Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Galw'r Aelodau i drefn. 

Rwyf wedi derbyn cwestiwn brys, o dan Rheol Sefydlog 12.67, a dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i ofyn y cwestiwn brys. 

Rwyf i wedi cyhoeddi datganiad ysgrifenedig heddiw ynglŷn â llifogydd o storm Ciara. Teimlwyd yr effeithiau ledled Cymru, yn enwedig yn Llanrwst a Llanfair Talhaearn. Rwy'n cydymdeimlo â'r rhai sydd wedi dioddef llifogydd mewn unrhyw le yng Nghymru, a diolchaf i'r awdurdodau lleol, y gwasanaethau brys a thimau Cyfoeth Naturiol Cymru, a fu'n gweithio'n ddiflino o dan amodau ofnadwy i'n cadw ni'n ddiogel. Lle y bu llifogydd, mae awdurdodau lleol angen y cyfle nawr i ymchwilio ac adrodd ar eu canfyddiadau. Bydd ein buddsoddiad yn parhau i gefnogi awdurdodau lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru i ddatblygu rhagor o gynlluniau lliniaru llifogydd, lle y byddan nhw'n effeithiol o ran atal llifogydd yn y dyfodol.

Diolch, Gweinidog. Unwaith eto, mae Aberconwy, o Gapel Curig i Ddeganwy, wedi cael ei tharo'n galed gan lifogydd o ganlyniad i storm Ciara. Fodd bynnag, yn fy etholaeth i, mae'r sioc a'r dinistr ar eu gwaethaf yn Llanrwst, Trefriw a'r ardaloedd pellennig. Roeddwn i yno ddoe, a gwelais drosof fy hun y difrod aruthrol sydd wedi cael ei achosi i lawer o siopau, busnesau ac eiddo preswyl, ac mae gweld unigolion ar goll yn llwyr a theimlo'n gwbl ddiymadferth wrth iddyn nhw frwydro i glirio carthion a mwd o'u cartrefi yn dorcalonnus, ac etholwyr yn dweud wrthyf i eto pa mor drallodus a bregus y maen nhw'n teimlo, ac mai dyma'r llifogydd gwaethaf y maen nhw wedi eu dioddef erioed, a llawer ohonyn nhw wedi byw yno ers degawdau. Ond ar y pwynt hwn, fodd bynnag, hoffwn innau hefyd roi ar goedd fy niolch i'r gwasanaethau brys, yr awdurdod lleol, a'r holl drigolion am yr anhunanoldeb y maen nhw wedi ei ddangos wrth geisio helpu ei gilydd, a'r gymuned, i ymdopi â'r fath ddinistr. Roedd yn rhyfeddol gweld yr ysbryd cymunedol sydd wedi codi o'r fath drychineb.

Gweinidog, nid dyma'r tro cyntaf i mi godi llifogydd mynych Dyffryn Conwy gyda chi. Gwta bythefnos yn ôl, cyflwynais gwestiwn ysgrifenedig yn y Cynulliad yn gofyn pa gamau yr oeddech chi'n eu cymryd i gynnal adolygiad annibynnol o fesurau lliniaru llifogydd ar gyfer Dyffryn Conwy. Fy rheswm oedd mynychder yr achosion hyn o lifogydd yn yr ardaloedd hyn. Nawr, fe wnaethoch chi ateb, gan ddweud

Adolygwyd cynllun lliniaru llifogydd Dyffryn Conwy gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn 2018. Cadarnhaodd yr adolygiad bod cymunedau yn Nyffryn Conwy yn elwa ar lai o berygl o lifogydd o ganlyniad i'r cynllun ar hyn o bryd. Nid oes unrhyw gynlluniau i gynnal unrhyw adolygiadau pellach.

Nawr, Gweinidog, mae wedi dioddef llifogydd ers 2018. Fel y gwyddoch yn iawn, bu llifogydd y llynedd tua'r adeg hon. Felly, rwy'n credu bod yr ymateb hwnnw'n druenus o annigonol, a bod yn sicr angen i chi ei ailystyried nawr.

Felly, cwestiwn 1: a all y Gweinidog ddweud wrthyf i pam nad oedd rhybuddion llifogydd arferol Cyfoeth Naturiol Cymru ar waith mewn digon o bryd, o gofio'r bwletinau newyddion niferus bod storm Ciara ar ei ffordd? Dau: gan yr ystyriwyd erbyn hyn bod hwn yn ddigwyddiad sylweddol, pa gyllid fydd ar gael gan Lywodraeth Cymru i'r awdurdod lleol i helpu gyda'r gwaith glanhau, a sut y bydd hwn yn treiddio drwodd i'r union drigolion a busnesau y cafwyd effaith mor wael arnyn nhw? Yn anffodus iawn, nid oes gan rai ohonyn nhw yswiriant oherwydd lefel y digwyddiadau llifogydd ailadroddus. Tri: o ystyried y digwyddiadau ofnadwy yn yr ardal hon dros y penwythnos, a wnewch chi adolygu nawr y cyngor a roddwyd i chi gan Cyfoeth Naturiol Cymru, a chefnogi'r galwadau niferus yn y gymuned, a chan aelodau etholedig, am adolygiad annibynnol o'r mesurau lliniaru llifogydd yn Nyffryn Conwy?

Ac, yn olaf, a wnewch chi ddod i Aberconwy, ac a wnewch chi ymweld gyda mi â rhai o'r bobl y mae'r digwyddiadau diweddar wedi cael yr effaith fwyaf arnyn nhw? Diolch yn fawr.  

Wel, byddaf yn ymweld yn ddiweddarach yr wythnos hon. Mae pa un a allaf i ddod gyda chi ai peidio yn dibynnu ar ddyddiaduron, yn amlwg, ond byddaf yn sicr yn ymweld yn ddiweddarach yr wythnos hon fy hunan.

Rwy'n credu eich bod chi wedi codi nifer o faterion y mae angen rhoi sylw iddyn nhw. Felly, rydych chi yn llygad eich lle, fe wnes i eich ateb chi wythnos neu ddwy yn ôl, ac, fel y dywedais, cawsom adolygiad modelu o Ddyffryn Conwy. Daeth hwnnw i ben yn 2018. Nawr, byddaf yn disgwyl, yn amlwg, i'r awdurdod lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru ymchwilio i'r hyn y mae angen ei wneud, a byddan nhw'n cyflwyno argymhellion. Nid wyf i'n mynd i ddyfalu ynghylch yr achosion. Mae'n ymddangos bod llawer o'n cynlluniau amddiffyn afonydd wedi gwneud eu gwaith. Wrth gwrs, roedd lefelau'r afon yn anhygoel o uchel, felly mae angen i ni edrych ar yr argymhellion a ddaw gan yr awdurdod lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru.

Rwy'n credu bod llawer o gwestiynau i'w gofyn. Rwyf innau hefyd wedi cael copïau o ohebiaeth gan rai o'ch etholwyr, ac rwy'n sylwi eich bod chithau wedi cael copi hefyd—pryderon ynghylch yr ymatebion a dderbyniwyd, ac rwy'n credu bod angen i chi edrych ar hynny ac efallai rhoi sylw i'r materion hynny gyda'r awdurdod lleol yn uniongyrchol . Fel y gwyddoch, rydym ni wedi dyrannu cyllid sylweddol ar gyfer amddiffynfeydd rhag llifogydd—dros £350 miliwn ledled Cymru yn nhymor y Cynulliad hwn. Ond, wrth gwrs, pa bynnag argymhellion a ddaw o'r ymchwiliadau y mae Cyfoeth Naturiol Cymru a'r awdurdod lleol yn eu cynnal, byddaf yn ceisio gweld beth y gallwn ni ei wneud i barhau i gynorthwyo'r ardaloedd hynny.

Diolchaf eto i bawb am eu hymateb i hyn dros y penwythnos. Rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn am wirfoddolwyr hefyd, a'r gymuned. Ac, yn sicr, o wylio adroddiadau newyddion neithiwr, roedd hynny'n amlwg iawn i'w weld. Ond fel y dywedais, nid wyf i'n mynd i ddyfalu. Yr hyn y mae angen i ni ei wneud yw edrych ar yr hyn a achosodd hyn, a chymryd golwg ar unrhyw argymhellion a ddaw o'r ymchwiliad.

Fyddech chi'n cytuno â fi, Weinidog, fod yr erydu sydd wedi bod ar gyllidebau awdurdodau lleol a Chyfoeth Naturiol Cymru yn rhannol gyfrifol am y sefyllfa rŷn ni'n ffeindio ein hunain ynddi? Oherwydd, wrth gwrs, pethau fel glanhau afonydd a culverts ac yn y blaen sydd yn cael eu torri pan nad yw'r adnoddau dynol a'r cyllidebau yn eu lle. Ac mae hyn, wrth gwrs, yn ein hatgoffa ni o bwynt dwi wedi ei godi yn fan hyn ddegau o weithiau yn y misoedd diwethaf, ynglŷn â'r trajectory anghynaladwy yma sydd gennym ni ar hyn o bryd, lle mae awdurdodau lleol a Chyfoeth Naturiol Cymru â disgwyliad arnyn nhw i wneud mwy a mwy—trwy Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, trwy Ddeddf Cynllunio (Cymru) 2015 ac yn y blaen—tra ar yr un pryd, wrth gwrs, mae eu cyllidebau nhw yn mynd yn llai ac yn llai. Felly, mae'n rhaid eich bod chi'n cydnabod bod y trajectory yna yn anghynaladwy, ac mae rhai o'r canlyniadau efallai, fel rŷn ni wedi ei weld yn y dyddiau diwethaf yma, yn anochel os ŷn ni'n mynd i barhau ar y trajectory yna. Gaf fi ofyn, felly, pa adnoddau ychwanegol y byddwch chi yn eu gwneud ar gael i awdurdodau lleol, yn enwedig y rhai sydd wedi cael eu heffeithio yn uniongyrchol gan ddigwyddiadau'r dyddiau diwethaf yma, ynghyd â Chyfoeth Naturiol Cymru?

Fyddech chi'n cytuno â fi hefyd fod yn rhaid inni newid y naratif? Mae pobl yn aml iawn yn dweud, 'O, mae'n costio gormod i ni fuddsoddi mewn atal llifogydd.' Mae'n rhaid inni newid y naratif, oherwydd y gost ormodol yw canlyniad y dinistr. Felly, buddsoddiad yw buddsoddi mewn mesurau i atal llifogydd, er mwyn arbed pres o beidio â gorfod delio â'r canlyniadau yn y pen draw. Felly dwi eisiau gwybod beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud i newid y naratif yna, er mwyn sicrhau bod y gefnogaeth allan yn fanna inni fynd i'r afael â newid hinsawdd, i'r raddfa y dylem ni fod yn ei wneud.

Ac yn olaf, un o'r afonydd yn Nyffryn Conwy a wnaeth orlifo oedd Afon Cae Person, a'r afon honno, wrth gwrs, a effeithiodd ar Ysgol Dyffryn Conwy. Roedd yr ysgol ar gau ddoe; mae'r bloc mathemateg a thechnoleg yn dal i fod ar gau heddiw, ar gyfer glanhau a dad-gontamineiddio. Ysgol menter cyllid preifat yw Ysgol Dyffryn Conwy; nawr, mae'r cyngor, felly, wedi gwrthod cymryd cyfrifoldeb dros y glanhau a'r clirio, ac, o beth rwy'n ei ddeall, doedd Sodexo—y cwmni a fyddai â chyfrifoldeb—ddim wedi troi lan ddoe, ac, o ganlyniad, gofalwyr yr ysgol sydd wedi gorfod delio â'r ymdrech gychwynnol i lanhau. Felly, a allwch chi fy sicrhau i fod cwmnïau fel Sodexo yn gwbl glir am eu cyfrifoldebau, ac yn mynd i fod yn ymateb fel y dylen nhw? A pha sicrwydd allwch chi ei roi i fi fod yna sefydliadau ac adeiladau PFI eraill yng Nghymru sydd ddim yn mynd i ffeindio eu hunain o dan yr un anfantais yn y dyfodol?

Wel, nid dyna naratif Llywodraeth Cymru yn sicr. Fel y dywedais yn fy ateb cynharach i Janet Finch-Saunders, rydym ni wedi dyrannu cyllid sylweddol i gynlluniau lliniaru llifogydd ledled Cymru, felly nid dyna ein naratif ni yn sicr. Ac yng nghyswllt Cyfoeth Naturiol Cymru, yr wyf i'n ei ariannu, maen nhw wedi cael cyllid sylweddol i fynd i'r afael â materion llifogydd. Un o'r problemau sydd gan Cyfoeth Naturiol Cymru ar hyn o bryd yw sicrhau bod ganddyn nhw eu cwota llawn o staff o ran y mater hwn, ac mae fy swyddogion i wedi bod yn gweithio'n agos iawn i sicrhau bod hynny'n digwydd. Soniais yn fy ateb yn gynharach am yr hyn y mae angen ei wneud, a pha gyllid y mae angen ei roi. Byddwn yn aros i arbenigwyr llifogydd a dŵr ein hysbysu am yr hyn y gallai fod ei angen. Ac, yn sicr, byddaf yn edrych i weld pa gyllid sydd ar gael i ni pan ddaw'r argymhellion hynny i law.

O ran, Ysgol Dyffryn Conwy rwy'n credu y dywedasoch chi—nid oeddwn i'n ymwybodol o hynny, ond byddaf yn gofyn i'r Gweinidog Addysg roi sylw i'r mater hwnnw.

Gweinidog, mae llifogydd yn amlwg yn drychinebus iawn, ac wedi byw drwy'r llifogydd yn Nhywyn—a bydd deg mlynedd ar hugain wedi mynd heibio ers y rheini, ychydig yn ddiweddarach y mis hwn—gallaf dystio i'r effaith enfawr y maen nhw'n ei chael a'r etifeddiaeth barhaus y maen nhw'n eu cael ar unrhyw deuluoedd, cartrefi a busnesau sydd wedi cael eu heffeithio.

Effeithiwyd ar bobl Llanfair Talhaearn, yn fy etholaeth i, gan lifogydd am y trydydd tro mewn wyth mlynedd, ac mae hynny er gwaethaf rhaglen o welliannau, sydd eisoes ar y gweill yn y pentref arbennig hwnnw. Ac, wrth gwrs, dros y penwythnos, gwelsom eiddo, nid yn unig yn Llanfair T. H., yn fy etholaeth i, ond hefyd yn Llangernyw, Llansannan ac ym Mae Colwyn a gafodd eu heffeithio gan lifogydd. Rwy'n credu ei bod yn bryder pan y dywedir wrthym ni bod eiddo'n cael ei warchod i safon unwaith mewn 75 mlynedd, sef yr hyn a ddywedwyd wrth bobl o ran Llanfair T. H., i ganfod eu hunain o dan ddŵr deirgwaith mewn wyth mlynedd.

Ac rwy'n gwybod bod ail gam prosiect gwella i fod ar y gweill. Roedd i fod i gael ei drefnu, rwy'n credu, i ddechrau'r gwanwyn hwn, ond nid yw wedi dechrau mewn gwirionedd, a byddwn yn gofyn a oes bellach angen adolygiad cyflym o'r prosiect penodol hwnnw i wneud yn siŵr ei fod yn mynd i fod yn addas i'w ddiben. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, roedd problem gyda chynnal a chadw'r gwaith o glirio Nant Barrog, a orlifodd gan achosi llifogydd yn y cartrefi hynny yn Llanfair T. H., ac rwy'n credu y bydd pobl yn edrych i weld pam na fu'r drefn cynnal a chadw honno'n ddigonol i'w diogelu y tro hwn.

Nawr, yn amlwg, rydych chi eisoes wedi cyfeirio at y ffaith y bydd ymchwiliadau'n cael eu cynnal gan yr awdurdod lleol ac, yn wir, Cyfoeth Naturiol Cymru, ond ar ôl gweld llifogydd y llynedd ym mis Ebrill ym Mhensarn, yn fy etholaeth i, rydym ni eto i weld copi o adroddiad yr ymchwiliad a ddeilliodd o'r digwyddiad penodol hwnnw. Felly, am ba hyd y bydd yn rhaid i bobl aros cyn iddyn nhw ddeall pam mae'r llifogydd wedi digwydd a pha un a oedd mesurau lliniaru y gellid bod wedi eu cymryd cyn y llifogydd hyn?

Rydych chi eisoes wedi cael eich holi am y cynllun cymorth ariannol brys. Rwy'n sylwi bod Llywodraeth y DU, yn Lloegr, wedi sicrhau bod cyllid Bellwin ar gael i awdurdodau lleol y mae storm Ciara wedi effeithio arnyn nhw yn y fan honno. A gaf i ofyn i chi sbarduno'r cynllun cymorth ariannol brys, yn enwedig i Gonwy, o gofio ei fod wedi dioddef dros y penwythnos y llifogydd gwaethaf ers llifogydd Tywyn ddeng mlynedd ar hugain yn ôl? Ac a gaf i hefyd ofyn, yn sgil hyn, pa drafodaethau y gallai Llywodraeth Cymru eu cael gyda Chymdeithas Yswirwyr Prydain er mwyn gwneud yn siŵr bod premiymau fforddiadwy ar waith? Nawr, rwy'n gwybod bod rhaglen ar gyfer y DU gyfan o'r enw Flood Re, sy'n ceisio gwneud y premiwm yswiriant yn fforddiadwy mewn ardaloedd lle ceir perygl o lifogydd, ond yn amlwg mae hwnnw'n dibynnu ar bartneriaeth rhwng Llywodraethau a'r diwydiant yswiriant a dealltwriaeth o'r buddsoddiad a allai gael ei wneud. Felly, hoffwn i wybod pa drafodaethau uniongyrchol yr ydych chi'n eu cael gyda nhw, oherwydd mae rhai pobl yn dweud wrthyf i eu bod nhw'n cael problemau o ran cael yswiriant fforddiadwy bellach, ac mae hynny'n bryder mawr iddyn nhw.

Felly, a wnewch chi ryddhau buddsoddiad i gynorthwyo awdurdodau lleol drwy'r cynllun cymorth ariannol brys? Pa waith ydych chi'n ei wneud gyda Cyfoeth Naturiol Cymru i sicrhau bod eu gwaith modelu yn gywir ac nad yw'n anghywir, oherwydd dyna'r hyn yr ydym ni wedi ei weld yn ddiweddar? Ac a wnewch chi gael y trafodaethau hynny gyda Chymdeithas Yswirwyr Prydain i wneud yn siŵr bod yr adolygiadau a'r ymchwiliadau hyn sy'n cael eu cynnal nawr yn gyflym ac nad ydyn nhw'n cymryd gormod o amser?

Felly, rwy'n credu bod yn rhaid i ni i gyd dderbyn y byddwn ni'n gweld y mathau hyn o ddigwyddiadau yn amlach. Mae hyn yn amlwg oherwydd y newid yn yr hinsawdd, ac rwy'n llwyr gydnabod y pwynt yr ydych chi'n ei wneud ynglŷn â hynny. Rwyf i eisoes wedi gofyn i swyddogion gynnal adolygiad cyflym o unrhyw gynlluniau—ac mae gennym ni lawer—sydd ar y gweill i weld beth y bydd angen ei gyflwyno a byddwn yn gwneud hynny ochr yn ochr â'r adroddiadau ymchwilio a'r argymhellion y byddwn ni'n eu cael.

Rydych chi'n gwneud pwynt perthnasol iawn ynglŷn ag yswiriant, ac rwy'n croesawu'r ffaith bod Flood Re yn gweithredu ledled y DU erbyn hyn, ac mae dros 90 y cant o gwmnïau yswiriant yn ei gynnig i gartrefi sydd mewn perygl mawr o lifogydd. Ond, wrth gwrs, nid yw busnesau bach yn cael eu gwarchod yn y cynllun hwnnw, ac mae deddfwriaeth ar wasanaethau ariannol yn dal i fod yn fater a gadwyd yn ôl ac mae unrhyw gostau sy'n gysylltiedig â darparu'r cynllun hwnnw yn deg yn nwylo Llywodraeth y DU. Felly, byddaf yn codi'r mater hwnnw gyda Llywodraeth y DU hefyd.

Nid yw problemau llifogydd wedi'u cyfyngu i Ddyffryn Conwy na Llanrwst. Mae gennym ni broblemau gyda llifogydd ledled y gogledd. Mewn rhai achosion, mae'r problemau o ran llifogydd yn cael eu gwaethygu gan weithredoedd awdurdodau lleol. Felly, sut byddwch chi'n gweithio gydag awdurdodau lleol i wneud yn siŵr bod y pethau y maen nhw'n eu gwneud gyda'r amgylchedd, fel cwympo coed, er enghraifft, yng nghyffiniau ffyrdd ac mewn ardaloedd sy'n dueddol o ddioddef llifogydd—? Sut ydych chi'n gweithio gydag awdurdodau lleol i wneud yn siŵr bod eu gweithredoedd yn yr amgylchedd lleol yn helpu i atal llifogydd yn hytrach na'u gwaethygu?

Mae awdurdodau lleol yn bartner pwysig iawn ym mhopeth yr ydym ni'n ei wneud i liniaru'r perygl o lifogydd, a bydd y mathau hynny o sgyrsiau'n cael eu cynnal, er enghraifft, pan fyddwn ni'n edrych ar gyflwyno cynllun lliniaru llifogydd. Gwn fod y trafodaethau hynny wedi digwydd yn barod. Rwy'n credu ei bod hi hefyd yn bwysig iawn cydnabod y gwaith y mae awdurdodau lleol yn ei wneud ar adeg fel yr ydym ni wedi ei gweld dros y penwythnos; i sicrhau bod bagiau tywod, er enghraifft, yn cael eu darparu. Gwn fod rhywfaint o'r ohebiaeth yr wyf i wedi ei chael gan etholwyr Janet Finch-Saunders wedi codi'r mater hwnnw. Felly, mae honno'n drafodaeth barhaus gyda swyddogion.

Diolch i'r Gweinidog. 

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan David Rees. 

Llywydd, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu amrywiaeth eang o ddulliau gorfodi i'r rheoleiddwyr i leihau llygredd diwydiannol. Rydym ni'n disgwyl i'r pwerau hynny gael eu defnyddio i atal digwyddiadau ac i gymryd camau unioni pan geir digwyddiadau o'r fath.

A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ateb yng nghyswllt y pwynt hwnnw? Yr wythnos diwethaf, cawsom ddadl yma yn y Siambr ar ansawdd aer a Deddf aer glân, o bosibl. Canolbwyntiodd yn fawr ar allyriadau PM10, PM2.5 a cherbydau, ond wrth gwrs ychwanegir llygredd diwydiannol at hynny hefyd, yn enwedig llwch niwsans, y gallai pobl ei ystyried yn niwed i iechyd ond sydd hefyd yn gwaethygu llesiant meddyliol pobl, wrth iddyn nhw ddod i mewn, ddydd ar ôl dydd, i weld y llanast y tu allan i'w cartrefi ac yn eu heiddo ac ym mhob man arall. Rwyf i wedi codi hyn droeon yn y Siambr hon, Prif Weinidog.

Nawr, rydym ni i gyd yn deall pwysigrwydd diwydiannau i'n heconomïau lleol, ond mae angen iddyn nhw fod yn gymdogion cyfrifol hefyd. Gan ein bod ni wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd a'n bod ni'n edrych nawr ar i Fil yr amgylchedd ddod gan Lywodraeth Cymru, ceir cyfle i ni edrych ar reoliadau a gwella rheoliadau amgylcheddol. Eu cryfhau nhw i sicrhau bod nifer y diwrnodau pan fo diffyg cydymffurfiad â'r lefel o safonau diogelwch yn cael ei lleihau; bod gan Gyfoeth Naturiol Cymru fwy o ddannedd fel y gallan nhw gymryd camau pan nad yw'r cymdogion hynny'n gyfrifol; ac y gallwn sicrhau bod diwydiannau, fel y gwaith dur yn fy etholaeth i fy hun ac eraill, yn sicrhau nad ydyn nhw'n allyrru y tu hwnt i'r lefelau rhesymol; ac nad ydyn nhw'n cael yr effaith ar ein cymunedau sy'n gwaethygu'r cymunedau hynny o ran cyflyrau iechyd meddwl.

Mae gen i gynifer o etholwyr sy'n codi pryderon am y llygredd y maen nhw'n ei weld ddydd ar ôl dydd ar ôl dydd. Weithiau, mae'n llygredd sŵn hefyd. Felly, mae'r rhain yn faterion pwysig iawn. A wnewch chi ddefnyddio Bil yr amgylchedd i roi'r cryfder hwnnw i ni i sicrhau y gallwn ni gymryd camau pan fo angen hynny?

Diolchaf i David Rees am y cwestiynau yna ac rwy'n cydnabod faint y mae bob amser yn siarad, yma ar lawr y Cynulliad, am bwysigrwydd y diwydiant dur yn ei etholaeth ei hun. Ond fel y dywed, i'r diwydiant hwnnw fod yn gymydog da i'r rhai sy'n byw wrth ei ochr.

Wrth gwrs, bydd y ddeddfwriaeth amgylcheddol y byddwn ni'n ei chyflwyno yn gyfle i edrych ar y safonau sydd gennym ni ar waith a'r pwerau gorfodi sydd gennym ni ar waith. Yn y dyfodol uniongyrchol, rydym ni'n rhoi pwysau sylweddol ar Lywodraeth y DU i wneud yn siŵr, ar gyfer y gyfarwyddeb allyriadau diwydiannol, sy'n llywodraethu allyriadau a llygredd diwydiannol ar hyn o bryd, eu bod nhw'n ymrwymo i barhau hynny y tu hwnt i gyfnod pontio ymadael â'r UE.

A thra bod hynny'n digwydd, ceir dau ddatblygiad arall eleni y gwn y byddan nhw o ddiddordeb uniongyrchol i etholwyr David Rees: ceir yr ymgynghoriad ar y cynllun aer glân drafft sy'n cael ei gynnal tan 10 Mawrth, lle mae'r Gweinidog eisoes wedi dweud y bydd yn edrych i weld a oes angen mwy o bwerau ar reoleiddwyr; ac yn benodol yng nghyd-destun Port Talbot, Llywydd, ceir adolygiad parhaus o'r cynllun gweithredu byrdymor, wedi'i gynghori'n annibynnol gan Brifysgol Gorllewin Lloegr, a gynhaliwyd mewn ymgynghoriad â Tata, Cyfoeth Naturiol Cymru a Chyngor Castell-nedd Port Talbot. Unwaith eto, gwn fod y Gweinidog wedi ymrwymo'n benodol iawn y bydd llwch niwsans, sy'n peri gofid i bobl sy'n byw yn yr ardal honno fel y mae David Rees yn ei ddweud, yn cael ei gynnwys yn yr adolygiad hwnnw.

Prif Weinidog, yn absenoldeb Deddf aer glân, fel yr ydych chi wedi ei nodi, rydym ni'n mynd i gael cynllun aer glân, ar ôl i'r ymgynghoriad ddod i ben ac i chi ymateb iddo ac yna ei roi ar waith. Bydd rheoliadau atal a rheoli sy'n defnyddio'r technegau gorau sydd ar gael ar gyfer rheoli llygredd yn ganolog i'r drefn newydd . Efallai y gallech chi ymhelaethu ar beth y mae hyn yn debygol o fod, oherwydd rwy'n credu ein bod ni angen cymysgedd o sicrhau bod ein prif ddiwydiannau eu hunain yn gwella eu harferion eu hunain, ond yn amlwg mae trefn orfodi sy'n sicrhau, os nad ydyn nhw'n ei wneud o'u gwirfodd, y byddan nhw'n cael eu cosbi.

Diolchaf i David Melding am hynna. Mae'n hollol iawn: mae'r egwyddor mai'r llygrwr sy'n talu yn ganolog bwysig yn y fan yma. Mae'n rhaid i ddiwydiannau sy'n achosi llygredd diwydiannol gymryd cyfrifoldeb eu hunain am leihau'r llygredd hwnnw. Mae'n rhaid iddyn nhw dalu am y gost o reoleiddio hefyd.

Daw'r technegau gorau sydd ar gael o dan y gyfarwyddeb allyriadau diwydiannol a dyma'r dulliau ymarferol o roi grym i'r gyfarwyddeb honno, gan ei bod yn ei gwneud yn ofynnol i gwmnïau sy'n allyrru llygredd diwydiannol ddangos eu bod nhw'n manteisio ar y technegau diweddaraf sydd ar gael i leihau'r effaith amgylcheddol o'u gweithgareddau diwydiannol.

Fel y dywedais wrth David Rees, mae gwaith i'w wneud i berswadio Llywodraeth y DU nad yw'r drefn honno, sydd wedi ein gwasanaethu'n dda ac a all barhau i wneud hynny hyd yn oed yn fwy effeithiol yn y dyfodol, yn cael ei rhoi o'r neilltu pan fyddwn ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, yn derfynol, ar ddiwedd y flwyddyn galendr hon.

Rwy'n siŵr, Prif Weinidog, y byddwch chi'n ymwybodol o'r tân diweddar yn Kronospan yn y Waun, ardal yr wyf i'n ei chynrychioli yn y Cynulliad hwn. Rwy'n clywed mai dyma'r ail dân ar bymtheg mewn tua 18 mlynedd, er bod pobl leol yn dweud wrthyf i'n anecdotaidd eu bod nhw'n digwydd yn amlach na hynny hyd yn oed. Pa un a yw hynny'n wir ai peidio, maen nhw wedi syrffedu'n llwyr â'r mathau hyn o ddigwyddiadau. Mae cwestiynau mawr i'w hateb ynghylch y digwyddiad penodol hwn: cwestiynau ynghylch pam y cafwyd ymateb mor araf o ran rhoi gwybod i bobl leol am y tân; pam y cymerodd 48 awr i offer monitro llygredd aer gyrraedd y Waun; a pham yr oedd y tân ynghynn cyhyd. Felly, a wnewch chi, fel Prif Weinidog, sefydlu ymchwiliad annibynnol i ateb rhai o'r cwestiynau hyn a rhoi'r tawelwch meddwl y maen nhw'n ei haeddu i drigolion lleol?

Diolchaf i Llyr Gruffydd am hynna. Roeddwn i'n ymwybodol o'r tân ar safle Kronospan, oherwydd gwn fod fy nghyd-Weinidog, Ken Skates, fel yr Aelod lleol, wedi cyfarfod â'r cwmni a chydag Unite yr Undeb, gan gynrychioli'r gweithlu ar y safle, i gael gwybod ganddyn nhw am y camau yr oedden nhw'n yn eu cymryd. Cynrychiolwyd Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn y cyfarfod hwnnw hefyd, gan mai cyfrifoldeb yr awdurdod lleol nawr yw ymchwilio pa un a oedd y cyfyngiadau sydd i fod i weithredu o amgylch y safle hwnnw ar waith yn briodol ar adeg y tân hwnnw. Mae'n rhaid i'r cyngor bwrdeistref sirol adrodd ar ei ymchwiliadau erbyn diwedd mis Ebrill eleni, a chredaf nad yw ond yn deg caniatáu iddyn nhw gyflawni'r cyfrifoldeb hwnnw a gweld yr hyn y mae'r adroddiad hwnnw'n ei ddatgelu cyn i ni benderfynu a oes angen cymryd unrhyw gamau pellach.

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Dros y flwyddyn ddiwethaf, mae GIG Cymru wedi trin mwy o gleifion, yn fwy llwyddiannus, nag ar unrhyw adeg yn ei hanes o 70 mlynedd. Y nifer uchaf erioed o staff a'r lefelau uchaf erioed o fuddsoddiad yw'r sail i'r gwelliannau hyn.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna, ond rwy'n credu y byddai'r rhan fwyaf o bobl deg eu barn yn dweud bod hwnna'n ateb rhannol iawn i'r cwestiwn. Y gwir yw bod perfformiad yn y gwasanaeth iechyd, mewn sawl ystyr, wedi gwaethygu'n sylweddol iawn yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. O ran Betsi Cadwaladr, mae traean o gleifion yn aros dros bedair awr am ddamweiniau ac achosion brys erbyn hyn, o'i gymharu â dim ond 20 y cant bedair blynedd yn ôl; mae 22,000 o gleifion wedi cael eu gadael yn y system atgyfeirio-i-driniaeth dros 36 wythnos ar sail ffigurau diweddar, o'i gymharu â dim ond 15,000 chwe blynedd yn ôl; a cheir llawer o fethiannau eraill y tynnwyd sylw atyn nhw yn rheolaidd yn y Siambr hon.

Yr hyn sydd wedi digwydd yn y fan yma yw ein bod ni wedi normaleiddio methiant yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru. Nid bai'r rhai sy'n gweithio yn y system yw hyn; mae'n fethiant rheoli a rheolaeth wleidyddol. O gofio bod iechyd yn llyncu dros hanner cyllideb Llywodraeth Cymru, nid dim ond methiant ei Lywodraeth ef sydd dan sylw yn y fan yma, ond mewn gwirionedd—ym meddyliau nifer gynyddol o bobl—methiant datganoli ei hun. A oes unrhyw ryfedd, felly, bod 25 y cant o bobl Cymru wedi dweud mewn arolwg diweddar eu bod nhw'n credu y dylid diddymu'r lle hwn? Felly, dyna, efallai, fydd ei feddargraff ef.

Wel, Llywydd, mae'r Aelod yn ailadrodd yr wythnos hon yr hyn a ddywedodd yr wythnos diwethaf. Ailadroddaf innau fy nghyngor iddo bryd hynny: mae'n pregethu wrthym pryd bynnag y caiff y cyfle ar barchu'r refferendwm o 2016, ond mae dau refferendwm wedi sefydlu'r sefydliad hwn. Ar y ddau achlysur, penderfynodd pobl Cymru sefydlu Senedd i Gymru ac, ar yr ail achlysur, i gryfhau'n sylweddol y pwerau a gaiff eu gweithredu yn y fan yma. Dyna farn pobl Cymru ar ddatganoli, a dyna pam yr ydym ni'n cyfarfod yn y fan yma i ddilyn eu cyfarwyddiadau.

O ran yr hyn y byddai pobl deg eu barn yn ei ddweud am y gwasanaeth iechyd—nid wyf i'n gwybod a oedd yn gobeithio ein perswadio ni y byddai ef ei hun yn cael ei gynnwys yn y diffiniad hwnnw—gadewch i mi ddweud wrtho fod arolwg boddhad y llynedd o'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru, na chynhaliwyd gan Lywodraeth Cymru ond a gynhaliwyd yn gwbl annibynnol, wedi canfod bod 93 y cant o bobl Cymru yn fodlon gyda'r gwasanaeth a gawsant mewn gofal sylfaenol a bod 93 y cant yn fodlon gyda'r gwasanaeth a gawsant pan wnaethon nhw ymweld ag ysbyty ddiwethaf. Dyna'r hyn y mae pobl deg eu barn yn ei feddwl yng Nghymru.

Nodwyd prinder meddygon ymgynghorol damweiniau ac achosion brys fel y prif reswm pam mae bwrdd iechyd Cwm Taf yn cynnig torri ein gwasanaethau damweiniau ac achosion brys, ac mae'r prinder yn rhan o duedd yn y DU, o'r hyn a ddywedir wrthym ni. Mae'n ymddangos bod goblygiadau canoli, fel amseroedd teithio hwy, lefelau uchel o afiechyd, neu orlenwi mewn ysbytai eraill yn ystyriaethau eilaidd.

Gyda hynny mewn golwg, hoffwn ofyn i chi am ffigurau sydd ar gael yn gyhoeddus sy'n dangos nifer y meddygon ymgynghorol damweiniau ac achosion brys ar draws y gwahanol fyrddau iechyd ers 2013, y flwyddyn cyn i'r penderfyniadau gael eu gwneud yn rhan o raglen de Cymru. Mae'r ffigurau yn dangos bod tri bwrdd iechyd wedi cynyddu nifer y meddygon ymgynghorol damweiniau ac achosion brys yn sylweddol rhwng 2013 a 2018. Ychwanegodd bwrdd iechyd Aneurin Bevan draean yn fwy o feddygon ymgynghorol damweiniau ac achosion brys. Cynyddodd Caerdydd a'r Fro nifer eu meddygon ymgynghorol damweiniau ac achosion brys gan fwy na 50 y cant. Nid oes gan yr un o'r ddau fwrdd iechyd uned damweiniau ac achosion brys dan arweiniad meddygon ymgynghorol sydd o dan fygythiad.

Onid yw hyn yn dangos bod rhaglen de Cymru a gefnogwyd gan Lywodraeth Lafur yn broffwydoliaeth hunangyflawnol? Mae'r rhaglen honno wedi gweithredu fel rhwystr o ran recriwtio ac mae'n esbonio pam yr ydych chi a'r bwrdd iechyd wedi methu â llenwi swyddi meddygon ymgynghorol gwag yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. O ystyried y methiannau hynny, a wnewch chi ymrwymo nawr fel Prif Weinidog ac arweinydd y Llywodraeth Lafur hon y bydd gwasanaethau 24 awr dan arweiniad meddygon ymgynghorol yn cael eu cadw yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg? Gallwch chi roi'r ymrwymiad hwnnw a gallwch chi roi dyfodol i'n hadran damweiniau ac achosion brys. A wnewch chi hynny nawr?

Wel, Llywydd, yr hyn y mae'r ffigurau a ddyfynnwyd gan Leanne Wood yn ei ddangos yw bod hwn yn weithlu symudol mewn proffesiwn lle ceir prinder lle mae pobl sy'n gallu bod yn feddygon ymgynghorol damweiniau ac achosion brys eu hunain yn gwneud penderfyniadau ynghylch ble maen nhw'n mynd i weithio. Nid oes neb, nid hi na minnau, mewn sefyllfa i gyfarwyddo pobl i gymryd swyddi. Mae pobl yn gwneud cais a nhw sy'n penderfynu. Fel yr ydych chi wedi gweld, mae pobl yn gwneud hynny. Dyna natur y ffordd y caiff pobl eu recriwtio mewn proffesiwn lle ceir prinder. [Torri ar draws.]

Byddai'n helpu'n fawr, rwy'n credu, pe byddai Aelodau yn fodlon gwrando ar yr ateb yn hytrach na gweiddi ar ei draws drwy'r amser. Dyna dri aelod ar feinciau Plaid Cymru sydd wedi ceisio torri ar fy nhraws i yn ystod yr un ateb hwn.

Felly, ceir gweithlu symudol ac mae pobl yn mynd i swyddi y maen nhw'n penderfynu ymgeisio amdanyn nhw. Roedd rhaglen de Cymru, y cyfeiriodd Leanne Wood ati, yn rhaglen enfawr dan arweiniad clinigol a gefnogwyd gan fyrddau iechyd a chlinigwyr ledled de Cymru gyfan. Nid oedd yn rhaglen dan arweiniad y Llywodraeth; roedd yn rhaglen a arweiniwyd gan feddygon a chlinigwyr yn y gwasanaeth iechyd. A'r ateb, yn sefyllfa Ysbyty Brenhinol Morgannwg, yn y pen draw—pan fydd clinigwyr wedi cael y cyngor sydd ei angen arnyn nhw, pan fyddan nhw wedi ateb y cwestiynau y mae angen iddyn nhw eu hateb—yw bod hwnnw yn benderfyniad y mae meddygon yn y sefyllfa orau i'w wneud, ac nad yw'n benderfyniad i'w wneud gan wleidyddion.

Prif Weinidog, mae'r gwaith wedi hen ddechrau erbyn hyn ar ganolfan gofal iechyd sylfaenol newydd gwerth £4 miliwn yn Aberpennar, ac mae hyn yn newyddion gwych i'r gymuned leol, gan ddod ag amrywiaeth o wasanaethau at ei gilydd a disodli'r cyfleusterau meddygon teulu presennol a oedd wedi dyddio ac, a dweud y gwir, ddim yn addas i'w diben. Ym mha ffyrdd eraill y mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo i helpu i sicrhau gwelliannau i ofal iechyd sylfaenol yng Nghwm Cynon?

Diolchaf i Vikki Howells am hynna, Llywydd. Cefais wybod ychydig ddyddiau yn ôl, gan arweinydd cyngor Rhondda Cynon Taf, am y cyffro y mae'r ganolfan iechyd newydd gwerth £4 miliwn yn ei greu yn Aberpennar, un o 19 o ganolfannau gofal sylfaenol newydd y mae'r Llywodraeth hon yn eu hariannu yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Bydd yn dod â meddygfeydd teulu presennol at ei gilydd mewn cyfleuster newydd a fydd, yn ogystal â darparu gwell cyfleusterau i staff presennol, yn caniatáu i'r ganolfan honno ddenu'r amrywiaeth ehangach honno o weithwyr proffesiynol clinigol yr ydym ni'n gwybod sydd ei hangen i barhau i gynnal gofal sylfaenol ar draws Cymru gyfan. Bydd yn dîm amlddisgyblaethol yng nghanolfan gofal sylfaenol newydd Aberpennar, a bydd hynny'n sicrhau y bydd gwasanaethau i bobl yn y gymuned honno yn ddiogel ac yn gynaliadwy am flynyddoedd i ddod.

Cwestiynau gan arweinwyr y pleidiau nawr. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Gerry Adams.

A wnewch chi ddiswyddo'r prif chwip?

Mae'n ddrwg gennyf i, ni wnes innau glywed, ychwaith. A phe gallai arweinydd plaid Brexit fod yn ddistaw, yna efallai y gallem ni fod wedi clywed y cwestiwn.

A wnewch chi ddiswyddo'r prif chwip?

Na wnaf.

Bu'n rhaid i'ch rhagflaenydd wynebu sefyllfa debyg, wrth gwrs, pan ymgyrchodd Leighton Andrews yn erbyn cau ysgol yn ei etholaeth ef. Fe wnaeth ef ymddiswyddo wedyn. Mae'r tebygrwydd rhwng y ddau achos yn llawer mwy trawiadol nag unrhyw wahaniaethau, er bod y brotest honno y tu allan i'r Senedd, nid yn yr etholaeth.

Mae'r ffynhonnell Lafur a ddyfynnwyd gan y BBC heddiw yn dweud bod hwn yn achos amlwg o dorri cod y gweinidogion. Nawr, rwy'n deall yn llwyr pam mae Aelodau meinciau cefn Llafur yn dymuno ymgyrchu yn erbyn cau cyfleusterau iechyd o dan eich Llywodraeth chi, ond does bosib nad yw sefyllfa Gweinidogion yn wahanol. Mae'n rhaid i atebolrwydd am y gwasanaeth iechyd fod gyda Gweinidogion yn gyfunol yn Llywodraeth Cymru, neu beth yw diben Llywodraeth Cymru fel arall? A thrwy geisio ei chael hi bob ffordd, trwy orfodi gorchymyn hunanwadu pan ddaw'n fater o ymyrraeth weinidogol yn achos adran damweiniau ac achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg, ond rhoi rhwydd hynt i Weinidogion pan fo'n wleidyddol gyfleus i ymyrryd o ran materion etholaeth, rydych chi'n erydu ymddiriedaeth mewn gwleidyddiaeth ac yn y sefydliad hwn. Felly, gofynnaf i chi eto, Prif Weinidog: a wnewch chi ddiswyddo'r prif chwip o'r Llywodraeth, neu a ydych chi'n dweud bod yr hyn y mae hi wedi ei ddweud am gau'r ward yn adlewyrchu polisi'r Llywodraeth erbyn hyn?

Wel, Llywydd, nid wyf i'n aml wedi clywed mwy o lol yn cael ei siarad yn y Cynulliad hwn. Nawr, fe es i'r drafferth o ddod â chod y gweinidogion gyda mi. Nid wyf i'n tybio bod yr Aelod wedi mynd i'r drafferth i'w ddarllen; nid yw'n hoff o fanylion, fel y gwyddom. Ond gadewch i mi ei ymgyfarwyddo â manylion cod y gweinidogion. Dyma ni—mae'n gruddfan at y syniad o gael ei hysbysu fel y gall ofyn cwestiwn gwell y tro nesaf oherwydd mai ei gwestiwn y prynhawn yma yn—. Y funud yr edrychwch chi ar god y gweinidogion, byddwch yn gweld nad oes dim sylwedd i'w gwestiwn o gwbl. Dyma baragraff 4.7 yng nghod y gweinidogion:

'Mae rhwydd hynt i'r Gweinidogion fynegi barn am faterion etholaethol'.

Cânt wneud hynny drwy ysgrifennu at y Gweinidog cyfrifol, drwy arwain dirprwyaethau neu drwy gyfweliad personol. Mae'r hyn a wnaeth yr Aelod dros Fro Morgannwg yn gwbl gyson â chod y gweinidogion. Rwy'n gwybod hynny gan fy mod i wedi mynd i'r drafferth i'w wirio cyn y prynhawn yma. A gadewch i mi ddweud hyn wrthych chi: nid ydych chi'n Weinidog yn y Llywodraeth am 20 mlynedd o ddatganoli heb ddeall yr hyn y cewch ac na chewch ei wneud yn eich swyddogaethau etholaethol a gweinidogol, ac mae gan yr Aelod dros Fro Morgannwg well dealltwriaeth yn ei bys bach o'r gonestrwydd a'r gwedduster sy'n ofynnol gan Weinidogion nag y mae ei gwestiwn ef y prynhawn yma yn ei ddangos am ennyd.

Do, fe wnes i fanteisio ar y cyfle i ddarllen cod y gweinidogion, ac mae'n eithaf eglur yng nghod y gweinidogion na chaiff Gweinidogion ymgyrchu yn erbyn polisi'r Llywodraeth. Roedd cau'r ward hon yn ganlyniad uniongyrchol i bolisi eich Llywodraeth chi. Dyna'r pwynt. Rydych chi mewn perygl, o ran y GIG, o droi safonau dwbl yn gelfyddyd, o'i chael hi un ffordd fel Llywodraeth a'r ffordd arall fel gwrthblaid. Eich polisi chi arweiniodd at y cau arfaethedig hwn. Mae'r prif chwip yn ymgyrchu yn erbyn polisi eich Llywodraeth eich hun. Mewn Seneddau eraill, mewn cyd-destunau eraill, fel prif chwip, byddai'n rhaid iddi gael gair llym gyda'i hun; cymryd y chwip oddi wrthi ei hun efallai. Ni allech chi wneud y peth i fyny, Prif Weinidog, heblaw eich bod chi yn gwneud hynny, dro ar ôl tro, pan fydd hi'n wleidyddol gyfleus i wneud hynny. Beth yn y byd ddigwyddodd i gydgyfrifoldeb?

Wel, y gwir, Llywydd, yw nad wyf i'n ei wneud i fyny, ond mae e'n sicr yn gwneud hynny. Nid oes unrhyw wrthdaro o gwbl. Mae cod y gweinidogion—. Llywydd, gadewch i mi esbonio i'r Aelod dim ond un waith eto. Yr hyn sydd wrth wraidd cod y gweinidogion yw hyn: ni ddylai etholwyr unrhyw un fod o dan anfantais oherwydd bod eu Haelod etholedig yn Weinidog; ni ddylai etholwyr unrhyw un fod o dan anfantais oherwydd bod eu Haelod etholedig yn Weinidog, ac mae Gweinidogion yn gwbl rydd, o ran y cod, i ymddwyn fel y gwnaeth yr Aelod dros Fro Morgannwg y tro hwn.

Bum gwaith ar wahân yn ystod cyfnod y sefydliad hwn, mae etholwyr yn y rhan honno o Gymru wedi cael cyfle i ddewis eu cynrychiolydd, ac maen nhw wedi dewis yr un person bob tro. Rwy'n credu y byddan nhw'n parhau i wneud hynny, gan eu bod nhw'n gwybod ei bod hi'n deall y ffordd orau iddi gynrychioli eu buddiannau a bod yn Weinidog, ac yn Weinidog effeithiol iawn yn Llywodraeth Cymru, ac nid oes dim byd o gwbl a ddywedwyd y prynhawn yma yn bwrw unrhyw amheuaeth o gwbl ar ei gweithredoedd.

Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, pa gamau penodol y mae eich Llywodraeth yn eu cymryd nawr i gynorthwyo'r mwy na 12,000 o oroeswyr cam-drin domestig yng Nghymru?

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn pwysig yna. Mae Llywodraeth Cymru wedi cymryd cyfres o gamau, yn dilyn hynt Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015 a roddwyd ar y llyfr statud yn y fan yma. Rydym ni wedi hyfforddi'r nifer fwyaf erioed o staff mewn gwasanaethau cyhoeddus i wneud yn siŵr eu bod nhw'n gallu gofyn a gweithredu, fel y dywedwn, i wneud yn siŵr bod pobl yn cydnabod potensial trais yn y cartref, i ofyn i bobl a yw hynny wedi bod yn rhan o'u profiad ac yna i weithredu arno. Rydym ni wedi darparu cyllid, ar gyfer hyfforddi gweithwyr sector cyhoeddus, ond hefyd ar gyfer gwasanaethau pobl sy'n eu canfod eu hunain yn ddioddefwyr trais domestig. Fel y bydd yr Aelod yn gwybod, lansiwyd pedwerydd cam ymgyrch ymwybyddiaeth lwyddiannus iawn ar reolaeth gymhellol ddechrau'r flwyddyn eleni, ac edrychwn ymlaen at weld yr ymgyrch honno yn llwyddo ymhellach y tu hwnt i'r llwyddiant a ddangosodd yn 2019.

Wrth gwrs, Prif Weinidog, mae pedair blynedd wedi mynd heibio ers i Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015 ddod i rym. Gofynnais i chi yn gynharach am ba gamau penodol y mae eich Llywodraeth yn eu cymryd nawr i gefnogi goroeswyr, oherwydd, ddiwedd y llynedd, gwnaeth adroddiad Archwilydd Cyffredinol Cymru ar gam-drin domestig sawl argymhelliad ar wella gwasanaethau i bobl sy'n dioddef cam-drin domestig. Nawr, yn hollbwysig wrth ddarparu'r cymorth cywir mae mapio darlun cywir o'r ddarpariaeth o wasanaethau a sicrhau llwybr cymorth ar y cyd, fel nad oes yn rhaid i oroeswyr lywio system gymhleth a thameidiog.

Dywedodd yr Archwilydd Cyffredinol bod loteri cod post o ran darpariaeth, gyda rhai goroeswyr yn dweud eu bod yn cael eu llethu gan nifer yr asiantaethau, tra bod rhai'n syrthio drwy'r bylchau, ac mae rhai wedi hysbysu am anghysondebau mewn gwybodaeth gan wahanol asiantaethau. O bryder mawr oedd y 431 o oroeswyr nad oedden nhw'n gallu cael gafael ar loches. Nawr, yn fuan ar ôl cyhoeddi'r adroddiad, dywedodd eich Llywodraeth chi ei bod yn croesawu'r adroddiad a'i argymhellion, ond bod angen amser arnoch chi i fyfyrio ar yr argymhellion hynny. A allwch chi ddweud wrthym ni, felly, pryd y byddwch chi'n ymateb i'r adroddiad hwn, o gofio eich bod chi wedi cael bron i dri mis i ymateb iddo? Ac a allwch chi roi syniad i ni hefyd o'r hyn y byddwch chi'n ei wneud yn wahanol fel Llywodraeth yng ngoleuni'r adroddiad arbennig hwn?

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiynau dilynol pwysig hynna. Mae ymateb y Llywodraeth i'r adroddiad eisoes wedi dechrau cael ei lunio. Byddwn yn tynnu'r holl wahanol linynnau at ei gilydd mewn ffordd fwy ffurfiol, ond dangosodd adroddiad chwarterol y cynghorwyr cenedlaethol, a oedd yn gais gan y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau—bod ein cynghorwyr cenedlaethol, y ddau ohonyn nhw, yn cyhoeddi eu hadroddiadau ar Lywodraeth Cymru bob chwarter nawr, nid yn unig bob blwyddyn—dangosodd eu hadroddiad chwarterol ym mis Rhagfyr gyfres o gamau y maen nhw a Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ymateb i rai o'r pwyntiau pwysig hynny yn adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru, yn enwedig ynghylch cymhlethdod, yn enwedig am yr anhawster y gall unigolion ei gael wrth lywio eu ffordd i le y gallai cymorth fod ar gael iddyn nhw. Mae'r adroddiad chwarterol hwnnw yn dangos y gweithgarwch ychwanegol a gyflawnwyd ar gydweithredu rhanbarthol ac ar gysoni cyfrifoldebau sydd wedi eu datganoli ac nad ydyn nhw wedi eu datganoli. Mae'n dangos tri gweithdy sy'n cael eu cynnal ym mis Ionawr a mis Mawrth eleni, gyda phob un o'r rhain yn cael ei gadeirio gan un o'r cynghorwyr cenedlaethol.

Maen nhw'n adolygu'r holl strategaethau lleol a gyflwynwyd o dan y Ddeddf erbyn hyn. Maen nhw'n gweithio gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru a chomisiynwyr yr heddlu a throseddu er mwyn gwneud yn siŵr y gall yr ymdrechion gwirioneddol sy'n cael eu gwneud gan wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru i ymateb i'r agenda hon gael eu cydgysylltu'n well, a'u symleiddio o safbwynt y defnyddiwr, i wneud yn siŵr bod unrhyw un sydd angen cymorth yn y maes polisi hynod ddifrifol hwn yn gallu dod o hyd i'w ffordd i'r cymorth hwnnw mewn modd mor gyflym ac mor rhwydd â phosibl.

Rwy'n gwerthfawrogi'r ateb yna, Prif Weinidog, ond rwy'n bryderus ynghylch yr oediadau parhaus sy'n gysylltiedig â Deddf 2015, oherwydd mae eich Llywodraeth wedi cymryd dros bedair blynedd erbyn hyn i osod dangosyddion cenedlaethol yn dilyn y Ddeddf benodol honno. Ac rydym ni ar yr ochr hon i'r Siambr eisiau gweithio gyda chi i sicrhau bod y dangosyddion cenedlaethol ac amcanion y cynghorwyr cenedlaethol ar gam-drin domestig yn gwbl briodol. Fodd bynnag, rwy'n pryderu nad yw'n ymddangos bod yr amcanion yn canolbwyntio ar y maes pwysig o helpu i gynyddu hyder dioddefwyr a mynediad at gyfiawnder, yn enwedig gan nad yw pedair menyw o bob pump yn hysbysu'r heddlu eu bod yn cael eu cam-drin. Yn gyffredinol, canfu'r archwilydd cyffredinol mai dim ond 60 y cant o sefydliadau sy'n credu eu bod nhw wedi rhoi mesurau perfformiad priodol ar waith ar gyfer y Ddeddf, a llai na 65 y cant sy'n defnyddio anfodlonrwydd dioddefwyr a goroeswyr i wella gwasanaethau. Prif Weinidog, a allwch chi, felly, roi sicrwydd i ni, a phobl Cymru yn wir, heddiw, y bydd eich Llywodraeth yn gwella cyflymder eich gweithredoedd yng nghyswllt yr agwedd erchyll hon ar fywyd i lawer o bobl yng Nghymru?

Diolchaf i'r Aelod am ei arwydd o gefnogaeth drawsbleidiol yn y fan yma i'r camau sy'n sail i'r Ddeddf, a phopeth y mae'r gwasanaethau cyhoeddus yn ceisio ei wneud. Bu 18 mis ers cyflawni'r gwaith maes a oedd yn sail i adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru, ac rwy'n credu bod cyfres o bethau wedi eu rhoi ar waith ers hynny. Cyfeiriodd adroddiad blynyddol y cynghorwyr cenedlaethol at fomentwm gwirioneddol dros y cyfnod hwnnw. Nid oedd yr un o'r argymhellion yn adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru ar gyfer Llywodraeth Cymru; roedden nhw i gyd yn gamau i ddarparwyr gwasanaethau eu cymryd. Ond hoffwn i roi sicrwydd iddo, ac i bobl yng Nghymru sydd â diddordeb yn hyn, ein bod ni'n parhau, fel Llywodraeth, i fuddsoddi yn y maes hwn refeniw ychwanegol, cyfalaf ychwanegol yn y gyllideb ddrafft gerbron y Cynulliad Cenedlaethol, ac ymateb iddo gyda'r brys y mae'r agenda hon wir yn ei haeddu.

Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.

Prif Weinidog, neithiwr, ychydig filltiroedd i'r de-ddwyrain o'r fan hon, pleidleisiodd cynghorwyr o 18 i 17 i atal maes awyr Bryste rhag ehangu ymhellach gan eu bod nhw'n dweud y byddai'n gwaethygu'r argyfwng hinsawdd. Gyda maes awyr Bryste ar fin cyrraedd ei derfyn o 10 miliwn o deithwyr y flwyddyn nesaf, a yw'r Prif Weinidog yn croesawu'r cyfle hwn i faes awyr Caerdydd ehangu ei deithiau awyr a gwasanaethu teithwyr a fyddai wedi mynd i Fryste fel arall?

Nid ychwanegu at y newid yn yr hinsawdd trwy gael mwy o awyrennau yn yr awyr yw'r cyfle yr wyf i wedi ei weld erioed i faes awyr Caerdydd, Llywydd, ond dargyfeirio teithwyr i Gaerdydd sy'n gorfod teithio y tu hwnt i Gymru ar hyn o bryd, gan ychwanegu at yr ôl-troed carbon wrth iddyn nhw wneud hynny. Ceir cyfleoedd gwirioneddol, os gwnaiff Llywodraeth y DU weithio gyda ni ar yr agenda hon, i alluogi pobl sy'n teithio i Fryste ar hyn o bryd, ond hefyd ymhellach i ffwrdd ar gyfer gwasanaethau teithiau hir o Birmingham neu Fanceinion neu Heathrow, gael y gwasanaethau hynny yma yng Nghymru, nid i ychwanegu at y newid yn yr hinsawdd, ond i atal y teithiau sydd, ar hyn o bryd, yn ychwanegu at y carbon yr ydym ni i gyd yn ei gynhyrchu.

Clywaf yr hyn y mae'r Prif Weinidog yn ei ddweud mewn ymateb, ond o ran y newid yn yr hinsawdd, mae comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wedi dweud

Nid yw'n ymddangos bod y camau y mae'r Llywodraeth yn eu cymryd ar hyn o bryd yn cyfateb i ddatganiad o argyfwng hinsawdd.

Efallai y bydd rhai trethdalwyr yn croesawu hynny o ystyried faint o arian yr ydych chi wedi ei roi i faes awyr Caerdydd; os bydd maes awyr Caerdydd yn ehangu i dderbyn teithiau awyr y mae Bryste yn eu gwahardd, efallai y gall Llywodraeth Cymru, ar ryw adeg, weld enillion o'i harian. Ac os nad yw'r teithiau awyr hynny'n mynd o Fryste, siawns nad yw'n fater o bobl a fyddai fel arall wedi mynd i Fryste, gan gynnwys o orllewin Lloegr a thu hwnt, a allai deithio i Gaerdydd yn lle hynny, gyda'r allyriadau carbon deuocsid y mae hynny'n ei awgrymu, i ddefnyddio teithiau awyr y gallem ni eu cynnig yng Nghaerdydd.

Rydych chi hefyd wedi addo grantiau o £18.8 miliwn i Aston Martin i adeiladu SUVs sy'n defnyddio llawer o betrol ger y maes awyr yn Sain Tathan. Fe wnaethoch hyd yn oed ddathlu'r cyhoeddiad o 4,000 o DBXs petrol y flwyddyn, drwy esgus bod yn James Bond mewn fideo. Sut mae hynny'n cyd-fynd â'ch blaenoriaethau o ran y newid yn yr hinsawdd?

Yn y cyfamser, rydych chi wedi cyhoeddi £140 miliwn o gyllid cyfalaf ar gyfer y newid yn yr hinsawdd, ac eto nid oes gennych chi unrhyw gynlluniau i newid yr £1 biliwn o gyllid refeniw blynyddol a awgrymir y byddai ei angen arnoch i fodloni eich targedau newid hinsawdd. Yn wir, mae'r gyllideb ddrafft yn darparu ar gyfer torri cymhorthdal bysiau y flwyddyn nesaf mewn termau real. Prif Weinidog, gan fod gweithredu effeithiol mor ddrud, a wnewch chi barhau i flaenoriaethu geiriau dros weithredu o ran y newid yn yr hinsawdd?

Wel, Llywydd, oni bai am y ffaith bod dychan mor amlwg wedi marw, efallai y byddech chi'n meddwl bod yr Aelod wedi cael dargyfeiriad hiwmor. Nid oes angen i ni ar yr ochr hon i'r Siambr gymryd gwersi ar y newid yn yr hinsawdd gan blaid sy'n llawn gwadwyr newid yn yr hinsawdd, y mae eu gafael ar ddifrifoldeb y broblem sy'n wynebu'r byd mor anghydnaws â difrifoldeb y mater hwnnw. Mae'r Llywodraeth hon yn gwbl ymrwymedig i chwarae ein rhan i sicrhau ein bod ni'n cymryd y camau y gallwn ni eu cymryd i roi'r blaned hon i'r rhai a ddaw ar ein holau mewn cyflwr na fyddai'n gwneud i ni deimlo cywilydd o'r ffordd yr ydym ni wedi cyflawni ein cyfrifoldebau yn y cyfnod byr y maen nhw'n gorwedd yn ein dwylo. Dyna fyddwn ni'n ei wneud, ac nid wyf i'n credu y byddwn ni'n dod o hyd i lawer o wersi gan ei blaid ef wrth wneud hynny.

Tynnwyd cwestiwn 3 [OAQ55097] yn ôl. Cwestiwn 4, Joyce Watson.

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Daeth adroddiad blynyddol y cynghorwyr cenedlaethol ar drais a cham-drin domestig i'r casgliad bod llawer mwy i'w wneud o hyd i wella bywydau'r rhai sydd mewn perygl, ond bod y Ddeddf a roddwyd ar y llyfr statud gan y Senedd hon yn un o gyflawniadau mwyaf datganoli ac yn arwain gweddill y Deyrnas Unedig.

Ydw, rwy'n cytuno â hynny, ond ddydd Iau diwethaf roeddwn i'n bresennol yn lansiad ymgyrch Cam-drin Rhywiol yw Hyn Llywodraeth Cymru a New Pathways, pryd y lansiodd Jane Hutt, y Gweinidog â chyfrifoldeb, yr ymgyrch honno mewn gwirionedd. Ac roedd yn wych bod mewn ystafell lle'r oedd pawb wedi ymrwymo i gydweithio er mwyn rhoi terfyn ar y tawelwch ynghylch cam-drin rhywiol o ddynion, menywod a phlant, waeth beth fo'u hoed. Hoffwn i ddiolch yn bersonol i'r goroeswyr a fu'n ddigon dewr i rannu eu straeon â ni yn y digwyddiad hwnnw. Nod yr ymgyrch honno yw helpu pobl i adnabod arwyddion cam-drin rhywiol a'u hannog i geisio'r cymorth sydd ei angen arnyn nhw os ydyn nhw'n dioddef unrhyw fath o gamdriniaeth. Prif Weinidog, pa gymorth mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i'r sefydliadau hynny a fydd yn cynorthwyo goroeswyr a allai ddewis, o ganlyniad i'r sesiwn ragorol honno ddydd Iau diwethaf, dod ymlaen nawr a cheisio cymorth?

Llywydd, a gaf i ddiolch i Joyce Watson am hynna ac am y ffordd gyson, dros gynifer o flynyddoedd, y mae hi ei hun wedi siarad am y materion hyn yma yn y Siambr? Ac mae hi'n iawn: mae'n codi gwyleidd-dra gwirioneddol bod mewn digwyddiad pan fo goroeswyr trais a cham-drin domestig a mathau eraill o gam-drin yn y cartref yn adrodd eu hanesion, ac yn gwneud hynny oherwydd eu penderfyniad i annog pobl eraill i fod yn ddigon dewr i wneud hynny hefyd, ac mae'r dull 'gofyn a gweithredu' y cyfeiriais ato yn fy ateb i Paul Davies yn rhan bwysig iawn o hynny.

I ailadrodd ychydig o'r pethau a ddywedais yn gynharach, Llywydd: mae Llywodraeth Cymru wedi dod o hyd i'r adnoddau i hyfforddi 167,500 o weithwyr yn y technegau sy'n ofynnol o dan y Ddeddf. Rydym ni'n ariannu llinell gymorth Byw Heb Ofn gyda £455,000 bob blwyddyn. Yn y chwarter hyd at fis Rhagfyr, derbyniodd y llinell gymorth honno dros 8,000 o alwadau, sydd, rwy'n credu, yn rhyw adlewyrchiad o leiaf o'r llwyddiant a gafodd ymgyrchoedd y llynedd, a gwnaeth gweithwyr ar y llinell gymorth eu hunain bron i 2,000 o alwadau fel camau dilynol ar faterion yr oedd pobl a ffoniodd y llinell gymorth wedi eu codi gyda nhw, i gael y cymorth y cyfeiriodd Paul Davies ato yn gynharach iddyn nhw.

Yn y flwyddyn ariannol hon, byddwn yn darparu dros £200,000 i wasanaeth trais rhywiol Cymru, gan gynnwys hyfforddiant arbenigol i staff a chymorth uniongyrchol i ddioddefwyr trais rhywiol, i wneud yn siŵr bod y bobl a ddaeth i'r digwyddiad y cyfeiriodd Joyce Watson ato—ac sy'n ein helpu ni i wneud yn siŵr bod llais goroeswyr yno bob amser, gan lunio'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud, i wneud yn siŵr bod hynny'n parhau i gael ei gefnogi yma yng Nghymru.

Rydym ni wedi clywed cyfeiriad at adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru o fis Tachwedd diwethaf ar gynnydd o ran gweithredu Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015, a dynnodd sylw at fylchau mewn ymgysylltiad â gwasanaethau arbenigol a goroeswyr yng ngweithrediad y Ddeddf. Yn ôl arolwg troseddu Cymru a Lloegr hyd at fis Mawrth y llynedd—a bydd ffigurau newydd fis nesaf—amcangyfrifir bod 1.6 miliwn o fenywod a 786,000 o ddynion wedi dioddef cael eu cam-drin yn emosiynol, yn ariannol ac yn gorfforol, neu'n gymysgedd o'r tri, mewn cyd-destun domestig. Ac, wrth gwrs, roedd mwyafrif llethol o ddioddefwyr a goroeswyr cam-drin gan bartner neu gyn-bartner yn fenywod, ac mae Cymorth i Fenywod Cymru hefyd wedi nodi bod eu haelodau sy'n gweithio gyda goroeswyr trais rhywiol wedi dweud wrthyn nhw nad yw goroeswyr cam-drin rhywiol yn cael y flaenoriaeth gyfatebol gan gomisiynwyr a gwasanaethau cyhoeddus fel goroeswyr cam-drin domestig. Felly, sut yr ydych chi'n ymateb i'w galwadau hwy, ac i alwadau arbenigwyr eraill yn y maes hwn, i'r diffyg hwnnw gael sylw fel bod y gwaith o gomisiynu'r grant cymorth tai, er enghraifft, yn cwmpasu pob math o drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, yn hytrach na'r rhagdybiaeth ddiofyn sy'n canolbwyntio ar gam-drin domestig?

Wel, Llywydd, rwyf i wedi amlinellu cyfres o ffyrdd y mae Llywodraeth Cymru yn ymateb i'r adroddiad hwnnw ac yn cynorthwyo gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru yn y gwaith y maen nhw'n ei wneud. Awgrymaf i'r Aelod mai ffordd arall y gallai ef a'i blaid helpu yn yr agenda hon fyddai cefnogi adroddiad comisiwn Thomas ar gyfiawnder yng Nghymru yr wythnos diwethaf. Oherwydd mae rhai o'r bylchau sy'n ymddangos mewn gwasanaethau cyhoeddus wrth ymateb i fenywod sy'n hysbysu am drais rhywiol yn y ffordd y mae'r heddlu a'r system cyfiawnder troseddol yn ymateb i'r cwynion hynny, ac mae adroddiad comisiwn Thomas yn amlygu hynny ac yn awgrymu y byddem ni'n gallu sicrhau bod cyfres fwy cydlynol o wasanaethau ar gael pe byddai'r penderfyniadau hynny yn y fan yma yn nwylo'r Senedd etholedig hon. Rwyf i'n cytuno â hynny, a byddai wedi bod o gymorth pe byddai ei blaid ef wedi cytuno â hynny yr wythnos diwethaf hefyd.

Diolchaf i'r Aelod am hynna, Llywydd. Mae llygredd amaethyddol yn effeithio ar iechyd ac ansawdd ein hafonydd, ein llynnoedd a'n nentydd ledled Cymru. Mae dŵr glân yn hanfodol i'n bywydau ni i gyd. Mae'n rhaid i ni gymryd camau cymesur, wedi'u targedu, i fynd i'r afael â'r broblem. Bydd y Gweinidog yn gwneud datganiad ar y ffordd ymlaen yn fuan, yng ngoleuni'r dystiolaeth.

Diolch, Prif Weinidog, am yr ateb yna. Yng ngoleuni'r dystiolaeth a ddaeth ar gael i'r Aelodau yr wythnos diwethaf o gais rhyddid gwybodaeth a sicrhawyd gan Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr gan Cyfoeth Naturiol Cymru, tynnodd y dystiolaeth yr oedden nhw wedi ei chyflwyno i adran y Gweinidog o ran yr asesiad effaith rheoleiddiol sylw at y ffaith y gallai cynigion y Llywodraeth gael canlyniad gwrthnysig a gwaethygu'r broblem ynghylch llygredd a dŵr budr yn mynd i mewn i gyrsiau dŵr. A allwch chi, ar ôl i mi ofyn yr un cwestiwn i chi fis yn ôl, Prif Weinidog, gadarnhau eich bod chi wedi ymgyfarwyddo â'r holl gynigion y mae Llywodraeth Cymru yn siarad amdan nhw, ac y bydd unrhyw ddatganiad y bydd y Gweinidog yn ei wneud yn cael ei wneud ar lawr y Siambr hon, nid mewn cyfnod o doriad, oherwydd difrifoldeb yr hyn sy'n cael ei drafod yn y fan yma? Fel y mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi sôn, yn hytrach na dim ond edrych ar y ddau ddewis yr edrychodd Llywodraeth Cymru arnyn nhw, sef dull 'gwneud dim', neu ymarfer torri a gludo o amgylch parthau perygl nitradau, dylai Llywodraeth Cymru fod wedi ystyried dewisiadau eraill. Mae angen i'r datganiad hwnnw gael ei brofi gan Aelodau yn y Siambr hon, a bod y pryderon hynny gan y rheoleiddiwr ei hun yn cael eu cymryd i ystyriaeth.

Wel, Llywydd, gallaf roi sicrwydd i'r Aelod y cymerwyd pryderon y rheoleiddiwr i ystyriaeth. Dyna pam y gofynnwyd iddyn nhw rannu yn yr ymdrech o adolygu'r asesiad effaith rheoleiddiol drafft, ynghyd â rhanddeiliaid eraill, a phan gaiff y rheoliadau eu cyhoeddi, bydd asesiad effaith rheoleiddiol terfynol yn cael ei gyhoeddi ochr yn ochr ag ef i Aelodau yn y fan yma ei weld. Y rheswm pam mae rheoliadau'n angenrheidiol yw ein bod ni'n parhau, wythnos ar ôl wythnos, i weld achosion o lygredd amaethyddol yma yng Nghymru. Nid yw hynny'n dderbyniol; mae'n niweidio bioamrywiaeth, mae'n niweidio iechyd y cyhoedd, mae'n niweidio incwm ffermydd, mae'n niweidio dŵr yfed, ac mae'n rhaid i ni weithredu. Bydd y pwyntiau a wnaed gan y rheoleiddiwr yn cael eu hadlewyrchu yn yr asesiad effaith rheoleiddiol, a bydd digon o gyfle i Aelodau yn y fan yma holi Gweinidogion amdano ar ôl iddo gael ei gyhoeddi ac iddynt hwythau gael cyfle i'w ystyried.

Nid oes neb wedi cwestiynu pa un a oes angen rheoleiddio. Y cwestiwn yn y fan yma, wrth gwrs, yw cymesuredd y rheoliadau hynny. Nid yw Cyfoeth Naturiol Cymru, hyd yn oed, yn cytuno â dull eich Gweinidog ar gyfer dynodiad Cymru gyfan, ac mae'n sicr wedi bod yn fater o bryder a gohebiaeth i nifer enfawr o'm hetholwyr.

Fe godais gwestiynau difrifol gyda'r Gweinidog yr wythnos diwethaf, yn ystod cwestiynau, am y sail dystiolaeth y mae'r cynigion yr ydym ni wedi eu gweld hyd yn hyn yn seiliedig arnyn nhw. Rydym ni wir angen cyfle, rwy'n credu, pan gaiff y rheoliadau terfynol eu cyflwyno, i brofi'r rheini'n drwyadl iawn yma yn y Siambr hon. Dywedasoch wrthym y bydd datganiad yn cael ei wneud yn fuan. Hoffwn feddwl nad yw'r Llywodraeth hon mor sinigaidd ag i lithro datganiad ysgrifenedig allan yn ystod hanner tymor. Dylem ni, o leiaf, er mwyn sicrhau tryloywder ac atebolrwydd, gael datganiad llafar yn y fan yma. Byddai unrhyw beth yn llai na hynny yn fater o esgeulustod, a dweud y gwir, ac ni fyddai'n dderbyniol. Hwn yw'r  mater unigol yr wyf i wedi cael y mwyaf o ohebiaeth yn ei gylch oddi wrth fy etholwyr ers misoedd lawer iawn. Os byddwch chi'n ceisio ei wneud yn y ffordd honno, rwy'n credu y byddai hynny'n wrthun.

Wel, Llywydd, bydd digon o gyfle i Aelodau yn y fan yma ofyn cwestiynau a chodi pryderon, fel y mae Aelodau yn ei wneud yma y prynhawn yma. Ni fydd unrhyw ddiffyg cyfle i Aelodau wneud eu gwaith o graffu ar Weinidogion a'u holi.

Ar fater parthau perygl nitradau, sawl gwaith pan fy mod i wedi ateb cwestiynau yn y fan yma yr wyf i wedi cael pregeth gan Aelodau Plaid Cymru ar barchu cyngor Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd. Bydd yr Aelod wedi gweld cyngor y Pwyllgor ar 23 Ionawr 2020, yn ei ddogfen 'Land use: Policies for a Net Zero UK'. Y polisi cyntaf un y mae'n dweud bod yn rhaid i ni ei gyflwyno yw arferion ffermio carbon isel. Mae'n dweud bod yn rhaid ymestyn parthau perygl nitradau cyn 2023 i gynnwys y Deyrnas Unedig gyfan.

Nawr, mae'n ysgwyd ei ben yn y fan yna, gan ei fod eisiau bod yn ddetholus. Rydych chi'n gweld, mae ef eisiau rhoi pregeth i mi ynglŷn â gwneud yn siŵr bod y Llywodraeth hon yn cymryd y cyngor ac yn gweithredu arno, ac yna'n ein cyhuddo ni o beidio â gweithredu'n ddigon cyflym arno, ond pan nad yw'n hoffi eu cyngor, mae eisiau i ni ei wrthod. Ni fyddwn yn gwneud hynny, Llywydd. Rydym ni'n dibynnu ar gyngor Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd, ac mae eu cyngor ar y mater hwn yn eglur ac yn bendant.

Rwyf i wedi ysgrifennu at Weinidog yr amgylchedd yn gofyn am gyfarfod gydag aelodau ffermio NFU Cymru i drafod y rheoliadau hyn, ac rwy'n aros am ymateb. Rwy'n credu bod y cwestiynau heddiw yn dangos bod angen craffu ar y rheoliadau hyn. Rwyf i wedi cynnal cyfarfodydd gydag aelodau NFU Caerffili a chydag Undeb Amaethwyr Cymru i drafod eu pryderon. Ar ffermydd llai, fel y rhai ym Medwas a Llanbradach, byddai'r rheoliadau, fel y'u cynigiwyd yn wreiddiol, yn achosi baich ariannol annioddefol.

Fodd bynnag, mae angen i ni hefyd fynd i'r afael â phroblemau fel y gwaith gwasgaru slyri ar raddfa ddiwydiannol sy'n cael ei redeg gan Grŵp Bryn ar Fferm Gelliargwellt Uchaf sy'n achosi problemau i bobl yng Ngelligaer a Phen-y-Bryn. Rwyf i wedi cyfarfod â Cyfoeth Naturiol Cymru a chyngor Caerffili, ac maen nhw'n teimlo bod bwlch yn y rheoliadau yno sy'n eu hatal rhag cymryd camau yn yr achosion hynny.

Felly, rwy'n credu bod angen i ni ddod o hyd i gydbwysedd—cydbwysedd synhwyrol—rhwng peidio â rhoi'r ffermydd hynny fel Bedwas a Llanbradach dan anfantais a'u niweidio ac ymdrin â ffermydd graddfa ddiwydiannol fel Fferm Gelliargwellt Uchaf. A all y Prif Weinidog roi syniad i ni o sut y gellir sicrhau cydbwysedd synhwyrol?

Diolchaf i Hefin David am hynna. Mae'n iawn, wrth gwrs: Rydym ni eisiau dull cytbwys a chymesur. Ond, y ffordd yr ydych chi'n cael cydbwysedd a chymesuredd yn y fan yma yw cael un llyfr rheolau yr ydych chi'n ei gymhwyso'n wahaniaethol wedyn o dan wahanol amgylchiadau gwahanol fathau a natur o ffermydd. Dyna y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio arno, a phan fyddwn ni'n barod i gyhoeddi'r rheoliadau, dyna fydd yr Aelod yn ei weld. Ond nid yw'n fater o un rheol sy'n addas i bawb. Mae'n gyfres sengl a chyffredin o reolau, ond bydd y ffordd y byddwch chi'n eu cymhwyso yn gymesur ac yn gytbwys, a bydd yn adlewyrchu anghenion ac amgylchiadau ffermydd penodol ac i ba raddau y maen nhw'n gwneud gyfraniad at y broblem real iawn o lygredd amaethyddol.

Diolch i'r Aelod am hynna. Nid Llywodraeth Cymru yn unig sydd yn asesu trefniadau ymyrraeth. Canlyniad y strwythur tridarn ydyn nhw, sy'n cynnwys Llywodraeth Cymru, Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru a Swyddfa Archwilio Cymru. Mae'r fforwm hwnnw'n cyfarfod ddwywaith y flwyddyn i ystyried ystod eang o wybodaeth, i lywio'r asesiad o ymyrraeth y mae Llywodraeth Cymru yn gweithredu arno wedyn.

Rwy'n ddiolchgar iawn am eich ymateb, Prif Weinidog. Mae'n siŵr eich bod yn ymwybodol ein bod ni yn y bumed flwyddyn o fesurau arbennig o ran Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn y gogledd. Ac, mewn nifer o ffyrdd, mae pobl yn teimlo bod ymadawiad diweddar y prif weithredwr yn mynd â ni'n ôl i'r cychwyn o ran y gwelliant y mae angen i ni ei weld yn ein gwasanaethau iechyd meddwl. 

Rydych chi'n cyfeirio at y trefniadau tridarn o ran adolygu'r lefelau ymyrraeth ar gyfer sefydliadau'r GIG. Pa ystyriaeth a roddir yn y cyfarfodydd arbennig hynny pan geir adroddiadau sy'n amlwg yn cael eu cadw gan y bwrdd iechyd, sy'n adroddiadau beirniadol—roedd adroddiad annibynnol ar therapïau seicolegol—nad oedd yn cael eu rhannu â naill ai Swyddfa Archwilio Cymru na Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru, er mwyn eu cynorthwyo i roi gwybodaeth i Lywodraeth Cymru, a rhoi cyngor i Lywodraeth Cymru ar lefel yr ymyrraeth yn y gogledd? Rwy'n bryderus iawn am hynny. Rwyf wedi cael cadarnhad ysgrifenedig na chafodd y wybodaeth honno ei rhannu. Mae hyn yn hanfodol os ydym ni am sicrhau bod y sefydliad hwn yn y gogledd yn cael ei roi yn ôl mewn trefn, er mwyn iddo allu rhoi i gleifion y lefel o wasanaeth y maen nhw'n ei haeddu.

Felly, pa gamau fydd eich Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau, pan fydd adroddiadau o'r fath yn cael eu cyhoeddi yn y dyfodol, eu bod bob amser yn cael eu rhannu gyda'r sefydliadau hynny sy'n rhoi cyngor i chi ar y trefniadau mesurau arbennig?

Diolchaf i'r Aelod am hynna. Fel y dywedais yr wythnos diwethaf yn y Siambr, yr oedd yr adolygiad o therapïau seicolegol yn adolygiad a gomisiynwyd gan y bwrdd iechyd ei hun, ac a gynhaliwyd yn annibynnol i sicrhau bod y bwrdd iechyd yn cael yr wybodaeth orau. A'm dealltwriaeth i yw mai bwriad y bwrdd iechyd oedd cyhoeddi'r adroddiad hwnnw ar ôl iddyn nhw gael cyfle priodol i graffu arno a bod yn barod i ymateb iddo.

A lle rwy'n cytuno'n llwyr â Darren Millar yw y dylai'r adroddiad gael ei gyhoeddi, ac yna mae'n rhaid i'r adroddiad hwnnw fod ar gael i'r cyfarfodydd tridarn sy'n barnu ar ba un a ddylid lleihau statws uwchgyfeirio, fel y bu mewn dau fwrdd iechyd yng Nghymru yn ddiweddar, pa un a yw'r bwrdd iechyd angen ymyrraeth a chymorth pellach, neu pa un a ddylid gadael pethau fel y maen nhw, fel y maen nhw'n ei wneud gyda saith o'r 11 bwrdd iechyd yng Nghymru sydd ar y lefel isaf o ymyrraeth. I wneud y penderfyniadau hynny, maen nhw angen yr ystod ehangaf posibl o wybodaeth, a dylai adroddiadau o'r math hwn—pan fydd y bwrdd iechyd mewn sefyllfa i'w cyhoeddi, wrth gwrs, fod ar gael iddynt.

Diolch i Huw Irranca-Davies am hynna. Bydd y Bil bysiau, bydd yn cael ei gyflwyno gan Lywodraeth Cymru yn ddiweddarach yn y tymor hwn, yn caniatáu i awdurdodau lleol gynllunio gwasanaethau er budd y cyhoedd ac i sbarduno'r galw am wasanaethau bysiau yng Nghymoedd y de a mannau eraill yng Nghymru.

Bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol nad oes gennyf i, na llawer o fy nghyd-aelodau yn y fan yma sydd o gymoedd y De—y dewisiadau ar gyfer trenau mewn llawer o'r cymoedd hyn; y bws yw'r un allweddol bwysig os ydym ni eisiau annog pobl i wneud y newid moddol hwnnw i gludiant cyhoeddus, gyda'r cynnydd mewn newid yn yr hinsawdd, ond ffordd wahanol o deithio hefyd. Ond y realiti, rwy'n credu, yw na allwn ni wneud hynny oni bai ein bod yn gwrthdroi'r dadreoleiddio trychinebus o fysiau a ddigwyddodd ddegawdau yn ôl, a'n bod ni'n gallu rhoi ar waith, ochr yn ochr â metro'r de, y math o rwydwaith o fysiau cynlluniedig, strategol a lleol, a fydd yn gallu mynd â phobl i'r gwaith ar amser, i'w hapwyntiad yn yr ysbyty, ac i'r feddygfa, ac i gymdeithasu, ac i ymdrin ag ynysigrwydd hefyd.

Felly, hoffwn ofyn iddo beth yw ei farn ef ynghylch y sefyllfa sy'n dod i'r amlwg o amgylch cyfundrefn sydd wedi'i chynllunio'n well, a gwrthdroi'r dadreoleiddio a welsom. Ac a gaf i ofyn iddo hefyd, nawr ein bod wedi cael cyhoeddiad gan Brif Weinidog y DU ar y cannoedd o filiynau o bunnoedd a allai fod yma ar gyfer HS2, ac o beth rwy'n deall, gallai fod arian ychwanegol ar gyfer bysiau yn Lloegr, a yw Llywodraeth Cymru wedi cael gwybod pa un a fydd gennym ni swm canlyniadol yn unol â fformiwla Barnett y gellir ei drosglwyddo i drafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru?

Diolch i'r Aelod am hynna. Rwyf i'n cytuno'n llwyr gydag ef—methiant fu'r arbrawf dadreoleiddio gwasanaethau bysiau a gynhaliwyd dros y 30 mlynedd diwethaf. Byddwn yn cyflwyno Bil yn y Cynulliad hwn a fydd yn rhoi lles y cyhoedd yn ôl wrth wraidd y ffordd y mae buddsoddiad cyhoeddus mewn gwasanaethau bws yn cael ei wneud yng Nghymru, gan ganiatáu iddyn nhw—yr awdurdodau lleol, hynny yw—allu rheoli trwyddedau a gyflwynir, i gael mwy o ddylanwad democrataidd a rheolaeth ar lwybrau strategol a lleol. Bydd y Bil ar lywodraeth leol y bydd fy nghydweithiwr Julie James yn ei arwain drwy'r Cynulliad yn rhoi galluoedd newydd i awdurdodau lleol ddod at ei gilydd i gynllunio cludiant ar gyfer eu hardal. Ac, wrth gwrs, mae llawer mwy o bobl yn defnyddio'r bws yng Nghymru na sy'n defnyddio'r trên, a dyna pam y bydd gennym ddeddfwriaeth yn y Cynulliad hwn i roi gwasanaethau bws yn ôl lle y dylen nhw fod—o dan reolaeth awdurdodau cyhoeddus, yn cael eu rhedeg er budd pobl ac nid er elw.

Cyn belled ag y mae cyhoeddiad heddiw yn y cwestiwn, nid oes gennym unrhyw sicrwydd o gwbl gan Lywodraeth y DU o ran a fydd unrhyw gyllid yn llifo i Gymru, naill ai o ran y cyhoeddiad a wneir ar fysiau, nac o ran y cyhoeddiad HS2. Wrth gwrs, mae'n rhaid i arian ddod i Gymru. Bydd Aelodau yn y fan yma yn gyfarwydd iawn â'r ffigurau: mae gennym ni 11 y cant o'r trac, 20 y cant o groesfannau rheilffordd—fel yr oedd aelodau'n trafod yn y fan yma yr wythnos diwethaf—ac rydym ni wedi cael 2 y cant o'r cyllid, dros y 10 mlynedd diwethaf. Mae angen i ladrad trenau y Torïaid yng Nghymru ddod i ben, Llywydd, ac edrychwn ymlaen at glywed ar ôl heddiw fod y lladrad trenau hwnnw'n dod i ben.

Diolch i'r Aelod am hynna. Mae'r rhaglen yn canolbwyntio ar fesurau ymarferol i wella profiad preswylwyr cartrefi gofal, er enghraifft, drwy atal codymau, lleihau briwiau pwyso a gwella gofal dementia. Mae'n buddsoddi yn sgiliau a galluoedd staff mewn cartrefi gofal, o reolwyr profiadol i weithwyr sydd newydd eu recriwtio ar ddechrau eu gyrfaoedd.

Diolch. Mae'r cynllun gwella iechyd y geg Gwên am Byth yn rhan annatod o raglen gwella cartrefi gofal Cymru. Mae'r cynllun yn rhoi hyfforddiant i staff yng ngofal y geg, cynhelir asesiadau risg llafar, sy'n arwain at gynllun gofal unigol, a bydd y preswylwyr yn cael adnoddau gofal y geg priodol ar gyfer eu cynllun gofal, megis brwsh dannedd a phast dannedd â fflworid uchel. Canfûm, ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2019, fod 10,228 o breswylwyr mewn 287 o gartrefi yn cymryd rhan lawn yn y rhaglen. Fodd bynnag, dim ond 55 y cant oedd yn darparu cynllun gofal y geg. Pa gamau fyddwch chi yn eu cymryd i sicrhau bod iechyd y geg y 4,558 o unigolion nad oes ganddynt gynllun iechyd gofal y geg ar waith, sydd yn ôl pob tebyg yn cymryd rhan yn y rhaglen hon—y byddan nhw'n cael y driniaeth hon mewn gwirionedd?

Diolch i'r Aelod am dynnu sylw at y rhaglen Gwên am Byth, rhaglen bwysig iawn gan Lywodraeth Cymru. Deilliodd y rhaglen o waith gan Sarah Rochira, y Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru blaenorol, ac roedd ei hadroddiad, fe gofiwch, yn canolbwyntio ar y pethau bach iawn sy'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol ym mywydau preswylwyr cartrefi gofal. A thynnodd hi sylw at y gwasanaethau gofal sylfaenol elfennol hynny—offthalmoleg, gwasanaethau deintyddol—a'r rhaglen Gwên am Byth yw canlyniad hynny. Cafodd ei roi ar brawf mewn cartrefi gofal a gyda'r gwasanaethau deintyddol cymunedol, ac erbyn hyn mae gennym ni becyn cymorth cenedlaethol ar gyfer iechyd y geg. Cyhoeddodd fy nghyd-Aelod Vaughan Gething gyllid ychwanegol ar gyfer y rhaglen hon ddiwedd y llynedd, gan y profwyd ei bod yn llwyddiant, mae'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol ym mywydau'r preswylwyr cartrefi gofal hynny, ac rydym ni eisiau ei gweld yn digwydd ym mhob cartref gofal yng Nghymru.

Diolch i Rhun ap Iorwerth am y cwestiwn. Llywydd, mae gan Lywodraeth Cymru gontract gyda Phrifysgol Bangor i ddarparu gwasanaethau arolygon môr tan 2021. Fe wnaeth y contract hwn helpu i sicrhau dyfodol llong ymchwil y Prince Madog yng Nghymru.

A dwi yn ddiolchgar iawn am ymateb y Llywodraeth pan wnes i dynnu sylw Gweinidogion at y peryg y gallai capasiti y Prince Madog i wneud gwaith ymchwil morol gael ei golli oherwydd y pryderon am ddyfodol y llong, sydd â'i chartref, wrth gwrs, ym Mhorthaethwy, yn fy etholaeth i. Mae'r cytundeb 100 niwrnod o waith yna yn sicr wedi bod yn allweddol o ran sicrhau dyfodol y llong yn y byrdymor, ond mi hoffwn i dynnu sylw'r Prif Weinidog at y ffaith bod 2021 ddim yn bell iawn i ffwrdd erbyn hyn, a bod angen rŵan i weithio i sicrhau dyfodol hirdymor.

Mi hoffwn i wneud apêl yn fan hyn am addewid gan y Llywodraeth i ymrwymo rŵan i drafodaethau ynglŷn ag ymestyn y cytundeb, a all wneud gwaith ymchwil ecolegol, ynni, bwyd allweddol am flynyddoedd i ddod, achos mae'r cloc yn tician ac mae yna rôl allweddol i'r Llywodraeth yn sicrhau'r dyfodol hirdymor yna.

Llywydd, diolch i Rhun ap Iorwerth am y cwestiwn yna a diolch am y wybodaeth roddodd e i ni yn ôl yn 2019 am ddyfodol y Prince Madog. Ges i gyfle i ymweld â'r llong nôl fis Awst diwethaf am y trydydd tro, dwi'n meddwl, ac i gwrdd â phobl sy'n gweithio yn y maes yna. Maen nhw mor frwdfrydig ac maen nhw mor awyddus i gario ymlaen i wneud y gwaith maen nhw'n ei wneud.

Mae'r contract sydd gyda ni ar hyn o bryd—ni jest yn chwarter cyntaf y contract. Dwi'n clywed beth mae Rhun ap Iorwerth yn ei ddweud: mae'r cloc yn mynd ymlaen, a dwi'n siŵr bydd pobl yn y brifysgol yn cydnabod y ffaith ein bod ni wedi gweithio yn agosach gyda nhw. Rydyn ni eisiau cario ymlaen i wneud hynny, ac rydyn ni eisiau cynllunio gyda nhw ar gyfer gwasanaeth sy'n mynd i'n helpu ni yng Nghymru tuag at 2021, a thu hwnt i hynny hefyd.

Diolch i'r Prif Weinidog. 

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hwnnw—Rebecca Evans. 

Mae un newid i fusnes yr wythnos hon. Mae'r Pwyllgor Busnes wedi cytuno y bydd dadl y Ceidwadwyr yfory'n cael ei chynnal yn syth ar ôl y cwestiynau i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

A gaf i alw am ddatganiad gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ar gynlluniau tocynnau trên rhatach yma yng Nghymru? Bydd y Gweinidog yn ymwybodol bod Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi cyflwyno cerdyn gostyngiad rheilffyrdd i gyn-filwyr yn Lloegr, ac rwy'n gwybod bod cyn-filwyr ledled Cymru yn gofyn a fydd cerdyn tebyg ar gael iddyn nhw yma yng Nghymru. Rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi gwneud llawer iawn o waith i geisio cefnogi cymuned y cyn-filwyr, ac rwyf yn eich canmol am hynny, ac rwyf eisiau cael rhywfaint o eglurder ynghylch a fydd cyn-filwyr yma yn cael yr un fraint, fel y bydd yn digwydd yn Lloegr, ar ôl i'r cerdyn penodol hwn gael ei gyflwyno?

Rwy'n ddiolchgar i Darren Millar am godi'r mater hwn, ac rwy'n gwybod bod Gweinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru yn trafod ar hyn o bryd gyda'r Adran Drafnidiaeth yn Lloegr i ddeall y cynllun arfaethedig yn well a sut y gallai weithio, ac yna yn amlwg i roi ystyriaeth i'r mater yma. Ac yn amlwg bydd yr Aelod yn ymwybodol bod gennym ni gynnig mwy hael i gyn-filwyr sy'n defnyddio ein gwasanaethau bws yma yng Nghymru.

Ers codi'r diffyg cefnogaeth i blant niwroamrywiol, mae llawer o bobl yr effeithiwyd arnynt wedi cysylltu â mi. Mae pobl yn mynd yn fwyfwy rhwystredig gyda'r system. Mae'r darlun sy'n cael ei greu gan y bobl sy'n ceisio cael cymorth ar gyfer ADHD, awtistiaeth a materion tebyg yn un annymunol, a dweud y gwir. Yr unig gasgliad y gallwn ni ddod iddo yw bod pobl, a phlant yn arbennig, yn cael eu siomi ar raddfa enfawr.

Hoffwn i godi pwyntiau gyda chi heddiw y mae cydlynydd anghenion dysgu ychwanegol wedi'u gwneud gyda mi. Mae'n dweud bod ei swydd bellach wedi dod, ac rwy'n dyfynnu, yn 'amhosibl ei rheoli' oherwydd y fiwrocratiaeth sy'n gysylltiedig â cheisio cael cymorth i blant. Mae un atgyfeiriad yn cymryd hanner diwrnod ar y system borthol newydd, a gafodd ei chynllunio i wneud pethau'n haws. Mae wedi cyflawni'r gwrthwyneb yn llwyr. Mae plant sy'n bodloni'r meini prawf ar gyfer lleoliadau yn cael gwybod bod angen iddyn nhw aros dau dymor i'r cynlluniau hynny fod yn eu lle. Mae hyn yn golygu bod plant yn treulio mwy o amser mewn amgylchedd sy'n achosi trawma iddyn nhw oherwydd natur or-synhwyraidd a gorlawn dosbarthiadau prif ffrwd. Nid oes cymorth i blant ar y sbectrwm yn Rhondda Cynon Taf tan flwyddyn y dosbarth derbyn, sy'n golygu nad oes dewis arall heblaw addysg prif ffrwd. Cafodd hyn ei ddisgrifio i mi, yn haeddiannol, fel rhywbeth annerbyniol a chreulon.  

Rwy'n bwriadu mynd i'r afael â llawer o'r materion hyn yn uniongyrchol gyda'r cyngor sy'n cael ei reoli gan Lafur yn Rhondda Cynon Taf, ond hoffwn i gael datganiad clir gan y Llywodraeth hon i'r bobl hynny sy'n ei chael yn anodd cael cymorth i'w plant. Mae angen i bobl wybod beth yw eu hawliau. Mae angen iddyn nhw wybod yr hyn yr ydych chi fel Llywodraeth yn ei ystyried yn dderbyniol neu'n annerbyniol gan gyrff cyhoeddus. Mae llawer o rieni ac athrawon wedi cyrraedd pen eu tennyn ac maen nhw’n gofyn yn daer am gymorth. Maen nhw'n dweud wrthym ni fod y system yn llanastr anghynaladwy. Mae plant yn cael eu siomi'n arw. Rwy'n gobeithio y byddwch chi'n cytuno eu bod nhw'n haeddu gweithredu cyflym.  

Bydd Leanne Wood yn gyfarwydd â Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 a'r pwysigrwydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi ar hynny wrth sicrhau bod plant a phobl ifanc yn cael y cymorth sydd ei angen arnyn nhw cyn gynted â phosibl ar eu taith addysgol. Ac mae'n gwbl briodol codi'r achosion unigol hynny gyda'r awdurdod lleol.

Bydd Llywodraeth Cymru yn ymgynghori ar ein cod statudol ar gyfer awtistiaeth ac ASD, a bydd rhywfaint o ymgysylltu â'r cyhoedd ynghyd â hynny. Rwy'n gwybod y byddai'r Gweinidog Iechyd a'r Dirprwy Weinidog, â chyfrifoldeb arbennig am awtistiaeth, yn awyddus i ddeall yn well farn yr unigolyn sydd wedi cysylltu â chi i drafod y materion y mae hi wedi'u hwynebu o ran dod o hyd i'r cymorth priodol i'r plant y mae'n gweithio gyda nhw. Felly, os gallech chi efallai ysgrifennu at y Gweinidog gyda mwy o fanylion ar ran eich etholwr, byddai hynny'n ddefnyddiol iawn. Diolch.

Hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru. Yn gyntaf, pa gamau sy'n cael eu cymryd i leihau plastig untro, gan Lywodraeth Cymru a'r cyrff y mae Llywodraeth Cymru yn eu hariannu, megis byrddau iechyd?

Yn ail, hoffwn i ofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf ynghylch y ddarpariaeth o gaeau chwarae 4G a 5G. Mae'n debyg y bydd yr Aelodau'n cofio ein bod yn arfer sôn am gaeau chwarae 4G a 5G yn weddol reolaidd, ond mae'n ymddangos ei bod wedi disgyn oddi ar yr agenda yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Gwyddom fod ganddyn nhw'r gallu i gael eu defnyddio'n barhaus ac yn anaml y mae'r tywydd yn effeithio arnynt, gan eu gwneud yn ddelfrydol ar gyfer darparu chwaraeon yn gyffredinol. Mae'n golygu nad yw plant yn enwedig, sy'n dechrau cymryd rhan mewn chwaraeon, yn chwarae pêl-droed a rygbi rhwng mis Medi ac Ebrill ac yn cael toriad eithriadol o hir yn ystod y gaeaf.

O ran y mater cyntaf a godwyd gan Mike Hedges, sef defnyddio plastig untro ar ystad Llywodraeth Cymru ac ystad y sector cyhoeddus yn ehangach, rwy'n falch iawn o adrodd y bu cynnydd parhaus o ran lleihau effaith amgylcheddol ystad Llywodraeth Cymru mewn ardaloedd allweddol, gan gynnwys plastigau untro. Wrth gwrs, cyhoeddais adroddiad Llywodraeth Cymru 'Cyflwr yr Ystad ' ychydig amser yn ôl, a oedd yn dangos sut yr ydym ni'n gwneud cynnydd yn y maes hwn. Mae hynny'n cynnwys gweithio gyda'n gwasanaeth arlwyo i gael gwared ar blastigau untro ym mhob ffreutur, ac mae hynny wrth gwrs yn cynnwys cwpanau plastig, gwellt, trowyr, pecynnau saws a chyllyll a ffyrc—pob peth y gallem ni fod yn ystyried ei gynnwys mewn darn posibl o ddeddfwriaeth—i sicrhau na chaiff yr eitemau hynny eu defnyddio ledled Cymru. Rwy'n gwybod bod y Dirprwy Weinidog sy'n gyfrifol am wastraff a materion amgylcheddol wedi bod yn edrych yn benodol ar hyn, yn sicr o fewn cyd-destun yr economi gylchol a'r gwaith sydd wedi'i wneud yn y strategaeth 'Y Tu Hwnt i Ailgylchu' ac yn y dull gweithredu ar hyn o bryd. Felly, rwy'n falch iawn o'r cynnydd yr ydym ni'n ei wneud, ond wedi dweud hynny, yn amlwg, mae llawer mwy i'w wneud yn y maes hwn. Ond byddwn i'n sicr yn cymeradwyo adroddiad 'Cyflwr yr Ystad' i Mike Hedges.  

Wrth gwrs, mae'r mater ynghylch meysydd chwarae 4G a 5G yng Nghymru yn eithriadol o bwysig o ran sicrhau bod plant a phobl ifanc, a chymunedau yn ehangach, yn gallu manteisio ar y cyfleoedd chwaraeon hynny drwy gydol y flwyddyn. Felly, mae ein buddsoddiad mewn meysydd chwarae 3G, 4G a 5G a meysydd artiffisial yn cael eu harwain gan Chwaraeon Cymru, ac maen nhw wedi buddsoddi dros £3.1 miliwn yn y grŵp cyfleusterau chwaraeon cydweithredol. Mae'r grŵp hwnnw, yn holl bwysig, yn cynnwys Chwaraeon Cymru, ond hefyd Ymddiriedolaeth Cymdeithas Bêl-droed Cymru, Undeb Rygbi Cymru a Hockey Wales, er mwyn sicrhau bod yr amrywiol gymunedau chwaraeon sy'n gallu eu defnyddio yn cefnogi'r lleiniau hynny ac yn ymgysylltu â nhw. Rwy'n siŵr y byddai gwaith y grŵp cyfleusterau chwaraeon cydweithredol o ddiddordeb i'r Aelod, a gwn y bydd y Dirprwy Weinidog Diwylliant a Chwaraeon yn darparu'r wybodaeth ddiweddaraf am y gwaith hwnnw.

Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol am oruchwylio a gweithredu'r Ddeddf Cynllunio yng Nghymru? Mae nifer o etholwyr wedi cysylltu â mi yn mynegi pryderon ynghylch y cynnydd mewn caniatâd cynllunio ar gyfer datblygiadau tai yn fy rhanbarth i. Er bod y datblygiadau hyn o fewn y cynllun Llywodraeth Leol, mae fy etholwyr yn pryderu bod y seilwaith lleol yn annigonol i ymdopi â'r cynnydd yn y boblogaeth. Yn benodol, mae'r ffyrdd yn annigonol i ymdopi â mwy o draffig ac mae'r cyfleusterau lleol fel meddygfeydd, deintyddion ac ysgolion yn ei chael yn anodd ymdopi â'r galw cynyddol am eu gwasanaethau. Pentrefi llai sydd wedi dioddef waethaf oherwydd y broblem sy'n gysylltiedig â'r datblygiadau newydd, sy'n rhoi ychydig iawn o ystyriaeth i'r boblogaeth leol, mae'n debyg. A gawn ni ddatganiad ynghylch sut y mae'r system gynllunio'n sicrhau bod y seilwaith yn cyrraedd safon dderbyniol er mwyn ymdopi â'r cynnydd yn y boblogaeth leol yn y dyfodol yng Nghymru, os gwelwch yn dda?

Mae'r materion sy'n ymwneud â seilwaith a darparu gwasanaethau yn amlwg yn hanfodol bwysig pan fydd awdurdodau lleol yn ystyried eu cynlluniau datblygu lleol ac yn archwilio baich cartrefi ychwanegol yn lleol. Yn y lle cyntaf, rwy'n credu y byddai'n well cyflwyno'r pryderon a ddisgrifiwch i'r awdurdod lleol o ran y sylwadau ar ran eich cymuned ynghylch y ceisiadau cynllunio penodol yr ydych chi'n pryderu yn eu cylch. Wrth gwrs, ni fyddem ni'n gallu rhoi sylwadau ar y rheini rhag ofn y byddai'n cyrraedd y pwynt lle gallen nhw gael eu galw i mewn i benderfynu arnynt gan Lywodraeth Cymru. Felly, yn y lle cyntaf, byddwn i'n sicr yn eich annog chi i gael y trafodaethau hynny gyda'r awdurdod lleol.

Hoffwn i ofyn am ddatganiad gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud o ran y cerbydau ar reilffordd Rhymni. Mae pawb ohonom eisiau gweld mwy o bobl yn defnyddio'r trenau. Er y bydd y capasiti ar y llinell honno'n cynyddu'n sylweddol yn ystod y cwpl o flynyddoedd nesaf, cadarnhawyd erbyn hyn, drwy gais rhyddid gwybodaeth, y bydd y capasiti ar y trenau hynny'n lleihau eto pan fydd y trenau newydd yn cael eu cyflwyno yn 2023. Hynny yw: bydd lle i lai o bobl ar y trenau.

Nawr, y broblem gyda hyn yw y bydd y galw'n cynyddu yn y cyfamser, yn enwedig gyda'r cynnydd mewn capasiti yn sgil y 769 o drenau sy'n mynd i gael eu cyflwyno eleni, ac mae hynny cyn ystyried y cynnydd cyffredinol yn y galw. Rhaid imi ddweud, roeddwn i'n bryderus iawn o glywed Prif Swyddog Gweithredol Trafnidiaeth Cymru yn dweud wrth Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau yn ddiweddar eu bod wedi diystyru lefelau cyffredinol y cynnydd yn y galw.

Felly, pan fydd llai o le ar gyfer pobl ar y trenau yn 2023, ac yn mynd yn ôl i'r capasiti yr ydym ni'n ei weld ar hyn o bryd ar drenau Bargoed i Gaerffili, bydd lefelau'r galw yn llawer, llawer uwch nag y maent heddiw. Bydd hynny'n arwain at ragor o amodau cyfyng, a fydd yn cael eu gwaethygu gan y ffaith bod rheoliadau Trafnidiaeth Cymru yn caniatáu ar gyfer amodau sefyll sydd ymhlith y mwyaf cyfyng yn y DU. Dim ond 0.25 metr sgwâr y maen nhw'n ei ganiatáu fesul teithiwr, o'i gymharu â safon y DU o 0.45 metr sgwâr. Bydd y rheini ohonom ni sy'n dal y trenau bob dydd yn gwybod pa mor gyfyng y gall yr amodau hynny fod. Felly, hoffwn i gael datganiad, os gwelwch yn dda, gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ynglŷn â pha gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod y cynnydd yn y capasiti ar reilffordd Rhymni yn cael ei gynnal ar gyfer 2023 a thu hwnt.  

Yn ystod eich cyfraniad mae'r Gweinidog Trafnidiaeth wedi nodi wrthyf ei fod yn fodlon rhoi'r newyddion diweddaraf i'r Aelodau ar y materion yr ydych chi'n eu codi, ond rwy'n gwybod bod Trafnidiaeth Cymru yn ymwybodol iawn o'r problemau capasiti, yn enwedig ar reilffordd Rhymni, ac maen nhw wedi bod yn archwilio opsiynau i fynd i'r afael â'r mater.

Ers cymryd cyfrifoldeb am y fasnachfraint, mae'n deg dweud bod galw cynyddol wedi bod ar y llinell honno, a byddwn i'n disgwyl fod hynny, fwy na thebyg, uwchlaw a thu hwnt i'r hyn a gafodd ei ragweld. Felly, mae Trafnidiaeth Cymru wrthi'n archwilio sut i wella profiad y cwsmeriaid, ac maen nhw wedi gwneud hynny eisoes, i ryw raddau, drwy gyflwyno'r gwasanaethau pontio oriau brig dosbarth 37 ychwanegol hynny ym mis Mai 2019.

Mae Trafnidiaeth Cymru yn adolygu pob un o'u rhagolygon o ran nifer y teithwyr, ac maen nhw'n ein sicrhau ni y bydd y gwasanaeth a fydd yn cael ei ddarparu yn 2023 yn bodloni'r gofynion hynny, gan fod llawer o opsiynau'n cael eu hystyried a'u cynllunio ar hyn o bryd. Ond, fel y dywedodd y Gweinidog, byddai'n hapus i roi diweddariad sy'n ymdrin â'ch pryderon.

Mae'r storm a gawsom yn ystod y diwrnodau diwethaf yn ein hatgoffa eto bod yn rhaid inni newid ein ffordd o weithredu'n gyfan gwbl os nad yw'r argyfwng hinsawdd yn mynd i fynd allan o reolaeth y llwyr.

Mae symiau mawr iawn o arian wedi cael eu haddo yn Senedd y DU heddiw: £106 biliwn ar gyfer HS2. Mae'r Athro Mark Barry, fodd bynnag, yn cynghori na fydd hyn o fudd i Gymru o gwbl, oherwydd ni yw'r unig wlad yn y DU nad yw ein seilwaith rheilffyrdd wedi'i ddatganoli ac, felly, yn ôl yr hyn a ddeallaf, ni fyddwn ni'n cael unrhyw swm canlyniadol o hynny. Felly, rydym ni'n mynd i orfod talu am y £106 biliwn i gynnal llinell arall eto o Lundain i ogledd Lloegr, ond nid ydym ni'n mynd i elwa ohoni o gwbl, yn ôl yr hyn a ddeallaf.

Byddai'n ddefnyddiol pe gallem ni glywed gan y Llywodraeth am hynny, ac yn enwedig yng ngoleuni'r ffaith bod Llywodraeth y DU wedi torri'r addewid o drydaneiddio'r lein o Gaerdydd i Abertawe a thu hwnt, sydd wrth gwrs yn effeithio'n wael iawn ar fy etholwyr i sy'n gorfod goddef yr holl lygredd a ddaw o'r trenau diesel sy'n cyrraedd a gadael Caerdydd Canolog. Felly, mae hwn yn fater pwysig iawn i mi. Tybed pa gamau sy'n cael eu cymryd ar hynny i geisio cael y Llywodraeth i fynd i'r afael â rhai o'r problemau ledled y DU, yn hytrach na chanolbwyntio'r arian i gyd ar Lundain.

Yn ogystal â hynny, mae Llywodraeth y DU wedi dweud heddiw ei bod yn mynd i wario £5 biliwn ar wasanaethau bysiau a llwybrau beicio. Bydd hynny ar gyfer Lloegr, felly a fydd swm canlyniadol ar gyfer symiau tebyg o arian i Gymru? Hefyd, mae Llywodraeth y DU wedi sefydlu cronfa gwerth £50 miliwn y gall awdurdodau lleol wneud cais am arian ohoni yn Lloegr i gael bysiau trydan ar gyfer glanhau eu fflydoedd bysiau. A gawn ni ddatganiad i ddwyn ynghyd yr holl faterion hyn i ganfod a fydd Llywodraeth Cymru yn gallu symud yn gyflym ar y mater gwirioneddol bwysig hwn?

Ar fater cwbl wahanol, hoffwn dynnu sylw'r Llywodraeth at y ffaith bod Cymdeithas Bêl-droed Lloegr yn cyhoeddi canllawiau ar gyfer cyfyngu bwrw'r bêl â'r pen i rai dan 18 oed yn ystod hyfforddiant, a bod Cymdeithas Bêl-droed yr Alban hefyd yn mynd i wahardd unrhyw un dan 12 oed rhag bwrw'r bêl â'i ben ystod hyfforddiant. A gawn ni ddatganiad i ddangos beth yw barn Llywodraeth Cymru ar y mater hwn, sydd yn fater iechyd cyhoeddus eithaf pwysig?

O ran y mater cyntaf, yr ateb byr yw ei bod yn rhy fuan i ddweud eto pa symiau canlyniadol a allai ddod gan Lywodraeth y DU o ran y cyhoeddiadau sydd wedi'u gwneud. Mae gan Lywodraeth y DU arferiad o wneud ailgyhoeddiadau, felly mae'n anodd iawn dweud heddiw pa gyllid, os o gwbl, fydd yn dod i Lywodraeth Cymru.

Mae'n bwysig cydnabod hefyd bod y cyllid sy'n dod i Lywodraeth Cymru yn ganlyniad ffactorau cymharedd sydd wedi'u pennu naill ai yn yr adolygiad cynhwysfawr o wariant blaenorol neu'r cylch gwario. Felly, bydd angen inni archwilio'n fanwl iawn lle mae Llywodraeth y DU yn dod o hyd i'r arian ychwanegol hwn a beth ddylai'r goblygiadau fod i ni. Ond, a dweud y gwir, os yw Llywodraeth y DU yn bwriadu lefelu tuag i fyny, yna mae angen iddi fod yn camu i fyny hefyd, a sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn cael y cyllid priodol i wneud buddsoddiadau yn ein cymunedau yma yng Nghymru.

Ond, yn sicr, byddwn yn defnyddio'r holl bwysau sy'n angenrheidiol i sicrhau bod Llywodraeth y DU yn gweithredu'n unol ag ysbryd a llythyren y datganiad polisi cyllid a ddylai danlinellu'r penderfyniadau gwariant hynny. Byddaf i'n sicrhau ein bod yn cael y cyllid priodol yma yng Nghymru. Cyn gynted ag y bydd rhagor o wybodaeth ar gael, byddaf yn fwy na pharod i ddarparu'r wybodaeth honno. Ond fel yr wyf i'n ei ddweud, ar hyn o bryd, mae'n rhy gynnar i ddweud, oherwydd nid oes gennym y lefel o fanylder sydd ei hangen arnom ni.

O ran yr ail fater a'r mater gwahanol o fwrw pêl droed â'r pen mewn chwaraeon, rwy'n gwybod bod Cymdeithas Bêl-droed Cymru yn adolygu'r cynnig pêl-droed mini sydd gennym yma yng Nghymru ar hyn o bryd, sy'n cynnwys plant rhwng pump ac 11 oed, a bydd bwrw'r bêl â'r pen yn rhan o'r adolygiad hwnnw y mae disgwyl iddo gael ei gwblhau yng ngwanwyn 2020. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog yn ymwybodol iawn o'r pryderon o ran y mater penodol hwn hefyd.

Trefnydd, fe fyddwch chi'n ymwybodol bod y Gweinidog Iechyd wedi cyhoeddi datganiad ysgrifenedig ar y coronafeirws, sy'n ddatganiad defnyddiol iawn. Mae'n cyfeirio at yr angen i barhau i adolygu ein deddfwriaeth yng Nghymru, rwy'n credu yng ngoleuni'r ffaith bod Llywodraeth y DU yn cyflwyno deddfwriaeth gyda'r diben o liniaru unrhyw effeithiau o'r coronafeirws ac edrych ar opsiynau triniaeth—gorfodi ynysu gyda chymorth, er enghraifft, yn Lloegr.

Rwy'n cydnabod y bydd yr wybodaeth ddiweddaraf yn cael ei chyfleu yn rheolaidd, datganiadau ysgrifenedig, gan y Gweinidog Iechyd, a hefyd, rwy'n credu, yr wybodaeth ddiweddaraf i ACau gan y Prif Swyddog Meddygol yn hwyrach heddiw. Mae hynny i gyd yn arfer da. Efallai y byddai modd inni hefyd ystyried datganiadau llafar ar y sefyllfa, gan fod hon yn sefyllfa sy'n symud yn gyflym a bod ganddi'r potensial i fod yn eithriadol o ddifrifol. Gwyddom fod llawer o alwadau ar y GIG eisoes, yn enwedig dros gyfnod y gaeaf. Os caiff maint llawn haint y coronafeirws ei wireddu, ac, yn amlwg, efallai na chaiff ei wireddu i'r graddau llawnaf, ond os byddwn ni'n mynd yn agos at hynny, yna bydd galwadau ar y gwasanaeth iechyd. Rwy'n gwybod bod trafodaethau ar y gweill a chredaf fod y Gweinidog yng nghyfarfod ystafelloedd briffio Swyddfa'r Cabinet— COBRA—yr wythnos hon. Felly, pe byddai modd inni gael diweddariadau parhaus ac adroddiadau llafar i'r Siambr hon wrth i'r sefyllfa ddatblygu, rwy'n credu y byddem ni, bob un ohonom ni Aelodau'r Cynulliad, yn cael hynny'n ddefnyddiol iawn o ran gohebu â'n hetholwyr a fydd, yn ddealladwy, yn mynd yn fwy pryderus ac yn poeni wrth i'r newyddion dreiddio yn ystod yr wythnosau a'r misoedd i ddod.

Yn ail, i newid trywydd, metro de Cymru: mae'n rhaid bod datblygu'r metro yn rhan allweddol o strategaeth y Llywodraeth i ymdrin â'r argyfwng hinsawdd a chael pobl oddi ar y ffyrdd. Rydym ni'n gwybod eich bod chi, yn eich swyddogaeth arall, wedi bod yn cyflwyno cyllideb werdd, ac mae ymdrin â'r argyfwng hinsawdd yn allweddol i'r gyllideb honno, felly mae'n rhaid i'r metro a chyllid ar gyfer y Metro fod yn bwysig dros y blynyddoedd i ddod. Ond a gawn ni'r wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog Trafnidiaeth ynghylch ble'r ydym ni arni o ran y metro? Yn fy ardal i, gwn fod nifer o bryderon wedi'u codi gyda mi'n ddiweddar. Er enghraifft, yn gyntaf, roedd tref Trefynwy oddi ar fap y metro, yna roedd ar y map metro, yna roedd yn ôl arni—roedd nifer o fapiau'n mynd o gwmpas, rhai'n swyddogol, rhai ddim. Felly, tybed a gawn ni eglurder gan y Gweinidog a  Llywodraeth Cymru ynglŷn â sut olwg sydd ar y map ar hyn o bryd?

Rwy'n credu bod y metro'n syniad gwych; rwy'n credu ein bod ni i gyd yn unedig yn credu hynny. Ond, yn amlwg, mewn ardal fel y De-ddwyrain, os bydd pobl sy'n byw ar gyrion yr ardaloedd gwledig, fel fy etholaeth i, yn teimlo eu bod yn mynd i gael eu hepgor o'r map hwnnw ymhellach i lawr y lein, yna nid yw hynny'n tawelu eu meddyliau. Nid yw'n ymddangos bod Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth o fewn ei gallu i dynnu pobl oddi ar y ffyrdd a'u cael i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, fel rwy'n siŵr y byddai eich prif amcan yn y dyfodol i ymdrin â newid hinsawdd.

Diolch i Nick Ramsay am godi mater y prosiectau metro a hefyd am y mater ar wahân o ymateb Llywodraeth Cymru i'r coronafeirws. Fel y dywedodd Nick Ramsay, heddiw, bydd y prif swyddog meddygol yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau'r Cynulliad yn bersonol, fel y gallan nhw ofyn unrhyw gwestiynau sydd ganddyn nhw, ac mae'r Gweinidog Iechyd wedi ymrwymo i ddarparu'r wybodaeth ddiweddaraf, o leiaf diweddariad ysgrifenedig, bob dydd Mawrth i Aelodau'r Cynulliad, ac yn amlach os oes angen, wrth i'r sefyllfa ddatblygu.

Ar hyn o bryd mae'n ystyried a yw ein deddfwriaeth bresennol yn ddigonol i ddiogelu'r cyhoedd ehangach rhag coronafeirws neu heintiau eraill o bwys a allai ddigwydd, neu a oes angen inni wneud newidiadau i'n deddfwriaeth yng Nghymru. Mae hynny'n cael ei ystyried ar hyn o bryd.

Ar fater y prosiectau metro, rwy'n falch iawn o allu ymateb yn gadarnhaol i'r cais hwnnw am ddatganiad. Mae Ken Skates yn bwriadu gwneud datganiad llafar i'r Cynulliad ar y pumed ar hugain o'r mis hwn ar brosiectau'r metro yng Nghymru.

Yn ddiweddar, mae Cyngor Castell-nedd Port Talbot wedi penderfynu ystyried cynnig gan S4C ar gyfer y rhaglen Gymraeg Bang. Maen nhw eisiau codi celf ar y stryd yn yr ardal i ddathlu ac i hyrwyddo'r rhaglen, ond mae Cyngor Castell-nedd Port Talbot, yn ei ddoethineb, yn mynd i ystyried hyn yn hysbyseb yn hytrach na darlun, fel y clywsom gyda slogan arall yn ardal Pen-y-bont ar Ogwr gerllaw. Felly, mae'n mynd i danseilio unrhyw gynlluniau i allu hyrwyddo'r rhaglen benodol hon oherwydd y prosesau cynllunio y bydd angen eu dilyn. Rwy'n gofyn am ddatganiad gan y Gweinidog cynllunio fel y gallwn geisio trafod sut y gallwn ni ei gwneud yn haws i'r gweithgareddau celf hyn ar y stryd gael eu cyflwyno, yn hytrach na chael ein llyffetheirio gan fiwrocratiaeth ac, felly, lesteirio datblygiad celf ar lawr gwlad yn ein trefi a'n cymunedau. Nid wyf yn gweld hyn fel hysbyseb, rwy'n gweld hyn fel rhywbeth sy'n gallu cynorthwyo a chefnogi'r celfyddydau lleol yn ein cymunedau. Felly, rwy'n annog datganiad ar hynny.

Ac mae fy ail gais yn un i'r Gweinidog tai, ac felly rwy'n falch ei bod hi'n eistedd yma heddiw. Rwyf wedi cael rhai cwynion gan bobl yn fy rhanbarth i sydd wedi dioddef o reolaeth drwy orfodaeth mewn sawl perthynas. Maen nhw wedi gwneud cais am fod ag angen blaenoriaethol am lety mewn awdurdod lleol arall oherwydd y gam-driniaeth barhaus y maen nhw yn ei dioddef gan eu partneriaid, rhai ohonynt yn byw ar yr un stryd, ac maen nhw wedi cael clywed nad ydynt yn flaenoriaeth gan yr awdurdod cyfagos, gan y landlord cymdeithasol neu gan y cyngor. Allwch chi ddweud wrthyf i beth yw cynlluniau Llywodraeth Cymru naill ai i newid y polisi hwn neu i egluro pam nad ydyn nhw'n flaenoriaeth? Oherwydd, wrth gwrs, os ydyn nhw'n ceisio dianc rhag partner sy'n rheoli drwy orfodi, mae peidio â chaniatáu iddyn nhw wneud hynny, a bod yn flaenoriaeth mewn ardal arall, yn difetha eu cyfle i ddianc rhag y berthynas honno. Ac rwy'n dod ar draws mwy a mwy o bobl sy'n dod ataf i yn fy rhanbarth yn daer am gymorth oherwydd eu bod yn cael eu cam-drin yn feunyddiol, naill ai drwy eu plant neu drwy berthynas y maen nhw eisiau dianc wrthi, ac mae'n gwneud eu bywyd yn fwy gwenwynig hyd yn oed nag sydd angen iddo fod ar hyn o bryd. Felly, byddai datganiad ar hynny yn fuddiol iawn, yn wir.  

Mae'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, sy'n gyfrifol am y ddau faes yr ydych chi wedi gofyn am ddatganiad arnyn nhw, yn amlwg wedi bod yma i glywed eich pryderon chi, ac mae hi wedi gofyn i mi ofyn i chi ysgrifennu ati, ynglŷn â mater celfyddydau ar y stryd i ddathlu a hyrwyddo rhaglen Bang yn ogystal â mater rheoli drwy orfodaeth. Rydych chi'n gyfarwydd â'r gwaith sy'n cael ei wneud o ran angen blaenoriaethol, ac rwy'n deall y bydd y Comisiwn yn cyflwyno adroddiad i'r Gweinidog yn fuan, ond pe byddech chi'n anfon llythyr at y Gweinidog, fe fydd hi'n gallu ymateb yn fanylach.

Diolch i'r Trefnydd.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ar y Bil Rhentu Cartrefi (Diwygio) (Cymru). Dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud y datganiad. Julie James.

Diolch, Llywydd. Heddiw, rwy'n cyflwyno Bil Rhentu Cartrefi (Diwygio) (Cymru) i'r Senedd. Mae hwn yn Fil pwysig, ac yn Fil anarferol yn yr ystyr y bydd yn diwygio Deddf gan y Senedd, sef Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016, na ddaeth eto i rym. Fe fydd gennyf i ragor i'w ddweud ynglŷn â hynny mewn ychydig, ond yn gyntaf, fe hoffwn i gymryd ychydig funudau i egluro'r hyn y mae'r Bil hwn yn ceisio ei gyflawni, a sut y bydd yn newid y berthynas rhwng landlordiaid a thenantiaid, neu 'ddeiliaid contract' fel y cânt eu disgrifio yn Neddf 2016.

Fe fydd y Bil hwn yn diwygio Deddf 2016 i roi mwy o sicrwydd deiliadaeth i ddeiliaid contract sy'n rhentu eu cartrefi yng Nghymru, yn enwedig y rhai sy'n byw yn y sector rhentu preifat ac a fydd, pan ddaw darpariaethau Ddeddf 2016 i rym, yn gwneud hynny trwy gontractau meddiannaeth safonol gyda'u landlord. Y contractau safonol hyn fydd y math o gontract rhagosodedig yn y sector, gan ddisodli tenantiaethau byrddaliol sicr a wnaed o dan Ddeddf Tai 1988.

Fe fydd y Bil yn golygu mwy o sicrwydd meddiannaeth o dan gontract safonol cyfnodol yn y ffyrdd canlynol: fe fydd yn ymestyn y cyfnod rhybudd gofynnol ar gyfer hysbysiad gan landlord a roddir o dan adran 173 o Ddeddf 2016, sy'n debyg i adran 21 y Ddeddf Tai 1988, o ddau fis i chwe mis; fe fydd yn cyfyngu ar roi hysbysiad o'r fath tan o leiaf chwe mis ar ôl dyddiad y feddiannaeth ar y contract—ar hyn o bryd mae Deddf 2016 yn nodi hyn yn bedwar mis. Ynghyd â'r cyfnod rhybudd estynedig, fe fydd hyn yn dyblu, o chwe mis i flwyddyn, yr isafswm cyfnod meddiannaeth ar gyfer rhywun nad yw'n torri ei gontract.

Yn ogystal â hynny, fe fydd y Bil yn atal landlord rhag cyflwyno hysbysiad newydd o dan adran 173 tan o leiaf chwe mis wedi i'r hysbysiad blaenorol yn ôl adran 173 ddod i ben neu gael ei dynnu'n ôl. Fe wneir hyn ar gyfer sicrhau nad yw landlordiaid yn cael eu temtio i gyhoeddi sawl hysbysiad adran 173 'rhag ofn', a fyddai'n niweidiol i ymdeimlad deiliad y contract o ddiogelwch a sicrwydd. Serch hynny, i gydnabod y ffaith bod landlordiaid, ar brydiau, yn gwneud camgymeriadau technegol wrth gyflwyno hysbysiadau, mae'r Bil hefyd yn cynnwys darpariaeth sy'n galluogi landlord i dynnu hysbysiad yn ôl a'i ailgyhoeddi cyn pen 14 diwrnod.

Fe fydd y Bil yn gwneud nifer o newidiadau hefyd i'r ffordd y mae contractau safonol cyfnod penodol yn gweithio fel na chaiff landlordiaid eu temtio i ddefnyddio contractau cyfnod penodol fel ffordd o osgoi'r diogelwch ychwanegol a gaiff ei ddarparu o dan gontractau safonol cyfnodol. Fe fydd yn dileu'r gallu a fyddai gan landlord fel arall i roi hysbysiad yn ystod contract safonol cyfnod penodol gan ei gwneud yn ofynnol i ddeiliad y contract adael ar ddiwedd y cyfnod penodol. Yn hytrach na hynny, fe fydd yn ofynnol i landlord gyflwyno hysbysiad adran 173 i derfynu'r contract safonol cyfnodol a fydd yn codi'n awtomatig ar ddiwedd y cyfnod penodol. Fe fyddai'r hysbysiad adran 173 hwnnw, wrth gwrs, yn ddarostyngedig i'r cyfnod rhybudd estynedig o chwe mis, heb unrhyw ystyriaeth i hyd y cyfnod gwreiddiol yn y tymor penodedig.

Yn ogystal â hynny, fe fydd y Bil yn atal cynnwys cymal terfynu gan landlord mewn contractau safonol cyfnod penodol o lai na 24 mis, ac yn atal gweithrediad unrhyw gymal terfynu cyn mis 18 o gontract cyfnod penodol. Unwaith eto, fe fydd hyn yn amodol ar gyfnod rhybudd o chwe mis.

I sicrhau nad oes yna unrhyw fylchau y gallai landlordiaid diegwyddor geisio manteisio arnyn nhw, fe fyddwn hefyd yn dileu'r trefniant o dan Ddeddf 2016, sydd ar hyn o bryd yn caniatáu i landlord geisio meddiant os na fydd deiliad contract yn cadarnhau, o fewn dau fis o'i hysbysu, ei fod yn fodlon ag amrywiad a wnaethpwyd i amod yn ei gontract. Yn ogystal â hynny, defnyddir pŵer i wneud rheoliadau i gyfyngu ar y defnydd o amod, sy'n caniatáu i ddeiliad y contract gael ei wahardd o'r eiddo am gyfnodau penodol, er enghraifft, i gontractau ar gyfer llety myfyrwyr a osodir gan sefydliadau addysg uwch.

Ac yn olaf, mae'r Bil yn gwneud nifer o ddiwygiadau amrywiol i Ddeddf 2016 hefyd. Mae'r rhain yn cynnwys dileu'r elfen oddrychol yn y prawf sy'n pennu a yw addasiad i amod sylfaenol mewn contract yn gwella sefyllfa deiliad y contract. Fe wneir hyn i atal landlordiaid diegwyddor rhag ceisio tanseilio sicrwydd meddiannaeth drwy roi pwysau ar ddeiliaid contractau i gytuno y byddai cyfnod rhybudd o lai na chwe mis, er enghraifft, er eu budd nhw.

Mae'r Bil yn cynnig rhyddhad hefyd o ran mathau arbennig o gontractau penodol iawn, fel contractau safonol ymddygiad gwaharddedig, deiliadaeth gwasanaeth neu lety â chymorth, lle derbynnir y ceir cyfnodau byrrach o rybudd ac mae angen mwy o sicrwydd ynghylch dyddiadau dod â chontractau i ben. Caiff y rhain eu rheoli'n gaeth iawn yn y Bil i atal unrhyw gamddefnydd posibl, gan alluogi landlordiaid cymdeithasol, yn ogystal â chyflogwyr sy'n cyflawni swyddogaeth landlord o ran rhai o'u gweithwyr nhw, i gael y sicrwydd sydd ei angen arnynt mewn amgylchiadau arbennig.

Gwnes fy natganiad blaenorol i'r Aelodau ynglŷn â'r Bil hwn yn ôl ym mis Medi, pan roddais grynodeb byr o'n cynigion ni fel yr oedden nhw'r adeg honno a'r adborth cychwynnol o'r ymarfer ymgynghori a ddaeth i ben yn ddiweddar. Fe wyddoch chi o'r datganiad a gyhoeddais i fis diwethaf fod yr ymateb terfynol i'r ymgynghoriad wedi cael ei gyhoeddi ers hynny, ac ni chafwyd cytundeb cyffredinol i'r holl newidiadau yr ydym yn ceisio eu gwneud. Mae hynny i'w ddisgwyl. Ond nid yw'r Llywodraeth hon yn ymddiheuro am gyflwyno deddfwriaeth a fydd, fel rhan o'n rhaglen ehangach o gefnogi sector proffesiynol a reoleiddir yn dda ac sy'n cynnig cartrefi o ansawdd uchel i'r rhai sy'n dymuno rhentu, yn creu amodau gwell o ran diogelwch a sicrwydd i'r nifer gynyddol o'n dinasyddion ni sy'n ddibynnol ar y sector rhentu preifat am eu cartrefi.

Yn gynharach, fe soniais fod y Bil hwn yn anarferol am ei fod yn diwygio Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 na ddaeth eto i rym. Mae'r rhesymau am yr oedi wrth weithredu Deddf 2016 yn gymhleth. Ond rwy'n hyderus erbyn hyn fod gennym y sicrwydd sydd ei angen arnom gan Lywodraeth y DU y bydd y seilwaith angenrheidiol ar waith i'n galluogi i roi'r trefniadau newydd ar waith cyn diwedd y tymor Seneddol hwn. Fe fydd Deddf 2016, pan gaiff ei rhoi ar waith, yn dod â nifer o fuddion ehangach sylweddol i'r rhai sy'n rhentu eu cartrefi yng Nghymru. Fe ysgrifennais at bob Aelod ym mis Hydref y llynedd i amlinellu'r manteision hyn, ac rwyf wedi ailanfon y llythyr hwnnw gan ei fod yn rhoi mwy o fanylion nag y mae amser yn ei ganiatáu nawr.

Fe fydd y Bil hwn, os caiff ei basio, yn ychwanegu budd sylweddol arall drwy sicrhau na ellir cyflwyno hysbysiad adennill meddiant, pan nad oes unrhyw achos o dorri contract, am y chwe mis cyntaf o feddiannaeth, a phan geisir meddiant, gan roi chwe mis o hysbysiad i ddeiliad y contract. Fe fydd hyn yn rhoi amser gwerthfawr i unigolion a theuluoedd sy'n wynebu meddiant o dan adran 173, a'r sefydliadau a'r asiantaethau sy'n eu cefnogi nhw, i ddod o hyd i gartref newydd sy'n addas iddyn nhw a gwneud yr holl drefniadau angenrheidiol ar gyfer trosglwyddo'n ddidrafferth i'w cartref newydd.

Rwy'n edrych ymlaen at weithio mewn modd adeiladol gyda chi a'n holl randdeiliaid ni yn ystod y misoedd nesaf, wrth i'r Bil hwn wneud ei ffordd drwy'r broses graffu. Diolch.

Diolch i'r Gweinidog am ei datganiad. Ni wn ai hwn yw'r tro cyntaf; mae fwy na thebyg wedi digwydd mewn deddfwrfeydd eraill, ond nid sefyllfa arferol yw cael Bil sy'n diwygio Deddf nad yw wedi cychwyn eto, er ei bod dros dair blwydd oed—nid wyf am ei eirio'n gryfach na hynny. Yn wir, rydym yn clywed nawr na chaiff Deddf 2016 ei chychwyn tan ddiwedd y tymor Seneddol hwn, felly fe fydd hynny'r nesaf peth i bedair blynedd a hanner ar ôl ei phasio.

Rwy'n credu bod y Bil diwygio, beth bynnag, yn adlewyrchu newid yn Lloegr i roi terfyn ar droi allan heb fai. Serch hynny, Dirprwy Lywydd, nid yw Llywodraeth Cymru yn mynd mor bell â'r cynigion yn Lloegr gan y bydd adran 173 yn parhau i fod yn weithredol gydag amseroedd rhybudd hwy a chyfyngiadau eraill. Felly, rwy'n credu bod angen inni esbonio'r rhesymau am y gwahaniaeth. Mae Llywodraeth y DU yn bwriadu diddymu adran 21 Deddf Tai 1988, sydd yn ei hanfod yn cyfateb i'n hadran 173 ni, ac mae newydd ailddatgan ym mis Rhagfyr y bydd yn mynd ati i wneud hyn. Felly, nid yw'r newid yn y weinyddiaeth Geidwadol wedi gwyro oddi wrth y diben deddfwriaethol hwnnw. Wedi dweud hynny—ac rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn rhoi esboniad clir ynghylch pam rydym yn ystyried y cwestiwn hwn mewn ffordd ychydig yn fwy cwmpasog—fe fyddwn ni'n cefnogi'r cyfeiriad cyffredinol. Credwn fod angen cryfhau'r sector tai rhent preifat i roi sicrwydd a hyder i genhedlaeth newydd o denantiaid. Wedi dweud hynny, mae angen gwarchod hawliau cyfreithlon landlordiaid hefyd. Mae angen system deg a chytbwys arnom ni, fel bod gennym gyflenwad effeithiol o eiddo preifat ar rent.

Mae cyfyngu neu ddiddymu adran 173 yn ei gwneud yn ofynnol i adran 8 fod yn gadarn ac yn effeithiol. Mae caniatáu dadfeddiannu am resymau arbennig yn hanfodol ar gyfer sector rhentu preifat iach. Ar hyn o bryd, mae costau—costau llys yn benodol—yn broblem, yn ogystal â'r amser y mae'n ei gymryd i gyflwyno hysbysiad adran 8, ac fe godwyd cwestiynau dilys eraill, er enghraifft, gan y Gymdeithas Landlordiaid Preswyl, gan gynnwys a ddylai adran 8 gael ei hymestyn pan fydd angen gwneud hynny. Er enghraifft, nid yw ymddygiad gwrthgymdeithasol parhaus yn rheswm dros ddefnyddio adran 8 ar hyn o bryd.

A hefyd—a'm sylw olaf i yw hwn—mae gan y Gymdeithas Landlordiaid Preswyl bryderon arbennig ynghylch sut y bydd y farchnad rhentu i fyfyrwyr yn gweithio o dan y diwygiadau a gynigir. Gwn, yn amlwg, y bydd cyfle i ni fynd trwy'r rhain yn ystod y Cam Pwyllgor, ac fe fyddaf i'n sicr o wthio'r eitemau hyn yn ddyfal. Felly rwy'n gobeithio y cawn ni ychydig mwy o oleuni'r prynhawn yma. Ond pan fydd y Bil yn dechrau ar ei waith craffu deddfwriaethol, fe fyddwn ni'n ceisio gwella'r Bil hwn, oherwydd credwn ei bod hi'n bryd cael y diwygiadau hyn.

Wel, diolch i chi am hynny. Rwy'n credu ein bod ni'n lled gytûn; ond mae'n ymwneud â'r ffordd orau o fynd ati. Felly, rydym wedi tueddu i sgwrsio am ddileu troi allan heb fai. Ond mewn gwirionedd, yr unig beth a wnaeth yr holl ddeddfwrfeydd sydd wedi dileu troi allan heb fai oedd disodli cyfres gyfan o drefniadau lle gellir troi tenant allan heb fod yna fai arno ef. Felly, er enghraifft, mae 18 o resymau ar wahân ar gyfer gwneud hyn yn yr Alban. Nid yw'n glir eto beth fydd yn cyfateb i hynny yn Lloegr. Ond, er enghraifft, os oes gennych chi landlord sy'n gofyn am feddiannu eiddo oherwydd fel arall fe fyddai ef ei hun yn ddigartref, yna, yn yr Alban, byddai'n ofynnol iddo fynd trwy broses o brofi ei fod naill ai'n mynd i werthu'r tŷ neu fod ei angen arno ef ei hun, ac yn y blaen. Bu hyn yn gostus ac yn eithaf anodd ei orfodi. Nid wyf yn hollol glir eto i ba gyfeiriad y mae Lloegr yn mynd gyda hynny, ond dychmygwn ei fod yn rhywbeth tebyg i hynny.

Yng Nghymru, mae gennym nifer fawr iawn o landlordiaid sector preifat, sy'n landlordiaid da a rhagorol i gael perthynas gyda nhw, ac maen nhw'n berchen ar un tŷ, oherwydd, er enghraifft, mae pâr wedi dod at ei gilydd ac roedd ganddyn nhw ddau dŷ ond bellach maent yn byw yn un ohonyn nhw, ac os yw'r berthynas honno'n chwalu, mae'n ddigon posibl y bydd angen y tŷ hwnnw'n ôl ar y pâr. Yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yw ceisio cael cydbwysedd rhwng anghenion landlord yn yr amgylchiadau hynny ac anghenion y tenantiaid i allu trefnu eu bywydau a chael rhywle arall iddyn nhw fyw mewn amgylchiadau rhesymol.

Felly, mae'n rhaid cadw cydbwysedd rhwng y rhain i gyd, ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weithio gyda'r Pwyllgor i weithio drwy'r hyn y gallai'r cydbwysedd ei olygu. Credwn ein bod ni wedi cael y cydbwysedd iawn o ran ymestyn y cyfnod rhybudd, fel bod blwyddyn gennych chi, yn y cyfnod dechreuol, ond mewn unrhyw amgylchiad arall mae gennych chwe mis i gael rywle arall i chi eich hun a'ch teulu fynd iddo, ac, yn y cyfamser, mae'n debyg y gall y landlord wneud trefniadau eraill ar gyfer y cyfnod hwnnw er mwyn cadw'r tŷ.

Mewn amgylchiadau mewn awdurdodaethau eraill, lle mae'r landlord, er enghraifft, yn dweud bod angen iddo werthu—yn hytrach na threulio amser nawr, fe all pob un ohonom feddwl am amgylchiadau lle gallai landlord teg ddymuno gwerthu a'r gwerthiant yn syrthio trwyddo, neu fe allai nifer fawr o bethau eraill ddigwydd. Felly, yr hyn yr ydym ni wedi ei wneud yw ceisio rhoi rhywfaint o sicrwydd ar y ddwy ochr a chael cydbwysedd da rhwng hawliau'r tenant a hawliau'r landlord.

Ac rwyf wedi nodi heddiw, Dirprwy Lywydd, yr hyn y mae Deddf 2016 yn ei wneud o ran sicrwydd deiliadaeth hefyd, oherwydd rwy'n credu ei bod yn wir—. Gan nad yw'r Ddeddf wedi dod i rym, mae'n bosibl ystyried yr estyniad hwn i'r cyfnod rhybudd o ran Deddf Tai 1998 ei hun, yn hytrach nag o ran ein Deddf ni, a fyddai'n newid y dirwedd yn sylfaenol yng Nghymru beth bynnag.

Diolch i'r Gweindog am y datganiad.

Rydym yn croesawu'r ddeddfwriaeth hon fel cam i'r cyfeiriad cywir. Am y rhan fwyaf o'r 25 mlynedd diwethaf, mae'r sector rhentu preifat wedi rhoi cymaint o bŵer i landlordiaid ac wedi gwneud y sector yn rhwydd i rai pobl elwa ar ddefnyddio dulliau diegwyddor, fel y dywedodd y Gweinidog.

Rwy'n credu ei bod yn werth nodi, ac fe gafodd hyn ei grybwyll eisoes, mewn sector lle mae'r cydbwysedd wedi bod cymaint o blaid un ochr, yn anochel fe gewch chi bobl sy'n awyddus i gadw pethau fel ag y maent. Yng Nghymru, rwy'n credu bod o leiaf ddau sefydliad proffesiynol wedi talu staff materion cyhoeddus i gynrychioli landlordiaid. Nawr, nid oes dim o gwbl o'i le ar hynny, ond mae hynny i'w gymharu, unwaith eto, rwy'n credu, ag un unigolyn yn unig yn cynrychioli tenantiaid yn y sector preifat, ac mae'n ymddangos ei bod yn gwneud hynny yn ei hamser sbâr.

Fe fydd yna rai sy'n nodi'r ymrwymiad a wnaed gan y Prif Weinidog yn ei ymgyrch ef ar gyfer yr arweinyddiaeth i roi terfyn ar ddefnyddio troi allan heb fai, sydd, fel y dywedwyd, yn wahanol i'r cynnig sydd gennym ni heddiw. Efallai y bydd rhai yn tybio a yw'r genhedlaeth rhent yn dal i wynebu gwrthwynebiad wrth wneud y sector yn decach.

Rwyf wedi gwrando ar yr hyn oedd gan y Gweinidog i'w ddweud, a gallaf ragweld rhai o'r rhesymau pam nad yw'r hyn sydd gennym yma'n golygu diwedd ar droi allan heb fai, dim ond newid yn unig yn y cyfnod rhybudd. Er enghraifft, mae'n ddigon teg y gallai fod gan landlordiaid fecanwaith ar gyfer gallu adfeddiannu eu heiddo fel y gallant adael y sector, ac mae'n well bod tenantiaid yn gallu symud ymlaen heb fod unrhyw amheuaeth ohonynt yn gwneud rhywbeth o'i le. Ond rwy'n pryderu nad yw chwe mis yn mynd i fod yn ddigon i allu diogelu rhai o'r tenantiaid mwyaf agored i niwed—y rhai sy'n hawlio budd-daliadau, a'r rhai sydd â phlant ifanc iawn lle na fyddai symud tŷ'n aml yn gwneud lles i'w datblygiad nhw. Felly, rwy'n edrych ymlaen at graffu ar y cynlluniau a'r terfyn amser hwnnw, a gweld a oes unrhyw le i symud yn hyn o beth.

Tybed hefyd a yw'r Gweinidog wedi rhoi rhywfaint o ystyriaeth i rai mecanweithiau polisi y gellid eu defnyddio i ganiatáu i landlordiaid adael y farchnad heb roi'r bobl hyn sy'n agored i niwed mewn perygl. Yn gyntaf, fe fyddwn i'n gofyn, a fyddech chi'n ystyried sefydlu cronfa gyfalaf i gymdeithasau tai ac awdurdodau lleol i gaffael cartrefi sydd yn y sector rhentu preifat ar hyn o bryd—cronfa, wrth gwrs, a allai ddatblygu i fod yn hunangynhaliol—a sicrhau bod y tenantiaid presennol yn gallu symud yn syml i'r sector cymdeithasol? Wedi'r cyfan, bydd llawer o deuluoedd ar y rhestrau aros eisoes.

Yn ail, a fyddech chi'n ystyried sefydlu'r hyn y gallem ni ei alw'n hawl i brynu i denantiaid yn y sector preifat? Rwy'n pwysleisio 'yn y sector preifat'. O ran hyn, rwy'n golygu rhoi'r hawl i denantiaid sydd wedi bod yn eu cartrefi am gyfnod penodol gael y cynnig cyntaf pan fydd y landlord yn dymuno gwerthu, a sefydlu cefnogaeth gan Lywodraeth Cymru i'r unigolyn hwnnw i ddringo'r ysgol fel ffordd o helpu prynwr am y tro cyntaf, gyda'r rhybuddion amlwg ynglŷn â meini prawf, wrth gwrs.

Yn olaf, a fyddech chi'n ystyried archwilio ffyrdd y gallai landlord adael y farchnad yn gynharach drwy sefydlu dulliau o werthu'r eiddo'n unig i unigolyn sy'n gwarantu y bydd y denantiaeth yn parhau? Pe gallech chi roi'r rhain ar waith—y mesurau hyn—yna fe fyddwn i'n awgrymu y gallem gynnig mwy na dim ond cyfnod rhybudd o chwe mis, ac y gallem hyd yn oed roi diwedd ar droi allan heb fai yn gyfan gwbl.

Mae yna rai materion diddorol yn bodoli yn hyn o beth. Mae'r holl fater o gaffael cartref cymdeithasol gan landlordiaid cymdeithasol cofrestredig neu'r cyngor lleol yn un diddorol ac, yn wir, rydym eisoes yn annog hynny. Fe all cynghorau a landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ddefnyddio amrywiaeth o arian grant o Gymru i wneud yr union beth hwnnw.

Yr anhawster sy'n bodoli yw pan nad yw'r cartref dan sylw yn bodloni unrhyw un o'r safonau. Felly, yn amlwg, ni allan nhw dderbyn cartref sector preifat sy'n is na'r safon am fod yr ystafelloedd yn fach iawn, yn rhy llawn, a phob math o resymau eraill. Felly, mae yna rai cyfyngiadau yno, ac fe fyddwn i'n gyndyn iawn o lacio'r nifer o dai cymdeithasol er mwyn hwyluso hynny. Rydym wedi cael rhai sgyrsiau ynglŷn â thai dros dro ac ati, ond mae'n anodd iawn i baratoi'r ffordd honno heb lacio safonau y byddem ni i gyd yn awyddus i'w cadw. Ond, i fod yn glir, fe allai hynny ddigwydd eisoes mewn amgylchiadau lle nad oes yna rwystrau, os yw'r tŷ yn cyrraedd safon tai cymdeithasol.

Mae'r holl fater ynghylch a all landlord werthu tŷ gyda thenant ynddo, wrth gwrs, yn un diddorol. Mater i'r farchnad yw hwnnw. Wrth gwrs, mae rhai landlordiaid yn gwneud hynny, oherwydd os ydyn nhw'n gwerthu ymlaen fel busnes i fuddsoddwr sy'n dymuno ei gadw fel eiddo i fuddsoddi ynddo ac yn dymuno cael yr incwm, yna mae hynny'n digwydd nawr. Yn anffodus, serch hynny, os ydyn nhw'n dymuno ehangu'r ystod o brynwyr i gynnwys pobl a allai fod yn awyddus i fod yn berchen-feddianwyr, yna, yn amlwg, mae cael eiddo gwag yn hanfodol ar gyfer hynny. Ac mae hynny, rwy'n ofni, yn rhan o weithrediad y farchnad a'r hyn sy'n bosibl ei gael neu beidio. Yn anffodus, nid ydym yn rheoli—nid yw'r cyfan wedi ei ddatganoli i ni, felly nid ydym yn rheoli rhai agweddau ar hynny, ond mae'n rhywbeth yr ydym yn awyddus iawn i weithio arno.

Pe bai Cymorth i Brynu yn cael ei ymestyn, yna fe fyddai'r Llywodraeth hon yn siŵr o ystyried a allwn ni ymestyn hynny i gynnwys amgylchiadau lle mae rhywun yn byw mewn cartref eisoes, a allai helpu gyda rhai agweddau ar hynny. Ond, unwaith eto, mae safon y tŷ yn broblem, ac mae llawer o dai yn y sector rhentu preifat, rwy'n ofni, ymhell islaw'r safon ar gyfer tai cymdeithasol.

Y mater arall yw gwarchod y denantiaeth dan yr amgylchiadau hynny, ac, unwaith eto, mae hwnnw'n weithrediad i'r farchnad, rwy'n ofni. Felly, yn fy etholaeth i fy hun, rwy'n ymwybodol iawn o denantiaid sydd wedi cael eu trosglwyddo o landlord i landlord am fod y tai wedi cael eu gwerthu â'r tenantiaid ynddyn nhw, ac mae hynny'n gweithio'n berffaith iawn. Ond, eto i gyd, os oes yna gystadleuaeth am dai i fyfyrwyr ac yn y blaen, yna mae'r tŷ'n cael ei rannu ac fe geir amryw o broblemau gyda'r farchnad.

Rydym yn gweithio gyda Llywodraeth y DU—fe ddylwn i fod wedi mynegi hynny wrth ymateb i David Melding hefyd, mewn gwirionedd—o ran rheoleiddio'r hyn a ganiateir i arwerthwyr tai ac asiantau rheoli ei ddweud yn eu pecynnau nhw pan fyddan nhw'n gwerthu a beth yw'r amgylchiadau. Nid yw hynny wedi ei ddatganoli i ni, ond rydym yn gweithio'n effeithiol iawn, mewn gwirionedd, gyda'r DU o ran sut y gallai'r farchnad honno fod o ran rheoleiddio hyn. Felly, rydym yn edrych ar bob un o'r materion hyn ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr iawn at archwilio yn y Pwyllgor rai o'r syniadau eraill yr ydych chi wedi eu datblygu.

O ran ei ddileu'n gyfan gwbl, ni all neb wneud hynny oherwydd, yn amlwg, mae gan landlord yr hawl i adfeddiannu ei gartref o dan Ddeddf Hawliau Dynol 1998 A1P1, a defnyddio'r jargon. Mae hyn yn ymwneud ag Erthygl 1 o brotocol 1 y Ddeddf Hawliau Dynol: mae gennych yr hawl i feddiannu eich eiddo. Yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yw sicrhau ei fod yn faes chwarae sy'n deg i bawb sy'n gysylltiedig ag ef.  

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am y datganiad? Rwyf i o'r farn mai tai yw un o'r pethau pwysicaf sydd gennym ac rwy'n credu ei bod hi'n wirioneddol bwysig bod y sector tai, boed yn breifat, yn dai'r awdurdodau lleol a landlordiaid tai cymdeithasol eraill a'r sector preifat o safon uchel i gyd.

Mae gan y rhan fwyaf o denantiaid a landlordiaid berthynas dda â'i gilydd. Hynny yw, mae'r rhan fwyaf o landlordiaid yn gofalu am eu heiddo ac yn trin eu tenantiaid yn dda, ac rwy'n credu, weithiau, pan fyddwn ni'n dechrau cyflwyno deddfwriaeth, ac yn trafod y pethau hyn, ein bod ni'n creu'r argraff ein bod ni o'r farn mai landlordiaid gwael yw'r cyfan ohonynt. Hefyd, mae'r rhan fwyaf o denantiaid yn talu eu rhent yn brydlon, yn edrych ar ôl y tŷ, heb achosi unrhyw broblemau i'r rhai sy'n byw o'u cwmpas nhw, ac mewn llawer man, gan gynnwys rhannau helaeth o'm hetholaeth i, ni fyddech chi'n gwybod pa dai sydd yn nwylo perchen-feddianwyr a pha rai y mae pobl yn eu rhentu'n breifat, ac mae rhai ohonyn nhw'n gwneud hynny am nifer o flynyddoedd. Ac mae rhai o'r ardaloedd mwyaf dymunol—. Os caf fynd i'ch etholaeth chi, Gweinidog, pe byddech yn mynd i'r marina, mae nifer fawr o'r eiddo sydd yno'n cael eu rhentu'n breifat, maen nhw o ansawdd da i gyd, ac nid ydyn nhw'n achosi unrhyw broblemau, ac rwy'n siŵr eich bod chi'n fwy ymwybodol o hynny na mi.

Yn anffodus, mae yna rai landlordiaid gwael ac mae yna rai tenantiaid gwael. Rwyf wedi siarad â phobl sydd wedi rhentu eu tai nhw allan ac wedi eu cael nhw'n ôl gyda'r drysau mewnol wedi diflannu a llawer o ddinistr. Felly, mae yna denantiaid gwael. Rwyf hefyd wedi gweld pobl sy'n denantiaid yn byw mewn eiddo lle mae modd rhoi eich dwrn yn y bwlch rhwng y wal a ffrâm y ffenestr. Felly, mae gennych chi ddihirod ar y ddwy ochr. Rwy'n credu bod angen cydnabod hynny.

Rwy'n croesawu'r ffaith eich bod am roi terfyn ar droi allan am resymau dialgar. Rwy'n credu bod hynny wedi bod yn wir bob amser: 'A wnewch chi drwsio fy nhŷ i, os gwelwch chi'n dda?', roedd ofn yr ateb, 'Allan â chi mewn tri mis' yn atal pobl rhag gofyn yn y lle cyntaf.

Fe sylwais nad oeddech wedi sôn am hyn yn eich datganiad, ond, fel y gwyddoch chi, rwy'n gefnogwr brwd iawn o larymau mwg, tystysgrifau trydan a nwy a'r gwiriadau hynny. Hynny yw, maen nhw'n parhau i fod yn y Ddeddf, rwy'n deall. A ydych chi'n mynd i ddweud pa mor aml y bydd yn rhaid eu gwirio nhw ar ôl iddyn nhw gael eu gosod? Oherwydd mae hynny'n rhywbeth y mae llawer o bobl yn pryderu'n fawr yn ei gylch, gan eu bod nhw'n cael eu gwirio unwaith, ond os oes rhywun yn byw yno am naw neu 10 mlynedd, a fydden nhw'n cael eu gwirio eto? A dyna gwestiwn, efallai, y byddai rhai ohonom sy'n berchen-feddianwyr yn ei ofyn i ni ein hunain: 'Pa mor aml ydym ni'n gwirio ein larymau mwg, yn sicrhau bod ein nwy yn ddiogel ac yn gwirio diogelwch trydanol?' Felly, rwy'n credu y gallai rhai ohonom ni ddysgu o hynny hefyd, yn sicr.

Y cwestiwn olaf sydd gennyf i yw—. Hynny yw, mae'n amlwg fod yna groeso i fwy o ddiogelwch. Roeddech chi'n sôn am chwe mis lawer gwaith wrth ichi siarad. Nid wyf yn mynd i'w darllen nhw i gyd allan ichi oherwydd ni fyddai'r Dirprwy Lywydd, ymysg eraill, yn caniatáu imi wneud hynny, ond roeddech chi'n crybwyll chwe mis yn aml. Pam ydych chi wedi dewis chwe mis yn hytrach na thri mis neu 12 mis? Rwy'n clywed yr hyn a ddywedasoch am droi allan heb fai, sef bod yn rhaid cael rhesymau pam y gall pobl gael eu troi allan hyd yn oed os nad ydynt ar fai. Ond rwy'n credu bod yr egwyddor gyffredinol o droi allan heb fai yn un y mae llawer ohonom ni'n ei hoffi ac mae'n golygu, pan fydd pobl yn gadael, ei bod yn dangos nad ydyn nhw wedi cael eu troi allan oherwydd hynny. Fe ellir eu troi nhw allan os oes raid i rywun gael byw yn y tŷ neu fod y sawl sy'n berchen ar y tŷ'n mynd yn fethdalwr neu ba reswm bynnag oherwydd problemau ariannol, ond nid wyf yn hollol siŵr pam nad ydych chi'n dymuno cael ar y llyfrau statud ein bod ni'n cefnogi troi allan heb fai.

Diolch i chi am y gyfres yna o sylwadau a chwestiynau. Rwy'n cytuno'n llwyr â chi fod y mwyafrif helaeth o landlordiaid a thenantiaid yng Nghymru yn bobl berffaith resymol sy'n cael bywyd perffaith resymol mewn trefniant perffaith dda, y naill gyda'r llall. Ac roeddech chi'n sôn am ran o'm hetholaeth i fy hun, ac rydych chi yn llygad eich lle—ychydig iawn o broblemau sydd gennym yr wyf i'n ymwybodol ohonyn nhw gyda'r sector rhentu preifat, mewn tai o ansawdd da, gyda phobl ddymunol yn byw ynddo.

Mae'r Bil hwn yn ymwneud â threfnu'r darpariaethau ar gyfer landlordiaid diegwyddor a thenantiaid twyllodrus. Ac fel rwyf i wedi pwysleisio, os yw eich tenant chi'n camymddwyn, yna nid yw'r Bil hwn yn gwneud dim i ddileu eich hawl chi i droi allan tenant sydd heb dalu ei rent, neu sy'n ymhél ag ymddygiad gwrthgymdeithasol, neu sy'n difrodi'r eiddo, neu nifer fawr o bethau eraill. Mae'r llwybrau hynny at adfeddiannu yn bodoli o hyd.

O ran y ffordd yr ydych chi'n disgrifio troi allan heb fai, y pwynt yw'r holl bethau hynny—os ydych chi eisiau cael y tŷ yn ôl oherwydd eich bod chi am ei werthu, neu os ydych chi eisiau cael y tŷ yn ôl oherwydd eich bod chi am fyw ynddo, troi allan heb fai yw hynny, oherwydd ni fydd y tenant wedi gwneud unrhyw beth o'i le. Nid yw'r ffaith eich bod chi'n profi eich achos yn tynnu oddi wrth y ffaith na wnaeth y tenant ddim byd o'i le a'i fod yn cael ei droi allan heb fod yna unrhyw fai arno ef. Felly, nid yw'n bosibl i fod heb unrhyw amgylchiad lle nad yw tenant sydd ei hun yn ymddwyn yn berffaith gywir yn gallu cael ei droi allan, oherwydd, mewn gwirionedd, fe fyddai gan y landlord, mewn amgylchiadau lle gallai fod yn ddigartref, er enghraifft, yr hawl i feddiannu ei eiddo ei hun, ac nid wyf i'n credu y byddai unrhyw un ohonom ni'n wir yn gweld honno'n broblem.

A'r broblem yw'r busnes hwn ynglŷn â chadw'r cydbwysedd cywir rhwng y ddau fater. Un tŷ sydd gan y mwyafrif helaeth o landlordiaid yng Nghymru. Wrth gwrs, mae gennym ni lawer o landlordiaid sydd â mwy nag un tŷ, ond un tŷ'n unig sydd gan y mwyafrif helaeth ohonyn nhw. Ac felly mae angen inni wneud yn siŵr bod y sector rhentu preifat yn addas i'r diben, ar gyfer y rhai sy'n dymuno rhentu'r tŷ hwnnw—rydym ni'n awyddus iawn iddyn nhw allu rhoi eu tai ar rent a chael cyfradd resymol o enillion, a gallu fforddio llety o ansawdd da i'r rhai sydd am rentu—ond hefyd, os byddan nhw'n eu cael eu hunain mewn amgylchiadau lle mae angen y tŷ hwnnw arnyn nhw, neu os bydd eu hamgylchiadau nhw'n newid a bod angen arian am y tŷ arnyn nhw, fe allan nhw wneud hynny, ac nid yw'n eu rhwystro  rhag rhoi'r tŷ ar y farchnad, a bod gennym ni gartref gwag arall ar un o'n strydoedd ni, nad oes neb yn ei ddymuno ychwaith. Felly, mae hyn i gyd yn ymwneud â'r cydbwysedd o ran sut y cawn ni hynny. Ac yn hytrach na chael amgylchiadau cyfreithiol cymhleth lle mae'n rhaid ichi brofi cyfres benodol o amgylchiadau, y gwyddom eu bod nhw'n achosi problemau gwirioneddol mewn awdurdodaethau eraill o ran lefel y prawf a'r hyn y mae'n rhaid ichi ei wneud, rydym ni o'r farn fod hwn yn gyfaddawd gwell.

Mae'r chwe mis yn ymwneud â'r ffordd y mae Deddf 2016 yn gweithio, fel ei bod yn rhoi 12 mis llawn i rywun o ddechrau ei gontract hyd ddiwedd y contract. Felly, mewn gwirionedd, fe gewch chi 12 mis ar eu hyd. Pan ewch chi dros y 12 mis, dyna pryd fydd y chwe mis yn dechrau. Felly, os ydych chi yno ers dwy flynedd yn barod, er enghraifft, fe fydd gennych chi chwe mis ychwanegol. Felly, mae'r cyfan yn ymwneud â sut mae'r contractau safonol newydd yn Neddf 2016 yn gweithredu mewn gwirionedd.  

Mae'n rhaid i mi ddatgan buddiant ar y pwynt hwn gan fy mod i'n landlord ar un neu ddau o dai ar rent yn y sector preifat.

Felly, diolch i chi am eich datganiad, Gweinidog, ac rwy'n cytuno â'ch datganiad fod yn rhaid inni roi sicrwydd i ddeiliadaeth. Ond mae'n rhaid i hynny weithio'r ddwy ffordd. Mae'n rhaid i hynny fod yn gytbwys ar gyfer sicrhau cynaliadwyedd, ar gyfer ateb y galw a'r cyflenwad. Mae'n rhaid cael diogelwch ar gyfer landlordiaid hefyd, ac ychydig iawn o landlordiaid sydd i'w cael na fydden nhw'n annog tenantiaethau hir, oherwydd mae rhent y mis cyntaf yn cael ei lyncu gan yr holl gostau, sy'n cael eu talu gan y landlord nawr. Felly, nid yw'n argoeli'n dda i rywun fod â thenantiaeth o chwe mis. Felly, mae tenantiaethau hir yn cael eu hannog gan landlordiaid.

Ond rwyf i wedi bod yn landlord rhagorol, gan ystyried amgylchiadau personol pobl. Ond hoffwn i ddweud bod y mesurau yr ydych chi wedi eu cymryd yn peryglu dieithrio'r mwyafrif helaeth o landlordiaid sector preifat sy'n gydwybodol a chyfrifol ac yn cydymffurfio â'r gyfraith. Ac fe fydd y mesurau hyn yn digalonni llawer o bobl sy'n ceisio bod yn landlordiaid yn y dyfodol. Maen nhw wedi siarad â mi ac wedi dweud hyn—'Rwyf i wedi penderfynu peidio â rhentu mwyach; rwyf am roi fy eiddo ar werth.' Ac mae hyn yn beth cyffredin iawn, sy'n gorfodi llawer i adael y sector. Felly, a bod yn onest, pe byddai'r mesurau hyn ar waith, ni fyddwn i eisiau bod yn landlord.

Fe ddylai'r ffaith y bydd y Ddeddf rhentu cartrefi, sydd eto i'w gweithredu, a'r ychwanegiadau newydd hyn i'r ddeddfwriaeth, yn digalonni landlordiaid newydd beri pryder difrifol i Lywodraeth Cymru. Felly, heb y sector rhentu preifat, fe fyddai ein hargyfwng ni o ran digartrefedd a thai yn llawer gwaeth. Ac mae eich Llywodraeth chi, Gweinidog, wedi methu'n drychinebus â mynd i'r afael â'r diffyg tai.

Rydych wedi adeiladu llai na 8,000 o gartrefi newydd. Fe fyddai'n rhaid ichi adeiladu 12,000 o dai fforddiadwy newydd dros y 12 mis nesaf i gyrraedd eich nod chi eich hun, sydd eisoes yn drychinebus o annigonol. Felly, i wneud hynny, fe fyddai'n rhaid i chi gyflogi pob adeiladwr tai yn y DU. Felly, heb landlordiaid, fe fyddai digartrefedd yn llawer uwch. Ond yn hytrach nag annog landlordiaid preifat, mae eich Llywodraeth chi'n benderfynol o'i gwneud hi'n amhosibl i landlordiaid preifat sydd ag un neu ddau eiddo allu gweithredu.

Felly, Gweinidog, pan wnaethoch chi ymgynghori ynglŷn â'r cynigion hyn, roedd yna wrthwynebiad enfawr iddyn nhw. Pam wnaethoch chi anwybyddu barn y sector? Roedd perygl hefyd i'ch newidiadau arfaethedig darfu ar y farchnad o ran myfyrwyr a phobl ifanc broffesiynol. Felly, Gweinidog, sut ydych chi'n bwriadu lliniaru'r amhariad ar y cylch blynyddol sy'n angenrheidiol ar gyfer y mathau hyn o osodiadau? Methodd eich Bil gwreiddiol chi ag ystyried effaith tenantiaid gwrthgymdeithasol, ac unwaith eto rydych chi wedi methu â rhoi sylw i hyn yn eich cynigion newydd. Er hynny, mae eich datganiad chi'n sôn am gau'r bylchau i landlordiaid diegwyddor. Felly, Gweinidog, a ydych chi'n cytuno â mi fod yna lawer mwy o denantiaid gwael na landlordiaid gwael, ac na fydd pardduo landlordiaid yn gwneud dim i fynd i'r afael â'n prinder tai? Ar wahân i'r effaith negyddol y bydd y ddeddfwriaeth hon yn ei chael ar landlordiaid, pa asesiad a wnaethoch chi o'r effaith a gaiff hyn ar gytundebau rhentu sy'n llai na chwe mis? Ac yn olaf, Gweinidog, rydych chi'n sôn eich bod chi'n gobeithio deddfu Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 erbyn diwedd y tymor Seneddol hwn. Felly, a wnewch chi ddweud wrthym a fydd y Ddeddf yn cael ei chychwyn cyn i'r Bil hwn gael ei basio, neu a fyddwch chi'n aros i'r diwygiadau hyn gael eu gwneud cyn ei chychwyn? Diolch.

Rwy'n credu bod Caroline Jones wedi gwrth-ddweud ei hun fwy nag unwaith yn ystod ei haraith. Ar y naill law, mae hi'n dweud wrthym fod landlordiaid yn hoffi tenantiaethau hir, ac ar y llaw arall, mae'n hi dweud wrthym na allan nhw fodoli os nad oes yna denantiaethau sicr o chwe mis. Felly, nid oes modd cael y ddau beth hwn. Y Ddeddf rhentu cartrefi, sydd wedi ei deddfu eisoes—nid oes angen iddi gael ei deddfu, fe gafodd ei deddfu eisoes gan y Senedd hon, mae hi eisoes yn Ddeddf—mae angen ei chychwyn hi. Mae gwahaniaeth mawr iawn rhwng y ddau beth. Bydd yn cael ei chychwyn erbyn diwedd y tymor Seneddol hwn. Yn amlwg, ni allwn gychwyn unrhyw ddiwygiadau i'r Ddeddf cyn inni gychwyn y Ddeddf, felly fe fyddan nhw'n cychwyn ar yr un pryd. Cafwyd anawsterau gweinyddol a TGCh difrifol wrth gychwyn y Ddeddf, ond mae'n sicr yn Ddeddf.

Mae'r cyfnod sicrwydd deiliadaeth byrraf o 12 mis yng Nghymru yn cael ei roi ar waith gan y Ddeddf honno, y gwelodd y Senedd hon yn dda i'w phasio. Mae hon yn Ddeddf arloesol, ac yn sicr mae'n newid yr amgylchiadau ar gyfer y sector rhentu preifat yng Nghymru. Eto i gyd, nid oes gennym unrhyw dystiolaeth o gwbl y bydd landlordiaid da yn cael eu drysu gan y Ddeddf—pam ddylai hynny ddigwydd? Fe fyddai unrhyw landlord da ar hyn o bryd yn awyddus i gael sicrwydd deiliadaeth o 12 mis ar gyfer tenant addas—pam fyddai hynny'n newid? Yr unig beth y bydd hyn yn ei wneud yw sicrhau na fydd landlordiaid twyllodrus, sy'n trin eu tenantiaid yn wael iawn, drwy eu rhoi nhw o dan rybudd i ymadael yn barhaus ac yn eu troi nhw allan yn ddialgar, yn gallu gweithredu mwyach o fewn y sector rhentu preifat yng Nghymru.

Diolch i chi am eich datganiad, Gweinidog. Rwy'n credu bod eich datganiad chi'n dangos pa mor anodd y mae i denant cyffredin lawn ddeall y gyfraith sy'n llywodraethu ei berthynas â'i landlord. Mae'n eithaf cymhleth. Rwy'n awyddus i sôn am rywbeth y cyfeiriodd Delyth Jewell ato, sef sicrwydd deiliadaeth ar gyfer tenantiaid rhentu preifat. Oherwydd, fel yr ydych chi'n dweud, dim ond un cartref sydd gan y rhan fwyaf o landlordiaid, ac felly os byddan nhw'n mynd i ffwrdd—i gael gwaith neu beth bynnag—maen nhw'n dymuno rhoi eu lle nhw ar rent gan wybod yn iawn y bydden nhw'n cael symud yn ôl i mewn eto pan fyddan nhw'n dychwelyd. Er hynny, mae'r system drethu eisoes yn nodi'r rhai sy'n byw mewn cartref yn lleoliad A, ac yna'n buddsoddi mewn tŷ arall ar gyfer ei roi ar rent. Felly, fe hoffwn i ystyried gyda chi onid oes modd rhoi cyfnod hwy o sicrwydd deiliadaeth na 12 mis i rywun sy'n byw mewn cartref sy'n gyfle i fuddsoddi gan y landlord. Oherwydd yn yr hen ddyddiau, yn yr ail ryfel byd, roedd gan bobl sicrwydd deiliadaeth; pe byddai rhywun eisiau gwerthu'r eiddo hwnnw, roedd yn rhaid iddyn nhw werthu i rywun gyda sicrwydd deiliadaeth yr oedd y perchennog newydd i'w barchu. Rwy'n credu bod hwn yn fater pwysig iawn yn achos teuluoedd â phlant a fyddai o bosibl yn gorfod symud o gwmpas bob 12 mis, os oes gennych chi landlord sy'n mynd yn gyfan gwbl yn ôl llythyren y gyfraith yn hyn o beth, ac fe fyddai hynny'n amlwg yn amharu'n fawr ar addysg unrhyw blentyn. Felly, tybed a wnewch chi egluro a fydd modd gwahaniaethu rhwng rhywun sy'n rhoi ei unig eiddo ar osod neu rywun sy'n gosod eiddo sydd ganddo fel buddsoddiad.

Yn ail, pwynt arbenigol, sef eich bod chi'n mynd i newid y pwerau rheoleiddio i gyfyngu ar y defnydd o amod fel y gall pobl gael eu gwahardd o eiddo am gyfnodau penodol. Rwy'n credu ein bod ni'n sôn am lety myfyrwyr yn y fan hon, fwy na thebyg. Gwn fod rhai prifysgolion yn defnyddio'r cyfnod rhwng misoedd Mehefin a Medi i ennill rhywfaint o incwm drwy rentu i bobl sy'n mynychu cynadleddau a phethau o'r fath. Felly, tybed na fydd hynny'n bosibl bellach, oherwydd yn amlwg mae'n debygol o gynyddu'r rhent y bydd yn rhaid i'r myfyriwr ei dalu, pe byddai hynny'n digwydd.

Ar y pwynt hwnnw, dyna'n union pam yr ydym yn newid y rheoliadau. Ar hyn o bryd, nid yw'r rheoliadau'n glir ac, mewn gwirionedd, gall unrhyw landlord wneud hynny am amryw o resymau. Rydym wedi cael cryn dipyn o ymatebion i'r ymgynghoriad yn dweud mai bwlch yw hwnnw mewn gwirionedd. Felly, os oeddech chi'n bwriadu gweithredu troi allan heb fai y tu allan i hynny, gallech chi wahardd y tenant am nifer o gyfnodau amser a'i gwneud hi'n anodd iawn iddo fyw yn unrhyw le. Felly, yr hyn yr ydym yn ei wneud yw dweud y byddem, drwy reoleiddio, yn cyfyngu hynny i rai amgylchiadau—mae myfyrwyr yn enghraifft amlwg. Mewn gwirionedd, mae eiddo eglwysig clwm ac eiddo arall o'r fath a fyddai, mae'n debyg, yn syrthio oddi mewn i hyn, ond rydym yn bwriadu rheoleiddio pa denantiaethau penodol all gael hynny'n digwydd am yr union reswm hwnnw. Mae'n beth cyffredin i brifysgolion gael cynadleddau ac ati yn ystod y toriad hir. Felly, mae'n golygu hwyluso hynny, ond nid y nhw yw'r unig rai. Mae eiddo arall yn perthyn i'r categori hwnnw. Yr hyn nad oes arnom ei eisiau yw rhyw fath o siec wag i alluogi hynny i ddigwydd. Felly, dyna pam yr oeddem yn ystyried rheoleiddio ar gyfer hynny.

O ran y cyfnod byrraf ar gyfer sicrwydd deiliadaeth, mae'n rhoi 12 mis. Mae'n chwech ar hyn o bryd. Felly, mae'n welliant mawr. Mae'n anodd iawn deddfu ar gyfer y math o fuddsoddiad eiddo/eiddo nad yw'n fuddsoddiad yr ydych yn sôn amdano, oherwydd byddai pobl yn—[Anghlywadwy.] Os dywedwn pe byddai gennych ddau dŷ ni fyddech yn ddarostyngedig iddo ond pe byddai gennych bedwar tŷ y byddech yn ddarostyngedig iddo, yna byddai pobl yn gwneud tri chwmni. Felly, mae cyfres gyfan o ddarpariaethau gwrth-osgoi y mae'n rhaid ichi edrych arnynt. Felly, mewn gwirionedd, mae'n anodd iawn gwneud hynny heb gael gormodedd o ddarpariaethau gwrth-osgoi yn digwydd.

Rydym wedi ceisio gwneud pethau'n syml fel y gall pobl ei ddeall a'i wneud yn sicr ac mewn gwirionedd ni fydd y rhan fwyaf o landlordiaid yn gwneud hyn mwyach, oherwydd nid yw'n ffordd o gael gwared ar rywun yn hawdd a chael rhywun i dalu mwy o rent, sef y rheswm mwyaf sylfaenol y mae'n digwydd. Dirprwy Lywydd, yn bersonol mae gennyf lwyth achosion eithaf mawr o bobl sydd wedi cael eu troi allan heb unrhyw fai arnynt eu hunain, ond oherwydd bod tenant a all dalu'n well wedi'i ganfod, a bydd y rheoliadau hyn yn sicr yn atal hynny.  

Diolch yn fawr, Gweinidog.

Eitem 4 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan Weinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol—ymgynghoriad ar y polisi cenedlaethol ar drosglwyddo'r iaith Gymraeg mewn teuluoedd. A galwaf ar Weinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol, Eluned Morgan.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Fel arfer, bydd y geiriau cyntaf y bydd y rhan fwyaf ohonon ni yn eu siarad yn ganlyniad gwrando ar ein teuluoedd ni a’u copïo nhw. Drwy siarad Cymraeg gyda’u plant, mae modd i rieni greu arferion iaith sydd yn para am oes. Defnydd iaith rhwng rhieni a’u plant, neu drosglwyddo iaith, fel mae’n cael ei alw, yw un o elfennau pwysicaf cynllunio ieithyddol. Mae yna waith wedi digwydd i gefnogi’r defnydd o’r Gymraeg mewn teuluoedd ers 20 mlynedd a mwy. A nawr mae’n bryd i ni gymryd y cam nesaf fel rhan o’n taith tuag at ddyblu’r defnydd o’r Gymraeg a chyrraedd miliwn o siaradwyr erbyn 2050.

Mae’r polisi drafft ar drosglwyddo’r Gymraeg a’i defnydd mewn teuluoedd yn cynnig yr hyn rydyn ni am ei wneud dros y degawd nesaf. Dwi’n gofyn i bawb sydd am weld cynnydd yn y defnydd o’r Gymraeg gyfrannu i’r ymgynghoriad pwysig yma. Fel sy’n cael ei nodi yn y strategaeth Cymraeg 2050, all Llywodraeth ddim rheoli pa ieithoedd mae teuluoedd yn eu siarad, a byddem ni ddim am wneud hynny chwaith. Ond fe allwn ni wneud mwy i helpu rhieni i siarad mwy o Gymraeg. 

Dwi'n cydnabod bod y sefyllfa ieithyddol yn amrywio o deulu i deulu. Yn fy achos i, Cymraeg o'n i'n siarad gyda fy mam, ond Saesneg gyda fy nhad. Cymraeg dwi'n defnyddio gyda fy mhlant i, ac fe wnes i hyd yn oed ei gwneud hi'n amod priodas bod fy ngŵr i yn dysgu Cymraeg. Mae eisiau i chi ymlacio: dim dyna beth dwi'n awgrymu yn y polisi yma. 

Yn ein teulu ni, roedd pa iaith y bydden ni'n ei siarad gyda'n plant yn benderfyniad ymwybodol iawn, fel sy'n wir i rai teuluoedd eraill, dwi'n siŵr. Ond dyw hynny ddim yn wir ym mhob achos, o bell ffordd. Mae'r sefyllfa hefyd yn amrywio ar draws Cymru, a rhaid i ni fod yn ymwybodol o hynny. Hyd yn oed yn yr ardaloedd â chanrannau uwch o siaradwyr Cymraeg, mae angen talu sylw gofalus i arferion iaith mewn teuluoedd. Ac mae gwneud hynny'n bwysig er mwyn cynnal cymunedau Cymraeg. Mae cyfrifiad 2011 yn dangos, hyd yn oed mewn cartrefi lle mae dau oedolyn mewn pâr yn siarad Cymraeg, bod tua 20 y cant o blant tair i bedair oed ddim yn siarad Cymraeg. Mewn cartrefi lle mae dau oedolyn ac un ohonyn nhw'n gallu siarad Cymraeg, mae llai na hanner y plant tair i bedair oed yn gallu siarad Cymraeg.

Mae'r polisi drafft hwn yn canolbwyntio ar bedwar amcan: ysbrydoli plant a phobl ifanc i siarad Cymraeg gyda'u plant nhw yn y dyfodol; ailgynnau sgiliau Cymraeg pobl sydd efallai heb ddefnyddio'r Gymraeg ers gadael yr ysgol, neu sydd wedi colli hyder yn eu sgiliau iaith, i siarad Cymraeg gyda'u plant eu hunain; cefnogi ac annog y defnydd o'r Gymraeg mewn teuluoedd lle nad yw pawb yn siarad Cymraeg; a chefnogi teuluoedd Cymraeg eu hiaith i siarad Cymraeg gyda'u plant.

Mae'r camau gweithredu rydyn ni'n eu cynnig yn cynnwys: datblygu cefnogaeth newydd i deuluoedd sy'n seiliedig ar y wybodaeth ddiweddaraf ym maes newid ymddygiad; treialu rhaglen defnydd iaith sydd wedi'i haddasu o brosiect llwyddiannus yng Ngwlad y Basg; helpu'r gweithlu addysg i annog disgyblion i siarad mwy o Gymraeg er mwyn creu trosglwyddwyr y dyfodol; a chreu rhwydweithiau i rieni allu cefnogi ei gilydd. Mae'r gwaith hwn yn torri tir newydd, nid yn unig i ni yn Llywodraeth Cymru, ond hefyd yn rhyngwladol. Er fy mod i am i ni arwain y ffordd, mae rhaid i ni hefyd gydweithio. Mae angen i ni ddysgu o wledydd eraill a sectorau eraill, yn ogystal â rhannu ein canfyddiadau gyda nhw.

Byddwn ni'n ymgynghori ar y polisi hwn tan 5 Mai ac yn cyhoeddi polisi terfynol nes ymlaen eleni. Mae'n hollbwysig ein bod ni'n clywed amrywiaeth o leisiau ar y cynigion yn y polisi drafft hwn. Dwi'n arbennig o awyddus i glywed barn rhieni sy'n ddihyder yn eu sgiliau Cymraeg er mwyn deall yn well beth fyddai o help iddyn nhw. Dwi am glywed gan rieni a gafodd addysg Gymraeg ond sydd ddim erbyn hyn yn defnyddio'r iaith, neu oedd ddim efallai yn siarad Cymraeg yn gymdeithasol tra eu bod nhw yn yr ysgol. Mae yna rieni hefyd sy'n gallu siarad Cymraeg ond sydd ddim yn ystyried bod siarad Cymraeg gyda'u plant yn opsiwn iddyn nhw. Mae angen i ni gefnogi'r holl rieni hyn i siarad mwy o Gymraeg gyda'u plant nhw.

Mae'n mynd i gymryd amser i ni weld canlyniadau’r gwaith yma. Dwi'n siarad fan hyn am newid ymddygiad o un genhedlaeth i'r nesaf. Ond rhaid i ni hefyd weithredu nawr i helpu teuluoedd i siarad mwy o Gymraeg, a dyna yw nod y polisi yma. Diolch.

Diolch i chi, Weinidog. Gobeithio y byddwch chi'n teimlo'n well cyn bo hir. Rwy'n croesawu hyn, achos rŷn ni i gyd, rwy'n credu, yn gweld pa mor allweddol yw hyn i unrhyw lwyddiant i'r cynllun 2050, ond rwy'n croesawu hefyd y gydnabyddiaeth taw mater personol iawn yw dewis iaith, yn arbennig o fewn y teulu. Roeddwn i yn yr un sefyllfa â chi, Weinidog, ond fi oedd yr un di-Gymraeg. Gwnaethon ni fel teulu benderfynu magu'r plant trwy'r Gymraeg, ond dim amod i siarad Cymraeg ges i cyn fy mhriodas i. Rydym wedi gwneud hynny er gwaetha'r ffaith ein bod ni, fi a fy ngŵr, wedi ei ffeindio bron yn amhosib siarad Cymraeg â’n gilydd, achos roedden ni wedi dechrau trwy'r Saesneg. Jest dim ond un enghraifft yw hynny o pa mor gymhleth yw'r nod yma i'w gyflawni.

Rŷch chi’n sôn am deuluoedd gyda sgiliau Cymraeg neu brawf Cymraeg ond heb hyder neu heb gymhelliad neu ddymuniad i siarad Cymraeg yn y tŷ. Felly, beth dŷch chi wedi darganfod yn barod am pam dyw teuluoedd tebyg ddim yn fodlon trosglwyddo'r iaith yn barod? Pam dim dymuniad? Pam dim cymhelliad? Achos rydw i wedi cael cipolwg ar ddogfen yr ymgynghoriad, ond dydy e ddim yn glir i fi—wel, dydw i ddim yn fodlon derbyn mai colli hyder yw'r unig reswm am y methiant trosglwyddiad ar hyn o bryd.

Beth ydych chi wedi ei ddysgu am lwyddiant neu fethiant, unwaith eto, y rhaglen Twf, er enghraifft? Achos mae e jest yn fy nharo i ei fod yn eithaf rhyfedd i baratoi'r rhaglen yna heb wybod yr atebion i fy nghwestiwn cyntaf i. Achos dwi yn gweld—. Y rheswm am hynny yw, dwi’n derbyn bod yna newidiadau cymdeithasol wedi digwydd, ond wrth gwrs, mae pobl wedi bod yn dysgu Cymraeg yn yr ysgol yn ystod yr 20 mlynedd diwethaf, a'r bobl yna nawr mewn sefyllfa i gael plant ac efallai gwneud y dewis am ba fath o iaith maen nhw'n mynd i siarad yn y tŷ. Felly, mae yna dipyn bach o disconnect rhwng beth rŷm ni wedi cael yn barod yn yr ysgolion a beth mae rhieni ifanc yn fodlon ei wneud nawr. 

Gan ddweud hynny, rwy'n gweld yr egwyddorion y tu ôl i'r awgrymiadau yn y ddogfen yna, ac rwy'n nodi penderfyniadau plant eu hunain am yr iaith, yn arbennig plant hŷn sydd wedi cael eu magu trwy'r Gymraeg ond efallai yn dewis siarad mwy o Saesneg pan eu bod nhw'n dechrau bod yn teenagers ac yn y blaen. Hoffwn i wybod beth yw'r cynnig presennol iddyn nhw? Sut mae plant o'r oedran yna'n ffitio mewn i unrhyw brofiad yng Ngwlad y Basg, er enghraifft? Achos rŷch chi'n sôn am Wlad y Basg yn y ddogfen, ond dydw i ddim wedi clywed lot am y manylion perthnasol i bobl ifanc hŷn.

A jest i ddod i ben: yr arian. Faint o arian mae hyn yn mynd i gostio? Pwy ydych chi'n meddwl ar hyn o bryd sy'n mynd i fod yn gyfrifol am weithredu unrhyw raglen sy'n dod mas o'r ymgynghoriad? Ac am faint o amser mae hynny'n mynd i barhau? Diolch.

Diolch yn fawr, ac rŷch chi'n eithaf reit, beth dŷn ni ddim yn trio gwneud fan hyn yw rheoli ymddygiad y tu fewn i'r teulu. Rŷm ni'n deall ein bod ni mewn maes eithaf sensitif fan hyn. Felly, beth rŷm ni'n trio gwneud yw argymell, helpu pobl i wneud eu penderfyniadau eu hunain, a gwneud yn siŵr bod yr adnoddau a'r gwerthusiad gyda nhw ynglŷn â beth sy'n gweithio, a'n bod ni'n helpu i wneud hynny. Ac mae lot o waith ymchwil wedi cael ei wneud yn y maes yma, ond beth sy'n bwysig nawr yw ein bod ni'n rhannu'r gwaith yna a'n bod ni'n gwneud tamaid bach mwy o'r nudge theory yma gyda'r bobl yma. Rŷm ni'n gwybod, i raddau, rhai pethau sy'n gweithio, ond a oes yna fwy gallwn ni ei wneud?

Dyna pam mae'n hollbwysig—. Roeddech chi'n sôn ei bod hi'n anodd newid iaith unwaith rŷch chi wedi arfer, a dwi'n meddwl bod hwnna'n wir. Dyna pam mae mor bwysig ein bod ni'n dechrau cyn bod plant yn cael eu geni. Dyna pam ni'n cydweithio eisoes gyda'r bydwragedd. Ac mae'r ffordd yna o weithredu, dwi'n meddwl, wedi mynd â ni i ffordd eithaf pell yn barod. Ond yn amlwg, mae yna cohort dŷn ni ddim wedi cyrraedd fan hyn, ac mae’n bwysig ein bod ni'n edrych ar hyn.

So, pam nad yw pobl yn trosglwyddo? Wel, dyna un o'r pethau rŷm ni'n trio'i ddarganfod yma. Wrth gwrs, roeddech chi'n sôn bod diffyg hyder yn rhan ohoni, ac efallai yn arbennig os nad ydyn nhw wedi cael eu magu trwy'r Gymraeg ond wedi'i dysgu hi yn yr ysgol. Mae'n ddiddorol, efallai bod yr eirfa ar gyfer plant bach, bach ddim gyda nhw. So, ydyn nhw'n gwybod sut i ganu i'r plant pan fo nhw'n ifanc iawn ac ati? Dyna'r math o beth mae'n rhaid i ni sicrhau: ein bod ni'n rhoi darpariaeth iddyn nhw o'r pethau yna.

Y peth arall yw, o'r ymchwil rŷn ni wedi'i weld, bod yna ddim, yn aml, penderfyniad ymwybodol ynglŷn â pha iaith ŷch chi'n ei siarad. Un o'r pethau rydym ni trio gwneud yw cael pobl i feddwl amdano. Beth sy'n ddiddorol o'r ymchwil yw eu bod nhw yn siarad am ba ysgol mae eu plant nhw'n mynd i, so maen nhw'n mynd i'w anfon nhw i ysgol Gymraeg, ond dŷn nhw ddim yn cael y drafodaeth ynglŷn â pha iaith maen nhw'n ei siarad yn y cartref.

Ac rydych chi'n eithaf reit, mae gwaith wedi'i wneud yn y maes yma dros y blynyddoedd. Roedd Twf, ac wedyn mae hwnna wedi trawsnewid i mewn i Cymraeg i Blant. Un o'r pethau dŷn ni wedi gwneud drwy gynllunio'r polisi newydd yma yw gwneud gwerthusiad o Cymraeg i Blant i weld beth sydd wedi gweithio, ac mae hwnna wedi bwydo i mewn i'r rhaglen yma. Beth rydym ni'n gobeithio ei wneud fan hyn yw rhoi lot mwy o ffocws ar y ffaith mai beth rŷn ni eisiau ei weld yw trosglwyddo mewn teulu, a'i fod e wedi sefydlu yn lleoliad y teulu yn hytrach na rhywbeth i gael pobl i mewn i ysgolion. So, mae'r ffocws yn ymwybodol iawn ar deuluoedd.

O ran faint o amser mae hwn yn mynd i gymryd, wel, rŷn ni'n gweld mai efallai tua 10 mlynedd bydd y ffocws ar gyfer hyn. Wrth gwrs, o ran yr arian, mae Cymraeg i Blant eisoes yn derbyn tua £750,000 eleni. Beth fuaswn i'n ei ddisgwyl, fel canlyniad i'r ymgynghoriad yma, fyddai ceisiadau am fwy o arian yn y maes yma. Felly, bydd yn rhaid i ni weld beth sy'n dod nôl a pha brosiectau sydd ddim yn cael eu hariannu nawr efallai bydd angen i ni eu hariannu yn y dyfodol.

Diolch yn fawr iawn am y datganiad. Dwi'n cytuno'n llwyr efo'r hyn rydych chi'n ei ddweud, sef bod trosglwyddo iaith yn un o elfennau pwysicaf cynllunio ieithyddol. Ym mis Mawrth 2017, gwnes i a Plaid Cymru gyhoeddi hwn, sef 'Cyrraedd y Miliwn', wedi'i gomisiynu gan Iaith, y ganolfan cynllunio iaith, un o brif asiantaethau polisi a chynllunio iaith annibynnol Cymru. Bwriad y ddogfen yma oedd amlinellu rhai o'r prif flaenoriaethau strategol sydd angen eu mabwysiadu ar gyfer tyfu'r nifer o siaradwyr Cymraeg i filiwn erbyn 2050. Mi oedd yna dipyn o sylw yn y ddogfen yma i drosglwyddo iaith, i'r elfen yna, achos ein bod ni'n teimlo ei fod o mor bwysig. Roeddem ni yn dweud yn hwn:

'Er mwyn sicrhau dyfodol mwy cynaliadwy ar gyfer y Gymraeg'

bod angen gosod

'targed cenedlaethol cychwynnol'

a'r hyn roeddem ni'n awgrymu oedd

'sicrhau bod 35% o blant 3-4 oed yn siarad Cymraeg o ganlyniad i drosglwyddo iaith mewn teuluoedd a chymdeithasoli iaith yn y gymdogaeth. O ran niferoedd gallai hynny olygu sicrhau bod dros 25,000 o blant, yn flynyddol, yn cael eu magu i siarad Cymraeg erbyn eu bod yn 3-4 oed. Byddai hynny hefyd yn golygu ymdrechion arwyddocaol i gynyddu'n sylweddol y nifer a'r canrannau sy'n cael eu cymdeithasoli i siarad Cymraeg ar aelwydydd lle mai ond un oedolyn sy'n siarad Cymraeg, ynghyd â'r aelwydydd hynny lle nad oes yr un oedolyn yn siarad Cymraeg.'

Felly, hoffwn i wybod: a fydd eich polisi newydd chi yn gosod rhyw fath o darged fel yna, ac a ydych chi'n cytuno efo'r targed 35 y cant yma? Mae'n dogfen ni dal yn fyw, mae hi'n dal yn hollol berthnasol. Roeddem ni yn mynd ymlaen i gynnig nifer o gamau ynglŷn â sut i wneud hyn. Does gen i ddim amser i fynd i mewn i hwnna'r prynhawn yma yn anffodus.

Rydych chi'n dweud hefyd yn y datganiad fod y gwaith yma neu'r polisi drafft yma yn torri tir newydd. Ond â phob parch, rydych chi'n gwrthddweud eich hun, achos rydych chi'n dweud hefyd, a rydw i'n dyfynnu:

'Mae yna waith wedi digwydd i gefnogi'r defnydd o’r Gymraeg mewn teuluoedd ers 20 mlynedd a mwy.'

Oes, yn wir. Fel roedd Suzy'n sôn, y mudiad Twf. Dwi'n ymwybodol iawn o'r gwaith gwbl arloesol wnaeth y mudiad hwnnw, a chynllun Llywodraeth Cymru oedd o. Am unwaith, rydw i'n canmol i'r cymylau y Llywodraeth am ddod â'r cynllun yma ymlaen. Roedd hwn yn annog rhieni i siarad Cymraeg efo'u babanod a phlant ifanc, a'u cynulleidfa darged nhw oedd teuluoedd o ieithoedd cymysg lle dim ond un rhiant oedd yn siarad Cymraeg. Dwi'n cofio gweld Twf ar waith pan oedd fy mhlant i'n ifanc—bydwragedd ac yn y blaen yn gweithio efo teuluoedd lle nad oedd un o'r rhieni siarad Cymraeg. Felly, mae hwn yn dipyn bach o déjà vu i ddarllen eich datganiad chi heddiw yma. Ydych chi'n cytuno mai camgymeriad mawr oedd dirwyn y cynllun Twf i ben? Dwi'n gwybod bod Cymraeg i Blant wedi dod yn ei le fo, ond roedd cyllideb honno £200,000 yn llai na chyllideb Twf, ac yn fy marn i, beth bynnag, mi oedd newid hynny i gyd yn gam mawr yn ôl o ran cynllunio ieithyddol.

Yn olaf, hoffwn i ddeall beth fydd perthynas eich polisi newydd chi efo fframwaith siarter iaith fydd yn y cwricwlwm addysg newydd. Achos dyma chi ddull arloesol arall sydd yn annog plant mewn ysgolion ar hyd a lled y wlad i siarad Cymraeg y tu allan i'r dosbarth, ac felly, yn amlwg, gallai'r plant hynny wedyn fynd ymlaen i fod yn rhieni sydd yn siarad Cymraeg efo'u plant eu hunain. I mi, mae parhad y siarter iaith yn hanfodol. Mae yna oedi mawr efo'r gwaith gwerthuso, ac yn ôl beth dwi'n ei ddeall, bydd y canllawiau ar gyfer gweithredu'r siarter o fewn y cwricwlwm newydd ddim yn cael eu cyhoeddi tan dymor yr haf, tra bod yna ganllawiau ar gyfer yr holl feysydd eraill ynglŷn â'r cwricwlwm wedi cael eu cyhoeddi yn barod. I mi, mae hyn yn arwydd efallai nad ydy hyn ddim yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth, ac mewn ffordd, mae o'n mynd yn erbyn yr hyn dŷch chi'n ceisio ei wneud.

I gloi, dwi yn falch iawn y byddwch chi'n rhoi'r sylw penodol i'r agwedd yma, achos fel dwi wedi egluro, dwi yn credu ei fod o'n hollbwysig wrth inni gyrraedd at y filiwn o siaradwyr Cymraeg. Diolch.

Diolch yn fawr, Siân. Gaf i ddweud, byddwn i â diddordeb mawr i weld copi o'r adroddiad yna, a gweld sut mae hwnna'n gallu plethu i mewn, neu beth allem ni ddysgu o hwnnw? Dwi'n meddwl bod gosod targedau yn bwysig ond yn anodd, so mae'n rhaid inni eu cael nhw yn y lle iawn. Ond yn sicr, o ran cyrraedd y filiwn, mae trosglwyddo'r iaith yn rhan o beth yw'n disgwyliadau ni, ac felly, mae'r targed yna'n barod; mae e yna eisoes. Ond beth sydd ei angen yw sicrhau bod yna ffyrdd o weithredu i sicrhau ein bod ni yn cyrraedd y targed yna.

Dwi yn meddwl bod yna wahaniaeth rhwng beth oedd yn digwydd o'r blaen gyda Twf, a wnaeth symud wedyn i Gymraeg i Blant. Roedd Twf dim ond ar gael mewn rhai ardaloedd, ac un o'r pethau sy'n bwysig yw bod hwn yn cael ei ledu ar draws y wlad, ond hefyd mae'n bwysig ein bod ni'n cydnabod ei fod yn mynd i fod yn wahanol o un ardal i'r llall hefyd.

Y peth arall sy'n wahanol gyda hwn, ac rŷch chi'n eithaf reit, mae'r siarter iaith—. Dŷn ni ddim jest yn sôn am drosglwyddo iaith nawr, ond cael plant sydd mewn ysgolion heddiw ac sy'n dod o gartrefi di-Gymraeg—sut allan nhw fod yn rhieni siarad Cymraeg; sut allan nhw fod yn drosglwyddwyr iaith? Ac rŷch chi'n eithaf reit bod yn rhaid inni weld sut mae'r siarter yn gallu asio gyda hwnna. Mae hwnna'n rhywbeth y byddaf i'n sicr yn bwydo nôl, a gweld sut rŷm ni'n gallu plethu hwnna i mewn. Ond fe wnewch chi weld o beth rŷm ni wedi cyhoeddi heddiw, bod ceisio cael plant sydd mewn ysgolion heddiw i drawsnewid a sicrhau eu bod nhw'n rhannu'r Gymraeg gyda'u plant nhw yn rhan hanfodol o'r strategaeth.

Doeddwn i ddim yn ymwybodol am yr amseru gyda'r canllawiau, ond fe wnaf i fynd i ffwrdd a gwneud tipyn bach mwy o ymchwil ar yr amseru. Diolch yn fawr.

Diolch i'r Gweinidog.

Y datganiad nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y strategaeth unigrwydd ac ynysigrwydd. Dwi'n galw ar y Dirprwy Weinidog i wneud y datganiad—Julie Morgan.

Diolch Llywydd, a diolch am y cyfle hwn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am lansio strategaeth gyntaf Cymru i fynd i'r afael ag unigrwydd ac ynysigrwydd cymdeithasol. Yn gynyddol, rydym yn deall effaith bosib bod yn unig a/neu yn gymdeithasol ynysig ar ein hiechyd corfforol a meddyliol, ac felly pwysigrwydd y berthynas sydd gennym ni gyda ffrindiau, teulu, cydweithwyr a chymdogion o ran rhoi inni ein hymdeimlad o berthyn a lles.

Fel Llywodraeth, fe wnaethom ni ymrwymiad i fynd i'r afael ag unigrwydd ac ynysigrwydd cymdeithasol yn 'Symud Cymru Ymlaen'. Cadarnhawyd pwysigrwydd mynd i'r afael â'r materion hyn hefyd ym mis Rhagfyr 2017 yn yr adroddiad gan y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon. Canolbwyntiodd yr adroddiad hwnnw ar brofiadau pobl hŷn yng Nghymru. Fodd bynnag, roedd yn cydnabod y gall llawer o bobl eraill hefyd brofi unigrwydd ac ynysigrwydd cymdeithasol. Roedd y ddadl yn y Cyfarfod Llawn ar yr adroddiad hwnnw ym mis Chwefror 2018 yn dangos cefnogaeth drawsbleidiol glir ar gyfer datblygu strategaeth i Gymru. Mae'n bleser gennyf hysbysu'r Aelodau y cyhoeddwyd 'Cymunedau Cysylltiedig: strategaeth ar gyfer mynd i'r afael ag unigrwydd ac ynysigrwydd cymdeithasol a chreu cysylltiadau cymdeithasol cryfach' yn gynharach heddiw.

Y strategaeth hon yw'r cam cyntaf i'n helpu i newid sut rydym ni'n meddwl am unigrwydd ac ynysigrwydd cymdeithasol. Mae'n amlinellu ein gweledigaeth ar gyfer Cymru gysylltiedig—un lle mae pawb yn cael y cyfle i ddatblygu cydberthnasau cymdeithasol ystyrlon a lle caiff pobl eu cefnogi ar yr adegau tyngedfennol hynny mewn bywyd pan fyddant fwyaf agored i niwed, a hefyd yn un lle mae pobl yn teimlo y gallant ddweud, 'rwy'n unig', a pheidio â theimlo cywilydd na stigma.

Mae goblygiadau unigrwydd ac ynysigrwydd cymdeithasol yn llwm. Mae ymchwil wedi dangos y gallant gael effaith ar ein hiechyd corfforol, gyda chysylltiadau â pherygl cynyddol o glefyd coronaidd y galon, strôc a phwysedd gwaed uchel. Gallant hefyd effeithio ar ein hiechyd meddwl, gan gynyddu'r risg o iselder, diffyg hunan-barch a straen. Mae goblygiadau economaidd i'w hystyried hefyd. Er enghraifft, mae Prosiect Eden yn amcangyfrif y gallai cymunedau digyswllt fod yn costio tua £2.6 biliwn y flwyddyn i ni yng Nghymru drwy fwy o alw ar wasanaethau iechyd a phlismona, a chost i gyflogwyr oherwydd straen a diffyg hunan-barch.

Mae ffigurau diweddar wedi dangos graddau'r materion hyn. Dangosodd Arolwg Cenedlaethol Cymru 2017-18 fod 16 y cant o'r boblogaeth dros 16 oed yn dweud eu bod yn teimlo'n unig, gyda'r rhai 16 i 24 oed yn fwy tebygol o ddweud eu bod yn unig na'r rheini sy'n 75 oed neu'n hŷn. Fodd bynnag, gwyddom y gall unrhyw un o unrhyw oedran ac o unrhyw gefndir brofi unigrwydd ac ynysigrwydd cymdeithasol, o'r person ifanc sy'n symud o'i gartref i ddechrau yn y brifysgol i rywun â chyflwr iechyd hirdymor, neu berson hŷn sy'n gofalu am anwylyd. Yn wir, mae'n debyg ein bod i gyd wedi profi'r teimladau hyn ar ryw adeg yn ein bywydau. Pan fyddan nhw'n dod yn rhai tymor hir ac yn bwrw gwreiddiau, dyna pryd maen nhw'n dod yn broblemus.

Yn unol ag egwyddorion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, mae'r strategaeth yn canolbwyntio ar ddulliau sy'n lleihau, neu yn atal y risg o unigrwydd a/neu ynysigrwydd cymdeithasol i bobl o bob oedran, neu sy'n ymyrryd yn gynnar cyn i'r teimladau hyn ymwreiddio. Mae'n cynnwys nifer o bolisïau ac ymrwymiadau cynhwysfawr i fod o fudd i gymdeithas gyfan ac i geisio darparu'r sail i bobl gael mwy o gyfleoedd i gael cysylltiadau cymdeithasol ystyrlon. Mae hefyd yn dynodi'r bobl hynny sydd mewn mwy o berygl o brofi unigrwydd ac ynysigrwydd cymdeithasol, a'r angen i leihau'r stigma sy'n gysylltiedig â'r materion hyn fel bod pobl yn teimlo eu bod mewn sefyllfa well i siarad am eu teimladau.

Mae'n sefydlu pedair blaenoriaeth ar gyfer gweithredu: cynyddu cyfleoedd i bobl gysylltu â'i gilydd; gwella'r seilwaith cymunedol i helpu pobl i ddod at ei gilydd; sefydlu a chynnal cymunedau cydlynus a chefnogol; ac yn olaf codi ymwybyddiaeth a lleihau stigma. Seiliwyd y blaenoriaethau hyn ar ein hymgynghoriad cyhoeddus, ein digwyddiadau ymgynghori ac ar ymgysylltu sylweddol â phob rhan o'r Llywodraeth ac â rhanddeiliaid allanol, ac rwy'n ddiolchgar iawn i bawb sydd wedi cyfrannu. Mae'n gwbl glir o'r ymateb i'r ymgynghoriad na all y Llywodraeth ddatrys y materion hyn ar ei phen ei hun, er y gall feithrin yr amodau priodol er mwyn i gysylltiadau mewn cymunedau ffynnu. Mae'r strategaeth felly'n galw ar i bob rhan o gymdeithas wneud ei rhan. Mae angen i ni newid y ffordd rydym yn meddwl ac yn gweithredu ar unigrwydd ac ynysigrwydd yn y Llywodraeth, gwasanaethau cyhoeddus, busnesau, cymunedau ac fel unigolion er mwyn helpu i fynd i'r afael â'r materion hyn.

I gefnogi hyn, rwy'n falch o roi gwybod i'r Aelodau am ein cynllun i lansio, yn ddiweddarach eleni, cronfa unigrwydd ac ynysigrwydd cymdeithasol dros dair blynedd gwerth £1.4 miliwn. Bydd y gronfa yn cefnogi sefydliadau yn y gymuned i ddarparu ac arbrofi gyda, neu gynyddu, dulliau arloesol o fynd i'r afael ag unigrwydd ac ynysigrwydd cymdeithasol. A byddwn yn defnyddio'r prosiectau hyn i helpu i gynyddu ein gwybodaeth a chyfrannu at y sail dystiolaeth.

Mae ein gwaith o ddatblygu'r strategaeth hon wedi dangos yn glir bod gan bob rhan o'r Llywodraeth ran i'w chwarae wrth fynd i'r afael ag unigrwydd ac ynysigrwydd. Rydym ni eisiau cryfhau ein dull trawslywodraethol o weithio a mynd ati i sicrhau ein bod yn ystyried y materion hyn wrth lunio polisïau. Er mwyn ein helpu i gyflawni hyn, byddwn yn sefydlu grŵp cynghori trawslywodraethol, a fydd yn cynnwys partneriaid allanol hefyd, i oruchwylio'r gwaith o weithredu'r strategaeth, mynd i'r afael â materion sy'n dod i'r amlwg ac ystyried beth arall y gellir ei wneud. Byddwn hefyd yn cyhoeddi adroddiad bob dwy flynedd ynglŷn â'r cynnydd o ran cyflawni ein hymrwymiadau. Gobeithio y bydd y strategaeth hon yn adeiladu ar y gwaith rhagorol rwyf yn gwybod sydd eisoes yn digwydd ledled Cymru ac yn gymorth i'n symud ymlaen. Dim ond y dechrau yw hyn; dros y misoedd a'r blynyddoedd i ddod, rydym ni eisiau cynyddu ein dealltwriaeth o unigrwydd ac ynysigrwydd, ymateb yn well iddynt a sicrhau ein bod yn gwneud popeth angenrheidiol i fynd i'r afael â'r materion hyn.

Llywydd, mae'r Llywodraeth hon yn parhau i fod yn ymrwymedig i fynd i'r afael ag unigrwydd ac ynysigrwydd cymdeithasol ac i Gymru fwy cysylltiedig, ac edrychaf ymlaen at roi'r diweddaraf i'r Aelodau wrth i ni wneud cynnydd i gyflawni hyn.

Hoffwn ddiolch i chi am y datganiad yma heddiw. Mae tua 29 y cant o'r boblogaeth yn dweud eu bod yn teimlo'n unig yn gymdeithasol, mae 91,000 o bobl yn teimlo'n unig yn gyson ac mae'r sefyllfa ar ei gwaethaf ymhlith ein pobl hŷn. Mae dros hanner y bobl rhwng 60 a 74, ac ychydig dan hanner y bobl dros 75 oed, yn dweud eu bod yn teimlo'n unig. Mae hynny'n eithaf trist, mewn gwirionedd, onid yw e? Mae unigrwydd yn gysylltiedig â phroblemau cysgu, ymateb yn annaturiol i straen, pwysedd gwaed uchel, ansawdd bywyd gwael, eiddilwch, iselder a mwy o berygl o drawiad ar y galon, strôc, iselder a dementia. Yn wir, mae Age UK wedi dweud y gall unigrwydd fod yr un mor niweidiol i'n hiechyd ag ysmygu 15 sigarét y dydd.

Nawr, fel y dywedodd y comisiynydd pobl hŷn yn yr adroddiad 'Cyflwr y Genedl', mae Cymru'n llithro i fod ar ei hôl hi o gymharu â rhannau eraill o'r DU. Cyflwynodd Llywodraeth y DU Weinidog dros unigrwydd ym mis Ionawr 2018. Lansiodd yr Alban ei strategaeth unigrwydd ym mis Rhagfyr 2018. Ac er ein bod yn croesawu cyhoeddi'r strategaeth heddiw, byddwn i'n gwerthfawrogi rheswm, mewn gwirionedd, pam fu cymaint o oedi ar yr un yma yng Nghymru.

Hoffwn ddweud, serch hynny, fy mod yn cytuno â chi mai dim ond y dechrau yw'r strategaeth. Mae'r Groes Goch Brydeinig yn amcangyfrif y gallai pob person hŷn sydd angen gwasanaethau o ganlyniad i unigrwydd ac ynysigrwydd gostio £12,000 y pen dros y 15 mlynedd nesaf. Felly, rwy'n croesawu'r ffaith y bydd y strategaeth yn cael ei chefnogi gan gronfa unigrwydd ac ynysigrwydd cymdeithasol gwerth £1.4 miliwn a chronfa cyngor sengl newydd o £8.4 miliwn.

Un cwestiwn sydd gennyf i chi, Gweinidog, sef hyn: gwyddom y gellir helpu i drechu ynysigrwydd cymdeithasol pan fo pobl yn gallu symud o gwmpas, yn gallu dal bws, i fynd i weld siopau mewn tref arall, i fynd i weld eu meddyg, ac mae'r gwasanaeth bws cymunedol yn hanfodol iawn, ac eto, yng Nghymru, rydym ni wedi gweld dileu cynifer o'n gwasanaethau bysiau cymunedol, felly tybed beth yr ydych chi'n ei wneud i weithio gyda'r Gweinidog a'r Dirprwy i weld sut y gallwn ni mewn gwirionedd bwysleisio'r ffaith nad yw cael gwared ar rywbeth fel yna yn cyfrannu o gwbl at yr agenda atal ac ymyrryd. Mae'n wirion ac nid yw'n fenter sy'n gosteffeithiol. Beth fyddwch chi'n ei wneud i sicrhau bod tystiolaeth gref i'r dulliau newydd, arloesol y byddwch yn buddsoddi ynddynt i sicrhau eu bod yn llwyddo?

Rwy'n cytuno â'r pedair blaenoriaeth, ond mae gennyf rai cwestiynau am yr ymrwymiadau allweddol. Blaenoriaeth 3, mae angen system iechyd a gofal cymdeithasol ar bobl sy'n darparu lles ac ymgysylltu â'r gymuned: nid oes ond rhaid inni edrych ar fy mwrdd iechyd fy hun i weld sut, mewn rhai ffyrdd—. Rwy'n gwybod, pobl sy'n dod i mewn drwy ddrws fy swyddfa, yn aml maen nhw'n teimlo eu bod wedi'u siomi'n fawr iawn gan y gwasanaeth iechyd, ac weithiau, y broses o integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol a oedd yn rhan sylfaenol o'r Ddeddf gofal cymdeithasol a lles y buom ni i gyd yn craffu arni drwy 2014, a ddaeth i rym yn 2016—. Mae llawer o bryderon yn y gymuned o hyd ynglŷn â diffyg cydgysylltu, yn enwedig pan fydd angen i rywun adael yr ysbyty a bod angen iddynt gael eu rhyddhau; yn aml iawn, gall gymryd wythnosau i wneud yr union atgyfeiriad hwnnw fel y gall pobl fynd adref a pheidio â bod yn yr ysbyty.

Dau, a fydd eich strategaeth yn ceisio sicrhau bod mwy o arian ar gael i helpu ymdrin â'r cyfyngiadau ar ymweliadau gofal cartref er mwyn sicrhau bod mwy o amser ar gyfer rhyngweithio rhwng gofalwyr a chleientiaid sy'n gaeth i'r tŷ? Roeddwn yn falch o weld blaenoriaeth 3 yn rhoi sylw amlwg i'r fenter Gwneud i Bob Cyswllt Gyfrif. Mae Cydffederasiwn y GIG yng Nghymru wedi ysgrifennu ataf yn datgan eu bod yn credu y gellir gwneud mwy o waith ynghylch yr agenda benodol honno. Rwy'n cytuno, ac roedd y sawl a ymatebodd i'ch ymgynghoriad yn tynnu sylw at y ffaith y dylai'r gwaith pellach i feithrin gallu gweithwyr iechyd proffesiynol i ddeall yr amgylchiadau tyngedfenol a'r cymorth effeithiol sydd ar gael fod yn flaenoriaeth allweddol.

Cwestiwn arall: yn ogystal ag archwilio'r potensial ar gyfer datblygu hyfforddiant penodol, pa gamau gweithredu clir y gallwch eu disgrifio heddiw a fydd yn helpu i rymuso gwasanaethau iechyd a staff awdurdodau lleol i gydnabod y swyddogaeth sydd ganddynt o ran cynorthwyo trigolion i wneud newidiadau cadarnhaol i'w hiechyd a'u lles corfforol a meddyliol? Fel y gwyddoch chi, rydych chi wedi dweud o'r blaen fod pobl iau yn debygol iawn o ddweud eu bod yn teimlo'n unig. Tynnodd eich ymgynghoriad sylw at y ffaith bod llawer yn teimlo bod gan ysgolion ran allweddol i'w chwarae. Mae hyn wedi cyfrannu at y strategaeth sydd ger ein bron heddiw, gan gynnwys blaenoriaethau 1 a 4. 

Fodd bynnag, galwyd hefyd am gyflwyno sesiynau bugeiliol i gwricwlwm yr ysgol gan ganolbwyntio ar unigrwydd ac ynysigrwydd cymdeithasol. Ar ôl astudio'r maes dysgu iechyd a lles yn y cwricwlwm, credaf y gallai ysgolion ystyried gwneud ambell beth i helpu mynd i'r afael ag unigrwydd. Beth wnewch chi i sicrhau bod pob ysgol yn cynnal sesiynau bugeiliol sy'n canolbwyntio ar unigrwydd ac ynysigrwydd cymdeithasol?

Yn olaf, rydych chi'n gywir bod angen dull trawslywodraethol o fynd ati, a hoffwn feddwl, ac mae gennych fy nghefnogaeth yn sicr, y dylai fod yn fenter drawsbleidiol. Rwyf yn pryderu nad yw portffolios eraill o bosib yn cyfrannu at yr agenda gymaint ag yr ydych chi. Byddwch yn sefydlu grŵp cynghori i oruchwylio gweithredu'r strategaeth, felly tybed a ydych chi wedi ystyried gofyn i'ch cyd-Aelodau yn Llywodraeth Cymru ymgynghori â'r grŵp ar bob cynnig deddfwriaethol perthnasol a gyflwynir i'r Cynulliad hwn, oherwydd, yn aml iawn, gall y cynigion deddfwriaethol hynny, mewn gwirionedd, er eu bod yn gwneud daioni mewn rhai rhannau, effeithio'n negyddol ar feysydd eraill. Felly, yr hyn yr wyf yn chwilio amdano yw meddylfryd mwy cydgysylltiedig rhwng Gweinidogion Llywodraeth Cymru ynglŷn â'r strategaeth benodol hon. Diolch.

Diolch i Janet Finch-Saunders am ei chyfraniad a hefyd am ei chefnogaeth i'r strategaeth, a byddaf yn hapus iawn inni weithio gyda'n gilydd ar y strategaeth. Dywedodd y gall pawb deimlo'n unig waeth beth fo eu hoed, ac rwy'n credu bod hwnnw'n sylw pwysig iawn—na allwn ni ddweud mai dim ond pobl hŷn sy'n teimlo'n unig, gan fod Janet Finch-Saunders wedi rhoi'r ffigurau ar gyfer pobl iau. Rwy'n cytuno'n llwyr fod unigrwydd ac ynysigrwydd mor niweidiol ag ysmygu, fel y dywedodd Janet Finch-Saunders.

Cyfeiriodd at wledydd eraill, a chrybwyllodd fod Gweinidog dros unigrwydd yn Llywodraeth San Steffan. Y ffordd rydym ni eisiau mynd ati yn y fan yma, mewn gwirionedd, yw ein bod eisiau i bawb berchnogi hynny. Felly, yn hytrach na chael Gweinidog dros unigrwydd, rydym ni eisiau sicrhau bod pob adran yn derbyn bod ganddyn nhw gyfrifoldeb dros fynd i'r afael ag unigrwydd.

Mae'n crybwyll oedi o ran llunio'r strategaeth. Rwy'n falch ei bod yn ei chroesawu, nawr ei bod wedi ei chyhoeddi, ond cawsom 230 o ymatebion i'r ymgynghoriad, a oedd yn ymateb sylweddol iawn i ymgynghoriad. Cynhaliwyd nifer o gyfarfodydd i randdeiliaid hefyd. Felly, mewn gwirionedd, roedd llawer iawn i'w ystyried, ac rwy'n credu bod yr amser y mae hyn wedi cymryd wedi golygu bod gennym ni ymateb mwy ystyriol heddiw.

Rwy'n falch ei bod yn croesawu'r arian. O ran trafnidiaeth, mae'n amlwg mai dyna un o'r materion pryd yr ydym yn gobeithio gweithio gyda'r Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, oherwydd rwy'n cytuno'n llwyr fod cael cysylltiadau—mae angen cludiant arnoch chi, weithiau, ac mae angen cludiant hygyrch arnoch chi.

O ran y gwasanaeth iechyd, roedd dod ag iechyd a gofal cymdeithasol ynghyd, yn amlwg, yn un o'r materion allweddol yn y Ddeddf, fel y dywedodd hi. Credaf y bu cynnydd drwy'r byrddau partneriaeth rhanbarthol a thrwy'r gronfa gofal canolraddol—cafwyd prosiectau ar y cyd. Wyddoch chi, mae'n amlwg yn cymryd amser i hyn ddigwydd, ond rwyf yn credu y gwnaed cynnydd.

Gwneud i bob cyswllt gyfrif, rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth sy'n gwbl hanfodol, oherwydd bod cymaint o adegau hanfodol y gallwch eu defnyddio i hyrwyddo'r agenda hon. Ac, wrth gwrs, mae'r ysgolion, unwaith eto, yn faes pwysig iawn, ac rwy'n gwybod y bydd yn ymwybodol o'r cynnydd yn y cyllid ar gyfer y cwnsela sy'n cael ei ddarparu mewn ysgolion, a hefyd, wrth gwrs, rydym yn gweithio tuag at gyflwyno'r dull ysgol gyfan. Y grŵp cynghori, byddaf yn sicrhau bod y Siambr yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf am y grŵp cynghori wrth iddo gael ei ddatblygu.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog am y datganiad yma. Roeddwn i'n aelod o'r pwyllgor iechyd yn ôl ddwy flynedd ac ychydig yn ôl pan wnaethom ni gyhoeddi’r adroddiad. Roeddech chithau, Ddirprwy Weinidog, yn rhan o’r pwyllgor ar y pryd, ac mi roedd o’n ymgynghoriad ganddom ni fel pwyllgor wnaeth greu argraff arnaf fi, mewn difrif, pan fydd rhywun yn sylweddoli, p’un ai’r effaith ar iechyd, fel glywsom ni yn fan yna, yr effaith yn debyg i smocio ac yn y blaen, ond mi wnaeth o hefyd ei gwneud hi’n glir i mi fod yna gamau y mae’r Llywodraeth yn gallu eu cymryd. Wrth gwrs, mae’r camau sydd yn cael eu cymryd yn rhai dwi’n eu croesawu. Beth rydw i wastad eisiau ei weld ydy oes yna fwy mae’n bosib i wneud.

Rhyw bedwar, dwi’n meddwl, o gwestiynau sydd gennyf i yn fan hyn. Mae’r ffigyrau, onid ydynt, yn drawiadol iawn, y clywsom ni ganddoch chi yn fan yna? Mae yna fwy o bobl ifanc rhwng 16 a 24 oed yn debyg o adrodd eu bod nhw’n unig na phobl dros 75 oed. Mae hynny’n mynd yn groes, rhywsut, i’r canfyddiad fyddai ganddom ni. Ond o ystyried hynny, rydym ni’n gwybod bod y grŵp oedran hwnnw neu gyfran ohonyn nhw’n wynebu pwysau mawr i lwyddo mewn addysg, yn fwy tebyg o wynebu problemau fel bwlio ar-lein na chenedlaethau eraill, maen nhw hefyd yn wynebu dyfodol o ran newid hinsawdd a Brexit na wnaethon nhw ddewis eu hunain. Felly, mae yna bob mathau o bwysau. Felly, does yna ddim syndod, o bosib, eu bod nhw’n adrodd eu bod nhw’n teimlo’n unig ac yn ynysig. Rydw i’n meddwl, tybed ydy’ch cynllun chi’n bwriadu mynd i’r afael â hyn yn benodol, er enghraifft, drwy weithio efo colegau addysg bellach, efo prifysgolion ac yn y blaen, er mwyn sicrhau eu bod nhw’n gallu gwneud beth y gallan nhw fel sectorau i helpu.

Yn ail, o ran tai, a fyddai’r Llywodraeth yn derbyn, pan rydym ni’n sôn am adeiladu tai, y dylem ni fod yn sôn mewn difrif am adeiladu cymunedau? A fyddai’r Gweinidog felly’n cytuno efo fi y dylai datblygiadau tai gynnwys adnoddau cymunedol hefyd, ac a fyddai hi’n barod i siarad efo ei chyd-Aelodau o’r Cabinet i sicrhau bod deddfau cynllunio, er enghraifft, yn cael eu cryfhau er mwyn sicrhau bod hyn yn digwydd?

Symud ymlaen at gwestiwn arall. Pa bynnag oedran rydych chi’n sôn amdano fo, pa bynnag genhedlaeth, mae yna ryw eliffant yn yr ystafell yn fan hyn hefyd, o ran un broblem fawr sydd wedi bod ydy’r toriadau dwfn iawn mewn cyllidebau llywodraeth leol dros y ddegawd ddiwethaf. Rydym ni wedi gweld toriadau i ganolfannau dydd, i drafnidiaeth gyhoeddus y mae llawer o bobl yn dibynnu arnyn nhw, a mwy o gostau neu bris uwch yn cael ei godi am ddefnyddio adnoddau hamdden neu chwaraeon, ac yn y blaen. Felly, rydw i’n gofyn: ydy £1.4 miliwn dros dair blynedd go iawn yn mynd i hyd yn oed gwneud dent yn y broblem yma? Onid beth ddylem ni fod yn ei wneud mewn difrif ydy sicrhau bod llywodraeth leol yn cael ei chyllido’n iawn fel bod nhw’n gallu gwneud penderfyniadau gwell er mwyn taclo unigrwydd ac unigedd?

Ac yn olaf, mae yna grŵp cynghori newydd yn cael ei sefydlu yn fan hyn a gofyn i hwnnw adrodd yn ôl ar ei gynnydd bob dwy flynedd. Rŵan, rhaglen tair blynedd ydy’r arian yma sy’n cael ei gyhoeddi heddiw, felly erbyn i’r adroddiad cyntaf gael ei gyhoeddi, llai na blwyddyn fydd yna ôl i roi ffocws ar adnabod y cynlluniau sy’n gweithio’n dda ac o bosib 'scale-io' y rheini i fyny. Felly, ai drwy'r math yma o grŵp cynghori mae’r ffordd orau o sicrhau arfer da mewn delifro canlyniadau go iawn yn y maes yma?

Diolch yn fawr iawn i chi a diolch am eich cefnogaeth i'r strategaeth. Yn sicr, yr effaith ar iechyd yr oeddech yn ei chydnabod yn glir—cynddrwg ag ysmygu sigaréts. Hynny yw, mae'n llwm iawn, ac rwy'n falch iawn eich bod yn croesawu'r camau.

O ran pobl ifanc rhwng 16 a 24 oed, rwy'n credu ei bod hi'n gwbl hanfodol ein bod yn gweithio i helpu i nodi'r bobl ifanc hynny, ac felly, rwy'n sicr yn rhagweld y gallem ni weithio gyda'r colegau addysg bellach a'r prifysgolion. Rwy'n credu ei bod hi'n ffaith bwysig iawn hefyd bod gennym ni wasanaeth ieuenctid wedi'i ail-lansio a mwy o arian y mae'r Llywodraeth wedi'i roi i'r gwasanaeth ieuenctid. Oherwydd rwy'n credu bod y gwasanaeth ieuenctid yn faes lle gall pobl ifanc golli'r teimlad o fod yn ynysig, ac rwy'n credu y gall gweithwyr ieuenctid, gyda'u sgiliau penodol, weithio'n agos iawn gyda phobl ifanc a mynd i'r afael â'r materion hyn. Felly, rwy'n credu bod y gwasanaeth ieuenctid yn bwysig iawn, ac rwy'n falch iawn bod y Llywodraeth wedi gallu cynyddu'r cyllid ar gyfer y gwasanaeth ieuenctid.

Tai, do, fe gefais gyfarfod â llawer o Weinidogion y Llywodraeth, a dweud y gwir, am y strategaeth hon oherwydd ei bod yn hanfodol inni ei gweld fel strategaeth Llywodraeth gyfan a bod angen cynnwys pob adran. Euthum, y bore 'ma, i Gasnewydd, lle'r oeddwn ar safle—Pobl—lle mae canolfan gymunedol wedi ei darparu ynghyd â fflatiau yn yr adeilad, a lle ceir byngalos bychain hefyd y tu allan. Ac roeddem yn gallu cwrdd â'r preswylwyr a hefyd cwrdd â'r Theatr Realiti sy'n gweithio i geisio mynd i'r afael â stigma, ac roedd yn drawiadol iawn. Gallech weld bod y datblygiad tai hwn mewn difrif calon wedi cynnwys y pethau y mae eu hangen ar bobl i gael bywydau da o ran cael rhywle i gyfarfod, rhywle lle gallant rannu profiadau. Felly, rwy'n credu bod tai yn gwbl hanfodol, a gallwn wneud llawer mwy, rwy'n credu, o ran datblygu tai addas.

Yna, toriadau mawr ym maes Llywodraeth Leol, wrth gwrs, mae hynny'n fater enfawr a gwyddom fod llawer o gyfleusterau wedi'u colli, ond rydym ni wedi gallu darparu rhywfaint o arian, drwy'r Gronfa Gofal Integredig, ar gyfer canolfannau lleol, a chredaf eu bod yn sicr yn datblygu mewn ffordd sydd yn darparu cymorth i bobl yn y gymuned. A dim ond 'dent' yw £1.4 miliwn, fel y dywedoch chi, o'i gymharu â'r hyn sydd ei angen, ond yr hyn yr ydym yn ei ddweud, mewn gwirionedd, yw bod y strategaeth hon ar gyfer pob adran ac ar gyfer yr holl wariant a wneir. A'r holl wariant a'r holl fentrau sy'n digwydd, rydym ni eisiau bod yn sicr bod unigrwydd ac ynysigrwydd yn rhan o'r gwariant hwnnw. Felly, mae'r £1.4 miliwn i ddarparu ar gyfer rhai prosiectau bach arbrofol, y byddwn yn amlwg yn eu gwerthuso yn y grŵp cynghori newydd hwn. Hynny yw, bydd gan y grŵp cynghori newydd bobl allanol arno a fydd yn dod â pheth arbenigedd o weithio yn y maes, a chredaf y bydd yn rhaid inni weld sut mae'r grŵp hwnnw'n datblygu.

Rwyf yn wirioneddol groesawu eich datganiad heddiw, ond rwyf eisiau canolbwyntio'n benodol ar bobl ifanc 16 i 24 oed ac unigrwydd, a chydnabod, fel y dywedir yn eich datganiad, fod 60 y cant o'r boblogaeth honno'n dioddef rhywfaint o unigrwydd ar ryw adeg yn ystod eu bywyd. Mae diweithdra, wrth gwrs, yn un o brif achosion hynny, ac mae yna bethau y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud o ran hyfforddiant ac addysg a fydd yn helpu i gadw pobl ifanc yn rhan o'r gweithle neu unrhyw gyfleoedd a phosibiliadau eraill sydd ganddynt. Ac efallai bydd rhai o'r rheini yn gwirfoddoli, mewn gweithgareddau cymunedol yn arbennig, yn y lleoedd y maen nhw'n byw ynddyn nhw.

Dywedwyd eisoes bod awdurdodau lleol, drwy fuddsoddi mewn darpariaeth gymunedol i bobl ifanc, wedi gweld, dros y blynyddoedd, rai toriadau cyllideb oherwydd yr agenda cyni, a bod hynny, unwaith eto, yn cyfrannu at yr ynysigrwydd a'r unigrwydd hwn, ac yn enwedig mewn ardaloedd gwledig fel yr ardal yr wyf i'n ei chynrychioli.

Ond un maes lle mae'n debyg bod gweithgarwch cymunedol yn hynod o amlwg yw chwaraeon, ac mae hynny'n wych, yn bennaf, ar gyfer dynion ifanc yn arbennig, ond gwyddom i gyd fod y dystiolaeth yn dangos i ni—ac mae digon o dystiolaeth wedi'i chyflwyno—bod menywod ifanc oddeutu 15 neu 16 oed, ar y cyfan, yn rhoi'r gorau i gymryd rhan mewn chwaraeon. Felly, tybed a allai'r grŵp hwn edrych, efallai, ar ryw ffordd o ymgysylltu, neu gadw merched ifanc yn rhan o hynny.

Croesawaf yr £1.4 miliwn y mae'r Llywodraeth yn mynd i'w fuddsoddi yn ystod y tair blynedd nesaf, ac rwyf yn croesawu'r grŵp cynghori a fydd yn gweithio gyda phob rhan o'r Llywodraeth. Byddwn yn nodi—ac mae Rhun eisoes wedi nodi—bod seiberfwlio mae'n siŵr yn rhan fawr o ynysigrwydd. Pan fydd pobl ifanc, neu unrhyw un, ond rwy'n sôn yn arbennig am bobl ifanc, yn teimlo eu bod yn cael eu bwlio hyd yn oed yn eu cartref, pryd yn y gorffennol byddai pobl ifanc wedi gallu cau'r drws a gwybod eu bod yn teimlo'n eithaf diogel, mae seiberfwlio yn effeithio mewn gwirionedd arnyn nhw hyd yn oed yn y fan lle maen nhw'n bodoli a sut y maen nhw'n byw. Felly, byddai gennyf ddiddordeb mawr i weld a oes unrhyw waith yn cael ei wneud yn hynny o beth a pha un a wnaiff y Llywodraeth edrych ar unrhyw gynlluniau posib a fyddai'n annog cyfnewid syniadau neu efallai hyd yn oed rhywfaint o offer a fyddai'n caniatáu i bobl ifanc gael cyfleoedd i roi cynnig ar rai gweithgareddau na fyddai fel arall efallai ar gael iddynt oherwydd tlodi.

Diolch i Joyce Watson am y sylwadau defnyddiol iawn yna. Unwaith eto, pwysleisiodd bobl ifanc 16 i 24 oed, sy'n faes hollbwysig yn fy marn i. Yn amlwg, bydd rhai o'r bobl ifanc hynny yn dal i fod yn yr ysgol ac felly credaf ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn parhau â'n gwaith o ran iechyd meddwl mewn modd sy'n rhoi sylw i'r ysgol gyfan, ac mae hynny'n rhywbeth y mae'r Llywodraeth yn ei drafod gyda'r grŵp gorchwyl a gorffen. Fel y dywedais yn fy ymateb i Rhun ap Iorwerth, mae'r gwaith gyda cholegau hyfforddi ac addysg yn hollbwysig.

Soniodd am wirfoddoli, ac rwy'n credu bod hwnnw'n faes yr ydym ni'n sicr wedi'i nodi fel rhywle lle gall pobl golli'r teimlad o unigrwydd ac ynysigrwydd yn ogystal â gwneud cyfraniad enfawr i gymdeithas. Felly, mae'r Llywodraeth yn ariannu Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru i annog a hyfforddi gwirfoddolwyr ac i ddarparu arbenigedd ar y pwnc hwn. Yn sicr, mae gwirfoddoli yn faes yr wyf yn ei weld yn hanfodol fel ffordd ymlaen.

Soniodd Joyce Watson am ardaloedd gwledig hefyd, a chredaf fod hwnnw'n bwynt pwysig, oherwydd credaf nad yw'r ymchwil a wnaethpwyd i unigrwydd ac ynysigrwydd mewn ardaloedd gwledig, o gymharu ag ardaloedd dinesig, wedi dangos fawr o wahaniaeth, ond yr hyn a wyddom ni yw, wrth gwrs, mai cyswllt yw'r broblem mewn ardaloedd gwledig, yr wyf eisoes wedi sôn amdano—pa mor bwysig yw sicrhau bod y drafnidiaeth ar gael. Felly, ceir y mater penodol hwnnw yn yr ardaloedd gwledig.

A nawr chwaraeon: mae chwaraeon yn amlwg yn gyfle gwych o ran iechyd, a mwynhad, ac rwy'n credu bod yr ymchwil yn dangos ei fod yn eich helpu i ymdrin ag iselder, unigrwydd ac ynysigrwydd. Felly, yn sicr, mae chwaraeon yn rhywbeth y byddwn yn gweithio'n agos iawn arno gyda Chwaraeon Cymru ac yn gobeithio cynnwys cwestiwn am unigrwydd ac ynysigrwydd ar yr holiaduron y maen nhw'n eu llunio ac yn yr ymchwil y maen nhw'n ei wneud. Wrth gwrs, mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bob pawb o bob rhan o gymdeithas yn manteisio ar chwaraeon ar draws pob rhan o gymdeithas. Mae'n gwneud y pwynt pwysig iawn ynglŷn ag ennyn a chadw diddordeb menywod ifanc. 

Ac yna yn olaf, roedd y pwynt olaf, rwy'n credu, yn cyfeirio at seiberfwlio. Mae hwnnw'n bwynt pwysig iawn ynglŷn â phobl yn teimlo'n ynysig ac yn unig yn eu cartrefi eu hunain, a chredaf fod hwn yn faes y byddem yn sicr eisiau rhoi sylw iddo.

Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Fel y gwyddoch chi mae'n siŵr, bu mynd i'r afael ag unigrwydd ac ynysigrwydd yn un o'm prif flaenoriaethau ac rwy'n falch eich bod chithau hefyd wedi'i wneud yn un o'ch rhai chi. Edrychaf ymlaen at weithio gyda chi ar y mater hwn. Roeddwn hefyd yn falch o fod yn rhan o'r pwyllgor iechyd, ac fe roesom ni dystiolaeth helaeth, y tu mewn a'r tu allan i'r Cynulliad. Felly, roeddwn i'n falch o'm rhyngweithio bryd hynny. Gydag oddeutu traean ein cenedl yn profi unigrwydd, mae'n amlwg bod yn rhaid i ni weithredu.

Fel y dywedwch chi, Gweinidog, mae unigrwydd ac ynysigrwydd yn gallu effeithio'n helaeth ar ein lles corfforol a meddyliol. Mae astudiaethau tystiolaethol wedi dangos mwy o risg o drawiad ar y galon, strôc a dementia yn sgil ynysigrwydd cymdeithasol yn ogystal ag achosion uchel o iselder, gorbryder a phatrymau cysgu annarferol.

Yn anffodus, mae llu o resymau pam y gall rhywun deimlo ynysigrwydd ac unigrwydd cymdeithasol. Rhaid inni wneud popeth a allwn ni i liniaru cynifer o ffactorau ag y gallwn ni. Nid yw unigrwydd ac ynysigrwydd yn cael eu diffinio yn ôl oedran, ac er bod y cyfryngau cymdeithasol yn gallu gwella rhyngweithio cymdeithasol, gall hefyd arwain at fwlio a phobl yn encilio o weithgarwch o'r fath.

Felly, Gweinidog, prif flaenoriaeth eich cynllun gweithredu yw cynyddu'r cyfleoedd i bobl gysylltu. Pa drafodaethau ydych chi wedi'u cael gyda'ch cyd-Weinidogion a llywodraeth leol ynghylch gwrthdroi ac atal cau llyfrgelloedd, canolfannau dydd a chyfleusterau hamdden? Mae'r cyfleusterau cymunedol hyn yn achubiaeth i lawer iawn iawn o bobl, yn enwedig yr henoed, ac maen nhw'n allweddol i atal ynysigrwydd.

Sylwaf o'r strategaeth eich bod yn canolbwyntio ar fynd i'r afael ag allgáu digidol. Er bod hyn i'w groesawu a bod cysylltedd digidol yn gallu chwarae rhan wrth fynd i'r afael ag unigrwydd, rwy'n credu bod yn rhaid i ni fod yn ofalus iawn yn hyn o beth. Gall mwy o ddigideiddio atal llawer o bobl hŷn rhag cael cysylltiad dynol ystyrlon. Felly, Gweinidog, beth wnewch chi i liniaru'r perygl yma? Gan aros gyda chynhwysiant digidol, Gweinidog, pa swyddogaeth ydych chi'n credu bydd i gynorthwywyr llais digidol yn eich strategaeth?

Mae gan grwpiau cymunedol swyddogaeth hanfodol wrth fynd i'r afael ag ynysigrwydd. Mae'r Sied Merched gwych ym Maesteg, sydd yn fy rhanbarth i, yn enghraifft ardderchog o sut y gall grwpiau gwirfoddol fod ar flaen y gad o ran ein dull gweithredu. Felly, Gweinidog, beth all eich Llywodraeth ei wneud i gefnogi grwpiau fel siediau merched a siediau dynion? A ydych chi neu'ch cydweithwyr wedi siarad â'r Trysorlys i drafod pa gymorth ariannol y gellir ei gynnig megis eithrio rhag TAW ac ardrethi busnes ac ati?

Yn olaf, Gweinidog, mae eich strategaeth yn rhestru seilwaith cymunedol fel ei hail flaenoriaeth. Ar wahân i deithio am ddim ar drenau i'r rhai dan 16 oed sy'n teithio â rhywun arall, prin yw'r sôn am drafnidiaeth gyhoeddus. Gweinidog, a ydych chi'n cytuno â mi y dylai cysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus da fod yn flaenoriaeth wrth fynd i'r afael ag ynysigrwydd? Pa drafodaethau ydych chi wedi'u cael gyda'r Gweinidog trafnidiaeth ynghylch mesurau i wella cysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus ledled Cymru? Diolch. Diolch yn fawr.

Diolch i Caroline Jones am ei chyfraniad, ac rwy'n cydnabod y buom ni ar y pwyllgor iechyd gyda'n gilydd, ynghyd â Rhun ap Iorwerth, ac mae'r Cadeirydd yma bellach hefyd—ac fe gyflwynodd yr adroddiad rhagorol hwnnw, rwy'n credu, am unigrwydd ac ynysigrwydd, yn enwedig mewn cysylltiad â phobl hŷn. Felly, mae Caroline Jones yn cydnabod y risgiau i iechyd, ac mae'n dweud bod llawer o resymau pam mae pobl yn dioddef o unigrwydd ac ynysigrwydd. Ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cofio bod adegau tyngedfennol pan fydd hi'n llawer mwy tebygol y bydd pobl yn dioddef fel hyn, megis ymddeol—mae ymddeol yn achosi ynysigrwydd ac unigrwydd—a phrofedigaeth. Ac mae llawer o adegau tyngedfennol, y credaf ei bod hi'n bosib inni fod yn fwy ymwybodol ohonyn nhw, sy'n golygu y byddwn yn gallu mynd i'r afael â'r materion hynny'n well.

Un o'r pethau yr ydym ni'n awyddus iawn i'w wneud yw ceisio cael gwared â'r stigma sy'n ymwneud ag unigrwydd ac ynysigrwydd, gan ei gwneud hi'n bosib i bobl allu dweud, 'rwy'n unig', heb iddo ymddangos fel rhywbeth y dylai fod yn gywilydd ei gyfaddef. Felly, rwy'n credu mai dyna un o'r pethau—cymaint ag y gallwn ni siarad am unigrwydd ac ynysigrwydd. Ac rydym ni'n defnyddio Iechyd Cyhoeddus Cymru, sy'n cael sgwrs am les, i weld beth y gallwn ni ganfod am yr hyn y mae'r cyhoedd yn ei feddwl ac yn ei ddweud am y pethau hyn er mwyn codi ymwybyddiaeth.

Ac yna, wrth gwrs, rwyf wedi cyfarfod â'r rhan fwyaf o'm cyd-Weinidogion i drafod sut y gallwn fynd i'r afael â'r materion hyn. Oherwydd, unwaith eto, mae'n rhaid i mi ailadrodd bod hwn yn ddull trawslywodraethol, ac yn sicr nid yw'n rhywbeth y gall y Llywodraeth ei wneud ar ei phen ei hun—mae hwn yn fater ar gyfer y gymdeithas gyfan, felly yr hyn y gall y Llywodraeth ei wneud yw ceisio arwain y ffordd a chodi ymwybyddiaeth, ond ni allwn ni ei ddatrys. Felly, mae hynny'n bwysig iawn, rwy'n credu, i'w gofio.

Mae'r mater ynghylch cau cyfleusterau lleol wedi codi'n gynharach yn y ddadl hon, ac mae'n amlwg ei fod yn golled enfawr i lawer o bobl y mae eu bywydau o bosib yn troi o amgylch canolfan gymunedol leol neu lyfrgell leol. Ond fel y dywedais, rydym ni yn helpu i ariannu'r broses o greu canolfannau, sydd yn sicr yn digwydd yng Nghaerdydd, lle mae llyfrgelloedd yn troi'n ganolfannau, a lle mae lleoedd i bobl ddod i gael gwybodaeth a chymysgu a chael dosbarthiadau garddio ac amrywiaeth eang o bethau. Rwy'n credu mai dyna'r math o beth y mae'n rhaid i ni ei ddatblygu mewn gwirionedd.

O ran allgáu digidol, ydym, rydym yn gweithio i helpu pobl i gael eu cynnwys yn fwy digidol, ac un o'r prosiectau pontio'r cenedlaethau a gawsom ni, sydd mor bwysig, yw pryd y mae pobl ifanc yn mynd i helpu pobl hŷn i allu defnyddio dulliau digidol i gadw mewn cysylltiad â'u teuluoedd, ac i ddefnyddio Skype i siarad â'u teuluoedd a allai fod yn byw ym mhen draw'r byd. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n gwneud hynny, ond gan gofio bob amser, fel y dywedodd, bod rhai pobl sydd ag angen dulliau eraill, mwy traddodiadol, o gael cyswllt.

Mae'n sôn am bwysigrwydd y grwpiau gwirfoddol—siediau merched, siediau dynion, mae'r holl rai y gwyddom ni amdanyn nhw yn gwneud cymaint o waith er mwyn cadw cysylltiad rhwng pobl a chadw pobl ynghyd. Yn amlwg, maen nhw'n rhan allweddol o'n strategaeth wrth inni symud ymlaen, fel yn wir maen nhw'n rhan allweddol o strategaeth y Llywodraeth. Ac unwaith eto, mae'r seilwaith cymunedol a chysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus da yn un o'r materion hollol allweddol y byddwn yn mynd i'r afael â nhw. 

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Weinidog.

Eitem 6 ar yr agenda yw datganiad gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol: yr wybodaeth ddiweddaraf am y grant cymorth tai. A galwaf ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, Julie James.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae cael cartref eich hun wrth wraidd bywyd hapus a chynhyrchiol. Mae'r Llywodraeth hon yn credu y dylai pawb gael cartref cynnes a gweddus, ond i lawer nid dyna'r sefyllfa.

I lawer, mae digartrefedd a bygythiad digartrefedd yn real iawn. Gall poeni ynghylch sut i dalu eu rhent, sut i ymdrin â chais am fudd-dal neu sut i ddod o hyd i wely am noson achosi pryder a straen cyson. Mae'r achosion yn amrywiol ac yn gymhleth. Gallai fod yn ganlyniad i gyfnod yn y system ofal yn y gorffennol, heb rwydweithiau cymorth o deulu a ffrindiau, gallai fod o ganlyniad i newid mewn amgylchiadau, megis colli swydd neu chwalu perthynas. Gall trawma digartrefedd yn aml arwain at broblemau afiechyd meddwl neu gamddefnyddio sylweddau neu waethygu problemau sy'n bodoli eisoes. Un o'r egwyddorion polisi allweddol sy'n sail i'n hymagwedd at atal digartrefedd yw ein bod yn mynd ati mewn modd sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn ac yn seiliedig ar drawma er mwyn deall gwraidd y broblem ac atal digartrefedd rhag dod yn realiti.

Mae'r grant cynnal tai yn un o raglenni grant mwyaf sylweddol Llywodraeth Cymru, a'i nod yw mynd i'r afael â digartrefedd. Mae'n rhoi dros £126 miliwn yn nwylo awdurdodau lleol bob blwyddyn. Yn eu tro, maen nhw yn comisiynu miloedd o brosiectau, gan ddarparu gwasanaethau i ddegau o filoedd o bobl i leihau'r pryder a'r straen a wynebant, gan eu helpu i osgoi digartrefedd, a thrwy ddarparu cymorth parhaus lle y bo angen i sicrhau y gellir cynnal cartref yn y tymor hwy. Mae'n darparu gwasanaethau i atal digartrefedd lle bynnag y bo'n bosib a, lle nad oes modd gwneud hynny, mae'n sicrhau bod digartrefedd yn beth brin, yn fyrhoedlog ac yn rhywbeth nad yw'n digwydd eto.

Mae'r grant cymorth tai yn dwyn ynghyd dri grant a oedd yn bodoli'n barod: Cefnogi Pobl, elfennau o'r grantiau atal digartrefedd, a chyllid gorfodi Rhentu Doeth Cymru. Mae'n rhan o brosiect alinio cyllid ehangach sy'n ceisio creu rhaglenni mwy cydlynol sy'n lleihau biwrocratiaeth ac yn cynyddu arloesedd. Nodweddir y grant cymorth tai gan fanyleb fwy hyblyg, sy'n caniatáu i awdurdodau greu a mabwysiadu dulliau gweithredu newydd. Yn bwysig ddigon, mae'n rhoi rheidrwydd ar i awdurdodau ymateb i ddigartrefedd mewn modd cynhwysfawr—ymateb mewn modd sy'n canolbwyntio nid yn unig ar ddiffiniadau statudol o ddigartrefedd, ond hefyd ar yr achosion sylfaenol. Mae hyn yn hwyluso'r ymyriadau cynharaf, y gwyddom mai nhw yw'r rhai mwyaf effeithiol a'r rhai mwyaf darbodus.

Cynlluniwyd y grant cymorth tai i ddarparu effaith gynaliadwy a all fynd i'r afael â'r profiadau niweidiol yn ystod plentyndod sydd yn aml wrth wraidd yr agweddau sy'n arwain at ddigartrefedd. Drwy wneud hynny mae'n caniatáu i awdurdodau lleol ganolbwyntio ar waith atal gwirioneddol, y mae ei effaith yn lleihau'r galw ar wasanaethau iechyd, gofal cymdeithasol a chyfiawnder troseddol. Fe'i cynlluniwyd i gefnogi'r egwyddorion polisi a nodir yn ein strategaeth ar gyfer atal a rhoi terfyn ar ddigartrefedd.

Heddiw, rwy'n falch o gyhoeddi canllawiau newydd ar gyfer y grant cymorth tai, a fydd yn newid y ffordd yr ydym yn ymdrin â'r gwasanaeth cyhoeddus pwysig hwn. Mae'r grant newydd yn seiliedig ar un system gynllunio strategol, sy'n adeiladu ar ddyletswydd bresennol awdurdodau lleol i gynhyrchu strategaeth ddigartrefedd. Mae hyn yn sicrhau y gellir cyfeirio adnoddau at y fan yn y system dai lle maen nhw'n cael yr effaith fwyaf. Rydym yn gwybod nad yw darparu cyllid yn unig yn ddigon; mae'n rhaid inni hefyd gael fframwaith sy'n caniatáu gwneud penderfyniadau da.

Mae'r ffydd sydd gennyf fod y grant cymorth tai yn darparu fframwaith o'r fath wedi ei gryfhau gan raddau'r ymgysylltu a fu â rhanddeiliaid. Rydym ni wedi gweithio'n galed i wneud yn siŵr ein bod yn gweithio yn ysbryd pum ffordd o weithio deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol. Gellir disgrifio'r cyngor sy'n deillio o hynny fel cyngor a luniwyd ar y cyd ac felly y mae wedi rhoi prawf llawn ar y cwestiwn: a ellir cyflawni hyn yn ymarferol?

Mae'r cyngor hwn wedi arwain at fframwaith sy'n seiliedig ar integreiddio a chydweithredu. Mae'r canllawiau yn ei gwneud hi'n ofynnol i awdurdodau lleol ymgynghori â rhanddeiliaid yn sail i'w strategaeth leol. Mae hefyd yn ei gwneud hi'n ofynnol i awdurdodau lleol weithio ar y cyd ar draws eu rhanbarthau a chyda phartneriaid allweddol i gyflawni gweledigaeth draws-sector. Mae'r grwpiau cydweithredol cymorth tai rhanbarthol newydd yn cynnwys aelodaeth eang gan gynnwys comisiynwyr heddlu a throsedd, byrddau cynllunio ardal camddefnyddio sylweddau a defnyddwyr gwasanaethau. Mae hyn yn cydnabod bod digartrefedd yn broblem gwasanaeth cyhoeddus ac na ellir mynd i'r afael ag ef drwy dai yn unig. O ganlyniad bydd gwasanaethau'n gydgysylltiedig ac yn cynnig ymateb mwy di-dor i anghenion y defnyddiwr.

Rwy'n awyddus hefyd i sicrhau bod gennym ni sector darparu bywiog a chynaliadwy, ac nad yw'r berthynas bwysig rhwng y darparwr a'r defnyddiwr yn cael ei thorri heb bwrpas, a bod contractau'n adlewyrchu costau gwirioneddol darparu gwasanaethau. Rwy'n arbennig o falch bod y canllawiau'n adlewyrchu ein hegwyddorion gwaith teg. Mewn amgylchedd cyllido sydd wedi cael ei gyfyngu cymaint, caiff y pwysau yn aml ei deimlo yn nhelerau ac amodau'r gweithwyr ymroddedig sydd wrth galon gwasanaethau. Er fy mod i wedi ymrwymo i gynnig gwasanaethau i gynifer o bobl â phosib, rwy'n credu'n gryf mai economi ffug yw gwneud hynny ar draul cynnig cyflog byw i staff y gwasanaethau. Byddwn yn defnyddio'r grant cymorth tai fel cyfrwng arbrofi i ddangos y gall comisiynu a chaffael ddarparu gwaith teg.

Mae'r grant cymorth tai yn newid y berthynas rhwng llywodraeth ganolog a llywodraeth leol mewn ffordd sy'n cefnogi newid diwylliannol o fewn awdurdodau. Mae'n creu'r lle iddyn nhw lunio ymateb y gwasanaeth i ddigartrefedd ac atal digartrefedd. Mae'r newid diwylliannol hwn yn dechrau gyda'r fframwaith ond bydd angen cymorth a her barhaus i'w wireddu. Bydd gwaith y grŵp gweithredu ar ddigartrefedd yn darparu mewnbwn hanfodol i gefnogi'r newid hwn. Rwy'n gwybod y bydd Aelodau eisiau gwneud eu rhan yn y broses honno ac rwyf eisiau profi ein llwyddiant mewn perthynas â'n bwriad i wneud digartrefedd yn beth prin ac yn fyrhoedlog ac yn rhywbeth nad yw'n digwydd eto yng Nghymru. Diolch.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am y datganiad hwn? Maes polisi cyhoeddus pwysig iawn, rwy'n siŵr ein bod i gyd yn cytuno. Mae'r grant cymorth tai wedi'i groesawu gan lawer yn y sector hwn, a nodaf y bwriad i wario arian cyhoeddus yn fwy effeithiol drwy ddulliau mwy integredig a strategol, ac edrychaf ymlaen at asesiad llawn o'r dull hwn, gan ei fod yn amlwg yn eithaf dadleuol pan gynigiwyd ef yn wreiddiol. Ond rwyf yn credu bod cael y gwerth mwyaf posib o'r bunt Gymreig yn egwyddor bwysig iawn.

Sylwaf ar adroddiad diweddar gan Cartrefi Cymunedol Cymru, Cymorth Cymru a Cymorth i Ferched Cymru, ac mae'n datgan bod dros 60,000 o bobl yn cael cymorth ar hyn o bryd, yn ôl eu cyfrifiad nhw, drwy'r grant hwn er mwyn osgoi digartrefedd, dianc rhag camdriniaeth, byw â chymorth yn eu cartrefi eu hunain a ffynnu yn eu cymunedau. Mae hynny yn rhoi syniad ichi, rwy'n credu, o ba mor bwysig yw'r cynllun grant hwn. Fodd bynnag, mae'r sefydliadau hynny hefyd wedi pwysleisio maint y galw a'r angen, ac yn galw am fwy o wario yn wir ar y grant cymorth tai er mwyn, ac rwy’n dyfynnu:

darparu gwasanaethau sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn, ac yn seiliedig ar drawma.

Roeddwn yn falch o sylwi bod y Gweinidog wedi defnyddio'r iaith honno ynglŷn â'r dull sy'n seiliedig ar drawma wrth wneud y datganiad hwn. Rwy'n credu bod y canllawiau newydd yn pwysleisio'r angen am integreiddio a chydweithio i gyflawni strategaeth digartrefedd wedi'i chydgynhyrchu. Rwy'n gwybod fod fy nghyd-Aelod Mark Isherwood wedi mynd ar drywydd y mater hwn, sef bod yn rhaid i ni gynnwys y sector cyfan wrth lunio strategaeth effeithiol, ac mae cydgynhyrchu'n allweddol i hynny. Felly, unwaith eto, rydym yn croesawu hynny yn rhan o'r dull gweithredu.

Nid wyf yn credu bod Llywodraeth Cymru wedi cyrraedd y nod o ran dull gweithredu tai yn gyntaf llawn ar gyfer rhoi terfyn ar ddigartrefedd; er, yn amlwg, gellir archwilio'r model hwnnw drwy'r grant. Ond rwy'n credu bod angen yr archwiliad systematig hwn o'r hyn yr ydym ni'n mynd i'w wneud i ddod â digartrefedd i ben. Dim ond yr wythnos diwethaf, o ganlyniad i'r arolwg diweddaraf, cawsom arwydd bod achosion o gysgu allan wedi cynyddu. Rwy'n croesawu'r ffaith ein bod yn ceisio gwella'r data, gyda llaw, gan nad oedd gennym ni ddarlun clir iawn o'r blaen, ond unwaith eto rwy'n credu y gallwn ni i gyd gytuno ein bod ni ymhell o lwyddo i wneud y trawsnewidiad yr ydym eisiau ei weld o ran atal digartrefedd.

Felly, rydym ni'n rhoi croeso gofalus i'r dull gweithredu, ond rwy'n credu bod angen tsar digartrefedd, ac rwy'n credu bod angen i'r awdurdodau lleol, pan fyddant yn llunio eu strategaethau digartrefedd, osod targedau i ddod â digartrefedd i ben, a dilyn yr esiampl a osodwyd gan Manceinion, lle mae Andy Burnham, y maer, wedi arwain gyda'r dull hwn, gan osod targed realistig—targed uchelgeisiol hefyd, ond nid un i'w gyflawni yfory.

Ond rwyf yn credu bod angen inni ganolbwyntio yn y modd yna ar y broblem ddybryd hon, gan fod rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas yn y diwedd, yn ogystal â'r gwendid hwnnw, yn cysgu allan, ac yn amlwg mae llawer mwy mewn tai lle mae amodau simsan iawn neu yn ddigartref. Yn wir, nid yw hyn yn rhywbeth y dylem ei oddef mewn cymdeithas fodern.

Diolch i David Melding am y sylwadau yna. Heddiw, rydym ni'n lansio'r canllawiau newydd o ddifrif, sy'n ymwneud â sut y mae'r system yn gweithio; nid yw'n ymwneud â swm y cyllid mewn gwirionedd. Nid oes amheuaeth, petai mwy o arian ar gael, yr hoffwn i allu ei roi yn y maes hwn, ond rwyf hefyd yn ymwybodol iawn bod y grŵp gweithredu ar ddigartrefedd, o dan gadeiryddiaeth Jon Sparkes, yn gweithredu. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol ein bod wedi gweithredu holl argymhellion y grŵp gweithredu ar gysgu allan ychydig cyn y Nadolig. Mewn gwirionedd, dim ond deuddydd ar ôl y cyfrif cysgu allan, felly dim digon i newid hynny, er bod y cyfrif cysgu allan, fel y mae David Melding wedi cydnabod, yn ffordd eithaf amrwd o ganfod pwy sy'n cysgu ar y strydoedd.

Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at gael eu hadroddiad nesaf yn ystod yr hanner tymor nesaf. Gobeithio, ychydig cyn hynny, ond rwy'n gwybod eu bod yn gweithio mor gyflym â phosib. Ni allaf bwysleisio digon bod hynny'n cynnwys rhanddeiliaid o bob rhan o'r sector yn gweithio gyda'i gilydd i weld beth yw'r ffordd fwyaf effeithiol o fynd i'r afael â digartrefedd. Rwy'n cytuno ar y dull tai yn gyntaf. Byddwn yn trawsnewid, drwy'r cyngor hwn ac eraill, i sefyllfa o ailgartrefu'n gyflym, ond nid yw'n gweithio i bawb, felly mae hi'n wirioneddol bwysig sicrhau bod y system yn gweithio i gynifer o bobl ag y bo modd, ac i fynd ati yn y modd hwnnw sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn, ac sy'n gysylltiedig â thrawma.

Felly, yr hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud gyda hyn yw newid y diwylliant oddi mewn i'r awdurdodau lleol a'r ffordd y maen nhw'n comisiynu'r gwasanaethau hyn. Yn gyntaf oll, sicrhau bod ganddyn nhw'r staff gorau ar lawr gwlad, sy'n fater sylweddol iawn, ac nad ydym ni ein hunain yn gyfrifol am gyflogaeth ansicr a chwalu perthynas drwy wthio amodau gwaith ansicr i'r union sector sy'n cynorthwyo pobl. Yn ail, sicrhau mai'r awdurdod lleol sydd yn y sefyllfa orau i wybod pa wasanaethau sydd ganddo ar hyn o bryd ac nad oes angen eu hatgyfnerthu, a pha wasanaethau y mae angen iddo eu rhoi ar waith yn eithaf cyflym i sicrhau y gallwn ni newid pethau. Felly, yr hyn sydd ei angen arnom ni yw cyfres o ganllawiau sy'n cael pobl i weithio'n rhanbarthol ac yn gydweithredol ac yn gydgynhyrchiol, gan wybod beth sydd ganddyn nhw eu hunain yn eu hardal ar lawr gwlad, heb inni geisio rhoi un ateb sy'n addas i bawb ledled Cymru, y gwyddom na fydd yn llwyddo.

Felly, rwy'n derbyn yr amheuon yr ydych chi wedi eu crybwyll. Yn amlwg, rydym yn trosglwyddo i'r system hon, ond byddaf innau hefyd yn edrych gyda chryn ddiddordeb i weld sut mae hynny'n gweithio, ac edrychaf ymlaen at gael adroddiad y grŵp gweithredu ar dai ar y camau nesaf hefyd, er mwyn inni allu cyplysu'r ddau beth gyda'i gilydd.

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am rannu copi o ganllawiau ymarfer y grant cymorth tai cyn ei datganiad heddiw. Nawr, wrth gwrs, ni fyddai bwriadau da gan y Llywodraeth yn golygu fawr ddim oni bai fod y rhai sy'n gyfrifol am ddarparu gwasanaethau hanfodol sy'n helpu i fynd i'r afael â digartrefedd ar lawr gwlad yn cael eu hystyried, felly rwyf yn croesawu'r pwyslais a roddir ar sicrhau bod pawb yn cefnogi'r achos o fynd i'r afael â digartrefedd.

Efallai yr hoffai'r Gweinidog ystyried sut y gall y Llywodraeth bwysleisio'r neges hon, pan fo gennym ni, er enghraifft, gyngor Casnewydd, sydd dan reolaeth y Blaid Lafur, yn hel pobl ddigartref allan o faes parcio lle buont yn aros ac atafaelu eu heiddo prin. Nawr, rwy'n sicr y byddai hi'n gwrthwynebu mesurau o'r fath, felly byddwn yn ei hannog i ystyried beth gellir ei wneud er mwyn sicrhau bod y newid diwylliant hwn yn cael ei adlewyrchu ar bob lefel mewn awdurdodau lleol.

Gwyddom fod digartrefedd yn cynyddu bob blwyddyn. Mae ystadegau ciplun Llywodraeth Cymru yn dangos bod mwy o bobl yn cysgu ar y strydoedd. Mae'r ciplun yn dangos—ac eto, rwy'n siŵr ei bod hi'n gyfarwydd iawn â'r ffigurau—240 o bobl yn cysgu allan dros gyfnod o bythefnos yn 2015, ac mae hynny wedi cynyddu i 313 yn 2016, 345 yn 2017, 347 yn 2018, a 405 yn 2019. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cofnodi'r ystadegau hynny, oherwydd mae patrwm clir o gynnydd yna. A gwyddom fod gwir raddfa'r broblem yn debygol o fod yn llawer mwy, oherwydd mae'n ddiarhebol o anodd mesur digartrefedd. Ond mae'r ffaith bod Cyngor Caerdydd wedi cael 4,000 o geisiadau am gymorth gyda digartrefedd yn 2018—nid yw'r ffigurau hyn ond yn dechrau awgrymu beth yw maint y broblem.

Felly, nid oes dim yn natganiad y Gweinidog heddiw yr wyf yn anghytuno ag ef. Mae'n ymddangos bod y canllawiau a'r rheoliadau'n briodol, ond rwy'n credu y byddai'n esgeulus peidio â thrafod un o'r prif resymau dros y twf cyson mewn digartrefedd, sef, wrth gwrs, toriadau cyllid. Er bod y toriadau i les ers 2010 y tu hwnt i reolaeth Llywodraeth Cymru, mae'r toriad o £37 miliwn i'r grant cymorth digartrefedd ers 2012 o fewn rheolaeth y Llywodraeth, ac mae cyllideb eleni unwaith eto yn sicrhau lleihad mewn termau real i'r gyllideb oherwydd effeithiau chwyddiant ar y gyllideb sefydlog.

Nawr, y dull ataliol a bennwyd gan Lywodraeth Cymru yw'r un cywir—rwy'n cytuno ag ef—ond ni ellir ei gyflawni oni chaiff ei gefnogi gan ddigon o gyllid. Os yw Llywodraeth Cymru o ddifrif ynghylch sicrhau bod mynd i'r afael â digartrefedd yn flaenoriaeth, a chredaf fod y Gweinidog o ddifrif ynglŷn â hyn, rhaid adlewyrchu hyn mewn penderfyniadau cyllidebol.

Felly, mae Plaid Cymru yn llwyr gefnogi'r ymgyrch Materion Tai sy'n cael ei hargymell gan Cymorth, gan Cartrefi Cymunedol Cymru a chan Cymorth i Ferched Cymru, sydd o blaid cynyddu'r cyllid i'r grant cymorth tai, ac ategir eu galwad gan y dystiolaeth a gasglwyd gan y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau. Canfu'r ymchwiliad nad yw'r gyllideb bresennol—unwaith eto, rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol o hyn, Gweinidog—ar gyfer y grant yn bodloni blaenoriaethau ymddangosiadol Llywodraeth Cymru ar gyfer digartrefedd, ac mae'n argymell cynyddu'r cyllid er mwyn cyflawni'r uchelgais pan fo digartrefedd 'yn beth prin ac yn fyrhoedlog ac yn rhywbeth nad yw'n digwydd eto'. Roeddent yn gweld ei bod yn amhosib cyflawni'r nod hwn yn wyneb toriadau blaenorol i'r gyllideb, ac yn wyneb y cynnydd yn y galw am wasanaethau a chymhlethdod.

O ran y mathau o effeithiau bywyd go iawn yr ydym yn sôn amdanyn nhw yn y fan yma, rwy'n siŵr bod y Gweinidog wedi edrych ar rai o'r astudiaethau achos ar wefan yr ymgyrch Materion Tai. Hoffwn ddarllen un ohonynt ar goedd i'r Siambr. Dyfyniad uniongyrchol yw hwn:

Drwy'r Grant Cymorth Tai, rydym yn ddiweddar wedi helpu unigolyn ifanc digartref sy'n defnyddio cadair olwyn i symud i lety dros dro, gan ei gynorthwyo i wneud cais am fudd-daliadau, arian brys, nwyddau gwynion, a chymorth cyn-denantiaeth wrth baratoi i symud i gartref parhaol.

Unwaith eto, gan edrych ar y ffordd gynhwysfawr o helpu unigolyn yn y sefyllfa ddyrys iawn hon. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog yn ymwybodol, wrth gwrs, o effaith y grant y mae hi'n gyfrifol amdano. Byddwn yn ei hannog yn daer i bwysleisio pwysigrwydd cynyddu'r gyllideb hon i'w chyd-Weinidogion yn y Cabinet, fel y caiff hynny ei adlewyrchu yn nyraniad y gyllideb derfynol, fel y gellir cefnogi pobl eraill fel yr unigolyn hwn a grybwyllais.

Rwy'n falch iawn o weld eich bod yn cefnogi cyhoeddi'r canllawiau. Nid yw heddiw'n ymwneud mewn gwirionedd â'r cwantwm a rown yn y grant cynnal; mae'n ymwneud â pha un a yw'r canllawiau yn ganllawiau cywir ac a fyddant yn sicrhau'r canlyniadau cywir.

Nid wyf yn anghytuno, wrth gwrs, y byddem yn hoffi rhoi mwy o arian n y grant cymorth tai. Mae cryn dipyn o feysydd lle hoffem ni roi mwy o arian ynddynt, ond mae'n rhaid i ni ei gymryd o rywle er mwyn gwneud hynny. Rydym ni newydd ddarparu'r setliad llywodraeth leol gorau ers naw mlynedd. Mae'r arian hwn yn mynd i lywodraeth leol hefyd, felly mae ceisio sicrhau bod y gwasanaethau'n cael cefnogaeth gynhwysfawr yn bwysig iawn.

Mae hefyd yn bwysig iawn gwneud yn siŵr bod y sector gwasanaethau cyhoeddus yn gydgysylltiedig. Felly, mae'r enghraifft yr ydych newydd ei darllen yn enghraifft dda iawn, oherwydd byddai angen cyfres gyfan o wasanaethau cyhoeddus i weithio gyda'i gilydd i gyflawni hynny. Dyna'n union yw hanfod y grant hwn a'i ganllawiau.

Felly, mae'r canllawiau hyn yn ymwneud ag awdurdodau lleol yn meddu ar strategaeth atal digartrefedd sy'n cwmpasu'r holl wasanaethau cyhoeddus angenrheidiol, ac yn dod â nhw at ei gilydd i wneud hynny, ac mae hynny'n cynnwys gwasanaethau i'r anabl a gwasanaethau tai, yn amlwg, ond strategaethau iechyd meddwl hefyd, strategaethau camddefnyddio sylweddau a chyngor ac arweiniad ar fudd-daliadau. Rydym ni hefyd yn rhoi llawer o arian i'n gwasanaeth cyngor ar fudd-daliadau—ni allaf gofio beth yw ei enw; y gronfa gynghori sengl, onid e—er mwyn gwneud hynny hefyd. Ond rydym ni'n brwydro yn erbyn problem gynyddol, mae arnaf ofn, oherwydd y ffordd y mae credyd cynhwysol yn cael ei gyflwyno, ac rwy'n gwybod nad ydym ni'n anghytuno ynghylch hynny ychwaith.

Yr hyn yr wyf yn gobeithio y bydd y canllawiau hyn yn ei wneud yw rhoi awdurdodau lleol yn y sefyllfa orau bosib er mwyn manteisio i'r eithaf ar ba bynnag arian a gawsant. Wrth gwrs, gan ddibynnu ar yr hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud o ran ei chyllideb, os bydd mwy o arian yna byddaf yn sicr yn gwneud fy ngorau glas i'w gael.  

Rwy'n croesawu'r datganiad yn fawr iawn. Rwy'n croesawu cyfle arall eto i drafod cefnogi tai a'r grant cymorth tai, yr wyf wedi siarad amdanynt o leiaf bedair gwaith dros y pythefnos diwethaf mae'n debyg, ynghyd â David Melding ac eraill. Ond rwy'n credu ei fod yn bwysig iawn. Dydw i ddim yn credu y gallwn ni orbwysleisio pa mor bwysig yw tai. Mae bod yn ddigartref yn un o ofnau mawr llawer ohonom ni, ac, wrth i ni fynd adref heno i dai cynnes, sych, meddyliwch am y rhai nad ydynt yn gwneud hynny. Ac rydym ni wedi gweld sut y bu'r tywydd yn ystod y dyddiau diwethaf. Dydw i ddim yn meddwl y byddai cysgu y tu allan ar frig unrhyw restr o bethau y byddem yn hoffi eu gwneud. Ond, yn anffodus, dyma'r realiti i lawer gormod o bobl.

Mae'n anhygoel o anodd cyfrif nifer y bobl sy'n ddigartref. Mae llawer o bobl, yn enwedig menywod, yn cysgu drwy'r dydd ac yn cerdded yn ystod y nos. Nawr, os ydych chi'n cerdded ar Stryd y Gwynt ar nos Sadwrn neu nos Sul, byddai unrhyw un yn ei chael hi'n anodd dros ben dweud pa un a ydych chi'n unigolyn digartref neu'n rhywun sydd dim ond allan am y noson. Felly, caiff wastad llai o fenywod eu cyfrif yn ddigartref. Ond y mae rhai dynion yn ei wneud hefyd; maen nhw'n credu ei bod hi'n beryglus i gysgu yn ystod y nos ac yn llawer mwy diogel i gysgu yn ystod y dydd.

Rwy'n croesawu'r ffaith bod y Gweinidog wedi dweud bod cael eich cartref eich hun yn ganolog i fywyd hapus a chynhyrchiol a bod y Llywodraeth yn credu y dylai pawb gael cartref cynnes a gweddus. Credaf fod hynny'n rhywbeth a fyddai'n cael ei ategu drwy'r Siambr gyfan.

Nod y grant cymorth tai yw mynd i'r afael â digartrefedd ac mae'n hynod o bwysig yn yr hyn y mae'n ei wneud wrth gomisiynu prosiectau i fynd i'r afael â digartrefedd, ond rydym ni hefyd yn gwybod bod rhoi cartref i rywun yn fesur dros dro yn unig os nad yw'n cael ei gefnogi. Mae ar rai pobl angen cefnogaeth. Mae eu bywydau yn anhrefnus; dydyn nhw ddim yn dod o gefndir sefydlog, p'un a ydyn nhw wedi bod mewn gofal neu wedi byw mewn cartref ansefydlog. Weithiau, soniwn am ofal, am y nifer o bobl ifanc sydd wedi gadael yr hyn a fu'n gartref ansefydlog iawn ac yn symud o un lle i'r llall yn barhaus, lle—. Ac rwy'n ymdrin ag ysgol yn fy etholaeth i lle, ar un adeg, roedd disgybl yno a fyddai'n mynd adref ac yn eistedd ar stepen o flaen tŷ i feddwl tybed pwy oedd yn mynd i'w chasglu ac ym mha gartref y byddai'n byw y noson honno. Rwy'n credu bod y problemau hyn gennym ni mewn gwirionedd. Ni fyddai hynny'n cael ei ganfod gan unrhyw rai o'ch arolygon chi nac unrhyw beth arall, ond dyna ichi rywun ifanc ac yn yr ysgol gynradd a oedd i bob pwrpas yn ddigartref.

Rwy'n credu yr hyn yr hoffwn i ei ddweud fel cwestiwn i'r Gweinidog yw hyn; rwy'n credu y gallwch chi fod yn sicr o gefnogaeth drawsbleidiol yma i ofyn am gyllid ychwanegol ar gyfer y maes hwn, ac os ydych chi eisiau gwybod o ble y mae angen i chi ei dynnu, rwy'n siŵr y gall llawer o bobl feddwl am nifer o feysydd sy'n ymddangos fel petaen nhw'n cymryd symiau mawr o arian ac nad ydynt yn ymddangos yn arbennig o gynhyrchiol. Ond rwy'n credu ei bod hi'n wirioneddol bwysig y caiff hyn ei ariannu'n ddigonol, ac os yw rhywun—. Os yw'r Gweinidog eisiau imi enwi rhai ohonyn nhw, fe wnaf i: yr economi, y mae'n ymddangos bod ganddi symiau mawr o arian i'w rhoi i gwmnïau i ddod yma am ein bod ni'n cynnig mwy o arian iddyn nhw na neb arall; maen nhw'n dod am gyfnod byr ac yna'n gadael. Dydw i erioed wedi meddwl y byddai hyn yn bolisi economaidd synhwyrol, ond mae'n sicr yn un drud iawn. Ond mae ymdrin â phobl sy'n ddigartref, rwy'n credu, yn uchel iawn ar agenda pawb, a byddwn yn gobeithio y deuir o hyd i arian ychwanegol.

Wel, diolch yn fawr iawn am hynny, Mike Hedges. Hynny yw, rwy'n cytuno â rhan fawr iawn o'r hyn a ddywedsoch chi, a dim ond i bwysleisio bod y grant cynnal tai yn seiliedig ar ddull cynllunio strategol unigol sy'n adeiladu ar y dyletswyddau sydd eisoes yn bodoli i awdurdodau lleol gynhyrchu'r strategaeth ddigartrefedd. Ac mae newydd grybwyll yr angen am system integredig i adnabod pobl fel yr unigolyn a ddisgrifiodd, y byddai angen gwasanaeth integredig rhwng y gwasanaeth addysg ysgolion, y system ofal, y system cymorth i deuluoedd, y system dai ac ati er mwyn gallu ymdrin â'r unigolyn hwnnw.

Rydym yn cynnal ymgyrch ymwybyddiaeth gyhoeddus, y gobeithiaf y bydd yr Aelodau wedi ei gweld, sef 'Dyma yw digartrefedd', sy'n dangos pobl yn gwneud yr union bethau hynny—yn eistedd mewn caffis neu'n cysgu ar soffas pobl. Mae unrhyw un nad oes ganddo le y byddai'n ystyried yn gartref diogel i adael ei bethau, yn dechnegol yn ddigartref, a'r hyn yr hoffem ei weld yw pobl yn dod ymlaen mor gynnar â phosib yn y broses honno fel y gallan nhw gael gwasanaethau grant cynnal tai, a holl ddiben hynny yw cadw pobl sy'n agored i niwed—eu helpu i ganfod a chadw cartref neu lety ac i fyw mor annibynnol â phosib, a gwneud cyfraniad sylweddol at eu cynnal yn y cartref diogel hwnnw.

Felly, ni allaf bwysleisio digon i'r Siambr mai'r hyn y mae canllawiau'r grant cynnal tai yn ei wneud i awdurdodau lleol yw sôn am y ffyrdd ymarferol y disgwylir i bob awdurdod lleol gyfrannu at y cynllunio strategol cynhwysfawr hwnnw ar gyfer y gwasanaethau hyn sydd mor bwysig yng Nghymru i atal digartrefedd.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad? Mae tai yn faes blaenoriaeth allweddol yn strategaeth genedlaethol Llywodraeth Cymru, 'Ffyniant i Bawb'. Yn y gorffennol, rydym ni wedi beirniadu Gweinidogion y Llywodraeth hon yng Nghymru am barhau doed a ddelo yn hytrach na gwrando ar y rhai sy'n darparu gwasanaethau hanfodol. Felly, mae'n briodol cydnabod ymdrechion y Gweinidog, sy'n amlwg wedi gwrando ar gyngor Cymorth Cymru, ymhlith eraill, ac wedi gweithredu ar y cyngor hwnnw, ac sy'n gweithio gyda nhw i gyflawni'r hyn a fydd, gobeithio, yn wasanaeth gwell o lawer i'r rhai sydd, yn anffodus, am ba bynnag reswm, yn cael eu hunain heb gartref, neu efallai'n bwysicach, sydd angen cymorth i gadw eu cartref, gan osgoi digartrefedd yn y lle cyntaf.

Derbynnir, heb gymorth rhwydweithiau, ei bod hi'n amlwg na all rhai pobl ymdopi â phwysau bywyd modern. Er y cafwyd gwrthwynebiad ar y dechrau gan randdeiliaid, erbyn hyn fe ymddengys y bu hi'n llwyddiannus sefydlu cyfundrefn lle caiff nifer y grantiau sydd ar gael eu lleihau i ddim ond dau rwy'n credu. Mae'r cydweithio rhwng y Llywodraeth a'r sefydliad ambarél, Cymorth Cymru, er nad yw'n llwyr fodloni Cymorth Cymru a darparwyr gwasanaethau eraill, yn sicr yn welliant sylweddol ar y sefyllfa flaenorol. Sefydlu dwy system grantiau tai, grant tai ac—[Anghlywadwy.]—grant tai, yn ôl pob golwg, yw canlyniad y cydweithio hwn. Mae'n dileu'r ansicrwydd ynghylch gallu landlordiaid i fenthyca arian er mwyn datblygu llety â chymorth ar gyfer pobl sy'n agored i niwed.

Dylai fod yn brif nod gan unrhyw weinyddiaeth i sicrhau y gall pobl gael cartref ac i atal pobl agored i niwed rhag colli eu cartrefi, ond hefyd i roi cymorth a chefnogaeth i'r rhai a allai golli eu cartrefi o hyd a helpu i ddatblygu'r sgiliau a'r hyder i fyw eu bywydau'n annibynnol. Rydym yn cydnabod bod awdurdodau lleol yn y rheng flaen ac yn ymgynghori â'r holl randdeiliaid i'w hysbysu ynghylch eu strategaeth leol, gan gydweithio ar draws eu rhanbarthau gyda phartneriaid allweddol. Fodd bynnag, y tro yn y gynffon, Gweinidog, yw bod y setliad ar gyfer y grant tai yn dangos ei fod yn aros yn sefydlog ar £126.8 miliwn, sydd, i bob pwrpas, yn lleihad mewn termau real. Fel y crybwyllwyd gan David Melding a Delyth Jewell, mae Cymorth Cymru wedi datgan na fydd y setliad hwn yn 2020 yn ddigon i gyflawni uchelgeisiau ar y cyd Llywodraeth Cymru, landlordiaid a darparwyr cymorth. Gweinidog, o ran dyraniad y gyllideb, ydych chi'n rhannu eu pryderon?

Diolch am y croeso. Rwy'n credu ei bod hi'n gywir dweud, fel yr ydych chi wedi cydnabod, ein bod wedi gweithio'n galed iawn gyda rhanddeiliaid i gynhyrchu canllawiau y mae pawb yn credu eu bod yn addas at y diben, ac rwyf yn wirioneddol gredu y bydd yn cynhyrchu'r gwasanaethau cyhoeddus cydgysylltiedig sydd eu hangen arnom ni yn y maes hwn.

Rwyf yn credu o ran yr arian, mae hi yn bwysig dweud, yn wyneb setliadau cyni milain iawn dros naw mlynedd, ein bod wedi cynnal hyn; ni fu cwtogi ar hyn. Felly, mae'r syniad ein bod ni nawr yn cael ein difrïo rywsut am beidio â'i gwtogi pan gafodd popeth arall ei gwtogi, rwy'n ei chael hi'n anodd iawn ei dderbyn. Wrth gwrs, hoffem roi mwy o arian iddo, ond rhaid i'r arian hwnnw ddod o rywle. Os oes arian ychwanegol o ganlyniad i setliadau cyllideb y DU, yna byddwn yn hapus iawn i drafod gyda'm cydweithiwr, Rebecca Evans, gan roi rhywfaint o'r arian hwnnw at atal digartrefedd.

Rydym ni hefyd—fel y dywedais mewn ymateb i Mike Hedges, rwy'n credu, a Delyth, a phawb, mae'n debyg, David Melding hefyd—wedi sicrhau bod y grŵp gweithredu tai yn gweithio'n galed iawn i ni, ac rwyf eisiau bod yn sicr y gallaf weithredu'r cynigion a ddaw o'r grŵp hwnnw. Nid wyf yn gwybod beth ydyn nhw eto, ond mae hwnnw'n grŵp traws-randdeiliad ledled Cymru, ac rwy'n siŵr y bydd ganddyn nhw nifer o bethau i'w dweud wrthym ni ynghylch y ffordd orau i wneud ein gwasanaethau digartrefedd a'n gwasanaethau tai weithio gyda'i gilydd. Ac rwyf eisiau bod yn sicr y byddwn yn gallu gweithredu'r rheini mewn modd amserol hefyd.

Croesawaf eich datganiad heddiw, Gweinidog, a chyhoeddiad canllawiau'r grant cynnal tai i awdurdodau lleol. Fel y gwyddoch chi, mae'r pwyllgor cydraddoldeb yr wyf i'n ei gadeirio wedi bod yn gwneud llawer o waith ar gysgu allan, ac yn benodol, yn ein gwaith diweddar, rydym ni wedi ymdrin â materion ac anhwylderau sy'n cyd-fodoli yn ymwneud â chomisiynu. Yn wir, byddwn yn trafod yr adroddiad hwnnw yma yn y Siambr yfory.

Ond rwy'n croesawu'n fawr y ffaith fod y canllawiau'n ei gwneud hi'n glir bod comisiynu'n sbarduno caffael, oherwydd bu hynny'n thema drwy holl waith y pwyllgor ar y pwnc hwn, ac rydym yn credu y dylai comisiynu effeithiol arwain at wasanaethau effeithiol sy'n bodloni anghenion y bobl sy'n eu defnyddio. Rwyf hefyd yn croesawu'r ffaith bod y canllawiau'n pwysleisio pwysigrwydd cynnwys ac ymgysylltu â phobl sy'n defnyddio pob agwedd ar y gwasanaethau a ariennir—y cynllunio, y caffael, y monitro a'r gwerthuso. Mae hynny'n amlwg yn bwysig iawn. Rwy'n arbennig o falch bod y canllawiau yn amlygu pwysigrwydd ystyried hyd contractau yng nghyd-destun sefydlu amgylchedd sefydlog sy'n galluogi recriwtio a chadw staff, a sefydlogrwydd, wrth gwrs, i bobl sy'n defnyddio'r gwasanaethau. Gwelsom yr amlygwyd y graddau presennol o ansefydlogrwydd yn y sector dro ar ôl tro fel rhwystr i sefydlu perthynas effeithiol gyda'r bobl sy'n defnyddio'r gwasanaethau hanfodol hynny.

Er fy mod yn croesawu llawer o'r canllawiau, rwy'n dal yn pryderu am faint o gyllid sy'n y system. Fel y gwyddoch chi, galwodd ein pwyllgor am gynnydd yn y grant cymorth tai yn rhan o'n gwaith craffu ar y gyllideb, ac ynghyd â chydweithwyr o bob rhan o'r Siambr, galwyd eto am hyn yr wythnos diwethaf yn ystod y ddadl ar y gyllideb ddrafft. Seiliwyd ein hargymhelliad ar ein gwaith o graffu ar y gyllideb ac ar y gwaith rydym ni'n ei wneud ar hyn o bryd. Rydym ni wedi derbyn gohebiaeth gan Cymorth Cymru, Cartrefi Cymunedol Cymru a Cymorth i Ferched Cymru yn dweud nad yw'r setliad ar ffurf arian parod yn y gyllideb yn ddigon, gyda gwasanaethau wedi cyrraedd sefyllfa dyngedfennol.

Felly, er ei bod hi'n amlwg yn hanfodol sicrhau y comisiynir gwasanaethau yn briodol, mae'n hanfodol hefyd bod digon o arian ar gael i sicrhau bod y gwasanaethau cywir yn cael eu darparu yn y lle cywir ac, wrth gwrs, mewn modd amserol. Clywais yr hyn a ddywedsoch chi yn gynharach, Gweinidog, a sylwaf fod y Gweinidog cyllid, wrth ymateb i gwestiynau yr wythnos diwethaf, wedi awgrymu, petai cyllid ychwanegol yn cael ei ddyrannu i Lywodraeth Cymru, y gallai hynny ddarparu cyllid ychwanegol ar gyfer y grant cynnal tai. Felly, rwy'n croesawu'n fawr yr hyn a ddywedsoch chi yn gynharach am y trafodaethau hynny, ac edrychwn ymlaen at glywed y canlyniad.

Ond byddai'n ddefnyddiol hefyd pe baech yn egluro pa ystyriaeth sydd wedi'i rhoi i ailddyrannu cyllid i ddarparu'r cynnydd angenrheidiol i'r grant cymorth tai, oherwydd, wrth gwrs, nid ydym yn gwybod y bydd arian ychwanegol yn cael ei roi gan Lywodraeth y DU. Diolch yn fawr.

Diolch ichi am hynny, John Griffiths, rwy'n cytuno'n llwyr â chi. Mae Pennod 7, sef y bennod ar gomisiynu a chaffael gwasanaethau grantiau cymorth tai, yn adlewyrchu gwaith y pwyllgor ar gaffael a chomisiynu, felly rwy'n falch iawn o'ch clywed yn ei groesawu. Rwy'n credu bod llawer o'r hyn sydd wedi'i nodi yn y bennod hon yn rhywbeth y byddem i gyd yn ei ystyried yn arfer a chaffael moesegol da. Felly, dim ond pwysleisio hynny a wnaf. Er enghraifft, rydym yn falch iawn, yn y canllawiau, o nodi ein hegwyddorion gwaith teg a dweud na ddylai pobl sy'n darparu'r gwasanaethau hyn gael eu gwthio i waith ansicr, annheg oherwydd yr angen i sicrhau'r adnoddau mwyaf, gan fod hynny mewn gwirionedd yn cael effaith hollol groes i'r hyn a ddymunwn. Rwy'n gwybod bod y pwyllgor wedi dod i gasgliadau tebyg.

Hoffwn bwysleisio un peth byr, sef ei fod yn dweud hefyd fod yn rhaid i gynlluniau comisiynu adlewyrchu'r dulliau mwyaf priodol o ddatblygu'r farchnad a chaffael yn yr ardal leol, gan gynnwys gwahanol ffurflenni contract, grantiau neu ddarpariaeth fewnol. Felly, nid ydym ni—. Wrth ddweud canllawiau comisiynu, term cyffredinol yn unig yw hwnnw ynghylch sut y cewch y gwasanaethau hyn yn eu lle; nid yw'n golygu ein bod o reidrwydd yn eu cael drwy un strwythur penodol. Ac ni allaf bwysleisio digon y bydd pob awdurdod lleol yn gwybod beth yw'r ddarpariaeth yn ei ardal, a bydd yn gymysgedd o drefniadau mewnol, y trydydd sector a'r sector preifat. A dylent fod yn sicrhau, drwy'r grant hwn a'r canllawiau hyn, y cyfuniad gorau posib o'r gwasanaethau hynny i ddarparu'r gwasanaeth gorau ar lawr gwlad, yn union fel y gofynnwyd inni gan adroddiad y pwyllgor.

O ran y cwantwm, rwy'n credu, fel y dywedais mewn ymateb i nifer o bobl eraill, wrth gwrs y byddem yn hoffi cael mwy o arian; hoffem gael mwy o arian ar gyfer bron pob gwasanaeth, neu bob gwasanaeth—nid wyf yn gwybod pam yr wyf yn dweud 'bron pob'—pob gwasanaeth yn y Llywodraeth. Rwy'n falch ein bod wedi gallu gwneud yr hyn y dywedodd Llywodraeth Cymru y byddai'n ei wneud, sef diogelu iechyd, a'r ail ddymuniad oedd diogelu llywodraeth leol. Rydym ni newydd gyflawni'r setliad llywodraeth leol gorau ers naw mlynedd, rwy'n falch iawn o hynny, ac, wrth gwrs, mae'r arian hwn yn mynd i awdurdodau lleol i ddarparu'r gwasanaethau hynny. Felly, mae'n rhaid ei weld o fewn y setliad gorau hwnnw.

Ond, yn amlwg, os oes arian ychwanegol o ganlyniad i'r cylch setliad cyllideb terfynol a hefyd oherwydd bod gennym ni'r sefyllfa hon sydd braidd yn anarferol, ddywedwn ni, gyda chyllideb wythnos ar ôl ein cyllideb ni, os yw hynny'n esgor ar unrhyw arian ychwanegol, yna, yn amlwg, mae digartrefedd yn un o brif flaenoriaethau Llywodraeth Cymru. Ond o'm rhan i, i roi hynny yn ei gyd-destun, tai yw'r brif flaenoriaeth, hefyd, oherwydd mae hyn yn fwy na rheng flaen digartrefedd; mae a wnelo hyn ag adeiladu'r tai cymdeithasol angenrheidiol i sicrhau cynaliadwyedd hirdymor. Felly nid yw'n ymwneud â'r rheng flaen yn unig. Ac yna, ar y rheng flaen, wrth gwrs rydym ni wedi rhoi £20 miliwn ychwanegol ar ben y grant cymorth tai ar gyfer atal digartrefedd eleni. Byddwch yn gwybod ein bod wedi gwneud hynny mewn ymateb i'r grŵp gweithredu ar dai dros y Nadolig, ac fel y dywedais wrth ymateb i David Rowlands, rydym yn aros am adroddiad nesaf y grŵp gweithredu ar dai.

Gweithiais gyda darparwyr cymorth tai cyn dod i'r fan yma, a thrwy gydol fy amser yma, ers 2003, rwyf wedi gweithio ar bob ymgyrch—nid dyma'r un cyntaf—ar gyfer Materion Tai bob blwyddyn, cyn hynny cawsom yr ymgyrch Gadewch i ni Barhau i Gefnogi Pobl gan Cymorth Cymru. Yn anffodus, mae hyn wedi dod yn dipyn o ddefod flynyddol. Fel arfer, bu newyddion da ar y diwedd, ac rwy'n gweddïo y bydd yr un peth yn wir yn yr achos hwn.

Rydych chi'n dweud ein bod yn gwybod nad yw'n ddigon i ddarparu cyllid, ond rydym yn gwybod, heb ddigon o gyllid, na fydd y grant newydd yn adeiladu ar ddyletswydd bresennol awdurdodau lleol i lunio strategaeth ddigartrefedd. Fel y clywsom ni, wrth ymateb i'r setliad arian parod ar gyfer y grant yng nghyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru, cwtogiad mewn termau real, rhybuddiodd Cymorth Cymru, Cartrefi Cymunedol Cymru a Cymorth i Ferched Cymru bod gwasanaethau sy'n atal digartrefedd ac yn cefnogi byw'n annibynnol wedi cyrraedd sefyllfa dyngedfennol erbyn hyn. Ac yn y gogledd dywedodd darparwr gwasanaethau byw â chymorth yr ymwelais ag ef yn ddiweddar mai'r canlyniadau fyddai mwy o bwysau ar wasanaethau'r GIG, unedau damweiniau ac achosion brys a'r gwasanaethau brys.

Fe wnaethoch chi ddweud, a hynny'n ddealladwy, y byddai rhoi mwy o arian i hyn yn golygu bod arian yn cael ei gymryd o rywle arall, ond pam na wnaiff Llywodraeth Cymru yr hyn y mae'n ei ddweud o ran yr agenda ymyrryd ataliol a chydnabod nad yw hyn yn ymwneud â chymryd arian o rywle arall, mae'n ymwneud ag arbed llawer mwy o arian i feysydd arall drwy dynnu pwysau oddi ar wasanaethau statudol? Bydd cyllidebu doeth yn y maes hwn, gan ddiogelu cyllidebau yn y maes hwn, yn arbed cannoedd o filiynau yn fwy ar gyfer gwasanaethau iechyd, gofal cymdeithasol a rhai gwasanaethau allweddol eraill.

Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru ar hyn o bryd ar gyfer ei hailddosbarthu arfaethedig o'r grant cymorth tai? Mae darparwyr allweddol yn y gogledd yn dweud wrthyf y byddai'r cynlluniau y maen nhw'n deall sydd ar waith yn peri i bum awdurdod lleol yn y gogledd golli rhwng 25 a 40 y cant o'u harian grant cymorth tai. A yw hynny'n dal yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ystyried? Os nad ydyw, beth yw ei safbwynt presennol o ran yr ailddosbarthu y cyfeiriodd ato'n flaenorol?

Fel y dywedodd David Melding, fe wnaethoch chi gyfeirio at gydgynhyrchu. Rydych yn sôn am ymgysylltu â rhanddeiliaid ac y gellir disgrifio'r cyngor fydd yn deillio o hynny fel cyngor sydd wedi ei lunio ar y cyd, ond yna rydych yn gwrth-ddweud hynny drwy ddweud bod y canllawiau yn ei gwneud hi'n ofynnol i awdurdodau lleol ymgynghori â rhanddeiliaid yn sail i'w strategaeth leol; ymgynghori yw'r gwrthwyneb i gydgynhyrchu ac mae i fod yn esblygiad i fynd â ni y tu hwnt i hynny. Felly, os yw hwn yn mynd i gael ei gyd-gynhyrchu, sut bydd y canllawiau'n sicrhau bod darparwyr cymorth tai'r trydydd sector, y darparwyr allweddol o waith ymyrryd ataliol yn y maes hwn, yn gorfod helpu i lunio a chyflawni'r strategaeth leol gyda phartneriaid yn greiddiol i hynny, fel y gallwn ni fynd i'r afael â rhai o'r pwyntiau eraill a godwyd?

Yn olaf, sut ydych chi'n ymateb i'r alwad gan Cymorth i Ferched Cymru i sicrhau bod comisiynu'r grant cymorth tai yn cwmpasu pob math o drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, yn hytrach na, fel y dywedant, rhagdybiaeth gychwynnol y bydd canolbwyntio ar gam-drin yn diwallu anghenion amrywiol pawb sy'n goroesi trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol?

Fel y dywedaf, nid heddiw yw'r diwrnod yr ydym yn trafod y gyllideb. Heddiw oedd y diwrnod yr oeddem yn trafod y canllawiau, sydd wedi'u cyd-gynhyrchu a'u croesawu gan y sector yn ei gyfanrwydd.

Soniodd Mark Isherwood am rai ymgyrchoedd blaenorol y bu'n ymwneud â nhw, a gwn ei fod wedi cymryd rhan yn yr ymgyrchoedd hynny, ond roedd un ohonynt, er enghraifft, yn ymwneud ag atal diddymu Cefnogi Pobl, ond mewn gwirionedd mae'r sector yn croesawu'n fawr iawn y ffordd y mae'r grant cymorth tai newydd yn gweithio, ac er fy mod yn deall eu pryderon ar y pryd, nawr mae'n amlwg iawn y buom ni'n gywir yn gwneud yr hyn a wnaethom ni a bod hon yn system lawer mwy effeithlon ac effeithiol. Felly, nid yw cynnal pob ymgyrch—er fy mod yn deall pryderon y sector—wastad y peth gorau i'w wneud, oherwydd mewn gwirionedd roedd yn llawer gwell cyfuno'r grantiau a chael system sy'n golygu bod y grant cymorth tai ar gael yn llawer mwy hyblyg. Felly byddaf yn defnyddio hynny i ddangos bod newid weithiau'n cael ei wrthsefyll oherwydd ei fod yn newid, ac mewn gwirionedd, y canlyniad yw ei bod yn well sefyllfa na'r hyn a oedd gennym ni yn y lle cyntaf. Felly, mae hyn yn amlwg yn un o'r adegau hynny.

O ran gweddill sylwadau Mark Isherwood, wrth gwrs ein bod yn sôn am gyd-gynhyrchu'r canllawiau, ac rydym ni hefyd yn sôn am y strategaeth ddigartrefedd, y mae'n rhaid ymgynghori yn ei chylch yn rhan o'r Ddeddf ddigartrefedd wreiddiol. Mae'n ddrwg gennyf; yn sydyn mae gen i gosi yn fy ngwddf. Mae'n bwysig peidio â chyfuno'r ddau. Nid wyf yn awgrymu eich bod chi, Mark Isherwood, ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn deall mai'r hyn yr ydym yn sôn amdano yn y fan yma yw'r canllawiau a'r ffordd y mae'r canllawiau'n cael eu llunio, ac wedyn yr hyn y mae'n rhaid i'r awdurdodau ei wneud er mwyn comisiynu'r gwasanaethau sy'n deillio ohonynt, a'r ffordd y mae hynny'n gweithio ynghyd â'r strategaeth atal digartrefedd yn gyffredinol. Fe orffennaf yn y fan yna felly.

A wnewch chi? Ydych chi'n siŵr? Rhianon Passmore.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, rwy'n croesawu yn fawr iawn y canllawiau strategol hyn ar gyfer awdurdodau lleol a'r £20 miliwn ar gyfer digartrefedd. Mae'n bwysig bod gwasanaethau tai a digartrefedd yn canolbwyntio ar yr unigolyn ac yn gallu diwallu anghenion amrywiol pobl, gan gynnwys y rhai ag anifeiliaid anwes.

Mae'r dull tai yn gyntaf yn cael ei gydnabod bellach yn ddull arloesol a blaengar yng Nghymru ac yn un y mae Llywodraeth Cymru yn ei gefnogi. Rwy'n falch iawn o weld y pwyslais yn y canllawiau strategol newydd hyn ar yr angen i wasanaethau fod wedi eu llywio gan seicoleg, a phwysigrwydd meithrin perthynas ymddiriedus â phobl, yn enwedig o ystyried y trawma y mae llawer wedi ei gael yn gynharach yn eu bywydau. Ac rwyf i hefyd yn croesawu'r pwyslais ar ddarparu cymorth therapiwtig i staff sy'n gwneud swyddi anhygoel o anodd bob un dydd wrth gefnogi pobl i oresgyn trawma a digartrefedd. Rwyf hefyd yn gwybod bod cyni dwfn wedi ei gwneud yn hynod anodd i awdurdodau lleol a darparwyr cymorth gael yr adnoddau sydd eu hangen arnyn nhw i sicrhau bod gwasanaethau yn gwbl ganolog ac yn cael eu llywio gan seicoleg.

Mae credyd cynhwysol, y dreth ystafell wely a thoriadau a chyfyngiadau lles eraill yn cyfrannu at y cynnydd mewn digartrefedd, ac mae hyn yn ffaith sy'n cynyddu digartrefedd a galw. Felly, Gweinidog, a wnewch chi hefyd roi sicrwydd i mi—ac rydych eisoes wedi rhoi rhywfaint i mi heddiw—pe byddai arian ychwanegol ar gael cyn cyllideb derfynol Cymru, neu ar ôl cyllideb Llywodraeth y DU ym mis Mawrth, y byddwch yn dyrannu hyn i'r grant cymorth tai pwysig iawn hwn, fel bod gan awdurdodau lleol a darparwyr cymorth yr adnoddau sydd eu hangen arnyn nhw i ddarparu'r gwasanaethau sy'n wirioneddol yn canolbwyntio ar yr unigolyn ac wedi eu llywio gan drawma, y mae'r canllawiau hyn yn eu hamlinellu yn strategol ac yn gyfannol?

Diolch yn fawr iawn i Rhianon Passmore am ei sylwadau. Rwy'n credu bod gwerth i ni atgoffa ein hunain, o ganlyniad i'w sylwadau, beth yw diben y grant cymorth tai mewn gwirionedd. Nid bwriad y grant hwn yw gwneud pob dim posibl yn y maes tai. Grant yw hwn sy'n benodol yno i atal digartrefedd a chefnogi pobl i fod â'r gallu, yr annibyniaeth, y sgiliau a'r hyder i gael gafael ar a/neu gynnal cartref sefydlog ac addas.

Felly, nid yw hyn yn ymwneud â rheng flaen cysgu ar y stryd—er y gall helpu yn y maes hwnnw—mae hyn yn ymwneud yn fwy o lawer â chadw pobl yn y math iawn o lety. Felly, wrth edrych ar y strategaeth tai yn gyntaf, er enghraifft, un peth yw rhoi rhywun i mewn i dŷ, ond mae'n rhaid iddyn nhw hefyd fod â'r sgiliau i allu rhoi trefn ar eu budd-daliadau a thalu eu biliau a rhoi rhywfaint o ddodrefn yn y tŷ a byw yn y tŷ hwnnw a bwydo eu hunain a chael bywyd cymdeithasol a'r holl fathau hynny o bethau. A bydd angen llawer iawn o gymorth ar lawer o bobl sy'n agored i newid i allu gwneud hynny, a gobeithio y bydd y cymorth hwnnw'n lleihau wrth iddyn nhw ddod yn fwy cyfarwydd ag ef, ond gallai fod angen i'r cymorth hwnnw barhau am flynyddoedd lawer. Felly, mae'n bwysig iawn gwneud yn siŵr bod gennym ni'r strwythurau grant cywir ar waith a bod y darparwyr cywir ar waith a all ddarparu'r cymorth hirdymor hwnnw i rywun allu cynnal y cartref diogel hwnnw, a pheidio â'u cael yn disgyn o'r system i fod yn ddigartref dro ar ôl tro. Felly, rwy'n cytuno yn llwyr.

O ran y cyllid, rwyf i wedi dweud llawer am y cyllid yn barod, ond dywedaf un peth olaf amdano. Mae yna bethau eraill yn ymwneud â thai a digartrefedd yr ydym ni'n eu hystyried, ac rwyf i yn atgoffa'r Aelodau y bydd adroddiad y grŵp gweithredu ar gyfer tai yn cael ei gyflwyno i ni yn fuan, ac rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau yn awyddus i edrych yn fanwl iawn ar gynigion y grŵp gweithredu, a byddwn yn annog y Llywodraeth i'w hystyried nhw hefyd. Felly, yn ystod trafodaethau gyda fy ngyd-Aelod, y Gweinidog cyllid, ac unrhyw beth a ddaw o'r gyllideb, byddwn yn awyddus i gofio hynny hefyd.

Diolch yn fawr, Gweinidog.

Eitem 7 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r ddadl ar adroddiad blynyddol y rhaglen lywodraethu a'r rhaglen ddeddfwriaethol, a galwaf ar y Prif Weinidog i gynnig y cynnig. Mark Drakeford.

Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr. Ar ddiwedd mis Ionawr, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ein hadroddiad blynyddol ar gyfer 2019 sy'n nodi'r cynnydd sydd wedi ei wneud tuag at wella llesiant pobl drwy Gymru gyfan. Mae llawer o benderfyniadau'r Llywodraeth yn torri ar draws portffolios Gweinidogion unigol, ac mae'r adroddiad yn adlewyrchu'r sylw penodol rydym wedi'i roi i'r cyfrifoldebau sy'n perthyn i'r Llywodraeth gyfan dros y 12 mis diwethaf. Ac mae'r ymdrech honno, Dirprwy Lywydd, yn ehangach na'r Llywodraeth, oherwydd rydym ni'n gwneud y cynnydd gorau a mwyaf cynaliadwy pan fydd y Llywodraeth a gwasanaethau cyhoeddus yn cydweithio gyda'i gilydd, gan gydweithredu a chynnwys pobl sy'n deall y problemau ar lawr gwlad, ac integreiddio gwasanaethau i roi'r budd mwyaf posibl i bobl.

Hoffwn edrych yn gyntaf y prynhawn yma ar y materion trawsbynciol hyn. O ran y blynyddoedd cynnar, rydym yn parhau i siapio a gwella bywydau pob plentyn yng Nghymru. Mae dros 36,000 o blant bellach yn defnyddio'r rhaglen Dechrau'n Deg, sy'n canolbwyntio ar ymyrraeth gynnar ac atal, gan weithio gyda theuluoedd cyfan i atal problemau rhag gwaethygu, a dod â gwasanaethau at ei gilydd i wella cyfleoedd plant. 

Mae cyfrifoldeb ar y Llywodraeth gyfan i wneud yn siŵr bod mwy o gartrefi fforddiadwy o safon ar gael. Rydym yn parhau ar y trywydd iawn i ddarparu 20,000 o gartrefi fforddiadwy yn y tymor hwn, ac mae cynghorau yn adeiladu cartrefi unwaith eto. Ac, fel dŷn ni wedi ei glywed yn y datganiad diwethaf, mae rhai pobl angen cymorth dwys i dorri'r cylch o gysgu tu fas, ac mae saith project newydd yn y rhaglen Tai yn Gyntaf, sydd i'w gweld yn yr adroddiad blynyddol hwn, sy'n gwneud yr union beth hwnnw: torri'r cylch hwnnw a chynnig dyfodol mwy diogel i bobl sydd â hanes o gysgu tu fas yn rheolaidd. 

Mae lleihau effeithiau tlodi yn flaenoriaeth i bob Gweinidog, fel sydd yn amlwg yn y gyllideb ddrafft eleni. Rydym wedi cynyddu ein grant datblygu disgyblion i £5 miliwn, wedi ymestyn ein cymorth ar gyfer urddas mislif drwy gyflwyno eitemau mislif yn rhad ac am ddim i bob ysgol yng Nghymru, ac wedi ehangu mynediad at brydiau ysgol am ddim i leihau effeithiau credyd cynhwysol. 

Gwaith teg sy'n rhoi boddhad yw'r ffordd orau o hyd i ddod allan o dlodi. Ac mae yn hanfodol i unrhyw genedl ffyniannus. Mae'r prentisiaethau yn cynnig llwybr at gymwysterau ac yn darparu ffordd i bawb hybu eu sgiliau. Rydym ar y trywydd iawn i wireddu ein hymrwymiad ar gyfer 100,000 o brentisiaethau pob oed. 

Mae'r Siambr hon wedi dadlau ers tro fod adnabod a thrin materion iechyd meddwl yn fater i fwy na gwasanaethau iechyd yn unig. Yn 2019 a 2020, gwnaethom gynyddu cyllideb iechyd meddwl i £679 miliwn ac rydym yn mynd ag iechyd meddwl ymhell tu hwnt i'r gwasanaethau iechyd—yn y gweithle, trwy ein dull ysgol gyfan, ac mewn strategaethau siarad.

Ym maes gofal cymdeithasol, gwnaethom gynyddu faint o arian y gall pobl ei gadw cyn gorfod talu am ofal preswyl i £50,000, sef y lefel uchaf yn y Deyrnas Unedig, ac fe wnaethom hynny ddwy flynedd yn gynt na'r cynllun gwreiddiol. 

Mae Cymru yn arwain y byd mewn cyfraddau ailgylchu, ond mae angen inni wneud mwy, drwy symud tuag at economi fwy cylchol, a chyfrannu cymaint ag y gallwn at ddatgarboneiddio. Yn barod, mae dros hanner ein trydan nawr yn dod o ffynonellau adnewyddadwy, ac rydym yn sefydlu sector ynni'r môr i arwain y byd. Mae ein gweithgarwch i hybu ffyrdd cynaliadwy o reoli'r tir yn cyfrannu at adfer bioamrywiaeth ein cenedl, ac at ddiogelu'r asedau amgylcheddol rhagorol yr ydym yn ffodus o'u cael.

Ac, yn olaf, yn y blaenoriaethau hyn i'r Llywodraeth gyfan, rydym yn tynnu popeth yr ydym yn ei wneud at ei gilydd i adfer bioamrywiaeth ledled Cymru, gan hyrwyddo ffermio cynaliadwy, wrth gwrs, ond gwneud yr holl bethau bach hynny hefyd, ar hyd ochrau'r ffyrdd, wrth greu ysgolion a cholegau ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain a defnyddio tir y gwasanaeth iechyd i adfer rhywogaethau. 

Llywydd, caiff yr holl feysydd hanfodol hynny eu hadlewyrchu yn ein cyllideb ac yn y rhaglen ddeddfwriaethol radical, sy'n parhau i greu newidiadau gwirioneddol a phellgyrhaeddol ym mywydau pobl Cymru. Yn ystod cyfnod yr adroddiad hwn, rydym wedi deddfu ar gyfer isafbris uned am alcohol er mwyn mynd i'r afael â'r risgiau i iechyd sy'n gysylltiedig â goryfed alcohol, sy'n un o brif achosion marwolaeth a salwch yng Nghymru. Rydym wedi gweithredu Deddf Diddymu’r Hawl i Brynu a Hawliau Cysylltiedig (Cymru) 2018 i ddiogelu ein stoc o dai cymdeithasol fforddiadwy. Rydym wedi pasio'r Bil Plant (Diddymu Amddiffyniad Cosb Resymol) (Cymru), gan roi terfyn ar gosbi plant yn gorfforol yng Nghymru a chwblhau taith sydd wedi para bron â bod dros y cyfnod datganoli cyfan; a chefnogodd y Llywodraeth Ddeddf Senedd ac Etholiadau (Cymru) 2020 i'r llyfr statud.

Ac rydym wedi gwneud y gwaith yn ystod y 12 mis diwethaf i baratoi ar gyfer y flwyddyn i ddod, trwy sicrhau bod bysiau yn rhedeg ar gyfer pobl, nid elw; cyflwyno ein Bil cwricwlwm eleni, i sicrhau bod yr hyn a ddysgir yn ein hysgolion mor eithriadol â'r adeiladau a grëwyd trwy raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain; bwrw ymlaen â Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) i ehangu'r etholfraint yng Nghymru, i gryfhau pwerau a chyfrifoldebau llywodraeth leol yn y gwaith hanfodol maen nhw'n ei wneud mewn cymunedau ledled Cymru gyfan. Ddoe ddiwethaf, Llywydd, fe wnaethom gyflwyno'r Bil Rhentu Cartrefi (Diwygio) (Cymru), sydd â'r nod o roi mwy o sicrwydd i bobl sy'n rhentu eu cartrefi yng Nghymru, yn enwedig y rhai sy'n byw yn y sector rhentu preifat, gan ychwanegu at y rhestr o ddeddfwriaeth y mae'r Senedd hon wedi ei phasio yn y maes tai yn ystod y degawd diwethaf.

Gwnaed hyn oll, Llywydd, yng nghyd-destun Brexit, sydd wedi golygu bod ein rhaglen ddeddfwriaethol wedi cynnwys swm digyffelyb o ddeddfwriaeth, gan gynnwys dros 150 o offerynnau statudol yr oedd eu hangen i gywiro'r llyfr statud yn sgil y posibilrwydd y byddai'r DU wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd erbyn 29 Mawrth 2019. A gaf i, am eiliad, dalu teyrnged i'r holl aelodau hynny, o'ch staff chi, y rhai sydd wedi gweithio yn Llywodraeth Cymru, ac Aelodau ar lawr y Cynulliad hwn, am bopeth a wnaed yn ystod y 12 mis diwethaf i roi trefn weithredol dda ar y llyfr statud hwnnw?

Yn olaf, Llywydd, mae'r adroddiad blynyddol hwn yn gofnod o addewidion a wnaed ac addewidion a gadwyd. Fe wnaethom ni addo Cymru fwy ffyniannus, a gostyngodd y gyfradd ddiweithdra yng Nghymru i 3 y cant yn ystod y tri mis hyd at fis Tachwedd 2019—y gyfradd isaf ers dechrau cadw cofnodion. Rydym yn sicrhau bod yr holl waith hwn yn deg ac yn werthfawr, ac rydym wedi ymrwymo i roi ein dull partneriaeth gymdeithasol ar y llyfr statud yn ystod y flwyddyn nesaf. Fe wnaethom ni addo Cymru decach, ac mae ein cronfa triniaethau newydd yn helpu pobl i gael gafael ar y meddyginiaethau angenrheidiol—mae 228 o feddyginiaethau newydd yn y tymor Senedd hwn ar gael yn gyflymach ac ym mhob man ledled Cymru. Rydym wedi cyflwyno ein cynnig gofal plant flwyddyn yn gynharach na'r bwriad, gan ddarparu 30 awr yr wythnos o addysg gynnar a gofal plant am ddim—sy'n cyfateb i £135 bob wythnos ym mhocedi rhieni. Ac yn olaf, rydym ni wedi addo Cymru wyrddach. Fel y wlad gyntaf yn y Deyrnas Unedig i ddatgan argyfwng hinsawdd, rydym wedi cyhoeddi ein cynllun cyflawni ar gyfer carbon isel, 100 o bolisïau a chynigion ar gyfer lleihau ein hallyriadau carbon, rydym ni wedi plannu dros 10 miliwn o goed ers 2014, a bydd ein coedwig genedlaethol yn ategu'r gwaith hwn ac yn gweithredu fel symbol o falchder cenedlaethol.

Am yr holl resymau hyn, Llywydd, rwy'n argymell yr adroddiad blynyddol i lawr y Senedd ac edrychaf ymlaen at y ddadl arno'r prynhawn yma.

Dwi wedi dethol y ddau welliant i'r cynnig, a dwi'n galw ar Adam Price i gynnig y ddau welliant a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian. Adam Price.

Diolch, Llywydd. Piwis, wrth gwrs, fyddai peidio ag adnabod llwyddiannau'r Llywodraeth, sydd yn cael eu gosod mas yn yr adroddiad blynyddol yma, ac, wrth gwrs, pan fo lle i gytuno er lles pobl Cymru, hyd yn oed fel gwrthbleidiau, mae'n bwysig i wneud hynny. Dyna pam y rhoesom ni fel plaid gefnogaeth, yr haf diwethaf, i rai o'r mesurau yn y datganiad deddfwriaethol. Ond rhaid gochel, wrth gwrs, rhag gadael i'r clodwiw ein dallu i ddiffygion, a'r angen am newid trawsnewidiol. Dyna, wrth gwrs, i ni, ydy'r gwendid amlycaf yn holl strategaeth y Llywodraeth at ei gilydd.

Mae'r gwelliannau yn ffocysu ar ddau brif fater, a dweud y gwir, hynny yw y berthynas rhwng addewidion ym maniffesto personol y Prif Weinidog a'r rhaglen lywodraethol, ac, yn ail, yr angen am nifer gweddol gyfyngedig o ddangosyddion er mwyn cael tryloywedd a'r gallu i ddwyn y Llywodraeth i gyfrif yn effeithiol, nid yn unig o ran gwrthbleidiau, ond yn bwysicach na hynny o ran dinasyddion.

Mae'r ddogfen yma yn cynrychioli'r cyfle cyntaf inni weld yn glir ble mae blaenoriaethau'r Prif Weinidog, ac mae hynny i'w groesawu o ran yr eglurder y mae e'n rhoi inni. Ond mae'r cwestiwn yma, dwi'n credu, o ran perthynas yr addewidion yr oedd y Prif Weinidog wedi'u gosod mas yn ystod ei ymgyrch ar gyfer arweinyddiaeth y Blaid Lafur a rhaglen y Llywodraeth yn un mae angen cael ychydig bach mwy o eglurder ynglŷn â fe. Mân beth, efallai, o ran yr ieithwedd sy'n cael ei defnyddio—hynny yw, mae atodiad y ddogfen yn sôn am ymrwymiad maniffesto arweinyddiaeth Prif Weinidog Cymru. Wel, maniffesto, wrth gwrs, ar gyfer arweinyddiaeth y Blaid Lafur oedd e.

Nawr, yn fuan ar ôl i'r ras am arweinyddiaeth Llafur ddod i ben, roedd copi o faniffesto'r Prif Weinidog yn anoddach i gael hyd iddo na ffordd osgoi Llandeilo ond diolch byth, mae copïau ar gael rwy'n credu, yn llyfrgell y Senedd. Ond mae rhai cwestiynau pwysig nad oes ateb iddyn nhw hyd yn hyn y mae angen eu hateb yn fy marn i, ynglŷn â'r berthynas rhwng y ddogfen honno a'r rhaglen lywodraethu. Yr un canolog yw: a yw'r holl ymrwymiadau yn y maniffesto hwnnw wedi eu hymgorffori yn rhaglen y Llywodraeth erbyn hyn, neu a oes eithriadau? A oes rhai wedi eu hymgorffori ac eraill wedi eu hepgor? Rwy'n credu bod hynny'n gwbl hanfodol o ran sut yr ydym yn dwyn y Prif Weinidog i gyfrif am yr addewidion, fel y cyfeiriodd atyn nhw, sydd wedi eu gwneud. Er enghraifft, o ran y banc cymunedol mae yna golofn, onid oes, yn yr adroddiad blynyddol sy'n cyfeirio at—? Rwy'n credu bod maniffesto'r Prif Weinidog newydd gyrraedd, mewn gwirionedd. [Chwerthin.] Dyna ni; ychydig o ddrama. Mae'n dal i fod ar gael, o bob siop lyfrau dda, rwy'n siŵr. Rwy'n ei ddarllen yn rheolaidd.

Rwy'n credu bod yna gyfeiriad—a gall y Prif Weinidog fy nghywiro os wyf i'n anghywir—at sefydlu banc cymunedol yn ystod y tymor Cynulliad hwn. Rwy'n credu bod yr adroddiad blynyddol ar y rhaglen lywodraethu yn sôn yn awr am drafodaeth gyda rhanddeiliaid heb unrhyw ymrwymiad cadarn i amserlen ar gyfer cyflawni. Ceir cyfeiriad at uned ddata newydd i weithio mewn partneriaeth â phrifysgolion Cymru a'r gwasanaethau cyhoeddus i ddefnyddio dadansoddi data i wella perfformiad. Rwy'n credu y gallwn ni i gyd roi hynny yn y golofn o bethau da, ond yn y maniffesto, mae'r iaith yn ymddangos yn galetach o ran yr addewid na'r iaith sydd yn y rhaglen lywodraethu erbyn hyn, sy'n sôn am fod yn y cyfnod achos busnes. Cafwyd ymrwymiad i ddatblygu Deddf aer glân. Wel, mae hynny'n sicr wedi ei ohirio, onid yw? Felly, rwy'n credu bod angen i ni wybod beth yw statws yr holl addewidion a wnaed ym maniffesto'r Prif Weinidog? A ydyn nhw i gyd wedi eu mabwysiadu fel polisi'r Llywodraeth erbyn hyn?

Yn olaf, o ran yr ail welliant, mae'n ddarlun dryslyd gan ein bod ni wedi cael 'Symud Cymru Ymlaen' fel y rhaglen lywodraethu gychwynnol. Yna, flwyddyn yn ddiweddarach, cawsom 'Ffyniant i Bawb'. Erbyn hyn mae gennym ni raglen lywodraethu ddiwygiedig sy'n cynnwys rhai, o leiaf, o addewidion personol y Prif Weinidog. Mae gennym ni saith amcan llesiant, 12 nod llesiant, 46 dangosydd cenedlaethol, a thros 150 o fesurau gwahanol yn y ddogfen hon o ran yr adroddiad blynyddol. Llawer o adrodd, ond dim digon o atebolrwydd, oherwydd un peth yw bod yn agored, ond mae angen symleiddio hyn i gael tryloywder a gallu i fod ag atebolrwydd gwirioneddol. Ceir dangosyddion perfformiad allweddol hyd yn oed sy'n cael eu datblygu gan wasanaeth sifil Llywodraeth Cymru ar wahân. Ac fel y dywedodd yr archwilydd cyffredinol ei hun, mae angen i chi gyfochri gweithgareddau cyllidebau â dangosyddion a mesurau canlyniad. Ar hyn o bryd, rwy'n credu ei bod yn anodd i unrhyw un ddeall yn iawn a yw Llywodraeth Cymru yn gwneud gwahaniaeth.

Rwy'n falch o gymryd rhan yn y ddadl y prynhawn yma. Nawr, mae 'Adroddiad Blynyddol Llywodraeth Cymru 2019' yn rhoi pwyslais i ni ar greu Cymru fwy ffyniannus, mwy cyfartal a mwy gwyrdd, ac er y bu rhywfaint o gynnydd ym mhob un o'r meysydd hyn, rydym ni ar yr ochr hon i'r Siambr yn amau'n fawr bod canlyniadau rhai o weithredoedd Llywodraeth Cymru yn dangos bod Cymru ymhell o'r fan lle dylem ni fod. Fel y dywedodd y Prif Weinidog yn gynharach, er mai Cymru oedd y wlad gyntaf yn y DU i ddatgan argyfwng newid hinsawdd, mae llawer iawn o waith i'w wneud o hyd yn y maes hwn.

Cafodd y safbwynt hwn, yn wir, ei adleisio gan Bwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig y Cynulliad, a ddywedodd yn ddiweddar er bod y Gweinidog wedi dweud wrth y pwyllgor y byddai cyllideb 2020-21 yn rhoi cyfle i Lywodraeth Cymru gefnogi ei datganiad o argyfwng hinsawdd â chamau gweithredu ac arian cysylltiedig, ni allai'r realiti fod ymhellach o'r gwir. Yn wir, dywedodd y Pwyllgor, ac rwy'n dyfynnu:

'Ar y sail hon, roeddem yn disgwyl cyllideb drawsnewidiol a radical. Nid ydym wedi gweld tystiolaeth o hyn. Rydym yn siomedig i ddod i'r casgliad bod y gyllideb ddrafft hon yn “fusnes fel arfer”.'

Yn yr un modd, mae Llywodraeth Cymru yn awyddus i dynnu sylw yn yr adroddiad blynyddol at ei chyflawniadau ym maes trafnidiaeth, ac er efallai fod y Llywodraeth o'r farn bod y gwaith uwchraddio sy'n parhau ar ffordd Blaenau'r Cymoedd yr A465 yn rhywbeth i'w ddathlu, nid yw hynny'n wir o gwbl. Mae'n ffaith ddiymwad bod swm anferth o arian wedi ei wario ac yn parhau i gael ei wario ar y rhan hon o ffordd, ac nid yw Llywodraeth Cymru wedi cyfiawnhau'r gwerth am arian i'r trethdalwr hyd yn hyn, nac ychwaith wedi ymdrin â'r effaith rwystredig y mae'r oedi wedi ei chael ar drigolion lleol.

Nawr, mae'r adroddiad blynyddol hefyd yn tynnu sylw at bwysigrwydd gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol sydd o ansawdd uchel ac yn hawdd cael gafael arnyn nhw, ac eto dim ond trwy edrych ar gyflwr presennol y gwasanaethau sy'n cael eu darparu yn y gogledd drwy fwrdd iechyd sydd wedi bod o dan reolaeth uniongyrchol Llywodraeth Cymru am bron i bum mlynedd y byddwch yn gweld bod pethau ymhell o fod yn berffaith. Dim ond 66.8 y cant o gleifion sy'n cael eu hasesu o fewn y cyfnod pedair awr hollbwysig. Mae diffygion difrifol o ran darparu gwasanaethau iechyd meddwl, ac mae'r bwrdd iechyd ar fin nodi diffyg o £35 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon. Ac eto nid oes unrhyw beth yn y ddogfen hon sy'n cydnabod yr heriau hynny nac yn egluro beth y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i'w wneud ynglyn â nhw.

Nawr, mae Llywodraeth Cymru yn ei gwneud yn glir bod iechyd meddwl yn parhau i fod yn flaenoriaeth allweddol drwy amlygu'r ffaith bod timau iechyd meddwl amenedigol wedi eu sefydlu ym mhob bwrdd iechyd. Fodd bynnag, fel y bydd yr Aelodau yn gwybod, yn Lloegr y mae'r unig gymorth iechyd meddwl i gleifion mewnol sydd ar gael i famau yng Nghymru, felly heb uned mamau a babanod yma, mae menywod yng Nghymru a chanddyn nhw broblemau iechyd meddwl acíwt naill ai'n cael eu derbyn i gyfleusterau seiciatrig heb eu plentyn, neu'n cael eu hanfon i unedau sydd milltiroedd i ffwrdd. Mae Cadeirydd Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y Cynulliad wedi dweud yn gywir bod angen newid y sefyllfa ar frys, ac felly mae'n annheg i Lywodraeth Cymru ddweud ei bod yn rhoi blaenoriaeth i gymorth iechyd meddwl pan nad yw camau gweithredu y mae angen taer amdanynt ar waith.

Llywydd, mae rhai llwyddiannau wedi eu cyflawni eleni wrth gwrs. Er enghraifft, rwy'n falch o ddarllen bod cyfradd cyflogaeth pobl anabl yng Nghymru wedi cynyddu i 49.2 y cant yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Medi 2019, a bod y bwlch rhwng cyfradd cyflogaeth pobl anabl a phobl nad ydynt yn anabl yng Nghymru wedi lleihau o fwy na dau bwynt canran yn yr un cyfnod, ac mae hynny'n newyddion da.

Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn iawn i dynnu sylw at y ffaith bod cyfraddau treth incwm Cymru wedi eu cyflwyno ers mis Ebrill 2019, gan roi cyfle i ni ddweud ein dweud ynghylch cyfran o'r dreth incwm sydd i gael ei thalu yng Nghymru. Fodd bynnag, nid yw'n ymddangos bod unrhyw sôn o gwbl yn yr adran ar drethiant yn y ddogfen ynghylch cynlluniau Llywodraeth Cymru i gynyddu ei phwerau codi treth yn fwy—dim byd am y cynlluniau ar gyfer treth tir wag, y dreth gofal cymdeithasol, na'r dreth twristiaeth leol. Wrth gwrs, rydym ni ar yr ochr hon i'r Siambr yn anghytuno'n llwyr ag agwedd Llywodraeth Cymru at drethiant, ac rydym yn parhau i fod wedi ymrwymo i sicrhau economi treth isel i Gymru.

Llywydd, wrth droi yn awr at raglen ddeddfwriaethol Llywodraeth Cymru, byddwn ni ar yr ochr hon i'r Siambr yn gwneud pob dim a allwn i weithio'n adeiladol gyda Llywodraeth Cymru i sicrhau bod unrhyw ddeddfwriaeth a gaiff ei phasio mor effeithiol â phosibl, ac yn darparu gwerth am arian. Mae'r Cynulliad hwn yn benodol, fodd bynnag, wedi tynnu sylw at y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi gwrthod gwneud mwy i gefnogi ymgyrchoedd deddfwriaethol gan bleidiau eraill, ac ni fydd yn syndod i'r Aelodau fy mod i'n gresynu'n fawr at y ffaith na chafodd fy Mil awtistiaeth ei ddwyn ymlaen. Yn yr un modd, rwyf hefyd wedi galw, ers sawl blwyddyn bellach, am ddeddfwriaeth i warchod cofebion rhyfel Cymru, ac, er gwaethaf geiriau cynnes gan nifer o Weinidogion, prin iawn sydd wedi ei wneud mewn gwirionedd. Fodd bynnag, rwyf yn derbyn bod deddfwriaeth bwysig yn digwydd dros y 12 mis nesaf. Er enghraifft, mae'r Bil anifeiliaid gwyllt a syrcasau ar ei hynt drwy'r Cynulliad, a fydd yn gam ymlaen angenrheidiol a phwysig ar gyfer agenda lles anifeiliaid Cymru.

Felly, i gloi, Llywydd, er bod y bwriad i greu Cymru fwy ffyniannus, mwy cyfartal a mwy gwyrdd yn glodwiw, mae gan Lywodraeth Cymru ffordd bell i fynd o hyd, a bydd fy nghyd-Aelodau a minnau yn parhau i ymgysylltu yn adeiladol â'r Llywodraeth, pan fo'n bosibl, i weld Cymru yn ffynnu ar gyfer y dyfodol. Diolch.

Prif Weinidog, un o'r materion yr ydych yn cyfeirio ato yn yr adroddiad yw cymunedau bywiog a chydnerth. A hoffwn i longyfarch Llywodraeth Cymru am y trawsnewid a fu ym mholisïau Llywodraeth Cymru, trwy weithio mewn partneriaeth â chyngor Rhondda Cynon Taf, ynghylch Pontypridd. Erbyn hyn, mae'n dref sydd â gwefr ynddo o ganlyniad i gyllid gan Lywodraeth Cymru a wnaeth alluogi'r cyngor, er enghraifft, i brynu'r rhydd-ddaliad. Rydych ch'n edrych ar y dref nawr ac yn gweld datblygiad sy'n digwydd ar ganolfan Taf. Dyna dref sy'n trawsnewid ei hun, yn cynyddu ffyniant. Ac wrth edrych hefyd ar yr hyn sy'n digwydd o ran Trafnidiaeth Cymru yno, o fewn hynny, y buddsoddiad sy'n digwydd yno, mae'n gwbl syfrdanol—swyddi'n cael eu creu, yr orsaf yn cael ei moderneiddio, hamdden, holl ethos y dref, ac mae hynny o ganlyniad, mewn gwirionedd, i'r bartneriaeth honno sydd wedi bod. Ac rwy'n croesawu hynny'n fawr iawn, ac yn gweld hynny'n fodel posibl. Ac mae penderfyniad Trafnidiaeth Cymru i beidio â mynd i Gaerdydd, ond yn hytrach lleoli ei hun yn y Cymoedd, wedi bod yn gwbl sylfaenol yn y newid hwnnw. A gobeithio y bydd mantais hynny yn un ehangach, nid ar gyfer ardal Pontypridd yn unig.

A gaf fi ddweud hefyd, pan fyddwch yn ystyried hynny ar y cyd â'r ffordd y mae'r bartneriaeth dros ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, y cyfleusterau addysg—? Roeddwn i'n siarad gydag arweinydd y cyngor y diwrnod o'r blaen, ac roedd e'n dweud wrthym eu bod, dros y cyfnod o 10 mlynedd, wedi gallu defnyddio'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi ariannu—wedi defnyddio capasiti benthyca'r cyngor, ac wedi cynorthwyo gyda chyllido hynny—. Byddan nhw wedi buddsoddi £0.75 biliwn mewn ysgolion newydd, gan drawsnewid fframwaith a strwythur addysgol ein plant mewn ffordd sy'n ennyn cenfigen siroedd yn Lloegr sy'n edrych dros y ffin.

Ond a gaf fi ddweud mai'r un maes sy'n fy nghyffroi i'n wirioneddol o fewn hynny yw'r cyfeiriad at y Ddeddf partneriaeth gymdeithasol? Oherwydd bod gennym ni'r lefelau uchaf o gyflogaeth yr ydym ni wedi eu gweld ers amser maith—ers cenedlaethau. Ond mae gennym ni hefyd y lefelau uchaf o dlodi mewn gwaith, ac, wrth gwrs, mae gennym ni ganlyniadau polisïau economaidd ehangach. Mae Cyngres Undebau Llafur Cymru yn adrodd bod nifer y contractau dim oriau wedi neidio i fyny 35 y cant mewn un flwyddyn o 37,000 i 50,000, o 2018 i 2019—sy'n bwysig gan ei bod yn golygu nad oes unrhyw sicrwydd gan y bobl sy'n defnyddio'r contractau dim oriau hynny. Nid ydyn nhw'n gallu cadw morgais; nid ydyn nhw'n gallu cynllunio ar gyfer eu dyfodol. Maen nhw yn un o'r datblygiadau mwyaf creulon sydd wedi digwydd dros y blynyddoedd. Ac wrth i ni edrych hefyd wedyn ar y Swyddfa Ystadegau Gwladol, mae 23 y cant o'n pobl mewn gwaith, ond mewn tlodi mewn gwaith, lle nad yw gwaith yn llwybr allan o dlodi mwyach. Ac os ydym ni hefyd wedyn yn edrych ar y ffug hunangyflogaeth, sydd mewn gwirionedd yn ddull i gyflogwyr gamddefnyddio'r gyfundrefn treth ac yn ffordd o osgoi amddiffyniadau swyddi a diogelwch swyddi i weithwyr. Mae'r ffaith bod gennym ni lefelau cyflogaeth mor uchel yn amlwg yn dda iawn, ond mae'n rhaid i ni yn awr roi sylw i safonau moesegol a safonau cymdeithasol cyflogaeth.

Felly, mae Deddf partneriaeth gymdeithasol, y mae TUC Cymru wedi galw amdani—ac rwy'n falch iawn o'r ymrwymiad, Prif Weinidog, y mae Llywodraeth Cymru wedi ei roi i hynny—yn gyfle i drawsnewid statws cyflogaeth drwy ddefnyddio ein caffael gwerth £6 biliwn i fynd i gwmnïau a fydd yn dechrau ystyried cystadlu mewn gwirionedd yn ansawdd y safonau mewn gwirionedd, yn hytrach na chystadlu ar ddirywiad o ran cyflogaeth a safonau cymdeithasol, gan gynnig cyflog parchus, bargeinio ar y cyd, cydnabod undebau llafur, a'r holl agweddau ar yr amgylchedd, iechyd a diogelwch a rhai cymdeithasol y byddem ni'n eu disgwyl gan gymdeithas yn yr unfed ganrif ar hugain a chyflogwyr yn yr unfed ganrif ar hugain, ac, i gyd-fynd â hynny, yr angen i fonitro yn amlwg ac i orfodi ac i ategu'r codau sydd eisoes wedi eu datblygu gan Lywodraeth Cymru. Tybed, Prif Weinidog, a wnewch chi efallai amlinellu ychydig yn fwy y cynlluniau ar gyfer hynny, yr amserlen bosibl ar gyfer pryd y gallem ni ddechrau gweld y Bil drafft mewn gwirionedd. Rwy'n gwybod y bu ymgynghoriad, ond rwyf i'n ystyried bod hwn yn un o'r darnau o ddeddfwriaeth mwyaf arloesol a chyffrous, y gall Cymru arwain arno yng ngweddill y DU.

Fe wnaf i gadw fy sylwadau i'n fyr, oherwydd dim ond yn fy swyddogaeth fel Cadeirydd cyfrifon cyhoeddus yr wyf i'n dymuno siarad yn bennaf, ac yn benodol, wrth edrych ar y gwelliannau, mae gwelliant 2 Plaid Cymru yn galw am

'restr glir a syml o ddangosyddion y gellir dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif yn eu herbyn',

gwelliant da, sy'n sicr yn ein tywys ni i'r cyfeiriad cywir. Hyn, fwy neu lai yw pwyslais gwaith y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus wrth graffu ar y cyfrifon yn gynharach eleni a'r llynedd. Gwn fod Adam Price yn aelod o'r pwyllgor yn ystod y cyfnod hwnnw, felly bydd e'n cofio'r pwyntiau a gafodd eu cyflwyno yn y dystiolaeth. Nid yw'r adroddiad ar y cyfrifon hynny wedi eu cyhoeddi eto—rwy'n credu y bydd yn cael ei ryddhau ychydig cyn y Pasg—felly mae hynny'n rhywbeth i ni ddychwelyd ato yn y dyfodol, ac i ystyried yr wybodaeth a gawsom gan dystion i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a'r gwelliant y mae Plaid Cymru wedi ei gyflwyno heddiw a gweld a allwn ni ddod o hyd i ryw ffordd ymlaen gydsyniol sydd yn darparu yn wirioneddol broses graffu fwy effeithiol ar gyfrifon yn y dyfodol. Rwy'n credu y byddai hynny o fudd i bob plaid yn y Siambr hon.

Y tu hwnt i hynny, o ran rhai o'r sylwadau eraill a wnaeth y Prif Weinidog ar y dechrau, byddwn ni ar y meinciau hyn yn cytuno ar rai elfennau—fel y gwyddoch, Prif Weinidog—a bydd elfennau eraill na fyddwn ni'n cytuno â nhw. Byddwn i'n sicr yn croesawu'r pwyslais parhaus ar iechyd meddwl, ac fe wnaethoch chi rai sylwadau dilys iawn ynghylch yr angen i ddileu rhywfaint o'r stigma sy'n gysylltiedig â'r maes hwn. Rwy'n credu bod llawer o waith wedi ei wneud yn y maes hwn yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Rwy'n gwybod bod nifer o Aelodau'r Cynulliad wedi siarad yn angerddol am eu profiadau o iechyd meddwl yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ac rwy'n credu bod cynnydd wedi ei wneud. Ond rwy'n sicr yn derbyn eich sylwadau bod angen i ni wneud mwy, ac mae angen i faterion iechyd meddwl fod yn wirioneddol ar yr un lefel ag iechyd corfforol.

Yn olaf, Dirprwy Lywydd, ni wnaeth y Prif Weinidog—. Soniais am hyn wrth—. Yr oedd mewn un o'r areithiau yr wythnos diwethaf. Rwy'n credu, o bosibl, mai'r araith ar y gyllideb ydoedd, a dweud y gwir—y ddadl ar y gyllideb yr wythnos diwethaf—ac roeddwn i'n edrych ar y cloc, ac rwy'n credu y gwnaethoch chi sôn am yr argyfwng yn yr hinsawdd ryw 10 munud ar ôl dechrau eich araith, Prif Weinidog, felly roedd y pwnc yno, ac fe wnaethoch chi sôn am wneud y gyllideb yn fwy gwyrdd hefyd. Mae gen i bryderon, er ein bod yn sôn am y gyllideb werdd—sydd i'w chroesawu yn bendant, ac rwy'n credu y bydd hynny er budd i bob un ohonom ni yma ac i genedlaethau'r dyfodol yng Nghymru—rwyf i yn teimlo nad yw'n cael ei brif ffrydio o hyd yn y ffordd y dylai fod, ac er mwyn i gyllideb werdd weithio'n wirioneddol effeithiol, felly mae angen i'r gyllideb werdd honno fod yn ganolbwynt o'r pwynt cynnar hwnnw yn y broses o bennu'r gyllideb a'r broses graffu. Ac, ydych, rydych chi yn iawn i ddweud bod argyfwng yr hinsawdd yn galw am weithredu eithafol iawn yn wirioneddol. Felly, rwy'n gobeithio, yn y dyfodol, mewn cyllidebau yn y dyfodol, y gallwn ni weld yr elfennau gwyrdd hynny yn cael eu hystyried yn llawer manylach yn gynharach. Mae gennych chi bolisi gwych o blannu—rwy'n credu miliwn o goed. Rwy'n gwybod bod plannu coed yn digwydd yma yng Nghymru. Rwy'n gwybod bod cefnogaeth i blannu coed yn Affrica hefyd. Rwy'n credu bod hynny yn bolisi gwych. Ond nid yw hynny ar ei ben ei hun yn ddigon. Mae angen i ni weld, oes, welliant yn ein hamgylchedd naturiol, ond mae hefyd angen i ni weld pob portffolio o fewn y Llywodraeth yn ymgorffori'r agenda werdd honno a'r agenda newid hinsawdd honno, er mwyn sicrhau bod cenedlaethau Cymru yn y dyfodol yn gallu derbyn gennym ni blaned sydd mewn cyflwr y gallan nhw a'u plant nhw fyw arni ac elwa arni yn y dyfodol.

Mae yn iawn i amlinellu cyd-destun 10 mlynedd o doriadau cyllido gan San Steffan hyd yn hyn, ond rwy'n croesawu adroddiad blynyddol heddiw yn fawr, a hoffwn i ganolbwyntio fy nghyfraniad yn bennaf ar ddau faes—addysg a'r blynyddoedd cynnar, a'r economi.

Ddydd Gwener diwethaf, roeddwn i'n cynnal fy nghymorthfa etholaethol yn sefydliad Markham, adeilad yr ydym ni'n ei rannu â chylch chwarae Markham sy'n ffynnu. Ac roeddwn i'n sgwrsio gyda'r aelod o staff yn y cylch chwarae, ac roedd yn hyfryd ac yn wych clywed yn uniongyrchol ynghylch yr effaith gadarnhaol, wirioneddol y mae cynnig gofal plant Llywodraeth Cymru wedi ei chael yn ystod y flwyddyn ddiwethaf—nid yn unig yn addysgol i'r plant, ond i'r teuluoedd, y gweithle ac yn amlwg cyflogaeth, ac, yn y pen draw, cynhyrchiant i Gymru. Mae'r polisi hwn yn helpu i roi dechrau da mewn bywyd i blant. Mae'n cael ei werthfawrogi'n fawr. Mae'n helpu rhieni drwy eu cefnogi, eu cael yn ôl i'r gwaith, ac rwy'n credu bod hynny wedi bod yn gwbl drawsnewidiol i lawer. Ac rwy'n falch iawn bod dros 50 y cant o'r rhai sy'n gymwys yn manteisio ar y cynnig erbyn hyn, sydd wedi ei ddarparu ar draws yr holl awdurdodau lleol yng Nghymru ers mis Ebrill 2019. Ac mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili wedi bod ar flaen y gad wrth weinyddu'r fenter hon. Er mor wych y mae hyn wedi bod, a'i fod wedi ei ddefnyddio yn lleol, byddwn i hefyd yn croesawu'n fawr, gamau pellach gan Lywodraeth Cymru i gynyddu nifer y teuluoedd sy'n defnyddio'r cynnig hwn ledled Cymru.

Rwyf i hefyd yn falch bod 20,000 o ddysgwyr wedi elwa ar y lwfans cynhaliaeth addysg yng Nghymru—yn wahanol i Loegr—ac mae 36,000 o blant wedi cael cefnogaeth gan Dechrau'n Deg yn 2019. Mae'r rhain yn bolisïau trawsnewidiol i'r rhai sy'n cymryd rhan, a'r cyfan wrth i'r Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan gwtogi a dirwyn i ben y gefnogaeth i lawer o'r prosiectau hyn, gan gynnwys Sure Start. Yma yng Nghymru, rydym ni wedi gweithio i ddiogelu a meithrin y cynlluniau hyn, gan eu bod yn cynnig y cymorth mwyaf i'r rhai hynny o gefndiroedd difreintiedig, ac mae hynny oherwydd ein bod ni'n credu mewn gwneud hynny.

O ran yr economi, un o'r prif addewidion a wnaeth Llafur Cymru cyn etholiad 2016 oedd addewid i ddarparu 100,000 o brentisiaethau newydd. Rwyf i wrth fy modd ein bod ni ar y trywydd iawn i gyflawni'r addewid hwn erbyn 2021. Fodd bynnag, mae'n rhaid i ni sicrhau bod ein prentisiaethau yn datblygu'n gyson er mwyn ymateb i anghenion economi Cymru, a'u bod yn parhau'n brentisiaethau i bob oed. Felly, Prif Weinidog, hoffwn i ofyn sut y bydd Llywodraeth Cymru, yn y blynyddoedd sydd i ddod, yn parhau i addasu'r prentisiaethau hyn, o ansawdd uchel, i bob oed er mwyn sicrhau eu bod yn ymateb i anghenion ein heconomi.

Yn olaf, rwy'n croesawu'r ffigurau bod cyfraddau cyflogaeth yn parhau i fod yn uchel, a bod diweithdra ar ei lefel isaf erioed. Mae hyn yn newyddion i'w groesawu yn fawr, ac yn dangos llwyddiant Llywodraeth Cymru o ran cefnogi ein heconomi. Ond, fel y mae Mick Antoniw wedi ei grybwyll, trwy wadu a dirwyn i ben gredydau treth gwaith a budd-daliadau plant a thoriadau lles cyffredinol, mae tlodi mewn gwaith yn wirionedd. Felly, ar ôl 10 mlynedd o gyllid y DU heb fod yn gyllid seilwaith, sy'n golled o £1 biliwn i'r rheilffyrdd yn unig, mae ein gwasanaethau rheilffyrdd erbyn hyn, yn ystod y blynyddoedd nesaf, ar ddechrau taith drawsnewidiol gan wasanaeth newydd sbon sgleiniog Trafnidiaeth Cymru. Mae gwella ein cysylltiadau rheilffyrdd yn hollbwysig ac yn hanfodol i gefnogi ein heconomi, a bydd yn hwb arbennig i etholaethau'r Cymoedd fel fy un i, gyda gwasanaethau i Gasnewydd yn y dyfodol. Cafodd rheilffyrdd y Cymoedd eu hadeiladu i gludo'r glo o'n Cymoedd, a wnaeth gynhyrchu gymaint o gyfoeth ein gwlad. Wrth sicrhau ffyniant i bawb, mae'n rhaid i ni sicrhau bod ein cymunedau yn y Cymoedd yn parhau i fod yn ganolog i'n blaenoriaethau economaidd yng Nghymru. Ac rwy'n gwybod y bydd y Llywodraeth Lafur radical a thrawsnewidiol hon yn cyflawni'r hyn y mae'n ei addo.

Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn myfyrio ar yr hyn sydd wedi cael ei wneud, a hefyd rhai o'r heriau sydd o'n blaenau. Un o brif flaenoriaethau'r Llywodraeth yw datgarboneiddio, ac mae hynny'n gwbl briodol, o gofio mai ni oedd y Llywodraeth gyntaf i gyhoeddi argyfwng hinsawdd. Fodd bynnag, rhaid i ni gydnabod—ac yr ydym ni gyd yn cydnabod, rwy'n siŵr—fod gennym ni lawer mwy o waith i'w wneud i ddileu tlodi tanwydd, sy'n her allweddol i ni, i sicrhau bod pawb yn byw mewn cartref cynnes, nid yn unig o ran y cyfiawnder cymdeithasol y mae hynny'n ei greu, ond hefyd fel ffordd o leihau'r maint o ynni y mae angen i ni ei ddefnyddio. Rwy'n credu ei fod yn gyflawniad mawr iawn ein bod ni wedi llwyddo i symud o 19 y cant o'n hynni yn cael ei gynhyrchi o ffynonellau adnewyddadwy yn ôl yn 2014 i 50 y cant o ynni adnewyddadwy bedair blynedd yn ddiweddarach, a hyd yn oed mwy, gobeithio, yn y cyfnod diweddaraf. Nid wyf yn credu bod unrhyw reswm pam na allwn ni symud at fod yn adnewyddadwy 100 y cant yn y dyfodol, dim ond oherwydd ein bod wedi'n bendithio â chyflenwadau hael o ynni'r gwynt a'r llanw, yn ogystal ag ynni solar a phympiau gwres o'r ddaear ac o'r ffynhonnell aer. Drwy ein rhaglen cartrefi arloesol, rydym ni wedi gallu dangos ein bod ni yng Nghymru yn meddu ar y sgiliau i adeiladu'r math o gartrefi sydd eu hangen ar gyfer y dyfodol. Mae hynny'n golygu y bydd angen llai o ynni i wresogi ein cartrefi a rhagor, wedyn, ar gael ar ffurf ynni adnewyddadwy yn lle tanwyddau ffosil yn y ffordd yr ydym ni'n symud o gwmpas, yn ein ceir a'n bysiau. Ond mae gennym gyfle hefyd i symud at hydrogen o ffynonellau adnewyddadwy, cyn belled â'n bod yn parhau â'r cynnydd yr ydym ni eisoes yn ei wneud ar symud tuag at ddarpariaeth ynni adnewyddadwy llawn, o 100 y cant.  

Rydym ni'n falch iawn o'n record o fod y trydydd neu'r pedwerydd ailgylchwr gorau yn y byd, ond mae'r economi gylchol yn dangos y gallwn ni symud hyd yn oed ymhellach. Mae'n annerbyniol bod traean o'r holl fwyd yn cael ei daflu i ffwrdd, yn enwedig yng nghyd-destun gormod o blant nad ydyn nhw'n cael y prydau o fwyd maethlon sydd eu hangen arnyn nhw i dyfu'n oedolion iach. Mae angen i ni sicrhau bod y bwyd yr ydym ni'n ei weini yn y sector cyhoeddus gydag arian cyhoeddus, cyn belled ag y bo modd, yn cael ei gynhyrchu'n lleol ac yn helpu i gadw pobl yn iach. Mae canolbwyntio ar amaethyddiaeth fanwl yn un o'r ffyrdd y gallwn ni wneud hynny. Os ewch i farchnad Sul Caerdydd, gallwch brynu sprigau pys a sprigau brocoli a yn cael eu gwerthu gan gwmni lleol, ac mae hwn yn fwyd sy'n uchel iawn o ran maeth ac felly'n ddefnyddiol iawn ar gyfer gweini yn ein hysbytai, lle mae'n bosibl nad oes gan gleifion awydd mawr am fwyd. Mae angen i ni sicrhau bod yr hyn y maen nhw yn ei fwyta yn helpu i'w gwneud yn well. Mae'r £4.5 miliwn sydd wedi'i neilltuo i'r gronfa her economi sylfaenol yn helpu i ysgogi'r swyddi lleol hynny gyda'r ffyrdd newydd hyn o wneud pethau.  

Mae Gwelliant 1 yn galw am eglurder ynglŷn â'r berthynas rhwng addewidion y Prif Weinidog pan oedd yn ymgyrchu i fod yn arweinydd Cymru ac i ba raddau y maen nhw wedi'u cynnwys yn rhaglen y Llywodraeth. Mae un ohonyn nhw ynghylch yr angen am goedwig genedlaethol. Mae miliwn o goed yn gyfraniad pwysig iawn i ddatgarboneiddio, ac wrth graffu ar y gyllideb newid hinsawdd, amgylchedd a materion gwledig, roedd yn amlwg bod y goedwig genedlaethol yn rhan annatod o'r gyllideb honno a'i bod yn darparu llawer o gyfleoedd i sicrhau bod lleiniau gwyrdd priodol ar gael rhwng, er enghraifft, Caerdydd a Chaerffili, a Chaerdydd a Chasnewydd, i'w hatal rhag datblygu i fod yn un o blerdwf trefol enfawr. Bydd coedwig genedlaethol rhwng y tair dinas hon yn sicrhau bod hynny am byth.  

Rwy'n credu mai un o gyflawniadau mawr y Llywodraeth hon yw'r cwricwlwm newydd. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn barod i sefyll dros ei hegwyddorion wrth wynebu rhai o'r buddiannau breintiedig sydd â chysyniadau hen ffasiwn, er mwyn gwneud yn siŵr y byddwn ni'n sicrhau bod pob plentyn yn mynd i gael addysg cydberthynas a rhywioldeb, er mwyn sicrhau eu bod yn deall sut mae eu corff yn gweithio a sut beth yw perthynas briodol. Rwy'n credu bod y swm bach o arian rydym ni wedi'i roi i urddas mislif wedi sicrhau bod pob plentyn yn gallu mynychu'r ysgol, nid dim ond y rhai sy'n gallu fforddio prynu'r cynhyrchion hyn.  

Gallwn i fynd ymlaen, ond mae fy amser wedi dod i ben, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn deall beth yw ein cyflawniadau ond bod angen i ni barhau i fod yn radical yn ein hymagwedd oherwydd y cyd-destun newid hinsawdd yr ydym ni'n gweithredu ynddo.  

Galwaf ar y Prif Weinidog i ymateb i'r ddadl—Mark Drakeford.  

Diolch yn fawr, Llywydd. A gaf i ddweud gair o ddiolch i bob un sydd wedi cyfrannu at y ddadl mewn ysbryd mor adeiladol?

Rwy'n credu iddi fod yn gyfres ddiddorol iawn o gyfraniadau a hoffwn i ddiolch i'r holl Aelodau amdanyn nhw. Roeddwn i wedi dechrau fy nghyflwyniad fy hun i'r ddadl drwy ganolbwyntio ar y themâu trawsbynciol sydd y tu ôl i'r adroddiad blynyddol eleni, ymdrech i geisio ymestyn y tu hwnt i'r dull portffolio, yr ydym ni'n ei ddefnyddio fel arfer i adrodd ar faterion i lawr y Cynulliad, ac i ddangos y ffordd y mae gweithredu ledled y Llywodraeth yn cael ei ddwyn ynghyd i geisio gwneud gwahaniaeth.

Roedd llawer o'r cyfraniadau yn y ddadl yn canolbwyntio yn yr un modd. Canolbwyntiodd Rhianon Passmore ar y blynyddoedd cynnar, sy'n un o'n themâu trawsbynciol. Mae hi'n llygaid ei lle; mae'r cynnig gofal plant yn cael ei werthfawrogi'n fawr iawn. Mae'n wych gweld mwy na hanner y plant sy'n gymwys yn ei ddefnyddio erbyn hyn. Mae'n 85 y cant o blant ym Mhowys, mae'n dros 75 y cant o blant ar draws y gogledd, ac mae'n wych gweld y nifer sy'n manteisio ar y lefel honno. Mae hefyd yn wych gweld effaith addysg ddwyieithog yn gynnar iawn ym mywyd plentyn, gyda thwf gwirioneddol yn nifer y lleoliadau meithrin sy'n cynnig lleoedd dwyieithog drwy'r cynnig gofal plant ac adroddiadau cryf gan ddarparwyr bod y ffordd y mae'n cael ei gynllunio a'i ddarparu drwy Lywodraeth Cymru yn eu helpu i deimlo'n ffyddiog bod gan eu busnesau ddyfodol hirdymor, ac felly eu bod nhw eu hunain yn barod i fuddsoddi i greu'r amrywiaeth ehangach honno o wasanaethau.

Cyfeiriodd Rhianon at y prentisiaethau hefyd, a'r wythnos diwethaf oedd Wythnos Prentisiaethau. Cefais i ymweliad calonogol iawn ag Undeb Rygbi Cymru i weld eu rhaglen brentisiaethau ar waith; roedd menywod a dynion ifanc yn rhan o'r rhaglen brentisiaeth honno—ac mae'n hynod gystadleuol i gael lle arni—yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol yn eu bywydau. Roedden nhw yno, menywod ifanc, yn dysgu 40 o fenywod ifanc o'r gymuned Fwslimaidd yng Nghaerdydd i chwarae rygbi cadair olwyn. Roedd hi'n achlysur amlddiwylliannol tu hwnt, ac yn un hefyd a oedd yn dangos gwerth y rhaglen brentisiaeth honno ym mywydau'r bobl ifanc a oedd yn ei dilyn.

Cyfeiriodd Jenny at yr economi sylfaenol hefyd, ac mae'r adroddiad hwn yn dangos y camau yr ydym ni'n eu cymryd yn Llywodraeth Cymru i gydnabod pwysigrwydd yr hyn sy'n cael ei galw weithiau yr economi ddibwys, yr economi bob dydd, yr economi nad yw'n bosibl ei symud rywle arall o amgylch y byd, i gymunedau ar hyd a lled Cymru.

Roeddwn i eisiau cytuno â'r hyn y dywedodd Mick Antoniw ynghylch pwysigrwydd partneriaeth, oherwydd fel y dywedais i yn fy nghyflwyniad, bydd y pethau y gall Llywodraeth Cymru eu gwneud bob amser yn fwy effeithiol pan fyddwn ni'n eu gwneud ar y cyd ag eraill. Boed hynny drwy Trafnidiaeth Cymru neu ag awdurdodau lleol, mae'r effaith ym Mhontypridd yn amlwg iawn pan ewch chi yno. Ac mae'n tanio dychymyg y sector preifat hefyd. Ymwelais i â marchnad Pontypridd gyda'r Aelod dros Bontypridd a gwelais i frwdfrydedd enfawr y stondinwyr bach yno i gyfrannu at ddyfodol Pontypridd; lle yr oedden nhw yn gallu gweld bod ganddo ddyfodol, a dyfodol llwyddiannus o'i flaen. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod yr holl swyddi rydym ni'n eu creu yma yng Nghymru yn cyfrannu at ein hagenda gwaith teg, a dyna pam mae'r Ddeddf partneriaeth gymdeithasol mor bwysig, gan ei bod yn rhoi gwaith teg, caffael a dull moesegol o wario ein harian a chreu cyfleoedd yng Nghymru wrth wraidd yr hyn y byddwn ni'n ei wneud.

Canolbwyntiodd Nick Ramsay ar ddau beth, ar stigma ac iechyd meddwl, ac rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd yn hynny o beth, gan fod hynny yn gyfrifoldeb trawslywodraethol llwyr. Rwy'n credu bod gan bob Gweinidog, yn wir, pob Aelod o'r Cynulliad, gyfrifoldeb i wneud y pethau y gallwn ni eu gwneud i sicrhau ein bod yn dileu'r ymdeimlad hwnnw o stigma sy'n dod yn sgil heriau iechyd meddwl i rai pobl. Mi oeddwn i ond eisiau dweud wrth Nick Ramsay bod prif ffrydio datgarboneiddio a bioamrywiaeth wrth wraidd ein proses gyllidebu eleni. Nid wyf yn dweud ei bod yn berffaith, nid wyf yn dweud nad oes angen i ni ei wneud mwyach, ond o'r cychwyn cyntaf roedd Aelod Cabinet yn gyfrifol am sicrhau, ym mhob trafodaeth ynghylch y gyllideb, bod yn rhaid i bob Gweinidog adrodd sut yr oedd yn sicrhau bod ei gyllideb a'i gyfrifoldebau yn cyfrannu at uchelgeisiau'r Llywodraeth o ran datgarboneiddio bioamrywiaeth.

Gan droi at yr hyn a ddywedodd Adam Price wrth agor y cyfraniadau i'r ddadl, byddwn ni'n pleidleisio o blaid gwelliant cyntaf Plaid Cymru, oherwydd rwy'n credu bod y ffordd y gwnaethoch chi gyflwyno'r adroddiad blynyddol yn gwneud ymdrech wirioneddol i ddangos sut y mae'r ymrwymiadau y gwnes i yn yr etholiad arweinyddiaeth ar gyfer y Blaid Lafur yn ategu ein maniffesto 2016 ac yn ehangu arno. Rwyf i yn gobeithio y byddwn yn dechrau ar y banc cymunedol yn ystod y tymor Cynulliad hwn. Mae'r Papur Gwyn ar aer glân yn arwydd clir o'n bwriad i ddeddfu dros Ddeddf aer glân.

Canolbwyntiodd Paul Davies hefyd ar yr argyfwng newid yn yr hinsawdd. Mae £140 miliwn yn y gyllideb hon. Mae pethau anodd y mae'n rhaid i ni eu gwneud, a bydd llygredd amaethyddol a mynd i'r afael â hynny yn un ohonyn nhw. Os ydym ni wir o ddifrif ynghylch yr argyfwng hinsawdd, mae'n rhaid i ni fod yn barod i weithredu pan fo'n achosi heriau i ni, yn ogystal â phan fo'n hawdd—[Torri ar draws.] Wrth gwrs.

Rydych chi'n cyfeirio at yr argyfwng newid yn yr hinsawdd. Wrth gwrs, un o'r pethau sydd wedi ei nodi ynghylch gweithredoedd eich Llywodraeth chi hyd yn hyn ar y mater hwn, yw'r ffaith eich bod chi'n rhoi cymorthdaliadau sylweddol, i bob pwrpas, i Faes Awyr Caerdydd trwy fenthyciadau a chadw'r lle hwnnw yn gweithredu, ond wrth gwrs, trafnidiaeth awyr yw'r math o drafnidiaeth sy'n llygru fwyaf. Felly, sut y mae hynny'n cyd-fynd â gweithredoedd eich Llywodraeth?

Mae'n cyd-fynd â'n huchelgeisiau ni yn yr un modd ag y mae estyniad ei Lywodraeth ef yn Heathrow yn cyd-fynd â honiadau'r Prif Weinidog ei fod o ddifrif ynghylch newid yn yr hinsawdd hefyd. Mae Pwyllgor y DU ar Newid yn yr Hinsawdd yn glir: nid ydyn nhw o'r farn y bydd teithio drwy hedfan yn dod i ben yn rhan o'r argyfwng hinsawdd. Fel y gwnes i egluro wrth ateb cwestiynau yn gynharach y prynhawn yma, ein huchelgais ni ar gyfer Maes Awyr Caerdydd yw denu teithiau awyr i Gaerdydd sy'n digwydd mewn mannau eraill ar hyn o bryd a lleihau yr effaith garbon yn sgil pobl sy'n gorfod teithio y tu allan i Gymru i fynd ar deithiau hedfan y byddai'n bosibl eu darparu gan ein maes awyr cenedlaethol ni yma yng Nghymru.

Rwy'n agos iawn at orffen, Llywydd, diolch. Roeddwn i'n awyddus i gyfeirio'n benodol at gwestiwn Paul Davies ynghylch iechyd meddwl cleifion mewnol amenedigol a rhoi gwybod iddo y bydd y cyfalaf ychwanegol a gyhoeddodd y Gweinidog iechyd yn ddiweddar yn arwain at uned cleifion mewnol yn Ysbyty Tonna a fydd yn cael ei chyd-leoli â'r gwasanaeth iechyd meddwl amenedigol cymunedol y cyfeiriodd ato. Bydd y Llywodraeth hon yn cyflawni'r addewid honno.

Yn wir, dywedodd Paul Davies fod uchelgeisiau'r Llywodraeth hon ar gyfer Cymru lewyrchus, fwy cyfartal a gwyrddach yn glodwiw; Llywydd, rwyf yn cytuno â Paul y hynny o beth. Rwy'n gobeithio y bydd pob un ohonoch chi hefyd, ac y byddwch chi'n pleidleisio o blaid y cynnig y prynhawn yma.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir gwelliant 1 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.  

Y cwestiwn nesaf, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 2? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, dwi'n gohirio tan y cyfnod pleidleisio. 

A dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Yr unig welliant i bleidleisio arno yw gwelliant 2 i'r ddadl ar adroddiad blynyddol y rhaglen llywodraethu a'r rhaglen ddeddfwriaethol. Dwi'n galw am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, un yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 2 wedi ei wrthod.  

Dwi'n galw am bleidlais felly ar y cynnig wedi ei ddiwygio.

Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, neb yn ymatal, 10 yn erbyn. Ac felly, mae'r cynnig wedi ei ddiwygio wedi ei dderbyn. 

A dyna ddiwedd ein trafodaethau ni am y dydd.