghymesur oherwydd y fformiwla ariannu annheg, sydd, dros y blynyddoedd, wedi lleihau eu cronfeydd wrth gefn i lefelau isel, tra bod cynghorau eraill sy'n cael eu hariannu'n well wedi cronni cronfeydd wrth gefn enfawr o dros £100 miliwn, er enghraifft.

So, I don't recognise that description of the funding formula at all. Actually, the treasurer of Monmouth—[Interruption.] I can't hear what the Member on the screen is saying, Llywydd.

Nid wyf yn cydnabod y disgrifiad hwnnw o'r fformiwla ariannu o gwbl. Mewn gwirionedd, dywedodd trysorydd Sir Fynwy—[Torri ar draws.] Ni allaf glywed beth y mae'r Aelod ar y sgrin yn ei ddweud, Lywydd.

Could we have some silence for the Minister to be heard by everybody, please?

A gawn ni dawelwch i bawb glywed y Gweinidog, os gwelwch yn dda?

I had a very good meeting with the chief executive and the chief treasurer of Monmouth, alongside the leader, very recently to discuss the prospects for Monmouthshire. We are very aware that the pandemic has hit councils in a different way, and, absolutely, we are working with those councils to understand what that looks like. So, in the case of Monmouthshire, for example, it has a much heavier reliance on the collection of council tax than other councils elsewhere, and a heavier reliance on fees and income charges. So, in some ways, they do better out of the hardship fund than other authorities. So, we are very much doing that, and that's why it is a claims basis, so that we can work with individual authorities to understand the impact in that authority.

Obviously, the distribution formula is done via the mechanism that involves all councils, and, actually, the treasurer of Monmouth is a very active member of that group. 

Cefais gyfarfod da iawn gyda phrif weithredwr a phrif drysorydd Mynwy, ochr yn ochr â'r arweinydd, yn ddiweddar iawn i drafod y rhagolygon ar gyfer Sir Fynwy. Rydym yn ymwybodol iawn fod y pandemig wedi taro cynghorau mewn ffordd wahanol, ac yn sicr, rydym yn gweithio gyda'r cynghorau i ddeall sut olwg sydd ar hynny. Felly, yn achos Sir Fynwy, er enghraifft, mae'n dibynnu llawer mwy ar gasglu'r dreth gyngor na chynghorau eraill mewn mannau eraill, ac mae'n dibynnu llawer mwy ar ffioedd a thaliadau incwm. Felly, mewn rhai ffyrdd, maent yn gwneud yn well o'r gronfa galedi nag awdurdodau eraill. Felly, rydym yn sicr yn gwneud hynny, a dyna pam y caiff ei wneud ar sail hawliadau, fel y gallwn weithio gydag awdurdodau unigol i ddeall yr effaith yn yr awdurdod hwnnw.

Yn amlwg, gwneir y fformiwla ddosbarthu drwy'r mecanwaith sy'n cynnwys pob cyngor, ac mewn gwirionedd, mae trysorydd Mynwy yn aelod gweithgar iawn o'r grŵp hwnnw.

Gwelliannau i Eiddo
Property Improvements

5. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi aelwydydd ar incwm isel i wneud gwelliannau i'w heiddo? OQ55489

5. How is the Welsh Government supporting households on a low income to make improvements to their property? OQ55489

Welsh Government initiatives such as the Warm Homes programme, the Welsh housing quality standard and optimised retrofit programme support our ambition for everyone to have a decent home that is affordable, warm, safe and secure.

Mae mentrau Llywodraeth Cymru fel y rhaglen Cartrefi Clyd, safon ansawdd tai Cymru a'r rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio yn cefnogi ein huchelgais i bawb gael cartref gweddus sy'n fforddiadwy, yn gynnes, yn saff ac yn ddiogel.

Thank you, Minister. Since 2011-12, the Welsh Government has been providing financial assistance for household improvements via Nest. Now, this scheme has been in decline since 2015-16, with fewer households seeing improvements through the scheme each year. The numbers are down from 6,000 in 2015-16 to 3,800 in 2018-19. While the Welsh Government is winding down assistance with property improvements, the UK Government, on the other hand, has launched a green homes grant scheme, which should see over 600,000 homeowners in England supported. Will you commit to working with the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs so as to be bold and to create a Welsh green homes grant scheme to support low-income households in Wales so that they can afford improvements here?

Diolch, Weinidog. Ers 2011-12, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn darparu cymorth ariannol tuag at welliannau i gartrefi drwy Nyth. Nawr, mae'r cynllun hwn wedi bod yn dirywio ers 2015-16, gyda llai o aelwydydd yn gweld gwelliannau drwy'r cynllun bob blwyddyn. Mae'r niferoedd wedi gostwng o 6,000 yn 2015-16 i 3,800 yn 2018-19. Er bod Llywodraeth Cymru yn dirwyn cymorth ar gyfer gwelliannau i eiddo i ben, mae Llywodraeth y DU, ar y llaw arall, wedi lansio cynllun grant cartrefi gwyrdd, a ddylai arwain at dros 600,000 o berchnogion tai yn Lloegr yn cael cymorth. A wnewch chi ymrwymo i weithio gyda Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i fod yn fentrus a chreu cynllun grant cartrefi gwyrdd i Gymru i gefnogi aelwydydd incwm isel yng Nghymru fel y gallant fforddio gwelliannau yma?

Well, Janet, you won't be at all surprised to find that I don't share your analysis at all. You are obviously aware that the Nest scheme is not my portfolio; it is actually in my colleague Lesley Griffiths's portfolio. But, since 2011, more than 61,400 households in Wales have benefited from our Warm Homes programme, which supports people living on lower incomes to improve their home energy efficiency and save money. Between April 2017 and March 2021, we will have invested £104 million in the Warm Homes programme to improve up to another 25,000 homes.

We've also recently launched, through my portfolio, our optimised retrofit programme, which will support the retrofitting of 1,000 existing social homes this financial year. That's not very many, but it's the format of it that matters. The reason that we are doing that is because we disagree with the UK Government around the way that they've done the green homes initiative because one size simply does not fit all. It's quite obvious that the way to retrofit a Victorian stone terrace in the Rhondda is not the way that you would retrofit a 1970s cavity wall-built house in my constituency, for example. So, what we've done with our optimised retrofit programme is we are supporting social landlords who have every single type of house in Wales in their portfolio to come forward with a variety of technologies and schemes that will raise those houses from the Welsh housing quality standard that have already achieved C up to A. We will be able to see what works, and then we will be able to roll those programmes out so that what works for each house is available, rather than just a blanket one-size-fits-all programme that, frankly, will not work.    

Wel, Janet, ni fyddwch yn synnu o gwbl nad wyf yn rhannu eich dadansoddiad. Rydych yn amlwg yn ymwybodol nad yw cynllun Nyth yn fy mhortffolio i; mae ym mhortffolio fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths mewn gwirionedd. Ond ers 2011, mae dros 61,400 o aelwydydd yng Nghymru wedi elwa o'n rhaglen Cartrefi Clyd, sy'n cynorthwyo pobl sy'n byw ar incwm is i wella effeithlonrwydd ynni eu cartref ac arbed arian. Rhwng mis Ebrill 2017 a mis Mawrth 2021, byddwn wedi buddsoddi £104 miliwn yn y rhaglen Cartrefi Clyd i wella hyd at 25,000 o gartrefi eraill.

Rydym hefyd wedi lansio ein rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio yn ddiweddar, drwy fy mhortffolio i, i gefnogi'r gwaith o ôl-osod 1,000 o gartrefi cymdeithasol presennol yn ystod y flwyddyn ariannol hon. Nid yw hynny'n llawer iawn, ond ei fformat sy'n bwysig. Y rheswm dros wneud hynny yw ein bod yn anghytuno â Llywodraeth y DU ynglŷn â'r ffordd y maent wedi gwneud y fenter cartrefi gwyrdd gan nad oes un ateb sy'n addas i bawb. Mae'n amlwg iawn na fyddech yn ôl-osod teras carreg Fictoraidd yn y Rhondda yn yr un ffordd ag y byddech yn ôl-osod tŷ â waliau ceudod a adeiladwyd yn y 1970au yn fy etholaeth i, er enghraifft. Felly, gyda'n rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio, rydym yn cefnogi landlordiaid cymdeithasol sydd â phob math o dŷ yng Nghymru yn eu portffolio i gyflwyno amrywiaeth o dechnolegau a chynlluniau a fydd yn codi'r tai yn safon ansawdd tai Cymru sydd eisoes wedi cyflawni lefel C i fyny i A. Byddwn yn gallu gweld beth sy'n gweithio, ac yna gallwn gyflwyno'r rhaglenni hynny fel bod yr hyn sy'n gweithio i bob tŷ ar gael, yn hytrach na rhaglen gyffredinol sy'n addas i bawb nad yw'n mynd i weithio, a bod yn onest.

Cyfyngiadau Symud Lleol
Local Lockdowns

6. Sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu sicrhau bod gan awdurdodau lleol y modd i orfodi cyfyngiadau symud lleol? OQ55513

6. How does the Welsh Government plan to ensure local authorities are equipped to enforce local lockdowns? OQ55513

Thank you, Caroline. Environmental health officers have the power to issue fixed-penalty notices or recommend prosecution. They can issue premises improvement or closure notices for breaches of the coronavirus regulations and, from 14 September, they can close premises, events or public places on public health grounds. The police also have enforcement powers if people don't respond to the environmental health officers.

Diolch, Caroline. Mae gan swyddogion iechyd yr amgylchedd bŵer i gyhoeddi hysbysiadau cosb benodedig neu argymell erlyniad. Gallant gyhoeddi hysbysiadau gwella neu gau adeiladau am dorri rheoliadau coronafeirws ac o 14 Medi ymlaen, gallant gau safleoedd, digwyddiadau neu fannau cyhoeddus ar sail iechyd y cyhoedd. Mae gan yr heddlu bwerau gorfodi hefyd os nad yw pobl yn ymateb i swyddogion iechyd yr amgylchedd.

14:55

Thank you, Minister. The sad truth is that COVID-19 continues to spread, and far too many people are failing to take this disease seriously, leading to unfortunately inevitable local flare-ups of infections. The only way that we can combat this in a fair and balanced way is to impose hyperlocal restrictions. Local government, already stretched thin before this pandemic, are now expected to impose and enforce lockdown measures. Minister, what additional resources are you providing to partners in local authorities to ensure that they can cope with challenges such as ensuring pubs are adhering to social distancing rules and are collecting contact information to aid our track, trace and protect efforts? Thank you.

Diolch, Weinidog. Y gwir trist yw bod COVID-19 yn parhau i ledaenu, ac mae llawer gormod o bobl yn methu bod o ddifrif ynglŷn â'r clefyd hwn, gan arwain yn anochel, yn anffodus, at glystyrau lleol o'r haint. Yr unig ffordd y gallwn fynd i'r afael â hyn mewn ffordd deg a chytbwys yw gosod cyfyngiadau hyperleol. Disgwylir bellach i lywodraeth leol, sydd eisoes dan bwysau eithafol ers cyn y pandemig hwn, osod a gorfodi cyfyngiadau symud. Weinidog, pa adnoddau ychwanegol ydych chi'n eu darparu i bartneriaid yn yr awdurdodau lleol i sicrhau y gallant ymdopi â heriau megis sicrhau bod tafarndai'n glynu at reolau cadw pellter cymdeithasol ac yn casglu gwybodaeth gyswllt i gynorthwyo ein hymdrechion profi, olrhain a diogelu? Diolch.

Again, I want to put on record my thanks to local authorities and their staff who have worked really hard throughout the pandemic to make sure that essential services keep running and to deliver the additional services that they've been delivering for us across Wales in terms of all of the things I mentioned in one of my previous answers.

I just want, Llywydd, to reassure Members as well that the COVID control plan sets out a clear command, co-ordination and communication structure for managing incidents and outbreaks, including the need for any kind of local arrangements. The arrangements are in place and active now and on a daily rhythm for current incidents and include local authorities fully. So, we have had a range of meetings, you won't be surprised to discover, over the last two days, around Caerphilly, Merthyr, Rhondda Cynon Taf, Newport, et cetera. 

The regional local resilience fora provide for further effective communication and co-ordination between all partners, and there are effective mutual aid arrangements between local authorities in place. So, a local authority that finds itself in a position where it's having a spike in coronavirus will be able to get assistance from other local authorities and their environmental health officers, and that's been working really well.

My officials have also asked local authorities to provide information through the regional local resilience fora structures on what more is needed and what can be delivered so that we can provide financial support in the most straightforward way. We have recently agreed with authorities affected by the current spiking that additional money can be made available either through the TTP process or through the hardship fund in order for them to be able to recruit more enforcement officers or to assist other authorities to recruit them. And you will know that there's been much more enforcement activity in my constituency, in part of your region, recently as a result of that, because the local authorities are very aware of that. 

We are assured by local authorities that they are in the game for that and that they're doing that piece of work, and, indeed, I have a meeting with them later on this week and another early next week in order to discuss that.

Unwaith eto, hoffwn gofnodi fy niolch i awdurdodau lleol a'u staff sydd wedi gweithio'n galed iawn drwy'r pandemig i sicrhau bod gwasanaethau hanfodol yn parhau i redeg ac i ddarparu'r gwasanaethau ychwanegol y maent wedi bod yn eu darparu i ni ledled Cymru o ran yr holl bethau a grybwyllais yn un o fy atebion blaenorol.

Lywydd, carwn roi sicrwydd i'r Aelodau hefyd fod y cynllun rheoli COVID yn nodi strwythur gorchymyn, cydgysylltu a chyfathrebu clir ar gyfer rheoli digwyddiadau ac achosion, gan gynnwys yr angen am unrhyw fath o drefniadau lleol. Mae'r trefniadau ar waith ac yn weithredol yn awr ac ar rythm dyddiol ar gyfer digwyddiadau cyfredol ac maent yn cynnwys yr awdurdodau lleol yn llawn. Felly, ni fydd yn syndod i chi ein bod wedi cael amryw o gyfarfodydd dros y ddau ddiwrnod diwethaf ynglŷn â Chaerffili, Merthyr Tudful, Rhondda Cynon Taf, Casnewydd, ac yn y blaen.

Mae'r fforymau lleol Cymru gydnerth rhanbarthol yn darparu ar gyfer cyfathrebu a chydgysylltu effeithiol pellach rhwng yr holl bartneriaid, ac mae trefniadau cymorth cydfuddiannol effeithiol ar waith rhwng awdurdodau lleol. Felly, bydd awdurdod lleol sydd mewn sefyllfa lle mae'n gweld cynnydd sydyn yn nifer yr achosion o'r coronafeirws yn gallu cael cymorth gan awdurdodau lleol eraill a'u swyddogion iechyd yr amgylchedd, ac mae hynny wedi bod yn gweithio'n dda iawn.

Mae fy swyddogion hefyd wedi gofyn i awdurdodau lleol ddarparu gwybodaeth drwy strwythurau'r fforymau lleol Cymru gydnerth rhanbarthol ar beth arall sydd ei angen a'r hyn y gellir ei gyflawni fel y gallwn ddarparu cymorth ariannol yn y ffordd fwyaf uniongyrchol. Rydym wedi cytuno'n ddiweddar ag awdurdodau yr effeithiwyd arnynt gan y cynnydd sydyn presennol y gellir sicrhau bod arian ychwanegol ar gael naill ai drwy'r broses brofi, olrhain a diogelu neu drwy'r gronfa galedi er mwyn iddynt allu recriwtio mwy o swyddogion gorfodi neu gynorthwyo awdurdodau eraill i'w recriwtio. Ac fe fyddwch yn gwybod y bu llawer mwy o weithgarwch gorfodi yn fy etholaeth i, mewn rhan o'ch rhanbarth chi, yn ddiweddar o ganlyniad i hynny, oherwydd mae'r awdurdodau lleol yn ymwybodol iawn o hynny. 

Mae awdurdodau lleol wedi ein sicrhau eu bod yn barod ar gyfer hynny a'u bod yn gwneud y gwaith hwnnw, ac yn wir, mae gennyf gyfarfod â hwy yn ddiweddarach yr wythnos hon ac un arall yn gynnar yr wythnos nesaf er mwyn trafod hynny.

Taliadau Ystadau am Ddatblygiadau Tai
Estate Charges on Housing Developments

7. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ymateb Llywodraeth Cymru i'w galwad am dystiolaeth ynghylch taliadau ystadau am ddatblygiadau tai? OQ55506

7. Will the Minister provide an update on the Welsh Government's response to its call for evidence on estate charges on housing developments? OQ55506

Yes, thank you, Hefin. We've had all the responses in and we're in the process of preparing a summary of those responses, and I hope to be able to publish it later this autumn.

Ie, diolch, Hefin. Rydym wedi cael yr holl ymatebion i mewn ac rydym wrthi'n paratoi crynodeb o'r ymatebion hynny, ac rwy'n gobeithio gallu ei gyhoeddi yn ddiweddarach yr hydref hwn.

Can I emphasise the importance of publishing those responses? Throughout lockdown it's been very difficult for residents in Cwm Calon estate in Ystrad Mynach to get any progress with particularly the estate management company Meadfleet, who have effectively cut off residents. They still take their money, they do a bit of work, but they don't want to engage with residents in any meaningful way. Residents are sick of them, to be honest with you. Redrow own part of the estate. It's very difficult to get work done there, although Redrow are engaging better, and Caerphilly council are doing the work as much as they can in the light of the restrictions that we are living under. There is no redress, and there remains no redress for residents who are in freehold to make a complaint on this issue. That remains the case, and we are desperate for action to take place.

I commend you, Minister, in the work that you have done on this and seriously engaging with residents across Wales in similar situations. The sooner we can get the evidence published the better, and the sooner we can make progress on this the better. So, I really wanted to say, Minister, please keep this on the agenda and, as soon as possible, can we make progress on this issue?

A gaf fi bwysleisio pwysigrwydd cyhoeddi'r ymatebion hynny? Drwy gydol y cyfyngiadau symud mae wedi bod yn anodd iawn i drigolion ystâd Cwm Calon yn Ystrad Mynach gael unrhyw gynnydd gyda Meadfleet yn enwedig, sef y cwmni rheoli ystadau, sydd i bob pwrpas wedi cau'r drws ar y preswylwyr. Maent yn dal i gymryd eu harian, maent yn gwneud ychydig bach o waith, ond nid ydynt eisiau ymgysylltu â phreswylwyr mewn unrhyw ffordd ystyrlon. Mae'r preswylwyr wedi cael llond bol arnynt, a dweud y gwir. Redrow sydd pia rhan o'r ystâd. Mae'n anodd iawn cael gwaith wedi'i wneud yno, er bod Redrow yn ymgysylltu'n well, ac mae cyngor Caerffili yn gwneud y gwaith gymaint ag y gallant yng ngoleuni'r cyfyngiadau rydym yn ddarostyngedig iddynt. Nid oes ffordd o fynnu iawn, ac nid oes modd i breswylwyr mewn rhydd-ddaliadau wneud cwyn ar y mater hwn. Mae hynny'n dal yn wir, ac rydym yn awyddus iawn i weld gweithredu'n digwydd.

Rwy'n eich cymeradwyo, Weinidog, am y gwaith rydych wedi'i wneud ar hyn ac am ymgysylltu o ddifrif â thrigolion ledled Cymru sydd mewn sefyllfa debyg. Gorau po gyntaf y gallwn gyhoeddi'r dystiolaeth, a gorau po gyntaf y gallwn wneud cynnydd ar hyn. Felly, roeddwn yn awyddus iawn i ddweud, Weinidog, cadwch hyn ar yr agenda, os gwelwch yn dda, a chyn gynted ag sy'n bosibl, a gawn ni wneud cynnydd ar y mater hwn?

Yes, Hefin, I'm very well aware of the difficulties in a number of constituencies. Yours is particularly badly hit, I know, and we've had a number of meetings and a site visit at one point, I remember, and a number of other things on this. There are a few things that are also happening. So, we'll publish the results of our call for evidence shortly, and then we'll be able to look at what the programme going forward might be. I'm very encouraged by the fact that the Competition and Markets Authority investigation is rolling on, and I just said in response to an earlier question that we're very pleased that it's bringing people to the table who otherwise wouldn't have been brought to the table. So, it may be that people are more willing to talk once the investigation proceeds.

Also, we're currently investigating whether Wales should sign up to the new homes ombudsman arrangements, and, subject to a piece of work that my officials are doing, we may be able to recommend that we do that. Through Rebecca Evans, my colleague, I'll be asking the Llywydd to consider whether we can get something onto the floor of the Senedd once we've completed that piece of work. So, there are things going on, Hefin, but I do appreciate the amount of work that it's been for you and your office, and the concerns of your constituents, and we very much hope to be able to do something swiftly once we've got that piece of evidence in place.

Hefin, rwy'n ymwybodol iawn o'r anawsterau mewn nifer o etholaethau. Mae eich un chi wedi cael ei tharo'n arbennig o wael, rwy'n gwybod, ac rydym wedi cael nifer o gyfarfodydd ac ymweliad safle ar un pwynt, rwy'n cofio, a nifer o bethau eraill ar hyn. Mae ambell beth arall yn digwydd hefyd. Felly, byddwn yn cyhoeddi canlyniadau ein galwad am dystiolaeth cyn bo hir, ac yna byddwn yn gallu edrych ar y rhaglen yn y dyfodol. Rwy'n falch iawn o'r ffaith bod ymchwiliad yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd yn mynd rhagddo, ac rwyf newydd ddweud mewn ymateb i gwestiwn cynharach ein bod yn falch iawn ei fod yn dod â phobl i mewn i hyn na fyddent fel arall wedi cael eu cynnwys. Felly, efallai y bydd pobl yn fwy parod i siarad pan fydd yr ymchwiliad yn mynd rhagddo.

Hefyd, rydym wrthi'n ymchwilio i weld a ddylai Cymru ymrwymo i drefniadau'r ombwdsmon cartrefi newydd, ac yn amodol ar ddarn o waith y mae fy swyddogion yn ei wneud, efallai y gallwn argymell ein bod yn gwneud hynny. Drwy Rebecca Evans, fy nghyd-Aelod, byddaf yn gofyn i'r Llywydd ystyried a allwn gael rhywbeth ar lawr y Senedd pan fyddwn wedi cwblhau'r gwaith hwnnw. Felly, mae pethau'n digwydd, Hefin, ond rwy'n sylweddoli faint o waith y mae wedi'i olygu i chi a'ch swyddfa, a phryderon eich etholwyr, ac rydym yn gobeithio'n fawr y gallwn wneud rhywbeth yn gyflym ar ôl i ni gael y dystiolaeth honno yn ei lle.

15:00
Tai Amlfeddiannaeth
Houses in Multiple Occupation

8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am reoliadau sy'n ymwneud â thai amlfeddiannaeth yng Nghymru? OQ55507

8. Will the Minister make a statement on regulations relating to houses of multiple occupation in Wales? OQ55507

Thank you, Mick. Legislation governs the licensing, management, planning and classification of houses of multiple occupation—or HMOs, as they're known—and the registration and licensing of landlords and letting agents. The primary legislation relating to HMOs is the Housing Act 2004, which introduced mandatory and additional licensing, and the Housing (Wales) Act 2014, which introduced landlord and agent registration and licensing.

Diolch, Mick. Mae’r ddeddfwriaeth yn llywodraethu'r gwaith o drwyddedu, rheoli, cynllunio a dosbarthu tai amlfeddiannaeth—neu HMOs, fel y'u gelwir—a chofrestru a thrwyddedu landlordiaid ac asiantiaid gosod eiddo. Y brif ddeddfwriaeth mewn perthynas â thai amlfeddiannaeth yw Deddf Tai 2004, a gyflwynodd drwyddedu gorfodol ac ychwanegol, a Deddf Tai (Cymru) 2014, a gyflwynodd gofrestru a thrwyddedu ar gyfer landlordiaid ac asiantiaid.

Minister, you'll be aware that I've raised this issue with you on many occasions. We've had many discussions on this and I know that you share my view that the character and sustainability of communities must not be put at risk by the proliferation of HMOs. Treforest in my constituency is one such community. Local councillor Steve Powderhill and I have opposed many applications, but too often the regulations do not provide any real protection. Recently, we opposed an application for a pub to be converted into an HMO only to discover that converted existing buildings are not covered by the legislation in the way that new-build applications are. I wonder, Minister, if you'd be willing to attend a virtual meeting with myself, local residents and the local councillor to discuss how regulations can and need to be tightened to better protect communities such as Treforest and others in Wales.

Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fy mod wedi codi'r mater hwn gyda chi ar sawl achlysur. Rydym wedi cael llawer o drafodaethau ynglŷn â hyn a gwn eich bod yn rhannu fy marn fod yn rhaid peidio â pheryglu cymeriad a chynaliadwyedd cymunedau drwy ormodedd o dai amlfeddiannaeth. Nawr, mae Trefforest yn fy etholaeth yn gymuned o'r fath. Mae'r cynghorydd lleol Steve Powderhill a minnau wedi gwrthwynebu llawer o geisiadau, ond yn rhy aml, nid yw'r rheoliadau'n darparu unrhyw amddiffyniad gwirioneddol. Yn ddiweddar, gwnaethom wrthwynebu cais i droi tafarn yn dŷ amlfeddiannaeth, cyn darganfod nad yw'r ddeddfwriaeth yn berthnasol ar gyfer adeiladau wedi'u trosi yn yr un modd â cheisiadau ar gyfer adeiladau newydd. Weinidog, tybed a fyddech yn barod i fynychu cyfarfod rhithwir gyda mi, trigolion lleol a'r cynghorydd lleol i drafod sut y gellir a sut y dylid tynhau’r rheoliadau i amddiffyn cymunedau fel Trefforest ac eraill yng Nghymru yn well.

Yes, Mick, I'm more than happy to attend such a meeting. In fact, I've already attended meetings such as that with a number of other authorities that have large concentrations of HMOs. Llywydd, I am wondering whether to get a group of AMs together across the Senedd who are affected by this—Aberystwyth, I know, has some of the issues, certainly my constituents in Swansea do, Pontypridd does and there are a number of towns across Wales that have universities in them that have this particular problem. So, I'm very happy to attend that meeting, Mick, but I think there may be a reason to get a number of AMs who I know have an interest in this area together so that we can discuss some of the solutions. I can see a lot of nodding around the Chamber.

Ydw, Mick, rwy'n fwy na pharod i fynychu cyfarfod o'r fath. Mewn gwirionedd, rwyf eisoes wedi mynychu cyfarfodydd o’r fath gyda nifer o awdurdodau eraill a chanddynt nifer fawr o dai amlfeddiannaeth. Lywydd, tybed a ddylid cynnull grŵp o ACau ar draws y Senedd sy'n cael eu heffeithio gan hyn—gwn fod gan Aberystwyth rai o'r problemau, yn sicr, mae hynny’n wir am fy etholwyr yn Abertawe, mae’n wir am Bontypridd ac mae nifer o drefi ledled Cymru a chanddynt brifysgolion yn wynebu'r broblem benodol hon. Felly, rwy'n fwy na pharod i fynychu'r cyfarfod hwnnw, Mick, ond credaf y gallai fod achos dros ddod â nifer o ACau y gwn fod ganddynt ddiddordeb yn y maes at ei gilydd fel y gallwn drafod rhai o'r atebion. Gallaf weld sawl un yn ysgwyd eu pen o amgylch y Siambr.

A nodding Llywydd here, as well, as it happens. A nodding Llywydd here as well, representing Aberystwyth.

Mae’r Llywydd yn ysgwyd ei phen hefyd, fel mae'n digwydd. Ysgwyd pen gan y Llywydd, sy'n cynrychioli Aberystwyth.

Cynghorau Tref yn y Gogledd-ddwyrain
Town Councils in North-east Wales

9. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am sut y mae Llywodraeth Cymru yn grymuso cynghorau tref yn y gogledd-ddwyrain? OQ55479

9. Will the Minister make a statement on how the Welsh Government is empowering town councils in north-east Wales? OQ55479

Town councils have been and continue to be an important part of the COVID-19 response and recovery. The Welsh Government is supporting town councils to exercise their current powers to make a difference for their local communities and is taking through legislation to give the sector a wider range of powers, provided certain conditions are met. We are also seeking to further empower town councils through access to Welsh Government funding schemes and our Transforming Towns work.

Mae cynghorau tref wedi bod, ac yn parhau i fod, yn rhan bwysig o’r ymateb i COVID-19 a’r gwaith adfer. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi cynghorau tref i arfer eu pwerau cyfredol i wneud gwahaniaeth i'w cymunedau lleol, ac mae'n cyflwyno deddfwriaeth i roi ystod ehangach o bwerau i'r sector, cyhyd â bod rhai amodau'n cael eu bodloni. Rydym hefyd yn ceisio grymuso cynghorau tref ymhellach drwy ddarparu mynediad at gynlluniau cyllido Llywodraeth Cymru a'n gwaith Trawsnewid Trefi.

Thank you for that answer, Deputy Minister. Town and community councils play a vital role in supporting their communities and the Government should do all it can to empower them. A particularly good example of this great work is the work done by Pen-y-ffordd Community Council in my own constituency. The council are very keen to ensure that their community's voice is heard in the development of Welsh Government planning policy. Deputy Minister, can I invite you and the Minister responsible for planning, Julie James, to come and visit Pen-y-Ffordd and hear first-hand from the community?

Diolch am eich ateb, Ddirprwy Weinidog. Mae cynghorau tref a chymuned yn chwarae rhan hanfodol yn cefnogi eu cymunedau, a dylai'r Llywodraeth wneud popeth yn ei gallu i'w grymuso. Enghraifft arbennig o dda o'r gwaith gwych hwn yw'r gwaith a wneir gan Gyngor Cymuned Pen-y-Ffordd yn fy etholaeth i. Mae'r cyngor yn awyddus iawn i sicrhau bod llais eu cymuned yn cael ei glywed yn y gwaith o ddatblygu polisi cynllunio Llywodraeth Cymru. Ddirprwy Weinidog, a gaf fi eich gwahodd chi a'r Gweinidog sy'n gyfrifol am gynllunio, Julie James, i ddod i ymweld â Phen-y-Ffordd a chlywed yn uniongyrchol gan y gymuned?

We could go on a tour, Julie.

I thank the Member for his question, and as he rightly says, there are a number of very hard-working and very effective town and community councils that not only have gone above and beyond in the past six months, but are very embedded in the communities in terms of the work that they do to make a difference, day in, day out, in those communities.

The first thing to say—and I'm sure the councillors of Pen-y-Ffordd will be well into this already—is that Flintshire County Council are currently going through the LDP process, so it's really important that the community council fully represent the voices of their constituents in their patch during this process. I'm advised also that the community council did input into and comment on the last revision of 'Planning Policy Wales', and whilst that revision has taken place, I'm more than happy to have that conversation, not just around planning, because I think there are other ways in which we can better work with community town councils to empower—for example in line with the Transforming Towns work, in terms of the town centre adaptations. And I know, right across Wales, town councils have come forward with proposals that local authorities have then progressed, because they're there on the ground, understanding, perhaps, what needs to be done on their doorstep.

But also things like the circular economy fund, which, this time, was for public sector bodies—so, not just local authorities. It's been opened to town and community councils as well, and I'm hoping that we'll be able to see some examples of, actually, how they could be shared and spread out in the future too.

Gallem fynd ar daith, Julie.

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn, ac fel y dywed yn gwbl gywir, ceir nifer o gynghorau tref a chymuned gweithgar ac effeithiol iawn sydd nid yn unig wedi mynd y tu hwnt i’r galw dros y chwe mis diwethaf, ond sy’n rhan annatod o’r cymunedau o ran y gwaith a wnânt i wneud gwahaniaeth o ddydd i ddydd yn y cymunedau hynny.

Y peth cyntaf i'w ddweud—ac rwy'n siŵr y bydd cynghorwyr Pen-y-Ffordd wedi hen fynd ati i wneud hyn eisoes—yw bod Cyngor Sir y Fflint wrthi’n mynd drwy broses y CDLl ar hyn o bryd, felly mae'n bwysig iawn fod y cyngor cymuned yn cynrychioli lleisiau eu hetholwyr yn eu hardal drwy gydol y broses hon. Dywedir wrthyf hefyd fod y cyngor cymuned wedi cyfrannu at adolygiad diwethaf 'Polisi Cynllunio Cymru' ac wedi rhoi sylwadau arno, ac er bod yr adolygiad hwnnw wedi'i gynnal, rwy'n fwy na pharod i gael y sgwrs honno, nid yn unig ynglŷn â chynllunio, gan y credaf fod ffyrdd eraill y gallwn weithio'n well gyda chynghorau tref a chymuned i rymuso—er enghraifft yn unol â’r gwaith Trawsnewid Trefi, mewn perthynas â’r addasiadau i ganol trefi. A ledled Cymru, gwn fod cynghorau tref wedi cyflwyno cynigion y mae'r awdurdodau lleol wedi bwrw ymlaen â hwy wedyn, gan eu bod yno ar lawr gwlad ac yn deall, efallai, yr hyn sydd angen ei wneud ar garreg eu drws.

Ond hefyd, pethau fel cronfa'r economi gylchol, a oedd, y tro hwn, ar gyfer cyrff sector cyhoeddus—felly nid awdurdodau lleol yn unig. Mae wedi bod yn agored i gynghorau tref a chymuned hefyd, ac rwy'n gobeithio y gallwn weld enghreifftiau o sut y gellid eu rhannu a'u lledaenu yn y dyfodol hefyd.

15:05

Neil McEvoy isn't present to ask his question 10. Question 11—Paul Davies.

Nid yw Neil McEvoy yn bresennol i ofyn cwestiwn 10. Cwestiwn 11—Paul Davies.

Ni ofynnwyd cwestiwn 10 [OQ55490].

Question 10 [OQ55490] not asked.

Darparu Gwasanaethau Cyhoeddus yn y Dyfodol yn Sir Benfro
The Future Delivery of Public Services in Pembrokeshire

11. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda'r awdurdod lleol yn sir Benfro ynghylch darparu gwasanaethau cyhoeddus yn y dyfodol? OQ55518

11. What discussions has the Minister had with the local authority in Pembrokeshire regarding the future delivery of public services? OQ55518

Thank you, Paul. I've discussed the future of public services with all local government leaders, formally and informally, throughout the pandemic. I continue to work closely with leaders as we strive to keep citizens safe, protect the vulnerable and learn the lessons to deliver more agile and digitalised services in the future.

Diolch, Paul. Rwyf wedi trafod dyfodol gwasanaethau cyhoeddus gyda'r holl arweinwyr llywodraeth leol, yn ffurfiol ac yn anffurfiol, drwy gydol y pandemig. Rwy’n parhau i weithio’n agos gydag arweinwyr wrth inni ymdrechu i gadw dinasyddion yn ddiogel, amddiffyn y rhai agored i niwed a dysgu’r gwersi i ddarparu gwasanaethau mwy hyblyg a digidol yn y dyfodol.

Thank you for that response, Minister. Of course, it's absolutely crucial that people across Wales are able to access their local authority when they need to, and that's in a time of national crisis. In order to ensure the efficient delivery of public services, people need to be able to speak and communicate with their local authority. Now, sadly, figures from May 2017 to February 2020 showed that a staggering 220,000 phone calls made to Pembrokeshire council were either abandoned, with the caller ringing off, or, in some cases, not being answered at all. In the circumstances, Minister, do you agree with me that this level of disconnect between people and their local authority is unacceptable? Therefore, what further steps can the Welsh Government take to ensure that local authorities across Wales are accessible and responding to local people's concerns and issues?

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Wrth gwrs, mae'n gwbl hanfodol fod pobl ledled Cymru yn gallu cael gafael ar eu hawdurdod lleol pan fo angen, a hynny mewn cyfnod o argyfwng cenedlaethol. Er mwyn sicrhau bod gwasanaethau cyhoeddus yn cael eu darparu'n effeithlon, mae angen i bobl allu siarad a chyfathrebu â'u hawdurdod lleol. Nawr, yn anffodus, dangosodd ffigurau o fis Mai 2017 i fis Chwefror 2020 fod nifer syfrdanol o 220,000 o alwadau ffôn a wnaed i gyngor Sir Benfro naill ai wedi arwain at y galwr yn rhoi’r gorau i’r alwad, neu, mewn rhai achosion, heb gael eu hateb o gwbl. O dan yr amgylchiadau, Weinidog, a ydych yn cytuno â mi fod y lefel hon o ddiffyg cysylltiad rhwng pobl a'u hawdurdod lleol yn annerbyniol? Felly, pa gamau pellach y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau bod modd dod i gysylltiad ag awdurdodau lleol ledled Cymru a'u bod yn ymateb i bryderon a phroblemau pobl leol?

I'm not aware of the particular incidence you mention there, Paul, and if you want to tell me about that more specifically, I'm happy to look at it for you. But, in general, we've been working hard with local authorities throughout the pandemic to make sure that their services can continue in a digitalised and remote form. Most local authorities have stepped up to that plate very well. So, the very large numbers of local authority personnel who've been, for example, delivering the community hub service have been doing it largely from their homes with good equipment. We've made sure that local authorities are able to support their IT infrastructures in that way, and we've worked very hard with them to do that. As you know, we also passed regulations, through the Senedd, enabling fully digital meetings to take place, and authorities have stepped up to that as well, and they have been doing their meetings in that remote access, digital way, in a way that the Senedd led the way on.

As far as I'm aware, Pembrokeshire has done all of those things as well; I've not heard any reports otherwise. And, indeed, actually, local authority leaders were telling me only very recently that they think that's been working very well and they're asking us to make those regulations permanent so that they can continue to work in that or, more likely, a hybrid way in the way that we're currently working, going forward. But on the specific point that you mention, if you want to raise that with me, I'm very happy to look at it; I'm not aware of it myself.

Nid wyf yn ymwybodol o'r achos penodol y soniwch amdano, Paul, ac os hoffech ddweud wrthyf am hynny'n fwy penodol, rwy'n fwy na pharod i edrych ar hynny ar eich rhan, ond yn gyffredinol, rydym wedi bod yn gweithio'n galed gydag awdurdodau lleol drwy gydol y pandemig i sicrhau bod eu gwasanaethau'n gallu parhau ar ffurf ddigidol ac o bell. Mae'r rhan fwyaf o awdurdodau lleol wedi mynd i’r afael â hynny’n dda iawn. Felly, er enghraifft, mae'r nifer fawr iawn o weithwyr awdurdodau lleol sydd wedi bod yn darparu gwasanaeth hyb cymunedol wedi bod yn gwneud hynny at ei gilydd o'u cartrefi gyda chyfarpar da. Rydym wedi sicrhau bod awdurdodau lleol yn gallu cefnogi eu seilwaith TG yn y ffordd honno, ac rydym wedi gweithio'n galed iawn gyda hwy i wneud hynny. Fel y gwyddoch, fe gyflwynasom reoliadau hefyd, drwy'r Senedd, i allu cynnal cyfarfodydd cwbl ddigidol, ac mae awdurdodau wedi bwrw iddi ar hynny hefyd, ac maent wedi bod yn cynnal eu cyfarfodydd o bell, mewn ffordd ddigidol, yn y ffordd y mae'r Senedd wedi arwain arni.

Hyd y gwn i, mae Sir Benfro wedi gwneud yr holl bethau hynny hefyd; nid wyf wedi clywed unrhyw adroddiadau i’r gwrthwyneb. Ac yn wir, roedd arweinwyr awdurdodau lleol yn dweud wrthyf yn ddiweddar iawn eu bod yn credu bod hynny wedi bod yn gweithio'n dda iawn, ac maent gofyn inni roi’r rheoliadau hynny ar waith yn barhaol fel y gallant barhau i weithio yn y ffordd honno, neu'n fwy na thebyg, mewn ffordd hybrid fel rydym yn gweithio ar hyn o bryd, yn y dyfodol. Ond ar y pwynt penodol y soniwch amdano, os ydych yn dymuno codi hynny gyda mi, rwy'n fwy na pharod i edrych ar hynny; nid wyf yn ymwybodol ohono fy hun.

Trefnidadau Llywodraethu ar gyfer Llywodraeth Leol
Governance Arrangements for Local Government

12. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y trefniadau llywodraethu ar gyfer llywodraeth leol yn ystod y pandemig coronafeirws? OQ55499

12. Will the Minister make a statement on the governance arrangements for local government during the coronavirus pandemic? OQ55499

Thank you, Mark. In April, emergency regulations were made to give local government the flexibility to continue to conduct business through virtual meetings during this unprecedented situation. Underpinning these regulations is the need to operate legally and safely—safe for members, safe for staff, and safe for individual members of the public.

Diolch, Mark. Ym mis Ebrill, gwnaed rheoliadau brys i roi hyblygrwydd i lywodraeth leol barhau i gyflawni eu gwaith drwy rith-gyfarfodydd yn ystod y sefyllfa ddigynsail hon. Yn sail i'r rheoliadau hyn, mae’r angen i weithredu'n gyfreithiol ac yn ddiogel—yn ddiogel i aelodau, yn ddiogel i staff, ac yn ddiogel i aelodau unigol o'r cyhoedd.

Thank you. What action have you taken since the Audit Wales article in July on local council democracy coming out of lockdown, which found that since Welsh Government regulations on 22 April enabled councillors to resume their roles in decision making and holding each other to account, the rate at which democratic structures had returned had varied across Wales? By the end of June, several councils were yet to reintroduce cabinet meetings and were still relying on emergency powers to take decisions. In some councils, there was no comprehensive record available online of the decisions taken since lockdown, making it difficult for the public to see and understand the decisions their council had taken during lockdown and who was accountable for them. The formal scrutiny of decisions and services hadn't yet been reinstated in many councils, and only half of councils would have held virtual meetings of their scrutiny committees by the middle of July. They said that

'Effective scrutiny is a key component of good, transparent decision-making, and an essential pillar of the democratic process.'

Diolch. Pa gamau a gymerwyd gennych ers erthygl Archwilio Cymru ym mis Gorffennaf ar ddemocratiaeth cynghorau lleol wrth ddod allan o’r cyfyngiadau symud, a ganfu, ers i reoliadau Llywodraeth Cymru ar 22 Ebrill alluogi cynghorwyr i ailafael yn eu swyddogaethau penderfynu a dwyn ei gilydd i gyfrif, fod pa mor gyflym roedd strwythurau democrataidd wedi dychwelyd yn amrywio ledled Cymru? Erbyn diwedd mis Mehefin, roedd sawl cyngor eto i ailgyflwyno cyfarfodydd cabinet ac roeddent yn dal i ddibynnu ar bwerau brys i wneud penderfyniadau. Mewn rhai cynghorau, nid oedd cofnod cynhwysfawr ar gael ar-lein o'r penderfyniadau a wnaed ers y cyfyngiadau symud, gan ei gwneud yn anodd i'r cyhoedd weld a deall y penderfyniadau roedd eu cyngor wedi'u gwneud yn ystod y cyfyngiadau symud, a phwy oedd yn atebol amdanynt. Nid oedd y gwaith craffu ffurfiol ar benderfyniadau a gwasanaethau wedi ailgychwyn eto mewn llawer o gynghorau, a dim ond hanner y cynghorau a fyddai wedi cynnal cyfarfodydd rhithwir o'u pwyllgorau craffu erbyn canol mis Gorffennaf. Dywedasant fod

'Craffu effeithiol yn rhan allweddol o wneud penderfyniadau cadarn a thryloyw, ac yn un o bileri hanfodol y broses ddemocrataidd.'

15:10

The emergency regulations have obviously enabled vital business to continue and have supported the really heroic efforts made by most local authorities to combat the pandemic. Obviously, the regulations have made it possible for those who would otherwise not have been able to participate in meetings, due to the need for shielding, for example, to continue to do so. Obviously, most council chambers wouldn't have been able to support any kind of social distancing or COVID-19-secure working. So, as a result of that, it forced us to look really hard at the way we deliver services and the way we communicate with each other, and we've seen a really good effort, I think, from most local authorities to do that.

My officials have been in touch with local authorities across Wales in the last three or four weeks to understand where the challenges are, and there are challenges, of course. In some local authorities, there are specific challenges around broadband and so on, which I don't need to rehearse here in the Chamber, but which Members will be familiar with. There are issues in relation, in some cases, to equipment and levels of familiarity with remote communication, training issues and so on. But my officials are in touch with officials right across local government to understand those challenges and to ensure that all the arrangements are robust and in place.

I absolutely agree with you, Mark, that scrutiny is an absolutely essential part of the role that councillors play in any local democracy, and we've been specifically asking questions right across local government around when the scrutiny committees are able to meet, what the arrangements are to ensure that members have access to all of the right documents so that they can carry out their scrutiny function properly and that they've had access to training to enable them to do that. We've also asked local authorities who wish to go to a hybrid arrangement to conduct a robust risk assessment. We've actually cited the Commission as a good example of that, and we've agreed to assist them with those risk assessments should they wish. So, I seriously hope that that will have enabled all local authorities by the end of September to have conducted at least one round of scrutiny meetings, and we will be following it up with them afterwards.

Mae'r rheoliadau brys yn amlwg wedi galluogi gwaith hanfodol i barhau ac wedi cefnogi'r ymdrechion gwirioneddol arwrol a wnaed gan y rhan fwyaf o awdurdodau lleol i ymladd y pandemig. Yn amlwg, mae'r rheoliadau wedi’i gwneud yn bosibl i'r rheini na fyddent wedi gallu cymryd rhan mewn cyfarfodydd fel arall, oherwydd yr angen i warchod er enghraifft, barhau i wneud hynny. Yn amlwg, ni fyddai'r rhan fwyaf o siambrau cynghorau wedi gallu cynnal unrhyw fath o drefn cadw pellter cymdeithasol na gweithio’n ddiogel yng nghyd-destun COVID-19. Felly, o ganlyniad i hynny, bu’n rhaid inni edrych yn ofalus iawn ar y ffordd rydym yn darparu gwasanaethau a'r ffordd rydym yn cyfathrebu â'n gilydd, ac rydym wedi gweld ymdrech dda iawn, yn fy marn i, gan y rhan fwyaf o’r awdurdodau lleol i wneud hynny.

Mae fy swyddogion wedi bod mewn cysylltiad ag awdurdodau lleol ledled Cymru yn ystod y tair neu bedair wythnos ddiwethaf i ddeall ble mae'r heriau, ac mae heriau i’w cael, wrth gwrs. Mewn rhai awdurdodau lleol, ceir heriau penodol mewn perthynas â band eang ac ati, nad oes angen i mi eu hailadrodd yma yn y Siambr, ond y bydd yr Aelodau'n gyfarwydd â hwy. Mae materion yn codi mewn perthynas, mewn rhai achosion, ag offer a lefelau cynefindra â chyfathrebu o bell, materion hyfforddi ac ati. Ond mae fy swyddogion mewn cysylltiad â swyddogion ar draws llywodraeth leol i ddeall yr heriau hynny ac i sicrhau bod yr holl drefniadau yn gadarn ac ar waith.

Cytunaf yn llwyr â chi, Mark, fod craffu’n rhan gwbl hanfodol o'r rôl y mae cynghorwyr yn ei chwarae mewn unrhyw ddemocratiaeth leol, ac rydym wedi bod yn gofyn cwestiynau yn benodol ar draws llywodraeth leol ynglŷn â pha bryd fydd y pwyllgorau craffu yn gallu cyfarfod, beth yw'r trefniadau i sicrhau y gall yr aelodau weld yr holl ddogfennau cywir fel y gallant gyflawni eu swyddogaeth graffu yn iawn a'u bod wedi cael hyfforddiant i'w galluogi i wneud hynny. Rydym hefyd wedi gofyn i awdurdodau lleol sydd am ddefnyddio trefniant hybrid gynnal asesiad risg cadarn. Rydym wedi nodi’r Comisiwn fel enghraifft dda o hynny, ac rydym wedi cytuno i'w cynorthwyo gyda'r asesiadau risg hynny pe baent yn dymuno. Felly, rwy’n mawr obeithio y bydd hynny wedi galluogi pob awdurdod lleol erbyn diwedd mis Medi i fod wedi cynnal o leiaf un rownd o gyfarfodydd craffu, a byddwn yn mynd ar drywydd hynny gyda hwy wedyn.

3. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Cyfyngiadau coronafeirws lleol ym Mwdeistref Caerffili a Rhondda Cynon Taf
3. Statement by the Minister for Health and Social Services: Local coronavirus restrictions in Caerphilly Borough and Rhondda Cynon Taf

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y cyfyngiadau coronafeirws lleol ym mwrdeistref Caerffili a Rhondda Cynon Taf. Dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei ddatganiad—Vaughan Gething.

The next item is a statement by the Minister for Health and Social Services on the local coronavirus restrictions in Caerphilly borough and Rhondda Cynon Taf. I call on the Minister to make the statement—Vaughan Gething.

Thank you, Llywydd, and thank you for the opportunity to update Members today about the very latest situation affecting parts of south Wales. Over the last few weeks, we have seen a rise in the number of new cases of coronavirus in Wales overall and in four local authority areas in particular: in Caerphilly, in Merthyr Tydfil, in Rhondda Cynon Taf and Newport. This increase is largely being driven by people returning from holidays in continental Europe, where we have also seen higher rates of coronavirus in recent months, becoming infected with coronavirus and, crucially, as people start to socialise more and we see a reduction in adherence to social distancing. Unfortunately, as people have socialised more, they've forgotten to keep their distance from each other, making it easier for coronavirus to spread from one person to another. We've also seen an increase in house parties and at-home gatherings over the summer.

I published the Welsh Government coronavirus control plan last month. That sets out the range of actions that we would take to respond to local outbreaks and hotspots of coronavirus, should they arise. I'm pleased to report again that our contact tracing teams have worked exceptionally well over recent weeks to trace the contacts of more than 90 per cent of people who have tested positive and their close contacts. From this information, we've been able to identify clusters in these four local authority areas of concern, and with the addition of extra community testing, pinpoint the moment where we have seen community transmission begin in two of those authorities.

We reached that point in the Caerphilly County Borough Council area last week, and unfortunately, I have today had to announce we have also reached that point where we need to introduce local restrictions across Rhondda Cynon Taf. Llywydd, I'll focus the remainder of my statement on the reasons why we're taking action in Rhondda Cynon Taf, but I want to make it clear that we are working closely with local authorities in all areas where we see increased cases, and we review the situation daily about the need for additional measures.

The very latest figures, published this afternoon, show the rolling seven-day average of new cases rate is 82.1 per 100,000 people in Rhondda Cynon Taf. The seven-day rolling average for Rhondda Cynon Taf yesterday was 68.4. Yesterday's published positivity testing rate was 4.3 per cent; that has increased to 5.1 per cent in the data published today. That is the highest positivity rate in Wales.

Our contact tracing teams have been able to trace about half of the cases we are seeing back to a series of clusters in the borough. The rest are not linked to those clusters and suggest that we are now seeing evidence of community transmission. There are a number of clusters in Rhondda Cynon Taf, two of which are significant. One is associated with a rugby club and pub in the lower Rhondda and the other with a club outing to the Doncaster races, which stopped off at a series of pubs on the way. Just as in Caerphilly borough, we have seen a rapid increase in cases over a short period. These are mainly linked to people socialising without social distancing and meeting in each other's homes. We have also seen some cases linked, as I say, to people returning from overseas holiday.

The local authority in Rhondda Cynon Taf has been proactive in visiting premises throughout the borough over the last week in particular to check compliance with the law and the measures we all need to be taking to protect each other from coronavirus. These checks have resulted in improvement notices being served on seven supermarkets, which have now been complied with. A bar has been closed in Pontypridd after a series of breaches were captured on CCTV, a licensed premises was closed in Tonypandy and improvement notices served on another bar in Pontypridd and a barbers in Tonypandy. A further 50 licensed premises were visited by council officers over the weekend and more enforcement action, either in the form of improvement notices or closure orders, is likely to follow. 

Taken together, this rapid rise in cases, with evidence of community transmission throughout Rhondda Cynon Taf and the evidence of non-compliance in many licensed premises across the borough, means that we need to introduce local restrictions in the area to control and, ultimately, reduce the spread of the virus and to protect people's health. As the cause of transmission is similar to what we have seen in Caerphilly, the restrictions will be similar. But action will also be taken to end the late-night opening of all licensed premises in Rhondda Cynon Taf. I want to be clear that we are seeing cases throughout the borough, meaning the restrictions must apply to the whole area.

From 6 o'clock on Thursday, tomorrow, people living in Rhondda Cynon Taf will not be allowed to enter or leave the Rhondda Cynon Taf Council area without a reasonable excuse, such as travel for work or education. People will only be able to meet outdoors for the time being. People will not be able to meet members of their extended household indoors or to form an extended household for the time being. All licensed premises will have to close by 11 o'clock in the evening, and everyone over 11 must, as in the rest of the country, wear face coverings in indoor places. We will keep these measures under constant review and they will be formally reviewed in two weeks' time.

In the week since local restrictions were introduced in the Caerphilly County Borough Council area, there are some grounds for cautious optimism. We have seen a small fall in both the seven-day rate of new cases and the positivity rate, although these do remain high. The police have reported very high levels of compliance with the restrictions, and I want to thank everyone living in the area for their help over the last week and for the support we've seen from public services right across the Caerphilly borough. It is only by working together that we will be able to reduce coronavirus, protect ourselves and our loved ones and to keep Wales safe.

Diolch, Lywydd, a diolch am y cyfle i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau heddiw am y sefyllfa ddiweddaraf sy'n effeithio ar rannau o dde Cymru. Dros yr wythnosau diwethaf, rydym wedi gweld cynnydd yn nifer yr achosion newydd o’r coronafeirws yng Nghymru yn gyffredinol ac mewn pedair ardal awdurdod lleol yn benodol: yng Nghaerffili, ym Merthyr Tudful, yn Rhondda Cynon Taf ac yng Nghasnewydd. Mae'r cynnydd hwn yn cael ei achosi i raddau helaeth gan bobl sy'n dychwelyd o wyliau ar gyfandir Ewrop, lle rydym hefyd wedi gweld cyfraddau uwch o’r coronafeirws yn ystod y misoedd diwethaf, yn cael eu heintio â’r coronafeirws, ac yn allweddol, wrth i bobl ddechrau cymdeithasu mwy, gwelwn lai o ymlyniad wrth fesurau cadw pellter cymdeithasol. Yn anffodus, wrth i bobl gymdeithasu mwy, maent wedi anghofio cadw eu pellter oddi wrth ei gilydd, gan ei gwneud yn haws i’r coronafeirws ledaenu o un unigolyn i'r llall. Rydym hefyd wedi gweld cynnydd mewn partïon tai a phobl yn ymgynnull yng nghartrefi ei gilydd dros yr haf.

Cyhoeddais gynllun rheoli coronafeirws Llywodraeth Cymru y mis diwethaf. Mae'n nodi'r ystod o gamau y byddem yn eu cymryd i ymateb i achosion lleol a mannau problemus o ran y coronafeirws, pe baent yn digwydd. Rwy'n falch o adrodd unwaith eto fod ein timau olrhain cysylltiadau wedi gweithio'n eithriadol o dda dros yr wythnosau diwethaf i olrhain cysylltiadau mwy na 90 y cant o bobl sydd wedi cael prawf positif a'u cysylltiadau agos. O'r wybodaeth hon, rydym wedi gallu nodi clystyrau yn y pedwar awdurdod lleol sy’n peri pryder, a gyda phrofion cymunedol ychwanegol, rydym wedi nodi pryd y dechreuodd y trosglwyddiad cymunedol mewn dau o'r awdurdodau hynny.

Fe gyrhaeddwyd y sefyllfa honno yn ardal Cyngor Bwrdeistref Sir Caerffili yr wythnos diwethaf, ac yn anffodus, bu’n rhaid i mi gyhoeddi heddiw ein bod hefyd wedi cyrraedd y sefyllfa honno lle mae angen i ni gyflwyno cyfyngiadau lleol yn Rhondda Cynon Taf. Lywydd, mae gweddill fy natganiad yn canolbwyntio ar y rhesymau pam ein bod yn cymryd camau yn Rhondda Cynon Taf, ond hoffwn ddweud yn glir ein bod yn gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol ym mhob ardal lle gwelwn gynnydd yn nifer yr achosion, ac rydym yn adolygu'r sefyllfa'n ddyddiol mewn perthynas â'r angen am fesurau ychwanegol.

Mae'r ffigurau diweddaraf, a gyhoeddwyd y prynhawn yma, yn dangos bod cyfartaledd treigl saith diwrnod cyfradd yr achosion newydd yn 82.1 ym mhob 100,000 o bobl yn Rhondda Cynon Taf. Roedd y cyfartaledd treigl saith diwrnod ar gyfer Rhondda Cynon Taf yn 68.4 ddoe. Y gyfradd prawf positif a gyhoeddwyd ddoe oedd 4.3 y cant; mae wedi codi i 5.1 y cant yn y data a gyhoeddwyd heddiw. Dyna'r gyfradd bositif uchaf yng Nghymru.

Mae ein timau olrhain cysylltiadau wedi gallu olrhain oddeutu hanner yr achosion rydym yn eu gweld yn ôl i gyfres o glystyrau yn y fwrdeistref. Nid yw'r gweddill yn gysylltiedig â'r clystyrau hynny, ac maent yn awgrymu ein bod bellach yn gweld tystiolaeth o drosglwyddiad cymunedol. Ceir nifer o glystyrau yn Rhondda Cynon Taf, ac mae dau ohonynt yn sylweddol. Mae un yn gysylltiedig â chlwb rygbi a thafarn yn ardal y Rhondda isaf a'r llall gyda thaith clwb i rasys Doncaster, gan alw mewn cyfres o dafarndai ar y ffordd. Yn union fel ym mwrdeistref Caerffili, rydym wedi gweld cynnydd cyflym yn nifer yr achosion dros gyfnod byr. Mae'r rhain yn gysylltiedig yn bennaf â phobl yn cymdeithasu heb gadw pellter cymdeithasol ac yn cyfarfod yng nghartrefi ei gilydd. Rydym hefyd wedi gweld rhai achosion sy’n gysylltiedig, fel rwy'n dweud, â phobl sy'n dychwelyd o wyliau dramor.

Mae'r awdurdod lleol yn Rhondda Cynon Taf wedi bod yn rhagweithiol wrth ymweld â safleoedd ledled y fwrdeistref dros yr wythnos ddiwethaf yn enwedig i sicrhau bod pobl yn cydymffurfio â'r gyfraith a'r mesurau y mae'n rhaid i bob un ohonom eu dilyn i ddiogelu ein gilydd rhag y coronafeirws. Mae'r gwiriadau hyn wedi arwain at gyflwyno hysbysiadau gwella mewn saith archfarchnad, a cheir cydymffurfiaeth â'r rheini bellach. Mae bar wedi’i gau ym Mhontypridd ar ôl i deledu cylch cyfyng ddal sawl achos o dorri’r rheolau, cafodd adeilad trwyddedig ei gau yn Nhonypandy a chyflwynwyd hysbysiadau gwella mewn bar arall ym Mhontypridd a barbwr yn Nhonypandy. Bu swyddogion y cyngor yn ymweld â 50 adeilad trwyddedig arall dros y penwythnos ac mae mwy o gamau gorfodi, naill ai ar ffurf hysbysiadau gwella neu orchmynion cau, yn debygol o ddilyn.

At ei gilydd, mae'r cynnydd cyflym hwn yn nifer yr achosion, gyda thystiolaeth o drosglwyddiad cymunedol ledled Rhondda Cynon Taf a'r dystiolaeth o ddiffyg cydymffurfio mewn llawer o safleoedd trwyddedig ar draws y fwrdeistref, yn golygu bod angen inni gyflwyno cyfyngiadau lleol yn yr ardal i reoli, ac yn y pen draw, i leihau lledaeniad y feirws ac i ddiogelu iechyd pobl. Gan fod achos y trosglwyddiad yn debyg i'r hyn a welsom yng Nghaerffili, bydd y cyfyngiadau'n debyg. Ond bydd camau hefyd yn cael eu cymryd i atal yr holl adeiladau trwyddedig yn Rhondda Cynon Taf rhag agor yn hwyr. Hoffwn ddweud yn glir ein bod yn gweld achosion ledled y fwrdeistref, sy'n golygu bod yn rhaid i'r cyfyngiadau fod yn berthnasol i'r ardal gyfan.

O 6 o’r gloch ddydd Iau, yfory, ni chaniateir i bobl sy’n byw yn Rhondda Cynon Taf fynd i mewn i neu allan o ardal Cyngor Rhondda Cynon Taf heb esgus rhesymol, fel teithio i’r gwaith neu addysg. Am y tro, dim ond yn yr awyr agored y bydd pobl yn gallu cyfarfod. Ni fydd pobl yn gallu cyfarfod ag aelodau o'u haelwyd estynedig dan do na ffurfio aelwyd estynedig am y tro. Bydd rhaid i bob adeilad trwyddedig gau erbyn 11 o’r gloch yr hwyr, a bydd rhaid i bawb dros 11 oed, fel yng ngweddill y wlad, wisgo gorchuddion wyneb mewn mannau dan do. Byddwn yn cadw'r mesurau hyn dan adolygiad cyson, a chânt eu hadolygu'n ffurfiol ymhen pythefnos.

Yn yr wythnos ers i gyfyngiadau lleol gael eu cyflwyno yn ardal Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, ceir peth sail dros optimistiaeth ofalus. Rydym wedi gweld cwymp bach yn y gyfradd saith diwrnod o achosion newydd a'r gyfradd o brofion positif, er bod y rhain yn parhau i fod yn uchel. Mae'r heddlu wedi nodi lefelau uchel iawn o gydymffurfiaeth â'r cyfyngiadau, a hoffwn ddiolch i bawb sy'n byw yn yr ardal am eu cymorth dros yr wythnos ddiwethaf ac am y gefnogaeth a welsom gan wasanaethau cyhoeddus ar draws bwrdeistref Caerffili. Dim ond drwy weithio gyda'n gilydd y gallwn leihau’r coronafeirws, diogelu ein hunain a'n hanwyliaid a chadw Cymru'n ddiogel.

15:15

Thank you, Minister, for your statement this afternoon. I think it is a slight variation on the statement that was issued earlier in the day, and so I look forward to reading the detailed statement that you've just given to Plenary this afternoon. I do notice that, in the remarks in the statement that was issued earlier and the one that you addressed to the Chamber, the word 'lockdown' was not used at all, yet if you go on to any social media platform or mainstream media, the word screaming out at you is that RCT has gone into 'lockdown'. I presume this is a deliberate change of language from the Minister and his officials, because most people associate the word 'lockdown' with, obviously, the national lockdown that happened in March, and obviously these new controls are nowhere near as severe as those introduced at the national lockdown. But I'd be grateful if you could clarify exactly why the word 'lockdown' hasn't been used by you, and if it is a word that the Welsh Government are trying to avoid, then what liaisons have you had with the media and other outlets to try and phrase the language so that people who are affected by these new restrictions can get first-class information and can adhere to the requests that you are making of them. Because, as you said in your statement, it's quite clearly down to personal responsibility and people responding to the requests—the virus has not gone away and there are actions that they need to take.

And with that first-class information that needs to be conveyed, I do regret that local Members were not taken into confidence about this announcement today. As I understand it, obviously Welsh Government chose to put itself up to the press conference last night, so I assume this announcement was, well in advance, considered by Welsh Government, and I think it would have been most helpful if local Members could have been taken into confidence or, if some local Members were taken into confidence, why not all local Members? Could you confirm who exactly did have a briefing prior to this announcement in the press conference at 12.30 p.m.? Two simple requests that have come into my office since this announcement: a lady who is enjoying a holiday in Tenby, for example, with her family now wonders whether she needs to be back in Aberdare before 6 o'clock tomorrow night. Well, clearly, I don't think that's the case because these are local restrictions. Another request that came in was about driving lessons and driving tests, because they're using the Merthyr test centre—would they be able to undertake the test now in Merthyr because they live in Aberdare. Those are just two very simple things for which, as a local Member, I certainly would have benefited from some form of briefing from officials so that I could have requested a more detailed briefing and understand it so that I could convey proper, sound information back to constituents, so that people don't end up falling foul through misinformation. I wonder whether such a briefing could be furnished in the coming days to local Members so that they can obviously assist their constituents. 

I'd also like to try to understand—in your statement, you say that, in the next two weeks, the new restrictions will be reviewed. What will be the threshold that you will be looking for that would lighten the load on some of these restrictions and start a rollback from the RCT area to get back to, maybe, what other parts of Wales comply with at the moment? I think it's important that people understand, whilst these restrictions come in at 6 o'clock tomorrow night, what we are aiming for in the next two weeks and what the numbers are that you as a Minister and your officials will be looking at to make sure that that is the case. 

My final request to you is: in England information obviously is power in making these decisions and, in England, it is published on a local authority basis on a weekly level and, especially by ward level, that information is made available in council areas. You go out here today into the Bay area and you see people enjoying the late-summer sun that we're enjoying at the moment, and you wouldn't say there was a care in the world, yet just a couple of miles from here, two areas are under severe restrictions because of the coronavirus outbreak. Wouldn't it be a good use of information to make that available, as England do, on a ward-by-ward basis so people can understand the level of infection that is circulating in their community and can make sure that they are doing all they can to support their community in bearing down on this virus? If it can be done in England, why can't it be done in Wales? I hope you will give us a positive response in your answer. 

Diolch, Weinidog, am eich datganiad y prynhawn yma. Credaf ei fod yn amrywiad bach ar y datganiad a gyhoeddwyd yn gynharach yn y dydd, ac felly edrychaf ymlaen at ddarllen y datganiad manwl rydych newydd ei roi i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Yn y sylwadau yn y datganiad a gyhoeddwyd yn gynharach a'r un a roesoch i’r Siambr, rwy'n sylwi na ddefnyddiwyd y term ‘cyfyngiadau symud’ o gwbl, ac eto, os edrychwch ar unrhyw un o'r llwyfannau cyfryngau cymdeithasol neu'r cyfryngau’r prif ffrwd, y term sy’n sgrechian arnoch yw bod RhCT o dan ‘gyfyngiadau symud’. Tybiaf fod hwn yn newid bwriadol o ran iaith gan y Gweinidog a'i swyddogion, gan fod y rhan fwyaf o bobl yn cysylltu'r term 'cyfyngiadau symud', yn amlwg, â'r cyfyngiadau symud cenedlaethol a gafwyd ym mis Mawrth, ac yn amlwg, nid yw'r mesurau rheoli newydd hyn yn agos at fod mor llym â'r rhai a gyflwynwyd gyda’r cyfyngiadau symud cenedlaethol. Ond byddwn yn ddiolchgar pe gallech egluro pam yn union nad yw'r term 'cyfyngiadau symud' wedi'i ddefnyddio gennych chi, ac os yw'n derm y mae Llywodraeth Cymru yn ceisio’i osgoi, pa gysylltiadau a gawsoch chi gyda'r cyfryngau ac eraill i geisio geirio'r iaith fel bod pobl yr effeithir arnynt gan y cyfyngiadau newydd hyn yn gallu cael gwybodaeth o'r radd flaenaf ac yn gallu cydymffurfio â'r hyn rydych yn ei ofyn ganddynt. Oherwydd, fel y dywedoch chi yn eich datganiad, yn amlwg, mae'n ymwneud â chyfrifoldeb personol a phobl yn ymateb i'r gofynion—nid yw'r feirws wedi diflannu, ac mae yna bethau sydd angen iddynt eu gwneud.

A gyda'r wybodaeth o'r radd flaenaf honno y mae angen ei chyfleu, mae’n siomedig na chafodd yr Aelodau lleol wybod am y cyhoeddiad hwn heddiw. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn amlwg, gwnaeth Llywodraeth Cymru y penderfyniad neithiwr i gynnal cynhadledd i'r wasg, felly rwy’n cymryd bod y cyhoeddiad hwn wedi'i ystyried gan Lywodraeth Cymru ymhell ymlaen llaw, a chredaf y byddai wedi bod o gymorth mawr pe bai’r Aelodau lleol wedi cael gwybod, neu os cafodd rhai Aelodau lleol wybod, pam ddim pob Aelod lleol? A allech gadarnhau pwy yn union a gafodd wybod cyn y cyhoeddiad hwn yn y gynhadledd i'r wasg am 12.30 p.m.? Mae fy swyddfa wedi derbyn dau gais syml ers y cyhoeddiad: mae dynes sy'n mwynhau gwyliau yn Ninbych-y-pysgod, er enghraifft, gyda'i theulu bellach yn pendroni a oes angen iddi fod yn ôl yn Aberdâr cyn 6 o'r gloch nos yfory. Wel, yn amlwg, ni chredaf fod hynny'n wir gan mai cyfyngiadau lleol yw'r rhain. Roedd cais arall a gafwyd yn ymwneud â gwersi gyrru a phrofion gyrru, gan eu bod yn defnyddio canolfan brofi Merthyr Tudful—a fyddent yn gallu cael y prawf ym Merthyr Tudful gan eu bod yn byw yn Aberdâr. Mae’r rheini’n ddau beth syml iawn y byddwn i, fel Aelod lleol, yn sicr o fod wedi elwa o ryw fath o gyfarwyddyd yn eu cylch gan swyddogion fel y gallwn fod wedi gofyn am sesiwn friffio fanylach a deall hyn fel y gallwn gyfleu gwybodaeth briodol a chadarn i’r etholwyr, fel nad yw pobl yn torri’r rheolau am eu bod wedi cael gwybodaeth anghywir. Tybed a ellid darparu cyfarwyddyd o'r fath i’r Aelodau lleol yn y dyddiau nesaf, fel y gallant gynorthwyo eu hetholwyr, yn amlwg.

Hoffwn hefyd geisio deall—yn eich datganiad, dywedwch y bydd y cyfyngiadau newydd yn cael eu hadolygu yn ystod y pythefnos nesaf. Beth fydd y trothwy y byddwch yn edrych amdano er mwyn ysgafnu baich rhai o'r cyfyngiadau hyn a chychwyn y broses o lacio'r cyfyngiadau yn ardal RhCT er mwyn dychwelyd, efallai, at yr hyn y mae rhannau eraill o Gymru yn cydymffurfio ag ef ar hyn o bryd? Gyda'r cyfyngiadau hyn yn dod i rym am 6 o'r gloch nos yfory, credaf ei bod yn bwysig i bobl ddeall beth rydym yn anelu ato dros y pythefnos nesaf a beth yw'r niferoedd y byddwch chi fel Gweinidog a'ch swyddogion yn edrych arnynt i sicrhau y bydd hynny’n digwydd.

Fy nghais olaf i chi yw hwn: yn Lloegr, mae gwybodaeth yn amlwg yn bŵer i allu gwneud y penderfyniadau hyn, ac yn Lloegr, caiff ei chyhoeddi ar sail awdurdod lleol yn wythnosol, ac ar lefel ward yn enwedig, mae'r wybodaeth honno ar gael yn yr ardaloedd cyngor. Rydych yn mynd allan yma heddiw i ardal y Bae ac rydych yn gweld pobl yn mwynhau'r haul haf bach Mihangel ar hyn o bryd, ac ni fyddech yn dweud bod yna unrhyw bryderon yn y byd, ond ychydig filltiroedd yn unig o'r fan hon, mae dwy ardal dan gyfyngiadau llym oherwydd yr achosion o’r coronafeirws. Oni fyddai’n ddefnydd da o wybodaeth i sicrhau bod y wybodaeth honno ar gael, fel y mae Lloegr yn ei wneud, fesul ward fel y gall pobl ddeall lefel yr haint sy'n lledaenu yn eu cymuned a gallant sicrhau eu bod yn gwneud popeth a allant i gynorthwyo eu cymuned i drechu’r feirws hwn? Os gellir gwneud hynny yn Lloegr, pam na ellir ei wneud yng Nghymru? Rwy'n gobeithio y rhowch ymateb cadarnhaol i ni.

15:20

Thank you for the questions. On the starting point about the terminology used, we're using the terminology that's set out in our coronavirus control plan. I accept completely that it's being reported as a local lockdown, just as Caerphilly was, and I actually don't think it makes a lot of sense for the Government to try to fight a battle to persuade the public or the media not to describe this in the way that they are already—in the way they've been described in Scotland and in England. These restrictions are all referred to by the public at large as 'local lockdowns'. I'm using the language that we've used in our coronavirus control plan, and it's not the same as the national lockdown we went into, but that is because we are trying to address the challenges that we see and that we face. Further measures are, of course, possible, and different measures are possible in different parts of the country. If the pattern of infection and the reason why cases are rising in different parts of Wales differ to those in Caerphilly or RCT, then we may well have different measures, should we need—and it's a 'should'—to introduce local restrictions in other parts of Wales. 

The information is pretty clear, I think, on the restrictions. These are essentially the same measures as have been introduced in Caerphilly, together with a restriction on the opening hours of licensed premises. And that comes because there's evidence in RCT of pubs being a particular centre in the way that infections have been spread, but also more significant evidence of a range of licensed premises that have not been following the rules. It's a deliberate choice not to close every single licensed premises and prevent them all from opening at all, and that is because there is a range of premises that are following the rules, and we know that if people are drinking in a licensed premises, they're more likely to be monitored and behave differently, whereas if we encourage people to displace that activity outside pubs, then people are likely to carry on drinking at home and more likely to have people around into their homes, not just in breach of the new restrictions we've put in place, but we know consistently that it's contact in private dwellings that has led to the largest amount of coronavirus re-spreading. 

In terms of the decision, there's been very little time in terms of the decision. The decision wasn't finally made and concluded until about 12.20 p.m. today, and I was then in the press conference at 12.30 p.m. I was expecting to send a slightly different message in the press conference on perhaps discussing some of the challenges we spent lots of time yesterday going through in this Chamber on testing. In the end, we've had to make a choice on local restrictions, and I do not think it would have been appropriate to have made that decision 10 minutes before the press conference, give an entirely different press conference, and then made a different statement shortly afterwards. And I did ensure that a statement was circulated to Members before, albeit literally a minute or two before I was on my feet in the press conference, and we made clear we had contact with the Presiding Officer's office to make sure I could attend today to give this oral statement and answer questions directly. 

In terms of the guidance, you'll see, as I say, because the guidance relating to Caerphilly—it's very similar guidance for RCT, as I say, with the additional point about licensed premises. In the coronavirus control plan, we have a two-week review commitment, so we have to review the measures we've introduced today within two weeks, but there is a daily review of the position in each local authority. So, again, if we have intelligence of a need to introduce different measures, we may do that before the two-week review, but I expect it'll take a slightly longer period of time to see a sustained fall in numbers of new cases and, indeed, of the positivity rate in terms of those measures we'll be looking for before we look to reduce or remove the measures in place.

But, crucially, there's the local intelligence we'll also get from our test, trace, protect system on community transmission. Because, as the First Minister said yesterday, and as we've said on a number of occasions in the past, when we previously saw significant outbreaks in both Anglesey and in Wrexham, and a significant incident at the Kepak plant in Merthyr Tydfil, we understood who that cluster was. We could trace people back and we had confidence we weren't seeing community transmission, so we didn't need to take whole-community measures. What we understand here is we are seeing community transmission, and we can't have the smarter lockdown that TTP allows us to introduce. 

Those are the reasons that underpin the choices we've made today, and I'll of course look at the Member's final point about whether ward-by-ward information is available to publish on a more regular basis. But we do, as every Member knows, publish daily figures and daily updates on the position across each local authority area. 

Diolch am eich cwestiynau. O ran y pwynt cychwynnol ynglŷn â’r derminoleg a ddefnyddir, rydym yn defnyddio'r derminoleg sydd wedi'i nodi yng nghynllun rheoli’r coronafeirws. Rwy'n derbyn yn llwyr mai'r disgrifiad yw cyfyngiadau lleol, yn union y fel a ddigwyddodd yng Nghaerffili, ac ni chredaf ei bod yn gwneud llawer o synnwyr i'r Llywodraeth geisio ymladd brwydr i berswadio'r cyhoedd neu'r cyfryngau i beidio â disgrifio hyn yn y ffordd y maent yn ei wneud eisoes—yn y ffordd y cawsant eu disgrifio yn yr Alban ac yn Lloegr. Cyfeirir at yr holl gyfyngiadau hyn gan y cyhoedd yn gyffredinol fel ‘cyfyngiadau lleol'. Rwy'n defnyddio'r iaith rydym wedi'i defnyddio yn ein cynllun rheoli coronafeirws, ac nid ydynt yr un peth â'r cyfyngiadau symud cenedlaethol a gawsom, ond mae hynny oherwydd ein bod yn ceisio mynd i'r afael â'r heriau a welwn ac a wynebwn. Mae mesurau pellach yn bosibl, wrth gwrs, ac mae gwahanol fesurau’n bosibl mewn gwahanol rannau o'r wlad. Os yw patrwm yr haint a'r rheswm pam fod achosion yn codi mewn gwahanol rannau o Gymru yn wahanol i'r rhai yng Nghaerffili neu RhCT, mae'n ddigon posibl y cawn fesurau gwahanol, pe bai—a dim ond ‘pe bai’—angen cyflwyno cyfyngiadau lleol mewn rhannau eraill o Gymru.

Credaf fod y wybodaeth ynglŷn â’r cyfyngiadau’n eithaf clir. Yn y bôn, yr un mesurau yw'r rhain â’r rhai a gyflwynwyd yng Nghaerffili, ynghyd â chyfyngiad ar oriau agor adeiladau trwyddedig. Ac mae hynny oherwydd tystiolaeth yn RhCT fod tafarndai'n ganolbwynt penodol o ran y ffordd y mae heintiau wedi'u lledaenu, ond hefyd oherwydd tystiolaeth fwy arwyddocaol o ystod o adeiladau trwyddedig nad ydynt wedi bod yn dilyn y rheolau. Mae'n ddewis bwriadol i beidio â chau pob adeilad trwyddedig ac atal pob un ohonynt rhag agor o gwbl, a hynny am fod amryw o safleoedd yn dilyn y rheolau, ac os yw pobl yn yfed mewn adeilad trwyddedig, gwyddom eu bod yn fwy tebygol o gael eu monitro ac o ymddwyn yn wahanol, ond os ydym yn annog pobl i wneud y gweithgaredd hwnnw y tu allan i dafarndai, mae pobl yn debygol o barhau i yfed gartref ac yn fwy tebygol o wahodd pobl i'w cartrefi, nid yn unig yn groes i’r cyfyngiadau newydd rydym wedi'u rhoi ar waith, ond gwyddom mai cyswllt mewn anheddau preifat sydd wedi arwain yn gyson at yr ail-ledaeniad mwyaf o'r coronafeirws.

O ran y penderfyniad, ychydig iawn o amser a gafwyd i wneud y penderfyniad. Ni wnaed y penderfyniad terfynol tan oddeutu 12.20 p.m. heddiw, ac roeddwn yn y gynhadledd i'r wasg am 12.30 p.m. Roeddwn yn disgwyl rhoi neges ychydig yn wahanol yn y gynhadledd i'r wasg ar drafod rhai o'r heriau gyda chynnal profion y buom yn treulio llawer o amser arnynt ddoe yn y Siambr hon. Yn y diwedd, rydym wedi gorfod gwneud penderfyniad ynghylch cyfyngiadau lleol, ac ni chredaf y byddai wedi bod yn briodol i fod wedi gwneud y penderfyniad hwnnw 10 munud cyn y gynhadledd i'r wasg, rhoi cynhadledd i'r wasg cwbl wahanol, a gwneud datganiad gwahanol yn fuan wedyn. A gwneuthum yn siŵr fod datganiad yn cael ei gylchredeg i'r Aelodau cyn y gynhadledd, er bod hynny wedi digwydd yn llythrennol funud neu ddwy cyn i mi godi yn y gynhadledd i'r wasg, a dywedasom yn glir ein bod wedi cysylltu â swyddfa'r Llywydd i sicrhau fy mod yn gallu mynychu heddiw i roi’r datganiad llafar hwn ac ateb cwestiynau’n uniongyrchol.

O ran y canllawiau, fe welwch chi, fel rwy'n dweud, gan fod y canllawiau sy'n berthnasol i Gaerffili—maent yn ganllawiau tebyg iawn ar gyfer RhCT, fel rwy'n dweud, gyda'r pwynt ychwanegol am adeiladau trwyddedig. Yng nghynllun rheoli’r coronafeirws, mae gennym ymrwymiad i adolygu bob pythefnos, felly mae'n rhaid inni adolygu'r mesurau rydym wedi'u cyflwyno heddiw o fewn pythefnos, ond ceir adolygiad dyddiol o'r sefyllfa ym mhob awdurdod lleol. Felly, unwaith eto, os oes gennym wybodaeth am yr angen i gyflwyno gwahanol fesurau, efallai y byddwn yn gwneud hynny cyn yr adolygiad pythefnos, ond rwy'n disgwyl y bydd yn cymryd ychydig yn hwy i weld cwymp cyson yn nifer yr achosion newydd, ac yn wir, yn y gyfradd sy'n cael prawf positif o ran y mesurau y byddwn yn edrych amdanynt cyn inni geisio lleihau neu ddiddymu’r mesurau sydd ar waith.

Ond yn allweddol, byddwn hefyd yn cael gwybodaeth leol drwy ein system brofi, olrhain a diogelu ar drosglwyddiad cymunedol. Oherwydd, fel y dywedodd y Prif Weinidog ddoe, ac fel y dywedasom ar sawl achlysur yn y gorffennol, pan welsom nifer arwyddocaol o achosion o'r blaen ar Ynys Môn ac yn Wrecsam, a nifer arwyddocaol yn ffatri Kepak ym Merthyr Tudful, roeddem yn deall pwy oedd y clystyrau hynny. Gallem olrhain pobl, ac roedd gennym hyder nad oeddem yn gweld trosglwyddiad cymunedol, felly nid oedd angen inni roi mesurau ar waith ar gyfer y gymuned gyfan. Rydym yn deall yma ein bod yn gweld trosglwyddiad cymunedol, ac ni allwn gael y cyfyngiadau mwy clyfar y mae’r system brofi, olrhain a diogelu yn caniatáu inni eu cyflwyno.

Dyna'r rhesymau sy'n sail i'r penderfyniadau rydym wedi'u gwneud heddiw, ac wrth gwrs, byddaf yn edrych ar bwynt olaf yr Aelod ynglŷn â chyhoeddi gwybodaeth ar lefel ward yn fwy rheolaidd. Ond fel y gŵyr pob Aelod, rydym yn cyhoeddi ffigurau dyddiol a diweddariadau dyddiol ar y sefyllfa ar draws pob ardal awdurdod lleol.

15:25

I'm disappointed but I'm not surprised that Rhondda Cynon Taf is to be placed in lockdown. We were warned that this would happen if transmission rates increased, and they have, and a number of events and locations have been pinpointed in the statement. But I want to focus on the testing capacity here in the Rhondda. For coronavirus tests to be limited to just 60 a day by the UK Government at the testing facility that was set up in the Rhondda was an absolute outrage. The rationing of testing when the virus is spreading makes no sense to me. We know from countries that have coped better during this pandemic that tracking, tracing and isolating is key in stopping the spread. So, I want to know what additional testing capacity we can expect to see in the Rhondda this week, because we need it now. We can't wait a couple of weeks for the UK Government to sort their act out. I also want to know why this Labour Government is putting so much faith in the Tory Government to do the right thing. We all know that that is risky. People's freedoms are going to be restricted now, and I want to know how we can make it as easy as possible for people to be able to isolate if that is what they need to do. A lot of people are still reeling from the financial hit of the first lockdown, and now they have to face this as well. So, how can it be made easier for people to be able to isolate without losing income, and will you be able to make some financial support available to those whose income and businesses will be affected? 

And my final question is this reasoning about keeping pubs and clubs open. If you know that the spread has occurred because of transmission in pubs and clubs—yes, it's great that Rhondda Cynon Taf council are inspecting pubs and clubs and other establishments and making sure that they comply with the rules, but, surely, keeping pubs and clubs open when the spread is happening in pubs and clubs doesn't make a lot of sense to many people. So, can you further outline your reasoning for keeping pubs and clubs open, because I can't see that many people purchasing alcohol after 11 o'clock? So, that seems like a limited measure in terms of dealing with that particular point.

Rwy'n siomedig ond nid wyf yn synnu bod Rhondda Cynon Taf yn cael eu gosod dan gyfyngiadau. Cawsom ein rhybuddio y byddai hyn yn digwydd pe bai'r cyfraddau trosglwyddo’n cynyddu, ac maent wedi cynyddu, ac mae nifer o ddigwyddiadau a lleoliadau wedi'u nodi yn y datganiad. Ond rwyf am ganolbwyntio ar y capasiti profi yma yn y Rhondda. Roedd y ffaith bod Llywodraeth y DU wedi rhoi cyfyngiad o 60 prawf coronafeirws y dydd yn y ganolfan brofi a sefydlwyd yn y Rhondda yn gwbl warthus. Nid yw cyfyngu nifer y profion pan fydd y feirws yn lledaenu yn gwneud unrhyw synnwyr i mi. Gwyddom o wledydd sydd wedi ymdopi’n well yn ystod y pandemig hwn fod olrhain ac ynysu’n allweddol er mwyn atal y lledaeniad. Felly, hoffwn wybod pa gapasiti profi ychwanegol y gallwn ddisgwyl ei weld yn y Rhondda yr wythnos hon, gan fod ei angen arnom nawr. Ni allwn aros am wythnos neu ddwy i Lywodraeth y DU gael trefn ar bethau. Hoffwn wybod hefyd pam fod y Llywodraeth Lafur hon yn rhoi cymaint o ffydd yn y Llywodraeth Dorïaidd i wneud y peth iawn. Gŵyr pob un ohonom fod hynny'n beryglus. Mae rhyddid pobl yn mynd i gael ei gyfyngu nawr, a hoffwn wybod sut y gallwn ei gwneud mor hawdd â phosibl i bobl allu ynysu os mai dyna sydd angen iddynt ei wneud. Mae llawer o bobl yn dal i wegian yn sgil effaith ariannol y cyfnod cyntaf o gyfyngiadau symud, a nawr mae'n rhaid iddynt wynebu hyn hefyd. Felly, sut y gellir ei gwneud yn haws i bobl allu ynysu heb golli incwm, ac a fyddwch yn gallu sicrhau bod rhywfaint o gymorth ariannol ar gael i'r rheini yr effeithir ar eu hincwm a'u busnesau?

A fy nghwestiwn olaf yw'r rhesymeg ynglŷn â chadw tafarndai a chlybiau ar agor. Os ydych yn gwybod bod y lledaeniad wedi digwydd o ganlyniad i drosglwyddiad mewn tafarndai a chlybiau—ydy, mae'n wych fod cyngor Rhondda Cynon Taf yn archwilio tafarndai a chlybiau a sefydliadau eraill ac yn sicrhau eu bod yn cydymffurfio â'r rheolau, ond yn sicr, nid yw cadw tafarndai a chlybiau ar agor pan fo'r lledaeniad yn digwydd mewn tafarndai a chlybiau yn gwneud llawer o synnwyr i lawer o bobl. Felly, a allwch roi amlinelliad pellach o’ch rhesymeg dros gadw tafarndai a chlybiau ar agor, gan na allaf weld cymaint â hynny o bobl yn prynu alcohol ar ôl 11 o'r gloch? Felly, ymddengys mai mesur cyfyngedig yw hwnnw i fynd i’r afael â'r pwynt penodol hwnnw.

15:30