Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
22/01/2020Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Paul Davies.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Economy and Transport, and the first question is from Paul Davies.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gynlluniau Llywodraeth Cymru i wella gwasanaethau band eang yng ngorllewin Cymru? OAQ54942
1. Will the Minister make a statement on the Welsh Government's plans to improve broadband services in west Wales? OAQ54942
Via Superfast Cymru, we have provided over 111,350 premises across west Wales with average broadband speeds of 82 Mbps, investing over £32.3 million. Our successor scheme will provide connectivity to a further 1,348 premises, alongside support from Access Broadband Cymru and the Gigabit Broadband Voucher Scheme. And a new community fund is also being developed.
Drwy Cyflymu Cymru, rydym wedi darparu band eang ar gyflymder cyfartalog o 82 Mbps i dros 111,350 o safleoedd ledled gorllewin Cymru, gan fuddsoddi dros £32.3 miliwn. Bydd ein cynllun olynol yn darparu cysylltedd i 1,348 o safleoedd eraill, ynghyd â chefnogaeth gan Allwedd Band Eang Cymru a'r Cynllun Talebau Band Eang Gigabid. Ac mae cronfa gymunedol newydd yn cael ei datblygu hefyd.
I appreciate that response from the Deputy Minister. I've previously raised the situation faced by the people of Mynachlog-ddu in my constituency, who, unfortunately, experience a slow and intermittent broadband service, coupled with stranded technology where wires are effectively hanging on poles. As the Deputy Minister will know, Pembrokeshire is currently twentieth out of the 22 local authorities when it comes to the number of premises in Wales where broadband infrastructure operators are present. I appreciate that the Welsh Government has launched a £10 million rural broadband fund recently. So, can I ask the Deputy Minister how he intends to ensure that this funding reaches counties like Pembrokeshire, and when will that much needed funding be delivered so that communities like Mynachlog-ddu can be confident that their situation is being addressed?
Rwy'n gwerthfawrogi'r ymateb hwnnw gan y Dirprwy Weinidog. Rwyf eisoes wedi codi'r sefyllfa sy'n wynebu pobl Mynachlog-ddu yn fy etholaeth, sydd, yn anffodus, yn cael gwasanaeth band eang araf ac ysbeidiol, ynghyd â thechnoleg segur lle mae gwifrau'n hongian ar bolion i bob pwrpas. Fel y gŵyr y Dirprwy Weinidog, ar hyn o bryd, Sir Benfro yw’r ugeinfed o'r 22 awdurdod lleol o ran nifer y safleoedd yng Nghymru lle mae gweithredwyr seilwaith band eang yn bresennol. Rwy'n deall bod Llywodraeth Cymru wedi lansio cronfa band eang gwledig gwerth £10 miliwn yn ddiweddar. Felly, a gaf fi ofyn i'r Dirprwy Weinidog sut y mae'n bwriadu sicrhau bod y cyllid hwn yn cyrraedd siroedd fel Sir Benfro, a phryd y bydd yr arian mawr ei angen hwnnw'n cael ei ddarparu fel y gall cymunedau fel Mynachlog-ddu fod yn hyderus fod eu sefyllfa'n cael sylw?
Well, thank you very much, and I have sympathy with the people of Mynachlog-ddu, because, clearly, this is a vital piece of connectivity we now all rely upon. But I repeat again to the Member that this is not a devolved matter. The UK Government has the lead responsibility for connecting people through telecommunications policies, and this is an area where they should be taking the lead, and have failed to take the lead. Now, due to that failure, we instead have stepped in, and we've made significant progress—95 per cent of people in Wales are now connected to superfast schemes, and we've diverted funding from devolved areas into this non-devolved area because of market failure and UK Government inaction. Some £200 million in total has been spent.
So, I do get a little fed up when I get letters from Conservative MPs in particular, asking what more is the Government going to do about this, when this is their own Government's responsibility that they have not discharged. I appreciate that's not the answer the Member is looking for, but it's a truth he must confront.
I did have a very good meeting on Monday with Councillor Paul Miller, the cabinet member for economy in Pembrokeshire, and clearly the local authority are taking a very active role, which I commend them for. They have appointed now a digital team, as have Carmarthenshire, which I commend. They are working with the UK Government on a bid for £4 million through the Local Full Fibre Networks programme to connect 80 public sector sites, which they then should be able to span off into private connections. And they're also looking at how they can aggregate the vouchers that are available through the creation of 88 zones, which can further connect households.
As Paul Davies has mentioned, I've announced a £10 million fund, which is specifically looking at unconventional approaches to this, because, especially in deep rural areas, getting full fibre connection direct to premises, to houses, many of which are not connected to mains gas or sewerage, is a stretch, especially if the UK Government aren't prepared to intervene. Boris Johnson, in his leadership campaign, made extravagant promises on this front and I look forward to seeing them fleshed out, because he is right to say that this is an area of digital infrastructure that really does need more attention.
But the £10 million fund is being co-produced with the local authorities, including Pembrokeshire. We hope to have those bids by April to start spending that money, and look to see how we can connect those people who have yet benefited from the intervention the Welsh Government's made when the UK Government failed to act.
Wel, diolch yn fawr iawn, ac rwy’n cydymdeimlo â phobl Mynachlog-ddu, oherwydd yn amlwg, mae hwn yn gysylltedd hanfodol y mae pob un ohonom yn dibynnu arno bellach. Ond ailadroddaf eto wrth yr Aelod nad yw hwn yn fater datganoledig. Llywodraeth y DU sydd â'r cyfrifoldeb arweiniol am gysylltu pobl drwy bolisïau telathrebu, ac mae hwn yn faes lle dylent fod yn arwain, ac maent wedi methu arwain. Nawr, oherwydd y methiant hwnnw, rydym wedi camu i'r adwy yn eu lle, ac rydym wedi gwneud cynnydd sylweddol—mae 95 y cant o bobl yng Nghymru bellach wedi'u cysylltu â chynlluniau band eang cyflym iawn, ac rydym wedi dargyfeirio cyllid o feysydd datganoledig i'r maes hwn sydd heb ei ddatganoli oherwydd methiant y farchnad a diffyg gweithredu gan Lywodraeth y DU. Mae cyfanswm o oddeutu £200 miliwn wedi'i wario.
Felly, rwy'n blino ar gael llythyrau gan ASau Ceidwadol yn arbennig, yn gofyn beth arall y mae'r Llywodraeth yn mynd i'w wneud ynglŷn â hyn, er bod hyn yn gyfrifoldeb i'w Llywodraeth eu hunain nad ydynt wedi'i gyflawni. Rwy'n sylweddoli nad dyna'r ateb y mae'r Aelod yn chwilio amdano, ond mae'n wirionedd y mae'n rhaid iddo ei wynebu.
Cefais gyfarfod da iawn ddydd Llun gyda'r cynghorydd Paul Miller, yr aelod cabinet dros yr economi yn Sir Benfro, ac yn amlwg, mae'r awdurdod lleol yn chwarae rhan weithredol iawn, ac rwy’n eu canmol am hynny. Maent bellach wedi penodi tîm digidol, fel y mae Sir Gaerfyrddin wedi’i wneud, ac rwy’n canmol hynny. Maent yn gweithio gyda Llywodraeth y DU ar gynnig am £4 miliwn drwy'r rhaglen Rhwydweithiau Ffibr Llawn Lleol i gysylltu 80 o safleoedd sector cyhoeddus, y dylent allu eu rhannu wedyn i gysylltiadau preifat. Ac maent hefyd yn edrych ar sut y gallant gydgrynhoi'r talebau sydd ar gael drwy greu 88 parth a all gysylltu aelwydydd ymhellach.
Fel y nododd Paul Davies, rwyf wedi cyhoeddi cronfa gwerth £10 miliwn, sy'n edrych yn benodol ar ddulliau anghonfensiynol o gyflawni hyn, oherwydd yn enwedig mewn ardaloedd gwledig iawn, mae darparu cysylltiad ffeibr llawn yn uniongyrchol i safleoedd, i dai, gyda llawer ohonynt heb eu cysylltu â charthffosiaeth neu nwy o’r prif gyflenwad, yn anodd, yn enwedig os nad yw Llywodraeth y DU yn barod i ymyrryd. Yn ei ymgyrch am yr arweinyddiaeth, fe wnaeth Boris Johnson addewidion mawr ynglŷn â hyn, ac edrychaf ymlaen at weld mwy o fanylion amdanynt, gan ei fod yn llygad ei le yn dweud bod hwn yn faes o seilwaith digidol y mae taer angen mwy o sylw iddo.
Ond mae'r gronfa £10 miliwn yn cael ei chydgynhyrchu gyda'r awdurdodau lleol, gan gynnwys Sir Benfro. Rydym yn gobeithio cael y cynigion hynny erbyn mis Ebrill i ddechrau gwario'r arian hwnnw, ac i edrych i weld sut y gallwn gysylltu'r bobl hynny sydd eto i elwa o'r ymyrraeth a gafwyd gan Lywodraeth Cymru pan fethodd Llywodraeth y DU â gweithredu.
I agree with you, Minister, that Paul Davies would be better off asking his masters from Westminster about having some money here to fund something that they are ultimately responsible for. And the other thing, of course, is, because we have, the Welsh Government have had to invest money in a non-devolved area, they will be asking us for funds for something else that is devolved, and we've had to use our funds to fill in the gap that they've refused to fill.
But there's another gap that is potentially coming along the way, and there has been significant EU money invested in delivering superfast broadband. So, I think the other question is: where and how sure are you that we are going to have access to those funds in the future, through your good offices, assuming that you've had those conversations with Westminster? And I'm also assuming, since Paul Davies is so concerned about it, that he's had those conversations as well.
Rwy'n cytuno â chi, Weinidog, y byddai'n well pe bai Paul Davies yn gofyn i'w feistri yn San Steffan am rywfaint o arian yma i ariannu rhywbeth y maent yn gyfrifol amdano yn y pen draw. A'r peth arall, wrth gwrs, gan y bu’n rhaid i ni, Lywodraeth Cymru, fuddsoddi arian mewn maes heb ei ddatganoli, yw y byddant yn gofyn i ni am arian ar gyfer rhywbeth arall sydd wedi'i ddatganoli, ac rydym wedi gorfod defnyddio ein harian i lenwi'r bwlch y maent wedi gwrthod ei lenwi.
Ond mae bwlch posibl arall ar y gorwel, ac mae llawer iawn o arian yr UE wedi'i fuddsoddi mewn darparu band eang cyflym iawn. Felly, credaf mai'r cwestiwn arall yw: ble a pha mor siŵr rydych chi y bydd modd i ni gael mynediad at y cronfeydd hynny yn y dyfodol, drwy eich swyddfeydd, gan gymryd eich bod wedi cael y sgyrsiau hynny â San Steffan? Ac rwy'n cymryd hefyd, gan fod Paul Davies yn poeni cymaint am y mater, ei fod yntau wedi cael y sgyrsiau hynny hefyd.
Thank you very much. Joyce Watson is absolutely right to point out the European dimension to this, because the £200 million that we invested in Superfast Cymru was a combination of UK Government funding, European funding, and Welsh Government funding. So there was a contribution from the UK Government, but it took the Welsh Government's leadership to put that package together, and deploy that money, and manage that money, in an area that should have been done from Westminster. And now, as we look forward to what happens after we're outside of the EU, there remains a gap. We're currently carrying out an open market review, which allows us to gather information about the plans of commercial providers for future roll-out. And through that, we will then have an accurate picture of where the gaps remain. We'll be working with the UK Government to make sure we can marshal and draw down the investment to fill those gaps. But as I repeat, it does take the leadership of the UK Government to step into that space in a non-devolved area to bring the investment and make it happen, and not simply rely on us to make it so.
Diolch yn fawr iawn. Mae Joyce Watson yn llygad ei lle yn tynnu sylw at y dimensiwn Ewropeaidd yn hyn, gan fod y £200 miliwn a fuddsoddwyd gennym yn Cyflymu Cymru yn gyfuniad o gyllid Llywodraeth y DU, cyllid Ewropeaidd, a chyllid Llywodraeth Cymru. Felly cafwyd cyfraniad gan Lywodraeth y DU, ond bu'n rhaid dibynnu ar arweinyddiaeth Llywodraeth Cymru er mwyn rhoi'r pecyn hwnnw at ei gilydd, a defnyddio'r arian hwnnw, a rheoli'r arian hwnnw, mewn maes a ddylai fod wedi'i wneud o San Steffan. A bellach, wrth i ni edrych at yr hyn sy'n digwydd ar ôl i ni adael yr UE, mae bwlch yno o hyd. Ar hyn o bryd, rydym yn cynnal adolygiad o'r farchnad agored, sy'n ein galluogi i gasglu gwybodaeth am gynlluniau darparwyr masnachol i'w cyflwyno yn y dyfodol. A thrwy hynny, bydd gennym ddarlun cywir wedyn o ble mae bylchau'n parhau. Byddwn yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau ein bod yn gallu rheoli a denu'r buddsoddiad i lenwi'r bylchau hynny. Ond dywedaf eto, mae angen i arweinyddiaeth Llywodraeth y DU gamu i'r bwlch hwnnw mewn maes heb ei ddatganoli er mwyn darparu'r buddsoddiad a gwneud i hynny ddigwydd, yn hytrach na dibynnu arnom ni i wneud hynny.
2. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau Llywodraeth Cymru i wahardd parcio ar balmentydd yng Nghymru? OAQ54962
2. Will the Minister provide an update on Welsh Government plans to ban pavement parking in Wales? OAQ54962
Yes. We have created a special taskforce group to investigate the issues around pavement parking and decide on how best to implement a solution to this problem. The group is due to report on its findings in June of this year.
Gwnaf. Rydym wedi creu grŵp tasglu arbennig i ymchwilio i'r materion sy'n ymwneud â pharcio ar balmentydd a phenderfynu ar y ffordd orau o weithredu ateb i'r broblem hon. Disgwylir i'r grŵp adrodd ar ei ganfyddiadau ym mis Mehefin eleni.
I've had concerns, via e-mail and letter, from constituents who are concerned about pavement parking. Many new housing developments are being constructed with very narrow carriageways and insufficient space for cars. That applies to the Cwm Calon Redrow development in my constituency, which is a relatively new development, and people have no choice, because of the bad design by Redrow, but to park on the pavements. One particular issue that any further steps need to consider also is the issue of contractors and trades vehicles that people are driving home from work. These have caused significant obstructions in various different parts of my constituency, and I think it's a planning as much as it is a transport issue, which needs to be addressed. I feel the way forward, following the task group, would be to examine how further consultation will happen, and residents must be included in that, but also developers too. So, can you tell me, once the task group reports, what will be the further plans and how will that then be taken forward?
Mynegwyd pryderon i mi, mewn e-byst a llythyrau, gan etholwyr sy'n poeni am barcio ar balmentydd. Mae llawer o ddatblygiadau tai newydd yn cael eu hadeiladu gyda cherbytffyrdd cul iawn a heb ddigon o le i geir. Mae hynny'n wir mewn perthynas ag un o ddatblygiadau Redrow yn fy etholaeth, Cwm Calon, sy'n ddatblygiad cymharol newydd, ac nid oes gan bobl unrhyw ddewis ond parcio ar y palmentydd oherwydd cynllunio gwael ar ran Redrow. Un mater penodol y mae'n rhaid i unrhyw gamau pellach ei ystyried hefyd yw cerbydau contractwyr a cherbydau gwaith y mae pobl yn eu gyrru adref o'r gwaith. Mae'r rhain wedi achosi rhwystrau sylweddol mewn gwahanol rannau o fy etholaeth, a chredaf ei fod yn fater cynllunio lawn cymaint â mater trafnidiaeth, ac mae angen mynd i'r afael ag ef. Rwy'n teimlo mai'r ffordd ymlaen, yn dilyn y grŵp gorchwyl, fyddai archwilio sut y bydd gwaith ymgynghori pellach yn mynd rhagddo, ac mae'n rhaid cynnwys preswylwyr yn y gwaith hwnnw, a datblygwyr hefyd. Felly, a allwch ddweud wrthyf, pan fydd y grŵp gorchwyl yn adrodd, beth fydd y cynlluniau pellach a sut y bydd hynny'n cael ei ddatblygu wedyn?
Thank you. I think all of us have fresh experience of walking miles around our constituencies in recent months, and we'll have seen for ourselves that this is a problem in a variety of communities. And Hefin David is absolutely right: in some, especially the newer estates, households, especially if they have more than one car, often don't really have much alternative other than parking on the pavement. That is why I'm concerned that, when I set up this taskforce, we need to have a solution that meets the realities of the communities that we now have.
So, Phil Jones, who did excellent work for the Welsh Government in coming up with our active travel design guidance, is leading this taskforce for us, and the taskforce on 20 mph speed limits. And I want to see both of them as part of the same solution. Because pavement parking is a symptom of our society's car dependency—it's not the cause of it. And we do need to address these negative effects, what is, in effect, anti-social behaviour in many cases—the careless way and thoughtless way that many people do park—but also, rolled into that, as Hefin David points out, in some areas there's little choice but to do that.
So, that's why the taskforce that Phil Jones has brought together is a pragmatic one. It's got to find a solution that works, that doesn't alienate people and turn people away from the broader cause of behaviour change that we're trying to achieve, and that doesn't make life more difficult for already stretched local authorities. This has to be something that's going to work. So, we've a range of work streams: communications is one of them, because this needs to be, ultimately, about behaviour change. It also has to be about enforcement. So, essentially, we have two options: we either have a blanket approach, which tries to ban all pavement parking, and there are some questions about whether or not we have the powers to do that, or we have a more discriminating approach, which gives local authorities the powers, through civil enforcement, to address hotspots, as they see fit. Now, I'm not going to prejudge the recommendations of the expert panel on this, but as I said, the important thing is that we need to address the problem because it is a problem, but we need to address it in a way that's not going to penalise people and make life more difficult, and it has to work in the longer term.
Diolch. Credaf fod gan bob un ohonom brofiad diweddar o gerdded milltiroedd yn ein hetholaethau dros y misoedd diwethaf, a byddwn wedi gweld drosom ein hunain fod hon yn broblem mewn amryw o gymunedau. Ac mae Hefin David yn llygad ei le: mewn rhai mannau, yn enwedig ar yr ystadau mwy newydd, yn aml nid oes ganddynt fawr o ddewis ond parcio ar y palmant, yn enwedig os oes ganddynt fwy nag un car. Dyna pam rwy'n awyddus, wrth i mi sefydlu'r tasglu hwn, i ni gael ateb i'r hyn sy'n digwydd yn ein cymunedau ar hyn o bryd.
Felly, mae Phil Jones, a wnaeth waith rhagorol i Lywodraeth Cymru ar lunio ein canllawiau cynllunio teithio llesol, yn arwain y tasglu hwn i ni, a'r tasglu ar derfynau cyflymder 20 mya. A hoffwn weld y ddau ohonynt yn rhan o'r un ateb. Oherwydd mae parcio ar balmentydd yn symptom o ddibyniaeth ein cymdeithas ar geir—nid yw'n un o'r achosion. Ac mae angen inni fynd i'r afael ag effeithiau negyddol yr hyn sydd, i bob pwrpas, yn ymddygiad gwrthgymdeithasol mewn sawl achos—y ffordd ddiofal a'r ffordd ddifeddwl y mae llawer o bobl yn parcio—ond gan gofio hefyd, fel y dywed Hefin David, nad oes fawr o ddewis ond gwneud hynny mewn rhai ardaloedd.
Felly, dyna pam fod y tasglu y mae Phil Jones wedi'i ddwyn ynghyd yn un pragmatig. Mae'n rhaid iddo ddod o hyd i ateb sy'n gweithio, nad yw'n dieithrio pobl ac yn gwneud iddynt ymbellhau oddi wrth y newid ymddygiad ehangach rydym yn ceisio'i gyflawni, ac nad yw'n gwneud bywyd yn anos i awdurdodau lleol sydd eisoes dan bwysau. Mae'n rhaid i hyn fod yn rhywbeth sy'n mynd i weithio. Felly, mae gennym ystod o ffrydiau gwaith: mae cyfathrebu'n un ohonynt, gan fod angen i hyn ymwneud, yn y pen draw, â newid ymddygiad. Mae'n rhaid iddo ymwneud hefyd â gorfodaeth. Felly, yn y bôn, mae gennym ddau ddewis: naill ai dull cyffredinol, a cheisio gwahardd parcio ar balmentydd yn gyfan gwbl, ac mae cwestiynau'n codi ynglŷn ag a oes gennym y pwerau i wneud hynny ai peidio, neu ddull mwy gwahaniaethol, sy'n rhoi’r pwerau i awdurdodau lleol fynd i’r afael â mannau problemus drwy orfodaeth sifil fel y gwelant yn addas. Nawr, nid wyf am ragfarnu argymhellion y panel arbenigol ar hyn, ond fel y dywedais, y peth pwysig yw bod angen inni fynd i'r afael â'r broblem gan ei bod yn broblem, ond mae angen inni fynd i'r afael â hi mewn ffordd nad yw'n cosbi pobl a gwneud bywyd yn anos, ac mae'n rhaid iddi weithio yn y tymor hwy.
Can I add my voice to that of Hefin? I think we've all had casework as well as observing really poor practice. I commend Living Streets Cymru, which commissioned a research survey of over 1,000 people—so that's a lot of people in Wales—and that found that 83 per cent of respondents favoured banning pavement parking. Now, I know, in practice, that would create some problems, particularly in those areas that have been so badly designed that there's little option but to park on the pavement or on part of the pavement, but the basic principle should be that you should not obstruct pavements. What on earth are parents with pushchairs or people who are wheelchair-dependent, or just pedestrians, supposed to do?
This is not the way we should be conducting the design of new urban spaces. But it's a long-standing problem in many areas where people really don't have to park on the pavement, but they do so because then it allows traffic to flow in urban areas both ways. Sometimes, we should see that queuing traffic as part of traffic control, and you don't have a right to race through at any speed just to get from A to B. The pedestrian ought to start to be king here.
A gaf fi gytuno â Hefin? Credaf fod pob un ohonom wedi gwneud gwaith achos yn ogystal â gweld arferion gwael iawn. Hoffwn ganmol Living Streets Cymru, a gomisiynodd arolwg ymchwil o dros 1,000 o bobl—felly llawer o bobl yng Nghymru—a ganfu fod 83 y cant o’r ymatebwyr o blaid gwahardd parcio ar balmentydd. Nawr, yn ymarferol, gwn y byddai hynny'n creu problemau, yn enwedig mewn ardaloedd sydd wedi'u cynllunio mor wael fel nad oes fawr o ddewis ond parcio ar y palmant neu ar ran o'r palmant, ond dylai peidio â rhwystro palmentydd fod yn egwyddor sylfaenol. Beth ar y ddaear y mae rhieni â phramiau neu bobl sy'n ddibynnol ar gadeiriau olwyn, neu gerddwyr, hyd yn oed, i fod i'w wneud?
Nid dyma'r ffordd y dylem fod yn dylunio mannau trefol newydd. Ond mae'n broblem ers amser maith mewn sawl ardal lle nad oes yn rhaid i bobl barcio ar y palmant mewn gwirionedd, ond maent yn gwneud hynny gan fod hynny wedyn yn caniatáu i draffig lifo'r ddwy ffordd mewn ardaloedd trefol. Weithiau, dylem ystyried ciw traffig fel rhan o reolaeth draffig, ac nid oes gennych hawl i rasio drwodd ar ba gyflymder bynnag er mwyn mynd o A i B. Y cerddwr ddylai fod bwysicaf yn y cyswllt hwn.
I thank David Melding for that. As well as commending Living Streets for their research, I would have hoped that he would have commended the Welsh Government for taking action in this area. We are working closely with Living Streets. As I say, he's highlighted some of the complexities that are involved in introducing a ban, and we are going to work through those. Because the current legislation available is a complex mix of criminal and civil sanctions.
So, it will take time to decide what is the best option to proceed with this for Wales, but I hope to keep Members informed over the coming months and provide some briefings about how exactly we intend to do that. But as I say, we need to see this as part of the broader suite of measures we have, alongside 20 mph speed limits, to start bringing about modal shift and addressing the dominance the car has in our society, but that'll only work if we give people alternatives as well.
Diolch i David Melding. Yn ogystal â chanmol Living Streets am eu hymchwil, buaswn wedi gobeithio y byddai wedi canmol Llywodraeth Cymru am gymryd camau yn y maes hwn. Rydym yn gweithio'n agos gyda Living Streets. Fel y dywedaf, mae wedi tynnu sylw at rai o'r cymhlethdodau sy'n gysylltiedig â chyflwyno gwaharddiad, a byddwn yn mynd i'r afael â'r rheini. Oherwydd mae'r ddeddfwriaeth gyfredol yn gymysgedd cymhleth o sancsiynau troseddol a sifil.
Felly, bydd yn cymryd amser i benderfynu beth yw'r dewis gorau er mwyn bwrw ymlaen â hyn i Gymru, ond rwy'n gobeithio parhau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau dros y misoedd nesaf a darparu sesiynau briffio ynglŷn â sut yn union y bwriadwn wneud hynny. Ond fel y dywedaf, mae angen inni ystyried hyn yn rhan o'r gyfres ehangach o fesurau sydd gennym, ynghyd â therfynau cyflymder 20 mya, i ddechrau sicrhau newid moddol a mynd i'r afael â thra-arglwyddiaeth y car yn ein cymdeithas, ond ni fydd hynny'n gweithio oni bai ein bod yn rhoi dewisiadau amgen i bobl hefyd.
I'm grateful this matter has been raised because there's another issue in Caerphilly that I'm sure that you'll be aware of, where local residents are unable to park and it's in Bryn Heol in Bedwas, where the residents have just been left exasperated by Caerphilly County Borough Council's indecision or the lack of any action to deal with the problem. They're told they can't park outside their houses on the street, but they also can't park on the pavement for obvious reasons. And the council had announced that they were going to be taking action to help them, but then they've withdrawn from doing that. So, obviously, whilst I completely support what the Government is doing in terms of its ambition to ban pavement parking, would the Deputy Minister agree with me that, in order for this to work, appropriate parking spaces have to be provided by local authorities so that residents can park safely outside their own homes?
Rwy'n ddiolchgar fod y mater hwn wedi'i godi gan fod mater arall yng Nghaerffili y byddwch yn ymwybodol ohono, rwy'n siŵr, lle nad yw preswylwyr lleol yn gallu parcio, sef ym Mryn Heol ym Medwas, lle mae'r preswylwyr wedi cael llond bol ar ddiffyg penderfyniadau gan Gyngor Bwrdeistref Sir Caerffili neu ddiffyg unrhyw gamau i fynd i'r afael â'r broblem. Dywedir wrthynt na allant barcio y tu allan i'w tai ar y stryd, ond ni allant barcio ar y palmant chwaith, am resymau amlwg. Ac roedd y cyngor wedi cyhoeddi y byddent yn rhoi camau ar waith i'w helpu, ond maent wedi tynnu'n ôl o wneud hynny. Felly, yn amlwg, er fy mod yn llwyr gefnogi’r hyn y mae’r Llywodraeth yn ei wneud o ran ei huchelgais i wahardd parcio ar balmentydd, a fyddai’r Dirprwy Weinidog yn cytuno â mi, er mwyn i hyn weithio, fod yn rhaid i awdurdodau lleol ddarparu lleoedd parcio priodol fel y gall preswylwyr barcio'n ddiogel y tu allan i'w cartrefi eu hunain?
I think we shouldn't knock local authorities here because they are in a very difficult position. The problem at heart is the number of cars many of us now own. And the streets simply were not designed to cater for the volume of vehicles that are trying to squeeze into a street that was designed for the horse and cart.
So, it's not simply a case of providing extra land for more car parking, because where will that end? And is this the best use of land in our community—providing it for cars? Surely the real answer is to try and give people alternatives so that they don't need to own multiple cars in their households, and there are other ways to move around.
I think the advent of electric cars and driverless cars, where cars are far less likely to be owned, they're more likely to be leased and shared because the capital costs will be so high—it will be on-demand, responsive transport, and this is only 15 to 20 years away. So, technology does offer us some solution here.
In the short term, councils do have a very difficult problem of trying to arbitrate between these conflicting demands that people have to want to park as closely as possible to where they live. I think we need to give them a set of tools where they can use their judgment of what's right for their communities, but also send the very clear signal that parking willy-nilly where they want when that's blocking people with pushchairs and disabilities from getting around isn't on.
Ni chredaf y dylem ladd ar awdurdodau lleol yma gan eu bod mewn sefyllfa anodd iawn. Y broblem, yn y bôn, yw nifer y ceir y mae llawer ohonom bellach yn berchen arnynt. Ac yn syml, ni ddyluniwyd y strydoedd i ddarparu ar gyfer nifer y cerbydau sy'n ceisio gwasgu i mewn i stryd a gynlluniwyd ar gyfer ceffyl a throl.
Felly, mae hyn yn fwy na mater o ddarparu mwy o dir i geir gael parcio, oherwydd lle fydd pen draw hynny? Ac ai dyma'r defnydd gorau o dir yn ein cymuned—ei ddarparu ar gyfer ceir? Does bosibl nad yr ateb go iawn yw ceisio rhoi dewisiadau amgen i bobl fel nad oes angen i aelwydydd fod yn berchen ar fwy nag un car, a bod ffyrdd eraill o fynd o le i le.
Credaf fod dyfodiad ceir trydan a cheir di-yrrwr, lle mae ceir yn llawer llai tebygol o fod yn eiddo i rhywun, maent yn fwy tebygol o gael eu prydlesu a'u rhannu gan y bydd y costau cyfalaf mor uchel—bydd yn gludiant ymatebol ar alw, a dim ond 15 i 20 mlynedd i ffwrdd yw hyn. Felly, mae technoleg yn cynnig rhyw lun o ateb i ni y hyn o beth.
Yn y tymor byr, mae gan gynghorau broblem anodd iawn wrth geisio cymrodeddu rhwng galwadau sy'n gwrthdaro gan bobl sy'n awyddus i barcio mor agos â phosibl i'w cartref. Credaf fod angen i ni roi set o arfau iddynt lle gallant ddefnyddio eu crebwyll o ran yr hyn sy'n iawn i'w cymunedau, ac anfon neges glir iawn hefyd nad yw'n dderbyniol iddynt barcio ble y mynnant pryd y mynnant pan fo hynny'n rhwystro pobl â phramiau ac anableddau rhag symud o gwmpas.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.
Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Russell George.
Diolch, Llywydd. Minister, do you believe that the Welsh Government's support for business represents value for money?
Diolch, Lywydd. Weinidog, a ydych chi'n credu bod cefnogaeth Llywodraeth Cymru i fusnes yn cynrychioli gwerth am arian?
Absolutely, and I'm sure that the Member would welcome the fact that, as a consequence of the hard work by businesses and organisations and, of course, the Welsh Government, we have now achieved the lowest ever rate of unemployment in Wales, the lowest level since records began, just 3 per cent lower than the UK average of 3.8 per cent. Moreover, I'm sure the Member will welcome the fact that gross value added and GVA per head in Wales is growing faster than at the UK level and that we have a higher business birthrate in Wales than the UK.
Yn sicr, ac rwy’n siŵr y byddai'r Aelod yn croesawu’r ffaith ein bod, o ganlyniad i’r gwaith caled gan fusnesau a sefydliadau, ac wrth gwrs, Llywodraeth Cymru, bellach wedi cyflawni’r gyfradd ddiweithdra isaf erioed yng Nghymru, y lefel isaf ers dechrau cadw cofnodion, 3 y cant yn is na chyfartaledd y DU, sef 3.8 y cant. Yn ychwanegol at hynny, rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn croesawu'r ffaith bod gwerth ychwanegol gros a gwerth ychwanegol gros y pen yng Nghymru yn tyfu'n gyflymach na lefel y DU a bod gennym gyfradd uwch na'r DU o fusnesau yn dechrau yng Nghymru.
Thank you for your answer, Minister. My question was specifically about businesses having good value for money when it comes to Welsh Government support. Following the work looking at the Welsh Government's financial support for business, the Public Accounts Committee, of course, questioned the Welsh Government's support for business and has said that it is concerning and unacceptable that the Welsh Government has failed to fulfil its own commitment to report publicly on its progress in delivering its previous economic strategy. The committee was, I think, fairly scathing in saying that the failure has hindered accountability and effective scrutiny by this Senedd. So, I do wonder if the failure is because your Government is embarrassed by its record on the delivery of the economy over the last 20 years. And for the sake of accountability and transparency, can you outline what specific steps that you will be taking in the future to report on the outputs achieved each year by the Welsh Government's business support activities?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Roedd fy nghwestiwn yn ymwneud yn benodol â gwerth da am arian mewn perthynas â chymorth Llywodraeth Cymru i fusnesau. Yn dilyn y gwaith a edrychai ar gymorth ariannol Llywodraeth Cymru i fusnesau, mae'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, wrth gwrs, wedi cwestiynu cefnogaeth Llywodraeth Cymru i fusnesau ac wedi dweud ei bod yn destun pryder ac yn annerbyniol fod Llywodraeth Cymru wedi methu cyflawni ei hymrwymiad ei hun i adrodd yn gyhoeddus ar ei chynnydd yn cyflawni ei strategaeth economaidd flaenorol. Roedd y pwyllgor yn eithaf deifiol, yn fy marn i, pan ddywedodd fod y methiant wedi rhwystro atebolrwydd a chraffu effeithiol gan y Senedd hon. Felly, tybed a yw'r methiant yn deillio o embaras eich Llywodraeth ynglŷn â'i chyflawniad ar yr economi dros yr 20 mlynedd diwethaf. Ac er atebolrwydd a thryloywder, a allwch amlinellu pa gamau penodol y byddwch yn eu cymryd yn y dyfodol i adrodd ar yr allbynnau a gyflawnir bob blwyddyn gan weithgarwch cymorth busnes Llywodraeth Cymru?
Can I just deal with the final point first, Llywydd? We have administered the help of the Organisation for Economic Co-operation and Development to examine key performance indicators and to monitor outputs in terms of economic development in Wales. But in terms of looking at the record on employment and the economy over the last 20 years, in addition to us now having the lowest level of unemployment since records began, we also have at or near to record numbers of people in work; inactivity rates have been coming down consistently over the last few years. We now have, in this Assembly term alone, 75,000 apprenticeship opportunities established and taken by ambitious people in Wales. In contrast to that, across the border in England, apprenticeship figures have fallen off a cliff, because they ripped up an established method of providing apprenticeship support and introduced a bizarre mechanism of taxing businesses for employing people.
I'm confident that as a consequence of our interventions, including those by Business Wales, we have been able to establish a strong and resilient business community in Wales that is employing people at record numbers and driving up GVA and productivity rates at a higher and faster rate than the UK.
A gaf fi ateb y pwynt olaf yn gyntaf, Lywydd? Rydym wedi defnyddio cymorth y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i archwilio dangosyddion perfformiad allweddol ac i fonitro allbynnau datblygu economaidd yng Nghymru. Ond o ran edrych ar y cyflawniad mewn perthynas â chyflogaeth a'r economi dros yr 20 mlynedd diwethaf, yn ogystal â'r ffaith bod gennym bellach y lefel isaf o ddiweithdra ers dechrau cadw cofnodion, mae gennym hefyd y nifer uchaf erioed, neu'n agos at y nifer uchaf erioed, o bobl mewn gwaith; mae cyfraddau anweithgarwch wedi bod yn gostwng yn gyson dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Bellach, yn nhymor y Cynulliad hwn yn unig, mae gennym 75,000 o gyfleoedd prentisiaeth wedi'u sefydlu a'u cymryd gan bobl uchelgeisiol yng Nghymru. Mewn cyferbyniad â hynny, dros y ffin yn Lloegr, mae ffigurau prentisiaethau wedi cwympo oddi ar glogwyn, gan eu bod wedi cael gwared ar ddull sefydledig o ddarparu cymorth prentisiaethau a chyflwyno mecanwaith rhyfedd o drethu busnesau am gyflogi pobl.
Rwy'n hyderus ein bod, o ganlyniad i'n hymyriadau, gan gynnwys y rheini a wnaed gan Busnes Cymru, wedi gallu sefydlu cymuned fusnes gref a gwydn yng Nghymru sy'n cyflogi'r nifer uchaf erioed o bobl ac yn cynyddu cyfraddau gwerth ychwanegol gros a chynhyrchiant ar gyfradd uwch a chyflymach na'r DU.
Well, thank you for your answer, Minister, but we are on the fourth economic strategy—all of which have sadly failed to improve the Welsh economy, and I say that and I look at your education Minister who has previously said that she was concerned that being the bottom of every public service table is now just becoming a habit. When it comes to economic productivity, we are at the bottom, sadly, of the league table, and when it comes to weekly earnings, we're at the bottom of the league table again. And when it comes to regional inequality, Anglesey languishes way behind Cardiff, and your Deputy Minister himself says the truth is we don't really know what we're doing on the economy.
What I would suggest we need is a fresh and ambitious Welsh Government that is proud of publicly reporting on its progress on delivering the new economic direction that our country needs, rather than hiding behind public scrutiny. We need a Government that supports small business, for example, by scrapping business rates for small businesses, and a Government that will roll out ultrafast broadband for every business, and has the correct rail and road infrastructure to help businesses to grow.
So, would you agree with me that we need a Welsh Government that has the same ambition and positive vision for the Welsh economy as the new UK Government has and to take advantages of the opportunities of Brexit and selling Wales to the world and unleash Wales's potential? Are we—when are we going to have, Minister, I would ask, the kind of business support that the Government itself can be proud of and demonstrate overall value for money of its own financial support for businesses?
Wel, diolch am eich ateb, Weinidog, ond rydym ar y bedwaredd strategaeth economaidd—ac yn anffodus, mae pob un ohonynt wedi methu gwella economi Cymru, a dywedaf hynny ac edrychaf ar eich Gweinidog addysg sydd wedi dweud o'r blaen ei bod yn pryderu bod dod yn olaf ym mhob tabl gwasanaeth cyhoeddus bellach yn dod yn arfer. O ran cynhyrchiant economaidd, yn anffodus, rydym ar waelod y tabl, ac o ran enillion wythnosol, rydym ar waelod y tabl eto. Ac o ran anghydraddoldeb rhanbarthol, mae Ynys Môn ymhell y tu ôl i Gaerdydd, a dywed eich Dirprwy Weinidog ei hun mai'r gwir amdani yw na wyddom mewn gwirionedd beth rydym yn ei wneud ar yr economi.
Yr hyn y buaswn yn awgrymu sydd ei angen arnom yw Llywodraeth Cymru ffres ac uchelgeisiol sy'n falch o adrodd yn gyhoeddus ar ei chynnydd mewn perthynas â darparu'r cyfeiriad economaidd newydd sydd ei angen ar ein gwlad, yn hytrach na chuddio tu ôl i graffu cyhoeddus. Mae arnom angen Llywodraeth sy'n cefnogi busnesau bach, er enghraifft drwy ddileu ardrethi busnes ar gyfer busnesau bach, a Llywodraeth a fydd yn cyflwyno band eang cyflym iawn ar gyfer pob busnes, ac sydd â'r seilwaith rheilffyrdd a ffyrdd cywir i helpu busnesau i dyfu.
Felly, a fyddech yn cytuno â mi fod angen Llywodraeth Cymru arnom sydd â'r un uchelgais a gweledigaeth gadarnhaol ar gyfer economi Cymru ag sydd gan Lywodraeth newydd y DU, ac sy'n manteisio ar gyfleoedd Brexit a gwerthu Cymru i'r byd a rhyddhau potensial Cymru? A ydym—Weinidog, hoffwn ofyn pryd fydd gennym y math o gymorth busnes y gall y Llywodraeth ei hun fod yn falch ohono a dangos gwerth cyffredinol am arian mewn perthynas â'i chefnogaeth ariannol ei hun i fusnesau?
What the people want is access to high-quality jobs. That's precisely what our economic strategy has and is delivering. We're creating jobs at record numbers, jobs of a higher quality, jobs that people can access. We've got a skills training system that is the envy of the rest of the United Kingdom, and you can take, as I've just mentioned, the apprenticeship completion rates, for example, which remain higher than the English average—far higher than the English average. We have also access to a development bank that, again, is the envy of the rest of the UK. Governments in Scotland and beyond are looking at the Development Bank of Wales, examining how they can replicate the services that are offered here in our country.
I would welcome any expression of optimism in a bright future, but you have to back it up with cash, you have to back it up with investment. And the fact of the matter is that over the past 10 years, there's been a £1 billion raid on rail infrastructure in Wales. Now, as we approach the budget in March, I pledge this, Llywydd: I will work hand in hand with the UK Government in delivering better rail infrastructure in Wales if they do what they are meant to do, which is to invest in it properly. The underinvestment in Wales's rail infrastructure must end, and it can do so in the budget in March.
Yr hyn y mae'r bobl yn dymuno'i gael yw mynediad at swyddi o ansawdd uchel. Dyna'n union y mae'n strategaeth economaidd wedi'i gyflawni ac yn ei gyflawni. Rydym yn creu'r nifer uchaf erioed o swyddi, swyddi o ansawdd uwch, swyddi y gall pobl gael mynediad atynt. Mae gennym system hyfforddi sgiliau sy'n destun cenfigen i weddill y Deyrnas Unedig, a gallwch gymryd, fel y dywedais yn awr, y cyfraddau cwblhau prentisiaethau, er enghraifft, sy'n parhau i fod yn uwch na chyfartaledd Lloegr—yn uwch o lawer na chyfartaledd Lloegr. Mae gennym hefyd fynediad at fanc datblygu sydd, unwaith eto, yn destun cenfigen i weddill y DU. Mae llywodraethau yn yr Alban a thu hwnt yn edrych ar Fanc Datblygu Cymru, gan archwilio sut y gallant efelychu'r gwasanaethau a gynigir yma yn ein gwlad.
Buaswn yn croesawu unrhyw fynegiant o optimistiaeth ynghylch dyfodol disglair, ond mae'n rhaid i chi gynnal hynny gydag arian, mae'n rhaid i chi ei gynnal â buddsoddiad. A'r gwir amdani yw, dros y 10 mlynedd diwethaf, fod £1 biliwn wedi'i ysbeilio o'r seilwaith rheilffyrdd yng Nghymru. Nawr, wrth inni agosáu at y gyllideb ym mis Mawrth, rwy'n addo hyn, Lywydd: byddaf yn gweithio law yn llaw â Llywodraeth y DU i ddarparu gwell seilwaith rheilffyrdd yng Nghymru os gwnânt yr hyn y maent i fod i'w wneud, sef buddsoddi ynddo'n iawn. Mae'n rhaid rhoi terfyn ar y tanfuddsoddi yn seilwaith rheilffyrdd Cymru, a gall hynny ddigwydd yn y gyllideb ym mis Mawrth.
Llefarydd Plaid Cymru, Helen Mary Jones.
Plaid Cymru spokesperson, Helen Mary Jones.
Diolch yn fawr, Llywydd. It's my pleasure to address this Chamber for the first time in my new role as the shadow Minister for the economy, tackling poverty and transport.
I was interested to hear the Minister say in his response to Russell George that he feels that our economy is doing well and we have to accept that, yes, we do have a low rate of unemployment. But I wonder if the Minister would accept that that reflects underemployment—many people doing part-time jobs. It reflects a situation where many families are working very hard for very low wages, and while they may be employed, they are hardly living well when we have a third of our children in poverty. I think one of the things that I very much hope in this role is that we will avoid any complacency from the Welsh Government, because while things may be better than they might have been without some Welsh Government interventions, as I say, we still have a third of our children living in poverty, and the majority of those children living in poverty have working parents, sometimes two working parents.
I want to turn to a specific major recent Welsh Government investment. Given the scale of the Welsh Government investment and stake in Aston Martin, can I ask the Minister what assessment he has made of the recent situation, the developing situation, with regard to the company's position?
Diolch yn fawr, Lywydd. Mae'n bleser gennyf annerch y Siambr hon am y tro cyntaf yn fy rôl newydd fel Gweinidog yr wrthblaid dros yr economi, trechu tlodi a thrafnidiaeth.
Roedd yn ddiddorol clywed y Gweinidog yn dweud yn ei ymateb i Russell George ei fod yn teimlo bod ein heconomi'n gwneud yn dda a bod yn rhaid i ni dderbyn, oes, fod gennym gyfradd ddiweithdra isel. Ond tybed a fyddai'r Gweinidog yn derbyn bod hynny'n adlewyrchu tangyflogaeth—gyda llawer o bobl mewn swyddi rhan-amser. Mae'n adlewyrchu sefyllfa lle mae llawer o deuluoedd yn gweithio'n galed iawn am gyflogau isel iawn, ac er eu bod yn gyflogedig, prin eu bod yn byw'n dda pan fo traean o'n plant yn byw mewn tlodi. Credaf mai un o'r pethau rwy'n mawr obeithio yn y rôl hon yw y byddwn yn osgoi unrhyw hunanfodlonrwydd ar ran Llywodraeth Cymru, oherwydd er bod pethau efallai'n well nag y byddent heb rai o ymyriadau Llywodraeth Cymru, fel y dywedaf, mae traean o'n plant yn byw mewn tlodi o hyd, ac mae gan y rhan fwyaf o'r plant hynny sy'n byw mewn tlodi rieni sy'n gweithio, weithiau dau riant sy'n gweithio.
Hoffwn droi at fuddsoddiad mawr penodol diweddar gan Lywodraeth Cymru. O ystyried maint buddsoddiad a chyfran Llywodraeth Cymru yn Aston Martin, a gaf fi ofyn i'r Gweinidog pa asesiad y mae wedi'i wneud o'r sefyllfa ddiweddar, y sefyllfa sy'n datblygu, mewn perthynas â sefyllfa'r cwmni?
Yes. Can I first of all welcome Helen Mary Jones to the role? I believe you are the third Plaid Cymru spokesperson to take this particular role during my time as economy Minister, and I hope it's third time lucky, that you'll see it out in the next election, and that we have many opportunities to debate the economy and transport system in our country.
I would agree that in terms of employment figures, they often mask other challenges, and we still do have a challenge in terms of underemployment and in terms of presenteeism, and that's precisely why this Government is determined to press forward with the fair work agenda.
In terms of Aston Martin, Llywydd, this is an investment that the Welsh Government is very proud of, and I would really wish to see the Member welcome the investment that the Government has made in Aston Martin and the investment that the company is making in Wales, because it will contribute, over the next 30 years, £0.5 billion to the Welsh economy. It will lead to the employment of 1,000 people in south Wales, and many, many more opportunities in the supply chain.
Now, of course, there's been much speculation recently regarding the financial position of Aston Martin, not least because there was speculation that a major stake could be taken in the company. We are constantly assured that the Bro Tathan site is the future of Aston Martin, that it is its main concern right now and will be in the years to come, as it develops the south Wales facility as the home of electrification in Wales.
We also know, Llywydd, that the new model, the DBX, has already secured orders of almost 2,000 units. That's a phenomenal success for a luxury brand so soon after announcing the development of a sport utility vehicle of this type and so soon after unveiling it. The future of the company is very bright indeed. It will be unveiling a new car every year for the next seven years, driving not just the number of units that it produces, but also its profitability.
Iawn. A gaf fi, yn gyntaf oll, groesawu Helen Mary Jones i'r rôl? Credaf mai chi yw’r trydydd llefarydd ar ran Plaid Cymru i ymgymryd â'r rôl benodol hon yn ystod fy nghyfnod fel Gweinidog yr economi, a gobeithiaf fod hon yn enghraifft o dri chynnig i Gymro, y byddwch yn para tan yn yr etholiad nesaf, ac y cawn lawer o gyfleoedd i drafod yr economi a'r system drafnidiaeth yn ein gwlad.
Buaswn yn cytuno, o ran ffigurau cyflogaeth, eu bod yn aml yn cuddio heriau eraill, a bod gennym her o hyd o ran tangyflogaeth ac o ran presenoliaeth, a dyna'n union pam fod y Llywodraeth hon yn benderfynol o fwrw ymlaen â'r agenda gwaith teg.
Mewn perthynas ag Aston Martin, Lywydd, mae hwn yn fuddsoddiad y mae Llywodraeth Cymru yn falch iawn ohono, a buaswn yn hoff iawn o weld yr Aelod yn croesawu’r buddsoddiad y mae’r Llywodraeth wedi’i wneud yn Aston Martin a’r buddsoddiad y mae’r cwmni’n ei wneud yng Nghymru, gan y byddant yn cyfrannu, dros y 30 mlynedd nesaf, £0.5 biliwn i economi Cymru. Bydd hyn yn arwain at gyflogi 1,000 o bobl yn ne Cymru, a llawer iawn mwy o gyfleoedd yn y gadwyn gyflenwi.
Nawr, wrth gwrs, mae llawer o ddyfalu wedi bod yn ddiweddar ynglŷn â sefyllfa ariannol Aston Martin, yn enwedig gan y bu sïon y gellid cymryd cyfran fawr yn y cwmni. Cawn sicrwydd cyson mai safle Bro Tathan yw dyfodol Aston Martin, mai dyna yw eu prif ffocws ar hyn o bryd ac yn y blynyddoedd i ddod, wrth iddynt ddatblygu'r cyfleuster yn ne Cymru fel cartref trydaneiddio yng Nghymru.
Gwyddom hefyd, Lywydd, fod bron i 2,000 uned o'r model newydd, y DBX, eisoes wedi eu harchebu. Mae hynny'n llwyddiant ysgubol i frand moethus mor fuan ar ôl cyhoeddi datblygiad cerbyd SUV o'r math hwn ac mor fuan ar ôl ei gyflwyno. Mae dyfodol y cwmni'n ddisglair iawn yn wir. Byddant yn cyflwyno car newydd bob blwyddyn am y saith mlynedd nesaf, gan gynyddu nid yn unig nifer yr unedau y maent yn eu cynhyrchu, ond eu proffidioldeb hefyd.
I'm grateful to the Minister, both for his kind words with regard to my new portfolio and with regard to what he's told us about the position with Aston Martin. But I would submit that there are still some questions for which we need answers and that there are some concerns. I mean, the fact is that Aston Martin sales have fallen overall by 16 per cent from July 2019 to September 2019. The Welsh Government has pledged £18.8 million, which is a very substantial chunk of investment, and, of course, in return, as the Minister has said, Aston Martin has said that they will make the St Athan plant its home for electrification. But we're now seeing reports that the company will be scrapping the flagship electric car, and we need to know whether that is the case because we want, I'm sure, the Welsh Government investment to be supporting the green economy.
I just specifically want to ask the Minister, in the light of the 30-year guarantee given by the Welsh Government that will see Welsh taxpayers' money covering the rent for Aston Martin if they decide to leave the St Athan plant—and I very much hope that the Minister is right and that that will never happen, but if they were to do so—I think we need more transparency in terms of the arrangements and the commitments to Aston Martin, particularly with regard to the 30-year guarantee. What would the cost be to the public purse if Aston Martin did have to withdraw?
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei eiriau caredig ynglŷn â fy mhortffolio newydd ac ynglŷn â'r hyn y mae wedi'i ddweud wrthym am sefyllfa Aston Martin. Ond buaswn yn awgrymu bod rhai cwestiynau angen eu hateb o hyd, a bod rhai pryderon yn codi. Y gwir yw bod gwerthiant Aston Martin wedi gostwng 16 y cant yn gyffredinol rhwng Gorffennaf 2019 a Medi 2019. Mae Llywodraeth Cymru wedi addo £18.8 miliwn, sy'n fuddsoddiad sylweddol iawn, ac wrth gwrs, yn gyfnewid, fel y dywedodd y Gweinidog, mae Aston Martin wedi dweud y byddant yn gwneud safle Sain Tathan yn gartref trydaneiddio. Ond rydym yn gweld adroddiadau bellach y bydd y cwmni'n rhoi'r gorau i ddatblygu'r car trydan blaenllaw, ac mae angen i ni wybod a yw hynny'n wir gan ein bod yn awyddus, rwy'n siŵr, i fuddsoddiad Llywodraeth Cymru gefnogi'r economi werdd.
Yn benodol, hoffwn ofyn i'r Gweinidog, yng ngoleuni'r sicrwydd 30 mlynedd a roddwyd gan Lywodraeth Cymru a fydd yn golygu y byddai arian trethdalwyr Cymru yn talu'r rhent ar ran Aston Martin pe baent yn penderfynu gadael ffatri Sain Tathan—a gobeithiaf yn fawr fod y Gweinidog yn iawn ac na fydd hynny byth yn digwydd, ond pe baent yn gwneud hynny—credaf fod angen mwy o dryloywder arnom o ran y trefniadau a'r ymrwymiadau i Aston Martin, yn enwedig y sicrwydd 30 mlynedd. Beth fyddai'r gost i bwrs y wlad pe bai'n rhaid i Aston Martin adael?
It's a superfluous question, because the future of Aston Martin is incredibly bright. I still haven't heard any Plaid Cymru spokesperson welcome the fact that we have Aston Martin in Wales. This was a huge success story for the Welsh Government. It was a historic moment when we were able to announce the fact that Aston Martin were coming to Wales, because it's the first time in over 50 years that cars are actually being produced in our country. Yes, sales were down, but operating costs and higher selling costs also contributed to the profit falling. However, we know from the sales figures of the DBX that the company is turning its fortunes around. And as it announces and then unveils more models, it will further increase the number of sales that it achieves.
Mae'n gwestiwn diangen, gan fod dyfodol Aston Martin yn arbennig o ddisglair. Nid wyf wedi clywed unrhyw un o lefarwyr Plaid Cymru yn croesawu’r ffaith bod Aston Martin wedi ymgartrefu yng Nghymru. Roedd hon yn enghraifft o lwyddiant ysgubol i Lywodraeth Cymru. Roedd yn foment hanesyddol pan allasom gyhoeddi'r ffaith bod Aston Martin yn dod i Gymru, gan mai dyma'r tro cyntaf i geir gael eu cynhyrchu yn ein gwlad ers dros 50 mlynedd. Oedd, roedd gwerthiant yn isel, ond roedd costau gweithredu a chostau gwerthu uwch hefyd yn cyfrannu at y gostyngiad mewn elw. Fodd bynnag, gwyddom o ffigurau gwerthiant y DBX fod sefyllfa'r cwmni'n gwella. Ac wrth iddynt gyhoeddi a chyflwyno mwy o fodelau, bydd hynny'n cynyddu nifer y gwerthiannau ymhellach.
Well, I'm slightly disappointed, Llywydd, that the Minister didn't hear what I said, because I said that I very much hope that this would be successful, but I think there are concerns. The Minister has to acknowledge that there are concerns. Aston Martin is saddled with a $1 billion debt, it finished last year with just £138 million in cash, and that doesn't sound to me like a company that we can be 100 per cent sure is secure.
Now, I would put it to the Minister that this type of investment really reflects a kind of old-fashioned approach to where we need to spend our economic development money. Flagship companies may have their place, but surely we should be putting this level of investment—as the Deputy Minister has said in the past, the old-fashioned approach of bringing big international companies in doesn't work terribly well, and I would agree that we need to be focusing our investment into growing middle-sized companies, into looking at the contribution of the foundation economy and the green economy.
So, if the Minister is so confident that the future of Aston Martin is secure—and I hope he's right, let me make that absolutely clear, and so does everybody else on these benches—I must press the Minister to publish his correspondence with Aston Martin prior to setting up the deal. I completely understand that there may be ongoing conversations that are commercially confidential, but once the deal has been sealed, these things ought to be in the public domain so that we can all scrutinise this level of investment and be sure that it is as secure as the Minister would have us believe, which I very much hope it is.
Wel, rwy'n siomedig, Lywydd, na chlywodd y Gweinidog yr hyn a ddywedais, gan i mi ddweud fy mod yn mawr obeithio y byddai hyn yn llwyddiant, ond rwy'n credu bod yna bryderon. Mae'n rhaid i'r Gweinidog gydnabod bod yna bryderon. Mae Aston Martin o dan faich dyled o $1 biliwn, £138 miliwn yn unig a oedd ganddynt mewn arian parod ddiwedd y llynedd, ac nid yw hynny'n swnio i mi fel cwmni y gallwn fod 100 y cant yn sicr ei fod yn ddiogel.
Nawr, buaswn yn awgrymu wrth y Gweinidog fod y math hwn o fuddsoddiad mewn gwirionedd yn adlewyrchu dull hen ffasiwn o benderfynu ble mae angen inni wario ein harian datblygu economaidd. Efallai fod lle i gwmnïau blaenllaw, ond does bosibl na ddylem fod yn rhoi’r lefel hon o fuddsoddiad—fel y mae'r Dirprwy Weinidog wedi'i ddweud yn y gorffennol, nid yw’r dull hen ffasiwn o ddenu cwmnïau rhyngwladol mawr i mewn yn gweithio’n arbennig o dda, a buaswn yn cytuno bod angen i ni ganolbwyntio ein buddsoddiad ar dyfu cwmnïau canolig eu maint, ar edrych ar gyfraniad yr economi sylfaenol a'r economi werdd.
Felly, os yw'r Gweinidog mor hyderus fod dyfodol Aston Martin yn ddiogel—a gobeithiaf ei fod yn iawn, gadewch i mi ddweud hynny'n gwbl glir, a phawb arall ar y meinciau hyn—mae'n rhaid i mi bwyso ar y Gweinidog i gyhoeddi ei ohebiaeth ag Aston Martin cyn iddynt lunio'r cytundeb. Rwy'n deall yn iawn y gallai'r sgyrsiau sy'n mynd rhagddynt fod yn fasnachol gyfrinachol, ond ar ôl i'r cytundeb gael ei gwblhau, dylai'r pethau hyn fod yn gyhoeddus fel y gall pob un ohonom graffu ar y lefel hon o fuddsoddiad a sicrhau ei fod mor ddiogel ag y byddai'r Gweinidog am i ni feddwl, ac rwy'n mawr obeithio ei fod.
Look, we have heard it now. Plaid Cymru would not have supported an investment in Aston Martin Lagonda. We've heard it here. It's very, very clear: Plaid Cymru would not have invested in 1,000 jobs in a flagship company for the Welsh economy. I think it's important now that the people of Wales recognise that that is Plaid Cymru's position. You would have spent the money elsewhere.
We have already trebled the value of the foundational economy fund, a fund that is designed to drive innovation in the foundational economy, and it does sound to me that rather than welcome—which I still haven't heard—Aston Martin to Wales, there is a wish that it will fail. Now, the fact of the matter is that the Aston Martin Lagonda brand has been with us for decades upon decades. It's regarded globally as one of the highest quality automotive brands in existence, and far from—[Interruption.] It is good news. It is good news, and Members around this Chamber should start welcoming the fact that we have record employment figures in this country, that we have record low unemployment figures in this country, that the productivity rate of this country is rising faster than the UK, and people should stop talking down Wales.
Edrychwch, rydym wedi ei glywed. Ni fyddai Plaid Cymru wedi cefnogi buddsoddiad yn Aston Martin Lagonda. Rydym wedi ei glywed yma. Mae'n glir iawn: ni fyddai Plaid Cymru wedi buddsoddi mewn 1,000 o swyddi mewn cwmni blaenllaw ar gyfer economi Cymru. Credaf ei bod yn bwysig yn awr fod pobl Cymru yn cydnabod mai dyna safbwynt Plaid Cymru. Byddech wedi gwario'r arian yn rhywle arall.
Rydym eisoes wedi treblu gwerth cronfa'r economi sylfaenol, cronfa sydd wedi'i chynllunio i hybu arloesedd yn yr economi sylfaenol, ac mae'n swnio'n debyg i mi, yn hytrach na chroesawu—nad wyf wedi'i glywed o hyd—Aston Martin i Gymru, fod yna ddymuniad i'w gweld yn methu. Nawr, y gwir amdani yw bod brand Aston Martin Lagonda wedi bod gyda ni ers sawl degawd. Fe'i hystyrir yn fyd-eang yn un o'r brandiau modurol o'r ansawdd uchaf, ac ymhell o—[Torri ar draws.] Mae'n newyddion da. Mae'n newyddion da, a dylai'r Aelodau yn y Siambr hon ddechrau croesawu'r ffaith bod gennym y ffigurau cyflogaeth uchaf erioed yn y wlad hon, fod gennym y ffigurau diweithdra isaf erioed yn y wlad hon, fod cyfradd cynhyrchiant y wlad hon yn codi'n gyflymach na'r DU, a dylai pobl roi'r gorau i fychanu Cymru.
Llefarydd Plaid Brexit, David Rowlands.
Brexit Party spokesperson, David Rowlands.
Diolch, Llywydd. Well, can I start by saying that Brexit still congratulates you on you bringing such an iconic mark to Wales and you will have our continued support in your operations with that company?
Would the Minister consider supporting the use of co-operatives to rejuvenate our town centres and high streets?
Diolch, Lywydd. Wel, a gaf fi ddechrau drwy ddweud bod Plaid Brexit yn dal i'ch llongyfarch ar ddenu cwmni mor eiconig i Gymru, ac y cewch ein cefnogaeth barhaus yn eich gwaith gyda'r cwmni hwnnw?
A fyddai'r Gweinidog yn ystyried cefnogi'r defnydd o fentrau cydweithredol i adfywio canol ein trefi a'n strydoedd mawr?
Yes, very much so, and this is something that I know the Deputy Minister is looking at very keenly, as well as my Deputy Minister, with specific regard to growing the foundational economy—those areas of, if you like, mundane economic activity that contribute so much to employment in Wales.
Buaswn, yn sicr, ac mae hyn yn rhywbeth y gwn fod y Dirprwy Weinidog yn edrych arno'n frwdfrydig iawn, yn ogystal â fy Nirprwy Weinidog, yn enwedig mewn perthynas â thyfu'r economi sylfaenol—y meysydd o weithgarwch economaidd cyffredin, os mynnwch, sy'n cyfrannu cymaint at gyflogaeth yng Nghymru.
I thank you for that response, Minister. The reason I posed this question is to acknowledge co-operatives as a dynamic, thriving sector of the Welsh economy. Not only are there many individual co-operatives doing well, the sector as a whole is outperforming other types of businesses. Eight of Wales's co-operatives are in the top 100, by turnover, of UK co-operatives. These eight alone have a turnover of more than £165 million.
With the decline of our high streets and town centres, is it not now time to look at promoting co-operatives where there are gaps in a town's retail make-up? The Brexit Party believes the Welsh Government should give financial and administrative support for such initiatives, perhaps even encouraging the Development Bank of Wales and Business Wales to put in place specific departments to deal with co-operative set-ups. There could also be the possibility of aligning co-operatives with credit union organisations.
Diolch am eich ymateb, Weinidog. Y rheswm y gofynnais y cwestiwn yw i gydnabod cwmnïau cydweithredol fel sector deinamig, ffyniannus o economi Cymru. Nid yn unig fod llawer o gwmnïau cydweithredol unigol yn gwneud yn dda, mae'r sector yn gyffredinol yn perfformio'n well na mathau eraill o fusnesau. Mae wyth o gwmnïau cydweithredol Cymru ymhlith y 100 uchaf, o ran trosiant, o gwmnïau cydweithredol y DU. Mae gan yr wyth cwmni hynny'n unig drosiant o fwy na £165 miliwn.
Gyda dirywiad ein strydoedd mawr a chanol ein trefi, onid yw'n bryd edrych ar hyrwyddo cwmnïau cydweithredol lle ceir bylchau yng nghyfansoddiad manwerthu tref? Mae Plaid Brexit yn credu y dylai Llywodraeth Cymru roi cefnogaeth ariannol a gweinyddol i fentrau o'r fath, ac annog Banc Datblygu Cymru a Busnes Cymru hyd yn oed i roi adrannau penodol ar waith i fynd i'r afael â sefydlu cwmnïau cydweithredol. Gallai fod modd alinio cwmnïau cydweithredol â sefydliadau undebau credyd hefyd.
My Deputy Minister has just reminded me that we are funding the social entrepreneurs academy. We are also funding Business Wales, of course, to take care of the needs of social businesses in Wales. And we also support the Wales Co-operative Centre, where magnificent work is done in supporting co-operatives across the country. My view of co-operatives is that they are absolutely vital in driving inclusive growth—fair growth—across all communities in Wales, as well as contributing to that important agenda that I've already mentioned, which is fair work.
Mae fy Nirprwy Weinidog newydd fy atgoffa ein bod yn ariannu'r academi entrepreneuriaid cymdeithasol. Rydym hefyd yn ariannu Busnes Cymru, wrth gwrs, i ofalu am anghenion busnesau cymdeithasol yng Nghymru. Ac rydym hefyd yn cefnogi Canolfan Cydweithredol Cymru, lle gwneir gwaith gwych i gefnogi mentrau cydweithredol ledled y wlad. Rwy'n credu bod mentrau cydweithredol yn gwbl hanfodol ar gyfer sbarduno twf cynhwysol—twf teg—ar draws pob cymuned yng Nghymru, yn ogystal â chyfrannu at yr agenda bwysig honno rwyf eisoes wedi'i chrybwyll, sef gwaith teg.
3. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella cysylltiadau trafnidiaeth yng Nghymru? OAQ54949
3. What action is the Welsh Government taking to improve transport links in Wales? OAQ54949
Well, a vast amount, including the £5 billion rail franchise agreement and hundreds of millions of pounds for improved roads; specifically, £600 million for improved roads in the Member's region of north Wales.
Wel, mae llawer ohonynt, yn cynnwys cytundeb masnachfraint rheilffyrdd gwerth £5 biliwn a channoedd o filiynau o bunnau ar gyfer gwella ffyrdd; yn benodol, £600 miliwn ar gyfer ffyrdd gwell yn rhanbarth yr Aelod yng ngogledd Cymru.
I'm very grateful for that response. One of the key routes, of course, in Wales is the east-west route along the A55 corridor, which as you've already indicated does go through my constituency. Now, I know that there has been some effort by the Welsh Government to invest in some of the pinch points along that road. But would you agree with me that it's time that we had a major upgrade of the A55, so that we can lift it into a motorway status, where it receives the significant investment that it needs in order to cope with the demands that are being placed upon it? As the main artery in and out of north Wales, it is the economic lifeblood for the region, and we need to make sure that we deal with the congestion that is regularly appearing on there in a much more substantial way than we've done to date.
Rwy'n ddiolchgar iawn am yr ymateb hwnnw. Un o'r llwybrau allweddol yng Nghymru, wrth gwrs, yw'r llwybr o'r dwyrain i'r gorllewin ar hyd coridor yr A55, sydd, fel rydych eisoes wedi'i ddweud, yn mynd drwy fy etholaeth. Nawr, rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi gwneud rhywfaint o ymdrech i fuddsoddi mewn rhai o'r mannau cyfyng ar hyd y ffordd honno. Ond a fyddech yn cytuno â mi ei bod yn bryd inni wella'r A55 yn sylweddol, fel y gallwn ei chodi i statws traffordd, lle mae'n cael y buddsoddiad sylweddol sydd ei angen er mwyn ymdopi â'r gofynion a roddir arni? Fel y brif ffordd i mewn ac allan o ogledd Cymru, mae'n hollbwysig i'r rhanbarth, ac mae angen inni wneud yn siŵr ein bod yn mynd i'r afael â'r tagfeydd sy'n digwydd yn rheolaidd yno mewn ffordd lawer mwy sylweddol nag rydym wedi'i wneud hyd yma.
Can I thank the Member for his question? It gives me an opportunity to update him and others on how much we are spending on road improvements and pinch points in north Wales. Our list of improvements amounts to £600 million, and it stretches from the far west of north Wales, right across to the border with England—hugely important programmes of work on the A55 that will improve cross-border and cross-community transport, utilising the main artery of north Wales.
But it must be said that it's not just about roads, rail is vitally important as well in terms of east-west travel. That's why I am hopeful that, at the budget, the UK Government will make a down payment of £215 million, which is roughly per capita what we would have expected to have been spent in north Wales had the UK Government delivered the same amount of investment to the region as it did to other parts of England.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Mae'n rhoi cyfle i mi roi'r wybodaeth ddiweddaraf iddo ef ac i eraill ynglŷn â faint rydym yn ei wario ar welliannau a mannau cyfyng ar y ffyrdd yng ngogledd Cymru. Mae ein rhestr o welliannau yn £600 miliwn, ac mae'n ymestyn o ben gorllewinol gogledd Cymru, yr holl ffordd ar draws at y ffin â Lloegr—rhaglenni gwaith pwysig iawn ar yr A55 a fydd yn gwella trafnidiaeth drawsffiniol a thrawsgymunedol, gan ddefnyddio prif ffordd gogledd Cymru.
Ond mae'n rhaid dweud nad yw'n ymwneud â ffyrdd yn unig, mae rheilffyrdd yn hanfodol bwysig hefyd ar gyfer teithio rhwng y dwyrain a'r gorllewin. Dyna pam rwy'n obeithiol y bydd Llywodraeth y DU, yn y gyllideb, yn gwneud taliad o £215 miliwn, sef, yn fras, y swm y byddem wedi disgwyl ei weld yn cael ei wario yng ngogledd Cymru pe bai Llywodraeth y DU wedi darparu'r un faint o fuddsoddiad y pen i'r rhanbarth ag y gwnaeth i rannau eraill o Loegr.
Minister, transport networks are more effective when they combine modes of travel and modes of transport—buses linking into rail stations and railway links. That approach allows us, as the Deputy Minister answered in an earlier question, to be more effective in our transportation system. However, when there are no buses moving along, we have problems in putting that combination together.
We see many problems with buses. I know that a Bill is going to come forward through the Welsh Government on improving buses, but if the buses aren't going to be there in a year's time or in two years' time, when local authorities will have the ability to regulate them, we are going to have a huge problem, because those people are going to lose out.
What can you do now to ensure that those bus services are going to be working for people, both in the Valleys, in the Afan valley, and across many other communities? We are seeing buses being cut because the operator is seeing commercial opportunities disappearing. They see that it is no longer commercially viable. Now, if we want those people to work around the area and to be able to access jobs because they are using a combination of networks, the basic one is the bus. Will you ensure that we have bus services, please?
Weinidog, mae rhwydweithiau trafnidiaeth yn fwy effeithiol pan fyddant yn cyfuno dulliau o deithio—bysiau sy'n cysylltu â gorsafoedd rheilffordd a chysylltiadau rheilffordd. Fel y dywedodd y Dirprwy Weinidog mewn ymateb i gwestiwn cynharach, mae'r dull hwnnw'n caniatáu inni fod yn fwy effeithiol yn ein system drafnidiaeth. Fodd bynnag, pan nad oes bysiau'n mynd, mae gennym broblemau wrth roi'r cyfuniad hwnnw at ei gilydd.
Rydym yn gweld llawer o broblemau gyda bysiau. Gwn y bydd Bil ar wella bysiau yn cael ei gyflwyno drwy Lywodraeth Cymru, ond os na fydd y bysiau yno ymhen blwyddyn neu ymhen dwy flynedd, pan fydd gan awdurdodau lleol allu i'w rheoleiddio, bydd gennym broblem enfawr, oherwydd bydd y bobl hynny ar eu colled.
Beth allwch chi ei wneud yn awr i sicrhau bod gwasanaethau bysiau'n gweithio i bobl, yn y Cymoedd, yng nghwm Afan, ac ar draws llawer o gymunedau eraill? Rydym yn gweld gwasanaethau bysiau'n cael eu torri oherwydd bod y gweithredwr yn gweld cyfleoedd masnachol yn diflannu. Maent yn gweld nad yw'n fasnachol hyfyw mwyach. Nawr, os ydym eisiau i'r bobl hynny weithio o gwmpas yr ardal a gallu cael mynediad at swyddi oherwydd eu bod yn defnyddio cyfuniad o rwydweithiau, yr un sylfaenol yw'r bws. A wnewch chi sicrhau bod gennym wasanaethau bysiau, os gwelwch yn dda?
Three things in response to Dai Rees's question. First of all, you're right: the Bill will achieve much in terms of giving local authorities a range of tools that they've been deprived of for several decades. But the Bill alone will not solve the problems that we face with bus services across Wales. The bus services support grant is vitally important. We've been able to maintain it through a sustained period of austerity at £25 million a year, but I need to make a very clear statement regarding the continuation of the BSSG. There will be an expectation that this money that the Welsh Government makes available to local authorities is in addition to, not in place of, local authorities' own funding. It's absolutely vital that local authorities, even during this period of austerity, are able to make contributions to local bus services. And the third point I would make, Llywydd, concerns the legislation being taken forward by the Minister for Housing and Local Government, and specifically the ability for local authorities to be able to plan transport interventions, specifically bus services, on a regional basis. The establishment of corporate joint committees will be invaluable in this regard.
Tri pheth sydd gennyf i'w ddweud mewn ymateb i gwestiwn Dai Rees. Yn gyntaf oll, rydych yn iawn: bydd y Bil yn cyflawni llawer o ran darparu amrywiaeth o arfau i awdurdodau lleol y cawsant eu hamddifadu ohonynt ers sawl degawd. Ond ni fydd y Bil ar ei ben ei hun yn datrys y problemau sy'n ein hwynebu mewn perthynas â gwasanaethau bysiau ledled Cymru. Mae'r grant cynnal gwasanaethau bysiau yn hanfodol bwysig. Rydym wedi gallu ei gynnal drwy gyfnod hir o gyni ar £25 miliwn y flwyddyn, ond mae angen i mi wneud datganiad clir iawn ynghylch parhad y grant cynnal gwasanaethau bysiau. Disgwylir y bydd yr arian hwn y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i awdurdodau lleol yn ychwanegol at, nid yn lle, cyllid yr awdurdodau lleol eu hunain. Mae'n gwbl hanfodol fod awdurdodau lleol, hyd yn oed yn ystod y cyfnod hwn o gyni, yn gallu gwneud cyfraniadau i wasanaethau bysiau lleol. Ac mae'r trydydd pwynt rwyf am ei wneud, Lywydd, yn ymwneud â'r ddeddfwriaeth sy'n cael ei datblygu gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, ac yn benodol, gallu awdurdodau lleol i gynllunio ymyriadau trafnidiaeth, a gwasanaethau bysiau yn benodol, ar sail ranbarthol. Bydd sefydlu cyd-bwyllgorau corfforaethol yn amhrisiadwy yn hyn o beth.
Minister, as you know, there's a great deal of frustration and impatience at the fact that the Newport to Ebbw Vale passenger rail link is yet to be established. Are you able to give us an update today regarding the necessary work to make that link a reality?
Weinidog, fel y gwyddoch, mae llawer iawn o rwystredigaeth a diffyg amynedd ynghylch y ffaith nad yw'r cyswllt rheilffordd i deithwyr rhwng Casnewydd a Glynebwy wedi'i sefydlu eto. A allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni heddiw am y gwaith sydd angen ei wneud i sefydlu'r cysylltiad hwnnw?
Yes, of course. As the Member is aware, Transport for Wales have undertaken an outline business case study of the Ebbw Vale line on behalf of the Welsh Government, and we are now reviewing its findings in order to set out next steps. I can confirm also that the outline business case has identified an estimate of the total capital cost to achieve four trains per hour on the Ebbw Vale line.
It's important to note that this route is owned and maintained by Network Rail and, as a consequence, it's answerable to the Department for Transport. Therefore, the ability to deliver any infrastructure improvements over the coming years will be wholly dependent on full UK Government support. I will, Llywydd, make a further announcement on future opportunities for improving services very shortly.
Wrth gwrs. Fel y gŵyr yr Aelod, mae Trafnidiaeth Cymru wedi cynnal astudiaeth achos busnes amlinellol o linell Glynebwy ar ran Llywodraeth Cymru, ac rydym yn awr yn adolygu eu canfyddiadau er mwyn nodi'r camau nesaf. Gallaf gadarnhau hefyd fod yr achos busnes amlinellol wedi amcangyfrif cyfanswm y gost gyfalaf i redeg pedwar trên yr awr ar linell Glynebwy.
Mae'n bwysig nodi mai Network Rail sy'n berchen ar y llwybr hwn ac yn ei gynnal ac o'r herwydd, mae'n atebol i'r Adran Drafnidiaeth. Felly, bydd y gallu i gyflawni unrhyw welliannau i'r seilwaith dros y blynyddoedd nesaf yn dibynnu'n llwyr ar gymorth llawn gan Lywodraeth y DU. Byddaf yn gwneud cyhoeddiad arall ar gyfleoedd yn y dyfodol i wella gwasanaethau cyn bo hir, Lywydd.
Cwestiwn 4, Gareth Bennett.
Question 4, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. Minister, there was some discussion in the Chamber yesterday about the proposed—
Diolch, Lywydd. Weinidog, cafwyd rhywfaint o drafodaeth yn y Siambr ddoe am y cynnig—
Would you ask the question on the order paper? Question 4.
A wnewch chi ofyn y cwestiwn ar y papur trefn? Cwestiwn 4.
Sorry. Apologies.
Mae'n ddrwg gennyf. Ymddiheuriadau.
4. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghanol De Cymru? OAQ54944
4. What steps is the Welsh Government taking to improve public transport in South Wales Central? OAQ54944
Thank you. We continue to work with Transport for Wales and with local authorities to transform our transport network not only in South Wales Central, but across the whole of Wales, so that it truly does become sustainable and fit for future generations.
Diolch. Rydym yn parhau i weithio gyda Thrafnidiaeth Cymru a chydag awdurdodau lleol i weddnewid ein rhwydwaith trafnidiaeth, nid yn unig yng Nghanol De Cymru, ond ledled Cymru gyfan, fel y gall fod yn gwbl gynaliadwy ac yn addas ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.
Yes, thanks for the answer. I was just trying to say, there was a little bit of discussion yesterday about the proposed congestion charge—that you're going to be involved in compiling the report with Cardiff county council, and that's good news, that there is going to be some hopefully meaningful liaison between the two of you.
Now, could I just raise one of many issues that you may need to consider? It's connected to something that a couple of your own party's Valleys Members have raised recently, which is people who can't get into Cardiff in time for work due to the problems of late services or changes in services, and they're facing sometimes disciplinary procedures in their workplace. This seems somewhat archaic because, in many offices, output can be recorded and monitored. I don't see the need in all cases for people to be at work for 9 o'clock. I wonder is there any chance of incentivising companies in Cardiff to allow more flexible working, which could possibly look at the issue from a demand side, and possibly reduce the demand for transport at peak hours into Cardiff.
Ie, diolch am yr ateb. Roeddwn yn ceisio dweud, cafwyd rhywfaint o drafodaeth ddoe ynglŷn â'r tâl tagfeydd arfaethedig—y byddwch yn helpu i lunio'r adroddiad gyda chyngor sir Caerdydd, ac mae hynny'n newyddion da, y bydd rhywfaint o gyswllt ystyrlon, gobeithio, rhyngoch.
Nawr, a gaf fi godi un o'r nifer o faterion y mae'n bosibl y bydd angen i chi eu hystyried? Mae'n gysylltiedig â rhywbeth y mae cwpl o Aelodau o'ch plaid eich hun yn y Cymoedd wedi'i godi yn ddiweddar, sef pobl na allant gyrraedd Caerdydd mewn pryd ar gyfer gwaith oherwydd problemau'n ymwneud â gwasanaethau hwyr neu newidiadau i wasanaethau, ac maent weithiau'n wynebu gweithdrefnau disgyblaeth yn eu gweithle. Mae hyn yn ymddangos ar ei hôl hi braidd, mewn llawer o swyddfeydd, gellir cofnodi a monitro allbwn. Nid wyf yn gweld yr angen, ym mhob achos, i bobl fod yn y gwaith am 9 o'r gloch. Tybed a oes unrhyw gyfle i gymell cwmnïau yng Nghaerdydd i ganiatáu gweithio mwy hyblyg, a allai, o bosibl, edrych ar y broblem o safbwynt y galw, a lleihau'r galw am drafnidiaeth yn ystod oriau brig i mewn i Gaerdydd.
The Member very much sounds like an advocate for the fair work agenda, actually. What we are doing through the economic contract is encouraging employers to behave more responsibly, not just for the environment and for future generations, but for their existing workforce. As a result of the economic contract, we expect businesses to be able to demonstrate how they're improving the well-being and mental health of their workers, and we're already finding that this particular intervention is incentivising businesses to apply those sorts of flexible working structures that the Member has outlined.
The Member also mentions the work that the Welsh Government will be commissioning concerning the future of road management and demand management. I think it's absolutely essential that work takes place because the UK Government will have a very big question to contend with in the coming years, and that is what they do with vehicle excise duty and fuel duty. The transition to ultra-low emission vehicles will mean that the potential duty taken in terms of VED and fuel duty will fall dramatically. At the moment, it amounts to something in the region of £35 billion a year. That's between 4 per cent and 5 per cent of revenue for the UK Exchequer. If, as we expect, the transition to electric cars takes place more rapidly as we move towards the end of the decade, then that revenue take will fall dramatically, and the UK Government will have to do something in order to address it. That's why I'm very keen to ensure that our work dovetails with any work that's being undertaken by the UK Treasury or Department for Transport.
Mae'r Aelod yn swnio fel rhywun sy'n cefnogi'r agenda gwaith teg mewn gwirionedd. Yr hyn rydym yn ei wneud drwy'r contract economaidd yw annog cyflogwyr i ymddwyn yn fwy cyfrifol, nid yn unig ar gyfer yr amgylchedd ac ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol, ond ar gyfer eu gweithlu presennol. O ganlyniad i'r contract economaidd, rydym yn disgwyl i fusnesau allu dangos sut y maent yn gwella llesiant ac iechyd meddwl eu gweithwyr, ac rydym eisoes yn canfod bod yr ymyrraeth benodol hon yn cymell busnesau i gymhwyso'r math hynny o strwythurau gweithio hyblyg y mae'r Aelod wedi'u hamlinellu.
Mae'r Aelod hefyd yn sôn am y gwaith y bydd Llywodraeth Cymru yn ei gomisiynu mewn perthynas â dyfodol rheoli ffyrdd a rheoli galw. Rwy'n credu ei bod yn gwbl hanfodol fod gwaith yn cael ei wneud oherwydd bydd gan Lywodraeth y DU gwestiwn mawr iawn i ymgodymu ag ef yn y blynyddoedd sydd i ddod, sef beth y maent yn bwriadu ei wneud gyda threth car a threth tanwydd. Bydd y newid i gerbydau allyriadau isel iawn yn golygu y bydd y dreth bosibl a gymerir o ran treth car a threth tanwydd yn gostwng yn ddramatig. Ar hyn o bryd, mae oddeutu £35 biliwn y flwyddyn. Mae hynny rhwng 4 y cant a 5 y cant o refeniw i Drysorlys y DU. Os yw'r newid i geir trydan yn digwydd yn gyflymach wrth inni symud tuag at ddiwedd y degawd fel rydym yn disgwyl iddo ei wneud, bydd y refeniw hwnnw'n gostwng yn ddramatig, a bydd yn rhaid i Lywodraeth y DU wneud rhywbeth er mwyn mynd i'r afael â hynny. Dyna pam rwy'n awyddus iawn i sicrhau bod ein gwaith yn cydweddu ag unrhyw waith a wneir gan Drysorlys y DU neu'r Adran Drafnidiaeth.
Obviously, with the climate emergency that is facing us, we all understand the need to rapidly decarbonise our travel. The white paper that Cardiff Council has produced, looking at travel around the city, is clearly part of that agenda. But I'd like to associate myself with some of the comments raised by some of my other Labour backbench colleagues from the south Wales Valleys. My concern is that this cannot, if it goes ahead, be a tax on some of the most challenged communities around Cardiff where, currently, public transport is not effective in getting people into the city and to their place of work. Even when the metro is fully up and running, Minister, I am concerned that the statistics show that there will still be a huge volume of people who need to use their cars to get into the city—unless, of course, we can crack the problem of bus travel. So, I'd like to know your views about, in particular, the mention in the white paper of the regional express bus project and how bus travel might be a crucial part of this agenda moving forward.
Yn amlwg, gyda'r argyfwng hinsawdd sy'n ein hwynebu, rydym i gyd yn deall yr angen i ddatgarboneiddio ein teithio ar frys. Mae'r papur gwyn y mae Cyngor Caerdydd wedi'i gynhyrchu, sy'n edrych ar deithio o amgylch y ddinas, yn amlwg yn rhan o'r agenda honno. Ond hoffwn gysylltu fy hun â rhai o'r sylwadau a godwyd gan rai o fy nghyd-Aelodau Llafur eraill ar y meinciau cefn o Gymoedd de Cymru. Fy mhryder i yw na all hon, os aiff rhagddi, fod yn dreth ar rai o'r cymunedau mwyaf heriol o amgylch Caerdydd lle nad yw trafnidiaeth gyhoeddus, ar hyn o bryd, yn effeithiol o ran cael pobl i mewn i'r ddinas ac i'w gweithle. Hyd yn oed pan fydd y metro wedi'i sefydlu ac yn weithredol, Weinidog, rwy'n pryderu bod yr ystadegau'n dangos y bydd nifer fawr o bobl yn dal i ddefnyddio'u ceir i fynd i mewn i'r ddinas—oni bai, wrth gwrs, ein bod yn gallu datrys problem teithio ar fysiau. Felly, hoffwn wybod eich barn, yn benodol, am y cyfeiriad yn y papur gwyn at y prosiect bysiau cyflym rhanbarthol a sut y gallai teithio ar fws fod yn rhan hanfodol o'r agenda hon.
Can I thank Vikki for her question? I very much agree that, in terms of the proposals that have been made, it's absolutely essential that we need to undertake detailed consideration and examine all equality and fairness issues, not just in terms of how a congestion charge may apply, but also how any revenue raised from it may be spent. In regard to the vision of improved bus services, not just within the city, but also in the region, I very much welcome that strong, bold vision that the council has been able to provide.
A gaf fi ddiolch i Vikki am ei chwestiwn? Cytunaf yn llwyr, o ran y cynigion sydd wedi'u gwneud, ei bod yn gwbl hanfodol fod angen inni archwilio ac ystyried yr holl faterion cydraddoldeb a thegwch yn fanwl, nid yn unig o ran sut y gallai tâl atal tagfeydd fod yn berthnasol, ond hefyd sut y gellir gwario unrhyw refeniw a godir ohono. O ran y weledigaeth o well gwasanaethau bysiau, nid yn unig o fewn y ddinas, ond hefyd yn y rhanbarth, rwy'n croesawu'n gynnes y weledigaeth gref, feiddgar y mae'r cyngor wedi gallu ei darparu.
Obviously, the Government has various levers that it can pull in the public transport field and transport models that it can support. The Anglesey air link, obviously, is one model of public transport I would suggest that is supported by the Government, and I have to say, the service has improved dramatically over the last 12 to 18 months, and uptake has been enormously popular on this route. The environment Secretary, in her interview on Sharp End, highlighted that, actually, because of the declaration of the climate change emergency, this is an area of public expenditure that the Government should be reconsidering. Is that Government policy, to reconsider the subsidy that it makes available on that air route, bearing in mind the comments that the environment Secretary made on Sharp End on Monday?
Yn amlwg, mae gan y Llywodraeth amryw o ysgogiadau y gall eu defnyddio ym maes trafnidiaeth gyhoeddus a modelau trafnidiaeth y gall eu cefnogi. Buaswn yn awgrymu bod cyswllt awyr Ynys Môn, yn amlwg, yn un model o drafnidiaeth gyhoeddus sy'n cael ei gefnogi gan y Llywodraeth, ac mae'n rhaid i mi ddweud, mae'r gwasanaeth wedi gwella'n ddramatig dros y 12 i 18 mis diwethaf, ac mae nifer fawr wedi manteisio ar y llwybr hwn. Yn ei chyfweliad ar Sharp End, nododd Ysgrifennydd yr amgylchedd mewn gwirionedd fod hwn yn faes gwariant cyhoeddus y dylai'r Llywodraeth ei ailystyried oherwydd y datganiad argyfwng hinsawdd. A yw hwnnw'n un o bolisïau’r Llywodraeth, ailystyried y cymhorthdal y mae'n ei ddarparu ar gyfer y llwybr hedfan hwnnw, o gofio'r sylwadau a wnaeth Ysgrifennydd yr amgylchedd ar Sharp End ddydd Llun?
In light of the fact that we have declared a climate emergency, of course, in future years, when we consider whether to continue this service, we'll be paying more attention to the emissions that are caused as a consequence of operating the service. But, in the meantime, I am pleased that the Member has recognised improvements in that service. It provides a valuable service for many people in Wales, but there is no doubt that, just as we are doing with all other forms of transport support through the Wales transport strategy, we will be looking at low-carbon transport as a priority area for Welsh Government investment.
Yng ngoleuni'r ffaith ein bod wedi datgan argyfwng hinsawdd, wrth gwrs, mewn blynyddoedd i ddod, pan fyddwn yn ystyried a ddylid parhau â'r gwasanaeth hwn, byddwn yn rhoi mwy o sylw i'r allyriadau a achosir o ganlyniad i weithredu'r gwasanaeth. Ond yn y cyfamser, rwy'n falch fod yr Aelod wedi cydnabod gwelliannau yn y gwasanaeth hwnnw. Mae'n darparu gwasanaeth gwerthfawr i lawer o bobl yng Nghymru, ond yn union fel rydym yn ei wneud gyda phob math arall o gymorth trafnidiaeth drwy strategaeth drafnidiaeth Cymru, heb amheuaeth byddwn yn edrych ar drafnidiaeth carbon isel fel maes blaenoriaeth i fuddsoddiad Llywodraeth Cymru.
I want to return to the question of buses, which is a particularly important mode of transport in areas, like the Rhondda Fach, that are without a single train station and have a bypass that stops halfway up the valley. This wouldn't be so bad, of course, if the bus service was brilliant, but it isn't. In fact, I think it's fair to say that, at times, it's abject. The routes to Cardiff can take two hours, as most journeys—with the odd exception—can call at nearly 100 stops along the way. A night out in Cardiff is off limits, if you rely on public transport, for anyone living in the Fach. So, understandably, people feel completely cut off, and they deserve better. Can you provide further information about how the Government plans to improve bus transport for places like the Rhondda Fach and indeed the Rhondda more generally? Are you confident that the proposed London-style bus system, which aims to encourage operators to bid to provide services, is the solution to these problems?
Rwyf am ddychwelyd at y bysiau, sy'n ffordd hollbwysig o deithio mewn ardaloedd fel y Rhondda Fach sydd heb unrhyw orsaf drenau ac sydd â ffordd osgoi sy'n dod i ben hanner ffordd i fyny'r cwm. Ni fyddai hyn mor ddrwg, wrth gwrs, pe bai'r gwasanaeth bws yn wych, ond nid dyna'r sefyllfa. Yn wir, credaf ei bod yn deg dweud, ar brydiau, ei fod yn druenus. Gall y llwybrau i Gaerdydd gymryd dwy awr, gan fod y rhan fwyaf o deithiau—gydag ambell eithriad—yn gallu aros mewn bron i 100 safle bws ar hyd y ffordd. Mae noson allan yng Nghaerdydd yn amhosibl i unrhyw un sy'n byw yn y Rhondda Fach os ydynt yn dibynnu ar drafnidiaeth cyhoeddus. Felly, yn ddealladwy, mae pobl yn teimlo eu bod wedi'u datgysylltu'n llwyr, ac maent yn haeddu gwell. A allwch chi ddarparu rhagor o wybodaeth am y ffordd y mae'r Llywodraeth yn bwriadu gwella trafnidiaeth bysiau ar gyfer lleoedd fel y Rhondda Fach, a'r Rhondda yn fwy cyffredinol yn wir? A ydych yn hyderus mai'r system arfaethedig ar ffurf system fysiau Llundain, sy'n ceisio annog gweithredwyr i wneud cais am y gwaith o ddarparu gwasanaethau, yw'r ateb i'r problemau hyn?
Can I thank Leanne Wood for her question? I do share her concerns over a lack of opportunity for many people in many remote areas to be able to access work and services, because of the lack of available bus services or because they're too expensive for people to use. It's true to say that the buses Bill will make a significant difference in terms of allowing local authorities greater power to be able to intervene and, indeed, to run services themselves. It will ensure that the primary motive for running bus services in Wales moves from driving profit to meeting passenger expectations. I'm confident that the Bill will go a significant way to improving local bus services in Wales. In addition, as I said in response to Dai Rees, it's absolutely vital that we plan services on a regional basis more so that we can get people from Rhondda Fach to Cardiff quicker and with more reliable services, and also, that we ensure that the future subsidy regime amounts to additionality and not replacement funding.
A gaf fi ddiolch i Leanne Wood am ei chwestiwn? Rwy'n rhannu ei phryderon ynghylch diffyg cyfleoedd i lawer o bobl mewn llawer o ardaloedd anghysbell allu cyrraedd y gwaith a gwasanaethau, oherwydd diffyg gwasanaethau bws neu oherwydd eu bod yn rhy ddrud i bobl eu defnyddio. Mae'n wir y bydd y Bil bysiau yn gwneud gwahaniaeth sylweddol drwy roi mwy o bŵer i awdurdodau lleol fel eu bod yn gallu ymyrryd, a gweithredu gwasanaethau eu hunain yn wir. Bydd yn sicrhau bod y prif gymhelliad ar gyfer gweithredu gwasanaethau bws yng Nghymru yn newid o wneud elw i fodloni disgwyliadau teithwyr. Rwy'n hyderus y bydd y Bil yn cyfrannu'n fawr at y gwaith o wella gwasanaethau bysiau lleol yng Nghymru. Yn ogystal â hynny, fel y dywedais mewn ymateb i Dai Rees, mae'n gwbl hanfodol ein bod yn cynllunio gwasanaethau'n fwy rhanbarthol fel y gallwn gael pobl o Rondda Fach i Gaerdydd yn gyflymach a chyda gwasanaethau mwy dibynadwy, a hefyd, ein bod yn sicrhau bod y gyfundrefn gymorthdaliadau yn y dyfodol yn ychwanegol at gyllid ac nid yn disodli cyllid.
Should the economy Minister not have been clearer in his letter to his party's leader of Cardiff Council that, in seeking to raise money for public transport, it is wholly unacceptable to structure a charge in such a way that it is only paid by people outside his council area, while everyone inside the area is completely exempt?
Oni ddylai Gweinidog yr economi fod wedi bod yn gliriach yn ei lythyr at arweinydd ei blaid yng Nghyngor Caerdydd ei bod yn gwbl annerbyniol, wrth geisio codi arian ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus, i dâl gael ei strwythuro yn y fath fodd fel na chaiff ond ei dalu gan bobl o'r tu allan i ardal ei gyngor, tra bod pawb o fewn yr ardal wedi'u heithrio'n llwyr?
I think I've made it very clear not just through the letter but also in my answers today that any such proposal—and at the moment, it is only an idea—is applied in a fair way; that a proposal such as this does not lead to communities feeling that they are being pitched against one another; that they're interests are in some way being prioritised below or above another community; that everybody feels that they are benefiting from a regime of this type; and that everybody is equally contributing to it.
I stated in my letter to the leader of the council that I'm very keen to work with the local authority and with the region's authorities in examining the mechanisms by which we can accommodate the needs of the travelling public, but also make sure that we respond adequately and appropriately to the climate crisis. And that means that we do need to turn the dial in terms of inspiring modal shift not just in this region, but across Wales.
Rwy'n credu fy mod wedi dweud yn glir iawn, nid yn unig yn y llythyr ond hefyd yn fy atebion heddiw, fod unrhyw gynnig o'r fath—ac ar hyn o bryd, syniad yn unig ydyw—yn cael ei gymhwyso mewn ffordd deg; nad yw cynnig fel hwn yn arwain at gymunedau'n teimlo'n eu bod yn cael eu gosod yn erbyn ei gilydd, fod eu buddiannau'n cael eu blaenoriaethu'n is neu'n uwch na buddiannau cymuned arall; fod pawb yn teimlo eu bod yn elwa o gyfundrefn o'r math hwn; a bod pawb yn cyfrannu'n gyfartal tuag ati.
Dywedais yn fy llythyr at arweinydd y cyngor fy mod yn awyddus iawn i weithio gyda'r awdurdod lleol a chydag awdurdodau'r rhanbarth i archwilio'r mecanweithiau y gallwn eu defnyddio i ddiwallu anghenion y cyhoedd sy'n teithio, ond hefyd i wneud yn siŵr ein bod yn ymateb yn ddigonol ac yn briodol i'r argyfwng hinsawdd. Ac mae hynny'n golygu bod angen inni ysbrydoli newid moddol yn well, nid yn unig yn y rhanbarth hwn, ond ledled Cymru.
5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ymdrechion Llywodraeth Cymru i leihau tagfeydd traffig rhwng cyffordd 44 a chyffordd 46 o'r M4? OAQ54936
5. Will the Minister make a statement regarding Welsh Government efforts to reduce traffic congestion between junctions 44 and 46 of the M4? OAQ54936
Yes. Alongside considering improving connectivity across the region, a Welsh Government transport appraisal guidance stage 1 study has identified improvement options between junctions 43 and 47 of the M4. Solutions will be progressed through a stage 2 study, aiming to tackle congestion, safety, poor journey times and also poor air quality.
Gwnaf. Yn ogystal ag ystyried gwella cysylltedd ar draws y rhanbarth, mae astudiaeth cam 1 Llywodraeth Cymru o ganllawiau arfarnu trafnidiaeth wedi nodi opsiynau gwella rhwng cyffyrdd 43 a 47 ar yr M4. Caiff atebion eu datblygu drwy astudiaeth cam 2, gyda'r nod o fynd i'r afael â thagfeydd, diogelwch, amseroedd teithio gwael ac ansawdd aer gwael hefyd.
When traffic problems on the M4 are discussed, the problems of traffic jams during peak periods between junctions 44 and 46 tend to be overlooked, though not by those of us travelling along those roads. The reasons for traffic hold-ups include vehicles changing lanes and vehicles entering and leaving the motorway—the same reasons that we have hold-ups everywhere else on the M4. I'm requesting signage on the M4 to direct traffic accessing the enterprise zone to use junction 45 rather than junction 46, because junction 45 is a superior junction and it does have the advantage that traffic, on doing that, does not have to slow down on the motorway in order to join the roundabout.
Pan fo problemau traffig ar yr M4 yn cael eu trafod, mae problemau tagfeydd traffig yn ystod cyfnodau brig rhwng cyffyrdd 44 a 46 yn tueddu i gael eu hanwybyddu, ond nid gan y rhai ohonom sy'n teithio ar hyd y ffyrdd hynny. Mae'r rhesymau dros dagfeydd traffig yn cynnwys cerbydau sy'n newid lonydd a cherbydau sy'n cyrraedd ac yn gadael y draffordd—yr un pethau ag sy'n achosi tagfeydd traffig ym mhobman arall ar yr M4. Rwy'n galw am arwyddion ar yr M4 i gyfeirio traffig sy'n mynd i'r ardal fenter i ddefnyddio cyffordd 45 yn hytrach na chyffordd 46, gan fod cyffordd 45 yn gyffordd uwchraddol ac mae ganddi'r fantais, drwy wneud hynny, nad oes rhaid i draffig arafu ar y draffordd er mwyn ymuno â'r gylchfan.
Can I thank Mike Hedges for his suggestion? I will certainly relay the suggestion of better signage at junction 45 to officials. As I've already said, the WelTAG stage 2 study between junctions 43 and 47 will determine the best solutions to tackle congestion, to tackle safety and poor journey times. Clearly, if for safety reasons or improved journey times it's deemed that better signage should be installed where the Member has suggested, then we will respond positively.
A gaf fi ddiolch i Mike Hedges am ei awgrym? Byddaf yn sicr yn trosglwyddo'r awgrym am arwyddion gwell ar gyffordd 45 i swyddogion. Fel rwyf eisoes wedi'i ddweud, bydd astudiaeth cam 2 Llywodraeth Cymru ar ganllawiau arfarnu trafnidiaeth rhwng cyffyrdd 43 a 47 yn penderfynu beth yw'r atebion gorau i fynd i'r afael â thagfeydd, diogelwch ac amseroedd teithio gwael. Yn amlwg, os tybir, am resymau diogelwch neu amseroedd teithio gwell, y dylid gosod arwyddion gwell lle mae'r Aelod wedi awgrymu, byddwn yn ymateb yn gadarnhaol.
6. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith buddsoddi economaidd yn Islwyn ers 2016? OAQ54939
6. What assessment has the Welsh Government made of the impact of economic investment in Islwyn since 2016? OAQ54939
We continue to support a number of businesses in the Islwyn constituency, backed by the launch of our economic action plan. We continue to assist Welsh businesses to start, grow and thrive through Business Wales and the Development Bank of Wales alongside the establishment of a dedicated regional office.
Rydym yn parhau i roi cymorth i nifer o fusnesau yn etholaeth Islwyn, wedi'i gefnogi gan lansiad ein cynllun gweithredu economaidd. Rydym yn parhau i helpu busnesau Cymru i ddechrau, tyfu a ffynnu drwy Busnes Cymru a Banc Datblygu Cymru ochr yn ochr â sefydlu swyddfa ranbarthol benodol.
Minister, thanks to the interventions of the Welsh Government between 2011 and 2016, the number of people in employment in my constituency of Islwyn has increased by 10.9 per cent, and that is above the Welsh increase of 10.6 per cent. Additionally to this, the number of people unemployed in Islwyn over that time has fallen by more than a half, again exceeding the reduction seen in both Wales and the United Kingdom. Would the Minister agree with me that, in order to build on this important economic performance, high-quality transport infrastructure investment is vital to continue attracting strong inward investment and to supporting more people into good quality high-skilled jobs, such as at Ebbw Vale and in neighbouring communities? Would he therefore give an outline of planned metro investments on the Rhymney line, which also serves Islwyn constituents, over the next five years?
Weinidog, diolch i ymyriadau Llywodraeth Cymru rhwng 2011 a 2016, mae nifer y bobl sydd mewn gwaith yn fy etholaeth i, sef Islwyn, wedi cynyddu 10.9 y cant, ac mae hynny'n uwch na chynnydd Cymru o 10.6 y cant. Yn ogystal â hyn, mae nifer y bobl ddi-waith yn Islwyn dros y cyfnod hwnnw wedi mwy na haneru, sydd unwaith eto yn fwy na'r gostyngiad a welwyd yng Nghymru a'r Deyrnas Unedig. A fyddai'r Gweinidog yn cytuno â mi, er mwyn adeiladu ar y perfformiad economaidd pwysig hwn, fod buddsoddi mewn seilwaith trafnidiaeth o ansawdd uchel yn hanfodol er mwyn parhau i ddenu mewnfuddsoddiad cryf a chynorthwyo mwy o bobl i gael swyddi sgiliau uchel o ansawdd da, fel yng Nglynebwy ac mewn cymunedau cyfagos? A fyddai felly'n rhoi amlinelliad o fuddsoddiadau metro arfaethedig ar reilffordd Rhymni, sydd hefyd yn gwasanaethu etholwyr Islwyn, dros y pum mlynedd nesaf?
Well, can I thank the Member for her question? The Member is absolutely right—the performance of the local economy in Islwyn is something to be celebrated. A Member earlier mentioned weekly earnings as a concern in Wales. Well, I'm pleased to say that, as a result of our hard work, average gross full-time weekly earnings in Islwyn stand at around about £598. That's significantly above the average for Wales and also the UK average. It's something that the Member, I'm sure, is very pleased about. But the Member makes an important point that in order to drive sustained economic growth that applies fairly to all communities we have to invest in connective infrastructure, and that why we're investing £738 million to upgrade the railway lines to Aberdare, Coryton, Merthyr Tydfil, Treherbert and, of course, Rhymney. We're investing £800 million in new rolling stock by 2023, and we're electrifying something in the order of 170 km of track. We're upgrading all of our stations and signalling, and building at least five new stations for the metro.
Wel, a gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei chwestiwn? Mae'r Aelod yn llygad ei lle—mae perfformiad yr economi leol yn Islwyn yn rhywbeth i'w ddathlu. Soniodd Aelod yn gynharach fod enillion wythnosol yn destun pryder yng Nghymru. Wel, rwy'n falch o ddweud, o ganlyniad i'n gwaith caled, mae enillion wythnosol gros amser llawn yn Islwyn oddeutu £598 ar gyfartaledd. Mae hynny'n sylweddol uwch na chyfartaledd Cymru a chyfartaledd y DU. Mae'n rhywbeth y mae'r Aelod, rwy'n siŵr, yn falch iawn ohono. Ond mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig fod yn rhaid i ni fuddsoddi mewn seilwaith cysylltiol er mwyn sbarduno twf economaidd parhaus sy'n deg i bob cymuned, a dyna pam ein bod yn buddsoddi £738 miliwn i uwchraddio'r rheilffyrdd i Aberdâr, Coryton, Merthyr Tudful, Treherbert a Rhymni wrth gwrs. Rydym yn buddsoddi £800 miliwn mewn cerbydau newydd erbyn 2023, ac rydym yn trydaneiddio oddeutu 170 km o drac. Rydym yn uwchraddio ein holl orsafoedd a signalau, ac yn adeiladu o leiaf bum gorsaf newydd ar gyfer y metro.
7. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am effaith y newid diweddar yn yr amserlenni tren ar orsafoedd llai? OAQ54951
7. Will the Minister make a statement on the effect of recent changes to the train timetables on smaller stations? OAQ54951
The December timetable change was the biggest change to services for over three decades. This has benefited some rail users, whilst other services have unfortunately been affected. Transport for Wales has sought to introduce alternative measures where services have been affected, and are reviewing further timetable amendment possibilities as part of the May timetable change.
Newidiadau amserlen mis Rhagfyr oedd y newid mwyaf i wasanaethau ers dros dri degawd. Mae hyn wedi bod o fudd i rai defnyddwyr rheilffyrdd, tra bo gwasanaethau eraill, yn anffodus, wedi cael eu heffeithio. Mae Trafnidiaeth Cymru wedi ceisio cyflwyno mesurau amgen lle effeithiwyd ar wasanaethau, ac maent yn adolygu posibiliadau pellach ar gyfer diwygio'r amserlen fel rhan o newidiadau amserlen mis Mai.
Mae hwn yn achos o gwestiwn yn cael ei ateb cyn i mi gael ei ofyn o ar lafar, ond mae yna faterion pwysig sydd yn dal angen eu trafod. Mi wnaeth nifer o etholwyr gysylltu efo fi yn dilyn newidiadau amserlenni yn siomedig bod gwasanaethau i orsafoedd llai Môn—Fali, Rhosneigr, Tŷ Croes, Bodorgan a Llanfairpwll—wedi cael eu lleihau. Oes, mae eisiau gwasanaethau cyflym, ond mae angen gwasanaethu ein cymunedau ni hefyd.
Dwi yn falch bod Trafnidiaeth Cymru wedi dod yn ôl ataf i rŵan, ers i mi gyflwyno'r cwestiwn yma, i ddweud bod yna newidiadau wedi cael eu gwneud i amserlenni sydd yn bodloni nifer o'r cwynion a gafodd eu gwneud. Wedi dweud hynny, mae yna sawl bryder o hyd ynglŷn ag argaeledd trenau i orsafoedd llai ar ddiwedd y diwrnod ysgol ac yn y blaen. Mae Trafnidiaeth Cymru wedi cyfaddef i mi, 'Na, wnaethon ni ddim efallai ymgynghori digon efo'r cymunedau wrth wneud y penderfyniadau', a dwi'n meddwl bod y pryderon eraill yma ynglŷn â threnau diwedd y dydd yn enghraifft arall o rywbeth fyddai wedi cael ei fflagio i fyny pe bai ymgynghori iawn wedi cael ei wneud. Ydy'r Gweinidog yn cytuno efo fi bod yn rhaid cael ymrwymiad i ymgynghori yn ofalus iawn efo cymunedau ynglŷn â sut mae newidiadau arfaethedig yn mynd i effeithio arnyn nhw?
This is a case of a question being answered before I have an opportunity to ask it, but there are still some important issues that need to be discussed. A number of constituents contacted me following timetable changes disappointed that services to the smaller stations in Môn—Bodorgan, Rhosneigr, Valley and Llanfairpwll—had been reduced. Yes, we need swift services, but we also need to serve our communities too.
I am pleased that Transport for Wales has got back to me now, since I tabled this question, to say that there have been changes to timetables that meet some of the complaints that were made. Having said that, there are still a number of concerns about the availability of trains to smaller stations at the end of the school day and so on. Transport for Wales have admitted to me, ‘No, we perhaps didn’t consult sufficiently with the communities in making these decisions’, and I think the other concerns about trains at the end of the day is another example of something that could have been flagged up had there been proper consultation undertaken. Does the Minister agree with me that we must have a commitment to very careful consultation with communities in terms of how proposed changes are going to impact them?
Yes, I'd very much agree with the Member, and the issue of proper consultation is something that I've raised with Transport for Wales as we approach the May timetable change. I think it's essential that stakeholder groups, that communities, are informed well in advance of proposed changes so that they can have some input into whether those changes are beneficial or otherwise. There is a contractual obligation, of course, in place to ensure that no stations receive fewer services than was the case when the franchise was let, and that is something that must be upheld, and it's the reason why Transport for Wales have been working to determine alternative services up until May, when those services that were withdrawn from some of the smaller stations can be addressed.
Ydw, rwy'n cytuno'n llwyr â'r Aelod, ac mae ymgynghori priodol yn rhywbeth rwyf wedi'i godi gyda Trafnidiaeth Cymru wrth inni nesáu at newidiadau amserlen mis Mai. Rwy'n credu ei bod yn hanfodol fod grwpiau rhanddeiliaid, a chymunedau, yn cael eu hysbysu ymhell cyn y newidiadau arfaethedig fel y gallant gyfrannu rhywfaint o fewnbwn i weld a yw'r newidiadau hynny'n fuddiol ai peidio. Ceir rhwymedigaeth gytundebol, wrth gwrs, i sicrhau nad yw gorsafoedd yn cael llai o wasanaethau nag a oedd ganddynt pan gafodd y fasnachfraint ei gosod, ac mae'n rhaid cynnal y rhwymedigaeth honno, a dyna'r rheswm pam fod Trafnidiaeth Cymru wedi bod yn gweithio i bennu gwasanaethau amgen hyd at fis Mai, pan eir i'r afael â'r gwasanaethau a dynnwyd yn ôl o rai o'r gorsafoedd llai o faint.
Ac, yn olaf, cwestiwn 8—Neil Hamilton.
And, finally, question 8—Neil Hamilton.
8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am sut y mae Trafnidiaeth Cymru yn ymateb i unrhyw achosion o darfu ar reilffyrdd yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OAQ54967
8. Will the Minister make a statement on how Transport for Wales responds to railway line disruptions in Mid and West Wales? OAQ54967
Yes. Transport for Wales responds to disruptions depending on a number of factors, such as the time, the location and the resource availability at the point of an incident. TfW will always endeavour to run services where possible, utilising cancellations if necessary to recover the service and to avoid further disruption later in the day.
Ie. Mae'r ffordd y mae Trafnidiaeth Cymru yn ymateb i darfu yn dibynnu ar nifer o ffactorau, fel yr amser, y lleoliad a'r adnoddau sydd ar gael lle mae'n digwydd. Bydd Trafnidiaeth Cymru bob amser yn ceisio gweithredu gwasanaethau lle bo hynny'n bosibl, gan ddefnyddio canslo os oes angen i adfer y gwasanaeth ac i osgoi tarfu pellach yn ddiweddarach yn y dydd.
I thank the Minister for that reply. I'd like to raise with him a constituency case that he might have seen. A constituent of mine was travelling by train from Birmingham to Aberystwyth, had to get out at Shrewsbury because of a single failure on the line from Shrewsbury to Welshpool, but the bus replacement missed the connection for the train at Welshpool and then had to continue the whole journey to Aberystwyth, three hours long, by bus, but the bus was a double-decker bus, which was a hundred seater with no wheelchair access, and this doesn't seem to me to be a suitable vehicle for a rail replacement service for such a length of time on such roads. So, I wonder if the Minister could tell me how many of these old and unsuitable buses TfW operates or contracts for with external companies and what plans there might be to phase them out and replace them with more suitable vehicles.
Diolch i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw. Hoffwn godi achos etholaeth y gallai fod wedi'i weld. Roedd un o fy etholwyr yn teithio ar drên o Birmingham i Aberystwyth, a bu'n rhaid iddo fynd allan yn Amwythig oherwydd un methiant ar y rheilffordd o Amwythig i'r Trallwng, ond collodd y bws a ddarparwyd yn lle'r gwasanaeth y cysylltiad trên yn y Trallwng ac felly bu'n rhaid iddo barhau'r daith gyfan i Aberystwyth, tair awr o hyd, ar fws, ond roedd yn fws deulawr gyda lle i gant o bobl a dim mynediad i gadeiriau olwyn, ac i mi, nid yw'n ymddangos ei fod yn gerbyd addas ar gyfer gwasanaeth yn lle trên am gymaint o amser ar ffyrdd o'r fath. Felly, tybed a allai'r Gweinidog ddweud wrthyf faint o'r hen fysiau a'r bysiau anaddas hyn y mae Trafnidiaeth Cymru yn eu gweithredu neu'n eu contractio gyda chwmnïau allanol a pha gynlluniau sydd ar y gweill i'w dileu'n raddol a chyflwyno cerbydau mwy addas yn eu lle.
Can I thank the Member for his question? I'm aware of the case, and I believe that apologies have been relayed to the constituent in question. Clearly, on that occasion, it was a signal failure. That is a responsibility that is out of the hands of TfW; it's with Network Rail. But the Member is right that bus replacement services are not always what passengers should expect—not up to the standard that they should expect. For that reason, I've asked Transport for Wales to examine the possibility, when they're able to come out of the contract that was arranged by their predecessor, Arriva Trains Wales, to establish themselves a fleet of buses for rail replacement services, because I think it's absolutely essential that passengers know that if a replacement service via a bus is to be deployed, it will carry them in the way that a train service should have carried them, in a timely way.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Rwy'n ymwybodol o'r achos, ac rwy'n credu bod yr etholwr dan sylw wedi derbyn ymddiheuriad. Yn amlwg, ar yr achlysur hwnnw, roedd yn fethiant signal. Nid Trafnidiaeth Cymru sy'n gyfrifol am hynny; cyfrifoldeb Network Rail ydyw. Ond mae'r Aelod yn iawn nad yw gwasanaethau bysiau yn lle trenau bob amser yr hyn y dylai teithwyr ei ddisgwyl—nid ydynt yn cyrraedd y safon y dylent allu ei disgwyl. Am y rheswm hwnnw, rwyf wedi gofyn i Trafnidiaeth Cymru archwilio'r posibilrwydd, pan fyddant yn gallu dod allan o'r contract a drefnwyd gan eu rhagflaenydd, Trenau Arriva Cymru, i sefydlu fflyd o fysiau ar gyfer gwasanaethau amgen, gan fy mod yn credu ei bod yn gwbl hanfodol fod teithwyr yn gwybod, os darperir gwasanaeth bws amgen, y bydd yn eu cludo yn y ffordd y dylai gwasanaeth trên fod wedi eu cludo, ac mewn modd amserol.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you to the Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit mewn perthynas â'i gyfrifoldebau fel Gweinidog Brexit heddiw. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Joyce Watson.
The next item, therefore, is questions to the Counsel General and Brexit Minister in respect of his Brexit Minister responsibilities today. The first question is from Joyce Watson.
1. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch cyllid buddsoddi rhanbarthol yng Nghymru ar ôl Brexit? OAQ54960
1. What discussions has the Minister had with the UK Government regarding regional investment funding in Wales post-Brexit? OAQ54960
4. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch y gronfa ffyniant gyffredin? OAQ54935
4. What discussions has the Minister had with the UK Government regarding the shared prosperity fund? OAQ54935
5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y trafodaethau mae'n eu cael gyda Llywodraeth y DU am y gronfa ffyniant gyffredin? OAQ54940
5. Will the Minister make a statement on discussions held with the UK Government regarding the shared prosperity fund? OAQ54940
Llywydd, I understand that you've given permission for questions 1, 4 and 5 to be grouped. I met with the Secretary of State for Wales on 9 January and reiterated, as I have with other UK Government Ministers, the Welsh Government's position of, 'Not a penny less, not a power lost' for replacement EU funds in Wales.
Lywydd, rwy'n deall eich bod wedi rhoi caniatâd i gwestiynau 1, 4 a 5 gael eu grwpio. Cefais gyfarfod ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar 9 Ionawr ac ailadroddais safbwynt Llywodraeth Cymru, fel gwneuthum wrth Weinidogion eraill Llywodraeth y DU, sef 'Heb golli'r un geiniog, heb golli'r un grym' mewn perthynas â'r arian a ddaw yn lle arian yr UE yng Nghymru.
Thanks for that answer, Minister, but I think the two big questions regarding the UK shared prosperity fund are: will it match the money that Wales currently receives from Europe, as the Brexiters promised?' and 'will it be devolved?' Has the UK Government deigned to share its plans with Wales yet, or, for that matter, Scotland or Northern Ireland?
Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog, ond credaf mai'r ddau gwestiwn mawr ynglŷn â chronfa ffyniant gyffredin y DU yw: a fydd yn darparu yr un faint o arian ag y mae Cymru'n ei gael gan Ewrop ar hyn o bryd, ac fel yr addawyd gan gefnogwyr Brexit?' ac 'a fydd wedi'i ddatganoli?' A yw Llywodraeth y DU wedi gweld yn dda i rannu ei chynlluniau â Chymru eto, neu, o ran hynny, yr Alban neu Ogledd Iwerddon?
Well, I thank the Member for that further question. The UK Government has committed to replace the funds lost to Wales through European structural funds. What we have asked for is for that to be quantified and for it to be by way of adjustment to the block grant so that the expenditure of that money, a hundred per cent of that money, is in accordance with the devolution settlement and enables the Welsh Government, as it does today, to deploy those funds in Wales to the best advantage of the people of Wales and to do that in a way that it can integrate with the other sources of regional funding across Wales.
Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiwn pellach hwnnw. Mae Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i roi'r un faint o arian ag a gollir i Gymru drwy gronfeydd strwythurol Ewropeaidd. Rydym wedi gofyn faint ydyw ac iddo ddod drwy addasiad i'r grant bloc fel bod gwariant yr arian hwnnw, cant y cant o'r arian hwnnw, yn unol â'r setliad datganoli ac yn galluogi Llywodraeth Cymru, fel y mae'n ei wneud heddiw, i ddefnyddio'r cyllid hwnnw yng Nghymru er budd gorau pobl Cymru ac i wneud hynny mewn ffordd lle gall integreiddio â'r ffynonellau eraill o gyllid rhanbarthol ledled Cymru.
Minister, I raised an issue with your colleague, the First Minister, some weeks ago, regarding the shared prosperity fund and the First Minister gave a fairly positive answer to that. But in designing a new scheme, can you give us some information on how that new scheme will address areas that haven't previously been able to secure finance via the EU structural funds?
Weinidog, gofynnais gwestiwn i'ch cyd-Aelod, y Prif Weinidog, rai wythnosau'n ôl ynglŷn â'r gronfa ffyniant gyffredin, a rhoddodd y Prif Weinidog ateb eithaf cadarnhaol i mi. Ond wrth lunio cynllun newydd, a allwch roi rhywfaint o wybodaeth i ni ynglŷn â sut y bydd y cynllun newydd hwnnw'n mynd i'r afael â meysydd nad ydynt wedi llwyddo, yn y gorffennol, i sicrhau cyllid drwy gronfeydd strwythurol yr UE?
Well, the Member will know that the EU structural funds are designed to deal with income inequalities and so forth in particular parts of Wales that qualify for the expenditure of those funds. In designing funds that replace those, it's open to the Welsh Government to cast the net more widely geographically, within Wales. We've been mindful of that opportunity and have worked, as part of the work that Huw Irranca-Davies's steering group has been working on, well, this has been one of the issues. We are keen to make sure that there is an opportunity for all communities in different parts of Wales to benefit from those funds, and the priorities that we have set for regional funding are around healthy and fairer communities, income inequalities, productive businesses and zero carbon Wales, which are issues that all parts of Wales would, I think, regard as priorities, and indeed opportunities to benefit from subsequent funding. I hope that the UK Government will take the steps that we call on them to make, so that the work that we have been doing with stakeholders across Wales—and I thank those stakeholders for their work—is able to be put into practice in a way that can benefit all parts of Wales.
Wel, bydd yr Aelod yn gwybod bod cronfeydd strwythurol yr UE wedi'u cynllunio i ymdrin ag anghydraddoldebau incwm ac yn y blaen mewn rhannau penodol o Gymru sy'n gymwys ar gyfer gwario'r arian hwnnw. Wrth gynllunio cronfeydd yn lle'r rheini, mater i Lywodraeth Cymru yw bwrw'r rhwyd yn ehangach yn ddaearyddol yng Nghymru. Rydym wedi ystyried y cyfle hwnnw ac wedi gweithio, fel rhan o'r gwaith y bu grŵp llywio Huw Irranca-Davies yn gweithio arno, wel, mae hyn wedi bod yn un o'r materion sy'n codi. Rydym yn awyddus i sicrhau bod cyfle i bob cymuned mewn gwahanol rannau o Gymru fanteisio ar y cronfeydd hynny, ac mae'r blaenoriaethau rydym wedi'u pennu ar gyfer ariannu rhanbarthol yn ymwneud â chymunedau iach a thecach, anghydraddoldebau incwm, busnesau cynhyrchiol a Chymru ddi-garbon, sy'n faterion y byddai pob rhan o Gymru, rwy'n credu, yn eu hystyried yn flaenoriaethau, ac yn wir, yn gyfleoedd i elwa o gyllid dilynol. Gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn cymryd y camau rydym yn galw arnynt i'w gwneud, er mwyn sicrhau y gellir rhoi'r gwaith y buom yn ei wneud gyda rhanddeiliaid ledled Cymru—a diolch i'r rhanddeiliaid hynny am eu gwaith—ar y gweill mewn ffordd a all fod o fudd i bob rhan o Gymru.
Mae yna sawl elfen i'r hyn rydym ni angen sicrwydd ynglŷn â fo o ran dyfodol yr arian a ddaw i gymryd lle arian cymorth strwythurol Ewropeaidd. Mae'r swm arian a ddaw yn y blynyddoedd nesaf yn un mater, ac mewn ffordd, hwnna ydy'r peth hawdd i Lywodraeth Prydain ei wneud: wrth gwrs byddan nhw eisiau trio cael eu gweld yn rhoi yr un fath o arian ag sydd wedi bod yn ddiweddar ar gyfer y cyfnod sydd i ddod rŵan. Ond, wrth gwrs, mae'r cwestiwn yma o sut mae'r arian yn cael ei reoli. Dydw i ddim yn cytuno efo popeth sydd wedi cael ei wneud efo gwariant arian Ewropeaidd yng Nghymru; mae yna benderfyniadau gwariant dwi ddim yn cyd-fynd â nhw. Ond lle mae'r arian wedi cael impact go iawn, mae hynny wedi cael ei arwain mewn difrif gan y ffaith bod penderfyniadau yn cael eu gwneud yma yng Nghymru gan bobl sydd yn deall y cyd-destun Cymreig. Ydych chi fel Gweinidog yn cytuno efo fi mai dyna ydy'r peryg mawr rŵan, nad oes gan Lywodraeth Prydain y capasiti na'r ddealltwriaeth i benderfynu sut i wario arian yn synhwyrol yng Nghymru, ac mai cadw rheolaeth ar le i fuddsoddi arian er mwyn sicrhau tegwch i'r economi Gymreig sydd yn bwysig rŵan, llawn cyn bwysiced bron iawn â'r swm ei hun?
There are a number of elements that we're needing reassurance about regarding the future of the funding that's going to take the place of structural funds. The sum of money that’s going to come in the next few years is one issue and, in one way, that’s one of the easy things for the UK Government to do: they'll want to be seen to be giving the same amount of money for the period that’s to come. But, of course, there’s this question about how the money is controlled. I don't agree with everything that’s been done with the spending of European money in Wales; there have been spending decisions that I don't agree with. But where the funding has had a real impact, that has been led by the fact that decisions are being made here in Wales by people who understand the Welsh context. Do you, as a Minister, agree with me that that is the great risk now, that the UK Government doesn't have the capacity or the understanding to decide how to spend money sensibly in Wales, and that keeping control on where to invest funding in order to ensure fairness to the Welsh economy is important now—as important, really, as the sum itself?
Wel, mae'r cwestiwn hwnnw o gapasiti a dealltwriaeth yn bwysig, ac mae'r cwestiwn hefyd o bwerau cyfansoddiadol yn dod i'r cwestiwn hwnnw hefyd. Mae hynny yn anorfod yn digwydd yn sgil y ffaith bod y penderfyniadau hynny wedi cael eu gwneud yma yng Nghymru gan Lywodraeth Cymru am ddau ddegawd, ac ychydig yn fwy na hynny. Ac, felly, rwy'n cytuno â phwynt yr Aelod, hynny yw, bod yn rhaid cael eglurder a chytundeb i'r egwyddor sylfaenol honno o safbwynt cyfansoddiadol, ond hefyd—ac rwy'n credu bod hyn ynghlwm yng nghwestiwn yr Aelod—o safbwynt ymarferol, hynny yw, y gallu i wario'r arian hwnnw mewn ffordd sydd yn cael impact ac yn gallu gweithio ar y cyd â ffynonellau eraill sydd ar gael i Lywodraeth Cymru a chyrff eraill yng Nghymru. Ac rwy'n credu hefyd fod yr elfen yn bwysig bod cyfle i ni yma i wneud penderfyniadau ar lefel rhanbarthol y tu fewn i Gymru hefyd, ynghyd â gwneud hynny ar draws Cymru fel cenedl.
Well, that question of capacity and understanding is very important, and the question of constitutional powers is also relevant to this. That inevitably is the case given the fact that those decisions have been made here in Wales by the Welsh Government over the past two decades, and slightly longer than that, indeed. So I agree with the point that the Member makes, that we do need clarity and agreement on that fundamental principle from a constitutional perspective, but also—and I think this is implicit in the Member’s question—from a practical point of view, that is, the ability to spend that money in a way that does have an impact and can work with other funding sources available to the Welsh Government and other organisations in Wales. And I also think that it’s important that there is an opportunity for us here to make decisions at a regional level within Wales, as well as doing that at a national level.
David Melding.
David Melding.
No, sorry.
Na, mae'n ddrwg gennyf.
David Rees.
David Rees.
Diolch, Llywydd. Minister, as has been clearly said, we haven't got a clue what the shared prosperity fund is going to be doing yet, but what we want to be able to ensure is that the money we would have received from European funding is matched by the money that comes from the shared prosperity fund to Wales, and allows the Welsh Government to make decisions on what best suits Wales. You've had discussions with the Secretary of State for Wales. The previous Secretary of State indicated that he was going to have a consultation process. Do we know if that consultation process is going to go ahead? What are they doing? When will we have a definitive statement from the UK Government as to what the shared prosperity fund will be; how we will be able to access it? Will there be any controls placed upon it to look at what they want it spent on, or will we have freedom? It's important we continue to have this detail, because without the detail, we're still talking about fresh air; we haven't got a clue what's happening.
Diolch, Lywydd. Weinidog, fel y dywedwyd yn glir, nid oes gennym syniad beth fydd y gronfa ffyniant gyffredin yn ei wneud eto, ond rydym eisiau gallu sicrhau y byddai'r arian a ddaw o'r gronfa ffyniant gyffredin i Gymru yn cymryd lle'r arian y byddem wedi'i gael o gyllid Ewropeaidd, ac y bydd yn caniatáu i Lywodraeth Cymru benderfynu ar yr hyn sydd orau i Gymru. Rydych wedi cael trafodaethau gydag Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Dywedodd yr Ysgrifennydd Gwladol blaenorol ei fod yn bwriadu cynnal proses ymgynghori. A ydym yn gwybod a yw'r broses ymgynghori honno'n mynd i ddigwydd? Beth y maent yn ei wneud? Pryd y cawn ddatganiad pendant gan Lywodraeth y DU ynglŷn â beth fydd y gronfa ffyniant gyffredin; sut y gallwn gael mynediad ati? A fydd unrhyw fesurau rheoli'n cael eu gosod i edrych ar beth y maent eisiau ei wario, neu a fydd gennym ryddid? Mae'n bwysig ein bod yn parhau i gael y manylion hyn, oherwydd heb y manylion, rydym yn dal i siarad am ddim byd; nid oes gennym syniad beth sy'n digwydd.
I share the frustration of the Member. We do welcome the broad, admittedly, but positive commitments from the UK Government to work with us in a consensual way in relation to this. But we do need that to move into practical implementation, and it's absolutely vital that the UK Government now shares with us the detail of what it proposes. We have been working up—and I've been open about this with the UK Government—we've been working up in detail what we think are well-designed proposals for consultation, as it were, but it is important now for the UK Government to come forward with a very simple commitment, I think, that the funds currently available to Wales through those funds can be deployed in Wales, and that all of them are subject to the existing powers the Welsh Government has on behalf of the people of Wales, and that they form, effectively, an adjustment to the block grant, so that those can be deployed effectively on behalf of people in Wales. But I share the frustration of the Member: we don't yet have the detail and the thinking that we should have at this point, and I hope that will be remedied sooner rather than later.
Rwy'n rhannu rhwystredigaeth yr Aelod. Rydym yn croesawu'r ymrwymiadau bras, rhaid cyfaddef, ond cadarnhaol gan Lywodraeth y DU i gydweithio â ni mewn modd cydsyniol mewn perthynas â hyn. Ond mae angen inni symud ymlaen i weithredu'n ymarferol, ac mae'n gwbl hanfodol fod Llywodraeth y DU yn awr yn rhannu manylion yr hyn y mae'n ei gynnig gyda ni. Rydym wedi bod yn gweithio—ac rwyf wedi bod yn agored ynglŷn â hyn gyda Llywodraeth y DU—rydym wedi bod yn gweithio'n fanwl ar gynigion y credwn eu bod wedi'u cynllunio'n dda ar gyfer ymgynghori, fel petai, ond mae'n bwysig yn awr fod Llywodraeth y DU yn cyflwyno ymrwymiad syml, rwy'n credu, y gellir defnyddio'r arian sydd ar gael i Gymru ar hyn o bryd drwy'r cronfeydd hynny yng Nghymru, a bod pob un ohonynt yn ddarostyngedig i'r pwerau presennol sydd gan Lywodraeth Cymru ar ran pobl Cymru, a'u bod, i bob pwrpas, yn ffurfio addasiad i'r grant bloc, fel y gellir eu defnyddio'n effeithiol ar ran pobl Cymru. Ond rwy'n rhannu rhwystredigaeth yr Aelod: nid ydym wedi cael y manylion a'r wybodaeth y dylem fod wedi'u cael ar y pwynt hwn, ac rwy'n gobeithio y caiff hynny ei unioni yn hwyr yn hytrach na'n hwyrach.
2. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael ynghylch nifer y dinasyddion Ewropeaidd sydd wedi cofrestru i aros yng Nghymru ar ôl i'r DU ymadael â'r UE? OAQ54966
2. What discussions has the Welsh Government had about the number of European citizens who have registered to remain in Wales once the UK leaves the EU? OAQ54966
I have regular discussions with the UK Government, and with Welsh stakeholders, about the number of EU citizens who have applied for the EU settlement scheme in Wales, as do my officials. We as a Government have put in place a broad range of services to support EU nationals with their application, and continue to press the UK Government to provide further support to EU citizens here in Wales.
Byddaf yn cael trafodaethau rheolaidd, fel y bydd fy swyddogion, gyda Llywodraeth y DU, a chyda rhanddeiliaid o Gymru, ynghylch nifer y dinasyddion UE sydd wedi gwneud cais am y cynllun preswylio'n sefydlog yng Nghymru. Rydym ni fel Llywodraeth wedi rhoi ystod eang o wasanaethau ar waith i gefnogi gwladolion yr UE gyda'u ceisiadau, ac rydym yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i roi cymorth pellach i ddinasyddion yr UE yma yng Nghymru.
The report published this week by the3million organisation really encapsulates the anxiety, the anger, and the sense of being unwanted that all the people surveyed were feeling, even when they had already got settled status. It was disturbing to read, in the light of the Windrush scandal, that women, the self-employed, the unemployed, pensioners, students, and those out of work for medical reasons were all more likely to be asked for additional information. And many of these people have only received pre-settled status. In light of the anxiety expressed by all the respondents, and the sense that cut-and-paste phrases of friendship and protecting the rights of European citizens are encapsulated in the responses, it's really important that, instead of banging the bong on 31 January in a sense of triumphalism, we reach out with that hand of friendship to all the people who've lived in this country for many, many years. So, I just wondered what assurance the Welsh Government can give to people, based on your conversations with the UK Government, that families won't be split up in the long term, and that the settled status isn't anything more than just an exercise, and then attempting to get rid of people who are inconvenient.
Mae'r adroddiad a gyhoeddwyd yr wythnos hon gan sefydliad the3million yn crynhoi'r pryder, y dicter a'r teimlad fod neb eu heisiau roedd yr holl bobl a holwyd yn ei deimlo, hyd yn oed pan oedd ganddynt statws preswylydd sefydlog eisoes. Roedd yn ddigalon darllen, yng ngoleuni sgandal Windrush, fod menywod, pobl hunangyflogedig, y di-waith, pensiynwyr, myfyrwyr, a'r rheini nad oeddent yn gweithio am resymau meddygol i gyd yn fwy tebygol o gael eu holi am wybodaeth ychwanegol. A statws preswylydd cyn-sefydlog yn unig y mae llawer o'r bobl hyn wedi'i gael. Yng ngoleuni'r pryder a fynegwyd gan yr holl ymatebwyr, a'r ymdeimlad fod ymadroddion torri a gludo am gyfeillgarwch a diogelu hawliau dinasyddion Ewropeaidd wedi'u cynnwys yn yr ymatebion, yn lle taro'r bong ar 31 Ionawr gydag ymdeimlad o orchest, mae'n bwysig iawn ein bod yn estyn llaw cyfeillgarwch i'r holl bobl sydd wedi byw yn y wlad hon ers blynyddoedd lawer. Felly, roeddwn yn meddwl tybed pa sicrwydd y gall Llywodraeth Cymru ei roi i bobl, ar sail eich sgyrsiau â Llywodraeth y DU, na fydd teuluoedd yn cael eu rhannu yn y tymor hir, ac bod statws preswylydd sefydlog yn fwy na dim ond ymarfer, cyn ceisio cael gwared ar bobl sy'n anghyfleus.
I thank the Member for highlighting that very serious concern that a number of people have, and that I've had expressed to me directly as well—more or less in the terms in which the Member described them today. We have between 70,000 and 80,000 citizens living in Wales who were born in other parts of the EU, outside the UK, and we want them to stay in Wales and to continue making the full contribution that they do to our society and to our economy. I recognise entirely the point that she makes about the anxiety that many people feel in relation, in particular, to the question of being awarded only pre-settled status. I think, across the UK, the number of applications that result in that is currently running at around 44 per cent, which is pretty extraordinary really. I raised that point in terms, actually, with the UK Government, when I met with Ministers the week before last, and I was told that, effectively, pre-settled status becomes automatically settled status over time, which isn't in fact the case, as we know. And I've written to them to set the record straight, and to make the point that we need to do more to tackle this issue of concern.
As a Government, we have committed around, I think, £2 million to date, more or less, in seeking to communicate with people who should be taking steps to seek settled status in Wales. We've done that through—. We've recently had a new online campaign, but there's a large cohort of people for whom that won't be their main channel of communication. So we've been working with Settled and others to advertise, as it were, the availability of the scheme, and the various range of support that the Welsh Government, and other organisations, are making available, and seeking to target those in places like shops and cafes and churches, where EU citizens might be able to access that information in ways other than online. So we are seeking to find different channels to communicate with people, whilst at the same time I meet pretty regularly with Home Office officials, and take each opportunity to highlight some of the practical points that the Member makes in her question that are causing concern to so many people in Wales.
Diolch i'r Aelod am dynnu sylw at y pryder difrifol iawn sydd gan nifer o bobl, ac mae pobl wedi'i fynegi wrthyf yn uniongyrchol hefyd—fwy neu lai yn yr un ffordd ag y cawsant eu disgrifio gan yr Aelod heddiw. Mae gennym rhwng 70,000 ac 80,000 o ddinasyddion yn byw yng Nghymru a gafodd eu geni mewn rhannau eraill o'r UE, y tu allan i'r DU, ac rydym eisiau iddynt aros yng Nghymru a pharhau i wneud y cyfraniad llawn a wnânt i'n cymdeithas ac i'n heconomi. Rwy'n llwyr gydnabod y pwynt y mae'n ei wneud am y pryder y mae llawer o bobl yn ei deimlo, yn enwedig mewn perthynas â'r cwestiwn o gael statws preswylydd cyn-sefydlog yn unig. Rwy'n credu bod nifer y ceisiadau sy'n arwain at hynny ledled y DU oddeutu 44 y cant ar hyn o bryd, sy'n eithaf rhyfeddol mewn gwirionedd. Codais y pwynt hwnnw gyda Llywodraeth y DU, pan gyfarfûm â Gweinidogion yr wythnos cyn y ddiwethaf, a dywedwyd wrthyf fod statws preswylydd cyn-sefydlog yn troi'n statws preswylydd sefydlog yn awtomatig dros amser i bob pwrpas, ac nid yw hynny o reidrwydd yn wir, fel y gwyddom. Ac rwyf wedi ysgrifennu atynt i nodi hyn, ac i wneud y pwynt fod angen inni wneud mwy i fynd i'r afael â'r mater pryder hwn.
Fel Llywodraeth, rwy'n credu ein bod wedi ymrwymo oddeutu £2 filiwn hyd yma, fwy neu lai, ar gyfer ceisio cyfathrebu â phobl a ddylai fod yn cymryd camau i geisio statws preswylwyr sefydlog yng Nghymru. Rydym wedi gwneud hynny drwy—. Rydym wedi cael ymgyrch ar-lein newydd yn ddiweddar, ond ceir carfan fawr o bobl na fyddai'r rhyngrwyd yn brif gyfrwng cyfathrebu iddynt. Felly rydym wedi bod yn gweithio gyda Settled ac eraill i hysbysebu, fel petai, argaeledd y cynllun, a'r ystod amrywiol o gymorth y mae Llywodraeth Cymru, a sefydliadau eraill, yn ei ddarparu, a cheisio targedu pobl mewn lleoedd fel siopau a chaffis ac eglwysi, lle gallai dinasyddion yr UE gael gafael ar y wybodaeth honno mewn ffyrdd eraill heblaw ar-lein. Felly rydym yn ceisio dod o hyd i wahanol ffyrdd o gyfathrebu â phobl, ac ar yr un pryd byddaf yn cyfarfod yn eithaf rheolaidd â swyddogion y Swyddfa Gartref, ac yn manteisio ar bob cyfle i dynnu sylw at rai o'r pwyntiau ymarferol y mae'r Aelod yn eu gwneud yn ei chwestiwn sy'n peri pryder i gynifer o bobl yng Nghymru.
Minister, I think you've mainly answered my question just now in your answer to Jenny Rathbone. What plans does your Government have to work with the Westminster Government regarding the handling of the settled status of EU citizens, and what extra roles do you envisage for the Welsh Government, apart from what you're doing now?
Weinidog, rwy'n credu eich bod wedi ateb fy nghwestiwn i raddau yn eich ateb i Jenny Rathbone. Pa gynlluniau sydd gan eich Llywodraeth i weithio gyda Llywodraeth San Steffan mewn perthynas â statws preswylydd sefydlog dinasyddion yr UE, a pha rolau ychwanegol rydych yn eu rhagweld ar gyfer Llywodraeth Cymru, ar wahân i'r hyn rydych yn ei wneud yn awr?
We will continue with the work we have been doing. We've been funding various advice services and a communication campaign. We've also been pressing the UK Government in relation to the availability of digital scanning centres in Wales. The Member may be aware that, at the start, there was only one. We're looking at about seven, I think, at the moment, and are also pressing for an expansion of the assisted digital centre provision, which enables those EU citizens who need extra support to make the application. There are now, I think, 26 of those in Wales, and we've been pressing very hard over the period of time to ensure that those numbers increase, and with some success.
For most people, getting that extra support won't be necessary, but there'll be a significant cohort who do need that extra help in order to be able to register. But there are some design flaws in the scheme itself, which we are also pressing with the UK Government. One issue, which Members will be, I think, aware of, is the lack of a physical manifestation or document that encapsulates the settled status. Whilst most of us probably would be comfortable with having an online acknowledgement of that, which we can share with organisations and bodies and agencies if we wish, again, there will be a lot of people who will feel much more secure in having a piece of paper or a physical badge of that, and so, we've been pressing in relation to that point as well.
Byddwn yn parhau â'r gwaith rydym wedi bod yn ei wneud. Rydym wedi bod yn ariannu gwahanol wasanaethau cynghori yn ogystal ag ymgyrch gyfathrebu. Rydym wedi bod yn pwyso ar Lywodraeth y DU hefyd mewn perthynas ag argaeledd canolfannau sganio digidol yng Nghymru. Efallai fod yr Aelod yn ymwybodol mai dim ond un oedd yna ar y dechrau. Rydym yn edrych ar oddeutu saith, rwy'n credu, ar hyn o bryd, ac yn pwyso hefyd am ehangu darpariaeth y ganolfan cymorth technoleg ddigidol, sy'n galluogi dinasyddion yr UE sydd angen cymorth ychwanegol i wneud y cais. Credaf fod 26 o'r rheini yng Nghymru bellach, ac rydym wedi bod yn pwyso'n galed iawn dros y cyfnod i sicrhau bod y niferoedd hynny'n cynyddu, a chyda pheth llwyddiant.
I'r rhan fwyaf o bobl, ni fydd angen cael y cymorth ychwanegol hwnnw, ond bydd carfan sylweddol a fydd angen yr help ychwanegol er mwyn gallu cofrestru. Ond mae rhai diffygion dylunio yn y cynllun ei hun, ac rydym hefyd yn pwyso ar Lywodraeth y DU mewn perthynas â hynny. Un mater y bydd yr Aelodau'n ymwybodol ohono, rwy'n credu, yw diffyg ardystiad neu ddogfen ffisegol sy'n arddangos y statws preswylydd sefydlog. Er y byddai'r rhan fwyaf ohonom yn fodlon cael cydnabyddiaeth ar-lein o hynny, mae'n debyg, rhywbeth y gallwn ei rannu â sefydliadau, cyrff ac asiantaethau os dymunwn, unwaith eto, bydd llawer o bobl yn teimlo'n llawer mwy diogel o gael darn o bapur neu fathodyn ffisegol, ac felly, rydym wedi bod yn pwyso i'r perwyl hwnnw hefyd.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Dai Lloyd.
Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Dai Lloyd.
Diolch, Llywydd. Whilst the new Welsh Secretary, Simon Hart, last week stated that the UK shared prosperity fund, about which we've heard a fair amount already would not, I quote,
'drive a coach and horses through the devolution settlement',
he has, unfortunately, not given a firm assurance as to whether the Welsh Government would control this new fund. Any loss of control over European funding, of course, would be a power grab. This week, local government leaders in Wales have also expressed concern about the uncertainty around the level of funding within the fund, given its importance in terms of regeneration plans in many parts of Wales. So, can I ask: have you spoken to the Welsh Secretary since last week? What is your latest understanding of the UK Government's proposal, and will you give a commitment to ensure that the voice of local government leaders in Wales is heard?
Diolch, Lywydd. Er bod Ysgrifennydd Gwladol newydd Cymru, Simon Hart, wedi dweud yr wythnos diwethaf na fyddai cronfa ffyniant gyffredin y DU y clywsom gryn dipyn amdani eisoes, ac rwy'n dyfynnu,
yn gyrru ceffyl a throl drwy'r setliad datganoli,
yn anffodus, nid yw wedi rhoi sicrwydd pendant mai Llywodraeth Cymru fyddai'n rheoli'r gronfa newydd hon. Byddai unrhyw golli rheolaeth ar gyllid Ewropeaidd, wrth gwrs, yn gipio pŵer. Yr wythnos hon, mae arweinwyr llywodraeth leol yng Nghymru hefyd wedi mynegi pryder ynglŷn â'r ansicrwydd ynghylch lefel y cyllid yn y gronfa, o ystyried ei bwysigrwydd mewn perthynas â chynlluniau adfywio mewn sawl rhan o Gymru. Felly, a gaf fi ofyn: a ydych wedi siarad ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru ers yr wythnos diwethaf? Beth yw eich dealltwriaeth ddiweddaraf o gynnig Llywodraeth y DU, ac a wnewch chi roi ymrwymiad i sicrhau bod llais arweinwyr llywodraeth leol yng Nghymru yn cael ei glywed?
I thank Dai Lloyd for that question and I welcome him to his new role. I have spoken briefly with the Secretary of State in relation to another matter in the context of a larger meeting, but not specifically about that point. We still await, as I mentioned in my earlier question, details in relation to the acknowledgment, effectively, that those funds are the subject of devolved powers. It's a very simple point to agree and to acknowledge. The point simply is that the equivalent sums currently received through Wales should be passed on to the Welsh Government by way of an adjustment to the block grant and at the full disposal of the Welsh Government to be able to deploy those funds in the way the Member's question implies, with other partners in Wales—so, with local government, which is itself a significant investor in the jobs and infrastructure that benefit from that sort of investment. And that is the opportunity, certainly important from a devolution point of view, but it's also important from the point of view of being able to integrate that investment with other investments that the Welsh Government makes.
Diolch i Dai Lloyd am y cwestiwn hwnnw ac rwy'n ei groesawu i'w rôl newydd. Rwyf wedi siarad yn fyr â'r Ysgrifennydd Gwladol mewn perthynas â mater arall yng nghyd-destun cyfarfod mwy, ond nid yw'n ymwneud yn benodol â'r pwynt hwnnw. Rydym yn dal i ddisgwyl, fel y crybwyllais yn fy nghwestiwn cynharach, am fanylion mewn perthynas â chydnabyddiaeth, i bob pwrpas, fod y cronfeydd hynny'n ddarostyngedig i bwerau datganoledig. Mae'n bwynt syml iawn i gytuno arno ac i'w gydnabod. Y pwynt yn syml yw y dylai'r symiau cyfatebol sy'n dod i Gymru ar hyn o bryd gael eu trosglwyddo i Lywodraeth Cymru drwy addasiad i'r grant bloc ac i Lywodraeth Cymru allu defnyddio'r cronfeydd hynny'n llawn yn y ffordd y mae cwestiwn yr Aelod yn ei awgrymu, gyda phartneriaid eraill yng Nghymru—felly, gyda llywodraeth leol, sydd ei hun yn fuddsoddwr sylweddol yn y swyddi a'r seilwaith sy'n elwa o'r math hwnnw o fuddsoddiad. A dyna'r cyfle, sy'n sicr yn bwysig o safbwynt datganoli, ond mae hefyd yn bwysig o ran gallu integreiddio'r buddsoddiad hwnnw gyda buddsoddiadau eraill y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud.
Can I thank the Minister for his welcome to my new role? Plainly, I won't be as dazzling as my colleague Delyth Jewell in the role, but I hope to muddle through in my usual understated sort of way anyway. [Laughter.]
In your written statement yesterday, you noted that you're due to host the next Joint Ministerial Committee (EU Negotiations) meeting later this month in Cardiff, and that your hope was for that meeting to focus on finalising proposals, including reaching a firm conclusion on the role of the devolved Governments in future EU negotiations. So, have you had any signs from the UK Government that they are prepared to listen to or accept any of your suggestions to ensure that the Welsh Government has some sort of seat at the table, if not the whole table itself, or any other article of furniture?
A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am fy nghroesawu i fy rôl newydd? Yn amlwg, ni fyddaf mor wefreiddiol â fy nghyd-Aelod, Delyth Jewell, yn y swydd, ond rwy'n gobeithio straffaglu drwyddi beth bynnag yn fy ffordd dawel fy hun. [Chwerthin.]
Yn eich datganiad ysgrifenedig ddoe, fe nodoch eich bod yn cynnal cyfarfod negodiadau nesaf Cydbwyllgor y Gweinidogion (Negodiadau'r UE) yng Nghaerdydd yn ddiweddarach y mis hwn, a'ch bod yn gobeithio y byddai'r cyfarfod hwnnw'n canolbwyntio ar gwblhau cynigion terfynol, gan gynnwys cadarnhau rôl y Llywodraethau datganoledig yn negodiadau'r UE yn y dyfodol. Felly, a ydych wedi cael unrhyw arwyddion gan Lywodraeth y DU eu bod yn barod i wrando neu dderbyn unrhyw rai o'ch awgrymiadau er mwyn sicrhau bod gan Lywodraeth Cymru ryw fath o sedd wrth y bwrdd, os nad y bwrdd cyfan ei hun, neu unrhyw fath arall o ddodrefnyn?
I'm going to resist the temptation to extend that particular metaphor. But I think what I will say to the Member is, yes, it is the case that I'll be hosting the JMC(EN) here in Cardiff next week. At the last JMC(EN), I took the opportunity, as I have, and as other Ministers have, over many, many months, of making clear our position about what we think is the appropriate role for the Welsh Government in the context of the negotiations that will follow in the months ahead. So, I think it is absolutely the case the UK Government can be in no doubt of what our, I think, very reasonable expectations are of our role, i.e. that the UK Government should not advance a negotiating position that relates to a devolved competence other than having normally sought to agree that position with a devolved Government in advance. I think that is a practical way forward. It gives confidence to our negotiating partners overseas that the UK Government is able to deliver on the commitments it makes in those negotiations and, of course, importantly, it recognises the role of the Welsh Government and the devolution competence and settlement.
With regard to what I expect from the next JMC(EN), I hope that that will be an opportunity for the UK Government to respond substantively to those proposals and bring forward its own proposals for involving us in the months ahead. At the last JMC(EN), the indications in the discussion were that they were planning to do that and had heard, certainly to some extent, what we have been advocating for for many months. I hope very much they will take on board fully what we and the other devolved Governments have been pressing for now for a very long time.
Rwyf am ymwrthod â'r demtasiwn i ymestyn y trosiad penodol hwnnw. Ond rwy'n credu mai'r hyn rwyf am ei ddweud wrth yr Aelod yw, ydy, mae'n wir y byddaf yn cynnal cyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE) yma yng Nghaerdydd yr wythnos nesaf. Yng nghyfarfod diwethaf y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE), manteisiais ar y cyfle, fel y gwneuthum, ac fel y mae Gweinidogion eraill wedi'i wneud, dros fisoedd lawer i egluro ein safbwynt ynghylch beth yw'r rôl briodol i Lywodraeth Cymru yn ein barn ni yng nghyd-destun y negodiadau a fydd yn dilyn dros y misoedd sydd i ddod. Felly, credaf ei bod yn hollbwysig na all fod gan Lywodraeth y DU unrhyw amheuaeth beth yw ein disgwyliadau rhesymol iawn, rwy'n credu, o'n rôl, h.y. ni ddylai Llywodraeth y DU gynnig safbwynt negodi sy'n ymwneud â chymhwysedd datganoledig heb ei bod fel arfer wedi ceisio cytuno ar y safbwynt hwnnw gyda Llywodraeth ddatganoledig ymlaen llaw. Credaf fod honno'n ffordd ymarferol ymlaen. Mae'n rhoi hyder i'n partneriaid negodi dramor fod Llywodraeth y DU yn gallu cyflawni'r ymrwymiadau a wna yn y negodiadau hynny ac wrth gwrs, yn bwysig, ei bod yn cydnabod rôl Llywodraeth Cymru a'r cymhwysedd a'r setliad datganoli.
O ran yr hyn rwy'n ei ddisgwyl o gyfarfod nesaf y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE), rwy'n gobeithio y bydd yn gyfle i Lywodraeth y DU gynnig ymateb o sylwedd i'r cynigion hynny a chyflwyno ei chynigion ei hun ar gyfer ein cynnwys yn y misoedd sydd i ddod. Yng nghyfarfod diwethaf y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE), yr arwyddion yn y drafodaeth oedd eu bod yn bwriadu gwneud hynny a'u bod wedi clywed, i ryw raddau yn sicr, yr hyn y buom yn galw amdano ers misoedd lawer. Rwy'n gobeithio'n fawr y byddant yn rhoi sylw llawn i'r hyn rydym ni a'r Llywodraethau datganoledig eraill wedi bod yn pwyso amdano ers amser maith bellach.
Minister, in pushing ahead with clause 21 of the EU withdrawal Bill and in ignoring the Sewel convention, the UK Government is showing exactly what it really thinks of devolved legislatures in the United Kingdom. Coupled with the fact that the Conservative Party does not enjoy a majority in Scotland, Wales or Northern Ireland, do you not share my concerns that this UK Government only speaks for one nation within the United Kingdom, and what do you think that this means for the future of the union?
Weinidog, drwy fwrw ymlaen â chymal 21 o'r Bil ymadael â'r UE ac anwybyddu confensiwn Sewel, mae Llywodraeth y DU yn dangos yn union beth y mae'n ei feddwl mewn gwirionedd o ddeddfwrfeydd datganoledig yn y Deyrnas Unedig. Ynghyd â'r ffaith nad oes gan y Blaid Geidwadol fwyafrif yng Nghymru, yr Alban na Gogledd Iwerddon, onid ydych yn rhannu fy mhryderon fod Llywodraeth y DU yn siarad ar ran un genedl yn unig o fewn y Deyrnas Unedig, a beth y mae hyn yn ei olygu, yn eich barn chi, i ddyfodol yr undeb?
Well, I think yesterday was an important constitutional moment because all three devolved legislatures have now expressed their clear opinion in relation to the withdrawal agreement Bill. The debate that we had in this Chamber yesterday I felt set out very clearly the case for defending the constitutional rights of this establishment and the Welsh Government, and those of us who voted against the LCM yesterday did so for that reason. And I'm very pleased that the Assembly of the Senedd was so clear in its view. I think the UK Government should take note of that and should not proceed in the teeth of that opposition.
The Sewel convention provides, of course, that there were circumstances that may be not normal, and I'll take some comfort from the words in the Secretary of State's letter of Monday of this week that he would regard the circumstances as 'specific'. But I think it's undoubtedly the case that the Sewel convention is an important convention that, as currently designed, is not exactly fit for purpose. It provides too much discretion to the UK Government; it doesn't provide a sufficiently clear understanding of when it applies and when it should not apply. I think there's a case for going further than the convention to make it clear that the UK Parliament should never legislate when a consent has been withheld in relation to a devolved matter.
What I will say about the future of the union, and I've said it before—I think there are choices that lie ahead in the coming months, and the nature of those choices will affect the capacity of the union to survive. I very much hope that the Prime Minister will follow the direction of travel that we as a Government outlined in our publication earlier this week, because I fear that if we head down the road of a very hard Brexit, a very, very minimalist free trade agreement, the pressures that currently exist on the union will just be exacerbated.
Wel, rwy'n credu bod ddoe yn foment gyfansoddiadol bwysig oherwydd mae pob un o'r tair deddfwrfa ddatganoledig bellach wedi mynegi eu barn glir mewn perthynas â Bil y cytundeb ymadael. Roeddwn yn teimlo bod y ddadl a gawsom yn y Siambr hon ddoe yn nodi'r achos dros amddiffyn hawliau cyfansoddiadol y sefydliad hwn a Llywodraeth Cymru yn glir iawn, ac roedd y rhai ohonom a bleidleisiodd yn erbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ddoe yn gwneud hynny am y rheswm hwnnw. Ac rwy'n falch iawn fod barn Cynulliad y Senedd mor glir. Rwy'n credu y dylai Llywodraeth y DU gymryd sylw o hynny ac na ddylai fwrw ymlaen yn wyneb y gwrthwynebiad hwnnw.
Mae confensiwn Sewel yn nodi, wrth gwrs, ei bod yn bosibl nad oedd yr amgylchiadau yn amgylchiadau arferol, a byddaf yn cael rhywfaint o gysur o'r geiriau yn llythyr yr Ysgrifennydd Gwladol ddydd Llun yr wythnos hon y byddai'n ystyried yr amgylchiadau'n rhai 'penodol'. Ond rwy'n credu ei bod yn sicr yn wir fod confensiwn Sewel yn gonfensiwn pwysig nad yw, fel y mae wedi'i gynllunio ar hyn o bryd, yn gwbl addas at y diben. Mae'n rhoi gormod o ddisgresiwn i Lywodraeth y DU; nid yw'n rhoi dealltwriaeth ddigon clir o ran pryd y mae'n gymwys a phryd na ddylai fod yn gymwys. Rwy'n credu bod achos dros fynd ymhellach na'r confensiwn i'w gwneud yn glir na ddylai Senedd y DU fyth ddeddfu pan fo cydsyniad wedi'i gadw'n ôl mewn perthynas â mater datganoledig.
Yr hyn a ddywedaf am ddyfodol yr undeb, ac rwyf wedi'i ddweud o'r blaen—credaf fod dewisiadau o'n blaenau yn y misoedd sydd i ddod, a bydd natur y dewisiadau hynny'n effeithio ar allu'r undeb i oroesi. Rwy'n mawr obeithio y bydd Prif Weinidog y DU yn dilyn y trywydd y gwnaethom ni fel Llywodraeth ei amlinellu yn ein cyhoeddiad yn gynharach yr wythnos hon, oherwydd os awn ar hyd llwybr Brexit caled iawn, a chytundeb masnach rydd cyfyngedig iawn, rwy'n ofni y bydd y pwysau sydd ar yr undeb ar hyn o bryd yn gwaethygu.
Llefarydd y blaid Dorïaidd, Darren Millar.
Conservative Party spokesperson, Darren Millar.
Diolch yn fawr, Llywydd. Minister, what analysis has the Welsh Government made of the opportunities arising to Wales as a result of Brexit?
Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, pa ddadansoddiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r cyfleoedd sy'n codi yng Nghymru o ganlyniad i Brexit?
Well, the Member opposite will be aware that earlier this week we published our view of the kind of relationship that Wales and the UK should have with the European Union, recognising that the Prime Minister has won a mandate in the recent general election and will begin those negotiations from the perspective of a free trade agreement. Our view is that a free trade agreement, as contemplated in the political declaration, is damaging to Wales, and we are hoping to steer the direction of travel away from that to an area where there are more opportunities for Wales to continue to benefit from that kind of relationship with the European Union.
I think sometimes we are invited to the view that the freedoms that exist, so to speak, to negotiate deals with other countries, as a consequence of the sort of description of the relationship that the Prime Minister has set out in the political declaration, is a huge prize for us. Whilst we will always take the opportunity on behalf of Welsh businesses and exporters to develop new markets, the reality of the situation is that the benefits to the Welsh economy of those deals is marginal compared to the loss of market, if that should happen, to the European Union.
Wel, bydd yr Aelod gyferbyn yn ymwybodol ein bod, yn gynharach yr wythnos hon, wedi cyhoeddi ein barn ar y math o berthynas y dylai Cymru a'r DU ei chael gyda'r Undeb Ewropeaidd, gan gydnabod bod Prif Weinidog y DU wedi ennill mandad yn yr etholiad cyffredinol diweddar ac y bydd yn cychwyn y negodiadau hynny o safbwynt cytundeb masnach rydd. Ein barn ni yw bod cytundeb masnach rydd, fel y'i hystyriwyd yn y datganiad gwleidyddol, yn niweidiol i Gymru, ac rydym yn gobeithio llywio'r cyfeiriad teithio oddi wrth hynny i fan lle ceir mwy o gyfleoedd i Gymru barhau i elwa ar y math hwnnw o berthynas â'r Undeb Ewropeaidd.
Rwy'n meddwl weithiau ein bod yn cael ein gwahodd i feddwl bod y mathau o ryddid sy'n bodoli, fel petai, i negodi cytundebau â gwledydd eraill, o ganlyniad i'r math o ddisgrifiad o'r berthynas y mae Prif Weinidog y DU wedi'i nodi yn y datganiad gwleidyddol, yn wobr enfawr i ni. Er y byddwn bob amser yn manteisio ar y cyfle, ar ran busnesau ac allforwyr Cymru, i ddatblygu marchnadoedd newydd, y gwir amdani yw bod manteision y cytundebau hynny i economi Cymru yn ymylol o'u cymharu â'r farchnad a gollir, pe bai hynny'n digwydd, i'r Undeb Ewropeaidd.
Minister, thank you for your answer, but for me, like the majority of people in Wales and indeed across the whole of the United Kingdom, I'm really looking forward to a week on Friday, at 11 o'clock, when there will be a bell ringing in my house to celebrate the fact that Wales will be leaving the European Union, along with the rest of the United Kingdom. And it will be leaving the European Union in spite of the best efforts of the Welsh Labour Government, of the Liberal Democrats and, indeed, Plaid Cymru, all of whom have been trying to put obstacles in the way of the democratic will of the people being implemented in this country. And as we move on to the next chapter in our nation's story, we see, in the Conservative Party, that Brexit is an opportunity, and it's an opportunity to deliver for Wales in a way that your Government, frankly, hasn't for over 20 years. There are people, businesses and public services that will benefit from the free trade arrangements and deals that we will now have the freedom to strike with different nations and trading blocs around the world. And, of course, we will not just be limited to having deals with the European Union. Like you, I want a decent free trade agreement with the European Union. And, of course, we'll be able to spend our own taxpayers' money on a new and ambitious regional investment scheme that doesn't just favour certain parts of Wales, like west Wales and the Valleys, but also we can focus attention on other areas of deprivation outside of those places.
Now, I think what has been rather disheartening in recent weeks, since the general election—and there appears to be some changing of the commentary coming from the Welsh Government, certainly today, which I welcome. But there has been, really, a rehashing of the same old arguments, I think, and there hasn't been the sort of positive attitude that I think we really need to have here in Wales about how we can engage with Her Majesty's Government, going forward, to make sure that we are at the table with a strong and powerful voice. So, can I ask what assurances can you give us that you and your colleagues in the Welsh Government will now begin to engage positively and not in a hostile way with the UK Government as it seeks to deliver a positive Brexit for the whole of the United Kingdom, including Wales?
Weinidog, diolch am eich ateb, ond i mi, fel y rhan fwyaf o bobl yng Nghymru ac ar draws y Deyrnas Unedig gyfan yn wir, rwy'n edrych ymlaen yn arw at wythnos i ddydd Gwener, am 11 o'r gloch, pan fydd cloch yn canu yn fy nhŷ i ddathlu'r ffaith y bydd Cymru'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, ynghyd â gweddill y Deyrnas Unedig. A bydd yn gadael yr Undeb Ewropeaidd er gwaethaf ymdrechion gorau Llywodraeth Lafur Cymru, y Democratiaid Rhyddfrydol a Phlaid Cymru yn wir, sydd i gyd wedi bod yn ceisio rhwystro ewyllys ddemocrataidd y bobl rhag cael ei gweithredu yn y wlad hon. Ac wrth i ni symud ymlaen at y bennod nesaf yn hanes ein cenedl, yn y Blaid Geidwadol, gwelwn fod Brexit yn gyfle, ac mae'n gyfle i gyflawni dros Gymru mewn ffordd nad yw eich Llywodraeth chi, a bod yn onest, wedi'i wneud ers dros 20 mlynedd. Mae yna bobl, busnesau a gwasanaethau cyhoeddus a fydd yn elwa o'r cytundebau a'r trefniadau masnach rydd y bydd gennym ryddid bellach i'w llunio gyda gwahanol wledydd a blociau masnachu ym mhob cwr o'r byd. Ac wrth gwrs, ni fyddwn yn cael ein cyfyngu i lunio cytundebau â'r Undeb Ewropeaidd yn unig. Fel chithau, rwyf eisiau cytundeb masnach rydd gweddus gyda'r Undeb Ewropeaidd. Ac wrth gwrs, byddwn yn gallu gwario arian ein trethdalwyr ein hunain ar gynllun buddsoddi rhanbarthol newydd ac uchelgeisiol nad yw'n ffafrio rhai rhannau o Gymru yn unig, fel gorllewin Cymru a'r Cymoedd, ond hefyd gallwn ganolbwyntio sylw ar ardaloedd difreintiedig eraill y tu hwnt i'r lleoedd hynny.
Nawr, rwy'n credu mai'r hyn sydd wedi bod braidd yn ddigalon yn ystod yr wythnosau diwethaf, ers yr etholiad cyffredinol—ac mae'n ymddangos bod rhywfaint o newid yn y sylwebaeth sy'n dod gan Lywodraeth Cymru, yn sicr heddiw, ac rwy'n croesawu hynny. Ond mae'r un hen ddadleuon wedi cael eu hailgyflwyno, rwy'n credu, ac nid oes gennym yr agwedd gadarnhaol y credaf yn gryf ein bod ei hangen yma yng Nghymru o ran sut y gallwn ymgysylltu â Llywodraeth ei Mawrhydi, wrth symud ymlaen, i wneud yn siŵr ein bod wrth y bwrdd a bod gennym lais cryf a phwerus. Felly, a gaf fi ofyn pa sicrwydd y gallwch ei roi i ni y byddwch chi a'ch cyd-Aelodau yn Llywodraeth Cymru yn dechrau ymgysylltu'n gadarnhaol yn awr, ac nid mewn ffordd elyniaethus, gyda Llywodraeth y DU wrth iddi geisio sicrhau Brexit cadarnhaol ar gyfer y Deyrnas Unedig gyfan, gan gynnwys Cymru?
Well, it isn't clear to me the extent the Member was paying attention to what we've been saying over the last few weeks in relation to relations with the new UK Government. I'll remind him, since he invites me to do that, in effect. What we have said, as we have always said, is that the UK Government will find us a co-operative Government, seeking to work in the best interests of Wales, but we will not do that where the devolution boundary is not respected. There is a role for the Welsh Government and there is a role for the UK Government, and the relationship will work best and at its most constructive when that boundary is understood and respected in practice.
What I will say is that I'm not entirely sure that I've heard the Welsh Conservatives's argument descend beneath the rhetoric on any of these points of substance. I'm not conscious of any publication by the Welsh Conservative Party setting out its own view of the kind of Brexit that would work in the best interests of Wales. It has, throughout this process, largely simply trotted the party line in Westminster.
What we have had on this side of the Chamber is a set of reasoned proposals and policy documents that take into account specifically the interests of Wales. That has not been matched by any level of thinking on the opposite side of this Chamber, and it's evident to me that the Member doesn't even actually follow his own Government's analysis, which, on their own numbers, tells us that the free trade nirvana that he is describing brings illusory benefits to the economy of Wales.
Wel, nid yw'n glir i mi i ba raddau y bu'r Aelod yn talu sylw i'r hyn rydym wedi bod yn ei ddweud dros yr ychydig wythnosau diwethaf mewn perthynas â chysylltiadau â Llywodraeth newydd y DU. Rwyf am ei atgoffa, gan ei fod yn fy ngwahodd i wneud hynny, i bob pwrpas. Yr hyn rydym wedi'i ddweud, fel rydym wedi'i ddweud erioed, yw y bydd Llywodraeth y DU yn gweld ein bod yn Llywodraeth sy'n cydweithredu, ac yn ceisio gweithio er budd gorau Cymru, ond ni fyddwn yn gwneud hynny lle na chaiff y ffin ddatganoli ei pharchu. Mae rôl i Lywodraeth Cymru ac mae rôl i Lywodraeth y DU, a bydd y berthynas yn gweithio orau ac ar ei mwyaf adeiladol pan gaiff y ffin honno ei deall a'i pharchu'n ymarferol.
Nid wyf yn hollol siŵr fy mod wedi clywed dadl y Ceidwadwyr Cymreig yn mynd y tu hwnt i'r rhethreg ar unrhyw un o'r pwyntiau hyn o sylwedd. Nid wyf yn ymwybodol o unrhyw gyhoeddiad gan Blaid Geidwadol Cymru sy'n nodi ei barn ei hun am y math o Brexit a fyddai'n gweithio er budd gorau Cymru. Drwy gydol y broses hon, nid yw wedi gwneud fawr ddim mwy na dilyn safbwynt y blaid yn San Steffan.
Yr hyn rydym wedi'i gael ar yr ochr hon i'r Siambr yw cyfres o gynigion rhesymegol a dogfennau polisi sy'n ystyried buddiannau Cymru yn benodol. Ni chafwyd lefel gyffelyb o feddwl ar ochr arall y Siambr, ac mae'n amlwg i mi nad yw'r Aelod yn dilyn dadansoddiad ei Lywodraeth ei hun hyd yn oed, sydd, yn ôl eu ffigurau eu hunain, yn dweud wrthym mai manteision dychmygol i economi Cymru a ddaw yn sgil y nirfana masnach rydd y mae'n ei disgrifio.
Actually, what we've seen from the Welsh Labour Government is document after document with prophecies of doom. Of course, your pessimism around Brexit is completely out of proportion with reality. Where we Conservatives, as set out in our manifesto and other documents, see opportunity and long-term prosperity outside the European Union, I'm afraid that you see short-sighted gloom, and all you seem to be doing is trying to stoke fear and scaremongering. It's like you want Wales to fail in order that you can celebrate that your Nostradamus-type prophecies have come true. But we see a future where businesses in Wales will be able to export goods around the world in a competitive way and be competitive in those markets that the EU has currently blocked off.
And, of course, we'll have a fair immigration system—an immigration system that works for the whole of the United Kingdom, which is fair, which will work for businesses and work for Wales, but also one that is fair to people no matter where in the world they come from, whether that's in the EU or outside of the EU. I, for one, am optimistic. I'm excited about the opportunities that Brexit has to bring.
I know that you don't like to talk about those opportunities, and you don't like to talk about those benefits, but will you at least acknowledge that there are some opportunities, particularly from this new immigration system that we will have, which will be a points-based system that is fair to everybody around the world, where people can come and live and work in Wales, where they can bring a benefit to those communities in which they will live and to Wales as a nation?
Mewn gwirionedd, yr hyn rydym wedi'i weld gan Lywodraeth Lafur Cymru yw dogfen ar ôl dogfen yn proffwydo gwae. Wrth gwrs, mae eich pesimistiaeth ynghylch Brexit yn gwbl anghymesur â realiti. Lle rydym ni'r Ceidwadwyr, fel y nodir yn ein maniffesto a'n dogfennau eraill, yn gweld cyfle a ffyniant hirdymor y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, mae arnaf ofn eich bod chi'n gweld anobaith diddychymyg, a'r cyfan rydych chi i'ch gweld yn ei wneud yw ceisio dychryn pobl a chodi bwganod. Mae hi fel pe baech chi eisiau i Gymru fethu er mwyn i chi allu dathlu bod eich proffwydoliaethau Nostradamus wedi dod yn wir. Ond rydym ni'n gweld dyfodol lle gall busnesau yng Nghymru allforio nwyddau o amgylch y byd mewn ffordd gystadleuol a chystadlu yn y marchnadoedd y mae'r UE wedi'u blocio ar hyn o bryd.
Ac wrth gwrs, bydd gennym system fewnfudo deg—system fewnfudo sy'n gweithio i'r Deyrnas Unedig gyfan, un sy'n deg ac a fydd yn gweithio i fusnesau, yn gweithio dros Gymru, ond a fydd hefyd yn deg i bobl ni waeth o ble yn y byd y deuant, boed hynny yn yr UE neu o'r tu allan i'r UE. Yn bersonol, rwy'n obeithiol. Rwy'n llawn cyffro ynglŷn â'r cyfleoedd a ddaw yn sgil Brexit.
Gwn nad ydych yn hoffi siarad am y cyfleoedd hynny, ac nad ydych yn hoffi siarad am y manteision hynny, ond a wnewch chi o leiaf gydnabod bod rhai cyfleoedd, yn enwedig mewn perthynas â'r system fewnfudo newydd hon a fydd gennym, a fydd yn system sy'n seiliedig ar bwyntiau sy'n deg i bawb o bob rhan o'r byd, lle gall pobl ddod i fyw a gweithio yng Nghymru, lle gallant ddod â budd i'r cymunedau y byddant yn byw ynddynt ac i Gymru fel gwlad?
Well, I'm not sure if the Member heard the exchanges to the previous questions about the challenges that EU citizens already living in Wales are facing as a consequence of the migration policies of the UK Government. I suggest that he reads the record of the exchange that we had in relation to that. I would be very interested in his views on an immigration system where the salary levels are completely out of kilter with the needs of the Welsh economy, the skills profile doesn't match in any way the needs of our economy and is designed entirely from the perspective of the south-east of England. [Interruption.] I actually think that there is an opportunity here. I actually think here that, for the UK Government, in redesigning—. We would want to see a very different migration system. We would want to see a system—[Interruption.]—that gives preferential arrangements to the European Union—[Interruption.]—and ties that more closely to employment. But if the Prime Minister is bringing forward changes to that system, there is an opportunity here for him to reflect the needs of the economy in Wales in a way that is absolutely not being done by the current proposals.
Wel, nid wyf yn siŵr a glywodd yr Aelod yr atebion i'r cwestiynau blaenorol am yr heriau y mae dinasyddion yr UE sydd eisoes yn byw yng Nghymru yn eu hwynebu o ganlyniad i bolisïau ymfudo Llywodraeth y DU. Rwy'n awgrymu ei fod yn darllen y cofnod o'r drafodaeth a gawsom ynglŷn â hynny. Byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn clywed ei farn ar system fewnfudo lle mae lefelau'r cyflogau'n gwbl anghydnaws ag anghenion economi Cymru, lle nad yw'r proffil sgiliau'n cyfateb mewn unrhyw ffordd i anghenion ein heconomi a lle mae wedi'i gynllunio yn gyfan gwbl o safbwynt de-ddwyrain Lloegr. [Torri ar draws.] Credaf fod cyfle yma mewn gwirionedd. Credaf yma, i Lywodraeth y DU, wrth ailgynllunio—. Byddem eisiau gweld system ymfudo wahanol iawn. Byddem eisiau gweld system—[Torri ar draws.]—sy'n rhoi trefniadau ffafriol i'r Undeb Ewropeaidd—[Torri ar draws.]—ac yn clymu hynny'n agosach wrth gyflogaeth. Ond os yw Prif Weinidog y DU yn cyflwyno newidiadau i'r system honno, mae cyfle yma iddo adlewyrchu anghenion yr economi yng Nghymru mewn ffordd nad yw'n cael ei wneud o gwbl yn y cynigion presennol.
Can I just make the point that it doesn't help, when a Minister is seeking to answer a question, if the Member who has asked the question is shouting 'Rubbish' across the Chamber—[Inaudible.] It just doesn't help to get good scrutiny in operation.
A gaf fi wneud y pwynt, pan fydd Gweinidog yn ceisio ateb cwestiwn, nad yw'n helpu os yw'r Aelod sydd wedi gofyn y cwestiwn yn gweiddi 'Sothach' ar draws y Siambr—[Anghlywadwy.] Nid yw'n help i graffu da.
Cwestiwn 3—Mick Antoniw.
Question 3—Mick Antoniw.
3. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch ehangu mynediad at gyfiawnder yng Nghymru ar ôl Brexit? OAQ54955
3. What discussions has the Minister had with the UK Government about widening access to justice in a post-Brexit Wales? OAQ54955
The Commission on Justice in Wales found that proper access to justice is not available in Wales, and that it can only seriously be addressed by transferring authority for justice to Wales. Brexit will diminish access to justice further, for example by denying the people of Wales access to the Court of Justice of the European Union and recourse to the EU's charter of fundamental rights.
Mae'r Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru wedi canfod nad oes mynediad priodol at gyfiawnder ar gael yng Nghymru, ac na ellir ond mynd i'r afael ag ef o ddifrif drwy drosglwyddo'r awdurdod cyfiawnder i Gymru. Bydd Brexit yn lleihau mynediad at gyfiawnder ymhellach, er enghraifft drwy amddifadu mynediad i bobl Cymru at Lys Cyfiawnder yr Undeb Ewropeaidd a siarter hawliau sylfaenol yr UE.
Thank you for that answer, Counsel General. It's very important that we have an understanding of some of the changes that are likely to take place now in the post-Brexit environment. It is very clear that we will not have the fundamental protections of the European Union in respect of employment rights. Already, there are very many adverse consequences to what may happen with regard to employment legislation. The UK Government has indicated that it intends to abolish the Human Rights Act 1998. It also intends to abolish or to restrict the ability of judicial review in terms of Government actions. It has also indicated that it wants to interfere with the independence of the judiciary by changing the appointment system for judges.
All these have very significant consequences in terms of undermining the rule of law, and that makes your particular point about losing, I suppose, the jurisprudential umbrella of the European Court of Justice very significant indeed. Do you agree with me that, perhaps, one of the ways forward now is not only with regard to the devolution of justice functions, but that we need to actually look at ways in which we can empower our own citizens in Wales, and we need to look at the creation of a Welsh legal aid, advice and assistance scheme that stands on its own merit within Wales to empower citizens in this new world that we are likely to face?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Gwnsler Cyffredinol. Mae'n bwysig iawn ein bod yn deall rhai o'r newidiadau sy'n debygol o ddigwydd yn dilyn Brexit. Mae'n amlwg iawn na chawn amddiffyniadau sylfaenol yr Undeb Ewropeaidd o ran hawliau cyflogaeth. Yn barod, mae nifer o ganlyniadau anffafriol i'r hyn a allai ddigwydd o ran deddfwriaeth cyflogaeth. Mae Llywodraeth y DU wedi nodi ei bod yn bwriadu diddymu Deddf Hawliau Dynol 1998. Mae hefyd yn bwriadu dileu neu gyfyngu ar allu adolygiad barnwrol mewn perthynas â gweithredoedd y Llywodraeth. Mae hefyd wedi nodi ei bod eisiau ymyrryd ag annibyniaeth y farnwriaeth drwy newid y system benodi ar gyfer barnwyr.
Mae i bob un o'r rhain ganlyniadau arwyddocaol iawn o ran tanseilio rheolaeth y gyfraith, ac mae hynny'n gwneud eich pwynt penodol ynghylch colli, mae'n debyg, ymbarél cyfreithegol Llys Cyfiawnder Ewrop yn un arwyddocaol iawn. A ydych yn cytuno â mi mai un o'r ffyrdd ymlaen yn awr, efallai, nid yn unig o ran datganoli swyddogaethau cyfiawnder, ond bod angen inni edrych ar ffyrdd o rymuso ein dinasyddion ein hunain yng Nghymru mewn gwirionedd, ac mae angen inni ystyried creu cynllun cymorth a chynghori cyfreithiol Cymreig sy'n sefyll ar ei draed ei hun yng Nghymru i rymuso dinasyddion yn y byd newydd hwn rydym yn debygol o'i wynebu?
I thank the Member for that important supplementary question. I know that he will share my dismay that the withdrawal agreement Bill no longer contains the protection on EU-derived workers' rights that was in the previous Bill, without any rational or reasonable case being made for that change. In the context of a UK Government seeking to press ahead with a radical deregulatory agenda, I know that he will share my concerns about what that means in practice. He mentions the Supreme Court, we saw of course the decision in the Unison case where the UK Government sought to limit access to employment tribunals, and I was very pleased with the Supreme Court decision in relation to that.
On the specific question that he raises of legal aid and legal advice, the Thomas commission proposes, very interestingly, I think, that the funding for legal aid and for third-sector advice should be brought together in Wales in a single fund under the strategic direction of an independent body. I think that's a very significant recommendation for the commission to make. Obviously, as with many other of those recommendations, we will be giving that careful thought in terms of how we present our position to the UK Government.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn atodol pwysig. Gwn y bydd yn rhannu fy siom nad yw'r Bil cytundeb ymadael bellach yn cynnwys yr amddiffyniad i hawliau gweithwyr sy'n deillio o'r UE a oedd wedi'i gynnwys yn y Bil blaenorol, heb i unrhyw achos synhwyrol na rhesymol gael ei wneud dros y newid hwnnw. Mewn cyd-destun lle mae Llywodraeth y DU yn ceisio bwrw ymlaen ag agenda ddadreoleiddiol radical, gwn y bydd yn rhannu fy mhryderon ynghylch yr hyn y mae hynny'n ei olygu yn ymarferol. Mae'n sôn am y Goruchaf Lys, a gwelsom, wrth gwrs, y penderfyniad yn achos Unsain lle roedd Llywodraeth y DU yn ceisio cyfyngu mynediad at dribiwnlysoedd cyflogaeth, ac roeddwn yn falch iawn ynglŷn â phenderfyniad y Goruchaf Lys mewn perthynas â hynny.
O ran y cwestiwn penodol y mae'n ei godi mewn perthynas â chymorth cyfreithiol a chyngor cyfreithiol, mae comisiwn Thomas yn cynnig, yn ddiddorol iawn yn fy marn i, y dylid dod â chyllid ar gyfer cymorth cyfreithiol a chyllid ar gyfer cyngor y trydydd sector ynghyd yng Nghymru mewn un gronfa o dan gyfarwyddyd strategol corff annibynnol. Credaf fod hynny'n argymhelliad pwysig iawn i'r comisiwn ei wneud. Yn amlwg, fel gyda llawer o argymhellion eraill, byddwn yn ystyried yn ofalus sut y cyflwynwn ein safbwynt i Lywodraeth y DU.
6. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael ynghylch effaith Brexit ar y sector modurol yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OAQ54963
6. What discussions has the Minister had regarding the impact of Brexit on the automotive sector in Mid and West Wales? OAQ54963
We are in regular dialogue with companies in the sector, with the Welsh Automotive Forum, and with national sector bodies regarding the potential impact of Brexit. Having an ongoing and frictionless trading relationship with the EU is very important for the automotive sector, and indeed for other sectors.
Rydym yn cael trafodaethau rheolaidd â chwmnïau yn y sector, gyda Fforwm Modurol Cymru, a chyda chyrff cenedlaethol y sector ynghylch effaith bosibl Brexit. Mae cael perthynas fasnachu barhaus a dirwystr gyda'r UE yn bwysig iawn i'r sector modurol, ac yn wir, i sectorau eraill.
I'm grateful to the Minister for his answer. Of course, he'll be aware that it's almost a year to the day since the Schaeffler automotive factory in Llanelli announced that it would be closing with the loss of 220 jobs—and not just jobs, but good-quality jobs, jobs that could sustain families productively. The Minister will not need me to tell him there are real concerns in the sector about the access to markets. What further discussions will he be able to have with the UK Government to try and ensure that we do have a voice—the Welsh Government on behalf of the industry—around the table when negotiations are being made, with regard to both the new trade deal that we'll hopefully have with the European Union and any other free trade deals, to ensure that there are no unintended consequences? For example, allowing access to markets for vehicles and vehicle parts from outside Wales that might have a negative effect on the supply chain that companies have put a lot of effort into building up over many years.
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ateb. Wrth gwrs, fe fydd yn ymwybodol fod blwyddyn wedi bod, bron i'r diwrnod, ers i ffatri fodurol Schaeffler yn Llanelli gyhoeddi y byddai'n cau gan arwain at golli 220 o swyddi—ac nid swyddi yn unig, ond swyddi o ansawdd da, swyddi a allai gynnal teuluoedd yn gynhyrchiol. Ni fydd angen i mi ddweud wrth y Gweinidog fod pryderon gwirioneddol yn y sector ynghylch mynediad at farchnadoedd. Pa drafodaethau pellach y gallai eu cael gyda Llywodraeth y DU i geisio sicrhau bod gennym lais—Llywodraeth Cymru ar ran y diwydiant—o amgylch y bwrdd yn ystod y negodiadau, mewn perthynas â'r cytundeb masnach newydd a fydd gennym, gobeithio, gyda'r Undeb Ewropeaidd ac unrhyw gytundebau masnach rydd eraill, i sicrhau na cheir unrhyw ganlyniadau anfwriadol? Er enghraifft, caniatáu mynediad at farchnadoedd i gerbydau a rhannau cerbydau o'r tu allan i Gymru a allai gael effaith negyddol ar y gadwyn gyflenwi y mae cwmnïau wedi gwneud llawer o ymdrech i'w datblygu dros nifer o flynyddoedd.
I thank Helen Mary Jones for that further question. I think one of the points that is evident from her question is the level of integration in the car manufacturing sector through different parts of the UK. Impacts in one part of the UK can very significantly impact companies in the supply chain that may be in other component nations of the UK. I think this just goes to the heart of the need to ensure that the kind of relationship that Wales and the UK has with the European Union following Brexit is one that—.
And I welcome the indication in the political declaration that the Prime Minister is seeking a tariff-free relationship; obviously, that is to be welcomed. The tariffs, the World Trade Organization tariffs, on cars, as she will know, run at about 10 per cent, and would seriously damage the sector in Wales and across the UK. But it's also important in those negotiations to ensure that non-tariff barriers are also kept to an absolutely bare minimum. That assurance actually isn't given in quite the same way in the political declaration, though I hope that that will be the direction the UK Government seeks to take the relationship.
PwC estimated recently that deliveries to Germany from the UK, which can currently be achieved in 12 hours, could take up to 72 hours when the UK is outside the customs union. Obviously, in a sector where just-in-time delivery of components and so on is so fundamental to productivity, that sort of additional delay could be very seriously disadvantageous. It's those sorts of considerations—which aren't perhaps unique to Wales, but we have companies in the supply chain that cross the UK—that we would wish to advocate if, as we should, we have a role in those negotiations.
Diolch i Helen Mary Jones am ei chwestiwn pellach. Credaf mai un o'r pwyntiau sy'n amlwg o'i chwestiwn yw lefel yr integreiddio yn y sector gweithgynhyrchu ceir drwy wahanol rannau o'r DU. Gall effeithiau mewn un rhan o'r DU effeithio'n sylweddol iawn ar gwmnïau yn y gadwyn gyflenwi a allai fod mewn gwledydd eraill yn y DU. Credaf fod hyn yn mynd at wraidd yr angen i sicrhau bod y math o berthynas sydd gan Gymru a'r DU â'r Undeb Ewropeaidd yn dilyn Brexit yn un sydd—.
A chroesawaf yr arwydd yn y datganiad gwleidyddol fod Prif Weinidog y DU yn ceisio sicrhau perthynas di-dariff; yn amlwg, mae hynny i'w groesawu. Mae'r tariffau, tariffau Sefydliad Masnach y Byd, ar geir oddeutu 10 y cant, fel y gŵyr, a byddent yn niweidio'r sector yng Nghymru a ledled y DU yn ddifrifol. Ond mae hefyd yn bwysig sicrhau cyn lleied â phosibl o rwystrau di-dariff yn y negodiadau hynny hefyd. Mewn gwirionedd, ni roddir y sicrwydd hwnnw yn yr un modd yn hollol yn y datganiad gwleidyddol, er fy mod yn gobeithio mai i'r cyfeiriad hwnnw y mae Llywodraeth y DU yn ceisio mynd â'r berthynas.
Amcangyfrifodd PricewaterhouseCoopers yn ddiweddar y gallai cludo nwyddau i'r Almaen o'r DU, sy'n siwrnai y gellir ei chyflawni mewn 12 awr ar hyn o bryd, gymryd hyd at 72 awr pan na fydd y DU yn rhan o'r undeb tollau. Yn amlwg, mewn sector lle mae cludo cydrannau mewn amser byr ac ati mor bwysig i gynhyrchiant, gallai'r math hwnnw o oedi ychwanegol fod yn anfanteisiol iawn. Dyna'r mathau o ystyriaethau—nad ydynt efallai'n unigryw i Gymru, ond mae gennym gwmnïau yn y gadwyn gyflenwi sy'n croesi'r DU—y byddem yn dymuno dadlau drostynt os bydd gennym rôl yn y negodiadau hynny, fel y dylai fod gennym.
Nid yw John Griffiths yma i ofyn cwestiwn 7. Cwestiwn 8, Vikki Howells.
John Griffiths is not here to ask question 7. Question 8, Vikki Howells.
Ni ofynnwyd cwestiwn 7 [OAQ54968].
Question 7 [OAQ54968] not asked.
8. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith Brexit ar hawliau plant? OAQ54948
8. What assessment has the Welsh Government made of the impact of Brexit on children's rights? OAQ54948
Welsh Government legislation that requires Ministers to give due regard to the United Nations Convention on the Rights of the Child when developing or reviewing policies or legislation will apply after Brexit, and the Welsh Government will continue to promote children's rights in our discussions with the UK Government on the future relationship with the European Union.
Bydd deddfwriaeth Llywodraeth Cymru sy’n ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion roi sylw dyledus i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn wrth ddatblygu neu adolygu polisïau neu ddeddfwriaeth yn gymwys ar ôl Brexit, a bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i hyrwyddo hawliau plant yn ein trafodaethau â Llywodraeth y DU ar y berthynas â'r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol.
Thank you for your answer, Minister. I know that the decision of the UK Tory Government to drop proposals to protect child refugees from the EU withdrawal Bill was discussed during First Minister's questions last week, and I'm sure, like me, you've been watching the progress with regard to the Dubs amendment too. Many refugees are children, so this is a particularly cruel action, especially when we recall that only 5 per cent of child asylum applications in Europe are actually made in the UK; that's less than 5,000 vulnerable children, to take the first half of 2019. The First Minister gave us a passionate denunciation of the policy, but can I ask: will you, as Brexit Minister, commit to raise this decision in all appropriate discussions with UK Ministers, and make sure that children don't suffer from Brexit disproportionately?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Gwn fod penderfyniad Llywodraeth Dorïaidd y DU i roi'r gorau i gynigion i amddiffyn plant sy'n ffoaduriaid rhag y Bil ymadael â'r UE wedi'i drafod yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog yr wythnos diwethaf, ac rwy'n siŵr, fel finnau, eich bod wedi bod yn gwylio'r datblygiadau mewn perthynas â gwelliant Dubs hefyd. Mae llawer o ffoaduriaid yn blant, felly mae hon yn weithred arbennig o greulon, yn enwedig o gofio mai 5 y cant yn unig o geisiadau am loches i blant yn Ewrop a wneir yn y DU mewn gwirionedd; mae hynny'n llai na 5,000 o blant agored i niwed, o'r ffigurau ar gyfer hanner cyntaf 2019. Cawsom ymosodiad chwyrn gan y Prif Weinidog ar y polisi, ond a gaf fi ofyn: a wnewch chi, fel Gweinidog Brexit, ymrwymo i godi'r penderfyniad hwn ym mhob trafodaeth briodol gyda Gweinidogion y DU, a sicrhau nad yw plant yn dioddef yn anghymesur yn sgil Brexit?
This is a very important matter that the Member has raised today in the Chamber. I obviously echo the point that the First Minister made last week in relation to this important issue. What is extraordinary to me is that the previous legislation itself did actually contain a duty on the part of the UK Government to negotiate the continuation of the Dublin III arrangements—the refugee family reunion arrangements—and so the weakening of that, I think, is an extraordinary act. She will be aware that the Deputy Minister and Chief Whip and indeed the Deputy Minister for Health and Social Services have written to the Home Secretary making clear the Welsh Government's position in relation to this matter. I think that it goes to the heart of the kind of country that we want the UK to be as we leave the European Union, and I think that weakening the legislation is a moment of danger in that regard. I hope that the UK Government will continue to advance its previous stated position, even if that's not on the face of the legislation. I know that she and many other Members in this Chamber would feel very strongly that they should do that, as do I.
Mae'r mater y mae'r Aelod wedi'i godi heddiw yn y Siambr yn un pwysig iawn. Yn amlwg, rwy'n adleisio'r pwynt a wnaeth y Prif Weinidog yr wythnos diwethaf mewn perthynas â’r mater pwysig hwn. Yr hyn sy'n hynod i mi yw bod y ddeddfwriaeth flaenorol yn cynnwys dyletswydd ar ran Llywodraeth y DU mewn gwirionedd i negodi parhad trefniadau Dulyn III—y trefniadau ar gyfer aduniadau teuluol ffoaduriaid—ac felly mae gwanhau hynny, yn fy marn i, yn weithred eithriadol. Fe fydd yn ymwybodol fod y Dirprwy Weinidog a’r Prif Chwip, ac yn wir, y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Cartref i egluro safbwynt Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r mater hwn. Credaf fod hynny'n mynd at wraidd y math o wlad y dymunwn i'r DU fod wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd, a chredaf fod gwanhau'r ddeddfwriaeth yn beryglus yn hynny o beth. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn parhau i ddatblygu ei safbwynt datganedig blaenorol, hyd yn oed os nad yw hynny ar wyneb y ddeddfwriaeth. Gwn y byddai hi a llawer o Aelodau eraill yn y Siambr hon yn teimlo'n gryf iawn y dylent wneud hynny, fel rwyf innau.
Nid yw David Rowlands yn y Siambr i ofyn cwestiwn 9. Felly, cwestiwn 10, Janet Finch-Saunders.
David Rowlands is not in the Chamber to ask question 9. Therefore, question 10, Janet Finch-Saunders.
Ni ofynnwyd cwestiwn 9 [OAQ54950].
Question 9 [OAQ54950] not asked.
10. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ar ffyrdd o gryfhau undeb Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon ar ôl Brexit? OAQ54945
10. What discussions has the Minister had with the UK Government on ways to strengthen the union of Great Britain and Northern Ireland post-Brexit? OAQ54945
I recently met with senior UK Ministers and had constructive discussions on our shared commitment to the union. But March will be two years since the inter-governmental relations review began, and June will be three years since our 'Brexit and Devolution' paper. We need to make urgent progress on reform.
Yn ddiweddar, cyfarfûm ag uwch Weinidogion y DU a chefais drafodaethau adeiladol ar yr ymrwymiad a rennir gennym i'r undeb. Ond fis Mawrth, bydd dwy flynedd wedi bod ers dechrau'r adolygiad o gysylltiadau rhynglywodraethol, a fis Mehefin, bydd tair blynedd wedi bod ers ein papur 'Brexit a Datganoli'. Mae angen inni wneud cynnydd ar unwaith ar ddiwygio.
Great. Earlier this term, you spoke of the need for a more shared vision of the governance of the United Kingdom and a new culture of mutual respect and parity of esteem in the kind of inter-governmental relations. A similar message is conveyed in the document 'Reforming our Union: Shared Governance in the UK'. For example, proposition 1 speaks of a voluntary association of nations, and proposition 8 of the need for the four Governments to work on the basis of a partnership of equals. I welcome the fact that the focus is not only on our relationship with Her Majesty's Parliament, but indeed on all four legislatures. One consequence of Brexit is that we have seen the Welsh Government work in union with the Scottish Government. Now that the Northern Ireland Assembly and Executive have been restored, does the Welsh Government have any intention to strengthen its own inter-government relation with Stormont? And if so, how?
Gwych. Yn gynharach y tymor hwn, fe sonioch chi am yr angen i rannu mwy o weledigaeth ynglŷn â'r modd y llywodraethir y Deyrnas Unedig, a diwylliant newydd o barch cyffredin a chydraddoldeb yn y math o gysylltiadau rhynglywodraethol. Mae neges debyg yn cael ei chyfleu yn y ddogfen 'Diwygio ein Hundeb: Cydlywodraethu yn y DU'. Er enghraifft, mae cynnig 1 yn sôn am gynghrair wirfoddol o genhedloedd, a chynnig 8 am yr angen i'r pedair Llywodraeth weithio ar sail partneriaeth gyfartal. Croesawaf y ffaith nad ar ein perthynas â Senedd Ei Mawrhydi yn unig y mae'r ffocws, ond ar bob un o’r pedair deddfwrfa yn wir. Un o ganlyniadau Brexit yw ein bod wedi gweld Llywodraeth Cymru yn gweithio ar y cyd â Llywodraeth yr Alban. Gan fod Cynulliad a Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon wedi ailgychwyn bellach, a oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw fwriad i gryfhau ei pherthynas rynglywodraethol ei hun â Stormont? Ac os felly, sut?
Can I first take the opportunity that the Member's question presents to say that I welcome very much the restoration of power sharing in Northern Ireland and look forward very much to working with the Northern Ireland Executive? I will, if I may, take this opportunity to pay tribute to the work of the Northern Ireland civil service who, in difficult circumstances, have represented Northern Ireland in many inter-governmental fora, if I may say, extremely effectively.
She is right to say, and I think it's implicit in her question, that the Welsh Government will always seek every opportunity where it has shared interests with any other Government in the UK, a devolved Government or the UK Government, to represent the best interests of Wales. We have been, I think, creative and imaginative in the proposals that we have advanced for strengthening inter-governmental relations and putting them on a basis of mutual respect and parity of esteem and participation, as the question sets out.
There are many manifestations to that, which the document, 'Reforming our Union', sets out more fully. It's an important moment, I think, for the UK Government to recognise that we are in a different world as we leave the European Union, and that the constitution of the UK requires a fresh look on their part. We have engaged constructively with positive proposals. We think they are reasonable, we think they are rational, we think they're necessary for the future success of the union, and I hope that the UK Government will take them in that way.
Yn gyntaf, a gaf fi achub ar y cyfle a gyflwynir gan gwestiwn yr Aelod i ddweud fy mod yn croesawu ailgychwyn rhannu grym yng Ngogledd Iwerddon ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weithio gyda Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon? Os caf, hoffwn achub ar y cyfle hwn i dalu teyrnged i waith gwasanaeth sifil Gogledd Iwerddon sydd, o dan amgylchiadau anodd, wedi cynrychioli Gogledd Iwerddon mewn llawer o fforymau rhynglywodraethol yn effeithiol dros ben, os caf ddweud.
Mae'n llygad ei lle i ddweud, a chredaf ei fod ymhlyg yn ei chwestiwn, y bydd Llywodraeth Cymru bob amser yn manteisio ar bob cyfle, lle mae ganddi fuddiannau a rennir gydag unrhyw Lywodraeth arall yn y DU, Llywodraeth ddatganoledig neu Lywodraeth y DU, i gynrychioli buddiannau pennaf Cymru. Credaf ein bod wedi bod yn greadigol ac yn ddychmygus yn y cynigion a ddatblygwyd gennym ar gyfer cryfhau cysylltiadau rhynglywodraethol a sicrhau eu bod yn seiliedig ar barch cyffredin a chydraddoldeb a chyfranogiad, fel y noda'r cwestiwn.
Ceir sawl ffordd y caiff hynny ei amlygu, ac mae'r ddogfen 'Diwygio ein Hundeb' yn eu nodi mewn mwy o fanylder. Mae'n adeg bwysig, yn fy marn i, i Lywodraeth y DU gydnabod ein bod mewn byd gwahanol wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd, a bod angen iddynt edrych o'r newydd ar gyfansoddiad y DU. Rydym wedi ymgysylltu'n adeiladol â chynigion cadarnhaol. Credwn eu bod yn rhesymol, credwn eu bod yn synhwyrol, credwn eu bod yn angenrheidiol ar gyfer llwyddiant yr undeb yn y dyfodol, ac rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn eu derbyn yn y ffordd honno.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf, felly, ar ein hagenda ni yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Taliadau Uniongyrchol i Ffermwyr (Parhad Deddfwriaethol). Dwi'n galw ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i wneud y cynnig, Lesley Griffiths.
The next item on our agenda is the legislative consent motion on the Direct Payments to Farmers (Legislative Continuity) Bill, and I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs to move the motion, Lesley Griffiths.
Cynnig NDM7231 Lesley Griffiths
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai darpariaethau yn y Bil Taliadau Uniongyrchol i Ffermwyr (Parhad Deddfwriaethol), i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru, gael eu hystyried gan Senedd y DU.
Motion NDM7231 Lesley Griffiths
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Direct Payments to Farmers (Legislative Continuity) Bill in so far as they fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales, should be considered by the UK Parliament.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I welcome the opportunity to explain the background to this LCM. The Direct Payments to Farmers (Legislative Continuity) Bill, the direct payments Bill, was introduced by the UK Government on 9 January 2020. This Bill provides the Governments of all four nations the legal basis to continue operating the direct payments scheme in 2020, giving our farmers much-needed stability in this period of uncertainty as the United Kingdom prepares to leave the European Union.
The withdrawal agreement Bill, if passed by the UK Parliament, when read together with the withdrawal agreement, will disapply the direct payments regulation and other related EU legislation governing the 2020 scheme here in the UK. The direct payments Bill will incorporate EU legislation governing the direct payments scheme in 2020 into domestic law, and provide time-limited regulation-making powers to amend the incorporated legislation, ensuring it is operable once the UK has left the EU. Not only will this allow us to continue making payments to farmers in 2020, it will also allow us to continue to monitor, audit and enforce cross-compliance standards.
To ensure the legal powers needed are in place by exit day, the UK Government has introduced the direct payments Bill through an expedited process, with Royal Assent expected to be given by 31 January. As a result of this compressed timescale of parliamentary passage, the LCM for this Bill has not been able to undergo committee scrutiny. However, in deciding whether to recommend legislative consent for this Bill, I've taken into consideration the comments raised by the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee and the Constitutional and Legislative Affairs Committee during their scrutiny of the UK agricultural Bill.
The provisions in the direct payments Bill are limited to direct payments regulations applicable to the 2020 scheme year only, and are essential to the immediate continuity of direct payments support to the agricultural sector after Brexit. Given the time available, I believe the UK Bill is an appropriate vehicle to achieve this. As the purpose of the direct payments Bill relates to agriculture and the common agricultural policy, I'm of the view it makes provision regarding devolved matters. However, I am content these provisions should be made in the Bill for Wales, to ensure we have the necessary powers in time to continue supporting farmers through the direct payments scheme.
As we have made clear to the UK Government, our recommendation for the Senedd to withhold consent for the withdrawal agreement Bill was based on specific concerns with that particular Bill. This recommendation, or the Senedd's decision, does not affect wider inter-governmental relations. I would, therefore, ask Assembly Members to support this LCM for the direct payments Bill, and I move the motion.
Diolch, Lywydd. Croesawaf y cyfle i egluro cefndir y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Cyflwynwyd y Bil Taliadau Uniongyrchol i Ffermwyr (Parhad Deddfwriaethol), y Bil taliadau uniongyrchol, gan Lywodraeth y DU ar 9 Ionawr 2020. Mae'r Bil hwn yn rhoi sylfaen gyfreithiol i Lywodraethau'r pedair gwlad barhau i weithredu'r cynllun taliadau uniongyrchol yn 2020, gan roi sefydlogrwydd mawr ei angen i’n ffermwyr yn y cyfnod hwn o ansicrwydd wrth i'r Deyrnas Unedig baratoi i adael yr Undeb Ewropeaidd.
Bydd Bil y cytundeb ymadael, os caiff ei dderbyn gan Senedd y DU, o’i ddarllen ynghyd â’r cytundeb ymadael, yn datgymhwyso rheoliad y taliadau uniongyrchol a deddfwriaeth gysylltiedig arall yr UE sy’n llywodraethu cynllun 2020 yma yn y DU. Bydd y Bil taliadau uniongyrchol yn ymgorffori deddfwriaeth yr UE sy'n llywodraethu'r cynllun taliadau uniongyrchol yn 2020 mewn cyfraith ddomestig, ac yn darparu pwerau gwneud rheoliadau â therfyn amser i ddiwygio'r ddeddfwriaeth gorfforedig, gan sicrhau ei bod yn weithredadwy ar ôl i'r DU adael yr UE. Nid yn unig y bydd hyn yn caniatáu i ni barhau i wneud taliadau i ffermwyr yn 2020, bydd hefyd yn caniatáu i ni barhau i fonitro, archwilio a gorfodi safonau trawsgydymffurfio.
Er mwyn sicrhau bod y pwerau cyfreithiol angenrheidiol ar waith erbyn y diwrnod ymadael, mae Llywodraeth y DU wedi cyflwyno'r Bil taliadau uniongyrchol drwy broses gyflym, a disgwylir i Gydsyniad Brenhinol gael ei roi erbyn 31 Ionawr. O ganlyniad i'r daith seneddol gywasgedig hon, ni fu modd i bwyllgor graffu ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil hwn. Fodd bynnag, wrth benderfynu a ddylid argymell cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil hwn, rwyf wedi ystyried y sylwadau a wnaed gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig a'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn ystod eu gwaith craffu ar Fil amaethyddiaeth y DU.
Mae'r darpariaethau yn y Bil taliadau uniongyrchol wedi'u cyfyngu i reoliadau taliadau uniongyrchol sy'n berthnasol i flwyddyn gynllun 2020 yn unig, ac maent yn hanfodol i sicrhau bod cymorth y taliadau uniongyrchol i'r sector amaethyddol yn parhau’n syth ar ôl Brexit. O ystyried yr amser sydd ar gael, credaf fod Bil y DU yn gyfrwng priodol i gyflawni hyn. Gan fod diben y Bil taliadau uniongyrchol yn ymwneud ag amaethyddiaeth a'r polisi amaethyddol cyffredin, rwyf o'r farn ei fod yn gwneud darpariaeth ynghylch materion datganoledig. Fodd bynnag, rwy'n fodlon y dylid gwneud y darpariaethau hyn yn y Bil ar gyfer Cymru, er mwyn sicrhau bod gennym y pwerau angenrheidiol mewn pryd i barhau i gefnogi ffermwyr drwy'r cynllun taliadau uniongyrchol.
Fel rydym wedi'i ddweud yn glir wrth Lywodraeth y DU, roedd ein hargymhelliad i'r Senedd wrthod rhoi cydsyniad i Fil y cytundeb ymadael yn seiliedig ar bryderon penodol gyda'r Bil penodol hwnnw. Nid yw'r argymhelliad hwn, na phenderfyniad y Senedd, yn effeithio ar gysylltiadau rhynglywodraethol ehangach. Felly, gofynnaf i Aelodau'r Cynulliad gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn ar gyfer y Bil taliadau uniongyrchol, ac rwy'n gwneud y cynnig.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig, Mike Hedges.
I call on the Chair of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee, Mike Hedges.
Diolch, Llywydd. I am pleased to be able to contribute to today's debate on behalf of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee. Before turning to our views on the LCM, I'd like to point out that we had very little time to consider and report on it. Within the time available, it wasn't possible to consider the LCM or the Bill's provisions in any great detail. That said, what we do know is the Bill will enable the Welsh Government to continue to pay farmers in the form of direct payments in the immediate post-Brexit period.
Since the outcome of the European referendum, the committee has taken a keen interest in the future of agricultural support following Brexit. In our report on the previous UK agriculture Bill, we highlighted the unprecedented uncertainty facing Welsh farmers in the run-up to Brexit. We have been clear about the need to provide stability for farmers by ensuring the continuation of direct payments in the immediate post-Brexit period. We know that the Welsh Government plans to introduce a new system of financial support for farmers, and we look forward to scrutinising the Government's final proposals when they emerge.
But any new system is still some way off. Until then, farmers will need to rely on the system we will inherit from the European Union, of which direct payments is a very big part. The Bill will enable the Welsh Government to continue to provide direct payments to Welsh farmers as we leave the EU. With the Brexit deadline a matter of days away, to not legislate is not an option—including provisions in the Bill is pragmatic and necessary. The committee therefore finds no reason to object to the Assembly agreeing the legislative consent motion associated with the LCM, and I would hope that all Members would do so, because to not do so would be catastrophic for Welsh farmers.
Diolch, Lywydd. Rwy’n falch o allu cyfrannu at y ddadl heddiw ar ran y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig. Cyn trafod ein barn ynglŷn â’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol, hoffwn nodi mai ychydig iawn o amser a gawsom i'w ystyried ac i adrodd arno. Yn yr amser a oedd ar gael, ni fu modd ystyried y cynnig cydsyniad deddfwriaethol na darpariaethau'r Bil yn fanwl iawn. Wedi dweud hynny, yr hyn a wyddom yw y bydd y Bil yn galluogi Llywodraeth Cymru i barhau i dalu ffermwyr ar ffurf taliadau uniongyrchol yn y cyfnod yn syth ar ôl Brexit.
Ers canlyniad y refferendwm ar Ewrop, mae'r pwyllgor wedi dangos cryn ddiddordeb yn nyfodol cymorth amaethyddol ar ôl Brexit. Yn ein hadroddiad ar Fil amaethyddiaeth blaenorol y DU, gwnaethom dynnu sylw at yr ansicrwydd digyffelyb a oedd yn wynebu ffermwyr Cymru yn y cyfnod yn arwain at Brexit. Rydym wedi nodi’n glir yr angen i ddarparu sefydlogrwydd i ffermwyr drwy sicrhau parhad y taliadau uniongyrchol yn y cyfnod yn syth ar ôl Brexit. Gwyddom fod Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyflwyno system newydd o gymorth ariannol i ffermwyr, ac edrychwn ymlaen at graffu ar gynigion terfynol y Llywodraeth pan gânt eu cyflwyno.
Ond mae unrhyw system newydd yn bell i ffwrdd o hyd. Tan hynny, bydd angen i ffermwyr ddibynnu ar y system y byddwn yn ei hetifeddu gan yr Undeb Ewropeaidd, y mae taliadau uniongyrchol yn rhan fawr iawn ohoni. Bydd y Bil yn galluogi Llywodraeth Cymru i barhau i ddarparu taliadau uniongyrchol i ffermwyr Cymru wrth i ni adael yr UE. Gyda therfyn amser Brexit ychydig ddyddiau i ffwrdd yn unig, nid yw peidio â deddfu yn opsiwn—mae cynnwys darpariaethau yn y Bil yn bragmatig ac yn angenrheidiol. Felly, nid yw'r pwyllgor yn gweld unrhyw reswm dros wrthwynebu i’r Cynulliad gytuno ar y cynnig sy’n gysylltiedig â’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol, a buaswn yn gobeithio y bydd pob Aelod yn gwneud hynny, gan y byddai peidio â gwneud hynny'n drychinebus i ffermwyr Cymru.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw.
I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw.
Diolch, Llywydd. We considered the legislative consent memorandum for the Direct Payments to Farmers (Legislative Continuity) Bill at our meeting on Monday of this week, and we laid our report yesterday. Given the limited time available to us, it was not possible to look in detail at the LCM and the proposals in the Bill. However, we have made three conclusions. Before speaking about our first conclusion, I want to briefly note the regulation-making power in clause 3. Clause 3, which relates to the retention of EU legislation, has five regulation-making powers, all of which permit the modification of primary legislation and are, therefore, Henry VIII powers. We welcome the fact that clause 3 regulations will be subject to the made or draft affirmative procedure.
Diolch, Lywydd. Fe wnaethom ystyried y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil Taliadau Uniongyrchol i Ffermwyr (Parhad Deddfwriaethol) yn ein cyfarfod ddydd Llun yr wythnos hon, a chyflwynasom ein hadroddiad ddoe. O ystyried yr amser cyfyngedig a oedd gennym, ni fu modd i ni edrych yn fanwl ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol a'r cynigion yn y Bil. Fodd bynnag, rydym wedi dod i dri chasgliad. Cyn sôn am ein casgliad cyntaf, hoffwn nodi'n fyr y pŵer gwneud rheoliadau yng nghymal 3. Mae gan gymal 3, sy’n ymwneud â chadw deddfwriaeth yr UE, bum pŵer gwneud rheoliadau, ac mae pob un ohonynt yn caniatáu addasu deddfwriaeth sylfaenol, ac felly, maent yn bwerau Harri'r Wythfed. Rydym yn croesawu'r ffaith y bydd rheoliadau cymal 3 yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol a wnaed neu'r weithdrefn gadarnhaol ddrafft.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Our first conclusion relates to the regulation-making powers in clause 6(1), which can be exercised by Welsh and UK Ministers. It is a Henry VIII power, but the regulations will be made under the negative procedure. Our long-standing position is that regulations that permit the modification of primary legislation should be subject to the affirmative procedure. Our first conclusion reiterates this point.
The Henry VIII power in clause 6(1) is also relevant to our second conclusion, which relates to amending the Government of Wales Act 2006, an issue that was raised yesterday during the debate on the LCM for the EU withdrawal agreement Bill. We're concerned at the apparent lack of any limitation on the face of this Bill in terms of preventing the amendment of the 2006 Act. This is particularly important because the Henry VIII power in clause 6(1), a power that could be used to amend the 2006 Act, can be exercised by regulations subject to the negative procedure. Our second conclusion repeats our established view that any modification of Schedule 7A or 7B to the 2006 Act should be achieved via the process set out in section 109 of that Act.
Our third conclusion relates to the UK Ministers making regulations in devolved areas. At present, Standing Order 30C applies to UK Ministers making regulations in devolved areas under the European Union (Withdrawal) Act 2018. Our general view is that Standing Order 30C should be extended to apply to regulations made by UK Ministers in devolved areas with the consent of Welsh Ministers under any Brexit-related Act. Our third conclusion reflects this position.
Before closing, I would like to mention the sunset provision applicable to regulations made under section 3. We acknowledge that the regulation-making powers in clauses 3(1) and 3(3) to make provision appropriate to prevent or remedy any deficiency in retained EU law governing the CAP direct payments scheme will sunset on 31 December 2020. We noted that the Minister's called this an important safeguard. However, I would just draw attention to clause 6. The regulation-making powers in clause 6 are not subject to such a time limit.
Thank you, Deputy Llywydd.
Mae ein casgliad cyntaf yn ymwneud â'r pwerau gwneud rheoliadau yng nghymal 6(1), y gall Gweinidogion Cymru a'r DU eu harfer. Mae'n bŵer Harri'r Wythfed, ond bydd y rheoliadau'n cael eu gwneud o dan y weithdrefn negyddol. Ein safbwynt ers tro yw y dylai rheoliadau sy'n caniatáu i ddeddfwriaeth sylfaenol gael ei haddasu fod yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol. Mae ein casgliad cyntaf yn ailadrodd y pwynt hwn.
Mae'r pŵer Harri'r Wythfed yng nghymal 6(1) hefyd yn berthnasol i’n hail gasgliad, sy’n ymwneud â diwygio Deddf Llywodraeth Cymru 2006, mater a godwyd ddoe yn ystod y ddadl ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer Bil y cytundeb ymadael â'r UE. Rydym yn pryderu ynghylch diffyg ymddangosiadol unrhyw gyfyngiad ar wyneb y Bil hwn o ran atal diwygio Deddf 2006. Mae hyn yn arbennig o bwysig gan y gall y pŵer Harri'r Wythfed yng nghymal 6(1), pŵer y gellid ei ddefnyddio i ddiwygio Deddf 2006, gael ei arfer gan reoliadau sy'n ddarostyngedig i'r weithdrefn negyddol. Mae ein hail gasgliad yn ailadrodd ein safbwynt sefydledig y dylid cyflawni unrhyw addasiad i Atodlen 7A neu 7B i Ddeddf 2006 drwy'r broses a nodir yn adran 109 y Ddeddf honno.
Mae ein trydydd casgliad yn ymwneud â Gweinidogion y DU yn gwneud rheoliadau mewn meysydd datganoledig. Ar hyn o bryd, mae Rheol Sefydlog 30C yn ymwneud â Gweinidogion y DU yn gwneud rheoliadau mewn meysydd datganoledig o dan Ddeddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018. Ein barn gyffredinol yw y dylid ymestyn Rheol Sefydlog 30C i fod yn berthnasol i reoliadau a wneir gan Weinidogion y DU mewn meysydd datganoledig gyda chydsyniad Gweinidogion Cymru o dan unrhyw Ddeddf sy'n gysylltiedig â Brexit. Mae ein trydydd casgliad yn adlewyrchu'r safbwynt hwn.
Cyn cloi, hoffwn sôn am y ddarpariaeth fachlud sy'n berthnasol i reoliadau a wneir o dan adran 3. Rydym yn cydnabod y bydd y pwerau gwneud rheoliadau yng nghymalau 3(1) a 3(3) i wneud y ddarpariaeth briodol i atal neu unioni unrhyw ddiffyg yng nghyfraith yr UE a gedwir sy'n llywodraethu cynllun taliadau uniongyrchol y PAC yn machlud ar 31 Rhagfyr 2020. Fe wnaethom nodi bod y Gweinidog wedi ei alw'n amddiffyniad pwysig. Fodd bynnag, hoffwn dynnu sylw at gymal 6. Nid yw'r pwerau gwneud rheoliadau yng nghymal 6 yn ddarostyngedig i derfyn amser o'r fath.
Diolch, Ddirprwy Lywydd.
Thank you. Can I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs to reply?
Diolch. A gaf fi alw ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i ymateb?
Thank you, Deputy Presiding Officer, and I thank both Mike Hedges, as Chair of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee, and also Mick Antoniw, as the Chair of the CLA committee, for their comments. I think Mike Hedges explained very succinctly why this LCM was required and I thank him for his support.
In relation to Mick Antoniw's comments, I have read your report that came from your meeting on Monday, and if I could just say, in relation to the Henry VIII powers, I do note that you prefer an affirmative procedure, but given the very narrow scope of the power and that any consequential provisions made are likely to concern highly technical issues, we do consider the negative resolution procedure is appropriate.
In relation to the sunset provision applicable to regulation-making powers, again, given the very limited scope of the power in clause 6(1), which is just really to address any consequential matters arising from the other provisions in this very narrow Bill, a time limit on the power is unwarranted in this instance.
Regarding your third conclusion about UK Ministers making regulations in devolved areas, I hope I explained in my opening remarks why we did this, but in relation to Standing Order 30C being extended, that would be a matter for the Business Committee, Deputy Presiding Officer, but it does remain the Welsh Government's intention to ensure the Senedd's attention is drawn to any regulations made by UK Ministers in devolved areas with the consent of Welsh Ministers. Diolch.
Diolch, Ddirprwy Lywydd, a diolch i Mike Hedges, Cadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig, ac i Mick Antoniw, Cadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, am eu sylwadau. Credaf fod Mike Hedges wedi egluro'n gryno iawn pam fod angen y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, a diolch iddo am ei gefnogaeth.
Mewn perthynas â sylwadau Mick Antoniw, rwyf wedi darllen eich adroddiad a ddaeth o'ch cyfarfod ddydd Llun, ac os caf ddweud, mewn perthynas â'r pwerau Harri'r Wythfed, nodaf fod yn well gennych weithdrefn gadarnhaol, ond o ystyried cwmpas cul iawn y pŵer a'r ffaith bod unrhyw ddarpariaethau canlyniadol a wneir yn debygol o ymwneud â materion technegol iawn, rydym o'r farn fod y weithdrefn penderfyniad negyddol yn briodol.
Mewn perthynas â'r ddarpariaeth fachlud sy'n berthnasol i bwerau gwneud rheoliadau, unwaith eto, o ystyried cwmpas cyfyngedig iawn y pŵer yng nghymal 6(1), nad yw ond yno, mewn gwirionedd, i fynd i'r afael ag unrhyw faterion canlyniadol sy'n codi o'r darpariaethau eraill yn y Bil cul iawn hwn, mae terfyn amser ar y pŵer yn ddiangen yn yr achos hwn.
O ran eich trydydd casgliad ynghylch Gweinidogion y DU yn gwneud rheoliadau mewn meysydd datganoledig, rwy'n gobeithio fy mod wedi egluro yn fy sylwadau agoriadol pam y gwnaethom hyn, ond mewn perthynas ag ymestyn Rheol Sefydlog 30C, mater i'r Pwyllgor Busnes fyddai hynny, Ddirprwy Lywydd, ond mae'n dal i fod yn fwriad gan Lywodraeth Cymru i sicrhau bod sylw'r Senedd yn cael ei dynnu at unrhyw reoliadau a wneir gan Weinidogion y DU mewn meysydd datganoledig gyda chydsyniad Gweinidogion Cymru. Diolch.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 4 was topical questions. There have been no topical questions accepted.
Cwestiynau amserol oedd eitem 4. Ni dderbyniwyd unrhyw gwestiynau amserol.
Item 5 is the 90-second statements, and we have one this afternoon—the Llywydd, Elin Jones.
Eitem 5 yw'r datganiadau 90 eiliad, ac mae gennym un y prynhawn yma—y Llywydd, Elin Jones.
Hanner can mlynedd yn ôl, ym mis Ionawr 1970, sefydlwyd elusen arloesol yng Ngheredigion ar gyfer pobl ddall, gan gynnig y gwasanaeth cyntaf o'i fath yng Nghymru ac yn y Deyrnas Gyfunol, gwasanaeth a fyddai'n galluogi pobl ddall Ceredigion i glywed darlleniadau o'r newyddion lleol diweddaraf yn y wasg. Papur Sain Ceredigion oedd hwnnw.
Sefydlwyd y papur sain gan Ronald Sturt, darlithydd yng Ngholeg Llyfrgellyddiaeth Cymru yn Llanbadarn Fawr. I ddechrau, 18 o bobl oedd yn derbyn recordiadau o leisiau lleol yn darllen straeon o'r wasg leol ar gasetiau tâp. Erbyn heddiw, mae'r recordiadau ar declyn USB, gyda dros 100 o wrandawyr rheolaidd i'r papur sain a mwy na 60 o wirfoddolwyr yn cyfrannu'n rheolaidd. Mae'r recordiadau'n cael eu cyhoeddi'n wythnosol ac mae'r arlwy'n cynnwys y Cambrian News, Golwg, ac Y Cymro. Mae un darllenwraig, Eileen Sinnet Jones, wedi gwirfoddoli am yr hanner can mlynedd yn ddi-dor. Am gyfraniad gan Eileen.
Hoffwn longyfarch Papur Sain Ceredigion am dorri tir gwbl newydd yn 1970, am hanner can mlynedd o wasanaeth, ac am ddod â'r newyddion yn fyw i'r bobl hynny sy'n methu ei weld na'i ddarllen, yn y Gymraeg a'r Saesneg, yng Ngheredigion a thu hwnt.
Fifty years ago, in January 1970, an innovative charity was established in Ceredigion for blind people offering the first service of its kind in Wales and the United Kingdom, a service that would enable the blind people of Ceredigion to hear the latest news in the local press. That scheme was the Ceredigion talking newspaper.
The talking newspaper was set up by Ronald Sturt, a lecturer in the College of Librarianship Wales in Llanbadarn Fawr. Initially, the recordings of local voices reading articles from the local press were on tape cassettes and provided to 18 people. Nowadays, the recordings are on a USB and there are over 100 regular listeners of the talking newspaper, with more than 60 volunteers contributing regularly. The recordings are released weekly and include articles from the Cambrian News, Golwg and Y Cymro. One reader, Eileen Sinnet Jones, has volunteered continuously for 50 years. What a contribution by Eileen.
I’d like to congratulate the Ceredigion talking newspaper for breaking new ground in 1970, for 50 years of service and for bringing the news in both Welsh and English to those who cannot see or read it in Ceredigion and beyond.
Diolch.
Diolch.
Item 6 on the agenda this afternoon is the Member debate under Standing Order 11.21(iv): Suicide Bereavement Support, and I call on Lynne Neagle to move the motion. Lynne.
Eitem 6 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r Ddadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv): Cefnogaeth mewn Profedigaeth ar ôl Hunanladdiad, a galwaf ar Lynne Neagle i gyflwyno'r cynnig. Lynne.
Cynnig NDM7211 Lynne Neagle, Dai Lloyd, David Melding
Cefnogwyd gan Angela Burns, David Rees, Jack Sargeant, Jayne Bryant, Joyce Watson, Mark Isherwood
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn cydnabod bod colli rhywun i hunanladdiad yn golled unigryw o ddinistriol i deuluoedd, ffrindiau a chymunedau cyfan.
2. Yn nodi'r cymorth cyfyngedig sydd ar gael yng Nghymru i gefnogi'r rhai sy'n dioddef profedigaeth drwy hunanladdiad.
3. Yn nodi bod colli rhywun i hunanladdiad yn ffactor risg mawr ar gyfer marw drwy hunanladdiad a bod cymorth i'r rhai sydd wedi cael profedigaeth yn rhan hanfodol o atal hunanladdiad.
4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau ar frys bod cymorth ar gael i'r rhai sydd mewn galar ar ôl hunanladdiad ledled Cymru fel rhan o lwybr ôl-gyflawni cynhwysfawr i Gymru. Wrth wneud hynny, rhaid i Lywodraeth Cymru sicrhau bod gwelliannau i wasanaethau a'r llwybr newydd yn cael eu llunio ar y cyd gan y rhai sydd wedi byw drwy brofedigaeth hunanladdiad.
Motion NDM7211 Lynne Neagle, Dai Lloyd, David Melding
Supported by Angela Burns, David Rees, Jack Sargeant, Jayne Bryant, Joyce Watson, Mark Isherwood
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Recognises that losing someone to suicide is a uniquely devastating loss for families, friends and whole communities.
2. Notes the limited support available in Wales to support those bereaved by suicide.
3. Notes that losing someone to suicide is a major risk factor for dying by suicide and that support for those bereaved is a vital part of suicide prevention.
4. Calls on the Welsh Government to urgently ensure there is support for those bereaved by suicide available across Wales as part of a comprehensive postvention pathway for Wales. In doing so, the Welsh Government must ensure that improvements to services and the new pathway are co-produced by those with lived experience of suicide bereavement.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Dirprwy Lywydd. I'm really pleased to open this debate on suicide bereavement. I'd like to thank Dai Lloyd AM and David Melding AM for co-submitting the motion with me today, and Dai Lloyd for closing the debate. I'd also like to thank all the Members who have supported the motion.
Today, I want to start by recognising that losing someone to suicide is a uniquely devastating loss. It leaves people in a deeply dark place. Now, I know that grief is a very personal thing, and that everyone experiences it in their own way and copes differently. I do not mean in any way to minimise the impact of other bereavements, but in order to ensure the right support for those bereaved by suicide, we have to recognise the ways in which it is different to other losses and just how uniquely devastating it is. Indeed, it is hard to even put into words. In addition to the heartbreaking loss of someone you love, there's often stigma and isolation, destructive feelings of guilt, and a lifetime of asking, 'What if?', 'If only', and, above all, 'Why?'—a question that some people will never be able to find the answer to.
The loss of someone to suicide can also have a major impact on those well beyond the deceased's immediate family and friends. I have previously described suicide as like a large rock falling in a pond. The waves ripple outwards and are wide and far-reaching.
Each year in Wales, around 300 to 350 lives are lost through suicide. It used to be claimed that six people are impacted by every suicide, but more recent research has found that, in fact, 135 people are affected. The loss of someone to suicide devastates families, friends and whole communities. We know too that losing someone to suicide is a major risk factor for dying by suicide, especially for young people who are in a high-risk group. So, support for those bereaved by suicide is one of the most effective things we can do to prevent people dying by suicide.
Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o agor y ddadl hon ar brofedigaeth ar ôl hunanladdiad. Hoffwn ddiolch i Dai Lloyd AC a David Melding AC am gyd-gyflwyno'r cynnig gyda mi heddiw, ac i Dai Lloyd am gloi'r ddadl. Hoffwn ddiolch hefyd i'r holl Aelodau sydd wedi cefnogi'r cynnig.
Heddiw, rwyf am ddechrau drwy gydnabod bod colli rhywun i hunanladdiad yn golled unigryw o ddinistriol. Mae'n gadael pobl mewn lle tywyll iawn. Nawr, gwn fod galar yn beth personol iawn, a bod pawb yn ei brofi yn eu ffordd eu hunain ac yn ymdopi'n wahanol. Nid wyf yn bwriadu bychanu effaith profedigaethau eraill mewn unrhyw ffordd, ond er mwyn sicrhau y rhoddir y gefnogaeth gywir i'r rheini sydd wedi cael profedigaeth drwy hunanladdiad, mae'n rhaid i ni gydnabod y ffyrdd y mae'n wahanol i fathau eraill o brofedigaeth a pha mor unigryw o ddinistriol ydyw. Yn wir, mae'n anodd ei roi mewn geiriau, hyd yn oed. Yn ogystal â'r brofedigaeth dorcalonnus o golli rhywun rydych yn eu caru, yn aml ceir stigma ac arwahanrwydd, teimladau dinistriol o euogrwydd, ac oes o ofyn, 'Beth os?', 'O na bai', ac yn anad dim, 'Pam?'—cwestiwn na fydd rhai pobl byth yn gallu dod o hyd i'r ateb iddo.
Gall colli rhywun i hunanladdiad gael effaith fawr hefyd ar bobl ymhell y tu hwnt i deulu a ffrindiau agos yr ymadawedig. Rwyf wedi disgrifio hunanladdiad o'r blaen fel craig fawr yn cwympo i mewn i bwll. Mae'r tonnau'n crychdonni tuag allan ac maent yn eang ac yn bellgyrhaeddol.
Bob blwyddyn yng Nghymru, collir oddeutu 300 i 350 o fywydau drwy hunanladdiad. Arferid dweud bod pob hunanladdiad yn effeithio ar chwech o bobl, ond mae ymchwil fwy diweddar wedi canfod bod 135 o bobl yn cael eu heffeithio mewn gwirionedd. Mae colli rhywun i hunanladdiad yn dinistrio teuluoedd, ffrindiau a chymunedau cyfan. Gwyddom hefyd fod colli rhywun i hunanladdiad yn ffactor risg sylweddol ar gyfer marw drwy hunanladdiad, yn enwedig i bobl ifanc sydd mewn grŵp risg uchel. Felly, cefnogaeth i'r rheini sydd mewn profedigaeth ar ôl hunanladdiad yw un o'r pethau mwyaf effeithiol y gallwn eu gwneud i atal pobl rhag marw drwy hunanladdiad.
Members will remember that the Health, Social Care and Sport Committee, so ably chaired by Dai Lloyd, undertook a major inquiry into suicide prevention in Wales in 2018 and produced a report called 'Everybody's Business'. As part of that inquiry, we looked carefully at the support available for those bereaved by suicide, including meeting with people living with suicide loss.
I've spoken before in this Chamber about the committee's visit to the Jacob Abraham Foundation in Cardiff where we met a group of relatives, all of whom had lost sons, husbands, fathers, and brothers to suicide. One lady had lost not one but two sons to suicide—an absolutely heartbreaking reminder of the risk that suicide bereavement poses. Shockingly, not one of those families had received any specialist support, apart from the support offered by the foundation. They had not even been able to access 'Help is at hand Cymru', the excellent Welsh Government booklet on suicide bereavement. Now, the Jacob Abraham Foundation receives no statutory funds and has been operating on a hand-to-mouth basis since it was set up by Nicola Abraham following the death of her son Jacob by suicide in 2015. In 'Everybody's Business', the committee said very clearly, and I quote:
'We were staggered to hear of the lack of support available to those bereaved by...suicide.'
That is why the committee went on to make three recommendations on bereavement support. We called for a Wales-wide postvention pathway for suicide to be taken forward as an immediate priority. We called for 'Help is at hand Cymru' to be more actively promoted, and we called for Welsh Government to give active consideration to providing funding for support groups for those bereaved by suicide. We made those recommendations back in November 2018, and now, more than a year on, nowhere near enough has changed.
I welcomed the £500,000 additional funding made available in response to the health committee's report to fund the role of a new national suicide prevention lead in Wales and regional co-ordinators. I recognise that there's been a delay in appointing that person, which has slowed progress, but now that an appointment has been made, we really need to move at pace. I welcome, too, the 1,500 copies of 'Help is at hand Cymru' that the Welsh Government got printed following our report, but I am still meeting people bereaved by suicide who are not being signposted or given this vital resource. And there has been no investment in support groups and, indeed, the final survivors of bereavement by suicide group in Wales has, in fact, closed.
Whenever I have raised my concerns about suicide bereavement in the past year, I've been pointed to Welsh Government's bereavement services review, although I have said time and time again that I don't think we needed a review to tell us that suicide bereavement services are woefully inadequate in Wales. That review has now reported, and I have to say, I am really disappointed with it. I just do not recognise the picture it paints of the support it claims is out there for suicide bereavement. Apparently, there are six services offering suicide bereavement support in Torfaen. Caerphilly, Cardiff, Flintshire, Pembrokeshire, and Rhondda Cynon Taf fare even better with eight each. Who knew? Certainly not the people bereaved by suicide that I have met. To be fair to the report, it is clear that the majority—81 per cent of providers—are offering information and support and signposting to other support services, which, for me, raises many questions about what this suicide support looks like. Is it a flyer, an e-mail, a phone call? And shouldn't the report have been clear about what kind of support was being offered and by whom? We know from the report that specialist support is thin on the ground, but it tells us nothing about who is delivering that support, how long people have to wait for it or anything about the quality of services or, indeed, anything else about it.
The Minister knows that young suicide is a cause very close to my heart. The 2 Wish Upon a Star charity provides bereavement support for families who lose a child or young adult in a sudden and traumatic way, including through suicide. It was set up by Rhian Mannings, following the death of her baby son, George, which was followed by the tragic suicide of her husband, Paul, just five days later. Just like Nicola Abraham, Rhian has used her lived experience of suicide bereavement to try to prevent other families going through what she has done. They are doing really fantastic work across Wales. The memory boxes they provide for families whose child has died in hospital provide a little comfort at a time that is undoubtedly the darkest any parent will ever experience. Their ability to offer support shortly after the bereavement, or whenever that support is needed, is literally, for some families, a life saver. They also provide much needed support for bereaved siblings. Yet, despite taking referrals from every health board in Wales, and providing a service in every A&E department and most critical care departments, 2 Wish Upon a Star receives not a penny of public funding from any of the health boards. That is just wrong.
Bydd yr Aelodau'n cofio i’r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, o dan gadeiryddiaeth fedrus Dai Lloyd, gynnal ymchwiliad pwysig i atal hunanladdiad yng Nghymru yn 2018, gan gynhyrchu adroddiad o'r enw 'Busnes Pawb'. Fel rhan o'r ymchwiliad hwnnw, fe wnaethom edrych yn ofalus ar y gefnogaeth sydd ar gael i bobl sydd mewn profedigaeth o ganlyniad i hunanladdiad, gan gynnwys cyfarfod â phobl sy'n byw gyda cholli rhywun i hunanladdiad.
Rwyf wedi siarad o’r blaen yn y Siambr hon am ymweliad y pwyllgor â Sefydliad Jacob Abraham yng Nghaerdydd lle cyfarfuom â grŵp o berthnasau, pob un ohonynt wedi colli meibion, gwŷr, tadau, a brodyr i hunanladdiad. Roedd un ddynes wedi colli nid un ond dau fab i hunanladdiad—sy'n atgoffa rhywun, yn gwbl dorcalonnus, o'r risg y mae profedigaeth o ganlyniad i hunanladdiad yn ei chreu. Mae'n arswydus meddwl nad oedd unrhyw un o’r teuluoedd hynny wedi cael unrhyw gymorth arbenigol, heblaw am y gefnogaeth a gynigiai'r sefydliad. Nid oeddent wedi cael 'Cymorth wrth Law Cymru' hyd yn oed, llyfryn rhagorol Llywodraeth Cymru ar brofedigaeth o ganlyniad i hunanladdiad. Nawr, nid yw Sefydliad Jacob Abraham yn cael unrhyw arian statudol ac mae wedi bod yn gweithredu o'r llaw i'r genau ers ei sefydlu gan Nicola Abraham ar ôl iddi golli ei mab Jacob i hunanladdiad yn 2015. Yn ‘Busnes Pawb', dywedodd y pwyllgor yn glir iawn, a dyfynnaf:
'Cawsom ein syfrdanu i glywed am y diffyg cymorth sydd ar gael i’r rhai sydd wedi dioddef profedigaeth o ganlyniad i hunanladdiad.’
Dyna pam fod y pwyllgor wedi gwneud tri argymhelliad ar gymorth profedigaeth. Fe wnaethom alw am ddatblygu llwybr ôl-ymyrraeth ledled Cymru ar gyfer hunanladdiad fel blaenoriaeth ar unwaith. Fe wnaethom alw am hyrwyddo 'Cymorth wrth Law Cymru' yn fwy gweithredol, ac fe wnaethom alw ar Lywodraeth Cymru i roi ystyriaeth weithredol i ddarparu cyllid ar gyfer grwpiau cymorth i'r rheini sydd mewn profedigaeth ar ôl hunanladdiad. Fe wnaethom yr argymhellion hynny yn ôl ym mis Tachwedd 2018, a bellach, fwy na blwyddyn yn ddiweddarach, nid oes digon wedi newid o bell ffordd.
Croesawais y cyllid ychwanegol o £500,000 a ddarparwyd mewn ymateb i adroddiad y pwyllgor iechyd i ariannu swydd arweinydd atal hunanladdiad cenedlaethol newydd yng Nghymru a chydgysylltwyr rhanbarthol. Rwy'n cydnabod y bu oedi wrth benodi'r unigolyn hwnnw, a bod hynny wedi arafu cynnydd, ond gan fod penodiad wedi'i wneud bellach, mae gwir angen i ni symud yn gyflym. Croesawaf hefyd y 1,500 copi o 'Cymorth wrth Law Cymru' a argraffwyd gan Lywodraeth Cymru yn dilyn ein hadroddiad, ond rwy'n dal i gyfarfod pobl sydd wedi cael profedigaeth o ganlyniad i hunanladdiad nad ydynt wedi cael copi o’r adnodd hanfodol hwn, nac wedi cael gwybod amdano. Ac ni wnaed unrhyw fuddsoddiad mewn grwpiau cymorth, ac yn wir, mae’r grŵp olaf ar gyfer goroeswyr profedigaeth ar ôl hunanladdiad yng Nghymru wedi dod i ben.
Bob tro y mynegais fy mhryderon ynghylch profedigaeth ar ôl hunanladdiad dros y flwyddyn ddiwethaf, tynnwyd fy sylw at adolygiad Llywodraeth Cymru o wasanaethau profedigaeth, er fy mod wedi dweud dro ar ôl tro nad wyf yn credu bod angen adolygiad arnom i ddweud wrthym fod gwasanaethau profedigaeth ar ôl hunanladdiad yn druenus o annigonol yng Nghymru. Mae'r adolygiad hwnnw bellach wedi cyflwyno ei adroddiad, ac mae'n rhaid i mi ddweud, rwy'n wirioneddol siomedig ag ef. Nid wyf yn cydnabod y darlun y mae'n ei baentio o'r gefnogaeth y mae'n honni ei bod ar gael ar gyfer profedigaeth ar ôl hunanladdiad. Yn ôl pob tebyg, mae chwe gwasanaeth yn cynnig cymorth profedigaeth ar ôl hunanladdiad yn Nhorfaen. Mae Caerffili, Caerdydd, Sir y Fflint, Sir Benfro, a Rhondda Cynon Taf yn gwneud yn well byth, gydag wyth yr un. Pwy fyddai'n meddwl? Yn sicr, nid y bobl y cyfarfûm â hwy sydd mewn profedigaeth ar ôl hunanladdiad. A bod yn deg â'r adroddiad, mae'n amlwg fod y mwyafrif—81 y cant o ddarparwyr—yn cynnig gwybodaeth a chefnogaeth ac yn cyfeirio at wasanaethau cymorth eraill, ac mae hynny, i mi, yn codi llawer o gwestiynau ynglŷn â sut beth yw'r gefnogaeth hon. A yw'n daflen, e-bost, galwad ffôn? Ac oni ddylai'r adroddiad fod wedi nodi’n glir pa fath o gefnogaeth sy'n cael ei chynnig a chan bwy? Gwyddom o'r adroddiad fod cefnogaeth arbenigol yn brin ar lawr gwlad, ond nid yw'n dweud unrhyw beth wrthym am bwy sy'n darparu'r gefnogaeth honno, pa mor hir y mae'n rhaid i bobl aros amdani nac unrhyw beth am ansawdd y gwasanaethau, nac unrhyw beth arall yn ei gylch.
Gŵyr y Gweinidog yn iawn fod hunanladdiad ymhlith pobl ifanc yn achos sy'n agos iawn at fy nghalon. Mae elusen 2 Wish Upon a Star yn darparu cefnogaeth mewn profedigaeth i deuluoedd sy'n colli plentyn neu oedolyn ifanc mewn ffordd sydyn a thrawmatig, gan gynnwys drwy hunanladdiad. Fe’i sefydlwyd gan Rhian Mannings, yn dilyn marwolaeth ei babi bach, George, a hunanladdiad trasig ei gŵr, Paul, bum niwrnod yn unig yn ddiweddarach. Yn union fel Nicola Abraham, mae Rhian wedi defnyddio'i phrofiad byw o brofedigaeth ar ôl hunanladdiad i geisio atal teuluoedd eraill rhag dioddef yr hyn y mae hi wedi'i ddioddef. Maent yn gwneud gwaith gwych ledled Cymru. Mae'r blychau cofio y maent yn eu darparu ar gyfer teuluoedd sydd wedi colli plentyn yn yr ysbyty yn rhoi ychydig gysur ar yr adeg dywyllaf, heb os, ym mywyd unrhyw riant. Mae eu gallu i gynnig cefnogaeth yn fuan ar ôl y brofedigaeth, neu pan fo angen y gefnogaeth honno, yn achub bywydau, yn llythrennol, i rai teuluoedd. Maent hefyd yn darparu cefnogaeth fawr ei hangen ar gyfer brodyr a chwiorydd sydd mewn profedigaeth. Ac eto, er eu bod yn derbyn atgyfeiriadau gan bob bwrdd iechyd yng Nghymru, ac yn darparu gwasanaeth ym mhob adran ddamweiniau ac achosion brys a'r rhan fwyaf o adrannau gofal critigol, nid yw 2 Wish Upon a Star yn cael ceiniog o arian cyhoeddus gan unrhyw un o'r byrddau iechyd. Mae hynny'n gwbl anghywir.
The Welsh Government urgently needs to implement the recommendations in 'Everybody's Business' to develop a postvention strategy for suicide. That strategy should be co-produced with those with lived experience of suicide bereavement, and ensure that flexible support is available to people when they need it, whether that be in the immediate aftermath of a suicide, in six weeks, in two, three or 10 years down the line. It must also include timely access to specialist treatment for post-traumatic stress disorder, which is often suffered by those bereaved by suicide, especially those who found their loved one.
We are behind other parts of the UK on this. England already has a postvention pathway that could help inform ours, and there are fantastic examples of suicide bereavement support in England, many co-produced with bereaved families. But it is not just about supporting individuals; it is also about postvention in organisations where there has been a death by suicide, whether that be a school, a fire service, a hospital, GP practice or a railway station. We in this Assembly should know better than many the crucial importance of a postvention response to the loss of a friend and colleague to suicide. Particularly close to my heart is the need for suicide postvention in every school in Wales. In England, new guidance has been published, stating that a single suicide in a school should be treated as a potential cluster because young people are so vulnerable as a high-risk group for suicide.
I warmly commend the new guidance that the Welsh Government commissioned from Professor Ann John on talking about suicide with young people who are suicidal and self-harming, but it is not enough. We need to ensure that mental health and suicide prevention is embedded in the curriculum in Wales, to reach those young people who nobody knows is suicidal until they tragically take their own lives. We also must ensure that all schools undertake postvention following a suicide. I know that some schools have been quick to use the Samaritans' Step by Step postvention programme, but there are others I know of that, other than some counselling sessions, have done nothing at all. I'm delighted we now have Papyrus with a base in Wales, and we must ensure that schools draw on the organisations of them and the Samaritans. It cannot be an optional extra; it is too late when another young person has died.
And, yes, this will take additional resources, but to anyone who says we can't afford it, I say we can't afford not to. It has been estimated that every suicide costs the public purse £1.6 million. How much better would it be to do what the Government talks so much about and invest in early intervention and support for those bereaved? We have some brilliant people and organisations working in this field in Wales. I want to pay tribute to Professor Ann John, who chairs the Welsh Government's national advisory group on suicide prevention. Ann works tirelessly, and I thank her for it. But we must ensure that people like Ann have the resources and the full commitment from Welsh Government to do the job that they so want to do.
Social media gets a bad press a lot of the time, and I'm sure we can all understand this here. However, I have found Twitter a fantastic opportunity to network with like-minded people. Through Twitter, I have come to know a group of mothers who have lost children to suicide. Some of them are from Wales; others are from elsewhere in the UK. They have nicknamed themselves 'The Warrior Mums', and warriors they are, each and every day.
So, I want to close today by paying a heartfelt tribute to all the warrior mums, the warrior dads, and to the courage of all those who are living with suicide loss every day. Our duty, Minister, is to honour their courage, by working with them to deliver the suicide bereavement support that is so desperately needed in Wales, and, in doing so, to save lives.
Mae angen i Lywodraeth Cymru weithredu’r argymhellion yn 'Busnes Pawb' ar frys i ddatblygu strategaeth ôl-ymyrraeth ar gyfer hunanladdiad. Dylai'r strategaeth honno gael ei chydgynhyrchu gyda phobl sydd â phrofiad o brofedigaeth ar ôl hunanladdiad, a sicrhau bod cefnogaeth hyblyg ar gael i bobl pan fydd ei hangen arnynt, boed hynny’n syth ar ôl hunanladdiad, mewn chwe wythnos, neu ddwy, dair neu 10 mlynedd yn ddiweddarach. Mae’n rhaid i hynny hefyd gynnwys mynediad amserol at driniaeth arbenigol ar gyfer anhwylder straen wedi trawma, a ddioddefir yn aml gan rai sydd mewn profedigaeth ar ôl hunanladdiad, yn enwedig y rhai a ddaeth o hyd i'w hanwylyd.
Rydym ar ei hôl hi o gymharu â rhannau eraill o'r DU ar hyn. Mae gan Loegr lwybr ôl-ymyrraeth eisoes a allai helpu i lywio ein llwybr ni, ac mae enghreifftiau gwych o gefnogaeth mewn profedigaeth ar ôl hunanladdiad yn Lloegr, a llawer ohonynt wedi'u cydgynhyrchu gyda theuluoedd sydd wedi cael profedigaeth. Ond mae'n ymwneud â mwy na chefnogi unigolion yn unig; mae'n ymwneud hefyd ag ôl-ymyrraeth mewn sefydliadau lle bu marwolaeth drwy hunanladdiad, boed hynny mewn ysgol, gwasanaeth tân, ysbyty, practis meddyg teulu neu orsaf drenau. Dylem ni yn y Cynulliad hwn fod yn fwy ymwybodol na llawer am bwysigrwydd hanfodol ymateb ôl-ymyrraeth i golli ffrind a chydweithiwr i hunanladdiad. Mae'r angen am ôl-ymyrraeth hunanladdiad ym mhob ysgol yng Nghymru yn arbennig o agos at fy nghalon. Yn Lloegr, cyhoeddwyd canllawiau newydd sy'n nodi y dylid trin un achos o hunanladdiad mewn ysgol fel clwstwr posibl am fod pobl ifanc mor agored fel grŵp risg uchel ar gyfer hunanladdiad.
Rwy’n canmol y canllawiau newydd a gomisiynodd Llywodraeth Cymru gan yr Athro Ann John ar siarad am hunanladdiad gyda phobl ifanc sy'n hunanladdol ac yn hunan-niweidio, ond nid ydynt yn ddigon. Mae angen inni sicrhau bod iechyd meddwl ac atal hunanladdiad wedi'i ymgorffori yn y cwricwlwm yng Nghymru, er mwyn cyrraedd y bobl ifanc nad oes unrhyw un yn gwybod eu bod yn hunanladdol tan eu bod, yn drasig, yn cyflawni hunanladdiad. Mae’n rhaid inni sicrhau hefyd fod pob ysgol yn ymgymryd ag ôl-ymyrraeth yn dilyn hunanladdiad. Gwn fod rhai ysgolion wedi bod yn barod iawn i ddefnyddio rhaglen ôl-ymyrraeth Cam wrth Gam y Samariaid, ond mae eraill y gwn amdanynt heb wneud unrhyw beth o gwbl, heblaw am ambell sesiwn gwnsela. Rwy'n falch iawn fod gan Papyrus ganolfan yng Nghymru bellach, ac mae’n rhaid i ni sicrhau bod ysgolion yn defnyddio gwasanaethau’r sefydliad hwnnw a'r Samariaid. Ni all fod yn ychwanegiad dewisol; mae'n rhy hwyr pan fydd unigolyn ifanc arall wedi marw.
A bydd, fe fydd angen adnoddau ychwanegol i wneud hyn, ond wrth unrhyw sy'n dweud na allwn fforddio gwneud hyn, rwy'n dweud na allwn fforddio peidio. Amcangyfrifwyd bod pob achos o hunanladdiad yn costio £1.6 miliwn i bwrs y wlad. Faint yn well fyddai gwneud yr hyn y mae'r Llywodraeth yn siarad cymaint amdano a buddsoddi mewn cymorth ac ymyrraeth gynnar i'r rheini sydd mewn profedigaeth? Mae gennym bobl a sefydliadau gwych yn gweithio yn y maes hwn yng Nghymru. Hoffwn dalu teyrnged i'r Athro Ann John, sy'n cadeirio grŵp cynghori cenedlaethol Llywodraeth Cymru ar atal hunanladdiad. Mae Ann yn gweithio'n ddiflino, a diolch iddi am hynny. Ond mae'n rhaid inni sicrhau bod gan bobl fel Ann adnoddau ac ymrwymiad llawn Llywodraeth Cymru i wneud y gwaith y maent yn dymuno’i wneud.
Mae'r cyfryngau cymdeithasol yn aml yn cael sylw gwael, ac rwy'n siŵr y gall pob un ohonom ddeall hyn yma. Fodd bynnag, rwyf wedi gweld bod Twitter yn gyfle gwych i rwydweithio â phobl o'r un anian. Drwy Twitter, rwyf wedi dod i adnabod grŵp o famau sydd wedi colli plant drwy hunanladdiad. Daw rhai ohonynt o Gymru; daw eraill o fannau eraill yn y DU. Maent wedi llysenwi eu hunain yn 'The Warrior Mums', ac maent yn rhyfelwyr go iawn, a hynny bob dydd.
Felly, hoffwn gloi heddiw drwy dalu teyrnged twymgalon i'r holl famau dewr, y tadau dewr, ac i ddewrder pawb sy'n byw bob dydd gyda cholli rhywun i hunanladdiad. Ein dyletswydd ni, Weinidog, yw anrhydeddu eu dewrder, drwy weithio gyda hwy i ddarparu'r cymorth profedigaeth ar ôl hunanladdiad y mae ei ddirfawr angen yng Nghymru, ac achub bywydau wrth wneud hynny.