Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
07/01/2020Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Gaf i gychwyn drwy ddymuno blwyddyn newydd dda i'r holl Aelodau?
May I begin by wishing all the Members a happy new year?
Fe fyddwn ni'n cychwyn y flwyddyn yma gyda'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Gareth Bennett.
We will start this new year with questions to the First Minister, and the first question is from Gareth Bennett.
1. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi busnesau yng Nghanol De Cymru? OAQ54892
1. What steps is the Welsh Government taking to support businesses in South Wales Central? OAQ54892
Llywydd, the actions of Business Wales, the Development Bank of Wales and the establishment of a dedicated regional office are amongst the steps taken by the Welsh Government to support businesses in South Wales Central.
Lywydd, mae gweithredoedd Busnes Cymru, Banc Datblygu Cymru a sefydlu swyddfa ranbarthol benodedig ymhlith y camau a gymerwyd gan Lywodraeth Cymru i gefnogi busnesau yng Nghanol De Cymru.
Thank you for that update. One factor that has caused a lot of uncertainty for businesses in Wales is Brexit. Now, your party has just contested a general election on a policy of opposing Brexit. You have may have noted, First Minister, that this strategy did not work out very well for you. In fact, let's be honest, Labour got hammered. You weren't just beaten; you were annihilated. But, I see that, despite this, you are still talking about opposing Brexit here in the Assembly. Surely, for the sake of Welsh businesses, you now need to do your bit to end the uncertainty and support the UK Government's Brexit Bill.
Diolch am y diweddariad yna. Un ffactor sydd wedi achosi llawer o ansicrwydd i fusnesau yng Nghymru yw Brexit. Nawr, mae eich plaid chi newydd ymladd etholiad cyffredinol ar sail polisi o wrthwynebu Brexit. Efallai eich bod wedi sylwi, Prif Weinidog, na wnaeth y strategaeth hon weithio'n dda iawn i chi. A dweud y gwir, gadewch i ni fod yn onest, cafodd Llafur gweir go iawn. Nid yn unig y cawsoch chi eich curo; cawsoch eich dinistrio. Ond, er hyn, rwy'n gweld eich bod chi'n dal i sôn am wrthwynebu Brexit yn y fan yma yn y Cynulliad. Onid yw'n amlwg, er lles busnesau Cymru, bod angen i chi chwarae eich rhan nawr i roi diwedd ar yr ansicrwydd a chefnogi Bil Brexit Llywodraeth y DU.
Well, Llywydd, the United Kingdom will leave the European Union on 31 January, and businesses will then find that Brexit is far from over, because, for months and years to come, we will continue to see the need to negotiate free trade agreements and other arrangements, both with the European Union and with other parts of the world. Anybody who believes that on 1 February, certainty will have replaced uncertainty, I'm afraid are going to be in for a very sad awakening.
Wel, Llywydd, bydd y Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ar 31 Ionawr, a bydd busnesau yn canfod wedyn bod Brexit ymhell o fod drosodd, oherwydd, am fisoedd a blynyddoedd i ddod, byddwn yn parhau i weld yr angen i negodi cytundebau masnach rydd a threfniadau eraill, gyda'r Undeb Ewropeaidd a chyda rhannau eraill o'r byd. Mae gen i ofn bod unrhyw un sy'n credu y bydd sicrwydd wedi disodli ansicrwydd ar 1 Chwefror yn mynd i gael ysgytiad trist iawn.
First Minister, I'm sure you'll join me in welcoming yesterday's news that Lloyds Banking Group expects to support firms in Wales this year by up to £1.1 billion in lending. This is part of their pledge to invest £18 billion in UK businesses in 2020, and they're looking at new businesses, microbusinesses seeking to upscale to small businesses, and those considering then trading internationally for the first time.
When I speak to my constituents and business people, they do highlight the need to access reasonable commercial sources of funding. What are you doing to ensure that, where appropriate, Welsh Government sources and programmes are also taking into account the opportunities that exist for commercial partnerships in these programmes?
Prif Weinidog, rwy'n siŵr y gwnewch chi ymuno â mi i groesawu'r newyddion ddoe bod Grŵp Bancio Lloyds yn disgwyl cefnogi cwmnïau yng Nghymru eleni trwy hyd at £1.1 biliwn mewn benthyciadau. Mae hyn yn rhan o'u haddewid i fuddsoddi £18 biliwn mewn busnesau yn y DU yn 2020, ac maen nhw'n edrych ar fusnesau newydd, microfusnesau sy'n ceisio cynyddu eu maint i fod yn fusnesau bach, a'r rhai sydd wedyn yn ystyried masnachu'n rhyngwladol am y tro cyntaf.
Pan fyddaf yn siarad â'm hetholwyr a phobl busnes, maen nhw'n tynnu sylw at yr angen i gael gafael ar ffynonellau cyllid masnachol rhesymol. Beth ydych chi'n ei wneud i sicrhau, pan fo hynny'n briodol, bod ffynonellau a rhaglenni Llywodraeth Cymru hefyd yn cymryd i ystyriaeth y cyfleoedd sy'n bodoli ar gyfer partneriaethau masnachol yn y rhaglenni hyn?
I thank David Melding for that question. It is interesting, isn't it, and I would expect he's had some of the same experience, that when you talk to commercial lenders, they tell you that there is no shortage of liquidity, and they set large sums of money aside for investment in businesses, and yet, when you talk to businesses, they often complain about how difficult it is to obtain the investment that they need to carry out the plans that they say would expand their business.
So, part of what we do as a Government is to talk to the big lenders to try and persuade them that they have to find different ways of having conversations with people who are looking to borrow money to persuade them that their services are genuinely available to them.
Where big commercial lenders are not prepared to enter the market, that's why we have the Development Bank for Wales—£5.2 million spent in the last 12 months, Llywydd, helping 240 Welsh businesses with micro loans, of the sort that commercial lenders are not prepared to provide. So, the Welsh Government operates to try to be a broker between those who are looking for investment, and those who can provide it on a commercial basis, because where it can be commercially provided, that's what should be done, and where a commercial loan is unlikely to be forthcoming, then we try and use the instruments that we have available to fill those gaps in the market.
Diolchaf i David Melding am y cwestiwn yna. Mae'n ddiddorol, onid yw, a byddwn yn disgwyl ei fod wedi cael rhywfaint o'r un profiad, sef pan fyddwch chi'n siarad â benthycwyr masnachol, maen nhw'n dweud wrthych chi nad oes prinder hylifedd, a'u bod nhw'n rhoi symiau mawr o arian o'r neilltu ar gyfer buddsoddi mewn busnesau, ac eto, pan fyddwch chi'n siarad â busnesau, maen nhw'n aml yn cwyno am ba mor anodd yw cael y buddsoddiad sydd ei angen arnyn nhw i gyflawni'r cynlluniau y maen nhw'n ei ddweud fyddai'n ehangu eu busnesau.
Felly, rhan o'r hyn yr ydym ni'n ei wneud fel Llywodraeth yw siarad â'r benthycwyr mawr i geisio eu perswadio nhw bod yn rhaid iddyn nhw ddod o hyd i wahanol ffyrdd o gael sgyrsiau gyda phobl sy'n ceisio benthyg arian i'w perswadio nhw bod eu gwasanaethau ar gael iddyn nhw mewn gwirionedd.
Pan nad yw benthycwyr masnachol mawr yn barod i ymuno â'r farchnad, dyna pam mae gennym ni Fanc Datblygu Cymru—gwariwyd £5.2 miliwn yn y 12 mis diwethaf, Llywydd, gan helpu 240 o fusnesau yng Nghymru gyda micro fenthyciadau, o'r fath nad yw benthycwyr masnachol yn barod i'w cynnig. Felly, mae Llywodraeth Cymru yn gweithredu i geisio bod yn frocer rhwng y rhai sy'n chwilio am fuddsoddiad, a'r rhai sy'n gallu ei ddarparu ar sail fasnachol, oherwydd pan fo modd ei ddarparu'n fasnachol, dyna'r hyn y dylid ei wneud, a phan fo benthyciad masnachol yn annhebygol o fod ar gael, yna rydym ni'n ceisio defnyddio'r offerynnau sydd ar gael gennym i lenwi'r bylchau hynny yn y farchnad.
First Minister, I recently met with the Federation of Small Businesses to discuss their report 'Are We There Yet?', which looks at how infrastructure spending in Wales can be best used to support the growth of small and medium-sized enterprises. How is the Welsh Government prioritising this within its capital spend?
Prif Weinidog, cefais gyfarfod yn ddiweddar gyda'r Ffederasiwn Busnesau Bach i drafod eu hadroddiad 'Are We There Yet?', sy'n ystyried y ffordd orau o ddefnyddio gwariant ar seilwaith yng Nghymru i gefnogi twf busnesau bach a chanolig eu maint. Sut mae Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu hyn o fewn ei gwariant cyfalaf?
I thank Vikki Howells for that. It's an absolutely integral part of our capital expenditure programmes that we try and make sure that as much business as possible ends up in the hands of local suppliers and indigenous enterprises. To give you just one example, the twenty-first century schools and colleges programme has a track record of working with local suppliers, and has developed discrete sets of targets for local supply chain engagement in that programme—the biggest programme of investment in schools and colleges for 50 years, and a deliberate bias in favour of making sure that that Welsh public money ends up in Welsh businesses, creating further Welsh jobs.
Diolchaf i Vikki Howells am hynna. Mae'n rhan gwbl annatod o'n rhaglenni gwariant cyfalaf ein bod ni'n ceisio gwneud yn siŵr bod cymaint o fusnes â phosibl yn cyrraedd dwylo cyflenwyr lleol a mentrau cynhenid. I roi un enghraifft yn unig i chi, mae gan raglen ysgolion a cholegau'r unfed ganrif ar hugain hanes o weithio gyda chyflenwyr lleol, ac mae wedi datblygu cyfresi ar wahân o dargedau ar gyfer cynnwys y gadwyn gyflenwi leol yn y rhaglen honno—y rhaglen fuddsoddi fwyaf mewn ysgolion a cholegau mewn 50 mlynedd, a thuedd fwriadol o blaid gwneud yn siŵr bod arian cyhoeddus Cymru yn cyrraedd busnesau Cymru, gan greu rhagor o swyddi yng Nghymru.
2. Sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ymateb i'r adolygiad diweddar o farwolaethau plant a phobl ifanc drwy hunanladdiad neu achos honedig o hunanladdiad? OAQ54862
2. How does the Welsh Government intend to respond to the recent review of deaths of children and young people by suicide or suspected suicide? OAQ54862
I thank Lynne Neagle for that question, Llywydd. Part of the Welsh Government’s response to the review was set out in our draft budget, published on 16 December, with additional investment in suicide prevention services, a doubling of our investment in the whole-school approach to mental health, and an extension of the pilot child and adolescent mental health service's In-Reach to Schools programme.
Diolchaf i Lynne Neagle am y cwestiwn yna, Llywydd. Nodwyd rhan o ymateb Llywodraeth Cymru i'r adolygiad yn ein cyllideb ddrafft, a gyhoeddwyd ar 16 Rhagfyr, gyda buddsoddiad ychwanegol mewn gwasanaethau atal hunanladdiad, dyblu ein buddsoddiad yn y dull ysgol gyfan o ymdrin ag iechyd meddwl, ac estyniad i raglen arbrofol Mewngymorth i Ysgolion y gwasanaeth iechyd meddwl plant a'r glasoed.
First Minister, the loss of every one of the 33 young people included in that review is an immense tragedy, which will have devastated families, schools, friends, and whole communities. I believe that review is the closest thing we have to hearing the voices of young people who have died by suicide; the nearest thing we have to retrospective recommendations from those young people about what could have helped them, and how we could prevent future deaths. First Minister, will you make a commitment that you will look at this review very carefully, and, on behalf of your whole Government, ensure that all the recommendations in it are driven forward with urgency and vigour?
Prif Weinidog, mae colli pob un o'r 33 o bobl ifanc sydd wedi eu cynnwys yn yr adolygiad hwnnw yn drychineb enfawr, a fydd wedi achosi trallod mawr i deuluoedd, ysgolion, ffrindiau, a chymunedau cyfan. Rwy'n credu mai'r adolygiad hwnnw yw'r peth agosaf sydd gennym ni i glywed lleisiau pobl ifanc sydd wedi marw drwy hunanladdiad; y peth agosaf sydd gennym ni i argymhellion ôl-weithredol gan y bobl ifanc hynny ynghylch yr hyn a allai fod wedi eu helpu, a sut y gallem ni atal marwolaethau yn y dyfodol. Prif Weinidog, a wnewch chi ymrwymo i ystyried yr adolygiad hwn yn ofalus iawn, ac, ar ran eich Llywodraeth gyfan, sicrhau bod yr holl argymhellion sydd ynddo yn cael eu gweithredu yn ddiymdroi ac yn egnïol?
I thank the Member for that. I've had an opportunity already to read the review, to read her own foreword to it, and the foreword by the Children's Commissioner for Wales, and to look at its recommendations. And of course Lynne Neagle is right, Llywydd, that a death by suicide leaves a ripple of effects that reaches out into the lives of people who are left, not simply in the immediate family, but in friends and other organisations who will have known that child or that young person.
Amongst the recommendations of the report, I think a really important one is that the 33 young people whose cases are reviewed in the report, a third of them were known to mental health services. And yet, many more of them were known to other public services, who may not have had suicide and suicide prevention at the front of their minds when they were working with that young person—whether that's in youth custody, where we know that there has been a really alarming rise in suicide in custodial settings; whether that's contact with the police; whether it's young people who are known to social services in different ways. So, of course the Government will be committed to absorbing the recommendations of the report, right across the Government. Because it is not a matter for the health Minister, although Public Health Wales was part of the production of the report; it is a report for the whole of the Government, looking to see that, wherever vulnerable young people are in touch with public services—devolved and non-devolved—the signs that may be there, the causes that may be identifiable, are recognised and acted upon, in line with the recommendations of the report.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Rwyf i wedi cael cyfle yn barod i ddarllen yr adolygiad, i ddarllen ei rhagair ei hun iddo, a'r rhagair gan Gomisiynydd Plant Cymru, ac i edrych ar ei argymhellion. Ac wrth gwrs mae Lynne Neagle yn iawn, Llywydd, fod marwolaeth drwy hunanladdiad yn gadael tonnau o effeithiau sydd yn ymestyn allan i fywydau'r bobl sydd ar ôl, nid yn unig yn y teulu agos, ond ymhlith ffrindiau a sefydliadau eraill a fyddai wedi adnabod y plentyn hwnnw neu'r person ifanc hwnnw.
Ymhlith argymhellion yr adroddiad, rwy'n credu mai un pwysig iawn yw o'r 33 o bobl ifanc y mae eu hachosion yn cael eu hadolygu yn yr adroddiad, bod un o bob tri ohonyn nhw yn hysbys i'r gwasanaethau iechyd meddwl. Ac eto, roedd llawer mwy ohonyn nhw yn hysbys i wasanaethau cyhoeddus eraill, efallai nad oedd hunanladdiad neu atal hunanladdiad yn flaenllaw yn eu meddyliau pan oedden nhw'n gweithio gyda'r person ifanc hwnnw—boed hynny yn nalfa'r ifainc, lle'r ydym ni'n gwybod y bu cynnydd dychrynllyd i achosion o hunanladdiad mewn lleoliadau gwarchodol; boed hynny'n gysylltiad â'r heddlu; boed yn bobl ifanc sy'n hysbys i'r gwasanaethau cymdeithasol mewn gwahanol ffyrdd. Felly, wrth gwrs y bydd y Llywodraeth yn ymrwymo i ymgorffori argymhellion yr adroddiad, ar draws y Llywodraeth gyfan. Oherwydd nid mater i'r Gweinidog iechyd yw hwn, er bod Iechyd Cyhoeddus Cymru yn rhan o'r broses o lunio'r adroddiad; mae'n adroddiad ar gyfer y Llywodraeth gyfan, gan edrych i weld, pryd bynnag y bydd pobl ifanc agored i niwed mewn cysylltiad â gwasanaethau cyhoeddus—datganoledig ac annatganoledig—bod yr arwyddion a allai fod yno, yr achosion y gellir eu hadnabod, yn cael eu cydnabod ac y cymerir camau ar eu sail, yn unol ag argymhellion yr adroddiad.
Well, of course, this report is part of a bigger picture of reviews that have been taking place over many years. For those families and friends of the young people who killed themselves in Bridgend in 2007 and 2008 and beyond, obviously, for them, those events don't feel so very long ago. And of course, the use of the internet implicated in that suicide cluster, which is now so embedded in the lives of our young children and young—well, young people generally—for me, it feels almost impossible to try and protect against those evils, when we have so little control over its positive use.
In 2015, the University of Oxford Centre for Suicide Research recommended measures for those local services, to deal with suicide contagion—not a very nice phrase, but I think you know what I mean. It was an England document, but I'm sure Public Health Wales will have seen it as well. Can we attribute the drop in the occurrence of these suicide clusters to local services acting on research of that nature? Because if we can, that gives us greater confidence in local services taking up the recommendations that we've just been talking about today, and seeing that they do actually make a difference.
Wel, wrth gwrs, mae'r adroddiad hwn yn rhan o ddarlun ehangach o adolygiadau sydd wedi bod yn cael eu cynnal dros flynyddoedd lawer. I'r teuluoedd a chyfeillion hynny o'r bobl ifanc a laddodd eu hunain ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn 2007 a 2008 a thu hwnt, yn amlwg, iddyn nhw, nid yw'r digwyddiadau hynny'n teimlo mor bell yn ôl. Ac wrth gwrs, y defnydd o'r rhyngrwyd a oedd yn ymhlyg yn y clwstwr hunanladdiad hwnnw, sydd bellach wedi'i wreiddio mor ddwfn ym mywydau ein plant ifanc a'n pobl—wel, pobl ifanc yn gyffredinol—i mi, mae'n teimlo bron yn amhosibl ceisio amddiffyn yn erbyn y drygioni hynny, pan fo gennym ni gyn lleied o reolaeth dros ei ddefnydd cadarnhaol.
Yn 2015, argymhellodd Canolfan Ymchwil Hunanladdiad Prifysgol Rhydychen fesurau i'r gwasanaethau lleol hynny, i ymdrin â heintiau hunanladdiad—ymadrodd annymunol iawn, ond rwy'n credu eich bod chi'n gwybod yr hyn yr wyf i'n ei olygu. Dogfen ar gyfer Lloegr oedd hi, ond rwy'n siŵr y bydd Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi ei gweld hefyd. A allwn ni briodoli'r gostyngiad i nifer y clystyrau hunanladdiad hyn i wasanaethau lleol yn gweithredu ar waith ymchwil o'r math hwnnw? Oherwydd os gallwn ni, mae hynny'n rhoi mwy o ffydd i ni y bydd gwasanaethau lleol yn gweithredu'r argymhellion yr ydym ni newydd fod yn eu trafod heddiw, a gweld eu bod nhw'n gwneud gwahaniaeth mewn gwirionedd.
I thank Suzy Davies for that. There were lessons derived directly in Wales, and partly by the authors of the report to which Lynne Neagle referred as a result of the Bridgend cluster, and one of them was in responsible media reporting of such events. And I think that we have been lucky here in Wales that we have had a local media who have been prepared to absorb the lessons of that suicide cluster and haven't subsequently reported events in a way that draws alarmist attention to them that ends up affecting vulnerable young people to take action that otherwise they may not have contemplated.
And Suzy Davies is surely right, Llywydd, that it is very difficult to build complete protection into any system dealing with human beings. But we know that there are factors that help and we know there are factors that hinder people who are vulnerable and who are contemplating drastic action in their own lives. I think we have learned some of the lessons here in Wales and part of the reason that this report does not refer to a cluster phenomenon amongst the 33 young people whose cases it reviewed is partly the result of some of those lessons being absorbed.
Diolchaf i Suzy Davies am hynna. Dysgwyd gwersi yn uniongyrchol yng Nghymru, ac yn rhannol gan awduron yr adroddiad y cyfeiriodd Lynne Neagle ato o ganlyniad i glwstwr Pen-y-bont ar Ogwr, ac roedd un ohonyn nhw yn ymwneud â'r cyfryngau yn gohebu'n gyfrifol ar ddigwyddiadau o'r fath. Ac rwy'n credu ein bod ni wedi bod yn ffodus yma yng Nghymru y bu gennym ni gyfryngau lleol sydd wedi bod yn barod i ddysgu gwersi'r clwstwr hunanladdiad hwnnw ac nad ydyn nhw wedi gohebu ar ddigwyddiadau ers hynny mewn ffordd sy'n tynnu sylw brawychol atyn nhw sy'n arwain at bobl ifanc agored i niwed weithredu yn y pen draw mewn ffordd na fydden nhw, efallai, wedi eu hystyried fel arall.
Ac mae Suzy Davies yn sicr yn iawn, Llywydd, ei bod hi'n anodd iawn ymgorffori gwarchodaeth lwyr mewn unrhyw system sy'n ymdrin â bodau dynol. Ond rydym ni'n gwybod bod ffactorau sy'n helpu ac rydym ni'n gwybod bod ffactorau sy'n llesteirio pobl sy'n agored i niwed ac sy'n ystyried camau eithafol yn eu bywydau eu hunain. Rwy'n credu ein bod ni wedi dysgu rhai o'r gwersi yma yng Nghymru ac mae rhan o'r rheswm nad yw'r adroddiad hwn yn cyfeirio at ffenomen glwstwr ymhlith y 33 o bobl ifanc yr oedd eu hachosion yn cael eu hadolygu, yn rhannol o ganlyniad i ddysgu rhai o'r gwersi hynny.
Fel rhan o ymchwiliad y Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr diweddar, pan ofynnodd yr Organisation for Economic Co-operation and Development i ddisgyblion am eu teimladau am eu profiadau bywyd, fe ddarganfuwyd fod 54 y cant o ddisgyblion yng Nghymru weithiau neu o hyd yn teimlo'n ddiflas—39 y cant ydy'r cyfartaledd rhyngwladol. Mae 63 y cant o ddisgyblion weithiau neu o hyd yn teimlo yn bryderus. Mae'r rhain yn ganlyniadau sydd yn codi braw ar rywun, dwi'n siŵr eich bod chi'n cytuno hefo fi. Rydych chi wedi ymrwymo i wneud llesiant ac iechyd meddwl yn flaenoriaeth genedlaethol, ond lle mae'r arwydd o symud i'r cyfeiriad hwnnw—symud arwyddocaol i'r cyfeiriad hwnnw—yn eich cyllideb ddrafft chi?
As part of the Programme for International Student Assessment report recently when the Organisation for Economic Co-operation and Development asked pupils about their feelings about life experience, it was discovered that 54 per cent of pupils in Wales occasionally or always feel down. The average internationally is 39 per cent. Sixty three per cent of pupils occasionally or always feel anxious. Now, these are results that are quite frightening, I'm sure you would agree with me on that. You have committed to make well-being and mental health a national priority, but where is the sign that we are moving in that direction in a significant manner in your draft budget?
Wel, mae lot o enghreifftiau yn y gyllideb ddrafft, Llywydd, sy'n dangos beth rŷm ni'n ei wneud i ymateb i beth oedd yn yr adroddiad PISA a beth rŷm ni'n ei wneud yn ein hysgolion ni yn enwedig yw i gryfhau'r gwasanaethau sydd yna bob dydd i ymateb i'r plant sydd yn teimlo'n ddiflas, ddim yn teimlo fel bod eu dyfodol nhw yn y lle ble roedden nhw eisiau ei weld e. Dyna pam, yn y gyllideb ddrafft, mae mwy o arian—dwi'n mynd i droi i'r Saesneg.
Well, there are many examples in the draft budget, Llywydd, which demonstrate what we're doing to respond to the contents of the PISA report and what we're doing in the schools in particular to strengthen the services that are available on a daily basis to respond to those children who do feel down and don't feel that they have the future that they would wish to see. And that is why, in the draft budget, there is more funding—I will turn to English.
There's more money in the draft budget for suicide and self-harm services, to strengthen further the services that we have in schools through school counselling. And the school counselling service is a good example of how intervention of that sort can assist young people without them then needing to be referred on to further and more intensive services. Eighty seven per cent of the 11,365 young people who received counselling services in our schools last year needed no further intervention; 3 per cent of them only needed a referral on to a specialist mental health service, and that's why the draft budget invests more money in that whole-school approach, exactly for the reasons that Siân Gwenllian quite rightly points to.
Mae mwy o arian yn y gyllideb ddrafft ar gyfer gwasanaethau hunanladdiad a hunan-niweidio, er mwyn cryfhau ymhellach y gwasanaethau sydd gennym ni mewn ysgolion trwy gwnsela mewn ysgolion. Ac mae'r gwasanaeth cwnsela mewn ysgolion yn enghraifft dda o sut y gall ymyrraeth o'r fath helpu pobl ifanc heb fod angen eu hatgyfeirio wedyn at wasanaethau pellach a dwysach. Nid oedd 87 y cant o'r 11,365 o bobl ifanc a dderbyniodd wasanaethau cwnsela yn ein hysgolion y llynedd angen ymyrraeth bellach; roedd 3 y cant ohonyn nhw angen atgyfeiriad at wasanaeth iechyd meddwl arbenigol yn unig, a dyna pam mae'r gyllideb ddrafft yn buddsoddi mwy o arian yn y dull ysgol gyfan hwnnw, yn union am y rhesymau y mae Siân Gwenllian yn cyfeirio atyn nhw yn gwbl briodol.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid—Paul Davies.
Questions now from the party leaders. Leader of the opposition—Paul Davies.
Diolch, Llywydd. First Minister, given the problems we've recently seen, which appear to be growing and not getting better, will you agree with me that Transport for Wales is not delivering for the people of Wales?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, o ystyried y problemau yr ydym ni wedi eu gweld yn ddiweddar, y mae'n ymddangos eu bod nhw'n tyfu a ddim yn gwella, a wnewch chi gytuno â mi nad yw Trafnidiaeth Cymru yn cyflawni dros bobl Cymru?
Well, I don't agree with the Member that the problems are getting worse. Thousands more seats for commuters are available in Wales today since 15 December when new capacity was introduced into the service. Fares for passengers in Wales at the start of January fell by 1.1. per cent where they rose by 2.8 per cent across our border. It has been a challenging first year for Transport for Wales, but I believe the corner is turned already and that passengers will continue to see the difference over 2020.
Wel, nid wyf i'n cytuno â'r Aelod bod y problemau'n gwaethygu. Mae miloedd yn fwy o seddi i gymudwyr ar gael yng Nghymru heddiw ers 15 Rhagfyr pan gyflwynwyd capasiti newydd i'r gwasanaeth. Gostyngodd prisiau tocynnau i deithwyr yng Nghymru gan 1.1 y cant ddechrau mis Ionawr er iddyn nhw godi 2.8 y cant dros ein ffin. Mae wedi bod yn flwyddyn gyntaf anodd i Trafnidiaeth Cymru, ond rwy'n credu bod y gornel wedi ei throi eisoes ac y bydd teithwyr yn parhau i weld y gwahaniaeth yn ystod 2020.
Well, quite clearly, we are not turning that corner. Let me give you some of its failings: performance in terms of passenger time lost in cancellations was worse between July and November last year than the previous year; it has struggled to secure long-term rolling stock; it's failed to meet the Welsh language standards on several occasions; and we've seen chaos over the renewal process for bus passes. So, it's clearly failing, First Minister.
Now, talking about transport failures, let's look at another of your transport failures: Cardiff Airport appears to be going from bad to worse. The airport has posted a loss of nearly £19 million for the last financial year. This is nearly three times higher than the previous year, and yet your Government continues to extend the loan facilities. And now the value of the airport has dropped significantly to £15 million, barely a third of what it was valued at back in 2014, the year your Government took control of the airport. Now, in contrast, Bristol Airport added more than 400,000 passengers last year, just under a third of Cardiff's total passengers for 2019, and actually posted a profit of £35 million. First Minister, with the outgoing chairman saying that the airport is expecting to lose 150,000 passengers next year, how much more taxpayers' money are you willing to throw at the airport before you say enough is enough?
Wel, yn ddigon amlwg, nid ydym ni'n troi'r gornel honno. Gadewch i mi roi rhai o'i ffaeleddau i chi: roedd perfformiad o ran amser teithwyr a gollwyd trwy ganslo trenau yn waeth rhwng mis Gorffennaf a mis Tachwedd y llynedd na'r flwyddyn flaenorol; mae wedi ei chael hi'n anodd sicrhau cerbydau hirdymor; mae wedi methu â bodloni safonau'r Gymraeg ar sawl achlysur; ac rydym ni wedi gweld anhrefn ynghylch y broses adnewyddu ar gyfer pasys bws. Felly, mae'n amlwg yn methu, Prif Weinidog.
Nawr, wrth sôn am fethiannau trafnidiaeth, gadewch i ni edrych ar un arall o'ch methiannau o ran trafnidiaeth: mae'n ymddangos bod Maes Awyr Caerdydd yn mynd o ddrwg i waeth. Mae'r maes awyr wedi cyhoeddi colled o bron i £19 miliwn ar gyfer y flwyddyn ariannol ddiwethaf. Mae hyn bron dair gwaith yn uwch na'r flwyddyn flaenorol, ac eto mae eich Llywodraeth yn parhau i ymestyn y cyfleusterau benthyciad. Ac erbyn hyn, mae gwerth y maes awyr wedi gostwng yn sylweddol i £15 miliwn, prin draean o'r swm y'i prisiwyd yn 2014, y flwyddyn y cymerodd eich Llywodraeth chi reolaeth dros y maes awyr. Nawr, mewn cyferbyniad, ychwanegodd Maes Awyr Bryste fwy na 400,000 o deithwyr y llynedd, ychydig o dan draean o gyfanswm teithwyr Caerdydd yn 2019, gan gyhoeddi elw o £35 miliwn. Prif Weinidog, wrth i'r cadeirydd sy'n ymadael ddweud bod y maes awyr yn disgwyl colli 150,000 o deithwyr y flwyddyn nesaf, faint yn fwy o arian trethdalwyr ydych chi'n fodlon ei daflu at y maes awyr cyn i chi ddweud digon yw digon?
Well, Llywydd, it's good to see that, at the start of another year, the Conservative Party in Wales continues to attack one of Wales's essential assets. Since the airport was taken into public ownership, its passenger numbers have increased by over 70 per cent, its turnover was up by £2.9 million last year over the year before. I know that any evidence of success comes as a disappointment to the Conservative Party, but those are the facts of the matter: passenger numbers are up by over 70 per cent, and a revenue growth of over 34 per cent. Now, let us hope that we now have a Secretary of State for Wales who will speak up for Cardiff Airport, just as Bristol MPs have spoken up for its airport. Now we have a Deputy Minister in the Wales Office who believes that air passenger duty being devolved to Wales is the right answer; let's hope that he can persuade his Government to do the same. Then we will see the sort of airport that we want to see on this side, whereas his party has only, absolutely only ever, sought to run down the airport, to deny its importance to the economy of Wales, and never has a single constructive suggestion to make about it.
Wel, Llywydd, mae'n dda gweld bod y Blaid Geidwadol yng Nghymru, ar ddechrau blwyddyn arall, yn parhau i ymosod ar un o asedau hanfodol Cymru. Ers i'r maes awyr gael ei gymryd i berchnogaeth gyhoeddus, mae ei niferoedd teithwyr wedi cynyddu gan dros 70 y cant, cynyddodd ei drosiant £2.9 miliwn y llynedd dros y flwyddyn flaenorol. Gwn fod unrhyw dystiolaeth o lwyddiant yn peri siom i'r Blaid Geidwadol, ond dyna'r ffeithiau: mae nifer y teithwyr wedi cynyddu gan dros 70 y cant, a bu twf o dros 34 y cant mewn refeniw. Nawr, gadewch i ni obeithio bod gennym ni erbyn hyn Ysgrifennydd Gwladol Cymru a fydd yn siarad o blaid Maes Awyr Caerdydd, yn union fel y mae ASau Bryste wedi siarad o blaid y maes awyr hwnnw. Nawr, mae gennym ni Ddirprwy Weinidog yn Swyddfa Cymru sy'n credu mai datganoli'r doll teithwyr awyr i Gymru yw'r ateb cywir; gadewch i ni obeithio y gall berswadio ei Lywodraeth i wneud yr un peth. Yna, byddwn yn gweld y math o faes awyr yr ydym ni eisiau ei weld ar yr ochr hon, tra bod ei blaid ef ddim ond, yn llwyr erioed ddim ond wedi ceisio bychanu'r maes awyr, gwadu ei bwysigrwydd i economi Cymru, a byth ag unrhyw awgrym adeiladol i'w wneud amdano.
First Minister, clearly you are not listening. But it's not surprising that you're not listening to the people of Wales: you're not listening over Brexit, you're not listening when it comes to this airport. The people of Wales don't want a national airport regardless of cost; they want an airport that offers them a stress-free getaway. They don't want you wasting their hard-earned cash with no end in sight.
Now, once again, First Minister, commuters face a miserable start to the new year, with trains being delayed, cancelled or even, unusually, leaving early. This time, Transport for Wales blames staff shortages and training for the delays, but, First Minister, it's the same problems, just a different excuse every time. Like Betsi Cadwaladr University Health Board, when are you going to get to grips with Transport for Wales, which is failing the people of Wales?
Prif Weinidog, mae'n amlwg nad ydych chi'n gwrando. Ond nid yw'n syndod nad ydych chi'n gwrando ar bobl Cymru: dydych chi ddim yn gwrando ynghylch Brexit, dydych chi ddim yn gwrando pan ddaw i'r maes awyr hwn. Nid yw pobl Cymru eisiau maes awyr cenedlaethol beth bynnag fo'r gost; maen nhw eisiau maes awyr sy'n cynnig dihangfa ddi-straen iddyn nhw. Dydyn nhw ddim eisiau i chi wastraffu'r arian y maen nhw'n gweithio'n galed amdano heb unrhyw ddiwedd mewn golwg.
Nawr, unwaith eto, Prif Weinidog, mae cymudwyr yn wynebu dechrau diflas i'r flwyddyn newydd, wrth i drenau gael eu hoedi, eu canslo neu hyd yn oed, yn anarferol, gadael yn gynnar. Y tro hwn, mae Trafnidiaeth Cymru yn rhoi'r bai ar brinder staff a hyfforddiant am yr oedi, ond, Prif Weinidog, yr un yw'r problemau, ond â gwahanol esgus bob tro. Fel Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, pryd ydych chi'n mynd i gymryd rheolaeth dros Trafnidiaeth Cymru, sy'n siomi pobl Cymru?
Llywydd, the Member doesn't have a good word to say for Wales at all. You name it—he wants to run it down. He talks about what the people of Wales want from their airport. I'll tell you what he wants: he doesn't want an airport at all.
Llywydd, nid oes gan yr Aelod air da i'w ddweud am Gymru o gwbl. Beth bynnag fo'r gwasanaeth, mae ef eisiau ei fychanu. Mae'n sôn am yr hyn y mae pobl Cymru ei eisiau gan eu maes awyr. Mi ddywedaf wrthych chi yr hyn y mae ef ei eisiau: nid yw ef eisiau maes awyr o gwbl.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
The Leader of Plaid Cymru, Adam Price.
As we embark on a new year, I'd like to begin, apart from wishing you blwyddyn newydd dda, with your end-of-year video. No, not the infamous James Bond one, but the one in which you set out your biggest achievements in your first year as First Minister. You highlighted, as one of those achievements, building almost 480 houses a month in 2019. Are you able to tell us what proportion, roughly, of those homes would qualify as affordable, and can you say whether that figure of almost 480 a month is higher or lower than the corresponding figure for the preceding three years?
Wrth i ni gychwyn blwyddyn newydd, hoffwn ddechrau, ar wahân i ddymuno blwyddyn newydd dda i chi, gyda'ch fideo diwedd blwyddyn. Na, nid yr un James Bond enwog, ond yr un lle'r ydych chi'n nodi eich llwyddiannau mwyaf yn eich blwyddyn gyntaf fel Prif Weinidog. Rydych chi wedi tynnu sylw, fel un o'r llwyddiannau hynny, at adeiladu bron i 480 o dai bob mis yn 2019. A allwch chi ddweud wrthym ni pa gyfran, yn fras, o'r cartrefi hynny a fyddai'n cael eu hystyried yn rhai fforddiadwy, ac a allwch chi ddweud a yw'r ffigur hwnnw o bron i 480 y mis yn uwch neu'n is na'r ffigur cyfatebol ar gyfer y tair blynedd blaenorol?
Diolch i'r Aelod, a blwyddyn newydd dda iddo fe, wrth gwrs, hefyd.
Thank you very much, and a very happy new year to him too.
It's flattering to know that he views my videos in all their different dimensions. [Laughter.] What I will tell him is this: this Government has a commitment to build 20,000 affordable homes during this Assembly term. That is twice the number of affordable homes that were built in the last Assembly term, and we are confident that we will reach that figure before we come to the elections in May 2021.
Mae'n wych gwybod ei fod yn gwylio fy fideos yn eu holl wahanol ddimensiynau. [Chwerthin.] Yr hyn y byddaf yn ei ddweud wrtho yw hyn: mae gan y Llywodraeth hon ymrwymiad i adeiladu 20,000 o dai fforddiadwy yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Mae hynny ddwywaith nifer y tai fforddiadwy a adeiladwyd yn ystod tymor diwethaf y Cynulliad, ac rydym ni'n ffyddiog y byddwn ni'n cyrraedd y ffigur hwnnw cyn i ni gyrraedd yr etholiadau ym mis Mai 2021.
Well, as we normally say under these circumstances, I can assist the First Minister, as the Assembly Research Service, quoting your own Government's statistics, say that the corresponding figures for 2016 and 2017 of homes built per month were 552 and 574 a month respectively. You were even marginally down on 2018, so it doesn't seem that that's something, First Minister, to crow about—you're going backwards.
One of the other achievements that you reference in that video is that of planting 14,000 trees a day. Now, I've hauled you over the coals about the Government's poor record in this area in the past, so any progress is welcome, but that is the combined figure, isn't it, for Wales and Uganda? While we obviously welcome the innovative work of the Wales for Africa programme, are you able to say, roughly, what proportion of these 5 million or so trees were planted within Wales? And did you meet your target last year for 2,000 hectares of new woodland per year?
Wel, fel yr ydym ni'n ei ddweud fel rheol o dan yr amgylchiadau hyn, gallaf helpu'r Prif Weinidog, gan fod Gwasanaeth Ymchwil y Cynulliad, yn dyfynnu ystadegau eich Llywodraeth eich hun, yn dweud mai 552 a 574 y mis, yn y drefn honno, oedd y ffigurau cyfatebol ar gyfer 2016 a 2017. Roeddech chi hyd yn oed rhyw fymryn yn is nag yn 2018, felly nid yw'n ymddangos bod hynny'n rhywbeth, Prif Weinidog, i ymffrostio yn ei gylch—rydych chi'n mynd am yn ôl.
Un o'r llwyddiannau eraill yr ydych chi'n cyfeirio ato yn y fideo hwnnw yw plannu 14,000 o goed y dydd. Nawr, rwyf i wedi eich eich ceryddu ynghylch hanes gwael y Llywodraeth yn y maes hwn yn y gorffennol, felly mae unrhyw gynnydd i'w groesawu, ond onid y ffigur cyfunol yw hwn ar gyfer Cymru ac Uganda? Er ein bod ni'n amlwg yn croesawu gwaith arloesol rhaglen Cymru o Blaid Affrica, a allwch chi ddweud, yn fras, pa gyfran o'r 5 miliwn o goed hyn a blannwyd yng Nghymru? Ac a wnaethoch chi gyrraedd eich targed y llynedd o 2,000 hectar o goetir newydd y flwyddyn?
Well, Llywydd, I just want to go back to the housing figure for a moment, because I do not accept for a moment that doubling the number of affordable homes built in Wales in an Assembly term is, somehow, a deterioration of the performance over the last Assembly term—it's not, and that's a target that we will reach.
We need to do more in planting trees. The trees we plant in Uganda are very important—very important as our contribution to global warming and very important in the contribution we make to the efforts that local people in that part of Uganda are making. But we need to do more. We need to do more here in Wales—that's why we're committed to the national forest and that's why the national forest has significant investment attached to it in the draft budget. It's an important contribution that we can make here in Wales to decarbonisation and to biodiversity, and we will do better and more in the future.
Wel, Llywydd, hoffwn fynd yn ôl at y ffigur tai am ennyd, oherwydd nid wyf i'n derbyn am eiliad bod dyblu nifer y cartrefi fforddiadwy sy'n cael eu hadeiladu yng Nghymru yn nhymor hwn y Cynulliad, rywsut, yn ddirywiad i berfformiad dros dymor diwethaf y Cynulliad—nid yw hynny'n wir, ac mae hwnnw'n darged y byddwn ni'n ei gyrraedd.
Mae angen i ni wneud mwy o ran plannu coed. Mae'r coed yr ydym ni'n eu plannu yn Uganda yn bwysig iawn—yn bwysig iawn fel ein cyfraniad at gynhesu byd-eang ac yn bwysig iawn yn y cyfraniad yr ydym ni'n ei wneud at yr ymdrechion y mae pobl leol yn y rhan honno o Uganda yn eu gwneud. Ond mae angen i ni wneud mwy. Mae angen i ni wneud mwy yma yng Nghymru—dyna pam yr ydym ni wedi ymrwymo i'r goedwig genedlaethol a dyna pam mae buddsoddiad sylweddol wedi ei neilltuo ar gyfer y goedwig genedlaethol yn y gyllideb ddrafft. Mae'n gyfraniad pwysig y gallwn ni ei wneud yma yng Nghymru at ddatgarboneiddio ac at fioamrywiaeth, a byddwn ni'n gwneud yn well ac yn gwneud mwy yn y dyfodol.
In relation to houses, I was merely asking you what the position was over the last year, the first year of your tenure, compared to the previous three years under your predecessor. What I have to say to you is that you've gone backwards, in terms of the last three years.
In terms of trees, you've been unable to confirm it, but I suspect that, once again, you haven't met the target for new woodland in Wales. Nothing happens in a hurry under this Government. The national forest—yes, it's been announced, but it hasn't been realised yet. The National Infrastructure Commission won't be publishing its state of the nation paper until 2022—four years after it was created; the new national curriculum will be implemented a year later than planned; and new trains, originally promised to be in service last spring, have yet to appear.
As we begin our twenty-first year of devolution in Wales, Wales is tired of being run at a snail's pace. Wasn't Alun Davies speaking for most of us when he said, referring to you, 'I clearly wished he was more radical'?
O ran tai, y cwbl yr oeddwn i'n ei wneud oedd gofyn i chi beth oedd y sefyllfa dros y flwyddyn ddiwethaf, blwyddyn gyntaf eich cyfnod yn y swydd, o'i chymharu â'r tair blynedd flaenorol o dan eich rhagflaenydd. Yr hyn sydd gennyf i'w ddweud wrthych chi yw eich bod chi wedi mynd am yn ôl, o ran y tair blynedd diwethaf.
O ran coed, nid ydych chi wedi gallu ei gadarnhau, ond rwy'n amau, unwaith eto, nad ydych chi wedi cyrraedd y targed ar gyfer coetir newydd yng Nghymru. Nid oes dim yn digwydd ar frys o dan y Llywodraeth hon. Y goedwig genedlaethol—ydy, mae wedi cael ei chyhoeddi, ond nid yw wedi cael ei gwireddu eto. Ni fydd y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol yn cyhoeddi ei bapur cyflwr y genedl tan 2022—bedair blynedd ar ôl iddo gael ei greu; bydd y cwricwlwm cenedlaethol newydd yn cael ei weithredu flwyddyn yn ddiweddarach na'r disgwyl; ac nid yw'r trenau newydd, yr addawyd yn wreiddiol y bydden nhw mewn gwasanaeth y gwanwyn diwethaf, wedi ymddangos eto.
Wrth i ni gychwyn ein hunfed flwyddyn ar hugain o ddatganoli yng Nghymru, mae Cymru wedi blino ar gael ei rhedeg mewn modd mor araf. Onid oedd Alun Davies yn siarad ar ran y rhan fwyaf ohonom ni pan ddywedodd, wrth gyfeirio atoch chi, 'Roeddwn yn amlwg yn dymuno iddo fod yn fwy radical'?
Well, Llywydd, any idea that you can announce a national forest and it simply grows in front of you is farcical as a suggestion. The national forest is a 20-year programme and will require investment over that long period, and will be a major national asset to Wales.
The National Infrastructure Commission's reporting framework is the one recommended to us by the committee of the Assembly who investigated it, so we are simply reacting to the advice that the Assembly itself has given us.
This is a Government, Llywydd, with a radical programme that will keep this National Assembly fully and actively engaged throughout the rest of this year in a very challenging way. As we move to legislate to bring buses under public control, to put the new national curriculum on the statute book, to give private renters new protections here in Wales and to remove the defence of reasonable chastisement, right across this Government we will be taking action that this National Assembly will be involved in taking. It's a radical programme, it's a very, very committed and busy programme, and I look forward to working on it right through the year to come.
Wel, Llywydd, mae unrhyw syniad y gallwch chi gyhoeddi coedwig genedlaethol a'i bod yn tyfu o'ch blaen chi yn chwerthinllyd fel awgrym. Mae'r goedwig genedlaethol yn rhaglen 20 mlynedd a bydd angen buddsoddiad arni dros y cyfnod maith hwnnw, a bydd yn ased cenedlaethol pwysig i Gymru.
Fframwaith adrodd y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol yw'r un a argymhellwyd i ni gan bwyllgor y Cynulliad a ymchwiliodd iddo, felly y cwbl yr ydym ni'n ei wneud yw ymateb i'r cyngor y mae'r Cynulliad ei hun wedi ei roi i ni.
Llywodraeth yw hon, Llywydd, â rhaglen radical a fydd yn sicrhau bod y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn cymryd rhan lawn a gweithredol drwy gydol gweddill y flwyddyn hon mewn ffordd heriol iawn. Wrth i ni gymryd camau i ddeddfu i ddod â bysiau o dan reolaeth gyhoeddus, i roi'r cwricwlwm cenedlaethol newydd ar y llyfr statud, i roi amddiffyniadau newydd i rentwyr preifat yma yng Nghymru ac i ddileu amddiffyniad cosb resymol, ar draws y Llywodraeth gyfan hon, byddwn yn cymryd camau y bydd y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn rhan o'u cymryd. Mae'n rhaglen radical, mae'n rhaglen hynod ymroddedig a phrysur, ac rwy'n edrych ymlaen at weithio arni drwy gydol y flwyddyn i ddod.
Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.
Leader of the Brexit Party, Mark Reckless.
First Minister, as well as wishing you a happy new year, may I thank you, your Government and your party for what you have done to bring about Brexit? You put forward a plan for Brexit in name only, but when Theresa May offered it to you, including a customs union, you voted against it. Instead, you chose to gamble that you could engineer a second referendum by persuading the British people to elect Jeremy Corbyn as Prime Minister. With hindsight, do you regret that?
Prif Weinidog, yn ogystal â dymuno blwyddyn newydd dda i chi, a gaf i ddiolch i chi, eich Llywodraeth a'ch plaid am yr hyn yr ydych chi wedi ei wneud i sicrhau Brexit? Fe wnaethoch chi gyflwyno cynllun ar gyfer Brexit mewn enw yn unig, ond pan y'i cynigiwyd i chi gan Theresa May, gan gynnwys undeb tollau, fe wnaethoch chi bleidleisio yn ei erbyn. Yn hytrach, eich dewis oedd gamblo y gallech chi gynllwynio ail refferendwm trwy berswadio pobl Prydain i ethol Jeremy Corbyn yn Brif Weinidog y DU. O edrych yn ôl, a ydych chi'n difaru hynny?
Llywydd, the Member will have his own version of history. It's certainly not mine. While there was a moment when it was possible that we could have put the decision about Brexit back into the hands of the people who made it in the first place, I thought it was very important indeed to demonstrate once again what we said as a party in our manifesto in 2016, and said as a Government in 2016 in the referendum—that Wales's future was better off inside the European Union. While there was a possibility that that could have been put back to people in a referendum, it was very important indeed that we supported that possibility. That possibility is over. The new UK Government will take us out of the European Union at the end of this month and will bear the responsibility for the consequences.
Llywydd, bydd gan yr Aelod ei fersiwn ei hun o hanes. Nid dyna fu un i, yn sicr. Er bod adeg pan oedd yn bosibl y gallem ni fod wedi rhoi'r penderfyniad ynghylch Brexit yn ôl yn nwylo'r bobl a'i gwnaeth ef yn y lle cyntaf, roeddwn i'n credu ei bod hi'n bwysig dros ben i ddangos unwaith eto yr hyn a ddywedasom fel plaid yn ein maniffesto yn 2016, ac a ddywedasom fel Llywodraeth yn 2016 yn y refferendwm—bod dyfodol Cymru yn well ei byd y tu mewn i'r Undeb Ewropeaidd. Tra bod posibilrwydd y gallai hynny fod wedi cael ei roi yn ôl i bobl mewn refferendwm, roedd yn bwysig iawn yn wir ein bod ni'n cefnogi'r posibilrwydd hwnnw. Mae'r posibilrwydd hwnnw ar ben. Bydd Llywodraeth newydd y DU yn mynd â ni allan o'r Undeb Ewropeaidd ddiwedd y mis hwn ac yn ysgwyddo'r cyfrifoldeb am y canlyniadau.
I'm not sure whether the First Minister has an alternative history there, but I think the closest it came in the Commons was a vote where it was defeated despite the whole Cabinet abstaining on it. I recall your Counsel General here saying he was broadly content with the withdrawal agreement, and might just perhaps like a couple of changes and a non-binding political declaration, but nonetheless, Labour voted against that. You were offered the customs union negotiations by Theresa May and you decided to gamble, and my party won the ensuing European elections and the Conservatives won the ensuing general election. We are now going to have a Brexit, and not the Brexit in name only that you said you wanted. So, again, I thank you for what you've done to assist in that cause.
Despite the referendum result, despite last month's election result, and you didn't answer this question earlier—I thought you had yesterday, but can I just confirm for the record it is your intention to carry on voting against Brexit when we consider the legislative consent motion on the withdrawal Bill later this month? And as you set your continuity Corbyn course, do you intend to change anything because of how people voted? Have you learnt any lessons from the vote last month?
Nid wyf i'n siŵr a oes gan y Prif Weinidog hanes amgen yn y fan yna, ond rwy'n credu mai'r agosaf y daeth yn Nhŷ'r Cyffredin oedd pleidlais pan gafodd ei drechu er bod y Cabinet cyfan wedi ymatal arno. Rwy'n cofio eich Cwnsler Cyffredinol yn y fan yma yn dweud ei fod yn fodlon yn gyffredinol â'r cytundeb ymadael, ac efallai yr hoffai ddim ond ychydig o newidiadau a datganiad gwleidyddol nad oedd yn rhwymo, ond serch hynny, pleidleisiodd Llafur yn erbyn hynny. Cynigiwyd y trafodaethau undeb tollau i chi gan Theresa May a phenderfynasoch gamblo, ac enillodd fy mhlaid i yr etholiadau Ewropeaidd a ddilynodd ac enillodd y Ceidwadwyr yr etholiad cyffredinol a ddilynodd. Nawr rydym ni'n mynd i gael Brexit, ac nid Brexit mewn enw yn unig y dywedasoch chi eich bod ei eisiau. Felly, unwaith eto, diolchaf i chi am yr hyn yr ydych chi wedi ei wneud i gynorthwyo yn yr achos hwnnw.
Er gwaethaf canlyniad y refferendwm, er gwaethaf canlyniad etholiad y mis diwethaf, ac ni wnaethoch chi ateb y cwestiwn hwn yn gynharach—roeddwn i'n meddwl eich bod chi wedi gwneud hynny ddoe, ond a gaf i gadarnhau ar gyfer y cofnod mai eich bwriad yw parhau i bleidleisio yn erbyn Brexit pan fyddwn ni'n ystyried y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil ymadael yn ddiweddarach y mis hwn? Ac wrth i chi bennu eich trywydd parhad Corbyn, a ydych chi'n bwriadu newid unrhyw beth oherwydd sut y pleidleisiodd pobl? A ydych chi wedi dysgu unrhyw wersi o bleidlais y mis diwethaf?
Llywydd, the Member will have seen the legislative consent memorandum that was published yesterday. It analyses not Brexit, it analyses the European Union (Withdrawal Agreement) Bill. It comes to the conclusion that the Bill is not in a state that would allow the Government to recommend to the National Assembly that it should give its consent to that Bill, for the reasons set out in it. There will be an opportunity to debate that here on the floor of the National Assembly and we will see where the majority opinion in this Chamber rests.
Llywydd, bydd yr Aelod wedi gweld y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol a gyhoeddwyd ddoe. Nid Brexit y mae'n ei ddadansoddi, mae'n dadansoddi Bil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael). Daw i'r casgliad nad yw'r Bil mewn cyflwr a fyddai'n caniatáu i'r Llywodraeth argymell i'r Cynulliad Cenedlaethol y dylai roi ei gydsyniad i'r Bil hwnnw, am y rhesymau a nodir ynddo. Bydd cyfle i drafod hynny yma ar lawr y Cynulliad Cenedlaethol a chawn weld lle mae barn y mwyafrif yn y Siambr hon yn gorffwys.
3. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Phrif Weinidog y DU ynghylch y Gronfa Ffyniant Gyffredin? OAQ54889
3. What discussions has the First Minister had with the UK Prime Minister regarding the Shared Prosperity Fund? OAQ54889
I thank the Member for that. I take every opportunity to raise the shared prosperity fund with the Prime Minister, both orally and in writing, and have done so again since the outcome of the 2019 general election.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Rwy'n manteisio ar bob cyfle i godi'r gronfa ffyniant gyffredin gyda Prif Weinidog y DU, ar lafar ac yn ysgrifenedig, ac rwyf i wedi gwneud hynny eto ers canlyniad etholiad cyffredinol 2019.
I thank the First Minister for that answer, and he's rightly stood very firmly on the principle of 'not a penny less, not a power lost' in respect of the shared prosperity fund. Yet, over the last year, there has been little if any real engagement by the UK Government with the Welsh Government, and little detail beyond that headline. Meanwhile, quietly but assiduously in the background, the regional investment Wales steering group, which I've got the privilege of chairing, has been scoping future funding proposals for Wales that would respect the distinct policy framework within Wales, respect the principles of devolution and subsidiarity to and beyond Cardiff Bay and this Senedd, and also respect the need to be responsive to local and regional priorities. But it also notes the need to work in a cross-border way on funding and initiatives across the UK and indeed across Europe in the future. So, the First Minister will not be surprised to hear that the steering group would welcome a much more open, transparent engagement from the newly elected UK Government, and the new Secretary of State for Wales, on the shared prosperity fund. Would he and the Brexit Minister now seek constructive and urgent engagement with the UK Government on these matters, but on the very clear terms as well of not a penny less, as was guaranteed to us, and not a power lost?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna, ac mae wedi sefyll yn gadarn iawn, a hynny'n briodol, ar yr egwyddor 'dim ceiniog yn llai, dim un grym wedi'i golli' o ran y gronfa ffyniant gyffredin. Ac eto, yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, ychydig iawn o ymgysylltu, os o gwbl, a fu gan Lywodraeth y DU â Llywodraeth Cymru, a phrin fu'r manylion y tu hwnt i'r pennawd hwnnw. Yn y cyfamser, yn dawel ond yn ddyfal yn y cefndir, mae grŵp llywio buddsoddi rhanbarthol Cymru, yr wyf i â'r fraint o'i gadeirio, wedi bod yn cwmpasu cynigion ariannu ar gyfer Cymru yn y dyfodol a fyddai'n parchu'r fframwaith polisi ar wahân yng Nghymru, yn parchu egwyddorion datganoli a sybsidiaredd yng nghyswllt Bae Caerdydd a'r Senedd hon a'r tu hwnt iddynt, a hefyd yn parchu'r angen i ymateb i flaenoriaethau lleol a rhanbarthol. Ond mae hefyd yn nodi'r angen i weithio mewn ffordd drawsffiniol ar gyllid a mentrau ar draws y DU ac yn wir ar draws Ewrop yn y dyfodol. Felly, ni fydd y Prif Weinidog yn synnu o glywed y byddai'r grŵp llywio'n croesawu ymgysylltiad llawer mwy agored a thryloyw gan Lywodraeth newydd y DU, ac Ysgrifennydd Gwladol newydd Cymru, o ran y gronfa ffyniant gyffredin. A wnaiff ef a'r Gweinidog Brexit geisio ymgysylltiad adeiladol ac ar frys gyda Llywodraeth y DU ar y materion hyn nawr, ond ar delerau eglur iawn dim ceiniog yn llai hefyd, fel y sicrhawyd i ni, a dim un grym wedi'i golli?
I thank Huw Irranca-Davies for that, and can I begin, Llywydd, by thanking him and Members of the steering group for the very engaged piece of work that they have been involved in over the whole of last year? I know the group intends to meet again in February, and that we will have a formal consultation drawing on its proposals again in March, because the can that is the shared prosperity fund cannot go on being kicked down the road by this Government in the way that it was continuously kicked down the road by its predecessor.
Now, I've had a conversation with the new Secretary of State for Wales, Llywydd. He assured me that he was committed to working in a consensual way with the devolved administration, that he will be looking for ways of agreeing practical ways forward on key policy issues, and I take those assurances at face value and look forward to meeting him to discuss the shared prosperity fund and other matters of mutual interest. But, when we come to those discussions, it will have to be, as Huw Irranca-Davies has said, on the basis of the principles that we have already articulated here.
People in Wales who voted to leave the European Union were promised that Wales would not be a penny worse off. That must be delivered through the shared prosperity fund. Regional economic policy has been devolved to the National Assembly for Wales since 1999. It is not a new addition to the repertoire of responsibilities that this National Assembly holds, and when the shared prosperity fund is brought into the daylight and we all have a chance to be able to look at it properly and to debate it, then it must deliver that as well. But, the responsibility for deploying that money should be as close as possible to the place where the difference can be made.
That's what all the literature tells us about regional economic development, it's what the OECD, which we are working with on this, tells us too, and it's why the work of the steering group that Huw Irranca-Davies has chaired has been supported by the FSB, the WLGA, Universities Wales, HEFCW, the WCVA, as well as think tanks outside Wales like the Joseph Rowntree Foundation and the all-party parliamentary group at Westminster. Our principles are principles that are widely shared beyond this Chamber and we look for them to be honoured in the shared prosperity fund.
Diolchaf i Huw Irranca-Davies am hynna, ac a gaf i ddechrau, Llywydd, drwy ddiolch iddo ef ac Aelodau'r grŵp llywio am y darn o waith hynod ymgysylltiedig y maen nhw wedi cymryd rhan ynddo drwy gydol y llynedd? Gwn fod y grŵp yn bwriadu cyfarfod eto ym mis Chwefror, ac y byddwn ni'n cael ymgynghoriad ffurfiol gan ddefnyddio ei gynigion unwaith eto ym mis Mawrth, oherwydd ni all y Llywodraeth hon barhau i oedi ynghylch mater y gronfa ffyniant gyffredin yn y ffordd y gwnaeth ei rhagflaenydd oedi yn ei chylch yn barhaus.
Nawr, rwyf i wedi cael sgwrs gydag Ysgrifennydd Gwladol newydd Cymru, Llywydd. Rhoddodd sicrwydd i mi ei fod wedi ymrwymo i weithio mewn ffordd gydsyniol gyda'r weinyddiaeth ddatganoledig, y bydd yn chwilio am ffyrdd o gytuno ar ffyrdd ymarferol ymlaen ar faterion polisi allweddol, ac rwy'n cymryd y sicrwydd hwnnw ar ei olwg ac edrychaf ymlaen at gyfarfod ag ef i drafod y gronfa ffyniant gyffredin a materion eraill sydd o ddiddordeb i'r ddwy ochr. Ond, pan fyddwn ni'n dod i'r trafodaethau hynny, bydd yn rhaid iddo fod, fel y dywedodd Huw Irranca-Davies, ar sail yr egwyddorion yr ydym ni eisoes wedi eu cyfleu yn y fan yma.
Addawyd i bobl yng Nghymru a bleidleisiodd i adael yr Undeb Ewropeaidd na fyddai Cymru yr un geiniog yn waeth ei byd. Mae'n rhaid i hynny gael ei sicrhau drwy'r gronfa ffyniant gyffredin. Datganolwyd polisi economaidd rhanbarthol i Gynulliad Cenedlaethol Cymru ers 1999. Nid yw'n ychwanegiad newydd at y gyfres o gyfrifoldebau sydd gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn, a phan ddaw'r gronfa ffyniant gyffredin i'r amlwg ac y caiff pawb ohonom ni gyfle i allu edrych arni'n iawn a'i thrafod, yna mae'n rhaid iddi gyflawni hynny hefyd. Ond, dylai'r cyfrifoldeb am ddefnyddio'r arian hwnnw fod mor agos â phosibl at y man lle gellir gwneud y gwahaniaeth.
Dyna'r hyn y mae'r holl lenyddiaeth yn ei ddweud wrthym ni am ddatblygu economaidd rhanbarthol, dyna mae'r OECD, yr ydym ni'n gweithio gydag ef ar hyn, yn ei ddweud wrthym ni hefyd, a dyna pam mae gwaith y grŵp llywio y mae Huw Irranca-Davies wedi ei gadeirio wedi cael ei gefnogi gan Ffederasiwn y Busnesau Bach, Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, Prifysgolion Cymru, CCAUC, CGGC, yn ogystal â melinau trafod y tu allan i Gymru fel Sefydliad Joseph Rowntree a'r grŵp seneddol hollbleidiol yn San Steffan. Mae ein hegwyddorion yn egwyddorion sy'n cael eu rhannu'n eang y tu hwnt i'r Siambr hon ac rydym ni'n disgwyl iddyn nhw gael eu hanrhydeddu yn y gronfa ffyniant gyffredin.
EU structural funds are, of course, only available to certain parts of Wales, and given what you've just said in your previous answer in terms of being aware that money's being spent and being decided here in Wales, I wonder, First Minister, if you would agree with me that the shared prosperity fund provides a new opportunity to invest in parts of Wales outside of the Valleys and the west of Wales—indeed, available to spend in such areas of Wales such as mid Wales.
Wrth gwrs, dim ond i rannau penodol o Gymru y mae cronfeydd strwythurol yr UE ar gael, ac o ystyried yr hyn yr ydych chi newydd ei ddweud yn eich ateb blaenorol o ran bod yn ymwybodol bod arian yn cael ei wario ac yn cael ei benderfynu yma yng Nghymru, tybed, Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi bod y gronfa ffyniant gyffredin yn gyfle newydd i fuddsoddi mewn rhannau o Gymru y tu allan i'r Cymoedd a'r gorllewin—yn wir, ar gael i'w gwario mewn ardaloedd fel y canolbarth.
Well, Llywydd, done properly, a shared prosperity fund would have the potential to offer new flexibilities in the way that regional economic funding could be spent in Wales, and maybe that is geographical—although those parts of Wales that benefit from those funds now would certainly have something to say if they thought that the future was one in which the help that they have had to date was to be diluted.
But, there are other ways in which flexibilities could be applied were the shared prosperity fund to be properly designed, so that money from Europe has been available for certain purposes. And then maybe there are other purposes that would have a bigger regional economic development impact that we could use funding for in a different sort of fund. It's been difficult under European funding sometimes to combine funds that are in the hands of the Welsh Government for other purposes with European Union funding, and a shared prosperity fund, properly designed, could be more flexible about the way in which different funding streams could be brought together to have the impact that we need.
So, I don't disagree with the basic premise of Russell George's question, but done properly, there are new flexibilities that we may be able to find. They would have to be carefully thought through and agreed with delivery partners here in Wales to make sure that they didn't have unintended negative consequences as well as potentially new positive impacts.
Wel, Llywydd, o'i wneud yn iawn, byddai gan gronfa ffyniant gyffredin y potensial i gynnig hyblygrwydd newydd yn y ffordd y gallai cyllid economaidd rhanbarthol gael ei wario yng Nghymru, ac efallai fod hynny'n ddaearyddol—er y byddai gan y rhannau hynny o Gymru sy'n elwa ar y cyllid hwnnw ar hyn o bryd yn sicr rhywbeth i'w ddweud pe bydden nhw'n credu bod y dyfodol yn un lle byddai'r cymorth y maen nhw wedi ei gael hyd yn hyn yn cael ei wanhau.
Ond, ceir ffyrdd eraill y gellid cyflwyno hyblygrwydd pe byddai'r gronfa ffyniant gyffredin yn cael ei chynllunio'n iawn, fel bod arian o Ewrop wedi bod ar gael at ddibenion penodol. Ac yna efallai bod dibenion eraill a fyddai'n cael effaith datblygu economaidd rhanbarthol mwy y gallem ni ddefnyddio cyllid ar ei gyfer mewn gwahanol fath o gronfa. Mae wedi bod yn anodd o dan gyllid Ewropeaidd weithiau i gyfuno cyllid sydd yn nwylo Llywodraeth Cymru at ddibenion eraill gyda chyllid yr Undeb Ewropeaidd, a gallai cronfa ffyniant gyffredin, o'i chynllunio yn briodol, fod yn fwy hyblyg o ran y ffordd y gellid dod â gwahanol ffrydiau ariannu at ei gilydd i gael yr effaith sydd ei hangen arnom.
Felly, nid wyf i'n anghytuno â rhagosodiad sylfaenol cwestiwn Russell George, ond o'i wneud yn iawn, mae'n bosibl y bydd hyblygrwydd newydd y gallwn ni ddod o hyd iddo. Byddai'n rhaid ei ystyried yn ofalus a chytuno arno gyda phartneriaid darparu yma yng Nghymru i wneud yn siŵr na fyddai'n cael canlyniadau negyddol anfwriadol yn ogystal ag effeithiau cadarnhaol newydd posibl.
Os gaf i wthio ychydig bach ymhellach ar hynny, rydyn ni yn symud tuag at fywyd y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd rŵan, a rydyn ni'n gorfod edrych ar warchod buddiannau Cymru yn y cyd destun newydd hwnnw, a rydyn ni i gyd yn gytûn nad dim ond faint o arian ddaw yn lle arian yr Undeb Ewropeaidd sy'n bwysig, ond sut mae'r arian hwnnw yn cael ei wario. Ond, rydych chi'n sôn yn y fan yna am yr hyblygrwydd newydd a allai ddod mewn rhai meysydd. Pa sicrwydd ydych chi wedi'i gael hyd yma a pha fygythiadau ydych chi wedi sylwi arnyn nhw hyd yma ar yr egwyddor hwnnw y dylai blaenoriaethau gael eu gosod a phenderfyniadau gwariant gael eu gwneud yng Nghymru dan y gronfa newydd?
If I could push you a little further on that, we are moving towards life outside the European Union now, and we do have to look at safeguarding Welsh interests in that new context, and we are all agreed that it's not just how much money comes to replace EU funding that's important, but how those funds are spent. You mention there that new flexibility that could emerge in certain areas, but what assurance have you received so far and what threats have you identified to date in terms of that principle that priorities should be set and decisions on expenditure should be made in Wales under this new fund?
Wel, dŷn ni ddim wedi cael sicrwydd o gwbl am unrhyw agwedd o'r gronfa newydd, a does dim manylion ym maniffesto'r parti Ceidwadol, a dŷn ni ddim wedi clywed dim byd eto gan y Llywodraeth newydd. Dyna pam y dywedais i mae'n hollol bwysig i'r Llywodraeth newydd gyhoeddi'r manylion a siarad gyda ni am y manylion. Bydd yn rhaid i ni yma yng Nghymru—ac nid jest yn y Llywodraeth, ond gyda phob un sydd wedi bod yn rhan mor bwysig yn y ffordd rydym ni wedi gwario'r arian sydd wedi bod gyda ni o dan yr Undeb Ewropeaidd—fod yn glir am beth yw awgrymiadau'r Llywodraeth newydd, i roi sicrwydd i ni am yr egwyddorion rydym ni wedi sôn amdanynt heddiw, a chydweithio gyda ni i gynllunio cynllun effeithiol am y dyfodol.
Well, we haven't been given any assurances about any aspect of the new fund, and there are no details in the Conservative Party manifesto, and we haven't heard anything yet from the new Government. And that is why I said that it's crucial that the new Government publishes the details and talks to us about those details. We here in Wales—and not just in the Government, but with everybody that's been such an important part of the way in which we've spent the European funding—we will all have to be clear about the new Government's proposals, to give us an assurance about the principles that we've mentioned today, and also they must collaborate with us to plan an effective strategy for the future.
4. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r goblygiadau i Gymru sy'n deillio o Fil yr UE (Cytundeb Ymadael)? OAQ54890
4. What assessment has the Welsh Government made of the implications for Wales arising from the European Union (Withdrawal Agreement) Bill? OAQ54890
I thank Delyth Jewell for that, Llywydd. The Welsh Government's position on the European Union (Withdrawal Agreement) Bill was set out in the legislative consent memorandum published yesterday. It does not recommend that the Senedd gives its consent to this Bill.
Diolchaf i Delyth Jewell am hynna, Llywydd. Cyflwynwyd safbwynt Llywodraeth Cymru ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael) yn y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol a gyhoeddwyd ddoe. Nid yw'n argymell bod y Senedd yn rhoi ei chydsyniad i'r Bil hwn.
I thank the First Minister for that answer. We had an interesting discussion in the external affairs committee yesterday about the LCM for this Bill, where you explained your thinking on that very clearly. Now, I've since read the LCM, and I broadly agree with your analysis. Plaid Cymru accepts that Brexit is going to happen, but that doesn't mean that Boris Johnson should be given carte blanche to impose damaging impositions on Wales, dilute workers' rights or remove parliamentary scrutiny.
I'm particularly concerned about the lack of restriction on the power that the Ireland-Northern Ireland protocol gives to the Secretary of State, since it would allow them, in theory, to amend the Government of Wales Act without this Senedd's consent. So, First Minister, can you give me your assurance that your Government will make categorically clear to the UK Government, in this Thursday's meeting of the JMC(EN), that this is wholly unacceptable and demand that the Bill be amended so that this specific power can never be used?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Cawsom drafodaeth ddiddorol yn y pwyllgor materion allanol ddoe ynglŷn â'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil hwn, pryd y gwnaethoch chi esbonio eich syniadau ar hynny yn eglur iawn. Nawr, rwyf i wedi darllen y memorandwm ers hynny, ac rwy'n cytuno yn gyffredinol gyda'ch dadansoddiad. Mae Plaid Cymru yn derbyn bod Brexit yn mynd i ddigwydd, ond nid yw hynny'n golygu y dylai Boris Johnson gael rhwydd hynt i orfodi beichiau niweidiol ar Gymru, i wanhau hawliau gweithwyr nac i ddileu craffu seneddol.
Rwy'n pryderu'n arbennig am y diffyg cyfyngiad ar y grym y mae protocol Iwerddon-Gogledd Iwerddon yn ei roi i'r Ysgrifennydd Gwladol, gan y byddai'n caniatáu iddo, mewn egwyddor, ddiwygio Deddf Llywodraeth Cymru heb ganiatâd y Senedd hon. Felly, Prif Weinidog, a allwch chi fy sicrhau y bydd eich Llywodraeth yn ei gwneud yn gwbl eglur i Lywodraeth y DU, yng nghyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE) ddydd Iau, fod hyn yn hollol annerbyniol ac yn mynnu bod y Bil yn cael ei ddiwygio fel na ellir byth defnyddio'r grym penodol hwn?
I thank Delyth Jewell for that. I was asked in the committee yesterday, Llywydd, whether I had any sense of hierarchy amongst the objections to the Bill that are set out in the memorandum. I was reluctant to put them in that sort of order, but it is quite certainly unacceptable, and ought to be unacceptable to every Member of this Assembly, that the withdrawal agreement Bill provides a power to the Secretary of State to amend, by secondary legislation, the primary legislation that has established this National Assembly for Wales, and could do that without our consent at all. Now, that is a completely unacceptable power. It ought not to be in this Bill. It's not there because of the National Assembly for Wales; it's there, as Delyth Jewell explained, because of the Ireland-Northern Ireland protocol. It would be at no cost to the UK Government to make it clear that it does not intend to use that power in relation to the National Assembly for Wales, and that is what it should do.
Now, my colleague the Counsel General and Brexit Minister has written on more than one occasion on exactly this matter to Mr Barclay, the Secretary of State at the Department for Exiting the European Union. It will be a subject for conversation at the JMC(EN) on Thursday. Any Government that has won an election has a mandate, Llywydd, and that's why we accept that we are leaving the European Union, but a mandate is not a blank cheque or a carte blanche, and it is not right that a Government should believe that it is beyond scrutiny or beyond challenge. Certainly, we will be making sure that that challenge is firmly put to the UK Government at every opportunity.
Diolchaf i Delyth Jewell am hynna. Gofynnwyd i mi yn y pwyllgor ddoe, Llywydd, a oedd gen i unrhyw synnwyr o hierarchaeth ymhlith y gwrthwynebiadau i'r Bil a nodir yn y memorandwm. Roeddwn i'n amharod i'w rhoi nhw yn y math hwnnw o drefn, ond mae'n sicr yn annerbyniol, a dylai fod yn annerbyniol i bob Aelod o'r Cynulliad hwn, bod y Bil cytundeb ymadael yn rhoi'r grym i'r Ysgrifennydd Gwladol ddiwygio, drwy is-ddeddfwriaeth, y ddeddfwriaeth sylfaenol sydd wedi sefydlu'r Cynulliad Cenedlaethol Cymru hwn, ac a allai wneud hynny heb ein caniatâd ni o gwbl. Nawr, mae hwnnw'n rym cwbl annerbyniol. Ni ddylai fod yn y Bil hwn. Nid yw yno oherwydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru; mae yno, fel yr eglurodd Delyth Jewell, oherwydd protocol Iwerddon-Gogledd Iwerddon. Ni fyddai'n costio dim i Lywodraeth y DU ei gwneud yn eglur nad yw'n bwriadu defnyddio'r grym hwnnw o ran Cynulliad Cenedlaethol Cymru, a dyna y dylai ei wneud.
Nawr, mae fy nghydweithiwr, y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit, wedi ysgrifennu ar fwy nag un achlysur ar yr union fater hwn at Mr Barclay, yr Ysgrifennydd Gwladol yn yr Adran dros Ymadael â'r Undeb Ewropeaidd. Bydd yn destun sgwrs yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE) ddydd Iau. Mae gan unrhyw Lywodraeth sydd wedi ennill etholiad fandad, Llywydd, a dyna pam yr ydym ni'n derbyn ein bod ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, ond nid yw mandad yn siec wag nac yn rhwydd hynt, ac nid yw'n iawn y dylai Llywodraeth gredu ei bod y tu hwnt i graffu a'r tu hwnt i her. Yn sicr, byddwn yn sicrhau bod yr her honno'n cael ei chyfleu'n gadarn i Lywodraeth y DU ar bob cyfle.
Do you accept that we now have a UK Conservative Government with a majority, a decent majority, and a clear mandate to get Brexit done? And on that basis, instead of carping and trying to have the old arguments that, frankly, were taking place before the general election, isn't it about time that you and your Government moved on, joined team UK, and batted on the same side as the UK Government to get the best Brexit deal possible as we leave the European Union? I'm glad that we're leaving the European Union on 31 January, that's what the people of Wales voted for and it's about time we implemented it and we had a Welsh Government that got behind that vision too.
A ydych chi'n derbyn bod gennym ni bellach Lywodraeth Geidwadol y DU sydd â mwyafrif, mwyafrif pendant, a mandad eglur i sicrhau bod Brexit yn digwydd? Ac ar y sail honno, yn hytrach na chwyno a cheisio cael yr hen ddadleuon a oedd, a bod yn blaen, yn digwydd cyn yr etholiad cyffredinol, onid yw'n hen bryd i chi a'ch Llywodraeth symud ymlaen, ymuno â thîm y DU, a batio ar yr un ochr â Llywodraeth y DU i gael y cytundeb Brexit gorau posibl wrth i ni adael yr Undeb Ewropeaidd? Rwy'n falch ein bod ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd ar 31 Ionawr, dyna'r hyn y pleidleisiodd pobl Cymru drosto ac mae'n bryd i ni ei weithredu ac i ni gael Llywodraeth Cymru sy'n cefnogi'r weledigaeth honno hefyd.
Well, Llywydd, of course I understand that the Member is in favour of leaving the European Union, and he now has a Government that will deliver for him what he has wished for. That doesn't mean, surely—that, surely, does not mean that he believes that his Government in Westminster is beyond questioning? That it is somehow wrong that we should say to them that giving the Secretary of State the power to amend the devolution settlement by secondary legislation is something that is not acceptable to the National Assembly for Wales.
On this side, we certainly say that the protection for workers' rights that was in his Conservative Government's last withdrawal Bill—and no doubt he supported that Bill at its time—the fact that those workers' rights protections have disappeared from this Bill is not acceptable to us. It was acceptable to him when it was in the Bill, it's acceptable to him when it's not in the Bill—anything that his Government does will be acceptable to him, but it won't be acceptable to us.
The fact that we reached an agreement with his previous Government on the independent monitoring authority to make sure that there would be somebody on the monitoring authority who would understand and represent Welsh interests—we were glad to reach that agreement. But the new Bill allows a Secretary of State to hive off the responsibilities of the independent monitoring authority to another public body without any safeguard for Welsh interests at all. That is not acceptable to us. That's why we will be scrutinising this legislation, trying to get it improved, so that it works better for Wales. And there is absolutely nothing wrong in us carrying out our democratic duty in that way.
Wel, Llywydd, rwy'n deall wrth gwrs bod yr aelod o blaid gadael yr Undeb Ewropeaidd, a bod ganddo erbyn hyn Lywodraeth a fydd yn cyflawni drosto yr hyn y mae wedi dymuno ei gael. Nid yw hynny'n golygu, does bosib—nid yw hynny, does bosib, yn golygu ei fod yn credu bod ei Lywodraeth yn San Steffan y tu hwnt i gwestiynu? Ei bod yn anghywir rywsut i ni ddweud wrthyn nhw bod rhoi'r grym i'r Ysgrifennydd Gwladol ddiwygio'r setliad datganoli drwy is-ddeddfwriaeth yn rhywbeth nad yw'n dderbyniol i Gynulliad Cenedlaethol Cymru.
Ar yr ochr hon, rydym ni'n sicr yn dweud bod yr amddiffyniad i hawliau gweithwyr a oedd ym Mil ymadael diwethaf ei Lywodraeth Geidwadol—ac nid oes amheuaeth ei fod wedi cefnogi'r Bil hwnnw ar y pryd—nid yw'r ffaith bod yr amddiffyniadau hynny i hawliau gweithwyr wedi diflannu o'r Bil hwn yn dderbyniol i ni. Roedd yn dderbyniol iddo fe pan yr oedd yn y Bil, mae'n dderbyniol iddo fe pan nad yw yn y Bil—bydd unrhyw beth y bydd ei Lywodraeth yn ei wneud yn dderbyniol iddo fe, ond ni fydd yn dderbyniol i ni.
Y ffaith ein bod ni wedi dod i gytundeb gyda'i Lywodraeth flaenorol ar yr awdurdod monitro annibynnol i wneud yn siŵr y byddai rhywun yn yr awdurdod monitro a fyddai'n deall ac yn cynrychioli buddiannau Cymru—roeddem ni'n falch o ddod i'r cytundeb hwnnw. Ond mae'r Bil newydd yn caniatáu i Ysgrifennydd Gwladol roi cyfrifoldebau'r awdurdod monitro annibynnol i gorff cyhoeddus arall heb unrhyw ddiogelwch i fuddiannau Cymru o gwbl. Nid yw hynny'n dderbyniol i ni. Dyna pam y byddwn ni'n craffu ar y ddeddfwriaeth hon, gan geisio sicrhau ei bod yn cael ei gwella, fel ei bod yn gweithio'n well i Gymru. Ac nid oes dim o gwbl o'i le yn y ffaith ein bod ni'n cyflawni ein dyletswydd ddemocrataidd yn y ffordd honno.
First Minister, as you just said, we discussed this matter at length in the committee yesterday when you asserted that, by recommending to the Assembly that its legislative consent is not given, you are not expecting a constitutional crisis. If the Assembly does refuse its consent, as you want, what do you think the consequences will be?
Prif Weinidog, fel yr ydych chi newydd ei ddweud, trafodwyd y mater hwn gennym yn drylwyr yn y pwyllgor ddoe pan wnaethoch chi haeru, drwy argymell i'r Cynulliad na roddir ei gydsyniad deddfwriaethol, nad ydych chi'n disgwyl argyfwng cyfansoddiadol. Os bydd y Cynulliad yn gwrthod ei gydsyniad, fel y dymunwch, beth fydd y canlyniadau yn eich barn chi?
What I said in the committee, Llywydd, was that this is not a Government that is looking for a constitutional crisis. We are not objecting to the European withdrawal agreement Bill in order to pick a quarrel with the new UK Government. We are simply exercising the democratic rights that this National Assembly has to consider the Bill and to vote on it. And if a majority of Members of this National Assembly choose not to provide consent, that will be a very important statement of the democratic decision that this body will have come to. There will be consequences, Llywydd, of that of course. The UK Government will have to decide whether, for the first time in 20 years, it overrides the democratically expressed view of the National Assembly for Wales. That is a really important decision and it can't be expected to be consequence free.
Yr hyn a ddywedais yn y pwyllgor, Llywydd, oedd nad Llywodraeth sy'n edrych am argyfwng cyfansoddiadol yw hon. Nid ydym yn gwrthwynebu'r Bil cytundeb ymadael Ewropeaidd er mwyn cael ffrae gyda Llywodraeth newydd y DU. Y cwbl yr ydym ni'n ei wneud yw arfer yr hawliau democrataidd sydd gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn i ystyried y Bil a phleidleisio arno. Ac os bydd mwyafrif Aelodau'r Cynulliad Cenedlaethol hwn yn dewis peidio â rhoi cydsyniad, bydd hwnnw'n ddatganiad pwysig iawn o'r penderfyniad democrataidd y bydd y corff hwn wedi ei wneud. Bydd canlyniadau, Llywydd, wrth gwrs. Bydd yn rhaid i Lywodraeth y DU benderfynu a fydd, am y tro cyntaf mewn 20 mlynedd, yn diystyru'r farn a fynegwyd yn ddemocrataidd gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Mae hwnnw'n benderfyniad pwysig iawn ac ni ellir disgwyl iddo fod yn rhydd o ganlyniadau.
First Minister, we all know that the withdrawal agreement that the Bill is there to implement actually was negotiated in October by the Prime Minister with the EU. Nothing's changed since that negotiation. We had a Bill put forward by the Prime Minister in October that failed, and he no longer decided to proceed with that particular Bill. He came back with a Bill, following his victory in the December election, with major changes to that Bill. Do you agree with me and have concerns that those changes have actually weakened the rights of people in this country as a consequence, and also weakens the scrutiny of the future negotiations with the EU that the UK Government intends to have?
Prif Weinidog, rydym ni i gyd yn gwybod bod y cytundeb ymadael y mae'r Bil yno i'w weithredu wedi cael ei negodi ym mis Hydref gan y Prif Weinidog gyda'r UE mewn gwirionedd. Does dim byd wedi newid ers y trafodaethau hynny. Roedd gennym ni Fil a gyflwynwyd gan Brif Weinidog y DU ym mis Hydref a fethodd, a phenderfynodd wedyn na fyddai'n bwrw ymlaen â'r Bil penodol hwnnw. Daeth yn ôl gyda Bil, yn dilyn ei fuddugoliaeth yn etholiad mis Rhagfyr, gyda newidiadau mawr i'r Bil hwnnw. A ydych chi'n cytuno â mi ac yn pryderu bod y newidiadau hynny mewn gwirionedd wedi gwanhau hawliau pobl yn y wlad hon o ganlyniad, a hefyd yn gwanhau'r craffu ar y trafodaethau yn y dyfodol gyda'r UE y mae Llywodraeth y DU yn bwriadu eu cael?
Well, Llywydd, David Rees makes a really important point. The changes are to a Bill that the Prime Minister himself put in front of the House of Commons only in October—the Bill he was then prepared to support. The changes in the most recent version of the Bill make things worse from the point of view of Wales and not better. Why has the Prime Minister reneged on the commitment that he made in October on unaccompanied child refugees? Why has that been taken out of this Bill? Why has the parliamentary oversight that he was prepared to agree in October, why has that been taken out of this Bill now? Why when there was an agreement with his predecessor that a transition period could be extended if the United Kingdom believed it was in the United Kingdom's interests for it to be extended—nobody was imposing an extension, it was if a UK Government believed it was the right thing to do—why is he denying his own Government the ability to do that? On so many points set out in our legislative consent memorandum, this Bill is a worse Bill than the same Prime Minister produced in October.
Wel, Llywydd, mae David Rees yn gwneud pwynt pwysig iawn. Mae'r newidiadau i Fil a gyflwynwyd gan Brif Weinidog y DU ei hun gerbron Tŷ'r Cyffredin ddim ond ym mis Hydref—y Bil yr oedd yn barod i'w gefnogi ar y pryd. Mae'r newidiadau yn fersiwn ddiweddaraf y Bil yn gwneud pethau'n waeth o safbwynt Cymru ac nid yn well. Pam mae Prif Weinidog y DU wedi torri'r ymrwymiad a wnaeth ym mis Hydref ar ffoaduriaid sy'n blant ar eu pennau eu hunain? Pam y tynnwyd hynny o'r Bil hwn? Pam mae'r trosolwg seneddol yr oedd yn barod i gytuno arno ym mis Hydref, pam mae hwnnw wedi ei dynnu o'r Bil hwn nawr? Pam, pan roedd cytundeb gyda'i ragflaenydd y gellid ymestyn cyfnod pontio pe byddai'r Deyrnas Unedig yn credu ei fod er budd y Deyrnas Unedig iddo gael ei ymestyn—nid oedd neb yn gorfodi estyniad, roedd pe byddai Llywodraeth y DU yn credu mai dyna fyddai'r peth iawn i'w wneud—pam mae'n amddifadu ei Lywodraeth ei hun o'r gallu i wneud hynny? Ar gynifer o bwyntiau a nodir yn ein memorandwm cydsyniad deddfwriaethol, mae'r Bil hwn yn Fil gwaeth na'r un a luniwyd gan yr un Prif Weinidog ym mis Hydref.
5. A wnaiff y Prif Weinidog roi diweddariad ar y ddarpariaeth gofal cymdeithasol drwy gyfrwng y Gymraeg? OAQ54864
5. Will the First Minister provide an update on the provision of Welsh-medium social care? OAQ54864
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae gan 38 y cant o weithwyr cymdeithasol sy'n cael eu rheoleiddio gan Arolygiaeth Gofal Cymru allu yn yr iaith Gymraeg. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithredu i annog mwy o siaradwyr Cymraeg i weithio yn y sector pwysig hwn.
I thank the Member for the question. Thirty-eight per cent of social workers that are regulated by Care Inspectorate Wales have the ability to speak Welsh. The Welsh Government is working to encourage more Welsh speakers to work in this important sector.
Mae'r ffaith y gall bwrdd iechyd sy'n gweithredu o dan safonau'r iaith Gymraeg hyd yn oed ystyried symud claf dementia Cymraeg ei iaith i Loegr lle na fyddai gofal yn y Gymraeg, mae hynny yn brawf diamheuol fod safonau'r Gymraeg yn y maes iechyd yn gwbl, gwbl ddiffygiol. Dyma ddigwyddodd dros y Nadolig yn achos claf dementia oedrannus o Ynys Môn. Mae Plaid Cymru ac eraill wedi dadlau o'r cychwyn cyntaf fod y safonau iechyd yn llawer rhy wan. Onid ydy'r achos yma yn golygu bod yn rhaid cyflwyno safonau newydd, cadarn a hynny ar frys? Ac onid ydy'r achos yma hefyd yn profi diffyg dealltwriaeth am bwysigrwydd gofal yn y Gymraeg? Mae'r achos yn dangos bod y Gymraeg yn cael ei gweld fel rhywbeth ymylol neu ddymunol i'r gofal yn hytrach nag yn rhan hanfodol ohono fo o safbwynt diogelwch ac ansawdd bywyd yr unigolion. Beth ydych chi'n bwriadu ei wneud er mwyn gwreiddio'r egwyddor pwysig yma yn ein cyfundrefn gofal ac iechyd yng Nghymru?
The fact that a health board operating under Welsh language standards could even consider moving a dementia patient who is Welsh speaking to England where care through the medium of Welsh would not be available, that is undoubted proof that Welsh language standards in health are entirely deficient. This is what happened over the Christmas period in the case of an elderly dementia patient from Ynys Môn. Plaid Cymru and others have argued from the very outset that the health standards are far too weak. Doesn't this case mean that we must introduce new standards that are firm and robust, and to do so as a matter of urgency? And doesn't this case also prove that there is a lack of understanding of the importance of Welsh-medium care? The case demonstrates that the Welsh language is seen as something that is peripheral or desirable in terms of care rather than being a central part of that care in terms of the quality of life and safety of those individuals involved. So, what do you intend to do in order to ensure that this important principle is rooted in our health and care regime in Wales?
Wel, Llywydd, mae'n un peth i ddweud bod achos yna i wneud mwy yn y maes i reoleiddio sut mae'r iaith Gymraeg yn cael ei defnyddio yn y maes iechyd, ac y mae lan i bob un ohonom ni i gytuno neu anghytuno â hwnna, ond beth dwi ddim yn cytuno â'r Aelod arno yw i dreial tynnu'r achos gyffredinol i'r un achos o'r claf yn Ynys Môn. Fel dwi'n deall, mae e'n dal i fyw yma yng Nghymru; dydy e ddim wedi symud. A'r rhesymau oedd rhesymau clinigol. Dyna pam roedd y penderfyniad wedi cael ei wneud. Nawr, mae'r sefyllfa wedi gwella, mae'r claf ei hun wedi gwella ac mae'n bosib i roi triniaeth iddo fe yma yng Nghymru.
Well, Llywydd, it's one thing to say that there is a case to do more in terms of regulating how the Welsh language should be used in the health sector, and it's up to each one of us to agree or disagree with that, but what I don't agree with the Member on is trying to reflect the general situation from the specific case of a patient in Ynys Môn. As I understand it, he still resides in Wales; he hasn't moved. And the reasons were clinical reasons. That was why the decision had been taken. Now, the situation has improved and the patient himself has improved and it's possible to treat him here in Wales.
The patient, as I understand it, and I'm relying on the most recent information I have, the patient himself remains being looked after in Wales, and the reason that it was considered that he might need to be cared for outside Wales was for clinical and safety reasons. But the individual's condition has improved to the point where it remains possible, as is of course preferable, that he should remain looked after here in Wales. That individual case does not give rise to the general conclusions that the Member tried to draw from it.
The general case she makes is different and there's a proper debate to be had there about whether the current state of the regulations we have are sufficient to guarantee—. And let me say that I agree entirely with the final things that Siân Gwenllian said: that receiving a service through the language of your choice is not an optional extra in Wales. It is a fundamental part of you receiving the care that you need. Sometimes, there will be clinical reasons why care outside Wales is required for somebody and then an individual decision has to be made. But the general point that Siân Gwenllian made is one that I believe in and that Government believes in: that the ability to receive a service through the medium of English or Welsh, of your choice, is a choice for the patient to make and it should be honoured.
Mae'r claf, fel yr wyf i'n ei deall hi, ac rwy'n dibynnu ar y wybodaeth ddiweddaraf sydd gen i, mae'r claf ei hun yn dal i dderbyn gofal yng Nghymru, ac roedd y rheswm yr ystyriwyd y gallai fod angen gofal arno y tu allan i Gymru am resymau clinigol a diogelwch. Ond mae cyflwr yr unigolyn wedi gwella i'r pwynt lle mae'n dal yn bosibl, fel sy'n ddymunol wrth gwrs, y dylai barhau i dderbyn gofal yma yng Nghymru. Nid yw'r achos unigol hwnnw yn arwain at y casgliadau cyffredinol y ceisiodd yr Aelod eu tynnu ohono.
Mae'r ddadl gyffredinol y mae'n ei gwneud yn wahanol ac mae dadl briodol i'w chael yn hynny o beth ynghylch pa un a yw sefyllfa bresennol y rheoliadau sydd gennym ni yn ddigonol i sicrhau—. A gadewch i mi ddweud fy mod i'n cytuno'n llwyr â'r pethau olaf a ddywedodd Siân Gwenllian: nad dewis atodol yng Nghymru yw cael gwasanaeth drwy eich iaith o ddewis. Mae'n rhan sylfaenol ohonoch chi'n cael y gofal sydd ei angen arnoch. Weithiau, bydd rhesymau clinigol pam mae angen gofal y tu allan i Gymru ar gyfer rhywun ac yna mae'n rhaid gwneud penderfyniad unigol. Ond mae'r pwynt cyffredinol a wnaeth Siân Gwenllian yn un yr wyf i'n credu ynddo ac y mae'r Llywodraeth yn credu ynddo: bod y gallu i gael gwasanaeth trwy gyfrwng y Gymraeg neu'r Saesneg, o'ch dewis chi, yn ddewis i'r claf ei wneud a dylid ei anrhydeddu.
6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am lefelau staff nyrsio yng Nghymru? OAQ54861
6. Will the First Minister make a statement on nurse staffing levels in Wales? OAQ54861
Llywydd, the number of nurses and midwives on the professional register in Wales grew by 500 between April and September last year—the strongest rate of growth of any of the four UK nations.
Llywydd, bu cynnydd o 500 i nifer y nyrsys a bydwragedd ar y gofrestr broffesiynol yng Nghymru rhwng mis Ebrill a mis Medi y llynedd—y gyfradd dwf gryfaf o blith unrhyw un o bedair gwlad y DU.
Thank you for the reply, Minister, but recently, the Royal College of Nursing in Wales produced a report on the implementation of the Nurse Staffing Levels (Wales) Act, and the report states that the nursing workforce in Wales is facing a national crisis with a high number of vacancies and the prospect of significant losses of nurses to retirement over the next five to 10 years in Wales. The RCN also called on the Welsh Government to focus on improving nurse retention through ensuring safe nurse staffing levels, access to professional development and implementation of measures to support well-being, good rates of pay, flexible working hours and opportunities. First Minister, what action is your Government taking to develop a retention strategy to alleviate the crisis in nurse staffing levels in Wales, please?
Diolch am yr ateb, Gweinidog, ond yn ddiweddar, lluniodd Coleg Nyrsio Brenhinol Cymru adroddiad ar weithrediad Deddf Lefelau Staff Nyrsio (Cymru), ac mae'r adroddiad yn dweud bod y gweithlu nyrsio yng Nghymru yn wynebu argyfwng cenedlaethol gyda nifer fawr o swyddi gwag a'r posibilrwydd o golledion sylweddol o nyrsys i ymddeoliad dros y pump i 10 mlynedd nesaf yng Nghymru. Galwodd y Coleg Nyrsio Brenhinol hefyd ar Lywodraeth Cymru i ganolbwyntio ar wella'r gallu i gadw nyrsys drwy sicrhau lefelau diogel o staff nyrsio, mynediad at ddatblygiad proffesiynol a gweithredu mesurau i gefnogi llesiant, cyfraddau tâl da, oriau gweithio hyblyg a chyfleoedd. Prif Weinidog, pa gamau mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i ddatblygu strategaeth cadw staff i liniaru'r argyfwng o ran lefelau staff nyrsio yng Nghymru, os gwelwch yn dda?
Llywydd, it is because we understand the age profile of the nursing profession in Wales that we have increased the number of training places in Wales by 89 per cent since 2014, and when it comes to retention, Llywydd, we have retained nurse bursaries here in Wales, while his party abandoned them across our border and is having to reintroduce them again to make good their mistake. Now, the Royal College of Nursing, of course, has welcomed the announcement made just before Christmas by my colleague the health Minister that we will, in this Assembly term, extend the scope of the nurse staffing levels Act here in Wales from the acute medical and surgical adult wards, which is where it began, to inpatient paediatric wards before the end of this Assembly term, and the Minister has extended as well funding for the work that is going on for further extension of that Act to adult mental health inpatient wards, to health visiting and to district nursing. That's why having 500 more nurses and midwives in the Welsh NHS in a six-month period between April and September last year is so important. That's part of the reason why we are able to move ahead with extending the scope of that very important Act.
Llywydd, oherwydd ein bod ni'n deall proffil oedran y proffesiwn nyrsio yng Nghymru yr ydym ni wedi cynyddu nifer y lleoedd hyfforddi yng Nghymru gan 89 y cant ers 2014, a phan ddaw'n fater o gadw staff, Llywydd, rydym ni wedi cadw bwrsariaethau nyrsys yma yng Nghymru, tra bod ei blaid ef wedi cefnu arnyn nhw ar draws ein ffin ac yn gorfod eu hailgyflwyno eto i wneud iawn am eu camgymeriad. Nawr, mae'r Coleg Nyrsio Brenhinol, wrth gwrs, wedi croesawu'r cyhoeddiad a wnaed ychydig cyn y Nadolig gan fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog iechyd, y byddwn, yn y tymor Cynulliad hwn, yn ymestyn cwmpas y Ddeddf lefelau staff nyrsio yma yng Nghymru o'r wardiau meddygol a llawfeddygol acíwt i oedolion, sef lle y dechreuodd, i wardiau pediatrig cleifion mewnol cyn diwedd tymor y Cynulliad hwn, ac mae'r Gweinidog wedi ymestyn hefyd y cyllid ar gyfer y gwaith sy'n cael ei wneud i ymestyn y Ddeddf honno ymhellach i wardiau iechyd meddwl i oedolion sy'n gleifion mewnol, i ymwelwyr iechyd ac i nyrsio ardal. Dyna pam mae cael 500 yn rhagor o nyrsys a bydwragedd yn GIG Cymru mewn cyfnod o chwe mis rhwng mis Ebrill a mis Medi y llynedd mor bwysig. Mae hynny'n rhan o'r rheswm pam yr ydym ni'n gallu bwrw ymlaen ag ymestyn cwmpas y Ddeddf bwysig iawn honno.
7. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Phrif Weinidog y DU ynghylch sicrhau cyllid teg i Gymru? OAQ54876
7. What discussions has the First Minister had with the UK Prime Minister in respect of ensuring fair funding for Wales? OAQ54876
Llywydd, repeated assurances have been sought from both the Prime Minister and the Treasury that his Government will distribute spending power across the United Kingdom in a way that allows an equivalent level and quality of public goods and services to be provided in each of the four nations.
Llywydd, ceisiwyd sicrwydd dro ar ôl tro gan Brif Weinidog y DU a'r Trysorlys y bydd ei Lywodraeth yn dosbarthu grym gwario ar draws y Deyrnas Unedig mewn modd sy'n caniatáu i lefel ac ansawdd cyfatebol o nwyddau a gwasanaethau cyhoeddus gael eu darparu ym mhob un o'r pedair gwlad.
Thank you for that answer, First Minister. If the spending of this Assembly had been increased by the Conservative Government in line with growth of the economy since 2010, we would be £4 billion better off than we are now. Effectively, the Tory austerity programme has robbed this country and the people of Wales of £4 billion. First Minister—[Interruption.]—First Minister, if we had been given that £4 billion that we should have been given, what difference might it have made to the lives of the people of Wales and the quality of our public services?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Pe byddai'r Llywodraeth Geidwadol wedi cynyddu gwariant y Cynulliad hwn yn unol â thwf yr economi er 2010, byddem ni £4 biliwn yn well ein byd nag yr ydym ni nawr. I bob pwrpas, mae rhaglen cyni cyllidol y Torïaid wedi dwyn £4 biliwn oddi ar y wlad hon ac oddi ar pobl Cymru. Prif Weinidog—[Torri ar draws.]—Prif Weinidog, pe byddem ni wedi cael y £4 biliwn hynny a ddylai fod wedi eu rhoi i ni, pa wahaniaeth y gallai fod wedi ei wneud i fywydau pobl Cymru ac ansawdd ein gwasanaethau cyhoeddus?
Llywydd, of course, had the spending available to the National Assembly still maintained the share that we had back in 2010, we would have had an enormous additional scope to invest in the public services that make a difference every day in the lives of people here in Wales. Had that Conservative Government been able to match the level of investment in public services managed by Mrs Thatcher and by John Major, we would have been over £6 billion better off by this point in the Assembly's history. That's the level that previous Conservative Governments believed—[Interruption.] Well, I can understand why Conservative Members are shocked to learn that, during the period that they've been involved in the stewardship of public services, we have fallen so far behind what was achieved by their own predecessors. That investment would have made a difference, wouldn't it, in every aspect of the responsibilities that this Assembly discharges. It would have allowed us to have done even more to provide affordable housing for people in Wales. It would have made sure that the investment that we could make in education, in health, in social services, in our economy—. Think what we could have done here in Wales if we hadn't been robbed of that £4 billion by the flawed and failed policies of austerity that the party opposite is now turning its back on, and no doubt we will hear cheers from them as they stand on their heads to celebrate the latest turn of their policy wheel.
Llywydd, wrth gwrs, pe byddai'r gwariant a oedd ar gael i'r Cynulliad Cenedlaethol wedi parhau fel y gyfran yr oedd gennym ni yn ôl yn 2010, byddai gennym ni gwmpas ychwanegol enfawr i fuddsoddi yn y gwasanaethau cyhoeddus sy'n gwneud gwahaniaeth bob dydd ym mywydau pobl yma yng Nghymru. Pe byddai'r Llywodraeth Geidwadol honno wedi gallu cyfateb lefel y buddsoddiad mewn gwasanaethau cyhoeddus a sicrhawyd gan Mrs Thatcher a chan John Major, byddem ni wedi bod dros £6 biliwn yn well ein byd erbyn yr adeg hon yn hanes y Cynulliad. Dyna'r lefel yr oedd Llywodraethau Ceidwadol blaenorol yn ei gredu—[Torri ar draws.] Wel, gallaf ddeall pam mae Aelodau Ceidwadol yn synnu o glywed, yn ystod y cyfnod y maen nhw wedi bod yn gyfrifol am stiwardiaeth gwasanaethau cyhoeddus, ein bod ni wedi syrthio mor bell y tu ôl i'r hyn a gyflawnwyd gan eu rhagflaenwyr eu hunain. Byddai'r buddsoddiad hwnnw wedi gwneud gwahaniaeth, oni fyddai, ym mhob agwedd ar y cyfrifoldebau y mae'r Cynulliad hwn yn eu cyflawni. Byddai wedi caniatáu i ni wneud hyd yn oed mwy i ddarparu tai fforddiadwy i bobl yng Nghymru. Byddai wedi gwneud yn siŵr bod y buddsoddiad y gallem ni ei wneud mewn addysg, mewn iechyd, mewn gwasanaethau cymdeithasol, yn ein heconomi—. Meddyliwch beth y gallem ni fod wedi ei wneud yma yng Nghymru pe na byddai'r £4 biliwn hynny wedi cael eu dwyn oddi wrthym gan y polisïau diffygiol a methiannus o gyni cyllidol y mae'r blaid gyferbyn yn cefnu arnyn nhw erbyn hyn, ac mae'n siŵr y cawn ni glywed bloeddio ganddyn nhw wrth iddyn nhw sefyll ar eu pennau i ddathlu tro diweddaraf eu holwyn bolisi.
8. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer y gwasanaeth iechyd dros y deuddeg mis nesaf? OAQ54880
8. Will the First Minister outline the Welsh Government's priorities for the health service over the next twelve months? OAQ54880
I thank the Member for that. Amongst our priorities will be the deployment of our record investment in the Welsh NHS—an extra £342 million set out in the draft budget published on 16 December to strengthen primary care, to build further on the highest number ever of doctors and nurses we have in Wales and to respond to the challenges of an older population.
Diolch i'r Aelod am hynna. Un o'n blaenoriaethau fydd buddsoddi mwy nag erioed o'r blaen yn y GIG yng Nghymru—£342 miliwn ychwanegol wedi ei ddynodi yn y gyllideb ddrafft a gyhoeddwyd ar 16 Rhagfyr i gryfhau gofal sylfaenol, er mwyn adeiladu ymhellach ar y nifer mwyaf erioed o feddygon a nyrsys sydd gennym ni yng Nghymru ac i ymateb i heriau poblogaeth hŷn.
First Minister, yesterday, you confidently claimed at a press conference that plans for hospitals and health boards to cope with pressures for the winter period were holding up. You even highlighted that your Government had provided £30 million—very welcome—earlier than ever in the year to help health boards prepare for winter. However, I think within about half an hour of your press conference, my local health board, Hywel Dda, announced they'd experienced a level of escalation not seen before—we've been there before, haven't we, team—and that they would be canceling all inpatient operations across all of their hospitals in the interests of patient safety. This is shocking. This is the end of elective surgery in Hywel Dda at the moment.
First Minister, it's blatantly clear that the spin you provided to the press was not based on fact, or that you yourself are fully abreast of the current situation in our hospitals here in Wales. First Minister, when will your Government accept that there's a need for strong leadership of the Welsh NHS because these winter pressures happen—guess what—every winter? And we've been through this before. Yet again, the people in my constituency are having to wait endlessly for knee operations, hip operations, all manner of elective surgeries. There never seems to be an end to it.
Prif Weinidog, ddoe, fe wnaethoch chi honni'n ffyddiog mewn cynhadledd i'r wasg fod cynlluniau ar gyfer ysbytai a byrddau iechyd i ymdopi â phwysau dros gyfnod y gaeaf yn dal eu tir. Fe wnaethoch chi hyd yn oed dynnu sylw at y ffaith bod eich Llywodraeth wedi darparu £30 miliwn—y mae croeso mawr iddo—yn gynharach nag erioed yn y flwyddyn i helpu byrddau iechyd i baratoi ar gyfer y gaeaf. Fodd bynnag, rwy'n credu o fewn tua hanner awr i'ch cynhadledd i'r wasg, cyhoeddodd fy mwrdd iechyd lleol, Hywel Dda, eu bod wedi profi mwy o gynnydd mewn achosion na welwyd o'r blaen—rydym ni wedi bod yn y sefyllfa hon o'r blaen, onid ydym ni, dîm—ac y byddent yn canslo pob llawdriniaeth ar gleifion mewnol ymhob un o'u hysbytai er lles diogelwch cleifion. Mae hyn yn frawychus. Dyma ddiwedd ar lawdriniaethau dewisol ym mwrdd iechyd Hywel Dda ar hyn o bryd.
Prif Weinidog, mae'n gwbl amlwg nad oedd y rhethreg a gyflwynoch chi i'r wasg wedi'i seilio ar ffeithiau, neu nad ydych chi eich hun yn gwbl ymwybodol o'r sefyllfa bresennol yn ein hysbytai yma yng Nghymru. Prif Weinidog, pryd y bydd eich Llywodraeth yn derbyn bod angen arweiniad cryf gan GIG Cymru oherwydd bod y pwysau hyn dros y gaeaf i'w gweld—coeliwch neu beidio—bob gaeaf? Ac rydym ni wedi bod yn y sefyllfa hon o'r blaen. Unwaith eto, mae'r bobl yn fy etholaeth yn gorfod aros yn ddiddiwedd am lawdriniaethau pen-glin, llawdriniaethau clun, pob math o lawdriniaethau dewisol. Ymddengys nad oes diwedd iddo.
Well, Llywydd, the Member is sadly badly informed about plans in Hywel Dda, because alongside all other health boards in Wales, there were very few operations scheduled for this week because this week is always the busiest week for unplanned admissions to our hospitals. Every year, as she says, it's entirely predictable, and because of that, it was planned for by that local health board.
Now, it has been a very busy and very challenging two weeks in the health service here in Wales, but the system has proved resilient to it because of the plans that local health boards, supported by the Welsh Government and that additional investment, have put in place. My understanding is that today, some planned surgery will have recommenced in Hywel Dda, and I want to put on record my gratitude to the staff of that health board and to staff right across Wales for the enormous efforts that they have made while this Assembly has been in recess, working right across Christmas and the new year to deal with the unprecedented demands, and to their colleagues there in social care in the Hywel Dda area who, yesterday and across the weekend, worked flat out to make sure that wherever they were able to provide help to move patients into the community, that they went well beyond what would normally be expected to help to do that. That's why the system has proved resilient, because of the enormous commitment of the people who work in it, and I think it's very good to have had the chance to put our appreciation of that on the record here this afternoon.
Wel, Llywydd, yn anffodus, nid oes gan yr Aelod lawer o wybodaeth am y cynlluniau yn Hywel Dda, oherwydd ynghyd â'r holl fyrddau iechyd eraill yng Nghymru, ychydig iawn o lawdriniaethau a drefnwyd ar gyfer yr wythnos hon, oherwydd yr wythnos hon yw'r wythnos brysuraf o ran derbyniadau heb eu cynllunio i'n hysbytai. Bob blwyddyn, fel y dywed, mae'n gwbl ragweladwy, ac oherwydd hynny, cynlluniwyd ar ei gyfer gan y bwrdd iechyd lleol hwnnw.
Nawr, mae hi wedi bod yn bythefnos brysur iawn a heriol iawn yn y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru, ond mae'r system wedi bod yn gydnerth oherwydd y cynlluniau y mae'r byrddau iechyd lleol, gyda chefnogaeth Llywodraeth Cymru a'r buddsoddiad ychwanegol, wedi eu rhoi ar waith. Fy nealltwriaeth i yw y bydd rhywfaint o lawdriniaethau a oedd wedi'u cynllunio wedi ailddechrau yn Hywel Dda heddiw, ac rwyf eisiau diolch ar goedd i staff y bwrdd iechyd hwnnw a staff ledled Cymru am eu hymdrechion mawr tra bu'r Cynulliad hwn yn cael egwyl dros y Nadolig a'r flwyddyn newydd i ymdrin â'r galwadau digynsail, ac i'w cydweithwyr yno ym maes gofal cymdeithasol yn ardal bwrdd iechyd Hywel Dda a oedd, ddoe a thros y penwythnos, yn gweithio'n ddi-baid i sicrhau, ble bynnag yr oeddent yn gallu helpu i symud cleifion i'r gymuned, eu bod yn mynd ymhell y tu hwnt i'r hyn y byddai disgwyl iddynt ei wneud fel arfer i helpu i wneud hynny. Dyna pam mae'r system wedi bod yn gydnerth, oherwydd ymrwymiad aruthrol y bobl sy'n gweithio ynddi, ac rwy'n credu ei bod hi'n dda iawn cael y cyfle i ddweud ar goedd cymaint yr ydym ni'n gwerthfawrogi hynny y prynhawn yma.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol mewn perthynas â'i gyfrifoldebau fel swyddog cyfreithiol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan David Melding.
The next item is questions to the Counsel General in respect of his law officer responsibilities, and the first question is from David Melding.
1. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion eraill y gyfraith yn y DU ar ffyrdd o gryfhau Undeb Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon? OAQ54884
1. What discussions has the Counsel General had with other law officers in the UK on ways to strengthen the Union of Great Britain and Northern Ireland? OAQ54884
I frequently have discussions with others about our relationship within the United Kingdom and strengthening our place within it. We believe Wales's interests are best served by being a part of the United Kingdom, and the United Kingdom is better and stronger for having Wales in it.
Byddaf yn trafod yn aml gyda phobl eraill ein perthynas o fewn y Deyrnas Unedig ac am gryfhau ein lle ynddi. Credwn fod Cymru ar ei hennill o fod yn rhan o'r Deyrnas Unedig, a bod y Deyrnas Unedig yn well ac yn gryfach o gael Cymru ynddi.
Can I just say how much those sentiments are supported on this side of the Assembly as well? You may have heard the First Minister in evidence yesterday to the External Affairs and Additional Legislation Committee saying that the Prime Minister will be taking the Dunlop review's findings as seriously as the Government that commissioned that review. And I notice that this review, of course, is looking at ways to strengthen and sustain the union. And one of the things reported as a likely finding—and I quote the great authority of the Scottish Herald, which I'm sure colleagues opposite will find very reassuring—is that there will be a recommendation to replace the Joint Ministerial Committee system with a new inter-governmental structure, serviced by an independent secretariat, to command greater confidence from the devolved administrations. This has been a core appeal of the Welsh Government, and I, in this Chamber, have commended much of the work in terms of strengthening the governance structures within the United Kingdom that have been made by the Welsh Government, and much of that has been enthusiastically supported on this side of the Chamber.
So, can you now assure us that you will continue to work in this vain, as we're in new constitutional ground because of the fact that we will be leaving shortly the European Union, and that's the spirit in which you should co-operate with the UK Government, and use your leverage to the maximum and achieve productive results like the one you are seemingly likely to achieve when we hear the recommendations of the Dunlop review?
A gaf i ddweud cymaint yw'r gefnogaeth i'r teimladau hynny ar yr ochr hon i'r Cynulliad hefyd? Efallai y clywsoch chi Brif Weinidog Cymru yn cyflwyno tystiolaeth ddoe i'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol yn dweud y bydd Prif Weinidog y DU yn cymryd canfyddiadau adolygiad Dunlop o ddifrif, gymaint ag y gwnaiff y Llywodraeth a gomisiynodd yr adolygiad hwnnw. Ac rwy'n sylwi bod yr adolygiad hwn, wrth gwrs, yn edrych ar ffyrdd o gryfhau a chynnal yr Undeb. Ac un o'r pethau a adroddir fel canfyddiad tebygol—a dyfynnaf awdurdod mawr Herald yr Alban, yr wyf yn siŵr y bydd y cyd-Aelodau gyferbyn yn ei gael yn galonogol iawn—yw y bydd argymhelliad i ddisodli system Cyd-bwyllgor y Gweinidogion gyda strwythur rhynglywodraethol, wedi'i wasanaethu gan ysgrifenyddiaeth annibynnol, i ennyn mwy o hyder o'r gweinyddiaethau datganoledig. Bu hyn yn un o apeliadau craidd Llywodraeth Cymru, ac rwyf fi, yn y Siambr hon, wedi cymeradwyo llawer o'r gwaith y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud i gryfhau strwythurau llywodraethu y Deyrnas Unedig, a bu cefnogaeth frwd i lawer o hynny ar yr ochr hon i'r Siambr.
Felly, a allwch chi ein sicrhau nawr y byddwch yn parhau i weithio gyda hyn mewn golwg, gan ein bod mewn maes cyfansoddiadol newydd oherwydd y ffaith y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd cyn hir, a dyna'r ysbryd y dylech fod yn cydweithio â Llywodraeth y DU ynddo, a defnyddio eich dylanwad i'r eithaf a chyflawni canlyniadau cynhyrchiol fel yr un yr ydych yn debygol o'i gyflawni pan fyddwn yn clywed argymhellion adolygiad Dunlop?
I thank the Member for that further question. I've been following with interest his series of postings on Twitter about the future of the union. The key is that the constitutional arrangements for a union of four nations need to respect the identity and aspirations of each of those nations, while preserving the collective interest of the whole. I know that he will have read the publication of the Welsh Government in October of last year, 'Reforming our Union: Shared Governance in the UK', which describes, I think, the kind of positive engagement that the Member identifies in his question, which has always been the approach that the UK Government has taken to this set of challenges—challenges which have become even more intense in the context of the pressure that Brexit has put upon the relationships within the United Kingdom.
We do need an acceptance—and I will say, perhaps particularly by the UK Government, which has not always accepted, despite the points he's made in his question—the need for a more shared vision of the governance of the United Kingdom into the future, and a new culture of mutual respect and parity of esteem in the kind of inter-governmental relations that have often been challenging.
We have identified on a number of occasions the shortcomings in the JMC arrangements, and have a very positive and constructive alternative to that. If the proposals that come out of the UK Government's recommendations reflect those kinds of principles and proposals, clearly we will welcome that. But alongside that approach, there needs to be a recognition on the part of the UK Government that we need to operate in a rules-based system, not one that invests them with considerable discretion to operate in the way that they choose. And the challenge will be, and the test for the UK Government will be, its readiness, or otherwise, to engage on a rules-based system, agreed between the four constituent parts of the United Kingdom. That is the only way for the union to remain sustainable into the future.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn arall yna. Rwyf wedi bod yn dilyn gyda diddordeb ei gyfres o bostiadau ar Twitter am ddyfodol yr undeb. Yr allwedd yw bod angen i'r trefniadau cyfansoddiadol ar gyfer undeb o bedair gwlad barchu hunaniaeth a dyheadau pob un o'r cenhedloedd hynny, gan warchod cyd-ddiddordeb y cyfan. Rwy'n gwybod y bydd wedi darllen cyhoeddiad Llywodraeth Cymru ym mis Hydref y llynedd, 'Diwygio ein Hundeb: cydlywodraethu yn y DU', sy'n disgrifio, rwy'n credu, y math o ymgysylltu cadarnhaol y mae'r Aelod yn sôn amdano yn ei gwestiwn, sef yr ymagwedd a fu gan Lywodraeth y DU erioed at y gyfres hon o heriau—heriau sydd wedi dwysau ymhellach yng nghyd-destun y pwysau y mae Brexit wedi'i roi ar y perthnasoedd o fewn y Deyrnas Unedig.
Mae angen inni dderbyn—ac fe ddywedaf, yn benodol efallai gan Lywodraeth y DU, nad yw bob amser wedi derbyn, er gwaethaf y pwyntiau y mae wedi'u gwneud yn ei gwestiwn—yr angen am fwy o weledigaeth a rennir o ran llywodraethu'r Deyrnas Unedig yn y dyfodol, a diwylliant newydd lle yr ydym ni i gyd yn parchu ein gilydd a lle mae cydraddoldeb yn y math o gysylltiadau rhynglywodraethol sydd wedi bod yn heriol yn aml.
Rydym ni wedi gweld ar sawl achlysur y diffygion yn nhrefniadau Cyd-bwyllgor y Gweinidogion, ac mae gennym ni ddewis arall cadarnhaol ac adeiladol yn lle hynny. Os yw'r cynigion sy'n deillio o argymhellion Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn adlewyrchu'r mathau hynny o egwyddorion a chynigion, mae'n amlwg y byddwn yn croesawu hynny. Ond ynghyd â'r dull gweithredu hwnnw, mae angen i Lywodraeth y DU gydnabod bod angen inni weithredu mewn system sy'n seiliedig ar reolau, ac nid un sy'n rhoi llawer iawn o benrhyddid iddyn nhw weithredu yn y ffordd a ddewisan nhw. A'r her fydd, a'r prawf i Lywodraeth y DU fydd, ei pharodrwydd, neu fel arall, i fod yn rhan o system sy'n seiliedig ar reolau, a gytunir rhwng pedair rhan gyfansoddol y Deyrnas Unedig. Dyna'r unig ffordd i'r undeb barhau'n gynaliadwy yn y dyfodol.
Now that the dust has settled on the general election, it is clear that the separate nations of the United Kingdom have once again chosen different paths, and only in England do the Conservatives have a majority. Wales will once again be under the rule of a Conservative Government even though it did not vote for one. Once again, Wales gets the Government that England wants. For how much longer will the Welsh Government allow this situation to continue? Do you agree that you have an opportunity to forge a different path? And why do you therefore not commit to demanding significant constitutional changes, to demand more powers for this Senedd along the lines of the referendum of 2011, to ensure that a range of policies can be delivered by a Government that we in Wales actually elected?
Gan fod yr etholiad cyffredinol bellach yn hen hanes, mae'n amlwg bod cenhedloedd unigol y Deyrnas Unedig unwaith eto wedi dewis llwybrau gwahanol, a dim ond yn Lloegr y mae gan y Ceidwadwyr fwyafrif. Bydd Cymru unwaith eto dan reolaeth Llywodraeth Geidwadol er na phleidleisiodd dros un. Unwaith eto, mae Cymru'n cael y Llywodraeth y mae ar Loegr ei eisiau. Am faint yn rhagor y bydd Llywodraeth Cymru yn caniatáu i'r sefyllfa hon barhau? A ydych yn cytuno eich bod yn cael cyfle i ffurfio llwybr gwahanol? A pham felly nad ydych yn ymrwymo i fynnu newidiadau cyfansoddiadol sylweddol, i fynnu mwy o bwerau i'r Senedd hon fel a wnaed yn refferendwm 2011, er mwyn sicrhau y gellir cyflawni ystod o bolisïau gan Lywodraeth yr ydym ni yng Nghymru wedi'i hethol mewn gwirionedd?
Well, the Member may have not followed the debate that the Government has been leading here in Wales, which has been calling for further devolution of powers to this Assembly, principally, and most recently, in the area of justice. And I know that he shares that aspiration very strongly. There is a need, in the context of the changing union, for there to be an ongoing debate, and the publication that the First Minister issued towards the end of last year seeks to contribute to that debate, and to lead that debate. And I think evidence suggests that we have been successful in moving the perception of the debate here in Wales, and, to some extent, with the UK Government, and we will continue to do that in the interests of the people of Wales.
Wel, efallai nad yw'r Aelod wedi dilyn y ddadl y mae'r Llywodraeth wedi bod yn ei harwain yma yng Nghymru, sydd wedi bod yn galw am ddatganoli mwy o bwerau i'r Cynulliad hwn, yn bennaf, ac yn fwyaf diweddar, ym maes cyfiawnder. Ac rwy'n gwybod ei fod yn rhannu'r dyhead hwnnw'n gryf iawn. Yng nghyd-destun yr undeb sy'n newid, mae angen dadl barhaus, ac mae cyhoeddiad Prif Weinidog Cymru tua diwedd y flwyddyn ddiwethaf yn ceisio cyfrannu at y ddadl honno, ac arwain y ddadl honno. Ac rwy'n credu bod tystiolaeth yn awgrymu ein bod wedi llwyddo i newid dirnadaeth pobl o'r ddadl yma yng Nghymru, ac, i ryw raddau, dirnadaeth Llywodraeth y DU, a byddwn yn parhau i wneud hynny er budd pobl Cymru.
Regardless of the historic development of the union of the United Kingdom, the modern union is a union of consent, and that consent requires respect among the national and regional governments and the Parliaments of the United Kingdom. But this union is also fluid and full of stresses, which can hold it together but equally can threaten to pull it apart, in response to social and economic and political tensions, across different parts of that United Kingdom. And the process of Brexit, and the recent elections, have heightened those tensions. So, as we see that the process of Brexit and the recent elections have heightened those tensions, would the Counsel General and Brexit Minister give us his informed assessment of the implications for Wales, and the United Kingdom, of these tensions, not least the demand by the Scottish nationalist party for another referendum on independence in Scotland, and the continuing absence of a functioning Northern Ireland Executive? From his lofty viewpoint, having just marked the end of one decade, and looking forward to another, can he tell us: what is the future for Wales in the United Kingdom? I thought I'd start the new year with an easy question.
Waeth beth fo datblygiad hanesyddol undeb y Deyrnas Unedig, mae'r undeb fodern yn un o gydsyniad, ac mae'r cydsyniad hwnnw'n gofyn am barch ymysg llywodraethau cenedlaethol a rhanbarthol a seneddau'r Deyrnas Unedig. Ond mae'r undeb hwn hefyd yn gyfnewidiol ac yn llawn straen, sy'n gallu ei ddal gyda'i gilydd ond sy'n gallu yn yr un modd fygwth ei dynnu ar wahân, mewn ymateb i densiynau cymdeithasol ac economaidd a gwleidyddol, yng ngwahanol rannau y Deyrnas Unedig honno. Ac mae'r broses Brexit, a'r etholiadau diweddar, wedi dwysáu'r tensiynau hynny. Felly, wrth inni weld bod proses Brexit a'r etholiadau diweddar wedi dwysáu'r tensiynau hynny, a wnaiff y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit roi ei asesiad hyddysg i ni o'r goblygiadau i Gymru, a'r Deyrnas Unedig, o'r tensiynau hyn, yn enwedig y galw gan Blaid Genedlaethol yr Alban am refferendwm arall ar annibyniaeth yn yr Alban, ac absenoldeb parhaus llywodraeth weithredol yng Ngogledd Iwerddon? O'i safbwynt goleuedig, a ninnau newydd nodi diwedd un degawd, ac yn edrych ymlaen at un arall, a wnaiff ddweud wrthym ni: beth yw dyfodol Cymru yn y Deyrnas Unedig? Meddyliais y byddwn i'n dechrau'r flwyddyn newydd gyda chwestiwn hawdd.
Well, as his question implies, we were the first Government to draw attention, over two years ago, to the constitutional challenges presented by Brexit, which he highlights in his question. And the 20 propositions in reforming our union describes the UK as a voluntary association of nations. Wales remains committed to that association, but it must be based on the recognition of popular sovereignty in each part of the UK, and not the outmoded version of parliamentary sovereignty, which we often have cited. I hope very much that the constitution, democracy and rights commission, which the UK Government has committed to establish within the next 12 months, will consider those proposals, rather than focusing on narrower interests. The UK, as his question implies, was constructed really not through any conscious plan, but as a result of pragmatic and politically expedient decisions. But the devolved institutions of Wales, and other parts of the UK, were established on the basis of popular endorsement, through referenda, which bring with them their own source of legitimacy, and that will be essential for the UK Government to recognise in any future discussions and negotiations over the future of the union.
Wel, fel mae ei gwestiwn yn awgrymu, ni oedd y Llywodraeth gyntaf i dynnu sylw, dros ddwy flynedd yn ôl, at yr heriau cyfansoddiadol y mae Brexit yn eu cyflwyno, ac mae'n tynnu sylw at hynny yn ei gwestiwn. Ac mae'r 20 o gynigion o ran diwygio ein hundeb yn disgrifio'r DU fel cymdeithas wirfoddol o genhedloedd. Mae Cymru'n dal yn ymrwymedig i'r gymdeithas honno, ond rhaid iddi fod yn seiliedig ar gydnabod sofraniaeth boblogaidd ym mhob rhan o'r DU, ac nid y fersiwn hen ffasiwn o sofraniaeth seneddol, a grybwyllwyd gennym yn aml. Rwy'n gobeithio'n fawr y bydd y comisiwn cyfansoddiad, democratiaeth a hawliau, y mae Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i'w sefydlu o fewn y 12 mis nesaf, yn ystyried y cynigion hynny, yn hytrach na chanolbwyntio ar fuddiannau mwy cul. Nid yw'r DU, fel y mae ei gwestiwn yn ei awgrymu, wedi'i llunio mewn gwirionedd drwy unrhyw gynllun ymwybodol, ond o ganlyniad i benderfyniadau pragmatig a gwleidyddol hwylus. Ond sefydlwyd sefydliadau datganoledig Cymru, a rhannau eraill o'r DU, ar sail cefnogaeth boblogaidd, drwy refferenda, sy'n dod â'u ffynhonnell eu hunain o ddilysrwydd iddynt, a bydd hynny'n hanfodol er mwyn i Lywodraeth y DU ei gydnabod mewn unrhyw drafodaethau yn y dyfodol a thrafodaethau dros ddyfodol yr undeb.
2. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion cyfatebol yn Llywodraeth y DU mewn perthynas â Deddf Cymru 2017? OAQ54877
2. What discussions has the Counsel General had with counterparts in the UK Government in respect of the Wales Act 2017? OAQ54877
My discussions with counterparts often cover our respective devolution settlements. As the Welsh Government's constitutional policy, 'Reforming our Union: Shared Governance in the UK', notes, as a result of the Wales Act 2017, the reserved-powers model is now the preferred model for legislative devolution. But, importantly, unhelpful asymmetries remain.
Mae fy nhrafodaethau â chymheiriaid yn aml yn ymdrin â'n priod setliadau datganoli. Gan fod polisi cyfansoddiadol Llywodraeth Cymru, 'Diwygio ein Hundeb: cydlywodraethu yn y DU', yn nodi, o ganlyniad i Ddeddf Cymru 2017, mai'r model cadw pwerau bellach yw'r model a ffefrir ar gyfer datganoli deddfwriaethol. Ond, yn bwysig ddigon, mae anghymesuredd annefnyddiol yn parhau.
Counsel General, what was important about the 2017 Act was, of course, that it did enshrine the Sewel convention. However, it enshrined it in a way that leaves it open to interpretation and to uncertainty about its actual status. Now, in the post-Brexit environment, where we see increasing strains on the incursion into devolved areas of responsibility, it seems to me the whole status of the Sewel convention is now seriously under jeopardy. Do you belive that now is the time for serious consideration to be given to a disputes procedure to be established between the nations of the UK, in respect of what is devolved and devolved powers of responsibility? And do you agree also with me that it is now time to consider that the Sewel convention should be put into a format that makes it justiciable?
Cwnsler Cyffredinol, yr hyn a oedd yn bwysig am Ddeddf 2017, wrth gwrs, oedd ei bod yn ymgorffori confensiwn Sewel. Fodd bynnag, fe'i hymgorfforwyd mewn ffordd lle mae amwysedd ynghylch sut i'w ddehongli ac ansicrwydd ynghylch ei statws gwirioneddol. Nawr, yn yr amgylchedd ôl-Brexit, lle rydym yn gweld pwysau cynyddol ar yr ymyrryd mewn meysydd cyfrifoldeb datganoledig, ymddengys i mi fod holl statws confensiwn Sewel bellach dan fygythiad difrifol. A ydych chi'n credu mai dyma'r amser i roi ystyriaeth ddifrifol i sefydlu gweithdrefn anghydfodau rhwng cenhedloedd y DU, mewn perthynas â'r hyn sydd wedi'i ddatganoli a'r pwerau cyfrifoldeb datganoledig? Ac a ydych chi'n cytuno â mi hefyd ei bod hi bellach yn bryd ystyried y dylid rhoi confensiwn Sewel mewn diwyg sy'n rhoi sail gyfreithiol iddo?
I thank the Member for that further set of questions. On the point about the resolution and avoidance, ideally, of course, of disputes between the Governments of the UK, that has been a long-standing call of the Welsh Government, and has been a matter that we have been pressing in discussions, both at ministerial and official level, with the UK Government and with other devolved Governments across the UK.
The Sewel convention remains a very, very important convention despite not being justiciable. But it provides the UK Government with considerable discretion about what circumstances are normal or not normal, which is the key to the application of the convention. That, in our view, as a Government, is not a sustainable way forward and we want to see a clear specification of the circumstances under which the UK Government could, in extremis, take forward legislation in defiance of this institution's lack of consent. We should consider setting that out in statute, which would then provide a platform for judicial oversight of the operation of the convention. But that, on its own, isn't going to be sufficient, it seems to me, to fix the problem that we face.
When the Scottish Parliament refused its consent in 2018 to the EU withdrawal Bill, neither House of the Parliament was given any real opportunity to consider the implications of proceeding without consent. So, we want to see a more explicit parliamentary stage for consideration of the implications of going forward without the consent of a devolved institution involving, perhaps, statements by UK Ministers to the House. There is, of course, a clearer and a more radical solution as well, which is simply to provide that Parliament simply will not legislate in devolved areas without the consent of the democratic devolved institutions.
Diolch i'r Aelod am y gyfres arall yna o gwestiynau. O ran y sylw am ddatrys ac osgoi, yn ddelfrydol, wrth gwrs, anghydfodau rhwng Llywodraethau'r DU, bu hynny'n rhywbeth y bu Llywodraeth Cymru yn galw amdano ers tro byd, a bu'n fater y buom yn pwyso arno mewn trafodaethau, gyda gweinidogion a swyddogion, gyda Llywodraeth y DU a chyda Llywodraethau datganoledig eraill ledled y DU.
Mae confensiwn Sewel yn parhau i fod yn gonfensiwn pwysig iawn, iawn er nad oes sail gyfreithiol iddo. Ond mae'n rhoi cryn ryddid i Lywodraeth y DU ynghylch pa amgylchiadau sy'n arferol neu'n anarferol, sef yr allwedd i gymhwyso'r confensiwn. Nid yw hynny, yn ein barn ni, fel Llywodraeth, yn ffordd gynaliadwy ymlaen ac rydym eisiau gweld manyleb glir o'r amgylchiadau lle gallai Llywodraeth y DU, mewn cyfyngder, fwrw ymlaen â deddfwriaeth i herio diffyg cydsyniad y sefydliad hwn. Dylem ystyried gosod hynny mewn statud, a fyddai wedyn yn ei gwneud hi'n bosib cael trosolwg barnwrol ar weithrediad y confensiwn. Ond ni fydd hynny, ar ei ben ei hun, yn ddigon, mae'n ymddangos i mi, i ddatrys y broblem sy'n ein hwynebu.
Pan wrthododd Senedd yr Alban ei chydsyniad yn 2018 i Fil ymadael yr UE, ni chafodd unrhyw un o dai'r Senedd unrhyw gyfle gwirioneddol i ystyried goblygiadau bwrw ymlaen heb gydsyniad. Felly, rydym ni eisiau gweld cyfnod seneddol mwy penodol ar gyfer ystyried goblygiadau symud ymlaen heb gydsyniad sefydliad datganoledig, gan gynnwys, efallai, datganiadau gan Weinidogion y DU i'r Senedd. Wrth gwrs, mae ateb cliriach a mwy radical hefyd, sef, yn syml, sicrhau na all y Senedd ddeddfu mewn meysydd sydd wedi'u datganoli heb ganiatâd y sefydliadau datganoledig democrataidd.
3. Pa drafodaethau mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi eu cael hefo'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip ynglŷn â chydraddoldeb yn y gyfraith, yn sgil adroddiad Comisiwn Thomas? OAQ54863
3. What discussions has the Counsel General had with the Deputy Minister and Chief Whip regarding equality in the law, in light of the Thomas Commission's report? OAQ54863
Cyhoeddodd y Prif Weinidog yn y Siambr hon fod pwyllgor Cabinet ar gyfiawnder yn cael ei greu i fwrw ymlaen gydag argymhellion y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru. Mae'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip a minnau yn aelodau o'r pwyllgor Cabinet hwnnw, a bydd mynediad at gyfiawnder a chydraddoldeb gerbron y gyfraith yn faterion allweddol wrth inni ystyried sut i fwrw ymlaen gydag argymhellion yr adroddiad.
The First Minister announced in this Chamber the creation of a Cabinet committee on justice to take forward the recommendations of the Commission on Justice in Wales. The Deputy Minister and Chief Whip and I are members of that Cabinet committee, and access to justice and equality before the law will be key issues as we deliberate how to take forward the report's recommendations.
Mae'n glir bod system gyfiawnder wan yn arwain at anghydraddoldeb drwyddi draw, ac mae anghydraddoldeb i'w weld yng Nghymru, yn ôl yr adroddiad gan gomisiwn Thomas, ac mae o'n sôn am orgynrychiolaeth pobl o leiafrifoedd ethnig fel troseddwyr yn y system gyfiawnder a diffyg cyfleusterau i fenywod a diffyg gwasanaethau iechyd ac iechyd meddwl tu mewn i'r system. Ac mae'r adroddiad yn sôn y gallai'r system gyfreithiol bresennol arwain at anfanteision difrifol i bobl Cymru ac, yn wir, fod hynny'n digwydd ar hyn o bryd—anfanteision nad ydy pobl yn Lloegr, yr Alban na Gogledd Iwerddon yn eu profi. Beth ydy eich gweledigaeth hirdymor chi ar gyfer dyfodol y system gyfiawnder yng Nghymru o ran creu cydraddoldeb? Dwi'n clywed y camau cyntaf dŷch chi'n mynd i gymryd, ond beth ydy eich gweledigaeth tymor hir chi?
It is clear that a weak justice system does lead to inequality throughout, and inequality can be identified in Wales, according to the Thomas commission report, and it mentions the over-representation of people from minority ethnic communities within the justice system and the lack of services for women and health and mental health within the system. And the report does mention that the current legal system could lead to grave disadvantages for the people of Wales, and that that is actually happening as we speak—things that people in England, Scotland and Northern Ireland aren't experiencing. So, what is your long-term vision for the future of the justice system in Wales in terms of creating equality? I've heard about the first steps that you are taking, but what's your long-term vision?
Wel, rŷn ni fel Llywodraeth, wrth gwrs, yn galw am ddatganoli pwerau dros gyfiawnder yma i Gymru, fel ein bod ni'n gallu darparu gwasanaeth cyfiawnder sydd yn gymwys i bob elfen o gymdeithas yma yng Nghymru, a sicrhau—wnaeth Siân Gwenllian sôn am rôl menywod a sôn am leiafrifoedd ethnig yn y system gyfiawnder—bod darpariaeth wahanol ar gael i fynd i'r afael â'r sialensiau yn y ddau cohort hynny. Er enghraifft, rŷn ni wedi bod yn glir iawn, fel Llywodraeth, ein bod ni ddim yn credu bod digon o gyfleusterau yma i fenywod yng Nghymru. Dŷn ni ddim eisiau gweld carchar i fenywod, ond rŷn ni eisiau gweld darpariaeth amgen mewn canolfannau lle mae'n bosib i fenywod gadw cysylltiad â'u teuluoedd ac â'u plant, er enghraifft. Mae gormod o fenywod yn y system garchar yn gyffredinol a buasai cael darpariaeth amgen yma yng Nghymru yn gallu'n helpu ni i ddelio gyda rhai o'r sialensiau pwysig hynny.
Mae argymhellion pwysig hefyd yn yr adroddiad, gyda llaw, ynglŷn â mynediad i'r gyfraith drwy'r Gymraeg yn y system gyfiawnder. Mae pennod 11 yn frith o argymhellion ynglŷn â darpariaeth well drwy gyfrwng y Gymraeg yn ein llysoedd ni, yn ein haddysg gyfreithiol ni, yn llysoedd y crwner ac ati. Felly, mae hyn yn rhan bwysig o agenda'r comisiwn, ac yn un o'r pethau y bydd pwyllgor y Cabinet y mae'r Prif Weinidog wedi'i sefydlu yn edrych arno'n gynnar.
Well, we as a Government, of course, are calling for the devolution of powers on justice here to Wales, so that we can provide a justice system that is fair for all sectors of society here and ensure—Siân Gwenllian mentioned the role of women and ethnic minorities in the justice system—that we have an alternative system available to address issues for both cohorts. For example, we've been very clear as a Government that we don't believe that there are sufficient facilities for women here in Wales. We don't want to see a women's prison, but we want to see alternative provision in centres where it would be possible for women to keep in touch with their families and their children, for example. There are too many women in the prison system generally, and having this alternative provision here in Wales would help us to deal with some of those important challenges.
There are also important recommendations in the report, by the way, about the access to the law through the medium of Welsh. Chapter 11 deals with bilingual provision in our courts, in our legal education, in the coroners' courts and so on. That's an important part of the commission's agenda, and one of the things that the Cabinet committee that the First Minister has established will look at early on.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
4. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion cyfatebol yn Llywodraeth y DU ynghylch rôl Goruchaf Lys y DU yn y dyfodol? OAQ54885
4. What discussions has the Counsel General had with counterparts in the UK Government on the future role of the UK Supreme Court? OAQ54885
Well, I've not had discussions on this specifically with UK Government law officers, but they should be in no doubt as to the Welsh Government's strong commitment to the independence of the Supreme Court. I also welcomed the court's first sitting in Cardiff last summer, and look forward very much to future sittings of the court here in Wales.
Wel, nid wyf wedi trafod hyn yn benodol gyda swyddogion cyfraith Llywodraeth y DU, ond dylent fod yn gwbl sicr o ymrwymiad cryf Llywodraeth Cymru i annibyniaeth y Goruchaf Lys. Roeddwn hefyd yn croesawu eisteddiad cyntaf y llys yng Nghaerdydd yr haf diwethaf, ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr at eisteddiadau'r llys yma yng Nghymru yn y dyfodol.
You will no doubt have heard the former leader of the Conservative Party, less than two weeks ago, claiming that the judiciary 'distorts' the law, quote, 'to reach the result they want to achieve'. This has been echoed, unfortunately, by other Tory politicians apparently flexing their muscles to try and undermine the independence of the judiciary—I'm sure it was unrelated to the Supreme Court decision that Boris Johnson's Government's proroguing of Parliament was unlawful. But, what discussions has the Counsel General had with UK Ministers about the idea that the appointment process for new Supreme Court justices should be changed to make them more political and therefore less independent of the executive?
Mae'n siŵr y byddwch wedi clywed cyn arweinydd y Blaid Geidwadol, lai na phythefnos yn ôl, yn honni bod y farnwriaeth yn 'ystumio' y gyfraith, ac rwy'n dyfynnu, 'i gael y canlyniad y maen nhw eisiau ei gyflawni.' Adleisiwyd hyn, yn anffodus, gan wleidyddion Torïaidd eraill sy'n ymddangos eu bod yn paratoi i geisio tanseilio annibyniaeth y farnwriaeth—rwy'n siŵr nad oedd yn gysylltiedig â phenderfyniad y Goruchaf Lys bod penderfyniad Llywodraeth Boris Johnson i addoedi'r Senedd yn anghyfreithlon. Ond, pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda Gweinidogion y DU ynghylch y syniad y dylid newid y broses benodi ar gyfer ynadon newydd i'r Goruchaf Lys i'w gwneud yn fwy gwleidyddol ac felly'n llai annibynnol ar y weithrediaeth?
Well, the 2005 Act that established the Supreme Court sets out very clearly the basis on which Supreme Court justices are appointed. That was revisited by the Conservative Government in 2013, and they wisely chose not to pursue the course of action that those like Michael Howard has been advocating in the press. I was struck by his remark that he said the law should be made by elected, accountable politicians, forgetting the fact, of course, that he sits in the House of Lords and is unelected. Also forgetting that, having made the law, it's incumbent on politicians, perhaps particularly, to obey the law, which is exactly the situation that the Supreme Court's intervention—to which she refers in her question—was intended to address. The whole point of the intervention of the Supreme Court was to enable Parliament to sit until properly prorogued, giving elected, accountable Members, in the language of Michael Howard, the continuing entitlement to make law and hold the Government accountable.
I want to be very clear that we are committed as a Government here in Wales to the absolute independence of the Supreme Court, and do not regard the sorts of proposals that Michael Howard was flagging as anything other than a very, very retrograde step. That isn't, by the way, to say that there are no reforms of the Supreme Court that we would support. Again, I've referred on a number of occasions to the document 'Reforming Our Union'. That sets out changes we think would be helpful to see in the Supreme Court to ensure that Welsh law interests are reflected on the court, and I'm pleased to say that the Commission on Justice in Wales reaches a similar conclusion in its set of recommendations.
Wel, mae Deddf 2005 a sefydlodd y Goruchaf Lys yn nodi'n glir iawn y sail ar gyfer penodi ustusiaid y Goruchaf Lys. Ailystyriwyd hynny gan y Llywodraeth Geidwadol yn 2013, a'u dewis doeth oedd peidio â dilyn y camau gweithredu y mae'r rheini fel Michael Howard wedi bod yn eu hybu yn y wasg. Fe'm trawyd gan ei sylw ei fod wedi dweud mai gwleidyddion etholedig, atebol ddylai lunio'r gyfraith, gan anghofio'r ffaith, wrth gwrs, ei fod yn eistedd yn Nhŷ'r Arglwyddi ac nad yw wedi'i ethol. Gan anghofio hefyd, ar ôl llunio'r gyfraith, ei bod yn ddyletswydd ar wleidyddion, yn enwedig efallai, i ufuddhau i'r gyfraith, sef yr union sefyllfa yr oedd ymyriad y Goruchaf Lys—y mae'n cyfeirio ati yn ei chwestiwn—yn bwriadu ei datrys. Holl ddiben ymyriad y Goruchaf Lys oedd galluogi'r Senedd i eistedd nes cael ei gohirio'n briodol, gan roi i aelodau etholedig, atebol, yn iaith Michael Howard, yr hawl barhaus i lunio cyfreithiau a dwyn y Llywodraeth i gyfrif.
Rwyf eisiau bod yn glir iawn ein bod wedi ymrwymo fel Llywodraeth yma yng Nghymru i annibyniaeth lwyr y Goruchaf Lys, ac nad ydym yn ystyried y mathau o gynigion yr oedd Michael Howard yn eu hystyried yn ddim mwy na cham sylweddol iawn yn ôl. Nid yw hynny, gyda llaw, yn golygu na fyddem yn cefnogi unrhyw ddiwygio ar y Goruchaf Lys. Unwaith eto, rwyf wedi cyfeirio sawl gwaith at y ddogfen 'Diwygio ein Hundeb'. Mae hynny'n amlinellu'r newidiadau y credwn y byddai'n ddefnyddiol eu gweld yn y Goruchaf Lys i sicrhau y caiff buddiannau cyfraith Cymru eu hadlewyrchu yn y llys, ac rwy'n falch o ddweud bod Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru yn dod i gasgliad tebyg yn ei gyfres o argymhellion.
5. Pa asesiad y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o bwerau deddfwriaethol Llywodraeth Cymru mewn perthynas â lesddeiliadaeth ar dai? OAQ54883
5. What assessment has the Counsel General made of the Welsh Government's legislative powers in relation to leasehold tenures on houses? OAQ54883
The Welsh Government is currently considering options to reform leaseholds. The Law Commission's report, following its consultation on leasehold reform in England and Wales, is expected in the spring of this year and will help inform the Welsh Government's course of action in respect of legislative options.
Mae Llywodraeth Cymru wrthi'n ystyried dewisiadau i ddiwygio lesddaliadau. Disgwylir adroddiad Comisiwn y Gyfraith, yn dilyn ei ymgynghoriad ar ddiwygio cyfraith lesddaliad yng Nghymru a Lloegr, yn ystod y gwanwyn eleni a bydd yn helpu i fod yn sail i gamau gweithredu Llywodraeth Cymru o ran dewisiadau deddfwriaethol.
Counsel General, I'm sure that answer will be very reassuring to many householders throughout Wales, including in my region. For instance, at St Edeyrns Village in Cardiff, many residents there have been in dispute with the housebuilder Persimmon and feel very aggrieved that leasehold tenure is introduced on sites that formerly would have been freehold. Sometimes, you can get a mix of both on the same site, creating a most remarkable difference in liabilities. I do note that the Law Commission's consultation paper on the reform you just referred to said, and I quote:
'The extent to which leasehold enfranchisement is devolved to the Welsh Assembly is unclear. Aspects of enfranchisement have, in the past, been treated as a devolved issue.'
Are you expecting the report to clarify this situation? And once clarified, and assuming that you can act, will you act quickly?
Cwnsler Cyffredinol, rwy'n siŵr y bydd yr ateb hwnnw yn galonogol iawn i lawer o ddeiliaid tai ledled Cymru, gan gynnwys yn fy rhanbarth i. Er enghraifft, ym mhentref Sant Edern yng Nghaerdydd, mae llawer o drigolion wedi bod mewn anghydfod gyda'r adeiladwyr tai Persimmon ac yn teimlo'n ddig iawn bod deiliadaeth lesddaliad yn cael ei gyflwyno ar safleoedd a fyddai wedi bod yn rhydd-ddaliad gynt. Weithiau, gallwch gael cyfuniad o'r ddau ar yr un safle, gan greu gwahaniaeth rhyfeddol mewn rhwymedigaethau. Rwyf yn sylweddoli bod papur ymgynghori Comisiwn y gyfraith ar y diwygiadau rydych chi newydd gyfeirio ato yn dweud, ac rwy'n dyfynnu:
Nid yw'n glir i ba raddau y mae rhyddfreinio lesddaliadau wedi'i ddatganoli i Gynulliad Cymru. Yn y gorffennol, mae agweddau ar ryddfreinio wedi cael eu trin fel mater datganoledig.
A ydych yn disgwyl i'r adroddiad egluro'r sefyllfa hon? Ac ar ôl ei egluro, a chan dybio y gallwch weithredu, a fyddwch yn gweithredu'n gyflym?
Well, I will make my own assessment of the competence on behalf of the Government in relation to any legislative options coming forward. The Member will know that—. I won't enter into prolonged analysis of the questions of competence, but I think, perhaps obviously, on one hand, whilst housing is expressly devolved, the law of property, broadly speaking, with exceptions, is reserved. And so, it's a question of navigating the boundaries of the relevant parts of the Government of Wales Act.
I think the report of the Law Commission will be important in setting that context for considering legislative options. And I know as well also that the Minister for Housing and Local Government is considering the report of the task and finish group that reported in the summer of last year, and intends to make a statement, I think in the coming weeks, in relation to her reflections on the work of that report, building on the non-legislative measures that we as a Government have been able to take, at least in the short term, which seem to have had some impact in terms of a reduction in the number of new build leasehold houses, specifically. But, obviously, we would share the objective of making sure that that is reduced to the barest minimum possible.
Wel, byddaf yn gwneud fy asesiad fy hun o'r cymhwysedd ar ran y Llywodraeth ynglŷn ag unrhyw ddewis deddfwriaethol a gyflwynir. Bydd yr Aelod yn gwybod—. Ni wnaf wneud dadansoddiad hirfaith o'r cwestiynau cymhwysedd, ond rwy'n credu, yn amlwg, efallai, ar y naill law, tra bod tai wedi'u datganoli'n benodol, mae cyfraith eiddo, yn fras, gydag eithriadau, wedi'i chadw'n ôl. Ac felly, mae'n fater o lywio o amgylch ffiniau'r rhannau perthnasol o Ddeddf Llywodraeth Cymru.
Rwy'n credu y bydd adroddiad Comisiwn y Gyfraith yn bwysig o ran gosod y cyd-destun hwnnw ar gyfer ystyried dewisiadau deddfwriaethol. Ac rwy'n gwybod hefyd fod y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yn ystyried adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen a gyflwynodd adroddiad yn ystod yr haf y llynedd, ac sy'n bwriadu gwneud datganiad, yn yr wythnosau nesaf, rwy'n credu, o ran ei myfyrdodau ar waith yr adroddiad hwnnw, gan adeiladu ar y mesurau anneddfwriaethol yr ydym ni fel Llywodraeth wedi gallu eu cymryd, yn y tymor byr o leiaf, sydd wedi cael rhywfaint o effaith, i bob golwg, o ran lleihau nifer y tai lesddaliad a gaiff eu hadeiladu o'r newydd, yn benodol. Ond, yn amlwg, rydym yn rhannu'r amcan o sicrhau y caiff hynny ei leihau i'r lleiafswm lleiaf posibl.
6. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda'r sector cyfreithiol ynghylch effaith y Gronfa Ffyniant Gyffredin? OAQ54872
6. What discussions has the Counsel General had with the legal sector regarding the impact of the Shared Prosperity Fund? OAQ54872
As the UK Government has been deliberately vague on its shared prosperity fund plans over the last two years, discussions with the legal sector themselves have not been possible. Last month, the First Minister wrote to the Prime Minister to reinforce our positions for replacement funding in full and for devolution in Wales to be respected, and I echo the First Minister's remarks in his earlier question in relation to that.
Gan fod Llywodraeth y DU wedi bod yn fwriadol amwys o ran ei chynlluniau ar gyfer y gronfa ffyniant gyffredin yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf, ni fu trafodaethau â'r sector cyfreithiol ei hun yn bosibl. Fis diwethaf, ysgrifennodd Prif Weinidog Llywodraeth Cymru at Brif Weinidog y DU i atgyfnerthu ein sefyllfaoedd ar gyfer cyllid newydd yn llawn, ac i sicrhau bod datganoli yng Nghymru yn cael ei barchu, ac ategaf sylwadau'r Prif Weinidog yn ei gwestiwn yn gynharach ynglŷn â hynny.
Thank you, Counsel General, for that reply, and I think it's clear from the questions to the First Minister that we do continue to have a specific interest in the role of devolved nations in the delivery of the long-promised shared prosperity fund. I do think it's interesting that we've already seen Tory priorities, with Russell George actually suggesting moving support out of the Valleys—as we actually warned on the doorstep would happen if the shared prosperity fund is not devolved to us in Wales. However, I'm one of the many Valleys Members of this Senedd who fully appreciate the importance of capital investment in our infrastructure and investment in the skills of our people and will be looking for that to continue. So, bearing in mind what you've already said, when do you anticipate legal arrangements for the new funding arrangements are likely to be available for scrutiny?
Diolch, Cwnsler Cyffredinol, am yr ateb hwnnw, ac rwy'n credu ei bod yn glir o'r cwestiynau i'r Prif Weinidog ein bod yn parhau i fod â diddordeb penodol yn swyddogaeth y gwledydd datganoledig wrth ddarparu'r gronfa ffyniant gyffredinol sydd wedi'i haddo ers tro. Rwy'n credu ei bod yn ddiddorol ein bod eisoes wedi gweld blaenoriaethau'r Torïaid, gyda Russell George yn awgrymu bod cymorth yn symud allan o'r Cymoedd—fel yr oeddem ni wedi rhybuddio ar stepen y drws fyddai'n digwydd os nad yw'r gronfa ffyniant gyffredinol yn cael ei datganoli i ni yng Nghymru. Fodd bynnag, rwy'n un o sawl Aelod o'r Cymoedd yn y Senedd hon sy'n llwyr werthfawrogi pwysigrwydd buddsoddi cyfalaf yn ein seilwaith a buddsoddi yn sgiliau ein pobl a byddwn ni eisiau i hynny barhau. Felly, gan gofio'r hyn yr ydych chi eisoes wedi'i ddweud, pryd yr ydych chi'n rhagweld y bydd trefniadau cyfreithiol ar gyfer y trefniadau ariannu newydd yn debygol o fod ar gael i graffu arnyn nhw?
Firstly, I know how important this is for the Member, as she indicates in her question. Since 2007, projects supported by EU structural funds in Merthyr Tydfil, for example, have created over 1,000 jobs and over 300 new businesses. I know the Lawns industrial estate in Rhymney, for example, is being supported, as we speak, by over £1 million-worth of EU funds. That's one example of the benefit that EU funds have delivered right across Wales.
As the First Minister indicated in his reply earlier, we are still waiting for proposals from the UK Government to come forward. This is not a matter on which we are going out of our way to seek conflict with the UK Government. We are keen to find a way to work with the UK Government on replacement EU funding for Wales, but that needs to be on the basis of real participation and genuine agreement across the four Governments of the UK, not on the basis of a solution that the UK Government seeks to impose. The devolution settlement must be respected in relation to that, a view that this Senedd has, on more than one occasion, voiced itself.
There is a consultation we intend to bring forward, informed by the work of the committee that Huw Irranca-Davies has been chairing in relation to this, and all I will say is: I hope that the UK Government will take up the offer that the First Minister, I and others have made to put forward the proposals they would wish to see and then to work together with us so that the devolution boundary is observed and the commitments made to people in Wales are fulfilled—that they should not suffer a penny lost as a consequence of leaving the European Union.
Yn gyntaf, gwn pa mor bwysig yw hyn i'r Aelod, fel y mae hi'n nodi yn ei chwestiwn. Ers 2007, mae prosiectau a gefnogwyd gan gronfeydd strwythurol yr UE ym Merthyr Tudful, er enghraifft, wedi creu dros 1,000 o swyddi a dros 300 o fusnesau newydd. Gwn fod ystad ddiwydiannol Lawntiau yn Rhymni, er enghraifft, wrth inni siarad, yn cael cymorth gwerth dros £1 miliwn o arian yr UE. Dyna un enghraifft o'r budd y mae arian yr UE wedi'i sicrhau ledled Cymru.
Fel y dywedodd y Prif Weinidog yn ei ateb yn gynharach, rydym yn dal i aros am gynigion gan Lywodraeth y DU. Nid yw hwn yn fater o ni'n mynd allan o'n ffordd i geisio gwrthdaro â Llywodraeth y DU. Rydym yn awyddus i ddod o hyd i ffordd o weithio gyda Llywodraeth y DU i gael cyllid UE arall i Gymru, ond rhaid i hynny fod ar sail cyfranogiad gwirioneddol a gwir gytundeb ar draws pedair Llywodraeth y DU, nid ar sail ateb y mae Llywodraeth y DU yn ceisio ei orfodi. Rhaid parchu'r setliad datganoli o ran hynny, barn a leisiwyd gan y Senedd hon ar fwy nag un achlysur.
Mae ymgynghoriad y bwriadwn ei gyflwyno, a lywiwyd gan waith y Pwyllgor y mae Huw Irranca-Davies wedi bod yn ei gadeirio yn ymwneud â hyn, a'r cyfan a ddywedaf i yw: rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn derbyn y cynnig y mae'r Prif Weinidog, yr wyf i ac mae eraill wedi'i wneud i gyflwyno'r cynigion y bydden nhw'n hoffi eu gweld ac yna i gydweithio â ni er mwyn cadw at y ffin ddatganoli a chyflawni'r ymrwymiadau a wnaed i bobl yng Nghymru—na ddylen nhw golli ceiniog o ganlyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd.
Thank you, Counsel General.
Diolch, Cwnsler Cyffredinol.
Item 3 on the agenda this afternoon is the business statement and announcement, and I call on the Minister for Finance and Trefnydd, Rebecca Evans.
Eitem 3 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, Rebecca Evans.
There is one change to this week's business: the time allocated to tomorrow's questions to the Assembly Commission has been reduced. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Mae un newid i fusnes yr wythnos hon: mae llai o amser wedi'i neilltuo ar gyfer cwestiynau yfory i Gomisiwn y Cynulliad. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.
Minister, may I ask for a statement from the Minister for health about the cost to the NHS in Wales of pest control in our hospitals? According to information obtained by the BBC, Cwm Taf Morgannwg University Health Board has paid nearly £94,000 over the last four years to its contractor to deal with infestation, Swansea Bay University Health Board spent more than £52,000, and Powys Teaching Health Board over £51,000, while Aneurin Bevan University Health Board did not hold any record of their data regarding pest control there. May we have a statement from the Minister for health on what he's doing to ensure the consistency of record keeping across health boards in Wales, and what action he intends to take in view of cost keeping in our hospitals for cleaning and keeping free of rats and insects, please?
Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd ynghylch y gost i'r GIG yng Nghymru o reoli plâu yn ein hysbytai? Yn ôl gwybodaeth a gafwyd gan y BBC, mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg wedi talu bron £94,000 yn ystod y pedair blynedd diwethaf i'w gontractwr i ymdrin â'r pla, gwariodd Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe fwy na £52,000, a Bwrdd Iechyd Addysgu Powys dros £51,000, ac nid oedd Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan yn cadw unrhyw gofnod o'i ddata ynghylch rheoli plâu yno. A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd ar yr hyn y mae'n ei wneud i sicrhau cysondeb o ran cadw cofnodion ar draws y byrddau iechyd yng Nghymru, a pha gamau y mae'n bwriadu eu cymryd o ran cadw costau yn ein hysbytai ar gyfer glanhau a chadw'n rhydd o lygod mawr a phryfed?
I think investment in ensuring that hospitals, particularly, are clean and safe is money well spent, and I know that pest management strategies are really important in terms of the proper upkeep of public places, and particularly those places where members of the public will gather, such as hospitals. I would encourage you to write to the health Minister, because that is quite a specific question, perhaps, not something for an oral statement, but certainly I know the health Minister will be keen to respond to you in correspondence.
Rwy'n credu bod buddsoddi mewn sicrhau bod ysbytai, yn enwedig, yn lân ac yn ddiogel yn ddefnydd da o arian, a gwn fod strategaethau rheoli plâu yn bwysig iawn er mwyn cynnal a chadw mannau cyhoeddus yn iawn, ac yn arbennig y mannau hynny lle mae aelodau'r cyhoedd yn ymgynnull, fel ysbytai. Byddwn yn eich annog i ysgrifennu at y Gweinidog iechyd, oherwydd mae hwnnw'n gwestiwn eithaf penodol, efallai, nid yn rhywbeth ar gyfer datganiad llafar, ond yn sicr, rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog Iechyd yn awyddus i ymateb ichi mewn gohebiaeth.
I'm sure many Members here will share my concerns about the situation in Iran. Whilst I would in no way defend the general that was killed, or the regime that he represents, a long and bloody war is a real possibility as a result of the actions of the President of the United States. With the UK Prime Minister so keen to strike a free trade deal with the United States, there is little chance of the UK avoiding being drawn into a clash that could well have bigger consequences than the disastrous decision to invade Iraq, in terms of casualties and further destabilisation of the middle east. Wales provides over and above our share of personnel to the armed forces. The impact of any conflict that involves boots on the ground will therefore be felt very hard in Wales, as it was with the Iraq war and the military action in Afghanistan. We are still dealing with the consequences in terms of PTSD and homelessness from previous conflicts. So many former troops have not had the help that they need to have from their Government. I'd like a statement from the Welsh Government outlining what representations are being made to the UK Government to argue against involvement in conflict. What is needed now is cool, calm, collected diplomacy. The actions of Trump, which don't appear to be part of any plan, also have the potential to kick start a war, and that should be condemned. So, I'd like to see the Government's statement condemn the impulsive and reckless actions of the United States President and put the case for peaceful solutions as strongly as you possibly can.
Further, a British teenager convicted of lying about being gang-raped was sentenced today to four months in prison, suspended for three years. She was also fined €140. Her barrister said the family will fight to overturn the conviction, and will take the case to the European Court of Human Rights. This situation arose because her complaint to police that she was gang-raped was retracted in a signed statement after eight hours of questioning in a police station. During those eight hours she had no legal representation nor were her interviews recorded. It is strongly suspected that her statement was dictated to her. The multiple bruises on her body were said to be consistent with a violent assault, according to one expert. I believe an atrocity has been committed against this young woman. It is a potential miscarriage of justice. It's no surprise that she has been diagnosed with PTSD and is reported to be mentally fragile. In short, I believe her, and I am outraged at what has happened. The UK tour operator behind the working holiday that this teenager was on has now ceased all trips to this Cypriot resort. In a statement, they said:
'The safety of our customers is of paramount importance.'
So, given the legitimate concerns about the Cypriot justice system and the signal that this whole episode sends out to would-be attackers, does the Welsh Government plan to issue any advice to Welsh citizens who may be thinking of visiting that island?
Rwy'n siŵr y bydd llawer o'r Aelodau yma yn rhannu fy mhryderon am y sefyllfa yn Iran. Er na fyddwn i mewn unrhyw ffordd yn amddiffyn y cadfridog a laddwyd, na'r gyfundrefn y mae'n ei gynrychioli, mae rhyfel hir a gwaedlyd yn bosibilrwydd gwirioneddol o ganlyniad i weithredoedd Arlywydd yr Unol Daleithiau. Gyda Phrif Weinidog y DU mor awyddus i sefydlu cytundeb masnach rydd gyda'r Unol Daleithiau, nid oes llawer o obaith y bydd y DU yn osgoi cael ei denu i wrthdaro a allai gael canlyniadau mwy na'r penderfyniad trychinebus i ymosod ar Irac, o ran anafiadau a mwy o ansefydlogrwydd yn y dwyrain canol. Mae Cymru yn darparu mwy na'i siâr o bersonél i'r lluoedd arfog. Bydd effaith unrhyw wrthdaro sy'n cynnwys milwyr ar lawr gwlad felly'n cael ei deimlo'n gryf iawn yng Nghymru, fel yr oedd hi gyda'r rhyfel yn erbyn Irac a'r gweithredu milwrol yn Affganistan. Rydym ni'n dal i ymdrin â chanlyniadau Anhwylder Straen wedi Trawma a digartrefedd yn sgil gwrthdaro blaenorol. Nid yw llawer iawn o'r cyn-filwyr wedi cael yr help y mae angen iddyn nhw ei gael gan eu Llywodraeth. Hoffwn i gael datganiad gan Lywodraeth Cymru yn amlinellu pa sylwadau sy'n cael eu cyflwyno i Lywodraeth y DU i ddadlau yn erbyn cymryd rhan mewn gwrthdaro. Yr hyn sydd ei angen ar hyn o bryd yw diplomyddiaeth dawel, bwyllog ac ystyrlon. Mae gan weithredoedd Trump, nad ydyn nhw'n ymddangos yn rhan o unrhyw gynllun, hefyd y potensial o ennyn rhyfel, a dylai hynny gael ei gondemnio. Felly, hoffwn i weld datganiad gan y Llywodraeth yn condemnio gweithredoedd byrbwyll a difeddwl Arlywydd yr Unol Daleithiau gan gyflwyno'r achos dros atebion heddychlon mor gryf ag y gallwch chi.
Yn ychwanegol at hynny, heddiw dedfrydwyd merch yn ei harddegau o Brydain a gafwyd yn euog o ddweud celwydd ynghylch cael ei threisio gan gang i bedwar mis yn y carchar, wedi'i ohirio am gyfnod o dair blynedd. Cafodd ddirwy hefyd o €140. Dywedodd ei bargyfreithiwr y bydd y teulu'n brwydro i wrthdroi'r gollfarn, a bydd yn mynd â'r achos i Lys Hawliau Dynol Ewrop. Cododd y sefyllfa hon oherwydd bod ei chŵyn i'r heddlu, ei bod wedi'i threisio gan gang, wedi cael ei thynnu'n ôl mewn datganiad a lofnodwyd ar ôl wyth awr o holi mewn gorsaf heddlu. Yn ystod yr wyth awr hynny, nid oedd ganddi gynrychiolaeth gyfreithiol ac ni chofnodwyd ei chyfweliadau. Mae amheuaeth gref fod rhywun wedi arddweud y datganiad iddi. Dywedwyd bod y cleisiau lluosog ar ei chorff yn gyson ag ymosodiad treisgar, yn ôl un arbenigwr. Credaf fod erchylltra wedi digwydd yn erbyn y ferch ifanc hon. Mae hyn o bosibl yn gamweinyddiad cyfiawnder. Nid yw'n unrhyw syndod ei bod wedi cael diagnosis o Anhwylder Straen Wedi Trawma a’i bod yn fregus yn feddyliol. Yn fyr, rwy'n ei chredu, ac rwyf wedi gwylltio ynghylch yr hyn sydd wedi digwydd. Mae cwmni teithiau'r DU a oedd wedi trefnu'r gwyliau gwaith ar gyfer y ferch hon bellach wedi rhoi'r gorau i bob trip i'r gyrchfan honno yn Cyprus. Mewn datganiad, fe ddywedon nhw:
Mae diogelwch ein cwsmeriaid yn bwysig iawn.
Felly, o ystyried y pryderon dilys ynglŷn â system gyfiawnder Cyprus a'r neges y mae'r digwyddiad hwn yn ei gyfleu i bobl a allai fod yn ymosodwyr, a yw Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyhoeddi unrhyw gyngor i ddinasyddion Cymru a allai fod yn ystyried ymweld â'r ynys honno?
I thank Leanne Wood for raising two crucially important issues in the Chamber this afternoon. The First Minister had the opportunity in his monthly press conference yesterday to set out his initial views on the situation that you see in Iran, and he was very clear that a peaceful solution and talking and dialogue and discourse should be the way forward. We have been in contact with the UK Government and with the Foreign and Commonwealth Office because, obviously, foreign policy is a responsibility of the UK Government. The Chamber will be aware that the Prime Minister issued a joint statement yesterday with President Macron and Chancellor Merkel regarding the action taken by the US and the death and the associated situation in Iran. The joint statement condemns the recent attacks on the coalition forces in Iraq and states concerns about the role that Iran has played in the region. They are now calling for an urgent need to deescalate the situation in the region and for all parties to exercise restraint and responsibility. They call on Iran to refrain from further violent action or the proliferation of violence. So, I think that it is important that we look very much to be promoting a peaceful solution to what is a very serious issue.
On the second point, of course we would want to see women, wherever they are in the world, being able to go to the police and to all of the appropriate authorities should they find themselves in a situation where they had been attacked in any way and particularly the victim of a sexual attack. And we would want the same for women wherever they are in the world as we want for them here, and that is that they are believed and that they are treated with respect and dignity. I think that it is quite right for the woman and her family to avail themselves of the opportunity to take their case forward now to the European Court of Human Rights.
Diolch i Leanne Wood am godi dau fater hanfodol bwysig yn y Siambr y prynhawn yma. Cafodd y Prif Weinidog gyfle yn ei gynhadledd fisol i'r wasg ddoe i nodi ei safbwyntiau cychwynnol ar y sefyllfa a welwch chi yn Iran, ac roedd yn glir iawn mai ateb heddychlon a siarad a deialog a thrafodaeth ddylai fod y ffordd ymlaen. Rydym wedi bod mewn cysylltiad â Llywodraeth y DU a'r Swyddfa Dramor a Chymanwlad oherwydd, yn amlwg, mae polisi tramor yn gyfrifoldeb ar Lywodraeth y DU. Bydd y Siambr yn ymwybodol bod Prif Weinidog y DU wedi cyhoeddi datganiad ar y cyd ddoe gyda'r Arlywydd Macron a'r Canghellor Merkel ynghylch y camau a gymerwyd gan yr Unol Daleithiau a'r farwolaeth a'r sefyllfa gysylltiedig yn Iran. Mae'r datganiad ar y cyd yn condemnio'r ymosodiadau diweddar ar luoedd y glymblaid yn Irac ac yn datgan pryderon am swyddogaeth Iran yn y rhanbarth. Maen nhw ar hyn o bryd yn galw am angen brys i beidio â gwaethygu'r sefyllfa yn y rhanbarth ac i'r holl bleidiau weithredu ataliaeth a chyfrifoldeb. Maen nhw'n galw ar Iran i ymatal rhag cymryd camau treisgar pellach neu amlhau trais. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod yn ceisio'n galed i hyrwyddo ateb heddychlon i fater difrifol iawn.
O ran yr ail bwynt, wrth gwrs y byddem ni eisiau gweld menywod, lle bynnag y maen nhw yn y byd, yn gallu mynd at yr heddlu a'r holl awdurdodau priodol pe baent mewn sefyllfa lle'r ymosodwyd arnyn nhw mewn unrhyw ffordd ac yn enwedig y rhai sydd wedi dioddef ymosodiad rhywiol. A byddem ni eisiau'r un peth i fenywod lle bynnag y maen nhw yn y byd fel yr ydym ni'n ei ddymuno iddyn nhw yma, sef eu bod yn cael eu credu a'u bod yn cael eu trin â pharch ac urddas. Credaf ei bod yn hollol iawn i'r fenyw a'i theulu fanteisio ar y cyfle i fynd â'u hachos yn ei flaen yn awr at Lys Hawliau Dynol Ewrop.
Could I ask just for one debate today? It's great to see the Minister for Culture, Sport and Tourism in his place as well, because the debate I want to ask for is on the incredible musical cultural heritage of the south Wales Valleys. I was delighted some years ago to unveil—it must have been about 13 years ago—a plaque commemorating the first ever public performance of 'Hen Wlad fy Nhadau' in the old Tabor chapel in Maesteg, which is now long-demolished. It's now Maesteg Workingmens Club. We unveiled the plaque there commemorating a young 16-year-old who first sang 'Hen Wlad fy Nhadau' in the vestry of the chapel there. And the plaque is there.
Actually, more importantly, very shortly there's an exciting commemoration coming up that my colleague Mike Hedges will know all about: it's of Daniel James 'Bad Boy' Gwyrosydd, who of course was the author of the lyrics for 'Calon Lân'. It's fascinating of course, because of its heritage as one of the favourite songs and hymns within Wales. Many people will know it. It was sung at my father's funeral as well there. But what most people will not know is the spell that Daniel James Gwyrosydd, known as 'Bad Boy'—. Why 'Bad Boy'? Because he was as fond of the public house as he was of the pulpit. It was composed, myth has it, but there's no reason to doubt it, on the back, literally, of cigarette papers in the Blaengarw Hotel across the road. So we are commemorating that very shortly and there'll be a choir coming in and a social event that Daniel James Gwyrosydd would have loved, alongside the commemorations in Swansea as well—his place of birth, the place where he passed away as well—to recognise that.
But wouldn't it be great to have a debate here that could celebrate that deep rich history that is still with us? They're things that we take for granted now when we stand up in the terraces and we sing these songs, whether it's anthems or songs, and to recognise that these came from working-class people in working-class communities and the threads go deep into those communities still. Let's have a debate on that.
A gaf i ofyn am un ddadl heddiw yn unig? Mae'n wych gweld y Gweinidog Diwylliant, Chwaraeon a Thwristiaeth yn ei le hefyd, oherwydd mae'r ddadl yr wyf i eisiau gofyn amdani'n ymwneud â threftadaeth ddiwylliannol gerddorol anhygoel Cymoedd y De. Roeddwn i'n falch iawn rai blynyddoedd yn ôl—mae'n rhaid bod hynny tua 13 mlynedd yn ôl—o ddadorchuddio plac i goffáu perfformiad cyhoeddus cyntaf erioed 'Hen Wlad fy Nhadau' yn hen gapel Tabor ym Maesteg, sydd bellach wedi'i hen ddymchwel. Erbyn hyn mae'n glwb Gweithwyr Maesteg. Roeddem wedi dadorchuddio'r plac yno er mwyn coffáu'r unigolyn ifanc 16 oed a ganodd 'Hen Wlad fy Nhadau' am y tro cyntaf yn festri'r Capel yno. Ac mae'r plac yno.
Mewn gwirionedd, yn bwysig iawn, cyn bo hir bydd coffâd cyffrous yn digwydd y bydd fy nghydweithiwr Mike Hedges yn gwybod popeth amdano: mae'n cynnwys Daniel James Gwyrosydd, y 'bachgen drwg', a oedd wrth gwrs yn awdur geiriau 'Calon Lân '. Mae'n hynod ddiddorol wrth gwrs, oherwydd ei threftadaeth fel un o hoff ganeuon ac emynau Cymru. Bydd llawer o bobl yn gwybod hynny. Cafodd ei ganu yn angladd fy nhad yno hefyd. Ond yr hyn na fydd y rhan fwyaf o bobl yn ei wybod yw'r adeg y cafodd Daniel James Gwyrosydd ei alw'n 'fachgen drwg'—. Pam 'bachgen drwg '? Oherwydd ei fod mor hoff o'r tŷ tafarn ag yr oedd o'r pwlpit. Cyfansoddwyd 'Calon Lân', yn ôl y sôn, ond nid oes unrhyw reswm i amau hynny, ar gefn papurau sigarét yng Ngwesty Blaengarw ochr draw'r ffordd. Felly rydym ni'n coffáu hynny'n fuan iawn a bydd côr yn dod i mewn a bydd digwyddiad cymdeithasol y byddai Daniel James Gwyrosydd wedi ei garu, ynghyd â'r digwyddiadau coffáu yn Abertawe hefyd—ei dref enedigol, y man lle bu farw hefyd—i gydnabod hynny.
Ond oni fyddai'n wych cael dadl yma a allai ddathlu'r hanes cyfoethog dwfn hwnnw sydd gyda ni o hyd? Maen nhw'n bethau yr ydym ni'n eu cymryd yn ganiataol nawr pan safwn yn y terasau yn canu'r caneuon hyn, yn anthemau neu'n ganeuon, ac i gydnabod bod y rhain wedi dod o bobl dosbarth gweithiol mewn cymunedau dosbarth gweithiol a bod y gwreiddiau'n yn mynd yn ddwfn i'r cymunedau hynny o hyd. Gadewch i ni gael dadl ar hynny.
Well, I always thoroughly enjoy Huw Irranca-Davies's interventions in the business statement because they're always so full of passion for the heritage and the communities that he represents. I know that there is a lot of interest, especially in the 100-year anniversary with regard to 'Calon Lân'—I know Mike Hedges has had some discussions locally about how it can be recorded and how it can be celebrated locally as well. As you say, the Minister is here to hear your request for a statement, and I'm sure he'll be considering it.
Wel, rwyf i bob amser yn mwynhau ymyriadau Huw Irranca-Davies yn y datganiad busnes yn fawr gan eu bod bob amser mor angerddol dros y dreftadaeth a'r cymunedau y mae'n eu cynrychioli. Gwn fod llawer o ddiddordeb, yn enwedig yn ystod y canmlwyddiant o ran 'Calon Lân'—Gwn fod Mike Hedges wedi cael rhai trafodaethau'n lleol ynghylch sut y gellir ei gofnodi a sut y gellir ei ddathlu'n lleol hefyd. Fel y dywedwch, mae'r Gweinidog yma i glywed eich cais am ddatganiad, ac rwy'n siŵr y bydd yn ei ystyried.
Could we have a statement from the Minister with regard to the wilding of upland grazing land? I've been contacted by members of the farming community who are seriously concerned at the degradation of areas that were previously grazed, often for many generations, by cattle, sheep and other livestock. These areas were farmed under proven, traditional management methods. Can the Minister also make a statement on why we are losing cost-effective farming practices such as those used in places like Rhayader, where livestock has been grazed all year round for over 40 years without interruption, and where, far from degrading the land, it has resulted in a record number of plant species of over 130, it has supressed damaging, unpalatable moorland grasses like Molinia and Nardus, and has also restricted the spread of bracken in these upland areas?
A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog ynghylch dad-ddofi tir pori'r ucheldir? Mae aelodau o'r gymuned ffermio wedi cysylltu â mi yn pryderu o ddifrif am ddirywiad ardaloedd a oedd yn cael eu pori'n flaenorol, yn aml am genedlaethau lawer, gan wartheg, defaid a da byw eraill. Cafodd yr ardaloedd hyn eu ffermio gan ddefnyddio dulliau rheoli traddodiadol sydd wedi'u profi. A wnaiff y Gweinidog hefyd wneud datganiad ynghylch pam yr ydym ni'n colli arferion ffermio cost-effeithiol fel y rhai a ddefnyddir mewn lleoedd fel Rhaeadr Gwy, lle mae da byw wedi pori drwy gydol y flwyddyn ers dros 40 o flynyddoedd heb ymyrraeth, ac yn hytrach na diraddio'r tir, mae wedi arwain at y nifer fwyaf erioed o rywogaethau o blanhigion, sef dros 130, ac mae wedi atal porfeydd rhostir annymunol fel Molinia a Nardus, ac mae hefyd wedi cyfyngu ar ymlediad rhedyn yn yr ardaloedd mynyddig hyn?
I'll certainly ensure that the Minister with responsibility for farming and rural affairs is aware of the request for a statement today, and particularly that she hears your concerns about support for uplands in Wales.
Yn sicr, byddaf i'n sicrhau bod y Gweinidog sy'n gyfrifol am ffermio a materion gwledig yn ymwybodol o'r cais am ddatganiad heddiw, ac yn enwedig ei bod yn clywed eich pryderon am y cymorth i'r ucheldiroedd yng Nghymru.
I've had raised with me a number of concerns regarding litter, especially over the Christmas period. Can I ask for a Welsh Government statement on actions being taken to discourage littering? Two suggestions I have received are that first-time offenders attend a litter awareness course similar to the speed awareness course and that fast food restaurants print the car number plate on the packaging of the food bought at a drive-through takeaway.
Can I crave your indulgence regarding Daniel James and Calon Lân? In March this year it's the hundredth anniversary. I've been in contact with the Commission here to ask about it being sung on these premises. Will the Welsh Government consider having it sung on Welsh Government premises the length and breadth of Wales? Because it truly is probably—well, it probably is—Wales's best-known hymn.
Mae nifer o bryderon wedi cael eu codi gyda mi ynglŷn â sbwriel, yn enwedig dros gyfnod y Nadolig. A gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar y camau sy'n cael eu cymryd i atal gollwng sbwriel? Dau awgrym a gefais i yw bod troseddwyr tro cyntaf yn mynd ar gwrs ymwybyddiaeth sbwriel tebyg i'r cwrs ymwybyddiaeth cyflymder a bod bwytai bwyd cyflym yn argraffu rhif plât y car ar becynnau'r cludfwyd sy'n cael ei brynu wrth yrru.
A gaf i ofyn yn garedig am eich sylw o ran Daniel James a Calon Lân? Ym mis Mawrth eleni y bydd y canmlwyddiant. Rwyf wedi bod mewn cysylltiad â'r Comisiwn yma i ofyn iddo gael ei ganu ar y safle hwn. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried iddi gael ei chanu ar safle Llywodraeth Cymru ar hyd a lled Cymru? Oherwydd mae'n wir—wel mae'n debygol—mai hwn yw emyn mwyaf adnabyddus Cymru.
Well, they don't call me Rebecca Evans for nothing. [Laughter.] I do like to exercise the vocal cords occasionally, so I'll be happy to join in any of the singing.
But I will say, on the serious point of the litter and the littering, Welsh Government's working really closely with local authorities and communities across Wales in terms of tackling littering, and this does include the development of a new litter prevention action plan. We're working really closely with third sector organisations such as Keep Wales Tidy, and I know that the Minister will be really keen to explore those two particular suggestions as part of that action plan. I know that she's also planning to meet with representatives of the fast food packaging industry, and again, I think this is an opportunity to explore that issue with them.
Wel, nid ydyn nhw'n fy ngalw i'n Rebecca Evans am ddim. [Chwerthin.] Dwi'n hoffi ymarfer y llais yn achlysurol, felly bydda i'n hapus i ymuno ag unrhyw ganu.
Ond ar bwynt difrifol y sbwriel a gollwng sbwriel, dywedaf hyn, fod Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol a chymunedau ledled Cymru i fynd i'r afael â sbwriel, ac mae hyn yn cynnwys datblygu cynllun gweithredu atal sbwriel newydd. Rydym yn gweithio'n agos iawn â sefydliadau'r trydydd sector megis Cadwch Gymru'n Daclus, a gwn y bydd y Gweinidog yn awyddus iawn i archwilio'r ddau awgrym penodol hynny fel rhan o'r cynllun gweithredu hwnnw. Rwy'n gwybod ei bod hefyd yn bwriadu cyfarfod â chynrychiolwyr y diwydiant pecynnu bwyd cyflym, ac unwaith eto, rwy'n credu bod hwn yn gyfle i archwilio'r mater hwnnw gyda nhw.
Trefnydd, can I please ask for a statement from the Minister for Health and Social Services on the delivery by health boards of elective surgery over winter months? Not just elective surgery, but actually an update on how they're managing winter pressures. It's not just Hywel Dda, we've got pressures at Betsi and we've got pressures in Cwm Taf. And I think we have to say—because we're here every single year—there've been endless committee reports by the Health and Social Care Committee. We acknowledge there's an extra £30 million that has gone into winter preparedness planning, but it's obviously not getting to the front line, and the issue's either poor workforce management or the delayed transfers of care of people who shouldn't be in hospital being able to go back into their homes with support, and therefore ensure that hospital beds are available.
So, I think we need to have a debate on this, because we need to discuss things like: should there have been that £30 million actually just given straight into social care? Would that deployment of that money have been better, and therefore freed up our hospitals as a consequence of sorting out some of the backlog that we have in getting people appropriate social care? So I'm basically just asking for a really serious update, because the First Minister rightfully made the point in response to my question that front-line staff work their socks off, and it must be so dispiriting, because it's not just this winter—it was last winter, it was the winter before, in fact I think we've discussed this almost every winter since I've become an AM.
Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar ddarpariaeth y byrddau iechyd o lawdriniaeth ddewisol yn ystod misoedd y gaeaf? Nid llawdriniaeth ddewisol yn unig, ond y sefyllfa ddiweddaraf mewn gwirionedd o ran sut y maen nhw'n rheoli pwysau'r gaeaf. Nid Hywel Dda yn unig, mae pwysau gennym ni yn Betsi ac mae pwysau yng Nghwm Taf. Ac rwy'n credu bod yn rhaid inni ddweud—oherwydd ein bod ni yma bob un flwyddyn—bod y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol wedi cyflwyno adroddiadau di-ben-draw. Rydym yn cydnabod bod £30 miliwn ychwanegol wedi cael ei wario ar gynllunio paratoadau ar gyfer y gaeaf, ond mae'n amlwg nad yw'n cyrraedd y rheng flaen, ac mae'r broblem yn ymwneud naill ai â rheoli'r gweithlu'n wael neu oedi wrth drosglwyddo gofal i bobl na ddylen nhw fod yn yr ysbyty fel eu bod yn gallu mynd yn ôl i'w cartrefi gyda chymorth, ac felly sicrhau bod gwelyau ar gael mewn ysbytai.
Felly, rwy'n credu bod angen dadl ar hyn, oherwydd mae angen inni drafod pethau fel: a ddylai'r £30 miliwn fod wedi'i roi yn uniongyrchol i ofal cymdeithasol? A fyddai'r defnydd o'r arian hwnnw wedi bod yn well, ac felly wedi rhyddhau ein hysbytai o ganlyniad i gael trefn ar rywfaint o'r ôl-groniad sydd gennym o ran cael gofal cymdeithasol priodol i bobl? Felly, yn y bôn, rwy'n gofyn am ddiweddariad difrifol iawn, oherwydd roedd y Prif Weinidog yn iawn i wneud y pwynt mewn ymateb i fy nghwestiwn i bod staff rheng flaen yn gweithio'n galed, ac mae'n rhaid bod hynny mor ddigalon, oherwydd nid dim ond y gaeaf hwn sy'n broblem—bu'r gaeaf diwethaf yn broblem, a'r gaeaf cyn hynny, yn wir rwy'n credu ein bod wedi trafod hyn bron bob gaeaf ers i mi fod yn AC.
Winter plans are always put in place early on in the year, and then they are submitted to Welsh Government, and Welsh Government provides an element, then, of robust challenge to ensure that those winter plans are further developed to learn the lessons of the previous year, and also to consider challenges that might be forthcoming through the course of this winter. This winter, we were able to provide that additional funding earlier on in the year than we've ever been able to do before, and I think that has helped although the First Minister did set out the challenges that there are, nonetheless, in terms of winter pressures. Obviously, I will make sure that the health Minister hears the request for the debate or the statement, as you described.
Mae cynlluniau ar gyfer y gaeaf yn cael eu rhoi ar waith yn gynnar yn y flwyddyn, ac yna maen nhw'n cael eu cyflwyno i Lywodraeth Cymru, ac mae Llywodraeth Cymru wedyn yn darparu elfen o her gadarn i sicrhau bod y cynlluniau hynny ar gyfer y gaeaf yn cael eu datblygu ymhellach er mwyn dysgu gwersi o'r flwyddyn flaenorol, a hefyd i ystyried heriau a allai ddatblygu y gaeaf hwn. Y gaeaf hwn, llwyddwyd i ddarparu'r arian ychwanegol hwnnw yn gynharach yn y flwyddyn nag yr ydym ni erioed wedi ei wneud o'r blaen, ac rwy'n credu bod hynny wedi helpu er i'r Prif Weinidog, serch hynny, amlinellu'r heriau sydd yn bodoli, o ran pwysau'r gaeaf. Yn amlwg, byddaf yn gwneud yn siŵr bod y Gweinidog iechyd yn clywed y cais am y ddadl neu'r datganiad, fel yr ydych chi wedi'i ddisgrifio.
I'd like to reiterate the points that Angela Burns has made about the urgent need to have a full—I would argue—debate, but if that's not possible, a statement in Government time about the state of winter pressures. We all know what the position is in Hywel Dda and the point the First Minister made about front-line staff is, of course, absolutely correct, but he and others may very well have heard the director of the Royal College of Nursing on the radio this morning asking the Welsh Government to—her words were—'Get back in the room', to talk to people about why this situation happens year-on-year. As Angela Burns has said, in the whole term of this Assembly, and, indeed, probably before, winter comes every year, people get flu every year, we have norovirus every year, and we really do need Welsh Government to explain how it is going to get back in the room, as the nurses are asking us to do, because this situation can't be allowed to continue year-on-year. I think we also need to ensure that this is a discussion about health and social care, because one of the things that the nursing community are certainly putting to me is that one of the big issues at this time of year is that if social services departments, for example, have closed down for long periods in the winter because of staff leave, they can't then discharge patients, they can't get assessments made.
I did read with interest the Welsh Government's press statement on this matter, and I have to say that I found it a bit self-congratulatory. Of course, the £30 million is welcome, but unless it's used properly, it's not going to solve the problem. So, I would reiterate the request for a statement—at least a statement, preferably a debate—in Government time urgently. I am aware that we have questions to the health Minister, I think, next week, but those will not give us a sufficient opportunity to examine in detail what's going on around what is certainly in Hywel Dda a crisis, and I know from colleagues is a real problem in Betsi Cadwaladr health board as well.
Hoffwn i ailadrodd y pwyntiau y mae Angela Burns wedi'u gwneud am yr angen brys i gael dadl—byddwn i'n dadlau, lawn, ond os nad yw hynny'n bosibl, datganiad yn amser y Llywodraeth am gyflwr pwysau'r gaeaf. Rydym i gyd yn gwybod am sefyllfa Hywel Dda ac mae'r pwynt a wnaeth y Prif Weinidog am staff rheng flaen, wrth gwrs, yn hollol gywir, ond mae'n ddigon posibl ei fod ef ac eraill wedi clywed Cyfarwyddwr Coleg Brenhinol y Nyrsys ar y radio y bore yma yn gofyn i Lywodraeth Cymru—dyma oedd ei geiriau hi— 'Ewch yn ôl i'r ystafell', i siarad â phobl ynghylch pam mae'r sefyllfa hon yn digwydd flwyddyn ar ôl blwyddyn. Fel y dywedodd Angela Burns, yn ystod tymor y Cynulliad hwn yn ei gyfanrwydd, ac, yn wir, mae'n debyg, cyn hynny, mae'r gaeaf yn dod bob blwyddyn, mae pobl yn cael y ffliw bob blwyddyn, mae gennym ni norofeirws bob blwyddyn, ac mae gwir angen i Lywodraeth Cymru egluro sut y mae'n mynd i ddychwelyd i'r ystafell, fel y mae'r nyrsys yn gofyn inni ei wneud, oherwydd ni ellir caniatáu i'r sefyllfa hon barhau flwyddyn ar ôl blwyddyn. Credaf fod angen inni hefyd sicrhau mai trafodaeth am iechyd a gofal cymdeithasol yw hon. Un o'r pethau y mae'r gymuned nyrsio yn sicr yn ei gyfleu i mi yw mai un o'r problemau mawr ar yr adeg hon o'r flwyddyn yw, os yw'r adrannau gwasanaethau cymdeithasol, er enghraifft, wedi cau am gyfnodau hir yn y gaeaf oherwydd absenoldeb staff, nid oes modd iddyn nhw wedyn ryddhau cleifion, nid yw'n bosibl iddyn nhw gael asesiadau.
Darllenais â diddordeb ddatganiad Llywodraeth Cymru i'r wasg ar y mater hwn, a rhaid imi ddweud fy mod yn ei ystyried i fod braidd yn hunanfoddhaus. Wrth gwrs, mae'r £30 miliwn i'w groesawu, ond oni bai ei fod yn cael ei ddefnyddio'n iawn, nid yw'n mynd i ddatrys y broblem. Felly, byddwn i'n ail-bwysleisio’r cais am ddatganiad—datganiad o leiaf, dadl os oes modd—yn amser y Llywodraeth ar frys. Rwy'n ymwybodol bod gennym gwestiynau i'r Gweinidog iechyd, rwy'n credu, yr wythnos nesaf, ond ni fydd y rheini'n rhoi digon o gyfle inni archwilio'n fanwl beth sy'n digwydd ynghylch yr hyn sydd yn sicr yn argyfwng yn Hywel Dda, a gwn gan gyd-Aelodau fod hyn yn broblem wirioneddol ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr hefyd.
I know that the RCN, along with other clinical leads, are meeting with the chief executive of the NHS tomorrow to discuss the winter pressures that are being felt across the NHS. So, that will be an opportunity for those particular individuals to have that conversation, and I know, as I say, that Welsh Government is in constant contact with all of the health boards with regard to their winter plans and the pressures that they are feeling, but, again, I've heard the request for the statement. I will make sure that the health Minister is aware of it.
Gwn fod y Coleg Nyrsio Brenhinol, ynghyd ag arweinwyr clinigol eraill, yn cwrdd â phrif weithredwr y GIG yfory i drafod pwysau'r gaeaf sy'n cael eu teimlo ledled y GIG. Felly, bydd hynny'n gyfle i'r unigolion penodol hynny gael y sgwrs honno, a gwn, fel y dywedais, fod Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad cyson â phob un o'r byrddau iechyd o ran eu cynlluniau gaeaf a'r pwysau y maen nhw'n eu teimlo, ond, unwaith eto, rwyf i wedi clywed y cais am y datganiad. Byddaf i'n gwneud yn siŵr bod y Gweinidog iechyd yn ymwybodol ohono.
I'd like to ask for three statements this afternoon. Firstly, before Christmas, the M4 commission announced three fast-track measures to be implemented. As of today, they're still not in place, and one of those was to lower the speed limit to 50 mph. I think many people who regularly use this stretch of the motorway would feel it was an unusual day to get up to 50 mph. However, could we have a statement about when these measures will be implemented and how will they be measured for their effectiveness, both in isolation and in relation to other changes proposed?
The Ebbw Vale to Newport rail link has long been promised and is eagerly anticipated by my constituents and others in the surrounding Gwent Valleys. In June last year, the Minister for transport committed to introducing an hourly service between Ebbw Vale and Newport in 2021. As that date is fast approaching, I would like a statement on the progress of this service. With the importance of public transport and a desire to remove more traffic from our roads, it's incredibly frustrating that if you live in Rogerstone or near Pye Corner, to get to Newport by train you have to go to Cardiff and back.
Furthermore, I would like another statement on the recent changes in rail fares by Transport for Wales. While people travelling from Newport station to Cardiff Central have received a very welcome reduction on a return ticket from £5.40 to £4.80, those who travel from Pye Corner or Rogerstone to Cardiff are faced with an increase from £7.40 to £7.60, and Rogerstone and Pye Corner are closer geographically to Cardiff and the difference in price just seems to many people illogical.
Hoffwn i ofyn am dri datganiad y prynhawn yma. Yn gyntaf, cyn y Nadolig, cyhoeddodd comisiwn yr M4 dri mesur carlam i'w rhoi ar waith. Hyd heddiw, nid ydynt yn eu lle, a gostwng y terfyn cyflymder i 50 mya oedd un o'r rheini. Rwy'n credu y byddai llawer o bobl sy'n defnyddio'r rhan hon o'r draffordd yn rheolaidd yn teimlo ei bod yn ddiwrnod anarferol i gyrraedd 50 milltir nawr. Fodd bynnag, a gawn ni ddatganiad ynghylch pryd y bydd y mesurau hyn yn cael eu rhoi ar waith a sut y byddan nhw'n cael eu mesur ar gyfer eu heffeithiolrwydd, ar eu pen eu hunain ac o ran newidiadau arfaethedig eraill?
Cafodd y cyswllt rheilffordd rhwng Glynebwy a Chasnewydd ei addo ers tro ac mae fy etholwyr ac eraill yng nghymoedd cyfagos Gwent yn disgwyl yn eiddgar amdano. Ym mis Mehefin y llynedd, ymrwymodd y Gweinidog dros drafnidiaeth i gyflwyno gwasanaeth bob awr rhwng Glynebwy a Chasnewydd yn 2021. Gan fod y dyddiad hwnnw'n prysur agosáu, hoffwn i gael datganiad ar gynnydd y gwasanaeth hwn. Gyda phwysigrwydd trafnidiaeth gyhoeddus a'r awydd i gael gwared ar fwy o draffig o'n ffyrdd, mae'n rhwystredig iawn, os ydych chi'n byw yn Nhŷ-Du neu ger Pye Corner, i gyrraedd Casnewydd ar y trên mae'n rhaid ichi fynd i Gaerdydd ac yn ôl.
At hynny, hoffwn i gael datganiad arall am y newidiadau diweddar i bris tocynnau trenau gan Trafnidiaeth Cymru. Er bod pobl sy'n teithio o orsaf Casnewydd i ganol Caerdydd wedi cael gostyngiad a groesewir yn fawr ar docyn dwyffordd o £5.40 i £4.80, mae'r rhai sy'n teithio o Pye Corner neu Dŷ-Du i Gaerdydd yn wynebu cynnydd o £7.40 i £7.60. Mae Tŷ-Du a Pye Corner yn agosach yn ddaearyddol i Gaerdydd ac mae'r gwahaniaeth mewn pris yn ymddangos yn afresymegol i lawer o bobl .
Thank you to Jayne Bryant for raising those three issues today. On the first, with regard to the 50 mph speed limits, I do know that the Minister for Economy and Transport has been having some discussions with the police about how this might best be enforced, and I hope that those discussions will come to a successful resolution as soon as possible.
With regard to the Ebbw Vale to Newport train line, I will ask the Minister to provide you with a written update that you can share with your constituents, but I can say that Transport for Wales introduced more modern class 170 trains on the Ebbw Vale line as part of their new timetables from December 2019. Those trains provide a better customer experience, including electronic passenger information, air-conditioning, power sockets and increased capacity. They'll also be introducing brand-new trains to Blaenau Gwent from 2022, as part of an £800 million investment that will feature level boarding and more space for bicycles. I know, also, that Transport for Wales have undertaken a study of the Ebbw Vale line on behalf of Welsh Government, and that's focusing on increasing the frequency of those services and also delivering a new service between Ebbw Vale and Newport. But, as I say, I'll ask the Minister to provide you with a more detailed written update.
With regard to rail fares, I know that a number of different factors do play into these disparities, such as the track access fees, differing maintenance costs and customer demand for their services. So, then, it's very difficult to make those direct comparisons across the routes on the network, but the Rail Delivery Group, representing all British train operators, has recently undertaken a consultation on how rail fares can be made simpler to benefit passengers, and Transport for Wales did fully participate in that consultation, and support many of the recommendations that have come out of it. We are now awaiting the formal response from the UK Government, which ultimately holds responsibility for the UK rail fare system. So, again, I'll ask the Minister to provide you with an update when we do have those details.
Diolch yn fawr i Jayne Bryant am godi'r tri mater hynny heddiw. Ynghylch y cyntaf, o ran y cyfyngiadau cyflymder o 50 mya, gwn fod Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth wedi bod yn cynnal rhai trafodaethau gyda'r heddlu ynghylch y ffordd orau o orfodi hyn, a gobeithio y bydd y trafodaethau hynny'n cael eu datrys yn llwyddiannus cyn gynted â phosibl.
O ran y rheilffordd rhwng Glynebwy a Chasnewydd, gofynnaf i'r Gweinidog roi diweddariad ysgrifenedig ichi y gallwch chi ei rannu gyda'ch etholwyr, ond gallaf i ddweud bod trafnidiaeth Cymru wedi cyflwyno trenau dosbarth 170 mwy modern ar linell Glynebwy fel rhan o'u hamserlenni newydd o fis Rhagfyr 2019. Mae'r trenau hynny'n darparu gwell profiad i gwsmeriaid, gan gynnwys gwybodaeth electronig ynghylch teithwyr, aerdymheru, socedi trydan a rhagor o gapasiti. Byddan nhw hefyd yn cyflwyno trenau newydd sbon i Flaenau Gwent o 2022, fel rhan o fuddsoddiad £800 miliwn a fydd yn cynnwys mynediad gwastad a mwy o le ar gyfer beiciau. Gwn hefyd fod Trafnidiaeth Cymru wedi cynnal astudiaeth o linell Glynebwy ar ran Llywodraeth Cymru, ac mae hynny'n canolbwyntio ar gynyddu amlder y gwasanaethau hynny a hefyd ddarparu gwasanaeth newydd rhwng Glynebwy a Chasnewydd. Ond, fel y dywedaf, byddaf yn gofyn i'r Gweinidog roi diweddariad ysgrifenedig manylach ichi.
O ran pris tocynnau trenau, gwn fod nifer o wahanol ffactorau yn rhan o'r anghyfartaledd hwn, megis y ffioedd mynediad trac, y costau cynnal a chadw amrywiol a'r galw gan gwsmeriaid am eu gwasanaethau. Felly, mae'n anodd iawn gwneud y cymariaethau uniongyrchol hynny ledled llwybrau'r rhwydwaith, ond mae'r Grŵp Cyflenwi Rheilffyrdd, sy'n cynrychioli holl weithredwyr trenau Prydain, wedi cynnal ymgynghoriad yn ddiweddar ar sut y gellir gwneud tocynnau trenau yn symlach er budd teithwyr. Cymerodd Trafnidiaeth Cymru ran lawn yn yr ymgynghoriad hwnnw, a chefnogi llawer o'r argymhellion a ddaeth yn ei sgil. Rydym ar hyn o bryd yn aros am ymateb ffurfiol gan Lywodraeth y DU, sydd yn y pen draw yn gyfrifol am system prisiau tocynnau rheilffyrdd y DU. Felly, unwaith eto, byddaf y gofyn i'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi pan fydd y manylion hynny gennym.
Trefnydd, can I ask for two statements from the Welsh Government? The first from my colleague to my right, sitting next to me, in relation to the contemporary art museum that's been talked about and the progress there is on that. Clearly, before Christmas, we celebrated one year since the Banksy appeared in Taibach and has now moved into a shopping centre in Station Road in Port Talbot, opposite the railway station. It's not yet visible to the public in the sense of opening up, because we still have a process to go through, but it is important we understand where we are with the progress in relation to the contemporary art museum and where we can be fitting into that.
The second one is on steel, following the interview that was published in The Sunday Times with Mr Chandrasekaran, the chair of Tata Sons, which is the parent company of Tata Steel, in relation to, clearly, a statement there where he feels that Tata have given over-and-above support to Port Talbot and that it must make itself self-sufficient in the future. Understood—the workforce understand that; they've always been part of the transformation programme, but for it to so clearly made and bluntly made by the chairman of the parent company does therefore cause concern as to the future that Tata will see in the business in Port Talbot. Now, many of the levers, as has been said, actually, are outside the control of the workers themselves. They have put in the effort to making them as productive as possible. They have reduced jobs, they are making productivity improvements, but global markets are difficult at this point in time.
But, also, the UK Government seems to be failing to actually take any action in relation to helping the steel industry in the UK. Can I have a statement from the Minister as to what actions he has taken with the UK Government, particularly the steel sector council that failed to meet last year? I don't know if it's met yet. Where are we on that? It is important, it's a foundation industry in the UK. Welsh steel making is critical, it is therefore critical that we have an assessment as to where we are with Tata and Welsh steel making, where the UK Government sees Welsh steel making and what they will do to improve it, particularly in energy costs and other aspects, which they have responsibility for and they have levers for.
Trefnydd, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru? Y cyntaf gan fy nghyd-Aelod ar y dde i mi, yn eistedd wrth fy ymyl, o ran yr amgueddfa gelf gyfoes y mae sôn wedi bod amdani a'r cynnydd sydd ar hynny. Yn amlwg, cyn y Nadolig, roeddem wedi dathlu blwyddyn ers i'r Banksy ymddangos yn Nhaibach ac erbyn hyn mae wedi symud i ganolfan siopa yn Station Road ym Mhort Talbot, gyferbyn â'r orsaf reilffordd. Nid yw'n weladwy i'r cyhoedd eto o ran bod yn agored, oherwydd mae gennym broses i'w dilyn o hyd, ond mae'n bwysig ein bod yn deall ble rydym ni arni gyda'r cynnydd o ran yr amgueddfa gelf gyfoes a lle y gallwn ni fod yn rhan o hynny.
Mae'r ail un yn ymwneud â dur, yn dilyn y cyfweliad a gyhoeddwyd yn y Sunday Times gyda Mr Chandrasekaran, Cadeirydd Tata Sons, sef rhiant-gwmni Tata Steel, mewn cysylltiad â datganiad lle mae'n teimlo bod Tata wedi rhoi mwy o gymorth na'r disgwyl i Bort Talbot a bod yn rhaid iddo wneud ei hun yn hunangynhaliol yn y dyfodol. Mae hyn wedi'i ddeall—mae'r gweithlu'n deall hynny; maen nhw wedi bod yn rhan o'r rhaglen weddnewid erioed. Ond mae'r ffaith fod hynny wedi'i wneud mor glir ac yn blwmp ac yn blaen gan gadeirydd y rhiant gwmni yn peri pryder felly ynglŷn â'r dyfodol y bydd Tata'n ei weld yn y busnes ym Mhort Talbot. Mae llawer o'r ffactorau hyn, mewn gwirionedd, y tu allan i reolaeth y gweithwyr eu hunain. Maen nhw wedi ymdrechu i'w gwneud mor gynhyrchiol â phosibl. Maen nhw wedi lleihau swyddi, maen nhw'n gwneud gwelliannau o ran cynhyrchiant, ond mae marchnadoedd byd-eang yn anodd ar hyn o bryd.
Ond, hefyd, mae'n ymddangos bod Llywodraeth y DU yn methu â chymryd unrhyw gamau o ran helpu'r diwydiant dur yn y DU. A gaf fi ddatganiad gan y Gweinidog ynglŷn â pha gamau y mae wedi'u cymryd gyda Llywodraeth y DU, yn enwedig cyngor y sector dur a fethodd â chwrdd â y llynedd? Wn i ddim a yw wedi cwrdd eto. Ble'r ydym ni arni o ran hynny? Mae'n bwysig, mae'n ddiwydiant sylfaen yn y DU. Mae cynhyrchu dur yng Nghymru yn hanfodol, felly mae'n hanfodol ein bod yn cael asesiad o ran ein sefyllfa gyda Tata a chynhyrchu dur yng Nghymru, lle mae Llywodraeth y DU yn gweld cynhyrchu dur yng Nghymru a'r hyn y byddan nhw yn ei wneud i'w wella, yn enwedig o ran costau ynni a chostau ac agweddau eraill y maen nhw'n gyfrifol amdanyn nhw ac y mae ganddyn nhw ddylanwad drosynt.
I thank David Rees for raising these issues, and, of course, the Deputy Minister has heard your request for the update on the contemporary art museum, and I know he'll be able to either provide you with a verbal update or he'll certainly write to you with the very latest on that.
You're absolutely right that the workers at Tata have certainly done their bit. Ken Skates had the opportunity to meet with the new Secretary of State for Wales just yesterday, and he was very clear that now it's time for the UK Government to step up to the plate and support Tata and its workforce as well. Dai recognised that energy prices are one of the key issues, and, again, was something that I know that Ken had the opportunity to put home to the new Secretary of State that is one of the levers that the UK Government does have at its disposal, and its support for Tata and the workforce there will be one of the key first challenges that the new Secretary of State will face.
Diolch i David Rees am godi'r materion hyn, ac, wrth gwrs, mae'r Dirprwy Weinidog wedi clywed eich cais am yr wybodaeth ddiweddaraf am yr amgueddfa gelf gyfoes, a gwn y bydd yn gallu rhoi diweddariad llafar ichi neu fe fydd yn sicr o ysgrifennu atoch gyda'r diweddaraf ar hynny.
Rydych chi yn llygad eich lle bod gweithwyr Tata yn sicr wedi gwneud eu rhan. Cafodd Ken Skates y cyfle i gyfarfod ag Ysgrifennydd Gwladol newydd Cymru ddoe, ac roedd e'n glir iawn ei fod bellach yn bryd i Lywodraeth y DU gamu ymlaen a chefnogi Tata a'i weithlu hefyd. Roedd Dai yn cydnabod mai prisiau ynni yw un o'r materion allweddol, ac, unwaith eto, roedd yn rhywbeth y gwn i fod Ken wedi cael cyfle i'w gyfleu i'r Ysgrifennydd Gwladol newydd ei fod yn un o'r arfau sydd gan Lywodraeth y DU at ei defnydd, a'r gefnogaeth i Tata a'r gweithlu fydd un o'r heriau allweddol cyntaf y bydd yr Ysgrifennydd Gwladol newydd yn eu hwynebu.
Thank you very much, Trefnydd.
Diolch yn fawr iawn i chi, Trefnydd.
Item 4 on the agenda is the debate on a statement on the draft budget of 2020 to 2021, and I call on the Minister for Finance and Trefnydd, Rebecca Evans.
Eitem 4 ar yr agenda yw'r ddadl ar ddatganiad am gyllideb ddrafft 2020 i 2021, ac rwy'n galw ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, Rebecca Evans.
I'm pleased to have this opportunity to make a statement on the Welsh Government's draft budget for 2020-1.
On 16 December, I laid the Welsh Government's draft budget before the Senedd. The decision to lay the draft budget in recess was taken with the agreement of the Business Committee and Finance Committee, and I'd like to put on record my gratitude for the co-operation of both committees in agreeing the exceptional arrangements.
The failure of the UK Government to deliver on its multi-year comprehensive spending review means that we do not have a budget beyond 2020-1. Instead, we were presented with a 'fast-tracked' spending round in September, setting plans for 2020-1 only. As a result, I'm only able to lay one-year revenue and capital plans.
Despite claims that austerity is over, the Welsh Government budget in 2020-1 will be nearly £300 million lower in real terms compared to 2010-11. Following months of uncertainty and a cancelled budget, the UK Government has announced today its plans for a budget on 11 March, a week after we are due to debate the final budget in this Chamber—another example of the UK Government's unpredictability when it comes to managing the nation's finances. But, despite this chaos, I plan to press ahead with our plans to publish the final budget on 25 February in order to deliver the certainty and stability that Welsh public services, businesses and communities need, and I will look to reflect any significant changes to our plans in an early supplementary budget.
Before Christmas, I wrote to the Chancellor calling for the UK Government to provide the sustained increase in funding that our public services require. The budget is an early opportunity for the UK Government to make good its promise to end austerity.
I will now turn to the major building blocks of this budget and the fiscal decisions that are now made in Wales. From 2019-20, some £5 billion of devolved and local tax revenue is raised in Wales and stays in Wales. This gives us the ability to consider how our tax policies can contribute to our wider ambitions for Welsh public services. In line with our manifesto commitment, we will not raise Welsh rates of income tax in 2020. I do not intend to make any changes to land transaction tax rates and bands, but I will keep them under review. Landfill disposals tax rates will increase in line with inflation.
For the first time, and in line with the longer term forecasting arrangements, the Office for Budget Responsibility has produced its independent forecast of revenues from devolved taxes for the Welsh Government's budget. I thank them for their work, and Members will have the opportunity to hear from the OBR directly at a briefing session on Thursday.
Turning to reserves, I have looked to make maximum possible use of the new Wales reserve. I plan to draw down the maximum annual amount of revenue from the Wales reserve of £125 million in 2020-1.
I now turn to borrowing for capital expenditure. Our approach to borrowing has been well rehearsed in this Chamber by myself and by previous finance Ministers. We will always look to use the least expensive forms of capital before moving on to other sources. In setting firm capital plans for next year, we are maintaining previously published plans to borrow £125 million of capital.
I'll now set out how our combined revenue and capital resources are to be deployed across Government. The draft budget will take this Government's investment in the Welsh NHS to £37 billion since 2016, proof of the priority we continue to give to Wales's most cherished public service. This is a budget that also delivers a new level of ambition in the fight to protect the future of our planet, which includes support for low-carbon housing and transport and the development of a national forest for Wales.
I am proud that this fifth—and final—budget of this Assembly term delivers on the key spending pledges we made to the people of Wales in 2016 on all-age apprenticeships, school improvement, childcare, help for small businesses, quick access to new treatments, affordable housing and much more. We are bringing our total investment in health and social care to more than £8.7 billion in 2020-1, with an above-inflation increase of more than £400 million.
Rwy'n falch o gael y cyfle hwn i roi datganiad ar gyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-1.
Ar 16 Rhagfyr, gosodais gyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru gerbron y Senedd. Cafodd y penderfyniad i osod y gyllideb ddrafft yn ystod y toriad ei gymryd gyda chytundeb y Pwyllgor Busnes a'r Pwyllgor Cyllid, ac fe hoffwn i fynegi fy niolch ar gofnod am gydweithrediad y ddau bwyllgor wrth gytuno ar y trefniadau anarferol.
Mae methiant Llywodraeth y DU i gyflawni o ran ei hadolygiad cynhwysfawr o wariant aml-flwyddyn yn golygu nad oes cyllideb gennym y tu hwnt i 2020-1. Yn lle hynny, fe gyflwynwyd cylch gwariant 'llwybr carlam' inni ym mis Medi, gan roi cynlluniau ar gyfer 2020-1 yn unig. O ganlyniad, ni allaf ond gosod cynlluniau refeniw a chyfalaf am un flwyddyn.
Er yr honiadau bod cyni wedi dod i ben, fe fydd cyllideb Llywodraeth Cymru yn 2020-1 bron £300 miliwn yn is mewn termau gwirioneddol o'i gymharu â 2010-11. Yn dilyn misoedd o ansicrwydd a gohirio'r gyllideb, mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi ei chynlluniau heddiw ar gyfer cyllideb ar 11 Mawrth, wythnos ar ôl inni drafod ein cyllideb derfynol yn y Siambr hon—enghraifft arall o ddiffyg rhagweladwyedd Llywodraeth y DU pan ddaw'n fater rheoli arian y genedl. Ond, er gwaethaf yr anhrefn hwn, rwy'n bwriadu bwrw ymlaen â'n cynlluniau ni i gyhoeddi'r gyllideb derfynol ar 25 Chwefror er mwyn rhoi'r sicrwydd a'r sefydlogrwydd sydd eu hangen ar wasanaethau cyhoeddus, busnesau a chymunedau Cymru, ac fe fyddaf i'n ceisio adlewyrchu unrhyw newidiadau sylweddol i'n cynlluniau ni mewn cyllideb atodol gynnar.
Cyn y Nadolig, fe ysgrifennais i at y Canghellor yn galw ar Lywodraeth y DU i gyflawni'r cynnydd cyson sydd ei angen o ran cyllido ein gwasanaethau cyhoeddus ni. Mae'r gyllideb yn gyfle cynnar i Lywodraeth y DU wireddu ei haddewid i roi diwedd ar gyni.
Rwy'n troi nawr at gonglfeini'r gyllideb hon a'r penderfyniadau ariannol sy'n cael eu gwneud yng Nghymru erbyn hyn. O 2019-20, fe gaiff tua £5 biliwn o refeniw treth lleol a datganoledig ei godi yng Nghymru a bydd yn aros yng Nghymru. Mae hyn yn rhoi'r gallu inni ystyried sut y gall ein polisïau treth gyfrannu at ein huchelgeisiau ehangach ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Yn unol â'r ymrwymiad yn ein maniffesto ni, ni fyddwn yn codi cyfraddau treth incwm Cymru yn 2020. Nid wyf yn bwriadu gwneud unrhyw newidiadau i gyfraddau na bandiau'r dreth trafodiadau tir, ond fe fyddaf yn parhau i gadw golwg arnyn nhw. Bydd cyfraddau'r dreth gwarediadau tirlenwi yn cynyddu yn unol â chwyddiant.
Am y tro cyntaf, ac yn unol â'r trefniadau rhagweld i'r tymor hwy, mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi cynhyrchu ei rhagolwg annibynnol o refeniw yn sgil trethiant datganoledig i gyllideb Llywodraeth Cymru. Rwy'n diolch iddyn nhw am eu gwaith, ac fe gaiff yr Aelodau gyfle i glywed gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn uniongyrchol ddydd Iau mewn sesiwn friffio.
Gan droi at gronfeydd wrth gefn, rwyf wedi ceisio manteisio i'r eithaf ar gronfa wrth gefn newydd Cymru. Rwy'n bwriadu mynd ar ôl uchafswm y refeniw blynyddol o gronfa wrth gefn Cymru, sef £125 miliwn yn 2020-1.
Rwy'n troi nawr at fenthyca ar gyfer gwariant cyfalaf. Yn y Siambr hon, rwyf i a gweinidogion cyllid blaenorol wedi sôn dro ar ôl tro am ein dull ni o fenthyca. Fe fyddwn bob amser yn ceisio defnyddio'r ffurfiau rhataf o gyfalaf cyn symud ymlaen i ffynonellau eraill. Wrth bennu cynlluniau cyfalaf pendant ar gyfer y flwyddyn nesaf, rydym yn cadw at gynlluniau a gyhoeddwyd eisoes i fenthyca £125 miliwn o gyfalaf.
Byddaf i'n nodi nawr sut y bydd ein hadnoddau refeniw a chyfalaf cyfun yn cael eu defnyddio ledled y Llywodraeth. Bydd y gyllideb ddrafft yn mynd â buddsoddiad y Llywodraeth hon yn y GIG yng Nghymru i £37 biliwn ers 2016, sy'n brawf o'r flaenoriaeth yr ydym ni'n ei rhoi o hyd i'r gwasanaeth cyhoeddus a drysorir fwyaf yng Nghymru. Mae hon yn gyllideb hefyd sy'n cyrraedd lefel newydd o uchelgais yn y frwydr i ddiogelu dyfodol ein planed ni, sy'n cynnwys cymorth ar gyfer tai a thrafnidiaeth carbon isel a datblygiad coedwig genedlaethol i Gymru.
Rwy'n falch bod y bumed gyllideb hon—a'r un derfynol—yn y tymor Cynulliad hwn yn cyflawni'r addewidion o ran y gwariant allweddol a wnaed gennym ni i bobl Cymru yn 2016 ar brentisiaethau i bobl o bob oedran, gwella ysgolion, gofal plant, cymorth i fusnesau bach, triniaethau newydd ar gael yn gyflym, tai fforddiadwy a llawer mwy. Bydd cyfanswm ein buddsoddiad ni mewn iechyd a gofal cymdeithasol yn fwy nag £8.7 biliwn yn 2020-1, gyda chynnydd uwch na chwyddiant o fwy na £400 miliwn.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
We have always looked to protect local government from the worst impacts of austerity. Delivering on the commitment for the best possible settlement, local authorities will receive an extra £200 million through the revenue and capital settlement next year. This brings total investment from the Welsh Government in core revenue funding and non-domestic rates to spend on delivering key services, including schools and social services, to nearly £4.5 billion. This means a real-terms increase for every local authority, acknowledged by the Welsh Local Government Association as an exceptionally good finance settlement. I am grateful to the WLGA for the positive engagement that they've had with Ministers and the co-operation shown in managing a challenging timetable for this year's budget.
Through the local government settlement and through our £1.8 billion education budget, the draft budget supports the national mission for a world-class education system, which includes more than £200 million for our educational infrastructure. Llywydd, with the new money for local government and the additional funding we are providing for schools and social care through other funding streams, we have matched the additional funding we received in the spending round in relation to schools and social care in England and we've gone further.
We have achieved this despite the burden of funding shortfalls delivered by the UK Treasury. I've previously updated Members on the £36 million shortfall that we received this year as a result of the UK Government failing to meet in full the increased public sector pension costs that we face. That shortfall will rise to around £50 million in 2020-1. It is entirely contrary to the UK Treasury's own principles set out in the 'Statement of funding policy', and removes £50 million that I could have otherwise allocated to our public services.
We recognise the vital role that local authorities provide in delivering preventative services. Prevention has been at the heart of the work in relation to our eight cross-cutting priorities of early years, social care, housing, employability and skills, better mental health, decarbonisation, poverty, and biodiversity. These are the areas where early intervention pays dividends, and where it's essential to delivering long-term outcomes. Through the new approach, we worked across Government, and outside traditional ministerial boundaries, to maximise our collective contribution to these priority areas. As a result, we're allocating new funding on top of existing measures, to help protect the future of our planet and to tackle poverty.
We know that there is no greater challenge facing Government, public bodies, businesses and third sector organisations and communities across Wales than climate change. That is why, in the first budget since our declaration of a climate emergency, we are allocating a new £140 million package of capital funding to support our ambitions for decarbonisation and to protect our wonderful environment.
Drawing on the advice of the UK Committee on Climate Change we are investing in the areas where we can have the greatest impact for our environment. This includes investment in active travel and an electric bus fleet, new ways of building homes, enhancing our most ecologically important sites, and the development of a national forest to extend the full length of our country. As recognised by WWF Cymru, this additional investment is a positive step on our journey to a greener Wales.
Llywydd, this draft budget also protects the significant ongoing investments we're making in support of our low-carbon delivery plan. This includes investments in our flagship £738 million investment in the south Wales metro and the additional £20 million we're investing this year in the north Wales metro. We're also making improvements in energy efficiency in 25,000 households through the Nest and Arbed schemes. By investing £240 million in this programme since 2010, we have been able to lift thousands of low-income households out of fuel poverty.
The greatest physical risks posed by climate change are increasingly intense storms, flooding and coastal erosion. In this budget we're committing £64 million to protect communities from the most severe impacts of climate change.
In terms of broader measures, we are also considering a public communications campaign around the climate and ecological emergency and a citizens' assembly, and we'll say more on this as our plans are developed in-year.
Building on existing cross-Government action totalling more than £1 billion, we are allocating an additional £19 million in a package of measures that are specifically targeted to help some of the most vulnerable people living in poverty in our communities. This includes new funding to extend pupil deprivation grant access for uniforms and other school essentials, ongoing funding to tackle period poverty, as well as extending funding for the school holiday enrichment programme.
Our mental health and early years priority work has also delivered extra funding for the whole school approach, to provide counselling and emotional support at school, as well as additional funding for Flying Start, allowing the programme to reach 3,500 more children.
Good-quality housing is central to supporting people in poverty. Together with an extra £175 million capital this year, we will have invested more than £2 billion in affordable housing over this Assembly term. And that is major investment welcomed by Community Housing Cymru.
Building on the steps we have taken in recent years and the 'journey checker' developed by the future generations commissioner, we have published for the first time a budget improvement plan, which sets out how we intend to take continuous steps to embed the requirements of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 into the budget process. I welcome the commissioner's statement that Wales should be commended for being at the forefront of a movement towards well-being budgeting.
Despite ongoing austerity imposed at a UK level undermining our ability to deliver the investment our country truly deserves, I am proud to introduce a budget that continues to invest in our vital public services while supporting our ambitions for a more equal, more prosperous and greener Wales. Thank you.
Rydym wedi ceisio amddiffyn llywodraeth leol bob amser rhag effeithiau gwaethaf cyni. Gan gyflawni'r ymrwymiad i'r setliad gorau posibl, fe fydd awdurdodau lleol yn cael £200 miliwn yn ychwanegol drwy setliad refeniw a chyfalaf y flwyddyn nesaf. Bydd hyn yn dod â buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru mewn cyllid refeniw craidd ac ardrethi annomestig, i'w gwario ar ddarparu gwasanaethau allweddol, gan gynnwys ysgolion a gwasanaethau cymdeithasol, i bron £4.5 biliwn. Mae hyn yn golygu cynnydd mewn termau gwirioneddol i bob awdurdod lleol, ac fe gaiff hyn ei gydnabod gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn setliad cyllid eithriadol o dda. Rwy'n ddiolchgar i Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru am eu hymgysylltiad cadarnhaol â Gweinidogion ac am y cydweithrediad a ddangoswyd wrth reoli amserlen heriol ar gyfer cyllideb y flwyddyn hon.
Drwy'r setliad llywodraeth leol a thrwy ein cyllideb addysg ni o £1.8 biliwn, mae'r gyllideb ddrafft yn cefnogi'r genhadaeth genedlaethol am system addysg o safon fyd-eang, sy'n cynnwys mwy na £200 miliwn i'n seilwaith addysgol ni. Llywydd, gyda'r arian newydd i lywodraeth leol a'r arian ychwanegol yr ydym yn ei roi i ysgolion a gofal cymdeithasol drwy ffrydiau ariannu eraill, rydym wedi llwyddo i gyfateb y cyllid ychwanegol a'r hyn a gawsom yn y cylch gwariant o ran ysgolion a gofal cymdeithasol yn Lloegr, ac rydym wedi mynd ymhellach na hynny.
Rydym wedi cyflawni hyn er gwaethaf y baich oherwydd prinder y cyllid a roddwyd gan Drysorlys y DU. Rwyf wedi diweddaru'r Aelodau cyn hyn ar y diffyg o £36 miliwn a gawsom ni'r flwyddyn hon oherwydd i Lywodraeth y DU fethu â thalu'r costau cynyddol yn llawn sy'n ein hwynebu ni o ran pensiynau yn y sector cyhoeddus. Bydd y diffyg hwnnw'n codi i tua £50 miliwn yn 2020-1. Mae hyn yn gwbl groes i egwyddorion Trysorlys y DU ei hunan fel y nodir yn ei 'Ddatganiad o bolisi cyllido', ac mae'n dileu £50 miliwn y gallwn i fod wedi ei ddyrannu fel arall i'n gwasanaethau cyhoeddus ni.
Rydym yn cydnabod swyddogaeth hanfodol yr awdurdodau lleol wrth ddarparu gwasanaethau ataliol. Mae atal wedi bod wrth wraidd y gwaith ar ein wyth blaenoriaeth drawsbynciol, sef y blynyddoedd cynnar, gofal cymdeithasol, tai, cyflogadwyedd a sgiliau, iechyd meddwl gwell, datgarboneiddio, tlodi a bioamrywiaeth. Dyma'r meysydd lle mae ymyrraeth gynnar o fantais fawr inni, ac yn hanfodol ar gyfer cyflawni canlyniadau hirdymor. Drwy'r dull gweithredu newydd, rydym wedi gweithio ledled y Llywodraeth, a'r tu allan i ffiniau gweinidogol traddodiadol, i fanteisio i'r eithaf ar ein cyfraniad cyfunol i'r meysydd blaenoriaeth hyn. O ganlyniad, rydym yn dyrannu cyllid newydd yn ogystal â'r mesurau presennol, i helpu i ddiogelu dyfodol ein planed ni a mynd i'r afael â thlodi.
Rydym yn gwybod nad oes her fwy yn wynebu'r Llywodraeth, cyrff cyhoeddus, busnesau a sefydliadau'r trydydd sector a chymunedau ledled Cymru na newid hinsawdd. Dyna pam, yn y gyllideb gyntaf ers ein datganiad ni am argyfwng hinsawdd, rydym yn dyrannu pecyn newydd o £140 miliwn o gyllid cyfalaf i gefnogi ein huchelgeisiau ni o ran datgarboneiddio ac amddiffyn ein hamgylchedd ardderchog.
Gan ddefnyddio cyngor Pwyllgor y DU ar Newid Hinsawdd, rydym ni'n buddsoddi yn y meysydd lle y gallwn gael yr effaith fwyaf posibl ar ein hamgylchedd ni. Mae hyn yn cynnwys buddsoddi mewn teithio llesol a fflyd o fysiau trydan, dulliau newydd o adeiladu cartrefi, gwella ein safleoedd pwysicaf yn ecolegol, a datblygu coedwig genedlaethol a fydd yn ymestyn o un pen y wlad i'r llall. Fel y gwnaeth WWF Cymru ei gydnabod, mae'r buddsoddiad ychwanegol hwn yn gam cadarnhaol ar ein taith ni tuag at Gymru sy'n wyrddach.
Llywydd, mae'r gyllideb ddrafft hon hefyd yn diogelu'r buddsoddiadau sylweddol parhaus yr ydym ni'n eu gwneud i gefnogi ein cynllun cyflawni carbon isel. Mae hyn yn cynnwys buddsoddiadau yn ein prif fuddsoddiad ni o £738 miliwn ym Metro De Cymru a'r £20 miliwn ychwanegol yr ydym ni'n ei fuddsoddi'r flwyddyn hon ym Metro Gogledd Cymru. Rydym hefyd yn gwneud gwelliannau o ran effeithlonrwydd ynni mewn 25,000 o gartrefi drwy gynlluniau Nyth ac Arbed. Drwy fuddsoddi £240 miliwn yn y rhaglen hon ers 2010, rydym wedi gallu tynnu miloedd o aelwydydd ar incwm isel allan o dlodi tanwydd.
Y peryglon ffisegol mwyaf a ddaw yn sgil newid hinsawdd yw stormydd cynyddol enbyd, llifogydd ac erydu arfordirol. Yn y gyllideb hon rydym yn ymrwymo £64 miliwn i ddiogelu cymunedau rhag effeithiau mwyaf difrifol newid hinsawdd.
O ran mesurau ehangach, rydym yn ystyried ymgyrch gyfathrebu gyhoeddus hefyd ynglŷn â'r hinsawdd a'r argyfwng ecolegol, a chynulliad o ddinasyddion, ac fe fyddwn ni'n dweud rhagor am hyn wrth i'n cynlluniau ni gael eu datblygu yn ystod y flwyddyn.
Gan adeiladu ar y camau traws-lywodraethol presennol, sef cyfanswm o fwy nag £1 biliwn, rydym yn dyrannu £19 miliwn yn ychwanegol mewn pecyn o fesurau sy'n cael eu hanelu yn benodol i helpu rhai o'r bobl sy'n fwyaf agored i niwed sy'n byw mewn tlodi yn ein cymunedau ni. Mae hyn yn cynnwys arian newydd i ymestyn argaeledd y grant amddifadedd disgyblion ar gyfer gwisg ysgol a hanfodion eraill mewn ysgolion, cyllid parhaus i fynd i'r afael â thlodi am gyfnod, yn ogystal ag ymestyn cyllid i'r rhaglen i gyfoethogi gwyliau'r ysgol.
Mae ein gwaith blaenoriaeth ym meysydd iechyd meddwl a'r blynyddoedd cynnar wedi darparu cyllid ychwanegol hefyd ar gyfer y dull ysgol gyfan, i ddarparu cwnsela a chymorth emosiynol yn yr ysgol, yn ogystal ag arian ychwanegol ar gyfer Dechrau'n Deg, gan ganiatáu i'r rhaglen gael ei hymestyn i 3,500 yn ychwanegol o blant.
Mae tai o ansawdd da yn ganolog i gefnogi pobl mewn tlodi. Ynghyd â chyfalaf ychwanegol o £175 miliwn y flwyddyn hon, fe fyddwn ni wedi buddsoddi mwy na £2 biliwn mewn tai fforddiadwy yn ystod y tymor Cynulliad hwn. Ac mae hwnnw'n fuddsoddiad sylweddol sy'n cael ei groesawu gan Gartrefi Cymunedol Cymru.
Gan adeiladu ar y camau a gymerwyd gennym yn ystod y blynyddoedd diwethaf a'r 'gwiriwr siwrnai' a ddatblygwyd gan gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, rydym wedi cyhoeddi, am y tro cyntaf, gynllun i wella'r gyllideb, sy'n nodi sut yr ydym ni'n bwriadu cymryd camau parhaus i ymgorffori gofynion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 ym mhroses y gyllideb. Rwy'n croesawu datganiad y comisiynydd y dylid canmol Cymru am fod ar flaen y gad o ran symud tuag at gyllidebu ar gyfer llesiant.
Er bod cyni parhaus a orfodir ar lefel y DU yn tanseilio ein gallu ni i roi'r buddsoddiad y mae ein gwlad ni'n ei haeddu, rwy'n falch o gyflwyno cyllideb sy'n parhau i fuddsoddi yn ein gwasanaethau cyhoeddus hanfodol gan gefnogi ein dyheadau ni ar gyfer Cymru sy'n fwy cyfartal, yn fwy llewyrchus ac yn fwy gwyrdd. Diolch ichi.
Well, I have to say, we had some great hopes for this budget, because, of course, we know that Boris Johnson has already started to deliver on his promise to end austerity and to enable significant extra investment in the Welsh economy and public services. [Interruption.] And I can hear the cackling, but as a result the Welsh Government has received an additional £600 million, which brings the Welsh block grant to a record high level.
And, of course, in addition to that, the Welsh Government now also has the power to vary income tax levels, which of course could be a powerful tool, we believe, to create a low tax economy, to encourage businesses to set up here, and to create the well-paid, skilled jobs that people need. So, in the words of a former Prime Minister, 'You've never had it so good.' You've never had it so good. We've got a golden opportunity in this budget, a golden opportunity to invest in people's priorities, to drive a more dynamic economy, to deliver for working people, and to build on opportunities for Wales as they are presented to us as we leave the European Union.
But, I'm afraid it's an opportunity that the finance Minister has, of course, missed. Where there was an opportunity to be imaginative, you've opted for the mundane. Where there was an opportunity to rise to the challenge and be ambitious for our country, all we've seen is you sitting back. Where there was an opportunity to be radical, you've stuck to the tried, tested and failed approach of Welsh Governments of the past.
Now, on the economy, one of the biggest barriers to growth and investment, particularly in south Wales, is the lack of capacity on our road network. Last year, the First Minister scrapped the M4 relief road, against independent advice, having already spent £144 million of taxpayers' money, and he did so without any alternative to the chronic congestion and air pollution that we see in south Wales. And as another Prime Minister recently said, the Brynglas tunnels are like the blocked 'nostrils of the Welsh dragon'. They deter investment west of Newport, dragging down the whole of the south Wales economy. The First Minister has even said that if the UK Government made the finance available to fully fund the project, at a cost of over £1 billion, he would decline to accept that money. It's shocking.
And, of course, we don't just have problems in south Wales. We also face them in the north, and indeed in the west. The opportunity to upgrade the A55, to invest in dualling the A40, have been missed. Now, we're told that some of the reason behind not proceeding with the major investment in road capacity is because of the climate change emergency. And yet we're on the brink, First Minister—I can see you're paying attention—we're on the brink of an electric car revolution, ignored by your decision when you made the decision to scrap the M4. And of course, we all know that the evidence actually suggests that if you reduce congestion you also reduce air pollution. And ironically—. Yes, I'll happily take an intervention.
Wel, mae'n rhaid imi ddweud, roedd gennym ni obeithion mawr am y gyllideb hon, oherwydd, wrth gwrs, gwyddom fod Boris Johnson eisoes wedi dechrau cyflawni yn ôl ei addewid i ddod â chyni i ben a gwneud buddsoddiad ychwanegol sylweddol yn bosibl i'r economi a'r gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. [Torri ar draws.] Ac rwy'n clywed y cleber, ond o ganlyniad mae Llywodraeth Cymru wedi cael £600 miliwn ychwanegol, sy'n golygu bod y grant bloc i Gymru ar gyfradd uwch nag erioed.
Ac, wrth gwrs, yn ogystal â hynny, mae gan Lywodraeth Cymru y pŵer i amrywio lefelau treth incwm hefyd, a allai, wrth gwrs, fod yn offeryn grymus, yn ein barn ni, i greu economi o drethiant isel, i annog busnesau i ymsefydlu yma, a chreu'r swyddi crefftus sydd eu hangen ar bobl. Felly, yng ngeiriau un cyn-Brif Weinidog, 'You've never had it so good'. Ni fu pethau erioed yn well arnoch chi. Mae cyfle euraidd yn y gyllideb hon, cyfle euraidd i fuddsoddi ym mlaenoriaethau pobl, i ysgogi economi sy'n fwy deinamig, i ddarparu ar gyfer pobl sy'n gweithio, ac adeiladu ar gyfleoedd i Gymru fel y'u cyflwynir wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd.
Ond, rwy'n ofni mai cyfle yw hwn y mae'r Gweinidog Cyllid wedi ei golli. Roedd yna gyfle i fod yn llawn dychymyg, ond rydych chi wedi dewis y dinod. Roedd yna gyfle i ymateb i'r her a bod yn uchelgeisiol dros ein gwlad, y cyfan yr ydym ni wedi ei weld yw eich bod chi'n eistedd yn ôl. Roedd yna gyfle i fod yn radical, rydych chi wedi glynu at yr hen ddull aflwyddiannus a fu gan Lywodraethau Cymru yn y gorffennol.
Nawr, o ran yr economi, un o'r rhwystrau mwyaf i dwf a buddsoddiad, yn enwedig yn y De, yw'r diffyg capasiti ar rwydwaith ein ffyrdd ni. Y llynedd, fe gafodd ffordd liniaru'r M4 ei diddymu gan y Prif Weinidog, yn groes i gyngor annibynnol, ar ôl gwario £144 miliwn o arian y trethdalwyr yn barod, ac fe wnaeth hynny heb unrhyw ddewis amgen i'r tagfeydd cronig a'r llygredd aer a welwn ni yn y De. Ac fel y dywedodd Prif Weinidog arall yn ddiweddar, mae Twneli Brynglas fel 'ffroenau'r Ddraig Gymreig' wedi cael eu blocio. Maen nhw'n rhwystro buddsoddiad i'r gorllewin o Gasnewydd, gan lusgo economi'r De i lawr yn gyfan. Mae Prif Weinidog Cymru hyd yn oed wedi dweud, pe bai Llywodraeth y DU yn darparu'r cyllid i ariannu'r prosiect hwn yn llawn, ar gost o dros £1 biliwn, y byddai'n gwrthod derbyn yr arian hwnnw. Wel, mae hynny'n ofnadwy.
Ac, wrth gwrs, nid yn y De y mae'r problemau. Maen nhw yn y Gogledd hefyd, ac yn wir yn y Gorllewin. Collwyd y cyfle i uwchraddio'r A55, a buddsoddi yn y gwaith o ddeuoli'r A40. Nawr, fe ddywedir wrthym mai un o'r rhesymau dros beidio â bwrw ymlaen â'r buddsoddiad mawr yng nghapasiti'r ffyrdd yw oherwydd yr argyfwng newid hinsawdd. Ac eto, rydym ni ar drothwy, Prif Weinidog—rwy'n gweld eich bod chi'n gwrando—rydym ni ar drothwy chwyldro o ran ceir trydan, a anwybyddwyd gan eich penderfyniad chi pan wnaethoch y penderfyniad i ddiddymu'r M4. Ac wrth gwrs, fe wyddom ni i gyd fod y dystiolaeth yn awgrymu, pe byddech yn lleihau'r tagfeydd, y byddech chi'n lleihau'r llygredd aer hefyd. Ac yn eironig—. Ydw, rwy'n fodlon derbyn ymyriad.
I wonder if he could clarify something from his own party's manifesto, where it said if there was a Welsh Conservative Government it would deliver the M4 relief road. But, on the A55, the manifesto just said, without any qualification, 'We will upgrade the A55' in north Wales.
Tybed a allai egluro rhywbeth ym maniffesto ei blaid ei hun, lle'r oedd yn dweud pe byddai yna Lywodraeth Geidwadol i Gymru, fe fyddai'n cyflawni ffordd liniaru'r M4. Ond, o ran yr A55, roedd y maniffesto'n dweud, heb unrhyw eglurhad, 'Fe fyddwn ni'n uwchraddio'r A55' yn y Gogledd.
We were very clear that we wanted to work with the UK Government to deliver improvements in various parts of our road network, including on the A55 and the M4.
But, in spite of the rhetoric that we hear from the Welsh Government on climate change, when you look at where they are investing in transport, it's actually in the most polluting form—air travel. Ironically, we will see that, this year, a further £4.8 million has been given to the state-owned Cardiff Airport, on top of a loan in excess of £21 million, and that's in addition to the £36 million loan that has already been given. And of course, last year, we saw the biggest ever losses that that airport has ever made—over £18.5 million, compared to the less than £1 million during the airport's last full year in private ownership back in 2012. And of course, we already heard during First Minister's question time that the net book value of the airport has fallen to well below the £50 million-odd that was paid by the Welsh Government for the airport.
Roeddem ni'n glir iawn ein bod ni'n awyddus i weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau gwelliannau mewn gwahanol rannau o rwydwaith ein ffyrdd, gan gynnwys ar yr A55 a'r M4.
Ond, er gwaethaf y rhethreg a glywn ni gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â newid hinsawdd, pan fyddwch chi'n edrych ar y mathau o drafnidiaeth a fuddsoddir ynddyn nhw, mewn gwirionedd y math sy'n llygru fwyaf—sef awyrennau. Yn eironig, fe welwn ni, eleni, fod £4.8 miliwn eto wedi cael ei roi i faes awyr Caerdydd sy'n eiddo i'r wladwriaeth, yn ychwanegol i fenthyciad o fwy na £21 miliwn, ac mae hynny ar ben y benthyciad o £36 miliwn a roddwyd eisoes. Wrth gwrs, y llynedd, fe welsom ni'r colledion mwyaf a wnaeth y maes awyr hwn erioed—dros £18.5 miliwn, o'i gymharu â llai na £1 miliwn yn ystod blwyddyn lawn olaf perchenogaeth breifat y maes awyr yn ôl yn 2012. Ac wrth gwrs, fe glywsom ni eisoes yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog fod gwerth llyfr net y maes awyr wedi gostwng i lawer yn is nag oddeutu'r £50 miliwn a dalwyd gan Lywodraeth Cymru am y maes awyr.
Will you take an intervention?
A gymerwch chi ymyriad?
I'll happily take an intervention.
Wrth gwrs y cymeraf i ymyriad.
I listened to what you said—I always listen to your contributions with great fascination, as you know. What is your alternative on the airport?
Fe wrandewais i ar yr hyn a ddywedwyd gennych—rwy'n gwrando bob amser ar eich cyfraniadau chi â diddordeb mawr, fel y gwyddoch. Beth yw eich dewis amgen chi o ran y maes awyr?
We produced a very detailed blueprint for aviation back in 2013, which set out our position on what to do on the aviation industry. I'll send you a copy of it.
Here's the reality: Ministers here in this Chamber should face facts—you don't have the expertise required to make a success of this venture and it should be returned to the private sector as soon as possible. It's further evidence in support of your own Deputy Minister for Economy and Transport's claim that the Welsh Government does not know what it is doing on the economy. [Interruption.] I'll happily give way to the former First Minister.
Fe wnaethom ni gynhyrchu glasbrint manwl iawn ynglŷn ag awyrennau yn ôl yn 2013, a oedd yn mynegi ein safbwynt ni ar yr hyn sydd angen ei wneud o ran y diwydiant awyrennau. Fe anfonaf i gopi ohono atoch.
Y gwir amdani yw hyn: fe ddylai'r Gweinidogion yma yn y Siambr hon wynebu ffeithiau—nid oes gennych chi'r arbenigedd angenrheidiol i wneud llwyddiant o'r fenter hon a dylid ei dychwelyd i'r sector preifat cyn gynted ag y bo modd. Dyma ragor o dystiolaeth i ategu'r honiad a wnaeth eich Dirprwy Weinidog chi dros yr Economi a Thrafnidiaeth nad yw Llywodraeth Cymru yn gwybod beth mae'n ei wneud ynglŷn â'r economi. [Torri ar draws.] Rwy'n hapus i ildio i'r cyn Brif Weinidog.
I'm grateful to the Member opposite. Just two things. Firstly, to remind him that when the airport was in private ownership it was on the verge of closure, and I was told that by the owners at the time. The only way of dealing with it was to buy it—take it into public ownership. Secondly, if he is saying the Government should not invest in air travel, does that mean he thinks that the airport—and of course Anglesey airport, which is now part of the same group—should close?
Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod gyferbyn. Dau beth yn unig. Yn gyntaf, ei atgoffa bod y maes awyr, pan oedd dan berchnogaeth breifat, ar fin cau, ac fe ddywedwyd hynny wrthyf i gan y perchenogion ar y pryd. Yr unig ffordd o ymdrin â hynny oedd ei brynu—ei gymryd i berchnogaeth gyhoeddus. Yn ail, os yw'n dweud na ddylai'r Llywodraeth fuddsoddi mewn hedfan, a yw hynny'n golygu ei fod ef o'r farn y dylai'r maes awyr—ac wrth gwrs maes awyr Ynys Môn, sydd bellach yn rhan o'r un grŵp—gau?
I think you paid over the odds for an airport if you thought it was on the brink of closure, frankly wasting tens of millions of pounds of taxpayers' money.
Now, if I can just turn—because I've got to make some progress—to business rates. Of course, we've missed an opportunity to address the fact that Wales has the least competitive business rates environment in the whole of the UK, taxing businesses off our high streets. It's no wonder we've got the highest high street vacancy rate in the whole of the United Kingdom. And of course, we believe that, instead of doing that, you should be taking the opportunity to reduce taxes on businesses, to coax them back onto our high streets, in order that we can improve opportunities in our town centres.
With regard to the NHS, the finance Minister described it as our most cherished public service. We absolutely agree, and that's why we're very pleased to see some additional investment finally coming through to our NHS. But, we must never allow the public to forget that it was a Welsh First Minister who presided over the only cuts ever seen in an NHS budget ever in the history of the United Kingdom. It is shameful that it was a Labour Government, a Labour Government—no Conservative Prime Minister has ever cut an NHS budget—it was a Labour Government here that took the decision to do that. And of course, the health Minister at the time is now the First Minister sat before us in this Chamber today. Is it any wonder that the performance of the NHS in Wales is behind that of England on many, many different measures? And is it any wonder that we have so many health boards in Wales in targeted intervention? And of course, we've got the classic example in my own area of the Betsi Cadwaladr University Health Board, which has been in special measures for almost five years now and is showing only limited signs of improvement. In fact, in some areas, it's showing signs of getting even worse.
Now, if I can turn to education, just for a few moments. According to the NASUWT—not the Welsh Conservative briefing office, the NASUWT, a highly respected teaching union here in Wales—schools in Wales continue to be underfunded at a rate of around £645 per pupil per year compared to schools in England. [Interruption.] I know you dispute it, but you've never sent—. I'll happily take an intervention, yes.
Rwy'n credu eich bod wedi talu mwy nag y dylech chi am faes awyr os oeddech yn credu ei fod ar fin cau, gan wastraffu degau o filiynau o bunnoedd o arian trethdalwyr.
Nawr, os caf i droi—oherwydd mae'n rhaid imi fwrw ymlaen—at ardrethi busnes. Wrth gwrs, rydym wedi colli'r cyfle i fynd i'r afael â'r ffaith mai gan Gymru y mae'r amgylchedd ardrethi busnes lleiaf cystadleuol yn y DU gyfan, gan drethu busnesau cymaint fel eu bod yn gorfod gadael y stryd fawr. Does dim rhyfedd mai gennym ni y mae'r gyfradd uchaf o siopau gwag ar y stryd fawr yn y Deyrnas Unedig. Ac wrth gwrs, yn lle gwneud hynny, ein barn ni yw y dylech chi fod yn manteisio ar y cyfle i leihau trethi ar fusnesau, i'w denu nhw'n ôl i'r stryd fawr, inni allu gwella cyfleoedd yng nghanol ein trefi.
O ran y GIG, fe'i disgrifiwyd gan y Gweinidog cyllid fel y gwasanaeth cyhoeddus a drysorir fwyaf gennym. Rydym ninnau'n cytuno'n llwyr, a dyna pam ein bod ni'n falch iawn o weld rhywfaint o fuddsoddiad ychwanegol yn cyrraedd ein GIG o'r diwedd. Ond, ni ddylem byth adael i'r cyhoedd anghofio mai Prif Weinidog Cymru oedd wrth y llyw pan gafwyd yr unig doriadau a welwyd erioed mewn cyllideb i'r GIG yn holl hanes y Deyrnas Unedig. Mae'n gywilyddus mai Llywodraeth Lafur, Llywodraeth Lafur—nid oes unrhyw Brif Weinidog Ceidwadol wedi torri cyllideb y GIG erioed—Llywodraeth Lafur yn y fan hon a wnaeth y penderfyniad i wneud hynny. Ac wrth gwrs, y Gweinidog Iechyd bryd hynny yw'r Prif Weinidog nawr sy'n eistedd o'n blaenau ni yn y Siambr hon heddiw. Does dim rhyfedd bod perfformiad y GIG yng Nghymru y tu ôl i berfformiad Lloegr mewn llawer o fesurau amrywiol. Ac a yw hi'n unrhyw syndod fod gennym gynifer o ymyriadau wedi'u targedu yn achos llawer o fyrddau iechyd yng Nghymru? Ac wrth gwrs, mae gennym ni'r enghraifft glasurol yn fy ardal i o Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, sydd wedi bod yn rhan o fesurau arbennig ers bron pum mlynedd bellach ac sy'n dangos dim ond y mymryn lleiaf o welliant. Mewn gwirionedd, mewn rhai ardaloedd, mae'n dangos arwyddion o waethygu.
Nawr, os caf i droi at addysg, dim ond am ychydig eiliadau. Yn ôl yr NASUWT—nid swyddfa friffio'r Ceidwadwyr Cymreig, yr NASUWT, undeb athrawon uchel ei pharch yma yng Nghymru—mae ysgolion yng Nghymru'n parhau i gael eu tanariannu ar gyfradd o tua £645 y disgybl y flwyddyn o'u cymharu ag ysgolion yn Lloegr. [Torri ar draws.] Rwy'n gwybod eich bod chi'n herio hynny, ond nid ydych chi erioed wedi anfon—. Rwy'n fodlon derbyn ymyriad, ydw.
[Inaudible.]—this £300 million a year that we've been deprived of by the Tory Government amounting to a total of £4 billion, if we'd had that, do you believe that money would have rectified some of the flaws that you have identified?
[Anhyglyw.]—y £300 miliwn hwn y flwyddyn y cawsom ni ein hamddifadu ohono gan y Llywodraeth Dorïaidd, sy'n dod i gyfanswm o £4 biliwn, pe byddem ni wedi cael hwnnw, a ydych chi'n credu y byddai'r arian hwnnw wedi unioni rhai o'r diffygion a nodwyd gennych?
I think what I find extraordinary is that Wales receives £1.20 for every £1 and yet it's spending £645 less per pupil per year. There's no excuse for this underfunding at all. You might want to defend it, Mick, but I am not going to defend it, and I will challenge your Government all the way so we have a level playing field between England and Wales so that our children can have the same opportunities that children have over the border in England.
Local government—we know that we've seen local government settlements that smack, frankly, of cronyism. We've seen local authorities in north Wales getting lower settlements than local authorities in the south, and it seems to be that the political colour of your local authority has a bearing on the proportion of additional cash that you might receive. [Interruption.] Again, I can hear the carping and I'm very happy to give some information to the Chamber on this.
Let's compare this year's settlement. Let's compare this year's settlement. I've taken plenty of—. I've got not much time left—[Interruption.] If I can just make a reference to this year's settlement, the proposed draft settlement. The funding increases vary from 3 per cent in Conservative-run Monmouthsire to 5.4 per cent in Labour-run Newport right next door—two local authorities right next door. And we know that the average increases for north Wales are far worse than they are in the south.
So, can I urge the Government to consider introducing a funding floor so that we can even out some of these differences? Because, frankly, it's unacceptable that some parts—[Interruption.] There's not a funding floor in place for this year. If I can just correct your Cabinet colleagues, you haven't announced a funding floor for this year, as you well know, finance Minister. But, it will be interesting to see what that funding floor might be and perhaps you can put some more meat on the bones and tell us a little bit about it.
You mentioned some of the pressures on the social care issues. You've talked about the integrated care fund, for example, in your statement. What you haven't done is ruled out any kind of social care tax, which we know that your party was sort of contemplating before. Perhaps you can give us some more information as to whether you're wanting to tax people in respect of social care, because we'd like some assurances that you're not going to increase the tax burden on the people of Wales in order to pay for that.
In terms of the environment, we've heard that this is one of your priorities and yet you can't even get a decent network of electric vehicle charging points up and running here in Wales. We've got the worst record in the whole of the United Kingdom. What on earth are you doing? You've had some money as a Barnett consequential to improve the network and yet you can't plug in between north and south Wales sufficiently in order to get an electric car up and down our roads. It's not acceptable and we need to get things improved.
So, in conclusion, Llywydd, if I may, I regret that, despite the great opportunities presented by this record-breaking budget that you have at your disposal, you are still failing to address the people's priorities here in Wales. We're failing to see the improvements in the performance of the NHS that people and patients need to see. We're failing to see you address the underfunding in our Welsh schools and we're failing to see you close that gap between England and Wales in terms of the per pupil spend per head. We're failing to see the ambition that we need to support businesses to improve the growth and the wealth of our nation. And we're seeing a complete inertia, frankly, in terms of the climate change agenda. I hope very much that you'll reflect on these things and change this budget before it comes back to this Chamber so that we can deal with people's priorities as we get Brexit done as a nation.
Rwy'n credu mai'r hyn sy'n rhyfeddod i mi yw bod Cymru yn derbyn £1.20 am bob £1, ac eto i gyd mae'n gwario £645 yn llai ar bob disgybl yn flynyddol. Ni ellir esgusodi'r tanariannu hwn o gwbl. Efallai y byddech chi'n dymuno ei amddiffyn, Mick, ond nid wyf i'n mynd i'w amddiffyn, ac fe fyddaf i'n herio eich Llywodraeth chi i'r eithaf er mwyn i ni weld chwarae teg rhwng Cymru a Lloegr fel y gall ein plant ni gael yr un cyfleoedd ag a gaiff y plant dros y ffin yn Lloegr.
Llywodraeth leol—fe wyddom ni fod yna elfennau cryf o ffrindgarwch wedi bod ar rai setliadau llywodraeth leol. Rydym wedi gweld awdurdodau lleol yn y Gogledd yn cael setliadau sy'n is nag awdurdodau lleol yn y De, ac mae hi'n ymddangos mai lliw gwleidyddol eich awdurdod lleol chi sy'n effeithio ar gyfran yr arian ychwanegol y gallech chi ei gael. [Torri ar draws.] Unwaith eto, rwy'n gallu clywed y cwyno ac rwy'n hapus iawn i roi rhywfaint o wybodaeth i'r Siambr am hyn.
Beth am gymharu setliad y flwyddyn hon. Beth am gymharu setliad y flwyddyn hon. Rwyf wedi cymryd llawer o—. Nid oes gennyf i lawer o amser ar ôl—[Torri ar draws.] Os caf i gyfeirio at setliad y flwyddyn hon, y setliad drafft arfaethedig. Mae'r cynnydd mewn cyllid yn amrywio o 3 y cant yn Sir Fynwy sy'n cael ei rhedeg gan y Ceidwadwyr i 5.4 y cant y drws nesaf yng Nghasnewydd Lafur—dau awdurdod lleol sydd y drws nesaf i'w gilydd. Ac rydym ni'n gwybod bod y codiadau cyfartalog ar gyfer y Gogledd yn llawer gwaeth nag y maen nhw yn y De.
Felly, a gaf i annog y Llywodraeth i ystyried cyflwyno cyllid gwaelodol fel y gallwn unioni rhai o'r gwahaniaethau hyn? Oherwydd, a bod yn onest, mae'n annerbyniol bod rhai rhannau—[Torri ar draws.] Nid oes yna gyllid gwaelodol yn ei le ar gyfer y flwyddyn hon. Os caf i gywiro eich cyd-Aelodau yn y Cabinet, nid ydych chi wedi cyhoeddi cyllid gwaelodol ar gyfer y flwyddyn hon, fel y gwyddoch chi'n dda, Gweinidog cyllid. Ond, fe fydd yn ddiddorol gweld beth fyddai'r cyllid gwaelodol hwnnw ac efallai y gwnewch chi roi mwy o gig ar yr esgyrn a dweud ychydig wrthym ni am hyn.
Roeddech chi'n sôn am rywfaint o'r pwysau sydd ar faterion gofal cymdeithasol. Rydych chi wedi sôn am y gronfa gofal integredig, er enghraifft, yn eich datganiad chi. Yr hyn na wnaethoch chi yw diystyru treth gofal cymdeithasol o unrhyw fath, y gwyddom fod eich plaid chi wedi ei hystyried o'r blaen i ryw raddau. Efallai y gwnewch chi roi ychydig mwy o wybodaeth inni ynghylch a ydych chi'n dymuno trethu pobl o ran gofal cymdeithasol, oherwydd fe hoffem gael rhywfaint o sicrwydd nad ydych chi am gynyddu baich trethiant ar bobl Cymru i dalu am hwnnw.
O ran yr amgylchedd, rydym wedi clywed bod hyn yn un o'ch blaenoriaethau chi ac eto i gyd nid ydych hyd yn oed yn gallu sefydlu rhwydwaith addas o bwyntiau i wefru cerbydau trydan yma yng Nghymru. Ni sydd â'r enw gwaethaf yn y Deyrnas Unedig gyfan. Beth ar y ddaear ydych chi'n ei wneud? Rydych chi wedi cael rhywfaint o arian yn swm canlyniadol i fformwla Barnett ar gyfer gwella'r rhwydwaith ac eto i gyd ni allwch gynnig digon o wefru ar y daith rhwng y Gogledd a'r De i yrru car trydan i fyny ac i lawr ein ffyrdd ni. Nid yw hyn yn dderbyniol ac mae angen gwella pethau.
Felly, i gloi, Llywydd, os caf i, rwy'n gresynu, er gwaethaf y cyfleoedd mawr a ddaw yn sgil y gyllideb newydd hon sydd ar gael ichi, eich bod chi'n parhau i fethu â rhoi sylw i flaenoriaethau'r bobl yma yng Nghymru. Nid ydym yn gweld y gwelliannau ym mherfformiad y GIG sy'n angenrheidiol i bobl a chleifion eu gweld nhw. Nid ydym yn eich gweld chi'n mynd i'r afael â'r tanariannu yn ein hysgolion yng Nghymru ac nid ydym yn eich gweld chi'n cau'r bwlch hwn rhwng Cymru a Lloegr o ran y gwariant sydd ar bob disgybl. Nid ydym yn gweld yr uchelgais sydd ei angen arnom i gefnogi busnesau i wella twf a chyfoeth ein cenedl. Ac rydym yn gweld syrthni llwyr, a dweud y gwir, o ran yr agenda newid hinsawdd. Rwy'n mawr hyderu y byddwch chi'n ystyried y pethau hyn ac yn newid y gyllideb hon cyn y daw hi yn ei hôl i'r Siambr fel y gallwn ni ymdrin â blaenoriaethau pobl wrth inni gyflawni Brexit fel cenedl.
Beth sydd gennym ni yn y gyllideb yma yn syml iawn, dwi'n ofni, ydy cyfle wedi cael ei golli. Oes, mae yna ragor o arian ar gael i wario ar wasanaethau cyhoeddus. Ydyn, mi rydyn ni mewn sefyllfa lle mae pob pennawd, dwi'n credu, o wariant y Llywodraeth yn gweld cynnydd. Ac ar ôl degawd o dorri parhaus yn y mwyafrif llethol o feysydd, ydy, mae hynny yn rhyddhad. Ond, beth sydd yn fy siomi i a ni ar y meinciau yma fwy na dim ydy diffyg arwydd bod y Llywodraeth Lafur yma yn barod i ddefnyddio'r cyfle yma i newid cyfeiriad gwirioneddol, i newid diwylliant mewn unrhyw ffordd sylweddol neu i feddwl yn wirioneddol yn yr hir dymor. Beth sydd gennym ni yma ydy cyllideb arall sy'n rheoli ond yn dangos, mewn gwirionedd, dim dychymyg nac arloesedd.
What we have in this budget quite simply, I fear, is an opportunity missed. Yes, there is more money available to be spent on public services. Yes, we are in a position where every expenditure heading has seen an increase, I believe. And after a decade of continuous cuts in most areas, that is something of a relief. But, what disappoints me and us on these benches more than anything is the lack of any sign that this Labour Government is willing to take this opportunity to change direction in a meaningful way, to change culture in any significant way or to think in the longer term. What we have here is another budget that is managerial but demonstrates no innovation or imagination if truth be told.
This budget does see a loosening of purse strings, but there's no loosening of the apparent unwillingness of this Labour Government to think differently, to think innovatively about how today's budget decisions really impact on our tomorrows, and by that, I mean the medium to long term.
Now, recent announcements from UK Government have been hailed by some as the end of austerity. We've heard that claim again today, although, sadly, most assessments I've read suggest that this is more likely temporary relief. But if this is to be even a temporary step away from the kind of ideologically driven austerity, the deep cuts—let's give it its real name—of the past decade, then what we should be seeing with this budget is a pouncing on that opportunity to invest now for more sustainable services in future. I'll look principally at three areas: health, local government funding, and, in fact, the way health and local government funding should be interacting together better, and climate change.
For the life of me, I can't see in this budget a sign of a Government really tackling the climate crisis that it declared, and this Assembly declared—the first Parliament anywhere in the world to do so—with the real urgency it deserves. In fact, the signs were a bit worrying immediately after that Government declaration when the First Minister said, he doesn't believe that the declaration of climate emergency is a new policy for this Government or, indeed, for this National Assembly, because the environmental principles that have been important across this Chamber and across the period of devolution are summed up in that decision. But surely, such a momentous declaration, if it means anything, has to be seen as a significant turning point. And while later in the same session, I think the First Minister said he would support certain innovative responses to climate change—water quality and management, protection of biodiversity and unique local habitats and so on—the truth is, if we're serious about stepping up in our determination to address our environmental responsibilities, that should be seen running clearly right through this budget, and it isn't.
I've already mentioned that there are increases in departmental budgets across the board, but looking at the environment, energy and rural affairs budget, the increase in real terms is a measly 0.7 per cent—I think an issue that Mike Hedges from the Labour benches pursued the Minister on in a special meeting of the Finance Committee prior to Christmas. And looking at capital spending, committing just £140 million to environmental projects like the £29 million earmarked for electric buses, for example, is, whilst welcome in itself, clearly not going to drive the kind of wholesale change of direction that so many are looking to Government for leadership on at this point in time.
I'd ask the Minister: where is the evidence of a real step change? Do you have a formula, even, perhaps you could answer that, for working out the impact of spending decisions in the area of climate change? Do you even know what impact you will get from the elements of climate change prevention spend you do have in there? Where's the evidence of a culture change in Government that's running through, cross-departmentally, of climate change prevention measures? And whilst Government says the welfare of future generations Act is used as a guide in its budgeting process, since when has legislation been merely a guide? Preventing catastrophic climate change as much as we can, while playing Wales's part to its maximum in that job, is about as serious as it gets in terms of a need to focus on preventative measures rather than just short-term management spend. And just as this budget is lacking in its emphasis on the preventative in relation to the environment, I believe it's still woefully lacking when it comes to preventative spend in other areas too. I met members of the National Association of Head Teachers union this lunch time, as other Members did too, I know, highlighting an inadequate uplift, in their view, for education, and especially additional learning needs. I agree: funding special schools adequately, for example, has a huge preventative potential on wider education budgets, on social care, even on the health budget. I'll ask if I can, at this point, what assessment Welsh Government has made of consequentials that may be due to Wales from recent spending announcements for primary education in particular in England? That's a question coming directly from the NAHT representatives as they seek new funding for this sector.
But I'll turn to health now if I may.
Mae'r gyllideb hon yn gweld y pwrs yn dechrau agor, ond nid yw'r Llywodraeth Lafur hon yn agored i feddwl yn wahanol, i bob golwg, i roi ystyriaeth arloesol o ran sut y mae penderfyniadau'r gyllideb heddiw yn effeithio ar y dyfodol, ac yn hynny o beth rwy'n golygu'r tymor canolig i'r hirdymor.
Nawr, mae cyhoeddiadau diweddar gan Lywodraeth y DU wedi cael eu clodfori gan rai fel rhai sy'n nodi diwedd ar gyni. Rydym wedi clywed yr honiad hwnnw eto heddiw, er, yn anffodus, bod y rhan fwyaf o'r asesiadau yr wyf i wedi eu darllen yn awgrymu bod hwn yn fwy tebygol o fod yn rhyddhad dros dro. Ond pe byddai'n ddim ond cam dros dro hyd yn oed oddi wrth y math o gyni a ysgogir gan ideoleg, y toriadau dwfn—gadewch inni roi ei enw iawn iddo—dros y degawd diwethaf, yna'r hyn y dylem fod yn ei weld yn y gyllideb hon yw cyfle i fuddsoddi nawr i gael gwasanaethau a fydd yn fwy cynaliadwy yn y dyfodol. Fe fyddaf i'n edrych ar dri maes yn bennaf: iechyd, cyllid llywodraeth leol, ac, mewn gwirionedd, y ffordd y dylai cyllid iechyd a llywodraeth leol fod yn rhyngweithio gyda'i gilydd yn well, a'r newid yn yr hinsawdd.
Ni allaf i yn fy myw weld arwydd yn y gyllideb hon o Lywodraeth sy'n mynd i'r afael o ddifrif â'r argyfwng hinsawdd a ddatganwyd ganddi, ac a ddatganodd y Cynulliad hwn—y Senedd gyntaf yn unrhyw fan yn y byd i wneud hynny—gyda'r brys gwirioneddol y mae'n ei haeddu. Yn wir, roedd yr argoelion yn peri rhywfaint o ofid yn syth ar ôl y datganiad hwnnw gan y Llywodraeth pan ddywedodd y Prif Weinidog nad oedd ef yn credu bod datgan argyfwng yn yr hinsawdd yn bolisi newydd i'r Llywodraeth hon nac, yn wir, i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn, oherwydd mae'r egwyddorion amgylcheddol sydd wedi bod yn bwysig ar draws y Siambr hon ac ar hyd cyfnod datganoli yn cael eu crynhoi yn y penderfyniad hwnnw. Ond siawns nad oes raid i ddatganiad mor gofiadwy, os yw'n golygu unrhyw beth, gael ei weld yn drobwynt arwyddocaol. Ac er bod y Prif Weinidog, rwy'n credu, yn ddiweddarach yn yr un sesiwn, wedi dweud y byddai ef yn cefnogi rhai ymatebion arloesol i newid hinsawdd—ansawdd a rheoli dŵr, diogelu bioamrywiaeth a chynefinoedd lleol unigryw ac yn y blaen—y gwir amdani yw, os ydym ni'n dymuno camu ymlaen o ddifrif yn ein penderfyniad ni i fynd i'r afael â'n cyfrifoldebau amgylcheddol, fe ddylid gweld yr edefyn hwnnw'n rhedeg yn amlwg drwy'r gyllideb hon i gyd, ond nid yw hynny i'w weld.
Rwyf eisoes wedi crybwyll fod yna gynnydd mewn cyllidebau adrannol yn gyffredinol. Ond o edrych ar gyllideb yr amgylchedd, ynni a materion gwledig, y cynnydd mewn termau gwirioneddol yw 0.7 y cant yn unig—rwy'n credu bod Mike Hedges o'r meinciau Llafur wedi mynd ar ôl y Gweinidog mewn cyfarfod arbennig o'r Pwyllgor Cyllid cyn y Nadolig ynglŷn â'r mater hwn. A chan edrych ar wariant cyfalaf, gan ymrwymo £140 miliwn yn unig i brosiectau amgylcheddol fel y £29 miliwn a glustnodwyd ar gyfer bysiau trydan, er enghraifft, er bod hynny i'w groesawu ynddo'i hun, mae'n amlwg nad yw'n mynd i hybu'r math o newid cyfeiriad y mae cynifer yn edrych tuag at y Llywodraeth am yr arweiniad arno y dyddiau hyn.
Rwy'n gofyn i'r Gweinidog: ble mae'r dystiolaeth o newid dull gwirioneddol? A oes gennych fformwla, hyd yn oed, efallai y gwnewch chi ateb hynny, i ganfod beth yw effaith penderfyniadau gwariant ym maes newid hinsawdd? A ydych chi'n gwybod hyd yn oed pa effaith y byddwch chi'n ei chael yn sgil yr elfennau o wariant ar atal newid hinsawdd sydd gennych chi yno? Ymhle mae'r dystiolaeth o newid yn niwylliant y Llywodraeth sy'n rhedeg drwy fesurau i atal newid hinsawdd, ar draws yr adrannau? Ac er bod y Llywodraeth yn dweud bod Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol yn cael ei defnyddio fel canllaw yn ei phroses gyllidebu, ers pryd y mae deddfwriaeth wedi bod yn ddim ond canllaw? Mae atal newid trychinebus yn yr hinsawdd gymaint â phosibl, gan gynnal rhan Cymru yn y gwaith hwnnw i'r eithaf, mor ddifrifol ag y gallai fod o ran yr angen i ganolbwyntio ar fesurau ataliol yn hytrach na dim ond ar reoli gwariant tymor byr. Ac yn union fel y mae'r gyllideb hon yn ddiffygiol o ran ei phwyslais ar yr ataliol o ran yr amgylchedd, rwy'n credu ei bod hi'n parhau yn druenus o ddiffygiol o ran gwariant ataliol mewn meysydd eraill hefyd. Fe wnes i gyfarfod ag aelodau o Gymdeithas Genedlaethol y Prifathrawon, amser cinio heddiw, fel y gwnaeth Aelodau eraill hefyd, fe wn. Roedden nhw'n tynnu sylw at gynnydd annigonol, yn eu barn nhw, o ran addysg, ac yn enwedig o ran anghenion dysgu ychwanegol. Rwyf i'n cytuno: mae gan ariannu ysgolion arbennig yn ddigonol, er enghraifft, botensial ataliol enfawr o ran cyllidebau addysg ehangach, o ran gofal cymdeithasol, a hyd yn oed o ran y gyllideb iechyd. Rwy'n gofyn, os caf i, ar hyn o bryd, pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o'r symiau canlyniadol a allai ddod i Gymru yn sgil y cyhoeddiadau diweddar ar wariant ar gyfer addysg gynradd yn Lloegr yn benodol? Dyna gwestiwn sy'n dod yn uniongyrchol oddi wrth gynrychiolwyr yr NAHT wrth iddyn nhw wneud cais am gyllid newydd ar gyfer y sector hwn.
Ond fe drof i at iechyd nawr, os caf i.
Mae'n gonsyrn difrifol i fi bod agwedd y Llywodraeth yma at gyllido iechyd yn canolbwyntio gormod ar y swm o arian sydd yn mynd i'r NHS heddiw, er mor bwysig ydy hynny, wrth gwrs, a dim digon ar sut i wneud gwasanaethau iechyd a gofal yn fwy cynaliadwy yn yr hirdymor. Mae yna fwriad i gynyddu'n sylweddol yr arian refeniw sy'n mynd i iechyd, ac ar yr arwyneb, pwy fyddai'n anghytuno efo hynny?
Y broblem, wrth gwrs, ydy bod y rhan fwyaf o'r holl arian ychwanegol sydd ar gael ar gyfer 2020-21 yn mynd i'r NHS—cynnydd o £341 miliwn, 2.6 y cant mewn termau real. Gallwn ni ddim anwybyddu'r ffaith bod cynyddu'r gyllideb iechyd o hyd ar draul meysydd eraill yn gwanhau'r meysydd hynny, ac mae hynny, yn ei dro, yn gallu ychwanegu at gostau'r NHS yn y pen draw—mae o'n gylch dieflig. Yn wir, mae gwariant iechyd wedi cynyddu drwy'r blynyddoedd o lymder o ryw 16 y cant mewn termau real, tra bod cyllidebau eraill wedi gostwng tua'r un faint. Os cariwn ni ymlaen heb wneud y buddsoddi, a heb wneud penderfyniadau polisi arloesol, ataliol fel y dylem ni rŵan, parhau i gynyddu gwnaiff y darn o gacen gyllidol sydd angen ei roi i iechyd, a rŵan, siawns, wrth i'r cyfyngiadau ariannol lacio rhywfaint, ydy'r amser i wneud y math yna o newid arloesol.
Felly, pan dwi'n gweld symiau pitw yn cael eu clodfori yn y gyllideb, yn y datganiad ar 16 Rhagfyr—£2.7 miliwn i helpu plant cynradd i fod yn heini ac iach; £5.5 miliwn i raglen Pwysau Iach, Cymru Iach; pan mae diabetes, a llawer ohono fo yn gysylltiedig â gordewdra, yn costio rhyw 10 y cant o holl gyllideb yr NHS—gallaf i ddim peidio â meddwl, er enghraifft, ein bod ni'n colli tric enfawr mewn methu buddsoddi arian iechyd a lles mewn isadeiledd gweithgarwch corfforol a chwaraeon er mwyn ein gwneud ni'n genedl iachach yn yr hirdymor.
Dwi'n gweld cyfeiriadau at ryw £190 miliwn ar fesurau iechyd ataliol yn y gyllideb yma. Mae hynny ond ychydig dros 2 y cant o gyfanswm y gwariant ar iechyd. Mae'n rhaid i'r geiriau cynhesach sydd y dyddiau yma ar yr agenda ataliol gael eu match-io efo arian hefyd. Mae'r un peth yn wir am iechyd meddwl, lle mae yna dal diffyg gwariant ataliol yn y gyllideb yma, dwi'n meddwl, yn enwedig ar bobl ifanc. Hefyd, wrth gwrs, dŷn ni'n methu meddwl yn yr hirdymor drwy barhau i beidio â chefnogi'n ddigonol y ddarpariaeth gofal cymdeithasol a gofal sy'n cael ei ddarparu gan ein hawdurdodau lleol ni. Oes, mae yna gynnig i gynyddu cyllidebau llywodraeth leol i ryw £184 miliwn, ond mi oedd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ei hunain yn dweud y byddai angen £254 miliwn, a hwnnw i sefyll yn llonydd. Mae'r costau yn gysylltiedig â chyflogau'n pwyso yn drwm, mae'r pwysau'n dod o wasanaethau cymdeithasol a gwasanaethau plant hefyd wedi cynyddu yn arw, a dŷn ni'n gwybod os ydy llywodraeth leol ddim yn cael y gefnogaeth angenrheidiol ar gyfer darparu gofal cymdeithasol, yr NHS sydd yn talu yn y pen draw—cylch dieflig unwaith eto.
Mi allwn i fynd ymlaen i sôn am gymaint o feysydd lle mae rheolaeth fyrdymor yw'r thema yma yn hytrach nag arloesedd hirdymor. Felly, yr iaith Gymraeg, fel enghraifft arall. Dŷn ni i gyd yn gallu cytuno ynglŷn â'r nod o filiwn o siaradwyr Cymraeg. Pam felly gostwng y gyllideb i'r iaith Gymraeg yn benodol?
Llywydd, er ein bod ni wedi clywed heddiw bod disgwyl cyllideb gyntaf y Llywodraeth Geidwadol newydd ar 11 Mawrth, gwnaf sylw am hynny yn sydyn—enghraifft arall ydy ohonom ni'n gorfod newid ein trefniadau ni oherwydd mympwyon Llywodraeth San Steffan. Cyllideb yn y fan honno'n penderfynu ar wariant yn fan hyn ar ôl i ni gwblhau'r broses gyllidol yn fan hyn. Mae yna ffordd amgen i ddelio â hyn, drwy gymryd y cyfrifoldeb ein hunain. Ond dŷn ni'n gwybod, oherwydd rhagolygon am arafu yn yr economi, addewid i beidio â chynyddu treth incwm, yswiriant gwladol na threth ar werth, ac ati, sgôp bychan sydd yna i gynyddu gwariant cyhoeddus ymhellach. Mae'r ansicrwydd economaidd ynghlwm â gadael yr Undeb Ewropeaidd yn rhan o'r broblem, wrth gwrs.
Ond i gloi, dydyn ni ddim heddiw yn sôn am gynigion gan y Llywodraeth i newid cyfraddau trethiant yng Nghymru, ond efo'r pwrs cyhoeddus yn debyg o fod o dan bwysau sylweddol a chynyddol i ddarparu'r mathau o wasanaethau y mae pobl yn eu mynnu, a hynny mewn cyd-destun economaidd ansicr, mae'r drafodaeth ar sut gallwn ni ddefnyddio'n pwerau trethiant cyfyngedig yn mynd i orfod dod, dwi'n meddwl, yn elfen mwy amlwg o drafodaethau cyllideb mewn blynyddoedd i ddod.
It is a serious concern to me that the attitude of this Government toward health funding focuses too much on the sum of money provided to the NHS today, despite the importance of that, of course, and isn't sufficiently focused on how to make health and care services more sustainable for the longer term. There is an intention to substantially increase the revenue funding provided to health, and on the face of it, who could disagree with that?
The problem, of course, is that most of the additional money available for 2020-21 is going to the NHS—an increase of £341 million, 2.6 per cent in real terms. We cannot ignore the fact that increasing the health budget continually at the expense of other areas does weaken those areas, and that, in turn, can add to the costs of the NHS ultimately. It is a vicious circle. Indeed, health expenditure has increased over the years of austerity by some 16 per cent in real terms, whilst other budgets have shrunk by a similar amount. And if we continue without making the investments and without making policy decisions that are innovative and preventative, as we should do now, then the part of the cake that needs to be given to health will continue to grow and now, surely, as the financial shackles are loosened slightly, then now is the time to make that innovative change.
So, when I see minor amounts praised in the budget in the statement made in December—£2.7 million to help primary school children become healthy and fit; £5.5 million for 'Healthy Weight: Healthy Wales'; and diabetes, much of it relating to obesity, costing some 10 per cent of the whole NHS budget—then I can't help but think that we are missing a trick in failing to invest health and welfare budgets in infrastructure for physical activity and sport to make us a healthier nation in the long term.
I see references to £190 million for preventative health measures in this budget. That is only something over 2 per cent of the total expenditure on health. The warmer words that we hear on the preventative agenda must be matched by funding too, and the same is true of mental health. There is still a lack of preventative spend in this budget, particularly for younger people. Also, we can't think in the longer term by continuing to sufficiently support the social care service and the services provided by our local authorities. Yes, there's a proposal to increase local authority budgets by £184 million, but the WLGA itself said that some £254 million would be required for a standstill position. Costs related to salaries weigh heavily, there are pressures from social services and children's services have also increased greatly, and we know that if local government doesn't receive the necessary support for providing social care, then it's the NHS that picks up the bill, ultimately—a vicious circle once again.
I could go on to talk about so many different areas where short-term management is the theme here rather than long-term innovation. The Welsh language is another example. We can all agree on the target of one million Welsh speakers, why, therefore, reduce the budget for the Welsh language specifically?
Llywydd, although we've heard today that we're expecting the first new Conservative Government budget on 11 March, I will make a brief comment on that. It's another example of us having to change our arrangements because of the whims of a Government in Westminster. A budget there decides on expenditure here after we've completed our budgetary process here. There is an alternative way of dealing with that and that is by taking responsibility for this ourselves. But we do know, because of the forecast of a slowdown in the economy and a pledge not to increase income tax, national insurance or VAT and so on and so forth, that there is very little scope for increasing public expenditure further. The economic uncertainty related to leaving the European Union is part of the problem, of course.
But to conclude, today, we are not talking about proposals from Government to change tax rates in Wales, but with the public purse likely to be under significant and increasing pressures to provide the kind of services that people require and insist upon in an uncertain economic context, the discussion on how we can use our limited taxation powers is going to have to become a more prominent issue of budgetary discussions in oncoming years.
I congratulate the finance Minister on her budget and the process she's used. I'm noting, just from Rhun just then, that his remarks were quite gentle in admonishing the UK Government for the shifts in timings of its budgets and how those have been communicated, which contrasts what we heard earlier in the Scottish Parliament, where there seems to have been a serious ding-dong about the complete disrespect for the Scottish Parliament, apparently and profound consequences and catastrophic risks that the change in timing will lead to for them, which appears to be that they expected their budget to come after the UK one but before 11 March, which is their legal date for the local government funding. So, I don't quite know how they're going to sort it out, but what we seem to be doing here seems to be more sensible and with somewhat less drama than what we're seeing there.
I note that the finance Minister says that she'll deliver the certainty and stability that Welsh public services need through doing this, and we then get the UK budget on 11 March. Given that she's bringing down the £125 million from the Welsh reserve, can I ask, is that a standard approach going forward or is that informed by her knowledge that the UK budget is coming later and, perhaps, an expectation that there may be further Barnett consequentials coming through following 11 March?
I've criticised the finance Minister before for her emphasis on complaining about austerity when she's not complaining about Brexit. There was a bit less of that today. I did, though, note a tweet from BBC Wales Politics at 11 o'clock last night saying,
'The UK government must take responsibility, says @fmwales',
and I sort of clicked through it to see what story he was commenting on or what he thought they should be taking responsibility for, and there was no story behind it. It was just a general comment of applicability. I wasn't even sure what it was meant to relate to.
But I think what people in Wales want to hear is what is the Welsh Government doing with the levers at its disposal. Of course, it doesn't have all the levers. Of course, there's been a period where public spending has been less than the completely unsustainable trajectory that it was on previously, but given the cloth we have, how are we cutting it and what are our priorities? And I'm not sure whether I saw a slightly wistful look on the First Minister's face in terms of the budget that his finance Minister's got to present is giving a lot more money to a lot more different areas than he was ever able to when he had that role.
I think we need not just to look at the comparison to 2010, which the finance Minister is always so keen on making, but what's the increase we're having this year. There's a complaint about the £36 million or £50 million that's not coming through for pensions, but where in this statement is the reference to what is the overall Barnett consequential, the extra money we have to spend in Wales next year because of the decisions that have been taken by the UK Government and by the relative improvement in the economy compared to the unsustainable trajectory that we got on to spending before?
I don't see in this budget what the Welsh Government is communicating on its core priority, particularly on the biggest spending areas. We hear from the Conservatives a lot of condemnation, but I felt that a few years back, at least, there was actually a Conservative critique of the Welsh Government's spending that had a degree of internal consistency about it, that relative to England, they had cut spending on health. I saw the First Minister's reaction to the suggestion of there being a cut, but, certainly, relative to England, in Wales, we or the Welsh Government have chosen to implement austerity by being less generous to health and more generous to local government than has happened in England, and that is by far the largest budget and financial decision that has been made. Yet, this year, when the restrictions come off, when we have significant money to hand out, the amount handed out in percentage terms is almost the same to health and to local government, so I can't determine from that where the Welsh Government's priorities are, and I note that there have been reductions, but the reductions that have been made in English local government are hugely greater than those that have been made in Welsh local government. I do ask whether there are further opportunities for efficiencies in Wales that haven't been taken that have been in England. I accept the comments that are made around social care and the interaction with the NHS. I think that is a fair comment, but it does not explain the whole difference in the approach that's been taken.
And I'd ask why, in Wales, are councillors paid, I think, £13,868 this year? Next year, will that be more than £14,000? Why are councils not allowed to make savings in that area? When I served in my local council in England that was facing big reductions in spending because of austerity, one of the first things we did was to cut the councillor allowances to far lower than those that we have in Wales. Yet we continue to have 22 councils, we continue to have a much larger number of councillors who are paid a very significant amount of money. Is that not an area where we should be looking for savings?
The Government talks a lot about its prioritisation of climate change. I recall the first budget of this Assembly, where I was wearing multiple hats, and the Welsh Government announced very substantial reductions to its spending on climate change projects. What I ask the First Minister and the finance Minister is: could we have, in comparable terms, what Welsh Government is planning to spend now compared to what it was going to spend then? I remember the uproar, a modest proportion of those cuts were put back. Where are we now compared to then and can we try and consider that on a comparable basis, both in capital and revenue terms?
I felt Rhun made a very good comment around the prioritisation of climate change spending, and I really am concerned that we do not know what is the relative benefit of those different types of spending. So, we've got investment in active travel, in the electric bus fleet, ways of building homes; what are the relative yields in terms of the impact we can have on emissions of spending in those different areas? Some electric buses—I'd love to see more of them, not least because of the impact on air quality, but they are very expensive, and there's quite good evidence that home insulation and looking at the energy efficiency is a very effective way of reducing emissions for relatively limited spending. But we have this national forest for Wales—sounds great, we're spending a certain amount on that, we're also spending a certain amount on planting trees in Uganda. What is the relative return from the spending in those areas? Surely, Welsh Government should be investing in research to try and understand that, looking at best practice elsewhere, making those comparisons so the money is, at least, spent in the most effective way possible, rather than looking instead to put it into a communications campaign so we can campaign back to those who are campaigning for us just to do more about climate change. What we need to do is look into what measures are most effective for the amount of money we have available, and I hope Welsh Government will push in that direction.
I wish them well with the budget, we look forward on the Finance Committee to looking in greater detail on Thursday with various interest groups, and I hope Welsh Government will take note of what is said by those. I also hope it will look to build a better and more effective budget process going forward. I believe that the process we have for spending in the Welsh Parliament now is better than the one that they had in Westminster. I am not convinced it is yet for tax, but I hope that the Finance Committee and Welsh Government will be able to work together in terms of looking at the medium-term plans for what is the best way for us to run budgets in this place in future. Thank you.
Rwy'n llongyfarch y Gweinidog Cyllid ar ei chyllideb a'r broses a ddefnyddiwyd ganddi. Rwy'n nodi, yn union o'r hyn y mae Rhun newydd ei ddweud, fod ei sylwadau'n weddol fwyn wrth geryddu Llywodraeth y DU am y newidiadau yn amseriad ei chyllidebau a'r modd y cafodd hynny ei gyfathrebu. Mae'n gwrthgyferbynnu â'r hyn a glywsom ni'n gynharach yn Senedd yr Alban, lle mae'n ymddangos y cafwyd ffrae wirioneddol ddifrifol ynghylch yr amharch llwyr i Senedd yr Alban, mae'n ymddangos, a'r risgiau difrifol a thrychinebus y bydd y newid mewn amseriad yn arwain atynt. Mae'n ymddangos eu bod nhw'n disgwyl i'w cyllideb nhw ddod ar ôl un y DU ond cyn 11 o fis Mawrth, sef eu dyddiad cyfreithiol nhw ar gyfer ariannu llywodraeth leol. Felly, ni wn yn iawn sut y maen nhw'n mynd i ddatrys hynny, ond ymddengys bod yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yn y fan hon yn fwy synhwyrol ac yn llai o ddrama na'r hyn yr ydym ni'n ei weld yn y fan honno.
Sylwaf fod y Gweinidog Cyllid yn dweud y bydd yn darparu'r sicrwydd a'r sefydlogrwydd y mae ar wasanaethau cyhoeddus Cymru eu hangen nhw drwy wneud hyn, ac yna fe gawn ni gyllideb y DU ar 11 o fis Mawrth. Gan ei bod hi'n dod â'r £125 miliwn o gronfa wrth gefn Cymru, a gaf i ofyn, a yw hwnnw'n ddull gweithredu safonol wrth symud ymlaen neu a yw hynny wedi ei ysbrydoli gan ei gwybodaeth hi bod cyllideb y DU am ddod yn ddiweddarach ac, efallai, yn disgwyl y bydd symiau canlyniadol Barnett pellach i ddod i'r amlwg ar ôl 11 o fis Mawrth?
Rwyf wedi beirniadu'r Gweinidog Cyllid o'r blaen am ei phwyslais hi ar gwyno am gyni pan nad yw'n cwyno am Brexit. Fe gawsom ni dipyn yn llai o hynny heddiw. Ond fe wnes i nodi neges drydar gan adran wleidyddiaeth BBC Cymru am 11 o'r gloch neithiwr yn dweud,
Rhaid i Lywodraeth y DU ysgwyddo'r cyfrifoldeb, meddai @fmwales,
ac fe wnes i glicio drwyddi i weld pa stori yr oedd yn cyfeirio ati neu beth oedd yn credu y dylen nhw fod yn cymryd cyfrifoldeb amdano, ac nid oedd yna unrhyw stori y tu ôl iddi. Dim ond sylw cyffredinol o berthnasedd oedd hwn. Nid oeddwn i'n yn siŵr at beth yr oedd yn ceisio cyfeirio.
Ond rwy'n credu mai'r hyn y mae pobl Cymru yn awyddus i'w glywed yw'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud gyda'r dulliau sydd ar gael iddi. Wrth gwrs, nid yw'r holl ysgogiadau ganddi hi. Wrth gwrs, cafwyd cyfnod o wariant cyhoeddus a oedd yn llai na'r trywydd cwbl anghynaladwy a oedd yn ei ddilyn o'r blaen, ond o ystyried y defnydd sydd gennym ni, sut ydym ni am ei dorri a beth yw ein blaenoriaethau ni? Ac rwy'n siŵr imi weld golwg braidd yn hiraethus ar wyneb y Prif Weinidog o ran y gyllideb y mae ei Weinidog Cyllid ef yn ei chyflwyno, sy'n rhoi llawer mwy o arian i lawer mwy o wahanol feysydd nag y llwyddodd ef i'w wneud pan oedd yn y swydd honno.
Credaf fod angen inni edrych nid yn unig ar y gymhariaeth â 2010, y mae'r Gweinidog Cyllid bob amser mor awyddus i'w wneud, ond ar beth yw'r cynnydd yr ydym ni'n ei weld y flwyddyn hon. Mae yna gwyno am y £36 miliwn neu'r £50 miliwn nad yw'n dod drwodd ar gyfer pensiynau. Ond ymhle yn y datganiad hwn y mae cyfeiriad at yr hyn fydd swm canlyniadol cyffredinol Barnett, yr arian ychwanegol sydd gennym ni i'w wario yng Nghymru'r flwyddyn nesaf oherwydd y penderfyniadau a gymerwyd gan Lywodraeth y DU a chan y gwelliant cymharol yn yr economi o'i gymharu â'r trywydd anghynaladwy yr oeddem ni arno o ran gwariant o'r blaen?
Nid wyf i'n gweld yn y gyllideb hon yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei gyfleu am ei blaenoriaeth graidd, yn enwedig o ran y meysydd mwyaf o wariant. Rydym yn clywed llawer o gondemnio gan y Ceidwadwyr, ond roeddwn i'n teimlo, ychydig o flynyddoedd yn ôl, o leiaf, fod rhywfaint o gysondeb o fewn beirniadaeth y Ceidwadwyr o wariant Llywodraeth Cymru, a oedd, o'i gymharu â Lloegr, wedi torri'r gwariant ar iechyd. Fe welais i ymateb y Prif Weinidog i'r awgrym fod toriad wedi bod, ond, yn sicr, o'i gymharu â Lloegr, yng Nghymru rydym ni neu Lywodraeth Cymru wedi dewis gweithredu cyni drwy fod yn llai hael gydag iechyd a bod yn fwy hael gyda llywodraeth leol na'r hyn sydd wedi digwydd yn Lloegr. A dyna'r gyllideb a'r penderfyniad ariannol mwyaf a gafodd ei wneud o bell ffordd. Eto i gyd, y flwyddyn hon, pan ddaw'r cyfyngiadau i ben, pan fydd gennym ni arian sylweddol i'w ddosbarthu, mae'r swm a drosglwyddir yn ganrannol bron yr un faint i iechyd ac i lywodraeth leol. Felly, o hynny, ni allaf i benderfynu ymhle y mae blaenoriaethau Llywodraeth Cymru. Ac rwy'n sylwi bod gostyngiadau wedi bod, ond mae'r gostyngiadau sydd wedi cael eu gwneud o ran llywodraeth leol yn Lloegr yn fwy o lawer na'r rhai sydd wedi cael eu gwneud o ran llywodraeth leol yng Nghymru. Rwy'n gofyn a oes yna gyfleoedd pellach i sicrhau arbedion effeithlonrwydd yng Nghymru sydd wedi cael eu gwneud yn Lloegr. Rwy'n derbyn y sylwadau a wneir ynghylch gofal cymdeithasol a'r rhyngweithio â'r GIG. Credaf ei fod yn sylw teg, ond nid yw'n esbonio'r holl wahaniaeth yn y dull a ddefnyddiwyd.
Ac fe fyddwn i'n gofyn pam, yng Nghymru, y mae cynghorwyr yn cael eu talu, rwy'n credu, £13,868 eleni? Y flwyddyn nesaf, a fydd hynny'n fwy na £14,000? Pam nad yw'r cynghorau'n cael gwneud arbedion yn y maes hwnnw? Pan oeddwn i'n gwasanaethu yn fy nghyngor lleol yn Lloegr a oedd yn wynebu gostyngiadau mawr mewn gwariant oherwydd cyni, un o'r pethau cyntaf a wnaed oedd torri lwfansau cynghorwyr yn llawer is na'r rhai sydd gennym ni yng Nghymru. Eto i gyd, mae gennym ni 22 o gynghorau o hyd, ac rydym yn dal i fod â nifer llawer mwy o gynghorwyr sy'n cael swm sylweddol iawn o arian. Onid yw hwnnw'n faes lle dylem ni fod yn chwilio am arbedion ynddo?
Mae'r Llywodraeth yn sôn llawer am flaenoriaethu newid hinsawdd. Rwy'n cofio cyllideb gyntaf y Cynulliad hwn, lle'r oeddwn i'n gwisgo sawl het, ac fe gyhoeddodd Llywodraeth Cymru ostyngiadau sylweddol iawn yn ei gwariant ar brosiectau newid hinsawdd. Yr hyn yr wyf yn ei ofyn i'r Prif Weinidog a'r Gweinidog Cyllid yw: a gawn ni wybod, er mwyn gallu cymharu, faint y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wario nawr o'i gymharu â'r hyn yr oedd yn ei wario bryd hynny? Gallaf gofio'r fanllef o brotest, a chafodd cyfran fechan o'r toriadau hynny eu hepgor. Ble rydym ni arni nawr o'i gymharu â phryd hynny, ac a allwn ni geisio ystyried hynny ar sail gymaradwy, o ran cyfalaf a refeniw fel ei gilydd?
Roeddwn i'n teimlo bod Rhun wedi gwneud sylw da iawn ynghylch blaenoriaethu gwariant ar newid hinsawdd, ac rwy'n pryderu'n fawr nad ydym yn gwybod beth fydd budd cymharol y gwahanol fathau o wariant. Felly, rydym wedi cael buddsoddiad mewn teithio llesol, yn y fflyd o fysiau trydan, dulliau o adeiladu tai; beth yw'r enillion cymharol o ran yr effaith y gallwn ei chael o ran gollyngiadau yn sgil gwariant yn y meysydd amrywiol hyn? Bysiau trydan—fe fyddwn i wrth fy modd yn gweld mwy ohonyn nhw, yn anad dim oherwydd yr effaith ar ansawdd aer, ond maen nhw'n ddrud iawn, a cheir tystiolaeth weddol dda fod inswleiddio cartrefi ac edrych ar yr effeithlonrwydd ynni yn ffordd effeithiol iawn o leihau allyriadau gyda gwariant cymharol fychan. Ond mae gennym ni'r goedwig genedlaethol hon i Gymru—mae'n swnio'n beth rhagorol, rydym ni'n gwario swm penodol ar hynny, rydym ni'n gwario swm penodol ar blannu coed yn Uganda hefyd. Beth yw'r enillion cymharol o wariant yn y meysydd hynny? Siawns na ddylai Llywodraeth Cymru fod yn buddsoddi mewn ymchwil i geisio deall hynny, gan edrych ar yr arferion gorau mewn mannau eraill, ac o wneud y cymariaethau hynny, wybod bod yr arian, o leiaf, yn cael ei wario yn y ffordd fwyaf effeithiol posibl, yn hytrach nag ystyried ei wario ar ymgyrch gyfathrebu fel y gallwn ni ymgyrchu yn ôl i'r rhai sy'n ymgyrchu inni wneud mwy dros newid hinsawdd. Yr hyn y mae angen inni ei wneud yw ystyried pa fesurau sydd fwyaf effeithiol ar gyfer y swm o arian sydd ar gael, ac rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn gwthio i'r cyfeiriad hwnnw.
Rwy'n dymuno'n dda iddyn nhw gyda'r gyllideb, ac edrychwn ymlaen yn y Pwyllgor Cyllid ddydd Iau i edrych yn fanylach ar hyn gyda gwahanol grwpiau diddordeb, ac rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn cymryd sylw o'r hyn a ddywedir gan y rhain. Rwy'n gobeithio hefyd y bydd yn meithrin proses gyllidebol well a mwy effeithiol i'r dyfodol. Rwy'n credu bod y broses hon sydd gennym ni ar gyfer gwario yn Senedd Cymru yn well nawr na'r un a oedd ganddyn nhw yn San Steffan. Nid wyf wedi fy narbwyllo ei bod ar gyfer treth eto, ond rwy'n gobeithio y gall y Pwyllgor Cyllid a Llywodraeth Cymru gydweithio i edrych ar y cynlluniau tymor canolig ar y ffordd orau inni redeg cyllidebau yn y lle hwn yn y dyfodol. Diolch.
Can I just, in opening my comments, thank Welsh Government, even with the difficulties of not being able to do a long-term multi-annual settlement, even with the difficulties of having to wait till March, after we've actually done our final budget, and then bring forward a supplementary budget to accommodate what the UK Government is doing—even with all that, this is the first time I've seen my two council leaders smile for a decade? [Laughter.] And I want to thank you for that, because it's been darn miserable, and it's been miserable because, year after year—it was interesting following on from Mark's comments. It isn't only the health and social care interactions, and we've put money into social care. We've taken it up to £30 million, you're taking it up to £40 million now, and that's fantastic to see and so on, and that has an impact on the overall health and social care spending. But, actually, it's the planning officers and economic development officers and the environmental standards officers and the active travel officers, and so on—those are the ones that creak terribly behind the scenes. They're not there anymore. They've not been decimated, not one in 10—I suspect it's four, five, six, seven out of 10 who have now gone.
So, this at least gives the opportunity now for local authority leaders to lift their heads up and think not only with social care, but, generally, 'What are the priorities now, going forward?' It's still not going to be easy, because, regardless of this, we're still in extremely difficult times. We're picking up after 10 years of cuts, cuts, cuts within local authorities. You can't suddenly turn the taps on and expect everything to flow; things have been lost in that period, in this decade of austerity. But at least I'm genuinely now having interesting conversations with council leaders about where we can invest, as opposed to, 'Where do we now have to go and find another £30 million of cuts, or this, that or the other, in the local authority?'
But I also want to reflect, in my opening remarks, on the fact that we sometimes forget what we've managed to do even with these austere times, this austere decade, that we've been in. We have been able to deliver on some significant commitments that we brought forward in the 2016 manifesto. We brought in just short of £600 million to actually fund quality apprenticeships, 100,000 quality apprenticeships, within Wales. I know that that is happening within my constituency with local employers, where I'm speaking to youngsters or people on the side of the playing fields who are saying, 'My youngster now is employed in a good apprenticeship down the round in manufacturing because of that funding that Welsh Government, our Welsh Government, has done.'
The rates thing—I know the rates relief on small businesses doesn't go everywhere, but I'll tell you it goes a long way in communities like Pontycymer and Ogmore Vale and even Maesteg. We're not the Cowbridge, we're not the Monmouth high streets. We are the ones where the turnover is low and the footfall is low on those things, and they are the ones that benefit from the exemptions that we've been able to give. They're the ones. That's why they're able to carry on trading. Because they're never going to make $1 million, frankly, on those streets, but what they do do is they provide really good local services, local sales, local support in that high street for a viable local high street, and the business rates help of just short of £600 million has been a real help.
And also the £100 million that's gone into school standards, driving school standards up—there is a quiet revolution going on here within education within Wales, and we've managed to do that and that was part of our commitment.
And of course the new treatment fund—£80 million for the new treatment fund. It's now cut waiting times for new drugs from 90 days, as it was, to just 10 days. And I want to touch on one area where I'd like to see us going more as well. Yes, we have actually brought in over £200 million to deliver the childcare for working parents. We've delivered it in advance of when we said we were going to do it. But, as I keep saying to the Government, if I had my absolute magic wand and money was no object, then I would look at that whole landscape of childcare provision. There's money in here for Flying Start—I recognise that. There's more money for other initiatives with young people. But look at the thing in its entirety, from early years education and childcare provision going through. If I had more money available to me, if we suddenly had more money actually delivered to us going forward in the next few years, then its in those early years and those children and young people that I would want to see it go, beyond the childcare offer but actually into that wider thing.
But we've done some great things within this budget already. We've looked at those key transition years at seven and 11, and we've put additional funding behind those. Now, that's going to make a huge difference, because we know it's not only the Flying Start, it's not only that very early years provision, it's also as they transition then into the school next door, and it's also as they transition up into big school as well, that makes the real difference.
And there are some great things within this as well. On things like—. It won't excite everybody, but I think the concept behind a national forest is quite an astonishingly ambitious one. I would simply say, in driving it forward—and I know the Minister will be very aware of it—we have to comply with that idea of this being the right tree in the right place, so we're not just delivering carbon reductions, we're delivering biodiversity gains at the same time in all the places that we have.
There's so much within this that is good, but I would ask, in closing, a couple of key things. I was disappointed to see Darren completely dismiss out of hand any future whatever for any additional funding within social care within Wales. [Interruption.] No, I find that—. I'll finish my point. You seem to—. I found that a very retrograde step, because we've been waiting on the social care Green Paper in London for such a long time. Are you ruling that out, because it really sounded like that to me?
A gaf i, wrth agor fy sylwadau, ddiolch i Lywodraeth Cymru, hyd yn oed gyda'r anawsterau o fethu â llwyddo i gwblhau setliad hirdymor amlflwydd, hyd yn oed gyda'r anawsterau o orfod aros tan fis Mawrth, ar ôl inni gyflawni ein cyllideb derfynol ni, ac yna gyflwyno cyllideb atodol i gynnwys yr hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud—yn wyneb y cyfan, hyd yn oed, dyma'r tro cyntaf mewn degawd imi weld dau arweinydd fy nghyngorau lleol i yn gwenu? [Chwerthin.] Ac rwy'n dymuno diolch ichi am hynny, oherwydd mae wedi bod yn ddiflas iawn, ac mae wedi bod yn ddigalon oherwydd, flwyddyn ar ôl blwyddyn—roedd yn ddiddorol yn dilyn sylwadau Mark. Nid y rhyngweithiadau iechyd a gofal cymdeithasol yn unig mo'r rhain, ac rydym wedi rhoi arian i ofal cymdeithasol. Rydym wedi ei godi i £30 miliwn, rydych chi'n ei godi i £40 miliwn nawr, ac mae hynny'n rhagorol i'w weld ac yn y blaen, ac fe gaiff hynny effaith ar wariant cyffredinol ar iechyd a gofal cymdeithasol. Ond, mewn gwirionedd, y swyddogion cynllunio a'r swyddogion datblygu economaidd a'r swyddogion safonau amgylcheddol a'r swyddogion teithio llesol, ac yn y blaen—dyna'r rhai sy'n cael eu gorlethu, yn y cefndir. Nid oes llawer ohonynt i'w cael erbyn hyn. Ni chawsant eu chwalu'n llwyr, ni chollwyd un mewn 10—rwy'n tybio mai un mewn pedwar, pump, chwech, saith o bob 10 sydd wedi mynd erbyn hyn.
Felly, mae hyn yn gyfle nawr o leiaf i arweinwyr yr awdurdodau lleol godi eu pennau a meddwl nid yn unig am ofal cymdeithasol, ond gofyn yn gyffredinol, 'Beth yw'r blaenoriaethau ar hyn o bryd, wrth symud ymlaen?' Mae'n dal i fod yn anodd, oherwydd, er gwaethaf hyn, rydym ni'n dal i fod mewn cyfnod anodd iawn. Rydym yn mynd i'r afael â phethau ar ôl 10 mlynedd o doriadau diddiwedd mewn awdurdodau lleol. Nid yw'n fater o agor y llifddorau yn sydyn a disgwyl i bopeth lifo; mae pethau wedi mynd ar goll yn y cyfnod yna, yn y degawd hwn o gyni. Ond rwy'n cael sgyrsiau gwirioneddol ddiddorol nawr gydag arweinwyr cynghorau ynghylch meysydd i fuddsoddi ynddyn nhw, yn hytrach na gofyn 'O ble y cawn ni £30 miliwn arall o doriadau, neu hyn, y llall neu'r arall, yn yr awdurdod lleol?'
Ond rwyf i am fyfyrio hefyd, yn fy sylwadau agoriadol, ar y ffaith ein bod ni'n anghofio weithiau beth yr ydym ni wedi llwyddo i'w wneud hyd yn oed yn y cyfnod anodd hwn, y degawd hwn o gyni y buom ynddo. Rydym wedi gallu cyflawni rhai ymrwymiadau sylweddol a gyflwynwyd gennym ym maniffesto 2016. Rydym wedi cyflwyno ychydig yn llai na £600 miliwn i ariannu prentisiaethau o ansawdd, yn wir, 100,000 o brentisiaethau o ansawdd, yng Nghymru. Fe wn i fod hynny'n digwydd yn fy etholaeth i gyda chyflogwyr lleol, lle'r wyf i'n siarad â phobl ifanc neu bobl ar ochr y caeau chwarae sy'n dweud, 'Mae gan fy nghrwt i waith mewn prentisiaeth dda i lawr y ffordd mewn gweithgynhyrchu oherwydd y cyllid hwnnw a roddodd Llywodraeth Cymru, ein Llywodraeth ni yng Nghymru.'
Ynglŷn â'r ardrethi—fe wn i nad yw'r rhyddhad ardrethi ar fusnesau bach yn cyrraedd pob man, ond, rwy'n dweud wrthych chi, ei fod yn mynd ffordd bell mewn cymunedau fel Pontycymer a Bro Ogwr a hyd yn oed ym Maesteg. Nid stryd fawr y Bont-faen ydyn ni, nid stryd fawr Trefynwy. Ni yw'r rhai lle ceir trosiant isel ac ni ddaw cymaint â hynny o bobl i siopa, a dyma'r rhai sy'n cael budd o'r eithriadau hyn yr ydym ni wedi gallu eu rhoi. Dyma nhw. Dyna pam maen nhw'n gallu parhau i fasnachu. Oherwydd, a bod yn onest, dydy nhw byth yn mynd i allu ennill $1 miliwn, ar y strydoedd hyn, ond yr hyn y maen nhw yn ei wneud yw rhoi gwasanaeth lleol gwirioneddol dda, gwerthiant lleol, cefnogaeth leol yn y stryd fawr honno ar gyfer stryd fawr leol sy'n hyfyw, ac mae'r cymorth o ychydig yn llai £600 miliwn ar gyfer ardrethi busnes wedi bod yn help gwirioneddol.
A hefyd y £100 miliwn sydd wedi mynd tuag at safonau ysgolion, gan wella safonau ysgolion—mae yna chwyldro tawel yn digwydd yma ym myd addysg yng Nghymru, ac rydym wedi llwyddo i wneud hynny ac roedd hynny'n rhan o'n hymrwymiad ni.
Ac wrth gwrs y gronfa triniaethau newydd—£80 miliwn i'r gronfa triniaethau newydd. Erbyn hyn, mae hyn yn cwtogi amseroedd aros am gyffuriau newydd o 90 diwrnod, fel yr oedd, i ddim ond 10 diwrnod. Ac rwy'n awyddus i sôn yn fyr am un maes lle'r hoffwn i ein gweld ni'n mynd ymhellach hefyd. Ydym, rydym wedi cyflwyno £200 miliwn ar gyfer darparu gofal plant i rieni sy'n gweithio. Rydym wedi cyflawni hyn yn gynt nag y bwriadwyd. Ond, fel y dywedaf o hyd wrth y Llywodraeth, pe bai gennyf i lath hud a digonedd o arian, fe fyddwn i'n rhoi ystyriaeth i holl dirwedd y ddarpariaeth gofal plant. Mae arian yma ar gyfer Dechrau'n Deg—rwy'n cydnabod hynny. Mae arian ar gyfer mentrau eraill gyda phobl ifanc. Ond edrychwch chi ar y peth yn ei gyfanrwydd, o addysg y blynyddoedd cynnar a'r ddarpariaeth gofal plant sy'n mynd drwodd. Pe byddai mwy o arian ar gael i mi, pe byddai gennym fwy o arian yn sydyn yn y blynyddoedd nesaf, yna byddwn yn dymuno ei weld yn mynd i'r blynyddoedd cynnar hynny ac i'r plant a'r bobl ifanc hynny, y tu hwnt i'r cynnig gofal plant ond yn ehangach i hynny.
Ond rydym eisoes wedi gwneud pethau mawr o fewn y gyllideb hon. Rydym eisoes wedi edrych ar y blynyddoedd pontio allweddol hynny yn saith ac yn 11 oed, ac rydym wedi rhoi cyllid ychwanegol y tu cefn i'r rhain. Nawr, mae hynny'n mynd i wneud gwahaniaeth enfawr, oherwydd gwyddom nad Dechrau'n Deg yn unig yw hyn, nid y ddarpariaeth blynyddoedd cynnar iawn yn unig yw hyn, ond bydd hyn hefyd wrth iddyn nhw bontio wedyn i'r ysgol drws nesaf, ac wrth iddyn nhw drosglwyddo i'r ysgol fawr hefyd, fe wnaiff hynny wahaniaeth gwirioneddol.
Ac mae pethau gwych o fewn hyn hefyd. Pethau fel—. Ni fydd hyn yn cyffroi pawb, ond credaf fod y cysyniad wrth wraidd coedwig genedlaethol yn un uchelgeisiol iawn. Fe hoffwn i ddweud yn syml, wrth ei sbarduno—ac fe wn i y bydd y Gweinidog yn ymwybodol iawn o hyn—ei bod yn rhaid inni gydymffurfio â'r syniad mai honno yw'r goeden addas i'r fan honno, felly nid gweld gostyngiadau carbon yn unig yr ydym ni, rydym yn gweld enillion o ran bioamrywiaeth ar yr un pryd yn yr holl lecynnau sydd gennym ni.
Mae llawer o bethau da yn hyn, ond wrth gloi hoffwn ofyn cwpl o bethau allweddol. Roeddwn i'n siomedig o weld Darren yn llwyr ddiystyru unrhyw ddyfodol o gwbl i unrhyw arian ychwanegol o fewn gofal cymdeithasol yng Nghymru. [Torri ar draws.] Na, rwy'n ystyried bod—. Rwyf am orffen fy mhwynt. Mae'n ymddangos eich bod chi'n—. Roeddwn i'n gweld hwnnw'n gam yn ôl, oherwydd rydym wedi bod yn aros am y Papur Gwyrdd ar ofal cymdeithasol yn Llundain ers amser maith. A ydych chi'n diystyru hynny, gan ei bod hi'n swnio felly i mi, yn wir?
If I can just make my point abundantly clear to you, because I don't think that you paid close enough attention, I welcomed the additional investment that the Welsh Government is making in social care, but I made it clear that my party wanted to know whether the Welsh Government was going to introduce a social care tax here in Wales. It's not something that we would advocate, and we certainly won't go into the next Assembly elections advocating it. If you want to do so, we'd appreciate some clarity on that. We've had no clarity from you, so give us some clarity.
A gaf i wneud fy mhwynt yn gwbl glir i chi, oherwydd nid wyf i'n credu eich bod chi wedi talu digon o sylw, croesewais y buddsoddiad ychwanegol y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ym maes gofal cymdeithasol, ond fe ddywedais yn glir fod fy mhlaid yn dymuno gwybod pa un a oedd Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyflwyno treth gofal cymdeithasol yma yng Nghymru. Nid yw'n rhywbeth y byddem ni'n ei argymell, ac yn sicr fyddwn ni ddim yn mynd i etholiadau nesaf y Cynulliad yn ei argymell. Os hoffech chi wneud hynny, byddem yn gwerthfawrogi rhywfaint o eglurder yn ei gylch. Nid ydym wedi cael unrhyw eglurder gennych, felly rhowch rywfaint o eglurder i ni.
Well, once again—. Llywydd, I can see I'm over time. Once again, I'm really genuinely disappointed, because the failure to move forward—[Interruption.]
Wel, unwaith eto—. Llywydd, rwy'n gallu gweld bod yr amser yn drech na mi. Unwaith eto, rwy'n wirioneddol siomedig, oherwydd bod y methiant i symud ymlaen—[torri ar draws.]
Allow him to carry on, Darren Millar, please.
Gadewch iddo barhau, Darren Millar, os gwelwch yn dda.
Because the failure of successive Governments, but including the current Conservative Government, to be able to deliver a consensus in Westminster means that we are going to have to take imaginative, creative and difficult decisions about how we fund not just health, but health and social care together. One of the decisions, Darren, we will have to make as responsible grown-up statespeople is whether we think there is sufficient money in the system in order to give the terms and conditions that people deserve on the front line in order to deliver affordable and quality social care. Now, if you're not willing to have that discussion, then I'm afraid—[Interruption.] Then I'm afraid you are writing off generations of people.
Oherwydd bod methiant Llywodraethau olynol, ond gan gynnwys y Llywodraeth Geidwadol bresennol, i allu sicrhau consensws yn San Steffan yn golygu y bydd yn rhaid i ni wneud penderfyniadau llawn dychymyg, creadigol ac anodd ynghylch sut yr ydym yn ariannu nid dim ond iechyd, ond iechyd a gofal cymdeithasol gyda'i gilydd. Un o'r penderfyniadau, Darren, y bydd yn rhaid i ni ei wneud fel gwladweinwyr aeddfed cyfrifol yw pa un a ydym ni'n credu bod digon o arian yn y system i roi'r telerau a'r amodau y mae pobl yn eu haeddu ar y rheng flaen er mwyn darparu gofal cymdeithasol fforddiadwy ac o safon uchel. Nawr, os nad ydych chi'n fodlon cael y drafodaeth honno, yna mae arnaf i ofn—[torri ar draws.] Yna, mae arnaf i ofn eich bod chi'n anwybyddu cenedlaethau o bobl.
I don't believe it's necessary to raise taxes to do it.
Nid wyf i'n credu bod angen codi trethi i wneud hynny.
So, it's a shame that the politics of running up to a next election—[Interruption.] You are doing exactly the same as successive Conservative Governments have done—
Felly, mae'n drueni bod y wleidyddiaeth wrth arwain at etholiad nesaf—[torri ar draws.] Rydych yn gwneud yn union yr un fath ag y mae Llywodraethau Ceidwadol olynol wedi ei wneud—
You will now need to bring your comments to a close. You have had seven minutes.
Bydd angen i chi gloi eich sylwadau yn awr. Rydych chi wedi cael saith munud.
Indeed. My apologies, Llywydd. It was an interesting digression. My apologies.
Yn wir. Rwy'n ymddiheuro, Llywydd. Roedd yn grwydriad diddorol. Ymddiheuraf.
Thank you. I'm moving on to the next speaker.
Diolch. Rwy'n symud ymlaen at y siaradwr nesaf.
Diolch yn fawr iawn.
Diolch yn fawr iawn.
Angela Burns.
Angela Burns.
Thank you very much, Presiding Officer. Thank you. The draft budget has announced an increase of more than £400 million into the health and social care budget for 2020-1, which I obviously welcome. Given this means that there is a total investment of some £8.7 billion in health and social care, which is almost half of the Welsh budget, therefore it is even more vital that this money is held properly to account and delivers effective health and social care for the people of Wales.
However, I have to say that accountability has never been the Welsh Government's strong suit. Despite the Government stating that it will focus on social care and mental health in the 2020-1 budget, there is next to non-existent detail as to how the budget will support and improve the day-to-day running of the NHS.
Minister, in the 2020-1 draft budget's narrative, the Welsh Labour Government claims that
'Investing in our NHS and social services is at the heart of our spending plans',
outlining that £37 billion has been invested since 2016. Yet, for all of this investment, the latest figures show the worst-performing A&E waiting times on record for the second month in a row; some 23,000 patients waited for more than four hours in November 2019 and nearly 6,000 waited for more than 12 hours; the Welsh ambulance service's response target for red calls was not met; and Wales has not met its target for 95 per cent of patients diagnosed with cancer to start treatment within 62 days since 2008. Yes, 2008, Minister. I have to ask: are the recently merged urgent and non-urgent cancer pathways into just one 62-day target an exercise in smoke and mirrors? The 95 per cent target of patients waiting fewer than 26 weeks for referral to treatment hasn't been met and this is the worst since September 2017. Four out of the seven health boards in Wales are in special measures or targeted intervention—the highest level of Welsh Government intervention possible. And Betsi Cadwaladr services have continuously been in some form of special measures for more than four and a half years—longer than any other health board in the UK, and it's set to continue being in special measures for at least the medium term. And we had the Cwm Taf experience, which I won't touch on any further.
So, Minister, Betsi Cadwaladr has received nearly £83 million from the Welsh Government for intervention and improvement support and many millions in other areas. How will you ensure that further moneys deliver the changes the patients of north Wales desperately need? Will the budget simply be used to mop up the projected deficit of £35 million in this financial year? Will it just be spent on more £2,000-a-day consultants? We'd love to hear what you have to say about how this money in the budget can support Betsi Cadwaladr.
Workforce shortages, Minister, are also endemic within the health service. Whilst the health Minister is now acting, it is in a limited way. We are in a crisis. The Royal College of Nursing has outlined that there are severe gaps in the nursing workforce, noting that every week nurses in Wales give the NHS extra hours to the value of 976 full-time nurses. That's a shocking statistic. NHS Wales spent £63.8 million last year on agency nursing—a substantial rise of 24 per cent. Whilst the health Minister recently announced more training places for nurses, it's going to fall well short of what we need and it doesn't touch on paediatric nurses, district nurses, learning disability nurses, and neither does it touch on the chronic shortage we have in allied healthcare professionals. Given that the entire drive for healthcare delivery in Wales is about community-based services, what we need are more physios, occupational therapists, chronic care managers and the rest of it. I've no idea of how this budget is going to support that.
So, Minister, can you please outline to us how you will ensure the budget supports that workforce planning, and ensures we're not only recruiting the staff we need today, but also training the appropriate numbers for tomorrow? I have to say it would be remiss of me to not highlight that 42 per cent of GPs say it is financially unsustainable to run a practice. When asked why running a practice is unsustainable, 82 per cent of GPs said, 'Insufficient core funding'. Minister, can you tell me how this budget is going to support the GPs? Because we cannot afford to lose any of them.
Now, for the usual barracking from the back benches, I have actually got a very long list, which I'm exceptionally happy to share—at another time, as I'm running out of time—with the health Minister, of what the Welsh Conservatives would do. We have a very long and clear list of how we would support our NHS and our social services.
I would like to end just on one very quick note, about social care. It is one of the greatest challenges that we face. We have a very clear answer as to how we can do it. It may not be the same as the way you think we should fund and manage social services, but we do have a plan and it's very clearly laid out in the Conservative manifesto. So, rather than just shout and scream and say that we have no idea, and we haven't got a plan, may I please send to your office, Mr Irranca-Davies, a copy of our manifesto? And hopefully, it will illuminate you.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Diolch. Mae'r gyllideb ddrafft wedi cyhoeddi cynnydd o fwy na £400 miliwn yn y gyllideb iechyd a gofal cymdeithasol ar gyfer 2020-1, ac rwy'n amlwg yn croesawu hynny. O ystyried bod hyn yn golygu bod cyfanswm o ryw £8.7 biliwn o fuddsoddiad mewn iechyd a gofal cymdeithasol, sef bron i hanner cyllideb Cymru, felly mae'n fwy hanfodol byth bod yr arian hwn yn cael ei ddwyn i gyfrif yn briodol a'i fod yn darparu iechyd a gofal cymdeithasol effeithiol i bobl Cymru.
Fodd bynnag, mae'n rhaid i mi ddweud nad yw atebolrwydd erioed wedi bod yn gryfder i Lywodraeth Cymru. Er bod y Llywodraeth yn dweud y bydd yn canolbwyntio ar ofal cymdeithasol ac iechyd meddwl yng nghyllideb 2020-1, mae gennym y nesaf peth i ddim manylion am sut y bydd y gyllideb yn cefnogi ac yn gwella'r modd y caiff y GIG ei redeg o ddydd i ddydd.
Gweinidog, yn naratif cyllideb ddrafft 2020-1, mae Llywodraeth Lafur Cymru yn honni:
'Mae buddsoddi yn ein Gwasanaeth Iechyd Gwladol (GIG) a'n gwasanaethau cymdeithasol wrth wraidd ein cynlluniau gwario',
gan amlinellu bod £37 biliwn wedi'i fuddsoddi ers 2016. Ac eto, er gwaethaf yr holl fuddsoddiad hyn, mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos y perfformiad gwaethaf mewn hanes o ran amseroedd aros mewn adrannau damweiniau ac achosion brys am yr ail fis yn olynol; bu oddeutu 23,000 o gleifion yn aros am fwy na phedair awr ym mis Tachwedd 2019 a bu bron i 6,000 yn aros am fwy na 12 awr; ni chyrhaeddwyd targed ymateb gwasanaeth ambiwlans Cymru ar gyfer galwadau coch; ac nid yw Cymru wedi cyrraedd ei tharged ar gyfer 95 y cant o gleifion sy'n cael diagnosis o ganser i ddechrau triniaeth o fewn 62 diwrnod ers 2008. Ie, 2008, Gweinidog. Mae'n rhaid i mi ofyn: a yw'r llwybrau canser brys a'r rhai nad ydynt yn rhai brys a unwyd yn ddiweddar i un targed 62 diwrnod yn ymarfer taflu llwch i'r llygaid? Nid yw'r targed o 95 y cant o gleifion yn aros llai na 26 wythnos i gael eu hatgyfeirio i driniaeth wedi ei gyrraedd, a dyma'r gwaethaf ers mis Medi 2017. Mae pedwar o'r saith Bwrdd Iechyd yng Nghymru mewn mesurau arbennig neu ymyrraeth wedi'i thargedu—y lefel uchaf posibl o ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru. Ac mae gwasanaethau Betsi Cadwaladr wedi bod mewn rhyw fath o fesurau arbennig am dros bedair blynedd a hanner—yn hwy nag unrhyw fwrdd iechyd arall yn y DU, a disgwylir iddo barhau mewn mesurau arbennig yn y tymor canolig o leiaf. A chawsom y profiad Cwm Taf, a dyna'r cwbl a ddywedaf am hynny.
Felly, Gweinidog, mae Betsi Cadwaladr wedi cael bron i £83 miliwn gan Lywodraeth Cymru ar gyfer cymorth ymyrryd a gwella a miliynau lawer mewn meysydd eraill. Sut byddwch chi'n sicrhau bod rhagor o arian yn cyflawni'r newidiadau sydd eu hangen yn ddybryd ar gleifion yn y gogledd? A fydd y gyllideb yn cael ei defnyddio'n syml i ateb y diffyg rhagamcanol o £35 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon? A gaiff ei wario ar fwy o ymgynghorwyr £2,000 y dydd? Byddem ni'n dwlu ar glywed yr hyn sydd gennych i'w ddweud ynghylch sut y gall yr arian hwn yn y gyllideb gefnogi Betsi Cadwaladr.
Mae prinder gweithlu, Gweinidog, hefyd yn rhemp yn y gwasanaeth iechyd. Er bod y Gweinidog iechyd yn gweithredu ar hyn o bryd, mewn ffordd gyfyng mae hynny. Rydym ni mewn argyfwng. Mae'r Coleg Nyrsio Brenhinol wedi amlinellu bylchau difrifol yn y gweithlu nyrsio, gan nodi bob wythnos bod nyrsys yng Nghymru yn rhoi oriau ychwanegol i'r GIG gwerth 976 o nyrsys amser llawn. Mae hwnnw'n ystadegyn brawychus. Gwariodd GIG Cymru £63.8 miliwn y llynedd ar nyrsys asiantaeth—cynnydd sylweddol o 24 y cant. Er bod y Gweinidog iechyd wedi cyhoeddi mwy o leoedd hyfforddi i nyrsys yn ddiweddar, bydd hyn ymhell o fod yn ddigon i ateb yr hyn sydd ei angen arnom, ac nid yw'n ymdrin â nyrsys pediatrig, nyrsys ardal, nyrsys anableddau dysgu, ac nid yw'n ymdrin ychwaith â'r prinder cronig sydd gennym o weithwyr proffesiynol perthynol i ofal iechyd. O gofio bod yr holl ymdrech i ddarparu gofal iechyd yng Nghymru yn ymwneud â gwasanaethau yn y gymuned, yr hyn sydd ei angen arnom yw mwy o ffisiotherapyddion, therapyddion galwedigaethol, rheolwyr gofal cronig a'r gweddill ohono. Nid oes gen i unrhyw syniad sut y bydd y gyllideb hon yn cefnogi hynny.
Felly, Gweinidog, a wnewch chi amlinellu i ni sut y byddwch chi'n sicrhau bod y gyllideb yn cefnogi'r cynllunio gweithlu hwnnw, a sut y bydd yn sicrhau, yn ogystal â recriwtio'r staff sydd eu hangen arnom ni heddiw, ein bod hefyd yn hyfforddi'r niferoedd priodol ar gyfer yfory? Mae'n rhaid i mi ddweud y byddai'n esgeulus i mi beidio â thynnu sylw at y ffaith fod 42 y cant o feddygon teulu yn dweud ei fod yn anghynaliadwy yn ariannol i redeg practis. Pan ofynnwyd pam mae rhedeg practis yn anghynaliadwy, dywedodd 82 y cant o feddygon teulu nad oes digon o arian craidd. Gweinidog, a wnewch chi ddweud wrthyf i sut y bydd y gyllideb hon yn cefnogi'r meddygon teulu? Oherwydd ni allwn fforddio colli unrhyw un ohonyn nhw.
Nawr, o ran y gweiddi ar draws arferol o'r meinciau cefn, mae gen i restr faith iawn, mewn gwirionedd, y byddwn i'n hynod hapus i'w rhannu—rywbryd arall, gan fod fy amser bron ar ben—gyda'r Gweinidog iechyd, o'r hyn y byddai'r Ceidwadwyr Cymreig yn ei wneud. Mae gennym ni restr hir a chlir iawn o sut y byddem ni yn cefnogi ein GIG a'n gwasanaethau cymdeithasol.
Hoffwn i gloi ar un nodyn cyflym iawn, am ofal cymdeithasol. Mae'n un o'r heriau mwyaf yr ydym ni'n eu hwynebu. Mae gennym ni ateb clir iawn ynghylch sut y gallwn ni wneud hynny. Efallai na fydd yr un fath â'r ffordd yr ydych chi'n meddwl y dylem ni ariannu a rheoli gwasanaethau cymdeithasol, ond mae gennym ni gynllun ac mae wedi ei nodi'n glir iawn ym maniffesto'r Ceidwadwyr. Felly, yn hytrach na dim ond gweiddi a sgrechian a dweud nad oes gennym ni unrhyw syniad, ac nad oes gennym ni gynllun, a gaf i anfon copi o'n maniffesto i'ch swyddfa, Mr Irranca-Davies? A gobeithio y bydd yn taflu rhywfaint o oleuni i chi.
I certainly won't take the Chamber's time by reiterating points that people have made, but I'd like to expand on them, and I think I need to begin by saying that there is much in Welsh Government policy that is incredibly difficult to actually disagree with. We certainly don't disagree with commitments around climate change, and we certainly don't disagree with the policies around prudent healthcare, but I was always brought up to look not at what people said but at what they did. And there is that saying in Welsh, is there not, 'Diwedd y gân yw'r geiniog'/'At the end of any song, there has to be the penny'? And what is frustrating, as Rhun ap Iorwerth has already set out, is the extent to which we have a Government that can sometimes come up with policy that sounds innovative, but then doesn't do the most basic things to make that policy happen. I want to say a little bit more to expand on what Rhun has said, and in some senses to support what Angela Burns has just said about the health and social care budget.
It is a clichéd definition of insanity to keep doing the same thing and expect to get a different result. Now, nobody is going to complain about additional spending on health, but unless we break down the silos between health and social care, those pressures will come on again and again and again. I'm sure it is not a surprise to the Welsh Government that winter comes every year, and every year we find ourselves, one way or another—sometimes it's one health board, sometimes it's another—with a real crisis. This is what we've got in Hywel Dda. We've just had the press release today saying that they are continuing to postpone non-essential operations. Now, if we just keep piling more resources into the health budget itself—and I can see why that's tempting to the Government, because of course that's a budget that they control; well, should control—if we keep doing that, we are not going to change the fundamental problems. We have done some research in Plaid Cymru into this, and for £470 million a year, which sounds like a lot of money, but out of an £8 billion health budget it's peanuts, we could provide free social care in this country to everybody who needs it. Now, would that not be a step to freeing up that problem that we have where people are not able to go into the care settings that they need? [Interruption.] I will very happily take an intervention.
Yn sicr, ni fyddaf yn cymryd amser y Siambr drwy ailadrodd pwyntiau y mae pobl wedi'u gwneud, ond hoffwn ymhelaethu arnyn nhw, ac rwy'n credu bod angen i mi ddechrau trwy ddweud bod llawer ym mholisi Llywodraeth Cymru sy'n anhygoel o anodd anghytuno ag ef mewn gwirionedd. Yn sicr, nid ydym yn anghytuno ag ymrwymiadau yn ymwneud â newid yn yr hinsawdd, ac yn sicr nid ydym yn anghytuno â'r polisïau sy'n ymwneud â gofal iechyd darbodus, ond cefais fy magu bob amser i edrych ar yr hyn y byddai pobl yn ei wneud yn hytrach na'r hyn yr oedden nhw'n ei ddweud. Ac mae yna ddywediad yn y Gymraeg, onid oes, 'Diwedd y gân yw'r geiniog'? A'r hyn sy'n peri rhwystredigaeth, fel y mae Rhun ap Iorwerth eisoes wedi ei nodi, yw i ba raddau y mae gennym ni Lywodraeth sydd weithiau'n gallu cyflwyno polisi sy'n swnio'n arloesol, ond sydd wedyn yn methu â gwneud y pethau mwyaf sylfaenol i sicrhau bod y polisi hwnnw yn digwydd. Hoffwn i ddweud ychydig mwy i ymhelaethu ar yr hyn y mae Rhun wedi ei ddweud, ac i raddau i gefnogi'r hyn y mae Angela Burns newydd ei ddweud am y gyllideb iechyd a gofal cymdeithasol.
Mae'n ddiffiniad ystrydebol o wallgofrwydd i ddal ati i wneud yr un peth a disgwyl cael canlyniad gwahanol. Nawr, nid oes neb yn mynd i gwyno am wariant ychwanegol ar iechyd, ond oni bai ein bod yn chwalu'r gweithio ar wahân rhwng iechyd a gofal cymdeithasol, bydd y pwysau hynny'n codi dro ar ôl tro. Rwy'n siŵr nad yw'n syndod i Lywodraeth Cymru bod y gaeaf yn dod bob blwyddyn, a'n bod yn canfod ein hunain bob blwyddyn, un ffordd neu'r llall—weithiau mewn un bwrdd iechyd, weithiau mewn un arall—mewn argyfwng gwirioneddol. Dyma beth sydd gennym ni yn Hywel Dda. Rydym ni newydd gael y datganiad i'r wasg heddiw yn dweud eu bod yn parhau i ohirio llawdriniaethau nad ydynt yn hanfodol. Nawr, os nad ydym yn gwneud dim mwy na pharhau i bentyrru mwy o adnoddau i'r gyllideb iechyd ei hun—a gallaf weld pam mae hynny'n demtasiwn i'r Llywodraeth, oherwydd, wrth gwrs, mae honno'n gyllideb maen nhw yn ei rheoli; wel, y dylen nhw ei rheoli—os byddwn yn parhau i wneud hynny, ni fyddwn yn newid y problemau sylfaenol. Rydym ni ym Mhlaid Cymru wedi gwneud rhywfaint o waith ymchwil i hyn, ac am £470 miliwn y flwyddyn, sy'n swnio yn arian mawr, ond o gyllideb iechyd o £8 biliwn, nid yw'n fawr ddim, gallem ni ddarparu gofal cymdeithasol am ddim yn y wlad hon i bawb sydd ei angen. Nawr, oni fyddai hynny'n gam tuag at ryddhau'r broblem honno sydd gennym ni lle nad yw pobl yn gallu mynd i mewn i'r lleoliadau gofal sydd eu hangen arnynt? [Torri ar draws.] Rwyf yn fodlon iawn i dderbyn ymyriad.
Thank you for that, Helen Mary. I think that that sounds like a very interesting comment that you've just made, and I would be very interested in discussing that further with you, because we do need to find a solution to this. You've got one way of resolving this issue, we've come up with another way, I'm sure that Labour—somewhere—have got another way, and maybe that's something that we can all come together to discuss.
Diolch ichi am hynna, Helen Mary. Rwy'n credu bod hynna'n swnio'n sylw diddorol iawn yr ydych chi newydd ei wneud, a byddai gen i ddiddordeb mawr mewn trafod hynny ymhellach gyda chi, oherwydd mae angen i ni ddod o hyd i ateb i hyn. Mae gennych chi un ffordd o ddatrys y mater hwn, rydym ni wedi dod o hyd i ffordd arall, rwy'n siŵr bod gan Lafur—yn rhywle—ffordd arall, ac efallai bod hynny'n rhywbeth y gallwn ni i gyd ddod at ein gilydd i'w drafod.
Well, of course, we were told by the health and social services Minister that we would be hearing from him about his long-term social care plans back in the autumn. I may lack a grasp of the Welsh language, but I don't think that January is in the autumn. But, where I would agree with Angela Burns—and I think, probably, we'd have agreement across the Chamber—is that we do need to solve this problem long term, and that we will best do that if we can talk to each other and, very importantly, listen to each other, listen to the people who are providing services, and listen to the families who need them.
But, of course, as Rhun has said, in terms of preventing people from getting ill in the first place, the place to spend the money is not in the health service, and it becomes a vicious circle. If we don't spend sufficiently on housing, if we don't spend sufficiently on the right bits of education, if we don't change education policy to make it compulsory, as the committee recommended, for primary school children, for example, to do a certain number of hours of exercise every day, every week, we will still keep finding people with the diabetes problems, with all the other health problems. So, we have to take a radical look at how our money is spent.
Now, I am not suggesting for a moment, Llywydd, that this is easy. It's one of the most difficult things in the world to make money follow policy; everybody knows that. But, as Rhun has already said, this is an opportunity where there's a little bit of a breathing space. How sustainable that breathing space is going to be, we don't yet know, but it is really, really disappointing that we don't know across portfolios how key priorities are going to be delivered.
I want to specifically ask the Minister today how all of the policies across all portfolios were proofed against the sustainability goals, not with what I think was referred to as 'guidance'. This is law. This is what is supposed to drive all policy. And I'm trying not to be skeptical about what ought to be a groundbreaking piece of legislation, but unless when we pass that groundbreaking legislation the funding then follows, we're going to be in trouble.
What impact has been made? What child rights impact assessment has been made in this budget across portfolio? There is some welcome additional funding directly for children and young people, of course that's good news, but have we checked how the economic development spend is going to influence children and young people? Have we checked how transport spending is going to influence children and young people at a time when we know that we've got young people struggling to get appropriate transport to school in some of our communities?
This is disappointing. This is a missed opportunity. But, please, let's not have any more of these. The Government has sometimes the right ideas. What they seem to lack is the guts to put them into practice.
Wel, wrth gwrs, dywedodd y Gweinidog iechyd a gwasanaethau cymdeithasol wrthym y byddem yn clywed ganddo am ei gynlluniau hirdymor ar gyfer gofal cymdeithasol yn ôl yn yr hydref. Efallai nad oes gen i afael ar y Gymraeg, ond nid wyf i'n credu bod mis Ionawr yn yr hydref. Ond, yr hyn rwyf yn cytuno ag Angela Burns yn ei gylch—ac rwy'n credu, mae'n debyg, y byddem yn cael cytundeb ar draws y Siambr—yw bod angen i ni ddatrys y broblem hon yn y tymor hir, ac y byddwn yn gwneud hynny orau os gallwn ni siarad â'n gilydd ac, yn bwysig iawn, gwrando ar ein gilydd, gwrando ar y bobl sy'n darparu gwasanaethau, a gwrando ar y teuluoedd y mae eu hangen arnyn nhw.
Ond, wrth gwrs, fel y mae Rhun wedi ei ddweud, o ran atal pobl rhag mynd yn sâl yn y lle cyntaf, nid y gwasanaeth iechyd yw'r lle i wario'r arian, ac mae'n troi'n gylch dieflig. Os nad ydym yn gwario digon ar dai, os nad ydym yn gwario digon ar y darnau cywir o addysg, os na fyddwn yn newid polisi addysg i'w gwneud yn orfodol, fel yr argymhellodd y pwyllgor, i blant ysgolion cynradd, er enghraifft, wneud nifer penodol o oriau o ymarfer corff bob dydd, bob wythnos, byddwn yn parhau i ddod o hyd i bobl sydd â'r problemau diabetes, â'r holl broblemau iechyd eraill. Felly, mae'n rhaid i ni edrych mewn ffordd radical ar y ffordd y caiff ein harian ei wario.
Nawr, nid wyf i'n awgrymu am eiliad, Llywydd, fod hyn yn hawdd. Mae'n un o'r pethau anoddaf yn y byd i wneud i arian ddilyn polisi; mae pawb yn gwybod hynny. Ond, fel y mae Rhun eisoes wedi ei ddweud, mae hwn yn gyfle lle mae rhywfaint o gyfle i anadlu. Pa mor gynaliadwy y bydd y cyfle i anadlu hwnnw, nid ydym yn gwybod eto, ond mae'n wirioneddol siomedig nad ydym ni'n gwybod ar draws portffolios sut y mae blaenoriaethau allweddol yn mynd i gael eu cyflawni.
Hoffwn i ofyn yn benodol i'r Gweinidog heddiw sut y cafodd yr holl bolisïau ar draws yr holl bortffolios eu prawfesur yn unol â'r nodau cynaliadwyedd, nid yn unol â'r hyn rwy'n credu y cyfeiriwyd ato fel 'arweiniad'. Mae hyn yn gyfraith. Dyma'r hyn sydd i fod i lywio pob polisi. Ac rwy'n ceisio peidio â bod yn amheus ynghylch yr hyn a ddylai fod yn ddarn o ddeddfwriaeth arloesol, ond oni bai wrth basio'r ddeddfwriaeth arloesol honno bod y cyllid yn dilyn wedyn, byddwn ni'n mynd i drafferthion.
Pa effaith a gafwyd? Pa asesiad o'r effaith ar hawliau plant a wnaed yn y gyllideb hon ar draws portffolio? Ceir rhywfaint o arian ychwanegol sydd i'w groesawu'n uniongyrchol ar gyfer plant a phobl ifanc, wrth gwrs mae hynny'n newyddion da, ond a ydym ni wedi asesu sut y bydd y gwariant ar ddatblygiad economaidd yn dylanwadu ar blant a phobl ifanc? A ydym ni wedi asesu sut y bydd gwariant ar drafnidiaeth yn dylanwadu ar blant a phobl ifanc ar adeg pryd y gwyddom fod pobl ifanc yn cael trafferth i gael cludiant priodol i'r ysgol yn rhai o'n cymunedau?
Mae hyn yn siomedig. Mae hwn yn gyfle sydd wedi'i golli. Ond, os gwelwch yn dda, gadewch i ni beidio â chael rhagor o'r rhain. Mae gan y Llywodraeth y syniadau cywir weithiau. Mae'n ymddangos mai'r diffyg sydd ganddyn nhw yw'r dewrder i'w rhoi ar waith.
We've had confirmed by the Conservative Westminster Government that austerity was a political not an economic policy. We're seeing real growth in the money available for the Welsh budget whilst the British economy continues to stagnate. The real-terms growth in money available has got to be welcomed. I think that any real-growth increase has got to be welcomed. It would be churlish not to.
I'm disappointed that neither the Conservatives nor Plaid Cymru have produced an alternative budget, not just highlighting their priorities, because we've had a lot of priorities—[Interruption.]
Rydym ni wedi cael cadarnhad gan Lywodraeth Geidwadol San Steffan mai polisi gwleidyddol ac nid economaidd oedd cyni cyllidol. Rydym ni'n gweld twf gwirioneddol yn yr arian sydd ar gael ar gyfer cyllideb Cymru tra bod economi Prydain yn parhau i aros yn ei hunfan. Mae'n rhaid croesawu'r twf mewn termau real yn yr arian sydd ar gael. Rwy'n credu bod yn rhaid croesawu unrhyw gynnydd mewn twf gwirioneddol. Byddai'n anfoesgar i beidio â gwneud hynny.
Rwy'n siomedig nad yw'r Ceidwadwyr na Phlaid Cymru wedi llunio cyllideb amgen, ac nid yn unig tynnu sylw at eu blaenoriaethau, oherwydd bu gennym ni lawer o flaenoriaethau—[torri ar draws.]
Have you produced your alternative?
A ydych chi wedi cyflwyno eich dewis arall?
I could give you an alternative. I'll give you an alternative: I'd take money out of the economy budget and I'd put it into the environment budget and I'd put it into the education budget. I'm only asking you to do top-line changes. But, I think, where you would take money off—. Because you have to take money off somewhere to put it in somewhere else.
Can I start off with a request that's very easy? Can we have the £1 million return for over-60s free swimming? I am told this followed an independent review that recommended it. Can the Government now accept the independent review into free over-60s swimming was wrong and reinstate the money? The belief in the infallibility of independent reviews and inspectors is to me incredibly worrying—that these people are not infallible. This is money that is really useful in that it gets people out and exercising—the over-60s—and keeps them out of hospital.
I welcome the real-terms growth in the health and social services budget, but I fear that if it's given to health boards, which vary from at best dysfunctional to at worst failing, then we'll see very little improvement in health performance despite the real-terms growth in expenditure. Some health problems are well known: an undervalued, underfunded, and in some cases underperforming primary healthcare service. A&E is a default rather than the GP far too often when people are taken ill, sometimes recommended by the GP, some of whom will not provide emergency appointments, including to very young children and babies. Unless primary care is adequately funded and all primary care provided to an acceptable standard, then A&E queues will continue to grow.
Gallwn i roi dewis arall i chi. Mi wnaf i roi dewis arall i chi: byddwn i'n cymryd arian o gyllideb yr economi a byddwn i'n ei roi yn y gyllideb amgylcheddol a byddwn i'n ei roi yn y gyllideb addysg. Dim ond newidiadau pen uchaf yr wyf i'n gofyn i chi eu gwneud. Ond, rwy'n credu, lle byddech chi'n tynnu arian i ffwrdd—. Oherwydd bod yn rhaid i chi dynnu arian o rywle i'w roi yn rhywle arall.
A gaf i ddechrau gyda chais sy'n hawdd iawn? A gawn ni'r £1 miliwn yn ôl ar gyfer nofio am ddim i'r rhai dros 60 oed? Dywedir wrthyf fod hyn wedi dilyn adolygiad annibynnol a oedd yn ei argymell. A wnaiff y Llywodraeth yn awr dderbyn bod yr adolygiad annibynnol o nofio am ddim i'r rhai dros 60 oed yn anghywir ac ailgyflwyno'r arian? Mae'r gred mewn anffaeledigrwydd adolygiadau ac arolygwyr annibynnol yn peri pryder mawr i mi—nad yw'r bobl hyn yn anffaeledig. Mae hwn yn arian sy'n ddefnyddiol iawn gan ei fod yn annog pobl i fynd allan a gwneud ymarfer corff—y bobl dros 60 oed—ac yn eu cadw allan o'r ysbyty.
Rwy'n croesawu'r twf mewn termau real yn y gyllideb ar gyfer iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, ond rwy'n ofni, os caiff ei roi i fyrddau iechyd, sy'n amrywio o'r hyn sy'n gamweithredol ar ei orau i'r hyn sy'n methu ar ei waethaf, na welwn ni fawr o welliant mewn perfformiad iechyd er gwaethaf y twf mewn termau real mewn gwariant. Mae rhai problemau iechyd yn amlwg iawn: gwasanaeth gofal iechyd sylfaenol sydd wedi ei danbrisio, ei danariannu, ac mewn rhai achosion, sy'n tangyflawni. Yr adran damweiniau ac achosion brys yw lle mae pobl yn mynd yn gyntaf, yn hytrach na'r meddyg teulu yn llawer rhy aml pan fydd pobl yn sâl, weithiau yn dilyn argymhelliad y meddyg teulu, rhai ohonyn nhw nad ydynt yn darparu apwyntiadau brys, gan gynnwys i blant ifanc iawn a babanod. Oni bai bod gofal sylfaenol yn cael ei ariannu'n ddigonol a bod yr holl ofal sylfaenol yn cael ei ddarparu i safon dderbyniol, yna bydd ciwiau mewn adrannau damweiniau ac achosion brys yn parhau i dyfu.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Certainly.
Yn sicr.
Thank you. Very grateful. So, would you therefore agree with me that we should use the budgeting process to ensure that some of those resources come out of some aspects of secondary care when we can and to put that directly into primary care? And would you agree with me that we clearly can't trust the health boards to do that by themselves?
Diolch. Rwy'n ddiolchgar iawn. Felly, a fyddech chi'n cytuno â mi y dylem ni ddefnyddio'r broses gyllidebu i sicrhau bod rhai o'r adnoddau hynny yn dod o rai agweddau ar ofal eilaidd pryd y gallwn ni a rhoi hynny yn uniongyrchol i ofal sylfaenol? Ac a fyddech chi'n cytuno â mi ei bod hi'n amlwg na allwn ni ymddiried yn y byrddau iechyd i wneud hynny eu hunain?
Yes, I would, and, yes, I said exactly the same thing last year and the year before. So, welcome.
An example of a large organisation not working effectively is the Welsh ambulance service. This desperately needs to be run on a series of much smaller footprints.
We've got long orthopaedic waiting lists, and these need addressing. I've got someone who's been waiting between four and eight years, depending on which list you look at, to have a shoulder operation.
Byddwn, a do, fe ddywedais i'r un peth yn union y llynedd a'r flwyddyn flaenorol. Felly, croeso.
Un enghraifft o sefydliad mawr nad yw'n gweithio'n effeithiol yw gwasanaeth ambiwlans Cymru. Mae angen taer i redeg hwn ar gyfres o olion traed llawer llai.
Mae gennym ni restri aros orthopedig hir, ac mae angen rhoi sylw i'r rhain. Mae gen i rywun sydd wedi bod yn aros rhwng pedair ac wyth mlynedd, yn dibynnu ar ba restr y byddwch yn edrych arni, i gael llawdriniaeth ar ei ysgwydd.
Can I just—will you take an intervention?
A gaf fi ddim ond—a wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes.
Gwnaf.
There was a report, of course, an independent report into the Welsh ambulance service a number of years ago that recommended splitting the ambulance service up between emergency transport and routine transport to hospitals. It was welcomed on all sides of this Chamber, but no progress has been made, actually—[Interruption.] No progress has been made. It was supposed to be split completely. That was what this Assembly agreed and that's what the Government's policy was at the time. Do you regret that that isn't the case?
Cafwyd adroddiad, wrth gwrs, adroddiad annibynnol ar wasanaeth ambiwlans Cymru nifer o flynyddoedd yn ôl a oedd yn argymell y dylid rhannu'r gwasanaeth ambiwlans rhwng cludiant brys a chludiant arferol i ysbytai. Fe'i croesawyd ar bob ochr i'r Siambr hon, ond ni wnaed unrhyw gynnydd mewn gwirionedd—[torri ar draws.] Ni wnaed unrhyw gynnydd. Yr oedd i fod i gael ei rannu'n llwyr. Dyna gytunodd y Cynulliad hwn iddo a dyna oedd polisi'r Llywodraeth ar y pryd. A ydych chi'n gresynu nad yw hynny'n wir?
Well, I'm not sure that splitting it would actually be particularly beneficial. I think that actually having it under the control of hospitals so they are responsible for the ambulances waiting outside, rather than it being somebody else's responsibility—it makes no sense whatsoever. The ambulances are waiting outside, and it's not in the health board's interest to get the people out because they're not responsible for it.
Individual hospital management and consultants need greater control over what they do. Social services needs additional funding to speed up hospital discharges. Money needs to go to the hospitals, not to management consultants.
On the economy, what we should have understood by now is that offering large financial incentives to companies to move branch factories to Wales does not work in the long term. If you must give financial incentives better than anywhere else—they don't want to come here, and they will leave when they get a better offer from countries like Hungary.
The best expenditure to grow the economy is educational expenditure. Companies come in because of the quality of their employees, and education is the way of growing it. How much do you think California is offering companies to go to California to grow? They don't. How much is Cambridge having to offer? They don't. If you've got the quality of education, you don't need to try and bribe companies to come in.
On the environment, the Welsh Government has called a climate change emergency and they're giving the smallest real-terms revenue increase to the environment portfolio. If the climate and climate change is a priority, then additional real-terms funding of the environment portfolio should be a priority.
Can I just try and finish off on income tax? It's not going to increase. Scotland didn't increase it, with all the opportunities they had, when they could move it up by plus or minus 3 per cent. I would guarantee that, in 10 years' time, no-one will change it one way or the other. If you take 1 per cent off, you lose £200 million, approximately. If you add 1 per cent, you gain £200 million, which is not going to make a substantial difference, but will annoy a lot of people.
This may, of course, be a one-off real-terms growth budget. As we leave the European Union, we will find out who is correct. Will leaving the European Union cause our currency and our economy to grow, or will it cause them to shrink? We're going to find out this time next year which one's right.
Wel, nid wyf i'n siŵr y byddai ei rannu yn arbennig o fuddiol mewn gwirionedd. Rwy'n credu bod ei gael dan reolaeth ysbytai fel mai nhw sy'n gyfrifol am yr ambiwlansys sy'n aros y tu allan, yn hytrach na'i fod yn gyfrifoldeb ar rywun arall—nid yw'n gwneud dim synnwyr o gwbl. Mae'r ambiwlansys yn aros y tu allan, ac nid yw o fudd i'r bwrdd iechyd gael y bobl allan gan nad nhw sy'n gyfrifol amdano.
Mae angen mwy o reolaeth ar reolwyr ac ymgynghorwyr ysbytai unigol dros yr hyn y maen nhw'n ei wneud. Mae angen cyllid ychwanegol ar wasanaethau cymdeithasol i gyflymu'r broses o ryddhau o'r ysbyty. Mae angen i arian fynd i'r ysbytai, nid i ymgynghorwyr rheoli.
O ran yr economi, yr hyn y dylem ni fod wedi ei ddeall erbyn hyn yw nad yw cynnig cymhellion ariannol mawr i gwmnïau i symud ffatrïoedd cangen i Gymru yn gweithio yn y tymor hir. Os oes rhaid i chi roi cymhellion ariannol gwell nag unman arall—nid ydyn nhw eisiau dod yma, a byddan nhw'n gadael pan fyddan nhw'n cael gwell cynnig gan wledydd fel Hwngari.
Y gwariant gorau i dyfu'r economi yw gwariant addysgol. Mae cwmnïau'n dod i mewn oherwydd ansawdd eu gweithwyr, ac addysg yw'r ffordd o'i dyfu. Faint ydych chi'n ei feddwl y mae California yn ei gynnig i gwmnïau fynd i California i dyfu? Dydyn nhw ddim. Faint y mae'n rhaid i Gaergrawnt ei gynnig? Dydyn nhw ddim. Os yw'r ansawdd gennych chi yn yr addysg, nid oes angen i chi geisio llwgrwobrwyo'r cwmnïau i ddod i mewn.
O ran yr amgylchedd, mae Llywodraeth Cymru wedi galw argyfwng newid yn yr hinsawdd ac maen nhw'n rhoi'r cynnydd refeniw lleiaf mewn termau real i bortffolio'r amgylchedd. Os yw'r newid yn yr hinsawdd a'r hinsawdd yn flaenoriaeth, dylai cyllid ychwanegol mewn termau real ar gyfer portffolio'r amgylchedd fod yn flaenoriaeth.
A gaf i geisio gorffen trwy sôn am dreth incwm? Nid yw'n mynd i gynyddu. Ni wnaeth yr Alban ei gynyddu, er gwaethaf yr holl gyfleoedd a gawson nhw, pryd y gallen nhw ei symud i fyny 3 y cant yn fwy neu'n llai. Byddwn i'n gwarantu, ymhen 10 mlynedd, na fydd neb yn ei newid y naill ffordd na'r llall. Os byddwch chi'n tynnu 1 y cant, byddwch yn colli £200 miliwn, yn fras. Os byddwch chi'n ychwanegu 1 y cant, byddwch yn ennill £200 miliwn, ac ni fydd hyn yn gwneud gwahaniaeth sylweddol, ond bydd yn cythruddo llawer o bobl.
Gall hyn, wrth gwrs, fod yn gyllideb twf untro mewn termau real. Wrth i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, byddwn yn darganfod pwy sy'n gywir. A fydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn achosi i'n harian a'n heconomi i dyfu, neu a fydd yn peri iddi grebachu? Byddwn yn darganfod pa un sy'n iawn yr adeg hon y flwyddyn nesaf.
The increase in the draft local government revenue settlement 2020-21 is welcomed, made possible, of course, by the UK Government's prudent economic management since 2010, when the UK budget deficit was the worst in the G20, behind only Ireland and Greece in the EU. If the UK Government had instead grown the big deficit it inherited, someone else would have owned the UK economy and required bigger cuts.
Last month, I again challenged the local government Minister here over the Welsh Government's local government funding formula, noting that, under this, nine out of 22 Welsh authorities received an increase in the current financial year, with Cardiff up 0.9 per cent and Swansea up 0.5 per cent, but Wrexham down 0.1 per cent, and Flintshire down 0.3 per cent, despite each having equivalent population increases.
Alongside Flintshire, the councils with the largest cuts of 0.3 per cent included Conwy and Anglesey, although Conwy and Anglesey are amongst the five local authorities in Wales where 30 per cent or more of workers are paid less than the voluntary living wage. Prosperity levels per head in Anglesey are the lowest in Wales, at just under half those in Cardiff, and Conwy council has the highest proportion of over-65s in Wales at 25 per cent, compared to Cardiff on 13 per cent, which has the smallest. It is great that more of us are living longer—I'm in my 60s—but this adds to cost pressures in those counties with higher populations of older people.
In her reply, the Minister again stated:
'The splitting up of that pot is done via the democratic processes of the WLGA.'
How does the finance Minister therefore respond to the statement made by the WLGA to Wrexham.com that:
'The WLGA does not play a role in deciding the settlement nor does it have full details of the settlement or authorities' allocations until it is published'?
Lo and behold, four of the—. Mike, yes, certainly, Mr Hedges.
Croesewir y cynnydd yn setliad refeniw llywodraeth leol drafft 2020-21, sy'n bosibl, wrth gwrs, yn sgil rheolaeth economaidd ddarbodus gan Lywodraeth y DU ers 2010, pan oedd diffyg yng nghyllideb y DU y gwaethaf yn y G20, ac y tu ôl i Iwerddon a Gwlad Groeg yn unig yn yr UE. Pe byddai Llywodraeth y DU wedi tyfu'r diffyg mawr a etifeddodd yn hytrach, rhywun arall fyddai wedi bod yn berchen ar economi'r DU a byddai toriadau mwy wedi bod yn ofynnol.
Fis diwethaf, heriais unwaith eto y Gweinidog llywodraeth leol yn y fan yma ynghylch fformiwla cyllido llywodraeth leol Llywodraeth Cymru, gan nodi bod naw o'r 22 awdurdod yng Nghymru wedi cael cynnydd yn y flwyddyn ariannol bresennol, yn ôl y fformiwla hon, gan gynnwys Caerdydd sydd wedi cael cynnydd o 0.9 y cant ac Abertawe gynnydd o 0.5 y cant, ond bod Wrecsam wedi gostwng 0.1 y cant, a Sir y Fflint 0.3 y cant, er bod y boblogaeth yn cynyddu ar raddfa gyfwerth yn y ddau le.
Ynghyd â Sir y Fflint, roedd y cynghorau â'r toriadau mwyaf o 0.3 y cant yn cynnwys Conwy ac Ynys Môn, er bod Conwy ac Ynys Môn ymhlith y pum awdurdod lleol yng Nghymru lle mae 30 y cant neu fwy o weithwyr yn cael llai o dâl na'r cyflog byw gwirfoddol. Lefelau ffyniant y pen yn Ynys Môn yw'r isaf yng Nghymru, ychydig yn llai na hanner y rhai hynny yng Nghaerdydd, ac mae gan gyngor Conwy y gyfran uchaf o bobl dros 65 oed yng Nghymru, sef 25 y cant, o'i gymharu â Chaerdydd sydd â 13 y cant, sef y lleiaf. Mae'n wych bod mwy ohonom ni yn byw yn hwy—rwyf i yn fy 60au—ond mae hyn yn ychwanegu at y pwysau cost yn y siroedd hynny sydd â phoblogaethau uwch o bobl hŷn.
Yn ei hateb, dywedodd y Gweinidog unwaith eto:
Mae'r pot hwnnw yn cael ei rannu drwy brosesau democrataidd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru.
Felly, sut y mae'r Gweinidog cyllid yn ymateb i'r datganiad a wnaed gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i Wrexham.com:
Nid yw Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn chwarae rhan wrth benderfynu ar y setliad ac nid oes ganddi fanylion llawn am y setliad na dyraniadau'r awdurdodau tan iddo gael ei gyhoeddi?
Ac ar y gair, mae pedwar o'r—. Mike, ie, wrth gwrs, Mr Hedges.
Two quick points. Will you agree with me that what we should be seeing is the Welsh Government publishing the calculations so that we can all actually see how you get to those numbers? If those were published, then we'd see who was right and who was wrong.
The second point I would like to make, and I hope you would agree with me, is that the amount of money the Welsh Government gives—. It used to be called the 'rate support grant', it was the money that was given out to support local authorities after their rates were taken into account. And we know that Monmouth has an average band—a median band property in Monmouth is band D, and in Blaenau Gwent, it is band A.
Dau bwynt sydyn. A wnewch chi gytuno â mi mai'r hyn y dylem ni fod yn ei weld yw Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi'r cyfrifiadau er mwyn i bob un ohonom ni allu gweld sut yr ydych chi'n cyrraedd y rhifau hynny? Pe byddai'r rheini'n cael eu cyhoeddi, byddem wedyn yn gweld pwy oedd yn gywir a phwy oedd yn anghywir.
Yr ail bwynt yr hoffwn i ei wneud, ac rwy'n gobeithio eich bod yn cytuno â mi, yw bod y swm o arian y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi—. Y 'grant cynnal ardrethi' y'i gelwid gynt, sef yr arian a oedd yn cael ei roi i gefnogi awdurdodau lleol ar ôl rhoi ystyriaeth i'w hardrethi. A gwyddom fod gan Drefynwy fand cyfartalog—eiddo band canolrifol yn Nhrefynwy yw band D, ac ym Mlaenau Gwent, band A ydyw.
I've always found that actually, the Welsh Government and WLGA have been perfectly willing to share those briefings on those calculations. The problem at core isn't the way the calculations are done, because I accept they're done correctly; it's the formula, which is now nearly two decades old and needs reviewing.
And, lo and behold, four of the five authorities to see the largest increase in 2020-21 are Labour-run councils in south Wales. The Vale of Glamorgan, previously Conservative-run, has gone from a 0.1 per cent decrease this year to one of the highest increases, at 4.9 per cent, now it's run by Labour. However, four of the five bottom authorities in terms of funding increases are again the same authorities in north Wales.
Compared with a top increase of 5.4 per cent in Labour-run Newport, Conwy is twenty-first out of 22, with a 3.4 per cent increase; Wrexham, twentieth, with 3.5 per cent; Flintshire, nineteenth, with 3.7 per cent; and Anglesey, eighteenth, with 3.8 per cent; while Conservative-led Monmouthshire is again bottom, with a 3 per cent increase. This massive distortion in funding will disadvantage the worst-funded councils when seeking to tackle the funding pressures recently identified by the WLGA. So, how does the Minister respond to the letter sent to her in October by Flintshire County Council, signed by its leader and the leaders of all groups, which said,
'Flintshire has engaged with Welsh Government to make our case over a series of budget-setting years. We still contend that as a low-funded council per capita under the Local Government Funding Formula we are more exposed than most',
adding
'We would welcome a private discussion with you over our case for support'?
How does the Minister respond to the statement by the leader of Monmouthshire that,
'I am disappointed with this settlement. The UK Government gave sufficient resource to the Welsh Government to do significantly better than this and they have failed local government in Wales again. Furthermore,'
he said,
'we yet again see massive distortions in the funding received by some councils in comparison to others. A differential between 3% and 5.4% is ridiculous in current times. Something needs to be done to address this variation'?
How does the Minister respond to the statement by the leader of Conwy council that,
'I am disappointed that yet again Conwy and North Wales is not receiving its fair share of funding'?
How does she respond to the constituent who wrote asking how Wrexham having the third lowest increase in Wales can be justified when Wrexham has
'three of the four wards with the highest poverty rates in Wales'?
How does she respond to the statement by the leader of Wrexham that,
'I am furious with the settlement from the Welsh government, it’s a disgrace the way Wrexham is being treated receiving crumbs from the table once again'?
And, finally, will the Welsh Labour manifesto for 2021 include the commitment that will be in the Welsh Conservative manifesto to an independent review of the local government funding formula to ensure that all local authorities are provided with a fair settlement that provides the sustainable resources they need within the pot available?
Rwyf erioed wedi bod o'r farn, mewn gwirionedd, bod Llywodraeth Cymru a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi bod yn berffaith fodlon i rannu'r briffiau hynny ar y cyfrifiadau hynny. Nid y ffordd y gwneir y cyfrifiadau yw'r broblem graidd, oherwydd fy mod i'n derbyn eu bod yn cael eu gwneud yn gywir; y fformiwla yw'r broblem, sydd erbyn hyn yn bron i ddau ddegawd oed ac mae angen ei hadolygu.
Ac ar y gair, mae pedwar o'r pum awdurdod i weld y cynnydd mwyaf yn 2020-21 yn gynghorau Llafur yn y de. Mae Bro Morgannwg, a oedd gynt yn cael ei redeg gan y Ceidwadwyr, wedi mynd o ostyngiad o 0.1 y cant eleni i un o'r codiadau uchaf, sef 4.9 y cant, nawr mai Llafur sydd â'r awenau. Fodd bynnag, pedwar o'r pum awdurdod isaf o ran cynnydd mewn cyllid yw unwaith eto yr un awdurdodau yn y gogledd.
O'i gymharu â'r cynnydd mwyaf o 5.4 y cant yng Nghasnewydd sy'n cael ei redeg gan Llafur, mae Conwy yn yr unfed safle ar hugain o 22, gyda chynnydd o 3.4 y cant; Wrecsam, yw'r ugeinfed, gyda 3.5 y cant; Y Fflint, yn bedwaredd ar bymtheg, gyda 3.7 y cant; ac Ynys Môn, deunawfed, gyda 3.8 y cant; tra bo Sir Fynwy dan arweiniad y Ceidwadwyr ar y gwaelod unwaith eto, gyda chynnydd o 3 y cant. Bydd yr ystumio sylweddol hwn ar y cyllid yn anfanteisiol i'r cynghorau a gaiff eu hariannu waethaf wrth geisio mynd i'r afael â'r pwysau cyllid a nodwyd gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn ddiweddar. Felly, sut y mae'r Gweinidog yn ymateb i'r llythyr a anfonwyd ati ym mis Hydref gan Gyngor Sir y Fflint, a lofnodwyd gan ei arweinydd ac arweinwyr yr holl grwpiau, a oedd yn dweud:
Mae Sir y Fflint wedi ymgysylltu â Llywodraeth Cymru i gyflwyno ein hachos dros gyfres o flynyddoedd o bennu cyllidebau. Rydym yn dal i ddadlau ein bod ni, yn gyngor â chyllid isel y pen yn unol â'r Fformiwla Ariannu Llywodraeth Leol, yn fwy agored na'r rhan fwyaf,
gan ychwanegu:
Byddem yn croesawu trafodaeth breifat gyda chi ynghylch ein hachos dros gymorth.
Sut y mae'r Gweinidog yn ymateb i'r datganiad gan arweinydd Sir Fynwy:
Rwy'n siomedig gyda'r setliad hwn. Rhoddodd Llywodraeth y DU ddigon o adnoddau i Lywodraeth Cymru i wneud yn llawer gwell na hyn ac mae wedi siomi llywodraeth leol yng Nghymru unwaith eto. Hefyd,
dywedodd,
unwaith eto gwelwn ystumio enfawr ar yr arian y mae rhai cynghorau yn ei gael o'u cymharu ag eraill. Mae gwahaniaeth o rhwng 3% a 5.4% yn afresymol yn yr oes sydd ohoni. Mae angen gwneud rhywbeth i fynd i'r afael â'r amrywiad hwn?
Sut y mae'r Gweinidog yn ymateb i'r datganiad gan arweinydd cyngor Conwy:
Rwyf i'n siomedig unwaith eto nad yw Conwy a Gogledd Cymru yn cael eu cyfran deg o gyllid?
Sut y mae hi'n ymateb i'r etholwr a ysgrifennodd yn gofyn sut y gellir cyfiawnhau rhoi'r cynnydd trydydd lleiaf yng Nghymru i Wrecsam pan fo gan Wrecsam:
dair o'r pedair ward sydd â'r cyfraddau tlodi uchaf yng Nghymru?
Sut y mae hi'n ymateb i'r datganiad gan arweinydd Wrecsam:
Rwy'n gandryll ynghylch y setliad gan Lywodraeth Cymru, mae'n warth y ffordd y mae Wrecsam yn cael ei drin yn cael dim ond briwsion o'r bwrdd unwaith eto?
Ac, yn olaf, a fydd maniffesto Llafur Cymru ar gyfer 2021 yn cynnwys yr ymrwymiad a fydd ym maniffesto Ceidwadwyr Cymru i gynnal adolygiad annibynnol o'r fformiwla ariannu llywodraeth leol er mwyn sicrhau y darperir setliad teg i bob awdurdod lleol sy'n darparu'r adnoddau cynaliadwy sydd eu hangen arnynt o'r pot sydd ar gael?
Fel yr Aelod sydd yn arwain ar lywodraeth leol dros Blaid Cymru, dwi'n falch iawn i allu cymryd rhan yn y drafodaeth yma y prynhawn yma.
Dŷn ni i gyd yn ymwybodol o'r pwysau sydd ar wasanaethau llywodraeth leol a'r pwysau ariannol cynyddol. Roedd rheini'n amlwg yn ôl yn y dyddiau hynny pan oeddwn i arfer bod yn gynghorydd sir yn Ninas a Sir Abertawe, a gwaethygu mae'r pwysau a thynhau mae'r cyllidebau ers y dyddiau hynny pan oeddwn i'n gynghorydd sir. Nawr, mae'n wir i ddweud bod mwy o arian i'w gael i lywodraeth leol yn y gyllideb ddrafft yma, ond eto dim digon i ymateb i'r galwadau cynyddol am wasanaethau llywodraeth leol, fel y mae Rhun a Helen eisoes wedi ei olrhain. Mae cymaint o sôn am wasanaethau ataliol, ac yn llywodraeth leol mae nifer ohonyn nhw yn bodoli, megis iechyd amgylcheddol, tai, addysg ac, wrth gwrs, gofal cymdeithasol.
Ddoe, fel rydym ni wedi clywed eisoes, fe glywsom ni am heriau'r gwasanaeth iechyd yn Hywel Dda, gyda phwysau’r gaeaf yn golygu canslo mesurau nad oedd yn argyfwng. Ac, yn wir, gaeaf ar ôl gaeaf, os nad blwyddyn ar ôl blwyddyn, mae canran helaeth o gleifion ar wardiau ein hysbytai acíwt ni ddim ond yna yn aros am drefniant gofal cymdeithasol. Maent yn iach i adael yr ysbyty, ond eto, nid ydynt yn gallu gadael. Chwe chan punt y dydd yw’r gost i fod mewn gwely mewn ysbyty. Chwe chan punt yr wythnos ydy’r gost i fod mewn cartref preswyl. Pan mae yn agos i hanner y cleifion ar ambell ward heddiw—. Ar ambell ward yng Nghymru heddiw mae yn agos i hanner y cleifion yn iach i adael yr ysbyty yna yn feddygol. Mae’r sefyllfa yna’n warthus. Mae angen camau breision nawr i newid hyn—step change nawr. Mae’r bobl yma yn ein hysbytai ni; dylan nhw ddim bod yna. Dylai’r drefniadaeth fod ar waith. Mae angen cymryd y camau breision hynny nawr.
Hynny, yn ogystal â diffyg gwlâu a diffyg staff, ydy’r problemau oesol sydd yn dal yn heriau. Fel y mae eraill wedi dweud, rydym ni wedi bod yn ymdrin ac rydym ni wedi bod yn trafod blwyddyn ar ôl blwyddyn. Mae angen camu i fyny i’r bwlch a gweithredu, fel dywedodd Helen Mary Jones. Felly, o feddwl am yr holl arian sydd yn mynd i mewn i ofal cymdeithasol ar hyn o bryd, ond mewn i system sydd yn ffaelu ac sydd yn rhanedig, gyda phobl, gyda chleifion yn dal i ddioddef ac yn marw cyn amser, system gofal sydd yn ddrud ac yn gymhleth, gyda staff gofal ar gytundebau tymor byr a zero hours a dim hyfforddiant ac yn y blaen—rydym ni i gyd yn gwybod—onid yw hi’n amser i gael cynllun radical newydd a chael gwasanaeth gofal cymdeithasol i Gymru wedi ei hariannu o drethiant cyffredinol yn union fel ein gwasanaeth iechyd gwladol ni ac yn cyd-weithio mewn partneriaeth wedi ei hariannu allan o drethiant cyffredinol, gwasanaeth gofal cenedlaethol i Gymru yn union fel ein gwasanaeth iechyd cenedlaethol ni? Diolch yn fawr.
As the Member who leads on local government for Plaid Cymru, I'm very pleased to take part in this debate this afternoon.
We're all aware of the pressure facing local government services and the financial pressures that are increasing, and these were clear back in the days when I used to be a county councillor in the City and County of Swansea, and pressures are worsening and budgets are becoming even more tight. It's true to say that there is additional funding for local government in this draft budget, but it's insufficient to respond to the increasing demands for local government services, as Rhun and Helen have already mentioned. There is so much mention made of preventative services, and it’s in local government that a number of those services are placed, for example, environmental health, housing, education and, of course, social care.
Yesterday, as we've already heard, we heard about the challenges facing the health service in Hywel Dda with winter pressures meaning cancelling treatments that aren't emergency treatments. And indeed, winter after winter, if not year after year, a vast percentage of patients on our acute hospital wards are only there waiting for social care arrangements to be made. They're healthy enough to leave hospital but they can't leave. Six hundred pounds a day is the cost to be in a bed in a hospital. Six hundred pounds per week is the cost to be in a residential home. When close to have the patients on some wards today—. On some wards in Wales, almost half of the patients are healthy enough to leave those hospitals on a medical basis. That situation is appalling. We need to take steps now to change the situation—a step change is needed now. These people are in our hospitals and they shouldn't be there. The arrangements should be made for them. We need to make that step change now.
As well as the lack of beds and the lack of staff, those are the perennial problems that still pose challenges. As others have said, we've been dealing with these issues and we've been discussing them year after year. We need to step up to the plate and take action, as Helen Mary Jones said. So, bearing in mind all of the funding going into social care at the moment, but into a system that is failing and is piecemeal in nature, with patients still suffering, and indeed dying prematurely, a care system that is expensive and complex, with care staff on short-term contracts and zero-hours contracts, and with a lack of training and so on—we all know about these issues—isn't it time to have a radical scheme, a new plan, and have a social care service for Wales that is funded from general taxation, exactly like our national health service, and working in partnership with that service and funded from general taxation, a national care service for Wales, exactly like our national health service? Thank you very much.
Like others in this debate this afternoon, I want to give a welcome to the budget and the commitment that's running through the budget to providing the funding that is available to public services. I want to particularly welcome the £8 million additional funding for additional learning needs. It's something that I've spoken about on a number of occasions. The £20 million we allocated to additional learning needs in delivering the reform agenda, the transformational agenda, is not sufficient at present, given the time taken to deliver this reform. So, it is right and proper that there is money provided for additional learning needs education and it is right and proper that that money is ring-fenced for additional learning needs. And I welcome that very much.
I also welcome the more general support for funding for education. We had an excellent debate, I felt, here some weeks ago, some months ago, on how we fund our schools and I'm glad that the Government and the Minister have ensured that there is additional support for education as part of this budget.
I also welcome the funding for climate policy. We've seen dramatically and tragically recently the impact of climate on people and our planet. I think it's right and proper that we do ensure that we do provide for climate policy within the budget.
Can I say, I regret very much the tone of Conservative interventions in this debate on the funding for local government? It's right and proper that we debate and discuss funding for local government and it is right and proper that we have a debate about whether the formula is sufficient and actually delivers the funding that it requires. It's right and proper that we have that debate. But both in the opening Conservative contribution and the more recent one, there was an allegation or an insinuation that funding is somehow fixed to go to one part of the country rather than another part of the country, that people in north Wales are pitted against people in south Wales or elsewhere. I regret that very greatly.
Fel eraill yn y ddadl hon y prynhawn yma, rwyf i'n dymuno croesawu'r gyllideb a'r ymrwymiad sy'n rhedeg drwy'r gyllideb i ddarparu'r cyllid sydd ar gael i wasanaethau cyhoeddus. Hoffwn i'n arbennig groesawu'r £8 miliwn o gyllid ychwanegol ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol. Mae'n rhywbeth yr wyf i wedi sôn amdano ar sawl achlysur. Nid yw'r £20 miliwn y gwnaethom ei ddyrannu i anghenion dysgu ychwanegol wrth gyflawni'r agenda ddiwygio, yr agenda drawsnewidiol, yn ddigonol ar hyn o bryd, o ystyried yr amser a gymerir i gyflawni'r diwygiad hwn. Felly, mae'n iawn ac yn briodol bod arian yn cael ei ddarparu ar gyfer addysg anghenion dysgu ychwanegol ac mae'n iawn ac yn briodol bod yr arian hwnnw'n cael ei glustnodi ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol. Ac rwy'n croesawu hynny'n fawr iawn.
Rwyf hefyd yn croesawu'r gefnogaeth fwy cyffredinol i gyllid ar gyfer addysg. Cawsom ddadl ragorol, yn fy marn i, yn y fan yma rai wythnosau yn ôl, rai misoedd yn ôl, ar sut yr ydym yn ariannu ein hysgolion ac rwy'n falch bod y Llywodraeth a'r Gweinidog wedi sicrhau bod cymorth ychwanegol ar gyfer addysg yn rhan o'r gyllideb hon.
Rwyf hefyd yn croesawu'r cyllid ar gyfer polisi hinsawdd. Rydym ni wedi gweld yn ddramatig ac yn drasig yn ddiweddar effaith yr hinsawdd ar bobl a'n planed. Rwy'n credu ei bod yn iawn ac yn briodol ein bod ni yn sicrhau ein bod yn darparu ar gyfer polisi hinsawdd yn y gyllideb.
A gaf i ddweud, rwy'n gresynu yn fawr iawn tôn ymyriadau'r Ceidwadwyr yn y ddadl hon ar gyllid ar gyfer llywodraeth leol? Mae'n iawn ac yn briodol ein bod yn dadlau ac yn trafod cyllid ar gyfer llywodraeth leol ac mae'n iawn ac yn briodol i ni gael dadl ynghylch pa un a yw'r fformiwla yn ddigonol ac yn darparu'r cyllid sydd ei angen mewn gwirionedd. Mae'n iawn ac yn briodol ein bod yn cael y ddadl honno. Ond yng nghyfraniad agoriadol y Ceidwadwyr ac yn yr un mwy diweddar, roedd cyhuddiad neu awgrym bod cyllid wedi'i drefnu rywsut i fynd i un rhan o'r wlad yn hytrach na rhan arall o'r wlad, bod pobl yn y gogledd yn cael eu gosod yn erbyn pobl yn y de neu ryw fan arall. Rwyf i'n gresynu hynny yn fawr iawn.
I think you'll find that, if you look at the average funding settlements over the past 20 years, the evidence is pretty clear in terms of which areas tend to get the larger increases or smaller reductions in the revenue support grant versus those that don't. It's for the Welsh Government to explain, but would you agree with me that one thing that we do need to try to bring, in order to have confidence in the local government funding formula, is that the Welsh Government should initiate an independent commission in order to look at this formula to get it right and fit for the future?
Rwy'n credu, os ystyriwch chi'r setliadau cyllid cyfartalog dros yr 20 mlynedd diwethaf, bod y dystiolaeth yn eithaf clir o ran pa ardaloedd sy'n dueddol o gael mwy o gynnydd neu lai o ostyngiad yn y grant cynnal refeniw o'u cymharu â'r rhai hynny nad ydynt. Llywodraeth Cymru sydd i egluro hyn, ond a fyddech chi'n cytuno â mi mai un peth y mae angen i ni geisio ei gyflwyno, er mwyn cael hyder yn fformiwla ariannu llywodraeth leol, yw y dylai Llywodraeth Cymru ddechrau comisiwn annibynnol er mwyn edrych ar y fformiwla hon i gael pethau'n iawn ac yn addas ar gyfer y dyfodol?
I've heard Conservative Members here over the years making this point and Conservative councillors telling us not to touch it— [Interruption.] The fundamental point—[Interruption.] The fundamental point I make, though, is a different one—that is, the destructive way in which the debate was framed. It's north against south, east against west, rural against urban. Blaenau Gwent was eighteenth, I think, in the current range of funding. It's never been first, it's never been top, but I've never, ever made an allegation of the sort that's been made from the Conservative benches this afternoon, and I would invite Conservative Members to reconsider their tone and approach to that debate.
Can I also say that I do regret that the Government is not finding the funding to support the continuation of bus subsidy at current levels? We heard at Finance Committee that there is going to be a cut in the subsidy available to provide for bus services. I will say very gently to the finance Minister that it's all very well to deliver electric buses for some of us, but if we haven't got any buses at all, quite frankly that's not very much of a commitment. So we do need to see—. And if the Government is able to look at the budget during this process, and to ensure that there is an increase in the subsidy available for bus services, that would be very much appreciated.
But the fundamental point I want to make, rather than simply looking at budget lines, is this: we have seen here not quite Theresa May's words become reality—that austerity's over—but we've seen a loosening of purse strings and we've seen additional funding for public services. I regret that we're not also seeing the radical reform of public services to ensure that that money is well spent. The debate we had on education funding wasn't simply about the amount of funding, but the complexity of the structure of that funding leaving this place and arriving in the classroom. There's no purpose at all in increasing the quantum of funding available if the system remains so complex as to ensure that teachers and others aren't able to access that amount of funding. So we don't simply need to increase the funding available in the traditional, old-fashioned way, but we also need to reform the way in which we operate our public services, and this is more important today than it has been in the past, because when you read the budget documentation, whether it's the chief economist's report, the Office for Budget Responsibility analysis, or even the Welsh Government's own tax policy report, the word that comes at you time and time again is 'uncertainty'—uncertainty about tax revenues, uncertainty about the tax base, uncertainty about future funding levels, uncertainty about future economic performance, uncertainty about our ability to both deliver the funding required and raise the funding that we need.
In a position where you have future uncertainty, where you have resources available, it is my view that the Government should have been far, far more radical in what it is producing today. It was the Conservative approach to simply increase all budgets by a fair degree, which we all welcome in the short term, but the radical budget would have been a budget for reform, a budget that would have ensured that our public services don't just receive the funding they require to survive next year and this year, but are in a fit state to survive in the long term. I agree very much with the point that Huw Irranca made earlier in this debate about the squeeze being faced by local government, but if we continue to fund the health service at current levels, as we all commit on all sides of this Chamber to do, then all other services will suffer as a consequence of that single decision.
Rwyf i wedi clywed Aelodau Ceidwadol yma dros y blynyddoedd yn gwneud y pwynt hwn a chynghorwyr Ceidwadol yn dweud wrthym ni am beidio â'i gyffwrdd—[Torri ar draws.] Mae'r pwynt sylfaenol—[Torri ar draws.] Mae'r pwynt sylfaenol yr wyf i'n ei wneud, fodd bynnag, yn un gwahanol—hynny yw, y ffordd ddinistriol y lluniwyd y ddadl. Mae'n fater o ogledd yn erbyn de, dwyrain yn erbyn gorllewin, gwledig yn erbyn trefol. Roedd Blaenau Gwent yn ddeunawfed, rwy'n credu, yn yr ystod bresennol o gyllid. Nid yw erioed wedi bod yn gyntaf, nid yw erioed wedi bod ar y brig, ond nid wyf i erioed wedi gwneud honiad o'r math sydd wedi'i wneud o feinciau'r Ceidwadwyr y prynhawn yma, a byddwn i'n gwahodd Aelodau Ceidwadol i ailystyried eu tôn a'u hagwedd at y ddadl honno.
A gaf i hefyd ddweud fy mod yn gresynu nad yw'r Llywodraeth yn dod o hyd i'r arian i gefnogi'r cymhorthdal bysiau yn parhau ar y lefelau presennol? Clywsom ni yn y Pwyllgor Cyllid y bydd gostyngiad yn y cymhorthdal sydd ar gael i ddarparu ar gyfer gwasanaethau bysiau. Dywedaf i'n dawel fach wrth y Gweinidog Cyllid ei bod yn ddigon hawdd darparu bysiau trydan i rai ohonom ni, ond os nad oes gennym ni unrhyw fysiau o gwbl, a dweud y gwir, nid yw hynny'n fawr o ymrwymiad. Felly mae angen i ni weld—. Ac os yw'r Llywodraeth yn gallu edrych ar y gyllideb yn ystod y broses hon, ac sicrhau bod cynnydd yn y cymhorthdal sydd ar gael ar gyfer gwasanaethau bysiau, byddwn i'n gwerthfawrogi hynny'n fawr.
Ond y pwynt sylfaenol yr wyf i eisiau ei wneud, yn hytrach nag edrych ar linellau'r gyllideb yn unig, yw hyn: rydym ni wedi gweld yn y fan hon nad yw holl eiriau Theresa May wedi'u gwireddu—bod cyni wedi dod i ben—ond rydym ni wedi gweld y cyfyngiadau ariannol yn llacio ac rydym ni wedi gweld arian ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus. Rwy'n gresynu nad ydym ni hefyd yn gweld y diwygio radical ar wasanaethau cyhoeddus i sicrhau bod yr arian hwnnw'n cael ei wario'n dda. Nid oedd y ddadl a gawsom ni ynghylch ariannu addysg yn ymwneud â maint y cyllid yn unig, ond yn hytrach cymhlethdod strwythur y cyllid hwnnw wrth adael y lle hwn a chyrraedd yr ystafell ddosbarth. Nid oes unrhyw ddiben o gwbl mewn cynyddu maint y cyllid sydd ar gael os yw'r system yn parhau i fod mor gymhleth fel ei bod yn sicrhau nad yw athrawon ac eraill yn gallu cael gafael ar y swm hwnnw o gyllid. Felly mae angen i ni nid yn unig gynyddu'r cyllid sydd ar gael yn y dull traddodiadol, hen ffasiwn, mae angen i ni hefyd ddiwygio'r ffordd yr ydym ni'n gweithredu ein gwasanaethau cyhoeddus, ac mae hyn yn bwysicach heddiw nag y bu yn y gorffennol, oherwydd pan ddarllenwch chi ddogfennau'r gyllideb, boed yn adroddiad y prif economegydd, dadansoddiad y Swyddfa dros Gyfrifoldeb am y Gyllideb, neu hyd yn oed adroddiad polisi treth Llywodraeth Cymru ei hun, y gair sy'n eich taro chi dro ar ôl tro yw 'ansicrwydd'—ansicrwydd ynghylch refeniw treth, ansicrwydd am y sylfaen drethi, ansicrwydd ynghylch lefelau ariannu yn y dyfodol, ansicrwydd ynglŷn â pherfformiad economaidd yn y dyfodol, ansicrwydd ynghylch ein gallu i ddarparu'r cyllid sydd ei angen a chodi'r cyllid y mae eu hangen arnom ni.
Mewn sefyllfa lle mae gennych chi ansicrwydd ynghylch y dyfodol, lle mae gennych chi adnoddau, fy marn i yw y dylai'r Llywodraeth fod wedi bod yn llawer iawn mwy radical yn yr hyn y mae'n ei gynhyrchu heddiw. Dull y Ceidwadwyr oedd cynyddu'r holl gyllidebau gan radd deg yn unig, ac mae pob un ohonom ni'n croesawu hynny yn y tymor byr, ond byddai'r gyllideb radical wedi bod yn gyllideb ar gyfer diwygio, cyllideb a fyddai wedi sicrhau nad yw ein gwasanaethau cyhoeddus ond yn derbyn yr arian yn y mae ei angen arnyn nhw i oroesi'r flwyddyn nesaf ac eleni, ond eu bod mewn cyflwr da i oroesi yn yr hirdymor. Rwy'n cytuno yn fawr iawn â'r pwynt a wnaeth Huw Irranca yn gynharach yn y ddadl hon am y wasgfa y mae llywodraeth leol yn ei hwynebu, ond os ydym ni'n parhau i ariannu'r gwasanaeth iechyd ar y lefelau presennol, fel y mae pob un ohonom ni yn ymrwymo ar bob ochr i'r Siambr hon i'w wneud, yna bydd pob gwasanaeth arall yn dioddef o ganlyniad i'r penderfyniad unigol hwnnw.
You will need to bring your contribution to a close now.
Bydd angen i chi ddod â'ch cyfraniad i ben nawr.
And I will do so, Presiding Officer. You are very gentle and very sympathetic to me, I agree.
A gwnaf i hynny, Llywydd. Yr ydych chi'n garedig iawn ac yn cydymdeimlo'n fawr â mi, yr wyf i'n cytuno.
Don't push me. [Laughter.]
Paid â fy ngwthio fi. [Chwerthin.]
I ask the Government, in closing, to not only deliver the funding levels, but deliver the radical reform that a Labour Government should be doing to ensure that we have public services fit for the future.
Gofynnaf i fod y Llywodraeth, wrth gloi, nid yn unig yn cyflawni'r lefelau cyllido, ond yn cyflwyno'r diwygiad radical y dylai Llywodraeth Lafur fod yn ei wneud i sicrhau bod gennym ni wasanaethau cyhoeddus sy'n addas ar gyfer y dyfodol.
This has been a fascinating debate. I hope the Minister is listening to this and bearing in mind that it's a debate on a statement and we're all looking forward to hearing some answers to questions in your response to this debate.
And I think the first of those questions I'm going to steal from Helen Mary, which is 'how?' And, unfortunately, Alun Davies has nicked all my thunder here because I want to talk about school funding, because I want to know how you intend to see that any increase in the budget reaches schools in Wales, something which, actually, needs immediate attention this year and can't afford to wait for the results of the Sibieta review. Because in the last decade—and we can argue about the amounts on this—Wales has seen a sustained decade of lower spending per pupil than in England. It's had effects.
We're in this position at the moment where we have a lower number of teachers hoping to train here in Wales. We've had a bigger drop in numbers of teachers than in other parts of the UK, and I see nothing in this budget about how to attract additional teachers. There is money in there; we're talking about CPD and how to get existing teachers ready for the new curriculum, but it doesn't say anything about we're going to increase the number of teachers. It doesn't say anything about how to improve teaching resources. The lack of those was noted in the PISA comments—sorry, the Organisation for Economic Co-operation and Development report on PISA. It actually made a point that there's an issue in Wales about teaching resources, and I didn't see anything either, although obviously I could have missed it, about how schools who are not seeking twenty-first century school funding for brand-new schools, how on earth they're going to be able to afford just to carry on the day-to-day maintenance of the schools that they have when that's one of their major sources of complaints. And it goes back to a point that Mike Hedges made earlier about prevention. Oh, you're trying to take—
Mae hon wedi bod yn ddadl ddiddorol iawn. Rwy'n gobeithio bod y Gweinidog yn gwrando ar hyn ac o gofio ei bod yn ddadl ar ddatganiad ac rydym ni i gyd yn edrych ymlaen at glywed rhai atebion i gwestiynau yn eich ymateb i'r ddadl hon.
Ac rwy'n meddwl mai'r cyntaf o'r cwestiynau hynny yr wyf yn mynd i ddwyn oddi ar Helen Mary, yw 'sut?' Ac, yn anffodus, mae Alun Davies wedi achub y blaen arnaf i oherwydd yr wyf eisiau sôn am ariannu ysgolion, oherwydd yr wyf i eisiau gwybod sut yr ydych yn bwriadu gweld bod unrhyw gynnydd yn y gyllideb yn cyrraedd ysgol yng Nghymru, rhywbeth sydd, mewn gwirionedd, angen sylw ar unwaith eleni ac ni all fforddio aros am ganlyniadau adolygiad Sibieta. Oherwydd yn ystod y degawd diwethaf—a gallwn ni ddadlau ynglŷn â'r symiau ar hyn—mae Cymru wedi gweld degawd hir o wario is fesul disgybl nag yn Lloegr. Mae wedi cael effeithiau.
Rydym ni yn y sefyllfa hon ar hyn o bryd lle mae gennym ni nifer is o athrawon yn gobeithio hyfforddi yma yng Nghymru. Rydym ni wedi gweld mwy o ostyngiad yn niferoedd yr athrawon nag yn rhannau eraill o'r DU, ac ni welaf i ddim byd yn y gyllideb hon ynglŷn â sut i ddenu athrawon ychwanegol. Mae yna arian yno; rydym ni'n sôn am Datblygiad Proffesiynol Parhaus a sut i gael athrawon presennol yn barod ar gyfer y cwricwlwm newydd, ond nid yw'n dweud unrhyw beth am sut yr ydym yn mynd i gynyddu nifer yr athrawon, nid yw'n dweud unrhyw beth am sut i wella adnoddau addysgu. Roedd diffyg y rheini wedi'i nodi yn sylwadau PISA—mae'n ddrwg gennyf, adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ar PISA. Fe wnaeth bwynt bod problem yng Nghymru ynghylch adnoddau addysgu, ac ni welais i unrhyw beth ychwaith, er yn amlwg y gallwn i fod wedi'i golli, ynghylch y modd y mae ysgolion nad ydyn nhw'n ceisio cyllid ysgolion yr unfed ganrif ar hugain ar gyfer ysgol newydd sbon, sut ar y ddaear y maen nhw'n yn mynd i allu fforddio parhau i gynnal y gwaith cynnal a chadw o ddydd i ddydd ar yr ysgolion sydd ganddyn nhw pan fo hynny'n un o brif ffynonellau eu cwynion. Ac mae'n mynd yn ôl at bwynt a wnaeth Mike Hedges yn gynharach ynghylch atal. O, rydych chi'n ceisio cymryd—
I've got a quick intervention. Of course, you know the money that local authorities hold, some of that is for some of these major repairs. If I talk about Plasmarl school in your region and my constituency, they've had a new roof, and they've had full electrical rewiring. So, that's what the money held centrally is partly used for, and it is what you've just asked for.
Mae gen i ymyriad cyflym. Wrth gwrs, fe wyddoch chi am yr arian y mae awdurdodau lleol yn ei ddal, mae rhywfaint o hwnnw ar gyfer peth o'r gwaith atgyweirio mawr hyn. Os byddaf i'n sôn am ysgol Plasmarl yn eich rhanbarth chi a fy etholaeth i, maen nhw wedi cael to newydd, ac maen nhw wedi cael ail-wifro trydanol llawn. Felly, dyna sut y mae'r arian sy'n cael ei ddal yn ganolog yn cael ei ddefnyddio, yn rhannol, a dyna'r yr ydych chi newydd ofyn amdano.
But, of course, not all councils have that money, to that amount, held centrally. I'm very pleased for Plasmarl school, actually, and I'm going to come on to the indicator based assessments here in a minute. Because the point that did impress me in your earlier comments was about prevention. And, of course, schools are not just about academic education; they're community builders. To me, they're one of the great preventative services, and as Mike himself mentioned there, if we educate our children in a way that we would all want to see, I think, they ought to become the engines of our economy as well.
As we've heard, the UK education secretary has committed this £14 billion for schools in England. It's over a period of time, for which there will be a consequential of £2.4 billion to be spent as you wish in due course, Trefnydd. That's on top, of course, of the £135 million education consequential from this year's spending review, again to be spent as you wish. And I make this distinction between the education budgets and school funding, because you will say, and I'm sure you will to say to me, that the education budget has been protected, more money has gone into it, and I'd be the first to acknowledge and welcome the additional money going into those departmental expenditure limits, but that is very different from saying that school budgets are being protected. They come, as we know, from local government. Local government's had an uplift this year as well, but as Huw Irranca Davies mentioned earlier, they have taken a real hammering over the last few years, and because of the obscurity of the funding formulas for schools, which Alun Davies referred to, it's been virtually impossible to understand how this can be repaired very, very quickly.
I think we all have to acknowledge as well that, this year, more than any year, we've seen councils, teachers, school leaders, you name it, speak in numbers and with one voice in a way that we haven't heard before. They need the money, and even though the school IBA figures used in this year have gone up, and I'm going to welcome that in principle, we all know that those are just indicators. There is no obligation on local authorities to spend that money on giving that money directly to schools, at all. And to nick your metaphor, Huw Irranca Davies, some schools don't have the opportunity to start turning taps on, and that needs to be fixed yet.
So, if we're going to be talking about something radical here, if you're resistant to the direct funding of schools, Trefnydd, how will this budget guarantee meaningful growth in core school funding, and actually, not least for children with additional learning needs, because the money that was coming your way was £35 million for that, and £8 million to £9 million is not a fair reflection of the money that you're getting for additional learning needs?
I just want to finish very, very quickly and pick up on something that Rhun mentioned: a very flat settlement, if you like, for the Welsh language, and some very vague comments in behind that. I would really like to know if there's actually going to be extra money for Cymraeg i Oedolion this year and whether the extra money for apprenticeships, which is to be welcomed, includes the work of the Coleg Cymraeg Cenedlaethol in apprenticeships, or is that from a different budget. And—I'm not going to have time to get a proper answer on this, I know—what exactly is the comisiynydd's budget going to be, particularly as it seems that the requirements of their office are going to be quite different from what they had previously? Diolch.
Ond, wrth gwrs, nid oes gan bob cyngor yr arian hwnnw, hyd at y swm hwnnw, wedi'i ddal yn ganolog. Rwy'n falch iawn dros ysgol Plasmarl, mewn gwirionedd, ac fe wna i ddod at yr asesiadau wedi'i seilio ar ddangosyddion yma mewn munud. Oherwydd y pwynt a wnaeth argraff arnaf i yn eich sylwadau cynharach oedd hwnnw yn ymwneud ag atal. Ac, wrth gwrs, nid yw ysgolion yn ymwneud ag addysg academaidd yn unig; maen nhw'n adeiladwyr cymunedol. I mi, maen nhw'n un o'r gwasanaethau ataliol mawr, ac fel y soniodd Mike ei hun yn y fan yna, os ydym ni yn addysgu ein plant mewn ffordd y byddem ni i gyd yn awyddus i'w gweld, rwy'n credu, y dylen nhw ddod yn beiriannau i'n heconomi hefyd.
Fel yr ydym wedi'i glywed, mae ysgrifennydd addysg y DU wedi ymrwymo y £14 biliwn hyn ar gyfer ysgolion yn Lloegr. Mae hynny dros gyfnod o amser, a bydd cyllid canlyniadol o £2.4 biliwn i'w wario fel y dymunwch maes o law, Trefnydd. Mae hynny ar ben, wrth gwrs, y £135 miliwn o gyllid canlyniadol ar gyfer addysg o adolygiad gwariant eleni, eto i'w wario fel y dymunwch. Ac rwy'n gwahaniaethu rhwng y cyllidebau addysg a chyllid ysgolion, oherwydd y byddwch chi'n dweud, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n dweud wrthyf i, fod y gyllideb addysg wedi'i diogelu, bod mwy o arian wedi mynd i mewn iddi, a byddwn i y cyntaf i gydnabod a chroesawu'r arian ychwanegol sy'n mynd i mewn i'r terfynau gwariant adrannol hynny, ond mae hynny'n wahanol iawn i ddweud bod cyllidebau ysgolion yn cael eu gwarchod. Maen nhw'n dod, fel y gwyddom ni, o lywodraeth leol. Cafodd llywodraeth leol gynnydd eleni hefyd, ond fel y crybwyllodd Huw Irranca Davies yn gynharach, maen nhw wedi cael cyfnod anodd yn ystod yr ychydig flynyddoedd diwethaf, ac oherwydd aneglurder y fformiwlâu cyllido ar gyfer ysgolion, y cyfeiriodd Alun Davies atyn nhw, mae hi wedi bod bron yn amhosibl deall sut y gellir atgyweirio hyn yn gyflym iawn.
Rwy'n credu bod yn rhaid i ni i gyd gydnabod hefyd, eleni, yn fwy nag unrhyw flwyddyn, ein bod ni wedi gweld cynghorau, athrawon, arweinwyr ysgolion ac ati, yn siarad mewn niferoedd, ac ag un llais mewn ffordd nad ydym ni wedi'i chlywed o'r blaen. Mae angen yr arian arnyn nhw, ac er bod y ffigurau ar gyfer Asesiad wedi'i Seilio ar Ddangosyddion yr ysgol a ddefnyddiwyd eleni wedi cynyddu, ac rwy'n mynd i groesawu hynny mewn egwyddor, rydym ni i gyd yn gwybod mai dangosyddion yn unig yw'r rheini. Nid oes unrhyw reidrwydd ar awdurdodau lleol i wario'r arian hwnnw ar roi'r arian hwnnw'n uniongyrchol i ysgolion, o gwbl. Ac i ddwyn eich trosiad chi, Huw Irranca Davies, nid yw rhai ysgolion yn cael y cyfle i ddechrau troi tapiau ymlaen, ac mae dal angen mynd i'r afael â hynny eto.
Felly, os ydym ni'n mynd i fod yn sôn am rywbeth radical yma, os ydych chi'n gwrthwynebu cyllido ysgolion yn uniongyrchol, Trefnydd, sut y bydd y gyllideb hon yn gwarantu twf ystyrlon mewn cyllid craidd ysgolion, a mewn gwirionedd, nid lleiaf ar gyfer plant sydd ag anghenion dysgu ychwanegol, gan fod yr arian a oedd yn dod eich ffordd chi yn £35 miliwn ar gyfer hynny, ac nid yw £8 miliwn i £9 miliwn yn adlewyrchiad teg o'r arian yr ydych chi'n ei gael ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol?
Rwyf i eisiau gorffen yn gyflym iawn, iawn a chodi rhywbeth a gafodd ei grybwyll gan Rhun: setliad gwastad iawn, os mynnwch chi, ar gyfer y Gymraeg, a rhai sylwadau amwys iawn y tu ôl i hynny. Byddwn i'n falch iawn o wybod a fydd arian ychwanegol ar gael ar gyfer Cymraeg i Oedolion eleni ac a yw'r arian ychwanegol ar gyfer prentisiaethau, sydd i'w groesawu, yn cynnwys gwaith y Coleg Cymraeg Cenedlaethol mewn prentisiaethau, neu a yw hwnnw o gyllideb wahanol. Ac—nid wyf yn mynd i gael amser i gael ateb priodol ar hyn, rwy'n gwybod—beth yn union fydd cyllideb y comisiynydd, yn enwedig gan ei bod yn ymddangos bod gofynion ei swydd yn mynd i fod yn dra gwahanol i'r hyn a oedd ganddo o'r blaen? Diolch.
Dwi'n cyfrannu i'r ddadl yma, wrth gwrs, yn fy rôl fel llefarydd fy mhlaid ar yr amgylchedd. Ac fel mae ambell un eisoes wedi ei awgrymu, mae yna deimlad o fusnes fel arfer yn perthyn i'r gyllideb yma. Ac mae hynny'n siomedig, yn enwedig yn sgil datgan argyfwng hinsawdd. Fel rŷn ni wedi ei glywed, byddech chi'n disgwyl y byddai yna drawsnewidiad yn y ffordd y mae'r Llywodraeth yn defnyddio'i chyllideb i fynd i'r afael â'r argyfwng hynny. Ond, byddwch yn onest, pe baech chi'n edrych ar y gyllideb yma a'i chymharu hi â chyllideb y llynedd, ydych chi yn gweld newid sylfaenol, newid go iawn? Oes yna rywbeth yn y gyllideb ddrafft yma sy'n rhoi signal clir bod yna shifft sylfaenol tuag at daclo yr argyfwng hinsawdd wedi digwydd ym mlaenoriaethau y Llywodraeth? Ac os na allwch chi weld gwahaniaeth sylfaenol, yna mae e yn dwyn i gwestiwn, yn fy marn i, hygrededd y datganiad o argyfwng hinsawdd hwnnw, ac, yn wir, pa mor o ddifrif y mae'r Llywodraeth yma i daclo'r her fwyaf sy'n wynebu dynoliaeth heddiw.
Nawr wrth gwrs mae yna ambell i eitem o wariant unigol i'w groesawu, a fyddwn i ddim yn peidio â chroesawu unrhyw arian ychwanegol, ond wrth gwrs dyw e ddim i'r graddau y byddwn i wedi ei obeithio. Mae'r £140 miliwn yma o wariant cyfalaf tuag at ddadgarboneiddio wedi cael ei gyfeirio ato fe—nid yr unig un, wrth gwrs, mae yna rai eraill. Mae £140 miliwn i'w groesawu, wrth gwrs, ond gadewch i ni ein hatgoffa ein hunain bod y Llywodraeth yma wedi gwario £100 miliwn ar baratoadau ar gyfer ffordd lliniaru'r M4 na fydd byth yn digwydd. Mae hynny'n rhoi'r swm yna yn ei gyd-destun, yn fy marn i.
Nawr, mi gyhoeddodd Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru gynllun 10 pwynt y llynedd i amlygu lle roedd angen blaenoriaethu gwariant. Ac roedd hi'n sôn am drafnidiaeth, retroffitio tai, defnydd tir, ynni adnewyddadwy. Mae gennym ni sector ynni hydro sy'n dal i aros i glywed gan y Llywodraeth a fydd yna rhyddhad treth yn parhau yn y flwyddyn ariannol nesaf, er wrth gwrs eu bod nhw wedi ei gwneud hi'n glir y byddai hynny yn golygu, heb y newid yna, y byddai llawer iawn o fusnesau hydro yn anghynaliadwy. Nawr, mae'r comisiynydd safonau, Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol—mae yna ormod o gomisiynwyr yn y byd yma, dwi'n meddwl—wedi amlinellu, o safbwynt retroffitio, £5 biliwn dros 15 mlynedd ar gyfer hynny. Nawr, mae hynny'n swm uchel iawn; dros 15 mlynedd, wrth gwrs, mae e'n dipyn mwy fforddiadwy. Ond nid dim ond stryd un ffordd yw'r gwariant yna, wrth gwrs, oherwydd mae e'n wariant i arbed yn y pen draw, mae e'n wariant i greu twf. Rŷn ni'n gweld sut y byddai, yn ôl y comisiynydd, GVA economaidd Cymru yn cynyddu o £2.2 biliwn o wneud y buddsoddiad yna. Mi fyddai'n arbed £350 y flwyddyn i fil y teulu cyffredin. Mi fyddai hefyd yn arbed bron i £70 miliwn bob blwyddyn i'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru, oherwydd byddai'n help i ni fynd i'r afael â rhai o'r problemau iechyd sy'n wynebu ein pobl ni. Ac wrth gwrs, dŷn ni'n sôn felly am yr economaidd, yr amgylcheddol, a'r cymdeithasol, a dyna ni'r greal sanctaidd o safbwynt Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Ond bedair blynedd ar ôl pasio y Ddeddf yna, dŷn ni'n dal i aros i weld y shifft yna yn digwydd yn y modd y mae Llywodraeth Cymru yn creu ac yn blaenoriaethu ei chyllideb.
Nawr, fel Aelod dros y gogledd hefyd, roeddwn i'n gweld bod yna, yn naratif y gyllideb, gyfeiriad at £200 miliwn cyfalaf ar gyfer metro de a metro gogledd Cymru. Ond dwi'n gweld wedyn wrth gwrs mai £20 miliwn o hwnnw—prin 10 y cant o hwnnw—sydd yn dod i'r gogledd. Mi fydd y Llywodraeth, dwi'n tybio—yn sicr ar ôl yr etholiad cyffredinol—yn ymwybodol bod yna ddisgwyliad gan etholwyr y gogledd i gael y buddsoddiad a'r swyddi y maen nhw'n eu haeddu, nid o reidrwydd y buddsoddiad y maen nhw wedi ei gael yn y gorffennol. A byddwn i'n galw ar y Llywodraeth i graffu'n ofalus ar ei chyllideb yn y cyd-destun hwnnw hefyd, er mwyn sicrhau tegwch o safbwynt buddsoddiad ar draws Cymru.
I contribute to this debate in my role as my party's spokesperson on the environment. And, as some people have already suggested, there is a feeling of business as usual to this budget. And that is disappointing, particularly given the declaration of a climate emergency. As you've already heard, we would expect transformation in the way that the Government is using its budget to address that emergency. But let's be honest, if you were to look at this budget, and compare it to last year's budget, do you see any fundamental difference, any real difference? Is there anything in this draft budget that gives a clear signal that there has been a fundamental shift towards tackling the climate emergency in terms of the Government's priorities? And if you can't identify that fundamental difference, then it does bring to question the credibility of that declaration of a climate emergency, and, indeed, how serious this Government is in tackling the greatest challenge facing humanity today.
Now, of course, there are some items of individual expenditure that are to be welcomed, and I wouldn't fail to welcome any additional funding, but it's not to the extent that we would have hoped for. This £140 million of capital funding for decarbonisation has been referred to—it's not the only item, there are others. One hundred and forty million pounds is to be welcomed of course, but let's remind ourselves that this Government spent £100 million on preparations for the M4 relief road that will never happen. That puts that figure in its context, in my view.
Now, the Future Generations Commissioner for Wales presented a 10-point plan last year to highlight where we needed to prioritise expenditure. And she talked about transport, housing, land use, and renewable energy. We have a hydro sector that is still waiting to hear from Government if there is going to be rate relief continuing for the next financial year, although, of course, they have made it clear that that would mean, without that change, many of those hydro businesses would be unsustainable. Now, the standards commissioner, sorry, the Future Generations Commissioner—there are too many commissioners, I fear— has outlined £5 billion over 15 years for retrofitting. That's a huge sum, but over 15 years it's a lot more affordable. But that isn't one-way expenditure, because it is spend to save, it creates growth. We can see how, according to the commissioner, Welsh GVA would increase by £2.2. billion by making that investment. It would save £350 per year for the ordinary family’s bills. It would also save more than £70 million a year for our health service in Wales, because it would help us in tackling some of the health problems facing people in Wales. So, we are talking here about the economic, the environmental and the social, and that’s the holy grail in terms of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. But four years after passing that legislation, we are still waiting to see that shift happening in the way that the Welsh Government draws up and prioritises its budget.
And as a Member representing north Wales, I saw in the narrative of the budget that there is a reference to £200 million capital for the south Wales metro and the north Wales metro. But I see that £20 million of that—just 10 per cent of that—will come to north Wales. Now, I assume the Government—certainly after the general election—will be aware that there is an expectation among constituents in north Wales that they should see the investment and the job creation that they deserve, not necessarily the investment that they've seen in the past. I would call on the Government to scrutinise its budget carefully in that context, in order to ensure equity in terms of investment across Wales.
And I'll just close, if I may—like others, I was disappointed at some of the opening remarks from Conservative contributions to this debate. You're more than happy to rock up here today and take the plaudits for any increases in budgets; of course, we couldn't see you for dust when it was about taking the blame for cuts. You have the audacity to tell us here, in this Chamber, that we've never had it so good. I don't remember you coming here two or three years ago, or indeed during any of the previous 10 years of the Conservative UK Government, telling us that we've never had it so bad.
Ac fe wnaf gau, os caf i—fel eraill, roeddwn i'n siomedig â rhai o'r sylwadau agoriadol o gyfraniadau'r Ceidwadwyr i'r ddadl hon. Rydych chi'n fwy na pharod i godi yma heddiw a chymryd y clod am unrhyw gynnydd mewn cyllidebau; wrth gwrs, ni chawsom na siw na miw gennych chi pan oedd angen cymryd y bai am doriadau. Rydych chi'n ddigon haerllug i ddweud wrthym ni yma, yn y Siambr hon, nad ydym ni erioed wedi bod mewn sefyllfa gystal. Dydw i ddim yn cofio i chi ddod yma ddwy neu dair blynedd yn ôl, nac yn wir yn ystod unrhyw un o'r 10 mlynedd diwethaf o Lywodraeth Geidwadol y DU, yn dweud wrthym ni nad ydym ni erioed wedi bod mewn sefyllfa waeth.
I'm grateful to you for taking an intervention. Will you take the opportunity—
Rwy'n ddiolchgar i chi am dderbyn ymyriad. A wnewch chi achub ar y cyfle—
Well, I've finished.
Wel, rwyf i wedi gorffen.
That's more than an attempt to take an intervention—
Mae hynny'n fwy nag ymgais i dderbyn ymyriad—
Well, that was very uncharitable of you.
Wel, roedd hynny'n angharedig iawn ohonoch chi.
No, it wasn't uncharitable. Llyr Gruffydd had been succinct in his contribution, and I'm particularly grateful for that. We have three remaining speakers and I'll call you all, and I urge you all to be as succinct as Llyr Gruffydd. Joyce Watson.
Na, nid oedd yn angharedig. Roedd Llyr Gruffydd wedi bod yn gryno yn ei gyfraniad, ac rwyf yn arbennig o ddiolchgar am hynny. Mae gennym ni dri siaradwr arall a byddaf i'n eich galw chi i gyd, ac rwy'n annog pob un ohonoch chi i fod mor gryno â Llyr Gruffydd. Joyce Watson.
I will be succinct, and I will carry on in the same vein. I want to welcome two particular areas that will have a significant impact on women's lives. Because we know over the years that, with the Tory 10-year austerity—. And I refuse to call it 'austerity': it was a political choice to not invest in people's lives. That's what it was. Let's call it out for what it was. So, for those 10 years, women suffered significantly from that choice.
One of the areas that we are investing in, improving women's lives, is the £3.1 million towards period dignity for free period products in schools and further education, which will allow 140,000 pupils and 53,000 students to access free products. This is unthinkable, that we have to invest Government money, which we do quite willingly, and I'm going to make that clear, because of the failure in the system that has been run—the benefits system primarily—by the UK Government and it still is. So, I hope you'll apologise for that.
Another area where we are also investing, which is going to make a huge difference to women's lives is the £40 million childcare offer for Wales. It is the best in the UK. I know that some other people are carers, and I know there are male carers as well, but 30 hours of early education or childcare for children of working parents does help those parents to go back to work.
I know that some people would like to see improvements on that—we all would. But let's be clear: we made a choice, with the limited funds that we had, to invest in that to make sure that parents had an opportunity to go back to work so that they could, if they were taking up 20 hours of free childcare, have £90 at their disposal, in their pockets, to spend in their households so that they could at least try to negate some of the cuts that have been visited on those households by the 10 years of political choice not to invest in their families.
So, my question to the Minister is this: can you assure us that, moving forward, we will retain the best childcare offer within the UK, that we will fund that because it is the best route? When parents are working, it is the best route that the children have to ensure that they can come out of poverty.
Byddaf i'n gryno, a byddaf i'n parhau ar yr un trywydd. Rwyf i eisiau croesawu dau faes penodol a gaiff effaith sylweddol ar fywydau menywod. Oherwydd gwyddom ni dros y blynyddoedd, gyda chyni 10 mlynedd y Torïaid—. Ac rwyf yn gwrthod ei alw'n 'gyni': roedd yn ddewis gwleidyddol i beidio â buddsoddi ym mywydau pobl. Dyna beth ydoedd. Gadewch i ni ddweud yn onest beth yr oedd. Felly, am y 10 mlynedd hynny, dioddefodd menywod yn sylweddol o ganlyniad i'r dewis hwnnw.
Un o'r meysydd yr ydym ni'n buddsoddi ynddo, gan wella bywydau menywod, yw'r £3.1 miliwn tuag at urddas mislif ar gyfer cynnyrch mislif am ddim mewn ysgolion ac addysg bellach, a fydd yn caniatáu i 140,000 o ddisgyblion a 53,000 o fyfyrwyr i gael cynhyrchion am ddim. Mae hyn yn amhosibl ei ddychmygu, bod yn rhaid i ni fuddsoddi arian y Llywodraeth, ac rydym ni'n gwneud hynny o wirfodd, ac rwyf eisiau gwneud hynny'n glir, oherwydd methiant yn y system sydd wedi'i gweithredu—y system fudd-daliadau'n bennaf—gan Lywodraeth y DU ac mae hynny dal i fod. Felly, rwy'n gobeithio y byddwch chi'n ymddiheuro am hynny.
Maes arall yr ydym ni'n buddsoddi ynddo hefyd, sy'n mynd i wneud gwahaniaeth enfawr i fywydau menywod, yw'r cynnig o £40 miliwn ar gyfer gofal plant i Gymru. Dyma'r gorau yn y DU. Gwn i fod rhai pobl eraill yn ofalwyr, a gwn i fod yna ofalwyr gwrywaidd hefyd, ond mae 30 awr o addysg gynnar neu ofal plant ar gyfer plant rhieni sy'n gweithio yn helpu'r rhieni hynny i ddychwelyd i'r gwaith.
Gwn i y byddai rhai pobl yn hoffi gweld gwelliannau yn hynny o beth—byddem ni i gyd yn dymuno hynny. Ond gadewch i ni fod yn glir: fe wnaethom ni ddewis, gyda'r arian cyfyngedig a oedd gennym ni, fuddsoddi yn hynny i sicrhau bod rhieni yn gallu achub ar y cyfle i ddychwelyd i'r gwaith fel y byddai, pe baent yn defnyddio 20 awr o ofal plant am ddim, £90 ar gael iddyn nhw, yn eu pocedi, i wario ar eu haelwydydd fel y gallen nhw o leiaf geisio negyddu rhai o'r toriadau a orfodwyd ar yr aelwydydd hynny gan y 10 mlynedd o'r dewis gwleidyddol i beidio â buddsoddi yn eu teuluoedd.
Felly, fy nghwestiwn i i'r Gweinidog yw hyn: a allwch chi ein sicrhau y byddwn ni'n cadw'r cynnig gofal plant gorau yn y DU, y byddwn ni'n ariannu hynny oherwydd dyma'r llwybr gorau? Pan fydd rhieni'n gweithio, dyma'r llwybr gorau sydd gan y plant i sicrhau eu bod yn gallu dod allan o dlodi.
I'd like to ask two very specific questions to the Minister—questions that I've asked many times in this Chamber and I've even had to resort to the Freedom of Information Act 2000 in order to try and get answers to these questions, still to no avail. I have not received answers yet. But what I have asked on numerous occasions in the past is: how much has been allocated for improvements and job creation and economic development in the Valleys as part of the Valleys taskforce?
I've also specifically asked how much and what type of investment we can expect to see in the Rhondda, over and above what you're already investing everywhere in buses, in empty homes and so on. Previous answers have mentioned expenditure planned for other parts of Rhondda Cynon Taf, but not the Rhondda. So, my questions are clear and specific and I'd be really grateful if I could have clear and specific answers this time. How much new money is the Valleys taskforce getting, and how much new money is the Rhondda—not Pontypridd, not Llantrisant, not Aberdare, not Mountain Ash, not even Blaenau Gwent—but how much money can we expect to be invested in the Rhondda as part of the work of the Valleys taskforce from this budget, and what can we expect to see as a result?
Hoffwn i ofyn dau gwestiwn penodol iawn i'r Gweinidog—cwestiynau yr wyf i wedi'u gofyn droeon yn y Siambr hon, ac rwyf i hyd yn oed wedi gorfod troi at Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth 2000 er mwyn ceisio cael atebion i'r cwestiynau hyn, a hynny'n ofer o hyd. Nid wyf i wedi cael atebion eto. Ond yr hyn yr wyf i wedi'i ofyn droeon yn y gorffennol yw: faint sydd wedi'i glustnodi ar gyfer gwelliannau a chreu swyddi a datblygu economaidd yn y Cymoedd yn rhan o Dasglu'r Cymoedd?
Rwyf i hefyd wedi gofyn yn benodol faint a pha fath o fuddsoddiad y gallwn ni ddisgwyl ei weld yn y Rhondda, uwchben yr hyn yr ydych chi eisoes yn ei fuddsoddi ym mhobman mewn bysiau, mewn cartrefi gwag ac yn y blaen. Mae atebion blaenorol wedi sôn am wariant sydd wedi'i gynllunio ar gyfer rhannau eraill o Rondda Cynon Taf, ond nid y Rhondda. Felly, mae fy nghwestiynau'n glir ac yn benodol a buaswn i'n ddiolchgar iawn pe bawn i'n gallu cael atebion clir a phenodol y tro hwn. Faint o arian newydd y mae Tasglu'r Cymoedd yn ei gael, a faint o arian newydd y mae'r Rhondda—nid Pontypridd, nid Llantrisant, nid Aberdâr, nid Aberpennar, nid Blaenau Gwent hyd yn oed—ond faint o arian y gallwn ni ddisgwyl i gael ei fuddsoddi yn y Rhondda yn rhan o waith tasglu'r Cymoedd o'r gyllideb hon, a beth y gallwn ni ddisgwyl ei weld o ganlyniad?
I think there's a lot to welcome in the Welsh Government's draft budget and I applaud Ministers for their commitment to invest in the public services that we rely on and indeed in the very future of our nation, and that's despite, of course, as other Members have referred to, Welsh budget is still feeling the consequences, very much so, of the impact of a decade of Westminster's ideologically driven and unnecessary austerity measures.
I just want to talk about one aspect of the budget that I know will be welcomed on high streets and towns and villages throughout the Cynon Valley, and that's the commitment to extend the Welsh Government's enhanced high streets and retail rates relief scheme for a further year. This support for retailers in Wales with a rateable value of up to £50,000 is a real benefit to the small businesses that I know are the backbone of the local economy in my constituency, and I'm sure it's the same in other constituencies up and down Wales. That's shops and retail units, but also the cafes, pubs and restaurants that lead to a thriving town-centre environment and that real community feel as well. We know that this intervention, backed by additional funding, means that over 1,500 small and medium-sized businesses in 2020-1 will receive help towards their rates. And importantly, I think, for businesses with a rateable value of up to £9,100, it means that their rates bills will be reduced to zero for retail properties. Higher values will receive a lifeline of up to £2,500, and that is, of course, in addition to the Welsh Government's permanent small business rates relief scheme.
Similarly, I think the additional discretionary rates relief allocated to local authorities to deal with specific local needs is really important, and it shows the Welsh Government's commitment to empower local government too. I welcome the Minister's announcement that she will double the money allocated to this strand of the package.
I think it's also important to remember that, combined, the Welsh Government's policy means that a higher proportion of small and medium-sized businesses receive support than is the case in England or Scotland. In Wales the scheme currently supports almost 70 per cent of small businesses here, and I think that's something we should be really proud of. The comparative figures for England are just 38 per cent, and 45 per cent for Scotland. All together, what this shows to me is we've got a Welsh Government that's on the side of small business in Wales and it builds on the pre-Christmas Non-Domestic Rating (Multiplier) (Wales) Order 2019. I'm proud to support the Welsh Government's draft budget today, and I commend the finance Minister for what I think is her first draft budget.
Credaf fod llawer i'w groesawu yng nghyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ac rwy'n cymeradwyo'r Gweinidogion am eu hymrwymiad i fuddsoddi yn y gwasanaethau cyhoeddus yr ydym ni'n dibynnu arnyn nhw, ac yn wir yn nyfodol ein cenedl, ac mae hynny, wrth gwrs, er gwaethaf, fel y mae Aelodau eraill wedi cyfeirio ato, y ffaith bod cyllideb Cymru yn dal i deimlo canlyniadau, yn fawr iawn, effaith degawd o fesurau cyni diangen San Steffan sydd wedi eu seilio ar ideoleg.
Hoffwn sôn am un agwedd ar y gyllideb y gwn y bydd croeso iddi ar y stryd fawr ac mewn trefi a phentrefi yng Nghwm Cynon, sef yr ymrwymiad i ymestyn cynllun gwella strydoedd mawr a rhyddhad ardrethi manwerthu Llywodraeth Cymru am flwyddyn arall. Mae'r cymorth hwn i fanwerthwyr yng Nghymru sydd â gwerth ardrethol hyd at £50,000 yn fantais wirioneddol i'r busnesau bach sydd yn asgwrn cefn i'r economi leol yn fy etholaeth i, ac rwy'n siŵr bod hynny'n wir mewn etholaethau eraill ar hyd a lled Cymru. Siopau ac unedau manwerthu yw'r rhain, ond hefyd y caffis, tafarndai a'r bwytai sy'n arwain at amgylchedd canol tref ffyniannus a'r teimlad cymunedol go iawn hwnnw hefyd. Gwyddom fod yr ymyrraeth hon, gyda chefnogaeth arian ychwanegol, yn golygu y bydd dros 1,500 o fusnesau bach a chanolig eu maint yn 2020-1 yn cael cymorth tuag at eu hardrethi. Ac yn bwysig, rwy'n credu, i fusnesau â gwerth ardrethol o hyd at £9,100, mae'n golygu y bydd eu biliau ardrethi'n cael eu gostwng i sero ar gyfer eiddo manwerthu. Bydd gwerthoedd uwch yn cael cymorth hanfodol o hyd at £2,500, ac mae hynny, wrth gwrs, yn ychwanegol at gynllun rhyddhad ardrethi parhaol Llywodraeth Cymru ar gyfer busnesau bach.
Yn yr un modd, rwy'n credu bod y rhyddhad ardrethi dewisol ychwanegol a ddyrennir i awdurdodau lleol i ymdrin ag anghenion lleol penodol yn bwysig iawn, ac mae'n dangos ymrwymiad Llywodraeth Cymru i rymuso llywodraeth leol hefyd. Croesawaf gyhoeddiad y Gweinidog y bydd hi'n dyblu'r arian a ddyrennir i'r elfen hon o'r pecyn.
Rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig cofio, ar y cyd, fod polisi Llywodraeth Cymru yn golygu bod cyfran uwch o fusnesau bach a chanolig yn cael cymorth nag yn Lloegr na'r Alban. Yng Nghymru ar hyn o bryd mae'r cynllun yn cefnogi bron i 70 y cant o fusnesau bach yma, ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y dylem ni fod yn falch iawn ohono. Dim ond 38 y cant yw'r ffigurau cymharol ar gyfer Lloegr, a 45 y cant ar gyfer yr Alban. Gyda'i gilydd, beth mae hyn yn ei ddangos i mi yw bod gennym Lywodraeth Cymru sydd ar ochr busnesau bach yng Nghymru ac mae'n ategu Gorchymyn Ardrethu Annomestig (Lluosydd) (Cymru) 2019 cyn y Nadolig. Rwy'n falch o gefnogi cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru heddiw, ac rwy'n canmol y Gweinidog Cyllid am yr hyn yr wyf yn credu yw ei chyllideb ddrafft gyntaf.
Y Gweinidog Cyllid i ymateb i'r ddadl—Rebecca Evans.
The Minister for Finance to reply to the debate—Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd. I welcome the debate that we've had this afternoon and most of the comments and representations that we've had from colleagues. And as I outlined in my opening statement, this is a budget that's taking place amidst uncertainty and evolving circumstances, and it's also a budget set in the long shadow cast by a decade of imposed austerity by the UK Government and despite claims austerity isn't yet over. And it's also a budget set with no clarity on our exit from the European Union or a clear picture on the outlook for public spending beyond next year. And we'll also, obviously, need to mange the consequences of the UK budget after we've finalised our spending plans for 2020-1. This really is the challenging backdrop to the debate that we've had today.
I reassure Suzy Davies that I always listen attentively to all contributions during my debates, and I will try and respond to as many of the points that have been raised this afternoon, but, of course, all of my colleagues look forward to attending their subject committees for scrutiny this week and next week, and there'll be opportunities to delve into some further depth on some of these issues as well.
Like Llyr Gruffydd I was really struck by being told by Darren Millar that we've never had it so good. I would love to see Darren Millar say that to the people who turn up at my surgery absolutely destitute and in despair, incredibly stressed and in anxiety with the situations that face them. People are struggling as a result of austerity and welfare reform. Tell that to people who are visiting foodbanks. Tell that to people who are working in the gig economy with zero-hours contracts and not knowing what kind of certainty they can plan on.
Diolch, Llywydd. Rwy'n croesawu'r ddadl yr ydym ni wedi'i chael y prynhawn yma a'r rhan fwyaf o'r sylwadau a'r safbwyntiau yr ydym wedi'u clywed gan fy nghyd-aelodau. Ac fel yr amlinellais yn fy natganiad agoriadol, mae hon yn gyllideb sy'n digwydd mewn cyfnod o ansicrwydd ac amgylchiadau sy'n esblygu, ac mae hefyd yn gyllideb a osodwyd yng nghysgod hir degawd o gyni a orfodwyd gan Lywodraeth y DU ac er gwaethaf yr honiadau nid yw'r cyni hwnnw wedi dod i ben hyd yn hyn. Ac mae hefyd yn gyllideb a bennwyd heb unrhyw eglurder ynghlych ein hymadawiad o'r Undeb Ewropeaidd na darlun clir ar y rhagolygon ar gyfer gwariant cyhoeddus y tu hwnt i'r flwyddyn nesaf. A bydd angen inni hefyd, yn amlwg, reoli canlyniadau cyllideb y DU ar ôl i ni gwblhau ein cynlluniau gwariant ar gyfer 2020-1. Dyma, mewn gwirionedd, yw'r cefndir heriol i'r ddadl a gawsom heddiw.
Gallaf dawelu meddwl Suzy Davies fy mod bob amser yn gwrando'n astud ar bob cyfraniad yn ystod fy nadleuon, a cheisiaf ymateb i gynifer o'r pwyntiau a godwyd y prynhawn yma, ond, wrth gwrs, mae pob un o'm cyd-Aelodau yn edrych ymlaen at fynychu eu pwyllgorau pwnc ar gyfer craffu yr wythnos hon a'r wythnos nesaf, a bydd cyfleoedd i ystyried mewn rhagor o fanylder rai o'r materion hyn hefyd.
Fel Llyr Gruffydd, cefais fy synnu bod Darren Millar yn dweud wrthym ein bod mewn sefyllfa well nag erioed. Hoffwn weld Darren Millar yn dweud hynny wrth y bobl sy'n dod i fy nghymhorthfa i yn gwbl anghenus ac yn anobeithio, o dan lawer o straen ac yn pryderu am y sefyllfaoedd y maen nhw'n eu hwynebu. Mae pobl yn dioddef o ganlyniad i gyni a diwygio lles. Dywedwch hynny wrth bobl sy'n ymweld â banciau bwyd. Dywedwch hynny wrth bobl sy'n gweithio yn yr economi gig sydd â chytundebau dim oriau, heb wybod pa fath o sicrwydd y gallant gynllunio ar ei sail.
The Minister's inviting me to accompany her to her constituency; I'd love to have you accompany me to my constituency to meet patients who have been waiting 12 hours plus for attention in emergency departments, individuals who've been waiting two years for their hip, knee and shoulder operations, and to see the many people in schools who are concerned about the level of disparity between school funding in Wales—in Conwy and in Denbighshire—versus school funding over the border in England. I'd love you to come and explain to them why things are so bad here in Wales compared to over the border.
Mae'r Gweinidog yn fy ngwahodd i fynd gyda hi i'w hetholaeth; byddwn i wrth fy modd pe byddai hi'n ymweld â fy etholaeth i i gwrdd â chleifion sydd wedi bod yn aros 12 awr a mwy i gael eu gweld mewn adrannau achosion brys, unigolion sydd wedi bod yn aros am ddwy flynedd i gael eu llawdriniaeth ar y glun, y pen-glin a'r ysgwydd, ac i weld y nifer fawr o bobl mewn ysgolion sy'n poeni am lefel y gwahaniaeth rhwng cyllido ysgolion yng Nghymru—yng Nghonwy ac yn Sir Ddinbych—o'i gymharu â chyllid ysgolion dros y ffin yn Lloegr. Byddwn i wrth fy modd pe byddech chi'n dod i egluro wrthyn nhw pam mae pethau mor ddrwg yma yng Nghymru o gymharu â thros y ffin.
And I will come on to the issues of health and education as I move through my response to the debate, but I'll start off by saying that Welsh Government is really keen to do what we can to keep money in people's pockets. Some of the measures that we're taking across Government to ensure that we're tackling poverty actually mean that people in certain circumstances could be £2,000 better off in cash just because of the decisions that Welsh Government is taking to support them. Examples in the draft budget include £8.4 million for the pupil deprivation grant access, and that's funding for families to help buy school uniforms and sports kits, equipment for out-of-school-hours trips, and equipment for extra-curricular activities as well, and in the budget we're providing an additional £3.2 million to further extend the scheme to more year groups as a result of the success of that scheme so far. There's £7 million for free school meals in the draft budget, £2.7 million for the school holiday enrichment programme, opportunities for children between the ages of 7 and 11 to be more active, eat healthily, develop friendships, whilst also making the most of the local school facilities in disadvantaged areas during the summer holidays. An additional £1.8 million will be allocated in this draft budget to enable the extension of this programme to up to another 7,600 children, with £1.1 million for the Holiday Hunger Playworks pilot, providing an extension to the work that we're doing on this important agenda. Joyce Watson referred to the important funding of £3.1 million for period dignity; there's another £200,000 for the period poverty scheme as well. There's the work that we're doing to support people into training and employment. Joyce Watson also referred to us having the most generous childcare offer here in Wales, with £60 million in the draft budget for that, and that's an increase of £20 million on last year's funding for this scheme. And we have provided local authorities with the reassurance that, should the demand be even greater than that, we will look to fund any additional demand so that local authorities don't need to be worrying about that.
A dof at faterion iechyd ac addysg wrth i mi symud drwy fy ymateb i'r ddadl, ond fe ddechreuaf drwy ddweud bod Llywodraeth Cymru yn awyddus iawn i wneud yr hyn y gallwn ni i gadw arian ym mhocedi pobl. Mae rhai o'r camau yr ydym ni'n eu cymryd ar draws y Llywodraeth i sicrhau ein bod yn mynd i'r afael â thlodi yn golygu mewn gwirionedd y gallai pobl mewn rhai amgylchiadau fod â £2,000 yn fwy yn eu pocedi yn sgil y penderfyniadau y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud i'w cefnogi. Mae enghreifftiau yn y gyllideb ddrafft yn cynnwys £8.4 miliwn ar gyfer mynediad i'r grant amddifadedd disgyblion, a'r arian hwnnw ar gyfer teuluoedd i helpu i brynu gwisg ysgol a chitiau chwaraeon, offer ar gyfer tripiau y tu allan i oriau ysgol, ac offer ar gyfer gweithgareddau allgyrsiol hefyd, ac yn y gyllideb rydym yn darparu £3.2 miliwn ychwanegol i ymestyn y cynllun ymhellach i fwy o grwpiau blwyddyn o ganlyniad i lwyddiant y cynllun hwnnw hyd yn hyn. Mae £7 miliwn ar gyfer prydau ysgol am ddim yn y gyllideb ddrafft, £2.7 miliwn ar gyfer y rhaglen cyfoethogi gwyliau ysgol, cyfleoedd i blant rhwng 7 ac 11 oed i fod yn fwy egnïol, bwyta'n iach, datblygu cyfeillgarwch, gan hefyd elwa i'r eithaf ar gyfleusterau ysgolion lleol mewn ardaloedd difreintiedig yn ystod gwyliau'r haf. Caiff £1.8 miliwn ychwanegol ei ddyrannu yn y gyllideb ddrafft hon er mwyn gallu ymestyn y rhaglen hon i hyd at 7,600 o blant eraill, gyda £1.1 miliwn ar gyfer y cynllun peilot Gwaith Chwarae Newyn Gwyliau, gan ddarparu estyniad i'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud ar y mater pwysig hwn. Cyfeiriodd Joyce Watson at y cyllid pwysig o £3.1 miliwn ar gyfer urddas mislif; mae £200,000 arall ar gyfer y cynllun tlodi mislif hefyd. Mae hefyd y gwaith yr ydym ni'n ei wneud i gynorthwyo pobl i gael hyfforddiant a chyflogaeth. Cyfeiriodd Joyce Watson hefyd at y ffaith bod gennym y cynnig gofal plant mwyaf hael yma yng Nghymru, a £60 miliwn yn y gyllideb ddrafft ar gyfer hynny, sydd yn gynnydd o £20 miliwn ar gyllid y cynllun hwn y llynedd. Ac rydym wedi rhoi sicrwydd i awdurdodau lleol, pe bai'r galw hyd yn oed yn fwy na hynny, y byddwn yn ceisio ariannu unrhyw alw ychwanegol fel nad oes angen i awdurdodau lleol boeni am hynny.
Would the Minister give way? Could I just say on that, when you actually humanise that story—I speak to constituents in very low-paid working families who, regardless of the criticism of how much further we could go with the childcare offer, tell me that they're £200 or £250 a week better off because they're not now paying for childcare and they've been able to expand their shifts in work as well and bring more money into the household. We don't have control of welfare, but things we can do are making a material difference. The danger, however—and I wonder if she'd agree with me on this—is it's a bit like when we introduced the winter fuel allowance for pensioners. It happens now, it arrives in the cheque, people say, 'Oh, we've always had that', but they only have these things because there's a Labour Government here or in Westminster.
A wnaiff y Gweinidog ildio? A gaf i nodi ar hynny, pan fyddwch yn ystyried elfen ddynol y stori honno—rwy'n siarad ag etholwyr mewn teuluoedd sy'n gweithio am gyflog isel iawn sydd, waeth beth fo'r feirniadaeth ynghylch faint ymhellach y gallem ni fynd â'r cynnig gofal plant, yn dweud wrthyf eu bod £200 neu £250 yr wythnos yn well eu byd oherwydd nad ydyn nhw'n talu am ofal plant mwyach ac maen nhw wedi gallu cymryd mwy o sifftiau yn eu gwaith a dod â mwy o arian i'r cartref. Nid oes gennym reolaeth dros les, ond mae'r pethau y gallwn ni eu gwneud yn gwneud gwahaniaeth sylweddol. Y perygl, fodd bynnag—a tybed a fyddai hi'n cytuno â mi ar hyn—yw fod pethau ychydig fel pan gyflwynom ni'r lwfans tanwydd gaeaf i bensiynwyr. Mae'n digwydd nawr, mae'n cyrraedd yn y siec, mae pobl yn dweud, 'O, rydym ni bob amser wedi cael hynny', ond mae'r pethau hyn ond ganddyn nhw oherwydd bod Llywodraeth Lafur yma neu yn San Steffan.
That's absolutely right. All of these things that we're doing to ensure that people keep money in their pockets are political choices that we have made about the way in which we spend our budget, and the kind of draft budgets that we put before this Assembly year on year. So, other examples would be the education maintenance allowance—£30 a week for 16 to 18-year-olds living in low-income households. I hear Rhianon saying 'You won't get that in England', and she's absolutely right there. There's £4.4 million for the Welsh Government grant for further education, so that's up to £1,500 for a full-time course, or £750 for a part-time course for students aged 19 or over, again from those low-income households. And I could go on and on, including things such as the £244 million we're investing in the council tax reduction scheme. The discretionary assistance fund—£12.6 million, providing urgent financial assistance to people who really do find themselves destitute, to be able to buy food, pay for their gas and electricity and buy other essential household items. Again, we're looking to see what we can do always to bolster that particular fund, because we know how important it is to people who apparently have never had it so good.
So, across Welsh Government we can see that there is around £1 billion of funding that is going directly into anti-poverty schemes across all portfolios, and I think that's something that we should all be very proud of, because it does differentiate this as a Labour Government budget as compared to others.
Mae hynny'n hollol gywir. Mae'r holl bethau hyn yr ydym ni'n eu gwneud i sicrhau bod pobl yn cadw arian yn eu pocedi yn ddewisiadau gwleidyddol yr ydym ni wedi'u gwneud ynglŷn â'r ffordd yr ydym ni'n gwario ein cyllideb, a'r math o gyllidebau drafft yr ydym ni'n eu cyflwyno gerbron y Cynulliad hwn o flwyddyn i flwyddyn. Felly, enghreifftiau eraill fyddai'r lwfans cynhaliaeth addysg—£30 yr wythnos i bobl ifanc 16 i 18 mlwydd oed sy'n byw mewn cartrefi incwm isel. Clywaf Rhianon yn dweud 'ni fyddech chi'n cael hynny yn Lloegr', ac mae hi yn llygad ei le. Mae £4.4 miliwn ar gael ar gyfer grant Llywodraeth Cymru ar gyfer addysg bellach, felly mae hynny hyd at £1,500 ar gyfer cwrs amser llawn, neu £750 ar gyfer cwrs rhan-amser ar gyfer myfyrwyr 19 oed neu'n hŷn, eto o'r cartrefi incwm isel hynny. A gallwn i fynd ymlaen ac ymlaen, gan gynnwys pethau fel y £244 miliwn yr ydym yn ei fuddsoddi yng nghynllun gostyngiadau'r dreth gyngor. Y gronfa cymorth dewisol—£12.6 miliwn, sy'n rhoi cymorth ariannol brys i bobl sy'n wirioneddol yn eu cael eu hunain yn anghenus, er mwyn gallu prynu bwyd, talu am eu nwy a'u trydan a phrynu eitemau hanfodol eraill ar gyfer y cartref. Unwaith eto, rydym ni o hyd yn edrych i weld beth y gallwn ni ei wneud i gryfhau'r gronfa benodol honno, oherwydd rydym ni'n gwybod pa mor bwysig yw hi i bobl sydd, yn ôl pob tebyg, mewn sefyllfa well nag erioed.
Felly, ar draws Llywodraeth Cymru, gallwn ni weld bod tua £1 biliwn o arian yn mynd yn uniongyrchol i gynlluniau gwrthdlodi ar draws bob portffolio, a chredaf fod hynny'n rhywbeth y dylem ni i gyd fod yn falch iawn ohono, gan ei fod yn gwahaniaethu hon fel cyllideb Llywodraeth Lafur o'i gymharu ag eraill.
There have been questions as to what we expect to achieve from our additional funding from the NHS. Well, of course, we continue to expect NHS Wales to make progress in reducing waiting times, and ensuring that the focus really is on those people who are currently waiting the longest. I know that NHS organisations are due to submit their budget plans for 2020-1 at the end of January, and we'll be looking for those plans to deliver improved performance for patients next year. And I know that the health Minister looks forward to examining those plans, and he'll then approve or not approve those plans.
Some of the specific things that you can see in our draft budget today in health includes investment from NHS Wales in the major trauma network for south Wales, west Wales and south Powys. And the aim of that major trauma network is to enhance patient outcomes and experience across the entire patient pathway from the point of wounding to recovery, and that network will improve patient outcomes by saving lives and preventing avoidable disability, returning more patients to their families, to work and to education.
We're also investing in new treatments, with £16 million per year being allocated to health boards to support our commitment to invest £80 million over the course of this administration, taking the time that people wait for those treatments from 90 days now just down to 10 days, and I think that's something that we should be very, very proud of.
We're also investing in precision medicine, through genomics and cell and gene therapies, and this approach to diagnosis and treatment will mean that patients will have access to more personalised diagnoses and treatments, with greatly improved outcomes. And, again, there was a question about primary care, and we'll continue to be investing in primary care, increasing the primary care cluster funding in the next financial year by £10 million, and that will be focused on implementing the primary care model for Wales and collaborative working through those primary care clusters.
In 2019-20 we announced an increase of £25 million in the general medical services contract, taking it up to more than £536 million. And in addition, the primary care development fund of over £40 million is supporting the primary care workforce and cluster working. And, of course, there's a really strong emphasis on prevention and early intervention in our draft spending plans, and some of the new spend includes the £5.5 million to support the 'Healthy Weight: Healthy Wales' strategy. And there are also a number of really important capital investments as well. So, we're investing over £374 million in the healthcare infrastructure in Wales in 2021, and some of that will support some really major projects. For example, the final construction phases of the Grange hospital in Cwmbran, and the next phase of refurbishment of the Prince Charles Hospital in Merthyr, and I think that that's exciting times for the NHS in Wales.
Questions were raised with regard to the local government settlement and how we arrive at the sums of money that local authorities receive. I think any suggestion that there is anything biased about the decisions that are made through the formula are absolutely shameful. There is absolutely no evidence that any authorities, any rural authorities or other types of authorities, are being disadvantaged through the local government funding formula. The core revenue funding we provide to local authorities every year is distributed according to a relative need formula, and that takes account of a wealth of information on the demographic, physical, economic and social characteristics of authorities. But it is a fact that, generally, the allocations to north Wales authorities this year are below the Welsh average, and that is due to the lower relative change in population and the pupil numbers in comparison to the rest of Wales as a whole. Now, that's a feature of the funding formula, and that funding formula has been developed in consultation with local government through the distribution sub-group, and that's a technical working group whose members do include senior local government officers from across Wales. It does include the Welsh Local Government Association and independent experts, to ensure the fair treatment of those different factors. And included within the formula are a number of indicators that account for the varying degrees of population sparsity across authorities, and they use schools as part of the formula. And all of these things are very, very closely overseen by the independent members of the distribution sub-group to ensure that there's no bias, either in favour of or against the interests of any particular authority.
In terms of making the information public, the details of the formula and its application is set out in the background information for the standard spending assessments, and that's commonly known as the Green Book. The Green Book is published annually, and it also includes the formula and calculations that are used to determine the standard spending assessments for each individual service area. It will be published here in Wales after the local government settlement has been published, which is the final publication, which is scheduled for 25 February.
I'm going to be really, really quick now, Llywydd, in addressing some of the issues on school investment. And of course, we are increasing our investment to local authorities, who are the primary way in which money gets through to schools. So, we have £1.8 billion going into education across local authorities and the education MEG. There was some specific questions relating to, for example, the three-year allocation of funding. Well, we're unable to provide the three-year allocation of funding; schools in England have been able to have a three-year settlement, but of course we only have that one-year settlement, so we can't provide the level of reassurance and certainty that we would like to. ALN—really pleased that we've been able to provide additional funding within additional learning needs, and the post-specialist placements funding as well. Both of those have increased, and those don't relate to the ALN transformation programme—that's extra, additional funding on top.
Decarbonisation has been absolutely crucial to our ambitions this year. And what I really want to make clear is that, actually, the additional £96 million, as part of that £140 million of capital expenditure, is just a part of the picture. So, where you'll see most of the exciting things happening, in terms of decarbonisation, they're already happening within portfolios within the rest of the budget. So, you'll see examples through the level of social housing grant that we're making available. All housing now—all social housing—is built to the Welsh housing quality standard. That's part of our decarbonisation agenda, but of course you won't see it in the additional funding. And the same for all of the items in our low-carbon delivery plan, and the work that Ken Skates is leading on through the economic action plan, which is driving sustainable growth and combating climate change. Because that's one of the calls to action for private businesses, which they have to do if they want to access the economic futures fund. And of course it plays a major role in the economic contract as well.
I just want to reassure Members there have been no cuts to the Welsh language budgets, and I know that the Minister will be able to provide further information on that. It's one of those situations where you see money moving between lines within the budget, but the sum doesn't actually add up to a cut, as it were.
So, I think I've already set out our approach to taxes in my opening remarks, and of course you'll have seen it in the documents. There are no secrets on the way, there's nothing that we're hiding, as Darren Millar was suggesting—that we might be introducing new taxes within the year; this isn't going to happen. So, despite all of the challenges that we've discussed, I want to re-emphasise that the investments that we've taken in this budget, and over the term of this Government, have protected our valued public services, and helped us to invest in our priority areas, with a view of supporting our ambitions for a more equal, more prosperous, and a greener Wales. Thank you.
Bu cwestiynau ynghylch yr hyn y disgwyliwn ei gyflawni o'n cyllid ychwanegol gan y GIG. Wel, wrth gwrs, rydym ni'n parhau i ddisgwyl i GIG Cymru wneud cynnydd o ran lleihau amseroedd aros, a sicrhau bod y pwyslais ar y bobl hynny sy'n aros yr amser hiraf ar hyn o bryd. Rwy'n gwybod bod disgwyl i sefydliadau'r GIG gyflwyno eu cynlluniau cyllideb ar gyfer 2020-1 ddiwedd mis Ionawr, ac rydym yn gobeithio bydd y cynlluniau hynny yn cyflawni gwelliannau perfformiad ar gyfer cleifion y flwyddyn nesaf. A gwn fod y Gweinidog iechyd yn edrych ymlaen at archwilio'r cynlluniau hynny, ac yna bydd yn penderfynnu cymeradwyo neu beidio â chymeradwyo'r cynlluniau hynny.
Mae rhai o'r pethau penodol y gallwch chi eu gweld yn ein cyllideb ddrafft heddiw yn y maes iechyd yn cynnwys buddsoddiad gan GIG Cymru yn y prif rwydwaith trawma ar gyfer de Cymru, gorllewin Cymru a de Powys. A nod y rhwydwaith trawma mawr hwnnw yw gwella canlyniadau a phrofiadau cleifion ar draws llwybr cyfan y claf o'r adeg y caiff ei glwyfo i pan gaiff ei wella, a bydd y rhwydwaith hwnnw'n gwella canlyniadau i gleifion drwy achub bywydau ac atal anabledd y gellir ei osgoi, dychwelyd mwy o gleifion i'w teuluoedd, i'r gwaith ac i addysg.
Rydym ni hefyd yn buddsoddi mewn triniaethau newydd, ac mae £16 miliwn y flwyddyn yn cael ei ddyrannu i fyrddau iechyd i gefnogi ein hymrwymiad i fuddsoddi £80 miliwn dros gyfnod y weinyddiaeth hon, gan ostwng yr amser y mae pobl yn aros am y triniaethau hynny o 90 diwrnod i lawr i 10 diwrnod, ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y dylem ni fod yn falch iawn ohono.
Rydym ni hefyd yn buddsoddi mewn meddygaeth fanwl, drwy genomeg a therapïau celloedd a genynnau, a bydd y dull hwn o ddiagnosio a thrin yn golygu y bydd cleifion yn gallu cael diagnosis a thriniaethau mwy personol, gyda chanlyniadau llawer gwell. Ac, eto, roedd cwestiwn am ofal sylfaenol, a byddwn yn parhau i fuddsoddi mewn gofal sylfaenol, gan ychwanegu £10 miliwn i gyllid y clwstwr gofal sylfaenol yn y flwyddyn ariannol nesaf, a bydd hynny'n canolbwyntio ar weithredu'r model gofal sylfaenol ar gyfer Cymru a chydweithio drwy'r clystyrau gofal sylfaenol hynny.
Yn 2019-20, cyhoeddwyd cynnydd o £25 miliwn yn y contract gwasanaethau meddygol cyffredinol, gan ei gynyddu i fwy na £536 miliwn. Yn ogystal, mae'r gronfa datblygu gofal sylfaenol o dros £40 miliwn yn cefnogi'r gweithlu gofal sylfaenol a gweithio mewn clystyrau. Ac, wrth gwrs, mae pwyslais cryf iawn ar atal ac ymyrraeth gynnar yn ein cynlluniau gwario drafft, ac mae rhywfaint o'r gwariant newydd yn cynnwys y £5.5 miliwn i gefnogi'r strategaeth 'Pwysau Iach: Cymru Iach'. Ac mae hefyd nifer o fuddsoddiadau cyfalaf gwirioneddol bwysig. Felly, rydym ni'n buddsoddi dros £374 miliwn yn y seilwaith gofal iechyd yng Nghymru yn 2021, a bydd rhywfaint o hynny'n cefnogi prosiectau mawr iawn. Er enghraifft, y camau adeiladu olaf yn ysbyty'r Grange yng Nghwmbrân, a'r cam nesaf o adnewyddu Ysbyty'r Tywysog Siarl ym Merthyr, a chredaf bod hwn yn gyfnod cyffrous i'r GIG yng Nghymru.
Codwyd cwestiynau ynglŷn â'r setliad llywodraeth leol a sut yr ydym yn pennu'r symiau o arian y mae awdurdodau lleol yn eu derbyn. Rwy'n credu bod unrhyw awgrym bod unrhyw beth rhagfarnllyd am y penderfyniadau sy'n cael eu gwneud drwy'r fformiwla yn gwbl gywilyddus. Nid oes unrhyw dystiolaeth o gwbl bod unrhyw awdurdodau, unrhyw awdurdodau gwledig neu fathau eraill o awdurdodau, yn cael eu rhoi dan anfantais drwy'r fformiwla ariannu llywodraeth leol. Caiff y cyllid refeniw craidd a ddarparwn i awdurdodau lleol bob blwyddyn ei ddosbarthu yn ôl fformiwla angen gymharol, ac mae hynny'n ystyried ystod o wybodaeth am nodweddion demograffig, ffisegol, economaidd a chymdeithasol awdurdodau. Ond mae'n ffaith bod y dyraniadau i awdurdodau'r gogledd eleni, yn gyffredinol, yn is na chyfartaledd Cymru, ac mae hynny o ganlyniad i'r newid cymharol is yn y boblogaeth a niferoedd y disgyblion o'i gymharu â gweddill Cymru yn ei chfanrwydd. Nawr, mae hynny'n nodwedd o'r fformiwla ariannu, ac mae'r fformiwla ariannu honno wedi'i datblygu drwy ymgynghori â llywodraeth leol drwy'r is-grŵp dosbarthu, sef gweithgor technegol y mae ei aelodau'n cynnwys uwch swyddogion llywodraeth leol o bob rhan o Gymru. Mae'n cynnwys Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ac arbenigwyr annibynnol, i sicrhau bod y gwahanol ffactorau hynny'n cael eu trin yn deg. Ac yn gynwysedig yn y fformiwla mae nifer o ddangosyddion sy'n cyfrif am raddau amrywiol teneurwydd poblogaeth ar draws awdurdodau, ac maent yn defnyddio ysgolion yn rhan o'r fformiwla. Ac mae'r holl bethau hyn yn cael eu goruchwylio'n agos iawn, iawn gan aelodau annibynnol yr is-grŵp dosbarthu er mwyn sicrhau nad oes unrhyw ragfarn, naill ai o blaid neu yn erbyn buddiannau unrhyw awdurdod penodol.
O ran gwneud yr wybodaeth yn gyhoeddus, mae manylion y fformiwla a'i chymhwysiad yn cael eu nodi yn yr wybodaeth gefndirol ar gyfer yr asesiadau gwariant safonol, ac mae hynny'n cael ei adnabod yn gyffredin fel y Llyfr Gwyrdd. Cyhoeddir y Llyfr Gwyrdd yn flynyddol, ac mae hefyd yn cynnwys y fformiwla a'r cyfrifiadau a ddefnyddir i benderfynu ar yr asesiadau o wariant safonol ar gyfer pob maes gwasanaeth unigol. Caiff ei gyhoeddi yma yng Nghymru ar ôl i'r setliad llywodraeth leol gael ei gyhoeddi, sef y cyhoeddiad terfynol, sydd wedi'i drefnu ar gyfer 25 Chwefror.
Rwy'n mynd i fod yn gyflym iawn, iawn yn awr, Llywydd, wrth fynd i'r afael â rhai o'r materion ynghylch buddsoddi mewn ysgolion. Ac wrth gwrs, rydym ni'n cynyddu ein buddsoddiad i awdurdodau lleol, sef y brif ffordd y mae arian yn cyrraedd ysgolion. Felly, mae £1.8 biliwn yn mynd i addysg ar draws awdurdodau lleol a phrif grwpiau gwariant addysg. Roedd rhai cwestiynau penodol yn ymwneud, er enghraifft, â'r dyraniad tair blynedd o gyllid. Wel, nid ydym ni'n gallu darparu'r dyraniad cyllid tair blynedd; mae ysgolion yn Lloegr wedi gallu cael setliad tair blynedd, ond wrth gwrs dim ond y setliad blwyddyn hwnnw sydd gennym ni, felly ni allwn roi'r tawelwch meddwl a'r sicrwydd yr hoffem ei gael. ADY—yn falch iawn ein bod wedi gallu darparu cyllid ychwanegol o fewn anghenion dysgu ychwanegol, a'r cyllid ar gyfer lleoliadau ôl-arbenigol hefyd. Mae'r ddau wedi cynyddu, ac nid yw'r rhai hynny'n ymwneud â'r rhaglen trawsnewid ADY—mae hynny'n arian ychwanegol, atodol ar ben hynny.
Mae datgarboneiddio wedi bod yn gwbl hanfodol i'n huchelgais eleni. A'r hyn yr wyf wir eisiau ei wneud yn glir yw mai dim ond rhan o'r darlun yw'r £96 miliwn ychwanegol, mewn gwirionedd, yn rhan o'r £140 miliwn hwnnw o wariant cyfalaf. Felly, lle byddwch chi'n gweld y rhan fwyaf o'r pethau cyffrous yn digwydd, o ran datgarboneiddio, maen nhw eisoes yn digwydd mewn portffolios o fewn gweddill y gyllideb. Felly, byddwch chi'n gweld enghreifftiau drwy lefel y grant tai cymdeithasol yr ydym ni'n ei ddarparu. Mae'r holl dai yn awr—tai cymdeithasol i gyd—wedi'u hadeiladu yn ôl safon ansawdd tai Cymru. Mae hynny'n rhan o'n hagenda datgarboneiddio, ond wrth gwrs ni fyddwch yn ei weld yn yr arian ychwanegol. A'r un peth ar gyfer yr holl eitemau yn ein cynllun cyflenwi carbon isel, a'r gwaith y mae Ken Skates yn ei arwain drwy'r cynllun gweithredu economaidd, sy'n ysgogi twf cynaliadwy a mynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd. Oherwydd dyna un o'r galwadau am weithredu i fusnesau preifat, ac mae'n rhaid iddynt wneud hynny os ydyn nhw am ddefnyddio'r gronfa dyfodol economaidd. Ac wrth gwrs, mae'n chwarae rhan bwysig yn y cytundeb economaidd hefyd.
Hoffwn dawelu meddyliau yr aelodau nad oes unrhyw doriadau wedi bod yng nghyllidebau'r Gymraeg, a gwn y bydd y Gweinidog yn medru rhoi rhagor o wybodaeth am hynny. Mae'n un o'r sefyllfaoedd hynny lle rydych yn gweld arian yn symud rhwng llinellau yn y gyllideb, ond nid yw hyn yn golygu bod yna doriad, fel pe bai.
Felly, rwy'n credu fy mod eisoes wedi nodi ein hagwedd at drethi yn fy sylwadau agoriadol, ac wrth gwrs, byddwch wedi ei weld yn y dogfennau. Nid oes unrhyw gyfrinachau ar y ffordd, nid oes unrhyw beth yr ydym ni'n ei guddio. fel yr oedd Darren Millar yn ei awgrymu—y gallem ni fod yn cyflwyno trethi newydd o fewn y flwyddyn; nid yw hyn yn mynd i ddigwydd. Felly, er yr holl heriau yr ydym ni wedi'u trafod, rwyf am ail-bwysleisio bod y buddsoddiadau yr ydym ni wedi'u cymryd yn y gyllideb hon, a thros dymor y Llywodraeth hon, wedi gwarchod ein gwasanaethau cyhoeddus gwerthfawr, ac wedi ein helpu i fuddsoddi yn ein meysydd blaenoriaeth, gyda'r bwriad o gefnogi ein huchelgais i greu Cymru sy'n fwy cyfartal, yn fwy llewyrchus ac yn fwy gwyrdd. Diolch.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan Weinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol ar y wybodaeth ddiweddaraf am bolisi masnach. Dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad—Eluned Morgan.
The next item is a statement by the Minister for International Relations and Welsh Language— update on trade policy. I call on the Minister to make the statement—Eluned Morgan.
Diolch, Llywydd. Wrth i'r Deyrnas Unedig baratoi i ddechrau ar gyfnod newydd o negodiadau, a allai newid economi Cymru a'r Deyrnas Unedig am ddegawdau i ddod, mae polisi masnach wedi dod yn fwy amlwg. Mae'r etholiad cyffredinol wedi dangos yn glir y bydd Brexit yn digwydd, ac y gallai esgor ar nifer o negodiadau masnach, a fyddai'n digwydd ar yr un pryd. Ond, mae'n werth nodi hefyd i'r etholiad cyffredinol ddangos fod cyfran Plaid Lafur Cymru o'r bleidlais yn uwch nag oedd hi yn 2010 a 2015, ac yn holl etholiadau'r Senedd, ar wahân i 2011. Felly, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fod â mandad clir o roi llais cryf i Gymru ledled y Deyrnas Unedig, yn enwedig ar faterion sydd wedi eu datganoli.
Pasiodd y Senedd gynnig ym mis Rhagfyr yn galw am gael rôl ffurfiol i sefydliadau datganoledig mewn negodiadau ar gytundebau rhyngwladol. Mae'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol hefyd wedi cyhoeddi adroddiad sy'n darparu argymhellion manylach. Mae'r rheini i gyd i weld i fi yn synhwyrol, a byddaf yn ymateb yn ffurfiol iddynt yn ystod y mis nesaf. Rwy'n awyddus i weithio'n agos gyda'r pwyllgor i wneud yn siŵr eu bod nhw'n cael y wybodaeth ddiweddaraf am ddatblygiadau.
Thank you, Llywydd. As the UK prepares to enter into a new phase of negotiations that could fundamentally alter the Welsh and UK economies for decades to come, trade policy has come to the fore. The general election has made clear that Brexit will happen, and with it the potential for multiple parallel trade negotiations arises. And it's worth noting as well that the general election also saw Welsh Labour's share of the vote exceed that in 2010 and 2015, and all Senedd elections, other than in 2011. So, the Welsh Government still has a clear mandate to speak up for Wales across the UK, particularly on devolved issues.
The Senedd passed a motion in December calling for a formal role for devolved institutions in negotiations on international agreements. The External Affairs and Additional Legislation Committee has also published a report providing more detailed recommendations. All of those appear to me to be sensible, and I will respond formally to them in the next month. I'm keen to work closely with the committee to ensure that they remain informed on developments.
Felly, sicrhau rôl ystyrlon mewn negodiadau rhyngwladol yw ein prif flaenoriaeth yn yr wythnosau nesaf, wrth i baratoadau ar gyfer negodiadau gynyddu. Er mwyn sicrhau bod llais Cymru i'w chlywed, bydd yn hollbwysig inni gael dulliau cadarn, nid yn unig er mwyn gallu cynrychioli Cymru yn effeithiol, ond ar gyfer unoliaeth y Deyrnas Unedig hefyd.
Rŷm ni'n awyddus i sicrhau rôl glir i Lywodraeth Cymru ym mhob agwedd ar negodiadau masnach y dyfodol. Ein nod ni yw i fod yn bartner adeiladol, a chredwn y bydd safbwynt cyfunol yn y Deyrnas Unedig, sy'n adlewyrchu a pharchu gwahanol flaenoriaethau ar draws pob un o'i gwledydd, yn fanteisiol wrth ymgymryd â negodiadau cymhleth â phartneriaid masnach pwerus.
Gallwch fod yn glir y bydd yr Undeb Ewropeaidd yn ceisio cydbwyso blaenoriaethau pob un o'i 27 aelod-wladwriaeth, gan eu cynnwys wrth osod mandad a llywio negodiadau. Mae hyn yn cyfrannu at yr hyn sy'n eu gwneud yn negodwyr cadarn. Gall y Deyrnas Unedig gydbwyso blaenoriaethau ei phedair gwlad yn gyfartal, a bydd hi hefyd wedyn mewn gwell sefyllfa i negodi o'r herwydd.
Fel y Deyrnas Unedig, mae'n hanfodol ein bod ni'n dysgu gwersi o broses negodi erthygl 50 a sicrhau nad ydym ni'n gwneud yr un camgymeriadau â'r rheini a wnaeth Ysgrifenyddion Gwladol blaenorol. Rwyf am dynnu sylw at ddwy agwedd benodol, ond mae rhagor ohonynt, yn sicr. Y rhain yw: yn gyntaf, yr angen i gael consensws, a'r ail yw bod yn agored am gyfnewidiadau sy'n rhan hanfodol o unrhyw gytundeb masnach.
Yn gyntaf, rhaid inni greu gweledigaeth a rennir ledled y Deyrnas Unedig ynghylch sut economi a chysylltiadau masnach yr ydym eisiau eu gweld yn y dyfodol. Rhaid i'r weledigaeth fod yn seiliedig ar dystiolaeth ac ymgysylltiad â rhanddeiliaid allweddol. Rhaid i holl wledydd y Deyrnas Unedig ddod at ei gilydd i lunio mandadau negodi, a chytuno arnyn nhw. Bydd y mandadau hyn yn cydbwyso buddiannau pob rhan o'r Deyrnas Unedig a phob rhan o'r gymdeithas, nid Lloegr yn unig. Mae craffu a thrafod yn rhan hanfodol o unrhyw ddemocratiaeth, a dylid croesawu hynny fel ffordd o wella polisi masnach a dod at gonsensws trawsbleidiol. Bydd hyn yn atal Llywodraethau dilynol rhag ceisio ailagor neu ail-negodi cytundebau, pan ddaw nhw i rym.
Pan fydd Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ailgyflwyno'r Bil masnach, sydd yn delio â chytundebau masnach dyblyg sy'n bodoli eisoes yn yr Undeb Ewropeaidd, byddwn yn rhoi pwysau ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig i ddiogelu'r diwygiadau a arweiniodd at gael cydsyniad yn y Senedd yma. Ond, os byddan nhw nawr yn cyflwyno deddfwriaeth a fyddai'n darparu sail ar gyfer negodi cytundebau rhyngwladol newydd, fe fyddwn ni'n mynnu y cawn ni hefyd rôl fel sefydliad datganoledig, a bod hwnna'n cael ei gynnwys yn y ddeddfwriaeth newydd. Yn yr un modd, byddwn hefyd yn ceisio sicrhau cefnogaeth yn Nhŷ'r Arglwyddi i ddiwygio Bil y cytundeb ymadael er mwyn ffurfioli rôl o'r fath yng nghyswllt negodiadau'r Undeb Ewropeaidd.
Rhaid i gonsensws cyffredinol adlewyrchu safbwyntiau busnesau, cymunedau a dinasyddion ledled y Deyrnas Unedig hefyd. Dylem o leiaf fod yn hafal i'r Undeb Ewropeaidd a'r Unol Daleithiau drwy ddangos tryloywder ac annog y ddadl gyhoeddus. Rydym yn barod i weithio mewn ffordd adeiladol gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig er mwyn helpu i ddod i'r consensws yma. Mae hyn yn cynnwys bod yn glir ynghylch sut mae diogelu ein gwasanaeth iechyd gwladol mewn cytundebau masnach.
Securing a meaningful role in international negotiations is therefore our absolute priority in the coming weeks, as preparations for negotiations ramp up. We want to ensure a clear role for the Welsh Government, so we will need robust mechanisms, not just for us to effectively represent Wales, but for the integrity of the union as well.
We are eager to ensure a clear role for the Welsh Government in all aspects of future trade negotiations. We aim to be constructive partners, and we believe a collective UK position, reflecting and respecting different priorities across all nations of the UK, can only be a source of strength in undertaking complex negotiations with powerful trading partners.
You can be clear that the EU will seek to balance the priorities of all 27 member states, involving them in setting a mandate and informing negotiations. This is part of what makes them formidable negotiators. The UK can equally balance the priorities of the four nations of the UK, and its negotiating hand will then be the stronger for it.
As a United Kingdom, it's essential that we learn lessons from the article 50 negotiating process and avoid repeating the same mistakes made by the previous Secretaries of State. There are two specific aspects that I want to highlight, but there are others. These are: first of all, the need to build consensus, and the second is being open about the trade-offs that are inherent in any trade deal.
Firstly, across the whole of the UK, we must build a shared vision, based on what we want our economy and future trading relationships to look like in future. This vision needs to be based on evidence and engagement with key stakeholders. All nations of the UK need to come together to develop and agree negotiating mandates. And these mandates will balance the interests of all parts of the UK and all parts of society, not just those in England. Scrutiny and debate are an essential part of any democracy and these should be embraced as a mechanism to improve trade policy and build cross-party consensus. This will then avoid subsequent Governments seeking to reopen or renegotiate agreements, when they come into power.
When the UK Government reintroduces the trade Bill, which deals with replicating existing EU trade agreements, we will press the UK Government to preserve the amendments that led to this Senedd giving its consent. But, if they now introduce legislation to provide a basis for the negotiation of new international treaties, we will demand that we too will have a role as devolved institutions, and that that role is then embedded in the new legislation. In the same vein, we will also seek support in the House of Lords to amend the withdrawal agreement Bill to formalise such a role with regard to EU negotiations.
A broad consensus also needs to reflect views of businesses, communities and citizens across the United Kingdom. We should at least match the EU and US by demonstrating transparency and encouraging public debate. We stand ready to work constructively with the UK Government to help build this consensus, and this includes being clear about how to protect our NHS in trade deals.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
It's worth pointing out that our trade negotiations with the EU will be unprecedented, as they'll ultimately lead to increasing barriers to trade, rather than removing them. All scenarios envisaged by the Tories lead to increased friction with our closest and most important trading partner. And all the credible evidence shows that the benefits associated with ambitious trade agreements with the US, Australia and New Zealand combined will in no way compensate for the reduction in trade with the EU. We recognise the benefits and opportunities of new trade deals, but our immediate priority must be to minimise the impact of new barriers to trade with the EU.
So, this brings me to the second key issue. We need to be open and transparent about trade-offs associated with each trade deal—the trade-offs between multiple negotiations taking place in parallel. Choices will have to be made, and there will be winners and losers.
Within individual negotiations, we must not to lose sight of the interests of consumers, as well as producers. In some cases, the benefits for consumers of lower prices would outweigh the risks to uncompetitive sectors, for which a phased period of adjustment could be negotiated. In others, the need to sustain jobs and protect employers from predatory practices in other countries will clearly be paramount. We also need to balance our economic interests from our wider responsibilities under the well-being of future generations Act, and we want to ensure that we promote, not undermine, environmental and labour market standards and global action to tackle the climate change emergency.
One clear trade-off between different trade negotiations is the degree to which the UK prioritises a close trading relationship with the EU against an ambitious trade deal with the US. Each will seek alignment with their regulations, such as for food safety. So, continued alignment with the EU could limit the economic cost to the UK and maintain the integrity of the UK internal market. On the other hand, aligning with the US will have a higher economic cost and risks fragmentation of the UK internal market as well as the potential of weakening the union.
We've been clear that the evidence overwhelmingly points to prioritising our relationship with the EU as our most important trading partner. This reflects a broad consensus amongst businesses and academics. It also recognises the twin realities of an aggressive 'America first' policy: that without a substantive EU trade deal, we'll need to rely on World Trade Organization rules. And there's still a possibility that we could leave the EU with no deal, which will cause unnecessary economic damage across the UK. This will be particularly dangerous at a time when the WTO appellate body for resolving disputes is being undermined by the United States. The self-imposed and unrealistic time constraints from the UK Government only serve to weaken our position in both negotiations.
Within the Welsh Government, we're building new capacity to rise to these new challenges and to identify the new opportunities that will arise. We're bringing together our work on EU negotiations, future trade negotiations with third countries, the development of common frameworks across the UK, and our thinking on the UK internal market. As a small, agile and outward-looking country, we can support the UK Government in helping identify regional impacts of trade policy options and trade-offs. We can draw on our networks across Wales, and make connections across policy areas that are difficult for large Whitehall bureaucracies to identify.
We're going to establish an expert stakeholder advisory group to inform and test our trade priorities for Wales as the negotiations progress. This will ensure that Welsh businesses, civil society and consumers will have a voice, and I'll of course keep the Senedd updated on our work on trade policy.
So, my priorities in the coming weeks will be to make progress on establishing formal intergovernmental machinery and securing a clear role for the Welsh Government in future negotiations. And as a part of this I'll press for transparency in UK trade policy, starting with agreeing negotiating mandates across the UK, and for those to be published. I'll continue to make the case for prioritising our trading relationships with the EU, whilst exploring opportunities for future trade deals that offer opportunities for Welsh businesses and consumers. Diolch, Llywydd.
Mae'n werth nodi y bydd ein trafodaethau masnach gyda'r UE yn ddigynsail, gan y byddant yn y pen draw yn arwain at rwystrau cynyddol i fasnachu, yn hytrach na'u dileu. Mae'r holl bosibiliadau a ragwelwyd gan y Torïaid yn arwain at fwy o wrthdaro â'n partner masnachu agosaf a phwysicaf. Ac mae'r holl dystiolaeth gredadwy yn dangos na fydd y manteision sy'n gysylltiedig â chytundebau masnach uchelgeisiol â'r Unol Daleithiau, Awstralia a Seland Newydd gyda'i gilydd yn gwneud iawn am y gostyngiad mewn masnach â'r UE. Rydym yn cydnabod manteision a chyfleoedd cytundebau masnach newydd, ond rhaid i ni roi blaenoriaeth yn syth i leihau effaith y rhwystrau newydd i fasnachu â'r UE.
Felly, daw hyn â mi at yr ail fater allweddol. Mae angen i ni fod yn agored ac yn dryloyw ynghylch y cyfaddawdu sy'n gysylltiedig â phob cytundeb masnach—y cyfaddawdu rhwng trafodaethau lluosog yn digwydd ar yr un pryd. Bydd yn rhaid gwneud dewisiadau, a bydd rhai ar eu hennill a rhai ar eu colled.
Mewn trafodaethau unigol, rhaid inni beidio â cholli golwg ar fuddiannau defnyddwyr, yn ogystal â rhai'r cynhyrchwyr. Mewn rhai achosion, byddai'r manteision i ddefnyddwyr o gael prisiau is yn fwy na'r risgiau i sectorau anghystadleuol, a gellid trafod cyfnod o addasu graddol fesul cam. Mewn achosion eraill, bydd yr angen i gynnal swyddi a diogelu cyflogwyr rhag arferion rheibus mewn gwledydd eraill yn amlwg yn hollbwysig. Mae angen hefyd inni gydbwyso ein buddiannau economaidd gyda'n cyfrifoldebau ehangach o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol, ac rydym ni eisiau sicrhau ein bod yn hyrwyddo, nid tanseilio, safonau yn ymwneud â'r amgylchedd a'r farchnad lafur a gweithredu byd-eang i fynd i'r afael â'r argyfwng newid hinsawdd.
Un cyfaddawd clir rhwng gwahanol drafodaethau masnach yw i ba raddau y mae'r DU yn blaenoriaethu perthynas fasnachu agos â'r UE o gymharu â chael cytundeb masnach uchelgeisiol â'r Unol Daleithiau. Bydd ar y naill a'r llall eisiau cysondeb â'i reoliadau, megis diogelwch bwyd. Felly, gallai parhau i gydymffurfio â'r UE gyfyngu ar y gost economaidd i'r DU a pharhau i sicrhau didwylledd marchnad fewnol y DU. Ar y llaw arall, bydd cydymffurfio â'r Unol Daleithiau yn golygu costau economaidd uwch a'r perygl o ddarnio'r farchnad fewnol yn y DU yn ogystal â'r posibilrwydd o wanhau'r undeb.
Rydym ni wedi bod yn glir bod y dystiolaeth i'r graddau mwyaf posib yn dangos y dylem flaenoriaethu ein perthynas â'r UE fel ein partner masnachu pwysicaf. Mae hyn yn adlewyrchu consensws eang ymysg busnesau ac academyddion. Mae hefyd yn cydnabod realiti deuol polisi 'America yn gyntaf' ymosodol, sef, heb gytundeb masnach sylweddol gan yr UE, y bydd yn rhaid i ni ddibynnu ar reolau Sefydliad Masnach y Byd. Ac mae posibilrwydd o hyd y gallem ni adael yr UE heb unrhyw gytundeb, a fydd yn achosi difrod economaidd diangen ledled y DU. Bydd hyn yn arbennig o beryglus ar adeg pan fo corff apeliadol Sefydliad Masnach y Byd i ddatrys anghydfodau yn cael ei danseilio gan yr Unol Daleithiau. Mae'r cyfyngiadau amser hunanosodedig ac afrealistig gan Lywodraeth y DU yn gwanhau ein sefyllfa yn y ddwy drafodaeth.
O fewn Llywodraeth Cymru, rydym ni'n meithrin gallu newydd i ymateb i'r heriau newydd hyn ac i adnabod y cyfleoedd newydd a fydd yn codi. Rydym yn dwyn ynghyd ein gwaith ar negodiadau'r UE, trafodaethau masnach yn y dyfodol gyda thrydydd gwledydd, datblygu fframweithiau cyffredin ledled y DU, a'n syniadau ar farchnad fewnol y DU. Fel gwlad fach, ystwyth sy'n edrych tuag allan, gallwn gefnogi Llywodraeth y DU i helpu adnabod effeithiau rhanbarthol dewisiadau polisi masnach a chyfaddawdu. Gallwn ddefnyddio ein rhwydweithiau ledled Cymru, a gwneud cysylltiadau ar draws meysydd polisi sy'n anodd i fiwrocratiaethau mawr yn Whitehall eu hadnabod.
Rydym yn bwriadu sefydlu grŵp cynghori arbenigol i randdeiliaid i lywio ein blaenoriaethau masnach ar gyfer Cymru ac i'w rhoi ar brawf wrth i'r trafodaethau fynd rhagddynt. Bydd hyn yn sicrhau y bydd llais gan fusnesau Cymru, cymdeithas sifil a defnyddwyr, a byddaf wrth gwrs yn rhoi'r newyddion diweddaraf i'r Senedd ar ein gwaith ar bolisi masnach.
Felly, fy mlaenoriaethau yn yr wythnosau nesaf fydd gwneud cynnydd ar sefydlu peirianwaith rhynglywodraethol ffurfiol a sicrhau swyddogaeth glir i Lywodraeth Cymru mewn trafodaethau yn y dyfodol. Ac yn rhan o hyn, byddaf yn pwyso am dryloywder ym mholisi masnach y DU, gan ddechrau drwy gytuno ar fandadau negodi ledled y DU, ac i gyhoeddi'r rheini. Byddaf yn parhau i gyflwyno'r achos dros flaenoriaethu ein cysylltiadau masnachu gyda'r UE, gan edrych i weld a oes cyfleoedd i lunio cytundebau masnach yn y dyfodol sy'n cynnig cyfleoedd i fusnesau a defnyddwyr Cymru. Diolch, Llywydd.
Thank you. Darren Millar.
Diolch. Darren Millar.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and can I thank the Minister for an advance copy of her statement today? I'm a little surprised by the tone of the statement, because, of course, you say you want a close working relationship with the UK Government and yet you do everything that you can to offend them in terms of the things, frankly, that you have just said.
To start your statement by lauding the Labour Party's performance in the recent general election, when you lost a significant number of seats in Wales, I think many people would find pretty rich, including on your own benches.
You also, of course, made a number of idle threats about what you're going to do if the UK Government don't listen to you. You're going to table amendments in the House of Lords and you'll put the kibosh on this and the kibosh on that, when the reality is that you have very little ability to stop whatever the UK Government wants to do. So, as I said in my contribution in First Minister's questions today, I think it would be far better if you had a team UK approach when it comes to trying to get the best possible deals for Wales when it comes to our future trade arrangements internationally, rather than having this combative approach all the time. Now I'm the first one to say that I'm very combative myself and to acknowledge—[Interruption.]—and to acknowledge my shortcomings in that respect. However, I do think that when it comes to intergovernmental relationships it's very, very important to get off on the right step. We have a new UK Government, we have a new Secretary of State for Wales and a new Wales Office Minister as well, and I think, frankly, it would be far better if the Welsh Government was making warmer noises in respect of that relationship, going forward.
You also, of course, seem to still be harking back to pre-general election debates—the same old shroud waving about the damage that Brexit is going to do to the Welsh economy. Now, it's up to you whether you want to keep that scratched record on the table, still going around and around, but, again, I'm not quite sure that's helpful. I think the people of Wales and the people of the UK have moved on, frankly—they want to get Brexit done, they're supporting a UK Government, which has a very clear and a significantly bigger mandate than your Government has here in Wales in terms of the arithmetic in this National Assembly, and I think that, instead of that scaremongering, what you should be doing is talking up the opportunities for Welsh businesses and looking for the places that you think can be identified where Welsh business internationally would be able to prosper.
You mention in your statement that you're going to establish an expert stakeholder advisory group. I wonder if you could tell us a little bit more about the timetable for the establishment of that group, how big you think it needs to be, which industries should and shouldn't be represented on it, whether that will be a formal stakeholder advisory group where members will be paid, and, if so, what are they going to be paid, because I do think that there will potentially be—given the influence you clearly want to exert in every single trade deal, given what you've said in your statement, I do think there will be a capacity issue, an expertise issue and challenge for you within the Welsh Government if you want these sorts of levels of influence, if, effectively, you want a seat at every negotiating table, which I think frankly is a bit impractical.
I, for one, trust the UK Government, with the Wales Office and the Department for International Trade, to represent all parts of the United Kingdom and the United Kingdom's interests as a whole. And, of course, there will be trade-offs. Within England also, there will be trade-offs between different regions within England, let alone between the different nations of the United Kingdom. And, of course, it's for Her Majesty's Government, frankly, to weigh those in the balance, and decide which trade agreements should proceed and on what basis.
Now I accept—I accept—and I think it's absolutely right that the Welsh Government should be informed, should be kept up to date, should be allowed to state its priorities. I think they're all perfectly reasonable things for any Government to do. But I think to suggest—. And I think the direction of travel with what you were saying was almost that you'll have a veto on things, and perhaps you can tell us whether that's your stated intention as a Government. That will not necessarily be very helpful. So, I look forward to the publication of your international trade strategy. I think that you could do with one, because I'm not quite sure that we got all of the detail that we needed today. I know that you've got an international strategy, but I think an international trade strategy would be quite helpful in terms of where you want the investment to come in from, where you think we can do business in the world as a small nation within the UK. And, if you've done any of that scoping work then perhaps you'd be able to share it with us as Assembly Members.
But I want you to know this, in closing. I want you to know this: on this side of the Chamber we're prepared to work with the Welsh Government and the wider stakeholder base here in Wales in order to promote trade. One of the things that we have called for over the years is for the Welsh Government to appoint trade envoys from all political parties and no political parties in order to make the case for improved trade relationships between Wales and the wider world. Will you now consider doing just that in order that we can make a team Wales within a team UK approach really work for the benefit of everybody?
Diolch, Dirprwy Lywydd, ac a gaf i ddiolch i'r Gweinidog am gopi ymlaen llaw o'i datganiad heddiw? Rwy'n synnu braidd at gywair y datganiad, oherwydd, wrth gwrs, rydych chi'n dweud bod arnoch chi eisiau perthynas waith agos â Llywodraeth y DU ac eto rydych yn gwneud popeth a allwch chi i'w tramgwyddo o ran y pethau, a dweud y gwir, yr ydych chi newydd eu dweud.
Rydych chi'n dechrau eich datganiad drwy ganmol perfformiad y Blaid Lafur yn yr etholiad cyffredinol diweddar, pan golloch chi nifer sylweddol o seddi yng Nghymru, ac rwy'n credu y byddai llawer o bobl yn cael hynny braidd yn hy, gan gynnwys rhai ar eich meinciau eich hun.
Rydych chi hefyd, wrth gwrs, wedi gwneud nifer o fygythiadau ofer ynghylch yr hyn yr ydych chi'n mynd i'w wneud os nad yw Llywodraeth y DU yn gwrando arnoch chi. Rydych chi'n mynd i gyflwyno gwelliannau yn Nhŷ'r Arglwyddi a byddwch chi'n rhoi terfyn ar hyn a therfyn ar llall pan, mewn gwirionedd, y gwir amdani yw nad oes gennych chi lawer o allu i atal beth bynnag y mae Llywodraeth y DU eisiau ei wneud. Felly, fel y dywedais yn fy nghyfraniad yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog heddiw, rwy'n credu y byddai'n well o lawer petaech yn mynd ati yn rhan o dîm y DU o ran ceisio cael y bargeinion gorau posibl i Gymru o ran ein trefniadau masnach yn y dyfodol yn rhyngwladol, yn hytrach na bod â'r agwedd ymosodol hon drwy'r amser. Nawr, fi yw'r un cyntaf i ddweud fy mod i'n ymosodol iawn fy hun ac i gydnabod—[torri ar draws.]—ac i gydnabod fy ngwendidau yn hynny o beth. Fodd bynnag, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn gweithredu'n briodol o ran perthnasoedd rhynglywodraethol. Mae gennym ni Lywodraeth newydd yn y DU, mae gennym ni Ysgrifennydd Gwladol newydd i Gymru a Gweinidog newydd i Swyddfa Cymru hefyd, ac rwy'n credu, a dweud y gwir, y byddai'n well o lawer petai Llywodraeth Cymru ychydig yn fwy cefnogol yng nghyswllt y berthynas honno, yn y dyfodol.
Rydych chi hefyd, wrth gwrs, yn ymddangos fel pe baech yn rhygnu ymlaen am ddadleuon cyn yr etholiad cyffredinol—yr un hen godi bwganod am y niwed y mae Brexit yn mynd i'w wneud i economi Cymru. Nawr, eich dewis chi yw a ydych yn mynd i barhau i rygnu ymlaen yn dragwyddol, ond, unwaith eto, nid wyf yn hollol siŵr bod hynny'n ddefnyddiol. Rwy'n credu bod pobl Cymru a phobl y Deyrnas Unedig wedi symud ymlaen, a dweud y gwir—maen nhw eisiau gwireddu Brexit, maen nhw'n cefnogi Llywodraeth y DU, sydd â mandad clir iawn a llawer mwy na'r hyn sydd gan eich Llywodraeth yma yng Nghymru o ran y rhifyddeg yn y Cynulliad Cenedlaethol hwn, a chredaf, yn hytrach na chodi bwganod, mai'r hyn y dylech fod yn ei wneud yw rhoi sylw i'r cyfleoedd sydd ar gael i fusnesau Cymru ac edrych am y lleoedd yr ydych chi'n tybio y gallai busnesau Cymru yn rhyngwladol ffynnu.
Rydych chi'n sôn yn eich datganiad eich bod yn mynd i sefydlu grŵp cynghori arbenigol i randdeiliaid. Tybed a wnewch chi ddweud ychydig mwy wrthym ni am yr amserlen ar gyfer sefydlu'r grŵp hwnnw, pa mor fawr y dylai fod yn eich barn chi, pa ddiwydiannau y dylid ac na ddylid eu cynrychioli arno, a fydd hwnnw'n grŵp cynghori ffurfiol i randdeiliaid lle caiff Aelodau eu talu, ac, os felly, beth fydd eu tâl, oherwydd credaf y bydd o bosib—o ystyried y dylanwad yr ydych yn amlwg ei eisiau ym mhob cytundeb masnach, o ystyried yr hyn yr ydych chi wedi'i ddweud yn eich datganiad, rwyf yn credu y bydd problem o ran capasiti, problem arbenigedd a her i chi o fewn Llywodraeth Cymru os ydych chi eisiau dylanwad o'r fath, os ydych, i bob pwrpas, eisiau sedd wrth bob bwrdd trafod, y credaf ei fod braidd yn anymarferol i siarad yn blaen.
Rwyf fi, o'm rhan fy hun, yn ymddiried yn Llywodraeth y DU, gyda Swyddfa Cymru a'r Adran Masnach Ryngwladol, i gynrychioli pob rhan o'r Deyrnas Unedig a buddiannau'r Deyrnas Unedig yn gyffredinol. Ac, wrth gwrs, bydd cyfaddawdu. Yn Lloegr hefyd, bydd cyfaddawdau rhwng gwahanol ranbarthau yn Lloegr, heb sôn am rhwng gwahanol genhedloedd y Deyrnas Unedig. Ac, wrth gwrs, lle Llywodraeth ei Mawrhydi, a dweud y gwir, yw cloriannu'r agweddau hyn, a phenderfynu pa gytundebau masnach ddylai fynd rhagddynt ac ar ba sail.
Nawr rwy'n derbyn—rwy'n derbyn—ac rwy'n credu ei bod hi'n hollol briodol y dylai Llywodraeth Cymru gael ei hysbysu, y dylid ei diweddaru, y dylid caniatáu iddi ddatgan ei blaenoriaethau. Rwy'n credu bod y rhain i gyd yn bethau cwbl resymol i unrhyw Lywodraeth eu gwneud. Ond rwy'n credu bod awgrymu—. Ac rwy'n credu mai pendraw yr hyn yr oeddech yn ei ddweud oedd y byddwch yn gallu rhoi feto ar bethau, ac efallai y gwnewch chi ddweud wrthym ni ai dyna'ch bwriad datganedig fel Llywodraeth. Ni fydd hynny o reidrwydd yn ddefnyddiol iawn. Felly, edrychaf ymlaen at gyhoeddi eich strategaeth fasnach ryngwladol. Credaf y gallai strategaeth o'r fath fod yn ddefnyddiol ichi, oherwydd nid wyf yn hollol siŵr ein bod wedi cael yr holl fanylion yr oedd eu hangen arnom ni heddiw. Rwy'n gwybod bod gennych chi strategaeth ryngwladol, ond rwy'n credu y byddai strategaeth fasnach ryngwladol yn eithaf defnyddiol o ran o ble yr hoffech chi i'r buddsoddiad ddod, lle yr ydych chi'n credu y gallwn ni fasnachu yn y byd fel cenedl fach o fewn y DU. Ac, os ydych chi wedi gwneud unrhyw beth o'r gwaith cwmpasu hwnnw, efallai y gwnewch chi ei rannu gyda ni fel Aelodau Cynulliad.
Ond fe hoffwn i chi wybod hyn, wrth gloi. Fe hoffwn i chi wybod hyn: ar yr ochr hon i'r Siambr rydym yn barod i weithio gyda Llywodraeth Cymru a'r sylfaen rhanddeiliaid ehangach yma yng Nghymru er mwyn hybu masnach. Un o'r pethau yr ydym ni wedi galw amdano dros y blynyddoedd yw i Lywodraeth Cymru benodi llysgenhadon masnach o bob plaid wleidyddol a rhai nad ydynt yn rhan o unrhyw blaid wleidyddol er mwyn cyflwyno'r achos dros well cysylltiadau masnach rhwng Cymru a'r byd ehangach. A wnewch chi ystyried hynny nawr er mwyn inni gael bwrw iddi fel tîm Cymru, yn rhan o dîm y DU, mewn modd fydd yn gweithio mewn gwirionedd er budd pawb?
First of all, listen, I recognise that we lost seats in the general election, but we still won more seats than the Tories and that means that we do have still a mandate to speak up for the people of Wales. We have our own mandate here in this Chamber and that is our responsibility, and that's why we do have a responsibility to make sure that we are feeding in to these trade negotiations.
I've got to tell you that, actually, we are keen to engage constructively with the United Kingdom and have been engaging constructively with the United Kingdom Government. I've already had a significant number of conversations with the new trade commissioner, Conor Burns, and we were hopeful that the new ministerial body that was going to be set up to look at the trade issues across the different devolved departments—. That was meant to meet just before the general election, so we are looking forward to seeing that again. We are disappointed, however, at the fact that we've been talking about the concordat and what that relationship will look like for months and we'd like things to move on, because we are really short of time now.
So, we of course are keen to make sure that we engage and we will continue to engage with the UK Government. Of course we now accept that Brexit will happen, but also I think we've got to be clear that we believe—just because there's been a general election that doesn't mean that we don't believe that there will be damage as a result of Brexit. Academics have told us that that's going to be the case, economists have told us that that is going to be the case, and the fact is that 60 per cent of our trade in goods is with the EU. So, anything that is going to build barriers between us and the EU is likely to have a negative impact and I don't think it's remiss of us to point that out.
We will be setting up this expert advisory group and I'll give you more information on that next month, but what I can tell you is that we've already carried out some extensive analysis about the key sectors that export in Wales. We have yet to analyse that information, but the key thing for us to do when we do go into these negotiations is, where possible, the strength of our argument will be much greater if we're able to base it on evidence. That's why getting this expert advisory panel, I think, is crucial.
I've not said anywhere that we are asking for a veto in relation to trade. We recognise that the UK Government is the lead partner in relation to trade. But, obviously, when it comes to devolved issues, then we expect to have a major say and we would want to make sure that this Assembly also has an opportunity to feed into that.
Just finally on the trade envoys, I've been meeting with some of the UK trade envoys just to make sure that they're aware of what the Welsh offer is and that's something that we're planning to do a lot more of in future to make sure that people understand what the Welsh offer is, and some of that will come out in the international report next week.
Yn gyntaf, gwrandewch, rwy'n cydnabod inni golli seddi yn yr etholiad cyffredinol, ond serch hynny fe wnaethom ni ennill mwy o seddi na'r Torïaid ac mae hynny'n golygu bod gennym ni fandad o hyd i siarad dros bobl Cymru. Mae gennym ein mandad ein hunain yma yn y Siambr hon a'n cyfrifoldeb ni yw hynny, a dyna pam y mae gennym ni gyfrifoldeb i sicrhau ein bod yn cyfrannu at y trafodaethau masnach hyn.
Mae'n rhaid i mi ddweud wrthych ein bod, mewn gwirionedd, yn awyddus i gydweithio'n adeiladol â'r Deyrnas Unedig ac y buom ni yn cydweithio yn adeiladol â Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Rwyf eisoes wedi cael nifer sylweddol o sgyrsiau gyda'r comisiynydd masnach newydd, Conor Burns, ac roeddem yn obeithiol y byddai'r corff gweinidogol newydd y bwriedid ei sefydlu i edrych ar y materion masnach yn y gwahanol adrannau datganoledig—. Roedd y corff hwnnw i fod i gwrdd ychydig cyn yr etholiad cyffredinol, felly rydym ni'n edrych ymlaen at weld hynny eto. Rydym yn siomedig, fodd bynnag, ynghylch y ffaith y buom yn siarad am y concordat a sut y bydd y berthynas honno'n edrych am fisoedd a hoffem weld pethau'n gwneud cynnydd, oherwydd rydym ni'n brin iawn o amser erbyn hyn.
Felly, rydym ni wrth gwrs yn awyddus i sicrhau ein bod yn ymgysylltu ac y byddwn yn parhau i ymgysylltu â Llywodraeth y DU. Wrth gwrs rydym ni bellach yn derbyn y caiff Brexit ei wireddu, ond rwy'n credu hefyd bod yn rhaid i ni fod yn glir ein bod yn credu—er bu etholiad cyffredinol nid yw hynny'n golygu nad ydym yn credu y bydd niwed yn deillio o Brexit. Mae academyddion wedi dweud wrthym ni mai dyna fydd yn digwydd, mae economegwyr wedi dweud wrthym ni mai dyna fydd y sefyllfa, a'r ffaith yw bod 60 y cant o'n masnach mewn nwyddau gyda'r UE. Felly, mae unrhyw beth sy'n mynd i adeiladu rhwystrau rhyngom ni a'r UE yn debygol o gael effaith negyddol ac nid wyf yn credu ei bod hi'n esgeulus ar ein rhan i dynnu sylw at hynny.
Byddwn yn sefydlu'r grŵp cynghori arbenigol hwn a byddaf yn rhoi mwy o wybodaeth i chi am hynny fis nesaf, ond yr hyn y gallaf ei ddweud wrthych chi yw ein bod eisoes wedi cynnal dadansoddiad helaeth o'r sectorau allweddol sy'n allforio yng Nghymru. Nid ydym ni wedi dadansoddi'r wybodaeth honno eto, ond y peth allweddol inni pan fyddwn yn dechrau ar y trafodaethau hyn yw, lle bo modd, y bydd ein dadl yn gryfach o lawer os gallwn ei seilio ar dystiolaeth. Dyna pam y mae cael y panel cynghori arbenigol hwn, rwy'n credu, yn hollbwysig.
Nid wyf wedi dweud yn unman ein bod yn gofyn am feto o ran masnach. Rydym ni'n cydnabod mai Llywodraeth y DU yw'r partner arweiniol o ran masnach. Ond, yn amlwg, gyda materion datganoledig, rydym yn disgwyl cael dweud mawr ac rydym ni eisiau sicrhau bod y Cynulliad hwn hefyd yn cael cyfle i gyfrannu at hynny.
Yn olaf, o ran y llysgenhadon masnach, rwyf wedi bod yn cyfarfod â rhai o lysgenhadon masnach y DU er mwyn sicrhau eu bod yn ymwybodol o'r hyn y mae Cymru yn ei gynnig ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym yn bwriadu gwneud llawer mwy ohono yn y dyfodol i wneud yn siŵr bod pobl yn deall beth mae Cymru yn ei gynnig, a bydd rhywfaint o hynny i'w weld yn yr adroddiad rhyngwladol yr wythnos nesaf.
Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad heddiw a dymuno blwyddyn newydd dda ar ddechrau blwyddyn dyngedfennol i Gymru.
Rydych yn dweud bod Llywodraeth Cymru bellach yn cydnabod y bydd y Deyrnas Gyfunol yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ac mae Plaid Cymru'n cytuno. Nawr bod gan y Ceidwadwyr fwyafrif, rydym yn gwybod am ffaith y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ddiwedd y mis. Byddwn felly'n defnyddio ein hegni oll o hyn ymlaen er mwyn gwneud popeth o fewn ein gallu i warchod buddiannau Cymru a'i phobl wrth i'r broses fynd yn ei blaen. Ac felly, rwy'n croesawu'r datganiad amserol yma.
Mae'n destun pryder nad oes strwythurau rhynglywodraethol wedi'u sefydlu eto fel dŷch chi newydd gyfeirio atyn nhw er mwyn galluogi Llywodraethau a Seneddau datganoledig i ddylanwadu ar y trafodaethau masnach cyn iddyn nhw ddechrau. Roedd sôn—a dŷch chi wedi cyfeirio at hyn yn barod—am sefydlu cydbwyllgor gweinidogol, neu JMC, yn benodol yn ymwneud â masnach. A all y Gweinidog roi diweddariad i ni ynghylch a oes bwriad i sefydlu'r corff hwn? Oherwydd, hebddo, mae'n anodd iawn gen i i weld sut y bydd eich Llywodraeth yn llwyddo i sicrhau bod buddiannau Cymru'n cael eu cynrychioli. Allaf i ofyn hefyd a ydych chi wedi cael cyfle i gwrdd â'r Ysgrifennydd masnach, Elizabeth Truss, ers yr etholiad i bwysleisio'r angen bod llais Cymru'n cael ei chlywed?
Rwy'n cytuno gyda chi y bydd y gwaith o graffu ar y Mesur masnach yn San Steffan yn hanfodol, felly, a allwch chi roi syniad i ni ynglŷn â sut y bydd y Senedd hon yn cael cyfle i gyfrannu at y gwaith yma, gan y bydd yn cael effaith uniongyrchol ar ein heconomi yng Nghymru? Mae gen i ddiddordeb hefyd ynghylch eich cynlluniau i gyflwyno gwelliannau i'r Bil cytundeb masnach yn Nhŷ'r Arglwyddi. Allwch chi roi syniad i ni o ran pa fath o welliannau y byddwch chi'n ceisio amdanynt?
Gan droi nawr at fanylion y cytundebau masnach bydd yn cael eu negodi gan Lywodraeth y Deyrnas Gyfunol, fe gawsom ni ddadl danbaid ar ddiwedd y tymor diwethaf ynglŷn â sut byddai'r ffordd orau o warchod ein gwasanaeth iechyd yn wyneb bygythiadau posib o gytundeb masnach â'r Unol Daleithiau. Mae Plaid Cymru eisiau feto Gymreig dros unrhyw gytundeb, ond safbwynt eich Llywodraeth chi, fel dŷch chi newydd ddweud, oedd y byddai sicrhau rôl swyddogol i'r Senedd yn fwy addas. A ydych chi wedi gwneud unrhyw gynnydd o ran ceisio sicrhau hyn?
Nid America, yn amlwg, yw'r unig wlad y byddwn yn gwneud cytundebau â nhw. Mi fydd Awstralia a Seland Newydd, fel dŷch chi wedi cyfeirio atyn nhw, hefyd yn uchel ar y rhestr. Rwy'n gwybod y bydd sector amaeth Cymru eisiau clywed datganiad cadarn gennych y bydd eich Llywodraeth yn gwneud popeth er mwyn gwarchod ei buddiannau yn ystod y trafodaethau, gan fod llawer yn poeni y gallai gig eidion a chig oen rhad o'r gwledydd hyn lifo i farchnad, gan roi ffermwyr Cymru dan anfantais. Byddwn hefyd yn erfyn arnoch i'w gwneud hi'n glir i Lywodraeth Prydain y byddai corff investor-state dispute settlement yn annerbyniol i ni yng Nghymru, gan y byddai hyn yn galluogi busnesau i 'sue-io'r Llywodraeth am roi cytundebau cyhoeddus i gyrff cyhoeddus.
Rydych wedi sôn bod angen blaenoriaethu parhad masnach gydag Ewrop, yn hytrach na'r gwledydd pellennig rydw i wedi sôn amdanynt. Felly, hoffwn wybod os oes gennych unrhyw gynlluniau i gyflwyno Mesur parhad er mwyn sicrhau bod ein rheoliadau ni'n cadw lan gyda newidiadau yn Ewrop.
Yn olaf, mae'r holl faterion rydym wedi bod yn eu trafod heddiw yn digwydd yn absenoldeb strategaeth ryngwladol gan Lywodraeth Cymru. Mae strategaeth o'r fath yn gwbl angenrheidiol er mwyn sicrhau bod y Llywodraeth yn gweithredu mewn modd cydlynol ac yn ceisio tuag at dargedau a chanlyniadau pendant. Dyw hi ddim yn ddigon da bod hyn dal heb ei chyhoeddi a ninnau'n gadael yr Undeb Ewropeaidd mewn 24 diwrnod. Allwch chi felly sicrhau y byddwch yn cyhoeddi'r strategaeth hon mewn amser i'r deadline diweddaraf, sef diwedd y mis hwn? Bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn gosod heriau anferth i ni fel cenedl, ond rydym ni wedi goroesi heriau o'r fath yn y gorffennol. Er mwyn sicrhau'r canlyniad gorau i bobl Cymru, mae dyletswydd ar bawb ohonom yn y Senedd hon i dorchi’n llewys a gweithio'n galed er mwyn dyfodol Cymru ac mae hynny'n golygu cael cynllun masnach cadarn mewn lle. Rwy'n gobeithio eich bod yn barod i gwrdd â'r her hon, Weinidog.
I would like to thank the Minister for her statement today and wish her a happy new year at the beginning of a crucial year for Wales.
You say that the Welsh Government now recognises that the UK will leave the European Union, and Plaid Cymru agrees. Now that the Conservatives have a majority, we know as a fact that we will leave the European Union at the end of this month. We will therefore use all of our energy from here on in to do everything within our ability to safeguard Wales’s interests and its people’s interests as that process proceeds. So, I welcome this timely statement today.
It’s a cause of concern that inter-governmental structures are yet to be established, as you’ve just mentioned, in order to enable Governments and devolved Parliaments to influence the trade negotiations before they begin. There was some mention, and you’ve already referred to this, about establishing a joint ministerial committee, or a JMC, specifically in relation to trade. Can the Minister provide us with an update as to whether there is any intention to establish that body, because, without it, it’s very difficult to see how your Government will succeed in ensuring that Welsh interests are represented? Could I also ask whether you've had an opportunity to meet with the trade Secretary, Elizabeth Truss, since the election, in order to emphasise the need that Wales’s voice should be heard?
I agree with you that the work of scrutinising the Trade Bill in Westminster will be crucial. Therefore, can you give me any idea as to how this Parliament will have an opportunity to contribute to that work, as it will have a direct impact on our economy here in Wales? I am interested in your plans to introduce amendments to the Trade Bill in the House of Lords. Can you give us any ideas as to what kind of amendments you will seek to introduce?
Turning to the detail of the trade deals that will be negotiated by the UK Government, there was a heated debate at the end of last term as to what would be the best approach in terms of safeguarding our health service in light of possible threats of a trade deal with the United States. Plaid Cymru wants a Welsh veto over any agreement, but your Government’s stance, as you've just said, was that ensuring an official role for the Parliament would be more appropriate. So, have you made any progress in trying to secure this?
America, of course, isn't the only nation that we will be making trade deals with. Australia and New Zealand, as you've already mentioned, will also be high on the list. Now, I know that the Welsh agriculture sector will want to hear a firm, robust statement from you that your Government will do anything it can to safeguard their interests during these negotiations, because many are concerned that cheap lamb and beef from these nations could flow into our market, putting Welsh farmers at a disadvantage. I would also urge you to make it clear to the UK Government that an investor-state dispute settlement would be unacceptable for us here in Wales, as this would enable businesses to sue the Government for providing public contracts to public bodies.
Now, you've mentioned that we need to prioritise trade with Europe, rather than the nations that I've already mentioned, so I would like to know whether you have any plans to introduce a continuity Bill to ensure that our regulations keep pace with changes in Europe.
And, finally, all of the issues that we've discussed today are happening in the absence of an international strategy from the Welsh Government, and such a strategy is crucial now in ensuring that the Government operates in a co-ordinated manner and does strive towards specific targets and outcomes. It's not good enough that this still hasn't been published, with us leaving the European Union in 24 days' time. So, can you ensure that you will publish that strategy for this latest deadline, which is the end of this month? Leaving the European Union will pose huge challenges for us as a nation, but we have survived such challenges in the past, and, in order to ensure the best outcome for the people of Wales, each and every one of us in this Senedd is duty bound to roll up our sleeves and to work hard for the future of Wales, and that means having a robust trade deal in place. And I do very much hope that you will be willing to meet that challenge, Minister.
Diolch yn fawr, a blwyddyn newydd dda i chi, hefyd. Dwi'n cytuno gyda chi mai'n prif nod ni nawr yw sicrhau ein bod ni'n gwarchod buddiannau Cymru. Fy mhryder i hefyd yw'r ffaith bod y fforwm gweinidogol dal heb gyfarfod. Dyw e ddim oherwydd diffyg ymyrraeth a gofyn gennym ni; dŷn ni wedi bod yn gofyn am hyn fis ar ôl mis. Yn anffodus, mi ddaeth yr etholiad cyffredinol fis Hydref, achos roedd yna ddyddiad wedi cael ei baratoi. Yn y command paper oedd wedi'i ysgrifennu ar fasnach yn 2009, roedd yna ymrwymiad i greu'r fforwm yma, felly, rŷm ni'n hyderus y bydd hi'n dod i fodolaeth. Dwi ddim wedi cwrdd ag Elizabeth Truss eto, ond dwi wedi cael sawl cyfarfod gyda'r person sy'n cymryd y trafodaethau ymlaen, Conor Burns, ac wedi siarad gyda fe ar sawl achlysur.
O ran craffu, dwi'n meddwl ei fod e'n hollbwysig fod y Senedd yma yn cael cyfle i graffu ar unrhyw gytundebau sy'n dod gerbron. Wrth gwrs, o ran y gwelliannau yn y cytundeb masnach gafodd ei stopio yn Nhŷ'r Arglwyddi, beth oedd yn drueni oedd ein bod ni wedi llwyddo i gael lot o bethau wedi'u cytuno eisoes tra bod hwnna'n mynd drwy Dŷ'r Arglwyddi. Dwi wedi trafod hyn gyda'r Gweinidog ac roedd e'n hollol glir y byddai'n hapus i sicrhau bod y rheini yn cael eu parchu pan mae'r Ddeddf newydd yn dod gerbron, pan mae'r ddeddfwriaeth newydd yn cael ei chyflwyno yn y Senedd.
Dwi yn meddwl ei bod hi'n bwysig bod y Cynulliad yn cael cyfle i graffu, ond mae'n ddiddorol i weld, onid yw hi, o ran y withdrawal agreement Bill, mae gwthio nôl wedi bod gan y Llywodraeth Dorïaidd o ran beth yw rôl y Senedd yn San Steffan o ran i ba raddau y maen nhw'n cael gweld yr hyn sy'n digwydd wrth fod y trafodaethau'n mynd ymlaen. Wrth gwrs, dwi'n meddwl y byddai'n anodd iawn i ni ofyn am fwy fan hyn nag y maen nhw eisoes yn cael yn y Senedd yn San Steffan. Ond, dwi'n siŵr y bydd yna lot o wthio nôl ar hynny wrth fod hynny'n mynd drwy'r ddau Dŷ yn San Steffan.
Wrth gwrs, ein blaenoriaeth ni yw i sicrhau'r ddêl gyda'r Undeb Ewropeaidd. O ran Mesur parhad, dwi'n meddwl ei fod e'n rhy gynnar i ni edrych ar hynny. Y peth gorau yw ein bod ni'n gweld i ba raddau y mae'r sefyllfa bresennol yn gallu cael ei pharhau. Ac ar y strategaeth ryngwladol, fe allai ddweud wrthych chi mai'r wythnos nesaf y bydd hwnna'n cael ei gyhoeddi. Diolch.
Thank you very much, and a happy new year to you too. I do agree with you that our major aim now is to ensure that we safeguard the interests of Wales, and my concern too is the fact that the ministerial forum still hasn't met. It's not because of a lack of intervention and requests from us; we have been asking this month after month. Unfortunately, the general election came in December, because a date had been set. There was, in the command paper that was written on trade in 2019, a commitment to create that forum, so we are confident that it will come into being. I haven't met Elizabeth Truss yet, but I have had several meetings with the person who is taking the discussions forward, Conor Burns, and I've spoken to him on several occasions.
In terms of scrutiny, I do think it is vital that this Senedd does have an opportunity to scrutinise any agreements that are reached. Of course, in terms of the amendment in the Trade Bill that was paused in the House of Lords, what was disappointing was that we'd succeeded in having many things agreed whilst that went through the House of Lords. I have discussed this with the Minister and he was very clear that he would be content to ensure that those were respected when the new legislation comes forward, when this new legislation is tabled in Parliament.
I do think it is important that the Assembly should have an opportunity to scrutinise, but it’s interesting to see, isn't it, in terms of the withdrawal agreement Bill, that there has been pushback from the Conservative Government in terms of what the role of Parliament in Westminster is in terms of to what extent they can see what happens as the discussions and negotiations go ahead. I think it would be very difficult for us to ask for more here than they receive in Parliament in Westminster. But I'm sure there will be a great deal of pushback against that, as the legislation goes through both Houses of Parliament.
Of course, our priority is to ensure an agreement with the European Union. I think, in terms of a continuity Bill, it’s too soon for us to look at that, so we need to see to what extent the current situation can be respected. And with regard to the international strategy, I can say to you that that will be published next week. Thank you.
Can I thank the Minister for her statement today, and in particular her appreciation of the committee's work and the recognition that she thinks we actually have provided some sensible recommendations? But I have a few questions. The thing that's been pointed out—and I think it's important for us to remember—this is not about leaving the EU, that's done and dusted, we all know that, I'm trying to actually make that clear, but this is about how Wales can benefit once we have left the EU and to ensure that any trade deals that take place are to the benefit of the people of Wales and not detrimental to the people of Wales. That's crucial for us to understand that. Forget the arguments, this is about our future and getting it right.
Minister, in your statement, you identified a few things, and I'd like to ask a few questions related to that. You talked about the JMC trade, and Delyth Jewell has already raised a question on that. It is important how far we're going on that, because we were told in the committee many times that this was being discussed, we're still not there. We are weeks away from departing the EU, when negotiation will then start on the future relationship, and we need to understand where we are with that and where the UK Government is with that and what they see it as. Because Europe has its own negotiators ready, Michel Barnier has been appointed and he has appointed his deputy. Their side is ready. Where is our side in the sense of the devolved nations?
Therefore, are you also having discussions with your Scottish counterparts to ensure that there's an unanimous voice together going into the meetings of the JMC to put this on the agenda, to make sure that Welsh and Scottish voices, and Northern Irish when they get into an Executive, are going to be heard as part of the negotiating process? Because I think it has been mentioned by the First Minister before—having that opportunity to have a say in the negotiating position is far more beneficial to all the parts of the UK than having to be told at the end of it all. So, as I said at the beginning, being able to go with it and therefore be part of it is going to be hugely beneficial to the whole of the UK, full stop.
You also mentioned trade-offs. The question, I suppose, is what type of trade-offs will be acceptable, and will the Government come back to the Assembly to discuss those trade-offs, because what might be acceptable to Government may not be acceptable to the Assembly. And I've got an example, because we talk about data—data is an important commodity, but will data and transfer of data be one of those trade-offs? So, will we have—? People have data, businesses have data. But, if you pass that data on to certain companies in certain countries, who knows where it ends up? So, the question is: what is the trade-off, and will you come back to the Assembly with your consideration of what is acceptable as a trade-off?
Will the Welsh Government be reviewing EU laws and regulations? Because you mentioned regulatory alignment, and it is likely that in a future relationship we will diverge. Otherwise, why are we leaving if we're not going to diverge? So, there will be divergence. But how will we in Wales look at those EU laws and regulations and will the Welsh Government be acting, through the statutory instruments, because I think the First Minister mentioned that yesterday, to keep regulatory alignment where we have devolved responsibilities so that our exports can meet still the regulations that the EU will be operating, even if the UK doesn't keep regulatory alignment?
Will you be operating through the Brussels office to strengthen the relationship with the EU? Because, once we're outside the EU, we will not have a direct link into the EU, but the Brussels office becomes an important component of the role Welsh Government have in setting up a discussion with the EU. We might not be negotiators, but it's always about influencing, talking, having an opportunity to expand our position so that the negotiating side on the other side of the table have a wider picture.
You also talked in your statement about the stakeholder advisory group. Can I ask where the information that you intend to give that will come from? Is that going to come from the UK Government? So, if you're going to give that information to the advisory group and ask for their opinions, will that be coming from—? Because it's all on the negotiations. Where will it come from? Will the UK Government be giving you the information that you can pass on to the advisory group, and will you be allowed to share that with the Assembly? Because very often we are told sometimes that Governments give Governments information and we can't pass it on because it's confidential. So, how will we know what the stakeholder group is doing and is it doing it properly—how can we scrutinise those processes?
You've talked about the Trade Bill and the amendments, and it's been mentioned by Delyth—and Darren—what happens if the amendments aren't accepted, but, first of all, the first question is: is the new Trade Bill the same as the old Trade Bill? Because we've seen changes in the EU withdrawal agreement Bill. Do you have any indication as to whether there will be changes in the Trade Bill? Because that Trade Bill did require an LCM; a new Trade Bill, an amended Trade Bill, might not require an LCM. So, have we any pictures of where the Trade Bill is at this point in time, and is it going to be the same one?
I think it is important for us to remember one thing, particularly on these benches. The transatlantic trade and investment partnership was a big issue. It was actually defeated by the European Parliament—they ruled certain things out. As mentioned, the investor-state dispute settlement issue was a huge matter. And it doesn't have to be the US, by the way, because Sweden is doing it to Germany now. We don't want a repetition of that, and therefore there is an important aspect as to how institutions across the UK—the Scottish Parliament, the Welsh Parliament—have an opportunity to have a say on such things. I personally wouldn't want to see TTIP being enacted in any agreement here, but there's a very strong possibility that that might be reintroduced by the Americans, who, as we all know—and Donald Trump said it in his inaugural speech—put America first, and they will look to see exactly what they can do with that process. We need to be vary wary of these matters.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad heddiw, ac yn arbennig am ei gwerthfawrogiad o waith y pwyllgor a'r gydnabyddiaeth ei bod yn credu ein bod wedi darparu argymhellion synhwyrol mewn gwirionedd? Ond mae gen i ambell gwestiwn. Yr hyn y cyfeiriwyd ato—ac rwy'n credu ei fod yn bwysig i ni ei gofio—nid yw hyn yn ymwneud â gadael yr UE, mae hynny wedi'i wneud, rydym i gyd yn gwybod hynny, rwy'n ceisio gwneud hynny'n glir mewn gwirionedd, ond mae a wnelo hyn â sut y gall Cymru elwa unwaith y byddwn wedi gadael yr UE ac i sicrhau bod unrhyw gytundebau masnach sy'n digwydd o fudd i bobl Cymru ac nad ydynt yn niweidiol i bobl Cymru. Mae hynny'n hollbwysig inni ddeall hynny. Anghofiwch y dadleuon, mae hyn yn ymwneud â'n dyfodol a gwneud pethau'n iawn.
Gweinidog, yn eich datganiad, rydych chi wedi nodi ambell beth, ac fe hoffwn i ofyn ambell gwestiwn sy'n ymwneud â hynny. Fe wnaethoch chi sôn am fasnach y Cyd-bwyllgor gweinidogion, ac mae Delyth Jewell eisoes wedi codi cwestiwn ynglŷn â hynny. Mae'n bwysig pa mor bell yr ydym wedi mynd o ran hynny, oherwydd dywedwyd wrthym yn y pwyllgor droeon fod hyn yn cael ei drafod, nid ydym ni eto wedi cael y maen i'r wal. Byddwn yn ymadael â'r UE mewn wythnosau, pan fydd negodi wedyn yn dechrau ar y berthynas yn y dyfodol, ac mae angen inni ddeall ble'r ydym ni arni a ble mae Llywodraeth y DU arni o ran hynny a beth yw eu dyheadau ar gyfer hynny. Oherwydd bod gan Ewrop ei negodwyr ei hun yn barod, mae Michel Barnier wedi'i benodi ac mae wedi penodi ei ddirprwy. Mae eu hochr nhw yn barod. Ble mae ein hochr ni yn ystyr y cenhedloedd datganoledig?
Felly, a ydych hefyd yn trafod gyda'ch cymheiriaid yn yr Alban i sicrhau bod llais unfrydol unedig yng nghyfarfodydd y Cyd-bwyllgor gweinidogion i roi hyn ar yr agenda, i sicrhau y caiff lleisiau Cymru a'r Alban, a Gogledd Iwerddon pan fyddant yn sefydlu Llywodraeth, eu clywed yn rhan o'r broses negodi? Oherwydd credaf fod Prif Weinidog Cymru wedi sôn am hyn o'r blaen—mae cael y cyfle hwnnw i fynegi barn ynglŷn â'r sefyllfa negodi yn llawer mwy manteisiol i holl rannau'r DU na gorfod cael gwybod ar y diwedd. Felly, fel y dywedais ar y dechrau, bydd gallu cydweithio felly a bod yn rhan ohono o fudd enfawr i'r DU gyfan, heb os nac oni bai.
Fe wnaethoch chi sôn hefyd am gyfaddawdu. Y cwestiwn, mae'n debyg, yw pa fath o gyfaddawdu a fydd yn dderbyniol, ac a fydd y Llywodraeth yn dod yn ôl i'r Cynulliad i drafod y cyfaddawdu hwnnw, oherwydd efallai nad yw'r hyn a allai fod yn dderbyniol i'r Llywodraeth yn dderbyniol i'r Cynulliad. Ac mae gen i enghraifft, oherwydd ein bod yn siarad am ddata—mae data yn adnodd pwysig, ond a fydd data a throsglwyddo data yn un agwedd ar y cyfaddawdu hynny? Felly, a fydd gennym ni—? Mae gan bobl ddata, mae gan fusnesau ddata. Ond, os ydych chi'n trosglwyddo'r data hwnnw i rai cwmnïau mewn rhai gwledydd, pwy a ŵyr i le fydd yn mynd? Felly, y cwestiwn yw: beth yw'r cyfaddawdu, ac a ddewch chi'n ôl i'r Cynulliad gyda'ch ystyriaeth o'r hyn sy'n dderbyniol fel cyfaddawdu?
A fydd Llywodraeth Cymru yn adolygu cyfreithiau a rheoliadau'r UE? Gan ichi sôn am gysoni rheoliadau, ac mae'n debygol y byddwn yn ymwahanu mewn perthynas yn y dyfodol. Fel arall, pam ydym yn gadael os nad ydym yn mynd i ymwahanu? Felly, bydd ymwahanu. Ond sut y byddwn ni yng Nghymru yn edrych ar y cyfreithiau a'r rheoliadau hynny o eiddo'r UE ac a fydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu, drwy'r offerynnau statudol, oherwydd credaf fod y Prif Weinidog wedi crybwyll hynny ddoe, er mwyn parhau i gydymffurfio â'r rheoliadau lle mae cyfrifoldebau wedi eu datganoli fel y gall ein hallforion barhau i fodloni'r rheoliadau y bydd yr UE yn eu gweithredu, hyd yn oed os nad yw'r DU yn parhau i gydymffurfio'n rheoleiddiol?
A fyddwch yn gweithredu drwy Swyddfa Brwsel i gryfhau'r berthynas â'r UE? Oherwydd, unwaith y byddwn y tu allan i'r UE, ni fydd gennym ni gyswllt uniongyrchol â'r UE, ond daw Swyddfa Brwsel yn rhan bwysig o'r swyddogaeth sydd gan Lywodraeth Cymru wrth ddechrau trafod gyda'r UE. Efallai nad ydym ni yn negodwyr, ond mae bob amser yn ymwneud â dylanwadu, siarad, cael cyfle i ehangu ein sefyllfa fel bod gan yr ochr negodi ar ochr arall y bwrdd ddarlun ehangach.
Fe wnaethoch chi sôn hefyd yn eich datganiad am y grŵp cynghori rhanddeiliaid. A gaf i ofyn o le daw'r wybodaeth yr ydych yn bwriadu ei rhoi? A fydd honno'n dod o Lywodraeth y DU? Felly, os ydych chi'n mynd i roi'r wybodaeth honno i'r grŵp cynghori a gofyn am eu barn, a fydd honno'n dod o—? Oherwydd mae'r cyfan yn ymwneud â'r trafodaethau. O le fydd yn dod? A fydd Llywodraeth y DU yn rhoi'r wybodaeth y gallwch ei throsglwyddo i'r grŵp ymgynghorol, ac a fyddwch yn cael rhannu hynny gyda'r Cynulliad? Oherwydd yn aml iawn dywedir wrthym ni fod Llywodraethau'n rhoi gwybodaeth i Lywodraethau ac na allwn ei throsglwyddo oherwydd ei bod yn gyfrinachol. Felly, sut y byddwn yn gwybod beth mae'r grŵp rhanddeiliaid yn ei wneud ac a yw'n gwneud hynny'n iawn—sut gallwn ni graffu ar y prosesau hynny?
Rydych chi wedi sôn am y Bil Masnach a'r gwelliannau, ac mae Delyth wedi sôn amdano—a Darren—beth sy'n digwydd os nad yw'r gwelliannau'n cael eu derbyn, ond, yn gyntaf oll, y cwestiwn cyntaf yw: a yw'r Bil Masnach newydd yr un fath â'r hen Fil Masnach? Oherwydd rydym ni wedi gweld newidiadau ym Mil cytundeb ymadael yr UE. Oes gennych chi unrhyw syniad ynghylch a fydd newidiadau yn y Bil Masnach? Oherwydd bu angen Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol ar gyfer y Bil Masnach hwnnw; efallai na fydd angen Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol ar Fil Masnach newydd, ar Fil Masnach diwygiedig. Felly, a oes gennym ni unrhyw argoel ynghylch sefyllfa'r Bil Masnach ar hyn o bryd, ac a fydd yr un fath?
Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig i ni gofio un peth, yn enwedig ar y meinciau hyn. Roedd y bartneriaeth masnach a buddsoddi trawsatlantig yn broblem fawr. Cafodd ei threchu mewn gwirionedd gan Senedd Ewrop—fe wnaethon nhw ddiystyru rhai pethau. Fel y crybwyllwyd, roedd y broblem ynghylch y setliad o ran y ddadl buddsoddwr-gwladwriaeth yn fater enfawr. A does dim rhaid iddo fod yr Unol Daleithiau, gyda llaw, oherwydd mae Sweden yn ei wneud i'r Almaen nawr. Nid ydym ni eisiau gweld ailadrodd hynny, ac felly mae agwedd bwysig o ran sut y mae sefydliadau ledled y DU—Senedd yr Alban, Senedd Cymru—yn cael cyfle i ddweud eu dweud am bethau o'r fath. Yn bersonol, ni fyddwn i eisiau gweld TTIP yn cael ei hymgorffori mewn unrhyw gytundeb yn y fan yma, ond mae yna bosibilrwydd cryf iawn y gallai hynny gael ei ailgyflwyno gan yr Americanwyr, sydd, fel y gwyddom ni i gyd—a dywedodd Donald Trump hyn yn ei araith pan ddaeth yn Arlywydd—yn rhoi America yn gyntaf, a byddant yn edrych i weld beth yn union y gallant ei wneud â'r broses honno. Mae angen i ni fod yn wyliadwrus iawn o'r materion hyn.
Are you winding up, please?
A ydych chi'n dirwyn i ben, os gwelwch yn dda?
Yes, I will wind up, Deputy Presiding Officer. It is important for us all to remind ourselves that what we're trying to do is to ensure that our businesses are able to operate beyond Brexit, and therefore these discussions are crucial.
Ydw, rwyf yn dirwyn i ben, Dirprwy Lywydd. Mae hi'n bwysig i bob un ohonom ni atgoffa ein hunain mai'r hyn yr ydym yn ceisio'i wneud yw sicrhau bod ein busnesau'n gallu gweithredu ar ôl Brexit, ac felly mae'r trafodaethau hyn yn hollbwysig.
First of all, can I thank the committee Chair for the really good paper, which I was able to read over Christmas? I thought that was really useful, and I think, if people are interested in this issue, particularly the legal aspects of where we stand as a body here in the Senedd, that that is very much worth looking at.
Just on the JMC trade, I can't tell you—every single moment and opportunity we have we are pushing for that to be set up. One of the things that we are trying to do is to see if we can set up the terms of reference, so that we're ready to roll once it starts. I'm hoping, now that the election's out of the way, that we will see some speeding up of the situation. The key thing for me is that in the commendations by the UK Parliament in the past, what they've said is that they want to see, the UK Government wanted to see transparency and inclusivity as a core part of how they negotiate trade deals. Well, it's not quite as transparent and inclusive as perhaps we would have liked to have seen, but, listen, we are still anxious and keen to make sure that we have a constructive relationship.
Your other question was on devolved legislatures and to what extent we can work together. Well, hopefully, this cross-ministerial body will be a forum for us to do that, and there are opportunities, obviously, for us to meet with the other devolved legislatures prior to that. But it's not just about the devolved legislatures, there are actually lots of different Government departments that may not have the same priorities within the UK Government as the people leading on trade. So, Lesley Griffiths, for example, is very engaged in the future of agriculture. Now, they may have a different say and a different opinion on what that should look like, which may not be the same view as, for example, the Treasury department. So, we've got to look for our allies where we can in terms of this trade negotiation, and that's where this flexibility will come in, and we'll need to make sure that we build up those priorities.
There will be trade-offs. Flexibility and timings are things that we will need to bear in mind. The more we diverge from the EU in terms of regulations, the more difficult it will be for us to trade with them. So, I'm very clear that we in Wales would like to see that regulatory alignment remain as far as possible, because that means that 60 per cent of our trade continues to be able to access that market if they agree to that. Because it's not just about tariffs and all that; it's the non-tariff barriers that are as significant, if not more significant.
On the Brussels office, I'll be going out to the Brussels office next week and will hopefully have an opportunity to talk to them about how they can help to inform us in relation to gaining intelligence from the Brussels side of things in relation to trade.
On the advisory group, I think it would be very difficult to imagine that we would be able to give information to an external advisory group that is not possible to give to Assembly Members, so I would certainly think that that would be a strange situation. But there is a UK Government advisory group that's been set up and there is a Welsh person on that group. They don't represent Wales, but we are making sure that we have a relationship with that representative.
In terms of the Trade Bill, we don't yet know if the new trade Bill will be the same as the last Trade Bill. If there's continuity of trade agreements that were there in the past, then, obviously, it won't be such a problem, but if what they're suggesting is that they want to introduce new trade agreements, then we will want devolved bodies to absolutely have a say and a role in that process, which is slightly different.
On TTIP—listen, this was a really big deal in terms of the negotiations between the EU and the United States. It all crashed and didn't work, but I've got no doubt at all that the United States Government will be pushing to include the investor-state dispute settlement role in a trade negotiation. What that means is that if an investor country feels it's being discriminated against, it can seek compensation, but not through the courts. It's through some very opaque system that is not transparent, and that's something I certainly don't think that we would want to sign up to.
Yn gyntaf oll, a gaf i ddiolch i Gadeirydd y pwyllgor am y papur da iawn, y llwyddais i'w ddarllen dros y Nadolig? Roeddwn yn credu bod hynny'n ddefnyddiol iawn, ac rwy'n credu, os oes gan bobl ddiddordeb yn y mater hwn, yn enwedig yr agweddau cyfreithiol ar ein safbwynt fel corff yma yn y Senedd, ei bod yn werth edrych ar hynny.
Ynghylch masnach y Cyd-bwyllgor Gweinidogion, gwrandewch—pob eiliad a chyfle sydd gennym rydym yn pwyso am sefydlu hynny. Un o'r pethau yr ydym yn ceisio'i wneud yw gweld a allwn ni sefydlu'r cylch gorchwyl, fel ein bod yn barod i gychwyn arni unwaith y bydd yn dechrau. Rwy'n gobeithio, nawr bod yr etholiad wedi ei gynnal, y byddwn yn gweld rhywfaint o brysuro o ran y sefyllfa hon. Y peth allweddol i mi yw, yn y gymeradwyaeth gan Senedd y DU yn y gorffennol, yr hyn y maen nhw wedi'i ddweud yw eu bod eisiau gweld, bod Llywodraeth y DU eisiau gweld tryloywder a chynhwysedd yn rhan greiddiol o sut y maen nhw'n cyd-drafod cytundebau masnach. Wel, nid yw mor dryloyw a chynhwysol ag y byddem ni efallai wedi hoffi ei weld, ond, gwrandewch, rydym yn dal yn bryderus ac yn awyddus i wneud yn siŵr bod gennym ni berthynas adeiladol.
Roedd eich cwestiwn arall yn ymwneud â deddfwrfeydd datganoledig ac i ba raddau y gallwn ni weithio gyda'n gilydd. Wel, gobeithio, y bydd y corff traws-weinidogol hwn yn fforwm inni wneud hynny, ac mae cyfleoedd, yn amlwg, inni gyfarfod â'r deddfwrfeydd datganoledig eraill cyn hynny. Ond nid mater i'r deddfwrfeydd datganoledig yn unig yw hyn, mewn gwirionedd mae llawer o wahanol adrannau'r Llywodraeth nad oes ganddynt, o bosibl, yr un blaenoriaethau o fewn Llywodraeth y DU â'r bobl sy'n arwain ar fasnach. Felly, mae Lesley Griffiths, er enghraifft, yn ymwneud yn helaeth â dyfodol amaethyddiaeth. Nawr, efallai y bydd ganddynt lais gwahanol a barn wahanol ynghylch sut y dylai hynny edrych, ac efallai na fydd hynny yr un farn ag, er enghraifft, adran y Trysorlys. Felly, mae'n rhaid i ni chwilio am ein cynghreiriaid lle gallwn ni o ran y drafodaeth fasnach hon, a dyna le bydd yr hyblygrwydd hwn yn elfen, a bydd angen i ni sicrhau ein bod yn datblygu'r blaenoriaethau hynny.
Bydd yna gyfaddawdu. Mae hyblygrwydd ac amseriadau yn bethau y bydd angen inni eu cadw mewn cof. Po fwyaf yr ydym yn ymwahanu o'r UE o ran rheoliadau, y mwyaf anodd y bydd i ni fasnachu gyda nhw. Felly, rwy'n glir iawn y byddem ni yng Nghymru yn hoffi gweld y cydymffurfio rheoleiddiol hwnnw'n parhau hyd y gellir, oherwydd mae hynny'n golygu bod 60 y cant o'n masnach yn parhau i allu defnyddio'r farchnad honno os ydynt yn cytuno i hynny. Oherwydd nid yw'n ymwneud â dim ond tariffau ac ati; mae'r rhwystrau di-dariff cyn bwysiced, os nad yn fwy pwysig.
O ran swyddfa Brwsel, byddaf yn mynd i swyddfa Brwsel yr wythnos nesaf a byddaf yn cael cyfle, gobeithio, i siarad â nhw am sut y gallant helpu i roi gwybodaeth inni ynglŷn â chael gwybodaeth o du Brwsel ar bethau mewn perthynas â masnach.
O ran y grŵp cynghori, credaf y byddai'n anodd iawn dychmygu y byddem yn gallu rhoi gwybodaeth i grŵp cynghori allanol nad yw'n bosib ei roi i Aelodau'r Cynulliad, felly rwy'n sicr yn credu y byddai hynny'n sefyllfa ryfedd. Ond mae grŵp cynghori gan Lywodraeth y DU wedi'i sefydlu ac mae rhywun o Gymry ar y grŵp hwnnw. Dydyn nhw ddim yn cynrychioli Cymru, ond rydym ni'n gwneud yn siŵr bod gennym ni berthynas â'r cynrychiolydd hwnnw.
O ran y Bil masnach, nid ydym yn gwybod eto a fydd y Bil masnach newydd yr un fath â'r Bil masnach diwethaf. Os bydd dilyniant o gytundebau masnach yn cysylltu â rhai'r gorffennol, yna, yn amlwg, ni fydd yn gymaint o broblem, ond os mai'r hyn y maen nhw'n ei awgrymu yw eu bod eisiau cyflwyno cytundebau masnach newydd, yna byddwn yn sicr eisiau i gyrff datganoledig gael lleisio barn a bod â swyddogaeth yn y broses honno, sydd ychydig yn wahanol.
O ran TTIP—gwrandewch, roedd hwn yn gytundeb mawr iawn o ran y trafodaethau rhwng yr UE a'r Unol Daleithiau. Chwalodd y cwbl ac ni weithiodd, ond nid wyf yn amau o gwbl na fydd Llywodraeth yr Unol Daleithiau yn pwyso i gynnwys swyddogaeth y setliad anghydfod buddsoddwr-gwladwriaeth mewn trafodaethau masnach. Yr hyn y mae hynny'n ei olygu yw, os yw gwlad sy'n fuddsoddwr yn teimlo y gwahaniaethir yn ei herbyn, gall ofyn am iawndal, ond nid drwy'r llysoedd. Mae'n ymwneud â system hollol annelwig nad yw'n dryloyw, ac mae hynny'n sicr yn rhywbeth nad wyf yn credu y byddem eisiau bod yn rhan ohono.
Thank you for your statement today, Minister. As someone who has actively campaigned for an independent trade policy for the UK as an independent nation, I believe in a global United Kingdom trading freely with the whole world. I think that this can provide the foundations for a bright and prosperous future for Wales. I agree with you when you say the general election made clear that Brexit will now happen. It confirmed the decision made in 2016 and the UK Government now has a clear mandate to get Brexit done, to coin a Conservative campaign slogan.
As a member of the External Affairs and Additional Legislation Committee, I look forward to your response to our report sometime during this month and discussing it with you in more detail after next month.
In the statement, you call for a clear role for the Welsh Government in future trade deals. Minister, can you detail what that role may look like, and point to where, in this current devolution settlement, the powers sit to enable this to happen? On devolved matters, yes, but any others? I do find that in this statement, in recent statements to the press by members of Welsh and UK Labour, your Government and your party are really critical of a trade deal with the world's largest economy, and our close ally, the United States of America. I do find this rather strange as, in 2017, the then First Minister, the Member for Bridgend, said on a visit to Washington DC, and I quote:
'In my discussions with American businesses, politicians and diplomats, I will be raising the importance of further developing free trade between our countries and the removal of barriers to make trade between us easier and quicker.'
So, Minister, when did the Welsh Government change its position on trade with the United States, and, more to the point, what message does that send to the 250 American-owned companies here in Wales? And let's remember that the US accounts for almost 40 per cent of inward investment projects.
Minister, leaving the EU also gives us the opportunity to intensify protection for animal welfare, like cracking down on the transport of live animals to the continent. I've spoken about this before. Whilst a ban on live animal exports is not currently possible due to EU free trade rules, a ban could be introduced once the UK leaves the EU at the end of the month. Will the Welsh Government look at ending the transport of live animals? That's another question I've asked before as well.
I agree that, after we leave the EU, taking back a seat on the WTO is very important, as we look to strike trade deals with a number of countries around the world. Minister, has your Government considered the possibility of actually hosting a new trade summit for Commonwealth countries? This could promote trade and also celebrate cultures, history and future relationships. We could be the first. Wales has a proud track record of hosting great events, from the Rugby World Cup, the Ryder Cup to the NATO summit. We have the talent and we have the capacity. We can all agree that we are leaving the EU, so now can we all agree to do all we can to make this work? Thank you.
Diolch am eich datganiad heddiw, Gweinidog. A minnau wedi ymgyrchu'n frwd dros bolisi masnach annibynnol ar gyfer y DU fel gwlad annibynnol, credaf mewn Teyrnas Unedig fyd-eang yn masnachu'n rhydd gyda'r byd i gyd. Credaf y gall hyn ddarparu'r sylfaen ar gyfer dyfodol disglair a llewyrchus i Gymru. Cytunaf â chi pan ddywedwch fod yr etholiad cyffredinol wedi datgan yn glir y bydd Brexit yn digwydd bellach. Cadarnhaodd y penderfyniad a wnaed yn 2016 a nawr mae gan Lywodraeth y DU fandad clir i wireddu Brexit, i gyfieithu bloedd ymgyrch y Ceidwadwyr.
Fel aelod o'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, edrychaf ymlaen at eich ymateb i'n hadroddiad rywbryd yn ystod y mis hwn ac i'w drafod yn fanylach gyda chi ar ôl y mis nesaf.
Yn y datganiad, rydych yn galw am swyddogaeth glir i Lywodraeth Cymru mewn cytundebau masnach yn y dyfodol. Gweinidog, a wnewch chi fanylu ar beth fydd natur y swyddogaeth honno, a dweud ymhle, yn y setliad datganoli presennol, y mae'r pwerau i alluogi hyn i ddigwydd? Ar faterion datganoledig, ie, ond unrhyw rai eraill? Yn y datganiad hwn, mewn datganiadau diweddar i'r wasg gan aelodau o Lafur Cymru a phlaid Lafur y DU, rwyf yn gweld bod eich Llywodraeth a'ch Plaid yn feirniadol iawn o gytundeb masnach gydag economi fwyaf y byd, a'n cynghreiriad agosaf, sef Unol Daleithiau America. Rwyf yn gweld hyn braidd yn rhyfedd oherwydd, yn 2017, dywedodd Prif Weinidog Cymru ar y pryd, yr Aelod dros Ben-y-bont ar Ogwr, ar ymweliad â Washington DC, a dyfynnaf:
Yn fy nhrafodaethau â busnesau, gwleidyddion a diplomyddion o America, byddaf yn sôn am y pwysigrwydd o ddatblygu masnach rydd ymhellach rhwng ein gwledydd a dileu rhwystrau i wneud masnachu rhyngom yn haws ac yn gyflymach.
Felly, Gweinidog, pryd y gwnaeth Llywodraeth Cymru newid ei safbwynt ar fasnach gyda'r Unol Daleithiau, ac, yn fwy penodol, pa neges y mae hynny'n ei chyfleu i'r 250 o gwmnïau sy'n eiddo i Americaniaid yma yng Nghymru? A gadewch i ni gofio bod yr Unol Daleithiau yn gyfrifol am bron i 40 y cant o brosiectau mewnfuddsoddi.
Gweinidog, mae gadael yr UE hefyd yn rhoi'r cyfle i ni ddwysau diogelu lles anifeiliaid, fel cwtogi ar gludo anifeiliaid byw i'r cyfandir. Rwyf wedi siarad am hyn o'r blaen. Er nad yw gwaharddiad ar allforio anifeiliaid byw yn bosib ar hyn o bryd oherwydd rheolau masnach rydd yr UE, gellid cyflwyno gwaharddiad unwaith y bydd y DU yn gadael yr UE ar ddiwedd y mis. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried rhoi terfyn ar gludo anifeiliaid byw? Dyna gwestiwn arall yr wyf wedi ei holi o'r blaen hefyd.
Rwy'n cytuno, ar ôl inni adael yr UE, fod adhawlio sedd ar Sefydliad Masnach y Byd yn bwysig iawn, wrth inni geisio taro bargen fasnach gyda nifer o wledydd ar draws y byd. Gweinidog, a yw eich Llywodraeth wedi ystyried y posibilrwydd o gynnal uwchgynhadledd fasnach newydd ar gyfer gwledydd y Gymanwlad? Gallai hyn hyrwyddo masnach a hefyd dathlu diwylliannau, hanes a chydberthnasau yn y dyfodol. Gallem fod y cyntaf. Mae gan Gymru hanes balch o gynnal digwyddiadau gwych, o Gwpan Rygbi'r Byd, Cwpan Ryder i uwchgynhadledd NATO. Mae gennym y ddawn ac mae gennym y gallu. Gallwn i gyd gytuno ein bod yn gadael yr UE, felly nawr a allwn ni i gyd gytuno i wneud popeth yn ein gallu i wneud i hyn weithio? Diolch.
First of all, of course we're interested in promoting trade. It's just that we're doing this at a really difficult time. The World Trade Organisation is currently in a situation where the United States have stopped appointing judges, so that anything that comes out of the World Trade Organisation now can only go so far in terms of the legal process, and people could potentially ignore what they are suggesting and challenge that, and that could take years to go through the system. So, at a time when our fallback position is to rely on the World Trade Organisation, this is not the time to be doing that.
In relation to trade, of course what we've emphasised is devolution is where we absolutely must have a say, where we have those powers. And you must remember that we went into the EU at a time when devolution didn't exist; we're coming out to a very different world, where those powers reside here. And it's great that the UK Government have recognised that and they are anxious to engage and involve us, because they know that, ultimately, we're the people who have to make that happen on the ground. So it's not in their interests either to sign up to trade deals that would be difficult to implement on the ground. So, we're giving them the benefit of the doubt, we want to engage; at the moment, they're not quite engaging in the way we'd like them to.
In terms of the United States, I'm absolutely clear that it's one of the biggest investors in Wales. As you say, you've emphasised the number of companies that have housed themselves here in Wales. It's one of our biggest export markets. All of that is being done without a trade agreement, don't forget. So, the point is, you don't always need a trade agreement to be in place in order to trade. And I do think, at this point in time, when we're kind of over a barrel in terms of the deadline we've set ourselves for the EU of a year, we've got a Trump presidency that is saying, 'Put America first', that's quite a difficult place to put yourself in—you're not holding many cards in that kind of situation. But let's hope for the best, and let's see what the UK Government can come up with.
I think Britain has a really proud record in terms of animal welfare. Certainly, when it came to the transport of live animals, the UK Government was really influential in terms of cutting down significantly the number of hours that animals were allowed to be transported within the EU.
In terms of the Commonwealth, this is something that many people say: 'Why don't we go back to the old days of the Commonwealth?' If you look at the amount of trade that we do with Australia, with India, with Canada, all of that put together doesn't amount to the amount of trade that we do with Ireland. So, you know, I think that we have just got to make sure that we get some perspective on where our nearest trade partners are, and trade gravity really plays an important role here.
Yn gyntaf oll, wrth gwrs mae gennym ni ddiddordeb mewn hybu masnach. Ond rydym yn gwneud hyn ar adeg anodd iawn. Mae Sefydliad Masnach y Byd mewn sefyllfa ar hyn o bryd lle mae'r Unol Daleithiau wedi rhoi'r gorau i benodi barnwyr, felly gall unrhyw beth sy'n deillio o Sefydliad Masnach y Byd dim ond cyrraedd rhyw gam o ran y broses gyfreithiol, a gallai pobl i bob diben anwybyddu beth y maen nhw'n ei awgrymu a herio hynny, a gallai hynny gymryd blynyddoedd i fynd drwy'r system. Felly, ar adeg pan mai dibynnu ar Sefydliad Masnach y Byd yw ein sefyllfa wrth gefn, nid dyma'r amser i wneud hynny.
O ran masnach, wrth gwrs, yr hyn yr ydym wedi ei bwysleisio yw datganoli lle mae'n rhaid i ni yn bendant gael llais, lle mae gennym ni'r pwerau hynny. A rhaid i chi gofio inni ymuno â'r UE ar adeg pan nad oedd datganoli yn bodoli; rydym ni'n gadael i ymuno â byd gwahanol iawn, lle mae'r pwerau hynny'n bodoli yn y fan yma. Ac mae'n wych bod Llywodraeth y DU wedi cydnabod hynny a'u bod nhw'n awyddus i ymgysylltu a'n cynnwys ni, oherwydd maen nhw'n gwybod mai ni, yn y pen draw, yw'r bobl sy'n gorfod gwireddu hynny ar lawr gwlad. Felly nid yw'n fuddiol iddyn nhw ymrwymo i gytundebau masnach a fyddai'n anodd eu gweithredu ar lawr gwlad. Felly, rydym ni'n ymddiried yn eu gair, rydym ni eisiau ymgysylltu; ar hyn o bryd, dydyn nhw ddim yn ymgysylltu yn y ffordd yr hoffem ni iddyn nhw wneud hynny.
O ran yr Unol Daleithiau, rwy'n deall yn iawn ei fod yn un o'r buddsoddwyr mwyaf yng Nghymru. Fel y dywedwch chi, rydych chi wedi pwysleisio nifer y cwmnïau sydd wedi ymgartrefu yma yng Nghymru. Mae'n un o'n marchnadoedd allforio mwyaf. Mae hynny i gyd yn digwydd heb gytundeb masnach, peidiwch ag anghofio. Felly, y pwynt yw, nid oes angen cytundeb masnach arnoch chi bob amser er mwyn masnachu. Ac rwyf yn credu, ar hyn o bryd, a ninnau wedi ein tynghedu ein hunain o ran y dyddiad cau yr ydym ni wedi'i osod i ni ein hunain ar gyfer yr UE ers blwyddyn, mae gennym ni arlywyddiaeth Trump sy'n dweud, 'Rhowch America'n gyntaf', mae hynny'n lle digon anodd i'ch rhoi eich hun ynddo—nid oes gennych chi fawr o bosibiliadau yn y sefyllfa honno. Ond gadewch i ni obeithio am y gorau, a gadewch i ni weld beth all Llywodraeth y DU ei gynnig.
Rwy'n credu bod gan Brydain enw gwirioneddol dda o ran lles anifeiliaid. Yn sicr, o ran cludo anifeiliaid byw, roedd Llywodraeth y DU yn wirioneddol ddylanwadol o ran lleihau yn sylweddol nifer yr oriau y caniatawyd i anifeiliaid gael eu cludo o fewn yr UE.
O ran y Gymanwlad, mae hyn yn rhywbeth y mae llawer o bobl yn ei ddweud: 'Pam na awn yn ôl i hen ddyddiau'r Gymanwlad?' Os edrychwch chi ar faint yr ydym yn masnachu gydag Awstralia, gydag India, a Chanada, nid yw hynny i gyd gyda'i gilydd yn gyfystyr â faint yr ydym ni'n masnachu gydag Iwerddon. Felly, wyddoch chi, rwy'n credu bod yn rhaid i ni wneud yn siŵr ein bod ni'n cael rhywfaint o grebwyll o ran lle mae ein partneriaid masnach agosaf, ac mae difrifoldeb masnach yn chwarae rhan bwysig iawn yma.
I'd like to simply raise two issues with you this afternoon, Minister, and I'm grateful to you for the statement. First of all, to emphasise again the importance of inter-governmental arrangements and the machinery of Government. We do have some experience of working in international negotiations with the United Kingdom Government through our membership of the European Union, and we do have in place a number of templates that we are able to use, I believe, in order to ensure that we do have the sort of relationship that you have discussed and described this afternoon and at other times.
I believe that the memorandum of understanding that we agreed in 2012 for engagement with the European Union is a good starting point for a new structure that will ensure that both the Welsh and Scottish Governments, particularly—but Northern Ireland arrangements as well—are able to work alongside the United Kingdom Government to ensure that we have a position that is supported by the whole of the United Kingdom and not simply the Government of the United Kingdom. I hope that that is important.
It's also important—and I speak to the Chair as well, the Deputy Presiding Officer—to ensure that our democracy is able to keep ensuring that we have the methods and mechanisms of accountability to ensure that, whatever new structures are in place, there is proper democratic accountability for those structures. That speaks to this place—not to the Government, but to this place—and also to the arrangements that we have in place with the UK Parliament and the Scottish Parliament to ensure that there is proper accountability and proper democracy overseeing any new inter-governmental machinery that is put in place.
The second point that I wish to make is that of values. We talk, in terms of trade, sometimes as if that is happening within a vacuum. For me, trade and our approach and our policy has to be rooted in our values. When we reach agreements with third countries, then this isn't simply a matter of ensuring that we have the tariffs in place and the mechanisms at the border and behind the border in order to ensure that we have frictionless trade, but that we have a relationship of values as well, so that the debates that we have in this place—whether they are about sustainability or equality or welfare rights or the rights of working people—are also rooted into these agreements as well.
I was very pleased to hear you saying, Minister, that you are strengthening the capacity of the Welsh Government to address these matters. I believe that that is absolutely essential and important. But, it is also important that we don't just have the technical expertise and the structural ability to provide pressure and influence on these matters, but that we also do so with a strong sense of being able to deliver our core values.
Hoffwn godi dau fater gyda chi'r prynhawn yma, Gweinidog, ac rwy'n ddiolchgar iawn i chi am y datganiad. Yn gyntaf oll, i bwysleisio eto pwysigrwydd trefniadau rhynglywodraethol a pheirianwaith Llywodraeth. Mae gennym ni rywfaint o brofiad o weithio mewn negodiadau rhyngwladol gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig drwy ein haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd, ac mae gennym ni sawl templed wrth law y gallwn eu defnyddio, rwy'n credu, er mwyn sicrhau bod gennym ni'r math o berthynas yr ydych wedi'i thrafod a'i disgrifio'r prynhawn yma ac ar adegau eraill.
Credaf fod y memorandwm cyd-ddealltwriaeth y gwnaethom ni gytuno arno yn 2012 ar gyfer ymgysylltu â'r Undeb Ewropeaidd yn fan cychwyn da ar gyfer strwythur newydd a fydd yn sicrhau bod Llywodraethau Cymru a'r Alban, yn enwedig—ond Gogledd Iwerddon hefyd—yn gallu cydweithio â Llywodraeth y Deyrnas Unedig i sicrhau bod gennym ni safbwynt y mae'r Deyrnas Unedig gyfan yn ei gefnogi, nid dim ond Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Gobeithio bod hynny'n bwysig.
Mae hi hefyd yn bwysig—a chyfeiriaf y sylw hwn at y Cadeirydd hefyd, y Dirprwy Lywydd—i sicrhau bod ein democratiaeth yn gallu parhau i sicrhau bod gennym ni'r dulliau a'r cyfryngau atebolrwydd i sicrhau, pa bynnag strwythurau newydd sydd ar gael, fod atebolrwydd democrataidd priodol ar gyfer y strwythurau hynny. Mae a wnelo hynny â'r fan yma—nid â'r Llywodraeth, ond â'r fan yma—a hefyd â'r trefniadau sydd gennym ni ar waith gyda Senedd y DU a Senedd yr Alban i sicrhau bod atebolrwydd priodol a democratiaeth briodol yn elfen o oruchwylio unrhyw beirianwaith rhynglywodraethol sy'n cael ei roi ar waith.
Yr ail bwynt yr hoffwn ei wneud yw hwnnw am werthoedd. Rydym ni'n sôn, o ran masnach, weithiau fel petai hynny'n digwydd mewn gwactod. I mi, mae'n rhaid i fasnach a'n dull o fasnachu a'n polisi fod yn seiliedig ar ein gwerthoedd. Pan rydym yn llunio cytundebau â thrydydd gwledydd, nid mater o sicrhau bod gennym ni dariffau a'r mecanweithiau ar y ffin a thu ôl i'r ffin yn unig yw hyn er mwyn sicrhau y gellir masnachu'n ddi-ffwdan, ond mater o fod â pherthynas o werthoedd hefyd, fel bod y dadleuon a gawn ni yn y fan yma—boed yn ymwneud â chynaliadwyedd neu gydraddoldeb neu hawliau lles neu hawliau pobl sy'n gweithio—yn rhan anhepgor o'r cytundebau hyn hefyd.
Roeddwn yn falch iawn o'ch clywed yn dweud, Gweinidog, eich bod yn cryfhau gallu Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â'r materion hyn. Credaf fod hynny'n gwbl hanfodol ac yn bwysig. Ond, mae hi hefyd yn bwysig nad dim ond yr arbenigedd technegol a'r gallu strwythurol sydd gennym ni i roi pwysau o ran y materion hyn a dylanwadu yn eu cylch, ond ein bod hefyd yn gwneud hynny gydag ymdeimlad cryf o allu cyflawni ein gwerthoedd craidd.
Thank you. I think that you are absolutely right. I think that some of the templates exist already and you've been a part of those mechanisms in the past, where the Governments of the United Kingdom come together, you come to a common, shared position and then you go and speak at the EU together. So, this is not rocket science. It's all there. It needs to be picked up. It's just that there has obviously been a paralysis for a very long time in Westminster, but let's see now if that blockage will cease to exist.
Democratic accountability, I think, is absolutely crucial, but there's no point in just putting that at the end of the process. Article 50 should teach us something. They can go and negotiate whatever they want. If they bring it back to Parliament and Parliament rejects it, then what's the point? It's a pretty blunt instrument. You've got to engage people earlier on in the process, and I think that that is really important.
You're absolutely right in terms of values. That is important and that's why we have set that out in the paper that we set out, the trade policy issues for Wales, where we've underlined some of the key values that we see as being important in Wales: sustainable development, economic and social protection. We don't want to see a watering down of labour standards. Well-being of future generations: we want to make sure that there is transparency and fairness. All of those things we've set out already, so I think that that is absolutely fundamental to the way forward.
Diolch. Credaf eich bod yn llygad eich lle. Rwy'n credu bod rhai o'r templedi eisoes yn bodoli ac rydych chi wedi bod yn rhan o'r dulliau hynny yn y gorffennol, lle mae Llywodraethau'r Deyrnas Unedig yn dod at ei gilydd, rydych chi'n cytuno ar safbwynt cyffredin, cytûn, ac yna rydych chi'n mynd i siarad yn yr UE gyda'ch gilydd. Felly, nid yw hyn yn gymhleth. Mae'r holl elfennau'n bodoli. Mae angen ailgydio ynddi. Mae'n amlwg mae San Steffan wedi ei pharlysu ers cyhyd, ond gadewch i ni weld nawr os daw'r dagfa honno'n i ben.
Credaf fod atebolrwydd democrataidd yn gwbl hanfodol, ond nid oes diben rhoi hynny ar ddiwedd y broses. Dylai Erthygl 50 ddysgu rhywbeth i ni. Gallant fynd i drafod beth bynnag y dymunant. Os dônt â'r mater hwnnw'n ôl i'r Senedd a'r Senedd yn ei wrthod, yna pa ddiben? Mae'n offeryn eithaf aneffeithiol. Mae'n rhaid i chi ymgysylltu â phobl yn gynharach yn y broses, a chredaf fod hynny'n bwysig iawn.
Rydych chi'n llygad eich lle o ran gwerthoedd. Mae hynny'n bwysig a dyna pam yr ydym ni wedi nodi hynny yn y papur y bu inni ei lunio, y materion polisi masnach i Gymru, lle rydym ni wedi pwysleisio rhai o'r gwerthoedd allweddol sy'n bwysig yng Nghymru yn ein tyb ni: datblygu cynaliadwy, diogelwch economaidd a chymdeithasol. Nid ydym eisiau gweld safonau llafur yn cael eu glastwreiddio. Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol: rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod yna dryloywder a thegwch. Rydym ni wedi amlinellu'r holl bethau hynny eisoes, felly rwy'n credu bod hynny'n gwbl sylfaenol i'r ffordd ymlaen.
The Minister said in the statement that we must, in the UK, build a shared vision of the kind of economy and future trading relationships that we want with the EU. Of course, I applaud the sentiment, but it doesn't really bear much scrutiny because all the language of the statement and the attitudes that the Minister herself, in particular, has adopted in recent years, point in the opposite direction. She doesn't share the vision of the UK Government on Brexit at all.
In fact, the statement itself and what she said in reply to other questions earlier on point to the fact that she is still fighting the same debates that we had in the referendum campaign and the general election in 2017 and, indeed, even the general election just a few weeks ago, talking about the need for regulatory alignment. Well, if you go into negotiations on the basis that, 'Yes, we are going to ask for everything that you've got already and we're not going to give anything away', then you're inevitably not going to come back from negotiations with a successful result. No United Kingdom Government is going to pay the slightest attention to the Welsh Government if it carries on harping on about these themes.
The tune is exactly the same. All that's happened as a result of the general election is that they have changed the key. Otherwise, the tune is exactly the same as the one that they have been piping away at unsuccessfully for the last three and a half years. You would think that the Labour Party should at last have learned something from the devastating wipeout of the general election, particularly in Wales, where the Conservatives now hold an unprecedented number of seats at Westminster as a proportion of the total.
If the Welsh Government really wants to be taken seriously by the UK Government, they have to get behind the message that the UK Government itself is putting forward and has since Theresa May, of unlamented memory, departed the scene. Boris Johnson is a different kind of leader from Theresa May. He's going to take a positive, optimistic view of negotiations in the world, and he's going to play, I trust, much more hardball in our negotiations with Monsieur Barnier. Theresa May completely failed to deliver on the referendum result because she adopted the same frame of mind that, unfortunately, I think I still see in the person of the Minister who is making this statement today. I don't think that she particularly wants to be known as the Theresa May of Welsh politics, but she has a danger, I think, at least in this respect, of earning that sobriquet.
The Welsh Government adopted a policy for the last three and a half years of deliberate confrontation with the UK Government. That absolutely, totally failed. Now, it's time to not just open a new page, but actually a new book, if the Welsh Government is to have any influence at all over the UK Government, which I would like to see, of course. The interests of Wales are slightly different from the interests of other parts of the United Kingdom, the same as Scotland's are and the same as the north of England's interests are slightly different from everybody else's as well. The Welsh economy exhibits certain characteristics, in particular the importance of exports to the EU in Wales, which I acknowledge is much greater than anywhere else in the United Kingdom. But, when she says in her statement that we must not lose sight of the interests of consumers as well as stakeholders, I applaud her for that because everybody's a consumer in Wales. Everybody eats food, for example.
Agriculture is an important element in any future trade negotiation with the EU, but we can't just see this through the perspective of producer interest groups. We should see also the importance of negotiating in the interests of consumers. In Wales, particularly, as we're the poorest part of the United Kingdom in income terms and GVA, the interests of a larger proportion of the Welsh population is in getting cheap food and, indeed, cheap everything out of these negotiations: opening up markets, reducing prices, creating a more competitive economy within which to operate.
So, the frame of mind that we need, I think, for the Welsh Government, as for the UK, is firmness of purpose. No, we're not going to the negotiations as supplicants of the EU. They have much more to lose in total than we have—a £66 billion a year deficit with the EU in goods in 2018. We have a massive surplus in services with the world at large. That's not part of the negotiations with the EU. The EU is interested in doing the best possible deal that it can get for itself and we should be interested in doing the best possible deal that we can get for Britain. But if the Welsh Government sees itself as a kind of Trojan horse for EU interests in these negotiations, it will get nowhere. It will in fact further discredit itself and marginalise itself and be ignored by the UK Government, and that has further repercussions as well in terms of the relationships between the devolved Governments and the UK Government on other issues. So, I do implore the Minister, even at this late stage, to change the tone and change the mood music because that's the way to make progress.
Dywedodd y Gweinidog yn y datganiad fod yn rhaid inni, yn y DU, feithrin cydweledigaeth o'r math o economi a'r cysylltiadau masnachu sydd arnom eu heisiau â'r UE yn y dyfodol. Wrth gwrs, rwy'n cymeradwyo'r farn honno, ond nid yw'n dal dŵr mewn gwirionedd gan fod holl iaith y datganiad a'r agweddau y mae'r Gweinidog ei hun, yn benodol, wedi'u coleddu yn y blynyddoedd diwethaf, yn gwrthddweud hyn. Nid yw'n rhannu gweledigaeth Llywodraeth y DU ynglŷn â Brexit o gwbl.
Mewn gwirionedd, mae'r datganiad ei hun a'r hyn a ddywedodd wrth ateb cwestiynau eraill yn gynharach yn cyfeirio at y ffaith ei bod yn dal i ymladd yr un dadleuon a gawsom ni yn ymgyrch y refferendwm a'r etholiad cyffredinol yn 2017 ac, yn wir, hyd yn oed yr etholiad cyffredinol dim ond ychydig wythnosau yn ôl, gan siarad am yr angen am gydymffurfiaeth reoleiddiol. Wel, os ydych chi'n dechrau trafodaethau ar y sail, 'Ydym, rydym yn mynd i ofyn am bopeth sydd gennych eisoes ac nid ydym yn mynd i ildio unrhyw beth', yna mae'n anochel nad ydych yn mynd i ddychwelyd o drafodaethau gyda chanlyniad llwyddiannus. Nid oes unrhyw Lywodraeth sydd gan y Deyrnas Unedig yn mynd i dalu'r sylw lleiaf i Lywodraeth Cymru os yw'n rhygnu ymlaen am y themâu hyn.
Yr un hen gân yw hi. Y cyfan sydd wedi digwydd o ganlyniad i'r etholiad cyffredinol yw eu bod wedi newid y cyweirnod. Fel arall, mae'r dôn yn union yr un fath â'r un y buont yn ei chanu'n aflwyddiannus am y tair blynedd a hanner diwethaf. Byddech yn meddwl y dylai'r Blaid Lafur o'r diwedd fod wedi dysgu rhywbeth o'r chwalfa ddinistriol yn yr etholiad cyffredinol, yn enwedig yng Nghymru, lle mae gan y Ceidwadwyr bellach nifer digyffelyb o seddau yn San Steffan fel cyfran o'r cyfanswm.
Os yw Llywodraeth Cymru wirioneddol eisiau i Lywodraeth y DU ei chymryd o ddifrif, mae'n rhaid iddynt gefnogi'r neges y mae Llywodraeth y DU ei hun yn ei chyflwyno ac ers hynny mae Theresa May, o barchus goffadwriaeth, wedi ymadael â'r sefyllfa. Mae Boris Johnson yn fath gwahanol o arweinydd i Theresa May. Mae'n mynd i gymryd golwg gadarnhaol, optimistaidd ar drafodaethau yn y byd, a bydd, rwy'n ffyddiog, yn llawer mwy caled yn ein trafodaethau gyda Monsieur Barnier. Mae Theresa May wedi methu'n llwyr â chyflawni canlyniad y refferendwm oherwydd mabwysiadodd yr un agwedd rwy'n credu, yn anffodus, â'r un sy'n parhau gan y Gweinidog sy'n gwneud y datganiad hwn heddiw. Dydw i ddim yn credu ei bod hi eisiau cael ei hadnabod yn benodol fel Theresa May gwleidyddiaeth Cymru, ond mae hi mewn perygl, rwy'n credu, o leiaf yn y cyswllt hwn, o ennill y llysenw hwnnw.
Mabwysiadodd Llywodraeth Cymru bolisi ar gyfer y tair blynedd a hanner diwethaf o wrthdaro bwriadol â Llywodraeth y DU. Methodd hynny'n llwyr. Nawr, mae'n bryd nid yn unig troi tudalen lân, ond mewn gwirionedd agor llyfr newydd, os yw Llywodraeth Cymru i gael unrhyw ddylanwad o gwbl ar Lywodraeth y DU, yr hoffwn ei weld, wrth gwrs. Mae buddiannau Cymru ychydig yn wahanol i fuddiannau rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, yr un fath ag y mae rhai'r Alban ac yr un fath ag y mae buddiannau Gogledd Lloegr ychydig yn wahanol i fuddiannau pawb arall hefyd. Mae economi Cymru'n dangos nodweddion penodol, yn enwedig pwysigrwydd allforion i'r UE yng Nghymru, sy'n fwy o lawer, rwy'n cydnabod, nag yn unman arall yn y Deyrnas Unedig. Ond, pan ddywed yn ei datganiad bod yn rhaid inni beidio â cholli golwg ar fuddiannau defnyddwyr yn ogystal â rhanddeiliaid, rwy'n ei chanmol am hynny oherwydd mae pawb yn ddefnyddiwr yng Nghymru. Mae pawb yn bwyta bwyd, er enghraifft.
Mae amaethyddiaeth yn elfen bwysig mewn unrhyw drafodaethau masnach yn y dyfodol gyda'r UE, ond ni allwn edrych ar hyn o safbwynt grwpiau buddiannau cynhyrchwyr yn unig. Dylem hefyd weld pwysigrwydd negodi er budd defnyddwyr. Yng Nghymru, yn arbennig, gan mai ni yw'r rhan dlotaf o'r Deyrnas Unedig o ran incwm a gwerth ychwanegol gros, lles cyfran fwy o boblogaeth Cymru yw cael bwyd rhad ac, yn wir, popeth rhad o'r negodiadau hyn: agor marchnadoedd, lleihau prisiau, creu economi fwy cystadleuol i weithredu ynddi.
Felly, y meddylfryd sydd ei angen, yn fy marn i, ar Lywodraeth Cymru, fel ar y DU, yw cadernid o ran diben. Na, nid ydym yn mynd i'r trafodaethau fel rhai sy'n erfyn ar yr UE. Mae ganddynt lawer mwy i'w golli nag sydd gennym ni—diffyg o £66 biliwn y flwyddyn gyda'r UE mewn nwyddau yn 2018. Mae gennym ni warged enfawr mewn gwasanaethau gyda'r byd yn gyffredinol. Nid yw hynny'n rhan o'r trafodaethau gyda'r UE. Mae gan yr UE ddiddordeb mewn taro’r fargen orau bosibl y gall ei chael iddi hi ei hun a dylem fod â diddordeb mewn taro’r fargen orau bosibl y gallwn ei chael ar gyfer Prydain. Ond os yw Llywodraeth Cymru yn ystyried ei hun yn rhyw fath o geffyl pren Caerdroea ar gyfer buddiannau'r UE yn y trafodaethau hyn, ni fydd hynny'n tycio dim. Mewn gwirionedd bydd yn dwyn anfri pellach arni ei hun ac yn ymddieithrio ei hun ymhellach o Lywodraeth y DU, a chaiff hynny sgil-effeithiau pellach o ran y berthynas rhwng y Llywodraethau datganoledig a Llywodraeth y DU ar faterion eraill. Felly, rwy'n erfyn ar y Gweinidog, hyd yn oed mor hwyr â hyn yn y dydd, i newid cywair a newid safbwynt gan mai dyna'r ffordd i wneud cynnydd.
I don't think I bear any relationship to Theresa May at all, other than the fact that, as my finance Minister has just pointed out, we're both vicars' daughters, as is she. But we are very, very different vicars' daughters. [Laughter.] Can I just say that—? Listen, I don't know which part of 'We accept that Brexit will happen' you didn't understand, but that's what we've made clear, I think, today.
The fact is that there is a vision for the United Kingdom, but there are also four parts to the United Kingdom and I think it would probably benefit the UK Government to remember that. What is important is that the vision for the United Kingdom isn't focused just on London and the south-east. For the first time now the UK Government, in the shape of the Tory Boris Johnson, is going to have to consider the needs of places where there is still a manufacturing base. So, I am hopeful that the UK Government will move more towards the Welsh position than they have in the past.
It is absolutely wrong to say that there is a deliberate effort at confrontation. I've a very good relationship with Conor Burns, the trade Minister. I'm just saying, 'Can you speed it up a bit because we're running out of time here?' In terms of balancing consumers, producers, of course we've got to get that balance right, but which consumers and which producers? What I'm not willing to see is cheap food be sacrificed for the 58,000 agricultural workers in Wales. That's a balance that we have got to discuss. I don't want to see that sacrificed. As a vicar's daughter I'm allowed to use these kinds of images on the altar of the city of London, so I think it's really important that we get all of this and we try and work together for the good of the country. It's in all our interests. If this is going to happen, let's make it the best deal possible for the people not just of Wales, but for the United Kingdom.
Nid wyf yn credu fy mod yn ymdebygu i Theresa May o gwbl, heblaw am y ffaith, fel y mae fy Ngweinidog Cyllid newydd gyfeirio ato, ein bod ni'n dwy yn ferched ficeriaid, felly hithau hefyd. Ond rydym yn ferched ficeriaid tra gwahanol. [Chwerthin.] A gaf fi ddim ond dweud—? Gwrandewch, dydw i ddim yn gwybod pa ran o 'rydym ni'n derbyn y bydd Brexit yn digwydd' na wnaethoch chi ei ddeall, ond dyna'r hyn yr ydym ni wedi'i wneud yn glir, rwy'n credu, heddiw.
Y gwir amdani yw bod gweledigaeth ar gyfer y Deyrnas Unedig, ond mae pedair rhan i'r Deyrnas Unedig hefyd a chredaf y byddai o fudd mae'n debyg i Lywodraeth y DU gofio hynny. Yr hyn sy'n bwysig yw nad yw'r weledigaeth ar gyfer y Deyrnas Unedig yn canolbwyntio'n unig ar Lundain a de-ddwyrain Lloegr. Am y tro cyntaf bellach bydd yn rhaid i Lywodraeth y DU, ar ffurf y Tori Boris Johnson, ystyried anghenion lleoedd lle mae sylfaen weithgynhyrchu o hyd. Felly, rwy'n obeithiol y bydd Llywodraeth y DU yn dechrau bod yn fwy ystyriol o sefyllfa Cymru nag y bu yn y gorffennol.
Mae'n gwbl anghywir dweud bod ymdrech fwriadol i wrthdaro. Mae gennyf berthynas dda iawn â Conor Burns, y Gweinidog Masnach. Dim ond dweud yr wyf i, 'allwch chi gyflymu ychydig oherwydd mae amser yn ein trechu ni?' O ran cael cydbwysedd rhwng defnyddwyr a chynhyrchwyr, wrth gwrs mae'n rhaid i ni gael y cydbwysedd hwnnw'n gywir, ond pa ddefnyddwyr a pha gynhyrchwyr? Yr hyn nad wyf yn barod i'w weld yw bwyd rhad yn cael ei aberthu ar gyfer y 58,000 o weithwyr amaethyddol yng Nghymru. Mae hynny'n gydbwysedd y mae'n rhaid inni ei drafod. Dydw i ddim eisiau gweld hynny'n cael ei aberthu. A minnau'n ferch i ficer rwy'n cael defnyddio'r mathau hyn o ddelweddau ar allor dinas Llundain, felly rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn cyflawni hyn i gyd a'n bod yn ceisio gweithio gyda'n gilydd er lles y wlad. Mae o fudd i ni i gyd. Os yw hyn yn mynd i ddigwydd, gadewch i ni sicrhau ei fod y cytundeb gorau posibl nid i bobl Cymru yn unig, ond i bobl y Deyrnas Unedig.
Finally, and briefly, Jenny Rathbone.
Yn olaf, ac yn fyr, Jenny Rathbone.
We should hope for the best, but we have to prepare for the worst. I'm afraid I can't share the sunny uplands of opportunity post Brexit. I'm unable to see them at the moment.
There's nothing but uncertainty on what the UK Government's position is going to be in these trading negotiations. As you point out in your statement, there will be winners and there will be losers. So, the thing I wanted to raise in particular were the issues of food safety and food security, briefly mentioned by Neil Hamilton. But the spectre of chlorinated chicken and hormone-adulterated beef still loom large in any negotiations that we might have with the United States, if we have already conceded watering down food standards in our negotiations with the European Union.
What will happen to our climate emergency carbon reduction commitments if we are content to outsource our food production to unregulated factory farm conditions, which are completely unsustainable in the long term? What does that mean for our food security as well as for the well-being of future generations, which obviously includes our global responsibilities? I don't know if you are able to shed any light on the UK Government's position on these matters, but they're not the sorts of things that are being discussed in the sloganising that we've heard from the UK Government to date. So, anything you can say on this would be useful.
Dylem obeithio am y gorau, ond rhaid inni baratoi am y gwaethaf. Rwy'n ofni na allaf rannu'r weledigaeth o gyfleoedd toreithiog a phorfeydd gwelltog ar ôl Brexit. Ni allaf eu gweld nhw ar hyn o bryd.
Does dim byd ond ansicrwydd ynghylch beth fydd safbwynt Llywodraeth y DU yn y trafodaethau masnachu hyn. Fel y dywedwch yn eich datganiad, bydd rhai ar eu hennill a bydd rhai ar eu colled. Felly, yr hyn yr oeddwn eisiau sôn amdano yn arbennig oedd materion diogelwch bwyd a diogelu'r cyflenwad bwyd, y soniodd Neil Hamilton amdano yn fyr. Ond mae'r bwgan o gyw iâr clorinedig a chig eidion llawn hormonau yn dal i fod yn un mawr mewn unrhyw drafodaethau y gallem eu cael â'r Unol Daleithiau, os ydym eisoes wedi cytuno i lastwreiddio ein safonau bwyd yn ein trafodaethau â'r Undeb Ewropeaidd.
Beth fydd yn digwydd i'n hymrwymiadau i leihau carbon yn yr argyfwng hinsawdd os ydym yn fodlon i'n bwyd gael ei gynhyrchu mewn amodau ffermydd ffatri nad oes unrhyw reoleiddio arnynt, sy'n gwbl anghynaladwy yn y tymor hir? Beth mae hynny'n ei olygu i'n diogelwch bwyd yn ogystal ag i les cenedlaethau'r dyfodol, sy'n amlwg yn cynnwys ein cyfrifoldebau byd-eang? Nid wyf yn gwybod a allwch chi daflu unrhyw oleuni ar safbwynt Llywodraeth y DU o ran y materion hyn, ond nid dyma'r math o bethau sy'n cael eu trafod yn y sloganeiddio a glywsom gan Lywodraeth y DU hyd yma. Felly, byddai unrhyw beth y gallwch ei ddweud am hyn yn ddefnyddiol.
Just very briefly, I'm aware that we're running out of time. So, yes, uncertainty is a big issue. In terms of food safety and security, there is the question of with whom are we going to align. Because if we do align with the United States, and we allow hormone-treated beef in, then the barriers with the rest of the continent will go up because they won't want that to enter their market. So, there are trade-offs, and the order and the sequencing of this is going to matter massively. That's part of the difficulty of having multiple negotiations going on at the same time. We've made it clear: EU comes first.
In terms of what we know from the UK Government, part of the problem is that we don't know what the negotiating mandate is. The Americans have published theirs. It's all transparent. We don't know what the UK mandate is. That's something we've really got to start getting on with, because we're running out of time, as I was saying.
Yn fyr iawn, rwy'n ymwybodol bod amser yn brin. Felly, ydy, mae ansicrwydd yn broblem fawr. O ran diogelwch bwyd, ceir y cwestiwn â phwy yr ydym yn mynd i gyfochri. Oherwydd os byddwn yn cyfochri â'r Unol Daleithiau, ac yn caniatáu i gig eidion wedi'i drin gan hormonau ddod i mewn, yna bydd y rhwystrau gyda gweddill y cyfandir yn codi gan na fyddan nhw eisiau i hwnnw fynd i mewn i'w marchnad. Felly, mae yna gyfaddawdu, ac mae'r drefn a'r dilyniant i hyn yn mynd i fod o bwys aruthrol. Mae hynny'n rhan o'r anhawster o gael cyd-drafodaethau lluosog yn digwydd ar yr un pryd. Rydym wedi ei gwneud yn glir: yr UE sy'n dod gyntaf.
O ran yr hyn a wyddom gan Lywodraeth y DU, rhan o'r broblem yw nad ydym yn gwybod beth yw'r mandad trafod. Mae'r Americanwyr wedi cyhoeddi eu rhai nhw. Mae'r cyfan yn dryloyw. Dydyn ni ddim yn gwybod beth yw mandad y DU. Mae hynny'n rhywbeth y mae'n rhaid i ni ddechrau bwrw ymlaen ag ef, oherwydd mae ein hamser yn prinhau, fel yr oeddwn i'n ei ddweud.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.
Item 6 on the agenda is the Council Tax Reduction Schemes (Prescribed Requirements and Default Scheme) (Wales) (Amendment) Regulations 2020. I call on the Minister for Finance and Trefnydd to move the motion—Rebecca Evans.
Eitem 6 ar yr agenda yw Rheoliadau Cynlluniau Gostyngiadau'r Dreth Gyngor (Gofynion Rhagnodedig a'r Cynllun Diofyn) (Cymru) (Diwygio) 2020. Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i gynnig y cynnig—Rebecca Evans.
Cynnig NDM7223 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Cynlluniau Gostyngiadau’r Dreth Gyngor (Gofynion Rhagnodedig a’r Cynllun Diofyn) (Cymru) (Diwygio) 2020 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 26 Tachwedd 2019.
Motion NDM7223 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Council Tax Reduction Schemes (Prescribed Requirements and Default Scheme) (Wales) (Amendment) Regulations 2020 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 26 November 2019.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
I welcome the opportunity to bring forward these amending regulations today, and I'd like to thank the Constitutional and Legislative Affairs Committee for its report on the regulations. The Council Tax Reduction Schemes (Prescribed Requirements and Default Scheme) (Wales) (Amendment) Regulations 2020 amend the 2013 council tax reduction scheme regulations. The scheme provides direct help to households across Wales by reducing their council tax bills.
The UK Government abolished council tax benefit on 31 March 2013, and passed responsibility for developing new arrangements to the Welsh Government. The decision was accompanied by a 10 per cent cut in the funding for the scheme. The Welsh Government responded by meeting the funding gap to maintain entitlements to support. The scheme currently supports around 280,000 of the poorest households in Wales. Amending legislation is needed each year to ensure that the figures used to calculate each household's entitlement to reduction are increased to take account of the rises in costs of living. The uprating regulations therefore maintain existing entitlement to support.
The financial figures for 2020-1 relating to working-age people, disabled people and carers are increased in line with the consumer price index, 1.7 per cent. Figures relating to pensioner households continue to be increased in line with the UK Government's standard minimum guarantee and mirror the uprating of housing benefit. In light of the postponement of the autumn budget, the Welsh Government has used provisional figures for some of the uprating factors where necessary. This is to ensure that we protect families on low incomes who have been affected by welfare reform from further cuts to their income.
In making these regulations, I have also taken the opportunity to include minor technical changes and to make additional amendments to reflect other changes to related benefits, for example amending the regulations to ensure that people in same-sex civil partnerships have the same entitlements as people in opposite-sex civil partnerships, same-sex marriages, and opposite-sex marriages. The changes will ensure that billing authorities assess entitlement to council tax reductions in a consistent manner.
These regulations maintain entitlements to reductions in council tax bills for households in Wales. As a result of this scheme, around 220,000 of the most hard-pressed households will continue to pay no council tax in 2020-1. I ask the Members to approve these regulations today.
Rwy'n croesawu'r cyfle i gyflwyno'r rheoliadau diwygio hyn heddiw, a hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am ei adroddiad ar y rheoliadau. Mae Rheoliadau Cynlluniau Gostyngiadau'r Dreth Gyngor (Gofynion Rhagnodedig a'r Cynllun Diofyn) (Cymru) (Diwygio) 2020 yn diwygio Rheoliadau Cynlluniau Gostyngiadau'r Dreth Gyngor 2013. Mae'r cynllun yn rhoi cymorth uniongyrchol i gartrefi ledled Cymru drwy leihau eu biliau treth gyngor.
Diddymodd Llywodraeth y DU fudd-dal y dreth gyngor ar 31 Mawrth 2013, a phasiodd gyfrifoldeb dros ddatblygu trefniadau newydd i Lywodraeth Cymru. Fel rhan o'r penderfyniad, cafwyd toriad o 10 y cant yn y cyllid ar gyfer y cynllun. Ymatebodd Llywodraeth Cymru drwy lenwi'r bwlch ariannu er mwyn cadw hawliau i gefnogaeth. Ar hyn o bryd, mae'r cynllun yn cefnogi tua 280,000 o aelwydydd tlotaf Cymru. Mae angen deddfwriaeth ddiwygio bob blwyddyn i sicrhau bod y ffigurau a ddefnyddir i gyfrifo hawl pob aelwyd i ostyngiad yn cael eu cynyddu i gymryd i ystyriaeth y cynnydd mewn costau byw. Mae'r rheoliadau uwchraddio felly'n cadw'r hawl bresennol i gymorth.
Mae'r ffigurau ariannol ar gyfer 2020-1 sy'n ymwneud â phobl o oedran gweithio, pobl anabl a gofalwyr yn cael eu cynyddu yn unol â'r mynegai prisiau defnyddwyr, 1.7 y cant. Mae ffigurau sy'n ymwneud ag aelwydydd pensiynwyr yn dal i gael eu cynyddu yn unol â gwarant sylfaenol safonol Llywodraeth y DU ac maent yn adlewyrchu uwchraddio'r budd-dal tai. Yn sgil gohirio cyllideb yr Hydref, mae Llywodraeth Cymru wedi defnyddio ffigurau dros dro ar gyfer rhai o'r ffactorau uwchraddio lle bo angen. Mae hyn er mwyn sicrhau ein bod yn diogelu teuluoedd ar incwm isel yr effeithiwyd arnyn nhw gan ddiwygio lles o doriadau pellach i'w hincwm.
Wrth wneud y rheoliadau hyn, rwyf hefyd wedi manteisio ar y cyfle i gynnwys mân newidiadau technegol ac i wneud diwygiadau ychwanegol i adlewyrchu newidiadau eraill i fuddion cysylltiedig, er enghraifft diwygio'r rheoliadau i sicrhau bod pobl o'r un rhyw sydd mewn partneriaethau sifil â'r un hawliau â phobl mewn partneriaethau sifil o ryw arall, priodasau rhwng cyplau o'r un rhyw, a phriodasau rhyw arall. Bydd y newidiadau yn sicrhau bod awdurdodau bilio yn asesu'r hawl i ostyngiadau yn y dreth gyngor mewn modd cyson.
Mae'r rheoliadau hyn yn cadw'r hawl i ostyngiad yn y biliau treth gyngor i aelwydydd yng Nghymru. O ganlyniad i'r cynllun hwn, bydd tua 220,000 o'r aelwydydd sydd dan y pwysau ariannol mwyaf yn parhau i beidio â thalu'r dreth gyngor yn 2020-1. Gofynnaf i'r Aelodau gymeradwyo'r rheoliadau hyn heddiw.
Thank you. I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw.
Diolch. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw.
Thank you, Deputy Presiding Officer. We considered these regulations at our meeting on 9 December 2019, and we laid our report on 10 December. Our report identified one merit point for reporting under Standing Order 21.3, which related to a drafting point.
The regulations refer to article 3 of the Immigration (European Economic Area Nationals) (EU Exit) Order 2019, which was made under section 3A of the Immigration Act 1971. We ask why it was necessary in these regulations to cite the enabling power in the Immigration Act 1917 when referring to article 3 of the 2019 Order. The Welsh Government's response cited precedent for the drafting approach that was taken. We did seek further clarification from Government, and we do welcome the Minister for Finance and Trefnydd's recent reply to us, which gave the additional background to the drafting choice that we had requested.
Finally, I would like to note that our report also highlighted implications in the regulations as a result of the UK's exit from the European Union. Diolch, Llywydd.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rhoddwyd ystyriaeth i'r rheoliadau hyn yn ein cyfarfod ar 9 Rhagfyr 2019, a gosodwyd ein hadroddiad ar 10 Rhagfyr. Nododd ein hadroddiad un pwynt teilyngdod i'w adrodd o dan Reol Sefydlog 21.3, a oedd yn ymwneud â phwynt drafftio.
Mae'r Rheoliadau'n cyfeirio at erthygl 3 o Orchymyn Mewnfudo (Gwladolion yr Ardal Economaidd Ewropeaidd) (Ymadael â'r UE) 2019, a wnaed o dan adran 3A o'r Ddeddf Mewnfudo 1971. Gofynnwn pam yr oedd yn angenrheidiol yn y rheoliadau hyn i ddyfynnu'r pŵer galluogi yn Neddf Mewnfudo 1917 wrth gyfeirio at erthygl 3 o Orchymyn 2019. Cyfeiriodd ymateb Llywodraeth Cymru at gynsail ar gyfer y dull drafftio a ddilynir. Gofynnwyd am gael eglurhad pellach gan y Llywodraeth, ac rydym yn croesawu ymateb diweddar y Gweinidog Dros Gyllid a'r Trefnydd, a roddodd gefndir ychwanegol i'r dewis drafftio yr oeddem wedi gofyn amdano.
Yn olaf, hoffwn nodi bod ein hadroddiad hefyd wedi tynnu sylw at oblygiadau yn y rheoliadau o ganlyniad i ymadawiad y DU â'r Undeb Ewropeaidd. Diolch, Llywydd.
Thank you. The Minister to reply.
Diolch. Y Gweinidog i ymateb.
I'm very grateful to the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee for the work the committee did in scrutinising the regulations. I was pleased to provide that clarity in terms of the drafting choice for the approach that the committee was particularly interested in. These uprating regulations will be required each year to ensure that all eligible households in Wales retain their entitlement to support and, of course, we are committed to bringing forward the regulations on an annual basis.
Rwy'n ddiolchgar iawn i Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am y gwaith a wnaeth y Pwyllgor i graffu ar y rheoliadau. Roeddwn yn falch o ddarparu'r eglurder hwnnw o ran y dewis drafftio ar gyfer y dull gweithredu yr oedd gan y pwyllgor ddiddordeb arbennig ynddo. Bydd angen y rheoliadau uwchraddio hyn bob blwyddyn er mwyn sicrhau bod pob cartref cymwys yng Nghymru yn cadw'r hawl i gael cymorth ac, wrth gwrs, rydym wedi ymrwymo i gyflwyno'r rheoliadau'n flynyddol.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw bod y cynnig yn cael ei dderbyn. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 7 is a debate on the general principles of the Wild Animals and Circuses (Wales) Bill. I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs to move the motion—Lesley Griffiths.
Mae eitem 7 yn ddadl ar egwyddorion cyffredinol y Bil Anifeiliaid Gwyllt a Syrcasau (Cymru). Galwaf ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i gynnig y cynnig—Lesley Griffiths.
Cynnig NDM7222 Lesley Griffiths
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 26.11:
Yn cytuno i egwyddorion cyffredinol y Bil Anifeiliaid Gwyllt a Syrcasau (Cymru).
Motion NDM7222 Lesley Griffiths
To propose that the National Assembly for Wales in accordance with Standing Order 26.11:
Agrees to the general principles of the Wild Animals and Circuses (Wales) Bill.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I'm very pleased to open this debate on the general principles of the Wild Animals and Circuses (Wales) Bill.
I'm grateful to Mike Hedges, Llyr Huws Gruffydd, Mick Antoniw and their committees for their thorough and considered approach to Stage 1 scrutiny of this Bill. I would also like to acknowledge the important contribution of the individuals and organisations who informed the committees' scrutiny through both written and oral evidence. The strength of feeling on this emotive subject, from both sides of the debate, was obvious during the evidence sessions. The Welsh public and third sector organisations have overwhelmingly lobbied for a ban on wild animals in travelling circuses. Using wild animals in this way, purely for our entertainment, cannot be justified. It is outdated and unethical.
The Wild Animals and Circuses (Wales) Bill aims to address ethical concerns by banning the use of wild animals in travelling circuses. A ban in Wales would allow for a consistent approach across Great Britain. The Scottish Government banned it in 2018 and a ban in England comes into force later this month.
I will now address the recommendations made by the committees in their Stage 1 reports. The Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee recommends that the Assembly agrees the general principles of the Bill. I welcome this recommendation, but acknowledge that it was not a unanimous decision.
In their second recommendation, the committee seeks further explanation about the scope of the Bill, and specifically three issues. The first is why the ban does not extend to wild animals touring with travelling circuses. The objective of this Bill is to prevent the use of wild animals in travelling circuses on ethical grounds. Circus owners will still be able to keep their animals and to prevent them from doing so would go beyond this objective.
Secondly, the committee asked why the ethical argument for a ban on using wild animals in static circuses is weaker than for travelling circuses. Circuses by their nature travel. There are no static circuses in Wales and should an entity ever establish itself in Wales that could be considered a static circus it will either be caught by the provisions of the Zoo Licensing Act 1981 or the animal exhibits regulations. A local authority would determine the appropriate licence.
Thirdly, the committee asked why the ethical argument for a ban on using wild animals does not apply equally to domesticated animals. There are not the same fundamental ethical objections to the use of domestic animals in travelling circuses. There are many activities involving domesticated animals travelling to give performances that are considered perfectly acceptable by society. For example, if it's acceptable for horses to be used in showjumping, it would be difficult to argue that they should not perform a similar activity in a travelling circus. It is more appropriate to regulate the use of domesticated animals in travelling circuses rather than ban this activity. This will be achieved through the animal exhibits regulations that I plan to introduce later this year.
The committee recommends amending the Bill to include provision for Welsh Ministers to issue statutory guidance to support the implementation of a ban and for the guidance to include clarification on the meaning of 'wild animal', 'domesticated' and 'travelling circus', and also clarification of when the informal display of wild animals outside the main circus arena would constitute an offence. I've already committed to producing guidance and stakeholders will be consulted on its formulation. However, it's more appropriate for the guidance to be non-statutory as it will not set out additional requirements or obligations. Rather, it will provide clarity on how the Act will work in practice, and this is consistent with the approach taken in Scotland.
The environment committee's final recommendations concern the impact on the circuses and their animals. The two affected circuses are based in England. Any decision on the future of their wild animals is likely to have already been made, given the imminent ban in England. We cannot force the circuses to rehome or retire their animals. If they keep their animals, as they have indicated, they may retire them or choose to use them in a different way. That is their prerogative, provided they do so within the law.
The Constitutional and Legislative Affairs Committee made one recommendation. The committee asked for the clarification on the definitions of 'wild animal' and 'travelling circus', and an explanation of any differences from those used in the equivalent Scotland and England-only Acts.
The Bill defines a 'wild animal' as:
'an animal of a kind that is not commonly domesticated in the British Islands.'
Animals considered commonly domesticated in their country of origin but not of a kind commonly domesticated in the British islands would be 'wild animals' under the Bill. Our definition is similar to that of the Zoo Licensing Act 1981, and avoids the situation where the same species could be considered wild in a zoo but domesticated in a circus. The definition is similar to those in the Scotland and England Acts. There are some minor variations in the drafting, but I do not anticipate these resulting in a difference to the overall common effect.
A 'travelling circus' means:
'a circus which travels from one place to another for the purpose of providing entertainment'.
The definition recognises a circus is a travelling circus, despite there being periods when it doesn't travel. This is similar to the definition in the Scotland Act. The England Act does not provide a definition of travelling circus. Section 11 of the Bill provides regulation-making powers for Welsh Ministers to clarify these terms if there is any uncertainty in the future. The Scotland Act contains similar powers. The England Act does not. Why the UK Government decided to omit these is a matter for them.
I would also like to acknowledge the Finance Committee's consideration of the Bill. The committee recognises the financial implications are relatively small. There is a high degree of uncertainty concerning some of the impacts, because costs are unknown. Little additional information was forthcoming during the consultation exercise, but we believe any impact will be limited. Presiding Officer, I welcome this opportunity to debate the Bill and hear the views of Members.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o agor y ddadl hon ar egwyddorion cyffredinol y Bil Anifeiliaid Gwyllt a Syrcasau (Cymru).
Rwy'n ddiolchgar i Mike Hedges, Llyr Huws Gruffydd, Mick Antoniw a'u pwyllgorau am eu hagwedd drylwyr ac ystyriol at waith craffu Cyfnod 1 ar y Bil hwn. Hoffwn hefyd gydnabod cyfraniad pwysig yr unigolion a'r sefydliadau a lywiodd waith craffu'r pwyllgorau drwy dystiolaeth ysgrifenedig a llafar. Roedd cryfder y teimladau ar y pwnc emosiynol hwn, ar ddwy ochr y ddadl, yn amlwg yn ystod y sesiynau tystiolaeth. Mae'r cyhoedd yng Nghymru a mudiadau'r trydydd sector wedi lobïo'n frwd iawn dros wahardd anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol. Ni ellir cyfiawnhau defnyddio anifeiliaid gwyllt fel hyn, ar gyfer ein hadloniant ni yn unig. Mae'n hen ffasiwn ac yn anfoesegol.
Nod Bil Anifeiliaid Gwyllt a Syrcasau (Cymru) yw mynd i'r afael â phryderon moesegol drwy wahardd y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol. Byddai gwaharddiad yng Nghymru yn golygu bod un dull gweithredu cyson ar draws Prydain Fawr. Gwaharddwyd hynny gan Lywodraeth yr Alban yn 2018 a daw gwaharddiad yn Lloegr i rym yn ddiweddarach y mis hwn.
Ymdriniaf yn awr â'r argymhellion a wnaed gan y pwyllgorau yn eu hadroddiadau Cyfnod 1. Mae'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig yn argymell bod y Cynulliad yn cytuno ar egwyddorion cyffredinol y Bil. Rwy'n croesawu'r argymhelliad hwn, ond yn cydnabod nad penderfyniad unfrydol ydoedd.
Yn eu hail argymhelliad, mae'r Pwyllgor yn ceisio mwy o eglurhad ynghylch cwmpas y Bil, ac yn benodol ynghylch tri mater. Y cyntaf yw pam nad yw'r gwaharddiad yn ymestyn i anifeiliaid gwyllt sy'n teithio gyda syrcasau teithiol. Amcan y Bil hwn yw atal y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol ar sail foesegol. Bydd perchnogion syrcas yn cael cadw eu hanifeiliaid o hyd a byddai eu hatal rhag gwneud hynny yn mynd y tu hwnt i'r amcan hwn.
Yn ail, gofynnodd y pwyllgor pam mae'r ddadl foesegol dros wahardd defnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau sefydlog yn wannach nag ar gyfer syrcasau teithiol. Mae syrcasau yn ôl eu natur yn teithio. Nid oes syrcasau sefydlog yng Nghymru a phe bai endid yn sefydlu ei hun yng Nghymru y gellid ei ystyried yn syrcas sefydlog bydd un ai'n dod o dan ddarpariaethau Deddf Trwyddedu Sŵau 1981 neu'r rheoliadau arddangosfeydd anifeiliaid. Byddai awdurdod lleol yn penderfynu ar y drwydded briodol.
Yn drydydd, gofynnodd y Pwyllgor pam nad yw'r ddadl foesegol dros wahardd defnyddio anifeiliaid gwyllt yr un mor berthnasol i anifeiliaid dof. Nid oes yr un gwrthwynebiad moesegol sylfaenol i'r defnydd o anifeiliaid domestig mewn syrcasau teithiol. Mae llawer o weithgareddau sy'n cynnwys anifeiliaid dof yn teithio i roi perfformiadau sy'n cael eu hystyried yn hollol dderbyniol gan gymdeithas. Er enghraifft, os yw'n dderbyniol i geffylau gael eu defnyddio mewn sioeau neidio ceffylau, byddai'n anodd dadlau na ddylent gyflawni gweithgaredd tebyg mewn syrcas deithiol. Mae'n fwy priodol rheoleiddio'r defnydd o anifeiliaid dof mewn syrcasau teithiol yn hytrach na gwahardd y gweithgaredd hwn. Bydd hyn yn cael ei gyflawni drwy'r rheoliadau arddangosfeydd anifeiliaid yr wyf yn bwriadu eu cyflwyno yn ddiweddarach eleni.
Mae'r pwyllgor yn argymell diwygio'r Bil i gynnwys darpariaeth i Weinidogion Cymru gyhoeddi canllawiau statudol i gefnogi'r broses o roi gwaharddiad ar waith ac i'r canllawiau gynnwys eglurhad ar ystyr 'anifail gwyllt', 'dof' a 'syrcas deithiol', a hefyd eglurhad ynghylch pryd y byddai arddangos anifeiliaid gwyllt yn anffurfiol y tu allan i brif gylch y syrcas yn drosedd. Rwyf eisoes wedi ymrwymo i gynhyrchu canllawiau a byddwn yn ymgynghori â rhanddeiliaid wrth eu llunio. Fodd bynnag, mae'n fwy priodol i'r canllawiau fod yn anstatudol gan na fyddant yn nodi gofynion na rhwymedigaethau ychwanegol. Yn hytrach, byddant yn rhoi eglurder ynghylch sut y bydd y Ddeddf yn gweithio'n ymarferol, ac mae hyn yn gyson â'r dull gweithredu a ddilynir yn yr Alban.
Mae argymhellion terfynol pwyllgor yr amgylchedd yn ymwneud â'r effaith ar y syrcasau a'u hanifeiliaid. Mae'r ddwy syrcas yr effeithir arnynt wedi'u lleoli yn Lloegr. Mae'n debygol bod unrhyw benderfyniad ar ddyfodol eu hanifeiliaid gwyllt wedi'i wneud eisoes, o gofio'r gwaharddiad sydd ar fin dod i rym yn Lloegr. Ni allwn orfodi'r syrcasau i ailgartrefu eu hanifeiliaid neu i beri iddynt ymddeol. Os ydynt yn cadw eu hanifeiliaid, fel y maent wedi awgrymu, gallant beri iddynt ymddeol neu ddewis eu defnyddio mewn ffordd wahanol. Mae hawl ganddynt wneud hynny, cyn belled â'u bod yn gwneud hynny o fewn y gyfraith.
Gwnaeth y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol un argymhelliad. Gofynnodd y pwyllgor am eglurhad o'r diffiniadau o 'anifail gwyllt' a 'syrcas deithiol', ac eglurhad o unrhyw wahaniaethau rhwng y rhai a ddefnyddir yn y Deddfau cyfatebol ar gyfer yr Alban a Lloegr yn unig.
Mae'r Bil yn diffinio 'anifail gwyllt' fel:
'anifail o fath nad yw wedi ei ddomestigeiddio yn gyffredin yn yr Ynysoedd Prydeinig'.
O dan y Bil, byddai anifeiliaid sy'n cael eu hystyried yn ddof yn gyffredinol yn eu gwlad enedigol ond nid yn fath sy'n ddof yn gyffredin yn Ynysoedd Prydain yn 'anifeiliaid gwyllt'. Mae ein diffiniad yn debyg i ddiffiniad Deddf Trwyddedu Sŵau 1981, ac mae'n osgoi'r sefyllfa lle gellid ystyried un rhywogaeth yn wyllt mewn sw ond yn ddof mewn syrcas. Mae'r diffiniad yn debyg i'r un a geir yn Neddfau Lloegr a'r Alban. Ceir rhai mân amrywiadau yn y drafftio, ond nid wyf yn rhagweld y bydd y rhain yn arwain at wahaniaeth yn yr effaith gyffredinol.
Mae 'syrcas deithiol' yn golygu:
'syrcas sy’n teithio o un man i fan arall at ddiben darparu adloniant yn y mannau hynny'.
Mae'r diffiniad yn cydnabod mai syrcas deithiol yw syrcas, er gwaethaf y cyfnodau pan nad yw'n teithio. Mae hyn yn debyg i'r diffiniad yn Neddf yr Alban. Nid yw Deddf Lloegr yn darparu diffiniad o syrcas deithiol. Mae Adran 11 o'r Bil yn rhoi pwerau i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau i egluro'r telerau hyn os oes unrhyw ansicrwydd yn y dyfodol. Mae Deddf yr Alban yn cynnwys pwerau tebyg. Nid yw Deddf Lloegr yn gwneud hynny. Mater i Lywodraeth y DU yw pam y penderfynodd hepgor y rhain.
Hoffwn hefyd gydnabod ystyriaeth y Pwyllgor Cyllid o'r Bil. Mae'r Pwyllgor yn cydnabod bod y goblygiadau ariannol yn gymharol fach. Mae llawer o ansicrwydd ynghylch rhai o'r effeithiau, gan nad yw'r costau'n hysbys. Ychydig o wybodaeth ychwanegol a gafwyd yn ystod yr ymarfer ymgynghori, ond credwn y bydd unrhyw effaith yn gyfyngedig. Llywydd, rwy'n croesawu'r cyfle hwn i drafod y Bil a chlywed barn yr Aelodau.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig—Mike Hedges.
I call on the Chair of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee—Mike Hedges.
Diolch, Llywydd. I'm pleased to contribute to today's debate on behalf of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee and to make a comment on the financial implications, which are expected, as the Minister said, to be minimal and likely to be so small as not to affect either the councils or the circuses themselves. I would like to place on record my thanks to all those who gave evidence or submitted their views to inform our work.
When the Bill was remitted to the committee, we thought this would be a simple, straightforward piece of work, but it became clear when we began taking evidence that this was not to be the case. This was not because of issues with the Bill itself. By and large, it does what it sets out to do: ban the use of wild animals in travelling circuses. But, the difficulty arose because of the grounds on which the Welsh Government is seeking to introduce the ban, and the apparent inconsistent application of the Government's ethical position. While the committee is unanimous in its continued support for the welfare of all animals, it was not able to come to an unanimous view on whether the Bill should proceed. A majority of committee members support the general principles of the Bill and, therefore, we recommend that the Assembly agrees to the general principles.
The use of wild animals in travelling circuses is undoubtedly an emotive issue. We heard convincing arguments from both sides of the debate about the need, or otherwise, to ban the practice. Wild animals have been performing in travelling circuses for centuries. Some would argue the practice has adapted over time to reflect society's changing tastes and attitudes towards animals. Those involved in the circus industry talk about their animals as an extension of their family, who are loved and cared for. They were keen to emphasise that the days of dancing bears are well and truly over. They told us that today's performances are about demonstrating the unique capabilities of wild animals, and are an excellent example of human-animal co-operation.
Those representing animal welfare organisations argue that the needs of wild animals simply cannot be met in a travelling circus environment. They believe that these animals should be able to live their lives as closely as possible to their non-captive counterparts and with limited human interference. Some animal welfare representatives told us that making wild animals perform for entertainment is animal exploitation at its very worst, and have campaigned for decades for a ban.
It is difficult to reconcile these polarised views. But, what we have had to do when considering the Bill is remain focused on the fact that the Welsh Government is seeking a ban not on animal welfare grounds, but on ethical grounds.
Before moving on to the ethical grounds for a ban, I'd like to address the issue of animal welfare. Despite the views of animal welfare organisations, the Minister has made clear that there is no evidence that wild animals used in UK travelling circuses are mistreated, which is reassuring. These circuses are currently the subject of what the Minister herself has described as very strict regulations and licensing requirements. There is nothing preventing the Welsh Government from legislating to continue the current regulatory regime, but it has chosen not to. Instead, it is seeking a ban.
We know that Scotland and England have already legislated for a ban. The Minister has argued that Wales must follow suit to avoid becoming a sanctuary for UK travelling circuses that use wild animals. But, let's not lose sight of the scale of the issue that this Bill is seeking to address. There are currently two circuses and a total of 19 wild animals that tour the UK. This begs the question: why has the Welsh Government chosen to ban this particular practice on ethical grounds when there are a range of pressing animal welfare issues in urgent need of addressing? According to the Welsh Government, a ban is needed because using wild animals for performance is unethical. The problem for the Government is the lack of tangible evidence to back up its position. This became something we looked at—unethical or ethical—it's very difficult to prove, and it is often the view of an individual whether something is ethical or not.
The Government has had to rely heavily on the ongoing calls from animal welfare groups and on public support for a ban as evidence that the practice is unethical and that a ban is needed. Yes, public opinion must be taken into account, but it should not be the main source of evidence for legislation. Importantly, in the case of this Bill, it is not clear what the public really think. Is their support for a ban founded on ethical considerations, or on perceptions of poor animal welfare, which, according to the Minister, are unfounded?
Moving to the scope of the ban, this is where the Welsh Government's ethical arguments become particularly problematic. If, as the Government suggests, it is unethical to make wild animals perform for human entertainment, it follows that making those same animals perform for entertainment in other settings must also be unethical. But, the scope of the ban is limited only to travelling circuses. These same animals will still be able to perform in shows and other events, as long as they are licensed under the Government's new animal exhibits scheme. They'll also be able to take part in films. The Welsh Government is not applying its ethical position consistently. In our report, we called on the Minister to better explain why this is not the case.
Llywydd, I would like to end my contribution in the same place as I began. The committee's consideration of the Bill was not an easy task. This is the first Assembly Bill to be introduced on ethical grounds, and it has raised some interesting questions about this approach to legislating. Ultimately, the question of whether something is ethical is a matter of personal judgment, like moral judgment making. As was the case for members of the committee, it will be a matter for Members in the Chamber today to decide on which side of the ethical debate they stand. The committee, however—although, not unanimously—recommends that the Assembly agrees the general principles of the Bill, and I hope that we will do so today.
Diolch, Llywydd. Rwy'n falch o gyfrannu at y ddadl heddiw ar ran y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig ac i wneud sylw ar y goblygiadau ariannol, y disgwylir iddynt, fel y dywedodd y Gweinidog, fod yn fach iawn ac yn debygol o fod mor fach fel nad ydynt yn effeithio ar y cynghorau na'r syrcasau eu hunain. Hoffwn ddiolch ar goedd i bawb a roddodd dystiolaeth neu a gyflwynodd eu barn i lywio ein gwaith.
Pan gyfeiriwyd y Bil i'r pwyllgor, credem y byddai hwn yn ddarn syml, didrafferth o waith, ond daeth yn amlwg pan ddechreuwyd cymryd tystiolaeth nad oedd hyn yn wir. Nid oedd hyn oherwydd materion yn ymwneud â'r Bil ei hun. At ei gilydd, mae'n gwneud yr hyn y mae'n bwriadu ei wneud: gwahardd defnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol. Ond, cododd yr anhawster oherwydd y sail y mae Llywodraeth Cymru'n ei defnyddio i geisio cyflwyno'r gwaharddiad, a'r ffaith ei bod yn ymddangos bod sefyllfa foesegol y Llywodraeth wedi'i chymhwyso'n anghyson. Er bod y pwyllgor yn unfryd ei gefnogaeth i les yr holl anifeiliaid, ni allai ddod i farn unfrydol ynghylch a ddylai'r Bil fynd yn ei flaen. Mae'r rhan fwyaf o aelodau'r pwyllgor yn cefnogi egwyddorion cyffredinol y Bil ac, felly, rydym yn argymell bod y Cynulliad yn cytuno ar yr egwyddorion cyffredinol.
Yn ddiau, mae defnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol yn fater sy'n ennyn teimladau cryf. Clywsom ddadleuon argyhoeddiadol ar ddwy ochr y ddadl ynglŷn â'r angen, neu fel arall, i wahardd yr arfer. Mae anifeiliaid gwyllt wedi bod yn perfformio mewn syrcasau teithiol ers canrifoedd. Byddai rhai yn dadlau bod yr arfer wedi addasu dros amser i adlewyrchu chwaeth ac agweddau cyfnewidiol cymdeithas tuag at anifeiliaid. Mae'r rhai sy'n ymwneud â'r diwydiant syrcas yn siarad am eu hanifeiliaid fel estyniad o'u teulu, sy'n cael cariad a gofal. Roedden nhw'n awyddus i bwysleisio bod dyddiau'r eirth yn dawnsio wedi hen ddod i ben. Dywedwyd wrthym fod perfformiadau heddiw yn ymwneud â dangos galluoedd unigryw anifeiliaid gwyllt, a'u bod yn enghraifft ardderchog o gydweithredu rhwng pobl ac anifeiliaid.
Mae'r rhai sy'n cynrychioli sefydliadau lles anifeiliaid yn dadlau nad oes posib diwallu anghenion anifeiliaid gwyllt mewn amgylchedd syrcas deithiol. Credant y dylai'r anifeiliaid hyn gael byw eu bywydau mor agos â phosib at anifeiliaid eraill o'r un rhywogaeth â nhw nad ydynt yn gaeth a gyda chyn lleied o ymyrraeth ddynol â phosib. Dywedodd rhai cynrychiolwyr lles anifeiliaid wrthym fod gorfodi anifeiliaid gwyllt i berfformio ar gyfer adloniant yn enghraifft o gamfanteisio ar anifeiliaid ar ei waethaf, a'u bod wedi ymgyrchu ers degawdau am waharddiad.
Mae'n anodd cysoni'r safbwyntiau pegynol hyn. Ond, yr hyn y bu'n rhaid i ni ei wneud wrth ystyried y Bil oedd parhau i ganolbwyntio ar y ffaith bod Llywodraeth Cymru yn ceisio gwaharddiad nid ar sail lles anifeiliaid, ond ar sail foesegol.
Cyn symud ymlaen at y rhesymau moesegol dros waharddiad, hoffwn roi sylw i fater lles anifeiliaid. Er gwaethaf barn sefydliadau lles anifeiliaid, mae'r Gweinidog wedi ei gwneud hi'n glir nad oes tystiolaeth bod anifeiliaid gwyllt a ddefnyddir mewn syrcasau teithiol yn y DU yn cael eu cam-drin, sy'n galonogol. Ar hyn o bryd mae'r syrcasau hyn yn destun yr hyn y mae'r Gweinidog ei hun wedi'u disgrifio fel rheoliadau a gofynion trwyddedu llym iawn. Nid oes dim yn atal Llywodraeth Cymru rhag deddfu i barhau â'r drefn reoleiddio bresennol, ond mae wedi dewis peidio â gwneud hynny. Yn hytrach, mae'n ceisio cael gwaharddiad.
Gwyddom fod yr Alban a Lloegr eisoes wedi deddfu ar gyfer gwaharddiad. Mae'r Gweinidog wedi dadlau bod yn rhaid i Gymru ddilyn eu hesiampl er mwyn osgoi bod yn noddfa i syrcasau teithiol yn y DU sy'n defnyddio anifeiliaid gwyllt. Ond, gadewch i ni beidio â cholli golwg ar raddfa'r mater y mae'r Bil hwn yn ceisio mynd i'r afael ag ef. Ar hyn o bryd, mae dwy syrcas a chyfanswm o 19 o anifeiliaid gwyllt ar daith o amgylch y DU. Mae hyn yn peri i chi ofyn: pam mae Llywodraeth Cymru wedi dewis gwahardd yr arfer penodol hwn ar sail foesegol pan fo amrywiaeth o faterion brys yn ymwneud â lles anifeiliaid y mae taer angen mynd i'r afael â nhw? Yn ôl Llywodraeth Cymru, mae angen gwaharddiad gan fod defnyddio anifeiliaid gwyllt i berfformio yn anfoesegol. Y broblem i'r Llywodraeth yw'r diffyg tystiolaeth bendant i gefnogi ei safbwynt. Daeth hyn yn rhywbeth y bûm yn edrych arno—anfoesegol neu foesegol—mae'n anodd iawn ei brofi, a barn unigolyn yn aml yw pa un a yw rhywbeth yn foesegol ai peidio.
Bu'n rhaid i'r Llywodraeth ddibynnu'n helaeth ar y galwadau parhaus gan grwpiau lles anifeiliaid ac ar gefnogaeth y cyhoedd i waharddiad fel tystiolaeth fod yr arfer yn anfoesegol a bod angen gwaharddiad. Oes, mae'n rhaid ystyried barn y cyhoedd, ond ni ddylai hyn fod yn brif ffynhonnell tystiolaeth ar gyfer deddfwriaeth. Yr hyn sy'n bwysig, yn achos y Bil hwn, yw nad yw hi'n glir beth yw barn y cyhoedd o ddifrif. A yw eu cefnogaeth i waharddiad yn seiliedig ar ystyriaethau moesegol, neu ar y dybiaeth na chaiff yr anifeiliaid eu trin yn dda, sydd, yn ôl y Gweinidog, yn ddi-sail?
Gan droi at gwmpas y gwaharddiad, dyma lle mae dadleuon moesegol Llywodraeth Cymru yn dod yn arbennig o broblemus. Os yw'n anfoesegol, fel yr awgryma'r Llywodraeth, peri i anifeiliaid gwyllt berfformio ar gyfer adloniant dynol, mae'n dilyn y gall wneud i'r un anifeiliaid berfformio ar gyfer adloniant mewn lleoliadau eraill fod yn anfoesegol hefyd. Ond, mae cwmpas y gwaharddiad yn gyfyngedig i syrcasau teithiol yn unig. Bydd yr un anifeiliaid yn cael perfformio mewn sioeau a digwyddiadau eraill o hyd, cyn belled â'u bod wedi'u trwyddedu o dan gynllun arddangosfeydd anifeiliaid newydd y Llywodraeth. Byddant hefyd yn cael cymryd rhan mewn ffilmiau. Nid yw Llywodraeth Cymru yn gyson wrth weithredu'i safbwynt moesegol. Yn ein hadroddiad, fe wnaethom ni alw ar y Gweinidog i egluro'n well pam nad dyma'r achos.
Llywydd, hoffwn orffen fy nghyfraniad yn yr un lle ag y dechreuais. Nid oedd ystyriaeth y pwyllgor o'r Bil yn orchwyl hawdd. Dyma'r Bil Cynulliad cyntaf i gael ei gyflwyno ar sail foesegol, ac mae wedi codi rhai cwestiynau diddorol am y dull hwn o ddeddfu. Yn y pen draw, mae'r cwestiwn a yw rhywbeth yn foesegol yn fater o farn bersonol, fel gwneud barn foesol. Fel yn achos aelodau'r Pwyllgor, mater i'r Aelodau yn y Siambr heddiw fydd penderfynu ar ba ochr i'r ddadl foesegol y maen nhw. Mae'r pwyllgor, fodd bynnag—er nad yw'n unfrydol—yn argymell bod y Cynulliad yn cytuno ar egwyddorion cyffredinol y Bil, a gobeithiaf y byddwn yn gwneud hynny heddiw.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw.
I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw.
Thank you, Llywydd. We reported on this Bill on 4 December and we made only one recommendation. That recommendation relates to the definitions of 'wild animal' and 'travelling circus' provided for in the Bill. The Minister told us that the definitions of 'wild animal' and 'travelling circus' used in the Bill are the same as those used in the corresponding Scotland and England-only Acts. However, we noted that the definition of 'wild animal' in the Wild Animals in Travelling Circuses (Scotland) Act 2018 appear to provide a more detailed and specific definition than the definition included in this Bill. Now, whilst we acknowledge that the Minister wrote to us on 28 November to offer some clarification, the letter was received over five weeks after the Minister provided evidence to us and only one week ahead of our reporting deadline. It was not clear to us why it took so long after the evidence session to write to us.
As a result of those timescales, we had limited opportunity to consider the implications of the Minister's additional evidence. For that reason, we recommended that the Minister use Stage 1 debate as the opportunity to clarify the definitions of 'wild animal' and 'travelling circus' provided for in the Bill. We also asked that she explain how and why these definitions differ from those used in the equivalent Scotland and England-only Acts. And today, I welcome, obviously, the Minister's comments on this matter and the further clarification that has been provided today, as requested by the committee. Thank you, Llywydd.
Diolch, Llywydd. Cyflwynwyd adroddiad ar y Bil hwn ar 4 Rhagfyr a dim ond un argymhelliad a wnaethom ni. Mae'r argymhelliad hwnnw'n ymwneud â'r diffiniadau o 'anifail gwyllt' a 'syrcas deithiol' y darperir ar eu cyfer yn y Bil. Dywedodd y Gweinidog wrthym fod y diffiniad o 'anifail gwyllt' a 'syrcas deithiol' a ddefnyddir yn y Bil yr un fath â'r diffiniadau a ddefnyddir yn y Deddfau cyfatebol yn yr Alban a Lloegr yn unig. Fodd bynnag, fe wnaethom ni sylwi fod y diffiniad o 'anifail gwyllt' yn y Ddeddf Anifeiliaid Gwyllt mewn Syrcasau Teithiol (yr Alban) 2018 yn ymddangos fel pe bai'n rhoi diffiniad mwy manwl a phenodol na'r diffiniad a geir yn y Bil hwn. Nawr, er ein bod yn cydnabod bod y Gweinidog wedi ysgrifennu atom ar 28 Tachwedd i gynnig rhywfaint o eglurhad, daeth y llythyr i law dros bum wythnos ar ôl i'r Gweinidog roi tystiolaeth i ni ac un wythnos yn unig cyn y dyddiad cau ar gyfer cyflwyno adroddiad. Nid oedd yn glir i ni pam y cymerodd gymaint o amser ar ôl y sesiwn dystiolaeth i ysgrifennu atom.
O ganlyniad i'r amserlenni hynny, prin oedd y cyfle a gawsom i ystyried goblygiadau tystiolaeth ychwanegol y Gweinidog. Am y rheswm hwnnw, rydym yn argymell y dylai'r Gweinidog ddefnyddio dadl Cyfnod 1 fel cyfle i egluro'r diffiniadau o 'anifail gwyllt' a 'syrcas deithiol' y darperir ar eu cyfer yn y Bil. Fe wnaethom ni hefyd ofyn iddi egluro sut a pham mae'r diffiniadau hyn yn wahanol i'r rhai a ddefnyddir yn y Deddfau cyfatebol ar gyfer yr Alban a Lloegr yn unig. A heddiw, rwy'n croesawu, yn amlwg, sylwadau'r Gweinidog ar y mater hwn a'r eglurhad ychwanegol a ddarparwyd heddiw, yn unol â chais y pwyllgor. Diolch, Llywydd.
On behalf of the Welsh Conservatives, may I welcome today's debate on the general principles of the Wild Animals and Circuses (Wales) Bill? The Welsh Conservatives, of course, first called for a ban on wild animals in circuses in Wales back in 2015. So, it's a little unfortunate that Wales is actually behind the curve in implementing animal welfare legislation, with the UK Government passing a similar Act in England in July 2019, and the Scottish Government likewise in January 2018.
Nevertheless, the Welsh Conservatives agree with the principles of the Bill, and we support its aims of improving animal welfare by recognising that the needs of wild animals are best met in alternative environments and those outside of a travelling circus. However, we believe there are a number of improvements that could be made to ensure that the Bill is watertight, closing potential loopholes and reducing ambiguity within the legislation that could be still exploited.
There has been much debate regarding the definition of 'wild animal'. The definition of 'wild animal' is aligned with the Zoo Licensing Act 1981, with the Bill also giving Ministers the power to make regulations on what animals may be regarded and not regarded as a wild animal. However, in its explanatory memorandum, the Welsh Government states that:
'it is possible there may be uncertainty or conflicting views regarding whether a kind of animal is to be considered wild or not'.
Dr Rebekah Humphreys, in her evidence session to the Assembly's Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee, notes:
'the term "wild" itself is a vague concept'.
Dr Humphreys therefore suggests that the animals covered by the proposed legislation could be included on the face of the Bill as a guide to assist enforcement.
Section 4 of the Bill provides that a 'travelling circus' means:
'a circus which travels from one place to another for the purpose of providing entertainment'.
Giving Ministers again the power to make regulations specifying an act of entertainment that is to be regarded, or not regarded, as a travelling circus. However, evidence given highlights a lack of understanding as to what constitutes a travelling circus. The definition used within the Bill should be tightened to prevent circuses from attempting to circumvent the legislation by re-branding as an educational attraction rather than an entertainment attraction. RSPCA Cymru recommends that the definition could be aligned with the Welfare of Wild Animals in Travelling Circuses (England) Regulations 2012, which defines a travelling circus as one:
'which travels from place to place for the purpose of giving performances, displays or exhibitions'.
With regards to strengthening the enforcement of the Bill, RSPCA Cymru has also argued that Wales should include provisions similar to the Scotland Act, allowing for police constables to be given the same power as an inspector defined within the Schedule. Furthermore, section 9 of the powers of inspection outlines that an inspector may examine or test anything found on the premises, including taking a sample from an animal. However, the Bill does not currently state that the sample must be taken by a professional, and thus professionals should be enabled to assist the inspector, particularly as the animals that are captured within the legislation may require specialist support. Moreover, the Bill in its current form does not include a power to seize any animal that is found on a premise and is evidence of a breach of the proposed legislation.
Some stakeholders suggest that not having the power to seize an animal limits the power of the inspector, and that some cases may require animals being rehomed if there are obvious animal welfare issues. Therefore, including an explicit provision, allowing for the seizure of animals if animal welfare appears to be inadequate, would allow inspectors to take efficient action against circuses or indeed individuals that appear to break animal welfare legislation.
We also have concerns regarding some unintended consequences of the Bill, including the lack of provision currently regarding the future of the wild animals that are currently used in UK travelling circuses following the implementation of such a ban. Circus owners may decide to give up their animals if it is no longer financially viable to tour with them, and we believe it would be useful if the Welsh Government produced guidance to circuses on the support that can be provided to them in developing a retirement plan for all wild animals, currently used to ensure that the welfare of the animals is maintained.
Ar ran y Ceidwadwyr Cymreig, a gaf i groesawu dadl heddiw ar egwyddorion cyffredinol y Bil Anifeiliaid Gwyllt a Syrcasau (Cymru)? Galwodd y Ceidwadwyr Cymreig, wrth gwrs, am y tro cyntaf am wahardd anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yng Nghymru yn ôl yn 2015. Felly, mae'n anffodus braidd bod Cymru mewn gwirionedd ar ei hôl hi wrth weithredu deddfwriaeth lles anifeiliaid, gyda Llywodraeth y DU yn pasio Deddf debyg yn Lloegr ym mis Gorffennaf 2019, a Llywodraeth yr Alban yn yr un modd ym mis Ionawr 2018.
Serch hynny, mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn cytuno ag egwyddorion y Bil, ac rydym yn cefnogi ei amcanion o wella lles anifeiliaid drwy gydnabod mai'r ffordd orau o ddiwallu anghenion anifeiliaid gwyllt yw mewn amgylcheddau gwahanol a rhai y tu allan i syrcas deithiol. Fodd bynnag, rydym yn credu bod nifer o welliannau y gellid eu gwneud i sicrhau bod y Bil yn hollgynhwysol, yn cau bylchau posibl ac yn lleihau amwysedd o fewn y ddeddfwriaeth a allai gael ei chamddefnyddio o hyd.
Bu llawer o ddadlau ynghylch y diffiniad o 'anifail gwyllt'. Mae'r diffiniad o 'anifail gwyllt' yn cyd-fynd â Deddf Trwyddedu Sŵau 1981, ac mae'r Bil hefyd yn rhoi'r pŵer i Weinidogion wneud rheoliadau ynghylch pa anifeiliaid y gellir eu hystyried ac na ellir eu hystyried yn anifeiliaid gwyllt. Fodd bynnag, yn ei memorandwm esboniadol, mae Llywodraeth Cymru yn datgan:
'Mae’n bosibl y gall fod ansicrwydd neu safbwyntiau croes ynghylch a ddylid ystyried math o anifail yn wyllt ai peidio'.
Yn ei sesiwn dystiolaeth i Bwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig y Cynulliad, mae Dr Rebekah Humphreys yn nodi fod
y term 'gwyllt' ei hun yn gysyniad amwys.
Awgryma Dr Humphreys felly y gallai'r anifeiliaid a gwmpesir gan y ddeddfwriaeth arfaethedig gael eu cynnwys ar wyneb y Bil fel canllaw i gynorthwyo'r gwaith gorfodi.
Mae adran 4 o'r Bil yn egluro bod 'syrcas deithiol' yn golygu:
'syrcas sy’n teithio o un man i fan arall at ddiben darparu adloniant',
sy'n rhoi'r pŵer eto i Weinidogion wneud rheoliadau sy'n nodi gweithred o adloniant sydd i'w hystyried, neu nad yw i'w hystyried, yn syrcas deithiol. Fodd bynnag, mae'r dystiolaeth a roddwyd yn amlygu diffyg dealltwriaeth o'r hyn yw syrcas deithiol. Dylai'r diffiniad a ddefnyddir yn y Bil fod yn fwy manwl i atal syrcasau rhag ceisio osgoi'r ddeddfwriaeth drwy ail-frandio eu hunain fel atyniad addysgol yn hytrach nag atyniad adloniant. Mae RSPCA Cymru yn argymell y gellid cysoni'r diffiniad â Rheoliadau Lles Anifeiliaid Gwyllt mewn Syrcasau Teithiol (Lloegr) 2012, sy'n diffinio syrcas deithiol fel
un sy'n teithio o le i le at y diben o roi perfformiadau ac arddangosfeydd.
O ran cryfhau'r modd y caiff y Bil ei orfodi, mae RSPCA Cymru hefyd wedi dadlau y dylai Cymru gynnwys darpariaethau tebyg i Ddeddf yr Alban, gan ganiatáu i gwnstabliaid yr heddlu gael yr un pŵer ag arolygydd a ddiffinnir o fewn yr Atodlen. At hynny, mae adran 9 o'r pwerau arolygu yn amlinellu y gall arolygydd archwilio neu brofi unrhyw beth a ganfyddir ar y safle, gan gynnwys cymryd sampl o anifail. Fodd bynnag, nid yw'r Bil yn dweud ar hyn o bryd bod yn rhaid i'r sampl gael ei chymryd gan weithiwr proffesiynol, ac felly dylid galluogi gweithwyr proffesiynol i gynorthwyo'r arolygydd, yn enwedig gan y gallai fod angen cymorth arbenigol ar yr anifeiliaid y mae'r ddeddfwriaeth yn ymwneud a nhw. At hynny, nid yw'r Bil ar ei ffurf bresennol yn cynnwys pŵer i atafaelu unrhyw anifail a ganfyddir ar safle ac sy'n dystiolaeth o dorri'r ddeddfwriaeth arfaethedig.
Mae rhai rhanddeiliaid yn awgrymu bod peidio â meddu ar y pŵer i atafaelu anifail yn cyfyngu ar bŵer yr arolygydd, ac y gall fod angen i anifeiliaid gael eu hailgartrefu mewn rhai achosion os ceir materion amlwg yn ymwneud â lles anifeiliaid. Felly, byddai cynnwys darpariaeth benodol, sy'n caniatáu ar gyfer atafaelu anifeiliaid os yw lles anifeiliaid yn ymddangos yn annigonol, yn caniatáu i arolygwyr weithredu'n effeithlon yn erbyn syrcasau neu, yn wir, unigolion yr ymddengys eu bod yn torri deddfwriaeth lles anifeiliaid.
Rydym ni hefyd yn pryderu am rai o ganlyniadau anfwriadol y Bil, gan gynnwys y diffyg darpariaeth ar hyn o bryd o ran dyfodol yr anifeiliaid gwyllt sy'n cael eu defnyddio ar hyn o bryd mewn syrcasau teithiol yn y DU ar ôl rhoi gwaharddiad o'r fath ar waith. Mae'n bosibl y bydd perchnogion syrcasau'n penderfynu rhoi'r gorau i gadw eu hanifeiliaid os nad yw'n ariannol bosibl teithio gyda nhw mwyach, ac rydym o'r farn y byddai'n ddefnyddiol pe bai Llywodraeth Cymru yn llunio cyfarwyddiadau i syrcasau ynghylch y cymorth y gellir ei roi iddynt wrth ddatblygu cynllun ymddeol ar gyfer pob anifail gwyllt, a ddefnyddir ar hyn o bryd i sicrhau bod yr anifeiliaid yn parhau i fod mewn cyflwr llesol.
In conclusion, public support for banning the use of wild animals in circuses has been there for all to see. And I have to mention at this point the work that Mike Hedges did previously as committee Chair on Petitions Committee and the work there, and the petitioners. That was a real step forward in making this Bill a reality. This is a step in the right direction, and as a nation and Assembly we all want to see Wales leading the way and becoming the most animal friendly nation in the world. Diolch yn fawr.
I gloi, mae hi'n amlwg iawn i bawb bod cefnogaeth gyhoeddus i wahardd defnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Ac mae'n rhaid i mi sôn yn y fan yma am y gwaith a wnaeth Mike Hedges cyn hynny pan roedd yn Gadeirydd y Pwyllgor Deisebau a'r gwaith a wnaed yn y fan yna, ac am y deisebwyr. Roedd hwnnw'n gam gwirioneddol ymlaen o ran gwireddu'r Bil hwn. Mae hwn yn gam i'r cyfeiriad cywir, ac fel cenedl a Chynulliad rydym i gyd eisiau gweld Cymru'n arwain y ffordd ac yn dod y genedl fwyaf caredig wrth anifeiliaid yn y byd. Diolch yn fawr.
Does dim amheuaeth yn fy marn i fod gwahardd anifeiliaid gwyllt o syrcasau teithiol y peth cywir i'w wneud. Mi oedd e'n sicr yn rhan o faniffesto Plaid Cymru yn yr etholiad diwethaf. Mae ecsbloetio anifeiliaid gwyllt i'r perwyl yma yn annerbyniol. Wrth gwrs, dŷn ni'n gwybod bod agweddau cymdeithas wedi newid. Mae yna sawl ymchwil a pôl piniwn yn dangos hynny, a dŷn ni hefyd yn gwybod bod rhyw 45 o wledydd ar draws y byd wedi cyflwyno gwaharddiad neu gyfyngiadau i'r perwyl hwnnw.
Mae yn siomedig, a dwi'n ategu sylwadau blaenorol, fod y Llywodraeth wedi cymryd cyhyd i gyrraedd y pwynt yma. Mi oedd sôn ein bod ni tu ôl i'r curve. Wrth gwrs, mi oeddem ni ar flaen y curve, fel y rhan gyntaf o'r Deyrnas Unedig oedd yn awyddus i ddeddfu yn y maes yma. Ond, fel mae'n digwydd nawr, ni fydd y wlad olaf yn y Deyrnas Unedig i lwyddo i wneud hynny. Ac, wrth gwrs, mi oedd bron iawn—fel dŷn ni wedi clywed awgrym gan y Cadeirydd, mi oedd bron iawn i'r Bil beidio â chael cydsyniad yn y pwyllgor amgylchedd i ganiatáu neu i dderbyn yr egwyddor cyffredinol tu ôl i'r Bil yng Nghyfnod 1. Dim ond o drwch blewyn y cytunodd y pwyllgor i wneud hynny.
Mi wnes i bleidleisio o blaid caniatáu i'r Bil fynd yn ei flaen, ac mi fyddaf i yn gwneud hynny eto heddiw, er gwaethaf y ffaith, mae'n rhaid i mi ei ddweud, fod y Gweinidog wedi gwneud gwaith caled iawn o gyfiawnhau pam fod y Llywodraeth wedi defnyddio sail foesegol dros ddeddfu ar hyn. Eto, fel clywom ni gan Gadeirydd y pwyllgor amgylchedd, os yw hi'n anfoesegol i ganiatáu anifeiliaid gwyllt i berfformio mewn syrcasau symudol, wel ydy hi'n anfoesegol iddyn nhw berfformio mewn sefyllfaoedd eraill? Pam dim ond syrcasau teithiol? Er nad oes syrcas statig yng Nghymru, does dim byd i ddweud na fydd yn y dyfodol.
'O', meddai'r Llywodraeth, 'mi fydd anifeiliaid sy'n cael eu harddangos at ddiben adloniant mewn lleoliadau heblaw syrcasau yn cael eu rheoleiddio.' 'A da o beth hynny', meddai fi. Ond nid ar sail foesegol, wrth gwrs—ar sail lles anifeiliaid. Fe fethodd y Gweinidog yn lân ag esbonio'r rhesymeg pam fod un grŵp o anifeiliaid yn cael eu gwarchod ar sail foesegol, ac un arall ar sail lles anifeiliaid—yn wir, yr un anifeiliaid mewn gwahanol gyd-destunau mewn rhai achosion. Dyna ni. Fe ddywedodd un o'r tystion fod yn rhaid i foesegau fod yn gyffredinol, yn unifersal, neu maen nhw'n peidio â bod yn foesegau. A dyna i chi efallai awgrym o'r cyfyng-gyngor roedd rhai o aelodau'r pwyllgor wedi ffeindio eu hunain ynddo fe.
Ond, wedi dweud hynny, mae gennym ni Fil o'n blaenau ni. Mae'n Fil cul sydd yn mynd i effeithio, yn y cyd-destun sydd ohoni, ar 19 o anifeiliaid—nid 19 o rywogaethau, ond 19 o anifeiliaid yn unig. Ond dwi yn meddwl bod angen diolch i bawb gyfrannodd at y dystiolaeth. Mae angen gwella'r Bil, ac mae'r dystiolaeth a dderbyniom ni, dwi'n meddwl, wedi bod yn dystiolaeth gryf iawn o'r ddwy ochr, ac wedi peri tipyn o waith pwyso a mesur. A dwi eisiau talu teyrnged i bawb sydd wedi ymgyrchu yn ddiflino dros ddeddfwriaeth o'r fath. Fe wnaf i gyfeirio yn benodol at un person sy'n etholwraig i mi ac sydd yma heddiw, Linda Joyce-Jones, sydd wedi bod ar flaen y gad yn yr ymgyrch yma ac wedi brwydro'n ddiflino i drio cael y maen i'r wal. Wel, gobeithio y byddwn ni gam yn nes ar ôl y ddadl yma y prynhawn yma.
Ond mae angen gwella'r Bil, fel roeddwn i'n ei ddweud, ac mae hynny wedi dod yn glir o'r dystiolaeth. Mi gyfeiriodd y Gweinidog at hyn yn gynharach: er na fydd anifeiliaid gwyllt yn cael perfformio, mi fyddan nhw'n dal i gael mynd ar daith gyda syrcas. Dydy hynny ddim yn dderbyniol yn fy marn i. Mae'r teithio a'r cadw mewn amgylchiadau symudol cyfyng yn gymaint yn rhan o'r broblem i fi ac yw'r perfformio ei hunan. Felly, mae hwnna'n rhywbeth y byddwn i'n awyddus i weld y Llywodraeth yn ei gywiro.
Mae angen cryfhau'r pwerau gorfodi i gynnwys pwerau'r heddlu, fel sydd yn yr Alban. Yn fy marn i nawr, wrth gwrs, mi fyddai hynny'n gofyn cydsyniad gan San Steffan, ond dwi yn meddwl bod angen inni wneud hynny nawr tra ein bod ni'n deddfu, fel bod y pŵer yna yn ei le ar gyfer y posibilrwydd o'i angen e yn y dyfodol. Mi ddylem ni hefyd fedru gwahardd troseddwyr rhag cadw anifeiliaid gwyllt am gyfnodau penodol er mwyn atal ailadrodd troseddu. Mi fyddwn i'n licio gweld y Llywodraeth yn ymgorffori hynny oddi fewn i'r Bil yma yn ogystal. Nawr, bwriad y Llywodraeth yw i'r Ddeddf ddod i rym ar 1 Rhagfyr eleni. Pan osodwyd y Bil nôl yng Ngorffennaf, a phan fuom ni’n trafod yn y Siambr yma y Bil y tro diwethaf, yr adeg honno mi wnes i ofyn i'r Llywodraeth am y posibilrwydd iddo fe ddod i rym yn gynharach. Mi ddywedodd y Gweinidog ar y pryd ei bod hi'n agored iawn i hynny a fyddwn i'n hoffi clywed os ydy hi'n dal i deimlo felly. Oherwydd dwi'n gwybod yn ymarferol, efallai, y byddai'n golygu cryn ymdrech, ond mi fyddwn i'n awyddus i weld gwaharddiad yn dod i rym yn hytrach na'n bod ni'n gorfod gweld haf arall o anifeiliaid gwyllt yn teithio trwy Gymru yn y syrcasau symudol yma. Felly, gadewch i ni weithredu'r ddeddfwriaeth yma ar frys er mwyn rhoi stop ar y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol eleni ac nid gorfod aros am flwyddyn arall.
There is no doubt in my mind that banning wild animals from travelling circuses is the right thing to do. It was certainly part of the Plaid Cymru manifesto in the last election. The exploitation of wild animals for that end is unacceptable. Of course, we know that the attitudes of society have changed. A number of pieces of research and opinion polls show that. We know that 45 nations across the world have introduced a ban or restrictions to that end.
It is disappointing, and I echo previous comments, that the Government has taken so long to get to this point. Mention was made that we are behind the curve. Well, we were ahead of the curve, as the first part of the UK that was eager to legislate in this area. But, as it happens, we will now be the final nation nation in the UK to succeed in doing so. And, of course, as we've already heard, there was suggestion from the Chair that the Bill almost didn't receive consent in the environment committee to accept the general principles underpinning the Bill at Stage 1. It was only by a hair's breadth that the committee agreed to do that.
I voted in favour of allowing the Bill to proceed and I will do so again today, despite the fact that the Minister had made very heavy work of justifying why the Government has used ethical grounds for legislating in this area. Again, as we heard from the Chair, if it's unethical to allow wild animals to perform in travelling circuses, well is it therefore unethical for them to perform in other circumstances? Why only travelling circuses? Although there isn't a static circus in Wales, there's nothing to say that there won't be in the future.
The Government says that animals displayed for the purpose of entertainment in locations other than circuses will be regulated, and that's a good thing. But not on ethical grounds—it's on animal welfare grounds. The Minister failed to explain the rationale why one group of animals is protected on ethical grounds and another on animal welfare grounds—indeed, the same animals in different contexts in certain cases. But there we are. One witness told us that ethics have to be universal or they fail to be ethics. That's a suggestion of the quandary that certain committee members found themselves in.
But, having said that, we do have a Bill before us. It is very narrow in its focus, which will impact 19 animals—not 19 species, but 19 animals only. But I do think that we need to thank everyone who contributed to the evidence. We need to amend and improve the Bill, and the evidence that we've received was very strong from both sides and required a certain amount of balancing. And I want to pay tribute to everyone who has campaigned tirelessly for such legislation. I will refer specifically to one individual who is a constituent of mine and is here today, Linda Joyce-Jones, who has been in the vanguard in terms of this campaign and has campaigned tirelessly to achieve this objective. And I hope we will be a step further following this debate this afternoon.
But we need to improve the Bill, as I've said, and that's become clear from the evidence that we've received. The Minister referred to this earlier: although wild animals won't be allowed to perform, they will still be allowed to tour with circuses. That isn't acceptable in my view. The touring and being kept in those conditions is as much part of the problem as the performance itself. And that is something that I would be eager to see the Government amending and correcting.
We need to strengthen the enforcement powers to include police powers, such as those that exist in Scotland. Now of course that would require consent from Westminster, but I do believe that we need to do that now whilst we are legislating on the issue, so that that power is in place should it be required in the future. We should also be able to ban offenders from keeping wild animals for particular periods in order to prevent reoffending. I would like to see the Government incorporating that into the Bill too. Now, the Government's intention is for this legislation to come into force on 1 December of this year. When the Bill was laid back in July and when we discussed the Bill last time in this Chamber, at that point I asked the Government whether it would be possible to bring it into force earlier. The Minister at the time said that she was very open to considering that and I would like to hear whether she is still of that view. Because I know on a practical level it might mean a great deal of work, but I would be eager to see a ban coming into force rather than us seeing another summer of wild animals travelling throughout Wales in these travelling circuses. So, let us implement this legislation urgently in order to prevent the use of wild animals in travelling circuses this year and not have to wait another year.
The public sense and sensibilities with regard to the treatment of animals has changed dramatically over recent decades. What was acceptable in the 1950s is no longer acceptable in the twenty-first century. The welfare of animals, not their entertainment value, should be at the centre of any debate surrounding their use in circuses and indeed in any entertainment scenario.
Wild animals belong in their natural habitat. In the same way that animal fur always looks better on the animal, their natural habitat provides the best living conditions for any such creature. Travelling circus life severely compromises welfare for wild animals. Confinement, stressful transportation, forced training and abnormal social groupings are all a grim reality for the animals, highlighting why this outdated spectacle needs to be consigned to the history books.
There are also clear indications of the strength of public feeling against the use of wild animals being exhibited in circuses. Wild animals in circuses and other travelling shows do not achieve their normal welfare requirements. Evidence would therefore support a ban on using wild animals in travelling circuses and mobile zoos on animal welfare grounds. Their lives do not constitute either a good life or even an acceptable quality of life.
Forty-five nations have either banned or restricted the use of wild animals in circuses. It is now time that Wales added its name to that list in banning altogether this form of exploitation of wild animals. We in the Brexit Party fully support this Bill, but we also support the recommendations of the RSPCA in their belief that parts of the Bill are too narrow with regard to stopping wild animals travelling with a circus, powers of enforcement and disqualification. A twenty-first century Wales should not allow this sort of entertainment to carry on.
Mae synnwyr ac ymwybyddiaeth y cyhoedd o ran trin anifeiliaid wedi newid yn sylweddol dros y degawdau diwethaf. Nid yw'r hyn a oedd yn dderbyniol yn y 1950au yn dderbyniol mwyach yn yr unfed ganrif ar hugain. Dylai lles anifeiliaid, nid eu gwerth o ran adloniant, fod wrth wraidd unrhyw ddadl ynghylch eu defnydd mewn syrcasau ac yn wir mewn unrhyw sefyllfa o adloniant.
Mae anifeiliaid gwyllt yn perthyn i'w cynefin naturiol. Yn yr un modd ag y mae ffwr anifeiliaid bob amser yn edrych yn well ar yr anifail, eu cynefin naturiol sy'n darparu'r amodau byw gorau ar gyfer unrhyw greadur o'r fath. Mae bywyd syrcas deithiol yn peryglu lles anifeiliaid gwyllt yn ddifrifol. Mae caethiwo, cludo dan straen, hyfforddiant dan orfodaeth a grwpiau cymdeithasol annormal i gyd yn realiti annymunol i'r anifeiliaid, sy'n dangos yn glir pam mae angen i'r sioeau hen ffasiwn hyn fynd i ebargofiant.
Mae arwyddion clir hefyd o gryfder y teimlad cyhoeddus yn erbyn y defnydd o anifeiliaid gwyllt sy'n cael eu harddangos mewn syrcasau. Nid yw anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau a sioeau teithiol eraill yn byw yn unol â'u hanghenion lles arferol. Felly, byddai tystiolaeth yn cefnogi gwahardd defnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol a sŵau symudol ar sail lles anifeiliaid. Nid yw eu bywydau yn fywydau da nac hyd yn oed yn fywydau o ansawdd derbyniol.
Mae 45 o genhedloedd naill ai wedi gwahardd neu gyfyngu ar y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Mae'n bryd bellach i Gymru ychwanegu ei henw at y rhestr honno drwy wahardd y math hwn o gam-fanteisio ar anifeiliaid gwyllt yn llwyr. Rydym ni ym mhlaid Brexit yn cefnogi'r Bil hwn yn llwyr, ond rydym ni hefyd yn cefnogi argymhellion yr RSPCA gan eu bod o'r farn bod rhannau o'r Bil yn rhy gul o ran atal anifeiliaid gwyllt rhag teithio gyda syrcas, pwerau gorfodi ac anghymhwyso. Ni ddylai Cymru'r unfed ganrif ar hugain ganiatáu i'r math hwn o adloniant barhau.
I'm not going to get into the almost metaphysical debate that's gone on about the ethical nature of the Bill, but I will support what has been said by Llyr Gruffydd and David Rowlands about the fact that animals travelling with the circuses need that level of regulation. I agree with that and I think that is something that needs to be strengthened in the Bill.
Llyr beat me to it. I was going to pay tribute to Linda Joyce-Jones as well. You said she's in the gallery. I can't see her, but she's a very welcome campaigner and we jointly hosted an event on 8 October calling for the ban of all wild animals, and all animals, in circuses and travelling shows earlier this year. So, this is something that is welcome and as other Members have said—I'm not going to rub it in, Minister—beyond timely. It's very, very welcome.
When young people come to the Senedd from schools, one of the things that I try and impress upon them is that we are doing real things that will affect their lives. In Tir-y-Berth, Circus Mondao exhibited wild animals there and there was a big protest in my constituency, in Tir-y-Berth—they called it Bargoed, but it wasn't; it was further up the valley. There were children from that area who had gone to the circus. And the question I've asked time and time again of those children visiting is, 'Are you in favour of wild animals in circuses?' Following the discussion and the kind of discussion that we have here, the result is almost always unanimous against—even those children who'd been to the circus. They're their audience. They'd been to the circus. They said, 'We don't need the wild animals in the circus', and therefore this ban is timely.
And you see Circus Mondao—they've attacked me on Facebook. I did a video following a First Minister's question that I asked. It had 14,000 views and got as far as Australia and they were attacking me for calling for this ban, so that tells me it's definitely worth doing, because, when you're attacked, you know that you're right. I think it's certainly—[Interruption.] It's certainly—[Interruption.] It's certainly—[Interruption.] Well, it's my rule of thumb; it's always worked for me [Laughter.] It's certainly the case—[Interruption.] It's certainly the case that it cleans up legislation as well. Before I was elected as an Assembly Member here, Thomas Chipperfield had had their circus licence application withdrawn because DEFRA were unhappy with the conditions in which some of their animals were being held, but they were still able to set up a public show in Tir-y-Berth because the regulations didn't apply in Wales. So, this legislation needs to address that and I think the fact that it is coming across the UK as a ban will address that.
Many of the people who were at the event I co-hosted with Llyr were calling for wider, stronger legislation, but we're also aware of the animal welfare licensing of animal exhibits regulations that the Minister has mentioned, and I would hope that there would be the opportunity to clean issues up through that as well, although I've also had representations from constituents who are concerned about the impact of that on dog shows. So, you know, you try and do one thing and something else goes wrong, as is politics. But I think, in short, I'm happy to welcome this legislation and, notwithstanding those reservations that have been expressed in this Chamber, pleased to see it proceed.
Nid wyf am gymryd rhan yn y ddadl fetaffisegol bron a gafwyd am natur foesegol y Bil, ond byddaf yn cefnogi'r hyn sydd wedi cael ei ddweud gan Llyr Gruffydd a David Rowlands am y ffaith bod angen y lefel honno o reoleiddio ar anifeiliaid sy'n teithio gyda'r syrcasau. Rwy'n cytuno â hynny ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y mae angen ei gryfhau yn y Bil.
Achubodd Llyr y blaen arnaf. Roeddwn yn mynd i dalu teyrnged i Linda Joyce-Jones hefyd. Fe wnaethoch chi ddweud ei bod hi yn yr oriel. Ni allaf ei gweld hi, ond mae hi'n ymgyrchydd sydd i'w chroesawu'n fawr ac fe wnaethom ni gynnal digwyddiad ar y cyd ar 8 Hydref yn galw am wahardd pob anifail gwyllt, a phob anifail, mewn syrcasau a sioeau teithiol yn gynharach eleni. Felly, mae hyn yn rhywbeth sydd i'w groesawu, ac fel y mae Aelodau eraill wedi'i ddweud—nid wyf am roi halen ar y briw, Gweinidog—rhywbeth y mae'n hen bryd ei weld. Mae croeso mawr iawn iddo.
Pan fydd pobl ifanc yn dod i'r Senedd o'r ysgol, un o'r pethau yr wyf yn ceisio ei bwysleisio iddynt yw ein bod yn gwneud pethau go iawn a fydd yn effeithio ar eu bywydau. Yng nghynllun Tir-y-berth, bu syrcas Mondao yn arddangos anifeiliaid gwyllt yno ac roedd protest fawr yn fy etholaeth i, yn Nhir-y-berth—roedden nhw'n ei alw'n Bargoed, ond nid dyna oedd e'; roedd yn bellach i fyny'r cwm. Roedd plant o'r ardal honno wedi mynd i'r syrcas. A'r cwestiwn yr wyf wedi ei ofyn dro ar ôl tro i'r plant hynny sy'n ymweld yw, 'a ydych chi o blaid anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau?' Gan ddilyn y drafodaeth a'r math o drafodaeth a gawsom ni yn y fan yma, mae'r canlyniad bron bob amser yn unfryd yn erbyn—hyd yn oed y plant hynny a fu yn y syrcas. Y nhw yw eu cynulleidfa. Roedden nhw wedi bod yn y syrcas ac roedden nhw'n dweud nad oedd angen yr anifeiliaid gwyllt yn y syrcas, ac felly mae'r gwaharddiad hwn yn amserol.
A dyna ichi syrcas Mondao—maen nhw wedi ymosod arna i ar Facebook. Fe wnes i fideo yn dilyn cwestiwn a ofynnais i'r Prif Weinidog. Roedd 14,000 wedi ei wylio gan gyrraedd cyn belled ag Awstralia ac roedden nhw'n ymosod arnaf am alw am y gwaharddiad hwn, felly mae hynny'n dweud wrthyf ei fod yn sicr yn werth ei wneud, oherwydd pan fydd rhywun yn ymosod arnoch chi, rydych chi'n gwybod eich bod chi'n iawn. Rwy'n credu ei fod yn sicr—[torri ar draws.] Mae'n sicr—[torri ar draws.] Mae'n sicr—[torri ar draws.] Wel, dyma synnwyr y fawd i mi; mae bob amser yn gweithio i mi [chwerthin.] Mae'n sicr yn wir—[torri ar draws.] Mae'n sicr yn wir ei fod yn symleiddio deddfwriaeth hefyd. Cyn i mi gael fy ethol yn Aelod Cynulliad yn y fan yma, tynnwyd cais am drwydded syrcas gan Thomas Chipperfield oherwydd nad oedd DEFRA yn hapus ag amodau byw rhai o'u hanifeiliaid, ond roeddent yn dal yn cael cynnal sioe gyhoeddus yng nghynllun Tir-y-berth am nad oedd y rheoliadau'n berthnasol yng Nghymru. Felly, mae angen i'r ddeddfwriaeth hon fynd i'r afael â hynny ac rwy'n credu y bydd y ffaith y bydd y gwaharddiad yn weithredol ledled y DU yn mynd i'r afael â hynny.
Roedd llawer o'r bobl a oedd yn y digwyddiad yr oeddwn yn ei gyd-lywyddu â Llyr yn galw am ddeddfwriaeth ehangach, gryfach, ond rydym ni hefyd yn ymwybodol o'r rheoliadau lles anifeiliaid (trwyddedu arddangosfeydd anifeiliaid) y mae'r Gweinidog wedi'u crybwyll, a byddwn yn gobeithio y byddai cyfle i ymdrin â materion drwy'r rheini hefyd, er fy mod i wedi cael sylwadau gan etholwyr sy'n pryderu am effaith hynny ar sioeau cŵn. Felly, wyddoch chi, rydych chi'n ceisio gwneud un peth ac mae rhywbeth arall yn mynd o'i le, felly mae gwleidyddiaeth. Ond rwy'n credu, yn fyr, fy mod yn fodlon croesawu'r ddeddfwriaeth hon ac, er gwaethaf yr amheuon hynny sydd wedi cael eu mynegi yn y Siambr hon, rwy'n falch o'i gweld yn mynd yn ei blaen.
I welcome this piece of legislation. I did vote for it and I'm really pleased that it's here on the table. I agree with what Llyr has said and I also agree with what Janet has said. I think that's the thing: those people who support it would like to see it go, if possible and where possible, a little bit deeper and a little bit wider. I agree with—and I was going to quote from the RSPCA Cymru's response, but I'm not going to bother because I'm just going to waste time, but I believe and agree with what they have said, and I do think that we need to take note of what they've written to us, and I'm sure to you as well, Minister. When we pass this legislation, we'll be joining 50 other countries—my research said—and that does include England and Scotland, and I am saddened that we're behind the curve, but I'm also very pleased that we are now going to implement it.
I cannot in any way call this a form of entertainment. For some people, possibly, it might be. But, for the animals, my argument would be it isn't entertainment. So, I don't believe—and this is what we're trying to prevent—that any wild animal should be in a circus, and that view is shared with the 74 per cent of people in Wales who supported that in a 2015 poll. So, we are duty bound in cases like that, when we ask people and we go out and say, 'Is this what you’d like to see?', to try and implement that, and I'm pleased that we have. There is a real strength of feeling here.
I do also want to pay tribute to the people who have campaigned, successfully now, to see this at the table. It's never easy, is it, to be a lone voice or feel like you're a lone voice in trying to bring about change, but it is also a testament, isn't it, to the Petitions Committee, that that also drives change. I suppose that Dafydd Elis-Thomas, when he first put the Petitions Committee into being, could see the value of that as an avenue for change.
Rwy'n croesawu'r darn yma o ddeddfwriaeth. Fe wnes i bleidleisio drosto ac rwy'n falch iawn ei fod yma o'n blaenau. Rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Llyr ac rwyf hefyd yn cytuno â'r hyn a ddywedodd Janet. Rwy'n credu mai dyna'r peth: byddai'r bobl sy'n ei gefnogi yn hoffi, os yn bosibl a lle bo'n bosibl, iddo gynnwys ychydig mwy. Cytunaf â—ac roeddwn yn bwriadu dyfynnu o ymateb RSPCA Cymru, ond nid wyf am drafferthu oherwydd ni fyddwn i ond yn gwastraffu amser, ond rwy'n credu ac yn cytuno â'r hyn a ddywedon nhw, a chredaf fod angen inni gymryd sylw o'r hyn y maen nhw wedi'i ysgrifennu atom ni, ac rwy'n siŵr atoch chi hefyd, Gweinidog. Pan fyddwn yn pasio'r ddeddfwriaeth hon, byddwn yn ymuno â 50 o wledydd eraill—yn ôl fy ymchwil i—ac mae hynny'n cynnwys Lloegr a'r Alban, ac rwy'n drist ein bod ni ar ei hôl hi, ond rwyf hefyd yn falch iawn ein bod yn mynd i'w gweithredu nawr.
Ni allaf alw hyn yn fath o adloniant mewn unrhyw ffordd. I rai pobl, efallai ei fod e' o bosib. Ond, i'r anifeiliaid, fy nadl fyddai nad yw'n adloniant. Felly, nid wyf yn credu—a dyma'r hyn yr ydym yn ceisio ei atal—y dylai unrhyw anifail gwyllt fod mewn syrcas, a dyna yw barn 74 y cant o bobl yng Nghymru a gefnogodd hynny mewn arolwg yn 2015. Felly, mae'n ddyletswydd arnom ni mewn achosion fel hynny, pan fyddwn yn gofyn i bobl ac yn ymgynghori ac yn dweud, 'ai dyma'r hyn yr hoffech ei weld?', i geisio gweithredu hynny, ac rwy'n falch ein bod wedi gwneud hynny. Mae yna deimladau gwirioneddol gryf ynghylch hyn.
Rwyf hefyd eisiau talu teyrnged i'r bobl sydd wedi ymgyrchu, yn llwyddiannus nawr, i weld hwn yn cael ei ddwyn ger ein bron. Nid yw byth yn hawdd, onid yw, i fod yn llais unig neu i deimlo eich bod yn llais unig wrth geisio sicrhau newid, ond mae hefyd yn brawf, onid yw, fod y Pwyllgor Deisebau hefyd yn sbarduno newid. Mae'n debyg y gallai Dafydd Elis-Thomas, pan sefydlodd y Pwyllgor Deisebau am y tro cyntaf, weld gwerth hynny fel ffordd o newid.
Y Gweinidog i ymateb i’r ddadl—Lesley Griffiths.
The Minister to reply to the debate—Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. I'd like to thank Members for their comments and contributions today. I want this to be the very best piece of legislation, so I really do welcome people's comments and views about how we can make it a better piece of legislation and I look forward to working with Members going forward.
It is very, very difficult to put forward an ethical argument and I think that—. I'm sorry to hear Llyr thought I made heavy work of it, but it is really, really difficult because obviously ethics are a person, they're an individual sort of moral and ethical code, if you like. It's a very, very personal view. But I absolutely knew that we could not do this on welfare grounds. When I looked at—. You know, one of the advantages, if you like, of being the last country to do it, we could look at what's gone on in Scotland, we could look at what's gone on in England, who have taken the same routes, and we considered all options. I really want to assure Members that that was the case. Each legislative route presented risks and opportunities and I was absolutely convinced that we needed to bring forward this legislation. I think it's absolutely the right route for us.
Mike Hedges repeated what I said in committee: I do not want Wales to be a sanctuary for those two circuses. The fact that Scotland has already introduced the ban and England are doing so later this month, that's exactly what could have happened. So, I think, whilst there's no evidence of recent mistreatment of wild animals in travelling circuses, and I want to put that down on the record—. And I know that might be very unpopular with some people who gave evidence. There is not that evidence there. I think there have been two cases, two prosecutions in the last 20 years, so clearly the ethical argument, we believe, is the right way forward.
To Mick Antoniw, I hope I provided the clarity that you sought. I apologise that you did not get the letter from me as early as you would have liked, but I'm pleased to have been able to provide that clarification today.
Several Members raised similar points. David Rowlands asked about the scope—why the scope of the ban doesn't extend to banning wild animals touring with travelling circuses. Well, the objective of this Bill is to prevent the use of wild animals in circuses on ethical grounds. So, if circuses choose to keep their wild animals and use them in a different way, as I said in my opening remarks, that's their prerogative, provided they do it within the law.
Janet Finch-Saunders talked about the future of wild animals. Well, again, because Scotland have already brought forward a ban, and England are introducing one later this month, probably decisions about the future of the wild animals will have already been taken. Janet Finch-Saunders also asked about what if a travelling circus rebranded itself. I think you gave the example as an educational show, for example. The scope of the Bill is specifically about wild animals in travelling circuses and I think it's more appropriate that we regulate the use of wild animals in other settings at this time, rather than look to broaden the scope of the Bill.
Llyr Huws Gruffydd asked about the coming into force date. As I said, I'm very happy to look at it. Certainly the way the Bill progressed—and the UK Government have progressed much quicker than was anticipated and If that happens to us then, yes, I'd be very happy to do so. However, I think we need to look at if the circuses are travelling over the summer, normally the touring is finished by the end of November and that was one of the reasons we thought that 1 December would be the correct date. But, as I've said previously, I'm very happy to consider that.
Janet Finch-Saunders asked why powers of enforcement didn't extend to the police. I don't anticipate that the police will be involved in the enforcement of this legislation. If you think about it, the offence is likely to happen in public and the animal would have to perform or be exhibited, so I think that there are unlikely to be many cases that would then require investigation. But if a police presence was ever necessary then obviously police officers could exercise their existing powers to enter premises to deal with such an offence.
Joyce Watson, I think you're absolutely right about the Petitions Committee. If you think about the plastic bag ban, it's brought forward some fantastic ideas and I do pay tribute, as a couple of people have mentioned, to Linda Joyce-Jones and other campaigners. Certainly, I know if you have a circus in your constituency the postbag increases with people who think we should be bringing forward a ban. Certainly, as Minister, I've received correspondence every time a circus comes into Wales.
Janet Finch-Saunders also asked about the list of animals. I don't think it's practical to put a list of wild animals, or domesticated animals for that matter, on the face of the Bill because, clearly, they could change. So, I think we need to make sure that that's considered elsewhere.
So, I really thank Members for their contributions and very much look forward, I hope with the support of the Chamber, to the general principles going through to the next stage. Thank you.
Diolch, Llywydd. Hoffwn ddiolch i'r Aelodau am eu sylwadau a'u cyfraniadau heddiw. Rwyf eisiau i hwn fod y darn gorau o ddeddfwriaeth, felly rwy'n croesawu sylwadau a safbwyntiau pobl ynghylch sut y gallwn ei wneud yn ddarn gwell o ddeddfwriaeth ac edrychaf ymlaen at weithio gydag Aelodau yn y dyfodol.
Mae'n anodd iawn, iawn cyflwyno dadl foesegol, a chredaf—. Mae'n ddrwg gennyf glywed bod Llyr yn credu fy mod wedi 'gwneud gwaith caled iawn' ohono, ond mae'n wirioneddol anodd, oherwydd yn amlwg rhywbeth personol yw moeseg, mae'n fath o god moesol a moesegol unigol, os mynnwch chi. Mae'n farn bersonol iawn, iawn. Ond roeddwn yn gwbl ymwybodol na allem ni wneud hyn ar sail lles. Pan edrychais ar—. Wyddoch chi, un o'r manteision, os mynnwch chi, o fod y wlad olaf i wneud hynny, oedd y ffaith y gallem ni edrych ar yr hyn sydd wedi digwydd yn yr Alban, gallem edrych ar yr hyn sydd wedi digwydd yn Lloegr, sydd wedi cymryd yr un llwybrau, a buom yn ystyried yr holl ddewisiadau. Rwy'n awyddus iawn i sicrhau'r Aelodau mai dyna oedd y sefyllfa. Roedd pob llwybr deddfwriaethol yn cyflwyno risgiau a chyfleoedd ac roeddwn yn gwbl argyhoeddedig bod angen inni gyflwyno'r ddeddfwriaeth hon. Rwy'n credu mai dyma'r llwybr cywir i ni.
Ailadroddodd Mike Hedges yr hyn a ddywedais yn y pwyllgor: nid wyf eisiau i Gymru fod yn noddfa i'r ddwy syrcas yna. Mae'r ffaith bod yr Alban eisoes wedi cyflwyno'r gwaharddiad a Lloegr yn gwneud hynny yn ddiweddarach y mis hwn, yn golygu dyna'n union a allai fod wedi digwydd. Felly, rwy'n credu, er nad oes tystiolaeth o gamdriniaeth ddiweddar o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol, ac rwyf eisiau dweud hynny ar goedd—. Ac rwy'n gwybod y gallai hynny fod yn amhoblogaidd iawn ymhlith rhai pobl a roddodd dystiolaeth. Nid oes tystiolaeth o hynny. Rwy'n credu y bu dau achos, dau erlyniad yn ystod yr 20 mlynedd diwethaf, felly mae'n amlwg mai'r ddadl foesegol, yn ein barn ni, yw'r ffordd gywir ymlaen.
I Mick Antoniw, rwy'n gobeithio i mi roi'r eglurder yr oeddech yn gofyn amdano. Ymddiheuraf na chawsoch y llythyr gennyf mor gynnar ag y byddech wedi'i ddymuno, ond rwy'n falch fy mod wedi cael rhoi'r eglurhad hwnnw heddiw.
Cododd sawl Aelod bwyntiau tebyg. Holodd David Rowlands ynghylch y cwmpas—pam nad yw cwmpas y gwaharddiad yn ymestyn i wahardd anifeiliaid gwyllt sy'n teithio gyda syrcasau teithiol. Wel, amcan y Bil hwn yw atal y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau ar sail foesegol. Felly, os yw syrcasau'n dewis cadw eu hanifeiliaid gwyllt a'u defnyddio mewn ffordd wahanol, fel y dywedais yn fy sylwadau agoriadol, eu hawl nhw yw hynny, cyn belled â'u bod yn gwneud hynny o fewn y gyfraith.
Soniodd Janet Finch-Saunders am ddyfodol anifeiliaid gwyllt. Wel, unwaith eto, gan fod yr Alban eisoes wedi cyflwyno gwaharddiad, a Lloegr yn cyflwyno un yn ddiweddarach y mis hwn, mae'n debyg y bydd penderfyniadau am ddyfodol yr anifeiliaid gwyllt wedi'u gwneud eisoes. Holodd Janet Finch-Saunders hefyd ynglŷn â beth pe bai syrcas deithiol yn ail-frandio’i hun. Rwy'n credu eich bod wedi rhoi'r enghraifft o sioe addysgol, er enghraifft. Mae'r Bil yn ymwneud yn benodol ag anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol, ac rwy'n credu ei bod hi'n fwy priodol ein bod yn rheoleiddio'r defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn lleoliadau eraill ar hyn o bryd, yn hytrach na cheisio ehangu cwmpas y Bil.
Gofynnodd Llyr Huws Gruffydd am y dyddiad dod i rym. Fel y dywedais, rwy'n hapus iawn i roi sylw i hynny. Yn sicr y ffordd y datblygodd y Bil—ac mae Llywodraeth y DU wedi gwneud cynnydd llawer cyflymach na'r disgwyl ac os yw hynny'n digwydd i ni yna, byddwn, byddwn yn hapus iawn i wneud hynny. Fodd bynnag, credaf fod angen inni ganfod a yw'r syrcasau'n teithio dros yr haf; fel arfer bydd y daith yn dod i ben erbyn diwedd mis Tachwedd a dyna un o'r rhesymau pam roeddem yn credu mai 1 Rhagfyr fyddai'r dyddiad cywir. Ond, fel rwyf wedi'i ddweud o'r blaen, rwy'n hapus iawn i ystyried hynny.
Gofynnodd Janet Finch-Saunders pam nad oedd pwerau gorfodi yn ymestyn i'r heddlu. Nid wyf yn rhagweld y bydd yr heddlu'n rhan o'r gwaith o orfodi'r ddeddfwriaeth hon. Os ydych yn ystyried y peth, mae'r drosedd yn debygol o ddigwydd yn gyhoeddus a byddai'n rhaid i'r anifail berfformio neu gael ei arddangos, felly rwy'n credu ei bod yn annhebygol y bydd llawer o achosion a fyddai'n gofyn am ymchwiliad wedyn. Ond petai byth angen presenoldeb yr heddlu yna mae'n amlwg y gallai swyddogion yr heddlu arfer eu pwerau presennol i fynd i mewn i leoliad i ymdrin â throsedd o'r fath.
Joyce Watson, rwy'n credu eich bod yn llygad eich lle o ran y Pwyllgor Deisebau. Os meddyliwch am y gwaharddiad ar fagiau plastig, mae wedi cyflwyno rhai syniadau gwych, ac rwyf yn talu teyrnged, fel y mae ambell un arall wedi sôn, i Linda Joyce-Jones ac ymgyrchwyr eraill. Yn sicr, rwy'n gwybod pan fydd gennych chi syrcas yn eich etholaeth chi mae cynnwys y bag post yn cynyddu oherwydd y bobl sy'n credu y dylem fod yn cyflwyno gwaharddiad. Yn sicr, yn rhinwedd fy swydd yn Weinidog, rwyf wedi derbyn gohebiaeth bob tro y daw syrcas i Gymru.
Gofynnodd Janet Finch-Saunders hefyd am y rhestr o anifeiliaid. Nid wyf yn credu ei bod yn ymarferol rhoi rhestr o anifeiliaid gwyllt, nac anifeiliaid dof o ran hynny, ar wyneb y Bil oherwydd, yn amlwg, gallent newid. Felly, rwy'n credu bod angen i ni sicrhau bod hynny'n cael ei ystyried mewn mannau eraill.
Felly, rwy'n diolch o waelod calon i'r Aelodau am eu cyfraniadau ac yn edrych ymlaen yn fawr iawn, gobeithio gyda chefnogaeth y Siambr, at weld yr egwyddorion cyffredinol yn mynd rhagddynt i'r cam nesaf. Diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae'r cynnig wedi'i dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36 sy'n dod â'n trafodaethau ni am y dydd heddiw i ben.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36. And that brings today's proceedings to a close.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Daeth y cyfarfod i ben am 19:05.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
The meeting ended at 19:05.