Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
13/11/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni'r prynhawn yma yw'r cwestiynau i Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Dawn Bowden.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, and the first question is from Dawn Bowden.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer rheoli'r amgylchedd naturiol ym Merthyr Tudful a Rhymni? OAQ54666
1. Will the Minister make a statement on the Welsh Government's priorities for managing the natural environment in Merthyr Tydfil and Rhymney? OAQ54666
Thank you. Our natural resources policy and nature recovery action plan set out our priorities at a national level. The South Wales Central area statement currently being produced by Natural Resources Wales will help to focus action at a local level, building on initiatives already under way in Merthyr and the surrounding area.
Diolch. Mae ein polisi adnoddau naturiol a'n cynllun gweithredu adfer natur yn nodi ein blaenoriaethau ar lefel genedlaethol. Bydd datganiad ardal Canol De Cymru, y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn ei gynhyrchu ar hyn o bryd, yn helpu i ganolbwyntio gweithgarwch ar lefel leol, gan adeiladu ar fentrau sydd eisoes ar y gweill ym Merthyr a'r cyffiniau.
Thank you for that answer, Minister. The natural environment of Merthyr Tydfil and Rhymney, like other communities in the south Wales Valleys, needs that continuing investment from the Welsh Government in order to build on the growing recognition of the importance of projects like the Valleys regional park. The natural environment of our valleys is also a backdrop for important tourist attractions in my constituency, like BikePark Wales, Rock UK, the Garwnant forest park, and areas like the Merthyr and Gelligaer common. So, what more can Welsh Government do to develop these sustainable types of tourism attractions for the overall benefit of the local economy?
Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Weinidog. Mae amgylchedd naturiol Merthyr Tudful a Rhymni, fel cymunedau eraill yng Nghymoedd de Cymru, angen y buddsoddiad parhaus hwnnw gan Lywodraeth Cymru er mwyn adeiladu ar y gydnabyddiaeth gynyddol o bwysigrwydd prosiectau fel parc rhanbarthol y Cymoedd. Mae amgylchedd naturiol ein cymoedd hefyd yn gefnlen i atyniadau twristiaeth pwysig yn fy etholaeth, fel BikePark Wales, Rock UK, parc coedwig Garwnant, ac ardaloedd fel comin Merthyr a Gelligaer. Felly, beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i ddatblygu'r mathau cynaliadwy hyn o atyniadau twristiaeth er budd cyffredinol yr economi leol?
Our aim is to unlock and maximise the potential of the natural environment and the associated cultural heritage of the Valleys to generate social, economic and environmental benefits. I'm sure you'll be aware, just last month, my colleague Dafydd Elis-Thomas the Deputy Minister—sorry, Lee Waters, the Deputy Minister for Economy and Transport—announced £2.4 million for foundational economy projects in the Valleys taskforce budget, and that, obviously, includes the tourism sector. You mentioned BikePark Wales, and I just wanted to say that I know they are becoming a premier destination for mountain biking, and I very much welcome the investment in its facilities, and that did include £400,000 from Visit Wales. Also, organisations such as Ramblers Cymru and Green Valleys received funding.
Ein nod yw datgloi a manteisio i'r eithaf ar botensial yr amgylchedd naturiol a threftadaeth ddiwylliannol gysylltiedig y Cymoedd er mwyn creu manteision cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol. Rwy'n siŵr y byddwch yn gwybod bod fy nghyd-Aelod, Dafydd Elis-Thomas, y Dirprwy Weinidog—mae'n ddrwg gennyf, Lee Waters, Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth—wedi cyhoeddi £2.4 miliwn ar gyfer prosiectau yr economi sylfaenol yng nghyllideb tasglu'r Cymoedd fis diwethaf, ac mae hynny, yn amlwg, yn cynnwys y sector twristiaeth. Fe sonioch chi am BikePark Wales, ac roeddwn eisiau dweud fy mod yn gwybod eu bod ar y ffordd i fod yn gyrchfan o'r radd flaenaf ar gyfer beicio mynydd, ac rwy'n croesawu'r buddsoddiad yn ei chyfleusterau yn fawr, buddsoddiad a oedd yn cynnwys £400,000 gan Croeso Cymru. Yn ogystal, mae sefydliadau fel y Cerddwyr a Cymoedd Gwyrdd wedi derbyn cyllid.
Minister, you will be aware of the importance of pollinators to the natural environment and of the need to reverse the decline in their numbers. Could you provide an update on the work being undertaken by your department to improve land management in the countryside, including farmlands, to ensure the importance of pollinators is given the recognition it deserves in Wales?
Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol o bwysigrwydd peillwyr i'r amgylchedd naturiol a'r angen i wrthdroi'r dirywiad yn eu niferoedd. A allech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y gwaith sy'n cael ei wneud gan eich adran i wella'r gwaith o reoli tir yng nghefn gwlad, gan gynnwys tir fferm, i sicrhau bod pwysigrwydd peillwyr yn cael y gydnabyddiaeth y mae'n ei haeddu yng Nghymru?
Thank you. I quite agree with you that pollinators do need to be an area where we continue to have a focus—that is, within the nature recovery action plan. And you may be aware that I recently announced funding through the enabling natural resources and well-being in Wales grant. And, if I am right in remembering, I think there are some specific funding in relation to pollinators there.
Diolch. Cytunaf yn llwyr â chi fod angen i beillwyr fod yn faes lle rydym yn parhau i ganolbwyntio—hynny yw, o fewn y cynllun gweithredu adfer natur. Ac efallai eich bod yn gwybod fy mod wedi cyhoeddi cyllid yn ddiweddar drwy'r grant galluogi adnoddau naturiol a lles yng Nghymru. Ac os cofiaf yn iawn, rwy'n credu bod rhywfaint o gyllid penodol ar gael mewn perthynas â pheillwyr.
Nid yw Bethan Sayed yma i ofyn yr ail gwestiwn.
Bethan Sayed is not present to ask the second question.
Ni ofynnwyd cwestiwn 2 [OAQ54646].
Question 2 [OAQ54646] not asked.
Felly, cwestiynau'r llefarwyr sydd nesaf. Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.
So, we now move to spokespeople's questions. The Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Thank you very much, Llywydd.
Minister, the national development framework clearly is primarily the responsibility of the Minister for Housing and Local Government. But you've explained to us here previously how you've worked closely with her in developing many aspects relevant to your portfolio, and it will clearly have a huge bearing on your and the Government's ability to deliver on your aspirations in relation to biodiversity, carbon reduction, renewable energy, et cetera.
And I'd like to start with renewable energy, if I may. There are 11 energy priority areas designated for onshore wind development in the NDF—the draft NDF. But there have been huge concerns from many in the sector, and beyond actually, that the Arup assessment used to underpin the proposal is fundamentally flawed, and that those areas, as a result, are largely unusable for onshore wind. Arup have applied, I'm told, inappropriate constraints, onerous buffers around designations, they failed to include separation distances from residential properties, which developers apply as standard to mitigate against the impacts of noise, visual amenity, or shadow flicker impacts. Now, that means that less than 10 per cent of the priority areas are actually suitable for wind, and only 5 per cent is available once, of course, existing windfarms have been excluded. Now, furthermore, available areas are only likely to be suitable for projects of less than 10 MW. That won't, then, fall under the development of national significance system and will therefore not be assessed against the NDF. So, do you accept that these proposals are flawed and that we should replace the place-based system of energy priority areas with a broader criteria-based approach?
Weinidog, yn amlwg, cyfrifoldeb y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yw'r fframwaith datblygu cenedlaethol yn bennaf. Ond rydych wedi esbonio i ni yma o'r blaen sut rydych wedi gweithio'n agos gyda hi ar ddatblygu llawer o agweddau sy'n berthnasol i'ch portffolio, ac mae'n amlwg y bydd yn effeithio'n enfawr ar eich gallu chi a'ch Llywodraeth i gyflawni eich dyheadau mewn perthynas â bioamrywiaeth, lleihau carbon, ynni adnewyddadwy, ac ati.
Hoffwn ddechrau gydag ynni adnewyddadwy, os caf. Mae 11 o feysydd blaenoriaeth ynni wedi'u dynodi ar gyfer datblygiadau gwynt ar y tir yn y fframwaith datblygu cenedlaethol—y fframwaith drafft. Ond mynegwyd pryderon mawr gan lawer yn y sector, a thu hwnt, fod yr asesiad Arup a ddefnyddiwyd i ategu'r cynnig yn ddiffygiol iawn, ac na ellir defnyddio'r ardaloedd hynny, o ganlyniad, ar gyfer ffermydd gwynt ar y tir. Rwyf wedi clywed bod Arup wedi gosod cyfyngiadau amhriodol a byfferau beichus o amgylch dynodiadau, ac maent wedi methu cynnwys pellteroedd gwahanu oddi wrth eiddo preswyl a osodir yn arferol gan ddatblygwyr i liniaru effeithiau sŵn, amwynder gweledol, neu effeithiau cysgodion symudol. Nawr, mae hynny'n golygu bod llai na 10 y cant o'r ardaloedd blaenoriaeth yn addas ar gyfer gwynt mewn gwirionedd, a 5 y cant yn unig sydd ar gael wedi i ffermydd gwynt presennol gael eu heithrio wrth gwrs. Nawr, ar ben hynny, nid yw'r ardaloedd sydd ar gael ond yn debygol o fod yn addas ar gyfer prosiectau llai na 10 MW. Ni fydd hynny felly yn dod o dan ddatblygiad system o arwyddocâd cenedlaethol ac felly ni chaiff ei asesu yn erbyn y fframwaith datblygu cenedlaethol. Felly, a ydych yn derbyn bod y cynigion hyn yn ddiffygiol ac y dylem gael dull yn seiliedig ar feini prawf ehangach yn lle'r system o ardaloedd blaenoriaeth sy'n seiliedig ar le?
Obviously, the consultation is still live until Thursday, I think. And it's really important that the draft NDF, and then, consequently, the plan itself, does support the Welsh Government's targets for decarbonisation and renewable energy generation, so it's very important that we get that right. I am aware that the evidence that's been used has been commissioned by Arup, but certainly, as you can see, the Minister for Housing and Local Government is in her place and has heard that, and we will continue to have discussions on this following the close of the consultation, and, particularly, I have been contacted about some of the points that you've just raised.
Yn amlwg, mae'r ymgynghoriad yn dal yn agored tan ddydd Iau, rwy'n credu. Ac mae'n bwysig iawn fod y fframwaith datblygu cenedlaethol drafft, a'r cynllun ei hun wedi hynny, yn cefnogi targedau Llywodraeth Cymru ar gyfer datgarboneiddio a chynhyrchiant ynni adnewyddadwy, felly mae'n bwysig iawn ein bod yn cael hynny'n iawn. Rwy'n ymwybodol fod y dystiolaeth a ddefnyddiwyd wedi'i chomisiynu gan Arup, ond yn sicr, fel y gallwch weld, mae'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yn ei sedd ac wedi clywed hynny, a byddwn yn parhau i gael trafodaethau ar hyn ar ôl i'r ymgynghoriad ddod i ben, ac yn benodol, mae rhai wedi cysylltu â mi ynglŷn â rhai o'r pwyntiau rydych newydd eu codi.
Well, I am a bit concerned that you're not concerned and, clearly, it needs to be addressed, because it will have a huge impact on your ability to fulfil what I presume are your aspirations in terms of decarbonisation and energy or renewable energy production. Now, the strategic search areas in TAN 8, of course, had a target in terms of proposed energy generation. There's no indication of what levels of energy your energy priority areas in the NDF are expected to contribute. So, is that something that you intend to provide? And if not, then how do we know how significantly, or otherwise, these specific areas will contribute to our energy needs? Indeed, what demand assumption have you made for the period of this NDF up to 2040, in terms of energy, in order to ensure that it does actually facilitate the delivery of enough renewable energy to meet our decarbonisation targets over the next 20 years?
Wel, rwyf ychydig yn bryderus nad ydych chi'n pryderu ac yn amlwg, mae angen rhoi sylw i hyn, oherwydd bydd yn cael effaith enfawr ar eich gallu i gyflawni'r hyn rwy'n tybio yw eich dyheadau o ran datgarboneiddio a chynhyrchiant ynni neu ynni adnewyddadwy. Nawr, roedd gan yr ardaloedd chwilio strategol yn TAN 8 darged, wrth gwrs, ar gyfer y cynhyrchiant ynni arfaethedig. Nid oes unrhyw arwydd o ba lefelau o ynni y disgwylir i'ch ardaloedd blaenoriaeth ynni yn y fframwaith datblygu cenedlaethol eu darparu. Felly, a yw hynny'n rhywbeth rydych yn bwriadu ei ddarparu? Ac os na, sut y gwyddom i ba raddau y bydd yr ardaloedd penodol hyn yn cyfrannu at ein hanghenion ynni? Yn wir, faint o alw am ynni a ragdybiwyd gennych ar gyfer cyfnod y fframwaith datblygu cenedlaethol hwn hyd at 2040, er mwyn sicrhau ei fod yn hwyluso'r broses o gyflenwi digon o ynni adnewyddadwy i gyrraedd ein targedau datgarboneiddio dros yr 20 mlynedd nesaf?
Well, I wouldn't want you to think I wasn't concerned. I made very clear, right at the beginning, that it's vital that the draft NDF and then the plan itself does seek to support our targets for decarbonisation, and it's very important that when the consultation is finished—and please remember it's still in consultation—that it does just that. So, those will be the conversations that will be continuing, certainly at an official level and at a ministerial level. There is huge potential for renewable energy in Wales, and you've referred to onshore wind particularly. So, I'm very aware that the policy has caused a lot of media interest. I don't think it would be appropriate to make any further comment on specifics while the consultation is live.
Wel, ni fuaswn eisiau i chi feddwl nad oeddwn yn bryderus. Eglurais yn glir iawn, ar y dechrau, ei bod yn hanfodol bod y fframwaith datblygu cenedlaethol drafft, ac yna'r cynllun ei hun, yn cefnogi ein targedau ar gyfer datgarboneiddio, ac mae'n bwysig iawn, pan fydd yr ymgynghoriad wedi dod i ben—a chofiwch ei fod yn dal i fod yn destun ymgynghoriad—mai dyna'n union y bydd yn ei wneud. Felly, bydd y sgyrsiau hynny'n parhau, ar lefel swyddogol ac ar lefel weinidogol yn sicr. Mae potensial enfawr ar gyfer ynni adnewyddadwy yng Nghymru, ac rydych wedi cyfeirio at wynt ar y tir yn arbennig. Felly, rwy'n ymwybodol iawn fod y polisi wedi achosi llawer o ddiddordeb yn y cyfryngau. Nid wyf yn credu y byddai'n briodol gwneud unrhyw sylwadau pellach ar fanylion tra bod yr ymgynghoriad yn mynd rhagddo.
Well, I'm afraid that you're hiding behind the consultation a little bit, because what I'm asking is what assessment has your Government made in terms of the demand that will be required in terms of energy generation over the next 20 years, because surely you will have to have done that piece of work before, then, you can put forward a national development framework that is supposedly there to facilitate the achievement of those renewable energy targets. So, I really would like you to try and answer that question again, if you would.
But I'd also like you to address this point, because, within the NDF, policy 8 sets out the strategic framework for biodiversity and economic resilience, something, of course, that you spoke at length about yesterday in a marine context. Now, feedback so far indicates that this needs strengthening, and the policy interestingly only requires that the development 'should enhance biodiversity', not that it must contribute to net biodiversity benefit as is stated, of course, in 'Planning Policy Wales.' Now, that is a clear change in policy from the Government, as the NDF will sit above 'Planning Policy Wales' and will dictate the policies that need to be fulfilled through the strategic and local development plans. So, can you explain to the Assembly why you believe this clear change of policy is justified?
Wel, rwy'n ofni eich bod yn cuddio y tu ôl i'r ymgynghoriad braidd, oherwydd yr hyn rwy'n ei ofyn yw pa asesiad y mae eich Llywodraeth wedi'i wneud mewn perthynas â'r galw angenrheidiol o ran y cynhyrchiant ynni dros yr 20 mlynedd nesaf, oherwydd does bosibl y byddai'n rhaid i chi fod wedi gwneud y gwaith hwnnw ymlaen llaw, fel y gallwch gyflwyno fframwaith datblygu cenedlaethol sydd i fod yno i hwyluso'r gwaith o gyflawni'r targedau ynni adnewyddadwy hynny. Felly, hoffwn i chi geisio ateb y cwestiwn hwnnw eto, os gwnewch chi.
Ond hoffwn i chi hefyd roi sylw i'r pwynt hwn oherwydd, o fewn y fframwaith datblygu cenedlaethol, mae polisi 8 yn amlinellu'r fframwaith strategol ar gyfer bioamrywiaeth a chydnerthedd economaidd, rhywbeth, wrth gwrs, y siaradoch chi'n faith yn ei gylch ddoe mewn yng nghyd-destun y môr. Nawr, mae'r adborth hyd yn hyn yn dangos bod angen cryfhau hyn, ac yn ddiddorol nid yw'r polisi ond yn mynnu y dylai'r datblygiad 'wella bioamrywiaeth', nid dweud bod yn rhaid iddo gyfrannu at fudd net ar gyfer bioamrywiaeth fel y dywedir, wrth gwrs, yn 'Polisi Cynllunio Cymru.' Nawr, mae hwnnw'n newid amlwg ym mholisi'r Llywodraeth, oherwydd bydd y fframwaith datblygu cenedlaethol yn cael blaenoriaeth ar 'Polisi Cynllunio Cymru' a bydd yn pennu'r polisïau sydd angen eu cyflawni drwy'r cynlluniau datblygu strategol a lleol. Felly, a allwch chi egluro i'r Cynulliad pam eich bod yn credu y gellir cyfiawnhau'r newid polisi amlwg hwn?
Yes, that is not the case, and those are discussions that I am continuing to have with the Minister. The NDF falls in her portfolio. Obviously, from a renewable energy point of view, we've had a great deal of discussion, but whilst the consultation is live I cannot comment on specific projects and assessments, but, believe me, the assessments have been done and they will come forward once the NDF has been published.
Ie, nid yw hynny'n wir, ac mae'r rheini'n drafodaethau rwy'n dal i'w cael gyda'r Gweinidog. Mae'r fframwaith datblygu cenedlaethol yn ei phortffolio hi. Yn amlwg, o safbwynt ynni adnewyddadwy, rydym wedi trafod llawer, ond tra bod yr ymgynghoriad yn mynd rhagddo ni allaf wneud sylwadau ar brosiectau ac asesiadau penodol, ond credwch fi, mae'r asesiadau wedi cael eu gwneud ac fe'u cyflwynir pan fydd y fframwaith datblygu cenedlaethol wedi'i gyhoeddi.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.
The Conservative spokesperson, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. Minister, we're in the middle of a general election campaign, just in case no-one had noticed. Obviously, environmental policy will be closely co-ordinated across the UK, but you have responsibility here in Wales. Your party, at a UK level, says that if it was to become the Government on 13 December they would move to a net zero target by 2030. Your policy is 2050 here in Wales, something we all subscribe to. Do you believe it is credible to move to net zero by 2030? And if you do believe it is credible, will you as a Government be doing that as well?
Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, rydym yng nghanol ymgyrch etholiad cyffredinol, rhag ofn nad oedd neb wedi sylwi. Yn amlwg, bydd polisi amgylcheddol yn cael ei gydlynu'n agos ar draws y DU, ond mae gennych gyfrifoldeb yma yng Nghymru. Dywed eich plaid chi, ar lefel y DU, pe bai'n dod yn Llywodraeth ar 13 Rhagfyr y byddent yn symud i darged sero net erbyn 2030. Eich polisi chi yw 2050 yma yng Nghymru, rhywbeth rydym i gyd yn ei gefnogi. A ydych yn credu ei bod yn gredadwy y gallwn symud i sero net erbyn 2030? Ac os ydych yn credu ei fod yn gredadwy, a fyddwch chi fel Llywodraeth yn gwneud hynny hefyd?
So, this Welsh Government took the advice from our advisory body, the UK Climate Change Committee. They advised us that the target that we should reach for here in Wales, because this is the Welsh Government that you're questioning now, should be 95 per cent. I've asked the committee to go back and see if we can go further to net zero by 2050. They're the people who advise us and that's the advice I take. What the UK Labour Government comes forward with on the evidence that they've gathered for, obviously, the UK—. This is devolved to Wales, please bear in mind, but we are part of the UK when it comes to our climate change targets. I'd be very interested to see that evidence and then we could look at it further.
Cymerodd y Llywodraeth hon gyngor gan ein corff ymgynghorol, sef Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd. Dywedodd y pwyllgor hwnnw wrthym mai'r targed y dylem geisio ei gyrraedd yma yng Nghymru, gan mai i Lywodraeth Cymru y gofynnwch y cwestiwn yn awr, yw 95 y cant. Rwyf wedi gofyn i'r pwyllgor edrych i weld a allwn fynd ymhellach i sero net erbyn 2050. Hwy yw'r bobl sy'n ein cynghori a dyna'r cyngor rwy'n ei gymryd. Mae'r hyn y mae Llywodraeth Lafur y DU yn ei gyflwyno yn seiliedig ar y dystiolaeth y maent hwy wedi'i chasglu, yn amlwg, ar gyfer y DU—. Mae hyn wedi'i ddatganoli i Gymru, cofiwch, ond rydym yn rhan o'r DU mewn perthynas â'n targedau newid hinsawdd. Byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn gweld y dystiolaeth honno ac yna gallem ei hystyried ymhellach.
I accept that, because that's the point I made in my opening remarks—that you were responsible for policy here in Wales, but environmental policy is co-ordinated across the UK, as well, to make that overall gain. I assume from your answer—and if you could just clarify, because I think it is really important, because there are many comments that say it would be devastating to move to net zero by 2030—. The GMB union, for example, says it would be completely devastating to whole swathes of communities the length and breadth of the United Kingdom, and here in Wales. But I take it that your policy stays the same—it is 2050 and you cannot see a credible route to move to net zero by 2030 in your capacity as Minister and with the evidence that you have before you at the moment.
Rwy'n derbyn hynny, oherwydd dyna'r pwynt a wneuthum yn fy sylwadau agoriadol—eich bod yn gyfrifol am bolisi yma yng Nghymru, ond mae polisi amgylcheddol yn cael ei gydlynu ar draws y DU hefyd, er mwyn sicrhau'r budd cyffredinol hwnnw. Tybiaf o'ch ateb—ac os gallwch egluro, oherwydd credaf ei fod yn bwysig iawn, oherwydd ceir llawer o sylwadau sy'n dweud y byddai'n ddinistriol newid i sero net erbyn 2030—. Mae undeb y GMB, er enghraifft, yn dweud y byddai'n gwbl ddinistriol i gymunedau ar hyd a lled y Deyrnas Unedig, ac yma yng Nghymru. Ond cymeraf fod eich polisi'n aros yr un fath—2050 ydyw ac ni allwch weld llwybr credadwy i newid i sero net erbyn 2030 yn rhinwedd eich swydd fel Gweinidog a gyda'r dystiolaeth sydd ger eich bron ar hyn o bryd.
We're a long way from 2050, aren't we? At the moment, the UK Committee on Climate Change, which advises us, tells me that we should be aiming for a 95 per cent target. I, of course, want to reach net zero and I, of course, want to reach net zero earlier, and if the UKCCC comes back to me with advice that that's possible, I will look to it. Presumably, the UK Labour Government that hopefully will be in place after 12 December will also go to the UKCCC for advice and they will be able to then take that forward.
Rydym yn bell o 2050, onid ydym? Ar hyn o bryd, mae Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd, sy'n ein cynghori, yn dweud wrthyf y dylem fod yn anelu at darged o 95 y cant. Wrth gwrs, rwyf i eisiau cyrraedd sero net ac wrth gwrs, rwyf eisiau cyrraedd sero net yn gynharach, ac os daw Pwyllgor y DU ar Newid yn yr Hinsawdd yn ôl ataf gyda chyngor fod hynny'n bosibl, byddaf yn edrych arno. Yn ôl pob tebyg, bydd Llywodraeth Lafur y DU, a fydd yn ei lle ar ôl 12 Rhagfyr, gobeithio, hefyd yn gofyn i Bwyllgor y DU ar Newid yn yr Hinsawdd am gyngor a byddant yn gallu bwrw ymlaen â hynny wedyn.
Well, I think, as you said, the advice that the climate change committee have given is that it is completely impractical to move to net zero by 2030, and so, hopefully, the Labour Party will bear that in mind when they're bringing their policy forward, rather than devastating communities here in Wales and across the rest of the United Kingdom.
But if I could ask you another question around the basic payment for farmers, a window for which will be opening in the first week of December, and I declare an interest in this as an active farmer—. The Government brought forward news that was very welcome in that they were making a loan facility available to farmers should their basic payment application be held up through concerns around Brexit and obviously staffing alignment to make sure that claims were processed. As I understand it—and I look forward to this being corrected, because I have tried to find this information over the last month—if you've claimed that loan in the last 12 months, which was the last payment window, you would be excluded from doing the same this time around. Now you did, a week or two ago, say that you'd come back to me and write to me. I'm hopeful that you might have more of an up-to-date position, given that we're only two weeks away from that window, and, as we saw with the dairy in north Wales going bankrupt and going into administration, there are many farmers who have a real problem with cash flow at the moment, and any delay in the basic payment hitting bank accounts will cause huge problems. So, can you confirm that all farms will be eligible to receive that loan facility if they wish to, or is there an exclusion for farms that have exercised that option in the last 12 months?
Wel, fel y dywedoch chi, rwy'n credu mai'r cyngor y mae'r pwyllgor newid hinsawdd wedi'i roi yw fod newid i sero net erbyn 2030 yn gwbl anymarferol, ac felly, gobeithio y bydd y Blaid Lafur yn cadw hynny mewn cof pan fyddant yn cyflwyno eu polisi, yn hytrach na dinistrio cymunedau yma yng Nghymru ac ar draws gweddill y Deyrnas Unedig.
Ond os caf ofyn cwestiwn arall i chi ynghylch y taliad sylfaenol i ffermwyr, bydd y cyfnod talu'n dechrau yn ystod wythnos gyntaf mis Rhagfyr, ac rwy'n datgan buddiant yn hyn o beth fel ffermwr gweithredol—. Cyhoeddodd y Llywodraeth newyddion calonogol iawn eu bod yn sefydlu cyfleuster benthyca i ffermwyr pe bai eu cais am daliad sylfaenol yn cael ei ddal yn ôl oherwydd pryderon ynghylch Brexit ac yn amlwg, trefniadau staffio i sicrhau bod hawliadau'n cael eu prosesu. Fel rwy'n ei ddeall—ac edrychaf ymlaen at weld hyn yn cael ei gywiro, oherwydd rwyf wedi ceisio dod o hyd i'r wybodaeth hon dros y mis diwethaf—os ydych wedi hawlio'r benthyciad hwnnw yn ystod y 12 mis diwethaf, sef y cyfnod talu diwethaf, byddech yn cael eich gwahardd rhag gwneud yr un peth y tro hwn. Nawr, wythnos neu ddwy yn ôl, fe ddywedoch y byddech yn dod yn ôl ataf ac yn ysgrifennu ataf. Rwy'n obeithiol y gallai fod gennych y newyddion diweddaraf i ni, o gofio mai pythefnos yn unig sydd nes y cyfnod talu, ac fel y gwelsom gyda'r hufenfa yng ngogledd Cymru yn mynd yn fethdalwr ac yn mynd i ddwylo'r gweinyddwyr, mae gan lawer o ffermwyr broblem wirioneddol o ran llif arian ar y foment, a bydd unrhyw oedi o ran trosglwyddo'r taliad sylfaenol i gyfrifon banc yn achosi problemau enfawr. Felly, a allwch chi gadarnhau y bydd pob fferm yn gymwys i gael y cyfleuster benthyca hwnnw os ydynt yn dymuno, neu a oes gwaharddiad ar ffermydd sydd wedi defnyddio'r opsiwn hwnnw yn y 12 mis diwethaf?
I thought I had signed off a letter to you actually, so I do apologise if you haven't received that, and the answer was, yes, all farms can apply for that loan scheme. I thought it was really important to bring that loan scheme forward, because certainly the loan scheme we had last year—it's a support scheme we're having this year—was very well taken up and I've done all I can to publicise it to farmers to make sure that they do apply. But the answer to your specific question is that my understanding is that everyone can apply.
Roeddwn o dan yr argraff fy mod wedi llofnodi llythyr i chi mewn gwirionedd, felly rwy'n ymddiheuro os nad ydych wedi derbyn hwnnw, a'r ateb oedd y bydd pob fferm yn gallu gwneud cais am y cynllun benthyciad hwnnw. Roeddwn yn meddwl ei bod yn bwysig iawn cyflwyno'r cynllun benthyciadau hwnnw, oherwydd, yn sicr, roedd y cynllun benthyciadau a oedd gennym y llynedd—cynllun cymorth sydd gennym eleni—yn un y manteisiodd llawer arno, ac rwyf wedi gwneud popeth y gallaf i'w hyrwyddo i ffermwyr er mwyn sicrhau eu bod yn gwneud cais. Ond yr ateb i'ch cwestiwn penodol chi yw fod pawb yn cael gwneud cais yn ôl yr hyn a ddeallaf.
3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am bolisi coedwigaeth Llywodraeth Cymru? OAQ54680
3. Will the Minister make a statement on the Welsh Government's forestry policy? OAQ54680
We need to rapidly increase the scale and pace of tree planting in Wales to help tackle biodiversity decline and the climate change emergency. The First Minister’s vision for a national forest programme will accelerate tree planting, delivering a wide range of economic, environmental and social benefits for the people of Wales.
Mae angen inni gynyddu maint a chyflymu'r broses o blannu coed yng Nghymru er mwyn mynd i'r afael â dirywiad bioamrywiaeth a'r argyfwng newid hinsawdd. Bydd gweledigaeth y Prif Weinidog ar gyfer rhaglen goedwigo genedlaethol yn cyflymu'r gwaith o blannu coed, gan ddarparu ystod eang o fuddion economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol i bobl Cymru.
I welcome that statement from the Minister. I particularly welcome the First Minister's commitment to a national forest. I think those are very important statements. I also welcome what is written in the latest iteration of 'Woodlands for Wales', which I think was published last year. In that document, I believe the Government sets out advice on climate change policy that it requires to move from planting a few 100 hectares at the moment, to 2,000 and then to 4,000 hectares of woodland in order to meet our climate ambitions. Could the Minister tell me whether it is the policy of Welsh Government that we will reach the European average for woodland cover, which I think is something like 38 per cent? Is that the policy of the Government? If that is not the policy of the Government, what is the objective of the Government in terms of woodland cover across Wales, and does the Government have a timescale by which it can deliver that objective?
Rwy'n croesawu'r datganiad hwnnw gan y Gweinidog. Yn arbennig, croesawaf ymrwymiad y Prif Weinidog i goedwig genedlaethol. Rwy'n credu bod y rheini'n ddatganiadau pwysig iawn. Rwyf hefyd yn croesawu'r hyn sydd wedi'i ysgrifennu yn fersiwn ddiweddaraf 'Coetiroedd i Gymru', a gyhoeddwyd y llynedd, rwy'n credu. Yn y ddogfen honno, credaf fod y Llywodraeth yn nodi cyngor ar y polisi newid hinsawdd fod angen iddo symud o blannu ychydig gannoedd o hectarau ar hyn o bryd, i 2,000 ac yna i 4,000 hectar o goetir er mwyn cyflawni ein huchelgeisiau mewn perthynas â'r hinsawdd. A allai'r Gweinidog ddweud wrthyf, ai polisi Llywodraeth Cymru yw cyrraedd y cyfartaledd Ewropeaidd ar gyfer gorchudd coetir, sy'n rhywbeth tebyg i 38 y cant, rwy'n credu? Ai dyna yw polisi'r Llywodraeth? Os nad dyna yw polisi'r Llywodraeth, beth yw amcan y Llywodraeth mewn perthynas â gorchudd coetir ledled Cymru, ac a oes gan y Llywodraeth amserlen ar gyfer cyflawni'r amcan hwnnw?
I would be the first person to say that we aren't planting sufficient numbers of trees, but we have seen steady but small progress over the last three years in particular. Just over the last three years, we've planted 16,387,612 trees. I'm not quite sure what percentage of land that covers, but that's the number that we have planted. Certainly, the progress that we are making to take forward the First Minister's vision for a national forest programme will help. Obviously, it's a long-term project, so I haven't got a target, as such. There was a target within the woodland strategy, which we haven't been fulfilling, so I would rather really push ahead with significant work, and I hope to bring forward some significant announcements around tree planting before the end of the year, but, clearly, if we are going to meet our climate change targets, we do need to rapidly increase the forest cover that we have in Wales, because that is an absolutely key way of being able to mitigate climate change through carbon sequestration.
Fi fyddai'r cyntaf i ddweud nad ydym yn plannu digon o goed, ond rydym wedi gweld cynnydd cyson ond bychan dros y tair blynedd diwethaf yn enwedig. Dros y tair blynedd diwethaf yn unig, rydym wedi plannu 16,387,612 o goed. Nid wyf yn hollol siŵr pa ganran o dir y maent yn ei orchuddio, ond dyna faint rydym wedi'u plannu. Yn sicr, bydd y cynnydd rydym yn ei wneud i fwrw ymlaen â gweledigaeth y Prif Weinidog ar gyfer rhaglen goedwigo genedlaethol yn helpu. Yn amlwg, mae'n brosiect hirdymor, felly nid oes gennyf darged, fel y cyfryw. Roedd yna darged yn y strategaeth goetiroedd nad ydym wedi bod yn ei gyflawni felly byddai'n well gennyf fwrw ymlaen â gwaith arwyddocaol, ac rwy'n gobeithio cyflwyno cyhoeddiadau pwysig ynglŷn â phlannu coed cyn diwedd y flwyddyn, ond yn amlwg, os ydym am gyrraedd ein targedau newid hinsawdd, mae angen inni gynyddu'r gorchudd coed sydd gennym yng Nghymru yn gyflym, oherwydd mae honno'n ffordd gwbl allweddol o allu lliniaru newid yn yr hinsawdd drwy ddal a storio carbon.
Two weeks ago, the Confederation of Forest Industries—Confor—stated that, at present, only a third of the budget is available to meet the Welsh Government's minimum target of creating 2,000 hectares of new woodland each year and to meet its climate energy aspirations. I understand that the Welsh forestry sector generates £528 million gross value added for Wales, supporting 10,000 jobs, and, of course, plays a major role in carbon dioxide sequestration, or carbon capture and storage.
During the summer, I visited a BSW Timber group at Maelor Forest Nurseries Holdings in Bronington, Wrexham, just outside your constituency, who told me about the world-leading role they're playing in forestry genetics research and development—the only nursery in the UK carrying out this key work, developing species to make them more sustainable as the climate changes. They told me that they're investing heavily in this research and development and planning further long-term investments, that the Scottish Government is opening the door to them and trying to encourage them to go there, but they're looking to the Welsh Government to encourage them and incentivise them to stay in Wales and develop the lab they have there. So, what support will you give to ensure that this world-beating research stays in Wales and doesn't emigrate to Scotland?
Bythefnos yn ôl, dywedodd y Cydffederasiwn Diwydiannau Coedwigoedd—Confor—mai un rhan o dair yn unig o'r gyllideb sydd ar gael ar hyn o bryd i gyrraedd targed gofynnol Llywodraeth Cymru o greu 2,000 hectar o goetir newydd bob blwyddyn ac i gyflawni ei dyheadau o ran yr hinsawdd. Deallaf fod sector coedwigaeth Cymru yn cynhyrchu £528 miliwn o werth ychwanegol gros i Gymru, gan gynnal 10,000 o swyddi, ac wrth gwrs, mae'n chwarae rhan fawr yn y gwaith o ddal a storio carbon.
Yn ystod yr haf, ymwelais â grŵp BSW Timber yn Maelor Forest Nurseries Holdings yn Bronington, Wrecsam, ychydig y tu allan i'ch etholaeth, a ddywedodd wrthyf am y rôl flaenllaw y maent yn ei chwarae ym maes ymchwil a datblygu geneteg coedwigaeth—yr unig feithrinfa yn y DU sy'n cyflawni'r gwaith allweddol hwn, gan ddatblygu rhywogaethau i'w gwneud yn fwy cynaliadwy wrth i'r hinsawdd newid. Dywedasant wrthyf eu bod yn buddsoddi'n drwm yn y gwaith ymchwil a datblygu hwn a'u bod yn cynllunio buddsoddiadau pellach yn y tymor hir, a bod Llywodraeth yr Alban yn agor y drws iddynt ac yn ceisio'u hannog i fynd yno, ond maent yn gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn eu hannog a'u cymell i aros yng Nghymru a datblygu'r lab sydd ganddynt yno. Felly, pa gymorth fyddwch chi'n ei roi i sicrhau bod yr ymchwil hon, sydd gyda'r gorau drwy'r byd, yn aros yng Nghymru ac nad yw'n ymfudo i'r Alban?
I'm not aware that I have been asked for support, but there could be something in the pipeline that I haven't seen. But I'd certainly be very interested to visit there and have a look at their R&D. I think any R&D, particularly world-leading R&D, that's done in Wales, we would be very keen to keep here, in principle. So, I'd be very happy, if the Member would like to write to me around it, or ask them to write to me, and I'll certainly visit and take that forward.
Nid wyf yn ymwybodol fod rhywun wedi gofyn am gefnogaeth gennyf, ond gallai fod rhywbeth ar y gweill nad wyf wedi'i weld. Ond buaswn yn sicr yn awyddus iawn i ymweld â'r grŵp a chael golwg ar eu gwaith ymchwil a datblygu. Rwy'n credu y byddem yn awyddus iawn o ran egwyddor i sicrhau bod unrhyw waith ymchwil a datblygu, yn enwedig gwaith ymchwil a datblygu sydd gyda'r gorau yn y byd, ac sy'n cael ei wneud yng Nghymru, yn cael ei gadw yma. Felly, buaswn yn hapus iawn, os hoffai'r Aelod ysgrifennu ataf ynglŷn â hyn, neu os hoffai ofyn iddynt hwy ysgrifennu ataf, a byddaf yn sicr o ymweld â'r lle a bwrw ymlaen â hynny.
Minister, in 2017 the decline in softwood planting in Wales was time-predicted to lead to a 50 per cent reduction in the availability of softwood by 2045. The shortfall in production in conifer woodland in Wales since the turn of the century is of considerable concern and has affected the supply of timber. What measures are being taken to increase the planting of trees by NRW and to also replenish stocks felled in response to the deadly disease of larch?
Weinidog, yn 2017 rhagwelwyd y byddai'r dirywiad yn y gwaith o blannu pren meddal yng Nghymru yn arwain at ostyngiad o 50 y cant yn nifer y coed meddal sydd ar gael erbyn 2045. Mae'r diffyg yng nghynhyrchiant coetiroedd conwydd yng Nghymru ers troad y ganrif yn peri cryn bryder ac mae wedi effeithio ar gyflenwad pren. Pa gamau sy'n cael eu cymryd i gynyddu nifer y coed y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn eu plannu ac i ailgyflenwi stociau coed a gafodd eu cwympo mewn ymateb i glefyd y llarwydd marwol?
Thank you. I met just yesterday with the chair and officers of Natural Resources Wales, where tree planting—well, it's always a standing agenda item. And, certainly, we've given funding to NRW for them to be able to increase the tree planting. We have seen some specific tree planting around some diseases—you'll be aware of P. ramorum, for instance, which has forced clearances of large areas of larch, as you said, especially in the south Wales Valleys. So, NRW, when they do replant trees and replace them, they take the opportunity to make sure that the trees and the woodlands that are replanted are restructured with multispecies to help them become much more resilient to that disease.
Diolch. Cyfarfûm â chadeirydd a swyddogion Cyfoeth Naturiol Cymru ddoe, lle mae plannu coed—wel, mae bob amser yn eitem sefydlog ar yr agenda. Ac yn sicr, rydym wedi rhoi arian i Cyfoeth Naturiol Cymru er mwyn iddynt allu cynyddu nifer y coed sy'n cael eu plannu. Rydym wedi gweld gwaith plannu coed penodol mewn perthynas â rhai clefydau—fe fyddwch yn ymwybodol o P. ramorum, er enghraifft, sydd wedi golygu bod rhaid clirio ardaloedd mawr o goed llarwydd, fel y dywedoch chi, yn enwedig yng Nghymoedd de Cymru. Felly, mae Cyfoeth Naturiol Cymru, pan fyddant yn ailblannu coed yn lle coed a dorrir, yn manteisio ar y cyfle i wneud yn siŵr bod y coed a'r coetiroedd sy'n cael eu hailblannu yn cael eu hailstrwythuro â choed amlrywogaeth i'w helpu i allu gwrthsefyll y clefyd hwnnw'n llawer gwell.
4. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gamau gweithredu a gymerwyd gan Lywodraeth Cymru yn dilyn y datganiad ysgrifenedig ar fridio cŵn a gyhoeddwyd ar 9 Hydref 2019? OAQ54669
4. Will the Minister provide an update on actions taken by the Welsh Government following the written statement on dog breeding issued on 9 October 2019? OAQ54669
Thank you. The Wales animal health welfare framework group is undertaking an urgent and immediate review of the dog breeding regulations and will continue to engage with key stakeholders. The chief veterinary officer met with local authorities and the Welsh Local Government Association yesterday to discuss licensing and enforcement issues.
Diolch. Mae grŵp fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru yn cynnal adolygiad brys o'r rheoliadau bridio cŵn a bydd yn parhau i ymgysylltu â rhanddeiliaid allweddol. Cyfarfu'r prif swyddog milfeddygol ag awdurdodau lleol a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ddoe i drafod materion trwyddedu a gorfodi.
I do welcome the immediate action that the Welsh Government did take following the documentary on Welsh puppy farming last month. But one area that concerns me and others I've spoken to when it comes to licensing is the staff-to-dog ratio in these establishments. Currently, only one full-time attendant is required for 20 adult dogs, and that doesn't even take into account the number of puppies that each dog could have. So, we could end up with a situation of an average-sized litter per dog equating to one person being expected to be responsible for up to 180 adult dogs and puppies at any one time. I can't see how any one person can adequately care for so many animals, spot potential health issues and also meet the welfare needs of those animals to a good standard. So, what I'm asking, Minister, is if you'll consider reviewing the ratio of competent staff required to look after dogs and puppies in breeding establishments to ensure that they are well cared for and that their welfare needs are met. I'm also asking if you'll consider reducing the number of licences issued to each authority to enable a manageable inspection and protection scheme, which is currently failing.
Rwy'n croesawu'r camau brys y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cymryd yn dilyn y rhaglen ddogfen ar ffermio cŵn bach yng Nghymru y mis diwethaf. Ond un maes sy'n peri pryder i mi ac eraill y siaradais â hwy mewn perthynas â thrwyddedu yw'r gymhareb staff-i-gŵn yn y sefydliadau hyn. Ar hyn o bryd, un gofalwr llawn amser yn unig sy'n ofynnol ar gyfer 20 o gŵn llawndwf, ac nid yw hynny'n ystyried nifer y cŵn bach y gallai pob ci eu cael hyd yn oed. Felly, yn y pen draw, gallem gael sefyllfa lle mae gan bob ci dorraid maint cyfartalog, a fyddai'n golygu bod disgwyl i un person fod yn gyfrifol am hyd at 180 o gŵn llawndwf a chŵn bach ar unrhyw adeg. Ni allaf weld sut y gall unrhyw unigolyn roi gofal o safon ddigon da am gynifer o anifeiliaid, nodi problemau iechyd posibl yn ogystal â diwallu anghenion lles yr anifeiliaid hynny. Felly, Weinidog, rwy'n gofyn i chi ystyried adolygu'r gymhareb o staff cymwys sydd eu hangen i ofalu am gŵn a chŵn bach mewn sefydliadau bridio er mwyn sicrhau eu bod yn derbyn gofal da a bod eu hanghenion lles yn cael eu diwallu. Rwyf hefyd yn gofyn a wnewch chi ystyried lleihau nifer y trwyddedau a roddir i bob awdurdod er mwyn ei gwneud yn bosibl cyflawni cynllun arolygu a diogelu y gellir ei reoli, rhywbeth nad yw'n digwydd ar hyn o bryd.
Thank you. I certainly share your concern, particularly about the staff-to-dog ratio. Following the meeting that was held yesterday between the chief veterinary officer and her officials with, actually, 21 local authorities—Flintshire didn't attend, they sent their apologies—I think this was one area that came out very, very high up on the list that we need to look at very carefully.
I mention the task and finish group with members of the Wales animal health and welfare framework group review that's already begun. I don't want to pre-empt that review, but I think, certainly, there were a lot of issues that were raised at this meeting yesterday that I think need careful consideration. Certainly, if you think about exercising the dogs, for instance, whilst I appreciate you can take several dogs out at once, you certainly wouldn't be able to take 50 dogs out at once. If they need exercising three times a day, which I think is what the regulations say, then, certainly, we need to look at that. So, whilst I don't want to pre-empt the review, I think this is clearly an area we need to look at.
In relation to your question about the licences, again, when you see the table of local authorities and the number of licensed premises that they have—I think Torfaen's got one, for instance, Carmarthenshire's got 80, so you can see that there's a big difference across all local authorities. So, again, as part of the review, it's something we can look at, but, clearly, it's the unlicensed breeders that we really need to be making improvements on as well, and the review will have a holistic look at dog breeding here in Wales.
Diolch. Rwy'n sicr yn rhannu eich pryder, yn enwedig ynglŷn â'r gymhareb staff-i-gŵn. Yn dilyn y cyfarfod a gynhaliwyd ddoe rhwng y prif swyddog milfeddygol a'i swyddogion gyda 21 o awdurdodau lleol—nid oedd sir y Fflint yn bresennol, roeddent yn ymddiheuro am hynny—credaf fod hwn yn un maes sy'n uchel iawn ar y rhestr o bethau y mae angen inni edrych arnynt yn ofalus iawn.
Crybwyllaf y grŵp gorchwyl a gorffen, gydag aelodau o grŵp fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru, sydd eisoes wedi dechrau. Nid wyf am achub y blaen ar yr adolygiad hwnnw, ond rwy'n credu, yn sicr, fod llawer o faterion wedi cael sylw yn y cyfarfod y bydd angen eu hystyried yn ofalus. Yn sicr, os meddyliwch am sicrhau bod y cŵn yn cael ymarfer corff er enghraifft, er fy mod yn derbyn y gallwch fynd â sawl ci allan ar unwaith, yn sicr ni allech fynd â 50 o gŵn allan ar unwaith. Os ydynt angen ymarfer corff deirgwaith y dydd, sef yr hyn y mae'r rheoliadau'n ei ddweud, rwy'n credu felly fod angen inni edrych ar hynny. Gan hynny, er nad wyf am achub y blaen ar yr adolygiad, rwy'n credu bod hwn yn amlwg yn faes y mae angen i ni edrych arno.
O ran eich cwestiwn am y trwyddedau, unwaith eto, pan welwch y tabl o awdurdodau lleol a nifer y safleoedd trwyddedig sydd ganddynt—credaf fod gan Dor-faen un, er enghraifft, mae gan sir Gaerfyrddin 80 ohonynt, felly gallwch weld bod gwahaniaeth mawr ar draws pob awdurdod lleol. Felly, unwaith eto, fel rhan o'r adolygiad, mae'n rhywbeth y gallwn edrych arno, ond yn amlwg, mae gwir angen i ni wneud gwelliannau mewn perthynas â bridwyr didrwydded hefyd, a bydd yr adolygiad yn edrych yn gyfannol ar fridio cŵn yma yng Nghymru.
I'm pleased that Joyce Watson raised this question, because I do have a number of very serious concerns about this, Minister. I represent an area where illegal dog breeding is rife. I've written to Elin Jones, when she was the Minister, John Griffiths when he was the Minister, Alun Davies when he was the Minister, Rebecca Evans when she was the Minister, and I've also written to you on this subject. We've seen very little action. Now, Joyce raises a very, very good point about licensing and about—but the issue is, they're the people we know about. The big problem is the people we cannot track, or who we know are down the end of long lanes, and I'd like to understand really clearly a couple of things. One: will you really take action this time, because this has been a long-running sore in Carmarthen West and South Pembrokeshire? Two: how will you ensure that good breeders, honest breeders, legitimate breeders are not overly penalised, so that we really drive after the illegal dog breeders?
Finally, I do have to raise the issue of dogs being brought in from Ireland, because I've been out with the police, I've seen with my own eyes caravans where the floors are literally awash with little puppies, and they're used to disguise the trafficking of drugs and other things. There's a van that goes around Pembroke, Pembroke Dock—literally, I've seen him, and he's opened up his back and inside are cages, stuffed, racked, full of puppies. Those are the people we need to get, because the people that Joyce talks about—we know where they are, they need to be improved, they need to be banned or whatever, but it's the others that we cannot get hold of. A difficult job, I appreciate, but it is time we took action on this.
Rwy'n falch fod Joyce Watson wedi codi'r cwestiwn hwn, oherwydd mae gennyf nifer o bryderon difrifol iawn ynglŷn â hyn, Weinidog. Rwy'n cynrychioli ardal lle mae bridio cŵn anghyfreithlon yn rhemp. Rwyf wedi ysgrifennu at Elin Jones, pan oedd yn Weinidog, John Griffiths pan oedd yn Weinidog, Alun Davies pan oedd yn Weinidog, Rebecca Evans pan oedd yn Weinidog, ac rwyf hefyd wedi ysgrifennu atoch chi ar y pwnc hwn. Ychydig iawn o weithredu a welsom. Nawr, mae Joyce yn nodi pwynt da iawn am drwyddedu ac am—ond y broblem yw, hwy yw'r rhai rydym yn gwybod amdanynt. Y broblem fawr yw'r bobl na allwn eu holrhain, neu'r rhai y gwyddom eu bod ar ben draw lonydd hir, a hoffwn ddeall dau beth yn glir iawn. Un: a wnewch chi gymryd camau go iawn y tro hwn oherwydd mae hon wedi bod yn broblem ers amser hir yng Ngorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro? Dau: sut y byddwch yn sicrhau nad yw bridwyr da, bridwyr gonest, bridwyr cyfreithlon yn cael eu cosbi'n ormodol, fel mai mynd ar ôl y bridwyr cŵn anghyfreithlon a wnawn mewn gwirionedd?
Yn olaf, mae'n rhaid imi grybwyll cŵn sy'n cael eu cludo i mewn o Iwerddon, oherwydd rwyf wedi bod allan gyda'r heddlu, rwyf wedi gweld carafanau lle mae'r lloriau yn llythrennol wedi'u gorchuddio â chŵn bach, a chânt eu defnyddio i gelu masnachu cyffuriau a phethau eraill. Mae yna fan sy'n mynd o amgylch Penfro, Doc Penfro—yn llythrennol, rwyf wedi'i weld, ac mae wedi agor y cefn ac mae cewyll y tu mewn sydd wedi'u stwffio'n llawn dop o gŵn bach. Dyna'r bobl y mae angen inni eu dal, oherwydd mae'r bobl y mae Joyce yn sôn amdanynt—rydym yn gwybod lle maent, mae angen eu gwella, mae angen eu gwahardd neu beth bynnag, ond ni allwn gael gafael ar y lleill. Gwaith anodd, rwy'n derbyn, ond mae'n bryd i ni weithredu ar hyn.
You make a very important point, and that was why I said at the end of my answer to Joyce Watson—Joyce was referring to the breeders that we know about; it's the illegal breeders that we also need to make some areas of great improvement on, because I'm very aware of the stories that you've just told here. The balance about not penalising the legal breeders is very important, and the meeting that was held yesterday with the local authorities was to find out exactly what is going on on the ground—how local authorities are dealing with enforcing, for instance. So, I think it was a very productive meeting. I've had a note of the meeting. That will now feed into the task and finish group review that I asked to be undertaken immediately after that programme was aired. So, I will keep Members updated, but I just wanted to show that, with what I said in the written statement, we are taking action immediately. I expect to have the report from the task and finish group by the end of this year. So, when we come back in January, after the Christmas recess, I hope to be able to update Members then.
Rydych yn gwneud pwynt pwysig iawn, a dyna pam y dywedais ar ddiwedd fy ateb i Joyce Watson—roedd Joyce yn cyfeirio at y bridwyr y gwyddom amdanynt; rydym angen dal y bridwyr anghyfreithlon hefyd i sicrhau gwelliannau mawr mewn rhai ardaloedd, oherwydd rwy'n ymwybodol iawn o'r straeon rydych newydd eu hadrodd yma. Mae'r cydbwysedd o ran peidio â chosbi'r bridwyr cyfreithiol yn bwysig iawn, a diben y cyfarfod a gynhaliwyd ddoe gyda'r awdurdodau lleol oedd canfod yn union beth sy'n digwydd ar lawr gwlad—sut y mae awdurdodau lleol yn ymdrin â gorfodi, er enghraifft. Felly, rwy'n credu iddo fod yn gyfarfod cynhyrchiol iawn. Rwyf wedi cael nodyn o'r cyfarfod. Bydd hwnnw bellach yn bwydo i mewn i adolygiad y grŵp gorchwyl a gorffen y gofynnais iddo gael ei gynnal yn syth ar ôl i'r rhaglen honno gael ei dangos. Felly, byddaf yn sicrhau bod yr Aelodau'n cael yr wybodaeth ddiweddaraf, ond roeddwn eisiau dangos, gyda'r hyn a ddywedais yn y datganiad ysgrifenedig, ein bod yn gweithredu ar unwaith. Rwy'n disgwyl cael adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen erbyn diwedd y flwyddyn. Felly, pan ddown yn ôl ym mis Ionawr, ar ôl toriad y Nadolig, rwy'n gobeithio gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau bryd hynny.
5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r diwydiant ffermio yng nghanolbarth Cymru? OAQ54668
5. Will the Minister make a statement on how the Welsh Government is supporting the farming industry in mid-Wales? OAQ54668
The Welsh Government is supporting the farming community in mid Wales, as in all parts of Wales, to become more profitable, sustainable, resilient and professionally managed. Over 5,000 individuals and 2,000 businesses in the region have signed up to Farming Connect, a vital element of our support to farming.
Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r gymuned ffermio yng nghanolbarth Cymru, fel ym mhob rhan o Gymru, i fod yn fwy proffidiol, cynaliadwy, gwydn ac i sicrhau ei bod yn cael ei rheoli'n broffesiynol. Mae dros 5,000 o unigolion a 2,000 o fusnesau yn y rhanbarth wedi ymuno â Cyswllt Ffermio, sy'n elfen hanfodol o'n cymorth i'r gymuned ffermio.
Thank you for your answer, Minister. As you can imagine, I regularly meet with the farming unions in Montgomeryshire. The issue that they raised with me in the last meeting, as you would not be surprised about at all, is the 'Sustainable Farming and our Land' consultation. They have raised a number of questions regarding how the scheme would work in practice, and how the abandonment of the stability mechanism that protects farmers from that market volatility would work in practice, and how it would impact businesses.
Now, given that you've emphasised to me and to others that this is a genuine consultation rather than being a done deal, can I ask how the Government will take into account these concerns that they've raised with me, and the need to address them in designing any future schemes? And how would the bespoke support for every farm work in practice—'practice' being the key word here; how it would it work in practice—and will you confirm that the proposals will not result in extra bureaucracy for farmers and, indeed, of course, for Welsh Government?
Diolch ichi am eich ateb, Weinidog. Fel y gallwch ddychmygu, rwy'n cyfarfod yn rheolaidd ag undebau'r ffermwyr yn sir Drefaldwyn. Y mater a godwyd gyda mi yn y cyfarfod diwethaf, fel na fyddech yn synnu o gwbl, yw'r ymgynghoriad 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir'. Maent wedi gofyn nifer o gwestiynau ynglŷn â sut y byddai'r cynllun yn gweithio'n ymarferol, a sut y byddai cefnu ar y mecanwaith sefydlogrwydd sy'n diogelu ffermwyr rhag yr anwadalrwydd yn y farchnad yn gweithio'n ymarferol, a sut y byddai'n effeithio ar fusnesau.
Nawr, o ystyried eich bod wedi pwysleisio wrthyf fi ac eraill fod hwn yn ymgynghoriad go iawn yn hytrach na rhywbeth sydd eisoes wedi'i gytuno, a gaf fi ofyn sut y bydd y Llywodraeth yn ystyried y pryderon y maent wedi'u dwyn i fy sylw, a'r angen i fynd i'r afael â hwy wrth lunio unrhyw gynlluniau yn y dyfodol? A sut y byddai'r gefnogaeth bwrpasol i bob fferm yn gweithio'n ymarferol—'ymarferol' yw'r gair allweddol yn y fan hon; sut y byddai'n gweithio'n ymarferol—ac a wnewch chi gadarnhau na fydd y cynigion yn arwain at fiwrocratiaeth ychwanegol i ffermwyr, nac i Lywodraeth Cymru wrth gwrs?
Starting with the extra bureaucracy, I have said from the outset that if we introduce extra bureaucracy into a scheme—I think many farmers will tell you that one of the reasons that many of them voted 'leave' in the European elections was because of the bureaucracy surrounding common agricultural policy—then we will have failed. It is absolutely important that we don't increase extra bureaucracy, certainly for the farmers and for ourselves.
The consultation only closed at the end of October. We had well over 3,000 responses, many of them individual responses. They will take a while to work through, but I also meet very regularly with the farming unions. Just last week, I spoke at the NFU Cymru conference and, of course, questions around 'Sustainable Farming and our Land' were raised with me.
You used the word 'stability' in relation to CAP and the basic payments scheme. I would disagree with you—I don't think CAP has provided stability for our farmers. If you think about just last year, when we had a drought, we held a summit at the Royal Welsh Show—they were looking for Welsh Government support because they couldn't cope with the drought. CAP has not made our agriculture sector stable in the way that we would want. What we're seeking to do in 'Sustainable Farming and our Land' is do that.
We've come forward with the idea of the scheme, which I think has been broadly welcomed. Certainly, the responses that I've seen—and I've probably read about 200 of the responses now—very much welcome the change in focus in 'Sustainable Farming and our Land' as to what had gone on in the previous year in 'Brexit and our land'. So, we are now working through the consultation responses. We're working on the co-design of the scheme.
Of course, that bespoke support is going to be very important—that bespoke assessment. No two farms are the same, and it's really important that every farm is visited. But we're not starting from scratch. When an adviser goes out to a farm, there will be a lot of data already there—nutrient management, for instance. So, the bureaucracy, I hope, will be kept to the minimum.
Gan ddechrau gyda'r fiwrocratiaeth ychwanegol, rwyf wedi dweud o'r cychwyn cyntaf, os byddwn yn cyflwyno biwrocratiaeth ychwanegol i gynllun—credaf y bydd llawer o ffermwyr yn dweud wrthych mai un o'r rhesymau pam y pleidleisiodd llawer ohonynt dros adael yr UE yn yr etholiadau Ewropeaidd oedd oherwydd y fiwrocratiaeth sydd ynghlwm wrth bolisi amaethyddol cyffredin—yna byddwn wedi methu. Mae'n dra phwysig nad ydym yn cynyddu biwrocratiaeth ychwanegol, i'r ffermwyr yn sicr, nac i ni ein hunain.
Daeth yr ymgynghoriad i ben ddiwedd mis Hydref. Cawsom ymhell dros 3,000 o ymatebion, gyda llawer ohonynt yn ymatebion gan unigolion. Bydd yn cymryd peth amser i weithio drwyddynt, ond rwyf hefyd yn cyfarfod yn rheolaidd iawn â'r undebau ffermio. Yr wythnos diwethaf, siaradais yng nghynhadledd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ac wrth gwrs, cafodd cwestiynau ynghylch 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir' eu codi gyda mi.
Fe ddefnyddioch chi'r gair 'sefydlogrwydd' mewn perthynas â'r PAC a'r cynllun taliadau sylfaenol. Rwy'n anghytuno â chi—nid wyf yn credu bod y PAC wedi rhoi sefydlogrwydd i'n ffermwyr. Os meddyliwch am y llynedd, pan gawsom sychder, cynhaliwyd uwchgynhadledd yn Sioe Frenhinol Cymru—roeddent yn chwilio am gymorth gan Lywodraeth Cymru oherwydd nad oeddent yn gallu ymdopi â'r sychder. Nid yw'r PAC wedi gwneud ein sector amaethyddol yn sefydlog yn y ffordd y byddem yn ei ddymuno. Dyna y ceisiwn ei wneud yn 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir'.
Rydym wedi cyflwyno syniad y cynllun, a chredaf ei fod wedi cael croeso cyffredinol. Yn sicr, mae'r ymatebion rwyf wedi'u gweld—ac mae'n debyg fy mod wedi darllen tua 200 o'r ymatebion bellach—yn croesawu'r newid ffocws yn 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir' yn fawr o'r hyn a oedd wedi digwydd yn y flwyddyn flaenorol yn 'Brexit a'n Tir'. Felly, rydym yn awr yn gweithio drwy'r ymatebion i'r ymgynghoriad. Rydym yn gweithio ar gydgynllunio'r cynllun.
Wrth gwrs, bydd y cymorth pwrpasol hwnnw'n bwysig iawn—yr asesiad pwrpasol hwnnw. Nid oes dwy fferm yr un fath, ac mae'n bwysig iawn ein bod yn ymweld â phob fferm. Ond nid ydym yn dechrau o'r dechrau. Pan fydd cynghorydd yn ymweld â fferm, bydd llawer o ddata ar gael yno eisoes—rheoli maethynnau, er enghraifft. Felly, gobeithio y bydd cyn lleied â phosibl o fiwrocratiaeth.
We know that the goods produced by mid Wales farmers go way beyond the excellent food produce that they do produce off their land. Also, the successful management of the Pumlumon hills has a direct effect, whether it's good or bad, on downstream flooding, both in parts of Wales and parts of England. I feel very strongly that they ought to be rewarded for good, effective land management.
Also, I have to say that they are a resource not only for visitors from within Wales, but also for tourists from far afield. Recently, we launched with Cicerone, the publisher—and I declare my interest as one of the vice-presidents of Ramblers Cymru—Walking the Cambrian Way, the official Cicerone publication for people like myself who like long-distance trails and stay in bed and breakfasts, and like a good restaurant meal in the evening and so on, as we go along. The Cambrian mountains initiative—the Dyfodol Cambrian Futures project—has launched 11 community routes, and I think, as ramblers are putting forward, that, in the consultation, we should be considering whether some of the public goods that are produced through that access—we should be able to explicitly reward farmers for maintaining those routes. So, would she confirm, in taking this forward, that she will engage, definitely with farmers and land managers, but also those other members of the wider Welsh public who see the public goods that are delivered by good, effective land management?
Gwyddom fod y nwyddau a gynhyrchir gan ffermwyr canolbarth Cymru yn mynd ymhell y tu hwnt i'r cynnyrch bwyd rhagorol y maent yn ei gynhyrchu ar eu tir. Hefyd, mae rheoli bryniau Pumlumon yn cael effaith uniongyrchol, boed hynny'n dda neu'n ddrwg, ar lifogydd i lawr yr afon, mewn rhannau o Gymru a rhannau o Loegr. Teimlaf yn gryf iawn y dylid eu gwobrwyo am reoli'r tir yn dda ac yn effeithiol.
Hefyd, mae'n rhaid i mi ddweud eu bod yn adnodd, nid yn unig ar gyfer ymwelwyr o'r tu mewn i Gymru, ond hefyd ar gyfer twristiaid o bell i ffwrdd. Yn ddiweddar, gyda Cicerone, y cyhoeddwr, fe wnaethom lansio—ac rwy'n datgan buddiant fel un o is-lywyddion y Cerddwyr—Walking the Cambrian Way, cyhoeddiad swyddogol Cicerone i bobl fel fi sy'n hoffi llwybrau hir ac aros mewn llety gwely a brecwast, a phryd bwyd da mewn bwyty gyda'r nos ac yn y blaen wrth i ni fynd yn ein blaenau. Mae menter mynyddoedd y Cambria—prosiect Dyfodol Cambrian Futures—wedi lansio 11 o lwybrau cymunedol, ac rwy'n credu, gan fod cerddwyr yn dweud yn yr ymgynghoriad y dylem fod yn ystyried a yw rhai o'r nwyddau cyhoeddus a gynhyrchir drwy'r mynediad hwnnw—dylem allu gwobrwyo ffermwyr yn benodol am gynnal y llwybrau hynny. Felly, a wnaiff hi gadarnhau, wrth fwrw ymlaen â hyn, y bydd yn ymgysylltu'n bendant â ffermwyr a rheolwyr tir, ond hefyd ag aelodau eraill o'r cyhoedd yn ehangach yng Nghymru sy'n gweld y nwyddau cyhoeddus a ddarperir drwy reoli tir yn effeithiol ac yn dda?
I agree with everything that Huw Irranca-Davies has said. It's very important that farmers are rewarded for the environmental outcomes that they're not currently rewarded for. You will have heard me say many times that people come to Wales for the beautiful landscapes. They are there because of our farmers and our agricultural sector, and it's absolutely right that they are rewarded for it. The farm on which I launched the 'Sustainable Farming and our Land' consultation—the carbon capture on his farm was just incredible. The tonnage of carbon capture that he had—he's not rewarded for that at the current time, and he should be.
Rwy'n cytuno â phopeth a ddywedodd Huw Irranca-Davies. Mae'n bwysig iawn fod ffermwyr yn cael eu gwobrwyo am y canlyniadau amgylcheddol nad ydynt yn cael eu gwobrwyo amdanynt ar hyn o bryd. Byddwch wedi fy nghlywed yn dweud droeon fod pobl yn dod i Gymru i weld y tirweddau prydferth. Maent yno oherwydd ein ffermwyr a'n sector amaethyddol, ac mae'n gwbl briodol eu bod yn cael eu gwobrwyo amdanynt. Roedd y fferm y lansiais yr ymgynghoriad 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir' arni—roedd y broses o ddal carbon ar ei fferm yn anhygoel. Y tunelli o garbon a ddaliai—nid yw'n cael ei wobrwyo am hynny ar hyn o bryd, ac fe ddylai.
6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y camau a gymerwyd o ganlyniad i ddatganiad Llywodraeth Cymru am argyfwng yn yr hinsawdd? OAQ54652
6. Will the Minister make a statement on actions taken as a result of the Welsh Government's declaration of a climate emergency? OAQ54652
Thank you. We've accepted the Committee on Climate Change’s recommendation to increase our 2050 target to 95 per cent. We've made a series of new investments across Government and arranged Wales's first climate change conference with 300 low-carbon leaders to see how all parts of society can respond collectively to the challenge.
Diolch. Rydym wedi derbyn argymhelliad y Pwyllgor ar y Newid yn yr Hinsawdd i gynyddu ein targed 2050 i 95 y cant. Rydym wedi gwneud cyfres o fuddsoddiadau newydd ar draws y Llywodraeth ac wedi trefnu cynhadledd gyntaf Cymru ar newid hinsawdd gyda 300 o arweinwyr carbon isel i weld sut y gall pob rhan o gymdeithas ymateb i'r her ar y cyd.
Minister, thank you for that, but, according to recent opinion polls, 56 per cent of adults across the whole of the UK support the Labour Party's green new deal policy, which sets the objective of total decarbonisation by 2030. This Welsh Government has led the way by declaring a climate emergency. What more can Welsh Government do to assist the next Labour Government to achieve this objective?
Weinidog, diolch am hynny, ond yn ôl arolygon barn diweddar, mae 56 y cant o oedolion ar draws y DU gyfan yn cefnogi polisi bargen newydd werdd y Blaid Lafur, sy'n gosod nod i ddatgarboneiddio'n llwyr erbyn 2030. Mae Llywodraeth Cymru wedi arwain y ffordd drwy ddatgan argyfwng hinsawdd. Beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu'r Llywodraeth Lafur nesaf i gyflawni'r amcan hwn?
I'm not sure if you were in the Chamber when I answered Andrew R.T. Davies's questions, but you will have heard me say that we moved to a 95 per cent target on the advice of the UK CCC. I have, however, asked them to see if, here in Wales, we can move to a net-zero target.
I'd be very interested to work with the next UK Labour Government after 12 December to see what advice they can give us also, and what we can do together. The UK CCC will be advising the new Government, and, certainly, obviously, as a UK, we have our climate change targets. Wales has to play its part. I'm very keen. We may only be a small country, but we've got really big ambition in relation to climate change mitigation.
Nid wyf yn siŵr a oeddech yn y Siambr pan atebais gwestiynau Andrew R.T. Davies, ond byddwch wedi fy nghlywed yn dweud ein bod wedi symud at darged o 95 y cant ar gyngor Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd. Fodd bynnag, rwyf wedi gofyn iddynt weld a allwn ni yma yng Nghymru newid i darged sero net.
Byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn gweithio gyda Llywodraeth Lafur nesaf y DU ar ôl 12 Rhagfyr i weld pa gyngor y gallant ei roi i ni hefyd, a beth y gallwn ei wneud gyda'n gilydd. Bydd Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd yn cynghori'r Llywodraeth newydd, ac yn sicr, yn amlwg, fel DU, mae gennym ein targedau newid hinsawdd. Rhaid i Gymru chwarae ei rhan. Rwy'n frwd iawn. Efallai mai gwlad fach yn unig ydym, ond mae gennym uchelgais gwirioneddol fawr mewn perthynas â lliniaru newid yn yr hinsawdd.
I'm sure you'll enjoy working with the next Conservative Government as well in Westminster. [Interruption.] Touché Turtle. Thank you for your answer, and I think we all welcome the declaration of a climate emergency. But it strikes me—. I welcome the 95 per cent target as well, which you've set, but it strikes me that it's only really going to achieve its aim if it's mainstreamed across all departments, not just by yourself and your officials, and across public bodies, with some real behavioural changes at the end of those policy changes. And I think electric charging points, for instance, are one example of an area where—. Wales needs far more electric charging points than we've had in the past. But only last year an application for a new charging hub in Monmouth, in my constituency, was turned down due to it breaching technical advice note 15 rules, much to the dismay of local people. I wonder if you could see if Welsh Government policies, including the TANs and the planning polices, are revisited so that they can be more flexible when decisions are being taken that will actively promote the environment. I'm not saying they should be disregarded; in many cases, they're there for a reason. But I think if we are all trying to make sure that this climate change emergency really does work and we do solve the long-term environmental and climate problems that we've got, then we need to make sure that these policies are more flexible.
Rwy'n siŵr y byddwch yn mwynhau gweithio gyda'r Llywodraeth Geidwadol nesaf yn San Steffan hefyd. [Torri ar draws.] Touché Turtle. Diolch ichi am eich ateb, a chredaf ein bod i gyd yn croesawu'r datganiad o argyfwng hinsawdd. Ond mae'n fy nharo—. Rwy'n croesawu'r targed o 95 y cant a osodwyd gennych hefyd, ond mae'n fy nharo mai'r unig ffordd o gyflawni'r nod yw drwy sicrhau ei fod yn cael ei brif ffrydio ar draws yr holl adrannau, nid yn unig gennych chi a'ch swyddogion, ond ar draws y cyrff cyhoeddus, gyda newid ymddygiad go iawn ar ddiwedd y newidiadau polisi hynny. Ac rwy'n credu bod pwyntiau gwefru trydan, er enghraifft, yn un enghraifft o faes lle—. Mae Cymru angen llawer mwy o bwyntiau gwefru trydan nag a oedd gennym yn y gorffennol. Ond y llynedd, er mawr siom i bobl leol, gwrthodwyd cais am ganolbwynt gwefru newydd ym Mynwy, yn fy etholaeth, oherwydd ei fod yn torri rheolau nodyn cyngor technegol 15. Tybed a allech weld a yw polisïau Llywodraeth Cymru, gan gynnwys y nodiadau cyngor technegol a'r polisïau cynllunio, yn cael eu hailystyried er mwyn iddynt fod yn fwy hyblyg pan wneir penderfyniadau a fydd yn gweithredu er budd yr amgylchedd. Nid wyf yn dweud y dylid eu hanwybyddu; mewn llawer o achosion, maent yno am reswm. Ond os ydym i gyd yn ceisio gwneud yn siŵr bod y datganiad o argyfwng newid hinsawdd yn gweithio mewn gwirionedd, a'n bod yn datrys y problemau hirdymor sydd gennym mewn perthynas â'r amgylchedd a'r hinsawdd, yna rwy'n credu bod angen i ni sicrhau bod y polisïau hyn yn fwy hyblyg.
I think you raise a very important point about conflicting policies and about making sure we don't have those conflicting policies, particularly when it comes to our decarbonisation and climate change targets. Obviously, this is cross-Government. Climate change mitigation might sit within my portfolio, but every member of Cabinet and Welsh Government is thoroughly aware of their responsibilities too, and that's why we’ve got the sub-committee on decarbonisation, which many of my ministerial colleagues sit on. The First Minister's putting that onto a permanent footing.
And, again, after we declared the climate emergency at the beginning of the year, right across Government we can show how we've reallocated funding, for instance, where we've made investments—so, my colleagues Ken Skates and Lee Waters, £30 million into active travel; Vaughan Gething as the health Minister spent significant funding on the new ambulances having solar panels on them—so that we can address that climate emergency. And, again, right across Government, you will see a variety of proposals coming out to make sure that we focus on delivering 'A Low Carbon Wales', which is our plan that was launched by the First Minister back in March.
Rwy'n credu eich bod yn nodi pwynt pwysig iawn am bolisïau sy'n gwrthdaro ac am sicrhau nad yw ein polisïau’n gwrthdaro, yn enwedig o ran ein targedau datgarboneiddio a'n targedau newid hinsawdd. Yn amlwg, mae hyn yn drawslywodraethol. Efallai bod lliniaru newid hinsawdd yn rhan o fy mhortffolio i, ond mae pob Aelod o'r Cabinet a Llywodraeth Cymru yn gwbl ymwybodol o'u cyfrifoldebau hefyd, a dyna pam fod gennym yr is-bwyllgor ar ddatgarboneiddio, y mae llawer o fy nghyd-Weinidogion yn aelodau ohono. Mae'r Prif Weinidog yn rhoi hwnnw ar sail barhaol.
Ac unwaith eto, ar ôl i ni ddatgan yr argyfwng hinsawdd ar ddechrau'r flwyddyn, ar draws y Llywodraeth, gallwn ddangos sut rydym wedi ailddyrannu cyllid, er enghraifft, lle rydym wedi gwneud buddsoddiadau—felly, mae fy nghyd-Aelodau Ken Skates a Lee Waters wedi dyrannu £30 miliwn i deithio llesol; mae Vaughan Gething, fel Gweinidog iechyd, wedi gwario arian sylweddol ar yr ambiwlansys newydd sydd â phaneli solar arnynt—fel y gallwn fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd hwnnw. Ac unwaith eto, ar draws y Llywodraeth i gyd, byddwch yn gweld amryw o argymhellion yn cael eu cyflwyno i sicrhau ein bod yn canolbwyntio ar gyflawni 'Cymru Carbon Isel', sef ein cynllun a lansiwyd gan y Prif Weinidog yn ôl ym mis Mawrth.
7. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o sut y gall sector bwyd-amaeth Cymru helpu i liniaru newid yn yr hinsawdd? OAQ54674
7. What assessment has the Welsh Government made of how the Welsh agri-food sector can help mitigate climate change? OAQ54674
Thank you. Welsh Government published 'Prosperity for All: A Low Carbon Wales', which includes detailed sector-by-sector emissions profiles, policies and proposals to achieve a low-carbon Wales for the agri-food sector. Future farming schemes and food action plans will continually be aligned to respond to the climate emergency.
Diolch. Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru 'Ffyniant i Bawb: Cymru Carbon Isel', sy'n cynnwys cynigion, polisïau a phroffiliau allyriadau manwl fesul sector i gyflawni Cymru carbon isel ar gyfer y sector bwyd-amaeth. Bydd cynlluniau ffermio a chynlluniau gweithredu bwyd yn y dyfodol yn cael eu cydgysylltu'n barhaus i ymateb i'r argyfwng hinsawdd.
Thank you, Minister. Since you announced the climate emergency here in Wales, what specific steps have you taken to mitigate the effects of climate change on the Welsh agri-food sector? Because I'm particularly concerned with the potential for price rises, which will affect farmers and households alike.
Diolch yn fawr, Weinidog. Ers ichi gyhoeddi'r argyfwng hinsawdd yma yng Nghymru, pa gamau penodol a gymerwyd gennych i liniaru effeithiau newid hinsawdd ar y sector bwyd-amaeth? Oherwydd rwy'n pryderu'n benodol am y posibilrwydd y bydd prisiau'n codi, a byddai hynny'n effeithio ar ffermwyr a theuluoedd fel ei gilydd.
Well, I think we'll certainly see price rises if we do leave the European Union. And one of the reasons I've been working with the agricultural sector, particularly around red meat and dairy sectors, is to make them more resilient and competitive. The agricultural sector are doing a great deal of work in relation to reducing their emissions. Agriculture accounted for 13 per cent of Welsh greenhouse gas emissions in 2017, and NFU Cymru in particular have come forward with some very good policies to become net zero.
Wel, rwy'n credu y byddwn yn sicr yn gweld prisiau'n codi os byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Ac un o'r rhesymau pam y bûm yn gweithio gyda'r sector amaethyddol, yn enwedig y sectorau cig coch a llaeth, yw i'w gwneud yn fwy gwydn a chystadleuol. Mae'r sector amaethyddol yn gwneud llawer o waith mewn perthynas â lleihau eu hallyriadau. Amaethyddiaeth oedd i gyfrif am 13 y cant o allyriadau nwyon tŷ gwydr Cymru yn 2017, ac mae NFU Cymru yn enwedig wedi cyflwyno polisïau da iawn ar gyfer dod yn sero net.
Janet Finch-Saunders.
Janet Finch-Saunders.
Sorry, is this in relation—?
Mae'n ddrwg gennyf, a yw hyn mewn perthynas â—?
If you're not ready to ask your question, I'll move on.
Os nad ydych yn barod i ofyn eich cwestiwn, fe symudaf ymlaen.
Okay.
Iawn.
8. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am bolisi Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella'r broses o reoli tir comin yng Nghymru? OAQ54677
8. Will the Minister provide an update with regard to the Welsh Government's policy for improving the management of common land in Wales? OAQ54677
Thank you. The Commons Act 2006 is being implemented through a rolling programme, with substantial parts already in force. Our priorities now are to implement the remainder of Part 1, to include electronic registers, and enable commons councils to be established by bringing forward Part 2 of the Act.
Diolch. Mae Deddf Tiroedd Comin 2006 yn cael ei gweithredu drwy raglen dreigl, gyda rhannau sylweddol eisoes ar waith. Ein blaenoriaethau yn awr yw gweithredu gweddill Rhan 1, i gynnwys cofrestri electronig, a galluogi cynghorau tiroedd comin i gael eu sefydlu drwy fwrw ymlaen â Rhan 2 y Ddeddf.
I've written to the Minister on several occasions about the problems at Eglwysilan common, which is mostly located within the Caerphilly constituency. In your most recent letter, dated 24 September, you didn't address the substance of the numerous issues facing the common and simply repeated your offer of a one-off financial and official support to Caerphilly County Borough Council to address it themselves.
The local authority, having spoken to them, elected councillors and commoners, are disappointed that the Welsh Government doesn't appear to be taking its ongoing legal responsibilities under the Commons Act 2006 seriously enough. A one-off offer of support will be of no significant use to the local authority in dealing with the recurring problems on the common, which they feel would continue even if they were to take successful action against perpetrators on the land.
A further option that was discussed related to potential for Welsh Government to consider the introduction of enhanced legislation relating to standards of management in use of common land across Wales, which I think would be a step forward. But, for legislation to be successful, it needs to be enforced. Will the Minister therefore commit today to making sure Welsh Government meets its legal responsibilities and works with the local authority and other appropriate partners to address the longstanding issues at Eglwysilan common?
Rwyf wedi ysgrifennu at y Gweinidog droeon am y problemau ar dir comin Eglwysilan, sydd wedi'i leoli, yn bennaf, yn etholaeth Caerffili. Yn eich llythyr diweddaraf, dyddiedig 24 Medi, nid ydych wedi mynd i'r afael â sylwedd y problemau niferus sy'n wynebu'r tir comin gan ailadrodd eich cynnig o gymorth ariannol swyddogol untro i Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili fel y gallant fynd i'r afael â'r mater eu hunain.
Mae'r awdurdod lleol, ar ôl siarad â hwy, yn gynghorwyr etholedig a chominwyr, yn siomedig nad yw Llywodraeth Cymru yn ymddangos fel pe bai o ddifrif ynglŷn â'i chyfrifoldebau cyfreithiol parhaus o dan Ddeddf Tiroedd Comin 2006. Ni fydd cynnig cymorth untro o unrhyw ddefnydd mawr i'r awdurdod lleol wrth iddynt geisio mynd i'r afael â'r problemau mynych ar y tir comin, ac maent yn teimlo y byddai'r problemau hynny'n parhau hyd yn oed pe baent yn llwyddo i ddwyn achos yn erbyn y tramgwyddwyr ar y tir.
Trafodwyd opsiwn arall yn ymwneud â'r posibilrwydd y gallai Llywodraeth Cymru ystyried cyflwyno deddfwriaeth well mewn perthynas â safonau rheoli yn y defnydd o dir comin ledled Cymru, a fyddai'n gam ymlaen yn fy marn i. Ond er mwyn i ddeddfwriaeth lwyddo, mae angen ei gorfodi. Felly, a wnaiff y Gweinidog ymrwymo heddiw i sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn cyflawni ei chyfrifoldebau cyfreithiol ac yn gweithio gyda'r awdurdod lleol a phartneriaid priodol eraill i fynd i'r afael â'r problemau hirdymor ar dir comin Eglwysilan?
Well, we do work with the local authority. I know my officials attended a multi-agency meeting with Caerphilly council to continue to explore possible solutions. The offer of that financial support is still there. I understand that is currently being considered. But I will be very happy to ensure that officials continue to work with Caerphilly council to that endeavour.
Wel, rydym yn gweithio gyda'r awdurdod lleol. Rwy'n gwybod bod fy swyddogion wedi mynychu cyfarfod amlasiantaethol gyda chyngor Caerffili i barhau i archwilio atebion posibl. Mae'r cynnig o gymorth ariannol ar gael o hyd. Deallaf fod hwnnw'n cael ei ystyried ar hyn o bryd. Ond byddaf yn hapus iawn i sicrhau bod swyddogion yn parhau i weithio gyda chyngor Caerffili yn yr ymdrech honno.
Minister, it's about a year since Hefin David—in fact, Andrew R.T. Davies raised the issue with you of commoners' rights being restricted on their patches. But, at that time, I raised the opposite problem with you, relating to residents in Pennard in Gower within my region, where common rights are being exercised with some irresponsibility, if I can put it that way, meaning that residents who live in villages adjacent to common land have stock wandering through their gardens and their streets without any curb on that by, well, one particular commoner, actually. At that time, I asked you whether there was anything that could be done through secondary legislation—a similar point to that raised by Hefin—to help commoners exercise their rights responsibly, because it's pretty important that rights are respected and observed and protected, of course, but then they should be exercised with consideration for those around them. Thank you.
Weinidog, mae oddeutu blwyddyn ers i Hefin David—a dweud y gwir, ers i Andrew R.T. Davies ddwyn mater cyfyngu ar hawliau cominwyr yn eu hardaloedd i'ch sylw. Ond ar y pryd, soniais wrthych am y broblem o'r cyfeiriad arall, ynghylch trigolion Pennard ym Mhenrhyn Gŵyr yn fy rhanbarth, lle mae hawliau comin yn cael eu harfer braidd yn anghyfrifol, os caf ei roi felly, sy'n golygu bod trigolion sy'n byw mewn pentrefi ger y tir comin yn gorfod dioddef anifeiliaid yn crwydro drwy eu gerddi a'u strydoedd oherwydd nad yw, wel, un cominwr penodol yn cadw rheolaeth arnynt. Ar y pryd, gofynnais ichi a oedd unrhyw beth y gellid ei wneud drwy is-ddeddfwriaeth—pwynt tebyg i'r un a godwyd gan Hefin—i helpu cominwyr i arfer eu hawliau'n gyfrifol, oherwydd mae'n bwysig fod hawliau'n cael eu parchu a'u diogelu, wrth gwrs, ond dylid eu harfer gan ystyried y bobl o'u hamgylch. Diolch.
I do remember you raising that with me and we did look to see if anything could be done further. And I know we are going out to consultation in January on the introduction of the commons councils. So, whether that could be encompassed within that, I will certainly check and I'll write to you.FootnoteLink
Rwy'n cofio ichi godi hynny gyda mi, a buom yn edrych i weld a ellid gwneud unrhyw beth pellach. A gwn ein bod yn ymgynghori ar gyflwyno cynghorau tiroedd comin ym mis Ionawr. Felly, byddaf yn sicr o edrych i weld a ellid cynnwys hyn yn yr ymgynghoriad ac fe ysgrifennaf atoch.FootnoteLink
9. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ystyriaeth Llywodraeth Cymru ynghylch cyflwyno teledu cylch cyfyng gorfodol ar gyfer lladd-dai yng Nghymru? OAQ54663
9. Will the Minister provide an update on the Welsh Government's consideration of the introduction of mandatory CCTV for slaughterhouses in Wales? OAQ54663
Our seven largest slaughterhouses, which process the majority of animals, already have CCTV. I have committed to working with slaughterhouse operators, in a supportive relationship, to ensure CCTV is in place in all Welsh slaughterhouses. I've not ruled out the introduction of legislation to make CCTV mandatory.
Mae gan ein saith lladd-dy mwyaf, sy'n prosesu'r rhan fwyaf o anifeiliaid, gamerâu cylch cyfyng eisoes. Rwyf wedi ymrwymo i weithio gyda gweithredwyr lladd-dai, mewn perthynas gefnogol, i sicrhau bod teledu cylch cyfyng ar gael ym mhob lladd-dy yng Nghymru. Nid wyf wedi diystyru'r syniad o gyflwyno deddfwriaeth i wneud teledu cylch cyfyng yn orfodol.
Thank you, Minister, for that very encouraging reply. Since Animal Aid released their disturbing footage of cruelty at the Farmers Fresh slaughterhouse in September, another investigation by Animal Equality released last week has revealed similarly appalling evidence of horrendous suffering being inflicted on animals in the same slaughterhouse. Covert cameras have shown animals being thrown, pulled along by their legs or throats, kneed or kicked, and not properly stunned. This is just not acceptable. So, as the voluntary use of CCTV clearly isn't working, isn't it time to move to a system of mandatory independently monitored CCTV on welfare grounds?
Diolch am ateb calonogol iawn, Weinidog. Ers i Animal Aid ryddhau eu ffilm ysgytwol o greulondeb yn lladd-dy Farmers Fresh ym mis Medi, mae ymchwiliad arall gan Animal Equality, a ryddhawyd yr wythnos ddiwethaf, wedi dangos tystiolaeth yr un mor echrydus o greulondeb erchyll yn erbyn anifeiliaid yn yr un lladd-dy. Mae camerâu cudd wedi dangos anifeiliaid yn cael eu taflu, eu tynnu gerfydd eu coesau neu eu gyddfau, eu pen-glinio neu eu cicio, yn ogystal ag anifeiliaid heb gael eu stynio'n briodol. Nid yw hyn yn dderbyniol. Felly, gan ei bod yn amlwg nad yw'r defnydd gwirfoddol o deledu cylch cyfyng yn gweithio, onid yw'n bryd newid i system deledu cylch cyfyng gorfodol a gaiff ei fonitro'n annibynnol ar sail lles?
Obviously, there is a live investigation currently under way in relation to Farmers Fresh slaughterhouse. I'd also like to say that Farmers Fresh slaughterhouse does indeed have CCTV, so it just shows that CCTV on its own is not the answer. Training is also a key factor, and it's really important that Lantra, who deliver that training, continue to play a key role in relation to that.
I've already stated I've not ruled out legislating to introduce mandatory CCTV, but I did commit a year ago to work with businesses to look at whether they would do CCTV installation voluntarily. We've put forward the food business investment scheme, where we would give funding for CCTV. The bid process for that doesn't close until the end of January. I want to see how that progresses before I make a decision looking at the next steps in relation to mandatory CCTV. But, as I say, the slaughterhouse to which you refer does have CCTV and there is an investigation under way and I will be meeting with the Food Standards Agency next week about this issue.
Yn amlwg, mae ymchwiliad byw ar y gweill ar hyn o bryd mewn perthynas â lladd-dy Farmers Fresh. Hoffwn ddweud hefyd fod yna deledu cylch cyfyng yn lladd-dy Farmers Fresh mewn gwirionedd, felly mae'n dangos nad teledu cylch cyfyng ar ei ben ei hun yw'r ateb. Mae hyfforddiant hefyd yn ffactor allweddol, ac mae'n bwysig iawn fod Lantra, sy'n darparu'r hyfforddiant hwnnw, yn parhau i chwarae rôl allweddol mewn perthynas â hynny.
Rwyf eisoes wedi datgan nad wyf wedi diystyru deddfu i gyflwyno teledu cylch cyfyng gorfodol, ond ymrwymais flwyddyn yn ôl i weithio gyda busnesau i weld a fyddent yn gosod teledu cylch cyfyng yn wirfoddol. Rydym wedi cyflwyno'r cynllun buddsoddi mewn busnesau bwyd, lle byddem yn rhoi arian ar gyfer teledu cylch cyfyng. Nid yw'r broses ymgeisio ar gyfer hwnnw yn cau tan ddiwedd mis Ionawr. Rwyf eisiau gweld sut y bydd hwnnw'n datblygu cyn penderfynu ar y camau nesaf mewn perthynas â theledu cylch cyfyng gorfodol. Ond fel y dywedais, mae teledu cylch cyfyng yn y lladd-dy rydych yn cyfeirio ato ac mae ymchwiliad ar y gweill a byddaf yn cyfarfod â'r Asiantaeth Safonau Bwyd yr wythnos nesaf i drafod y mater hwn.
Thank you, Minister. I know very much about your sincere commitment to the highest standards of animal welfare, but I do think that the case that has already been cited by Vikki Howells demonstrates very clearly that the current voluntary arrangements in respect of CCTV in slaughterhouses in Wales are not working and that we do need to move to legislate on this as soon as possible. The UK Government, as you know, have already legislated in England, and the vast majority of slaughterhouses there are complying with that legislation, and the small number that aren't are being tackled about it. And I would urge you, therefore, to move to ensure that this legislation is brought forward as soon as possible. I think we have the evidence already, we shouldn't delay, and we should get this on the statute book as soon as possible.
Diolch yn fawr, Weinidog. Rwy'n ymwybodol o'ch ymrwymiad diffuant i'r safonau uchaf mewn perthynas â lles anifeiliaid, ond credaf fod yr achos a grybwyllwyd eisoes gan Vikki Howells yn dangos yn glir iawn nad yw'r trefniadau gwirfoddol presennol mewn perthynas â theledu cylch cyfyng mewn lladd-dai yng Nghymru yn gweithio a bod angen inni ymroi i ddeddfu ar hyn cyn gynted â phosibl. Mae Llywodraeth y DU, fel y gwyddoch, eisoes wedi deddfu yn Lloegr, ac mae'r mwyafrif helaeth o ladd-dai yno'n cydymffurfio â'r ddeddfwriaeth, ac eir i'r afael â'r nifer fach nad ydynt yn cydymffurfio. A hoffwn eich annog, felly, i sicrhau bod y ddeddfwriaeth hon yn cael ei chyflwyno cyn gynted â phosibl. Rwy'n credu bod y dystiolaeth gennym yn barod, ni ddylem oedi, a dylem osod hyn ar y llyfr statud cyn gynted ag y bo modd.
Well, as you will have heard me say in my answer to Vikki Howells, the slaughterhouse to which Vikki referred does have CCTV so, clearly, mandatory CCTV on its own is not the answer. We have to look at this holistically. There was also—you know, there are inspectors on site, there are vets on site. Clearly, we need to ensure that the training is up to date. So, whilst I appreciate your comments around CCTV—you know, your wish to see it mandatory—I still don't think that, on its own, is the answer. But it is a live investigation. I am meeting the Food Standards Agency next week, because they are looking into the two examples that Vikki Howells gave us. But just CCTV on its own is certainly not the answer, when you look at this particular case, where CCTV is installed. And, as I said, the majority of our slaughterhouses, certainly, where the majority of animals are processed, do already have CCTV; it's only a very few small ones.
Wel, fel y byddwch wedi fy nghlywed yn dweud yn fy ateb i Vikki Howells, mae teledu cylch cyfyng yn y lladd-dy y cyfeiriodd Vikki ato, felly, yn amlwg, nid teledu cylch cyfyng gorfodol ar ei ben ei hun yw'r ateb. Mae'n rhaid inni edrych ar hyn yn gyfannol. Roedd yna hefyd—wyddoch chi, mae arolygwyr ar y safle, mae milfeddygon ar y safle. Yn amlwg, mae angen inni sicrhau bod yr hyfforddiant yn gyfredol. Felly, er fy mod yn derbyn eich sylwadau ynglŷn â theledu cylch cyfyng—wyddoch chi, eich dymuniad i'w wneud yn orfodol—nid wyf yn credu mai dyna'r ateb ar ei ben ei hun. Ond mae'n ymchwiliad byw. Rwy'n cyfarfod â'r Asiantaeth Safonau Bwyd yr wythnos nesaf, oherwydd maent yn edrych ar y ddwy enghraifft a roddodd Vikki Howells inni. Ond yn sicr, nid teledu cylch cyfyng yn unig yw'r ateb, pan fyddwch yn edrych ar yr achos arbennig hwn, lle mae teledu cylch cyfyng wedi'i osod. Ac fel y dywedais, mae'r rhan fwyaf o'n lladd-dai, yn sicr, lle mae'r rhan fwyaf o anifeiliaid yn cael eu prosesu, eisoes wedi gosod teledu cylch cyfyng; ychydig iawn o rai bach sydd heb wneud hynny.
10. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am bolisi ynni Llywodraeth Cymru? OAQ54685
10. Will the Minister provide an update on the Welsh Government's energy policy? OAQ54685
Thank you. Energy underpins prosperity and is a key part of delivering our climate goals. We are reducing emissions from energy in a way that responds to the climate emergency and also improves well-being in Wales. This means a managed transition to a low-carbon energy system, supported by investment and innovation.
Diolch. Mae ynni yn sail i ffyniant ac mae'n rhan allweddol o gyflawni ein nodau hinsawdd. Rydym yn lleihau allyriadau o ynni mewn ffordd sy'n ymateb i'r argyfwng hinsawdd ac sydd hefyd yn gwella llesiant yng Nghymru. Mae hyn yn golygu newid wedi'i reoli i system ynni carbon isel, wedi'i chefnogi gan fuddsoddiad ac arloesedd.
Diolch. I welcome the Welsh Government's policy on fracking; I think that's a good development. Do you know how much of our natural gas imported through Pembrokeshire comes from fracked sources?
Diolch. Rwy'n croesawu polisi Llywodraeth Cymru ar ffracio; rwy'n credu bod hwnnw'n ddatblygiad da. A ydych yn gwybod faint o'n nwy naturiol, sy'n cael ei fewnforio drwy sir Benfro, sy'n dod o ffynonellau ffracio?
I don't have that data to hand, but I'd be very happy to write to the Member.FootnoteLink
Nid oes gennyf y data hwnnw wrth law, ond buaswn yn hapus iawn i ysgrifennu at yr Aelod.FootnoteLink
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Minister, the roll out of smart meters—a UK programme, of course—but something that can be helped very much by Welsh Government, has stuttered recently. This is not the Welsh Government's fault, but it's important we get back on track, because particularly for those in fuel poverty, once we've switched completely to tariffs based on these meters and different rates through the day, it could really, really be a way out of fuel poverty for many, many people.
Weinidog, mae'r broses o gyflwyno mesuryddion deallus—rhaglen y DU, wrth gwrs—ond rhywbeth y gall Llywodraeth Cymru ei helpu i raddau helaeth, wedi arafu'n ddiweddar. Nid bai Llywodraeth Cymru yw hyn, ond mae'n bwysig ein bod yn mynd yn ôl ar y trywydd cywir, oherwydd, yn enwedig i'r rheini sydd mewn tlodi tanwydd, pan fyddwn wedi newid yn llwyr i dariffau sy'n seiliedig ar y mesuryddion hyn a gwahanol gyfraddau drwy gydol y dydd, gallai'n sicr fod yn ffordd allan o dlodi tanwydd i lawer iawn o bobl.
I quite agree, and I think I'm about to meet, certainly before the end of this term, I am about to meet with smart meters to see what more as a Government we can do to encourage. As you say, it is a reserved issue, but I'm very keen to do all I can to support them.
Rwy'n cytuno'n llwyr, ac rwy'n credu fy mod ar fin cyfarfod, yn sicr cyn diwedd y tymor hwn, rwyf ar fin cyfarfod â'r rhaglen mesuryddion deallus i weld beth yn rhagor y gallwn ei wneud fel Llywodraeth i'w hannog. Fel y dywedwch, mae'n fater a gadwyd yn ôl, ond rwy'n awyddus iawn i wneud popeth yn fy ngallu i'w cefnogi.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr, Weinidog.
Item 2 is questions to the Minister for Housing and Local Government. The first question this afternoon is question 1 from Paul Davies.
Eitem 2 yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. Y cwestiwn cyntaf y prynhawn yma yw cwestiwn 1 gan Paul Davies.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer y sector tai ym Mhreseli Sir Benfro? OAQ54659
1. Will the Minister make a statement on the Welsh Government’s priorities for the housing sector in Preseli Pembrokeshire? OAQ54659
Certainly. Our housing priorities for Pembrokeshire are the same as for all of Wales. I want to see far more much-needed social housing built in truly mixed communities, homelessness being proactively addressed, decarbonisation being tackled, and market housing that is of good size and quality.
Yn sicr. Mae ein blaenoriaethau tai ar gyfer sir Benfro yr un fath ag ar gyfer Cymru gyfan. Rwyf eisiau gweld llawer mwy o dai cymdeithasol mawr eu hangen yn cael eu hadeiladu mewn cymunedau gwirioneddol gymysg, ymladd digartrefedd yn rhagweithiol, mynd i'r afael â datgarboneiddio, a thai'r farchnad agored o faint ac ansawdd da.
I'm grateful to the Minister for that response. According to figures from Shelter Cymru, there are around 3,600 households on social housing waiting lists in Pembrokeshire, and yet only 172 social houses were built in the last year, leaving, of course, a significant shortfall. In September, the Welsh Government's innovative housing programme committed a further £33 million of funding to help deliver 600 new homes this year. Can the Minister therefore confirm that some of the funding will actually reach Pembrokeshire, and can she also confirm how she's monitoring the progress of local authorities on this issue?
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw. Yn ôl ffigurau Shelter Cymru, mae tua 3,600 o aelwydydd ar restri aros am dai cymdeithasol yn sir Benfro, ac eto dim ond 172 o dai cymdeithasol a adeiladwyd yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, sy'n gadael diffyg sylweddol wrth gwrs. Ym mis Medi, ymrwymodd rhaglen tai arloesol Llywodraeth Cymru £33 miliwn arall o gyllid i helpu i ddarparu 600 o gartrefi newydd eleni. A all y Gweinidog gadarnhau felly y bydd rhywfaint o'r arian yn cyrraedd sir Benfro, ac a all gadarnhau hefyd sut y mae'n monitro cynnydd awdurdodau lleol ar y mater hwn?
Yes. Paul Davies will know that we've been really working very hard to build a lot more social homes in Wales; it's been a significant priority for this First Minister to accelerate both the pace and scale of social home building. At the moment, most social homes in Wales are built by registered social landlords because, as he will know, there were restrictions on the housing revenue accounts of local authorities until only last year. So, we've worked very hard with local authorities to remove those restrictions and get the right frameworks in place for the councils themselves to be able to borrow to build housing, whether they're stockholding or non-stockholding.
In the meantime, we have been making a series of investments. So far in this Assembly term, we've invested £1.7 billion in housing, £137 million of that in social housing grant, and over £33 million in housing finance grant. For the mid and south-west Wales region, we estimate that the social housing need is 44 per cent of the new homes needed, so 44 per cent of the new homes built in the mid and south-west Wales region should be houses that are affordable if we are to get to where we need to be. So, I agree with you entirely that we need to accelerate that programme.
We've been investing £71.5 million revenue funding over 29 years under the affordable housing grant programme to support the local housing authorities to build new council homes, including Pembrokeshire County Council. Around 400 new social homes are expected to be funded directly through that initiative across Wales. We're also on track to achieve our target of bringing 5,000 empty homes back into use during this Assembly term. We've already provided councils in Wales with £40 million to support property owners to help bring back empty properties into use. Very recently, I made a statement in this Chamber about using the private rented sector to assist with social housing in the interim while we build the homes that we need, and it was welcomed from across the Chamber; I think we're all on the same page around hoping to take that scheme forward.
So, I absolutely agree with him; we do need to build at pace and scale. We have worked very hard to get those arrangements in place in only the year we've had to get that started. Pembrokeshire has had its full share of the grant, as have the national park authorities, where appropriate, for the planning arrangements. In the meantime, we're putting a series of interim measures in place.
Ie. Bydd Paul Davies yn gwybod ein bod wedi bod yn gweithio'n galed iawn i adeiladu llawer mwy o gartrefi cymdeithasol yng Nghymru; mae cynyddu cyflymder a graddfa'r gwaith o adeiladu cartrefi cymdeithasol wedi bod yn flaenoriaeth bwysig i Brif Weinidog Cymru. Ar hyn o bryd, caiff y rhan fwyaf o gartrefi cymdeithasol yng Nghymru eu hadeiladu gan landlordiaid cymdeithasol cofrestredig oherwydd, fel y gŵyr, roedd cyfyngiadau ar gyfrifon refeniw tai awdurdodau lleol tan y llynedd. Felly, rydym wedi gweithio'n galed iawn gydag awdurdodau lleol i ddileu'r cyfyngiadau hynny a sicrhau bod y fframweithiau cywir ar waith er mwyn i'r cynghorau eu hunain allu benthyca i adeiladu tai, p'un a ydynt yn dal stoc dai neu beidio.
Yn y cyfamser, rydym wedi bod yn gwneud cyfres o fuddsoddiadau. Hyd yn hyn, yn ystod tymor y Cynulliad hwn, rydym wedi buddsoddi £1.7 biliwn mewn tai, a £137 miliwn o hwnnw yn y grant tai cymdeithasol, a thros £33 miliwn yn y grant cyllid tai. Ar gyfer rhanbarth y canolbarth a'r de-orllewin, amcangyfrifwn fod yr angen am dai cymdeithasol yn 44 y cant o'r tai newydd sydd eu hangen, felly dylai 44 y cant o'r cartrefi newydd a adeiledir yn rhanbarth canolbarth a de-orllewin Cymru fod yn dai fforddiadwy os ydym am gyrraedd lle mae angen inni fod. Felly, cytunaf yn llwyr â chi fod angen inni gyflymu'r rhaglen honno.
Rydym wedi bod yn buddsoddi £71.5 miliwn o gyllid refeniw dros 29 mlynedd o dan y rhaglen grant tai fforddiadwy i helpu'r awdurdodau tai lleol i adeiladu tai cyngor newydd, gan gynnwys Cyngor Sir Penfro. Disgwylir i tua 400 o gartrefi cymdeithasol newydd gael eu hariannu'n uniongyrchol drwy'r fenter honno ledled Cymru. Rydym hefyd ar y trywydd iawn i gyrraedd ein targed o sicrhau bod 5,000 o dai gwag yn cael eu defnyddio unwaith eto yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Rydym eisoes wedi rhoi £40 miliwn i gynghorau yng Nghymru i helpu perchnogion eiddo i ailddechrau defnyddio eiddo gwag. Yn ddiweddar iawn, gwneuthum ddatganiad yn y Siambr am ddefnyddio'r sector rhentu preifat i gynorthwyo gyda thai cymdeithasol yn y cyfamser wrth inni adeiladu'r cartrefi rydym eu hangen, ac fe'i croesawyd o bob rhan o'r Siambr; rwy'n credu ein bod i gyd ar yr un dudalen ac yn gobeithio bwrw ymlaen â'r cynllun hwnnw.
Felly, rwy'n cytuno'n llwyr ag ef; mae angen i ni gynyddu cyflymder a graddfa'r gwaith adeiladu. Rydym wedi gweithio'n galed iawn i sicrhau bod y trefniadau hynny ar waith yn y flwyddyn rydym wedi'i chael i gychwyn ar y gwaith hwnnw. Mae sir Benfro wedi cael ei chyfran lawn o'r grant, fel y mae awdurdodau'r parciau cenedlaethol, lle bo'n briodol, ar gyfer y trefniadau cynllunio. Yn y cyfamser, rydym yn rhoi cyfres o fesurau interim ar waith.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am hawliau datblygu a ganiateir yng Nghymru? OAQ54650
2. Will the Minister make a statement on permitted development rights in Wales? OAQ54650
Certainly. Permitted development rights are an important tool to remove minor developments from the need for planning permission. They allow local planning authorities to concentrate on larger, more complex applications that create homes and jobs.
Yn sicr. Mae hawliau datblygu a ganiateir yn ddull pwysig o ddiddymu'r angen am ganiatâd cynllunio ar gyfer mân ddatblygiadau. Maent yn caniatáu i awdurdodau cynllunio lleol ganolbwyntio ar geisiadau mwy a mwy cymhleth sy'n creu cartrefi a swyddi.
Thank you for that answer, Minister. I've been recently contacted by a number of people in my own constituency, in the Llanferres area, regarding concerns that they have about a development that appears to be taking place in the Big Covert area in the Clwyd forest. This is a situation where parcels of woodland appear to have been sold off piecemeal to individuals and, unfortunately, some of the individuals who were buying those pieces of land are then felling trees without appropriate licences from Natural Resources Wales, and some of them are building structures made of wood or dragged in on trailers into the forest and setting up almost like second homes or camps of some sort. All of this is without proper development permissions, and, unfortunately, Denbighshire County Council appear to be having some difficulty in enforcing development because of the current permitted development rights. Can you give me some assurance that you'll look into this sort of development, which does appear to be happening more frequently, not just in rural Denbighshire but also in other parts of Wales as well?
Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Weinidog. Mae nifer o bobl yn fy etholaeth, yn ardal Llanferres, wedi cysylltu â mi'n ddiweddar ynglŷn â phryderon sydd ganddynt am ddatblygiad sydd i'w weld yn digwydd yn ardal Big Covert yng nghoedwig Clwyd. Mae hon yn sefyllfa lle mae'n ymddangos bod ardaloedd o goetir wedi cael eu gwerthu'n dameidiog i unigolion ac yn anffodus, mae rhai o'r unigolion a oedd yn prynu'r darnau hynny o dir yn cwympo coed heb drwyddedau priodol gan Cyfoeth Naturiol Cymru, ac mae rhai ohonynt yn adeiladu strwythurau wedi'u gwneud o goed neu wedi'u llusgo i mewn i'r goedwig ar drelars ac yn sefydlu ail gartrefi, bron, neu wersylloedd o ryw fath. Mae hyn i gyd yn digwydd heb ganiatâd datblygu priodol, ac yn anffodus, ymddengys bod Cyngor Sir Ddinbych yn cael peth anhawster i orfodi datblygiad oherwydd yr hawliau datblygu a ganiateir presennol. A allwch chi roi rhywfaint o sicrwydd i mi y byddwch yn ymchwilio i'r math hwn o ddatblygiad, sy'n ymddangos fel pe bai'n digwydd yn amlach, nid yn unig yng nghefn gwlad sir Ddinbych ond mewn rhannau eraill o Gymru yn ogystal?
Yes, I certainly would. I'm not aware of it, and if Darren Millar wants to write to me with specific details, I'm very happy to look into that. I don't know the specifics, so I can't really comment, but in general permitted development rights are only available where there is already a residential or other structure that carries the permitted development rights with it. They wouldn't normally be available in open woodland where there was not already a structure. So, although I can't comment specifically, because unless you know the specific detail you can't, in general the advice would be that you don't have permitted development rights unless it's attached to a dwelling or other premises that carries those rights with it. So, it seems unlikely on the face of it that that would be permitted development.
Gwnaf, yn sicr. Nid wyf yn ymwybodol ohono, ac os yw Darren Millar eisiau ysgrifennu ataf gyda manylion penodol, rwy'n fwy na pharod i edrych arnynt. Nid wyf yn gwybod y manylion, felly ni allaf wneud sylwadau mewn gwirionedd, ond ar y cyfan nid yw hawliau datblygu a ganiateir ond ar gael lle ceir adeilad preswyl neu adeilad arall eisoes sydd â hawliau datblygu a ganiateir ynghlwm wrtho. Ni fyddent fel arfer ar gael mewn coetir agored lle nad oes adeilad yn bodoli eisoes. Felly, er na allaf wneud sylwadau penodol, oherwydd ni allwch wneud hynny oni bai eich bod yn gwybod y manylion penodol, y cyngor cyffredinol fyddai nad oes gennych hawliau datblygu a ganiateir oni bai eu bod ynghlwm wrth annedd neu fangre arall sydd â'r hawliau hynny. Felly, mae'n ymddangos yn annhebygol ar yr wyneb y byddai hwnnw'n ddatblygiad a ganiateir.
One of the issues that faces many residents in rural Wales is that because their land isn't considered an area for permitted housing development they find it very difficult to obtain planning permission for housing on their land, when the purpose of that housing, of course, is to accommodate a family member to remain in the local community. So, would you examine the possibility of relaxing these rules to allow for limited housing purely for local need, which can't then be sold on or turned into second homes, as a way of supporting the sustainability of some of our rural communities?
Un o'r problemau sy'n wynebu llawer o drigolion yng nghefn gwlad Cymru, am nad yw eu tir yn cael ei ystyried yn ardal ar gyfer datblygiad tai a ganiateir, yw eu bod yn ei chael hi'n anodd iawn cael caniatâd cynllunio ar gyfer tai ar eu tir, os mai bod yn ffordd i aelodau o'r teulu aros yn y gymuned leol yw diben y tai hynny wrth gwrs. Felly, a fyddech yn archwilio'r posibilrwydd o lacio'r rheolau hyn i ganiatáu datblygiad tai cyfyngedig ar gyfer angen lleol yn unig na ellir eu gwerthu neu eu troi'n ail gartrefi wedyn, fel ffordd o gefnogi cynaliadwyedd rhai o'n cymunedau gwledig?
Yes, I accept the point that he makes. Unfortunately, we do have a large range of houses that were built under those circumstances that then are fairly rapidly sold on as open private market housing, and the issue is how we can get a balance to do that. I've been very keen to explore with councils from across Wales how we can get more social housing into those areas. I'm very keen that young people from across the whole of Wales can afford the housing that's there. So, it is a question of how do we get the right kind of housing into communities of that sort to allow young people to stay there, and family members to stay, without actually it being a route into just selling out another private sector house in the middle of a field somewhere, which we, unfortunately, have seen happening in other bits of Wales. So, I'm very happy, Llyr, to work with you to see what we can do to achieve both of those aims simultaneously. So, I think we're trying to get to the same place. It is around how we get the controls in place to make sure that such a system isn't abused and is available in particular to the youngsters who want to stay in those areas.
Rwy'n derbyn y pwynt y mae'n ei wneud. Yn anffodus, mae gennym ystod eang o dai a adeiladwyd dan yr amgylchiadau hynny sydd wedyn yn cael eu gwerthu yn weddol gyflym fel tai preifat ar y farchnad agored, a'r broblem yw sut y gallwn gael cydbwysedd i wneud hynny. Rwyf wedi bod yn awyddus iawn i archwilio gyda chynghorau o bob rhan o Gymru sut y gallwn gael mwy o dai cymdeithasol i'r ardaloedd hynny. Rwy'n awyddus iawn i bobl ifanc o bob cwr o Gymru allu fforddio'r tai sydd ar gael. Felly, mae'n ymwneud â sut y gallwn sicrhau bod y math iawn o dai yn cael eu hadeiladu mewn cymunedau o'r fath i ganiatáu i bobl ifanc aros yno, ac aelodau o'r teulu i aros yno, heb ei fod yn ffordd o werthu tŷ sector preifat arall yng nghanol cae yn rhywle, ac yn anffodus, rydym wedi gweld hynny'n digwydd mewn rhannau eraill o Gymru. Felly, rwy'n hapus iawn, Llyr, i weithio gyda chi i weld beth y gallwn ei wneud i gyflawni'r ddau nod hynny ar yr un pryd. Felly, rwy'n credu ein bod yn ceisio cyrraedd yr un lle. Mae'n ymwneud â sut i roi mesurau rheoli ar waith i sicrhau nad yw system o'r fath yn cael ei chamddefnyddio a'i bod ar gael i'r bobl ifanc sydd eisiau aros yn yr ardaloedd hynny yn enwedig.
Turning to spokespeople's questions, and, again this afternoon, the Conservative spokesperson, David Melding.
Trown at gwestiynau'r llefarwyr, ac unwaith eto y prynhawn yma, llefarydd y Ceidwadwyr, David Melding.
Diolch yn fawr, Diprwy Llywydd. Would you agree, Minister, that following your accusation that the private house building industry were creating the 'slums of the future'—comments you made earlier this year—that the Welsh Government has created a rather inhospitable environment for private house builders in Wales?
Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. A fyddech yn cytuno, Weinidog, yn dilyn eich cyhuddiad fod y diwydiant adeiladu tai preifat yn creu 'slymiau'r dyfodol'—sylwadau a wnaethoch yn gynharach eleni—fod Llywodraeth Cymru wedi creu amgylchedd braidd yn ddigroeso ar gyfer adeiladwyr tai yng Nghymru?
No, I wouldn't agree with that at all. I stand by what I said. I said they were in danger of creating the slums of the future. If you have an estate of houses that has no infrastructure available to it, where people have to drive to work, where the houses are poorly built, and, frankly, we've seen examples of that from the big house builders across Wales, where not even the most routine of fire breaks have been present, where there's little green infrastructure, where the houses are too close together and there's no play space, this—. I know he agrees with me: this is not a good example of development.
On the other hand, there are many private sector developers across Wales, particularly in the SME end of the market, who build really lovely private sector homes in mixed developments with good green infrastructure and so on. I can give him a list of good SME builders of that sort. So, it's not the private sector in general. There have been issues with some of the bigger builders building far too fast in mono-tenure estates a long way from any infrastructure, built, I think, just to generate profits for that builder rather than building the communities that we need for the future.
Na, ni fyddwn yn cytuno â hynny o gwbl. Rwy'n glynu wrth yr hyn a ddywedais. Dywedais eu bod mewn perygl o greu slymiau'r dyfodol. Os oes gennych ystâd o dai nad oes seilwaith ar gael ar ei chyfer, lle mae'n rhaid i bobl yrru i'r gwaith, lle mae'r tai wedi'u hadeiladu'n wael, ac a dweud y gwir, rydym wedi gweld enghreifftiau o hynny gan yr adeiladwyr tai mawr ledled Cymru, lle na chafwyd y breciau rhag tân mwyaf sylfaenol hyd yn oed, lle nad oes fawr o seilwaith gwyrdd, lle mae'r tai yn rhy agos at ei gilydd a lle nad oes lle i chwarae, mae—. Gwn ei fod yn cytuno â mi: nid yw'n enghraifft o ddatblygu da.
Ar y llaw arall, ceir llawer o ddatblygwyr sector preifat ledled Cymru, yn enwedig ym mhen BBaCh y farchnad, sy'n adeiladu cartrefi hyfryd iawn yn y sector preifat mewn datblygiadau cymysg gyda seilwaith gwyrdd da ac yn y blaen. Gallaf roi rhestr iddo o adeiladwyr BBaCh da o'r fath. Felly, nid wyf yn sôn am y sector preifat yn gyffredinol. Mae problemau wedi bod mewn perthynas â rhai o'r adeiladwyr mwy yn adeiladu'n rhy gyflym o lawer mewn ystadau un math o ddeiliadaeth ymhell o unrhyw seilwaith, ac yn adeiladu, rwy'n credu, er mwyn cynhyrchu elw i'r adeiladwr yn hytrach nag adeiladu'r cymunedau rydym eu hangen ar gyfer y dyfodol.
Well, I'm glad you qualified those remarks and added some commendation to your appreciation of the sector, because I think you caused a lot of distress when you used that rhetoric about slums earlier this year.
And the point is, we obviously need a housing market that brings together the public and private sector, large and small house builders, and national and local government in a positive public-spirited partnership. And a robust housing strategy to increase supply needs more than the very necessary expansion in social housing; it also needs private house builders to significantly increase market housing to boost affordable delivery in general, mixed tenures, and everything else that goes hand in hand. And a lot of what you said earlier this year was actually about poor planning law, poor regulatory enforcement, and it's not a matter that can be laid at the doors of most house builders who do an excellent job for this country and are there with much latent capacity. And if we can encourage them, they could really be at the heart of solving our housing crisis.
Wel, rwy'n falch eich bod wedi goleddfu'r sylwadau hynny ac wedi ychwanegu rhywfaint o ganmoliaeth i'ch gwerthfawrogiad o'r sector, oherwydd rwy'n credu eich bod wedi achosi llawer o ofid pan ddefnyddioch chi'r rhethreg honno am slymiau yn gynharach eleni.
A'r pwynt yw, mae'n amlwg fod arnom angen marchnad dai sy'n dod â'r sector cyhoeddus a'r sector preifat, adeiladwyr tai mawr a bach, a llywodraeth genedlaethol a lleol at ei gilydd mewn partneriaeth sy'n llawn o ysbryd cyhoeddus cadarnhaol. Ac mae strategaeth dai gadarn i gynyddu'r cyflenwad yn galw am fwy na'r cynnydd angenrheidiol iawn mewn tai cymdeithasol; mae'n galw am adeiladwyr tai preifat hefyd i gynyddu nifer y tai ar y farchnad agored yn sylweddol er mwyn rhoi hwb i ddarpariaeth fforddiadwy yn gyffredinol, deiliadaethau cymysg, a phopeth arall sy'n mynd law yn llaw â hynny. Ac mewn gwirionedd roedd llawer o'r hyn a ddywedoch yn gynharach eleni yn ymwneud â chyfraith gynllunio wael, gorfodaeth reoleiddio wael, ac nid yw'n fater y gellir ei feio ar y rhan fwyaf o adeiladwyr tai sy'n gwneud gwaith rhagorol dros y wlad hon ac sydd â llawer o allu wrth gefn. Ac os gallwn eu hannog, gallent fod yn ganolog i'r broses o ddatrys ein hargyfwng tai.
Well, again, we can find some areas of agreement and some areas of disagreement in those remarks, David Melding.
So, recently I met with one of the very biggest house builders; we had a full and frank exchange. I've just had a letter back off them thanking me for the very positive meeting and indications of the way that we can go forward together with this ambition. And I think you share my ambition to see the houses that are built being fit for human habitation, easy to heat and cool in the summer, with good, green infrastructure around them, not houses that people are only in because it's all they could afford, there's no social housing available, and the developer has maximised their profits. So, I agree with you that there are large numbers of good small and medium-sized builders around. Some of the larger builders have not stepped up to that plate, although I'm very pleased to say that in my conversations with them, they are seeming to step up to that plate now.
Wel, unwaith eto, gallwn ddod o hyd i bethau y buaswn yn cytuno â hwy a phethau y buaswn yn anghytuno â hwy yn y sylwadau hynny, David Melding.
Yn ddiweddar, cyfarfûm ag un o'r adeiladwyr tai mwyaf; cawsom drafodaeth lawn a gonest. Rwyf newydd gael llythyr yn ôl ganddynt yn diolch imi am y cyfarfod cadarnhaol iawn a syniadau ynglŷn â sut y gallwn symud ymlaen gyda'n gilydd gyda'r uchelgais hwn. Ac rwy'n meddwl eich bod yn rhannu fy uchelgais i weld y tai sy'n cael eu hadeiladu yn addas i bobl fyw ynddynt, yn hawdd i'w gwresogi a'u hoeri yn yr haf, gyda seilwaith gwyrdd, da o'u hamgylch, nid tai nad yw pobl ond ynddynt am mai dyna'r cyfan y gallent ei fforddio, neu am nad oes unrhyw dai cymdeithasol ar gael, tai y mae'r datblygwr wedi'u hadeiladu er mwyn gwneud yr elw mwyaf ohonynt. Felly, rwy'n cytuno â chi fod nifer fawr o adeiladwyr bach a chanolig da o gwmpas. Nid yw rhai o'r adeiladwyr mwy wedi ymateb i'r her, er fy mod yn falch iawn o ddweud, yn fy sgyrsiau â hwy, eu bod i'w gweld yn ymateb i'r her yn awr.
Having thrown a comment that I very much disagreed with at you, can I ask you to elaborate on what you were reported to have said to the Chartered Institute of Housing Cymru in Swansea earlier this week? It's something I rather approve of. You said that:
'the "major flaw" with Right to Buy was not necessarily the selling off of council homes, but was instead not allowing councils to use the proceeds from those sales to build more homes.'
I mean, I agree with that. But does it not prove that it was the Welsh Conservative Party that was correct all along, the right to buy policy needed reform not abolition?
Ar ôl taflu sylw roeddwn yn anghytuno'n gryf ag ef atoch, a gaf fi ofyn ichi ymhelaethu ar yr hyn y dywedwyd eich bod wedi'i ddweud wrth Sefydliad Tai Siartredig Cymru yn Abertawe yn gynharach yr wythnos hon? Mae'n rhywbeth rwy'n ei gymeradwyo. Fe ddywedoch chi:
Nid gwerthu tai cyngor oedd y 'gwendid mawr' gyda Hawl i Brynu o reidrwydd, ond yn hytrach, peidio â chaniatáu i gynghorau ddefnyddio'r elw o'r gwerthiannau hynny i adeiladu rhagor o gartrefi.
Hynny yw, rwy'n cytuno â hynny. Ond onid yw'n profi mai Plaid Geidwadol Cymru oedd yn iawn ar hyd yr amser, mai diwygio'r polisi hawl i brynu nid ei ddiddymu oedd angen ei wneud?
So, I'm afraid the headline of the article that you've obviously read is rather misleading. If you go on to read what I actually said, the headline isn't quite it. What I said was, when we have built enough social homes in Wales, when any person in Wales who wants a socially rented home can rock up to a council and say, 'I would like to rent from you, please' and they can show you a portfolio of suitable premises, then we might need to look at whether, in order to get mixed tenure into some estates, we would, in limited circumstances, allow people to buy their socially rented home. So, it's not quite the headline that you've been so pleased to see. So, I'll just reiterate it: when we have built that many social homes across Wales, and it's something that people can choose because there is a sufficient supply, then, yes, of course, we could look to see how we can drive some mixed tenure in. But I fear that that will not be in my political lifetime or yours.
Rwy'n ofni bod pennawd yr erthygl rydych chi'n amlwg wedi'i darllen braidd yn gamarweiniol. Os ewch ymlaen i ddarllen yr hyn a ddywedais mewn gwirionedd, nid yw'r pennawd yn ei gyfleu yn hollol. Yr hyn a ddywedais oedd, pan fyddwn wedi adeiladu digon o gartrefi cymdeithasol yng Nghymru, pan fydd unrhyw berson yng Nghymru sydd am gael cartref rhent cymdeithasol yn gallu mynd at gyngor a dweud, 'Hoffwn rentu gennych, os gwelwch yn dda' a'u bod yn gallu dangos portffolio o lefydd addas i chi, er mwyn cael deiliadaeth gymysg mewn rhai ystadau, mae'n bosibl y bydd angen inni edrych i weld a fyddem, mewn rhai amgylchiadau, yn caniatáu i bobl brynu eu cartref rhent cymdeithasol. Felly, nid dyna'n hollol oedd y pennawd roeddech chi mor falch o'i weld. Felly, rwyf am ei ailadrodd: pan fyddwn wedi adeiladu cymaint â hynny o gartrefi cymdeithasol ledled Cymru, a'i fod yn rhywbeth y gall pobl ei ddewis am fod cyflenwad digonol ar gael, yna wrth gwrs, gallem edrych i weld sut y gallwn annog rhywfaint o ddeiliadaeth gymysg. Ond ofnaf na fydd hynny'n digwydd yn fy oes wleidyddol i nac yn eich un chi.
Plaid Cymru spokesperson, Leanne Wood.
Llefarydd Plaid Cymru, Leanne Wood.
Minister, you'll be aware that the National Housing Federation has joined the lengthy list of organisations who are critical of the behaviour of Europe's most vindictive and incompetent department, the Department for Work and Pensions. In this case, they are referring to the problems caused by universal credit for those who pay their rent on a weekly basis. The regulations for universal credit state that tenants with weekly tenancies will have their universal credit entitlement calculated on a maximum of 52 weeks. This means that every five or so years, tenants paying weekly on the same day will be charged rent on the basis of 53 weeks, but will only be able to receive universal credit to cover 52 weeks. Therefore, there is a shortfall that Community Housing Cymru have estimated could affect 13,000 people in Wales.
This might seem like a minor quirk of the interaction of the regulations and the calendar, but for people who are already struggling and who are already distrustful of the DWP, it simply adds another problem and may push households over the edge. So, what actions are you taking to mitigate this?
Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fod y Ffederasiwn Tai Cenedlaethol wedi ymuno â'r rhestr faith o sefydliadau sy'n feirniadol o ymddygiad yr adran fwyaf dialgar ac anghymwys yn Ewrop, yr Adran Gwaith a Phensiynau. Yn yr achos hwn, maent yn cyfeirio at y problemau a achosir gan y credyd cynhwysol i'r rhai sy'n talu eu rhent yn wythnosol. Mae rheoliadau'r credyd cynhwysol yn datgan y bydd hawl i gredyd cynhwysol tenantiaid â thenantiaethau wythnosol yn cael ei gyfrifo ar sail uchafswm o 52 wythnos. Mae hyn yn golygu, bob pum mlynedd, y codir rhent ar denantiaid sy'n talu'n wythnosol ar yr un diwrnod ar sail 53 wythnos, ond ni fyddant ond yn gallu cael credyd cynhwysol ar gyfer 52 wythnos. Felly, dyma ddiffyg yr amcangyfrifodd Cartrefi Cymunedol Cymru y gallai effeithio ar 13,000 o bobl yng Nghymru.
Efallai fod hyn i'w weld yn nodwedd ddibwys sy'n codi o aliniad y rheoliadau a'r calendr, ond i bobl sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd ac sydd eisoes yn ddrwgdybus o'r Adran Gwaith a Phensiynau, mae'n ychwanegu problem arall a gall wthio aelwydydd dros y dibyn. Felly, pa gamau rydych yn eu cymryd i liniaru hyn?
Yes, I agree. And I think there's a real problem—we were discussing only in this Chamber, I think the last time I was answering questions, or in one of the statements on housing—around what the local housing allowance does to people in the private rented sector as well. Because, as you know, universal credit is capped at the local housing allowance level, and that's been frozen for four years. So, quite clearly, people are having to top up their rent very substantially from a very small amount of money. And that is driving rent arrears, debt and, pretty much, misery into the sector. And I think that report, off the top of my head, I seem to remember, said that only 2 per cent of available housing for rent in Cardiff was inside the local housing allowance, because it's been frozen for four years now. The Government of the party opposite had said that, if they had stayed in power and not called this general election, they were going to review that next summer. I don't know what 'review it' means, but we obviously hope that they would put it back to where it should be, which is at around a third of the normal market rent for an area. So, the first thing we ought to be doing is saying that we would do that.
Secondly, on the way it's paid, the delays in universal credit, when you come in and out of universal credit, are clearly ruinous for people. I can't remember if I'm on the second or third, but, anyway, the last point I want to make is to agree with you entirely that, obviously, people should be paying the rent they have to pay. And if they pay it weekly, they should be paid it appropriately, and if they pay it monthly, they should be paying it appropriately. I'm very much hoping that, when we get our Renting Homes (Wales) Act, which we passed in this Assembly back in 2016, in force, which I very much hope to do by the end of this Assembly term—as you know, we're working very hard to do that at the moment—that will at least alleviate some of that, because it will give people a better security of tenure as their lease is running.
Ie, rwy'n cytuno. A chredaf fod yna broblem wirioneddol—buom yn trafod yn y Siambr hon, y tro diwethaf roeddwn yn ateb cwestiynau, rwy’n credu, neu yn un o'r datganiadau ar dai—ynghylch yr hyn y mae'r lwfans tai lleol yn ei wneud i bobl yn y sector rhentu preifat hefyd. Oherwydd, fel y gwyddoch, mae credyd cynhwysol wedi’i gapio ar lefel y lwfans tai lleol, ac mae hwnnw wedi'i rewi ers pedair blynedd. Felly, yn amlwg, mae pobl yn gorfod ychwanegu cryn dipyn o arian at eu rhent o swm bach iawn o arian. Ac mae hynny'n arwain at ôl-ddyledion rhent, dyledion, a thipyn o ofid yn y sector. A chredaf fod yr adroddiad hwnnw, yn ôl yr hyn rwy'n ei gofio, yn dweud mai 2 y cant yn unig o'r tai sydd ar gael i'w rhentu yng Nghaerdydd sydd o fewn y lwfans tai lleol, gan ei fod wedi'i rewi ers pedair blynedd bellach. Roedd Llywodraeth y blaid gyferbyn wedi dweud, pe baent wedi aros mewn grym a heb alw’r etholiad cyffredinol hwn, y byddent yn adolygu hynny yr haf nesaf. Nid wyf yn gwybod beth y mae 'adolygu' yn ei olygu, ond yn amlwg, rydym yn gobeithio y byddent yn ei osod yn ôl lle dylai fod, sef tua thraean o rent arferol y farchnad ar gyfer ardal. Felly, y peth cyntaf y dylem fod yn ei wneud yw dweud y byddem yn gwneud hynny.
Yn ail, o ran y ffordd y caiff ei dalu, mae’r oedi mewn credyd cynhwysol, pan fyddwch yn mynd i mewn ac allan o gredyd cynhwysol, yn amlwg yn ddinistriol i bobl. Ac ni allaf gofio a wyf ar yr ail neu'r trydydd, ond beth bynnag, y pwynt olaf yr hoffwn ei wneud yw cytuno’n llwyr â chi y dylai pobl, yn amlwg, fod yn talu'r rhent y mae'n rhaid iddynt ei dalu. Ac os ydynt yn ei dalu'n wythnosol, dylid ei dalu'n briodol iddynt, ac os ydynt yn ei dalu'n fisol, dylent fod yn ei dalu'n briodol. Rwy'n mawr obeithio, pan fydd ein Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru), a basiwyd gennym yn y Cynulliad hwn yn ôl yn 2016, mewn grym gennym, ac rwy’n mawr obeithio gwneud hynny erbyn diwedd tymor y Cynulliad hwn—fel y gwyddoch, rydym yn gweithio'n galed iawn ar hyn o bryd i wneud hynny—y bydd hynny o leiaf yn lleddfu rhywfaint ar y mater, gan y bydd yn rhoi gwell sicrwydd i bobl wrth i'w deiliadaeth fynd rhagddi.
Okay. Well, Community Housing Cymru have suggested using discretionary housing payments to help those people affected. Now, my preferred option is for Wales to have administrative control over social security so we could solve this problem overnight, and it wouldn't cost us any money either. There's no point in asking you if you agree with that, Minister—we've been round the houses on this many, many times.
So, I want to broaden the subject. You'll be aware of the lengthy list of reductions to social security payments over the last decade, and how each one of those has not only made poverty worse, but has also hindered the ability of our housing associations to support people. The Wales Audit Office a few years ago noted most of the alleged savings from benefit cuts have been swallowed up by housing associations having to focus resources on administrative tasks that have been caused by many of these cuts, in addition to the wider costs public services have had to bear from homelessness, arrears, stress, and so on. Has the Government conducted an up-to-date assessment as to how much Westminster's social security cuts have cost Welsh public services?
Iawn. Wel, mae Cartrefi Cymunedol Cymru wedi awgrymu defnyddio taliadau disgresiwn at gostau tai i helpu'r bobl yr effeithir arnynt. Nawr, yr opsiwn a ffafrir gennyf fyddai pe bai gan Gymru reolaeth weinyddol dros nawdd cymdeithasol fel y gallem ddatrys y broblem dros nos, ac ni fyddai’n costio unrhyw arian inni ychwaith. Nid oes pwynt gofyn i chi a ydych yn cytuno â hynny, Weinidog—rydym wedi trafod hyn lawer gwaith o'r blaen.
Felly, rwy’n awyddus i ehangu'r pwnc. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r rhestr hirfaith o ostyngiadau i daliadau nawdd cymdeithasol dros y degawd diwethaf, a sut y mae pob un ohonynt nid yn unig wedi gwaethygu tlodi, ond hefyd wedi rhwystro gallu ein cymdeithasau tai i gefnogi pobl. Nododd Swyddfa Archwilio Cymru ychydig flynyddoedd yn ôl fod y rhan fwyaf o'r arbedion honedig yn sgil toriadau i fudd-daliadau wedi cael eu llyncu gan y ffaith bod yn rhaid i gymdeithasau tai ganolbwyntio adnoddau ar dasgau gweinyddol a achoswyd gan lawer o'r toriadau hyn, yn ychwanegol at y costau ehangach y mae’r gwasanaethau cyhoeddus wedi gorfod eu hysgwyddo o ganlyniad i ddigartrefedd, ôl-ddyledion, straen, ac ati. A yw'r Llywodraeth wedi cynnal asesiad cyfredol o faint y mae toriadau nawdd cymdeithasol San Steffan wedi’i gostio i wasanaethau cyhoeddus Cymru?
I'll talk to my colleague Hannah Blythyn, who takes a lead on welfare issues, but it's one of the issues that we've asked the homelessness action group to look at as well, because they're going to do three more reports. As you know, they've done the homelessness report in the run-up to Christmas for us. But it's one of the things we've asked them to look at as well. And I think we're still awaiting the piece of research on the administration of welfare. I don't know off the top of my head—I don't know if Hannah does—when that's due, but I can write to the Member and tell her when it's due.
Fe siaradaf â fy nghyd-Aelod, Hannah Blythyn, sy'n arwain ar faterion lles, ond mae'n un o'r materion rydym wedi gofyn i'r grŵp gweithredu ar ddigartrefedd edrych arnynt hefyd, gan eu bod yn mynd i wneud tri adroddiad arall. Fel y gwyddoch, maent wedi cwblhau’r adroddiad ar ddigartrefedd yn y cyfnod cyn y Nadolig ar ein cyfer. Ond mae'n un o'r pethau rydym wedi gofyn iddynt edrych arnynt hefyd. A chredaf ein bod yn dal i aros am yr ymchwil ar weinyddu lles. Nid wyf yn siŵr heb fynd i edrych—nid wyf yn gwybod a yw Hannah yn gwybod—erbyn pryd y mae hwnnw i fod i ddod i law, ond gallaf ysgrifennu at yr Aelod i roi gwybod iddi.
Minister, if your Government did carry out an assessment, as I've just suggested, I think it would finally put to bed the notion that there's a financial benefit to Westminster controlling these matters. The truth is, we can't afford not to take over control over welfare administration. It's clear from international evidence that one of the most effective ways to reduce poverty is to give more money to the poorest households. Now, Plaid Cymru wants a fair deal for Welsh families, which means we are now proposing that Wales introduces a new £35 a week payment for every child in low-income families, lifting 50,000 children out of poverty. After almost 20 years, child poverty is worse than ever in this country. Isn't it time we took a different approach, and would you agree with Plaid Cymru that now is the time to introduce such a payment?
Weinidog, pe bai eich Llywodraeth yn cynnal asesiad, fel rwyf newydd ei awgrymu, credaf y byddai hynny o'r diwedd yn cael gwared ar y syniad fod budd ariannol i’w gael o San Steffan yn rheoli'r materion hyn. Y gwir amdani yw na allwn fforddio peidio â rheoli’r gwaith o weinyddu lles. Mae'n amlwg o dystiolaeth ryngwladol mai un o'r ffyrdd mwyaf effeithiol o leihau tlodi yw rhoi mwy o arian i'r aelwydydd tlotaf. Nawr, mae Plaid Cymru yn awyddus i gael bargen deg i deuluoedd Cymru, sy'n golygu ein bod yn awr yn cynnig bod Cymru'n cyflwyno taliad newydd o £35 yr wythnos am bob plentyn mewn teulu incwm isel, gan ddod â 50,000 o blant allan o dlodi. Ar ôl bron i 20 mlynedd, mae tlodi plant yn waeth nag erioed yn y wlad hon. Onid yw'n bryd inni fabwysiadu ymagwedd wahanol, ac a fyddech yn cytuno â Phlaid Cymru mai nawr yw'r adeg i gyflwyno taliad o'r fath?
I think, again, we agree on the base—obviously, the way out of poverty is to give people more money. Their chance to earn it, in good, fair employment, is obviously the best way to do that, so that people are not reliant on benefits—so, paying a real living wage, and all that sort of stuff. So I think we're on the same page on that. We are awaiting a piece of research, but I'm afraid I just can't recall when it's due back. We want to be sure what would happen if we take over the administration of benefits, what that means for us in terms of cost, and whether we can administer the benefits properly, without having to administer some of the, frankly, appalling mandation and sanctioning regimes that are currently perpetrated by the DWP, with which I know she disagrees, and I also vehemently disagree with people having their money stopped because their bus was late, and so on—a completely heartless way to go on. So, we want to just be sure that, if we take over the administration, we aren't just having a series of unintended consequences as a result of that, in terms of the cost to the rest of the public purse, because I agree with her in the principle of administering it, but what we want to look at is what the practice would look like. Apologies—I should be able to remember, but I can't remember, when that research is due, so I will write to you about it.FootnoteLink
Credaf, unwaith eto, ein bod yn cytuno ar y mater sylfaenol—yn amlwg, y ffordd allan o dlodi yw rhoi mwy o arian i bobl. Yn amlwg, y ffordd orau o wneud hynny yw rhoi cyfle iddynt ei ennill mewn swyddi da a theg, fel nad yw pobl yn dibynnu ar fudd-daliadau—felly talu cyflog byw gwirioneddol, ac yn y blaen. Felly credaf ein bod yn cytuno ynglŷn â hynny. Rydym yn aros am ymchwil, ond mae arnaf ofn na allaf gofio pryd y bydd yn barod. Rydym am fod yn sicr beth fyddai'n digwydd pe baem yn gyfrifol am weinyddu budd-daliadau, beth y mae hynny'n ei olygu i ni o ran cost, ac a allwn weinyddu'r budd-daliadau yn briodol heb orfod gweinyddu rhai o'r cyfundrefnau gorfodi a chosbi echrydus sydd ar waith ar hyn o bryd gan yr Adran Gwaith a Phensiynau, y gwn ei bod yn anghytuno â hwy, ac rwyf innau hefyd yn anghytuno'n gryf ag atal arian i bobl am fod eu bws yn hwyr ac ati—ffordd gwbl ddideimlad o fynd o’i chwmpas hi. Felly, rydym am fod yn sicr, os byddwn yn gyfrifol am y broses weinyddu, na fyddwn yn cael cyfres o ganlyniadau anfwriadol o ganlyniad i hynny, o ran y gost i weddill pwrs y wlad, gan fy mod yn cytuno â hi ar egwyddor ei weinyddu, ond yr hyn yr hoffem ei ystyried yw sut olwg fyddai ar hynny. Rwy’n ymddiheuro—dylwn allu cofio, ond ni allaf gofio, pryd y daw'r gwaith ymchwil hwnnw i law, felly fe ysgrifennaf atoch ynglŷn â hynny.FootnoteLink
3. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo partneriaeth effeithiol rhwng llywodraeth leol a chyrff iechyd cyhoeddus yng Nghymru? OAQ54647
3. How does the Welsh Government promote effective partnership between local government and public health bodies in Wales? OAQ54647
The Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 and Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 require public bodies, including local government and health boards, to think and act differently, putting collaboration at the heart of how they work. This includes, but extends far beyond, their work on public services boards.
Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 a Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yn ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus, gan gynnwys llywodraeth leol a byrddau iechyd, feddwl a gweithredu'n wahanol, gan sicrhau bod cydweithredu wrth wraidd y ffordd y maent yn gweithio. Mae hyn yn cynnwys, ond yn ymestyn ymhell y tu hwnt, i'w gwaith ar fyrddau gwasanaethau cyhoeddus.
Thank you. Although Public Health Wales provides specialist public health support to the 22 local authorities in Wales, responsibility for public health in Wales is shared amongst all the NHS bodies, with leadership provided by Public Health Wales. In contrast, in England, the main statutory duties for public health were proffered on local authorities in 2013, with responsibility in local authorities for improving health of the local population and for public health services, including no sexual health services and services aimed at reducing drug and alcohol misuse. I recently had a meeting with executive members and officers of a local authority in Wales, who told me that in England, as a consequence, there'd been a better focus and scrutiny for the same resources. A subsequent report to the launch of this in England by the independent health and social care charity and think tank, King's Fund, said,
'The transfer of public health functions and staff...to local authorities has gone, in most cases, remarkably smoothly, with directors of public health confident of better health outcomes in the future and reporting positive experiences of working in local authorities.'
Without prejudging this, what consideration or what review role does the Welsh Government have in considering, on a neutral basis, on a non-judgmental basis, what works best in an outcome-related manner and looking at whether the systems across the border are delivering better, as was alleged to me?
Diolch. Er bod Iechyd Cyhoeddus Cymru yn darparu cymorth arbenigol ar iechyd y cyhoedd i'r 22 awdurdod lleol yng Nghymru, mae holl gyrff y GIG yn rhannu’r cyfrifoldeb am iechyd y cyhoedd yng Nghymru, o dan arweinyddiaeth Iechyd Cyhoeddus Cymru. Mewn cyferbyniad, yn Lloegr, cafodd y prif ddyletswyddau statudol ar gyfer iechyd y cyhoedd eu gosod ar awdurdodau lleol yn 2013, gyda’r awdurdodau lleol yn gyfrifol am wella iechyd y boblogaeth leol ac am wasanaethau iechyd cyhoeddus, heb gynnwys unrhyw wasanaethau iechyd rhywiol na gwasanaethau sy’n ceisio lleihau camddefnydd o alcohol a chyffuriau. Yn ddiweddar, cefais gyfarfod â swyddogion ac aelodau gweithredol awdurdod lleol yng Nghymru a ddywedodd wrthyf fod y ffocws a gwaith craffu yn Lloegr wedi bod yn well am yr un adnoddau o ganlyniad i hynny. Dywedodd adroddiad dilynol ar lansio hyn yn Lloegr gan yr elusen iechyd a gofal cymdeithasol annibynnol a'r felin drafod, y King's Fund, fod,
Trosglwyddo swyddogaethau a staff iechyd y cyhoedd... i awdurdodau lleol wedi mynd yn rhyfeddol o dda yn y rhan fwyaf o achosion, gyda chyfarwyddwyr iechyd y cyhoedd yn hyderus o ganlyniadau iechyd gwell yn y dyfodol ac yn adrodd am brofiadau cadarnhaol o weithio mewn awdurdodau lleol.
Heb farnu ymlaen llaw ar hyn, pa ystyriaeth neu ba rôl adolygu sydd gan Lywodraeth Cymru wrth ystyried, ar sail niwtral, ar sail anfeirniadol, beth sy'n gweithio orau mewn modd sy'n gysylltiedig â chanlyniadau ac edrych i weld a yw'r systemau dros y ffin yn cyflawni’n well, fel yr honnwyd wrthyf?
Public health is actually in my colleague Vaughan Gething's portfolio and not mine. So, much of what you've just talked about is in Vaughan Gething's portfolio but, in general, we've been using the regional partnership boards to achieve the same result, because it's not just about transferring functions from one part of the public sector to the other; it's about getting the whole public sector to work together in harmony to deliver a set of mutually agreed outcomes and a shared vision. So, it's a relatively new system. We've had some reports done into it.
We're about, in the local government Bill, to put a different regional working arrangement in place, which local authorities and health authorities and public health and other public bodies will be able to take advantage of, if they want to, on a not-one-size-fits-all basis. So, if a local authority you're talking to thinks that's a better route, they will have a vehicle to do that. But, at the moment, we've been looking at getting the regional partnership boards to work. It's a relatively new arrangement in Wales. So far, so good. But we are taking account of where they are at the moment, and actually my colleague Vaughan Gething and I are taking an interest in how that works and whether the way that we fund that and the way that we support that might need to change in view of the learning, as we come through the, I think, second year of functioning.
Mewn gwirionedd, mae iechyd y cyhoedd ym mhortffolio fy nghyd-Aelod, Vaughan Gething, nid fy un i. Felly, mae llawer o'r hyn rydych newydd sôn amdano ym mhortffolio Vaughan Gething, ond yn gyffredinol, rydym wedi bod yn defnyddio'r byrddau partneriaeth rhanbarthol i gyflawni'r un canlyniad, gan fod a wnelo hyn â mwy na throsglwyddo swyddogaethau o un rhan o'r sector cyhoeddus i'r llall; mae'n ymwneud â sicrhau bod y sector cyhoeddus cyfan yn gweithio gyda'i gilydd yn gytûn i gyflawni set o ganlyniadau y cytunwyd arnynt ar y cyd a gweledigaeth a rennir. Felly, mae'n system gymharol newydd. Rydym wedi cael adroddiadau wedi'u gwneud arni.
Yn y Bil llywodraeth leol, rydym ar fin rhoi trefniant gweithio rhanbarthol gwahanol ar waith, y gall awdurdodau lleol ac awdurdodau iechyd ac iechyd y cyhoedd a chyrff cyhoeddus eraill fanteisio arno os ydynt am wneud hynny, ar y sail na cheir un ateb sy'n addas i bawb. Felly, os oes awdurdod lleol rydych yn siarad ag ef o’r farn fod hwnnw'n llwybr gwell, bydd ganddynt ffordd o wneud hynny. Ond ar hyn o bryd, rydym wedi bod yn edrych ar sicrhau bod y byrddau partneriaeth rhanbarthol yn gweithio. Mae'n drefniant cymharol newydd yng Nghymru. Mae’n gweithio’n dda hyd yn hyn. Ond rydym yn ystyried eu sefyllfa ar hyn o bryd, ac mewn gwirionedd, mae gan fy nghyd-Aelod, Vaughan Gething, a minnau ddiddordeb yn y ffordd y mae hynny'n gweithio ac a fydd angen i'r ffordd rydym yn ariannu hynny a'r ffordd rydym yn cefnogi hynny newid yng ngoleuni'r gwersi a ddysgir, a ninnau yn ail flwyddyn ei weithrediad, rwy’n credu.
Yes, thank you, Minister. I hear what you say about regional partnership boards, but, just to develop the argument a bit, with the range of what makes people ill in the first place—the so-called determinants of ill health, as you'll be aware—they already fall within the ambit of local government: bad housing and environmental health, education particularly and public transport. They're already under the control of local authorities. So, it would make sense, really, to try and strengthen the public health aspects of local authorities, because they already do a lot of that, to actually move across a fair amount directly to local authorities, rather than to regional partnership boards. I don't know how you think about that.
Ie, diolch, Weinidog. Clywaf yr hyn a ddywedwch am fyrddau partneriaeth rhanbarthol, ond yn amlwg, er mwyn datblygu'r ddadl ychydig, gyda'r ystod o'r hyn sy'n gwneud pobl yn sâl yn y lle cyntaf—y penderfynyddion afiechyd fel y’u gelwir, fel y gwyddoch—maent eisoes yn rhan o gylch gorchwyl llywodraeth leol: iechyd yr amgylchedd a thai gwael, addysg yn arbennig a thrafnidiaeth gyhoeddus. Maent eisoes o dan reolaeth awdurdodau lleol. Felly, byddai'n gwneud synnwyr i geisio cryfhau agweddau iechyd y cyhoedd awdurdodau lleol, gan eu bod eisoes yn gwneud llawer o hynny, trosglwyddo cryn dipyn o hynny yn uniongyrchol i awdurdodau lleol, yn hytrach nag i fyrddau partneriaeth rhanbarthol. Nid wyf yn gwybod sut rydych chi'n teimlo am hynny.
We're not actually in the game of moving functions from one to the other. You can make an argument that social care should be in health, or the whole thing should be together in one body or whatever. Generally speaking, I'm a proponent of the view that it's not the structure that matters but the working arrangements and the culture. So, we're going down the regional partnership board route because we want all of the public services to work well together. So, he's absolutely right, but you could also add having a decent job and decent primary healthcare, and all the rest of it, into that.
So, the regional partnership boards have the range of public services sitting on them. They have shared budget arrangements, and they have a shared vision and purpose. As I say, we're about to give them a new vehicle if they want to use that. It's not compulsory; they can use it if they want to. We haven't gone for a one-size-fits-all, because the culture is different across Wales, and so, in some places, they will want to have slightly different arrangements. But, together with Vaughan, I have been looking very closely at how the regional partnership boards have been developing, how we fund them and how the partners work together. You'll know that we've recently made housing a statutory member of the board for the very reason that you outlined.
Nid ydym yn y gêm o drosglwyddo swyddogaethau o'r naill i'r llall. Gallwch ddadlau y dylai gofal cymdeithasol fod yn rhan o iechyd, neu y dylai'r holl beth fod gyda'i gilydd mewn un corff neu beth bynnag. Yn gyffredinol, rwyf o'r farn nad y strwythur sy'n bwysig, ond y trefniadau gweithio a'r diwylliant. Felly, rydym yn mynd ar lwybr y byrddau partneriaeth rhanbarthol am ein bod eisiau i'r holl wasanaethau cyhoeddus weithio'n dda gyda'i gilydd. Felly, mae'n llygad ei le, ond gallech ychwanegu cael swydd dda a gofal iechyd sylfaenol da a phopeth arall at hynny.
Felly, mae gan y byrddau partneriaeth rhanbarthol yr ystod o wasanaethau cyhoeddus yn rhan ohonynt. Mae ganddynt drefniadau cyllidebol a rennir, ac maent yn rhannu gweledigaeth a diben. Fel y dywedaf, rydym ar fin rhoi cyfrwng newydd iddynt os ydynt am ei ddefnyddio. Nid yw hynny'n orfodol; gallant ei ddefnyddio os ydynt am wneud hynny. Nid ydym wedi mynd am un ateb sy’n addas i bawb, gan fod y diwylliant yn wahanol ledled Cymru, felly mewn rhai lleoedd, byddant am gael trefniadau ychydig yn wahanol. Ond gyda Vaughan, rwyf wedi bod yn edrych yn agos iawn ar sut y mae'r byrddau partneriaeth rhanbarthol wedi bod yn datblygu, sut rydym yn eu hariannu a sut y mae'r partneriaid yn gweithio gyda'i gilydd. Fe fyddwch yn gwybod ein bod wedi gwneud tai yn aelod statudol o'r bwrdd yn ddiweddar am yr union reswm a amlinellwyd gennych.
4. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo pobl ifanc sy'n byw mewn gofal i ganfod tai addas sy'n diwallu eu hanghenion i fyw'n annibynnol? OAQ54673
4. How is the Welsh Government supporting young people living in care to find appropriate housing that meets their needs to live independently? OAQ54673
We've invested an additional £10 million this year to tackle youth homelessness, including funding specific projects for care leavers. Our focus is on strengthening the arrangements in place to successfully transition young people from care into independent living, with a joint housing and social services group driving forward this work.
Rydym wedi buddsoddi £10 miliwn ychwanegol eleni i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc, gan gynnwys ariannu prosiectau penodol ar gyfer pobl sy'n gadael gofal. Rydym yn canolbwyntio ar gryfhau'r trefniadau sydd ar waith i sicrhau bod pobl ifanc yn pontio'n llwyddiannus o ofal i fyw'n annibynnol, gyda chyd-grŵp tai a gwasanaethau cymdeithasol yn llywio'r gwaith hwn.
Well, thank you for that answer, Minister, and there's no doubt that there are many good organisations out in the community that work with these young people to allow them to transition from the care setting into an independent living setting. Now, very often, we find that they move into one room or kitchenette in a house, where they have shared bathrooms, shared toilet facilities and maybe the access of a warden, who usually doesn't live on those premises, for support. Now, I've seen a bill for such accommodation and it works out at approximately £900 a month. Those young people, therefore, have to find their food, have to find their travel costs and their clothes costs, and they end up borrowing money as a consequence of trying to live normal lives. If they find work, they're then in a spiral because they can't get social housing because of debt. As a consequence, they are very much locked into that accommodation and they're still paying those high costs. Will you have discussions with organisations to ensure that they work with these young people to ensure that they are able to get out of that spiral and get into social housing? I saw a flat in my constituency—a one-bedroom flat. So, that will be one bedroom, one living room, one kitchen, one bathroom, all to themselves—not shared—for £400 a month. And they don't spend £400 a month on utilities, which is what the other cost would be. So, if we want to help these young people to become independent and to live independently in the community, get employment and become useful citizens, we need to work with those organisations to help them.
Wel, diolch am eich ateb, Weinidog, ac nid oes amheuaeth fod llawer o sefydliadau da yn y gymuned yn gweithio gyda'r bobl ifanc hyn i'w galluogi i bontio o'r lleoliad gofal i leoliad byw'n annibynnol. Nawr, yn aml iawn, rydym yn gweld eu bod yn symud i mewn i un ystafell neu gegin fach mewn tŷ, lle maent yn rhannu ystafelloedd ymolchi a chyfleusterau toiled a lle ceir mynediad at warden efallai, nad ydynt fel arfer yn byw ar y safle, am gefnogaeth. Nawr, rwyf wedi gweld bil am lety o'r fath ac mae'n dod i oddeutu £900 y mis. Felly, mae'n rhaid i'r bobl ifanc hynny ddod o hyd i'w bwyd, eu costau teithio a'u costau dillad, ac maent yn benthyca arian o ganlyniad i hynny i geisio byw bywydau normal. Os ydynt yn cael gwaith, maent mewn cylch diddiwedd wedyn am na allant gael tai cymdeithasol oherwydd dyled. O ganlyniad, maent yn gaeth i'r llety hwnnw ac maent yn dal i dalu'r costau uchel hynny. A wnewch chi gael trafodaethau gyda sefydliadau i sicrhau eu bod yn gweithio gyda'r bobl ifanc hyn i sicrhau y gallant ddod allan o'r cylch diddiwedd hwnnw ac i mewn i dai cymdeithasol? Gwelais fflat yn fy etholaeth—fflat un ystafell wely. Felly, un ystafell wely, un ystafell fyw, un gegin, un ystafell ymolchi, y cyfan iddynt hwy eu hunain—nid i'w rhannu—am £400 y mis. Ac nid ydynt yn gwario £400 y mis ar gyfleustodau, sef yr hyn fyddai'r gost arall. Felly, os ydym am helpu'r bobl ifanc hyn i ddod yn annibynnol ac i fyw'n annibynnol yn y gymuned, cael swydd a dod yn ddinasyddion defnyddiol, mae angen inni weithio gyda'r sefydliadau hynny i'w helpu.
Yes, I absolutely agree with that. I don't know the specifics, and I would invite David Rees to write to me with the specifics of the case that he's mentioning. But there are a range of things that are provided through accommodation for young care leavers, and some of those are actual care. I'm afraid I don't know what's included in the rent that you mentioned—if there's a care package included or anything else. But what I do know is that, in the transition period for young people, we do have financial assistance available to them if they get into that circumstance and we are also working with registered social landlords and local authorities to make sure that that kind of debt does not debar you from being able to access social housing, for example.
So, we know that care leavers have been disproportionately impacted by homelessness, and we very much want to address that. So, we've put a number of measures in. We've got a joint housing and social services group established to sit under both the ministerial homelessness task and finish group, which you'll be aware of, and the improving outcomes ministerial advisory group in order to make sure that we capture all of the issues together. I'm more than happy to share the work of that with the Member, as a result of this question.
Cytunaf yn llwyr â hynny. Nid wyf yn ymwybodol o'r manylion, a buaswn yn gwahodd David Rees i ysgrifennu ataf gyda manylion yr achos y mae'n ei grybwyll. Ond ceir ystod o bethau a ddarperir drwy lety i bobl ifanc sy'n gadael gofal, a gofal yn benodol yw rhai o'r rheini. Rwy'n ofni nad wyf yn gwybod beth sydd wedi'i gynnwys yn y rhent y sonioch chi amdano—os oes pecyn gofal wedi'i gynnwys neu unrhyw beth arall. Ond gwn fod gennym, yn y cyfnod pontio i bobl ifanc, gymorth ariannol ar gael iddynt os ydynt yn y sefyllfa honno ac rydym hefyd yn gweithio gyda landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ac awdurdodau lleol i sicrhau nad yw'r math hwnnw o ddyled yn eich rhwystro rhag gallu cael mynediad at dai cymdeithasol, er enghraifft.
Felly, gwyddom fod digartrefedd wedi effeithio'n anghymesur ar bobl sy'n gadael gofal, ac rydym yn awyddus iawn i fynd i'r afael â hynny. Felly, rydym wedi rhoi nifer o fesurau ar waith. Mae gennym gyd-grŵp tai a gwasanaethau cymdeithasol wedi'i sefydlu o dan y grŵp gorchwyl a gorffen gweinidogol ar ddigartrefedd, ac fe fyddwch yn gwybod am hwnnw, a'r grŵp cynghori gweinidogol ar wella canlyniadau er mwyn sicrhau ein bod yn mynd i'r afael â'r holl faterion gyda'i gilydd. Rwy'n fwy na pharod i rannu gwaith y grŵp gyda'r Aelod yn sgil y cwestiwn hwn.
Leaving care, of course, is one of the most difficult times in a young person's life and some people—young people in particular—do not feel quite ready to manage on their own. In such circumstances, supported accommodation, such as community living schemes or supported housing, will be considered. I've been around some fantastic provision in Conwy County Borough Council. However, demand is outstripping the supply, and I've established, through chatting with elected members and also officers, that less then 50 per cent of individuals with learning difficulties or disabilities, in fact, are able to access such supported schemes in Conwy. And I'm also mindful of the actual cost associated with some of these schemes—they can be over £1,000 a month. What support are you giving to local authorities in order that they can at least try and meet some of the demand that actually seems to be increasing now on a week-by-week basis—the need for this kind of supported living scheme?
Mae gadael gofal, wrth gwrs, yn un o'r adegau anoddaf ym mywydau pobl ifanc ac nid yw rhai pobl—pobl ifanc yn enwedig—yn teimlo'n hollol barod i ymdopi ar eu pen eu hunain. Mewn amgylchiadau o'r fath, bydd llety â chymorth, fel cynlluniau byw yn y gymuned neu dai â chymorth, yn cael eu hystyried. Rwyf wedi gweld darpariaeth wych yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Conwy. Fodd bynnag, mae'r galw'n fwy na'r cyflenwad, ac rwyf wedi darganfod, drwy sgwrsio ag aelodau etholedig a swyddogion, fod llai na 50 y cant o unigolion ag anawsterau neu anableddau dysgu yn gallu cael mynediad at gynlluniau cymorth o'r fath yng Nghonwy. Ac rwyf hefyd yn ymwybodol o'r gost wirioneddol sy'n gysylltiedig â rhai o'r cynlluniau hyn—gallant fod dros £1,000 y mis. Pa gefnogaeth rydych yn ei rhoi i awdurdodau lleol fel y gallant o leiaf geisio ateb rhywfaint o'r galw yr ymddengys ei fod yn cynyddu o wythnos i wythnos bellach—yr angen am y math hwn o gynllun byw â chymorth?
We have a range of measures, as I've just said in response to David Rees, and we're also looking at a suite of other measures across the Government. So, as I mentioned, we've got the joint housing and social services group, which is sitting under the homelessness action group and the ministerial group, to look at the range of options available for young people leaving or have left care, aged between 16 and 24 years old. It also looks at the ongoing support arrangements in place to help support young people transitioning to more independent living. And as Janet Finch-Saunders has just mentioned, there are a range of different provisions, from full care, really, in supported accommodation, to putting you into accommodation where you've got ordinary tenancy support, but not care arrangements. There's a very large range. If there's care being provided, that has to be in a registered address. So, it's very hard to have a general conversation about a very specific set of things.
We also, of course, have the When I Am Ready scheme that enables young people in foster care to continue with their foster carers until they turn 18, if that's what they and their foster carers want and it's in their best interests, or up until the age of 21, if they're completing an agreed programme of education or training.
So, if you've got anything specific in mind, I'm very happy to talk to you about those specifics, but, in general, we have a range of provision that is supported by our various grants. We've just added £1 million to the St David's Day scheme, for example, in order to support these kinds of schemes for young people leaving care.
Mae gennym ystod o fesurau, fel y dywedais yn fy ateb i David Rees, ac rydym hefyd yn edrych ar gyfres o fesurau eraill ar draws y Llywodraeth. Felly, fel y dywedais, mae gennym y cyd-grŵp tai a gwasanaethau cymdeithasol o dan y grŵp gweithredu ar ddigartrefedd a'r grŵp gweinidogol i edrych ar yr ystod o opsiynau sydd ar gael i bobl ifanc sy'n gadael neu sydd wedi gadael gofal, rhwng 16 a 24 oed. Mae hefyd yn edrych ar y trefniadau cymorth parhaus sydd ar waith i helpu i gefnogi pobl ifanc sy'n pontio i fyw'n fwy annibynnol. Ac fel y dywedodd Janet Finch-Saunders yn awr, mae ystod o wahanol ddarpariaethau, o ofal llawn, mewn gwirionedd, mewn llety â chymorth, i'ch rhoi mewn llety lle mae gennych gefnogaeth tenantiaeth arferol, ond nid trefniadau gofal. Mae'r ystod yn fawr iawn. Os oes gofal yn cael ei ddarparu, mae'n rhaid i hynny fod mewn cyfeiriad cofrestredig. Felly, mae'n anodd iawn cael sgwrs gyffredinol am set benodol iawn o bethau.
Mae gennym hefyd, wrth gwrs, y cynllun Pan Fydda i'n Barod, sy'n galluogi pobl ifanc mewn gofal maeth i barhau â'u gofalwyr maeth hyd nes eu bod yn 18 oed, os mai dyna maent hwy a'u gofalwyr maeth yn ei ddymuno ac os mai dyna sydd orau i'w lles, neu hyd nes eu bod yn 21 oed, os ydynt yn cwblhau rhaglen addysg neu hyfforddiant y cytunwyd arni.
Felly, os oes gennych unrhyw beth penodol mewn golwg, rwy'n fwy na pharod i siarad â chi am y manylion penodol hynny, ond yn gyffredinol, mae gennym ystod o ddarpariaeth a gefnogir gan ein gwahanol grantiau. Rydym newydd ychwanegu £1 miliwn at gynllun Dydd Gŵyl Dewi, er enghraifft, er mwyn cefnogi'r mathau hyn o gynlluniau ar gyfer pobl ifanc sy'n gadael gofal.
5. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i undebau credyd yng Nghymru? OAQ54667
5. Will the Minister provide an update on Welsh Government support for credit unions in Wales? OAQ54667
Credit unions provide access to affordable credit and promote a savings habit. They offer a fairer and ethical alternative to often exploitative high-cost credit. In support of their work, £544,000 is being provided to credit unions this financial year to take forward 20 projects that promote financial inclusion.
Mae undebau credyd yn darparu mynediad at gredyd fforddiadwy ac yn hybu arfer o gynilo. Maent yn cynnig dewis arall mwy teg a moesegol yn lle credyd ar gost uchel, sy'n aml yn ecsbloetiol. I gefnogi eu gwaith, mae £544,000 yn cael ei ddarparu i undebau credyd yn y flwyddyn ariannol hon er mwyn rhoi 20 prosiect sy'n hyrwyddo cynhwysiant ariannol ar waith.
Thank you for that answer, Minister. You'll be aware that we're approaching a time of the year that can be a huge pressure on household budgets, and the pressure of advertising and wanting to buy the right thing can often lead to wrong decisions on spending and fuel the growth of personal debt, and unsustainable debt, actually. So, would you join me in thanking the credit unions across Wales, including the great work of Merthyr Tydfil Borough Credit Union and Smart Money Cymru Credit Union, which provide financial and loan services in my constituency, that can really help hard-pressed families to budget effectively, not just at Christmas, but all year round? And could you tell me what more can Welsh Government do to promote and encourage the use of credit unions?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod yn agosáu at adeg o'r flwyddyn a all roi pwysau enfawr ar gyllidebau aelwydydd, a gall pwysau hysbysebu a'r dyhead i brynu'r peth iawn arwain yn aml at benderfyniadau gwario anghywir a bwydo twf dyled bersonol, a dyled sy'n anghynaliadwy mewn gwirionedd. Felly, a wnewch chi ymuno â mi i ddiolch i'r undebau credyd ledled Cymru, gan gynnwys gwaith gwych Undeb Credyd Bwrdeistref Merthyr Tudful ac Undeb Credyd Smart Money Cymru, sy'n darparu gwasanaethau arian a benthyg yn fy etholaeth, a all helpu teuluoedd sydd o dan bwysau i gyllidebu'n effeithiol, nid yn unig adeg y Nadolig, ond drwy gydol y flwyddyn? Ac a allech ddweud wrthyf beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i hyrwyddo ac annog defnydd o undebau credyd?
I absolutely share the Member's concerns regarding the additional pressure and burden often felt and placed on families particularly at this time of year, and wanting to do the right thing, perhaps, by your family or your children—the additional pressures that that places, and it affects people's ability to pay essential household bills, including rent and mortgages.
Of course, I join with you in thanking the excellent work that credit unions in communities right across Wales do, including, obviously, Merthyr Tydfil credit union and Smart Money Cymru. And I'd like to place on record today my thanks for their commitment in all that they do in our communities. As you say, you need to think that credit unions are for everyone, and, as you say, they're particularly useful in the build-up to Christmas, enabling people to save towards Christmas, but I think we should really use the mantra that credit unions are not just for Christmas, they are for life. And I think Welsh Government has put in resources to promote the use of credit unions and I think perhaps there's more we can do in terms of working with Members in terms of how we can spread that message right across each and every one of our constituencies.
Rhannaf bryderon yr Aelod ynglŷn â’r pwysau a’r baich ychwanegol a deimlir ac a roddir yn aml ar deuluoedd ar yr adeg hon o’r flwyddyn yn enwedig, ac mae'r dyhead i wneud y peth iawn, efallai, i'ch teulu neu eich plant—y pwysau ychwanegol y mae hynny’n ei roi, ac mae'n effeithio ar allu pobl i dalu biliau hanfodol y cartref, gan gynnwys rhent a morgeisi.
Wrth gwrs, fe ategaf eich diolch am y gwaith rhagorol y mae'r undebau credyd mewn cymunedau ledled Cymru yn ei wneud, gan gynnwys, yn amlwg, undeb credyd Merthyr Tudful a Smart Money Cymru. A hoffwn gofnodi fy niolch iddynt heddiw am eu hymrwymiad ym mhob dim a wnânt yn ein cymunedau. Fel y dywedwch, mae angen ichi feddwl bod undebau credyd ar gyfer pawb, ac fel y dywedwch, maent yn arbennig o ddefnyddiol yn y cyfnod cyn y Nadolig, yn galluogi pobl i gynilo tuag at y Nadolig, ond credaf y dylem ddefnyddio'r mantra nad ar gyfer y Nadolig yn unig y mae undebau credyd, ond am oes. A chredaf fod Llywodraeth Cymru wedi darparu adnoddau i hyrwyddo'r defnydd o undebau credyd a chredaf efallai fod mwy y gallwn ei wneud o ran gweithio gyda'r Aelodau i weld sut y gallwn ledaenu'r neges honno ym mhob un o'n hetholaethau.
Minister, Newport Credit Union has pioneered a personal loan scheme to prevent more people from falling victim to high interest rate payday lenders. The family loan is an innovative scheme that allows members of a credit union to repay what they borrow directly from their benefits. Other credit unions in Wales are now following Newport's example. Minister, will you join me in congratulating Newport Credit Union on this scheme, and will you also commit to continuing to support credit unions in their work to prevent people from using payday lenders charging, in some cases, over 3,000 per cent more interest to some borrowers? Thank you.
Weinidog, mae Undeb Credyd Casnewydd wedi arloesi gyda chynllun benthyciadau personol i atal mwy o bobl rhag cael eu bachu gan fenthycwyr diwrnod cyflog a'u cyfraddau llog uchel. Mae'r benthyciad teulu yn gynllun arloesol sy'n caniatáu i aelodau undeb credyd ad-dalu'r hyn y maent yn ei fenthyca yn uniongyrchol o'u budd-daliadau. Mae undebau credyd eraill yng Nghymru bellach yn dilyn esiampl Casnewydd. Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch Undeb Credyd Casnewydd ar y cynllun hwn, ac a wnewch chi hefyd ymrwymo i barhau i gefnogi undebau credyd gyda'u gwaith i atal pobl rhag defnyddio benthycwyr diwrnod cyflog, sy'n codi dros 3,000 y cant yn fwy o log ar rai benthycwyr mewn rhai achosion? Diolch.
I'm absolutely more than happy to join the Member in congratulating the work of Newport Credit Union in all they do, and as I said in my initial answer to Dawn Bowden, credit unions offer a much fairer, more ethical alternative to what are often very exploitative high-cost lenders who take advantage of people in communities right across Wales.
In terms of the services that Newport Credit Union offer, they offer excellent services, as do many other credit unions throughout Wales. I think one of the things the Welsh Government is 100 per cent committed to continuing to support is the excellent work that credit unions do. I think we need to be aware, actually, there is huge diversity amongst the 18 credit unions right across Wales, with the largest credit union in Wales being 42 times the size of the smallest, and some credit unions are, like some in my own consistency, entirely volunteer-run and focus on the provision of traditional savings, whereas, perhaps, larger credit unions are able to offer a much wider range of services. And, of course, we're happy to continue to work with credit unions across the country to see how they can build on the work that they do.
Rwy'n fwy na pharod i ymuno â'r Aelod i longyfarch gwaith Undeb Credyd Casnewydd ym mhob dim a wnânt, ac fel y dywedais yn fy ateb cychwynnol i Dawn Bowden, mae undebau credyd yn cynnig dewis llawer tecach, mwy moesegol na benthycwyr cost uchel, ecsbloetiol iawn yn aml, sy'n manteisio ar bobl mewn cymunedau ledled Cymru.
O ran y gwasanaethau y mae Undeb Credyd Casnewydd yn eu cynnig, maent yn cynnig gwasanaethau rhagorol, fel llawer o undebau credyd eraill ledled Cymru. Credaf mai un o'r pethau y mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo 100 y cant i barhau i'w cefnogi yw'r gwaith rhagorol y mae undebau credyd yn ei wneud. Credaf fod angen inni fod yn ymwybodol, mewn gwirionedd, fod amrywiaeth enfawr ymhlith y 18 undeb credyd ledled Cymru, gyda'r undeb credyd mwyaf yng Nghymru 42 gwaith yn fwy o faint na'r lleiaf, ac mae rhai undebau credyd, fel rhai yn fy etholaeth i, yn cael eu rhedeg gan wirfoddolwyr yn unig ac yn canolbwyntio ar ddarparu arbedion traddodiadol, tra bo undebau credyd mwy o faint, efallai, yn gallu cynnig ystod lawer ehangach o wasanaethau. Ac wrth gwrs, rydym yn fwy na pharod i barhau i weithio gydag undebau credyd ledled y wlad i weld sut y gallant adeiladu ar y gwaith a wnânt.
6. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ymdrechion Llywodraeth Cymru i leihau lefelau digartrefedd? OAQ54684
6. Will the Minister provide an update on Welsh Government attempts to reduce levels of homelessness? OAQ54684
Yes. This Government is committed to tackling homelessness, in all its forms, in Wales. This commitment is supported by over £20 million this year alone. Our strategy, published last month, sets the policy framework for actions to prevent homelessness and, where it cannot be prevented, to ensure it is rare, brief and unrepeated.
Gwnaf. Mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i fynd i'r afael â digartrefedd ar ei holl ffurfiau yng Nghymru. Cefnogir yr ymrwymiad hwn gan dros £20 miliwn eleni yn unig. Mae ein strategaeth, a gyhoeddwyd y mis diwethaf, yn nodi'r fframwaith polisi ar gyfer camau i atal digartrefedd, a lle na ellir ei atal, i sicrhau ei fod yn brin, dros gyfnod byr ac nad yw'n digwydd eto.
I've received casework regarding homeless people in a desperate situation after presenting themselves to Rhondda Cynon Taf council, only to be fobbed off. I know of a local charity helping homeless people that are having similar experiences. Now, the council usually say that they have no legal obligation to house people if they aren't a priority. They add that the only way to be treated as a priority is if the person is a threat to themselves, the general public or if they have mental health issues or medical issues.
Back last month, I asked you in a committee session if we could raise cases directly with you when the local authority has fobbed someone off in this way, and you replied unequivocally with a 'yes'. Yet, when I e-mailed you subsequently about a man who was homeless after being a victim of domestic abuse and had already been turned away by Rhondda Cynon Taf council, you wrote back to me saying, and I quote,
'Welsh Ministers are unable to intervene in individual cases, as Local Authorities have responsibility for addressing housing needs within their area.'
So, can you clear up with me today, once and for all, whether the Welsh Government can intervene when a local authority turns its back on homeless people or any other cases involving people in a crisis situation?
Rwyf wedi derbyn gwaith achos ar bobl ddigartref mewn sefyllfa enbyd a ofynnodd am gymorth gan gyngor Rhondda Cynon Taf, ddim ond i gael eu troi ymaith. Gwn am elusen leol sy'n helpu pobl ddigartref sy'n cael profiadau tebyg. Nawr, mae'r cyngor fel arfer yn dweud nad oes ganddynt rwymedigaeth gyfreithiol i roi cartref i bobl os nad ydynt yn flaenoriaeth. Maent yn ychwanegu mai'r unig ffordd o gael eu trin fel blaenoriaeth yw os yw'r unigolyn yn fygythiad iddynt eu hunain, i'r cyhoedd neu os oes ganddynt broblemau iechyd meddwl neu broblemau meddygol.
Y mis diwethaf, gofynnais i chi mewn sesiwn bwyllgor a allem godi achosion yn uniongyrchol gyda chi pan fo'r awdurdod lleol wedi troi rhywun ymaith fel hyn, ac fe ateboch chi'n bendant y gallem. Fodd bynnag, pan anfonais e-bost atoch wedi hynny ynglŷn â dyn a oedd yn ddigartref ar ôl dioddef cam-drin domestig ac a oedd eisoes wedi cael ei droi ymaith gan gyngor Rhondda Cynon Taf, fe ysgrifennoch chi'n ôl ataf gan ddweud, a dyfynnaf,
Ni all Gweinidogion Cymru ymyrryd mewn achosion unigol, gan mai Awdurdodau Lleol sy'n gyfrifol am fynd i'r afael ag anghenion tai yn eu hardal.
Felly, a allwch egluro i mi heddiw, unwaith ac am byth, a all Llywodraeth Cymru ymyrryd pan fydd awdurdod lleol yn troi ei gefn ar bobl ddigartref neu unrhyw achosion eraill sy'n ymwneud â phobl mewn argyfwng?
Yes, well, the letter goes on to say,
'However, my officials have been in touch with Rhondda Cynon Taf County Borough Council regarding the issues you raise. I am able to offer the following advice.'
And then there are several more paragraphs of the advice that we were able to offer. I'm sorry if that wasn't what you were expecting, but, obviously, we can't do individual casework from the Government. We have, however, been in touch with Rhondda Cynon Taf, as the letter makes very plain to you. It offers a range of services to your constituency office, setting out what is available, and I know that the officials had quite a long conversation with the officers at Rhondda Cynon Taf about that case and the general themes that it raised. So, that's what I had in mind when I spoke to you. Obviously, I can't take on individual case load as a Government Minister. But officials had had that conversation with Rhondda Cynon Taf, and if there are things that arise generally out of your casework that you think are going wrong in a council, I'm more than happy to get the officials to contact the council and just make sure that they are working within both the spirit and the letter of the law.
Ie, wel, mae'r llythyr yn mynd yn ei flaen i ddweud,
Fodd bynnag, mae fy swyddogion wedi cysylltu â Chyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf ynghylch y materion a godwch. Gallaf gynnig y cyngor canlynol.
Ac yna mae sawl paragraff arall yn manylu ar y cyngor y gallem ei gynnig. Mae'n ddrwg gennyf os nad dyna oeddech yn ei ddisgwyl, ond yn amlwg, ni allwn ymgymryd â gwaith achos unigol yn y Llywodraeth. Fodd bynnag, rydym wedi cysylltu â Rhondda Cynon Taf, fel y dywed y llythyr yn glir wrthych. Mae'n cynnig ystod o wasanaethau i'ch swyddfa etholaethol, yn nodi'r hyn sydd ar gael, a gwn fod y swyddogion wedi cael sgwrs eithaf hir gyda'r swyddogion yn Rhondda Cynon Taf am yr achos hwnnw a'r themâu cyffredinol a ddeilliai ohono. Felly, dyna oedd gennyf mewn golwg pan siaradais â chi. Yn amlwg, ni allaf ymgymryd â llwyth achosion unigol fel un o Weinidogion y Llywodraeth. Ond roedd swyddogion wedi cael y sgwrs honno gyda Rhondda Cynon Taf, ac os oes pethau'n codi yn gyffredinol o'ch gwaith achos sy'n mynd o chwith mewn cyngor yn eich barn chi, rwy'n fwy na pharod i ofyn i'r swyddogion gysylltu â'r cyngor a gwneud yn siŵr eu bod yn cadw at ysbryd a llythyren y gyfraith.
Minister, winter will soon be upon us once again, and it looks like it's going to be a bad one. What support is your Government going to give to the local authorities and delivery partners in the third sector to help rough-sleepers in particular?
Weinidog, bydd yn aeaf arnom unwaith eto cyn bo hir, ac mae'n edrych yn debyg y bydd yn un gwael. Pa gefnogaeth y bydd eich Llywodraeth yn ei rhoi i'r awdurdodau lleol a phartneriaid cyflenwi yn y trydydd sector i helpu pobl sy'n cysgu allan yn enwedig?
As I just said, we've invested over £20 million in preventing and relieving homelessness this year alone. The funding supports a range of statutory and non-statutory services to help those who do not have a secure place to live. The strategic policy statement was published on 8 October and sets out the policy framework and principles this Government will take to tackle and prevent homelessness. Our strategy is very much focused around a person-centred, trauma-informed response that involves all public services in meeting the needs of those who actually find themselves at risk of being or actually homeless.
Fel y dywedais, rydym wedi buddsoddi dros £20 miliwn eleni yn unig i atal a lleddfu digartrefedd. Mae'r cyllid yn cefnogi ystod o wasanaethau statudol ac anstatudol i helpu pobl nad oes ganddynt le diogel i fyw. Cyhoeddwyd y datganiad polisi strategol ar 8 Hydref ac mae'n nodi'r fframwaith polisi a'r egwyddorion y bydd y Llywodraeth hon yn eu mabwysiadu er mwyn atal a mynd i'r afael â digartrefedd. Mae ein strategaeth yn canolbwyntio'n helaeth ar ymateb sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn, wedi'i lywio gan drawma, sy'n cynnwys yr holl wasanaethau cyhoeddus er mwyn diwallu anghenion y rheini sydd mewn perygl o fynd yn ddigartref neu sy'n ddigartref.
7. Pa gamau y bydd y Gweinidog yn eu cymryd i wella gwasanaethau ar gyfer cyn-filwyr y lluoedd arfog yng Nghymru dros y 12 mis nesaf? OAQ54649
7. What actions will the Minister take to improve services for armed forces veterans in Wales over the next 12 months? OAQ54649
The Welsh Government is committed to supporting our armed forces community. Further to my oral statement yesterday, we will, in partnership with the armed forces expert group and others, continue to progress the key issues identified in our armed forces scoping exercise, building on the work we've already done.
Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gefnogi cymuned ein lluoedd arfog. I ychwanegu at fy natganiad llafar ddoe, mewn partneriaeth â grŵp arbenigol y lluoedd arfog ac eraill, byddwn yn parhau i fynd i'r afael â'r materion allweddol a nodwyd yn ein hymarfer cwmpasu'r lluoedd arfog, gan adeiladu ar y gwaith rydym wedi'i wneud eisoes.
Thank you for the answer, Minister, but I'm sure you'll agree it is essential that veterans and their families are given safe, secure and supported housing when entering civil life. Simply providing leaflets and advice cards does not address the Royal British Legion's concerns about how housing officers who provide the necessary support are able to manage complex cases of free housing for veterans. Deputy Minister, what action are you taking to ensure that local authorities provide the training necessary to skill housing authorities on the correct procedures and options open to veterans in Wales? Thank you.
Diolch am eich ateb, Weinidog, ond rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno ei bod yn hanfodol fod cyn-filwyr a'u teuluoedd yn cael tai saff a diogel, a thai â chymorth wrth ddychwelyd i fywyd sifil. Nid yw darparu taflenni a chardiau cyngor yn unig yn lleddfu pryderon y Lleng Brydeinig Frenhinol ynglŷn â sut y gall swyddogion tai sy’n darparu’r gefnogaeth angenrheidiol reoli achosion cymhleth o dai am ddim i gyn-filwyr. Ddirprwy Weinidog, pa gamau rydych yn eu cymryd i sicrhau bod awdurdodau lleol yn darparu'r hyfforddiant angenrheidiol i awdurdodau tai yn y gweithdrefnau cywir a'r opsiynau sy'n agored i gyn-filwyr yng Nghymru? Diolch.
I absolutely agree that we need to make sure that we support our veterans and our armed forces community, and ensure that there is the trained expertise there to support people, particularly in the period of transition upon leaving the services. We do actually have a specific housing pathway for veterans in Wales. We've worked across portfolios to develop the pathway, which not only provides information and signposts to services, but also the options available.
Members of the armed forces community are classed as a priority if they are currently identified as homeless when leaving the forces. But as I alluded to in my oral statement yesterday, there is currently a review in terms of the priority need in terms of housing, which is expected to report early in the new year. Clearly, we'll look also at that against our scoping exercise, which we recently carried out too, to identify any gaps in services for the armed forces community and veterans, and make sure we build that into the work we've already done to make sure we plug any gaps moving forward.
Cytunaf yn llwyr fod angen inni sicrhau ein bod yn cefnogi ein cyn-filwyr a chymuned y lluoedd arfog, a sicrhau bod arbenigedd hyfforddedig ar gael i gefnogi pobl, yn enwedig yn y cyfnod pontio ar ôl gadael y lluoedd arfog. Mewn gwirionedd, mae gennym lwybr tai penodol ar gyfer cyn-filwyr yng Nghymru. Rydym wedi gweithio ar draws portffolios i ddatblygu'r llwybr, sydd nid yn unig yn darparu gwybodaeth ac yn cyfeirio at wasanaethau, ond mae'n nodi'r opsiynau sydd ar gael hefyd.
Mae aelodau o gymuned y lluoedd arfog yn cael eu hystyried yn flaenoriaeth os nodir eu bod yn ddigartref wrth iddynt adael y lluoedd arfog. Ond fel y dywedais yn fy natganiad llafar ddoe, cynhelir adolygiad ar hyn o bryd o'r angen blaenoriaethol am dai, a disgwylir adroddiad arno yn gynnar yn y flwyddyn newydd. Yn amlwg, byddwn yn edrych arno hefyd yn erbyn ein hymarfer cwmpasu a gynhaliwyd gennym yn ddiweddar, i nodi unrhyw fylchau mewn gwasanaethau ar gyfer cymuned y lluoedd arfog a chyn-filwyr, a sicrhau ein bod yn ymgorffori hynny yn y gwaith rydym eisoes wedi'i wneud er mwyn sicrhau ein bod yn llenwi unrhyw fylchau wrth symud ymlaen.
8. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r effaith y mae perchentyaeth tai gwyliau yn ei chael ar y ddarpariaeth dai yng Nghymru? OAQ54672
8. What assessment has the Minister made of the impact that holiday home ownership is having on housing provision in Wales? OAQ54672
We recognise that, in some parts of Wales, holiday or second-home ownership does impact on the availability and price of homes. Whilst councils are best placed to understand housing need in their areas, we are supporting a range of measures, including introducing powers to apply council tax premiums.
Rydym yn cydnabod, mewn rhai rhannau o Gymru, fod perchentyaeth tai gwyliau neu ail gartrefi yn effeithio ar argaeledd a phris cartrefi. Er mai'r cynghorau sydd yn y sefyllfa orau i ddeall anghenion tai yn eu hardaloedd, rydym yn cefnogi ystod o fesurau, gan gynnwys cyflwyno pwerau i osod premiymau treth gyngor.
Thank you. I'm going to use the phrase 'holiday home ownership', which I think covers a range from two categories: the 'second home' the Minister referred to, perhaps only used for a few weeks—or perhaps, at most, months—a year, compared to a property that is let out to a wide range of holidaymakers, more as a commercial proposition. I just wonder, as housing Minister, do you consider there is a difference in terms of impact on housing provision elsewhere of those two different models, and do you see one as more attractive than the other, or one we would want to incentivise or not? If so, will you seek to ensure joined-up policy making by Welsh Government by having appropriate discussions with ministerial colleagues?
Diolch. Rwyf am ddefnyddio'r ymadrodd 'perchentyaeth tai gwyliau', sydd, yn fy nhyb i, yn cwmpasu dau gategori: yr 'ail gartref' y cyfeiriodd y Gweinidog ato, sydd efallai'n cael ei ddefnyddio am ychydig wythnosau o'r flwyddyn yn unig—neu ychydig fisoedd ar y mwyaf efallai—o gymharu ag eiddo sy'n cael ei osod i ystod eang o bobl ar eu gwyliau, yn fwy fel menter fasnachol. Tybed, fel Gweinidog tai, a ydych yn credu bod gwahaniaeth rhwng y ddau fodel gwahanol o ran yr effaith ar ddarpariaeth tai mewn mannau eraill, ac a ydych o'r farn fod un yn fwy deniadol na'r llall, neu a oes un y byddem am ei gymell ai peidio? Os felly, a wnewch chi geisio sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn llunio polisi mewn modd cydgysylltiedig drwy gael trafodaethau priodol gyda'ch cyd-Weinidogion?
No. As I said, I think the local authority is best placed to understand the challenge that a specific sort of second home, empty home or holiday home—whatever you want to call it—can present to the supply of affordable housing in that community. That's why we introduced the powers for authorities to apply council tax premiums. Since 1 April 2017, local authorities have been able to charge a premium of up to 100 per cent of the standard rate of council tax on second homes and long-term empty properties.
The powers to charge council tax premiums on second homes and long-term empty homes are discretionary powers introduced to assist local authorities to manage issues in their local housing supply. Wales remains the only part of the UK that has given local authorities these powers in relation to second homes, and we are working closely with local authorities and other partners to meet our target of delivering affordable homes across Wales in order to assist with the housing supply that we think this issue addresses.
Na. Fel y dywedais, credaf mai'r awdurdod lleol sydd yn y sefyllfa orau i ddeall yr her y gall math penodol o ail gartref, cartref gwag neu gartref gwyliau—beth bynnag rydych am ei alw—ei pheri i'r cyflenwad o dai fforddiadwy yn y gymuned honno. Dyna pam rydym wedi cyflwyno'r pwerau i awdurdodau godi premiymau treth gyngor. Ers 1 Ebrill 2017, mae awdurdodau lleol wedi gallu codi premiwm o hyd at 100 y cant o gyfradd safonol y dreth gyngor ar ail gartrefi ac eiddo sy'n wag yn hirdymor.
Mae'r pwerau i godi premiymau treth gyngor ar ail gartrefi a chartrefi sy'n wag yn hirdymor yn bwerau disgresiwn a gyflwynwyd i gynorthwyo awdurdodau lleol i reoli problemau gyda'u cyflenwad tai lleol. Cymru yw'r unig ran o'r DU o hyd sydd wedi rhoi'r pwerau hyn i awdurdodau lleol mewn perthynas ag ail gartrefi, ac rydym yn gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol a phartneriaid eraill i gyrraedd ein targed o ddarparu cartrefi fforddiadwy ledled Cymru er mwyn cynorthwyo gyda'r cyflenwad tai y credwn fod y mater hwn yn mynd i'r afael ag ef.
9. Pa asesiad sydd wedi'i wneud o'r effaith y mae goruchafiaeth ail gartrefi yn ei chael mewn ardaloedd sydd ag anghenion tai yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru, yn enwedig mewn trefi glan môr? OAQ54660
9. What assessment has been made of the impact that a predominance of second homes is having on areas of housing need in Mid and West Wales, particularly in coastal towns? OAQ54660
Yes, I accept that some Welsh coastal towns can have extremely high house prices, with people struggling to get on the property ladder in their own community. I'm keen to see Welsh Government support like homebuy benefit these people. And our new Self Build Wales can also offer help when it launches shortly.
Iawn, rwy’n derbyn y gall prisiau tai fod yn eithriadol o uchel mewn rhai trefi arfordirol yng Nghymru, gyda phobl yn ei chael hi'n anodd camu ar yr ysgol eiddo yn eu cymuned eu hunain. Rwy'n awyddus i weld cymorth Llywodraeth Cymru fel Cymorth Prynu yn darparu budd i'r bobl hyn. A gall ein cynllun newydd, Hunanadeiladu Cymru, gynnig cymorth hefyd pan gaiff ei lansio cyn bo hir.
I'm grateful to the Minister for her answer. In her answer to the previous question, she made reference to the council tax premiums that now can be charged, but I'm sure that she's aware that there is, of course, a loophole allowing individuals to register second homes as businesses and then renting them out for a minimum number of days a year. By doing this, they can of course avoid those council tax premiums and, in fact, may become liable for small business rate relief—in that case, contributing nothing.
We know that there's an estimate that 1,000 of the 5,000 second homes in Gwynedd alone have been taking advantage of this loophole. Has the Welsh Government made any assessment of what the picture of this is across the mid and west region, what kind of impact that may be having, and how that may be exacerbating the impact of second-home ownership on those coastal communities I referred to in my original question?
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei hateb. Yn ei hateb i'r cwestiwn blaenorol, cyfeiriodd at bremiymau treth gyngor y gellir eu codi bellach, ond rwy'n siŵr ei bod yn ymwybodol fod bwlch yn y gyfraith, wrth gwrs, sy'n caniatáu i unigolion gofrestru ail gartrefi fel busnesau ac yna'u gosod ar rent am isafswm o ddyddiau bob blwyddyn. Drwy wneud hyn, wrth gwrs, gallant osgoi premiymau'r dreth cyngor, ac mewn gwirionedd, gallant fod yn gymwys i gael rhyddhad ardrethi busnesau bach—heb orfod cyfrannu unrhyw beth gan hynny.
Gwyddom fod amcangyfrif wedi'i wneud fod 1,000 o'r 5,000 o ail gartrefi yng Ngwynedd yn unig wedi bod yn manteisio ar y bwlch hwn yn y gyfraith. A yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud unrhyw asesiad o'r sefyllfa mewn perthynas â hyn ar draws rhanbarth y canolbarth a'r gorllewin, pa fath o effaith y gallai hynny fod yn ei chael, a sut y gallai waethygu effaith perchentyaeth ail gartrefi ar y cymunedau arfordirol y cyfeiriais atynt yn fy nghwestiwn gwreiddiol?
Yes, I think that my colleague Rebecca Evans answered this fairly comprehensively in a debate fairly recently. What I would say is if they're—I have said to all of the local authorities across Wales that, if they have evidence that this is causing them a problem, they should bring it forward. I said it at the WLGA executive committee, and I had individual meetings with various local authorities in north Wales around the evidence that they could bring forward. If that evidence exists, we're very happy to look at it. At the moment, we don't have the evidence that that switch is happening to the detriment of local tax raising, but, if there is evidence, we are very happy to look at it.
Iawn, credaf fod fy nghyd-Aelod Rebecca Evans wedi ateb hyn yn weddol gynhwysfawr mewn dadl yn lled ddiweddar. Yr hyn y buaswn yn ei ddweud yw os ydynt—rwyf wedi dweud wrth bob un o'r awdurdodau lleol ledled Cymru, os oes ganddynt dystiolaeth fod hyn yn achosi problem iddynt, dylent ei chyflwyno. Dywedais hynny ym mhwyllgor gweithredol CLlLC, a chefais gyfarfodydd unigol ag awdurdodau lleol amrywiol yng ngogledd Cymru ynghylch y dystiolaeth y gallent ei chyflwyno. Os yw'r dystiolaeth honno'n bodoli, rydym yn fwy na pharod i edrych arni. Ar hyn o bryd, nid oes tystiolaeth gennym fod y newid hwnnw'n digwydd ar draul y trethi lleol a godir, ond os oes tystiolaeth yn bodoli, rydym yn fwy na pharod i edrych arni.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr, Weinidog.
The next item on the agenda—there are have been no topical questions accepted, which is item 3.
Yr eitem nesaf ar yr agenda—ni dderbyniwyd unrhyw gwestiynau amserol, sef eitem 3.
Item 4 on the agenda, then, is the 90-second statements, and the first of the 90-second statements this afternoon is from Leanne Wood.
Eitem 4 ar yr agenda, felly, yw’r datganiadau 90 eiliad, a daw'r datganiad 90 eiliad cyntaf y prynhawn yma gan Leanne Wood.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
I'd like our Senedd to acknowledge the singing talents that we have in the Rhondda. We are famed for world-class male voice choirs, whose talents are more than well-known. But it's great to see that we have some new kids on the block. The school choir at Ysgol Gynradd Gymraeg Llwyncelyn has been forging a formidable reputation over recent years. They've won first prize at the Urdd National Eisteddfod and have been crowned BBC Songs of Praise Young Choir of the Year. The latest stellar achievement is for them to be selected to sing and appear on the Marks & Spencer Christmas advert campaign. The song they've recorded—a version of Fleetwood Mac's Albatross—will be played at least once an hour in every M&S store, and millions more will hear them on the television advert over coming weeks. If that sounds a bit like overkill to you, then you haven't heard the incredible sound that they make. It really is something special, and I've been privileged to hear them on a number of occasions over the years. The pupils may change from year to year, but the excellence remains. I'm so pleased to see the next generation of singers in the Rhondda. Long may this excellent singing continue.
Hoffwn i'n Senedd gydnabod y doniau canu sydd gennym yn y Rhondda. Rydym yn enwog am gorau meibion o'r radd flaenaf, ac mae eu doniau'n adnabyddus tu hwnt. Ond mae'n wych gweld bod gennym rai wynebau newydd. Mae côr yr ysgol yn Ysgol Gynradd Gymraeg Llwyncelyn wedi bod yn datblygu enw da iawn dros y blynyddoedd diwethaf. Maent wedi ennill y wobr gyntaf yn Eisteddfod yr Urdd ac wedi ennill gwobr Côr Ifanc y Flwyddyn BBC Songs of Praise. Eu camp ddiweddaraf yw cael eu dewis i ganu ac ymddangos ar ymgyrch hysbyseb Nadolig Marks & Spencer. Bydd y gân y maent wedi'i recordio—fersiwn o Albatross gan Fleetwood Mac—yn cael ei chwarae o leiaf unwaith yr awr ym mhob siop M&S, a bydd miliynau yn rhagor yn eu clywed ar yr hysbyseb teledu dros yr wythnosau nesaf. Os yw hynny'n swnio'n ormod i chi, nid ydych wedi clywed eu sain anhygoel. Mae'n wirioneddol arbennig, ac rwyf wedi cael y fraint o'u clywed sawl gwaith dros y blynyddoedd. Efallai fod y disgyblion yn newid o flwyddyn i flwyddyn, ond mae'r rhagoriaeth yn parhau. Rwyf mor falch o weld y genhedlaeth nesaf o gantorion yn y Rhondda. Hir oes i'r canu rhagorol hwn.
Llongyfarchiadau, Llwyncelyn, a diolch yn fawr iawn.
Congratulations, Llwyncelyn, and thank you very much.
Vaughan Gething.
Vaughan Gething.
Diolch, Llywydd. November always turns our minds to remembering the sacrifices made on our behalf, when we stop and take time out of our lives to remember the service and the debt of gratitude that we owe. On Saturday, I joined constituents of different ages and faiths to take part in the merchant navy remembrance service on the steps of the Senedd with other Members in the Chamber today. It's the ninth consecutive year as a constituency Member that I have had the honour of laying a wreath at the seafarers' memorial. The memorial was unveiled in 1997—thanks to the dedication and the hard work of a local man, Bill Henke, who I had the pleasure of meeting—to ensure that seafarers would never be forgotten. And, afterwards, it is always inspiring to listen to veterans, not just from Cardiff South and Penarth, but from across south Wales—Swansea, Neath Port Talbot, Barry, Newport and beyond—as they speak of their experiences in the merchant navy. And, of course, Butetown and old Tiger Bay has a proud maritime history. It has brought the world to our city, and we are richer for it. But their stories are remarkable and too easily forgotten or taken for granted. The sacrifice, the loss, the victory and the ongoing comradeship have all helped to ensure the freedom that we enjoy today, and I'm proud to be working with the Merchant Navy Association and Cardiff council to ensure the memorial is restored to its former glory. I hope it continues to act as a focal point for conversation, reflection and remembrance for generations to come.
Diolch, Lywydd. Mae mis Tachwedd bob amser yn troi ein meddyliau tuag at gofio’r aberth a wnaed ar ein rhan, pan fyddwn yn rhoi amser yn ein bywydau i gofio’r gwasanaeth a’n diolch amdano. Ddydd Sadwrn, ymunais ag etholwyr o wahanol oedrannau a ffydd i gymryd rhan yng ngwasanaeth coffa'r llynges fasnachol ar risiau'r Senedd gydag Aelodau eraill yn y Siambr heddiw. Dyma'r nawfed flwyddyn yn olynol fel Aelod etholaethol i mi gael yr anrhydedd o osod torch wrth gofeb y morwyr. Dadorchuddiwyd y gofeb ym 1997—diolch i ymroddiad a gwaith caled dyn lleol, Bill Henke, y cefais y pleser o’i gyfarfod—i sicrhau na fyddai'r morwyr byth yn cael eu hanghofio. Ac ar ôl hynny, mae bob amser yn ysbrydoledig gwrando ar gyn-filwyr, nid yn unig o Dde Caerdydd a Phenarth, ond o bob rhan o dde Cymru—Abertawe, Castell-nedd Port Talbot, Y Barri, Casnewydd a thu hwnt—wrth iddynt sôn am eu profiadau yn y llynges fasnachol. Ac wrth gwrs, mae gan Butetown a'r hen Tiger Bay hanes morwrol balch. Mae wedi dod â'r byd i'n dinas, ac rydym yn gyfoethocach yn sgil hynny. Ond mae eu straeon yn rhyfeddol ac yn cael eu hanghofio'n rhy hawdd neu eu cymryd yn ganiataol. Mae'r aberth, y golled, y fuddugoliaeth a'r cyfeillgarwch parhaus wedi helpu i sicrhau'r rhyddid rydym yn ei fwynhau heddiw, ac rwy'n falch o fod yn gweithio gyda Chymdeithas y Llynges Fasnachol a chyngor Caerdydd i sicrhau bod y gofeb yn cael ei hadfer i'w gogoniant blaenorol. Rwy'n gobeithio y bydd yn parhau i fod yn ganolbwynt i sgyrsiau, myfyrdod a choffâd am genedlaethau i ddod.
Mike Hedges.
Mike Hedges.
This year is the two hundredth anniversary of John Humphrey's birth. He was known as 'God's architect' for the chapels he designed, including Tabernacle in Morriston. The number of chapels he designed or remodelled has been estimated at between 30 and 44, and they were built across mid and south Wales, between Llanidloes, Pentre Rhondda and Carmarthenshire, whilst most were built in Swansea. He also designed four schools, including Terrace Road school in Swansea, which is still open.
What made John Humphrey's success astounding was he had no architectural qualifications or training. He was a carpenter by trade. His father was almost certainly illiterate. He lived the whole of his adult life in Morriston between Martin Street and Crown Street—a distance of about 100 meters. He designed chapels of all sizes. He is, of course, best known for
'the largest, grandest and most expensive chapel built in Wales'—
Anthony Jones's description of Tabernacle, Morriston, in his 1996 definitive book, Welsh Chapels. Like all architects, he had his signature designs, both internal and external, such as thin windows at the front, and the drop of the balcony behind the sedd fawr. But what I really want to talk about is how somebody came from such humble beginnings. He had no qualifications in architecture whatsoever. If he tried to start building today, he'd be stopped immediately by building control. But what he actually did was to produce some great buildings the whole length and breadth of Wales. So, I think it was a tremendous achievement in the nineteenth century.
Eleni yw dau ganmlwyddiant genedigaeth John Humphrey. Roedd yn cael ei adnabod fel 'pensaer Duw' oherwydd y capeli a gynlluniodd, gan gynnwys y Tabernacl yn Nhreforys. Amcangyfrifir ei fod wedi cynllunio neu ailfodelu rhwng 30 a 44 o gapeli, ac fe'u hadeiladwyd ar draws canolbarth a de Cymru, rhwng Llanidloes, Pentre Rhondda a sir Gaerfyrddin, tra bo'r rhan fwyaf wedi'u hadeiladu yn Abertawe. Cynlluniodd bedair ysgol hefyd, gan gynnwys ysgol Terrace Road yn Abertawe, sy'n dal i fod ar agor.
Yr hyn a wnaeth llwyddiant John Humphrey yn syfrdanol oedd nad oedd wedi cael unrhyw gymwysterau na hyfforddiant pensaernïol. Saer coed ydoedd wrth ei grefft. Roedd ei dad bron yn sicr yn anllythrennog. Bu'n byw ar hyd ei oes fel oedolyn yn Nhreforys rhwng Stryd Martin a Stryd y Goron—pellter o tua 100 metr. Cynlluniodd gapeli o bob maint. Mae'n fwyaf adnabyddus, wrth gwrs, am
y capel mwyaf, crandiaf a drutaf a adeiladwyd yng Nghymru—
disgrifiad Anthony Jones o'r Tabernacl yn Nhreforys yn ei lyfr awdurdodol yn 1996, Welsh Chapels. Fel pob pensaer, roedd i'w gynlluniau eu nodweddion unigryw, yn fewnol ac yn allanol, fel ffenestri tenau yn y tu blaen, a chwymp y balconi y tu ôl i'r sedd fawr. Ond yr hyn rwy'n awyddus iawn i sôn amdano yw sut y daeth o ddechrau mor ddi-nod. Nid oedd ganddo unrhyw gymwysterau pensaernïol o gwbl. Pe bai'n ceisio dechrau adeiladu heddiw, byddai'n cael ei atal ar unwaith gan yr adran reoli adeiladu. Ond yr hyn a wnaeth, mewn gwirionedd, oedd cynhyrchu adeiladau gwych drwy Gymru benbaladr. Felly, credaf fod honno'n gamp aruthrol yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg.
Yr eitem nesaf yw'r cynnig i benodi comisiynydd safonau dros dro. Dwi'n galw ar Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad i wneud y cynnig—Jayne Bryant.
The next item is the motion to appoint an acting standards commissioner. I call on the Chair of the Standards of Conduct Committee to move the motion—Jayne Bryant.
Cynnig NDM7192 Jayne Bryant
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi bod swydd Comisiynydd Safonau Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn wag.
2. Yn penodi Douglas Bain CBE TD fel Comisiynydd dros dro, yn unol ag Adran 4(1) o Fesur Comisiynydd Safonau Cynulliad Cenedlaethol Cymru 2009, ar y telerau a ganlyn:
a) bydd y penodiad yn dod i rym ar unwaith;
b) bydd y penodiad yn dod i ben ar unwaith pan roddir hysbysiad i'r Comisiynydd dros dro gan Glerc y Cynulliad;
c) bydd taliad y Comisiynydd dros dro yn gyfradd ddyddiol o £392 (neu pro-rata am ran o ddiwrnod) ar gyfer gweithgareddau sy'n ymwneud yn uniongyrchol â rôl a chyfrifoldebau'r swydd ynghyd â threuliau rhesymol;
d) bydd pob swm y cyfeirir ato ym mharagraff 2(c) i'w dalu i'r Comisiynydd dros dro gan Gomisiwn y Cynulliad.
Motion NDM7192 Jayne Bryant
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes that the National Assembly for Wales Commissioner for Standards is vacant.
2. Appoints, Douglas Bain CBE TD, as acting Commissioner in accordance with Section 4(1) of the National Assembly for Wales Commissioner for Standards Measure 2009, on the following terms:
a) the appointment takes effect immediately;
b) the appointment ends immediately when notice is given to the acting Commissioner by the Clerk of the Assembly;
c) the acting Commissioner’s Remuneration is to be a daily rate of £392 (or pro-rata for part of a day) for activities that relate directly to the role and responsibilities of the post plus reasonable expenses;
d) all sums referred to in paragraph 2(c) are to be paid to the acting Commissioner by the Assembly Commission.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Llywydd, I move the motion to appoint an acting commissioner for standards in light of the resignation of Sir Roderick Evans on 11 November 2019. This appointment is an important step to maintain and ensure the integrity of our independent standards process.
The nominee today, Douglas Bain, has a broad range of experience in making considered judgments across a number of complex fields, and so is more than qualified to take on this role. Furthermore, he has undertaken the role of acting commissioner in this Assembly previously, and therefore has a good knowledge of how the Assembly operates and the code of conduct.
This is a temporary appointment. Members will have noted in my statement yesterday that the committee is reviewing the code of conduct, and as part of this we will be considering the role of the commissioner for standards. We intend for this to be an open process and will be consulting on our work in due course.
Lywydd, rwy'n gwneud y cynnig i benodi comisiynydd safonau dros dro yn sgil ymddiswyddiad Syr Roderick Evans ar 11 Tachwedd 2019. Mae'r penodiad hwn yn gam pwysig i gynnal a sicrhau uniondeb ein proses safonau annibynnol.
Mae gan yr enwebai heddiw, Douglas Bain, brofiad eang o ffurfio dyfarniadau ystyriol mewn nifer o feysydd cymhleth, ac felly mae'n fwy na chymwys i ymgymryd â'r rôl hon. Yn ogystal, mae wedi ymgymryd â rôl comisiynydd dros dro yn y Cynulliad hwn eisoes, ac felly mae ganddo wybodaeth dda ynglŷn â sut y mae'r Cynulliad yn gweithredu a'r cod ymddygiad.
Penodiad dros dro yw hwn. Bydd yr aelodau wedi nodi yn fy natganiad ddoe fod y pwyllgor yn adolygu’r cod ymddygiad, ac fel rhan o hyn, byddwn yn ystyried rôl y comisiynydd safonau. Rydym yn bwriadu i hon fod yn broses agored a byddwn yn ymgynghori ar ein gwaith maes o law.
May I ask the Member whether the committee has discussed or approved Douglas Bain as a candidate before she put forward the motion today? Can I also ask a little more about the scope of the work? She mentioned 'temporary', but I'm unclear whether she's referring to perhaps a few weeks, or is this something that could extend through to the end of the Assembly?
Also, in terms of his skills and the type of work he's going to be doing, what is her expectation about is this narrow, if we like, black leather letter law, more about financial issues and declarations of interest, or is she expecting his work, in terms of the time commitment and the skills appropriate, to be more about far more subjective and judgmental issues with respect to the dignity and respect policy? Does she expect his work to support Government Ministers, using the standards system to pursue opposition AMs? [Interruption.] In terms of the £392—[Interruption.] If I may ask the Member about the £392 daily rate, what consideration has been given to choosing this rate? It is simply because the previous permanent occupant had this rate? And, if so, what consideration has been given to the respective qualifications and experience of the candidate she's put forward now, compared to the previous occupant and his long-time role as a High Court judge? Thank you.
A gaf fi ofyn i’r Aelod a yw’r pwyllgor wedi trafod neu gymeradwyo Douglas Bain fel ymgeisydd cyn iddi gyflwyno'r cynnig heddiw? A gaf fi ofyn ychydig yn fwy hefyd am gwmpas y gwaith? Soniodd am 'dros dro', ond nid wyf yn glir a yw'n cyfeirio at ychydig wythnosau efallai, neu a yw hyn yn rhywbeth a allai bara tan ddiwedd tymor y Cynulliad?
Hefyd, o ran ei sgiliau a'r math o waith y bydd yn ei wneud, beth yw ei disgwyliadau hi, ai ymwneud â chyfraith ddiwyro a chul, os mynnwch, y bydd, mwy am faterion ariannol a datganiadau o fuddiant, neu a yw'n disgwyl y bydd ei waith, o ran yr ymrwymiad amser a'r sgiliau priodol, yn ymwneud mwy â materion llawer mwy goddrychol a dyfarniadol mewn perthynas â'r polisi urddas a pharch? A yw'n disgwyl i'w waith gefnogi Gweinidogion y Llywodraeth, gan ddefnyddio'r system safonau i ymlid ACau y gwrthbleidiau? [Torri ar draws.] O ran y £392—[Torri ar draws.] Os caf fi ofyn i'r Aelod am y gyfradd ddyddiol o £392, pa ystyriaeth a roddwyd i ddewis y gyfradd hon? Ai'r rheswm syml yw mai'r gyfradd hon a dalwyd i ddeiliad parhaol blaenorol y swydd? Ac os felly, pa ystyriaeth a roddwyd i gymwysterau a phrofiad priodol yr ymgeisydd a gynigiwyd ganddi yn awr, o gymharu â'r deiliad blaenorol a'i rôl hirsefydlog fel barnwr yr Uchel Lys? Diolch.
Diolch, Llywydd. [Interruption.] Who are you?
Diolch, Llywydd. I think I'm one of only a handful of Members who have had direct dealings with Mr Bain. Now, I—[Interruption.] Now, I wasn't intending to speak on this motion today, but I was moved to do so by a member of my staff, who is watching these proceedings from the gallery. My staff member wanted to put on record how he was made to feel after Mr Bain had dealt with him. Now, Llywydd, given that we have to be mindful of the dignity and respect policy, I think these comments from my staff member need to be borne in mind. If you will allow, I will quote briefly from what he said. I quote: 'During the first interview with Mr Bain, when I accompanied Gareth, I found his manner to be both aggressive and intimidating. I felt helpless to support my employer, because the acting commissioner had threatened to eject me from the room if I so much as opened my mouth. After the interview, I was shaking as I left the room. I felt bullied and demeaned as I had had no right of reply, even though the acting commissioner referred to me and my actions several times. When we left the room, Gareth asked me why I was shaking. I replied that I had no idea how he had put up with Mr Bain's interrogation for so long. I was hurt and angry and bruised from the experience. I dreaded the second interview with Mr Bain, who hadn't changed his tune since the first time—'
Diolch, Lywydd. [Torri ar draws.] Pwy ydych chi?
Diolch, Lywydd. Credaf fy mod yn un o lond llaw o Aelodau yn unig sydd wedi ymdrin yn uniongyrchol â Mr Bain. Nawr, rwyf—[Torri ar draws.] Nawr, nid oeddwn yn bwriadu siarad am y cynnig hwn heddiw, ond cefais fy ysgogi i wneud hynny gan aelod o fy staff sy'n gwylio'r trafodion hyn o'r oriel. Roedd fy aelod o staff yn awyddus i ddweud ar goedd sut y gwnaed iddo deimlo ar ôl i Mr Bain ymdrin ag ef. Nawr, Lywydd, o ystyried bod yn rhaid inni gofio am y polisi urddas a pharch, credaf y bydd angen cadw'r sylwadau hyn gan fy aelod o staff mewn cof. Os caf, rwyf am ddyfynnu'n gryno o'r hyn a ddywedodd. Rwy'n dyfynnu: 'Yn ystod y cyfweliad cyntaf â Mr Bain, pan euthum gyda Gareth, teimlwn fod ei ymagwedd yn ymosodol ac yn fygythiol. Roeddwn yn teimlo nad oedd unrhyw beth y gallwn ei wneud i gefnogi fy nghyflogwr, gan fod y comisiynydd dros dro wedi bygwth fy hel o'r ystafell pe bawn yn agor fy ngheg. Ar ôl y cyfweliad, roeddwn yn crynu wrth i mi adael yr ystafell. Roeddwn yn teimlo fy mod wedi cael fy mwlio a fy mychanu gan na chefais gyfle i ymateb, er i'r comisiynydd dros dro gyfeirio ataf fi a fy ngweithredoedd sawl gwaith. Pan adawsom yr ystafell, gofynnodd Gareth i mi pam roeddwn i'n crynu. Atebais nad oedd gennyf unrhyw syniad sut y llwyddodd i oddef cwestiynu Mr Bain cyhyd. Cefais fy mrifo, fy nigio a fy nghleisio gan y profiad. Roeddwn yn ofni'r ail gyfweliad â Mr Bain, nad oedd wedi newid ei dôn ers y tro cyntaf—'
Reading out of lengthy quotations in this Chamber is not usual practice. I think most of—. Unless there is something new that needs to be added in the rest of the quotation you have there, I think you can bring this to a close now.
Nid yw darllen dyfyniadau hirfaith yn y Siambr hon yn arfer cyffredin. Credaf fod y rhan fwyaf o—. Oni bai fod rhywbeth newydd y mae angen ei ychwanegu yng ngweddill y dyfyniad sydd gennych, credaf y gallwch ddod â hyn i ben yn awr.
This appointment is being pushed through very quickly. What has basically happened is you're—. He's thrown me under a bus, Bain, and now you're trying to get him to bring someone else—you're bringing him in to throw someone else under a bus. He's a political hatchet man and he shouldn't be appointed. That's why I'm voting against this motion today.
Mae'r penodiad hwn yn cael ei wthio drwodd yn gyflym iawn. Yr hyn sydd wedi digwydd yn y bôn yw eich bod—. Mae wedi fy nhaflu o dan fws, Bain, ac yn awr rydych yn ceisio'i gael i ddod â rhywun arall—rydych yn dod ag ef i mewn yn awr i daflu rhywun arall o dan fws. Bwyellwr gwleidyddol ydyw, ac ni ddylid ei benodi. Dyna pam rwy'n pleidleisio yn erbyn y cynnig hwn heddiw.
The use of 'political hatchet man' as a term of abuse is not acceptable, and you will withdraw that use of a description of any individual who is not here and able to defend themselves at this point. I ask you to withdraw that accusation.
Nid yw'r defnydd o 'bwyellwr gwleidyddol' fel sarhad yn dderbyniol, ac fe dynnwch y defnydd hwnnw o ddisgrifiad o unrhyw unigolyn nad yw yma i amddiffyn ei hun ar y pwynt hwn yn ôl. Gofynnaf i chi dynnu’r cyhuddiad hwnnw yn ôl.
I will withdraw it, although I regret that you didn't allow me to give some substance to my remarks today. But certainly, of course, Llywydd, I withdraw it.
Fe'i tynnaf yn ôl, er fy mod yn gresynu na wnaethoch ganiatáu i mi roi rhywfaint o sylwedd i fy sylwadau heddiw. Ond yn sicr, wrth gwrs, Lywydd, fe'i tynnaf yn ôl.
I've allowed you every opportunity to give substance to your remarks. I've curtailed only a lengthy quotation by you. You are as equal as all other Members in this Chamber to put any substantive points you wish to make to debate. Are you continuing, or have you drawn to a close? No. You have drawn to a close.
I call on the Chair of the committee to respond to the debate.
Rwyf wedi rhoi pob cyfle ichi roi sylwedd i'ch sylwadau. Nid wyf ond wedi cwtogi dyfyniad hirfaith gennych. Mae gennych yr un cyfle â'r holl Aelodau eraill yn y Siambr i gynnig unrhyw bwyntiau sylweddol rydych am eu gwneud i'r ddadl. A ydych am barhau, neu a ydych wedi gorffen? Na. Rydych wedi gorffen.
Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i ymateb i'r ddadl.
Diolch, Llywydd. Just in response to some of Mark Reckless's points, all of the members of the standards committee agreed on the appointment for this acting commissioner. On the issue of how long it will take to appoint a new commissioner, the Standards of Conduct Committee have already started discussions about the next stages, and we're keen to ensure that the changing nature of the role since it was established in 2011 is reflected in the forthcoming appointment.
You ask about the suitability of the acting commissioner. He's held a number of senior positions in the Northern Ireland Office, the police and the Northern Ireland Prison Service. In addition, he's held a number of public offices, such as the chief electoral officer for Northern Ireland and, more latterly, he was the Northern Ireland Assembly Commissioner for Standards from 2012-17.
The other points that you raised around terms and conditions—it's on the same terms and conditions as the previous standards commissioner. The acting commissioner will be responsible for continuing the work of the previous commissioner in considering complaints that have been submitted to the office and for investigating any new complaints that are submitted during the period of his employment.
And, just to finish on the point that Gareth Bennett raised, just for Members to be aware, while I understand that Gareth Bennett might have concerns about the acting commissioner, the report of that commissioner went to the Assembly standards committee and then was brought to this Assembly Chamber and was then voted on by the majority of Assembly Members in this Chamber. Thank you, Llywydd.
Diolch, Lywydd. Mewn ymateb i rai o bwyntiau Mark Reckless, cytunodd holl aelodau'r pwyllgor safonau ar benodiad y comisiynydd dros dro hwn. O ran pa mor hir y bydd yn ei gymryd i benodi comisiynydd newydd, mae'r Pwyllgor Safonau Ymddygiad eisoes wedi dechrau trafodaethau ynglŷn â'r camau nesaf, ac rydym yn awyddus i sicrhau bod natur newidiol y rôl ers ei sefydlu yn 2011 yn cael ei hadlewyrchu yn y penodiad sydd i ddod.
Rydych yn gofyn am addasrwydd y comisiynydd dros dro. Mae wedi dal nifer o swyddi uwch yn Swyddfa Gogledd Iwerddon, yr heddlu a Gwasanaeth Carchardai Gogledd Iwerddon. Yn ogystal, mae wedi dal nifer o swyddi cyhoeddus, fel prif swyddog etholiadol Gogledd Iwerddon, ac yn fwy diweddar, ef oedd Comisiynydd Safonau Cynulliad Gogledd Iwerddon rhwng 2012 a 2017.
O ran y pwyntiau eraill a godwyd gennych ynglŷn â thelerau ac amodau—maent yr un telerau ac amodau ag ar gyfer y comisiynydd safonau blaenorol. Bydd y comisiynydd dros dro yn gyfrifol am barhau â gwaith y comisiynydd blaenorol yn ystyried cwynion a gyflwynwyd i'r swyddfa ac ymchwilio i unrhyw gwynion newydd a gyflwynir dros y cyfnod y bydd yn y swydd.
Ac i orffen ar y pwynt a gododd Gareth Bennett, fel bod yr Aelodau'n ymwybodol, er fy mod yn deall y gallai fod gan Gareth Bennett bryderon am y comisiynydd dros dro, aeth adroddiad y comisiynydd hwnnw i bwyllgor safonau'r Cynulliad a daethpwyd ag ef wedyn i Siambr y Cynulliad hwn a phleidleisiodd mwyafrif o Aelodau'r Cynulliad arno yn y Siambr hon. Diolch yn fawr, Lywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting on this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Yr eitem nesaf yw'r cynnig i ddiwygio Rheolau Sefydlog: cynigion i gyflwyno Rheol Sefydlog 18A newydd ar gyfer goruchwylio Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru. Dwi'n galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig—Rebecca Evans.
The next item is the motion to amend Standing Orders and the proposals to introduce a new Standing Order 18A for oversight of the Public Services Ombudsman for Wales. I call on a member of the Business Committee to move the motion, Rebecca Evans.
Cynnig NDM7184 Elin Jones
Cynnig bod y Cynulliad Cenedlaethol, yn unol â Rheol Sefydlog 33.2:
1. Yn ystyried Adroddiad y Pwyllgor Busnes ‘Cynigion i gyflwyno Rheol Sefydlog 18A newydd ar gyfer goruchwylio Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru’ a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 6 Tachwedd 2019.
2. Yn cymeradwyo’r cynnig i gyflwyno Rheol Sefydlog 18A newydd, fel y nodir yn Atodiad B i Adroddiad y Pwyllgor Busnes.
Motion NDM7184 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 33.2:
1. Considers the Report of the Business Committee ‘Proposals to introduce a new Standing Order 18A for oversight of the Public Services Ombudsman for Wales’ laid in the Table Office on 6 November 2019.
2. Approves the proposal to introduce a new Standing Order 18A, as set out in Annex B of the Report of the Business Committee.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Does neb yn cyfrannu at yr eitem yma. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
I have no speakers on this item. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Mae'r eitem nesaf hefyd yn gynnig i ddiwygio Rheolau Sefydlog: Rheol Sefydlog 12.63 ar gwestiynau llafar y Cynulliad. Galwaf ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig.
The next item is also a motion to amend Standing Orders: Standing Order 12.63 on oral Assembly questions. I call on a member of the Business Committee to move the motion.
Cynnig NDM7185 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 33.2:
1. Yn ystyried Adroddiad y Pwyllgor Busnes ‘Diwygio'r Rheolau Sefydlog: Rheol Sefydlog 12.63 – Cwestiynau Llafar y Cynulliad’ a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 6 Tachwedd 2019.
2. Yn cymeradwyo’r cynnig i adolygu Rheol Sefydlog 12.63, fel y nodir yn Atodiad B i Adroddiad y Pwyllgor Busnes.
Motion NDM7185 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 33.2:
1. Considers the Report of the Business Committee ‘Amending Standing Orders: Standing Order 12.63 - Oral Assembly Questions’ laid in the Table Office on 6 November 2019.
2. Approves the proposal to revise Standing Order 12.63, as set out in Annex B of the Report of the Business Committee.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Neb yn cyfrannu i'r ddadl, felly y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, rŷn ni'n derbyn y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Again, there are no speakers to the debate. The proposal therefore is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Mae'r cynnig nesaf i newid cylch gwaith y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau. Dwi'n galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig—Rebecca Evans.
The next item is a motion to alter the remit of the Equalities, Local Government and Communities Committee, and I call on a member of the Business Committee to move the motion—Rebecca Evans.
Cynnig NDM7186 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 16.3, yn cytuno i newid cylch gwaith y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, fel bod ei gylch gwaith fel a ganlyn:
a) archwilio deddfwriaeth a dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif drwy graffu ar faterion gwariant, gweinyddu a pholisi sy'n cwmpasu (ond heb fod yn gyfyngedig i): lywodraeth leol; tai, adfywio cymunedol, cydlyniant a diogelwch; trechu tlodi; cyfle cyfartal a hawliau dynol;
b) arfer y swyddogaethau nad ydynt yn rhai cyllidebol a nodir yn Rheol Sefydlog 18A.2 mewn perthynas ag atebolrwydd a llywodraethu Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru.
Motion NDM7186 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 16.3, agrees to alter the remit of the Equalities, Local Government and Communities Committee, so that its remit is as follows:
a) to examine legislation and hold the Welsh Government to account by scrutinising expenditure, administration and policy matters encompassing (but not restricted to): local government; housing, community regeneration, cohesion and safety; tackling poverty; equality of opportunity and human rights;
b) to exercise the non-budgetary functions set out in Standing Order 18A.2 in relation to accountability and governance of the Public Services Ombudsman for Wales.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Neb yn cyfrannu i'r ddadl. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
No speakers. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Yr eitem nesaf yw'r cynnig i ddiwygio cylch gwaith y Pwyllgor Cyllid. Galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig—Rebecca Evans.
The next item is a motion to alter the remit of the Finance Committee. I call on a member of the Business Committee to move the motion—Rebecca Evans.
Cynnig NDM7187 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 16.3, yn cytuno i newid cylch gwaith y Pwyllgor Cyllid, fel bod ei gylch gwaith fel a ganlyn:
a) cyflawni swyddogaethau'r pwyllgor cyfrifol a nodir yn Rheolau Sefydlog 18.10, 18.11, 18A.2 (iv) a (v), 19 ac 20 o Gynulliad Cenedlaethol Cymru;
b) o dan Reolau Sefydlog 19 ac 20, mae cyfrifoldebau'r pwyllgor yn cynnwys ystyried unrhyw adroddiad neu ddogfen a osodir gerbron y Cynulliad mewn perthynas â'r defnydd o adnoddau, neu wariant o Gronfa Gyfunol Cymru, gan gynnwys ymgymryd â gwaith craffu ar gyllideb cyrff a ariennir yn uniongyrchol o Gronfa Gyfunol Cymru;
c) o dan Reolau Sefydlog 18.10 a 18.11, mae cyfrifoldebau'r pwyllgor yn cynnwys goruchwylio'r gwaith o lywodraethu Swyddfa Archwilio Cymru, fel y nodir yn Neddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2013;
d) o dan Reol Sefydlog 18A.2 (iv) a (v), i arfer swyddogaethau cyllidebol mewn perthynas ag Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru;
e) bod y Pwyllgor hefyd yn ystyried unrhyw gynigion ar gyfer datganoli pwerau ariannol i Gymru fel rhan o'i gyfrifoldebau, a'r cynnydd a wnaed wrth wneud hynny;
f) gall y Pwyllgor hefyd graffu ar ddeddfwriaeth a gyflwynir i'r Cynulliad.
Motion NDM7187 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 16.3, agrees to alter the remit of the Finance Committee, so that its remit is as follows:
a) to carry out the functions of the responsible committee set out in Standing Orders 18.10, 18.11, 18A.2(iv) and (v), 19 and 20 of the National Assembly for Wales;
b) under Standing Orders 19 and 20, the committee’s responsibilities include considering any report or document laid before the Assembly concerning the use of resources, or expenditure from the Welsh Consolidated Fund, including undertaking budget scrutiny of the bodies directly funded from the Welsh Consolidated Fund;
c) under Standing Orders 18.10 and 18.11, the committee’s responsibilities include oversight of the governance of the Wales Audit Office, as set out in the Public Audit (Wales) Act 2013;
d) under Standing Order 18A.2(iv) and (v), to exercise budgetary functions in relation to the Public Services Ombudsman for Wales;
e) the committee also considers any proposals for, and the progress of the devolution of fiscal powers to Wales as part of its responsibilities;
f) the committee may also scrutinise legislation introduced to the Assembly.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Neb yn cyfrannu at y ddadl. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
No speakers, therefore the proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cynnig i gymeradwyo cyllideb Comisiwn y Cynulliad ar gyfer 2020-21. Galw ar Suzy Davies, y comisiynydd, i wneud y cynnig ar ran y Comisiwn.
The next item is the motion to approve the Assembly Commission's budget for 2020-21 and I call on Suzy Davies, the commissioner, to move the motion on behalf of the Commission.
Cynnig NDM7182 Suzy Davies
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 20.16:
Yn cytuno ar gyllideb Comisiwn y Cynulliad ar gyfer 2020-21, fel y pennir yn Nhabl 1 o 'Cyllideb Comisiwn Cynulliad Cenedlaethol Cymru ar gyfer 2020-21', a osodwyd gerbron y Cynulliad ar 6 Tachwedd 2019 a’i bod yn cael ei hymgorffori yn y Cynnig Cyllidebol Blynyddol o dan Reol Sefydlog 20.26(ii).
Motion NDM7182 Suzy Davies
To propose that the National Assembly for Wales in accordance with Standing Order 20.16:
Agrees the budget of the Assembly Commission for 2020-21, as specified in Table 1 of the 'National Assembly for Wales Assembly Commission Budget 2020-21', laid before the Assembly on 6 November 2019 and that it be incorporated in the Annual Budget Motion under Standing Order 20.26(ii).
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd, and I move the Commission's budget for 2021, so that's from April next year, and I ask that it be incorporated into the annual budget motion.
As you will have seen in the budget document, the Commission is seeking a total budget of £61.411 million, and that comprises £36.274 million for Commission services—that's our operational budget—£16.172 million for the remuneration board's determination, £0.5 million for pre-election expenditure, and £8.465 million for interest and non-cash items.
Before I outline the detail of the Commission's budget requirement a bit more, I'd like to comment just on two specific items that I think do need highlighting in this debate. Both these items, I do want to make clear, are outside of the Commission's control. As you'll have seen, the budget shows an increase on both last year's budget and the forecast figures we proposed in our budget document this time last year. The first reason for this is the requirement for organisations to account for leased assets in the same way that they account for assets that they own, following the implementation of international financial reporting standard 16. This is an independent accounting standard commonly adopted across the world.
It's important to stress, from a funding or cash point of view, that this does not impact on the amount of cash we require from the Welsh consolidated fund, but it does increase the overall budget figure. Without this change in the accountancy rules, the total budget would have been considerably lower at £59.575 million, and to help with transparency and understanding, we've included that pre and post IFRS 16 figure in the budget document.
The second item to draw to Members' attention is the increase in the budget between the draft and the final version of this budget. The draft Commission budget was laid on 24 September 2019 and the Finance Committee had a scrutiny session on that document on 3 October. That draft budget document included a sensible estimate of the increase in the annual survey of hours and earnings index that applies to Assembly Member and Assembly Member support staff salaries from April 2020. The estimate used in that document was 2 per cent, a very sensible estimate based on actual increases in October 2017 of 2.3 per cent and in October 2018 of 1.2 per cent, both of which in themselves were within the acceptable range of budget estimates. However, on 29 October 2019, the Office for National Statistics published the data for 2019, and the increase is unexpectedly more than double the estimate that we had used, requiring an increase of £360,000 more than was included in the draft budget. Now, as you'll appreciate, this confirmation comes very late in the day, but we have included the additional amount in the final budget and we have, of course, informed the Finance Committee of this increase. Both those items, actually, have been fully explained to the Finance Committee, but I do repeat that they're outside the Commission's control.
Coming back to our overall budget, this document outlines the financial requirement for the last year of the fifth Assembly, which includes provision for the Commission to prepare for the sixth Assembly, and forecasts for the first two years of the sixth Assembly. And in it we set out how the budget supports the Commission in meeting its strategic aims of providing outstanding parliamentary support, engaging with the people of Wales, and championing the Assembly and using resources wisely.
The Commission exists to support the Assembly and, of course, its Members. As we know, the pressure on Members remains significant, given our relatively small number and the complex issues that we're addressing now, most noticeably the impact of the UK leaving the EU. We need a budget that provides the right level of resource to support Members through this period. The longstanding uncertainty around the timing of the UK's withdrawal from the EU, and the terms of any departure, has created challenges in planning how we resource that work as an Assembly, and how we as a legislature can deliver those changes. Whilst the terms of Brexit still remain to be determined, we have been planning for work post Brexit, as you would expect us to. Controls and actions such as scenario planning and training ensure that we are managing potential risks.
The direct link to movements in the Welsh block has been removed in accordance with the guidelines provided in the Finance Committee's statement of principles, but this budget is transparent, prudent and is set in the context of long-term financial funding here in Wales. It considers how the Commission prioritises its resources to ensure services to Members and those that we serve are not compromised.
I'd like to thank the Finance Committee for its scrutiny of the budget and its continued commitment to ensuring fairness in our budgeting process and transparency, of course. I have to say, appearing before a committee is not the most relaxing of experiences, but the questions that we have and those of the Public Accounts Committee do genuinely help drive improvement, and I hope you feel that you're seeing that.
The committee made six recommendations on the back of the scrutiny of the draft budget. Three of the recommendations requested further information and clarity on particular issues: the first of those was the project to replace the legislation software in use; details of the Commission's long-term project planning; and a report on the long-term benefits from the voluntary exit scheme. I hope, again, that the Finance Committee acknowledges our wish to be open and transparent on this and we'll be reporting back to you on the legislation software project in the summer of 2020, when the contract has been awarded, and on the other two areas in the autumn of 2020, again reflecting the requirement for a long-term view.
The fourth recommendation concerned staffing support for the standards commissioner and proposed that the resources needed for this work be identified separately within the budget for 2021 and for future years. We've done that, and so those costs are now clearly shown in table 4 and will continue to be shown separately in the years ahead. Members will be aware, of course, of the resignation of the former standards commissioner. There's an acting commissioner pending, but the work on scrutinising and reviewing what the standards commissioner needs in terms of his work will kick in when the permanent standards commissioner is appointed and when we get a clear idea of what that individual is going to need.
The fifth recommendation highlights the importance of ensuring transparency regarding additional costs when new policies are authorised by the Assembly. There is—I have to assure Members—continued governance around the provision of resources, including to the standards commissioner, and, of course, it's very relevant when we see the final version of the Senedd and Elections (Wales) Bill, which we'll know a little bit about today, about what uncosted changes might be occurring to that, hence our commitment, as you'll see in the letter to you, to the Finance Committee, about focusing on these new policies that might come through the Assembly.
And then just finally, the committee recommended that the Commission prioritises funding to promote the awareness of votes at 16. One of the Commission's strategic goals is, of course, to engage with the people of Wales and to champion the Assembly. So, I can confirm that within that total of £500,000 set aside for pre-election expenses, £150,000 has been earmarked for awareness-raising work.
We are, of course, as ever, open to suggestions on how to improve our budgeting process. I'll be willing to answer any questions Members may have, but in the meantime, I'm very happy to put this budget forward on behalf of the Commission, reiterate our commitment to working in a way that's open and transparent, and to deliver the best possible value for money for the people of Wales. Diolch.
Diolch, Lywydd, a chynigiaf gyllideb y Comisiwn ar gyfer 2021, felly o fis Ebrill y flwyddyn nesaf ymlaen, a gofynnaf iddi gael ei hymgorffori yng nghynnig y gyllideb flynyddol.
Fel y byddwch wedi gweld yn nogfen y gyllideb, mae'r Comisiwn yn ceisio cyllideb o £61.411 miliwn i gyd, ac mae hynny'n cynnwys £36.274 miliwn ar gyfer gwasanaethau'r Comisiwn—sef ein cyllideb weithredol—£16.172 miliwn i'w bennu gan y bwrdd cydnabyddiaeth ariannol, £0.5 miliwn ar gyfer gwariant cyn etholiad, ac £8.465 miliwn ar gyfer llog ac eitemau nad ydynt yn arian parod.
Cyn imi fanylu ymhellach ar ofyniad cyllideb y Comisiwn, hoffwn wneud sylwadau ar ddwy eitem benodol y credaf fod angen tynnu sylw atynt yn y ddadl hon. Rwyf am ddweud yn glir fod y ddwy eitem y tu hwnt i reolaeth y Comisiwn. Fel y byddwch wedi gweld, mae'r gyllideb yn dangos cynnydd o gymharu â chyllideb y llynedd a'r ffigurau rhagolygol a gynigiwyd gennym yn ein dogfen gyllideb yr adeg hon y llynedd. Y rheswm cyntaf am hyn yw'r gofyniad i sefydliadau roi cyfrif am asedau ar brydles yn yr un ffordd ag y maent yn rhoi cyfrif am asedau y maent yn berchen arnynt, yn dilyn gweithredu safon adrodd ariannol rhyngwladol 16. Safon gyfrifo annibynnol yw hon a fabwysiadir yn gyffredin ar draws y byd.
Mae'n bwysig pwysleisio, o safbwynt cyllid neu arian parod, nad yw hyn yn effeithio ar faint o arian parod sydd ei angen arnom o gronfa gyfunol Cymru, ond mae'n cynyddu ffigur cyffredinol y gyllideb. Heb y newid hwn yn y rheolau cyfrifo, byddai cyfanswm y gyllideb wedi bod yn sylweddol is ar £59.575 miliwn, ac i gynorthwyo gyda thryloywder a dealltwriaeth, rydym wedi cynnwys y ffigurau cyn ac ar ôl safon adrodd ariannol rhyngwladol 16 yn nogfen y gyllideb.
Yr ail eitem i dynnu sylw'r Aelodau ati yw'r cynnydd yn y gyllideb rhwng y gyllideb ddrafft a fersiwn derfynol y gyllideb hon. Gosodwyd cyllideb ddrafft y Comisiwn ar 24 Medi 2019 a chynhaliodd y Pwyllgor Cyllid sesiwn graffu ar y ddogfen honno ar 3 Hydref. Roedd dogfen y gyllideb ddrafft yn cynnwys amcangyfrif synhwyrol o’r cynnydd yn yr arolwg blynyddol o fynegai oriau ac enillion sy’n berthnasol i gyflogau Aelodau’r Cynulliad a staff cymorth Aelodau’r Cynulliad o fis Ebrill 2020. Yr amcangyfrif a ddefnyddiwyd yn y ddogfen honno oedd 2 y cant, amcangyfrif synhwyrol iawn sy’n seiliedig ar gynnydd gwirioneddol o 2.3 y cant ym mis Hydref 2017 ac 1.2 y cant ym mis Hydref 2018, ill dau o fewn yr ystod dderbyniol o amcangyfrifon y gyllideb. Fodd bynnag, ar 29 Hydref 2019, cyhoeddodd y Swyddfa Ystadegau Gwladol y data ar gyfer 2019, ac mae'r cynnydd, yn annisgwyl, yn fwy na dwbl yr amcangyfrif a ddefnyddiwyd gennym, gan alw am gynnydd o £360,000 yn fwy na’r hyn a oedd wedi’i gynnwys yn y gyllideb ddrafft. Nawr, fel y byddwch yn deall, daw'r cadarnhad hwn yn hwyr iawn yn y dydd, ond rydym wedi cynnwys y swm ychwanegol yn y gyllideb derfynol ac wrth gwrs, rydym wedi rhoi gwybod i’r Pwyllgor Cyllid am y cynnydd hwn. Mae'r ddwy eitem wedi'u hesbonio'n llawn i'r Pwyllgor Cyllid, ond rwy'n ailadrodd eu bod y tu hwnt i reolaeth y Comisiwn.
Gan ddychwelyd at ein cyllideb gyffredinol, mae'r ddogfen hon yn amlinellu'r gofyniad ariannol ar gyfer blwyddyn olaf y pumed Cynulliad, sy'n cynnwys darpariaeth i'r Comisiwn baratoi ar gyfer y chweched Cynulliad, a rhagolygon ar gyfer dwy flynedd gyntaf y chweched Cynulliad. Ac ynddi, fe wnaethom nodi sut y mae'r gyllideb yn cefnogi'r Comisiwn i gyflawni ei nodau strategol o ddarparu cefnogaeth seneddol ragorol, ymgysylltu â phobl Cymru, a hyrwyddo'r Cynulliad a defnyddio adnoddau'n ddoeth.
Mae'r Comisiwn yn bodoli i gefnogi'r Cynulliad, a'i Aelodau wrth gwrs. Fel y gwyddom, mae'r pwysau ar Aelodau yn parhau i fod yn sylweddol, o ystyried y nifer gymharol fach sydd ohonom a'r materion cymhleth rydym yn mynd i'r afael â hwy yn awr, ac yn fwyaf amlwg, effaith y DU yn gadael yr UE. Mae angen cyllideb arnom sy'n darparu'r lefel gywir o adnoddau i gefnogi’r Aelodau drwy'r cyfnod hwn. Mae'r ansicrwydd hirsefydlog ynghylch amseriad ymadawiad y DU o'r UE, a thelerau unrhyw ymadawiad, wedi creu heriau o ran cynllunio sut y rhoddwn adnoddau tuag at y gwaith hwnnw fel Cynulliad, a sut y gallwn ni fel deddfwrfa gyflawni'r newidiadau hynny. Er bod telerau Brexit eto i’w penderfynu, rydym wedi bod yn cynllunio ar gyfer gwaith ar ôl Brexit, fel y byddech yn disgwyl inni ei wneud. Mae rheolaethau a chamau gweithredu fel cynllunio senarios a hyfforddiant yn sicrhau ein bod yn rheoli’r risgiau posibl.
Mae'r cysylltiad uniongyrchol â symudiadau ym mloc Cymru wedi'i ddileu yn unol â'r canllawiau a ddarparwyd yn natganiad egwyddorion y Pwyllgor Cyllid, ond mae'r gyllideb hon yn dryloyw, yn ddarbodus ac wedi'i gosod yng nghyd-destun cyllido ariannol hirdymor yma yng Nghymru. Mae'n ystyried sut y mae'r Comisiwn yn blaenoriaethu ei adnoddau i sicrhau nad yw gwasanaethau i Aelodau a'r bobl rydym yn eu gwasanaethu yn cael eu peryglu.
Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid am graffu ar y gyllideb a'i ymrwymiad parhaus i sicrhau tegwch yn ein proses gyllidebu a'n tryloywder, wrth gwrs. Mae'n rhaid i mi ddweud, nid yw ymddangos gerbron pwyllgor yn brofiad braf iawn, ond mae ein cwestiynau ni a’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn help mawr i hybu gwelliant, ac rwy'n gobeithio eich bod yn teimlo eich bod yn gweld hynny.
Gwnaeth y pwyllgor chwe argymhelliad ar ôl craffu ar y gyllideb ddrafft. Roedd tri o'r argymhellion yn gofyn am ragor o wybodaeth ac eglurder ar faterion penodol: y cyntaf o'r rheini oedd y prosiect i roi meddalwedd ddeddfwriaethol newydd ar waith; manylion ynghylch cynlluniau prosiectau hirdymor y Comisiwn; ac adroddiad ar fanteision hirdymor y cynllun ymadael gwirfoddol. Unwaith eto, rwy'n gobeithio bod y Pwyllgor Cyllid yn cydnabod ein dymuniad i fod yn agored ac yn dryloyw mewn perthynas â hyn, a byddwn yn adrodd yn ôl i chi ar brosiect y feddalwedd ddeddfwriaethol yn ystod haf 2020, pan fydd y contract wedi’i ddyfarnu, ac ar y ddau faes arall yn hydref 2020, gan adlewyrchu'r gofyniad am amcan hirdymor unwaith eto.
Roedd y pedwerydd argymhelliad yn ymwneud â chymorth staffio i'r comisiynydd safonau ac yn cynnig y dylid nodi'r adnoddau sydd eu hangen ar gyfer y gwaith hwn ar wahân o fewn y gyllideb ar gyfer 2021 a’r blynyddoedd i ddod. Rydym wedi gwneud hynny, ac felly mae'r costau hynny bellach wedi'u dangos yn glir yn nhabl 4 a byddant yn parhau i gael eu dangos ar wahân yn y blynyddoedd i ddod. Fe fydd yr Aelodau'n ymwybodol, wrth gwrs, o ymddiswyddiad y cyn-gomisiynydd safonau. Mae comisiynydd dros dro yn yr arfaeth, ond bydd y gwaith ar graffu ac adolygu'r hyn sydd ei angen ar y comisiynydd safonau o ran ei waith yn dechrau pan benodir y comisiynydd safonau parhaol a phan gawn syniad clir o'r hyn y bydd ei angen ar y sawl a benodir.
Mae'r pumed argymhelliad yn tynnu sylw at bwysigrwydd sicrhau tryloywder mewn perthynas â chostau ychwanegol pan gaiff polisïau newydd eu hawdurdodi gan y Cynulliad. Mae llywodraethu parhaus ar waith—mae’n rhaid i mi roi sicrwydd i’r Aelodau—mewn perthynas â darparu adnoddau, gan gynnwys i'r comisiynydd safonau, ac wrth gwrs, mae'n berthnasol iawn pan fyddwn yn gweld fersiwn derfynol y Bil Senedd ac Etholiadau (Cymru) y cawn wybod ychydig amdano heddiw, o ran pa newidiadau heb eu prisio y gellid eu gwneud iddo, a'n hymrwymiad felly, fel y gwelwch yn y llythyr atoch, i’r Pwyllgor Cyllid, i ganolbwyntio ar y polisïau newydd hyn a allai ddod drwy'r Cynulliad.
Ac i orffen, argymhellodd y pwyllgor y dylai'r Comisiwn flaenoriaethu cyllid i hyrwyddo ymwybyddiaeth o’r bleidlais i rai 16 oed. Un o nodau strategol y Comisiwn, wrth gwrs, yw ymgysylltu â phobl Cymru a hyrwyddo'r Cynulliad. Felly, gallaf gadarnhau, o fewn y cyfanswm hwnnw o £500,000 a neilltuwyd ar gyfer treuliau cyn etholiad, fod £150,000 wedi'i glustnodi ar gyfer y gwaith o godi ymwybyddiaeth.
Wrth gwrs, rydym bob amser yn agored i awgrymiadau ynglŷn â sut i wella ein proses gyllidebu. Byddaf yn barod i ateb unrhyw gwestiynau gan yr Aelodau, ond yn y cyfamser, rwy'n falch iawn o gyflwyno'r gyllideb hon ar ran y Comisiwn, ailddatgan ein hymrwymiad i weithio mewn ffordd sy'n agored ac yn dryloyw, a chyflawni’r gwerth gorau am arian ar ran pobl Cymru. Diolch.
Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer took the Chair.
Thank you. Can I call on the Chair of the Finance Committee, Llyr Gruffydd?
Diolch. A gaf fi alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llyr Gruffydd?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rydw i'n falch iawn o gael siarad yn y ddadl yma heddiw, wrth gwrs, gan fod, fel rŷch chi wedi clywed, y Pwyllgor Cyllid wedi cael cyfle yn ein cyfarfod ar 3 Hydref i drafod cyllideb ddrafft Comisiwn y Cynulliad ar gyfer 2020-21, ac fe gyhoeddom ni wedyn yn dilyn hynny ein hadroddiad ni ar 17 Hydref. Ac ar ran aelodau'r pwyllgor, hoffwn innau ddiolch i Suzy Davies a swyddogion y Cynulliad am ymateb i gwestiynau ac argymhellion y pwyllgor.
Ym mis Mai llynedd, fe argymhellodd y Pwyllgor Cyllid y dylid dychwelyd unrhyw danwariant o'r gyllideb ar gyfer penderfyniad y bwrdd taliadau yn ôl i gronfa gyfunol Cymru. Roedd y mater hwn wedi bod yn destun pryder i ni ers cryn amser, felly rŷn ni yn falch bod ein hargymhelliad ni wedi'i weithredu.
Mae'r pwyllgor yn credu ei bod hi'n flaenoriaeth sicrhau bod y Cynulliad yn gwella ei ymgysylltiad â holl bobl Cymru ac roeddwn i'n synnu nad oedd y gyllideb ddrafft yn cynnwys cyfeiriadau penodol at y Senedd Ieuenctid, y Cynulliad Dinasyddion na mentrau eraill. Rŷn ni'n croesawu’r ymrwymiad o £250,000 ar gyfer ymgysylltu, ond roedd yr Aelodau'n awyddus i sicrhau bod unrhyw weithgaredd ymgysylltu yn un ystyrlon ac nid yn docynistaidd.
Mae'r pwyllgor yn falch bod prosiect y feddalwedd ddeddfwriaeth, fel y clywon ni, yn cael ei ddatblygu gyda chyllid ar y cyd gan Lywodraeth Cymru. Fodd bynnag, rŷn ni yn pryderu ar fater arall, nad yw'r gost sy'n cael ei amcangyfrif o £4 miliwn ar gyfer prosiect newid ffenestri Tŷ Hywel wedi'i gynnwys yn y gyllideb ar gyfer 2020-21 na chyllidebau dangosol ar gyfer y blynyddoedd i ddod. Dyw hi ddim yn eglur sut y caiff y gwaith hwn ei symud ymlaen gan fod £345,000 wedi'i ddyrannu i'r prosiect ffenestri yn y gyllideb ar gyfer 2019-20, ond eto, bryd hynny, nid oedd unrhyw astudiaethau dichonoldeb wedi’u cynnal. Er ein bod ni'n croesawu’r ffaith bod y Comisiwn yn derbyn ein hargymhelliad i ddarparu manylion ei gynlluniau prosiect tymor hir, dyw hi ddim yn glir i ni pam na fydd y wybodaeth hon yn cael ei darparu ym mis Mehefin y flwyddyn nesaf, yn ôl y gofyn, ond yn hytrach erbyn 1 Hydref.
Mae trefniadau staffio’r Comisiwn hefyd wedi bod yn broblem i'r pwyllgor dros y blynyddoedd. Er bod camau wedi'u cymryd i wella tryloywder penderfyniadau staffio, mae'r pwyllgor yn pryderu nad oedd y gyllideb ddrafft yn cynnwys amcangyfrif mwy cywir o gostau staff am y flwyddyn, heb fod angen amcangyfrif trosiant, neu churn, o safbwynt staffio. O'r herwydd, rŷn ni wedi gofyn am ddiweddariad ar y ddarpariaeth churn neu drosiant staffio.
Roedd diffyg tryloywder ynghylch nifer y staff yn bryder arbennig i'r pwyllgor yng ngoleuni'r cynllun ymadael gwirfoddol diweddar. Rŷn ni'n credu y dylai cynllun sy'n rhyddhau 24 aelod o staff ac sy'n cynnwys taliadau diswyddo gwirfoddol sylweddol, fel y ddau dros £100,000, ddim ond gael ei ddefnyddio pan gellir dangos tystiolaeth o ailstrwythuro neu newid sylweddol. Dyw'r pwyllgor ddim wedi gweld digon o dystiolaeth o newid o’r fath eto, ac mae'n siomedig na fydd y cynllun yn arwain at arbedion, yn enwedig o ran nifer y staff. Mae ein hadroddiad ni, felly, yn argymell bod adroddiad blynyddol ar fuddion ariannol tymor hir y cynllun ymadael gwirfoddol yn cael ei ddarparu i'r pwyllgor. Mae'r Comisiwn wedi dweud y bydd y Pwyllgor Cyllid yn cael adroddiad ar hyn erbyn mis Medi 2020, ond aeth ymateb y Comisiwn ddim mor bell â derbyn ein hargymhelliad.
Rŷn ni wedi argymell o'r blaen y dylai'r Comisiwn gadw cap ar lefelau staffio, ac fe gadwyd at y cap hwnnw. Ond, fe gynyddodd y Comisiwn y cap hwn yn ddiweddar o 491 i 497, ac fe glywsom ni dystiolaeth y gallai nifer y swyddi gynyddu i 501, plws, wrth gwrs, mae yna ddwy swydd ychwanegol i gefnogi'r comisiynydd safonau. Mae'r pwyllgor yn cydnabod y gofyniad i'r Comisiwn ddarparu adnoddau i gefnogi'r comisiynydd safonau, wrth gwrs, ond fe godwyd pryderon ynghylch y dull creadigol o gyfri wrth greu’r ddwy swydd ychwanegol yma yn ychwanegol at y cap.
Mae'r pwyllgor yn ddiolchgar am y manylion a ddarperir gan y Comisiwn ynghylch y trefniadau staffio a'r cynllun ymadael gwirfoddol. Fodd bynnag, mae'n anodd deall sut y gall sefydliad sector cyhoeddus, mewn cyfnod o gynni, ryddhau 24 aelod o staff ond dal i gynyddu cyfanswm nifer y swyddi. Rŷn ni'n credu hefyd fod angen mwy o dryloywder o ran sut mae'r comisiynydd safonau yn cael ei ariannu, ac rydyn ni'n croesawu'r datganiad y bydd hyn yn cael ei nodi'n glir yn y gyllideb derfynol ar gyfer y flwyddyn hon a'r blynyddoedd i ddod.
O ystyried y gwaith ychwanegol sydd wedi’i gynllunio i godi ymwybyddiaeth o roi’r bleidlais i bobl ifanc 16 ac 17 oed, roedd y pwyllgor yn synnu nad yw'r gyllideb ar gyfer gwariant etholiadau yn uwch na'r gwariant ar gyfer etholiadau blaenorol. Rŷn ni'n awyddus bod y Comisiwn yn blaenoriaethu cyllid yn y maes hwn ac yn gweithio'n rhagweithiol gyda'r Comisiwn Etholiadol, Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol i sicrhau ymgyrch gynhwysfawr i godi ymwybyddiaeth ledled Cymru.
Mae'r pwyllgor yn ddiolchgar am y wybodaeth a ddarparwyd ar y gwaith cynllunio senarios a wnaed gan y Comisiwn i baratoi ar gyfer gwahanol ganlyniadau posibl Brexit. Ac yn olaf, hoffai’r pwyllgor gydnabod y gwaith sylweddol a wnaed gan staff y Comisiwn dros y 12 mis diwethaf wrth baratoi, wrth gwrs, ar gyfer y posibilrwydd bod Brexit yn digwydd.
A gyda hynny o sylwadau, gaf i ddiolch am y cyfle i gyfleu safbwyntiau’r Pwyllgor Cyllid ar gyllideb Comisiwn y Cynulliad?
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I'm very pleased to be speaking in the debate today, because, as you heard, the Finance Committee had an opportunity in its meeting on 3 October to consider the Assembly Commission’s draft budget for 2020-21, and we published our report on 17 October. On behalf of committee members, I would like to thank Suzy Davies and Assembly officials for responding to the committee’s questions and recommendations.
In May of last year, the Finance Committee recommended that any underspend from the budget for the remuneration board’s determination be returned to the Welsh consolidated fund. This issue had been a cause for concern for some time, so we are pleased that our recommendation was implemented.
The committee considers it a priority to ensure that the Assembly improves engagement with all the people of Wales and we were surprised that the draft budget did not include specific references to the Youth Parliament, the Citizens' Assembly or other initiatives. We welcome the commitment of the £250,000 engagement fund, but Members were keen to ensure that any engagement activity was meaningful and not tokenistic.
The committee is pleased that the legislation software project, as we heard, is being progressed with joint funding from the Welsh Government. However, we are concerned on another matter, that the cost estimate of £4 million for the Tŷ Hywel window replacement project is not included in the budget for 2020-21 or indicative budgets for future years. It is unclear as to how this work will be progressed as £345,000 had been allocated to the windows project in the budget for 2019-20, yet at that stage no feasibility studies had been undertaken. While we welcome the Commission’s acceptance of our recommendation to provide details of its long-term project plans, we are unclear as to why this information will not be provided in June next year as requested, but rather will be provided by 1 October.
The way the Commission is staffed has also been an issue for the committee in previous years. Whilst steps have been taken to increase transparency over staffing decisions, the committee is concerned that the draft budget did not include a more accurate estimate of staff costs for the year without the need for an estimate of churn. We have therefore requested an update on the churn provision.
The lack of transparency around staff numbers was a particular concern for the committee in light of the recent voluntary exit scheme. We believe that a scheme that releases 24 staff members and includes significant voluntary severance payments, such as the two in excess of £100,000, should only be used where substantial restructure or change is evidenced. The committee has yet to see sufficient evidence of this type of change, and is disappointed that the scheme will not result in savings, particularly in terms of staff numbers. Our report recommends that an annual report on the long-term financial benefits of the voluntary exit scheme is provided to the committee. The Commission has stated that the Finance Committee will receive a report on this by September 2020, but did not go as far as accepting our recommendation.
We have previously recommended that the Commission keeps in place a cap on staffing levels, which has been adhered to. However, the Commission recently increased this cap from 491 to 497 and we heard evidence that the posts may increase to 501, plus, of course, the two additional posts to support the standards commissioner. The committee recognises the requirement for the Commission to provide resources to support the standards commissioner, but concerns were raised about the creative accounting involved in the creation of these two additional posts outside the establishment cap.
The committee is grateful for the detail provided by the Commission on staffing and the voluntary exit scheme. However, it is difficult to comprehend how, in a time of austerity, a public sector organisation can release 24 members of staff but still increase the total number of posts. We also believe there is a need for increased transparency in terms of how the standards commissioner is funded, and we welcome the assertion that this will be clearly identified in the final budget for this and future years.
Given the planned additional work to raise awareness for votes at 16 and 17, the committee was surprised that the budget for election expenditure is not higher than the spend for previous elections. We are keen that the Commission prioritises funding in this area and works proactively with the Electoral Commission, the Welsh Government and local authorities to ensure a comprehensive awareness-raising campaign across Wales.
The committee is grateful for the information provided on the scenario planning that the Commission has been carrying out in order to prepare for a variety of Brexit outcomes. Finally, the committee wishes to acknowledge the considerable amount of work carried out by Commission staff over the last 12 months in relation to Brexit preparations.
With those comments, may I thank you for the opportunity to convey the views of the Finance Committee on the Assembly Commission budget?
Thank you. Can I call on Suzy Davies to reply?
Diolch. A gaf fi alw ar Suzy Davies i ymateb?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Diolch yn fawr, Llyr. Thank you for your comments. I mean, these are rehearsals of what we went through in Finance Committee, really.
You started off by talking about this almost like a separation of powers between the remuneration board and the operational budget of the Commission, which is a step that the Commission took very much on the basis of suggestions coming from the Finance Committee, and it seems to be working well. I mean, one of the things that you obviously realise as a consequence of that, of course, is that if there are any unexpected areas of expenditure, perhaps either by the remuneration board or operationally for the Commission, we're no longer in a position to take money from one budget line and put it in the other, which is fine because we actually can resolve any problems through supplementary budgets— either returning money to the Welsh block or asking for more from this Assembly in order to meet issues that we haven't actually foreseen, for example.
With regard to the windows project, I know this has come as something of a surprise, perhaps, to some Assembly Members, but it was never going to be cheap. We've reached a situation now where there are certain windows in this building that do need replacing. But trying to replace them all within year is financially, I think, shall we say, not very palatable to any Assembly Members around here. And, of course, then, you'll have seen that, within the budget, there's a sum put aside in order to have a planning—it's a planning sum, so that we can actually replace the windows that need replacing in this building, in a way that is sensible and most cost-efficient.
With regard to the VES, the core purpose of the VES was to make sure that we had commission staff that were able to meet the three priorities of the Assembly, and to do that in as painless but also realistic a way as possible. It was quite a procedure to go through, this, as you know. But the main purpose of it wasn't necessarily to save money—but we did save some money, as it happens. What we didn't manage to do was create enough space in that restructuring to fulfil our commitments to Assembly Members to provide them with the excellent service, using resources wisely, and engaging with people in Wales, that we would have wanted to do—bearing in mind that we have the context, which we've been in for a few years now, regarding Brexit, and, potentially, Assembly reform.
Regarding the election year budget, yes, of course that's going to be a bit more this year. We've got a Senedd and Elections (Wales) Bill going through, later on today, I suspect. There are cost implications to that, which include awareness raising, and potentially awareness raising for people that we hadn't considered at the time that the draft Bill was laid, and, indeed, this draft budget was laid. So, as you would expect, in order to make this Assembly a place where people will want to come, and people will want to vote in, the level of awareness raising we do, and the quality of that work, is essential for making sure that the law itself is worth making. Thank you.
Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Diolch yn fawr, Llyr. Diolch am eich sylwadau. Rydym yn ailadrodd yr hyn a wnaethom yn y Pwyllgor Cyllid, a dweud y gwir.
Fe ddechreuoch chi drwy sôn am hyn bron fel gwahanu pwerau rhwng y bwrdd cydnabyddiaeth ariannol a chyllideb weithredol y Comisiwn, sy'n gam a gymerodd y Comisiwn i raddau helaeth ar sail awgrymiadau a gafwyd gan y Pwyllgor Cyllid, ac ymddengys ei fod yn gweithio'n dda. Un o'r pethau rydych yn amlwg yn sylweddoli o ganlyniad i hynny, wrth gwrs, yw os oes unrhyw feysydd gwariant annisgwyl, naill ai gan y bwrdd cydnabyddiaeth ariannol neu'n weithredol i'r Comisiwn, nid ydym bellach mewn sefyllfa i fynd ag arian o un o linellau’r gyllideb a'i roi yn y llall, sy'n iawn, gan y gallwn ddatrys unrhyw broblemau, mewn gwirionedd, drwy gyllidebau atodol—naill ai dychwelyd arian i floc Cymru neu ofyn am fwy gan y Cynulliad hwn er mwyn mynd i’r afael â materion nad ydym wedi'u rhagweld, er enghraifft.
O ran y prosiect ffenestri, gwn fod hyn wedi peri syndod, efallai, i rai o Aelodau'r Cynulliad, ond nid oedd hynny byth am fod yn rhad. Rydym wedi cyrraedd sefyllfa bellach lle mae angen gosod rhai ffenestri newydd yn yr adeilad hwn. Ond ni chredaf fod ceisio gosod pob un ohonynt o fewn blwyddyn yn dderbyniol yn ariannol, os mynnwch, i unrhyw Aelodau Cynulliad yma. Ac wrth gwrs, fe fyddwch wedi gweld bod swm wedi’i neilltuo yn y gyllideb er mwyn cynllunio—mae'n swm cynllunio, fel y gallwn osod y ffenestri newydd sydd eu hangen yn yr adeilad hwn yn y ffordd fwyaf synhwyrol a chosteffeithiol.
O ran y cynllun ymadael gwirfoddol, pwrpas craidd y cynllun ymadael gwirfoddol oedd sicrhau bod gennym staff comisiwn sy’n gallu cyflawni tair blaenoriaeth y Cynulliad, a gwneud hynny yn y ffordd fwyaf didrafferth ond hefyd yn y ffordd fwyaf realistig sy'n bosibl. Roedd gwneud hyn yn dipyn o orchwyl, fel y gwyddoch. Ond nid arbed arian oedd prif ddiben hynny o reidrwydd—ond fe wnaethom arbed rhywfaint o arian, fel mae'n digwydd. Yr hyn na wnaethom lwyddo i'w wneud oedd creu digon o le yn y broses ailstrwythuro honno i gyflawni ein hymrwymiadau i Aelodau'r Cynulliad i ddarparu gwasanaeth rhagorol iddynt, gan ddefnyddio adnoddau'n ddoeth, ac ymgysylltu â phobl yng Nghymru, yn y ffordd y byddem wedi dymuno ei wneud—gan gofio'r cyd-destun y buom ynddo ers ychydig flynyddoedd bellach o ran Brexit, a diwygio'r Cynulliad o bosibl.
O ran y gyllideb blwyddyn etholiad, wrth gwrs, bydd honno ychydig yn fwy eleni. Tybiaf y bydd Bil Senedd ac Etholiadau (Cymru) yn mynd drwodd yn nes ymlaen heddiw. Mae goblygiadau iddo ran cost, sy'n cynnwys codi ymwybyddiaeth, a chodi ymwybyddiaeth pobl nad oeddem wedi'u hystyried pan osodwyd y Bil drafft o bosibl, ac yn wir, pan osodwyd y gyllideb ddrafft hon. Felly, fel y byddech yn ei ddisgwyl, er mwyn gwneud y Cynulliad hwn yn rhywle y bydd pobl yn awyddus i ddod iddo, ac y bydd pobl yn awyddus i bleidleisio ynddo, mae lefel y gwaith codi ymwybyddiaeth a wnawn, ac ansawdd y gwaith hwnnw, yn hanfodol ar gyfer sicrhau bod y ddeddf ei hun yn werth ei gwneud. Diolch.
Thank you. The proposal is to note the committee's report. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed, in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw nodi adroddiad y pwyllgor. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
We now move to voting time. And unless three Members wish for the bell to be rung, I am going to proceed to call the votes. No. Right.
So, we vote this afternoon on the motion to appoint an acting standards commissioner. So, I call for a vote on the motion, tabled in the name of Jayne Bryant. Open the vote. Close the vote. For the motion 40, no abstentions, two against. Therefore, the motion is agreed.
Symudwn yn awr at y cyfnod pleidleisio. Ac oni bai fod tri Aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu, rwy'n mynd i alw am y pleidleisiau. Na. Iawn.
Felly, rydym yn pleidleisio y prynhawn yma ar y cynnig i benodi comisiynydd safonau dros dro. Felly, galwaf am bleidlais ar y cynnig a gynigiwyd yn enw Jayne Bryant. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 40, neb yn ymatal, dau yn erbyn. Felly, derbynnir y cynnig.
NDM7192 - Cynnig i Benodi Comisiynydd Safonau Dros Dro: O blaid: 40, Yn erbyn: 2, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM7192 - Motion to appoint an Acting Standards Commissioner: For: 40, Against: 2, Abstain: 0
Motion has been agreed
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
We now move to the short debate. And the short debate this afternoon is in the name of Neil Hamilton, and I call on Neil Hamilton to speak on the topic he has chosen. Neil.
Symudwn yn awr at y ddadl fer. Ac mae’r ddadl fer y prynhawn yma yn enw Neil Hamilton, a galwaf ar Neil Hamilton i siarad ar y pwnc y mae wedi’i ddewis. Neil.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I have—[Interruption.]
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae gennyf—[Torri ar draws.]
Hang on a minute, Neil. If you're going out, can you go quickly and quietly, please—although you should all be sitting in, listening?
Arhoswch funud, Neil. Os ydych chi'n mynd allan, a wnewch chi fynd yn gyflym ac yn dawel, os gwelwch yn dda—er y dylai pob un ohonoch fod yn eistedd i mewn, yn gwrando?
Thank you, Deputy Presiding Officer. I've selected this topic for debate this afternoon because I believe that the 'National Development Framework 2020-2040', which was published recently, poses, for Mid and West Wales in particular, the environmental equivalent of Henry VIII's despoliation of churches and monasteries. In the foreword to this document, the First Minister says that, by 2040,
'We know there are significant challenges to be met, not least in tackling climate change',
which he believes is the defining issue of our time. And
'Tackling the causes and mitigating...climate change is a key consideration in our plans and hopes for Wales.'
And Julie James, in her foreword to the document says that we should
'make sure we can build a society and an economy that is flexible and resilient'.
And I want to explore the conflict that I believe exists between these two propositions. The conflict, in fact, between economic growth and tackling climate change—I quote from the foreword in the name of the First Minister—and having clear visions of renewable energy. And so, what I think we need to understand is the answer to the question: does economic growth trump climate change mitigation, or having visions of more renewable energy? I believe that the overwhelming majority of the people of Wales are far more interested in economic growth and improving their standard of living than the airy-fairy notions of an undeliverable climate change target, which Governments actually have no possibility of influencing. Wales is, after all, the poorest of all the UK nations and regions of England, on the latest gross value added figures, and I believe that the Welsh Government should make economic growth its top priority. In the early stages of the document, this is never made entirely clear. Later comments, however, do let the cat out of the bag.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwyf wedi dewis y pwnc hwn ar gyfer y ddadl y prynhawn yma gan y credaf fod y 'Fframwaith Datblygu Cenedlaethol 2020-2040' a gyhoeddwyd yn ddiweddar, i Ganolbarth a Gorllewin Cymru yn arbennig, yn cyfateb yn amgylcheddol i ddiddymu'r mynachlogydd ac eglwysi gan Harri VIII. Yn y rhagair i'r ddogfen hon, dywed y Prif Weinidog, erbyn 2040,
'Rydym yn gwybod bod heriau sylweddol i’w cyflawni, yn enwedig wrth fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd',
sef mater diffiniol ein hoes yn ei farn ef. Ac
'Mae mynd i’r afael â’r achosion a lliniaru... newid yn yr hinsawdd yn ystyriaeth allweddol yn ein cynlluniau a gobeithion i Gymru.'
Ac mae Julie James, yn ei rhagair i'r ddogfen yn dweud y dylem
'wneud yn siŵr ein bod â’r gallu i adeiladu cymdeithas ac economi sy’n hyblyg ac yn wydn'.
Ac rwyf am archwilio'r gwrthdaro sy'n bodoli yn fy marn i rhwng y ddau honiad. Y gwrthdaro, mewn gwirionedd, rhwng twf economaidd a mynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd—dyfynnaf o'r rhagair yn enw'r Prif Weinidog—a chael gweledigaeth glir ynglŷn ag ynni adnewyddadwy. Ac felly, yr hyn y mae angen i ni ei ddeall, rwy'n credu, yw'r ateb i'r cwestiwn: a yw twf economaidd yn bwysicach na lliniaru'r newid yn yr hinsawdd, neu gael gweledigaeth ynglŷn â mwy o ynni adnewyddadwy? Credaf fod gan y mwyafrif llethol o bobl Cymru lawer mwy o ddiddordeb mewn twf economaidd a gwella eu safon byw na syniadau penchwiban ynghylch targed newid yn yr hinsawdd na ellir ei gyflawni, nad oes gan Lywodraethau unrhyw fodd o ddylanwadu arno mewn gwirionedd. Cymru, wedi'r cyfan, yw'r dlotaf o holl wledydd y DU a rhanbarthau Lloegr yn ôl y ffigurau gwerth ychwanegol gros diweddaraf, a chredaf y dylai twf economaidd fod yn brif flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Yn rhannau cyntaf y ddogfen, nid yw hyn byth yn cael ei ddweud yn gwbl glir. Fodd bynnag, mae sylwadau diweddarach yn gollwng y gath o'r cwd.
It appears that talking climate change, decarbonisation and creating more renewable energy sources are the key aim, regardless of economic growth supporting tourism or indeed changing landscapes. On page 36 of the document, it says that the Government aims to tackle the causes of climate change and has a key commitment to carbonisation. It also says that the Welsh Government will work with relevant stakeholders to help unlock the renewable energy potential of these areas and the economic and environmental benefits they can bring to communities. But nowhere does it say that economic development, and the consequent benefit that it brings, will be the highest priority for Welsh communities.
When we look at Wales's place in the world and its contribution to global warming, we find that its contribution is absolutely insignificant—0.06 per cent of global carbon dioxide emissions. I believe that the kind of economic burdens that will be imposed by our zero-carbon commitments will impose a very, very significant burden upon the people of Wales and, most particularly, those who are least able to bear such burdens, and we know that there are many pressing issues in Wales. The Programme for International Student Assessment results are going to show, yet again, that we have the worst education results in the country. The state of the health service, again, is an absolute scandal, with five of our seven health boards in special measures or targeted intervention. If we're going to spend public money at all, I believe it should be on improving health and education and the well-being of ordinary people, rather than on building more windfarms and solar panel farms despoliating the countryside.
Because whatever we do in this country, it's going to make no difference whatsoever to global warming—that's the fundamental backstop of this issue. China and India, as I never tire of pointing out, are responsible for 36 per cent of the world's carbon dioxide emissions. And China is planning to double its output of carbon dioxide in the next 15 years. India is planning to triple its emissions of carbon dioxide. China is even now building 300 coal-fired power stations, not just in China, but also around the world, as part of its geopolitical priorities of extending China's political reach. They're building them in Africa, in Turkey and in many other countries.
The United States, of course, has responded to this. President Trump thinks that it's important that the United States should not bear the burden of these climate change policies if other countries are actually going in the opposite direction. He wants to resile from the Paris accords altogether, because he said he was elected to represent the citizens of Pittsburgh and not Paris. Well, I believe that Welsh Government should take the view that they were elected to represent the citizens of Port Talbot and not Paris. What motivates Trump is that there is a let-out clause in the Paris agreement that exempts the worst and most recalcitrant polluters, if you think that carbon dioxide is a pollutant. Article 4.7 of the Paris agreement says the extent to which a developing country will effectively implement its commitments under the convention
'will take fully into account that economic and social development and poverty eradication are the first and overriding priorities of the developing country Parties.'
So, there's an explicit commitment in the Paris accords to put economic development ahead of everything else for developing countries, which include even the economic powerhouses, as they are now becoming, of China and India. So, China and India have signed up in principle to the fundamental theories behind the climate change convention, but they're not actually going to do anything to reduce their contributions to the global emissions that we currently emit. In fact, they're going to go in the opposite direction: they're going to do even more.
Even Germany, which is fully committed to the aims of the convention, is going in the opposite direction too. In each of the last eight years, including this year, carbon dioxide emissions have risen in Germany—the great cheerleader, under Angela Merkel for more and more penal policies on global warming for the peoples of Europe.
Ymddengys mai siarad am y newid yn yr hinsawdd, datgarboneiddio a chreu mwy o ffynonellau ynni adnewyddadwy yw'r nod allweddol, heb ystyried twf economaidd, cefnogi twristiaeth, na newid tirweddau yn wir. Ar dudalen 36 yn y ddogfen, mae'n dweud bod y Llywodraeth yn bwriadu mynd i'r afael ag achosion newid yn yr hinsawdd a bod ganddi ymrwymiad allweddol i ddatgarboneiddio. Dywed hefyd y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda rhanddeiliaid perthnasol i helpu i fanteisio ar botensial yr ardaloedd hyn ar gyfer cynhyrchu ynni adnewyddadwy a’r manteision economaidd ac amgylcheddol a all ddeillio ohonynt i gymunedau. Ond nid yw’n dweud yn unman mai datblygu economaidd, a'r budd a ddaw yn sgil hynny, fydd y flaenoriaeth bwysicaf i gymunedau Cymru.
Pan edrychwn ar le Cymru yn y byd a'i chyfraniad at gynhesu byd-eang, gwelwn fod ei chyfraniad yn gwbl ddi-nod—0.06 y cant o'r allyriadau carbon deuocsid byd-eang. Credaf y bydd y math o feichiau economaidd y bydd ein hymrwymiadau di-garbon yn eu peri yn rhoi baich sylweddol iawn ar bobl Cymru, ac yn fwyaf penodol, ar y rheini sydd â’r lleiaf o allu i ysgwyddo beichiau o'r fath, a gwyddom fod llawer o broblemau dybryd yng Nghymru. Bydd canlyniadau’r Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr yn dangos, unwaith eto, mai ni sydd â’r canlyniadau addysg gwaethaf yn y wlad. Mae cyflwr y gwasanaeth iechyd, unwaith eto, yn gwbl warthus, gyda phump o'n saith bwrdd iechyd yn destunau mesurau arbennig neu’n derbyn ymyrraeth wedi'i thargedu. Os ydym am wario arian cyhoeddus o gwbl, credaf y dylid gwario ar wella iechyd ac addysg a llesiant pobl gyffredin, yn hytrach nag ar adeiladu mwy o ffermydd gwynt a ffermydd paneli solar sy'n anharddu cefn gwlad.
Oherwydd, ni waeth beth a wnawn yn y wlad hon, ni fydd yn gwneud unrhyw wahaniaeth o gwbl i gynhesu byd-eang—dyna yw pen draw'r mater hwn yn sylfaenol. Mae Tsieina ac India, fel nad wyf byth yn blino ei nodi, yn gyfrifol am 36 y cant o allyriadau carbon deuocsid y byd. Ac mae Tsieina yn bwriadu dyblu eu hallbwn carbon deuocsid yn y 15 mlynedd nesaf. Mae India yn bwriadu treblu eu hallyriadau carbon deuocsid. Mae Tsieina wrthi’n adeiladu 300 o bwerdai glo, nid yn unig yn Tsieina, ond ledled y byd hefyd, fel rhan o’u blaenoriaethau geowleidyddol i ymestyn cyrhaeddiad gwleidyddol Tsieina. Maent yn eu hadeiladu yn Affrica, yn Nhwrci ac mewn llawer o wledydd eraill.
Mae'r Unol Daleithiau, wrth gwrs, wedi ymateb i hyn. Mae'r Arlywydd Trump o'r farn ei bod yn bwysig na ddylai'r Unol Daleithiau ysgwyddo baich y polisïau newid hinsawdd hyn os yw gwledydd eraill yn mynd i'r cyfeiriad arall. Mae’n awyddus i ymgilio rhag cytundebau Paris yn gyfan gwbl, gan ddweud iddo gael ei ethol i gynrychioli dinasyddion Pittsburgh ac nid Paris. Wel, credaf y dylai Llywodraeth Cymru fabwysiadu'r safbwynt ei bod wedi'i hethol i gynrychioli dinasyddion Port Talbot ac nid Paris. Yr hyn sy'n cymell Trump yw bod cymal dianc yng nghytundeb Paris sy'n eithrio'r llygrwyr gwaethaf a mwyaf ystyfnig, os ydych yn credu bod carbon deuocsid yn llygrydd. Dywed erthygl 4.7 o gytundeb Paris y bydd y graddau y bydd gwlad sy'n datblygu yn gweithredu ei hymrwymiadau yn effeithiol o dan y confensiwn
yn rhoi ystyriaeth lawn i'r ffaith mai datblygu economaidd a chymdeithasol a threchu tlodi yw blaenoriaethau cyntaf a phwysicaf y Partïon sy’n wledydd sy'n datblygu
Felly, ceir ymrwymiad penodol yng nghytgordiau Paris i flaenoriaethu datblygu economaidd uwchlaw popeth arall ar gyfer gwledydd sy'n datblygu, sy'n cynnwys hyd yn oed y pwerdai economaidd, fel y maent ar y ffordd i fod, sef Tsieina ac India. Felly, mae Tsieina ac India wedi ymrwymo mewn egwyddor i'r damcaniaethau sylfaenol sy'n sail i'r confensiwn ar newid yn yr hinsawdd, ond nid ydynt am wneud unrhyw beth mewn gwirionedd i leihau eu cyfraniad i'r allyriadau byd-eang rydym yn eu hallyrru ar hyn o bryd. Mewn gwirionedd, maent am fynd i'r cyfeiriad arall: maent am greu mwy eto.
Mae hyd yn oed yr Almaen, sydd wedi ymrwymo'n llwyr i nodau'r confensiwn, yn mynd i'r cyfeiriad arall hefyd. Ym mhob un o'r wyth mlynedd ddiwethaf, gan gynnwys eleni, mae allyriadau carbon deuocsid wedi cynyddu yn yr Almaen—gwlad sydd wedi hyrwyddo mwy a mwy o bolisïau cosbol ar gynhesu byd-eang o dan Angela Merkel ar gyfer pobloedd Ewrop.
So, last year, China had a nearly 5 per cent increase in its global emissions, and India 7 per cent. India, in 2018, increased its global emissions by 10 times Wales's total annual output of carbon dioxide. So, even if we were able to close down the entire Welsh economy and, indeed, if Wales didn't exist on the planet and suddenly was vapourised, India would make up the gain to the word in carbon dioxide reductions in a mere five weeks. So, why are we actually going to impose these massive burdens upon the people of Wales? And they're not just economic burdens, of course, they are environmental burdens as well.
I believe that the conscious, deliberate policy of imposing such burdens upon the people least able to bear them is actually grossly immoral, as well as absurd, because they won't achieve their object.
Wales needs economic development, and it needs poverty eradication. Because even on the latest report of the Welsh Government, fuel poverty in Wales stands at 12 per cent. That is an eighth of our population that has to spend more than 10 per cent of its income on keeping warm in the winter.
Large-scale renewable energy schemes, of course, are financed by ordinary people, and the money is transferred to major development companies and it's the largest transfer of wealth that's occurred in my lifetime from the poor to the rich. It's rather surprising that a Labour Government is countenancing such a policy and indeed pursuing it so enthusiastically.
Of course, the Welsh economy is changing. The old-fashioned industrial base of Wales has gone or is going. We're developing more and more rapidly into a service economy. In 2010 there were 39,500 financial and business services. That's gone up to 53,500 in 2018, and there were, in 2010, 52,000 retail and tourist businesses. That's now gone up to 60,000. These are the kind of businesses that mid Wales is going to see as its future, and therefore the extent to which these climate change policies are going to make it more difficult for tourism and related industries to make a profit is going to have a significant impact upon the economic well-being of my region.
There is a presumption in this document in favour of development for windfarms and similar schemes that are going to desecrate the landscape. I drove from Glasgow down to Carlisle a few weeks ago. I hadn't been there for a great many years, and I was amazed that every single hilltop along that stretch of road seemed to be covered with windmills—absolutely appalling. It completely ruined the view for anybody who was interested in visiting that part of the country in order to enjoy the countryside. I don't want to see that happen to mid and west Wales, because I believe that, not only is that wrong aesthetically, but I believe it'll also have a massively adverse economic impact upon our region.
Ogden Nash, the American comic and comic writer, wrote in the 1930s, when billboards were popping up along major road routes through America—he wrote and said:
'I think that I shall never see / A billboard lovely as a tree. / Perhaps, unless the billboards fall, / I’ll never see a tree at all.'
Well, I feel that the windmill or wind turbine is today the equivalent of 1930s billboards. We introduced advertising controls directly as a result of the development of advertising boards along the arterial roads leading out of London in the 1930s. Yet, now we have a Government that is deliberately and quite consciously going to wreck our countryside, all in the name of some mythical target, which we can never actually reach.
So, this is massively unpopular, of course, with the people who are going to live with these things. The Council for the Preservation of Rural Wales—I declare an interest as a member of it—has said that widespread industrialisation and irrational destruction of our landscapes is what is in prospect here. Acceptance of landscape change can't be assumed, it must be democratically mandated.
In England, onshore windfarms require majority local approval, and Welsh communities should have no lesser rights. I fully support that objective. The Plaid Cymru leader of Gwynedd Council has described this framework as 'comedy gold' and said that this document isn't fit for purpose in tackling the needs of rural Wales and the market towns that feed the wider economy. I don't agree with Plaid Cymru on much, but I do agree with him on that.
Welsh Government does believe that Wales would benefit from inward investment and economic growth as a result of these renewable energy schemes. I don't believe that there's any evidence that that is possible. Just look at some of the projects that have been proposed and have completed so far— let's take the three schemes at Hendy, Bryn Blaen and Rhoscrowther. These windfarms all have their own companies, but they all have the same registered office at 7a Howick Place, London SW1P 1DZ, and they all list a Steven John Radford as director. A company based in Shrewsbury called Viento Environmental Ltd, run by a Fran Iribar, has also been involved and this is all being directed by another London company called U and I Group plc—there's no Welsh involvement whatsoever in this development. As I said earlier, I believe that it's the largest transfer of money from the poor to the rich in my lifetime. Labour pose as the Robin Hood of society, but in fact they are the allies of the Welsh equivalent of the Sheriff of Nottingham.
In the case of the Hendy windfarm, as is well known, it was rejected by Montgomeryshire county council, it was then further rejected by the planning inspector appointed by the Minister herself, and then she overrode the planning inspector's report. She had the legal power to do it. I don't believe she had the moral power to do it, because it's as though it was never worth having the inquiry in the first place, because the Labour Government's policy priority of decarbonisation and renewable energy overrode all the objections that the planning inspector raised in the course of his report.
The Bryn Blaen scheme at Llangurig apparently has never actually even generated a volt or watt of electricity, and I see from the latest accounts of the company that is developing it that they have projected targeted gains for their company of £6 million to £8 million—they will get £6 million to £8 million out of this without generating the slightest electricity at all, and, in the process, of course, have erected eyesores in the landscape. I mean, this is utterly, utterly irrational.
Jac o' the North, a famous blogger, who has been mentioned in the Chamber only recently by the ex-leader of Plaid Cymru, has said, to explain what has happened here, that U and I—or Development Securities is the company developing it—planned three windfarms of a size so that, even if the local planning committees voted against them, their bacon could be saved by the Planning Inspectorate, or, as a last resort, the Welsh Government:
'No doubt, the developers had hoped to get planning permission for all three developments, netting them as much as £20 million. Being more realistic, they were probably prepared to settle for two out of three. But the High Court going against them on Rhoscrowther in September meant they were left with just Bryn Blaen, and so they were only going to make a small profit.'
But £6 million to £8 million is a lot of money to you and me, I hope you'll agree, Deputy Presiding Officer, and therefore I believe that this policy is wholly misconceived, grossly wrong and immoral. And I believe that it is opposed by the overwhelming majority of people in mid and west Wales because it poses a tremendous threat, I believe, to the economic future of our region by undermining the very basis of the local service economy.
Felly, y llynedd, bu cynnydd o bron i 5 y cant yn allyriadau byd-eang Tsieina, a 7 y cant yn India. Yn 2018, roedd y cynnydd yn allyriadau byd-eang India yn 10 gwaith cyfanswm allbwn blynyddol Cymru o garbon deuocsid. Felly, hyd yn oed pe gallem roi holl economi Cymru ar stop, ac yn wir, pe na bai Cymru yn bodoli ar y blaned ac yn diflannu ar amrantiad, byddai India'n gwrthdroi’r budd i’r byd yn sgil gostyngiadau carbon deuocsid mewn cwta bum wythnos. Felly, pam ein bod am roi’r beichiau enfawr hyn ar bobl Cymru? Ac nid beichiau economaidd yn unig ydynt wrth gwrs, maent yn feichiau amgylcheddol hefyd.
Credaf fod y polisi ymwybodol, bwriadol o roi beichiau o'r fath ar y bobl sydd â’r lleiaf o allu i’w hysgwyddo yn anfoesol iawn, ac yn hurt, gan na fyddant yn cyflawni eu hamcan.
Mae angen datblygu economaidd ar Gymru, ac mae arni angen trechu tlodi. Oherwydd hyd yn oed yn adroddiad diweddaraf Llywodraeth Cymru, mae tlodi tanwydd yng Nghymru yn 12 y cant. Golyga hynny fod un rhan o wyth o'n poblogaeth yn gorfod gwario mwy na 10 y cant o’u hincwm ar gadw'n gynnes yn y gaeaf.
Mae cynlluniau ynni adnewyddadwy ar raddfa fawr, wrth gwrs, yn cael eu hariannu gan bobl gyffredin, a chaiff yr arian ei drosglwyddo i gwmnïau datblygu mawr, a dyma'r trosglwyddiad cyfoeth mwyaf oddi wrth y tlawd i'r cyfoethog a gafwyd yn ystod fy oes i. Mae'n syndod braidd fod Llywodraeth Lafur yn ystyried polisi o'r fath, ac yn ei weithredu mor frwd yn wir.
Wrth gwrs, mae economi Cymru'n newid. Mae sylfaen ddiwydiannol hen ffasiwn Cymru wedi mynd neu wrthi’n mynd. Rydym yn datblygu'n gynt ac yn gynt i fod yn economi gwasanaethau. Yn 2010, roedd yna 39,500 o wasanaethau ariannol a busnes. Mae hynny wedi cynyddu i 53,500 yn 2018, ac yn 2010, roedd 52,000 o fusnesau manwerthu a thwristiaeth. Mae hynny bellach wedi cynyddu i 60,000. Dyma'r math o fusnesau y bydd canolbarth Cymru yn eu gweld fel eu dyfodol, ac felly mae'r graddau y bydd y polisïau newid yn yr hinsawdd hyn yn ei gwneud yn anos i dwristiaeth a diwydiannau cysylltiedig wneud elw yn mynd i gael effaith sylweddol ar les economaidd fy rhanbarth.
Mae rhagdybiaeth yn y ddogfen hon o blaid datblygu ffermydd gwynt a chynlluniau tebyg sy'n mynd i ddinistrio'r dirwedd. Gyrrais o Glasgow i lawr i Gaerliwelydd ychydig wythnosau yn ôl. Nid oeddwn wedi bod yno ers blynyddoedd lawer, ac roeddwn yn synnu bod pob un o'r bryniau ar hyd y darn hwnnw o ffordd, yn ôl pob golwg, wedi'u gorchuddio â melinau gwynt—roedd yn gwbl warthus. Roedd yn difetha’r olygfa yn llwyr i unrhyw un a oedd â diddordeb mewn ymweld â'r rhan honno o'r wlad er mwyn mwynhau cefn gwlad. Nid wyf am weld hynny'n digwydd i ganolbarth a gorllewin Cymru, gan y credaf, nid yn unig fod hynny’n wael o safbwynt esthetaidd, ond credaf y bydd hefyd yn cael effaith economaidd hynod niweidiol ar ein rhanbarth.
Ysgrifennodd Ogden Nash, y bardd a digrifwr Americanaidd, yn y 1930au, pan oedd hysbysfyrddau’n codi ger priffyrdd ar draws America—ysgrifennodd:
Credaf na welaf byth / Hysbysfwrdd mor hyfryd â choeden. / Efallai, oni bai fod yr hysbysfyrddau'n cwympo, / Na fyddaf byth yn gweld coeden.
Wel, rwy'n teimlo bod y felin wynt neu'r tyrbin gwynt heddiw yn cyfateb i hysbysfyrddau’r 1930au. Fe wnaethom gyflwyno rheolaethau hysbysebu o ganlyniad uniongyrchol i ddatblygiad hysbysfyrddau ar hyd y ffyrdd prifwythiennol allan o Lundain yn y 1930au. Serch hynny, mae gennym Lywodraeth yn awr sy’n mynd i ddinistrio ein cefn gwlad yn fwriadol ac yn gwbl ymwybodol, a'r cyfan yn enw rhyw darged dychmygol, na allwn ei gyrraedd byth.
Felly, mae hyn yn hynod amhoblogaidd, wrth gwrs, gyda'r bobl sy'n mynd i fyw gyda'r pethau hyn. Mae Cyngor Diogelu Cymru Wledig—rwy’n datgan buddiant fel aelod ohono—wedi dweud mai diwydiannu ein tirweddau ar raddfa fawr a’u dinistrio y tu hwnt i bob rheswm yw'r hyn sydd yn yr arfaeth yma. Ni ellir cymryd yn ganiataol y bydd newid tirwedd yn cael ei dderbyn, mae’n rhaid cael mandad democrataidd ar ei gyfer.
Yn Lloegr, mae angen cymeradwyaeth leol fwyafrifol i ffermydd gwynt ar y tir, ac ni ddylai cymunedau Cymru gael llai o hawliau na hynny. Rwy’n llwyr gefnogi’r amcan hwnnw. Mae arweinydd Plaid Cymru Cyngor Gwynedd wedi disgrifio'r fframwaith hwn fel ‘comedi pur’ ac wedi dweud nad yw'r ddogfen yn addas at y diben ar gyfer mynd i'r afael ag anghenion cefn gwlad Cymru a'r trefi marchnad sy'n bwydo'r economi ehangach. Nid wyf yn cytuno â Phlaid Cymru ar lawer, ond rwy'n cytuno ag ef ar hynny.
Mae Llywodraeth Cymru yn credu y byddai Cymru yn elwa o fewnfuddsoddi a thwf economaidd o ganlyniad i'r cynlluniau ynni adnewyddadwy hyn. Ni chredaf fod unrhyw dystiolaeth fod hynny'n bosibl. Edrychwch ar rai o'r prosiectau sydd wedi'u cynnig ac sydd wedi'u cwblhau hyd yn hyn—gadewch i ni ystyried y tri chynllun yn Hendy, Bryn Blaen a Rhoscrowdder. Mae gan y ffermydd gwynt hyn eu cwmnïau eu hunain, ond maent yn rhannu’r un swyddfa gofrestredig yn 7a Howick Place, Llundain SW1P 1DZ, ac mae pob un ohonynt yn rhestru Steven John Radford fel cyfarwyddwr. Mae cwmni o’r Amwythig o'r enw Viento Environmental Ltd, sy'n cael ei redeg gan rywun o'r enw Fran Iribar, wedi bod yn rhan o hyn hefyd ac mae hyn oll yn cael ei gyfarwyddo gan gwmni arall o Lundain o'r enw U and I Group plc—nid oes unrhyw gyfranogiad Cymreig o gwbl yn y datblygiad hwn. Fel y dywedais yn gynharach, credaf mai hwn yw'r trosglwyddiad arian mwyaf oddi wrth y tlawd i'r cyfoethog a welais yn ystod fy oes. Mae Llafur yn honni mai hwy yw Robin Hood cymdeithas, ond mewn gwirionedd, maent yn gynghreiriaid i'r hyn sy’n cyfateb yng Nghymru i Siryf Nottingham.
Yn achos fferm wynt Hendy, fel sy’n dra hysbys, cafodd ei gwrthod gan gyngor sir Drefaldwyn, a'i gwrthod wedyn gan yr arolygydd cynllunio a benodwyd gan y Gweinidog ei hun, ac yna fe ddiystyrodd hi adroddiad yr arolygydd cynllunio. Roedd ganddi bŵer cyfreithiol i wneud hynny. Ni chredaf fod ganddi bŵer moesol i wneud hynny, oherwydd mae fel pe na bai’n werth bod wedi cael yr ymchwiliad yn y lle cyntaf, gan fod blaenoriaeth polisi’r Llywodraeth Lafur o ddatgarboneiddio ac ynni adnewyddadwy wedi diystyru’r holl wrthwynebiad a godwyd gan yr arolygydd cynllunio yn ei adroddiad.
Mae'n debyg nad yw cynllun Bryn Blaen yn Llangurig erioed wedi cynhyrchu'r un folt neu wat o drydan mewn gwirionedd, a gwelaf o gyfrifon diweddaraf y cwmni sy'n ei ddatblygu eu bod wedi rhagweld enillion targed o £6 miliwn i £8 miliwn i'w cwmni—byddant yn cael £6 miliwn i £8 miliwn allan o hyn heb gynhyrchu unrhyw drydan o gwbl, ac yn y broses, wrth gwrs, maent wedi adeiladu pethau sy'n ddolur i'r llygad ar y dirwedd. Mae hyn yn gwbl afresymol.
Mae Jac o’ the North, y blogiwr enwog, y soniwyd amdano yn y Siambr yn ddiweddar gan gyn-arweinydd Plaid Cymru, wedi dweud, wrth egluro’r hyn sydd wedi digwydd yma, fod U and I—neu Development Securities yw’r cwmni sy’n ei ddatblygu—wedi cynllunio tair fferm wynt o faint sy'n golygu y gallai'r Arolygiaeth Gynllunio eu hachub, neu fel dewis olaf, Llywodraeth Cymru, hyd yn oed pe bai'r pwyllgorau cynllunio lleol yn pleidleisio yn eu herbyn:
Heb os, roedd y datblygwyr wedi gobeithio cael caniatâd cynllunio ar gyfer y tri datblygiad, a fyddai’n cynhyrchu hyd at £20 miliwn iddynt. I fod yn fwy realistig, mae'n debyg eu bod yn barod i setlo am ddau o’r tri. Ond fe wnaeth penderfyniad yr Uchel Lys yn eu herbyn mewn perthynas â Rhoscrowdder ym mis Medi olygu mai dim ond Bryn Blaen a oedd ar ôl ganddynt, felly elw bach yn unig y byddent yn ei wneud.
Ond rwy'n gobeithio eich bod yn cytuno bod £6 miliwn i £8 miliwn yn llawer o arian i chi a fi, Ddirprwy Lywydd, ac felly credaf fod y polisi hwn yn gwbl gyfeiliornus, yn gwbl anghywir ac yn anfoesol. A chredaf fod mwyafrif llethol y bobl yng nghanolbarth a gorllewin Cymru yn ei wrthwynebu am ei fod yn fygythiad aruthrol yn fy marn i i ddyfodol economaidd ein rhanbarth gan ei fod yn tanseilio holl sylfaen yr economi gwasanaethau leol.
Thank you. Can I call on the Minister for Housing and Local Government to reply to that debate? Julie James.
Diolch. A gaf fi alw ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i ymateb i'r ddadl? Julie James.
Thank you, Deputy Presiding Officer. The production of a national development framework is part of a concerted effort by this Government to show leadership in addressing and combating the climate change emergency we face. Only last week, more than 11,000 scientists across the world warned that we face untold suffering due to climate crisis. Their stark assessment requires us to change our lifestyles and take immediate action. The crisis is existential, immediate and undeniable and is accelerating faster than most experts expected.
As a Government, we cannot ignore the biggest threat to our planet; it is our responsibility to combat this threat and plan for our national energy needs. Our energy policy is driven by our decarbonisation commitments. Welsh Government has accepted the Committee on Climate Change's recommendation for a 95 per cent reduction in Wales and intends to legislate to this effect in 2020. This represents Wales's fair contribution to the UK's commitment under the Paris agreement. However, we have also declared our ambition to reach net zero by 2050 and we will work with the UK Committee on Climate Change and other stakeholders to understand how this can be achieved. By aiming to reach net zero, we will be the only Government considering going beyond the CCC's recommendations.
The Welsh Government has a target to generate 70 per cent of our electricity consumption from renewable sources by 2030. 'Energy Wales: A Low-Carbon Transition' and 'Prosperity for All: A Low Carbon Wales' include policies and proposals that seek to limit fossil fuel production, increase renewable and low-carbon energy generation and encourage innovation in the energy sector in Wales. We will take the opportunities this transition offers to increase prosperity in Wales.
Currently, we meet half our power needs from renewable energy. However, we must identify further resources to meet the growing need for low-carbon heat and transport. The planning system is key to delivering our targets. The policies outlined in the draft national development framework further illustrate our commitment to decarbonising Wales. Based on independent research, the draft NDF has identified priority areas where new large-scale wind and solar developments can be accommodated. We are providing the national lead that is required for the step change we need to take in Wales to tackle climate change. No other country in the UK has provided such a strategic policy lead for onshore wind and solar.
I recognise the potential impact renewable energy developments could have. Policies in the NDF seek to limit the extent of this impact. I am very mindful of the possible cumulative impact of proposals and the impact this can have in making a community or settlement feel surrounded by development. The NDF is very clear in identifying this as a key issue that will need addressing in development proposals.
The national development framework will provide a basis to determine major infrastructure projects classed as developments of national significance. Whilst we accept the principle of landscape change, we do not expect all of the priority areas identified in the draft NDF to be completely covered with windfarms, as some of the more alarmist reactions have suggested, and as we have heard today from Neil Hamilton.
All applications for major windfarms must be accompanied by an environmental impact assessment, and this must be taken into account when determining applications. Approximately 25 per cent of Wales is either a national park or an area of outstanding natural beauty. These areas are statutorily protected and were excluded from consideration as priority areas. The policy in the draft NDF states that large-scale wind and solar is not appropriate in these areas.
The draft national development framework, and its sister document 'Planning Policy Wales', strongly support a strengthened regional and local approach to planning. Local development plans in Wales are playing a key role in delivering renewable energy, and this will continue as the remainder are adopted and others are reviewed. We expect all renewable energy projects in Wales to include at least an element of local ownership, to retain wealth and provide real benefit to communities in Wales. We want to ensure that rural Wales is not left behind. Indeed, we could see rural Wales leading the way in maximising the value of these developments to the local economy, meeting Wales's energy needs and keeping the benefits within that local economy. We expect renewable energy developments, particularly those owned in Wales, will provide Wales with a fair and proportionate share of benefit in return for hosting them.
I recognise that mid Wales is already generating a considerable amount of renewable energy. For example, in the recent energy generation report, Ceredigion has been generating more renewable electricity than it consumes. However, we need much more clean energy if we are to decarbonise heat and transport and not be dependent on fossil fuels. We also need to ensure those communities that are dependent on oil in mid Wales are supported to ensure they are able to benefit from locally generated renewable energy. We are working with the grid operators to evolve grid solutions to meet Wales's needs that are appropriate to the landscape and to improve resilience. The grid operators are working to ensure the grid in place is flexible, efficient and smart. However, we do not expect all of the renewable electricity generated to be transmitted via the grid. The NDF is a plan for the next 20 years, and, inevitably, there will be technological advances in transmission, distribution and storage over this time. It is also important to note that, although onshore wind and solar are the most affordable technologies, there are a range of other technologies that will also help to meet our need for energy.
The first national marine plan is soon to be adopted. This will provide the policies to support sustainable development of marine renewable energy. We are working hard to ensure we have the mix of renewable energy in Wales to provide secure, dependable energy both on and offshore.
The consultation period on the draft NDF runs until the end of this week. After this, I will be considering the representations we have received and will also decide if there is a need to amend any of the policies in the light of that consultation.
Deputy Presiding Officer, without bold and decisive action now, the risk to our planet is enormous. We have a legal and moral duty to do all that we can to stop the causes of climate change. The draft NDF seeks to put in place a rational, evidence-based policy response to ensure the delivery of renewable energy across the whole of Wales, not just mid Wales. We owe it to our future generations to show decisive action and leadership on this issue. Eleven thousand scientists say we are right, and only Royston Jones appears to say we are wrong. Thank you.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae cynhyrchu fframwaith datblygu cenedlaethol yn rhan o ymdrech ar y cyd gan y Llywodraeth hon i ddangos arweinyddiaeth wrth frwydro yn erbyn a mynd i'r afael â'r argyfwng newid hinsawdd sy'n ein hwynebu. Yr wythnos diwethaf, rhybuddiodd mwy na 11,000 o wyddonwyr ledled y byd ein bod yn wynebu dioddefaint aruthrol yn sgil yr argyfwng hinsawdd. Mae eu hasesiad llwm yn ei gwneud yn ofynnol inni newid ein ffyrdd o fyw a gweithredu ar unwaith. Mae'r argyfwng yn ddirfodol, yn uniongyrchol ac yn ddiymwad ac mae'n cyflymu'n gynt na'r hyn roedd y rhan fwyaf o arbenigwyr yn ei ddisgwyl.
Fel Llywodraeth, ni allwn anwybyddu'r bygythiad mwyaf i'n planed; ein cyfrifoldeb ni yw brwydro yn erbyn y bygythiad hwn a chynllunio ar gyfer ein hanghenion ynni cenedlaethol. Mae ein polisi ynni yn cael ei lywio gan ein hymrwymiadau datgarboneiddio. Mae Llywodraeth Cymru wedi derbyn argymhelliad y Pwyllgor ar y Newid yn yr Hinsawdd am ostyngiad o 95 y cant yng Nghymru ac mae'n bwriadu deddfu i'r perwyl hwn yn 2020. Mae hyn yn cynrychioli cyfraniad teg Cymru i ymrwymiad y DU o dan gytundeb Paris. Fodd bynnag, rydym hefyd wedi datgan ein huchelgais i gyrraedd sero-net o ran carbon erbyn 2050 a byddwn yn gweithio gyda Phwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd a rhanddeiliaid eraill i ddeall sut y gellir cyflawni hyn. Drwy anelu at gyrraedd sero-net, ni fydd yr unig Lywodraeth sy'n ystyried mynd y tu hwnt i argymhellion Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd.
Mae gan Lywodraeth Cymru darged i gynhyrchu 70 y cant o'n defnydd o drydan o ffynonellau adnewyddadwy erbyn 2030. Mae 'Ynni Cymru: y Newid i Garbon Isel' a 'Ffyniant i Bawb: Cymru Carbon Isel' yn cynnwys polisïau ac argymhellion sy'n ceisio cyfyngu ar gynhyrchiant tanwydd ffosil, cynyddu cyfraddau cynhyrchu ynni adnewyddadwy a charbon isel ac annog arloesi yn y sector ynni yng Nghymru. Byddwn yn manteisio ar y cyfleoedd y mae'r trawsnewidiad hwn yn eu cynnig i gynyddu ffyniant yng Nghymru.
Ar hyn o bryd, rydym yn diwallu hanner ein hanghenion o ran pŵer drwy ynni adnewyddadwy. Fodd bynnag, mae'n rhaid inni nodi adnoddau pellach i ddiwallu'r angen cynyddol am wres a thrafnidiaeth garbon isel. Mae'r system gynllunio yn allweddol i gyflawni ein targedau. Mae'r polisïau a amlinellir yn y fframwaith datblygu cenedlaethol drafft yn dangos ein hymrwymiad i ddatgarboneiddio Cymru ymhellach. Yn seiliedig ar ymchwil annibynnol, mae'r fframwaith datblygu cenedlaethol drafft wedi nodi ardaloedd blaenoriaeth lle gellir lleoli datblygiadau gwynt a solar ar raddfa fawr. Rydym yn darparu'r arweiniad cenedlaethol sy'n ofynnol ar gyfer y newid sylfaenol sy'n rhaid inni ei gyflawni yng Nghymru i fynd i'r afael â’r newid yn yr hinsawdd. Nid oes unrhyw wlad arall yn y DU wedi darparu arweiniad polisi strategol o'r fath ar gyfer ynni solar a gwynt ar y tir.
Rwy'n cydnabod yr effaith bosibl y gallai datblygiadau ynni adnewyddadwy ei chael. Mae polisïau yn y fframwaith datblygu cenedlaethol yn ceisio cyfyngu ar raddau'r effaith hon. Rwy'n ymwybodol iawn o effaith gronnus bosibl cynigion a'r effaith y gall hyn ei chael ar ymdeimlad cymuned neu anheddiad eu bod wedi’u hamgylchynu gan ddatblygiad. Mae'r fframwaith datblygu cenedlaethol yn nodi hyn yn glir fel mater allweddol y bydd angen rhoi sylw iddo mewn cynigion datblygu.
Bydd y fframwaith datblygu cenedlaethol yn darparu sylfaen i benderfynu ar brosiectau seilwaith mawr sydd wedi eu dynodi’n ddatblygiadau o arwyddocâd cenedlaethol. Er ein bod yn derbyn egwyddor newid tirwedd, nid ydym yn disgwyl i'r holl ardaloedd blaenoriaeth a nodwyd yn y fframwaith datblygu cenedlaethol drafft gael eu gorchuddio'n gyfan gwbl â ffermydd gwynt, fel y mae rhai o'r ymatebion mwy brawychus wedi’i awgrymu, ac fel y clywsom heddiw gan Neil Hamilton.
Mae’n rhaid i bob cais ar gyfer ffermydd gwynt mawr gynnwys asesiad o'r effaith amgylcheddol, ac mae’n rhaid ystyried hyn wrth benderfynu ar geisiadau. Mae oddeutu 25 y cant o Gymru naill ai'n barc cenedlaethol neu'n ardal o harddwch naturiol eithriadol. Mae'r ardaloedd hyn wedi'u diogelu'n statudol ac fe'u heithriwyd rhag cael eu hystyried yn ardaloedd blaenoriaeth. Mae'r polisi yn y fframwaith datblygu cenedlaethol drafft yn nodi nad yw ynni gwynt a solar ar raddfa fawr yn briodol yn yr ardaloedd hyn.
Mae'r fframwaith datblygu cenedlaethol drafft, a'i chwaer-ddogfen 'Polisi Cynllunio Cymru', yn datgan cefnogaeth gref i ddull rhanbarthol a lleol cryfach o gynllunio. Mae cynlluniau datblygu lleol yng Nghymru yn chwarae rhan allweddol yn darparu ynni adnewyddadwy, a bydd hyn yn parhau wrth i'r gweddill gael eu mabwysiadu ac wrth i rai eraill gael eu hadolygu. Rydym yn disgwyl i bob prosiect ynni adnewyddadwy yng Nghymru gynnwys elfen, o leiaf, o berchnogaeth leol, i gadw cyfoeth a darparu budd gwirioneddol i gymunedau yng Nghymru. Rydym am sicrhau nad yw'r Gymru wledig yn cael ei gadael ar ôl. Yn wir, gallem weld y Gymru wledig yn arwain o ran cynyddu gwerth y datblygiadau hyn i'r economi leol, gan ddiwallu anghenion ynni Cymru a chadw'r buddion o fewn yr economi leol honno. Rydym yn disgwyl y bydd datblygiadau ynni adnewyddadwy, yn enwedig y rhai sy'n eiddo i bobl yng Nghymru, yn darparu cyfran deg a chymesur o'r budd i Gymru yn gyfnewid am eu cynnal.
Rwy'n cydnabod bod canolbarth Cymru eisoes yn cynhyrchu cryn dipyn o ynni adnewyddadwy. Er enghraifft, yn yr adroddiad diweddar ar gynhyrchiant ynni, mae Ceredigion wedi bod yn cynhyrchu mwy o drydan adnewyddadwy nag y mae'n ei ddefnyddio. Fodd bynnag, mae angen llawer mwy o ynni glân arnom os ydym am ddatgarboneiddio gwres a thrafnidiaeth a pheidio â bod yn ddibynnol ar danwydd ffosil. Mae angen inni sicrhau hefyd fod y cymunedau sy'n ddibynnol ar olew yng nghanolbarth Cymru yn cael eu cefnogi er mwyn sicrhau y gallant elwa o ynni adnewyddadwy a gynhyrchir yn lleol. Rydym yn gweithio gyda gweithredwyr y grid i esblygu atebion grid i ddiwallu anghenion Cymru, fel eu bod yn briodol i'r dirwedd ac er mwyn gwella cydnerthedd. Mae gweithredwyr y grid yn gweithio i sicrhau bod y grid sydd ar waith yn hyblyg, yn effeithlon ac yn glyfar. Fodd bynnag, nid ydym yn disgwyl i'r holl drydan adnewyddadwy a gynhyrchir gael ei drosglwyddo drwy'r grid. Mae'r fframwaith datblygu cenedlaethol yn gynllun ar gyfer yr 20 mlynedd nesaf, ac yn anochel, bydd datblygiadau technolegol o ran trosglwyddo, dosbarthu a storio ynni dros y cyfnod hwn. Hefyd, er mai ynni gwynt ar y tir a solar yw'r technolegau mwyaf fforddiadwy, mae'n bwysig nodi bod ystod o dechnolegau eraill a fydd yn helpu i ddiwallu ein hangen am ynni.
Bydd y cynllun morol cenedlaethol cyntaf yn cael ei fabwysiadu cyn bo hir. Bydd hwn yn darparu'r polisïau i gefnogi datblygu cynaliadwy mewn perthynas ag ynni adnewyddadwy’r môr. Rydym yn gweithio'n galed i sicrhau bod gennym gymysgedd o ynni adnewyddadwy yng Nghymru i ddarparu ynni diogel, dibynadwy ar y môr ac ar y tir.
Mae'r cyfnod ymgynghori ar y fframwaith datblygu cenedlaethol drafft yn para hyd at ddiwedd yr wythnos hon. Ar ôl hyn, byddaf yn ystyried y sylwadau a gawsom a byddaf hefyd yn penderfynu a oes angen diwygio unrhyw un o'r polisïau yng ngoleuni'r ymgynghoriad hwnnw.
Ddirprwy Lywydd, heb roi camau gweithredu mentrus a phendant ar waith yn awr, mae'r risg i'n planed yn aruthrol. Mae gennym ddyletswydd gyfreithiol a moesol i wneud popeth yn ein gallu i atal achosion newid yn yr hinsawdd. Mae'r fframwaith datblygu cenedlaethol drafft yn ceisio rhoi ymateb polisi rhesymegol sy'n seiliedig ar dystiolaeth ar waith i sicrhau ynni adnewyddadwy ledled Cymru gyfan, nid canolbarth Cymru yn unig. Mae dyletswydd arnom tuag at genedlaethau’r dyfodol i weithredu a dangos arweinyddiaeth bendant ar y mater hwn. Mae 11,000 o wyddonwyr yn dweud ein bod yn iawn, ac ymddengys mai dim ond Royston Jones sy'n dweud ein bod yn anghywir. Diolch.
Thank you very much.
The next item on the agenda is Stage 3. Before we enter Stage 3, I intend to take a break now, and I would encourage Members to return to the Chamber promptly. The bell will be rung five minutes before we reconvene, and we will reconvene at 4.05 p.m. So, the bell will be rung at 4 o'clock. Thank you. We stand adjourned now until 4.05 p.m.
Diolch yn fawr iawn.
Yr eitem nesaf ar yr agenda yw Cyfnod 3. Cyn inni ddechrau ar Gyfnod 3, rwy'n bwriadu cymryd egwyl yn awr, a buaswn yn annog yr Aelodau i ddychwelyd i'r Siambr yn brydlon. Bydd y gloch yn cael ei chanu bum munud cyn i ni ailymgynnull, a byddwn yn ailymgynnull am 4.05 p.m. Felly, bydd y gloch yn cael ei chanu am 4 o'r gloch. Diolch. Ataliwyd y cyfarfod yn awr tan 4.05 p.m.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 15:55.
Plenary was suspended at 15:55.
Ailymgynullodd y Cynulliad am 16:05, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.
The Assembly reconvened at 16:05, with the Deputy Presiding Officer in the Chair.
Okay then, so we'll move to Stage 3 of the Senedd and Elections (Wales) Bill.
O'r gorau, felly fe symudwn ymlaen at Gyfnod 3 y Bil Senedd ac Etholiadau (Cymru).
I'm going to call group 1 amendments. The first group of amendments relates to the name of the National Assembly for Wales and the designation of its Members. The lead amendment in this group is amendment 162, and I call on Rhun ap Iorwerth to move and speak to the lead amendment and other amendments in the group. Rhun ap Iorwerth.
Rwy'n mynd i alw gwelliannau grŵp 1. Mae'r grŵp cyntaf o welliannau yn ymwneud ag enw Cynulliad Cenedlaethol Cymru a dynodi ei Aelodau. Y gwelliant arweiniol yn y grŵp hwn yw gwelliant 162, a galwaf ar Rhun ap Iorwerth i gynnig a siarad am y gwelliant arweiniol a gwelliannau eraill yn y grŵp. Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 162 (Rhun ap Iorwerth, gyda chefnogaeth David Rees, Mike Hedges, Hefin David, Huw Irranca-Davies, John Griffiths).
Amendment 162 (Rhun ap Iorwerth, supported by David Rees, Mike Hedges, Hefin David, Huw Irranca-Davies, John Griffiths) moved.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Mae Bil o'r math sydd gennym ni o'n blaenau yn y fan hyn yn mynnu cydweithio, mae o'n mynnu cyfaddawd, mae o'n golygu sylweddoli beth ydy'n rôl ni fel Senedd. Bil ydy o sy'n ymwneud nid â pholisi, nid â rhaglen Llywodraeth, nid â heddiw, hyd yn oed, ond yn hytrach y gwaith o adeiladu cenedl a'r sefydliadau sydd eu hangen ar y genedl honno ar gyfer cenedlaethau i ddod.
Enw ein Senedd ni sydd dan sylw yn y gwelliant cyntaf yma, ac unwaith eto, wrth gynnig y gwelliant, dwi'n apelio'n daer ar Lywodraeth Cymru yn arbennig i ailystyried eu safbwynt nhw, ac i ailystyried beth ddylai eu rôl nhw fod yn y cyd-destun yma. Mae'r ddadl ei hun, dwi'n meddwl, yn ddigon clir erbyn hyn.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. A Bill of the kind that we are dealing with today requires collaboration, it requires compromise, it means that we must realise what our role as a Parliament is. It is a Bill that relates not to policy, not to any programme of government, and not even to today, but the work of nation building and the institutions that that nation needs for future generations.
The name of our Senedd is what we are discussing in this first amendment, and once again in moving the amendment I urge the Welsh Government particularly to reconsider their stance and to reconsider what their role should be in this context. The debate itself, I think, is clear now.
It's a pretty well-rehearsed argument now. Our Assembly has grown into a fully fledged Parliament over the past 20 years. This Bill is a means to reflect that, referring to this place in legislation as a Parliament for the first time. It's also about who can vote, who can stand for election, those mechanisms of public engagement with democracy, and the democratic process in Wales. But, we also have an opportunity at the same time to give our Parliament a name, a title. As we gather here in the Senedd—because that's what the building is already called—to discuss the Senedd and elections Bill, it strikes me as being infinitely sensible to christen our Parliament as the Senedd. Senedd Cymru is Wales's Parliament.
We sing our national anthem in Welsh not to exclude anyone, but to include everyone, in a celebration of our Welsh nation in a way no-one else does theirs. Every country has an anthem, only one has 'Hen Wlad fy Nhadau'. Every nation has a Parliament, only one can have a Senedd. We've never thought, 'Let's do this as a party political point.' I hope Members can see in the way that I and my colleagues have reached out, trying to work across party divides on this, that that is the case. But, we've also been pretty convinced that that's what Wales wanted. My party commissioned a poll over the past few days—over 1,000 people, a major poll—and respondents were asked this:
Assembly Members will decide next week on a new name for the National Assembly for Wales. Which of the following would you prefer the Assembly to be called, 'Senedd' as the official name in Welsh and English, or 'Welsh Parliament' as the official name in English and 'Senedd' as the official name in Welsh?
Just look at the responses. Excluding those who didn't know—just 20 per cent, by the way; it seems this is something that really has resonated with people—56 per cent wanted 'Senedd' and just 35 per cent wanted the bilingual version. So, whilst you're probably fed up of me banging on about this, why not listen to the people of Wales? And by the way, although this isn't a party political matter, an even bigger share of Labour supporters said they supported 'Senedd', in case that helps convince my colleagues on the Government benches. It's higher still amongst Liberal Democrats, by the way.
Now, I appreciate that, in Government, there is the principle of collective responsibility. You rarely allow free votes, but this shouldn't be about Labour or Liberal Democrat policy in Government. This isn't about this Government. It's not about us. We're being trusted, as AMs, to decide what this institution's name will be for generations. And I'd like time, incidentally, to ask Members of our Youth Parliament what they think. And, given that poll I just mentioned, I've got a pretty good idea what they might say. But, First Minister, you said to me yesterday, when I raised this with you, and I quote:
'It's an issue on which many Assembly Members have strong views, and it's not a matter for the Government. This is an Assembly Bill, not a Government Bill, and different Assembly Members will take different views on the right answer to this question.'
But, and I address this to you all as Ministers, in saying on one hand that this is not a matter for Government and that different Members have different views, on the other hand, you've rejected my calls and others' to allow a free vote among your Ministers on this particular point of principle.
There are three voting blocks in this Assembly standing in the way of giving the institution the name that the people of Wales, it seems, want: one is the Brexit Party, another is the Conservative Party, the other is the Welsh Labour and Liberal Democrat Government. You have the casting vote. And despite saying that this is a matter for the Assembly, the result of your actions is to block a truly open vote. Yes, it's a free vote of Labour backbenchers, and it's been good to have the open debate that I've had with those Labour AMs. I'm grateful to those who have supported the amendment, both at the time of tabling and in the votes at both Stages 2 and 3 of deliberations on this Bill.
I have no choice now, as my party's whip, but to allow a free vote on the whole Bill at Stage 4, unless these amendments are passed today, because to some, the opportunity to give our Parliament its own unique Welsh title is paramount. These opportunities, symbolic but important, don't come along very often—once in a generation, perhaps. Yes, there are far more important things for us to discuss—health, education, poverty and good jobs—but we are the ones who have the honour of dealing with matters like this, and we very rarely do, but today is one of those days.
Passing this kind of Bill is about building consensus and compromise, and I've certainly been willing to compromise with Government, as seen in the tabling of the name 'Senedd Cymru', as opposed to just 'Senedd', after agreeing a form of words that Government could agree was in order. There were suggestions from Government originally, at other earlier stages, that having a Welsh-only name was somehow problematic in legal terms, but with a signal from Government that this amendment is in order, we know that's not the case, and we know from plenty of other legal opinion, too, that this is all legally possible, certainly. So, what we have is a Government using a collective casting vote on a matter of collective opinion opposing the Welsh-only name whilst being also of the opinion that this isn't a matter for Government. It just doesn't add up. And given that I know of individual Ministers who have been eager to support the Welsh-only name, it's even more frustrating.
I still hope that Government, collectively, can rethink today. I hope that other Members who have free votes can rethink today and come around to this decision. And that appeal goes out to Members of all parties, in all parts of this Senedd. But, to Welsh Government: be brave, be a Welsh Government, not just any Government. As we all can say, the Senedd is the Parliament of Wales.
Mae'n ddadl sydd wedi'i hailadrodd yn fynych bellach. Mae ein Cynulliad wedi tyfu i fod yn Senedd lawn dros yr 20 mlynedd diwethaf. Mae'r Bil hwn yn fodd o adlewyrchu hynny, gan gyfeirio at y lle hwn mewn deddfwriaeth fel Senedd am y tro cyntaf. Mae hefyd yn ymwneud â phwy all bleidleisio, pwy all sefyll etholiad, mecanweithiau ymgysylltiad y cyhoedd â democratiaeth, a'r broses ddemocrataidd yng Nghymru. Ond mae gennym gyfle ar yr un pryd i roi enw, teitl, i'n Senedd. Wrth i ni ymgynnull yma yn y Senedd—oherwydd dyna enw’r adeilad eisoes—i drafod y Bil Senedd ac etholiadau, mae bedyddio ein Senedd yn ‘Senedd’ yn y ddwy iaith yn fy nharo fel rhywbeth hynod o synhwyrol i’w wneud. Senedd Cymru yw 'Parliament' Cymru.
Rydym yn canu ein hanthem genedlaethol yn Gymraeg nid er mwyn eithrio neb, ond i gynnwys pawb, i ddathlu ein cenedl Gymreig mewn ffordd nad oes unrhyw un arall yn dathlu eu cenedl hwythau. Mae gan bob gwlad anthem, dim ond un sydd â Hen Wlad fy Nhadau. Mae gan bob gwlad senedd, dim ond un all gael 'Senedd'. Nid ydym erioed wedi meddwl, 'Gadewch i ni wneud hyn fel mater pleidiol.' Rwy'n gobeithio y gall yr Aelodau weld bod hynny’n wir yn y ffordd y gwneuthum innau a fy nghyd-Aelodau estyn allan, gan geisio gweithio ar draws rhaniadau plaid ar hyn. Ond rydym hefyd wedi bod yn eithaf argyhoeddedig mai dyna oedd Cymru ei eisiau. Comisiynodd fy mhlaid arolwg barn dros yr ychydig ddyddiau diwethaf—dros 1,000 o bobl, arolwg barn mawr—a gofynnwyd i’r ymatebwyr:
Bydd Aelodau'r Cynulliad yn penderfynu yr wythnos nesaf ar enw newydd ar gyfer Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Pa un o'r canlynol fyddai'n well gennych i'r Cynulliad gael ei alw, 'Senedd' fel yr enw swyddogol yn Gymraeg a Saesneg, neu 'Welsh Parliament' fel yr enw swyddogol yn Saesneg a 'Senedd' fel yr enw swyddogol yn Gymraeg?
Edrychwch ar yr ymatebion. Ac eithrio'r rhai nad oeddent yn gwybod—dim ond 20 y cant, gyda llaw; mae'n ymddangos bod hyn yn rhywbeth sydd wedi taro tant gyda phobl—roedd 56 y cant eisiau ‘Senedd’ a dim ond 35 y cant oedd eisiau'r fersiwn ddwyieithog. Felly, er eich bod chi wedi cael llond bol arnaf yn rhygnu ymlaen am hyn mwy na thebyg, beth am wrando ar bobl Cymru? A gyda llaw, er nad yw hwn yn fater pleidiol, dywedodd cyfran fwy hyd yn oed o gefnogwyr Llafur eu bod yn cefnogi ‘Senedd’, rhag ofn bod hynny'n helpu i argyhoeddi fy nghyd-Aelodau ar feinciau'r Llywodraeth. Mae'n uwch eto ymysg Democratiaid Rhyddfrydol, gyda llaw.
Nawr, rwy'n derbyn, yn y Llywodraeth, fod yna egwyddor o gydgyfrifoldeb. Anaml y byddwch yn caniatáu pleidleisiau rhydd, ond nid oes a wnelo hyn â pholisi Llafur na’r Democratiaid Rhyddfrydol yn y Llywodraeth. Nid yw’n ymwneud â'r Llywodraeth hon. Nid ymwneud â ni y mae. Ymddiriedir ynom, fel ACau, i benderfynu beth fydd enw'r sefydliad hwn am genedlaethau, a hoffwn amser, gyda llaw, i ofyn i Aelodau ein Senedd Ieuenctid beth yw eu barn hwy. Ac o ystyried yr arolwg barn rwyf newydd ei grybwyll, mae gennyf syniad eithaf da beth y byddent yn ei ddweud. Ond Brif Weinidog, fe ddywedoch chi wrthyf ddoe, pan godais hyn gyda chi, ac rwy'n dyfynnu:
'Mae'n fater y mae gan lawer o Aelodau'r Cynulliad farn gref arno, ac nid yw'n fater i'r Llywodraeth. Bil Cynulliad yw hwn, nid Bil Llywodraeth, a bydd gwahanol Aelodau Cynulliad â barn wahanol ar yr ateb iawn i'r cwestiwn hwn.'
Ond, a chyfeiriaf hyn atoch chi i gyd fel Gweinidogion, wrth ddweud ar y naill law nad mater i'r Llywodraeth yw hwn a bod gan wahanol Aelodau farn wahanol, ar y llaw arall, rydych chi wedi gwrthod fy ngalwadau i ac eraill i ganiatáu pleidlais rydd ymhlith eich Gweinidogion ar y pwynt penodol hwn o egwyddor.
Ceir tri bloc pleidleisio yn y Cynulliad hwn yn sefyll yn ffordd rhoi'r enw y mae pobl Cymru ei eisiau i’r sefydliad, mae'n ymddangos: un yw Plaid Brexit, un arall yw'r Blaid Geidwadol, a'r llall yw Llywodraeth Lafur Cymru a’r Democratiaid Rhyddfrydol. Gennych chi y mae’r bleidlais fwrw. Ac er dweud bod hwn yn fater i'r Cynulliad, canlyniad eich gweithredoedd yw rhwystro pleidlais wirioneddol agored. Ydy, mae'n bleidlais rydd i aelodau meinciau cefn Llafur, ac mae wedi bod yn dda cael y ddadl agored a gefais gyda'r ACau Llafur hynny. Rwy'n ddiolchgar i'r rhai sydd wedi cefnogi'r gwelliant, ar adeg ei gyflwyno ac yn y pleidleisiau yng Nghyfnod 2 a 3 y trafodaethau ar y Bil.
Nid oes gennyf unrhyw ddewis yn awr, fel chwip fy mhlaid, ond caniatáu pleidlais rydd ar y Bil cyfan yng Nghyfnod 4, oni bai bod y gwelliannau hyn yn cael eu pasio heddiw, oherwydd i rai, mae'r cyfle i roi ei deitl Cymraeg unigryw ei hun i'n Senedd o'r pwys mwyaf. Nid yw'r cyfleoedd hyn, sy'n symbolaidd ond yn bwysig, yn dod yn aml iawn—unwaith mewn cenhedlaeth, efallai. Oes, mae yna bethau pwysicach o lawer i ni eu trafod—iechyd, addysg, tlodi a swyddi da—ond ni yw'r rhai sydd â'r fraint o ymdrin â materion fel hyn, ac anaml iawn y gwnawn hynny, ond mae heddiw yn un o’r dyddiau hynny.
Mae a wnelo pasio'r math hwn o Fil ag adeiladu consensws a chyfaddawd, ac yn sicr bûm yn barod i gyfaddawdu gyda'r Llywodraeth, fel y gwelir yn y modd y cynigiais yr enw 'Senedd Cymru', yn hytrach na 'Senedd' yn unig, ar ôl cytuno ar ffurf geiriau y gallai'r Llywodraeth gytuno ei fod yn briodol. Cafwyd awgrymiadau gan y Llywodraeth yn wreiddiol, ar gamau cynharach eraill, fod cael enw Cymraeg yn unig yn broblemus rywsut mewn termau cyfreithiol, ond ar ôl i’r Llywodraeth ddynodi bod y gwelliant hwn yn briodol, gwyddom nad yw hynny'n wir, a gwyddom drwy sawl barn gyfreithiol arall hefyd fod hyn i gyd yn bendant yn bosibl yn gyfreithiol. Felly, yr hyn sydd gennym yw Llywodraeth sy'n defnyddio pleidlais fwrw gyfunol ar fater o farn gyfunol i wrthwynebu'r enw Cymraeg yn unig tra'i bod hefyd o'r farn nad mater i'r Llywodraeth yw hwn. Nid yw'n gwneud synnwyr. Ac o ystyried fy mod yn gwybod am Weinidogion unigol sydd wedi bod yn awyddus i gefnogi'r enw Cymraeg yn unig, mae'n fwy rhwystredig fyth.
Rwy’n dal i obeithio y gall y Llywodraeth, yn gyfunol, ailfeddwl heddiw. Gobeithio y gall Aelodau eraill sydd â phleidleisiau rhydd ailfeddwl heddiw a chefnogi’r penderfyniad hwn. Ac mae'r apêl honno'n mynd i Aelodau o bob plaid, ym mhob rhan o'r Senedd hon. Ond rwy’n dweud wrth Lywodraeth Cymru: byddwch yn ddewr, byddwch yn Llywodraeth Cymru, nid dim ond unrhyw Lywodraeth. Fel y gall pawb ohonom ddweud mai'r ‘Senedd’ yw Senedd Cymru.
Cymerwch y cyfle yma. Cefnogwch y rheini sydd wedi cysylltu o ar draws y pleidiau ac o du hwnt i bleidiau i ddweud bod yn rhaid mabwysiadu'r enw 'Senedd' yn swyddogol. Cefnogwch gyngor Penrhyndeudraeth, chwarae teg, aeth i'r drafferth o gynnal pleidlais neithiwr i gefnogi'r enw 'Senedd'. Dwi'n ddiolchgar iawn i chithau. Cefnogwch bobl Cymru, fel y maen nhw wedi siarad drwy'r arolwg barn y gwnes i gyfeirio ato fo'n gynharach, ac wedi siarad ym mhob cwr o Gymru. Dyma maen nhw ei eisiau. Dwi'n argyhoeddedig o hynny; dwi'n meddwl eich bod chithau hefyd. Dyma ein Senedd ni, bob un ohonom ni yng Nghymru.
Take this opportunity. Support those who have contacted you from across parties and beyond parties to say that we must adopt the name 'Senedd' officially. Support Penrhyndeudraeth council, who went to the trouble to hold a vote yesterday evening to support the name 'Senedd'. I'm very grateful to them. Support the people of Wales, as they have spoken through the opinion poll I mentioned earlier, and have expressed their views in all corners of Wales. This is what they want. I am convinced of that; I think you are convinced of it, too. This is our Senedd, each and every one of us here in Wales.
I move my amendments in this group, which simply aim to change the designation in English of Assembly Members from 'Members of Senedd Cymru' to 'Members of the Welsh Parliament'. This was the aim of the amendments put forward by Alun Davies at Stage 2, which we in the Welsh Conservatives supported. I felt that it was appropriate that we once again put this option before Members at this stage in the legislative cycle. As the Bill stands now, we have the bilingual name 'Senedd Cymru' or 'Welsh Parliament', and I believe that we now need to address the designation to bring that consistency.
Now, referring to the speech that Rhun has just made, which was full of sincere feeling, I think it's a fairly fine judgment, I have to say. I don't as a matter of principle have great views on this, one way or the other, but I think what's convinced our group that we need in the legislation the bilingual form is the consultation to this Bill did produce an emphatic response—over 70 per cent—that by far the clearest option that was favoured was for a bilingual name, and that is why we believe this institution should carry that.
I have no doubt that 'Senedd' will be the Welsh name and the common name in English in all probability; it's certainly the one I've been using for years, frankly. So, I just wonder whether us having this rather tortured debate is awfully helpful, but I do accept that some people feel there is greater symbolism with the legislation just saying so in Welsh. But it's not an argument, I'm afraid, that convinces us. We feel that we should stick to the original position, which was developed at Stage 1 and in scrutiny of this Bill through an extensive consultation exercise.
Now, you're ingenious in introducing this poll. I think one way of getting around this inconvenient fact of what the consultation so clearly found is then to try and find some alternative evidence. What I would say is that it would have been helpful to have shared that poll with us more generally. I don't doubt your veracity, but opinion polls, as we may well find out during the course of this campaign, are not always what they appear because of the terms in which the questions are put. But in any event, we need to respect the full scrutiny process and what that produced. [Interruption.] I will give way.
Rwy'n cynnig fy ngwelliannau yn y grŵp hwn, sydd â’r nod syml o newid dynodiad Aelodau'r Cynulliad yn Saesneg o fod yn 'Members of Senedd Cymru’ i fod yn ‘Members of the Welsh Parliament’. Dyma oedd nod y gwelliannau a gyflwynwyd gan Alun Davies yng Nghyfnod 2, ac a gefnogwyd gennym ni yn y Ceidwadwyr Cymreig. Teimlwn ei bod yn briodol ein bod ni unwaith eto’n rhoi’r opsiwn hwn gerbron yr Aelodau ar y cam hwn yn y cylch deddfwriaethol. Fel y mae'r Bil ar hyn o bryd, mae gennym yr enw dwyieithog 'Senedd Cymru' neu ‘Welsh Parliament’, a chredaf fod angen i ni fynd i'r afael â'r dynodiad yn awr er mwyn sicrhau’r cysondeb hwnnw.
Nawr, gan gyfeirio at yr araith y mae Rhun newydd ei gwneud, a oedd yn llawn o deimlad diffuant, rwy'n credu ei fod yn wahaniaeth barn go fychan, mae'n rhaid i mi ddweud. Nid oes gennyf farn gref ar hyn fel mater o egwyddor y naill ffordd neu'r llall, ond credaf mai'r hyn sydd wedi argyhoeddi ein grŵp fod angen y ffurf ddwyieithog yn y ddeddfwriaeth yw'r ffaith bod yr ymgynghoriad i’r Bil hwn wedi cynhyrchu ymateb—dros 70 y cant—mai'r opsiwn cliriaf o bell ffordd a ffafriwyd oedd enw dwyieithog, a dyna pam y credwn y dylai'r sefydliad hwn gael yr enw hwnnw.
Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth mai 'Senedd' fydd yr enw Cymraeg a'r enw cyffredin yn Saesneg yn ôl pob tebyg; yn sicr dyna’r un y bûm innau’n ei ddefnyddio ers blynyddoedd. Felly, tybed faint o gymorth yw cael y ddadl braidd yn arteithiol hon, ond rwy'n derbyn bod rhai pobl yn teimlo bod mwy o symbolaeth gyda'r ddeddfwriaeth yn dweud hynny yn Gymraeg yn unig. Ond mae gennyf ofn nad yw'n ddadl sy'n ein hargyhoeddi ni. Teimlwn y dylem lynu at y safbwynt gwreiddiol, a ddatblygwyd yng Nghyfnod 1 ac wrth graffu ar y Bil drwy ymarfer ymgynghori helaeth.
Nawr, rydych chi'n cyflwyno'r arolwg barn yn gelfydd. Rwy'n credu mai un ffordd o oresgyn y ffaith anghyfleus ynglŷn â'r hyn a ganfu’r ymgynghoriad yn eglur yw ceisio dod o hyd i dystiolaeth amgen. Yr hyn y buaswn yn ei ddweud yw y byddai wedi bod yn ddefnyddiol pe baech wedi rhannu'r arolwg barn hwnnw â ni yn fwy cyffredinol. Nid wyf yn amau eich geirwiredd, ond nid yw arolygon barn, fel y mae'n bosibl y byddwn yn darganfod yn ystod yr ymgyrch hon, bob amser yr hyn y maent yn ymddangos oherwydd y modd y gofynnir y cwestiynau. Ond beth bynnag, mae angen i ni barchu'r broses graffu lawn a'r hyn a gynhyrchodd hynny. [Torri ar draws.] Fe ildiaf.
Very quickly, I can certainly give an assurance to the Member that I would be more than happy to share the details of that poll at a further Report Stage, if that's necessary.
Yn gyflym iawn, gallaf yn bendant roi sicrwydd i'r Aelod y buaswn yn fwy na pharod i rannu manylion yr arolwg barn hwnnw mewn Cyfnod Adrodd pellach, os oes angen.
Well, I dare say that that's the very least you need to do now, but it doesn't give us a chance at this stage—the last stage, in effect, unless we have an extraordinary process and bring in a Report Stage—to interrogate the data. That's what I mean.
But I do think we've already found the compromise, Rhun, I have to say, and that is for the legislation to state very clearly that we are both 'Senedd Cymru' and 'Welsh Parliament', the designations to follow, and then we'll just let the natural preference of the people of Wales take its course, and that I'm sure will reflect what most of us already do in referring to this institution as the 'Senedd'. Thank you.
Wel, os caf ddweud, dyna'r peth lleiaf sydd angen i chi ei wneud yn awr, ond nid yw'n rhoi cyfle inni ar y cam hwn—y cam olaf, i bob pwrpas, oni bai fod gennym broses eithriadol i gyflwyno Cyfnod Adrodd—i archwilio'r data. Dyna rwy'n ei olygu.
Ond rwy'n credu ein bod eisoes wedi dod o hyd i'r cyfaddawd, Rhun, mae'n rhaid i mi ddweud, sef y dylai'r ddeddfwriaeth ddatgan yn glir iawn ein bod ni'n 'Senedd Cymru' ac yn 'Welsh Parliament', a'r dynodiadau i ddilyn, ac yna gadawn i bobl Cymru ddewis yn naturiol, ac rwy'n siŵr y bydd hynny’n adlewyrchu'r hyn y mae'r rhan fwyaf ohonom eisoes yn ei wneud wrth gyfeirio at y sefydliad hwn fel y 'Senedd'. Diolch.
I move the amendments in my name, amendments 127 to 159 in this group. These are largely technical amendments to ensure consistency throughout the legislation, consistent with the decision taken by the National Assembly at Stage 2 proceedings.
I gave an undertaking at that time, Dirprwy Lywydd, to ensure consistency throughout the Bill to ensure that there were no parts of the Bill that did not appear consistent with each other. The Assembly's decision was that the institution should be known as 'Senedd Cymru' or the 'Welsh Parliament', and that Members should be known as 'Members of the Senedd' or 'Aelodau o'r Senedd'. All but one of my amendments make consequential changes to give effect to those decisions, and to ensure consistency.
The odd one out is amendment 149. It's a technical amendment connected to changing the Assembly's name. It amends section 150A of the Government of Wales Act 2006, to ensure that, unless the context requires otherwise, a reference to 'Senedd Cymru', the 'Senedd Commission' or 'Acts of Senedd Cymru' in any legislation or any other document is to be read as including a reference to the previous name, that is the 'National Assembly for Wales', the 'National Assembly for Wales Commission' or 'Acts of the National Assembly for Wales'. This will avoid the need for future legislation to mention the old names where that legislation is referring to things done before as well as after the name change. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Rwy'n cynnig y gwelliannau yn fy enw i, gwelliannau 127 i 159 yn y grŵp hwn. Gwelliannau technegol yw'r rhain i raddau helaeth i sicrhau cysondeb yn y ddeddfwriaeth drwyddi draw, yn gyson â'r penderfyniad a wnaed gan y Cynulliad Cenedlaethol yn nhrafodion Cyfnod 2.
Rhoddais ymrwymiad bryd hynny, Ddirprwy Lywydd, i sicrhau cysondeb yn y Bil drwyddo draw i sicrhau nad oedd unrhyw rannau o'r Bil nad oeddent yn ymddangos yn gyson â'i gilydd. Penderfyniad y Cynulliad oedd y dylid galw'r sefydliad yn 'Senedd Cymru' neu ‘Welsh Parliament, ac y dylid galw'r Aelodau'n 'Members of the Senedd' neu'n 'Aelodau o'r Senedd'. Mae pob un ond un o fy ngwelliannau yn gwneud newidiadau canlyniadol i roi'r penderfyniadau hynny ar waith, ac i sicrhau cysondeb.
Yr un nad yw’n debyg i’r lleill yw gwelliant 149. Mae'n welliant technegol sy'n gysylltiedig â newid enw'r Cynulliad. Mae'n diwygio adran 150A o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 i sicrhau, oni bai fod y cyd-destun yn mynnu fel arall, fod cyfeiriad at 'Senedd Cymru', 'Comisiwn y Senedd' neu 'Ddeddfau Senedd Cymru' mewn unrhyw ddeddfwriaeth neu unrhyw ddogfen arall i'w ddarllen fel pe bai'n cynnwys cyfeiriad at yr enw blaenorol, hynny yw, 'Cynulliad Cenedlaethol Cymru', 'Comisiwn Cynulliad Cenedlaethol Cymru' neu 'Ddeddfau Cynulliad Cenedlaethol Cymru'. Bydd hyn yn osgoi'r angen i ddeddfwriaeth yn y dyfodol grybwyll yr hen enwau lle mae'r ddeddfwriaeth honno'n cyfeirio at bethau a wnaed o'r blaen yn ogystal ag ar ôl i'r enw newid. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Dwi'n codi i siarad fel llefarydd Plaid Cymru ar yr iaith Gymraeg. Mi fyddai'n fendigedig petai ni, Aelodau'r pumed Cynulliad, yn cyhoeddi yn glir heddiw mai 'Senedd Cymru' ydy enw ein Senedd genedlaethol ni, ac mai'r term 'Senedd Cymru' sydd i'w ddefnyddio o hyn ymlaen. Os nad ydyn ni'n gwneud hyn, dwi'n credu y byddwn ni'n colli cyfle hanesyddol ac mi fyddwn ni yn gwneud camgymeriad, a bydd y camgymeriad hwnnw efo ni am flynyddoedd i ddod.
Mae hi'n hollol iawn i fod yn uchelgeisiol dros y Gymraeg ac mae'n bwysig ein bod ni'n rhoi neges hollol glir fod y Gymraeg yn iaith i bawb yng Nghymru, bod y Gymraeg yn perthyn i bawb a bod y gair 'Senedd' yn perthyn i bawb, boed nhw'n siarad Cymraeg bob dydd neu eu bod nhw'n byw eu bywydau drwy gyfrwng y Saesneg. A buan iawn y byddai 'Senedd' yn ennill ei blwyf yng ngeirfa pawb yng Nghymru, yn union fel y mae 'paned', 'cwtsh', 'twp', 'nain', a 'hiraeth', ac yn y blaen.
Mi ges i fy atgoffa yn ddiweddar, tra wrthi'n canfasio ym Mangor, o sut mae'r Gymraeg yn britho'r Saesneg mewn ffordd gwbl naturiol. Un o eiriau bendigedig Bangor ydy 'moider', sef malu awyr. Nid oes llawer o bobl yn gyfarwydd â'r 'moider' sy'n cael ei ddefnyddio pan mae pobl yn siarad yn Saesneg—'Don't moider me', maen nhw'n ddweud. Gair sy'n dod yn wreiddiol o'r Gymraeg ydy 'moider'. Mae o'n dod o 'mwydro', a dyna i chi enghraifft hollol naturiol o'r Gymraeg yn trosglwyddo i'r Saesneg a'r Gymraeg yn dod yn rhan naturiol o sgyrsiau bob dydd yng Nghymru. A buan iawn y byddai 'Senedd' hefyd yn rhan hollol naturiol o sgyrsiau am ein sefydliad cenedlaethol ni. Mae o'n enw sydd yn unigryw drwy'r byd, yn tanlinellu ein bod ni yn wlad ac yn bobl unigryw, yn wlad sy'n falch o'u hiaith unigryw ac yn rhoi gair o'r iaith unigryw honno ar ein sefydliad unigryw Gymreig. Mi fyddai'n gosod ni ar y llwyfan rhyngwladol ac yn dod yn rhan o frand Cymru.
A dwi yn meddwl bod bod yn unigryw mewn byd sydd yn mynd yn fwy a mwy unffurf yn bwysig. Mae hunaniaeth yn bwysig i bobl ar draws y byd ac yn tyfu'n bwysicach, yn enwedig o blith y to ifanc. Ac yng Nghymru, rydyn ni'n lwcus—mae gennym ni hunaniaeth Gymreig gyfoes a chyffrous. Rydyn ni'n ei mynegi hi drwy'r ddwy iaith. Rydyn ni'n ei mynegi hi drwy chwaraeon a'r celfyddydau, drwy ein gwerthoedd ni a thrwy'n sefydliadau cenedlaethol unigryw. A beth hefyd am i ni ei fynegi fo drwy alw ein Senedd genedlaethol yn 'Senedd Cymru', yn Senedd i bawb, a phawb yn ein galw ni yn Senedd?
I speak as Plaid Cymru spokesperson on the Welsh language. It would be wonderful if we, the Members of the fifth Assembly, could state clearly today that 'Senedd Cymru' should be the name of our national Senedd, and that the term 'Senedd Cymru' should be used from here on in. If we fail to do so, then I believe that we will miss a historic opportunity, and we will be making a mistake, and that that mistake will live with us for years to come.
It is entirely right that we should be ambitious for the Welsh language and it is important that we convey a clear message that the Welsh language belongs to everyone in Wales, that the Welsh language belongs to everyone and that the word 'Senedd' belongs to everyone, be they speaking Welsh on a daily basis or whether they live their lives through the medium of English. The word 'Senedd' would quickly win its place in the vocabulary of everyone in Wales, just as 'paned', 'cwtsh', 'twp', 'nain' and 'hiraeth', and so on, have done already.
I was reminded recently, whilst canvassing in Bangor, of how the Welsh language adorns the English language in an entirely natural way. One of the wonderful words of Bangor is 'moider'—to talk rubbish. There aren't many people who are familiar with the word 'moider', perhaps, which is used through the medium of English—'Don't moider me.' That's what people say. It's a word that comes originally from the Welsh language. It comes from the word 'mwydro', and that is an entirely natural example of the Welsh language transferring into the English language and becoming a natural part of daily conversations in Wales. And the word 'Senedd' would very soon be an entirely natural part of conversations about our national institution. It is a name that is unique on a global level. It highlights the fact that we are a unique country and unique people—people who are proud of their unique language and use a word taken from that unique language on our uniquely Welsh institution. It would place us on the international stage and would become part of the Welsh brand.
And I do think that being unique in a world that is becoming more and more uniform is very important. Identity is important to people across the world and is becoming more and more important, particularly for younger people, and in Wales we are fortunate—we have a modern and exciting Welsh identity. We can express that identity through two languages. We express it through sport, the arts, through our values and through our national institutions, which are also unique. And why not also express it by calling our national Parliament 'Senedd Cymru'? It's a Senedd for everyone, and everyone would call us by the name 'Senedd'.
Just three very quick points. Isn't it best to give it a name it's going to be called? The word 'Senedd' is the word that's going to be used. Does any person in here believe that Senedd.tv is going to be called 'Senedd Cymru Welsh Parliament tv', or do you think it's going to stay as Senedd.tv?
In terms of bilingualism in Wales, I've never seen the word 'eisteddfod' ever translated. People use the word 'eisteddfod' although it happens to be a Welsh word. Can I correct Siân Gwenllian slightly? We might know 'nain' in north Wales; we know 'mam-gu' in south Wales. [Laughter.]
Senedd is to Wales what Tynwald is to the Isle of Man. It's a unique word. 'Tynwald' is a Norse word, 'Senedd' is a Welsh word, but it's a word that is unique. And I just think it keeps it simple that we give it a name that people are going to use. Otherwise, we'll have a name that is official and a name that people use, and I don't think that's going to be of benefit to anybody.
The only other plea is that whatever gets passed at the first stage, we keep consistency when we go through. So, if Carwyn Jones's or Rhun ap Iorwerth's amendments go through, then we need to make sure that we get consistency as we go through, so that it actually makes sense when the Bill is completed.
Dim ond tri phwynt cyflym iawn. Onid yw'n well rhoi enw iddo y bydd yn cael ei alw? Y gair 'Senedd' yw'r gair sy'n mynd i gael ei ddefnyddio. A oes unrhyw berson yma'n credu y bydd Senedd.tv yn cael ei alw'n 'Senedd Cymru Welsh Parliament tv', neu a ydych chi'n meddwl y bydd yn parhau i fod yn Senedd.tv?
O ran dwyieithrwydd yng Nghymru, ni welais y gair 'eisteddfod' wedi'i gyfieithu erioed. Mae pobl yn defnyddio'r gair 'eisteddfod' er ei fod yn digwydd bod yn air Cymraeg. A gaf fi gywiro Siân Gwenllian ychydig? Efallai ein bod ni'n adnabod 'nain' yng ngogledd Cymru; rydym yn adnabod 'mam-gu' yn ne Cymru. [Chwerthin.]
Mae'r Senedd i Gymru yr hyn yw Tynwald i Ynys Manaw. Mae'n air unigryw. Gair Llychlynnaidd yw 'Tynwald', gair Cymraeg yw 'Senedd', ond mae'n air unigryw. Ac rwy'n meddwl bod rhoi enw y mae pobl yn mynd i'w ddefnyddio iddi yn cadw'r peth yn syml. Fel arall, bydd gennym enw sy'n swyddogol ac enw y mae pobl yn ei ddefnyddio, ac nid wyf yn credu y bydd hynny o fudd i unrhyw un.
Beth bynnag sy'n cael ei basio ar y cam cyntaf, yr unig ble arall sydd gennyf yw ein bod yn cynnal y cysondeb wrth fynd yn ein blaenau. Felly, os yw gwelliannau Carwyn Jones neu Rhun ap Iorwerth yn cael eu pasio, mae angen i ni sicrhau ein bod yn cynnal y cysondeb wrth i ni fynd yn ein blaenau fel ei fod yn gwneud synnwyr pan fydd y Bil wedi'i gwblhau.
Thank you. Can I call on the Counsel General?
Diolch. A gaf fi alw ar y Cwnsler Cyffredinol?
Diolch, Dirprwy Lywydd. O ran cwestiwn yr enwi, dwi ddim am gadw Aelodau'n hir iawn ar y pwynt hwn. Mae’r Llywodraeth yn fodlon â’r Bil fel y’i diwygiwyd yng Nghyfnod 2, yn ddarostyngedig i’r gwelliannau rydw i a Carwyn Jones wedi’u cyflwyno ar gyfer cysondeb, ac rŷn ni, wrth gwrs, yn eu cefnogi nhw.
Carwn i jest dweud hyn: mae mater yr enw yn un sydd, wrth gwrs, yn amlwg yn rhannu barn. Dyma’r math o beth mae’n bosib i bobl resymol o ewyllys da, ac yn aml, o werthoedd cyffredin, gymryd safbwyntiau gwahanol arno. Efallai y bydd nifer o bobl yn edrych ar y trafodion hyn yn adlewyrchu—a dwi’n siŵr byddem ni i gyd yn cytuno â hyn—nad dyma’r ddarpariaeth yn y Bil sy’n debygol o wneud y gwahaniaeth mwyaf i fywydau pobl Cymru. Rwy'n credu ei fod e’n bwysig ymwneud â’r cwestiwn yng ngoleuni’r ffeithiau hynny.
Gaf i jest ymateb i un neu ddau o’r pwyntiau sydd wedi’u gwneud—[Torri ar draws.]—yn y cyfraniadau mor belled?
Thank you, Deputy Presiding Officer. On the question of the naming, I don't wish to detain Members for long on this point. The Government is content with the Bill as it was amended at Stage 2, subject to the amendments that Carwyn Jones and I have tabled for consistency, and we, of course, support those amendments.
I would also wish to say this: the matter of the name is, of course, one that divides opinion. It is the sort of thing on which it is possible for reasonable people of goodwill, and often of shared values, to take a different view. Perhaps most people observing these proceedings will reflect—and I'm sure that we would all agree with this—that this is not the provision in the Bill that is likely to make most difference to the lives of the people of Wales. I think that it's important to approach that question in light of those facts.
May I respond to a few of the points that have been made—[Interruption.]—in contributions thus far?
Jest yn fyr iawn ar y pwynt yna, rydych chi’n dweud bod modd i bobl gael gwahanol farn arno fo ond nid o ran y Llywodraeth.
Very briefly on that point, you say that people can have different views on this, but not within the Government, it would seem.
Diolch am y cwestiwn. Rwy'n bwriadu delio â hynny maes o law, ymhlith y sylwadau sydd wedi cael eu gwneud mor belled.
Soniwyd am y cwestiwn cyfreithiol. Dylwn i ddweud nad yw Llywodraeth Cymru wedi dadlau bod rhwystr cyfreithiol i enw Cymraeg yn unig, ac rwy'n ddiolchgar i’r Athro Keith Bush, yn yr e-bost a rannwyd gydag Aelodau, sydd yn cydnabod hynny. Ond mae yna resymau da pam mae hygyrchedd y gyfraith yn cefnogi enw yn y Gymraeg ac yn y Saesneg ac, yn wir, rwyf wedi rhoi fy marn mewn trafodaethau gyda Rhun ap Iorwerth am sut i sicrhau bod y diwygiadau sy’n cael eu cynnig yng Nghyfnod 3 yn weithredol yn gyfreithiol, pe bydden nhw’n cael eu pasio.
Ond rwy'n ymwybodol o’r farn bod rhai yn teimlo bod cael enw Saesneg yn ogystal ag enw Cymraeg ar gyfer y sefydliad yn tanseilio defnydd y term 'Senedd', a hefyd yn tanseilio’r defnydd o’r Gymraeg. Byddwn i jest yn dweud bod gan y sefydliad enw statudol yn Gymraeg ac yn y Saesneg nawr, a dyw hyn ddim wedi atal defnydd cynyddol o’r term 'Senedd'. A gyda’r ewyllys orau yn y byd, dwi ddim yn credu bod yr her rŷn ni wedi gosod i'n hunain o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050 yn mynd i gael ei heffeithio gan fodolaeth term statudol yn y Saesneg ar gyfer y sefydliad hwn, gan fod gennym ni derm statudol yn y ddwy iaith ar hyn y bryd. Fel dywedodd y Prif Weinidog ddoe, gwnaeth y Llywodraeth gymryd y farn ar Gyfnod 2 y dylem ni fel cenedl ddwyieithog gael enw dwyieithog ar y sefydliad.
I ymateb i’r pwynt gwnaeth Rhun yn ei gyfraniad, mae’r Llywodraeth wedi dod i farn ar sut y byddem ni’n pleidleisio gyda’n gilydd, sy’n adlewyrchu trafodaeth gan Aelodau ar ein meinciau, boed Aelodau o’r Llywodraeth neu’r meinciau cefn. Wnaethom ni ddim gosod chwip ar y cwestiwn hwn y tu allan i’r fainc flaen yng Nghyfnod 2, a dŷn ni ddim yn gwneud hynny yng Nghyfnod 3. Bydd pleidiau eraill, wrth gwrs, yn dod i’w barn eu hunain ynglŷn ag a ddylid gosod chwip. Mae rhai o’n Haelodau, fel mae Rhun wedi cydnabod, yn cefnogi’r gwelliant arfaethedig.
Thank you for that question. I intend to deal with that in due course, and comments that have been made so far.
It was mentioned that there is a legal issue. I should say that the Welsh Government has not contended that there is a legal barrier to a Welsh-only name, and I am very grateful to Professor Keith Bush, in the e-mails shared with Members, for his acknowledgement of that. But there are good reasons why the accessibility of the law supports a name in Welsh and in English. Indeed, I have provided my view in discussions with Rhun ap Iorwerth about how to make sure that the amendments being proposed at Stage 3 are legally operable, should they pass.
I am aware of the view that having an English name as well as a Welsh name for this institution is felt by some to undermine the use of the term 'Senedd', and also to undermine the use of the Welsh language. I would simply observe that the institution currently has a statutory name in Welsh and in English now—neither of which have prevented the growing use of the term 'Senedd'. With the best will in the world, I'm not persuaded that the challenge we have set ourselves of achieving a million Welsh speakers by 2050 will be impacted by the existence of a statutory term in English for this institution in future, because we have statutory terms in both languages at the moment. As the First Minister said yesterday, the Government took a view during Stage 2 that we as bilingual nation ought to have a bilingual name for the institution.
To respond to the point the Rhun made in his contribution, the Government has reached a view on how it will vote together, very much informed by discussion by Members on our benches, both Government Members or backbench Members. We did not apply a whip on this question beyond the front bench at Stage 2, and we won't do that at Stage 3. Other parties, of course, will have reached their own views on whether to apply a whip or not, and some of our Members, as Rhun has acknowledged, have indeed supported this proposed amendment.
The only Government amendment in this group is number 81, and this amendment makes consequential changes to the Legislation (Wales) Act 2019. And in light of what I've just said, I hope Members will support the amendments in the name of Carwyn Jones and myself and withhold support for the other amendments.
Yr unig welliant gan y Llywodraeth yn y grŵp hwn yw rhif 81, ac mae'r gwelliant hwn yn gwneud newidiadau canlyniadol i Ddeddf Deddfwriaeth (Cymru) 2019. Ac yng ngoleuni'r hyn rwyf newydd ei ddweud, rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n cefnogi'r gwelliannau yn enw Carwyn Jones a minnau ac yn ymatal rhag cefnogi'r gwelliannau eraill.
Thank you. Can I now call on the Llywydd?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar y Llywydd?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Ac i gychwyn, dwi eisiau atgoffa Aelodau na fyddaf i'n pleidleisio ar y gwelliannau yr ydym yn eu trafod heddiw. Mae Rheol Sefydlog 6.20 yn datgan mai dim ond er mwyn arfer pleidlais fwrw y caniateir i'r Llywydd neu'r Dirprwy Lywydd pleidleisio mewn trafodion Cyfarfod Llawn, ac yn yr amgylchiadau ble bo angen mwyafrif o ddau draean i gymeradwyo deddfwriaeth. Ac felly, mi fyddaf i'n medru pleidleisio yng Nghyfnod 4 y Mesur yma, a hefyd y Dirprwy Lywydd.
Ar enw'r ddeddfwrfa i gychwyn, bydd Aelodau'n cofio fy mod i wedi amlinellu, yng Nghyfnod 2, sut mae'r enw 'Senedd' eisoes yn derm cyfarwydd ledled Cymru, gan ei fod yn cael ei ddefnyddio'n eang a'i gydnabod yng Nghymru i gyfeirio at gartref ein democratiaeth ni. Byddai defnyddio'r enw 'Senedd' yn unig yn adlewyrchu ymrwymiad cryf y Cynulliad yma i hyrwyddo statws a defnydd y Gymraeg a normaleiddio'i defnydd. Dyna fy marn bersonol i a fy marn i hefyd fel yr Aelod sy'n gyfrifol am gyflwyno'r ddeddfwriaeth yma. Ond, fel dwi wedi'i ddweud eisoes, yr Aelodau yma heddiw sydd i benderfynu beth ddylai enw newydd y lle hwn fod. Ac, os bydd gwelliannau 161 ac 162 Rhun ap Iorwerth i alw ein deddfwrfa genedlaethol yn un enw, 'Senedd Cymru', yn pasio neu beidio, bydd y Bil yn cyflawni'r uchelgais a gymeradwywyd gan yr Aelodau yn 2016 i newid enw'r lle hwn i adlewyrchu ei statws cyfansoddiadol fel Senedd ddeddfwriaethol genedlaethol.
Ar enwau Aelodau, pan gyflwynais i'r Bil, cynigiais i'r teitl, 'Aelodau o’r Senedd / Members of the Senedd'. Mae'r gwelliannau a gyflwynwyd gan Carwyn Jones a David Melding heddiw yn cynnig gwahanol deitlau i’r Aelodau, a byddai'r ddwy set o welliannau yn ddefnyddiol o ran datrys yr anghysondeb sydd yn y Bil ar hyn o bryd, a byddent yn sicrhau bod canlyniad clir a chydlynol ar ddiwedd hynt y Bil, i ateb y pwynt a wnaeth Mike Hedges yn ei gyfraniad ychydig ynghynt.
Mae gwelliannau Carwyn Jones yn cynnig defnydd cyson o'r teitlau 'Aelodau o’r Senedd' a 'Members of the Senedd'—dyna'r teitlau a gynigiwyd yn y Bil wrth ei gyflwyno. Ac, fel y dywedais i yng Nghyfnod 2, rwy'n teimlo bod symlrwydd yn perthyn i'r teitlau yma ac mae hynny'n ddeniadol iawn, o edrych ar y teitlau yma i ni fel Aelodau. Rŷm ni'n pleidleisio heddiw ar enw a fydd yn sefyll prawf amser; enw a fydd wedi'i ymgorffori yng nghalonnau a meddyliau pobl Cymru mewn amser, ac mae'r dewis sy'n wynebu Aelodau, felly, yn ddewis weddol o syml—'Aelod o’r Senedd' yn y Gymraeg, neu 'Member of the Senedd' yn y Saesneg, neu 'Aelod o Senedd Cymru' yn y Gymraeg a 'Member of the Welsh Parliament' yn y Saesneg, fel y cyflwynwyd gan David Melding. Pa bynnag opsiwn fydd y Cynulliad yn pleidleisio i'w gymeradwyo'r prynhawn yma, dyna fydd y teitlau ar gyfer y bleidlais derfynol yng Nghyfnod 4 ac fe fydd hynny'n gyson drwy'r Mesur.
Thank you, Deputy Presiding officer. And to start, I would like to remind Members that I will not be voting on the amendments that we are debating today. Standing Order 6.20 states that the Presiding Officer or Deputy may vote in Plenary proceedings only for the exercise of a casting vote, and in the circumstance provided for by Standing Order 6.21 with regard to needing a two thirds majority for legislation. So, I will be able to vote in Stage 4 of this Bill, as will the Deputy Presiding Officer.
With regard to the name of the legislature, Members will remember that I had outlined in Stage 2 how the name 'Senedd' is already a familiar term across Wales, because it is used widely to refer to the home of Welsh democracy. Using the name 'Senedd' alone would reflect the Assembly's strong commitment to promoting the status and use of the Welsh language and normalising its use. That's my personal opinion, and it's my opinion as the Member responsible for introducing this legislation, but, as I already have said, it's the Members here today who should decide what the new name of this place should be. If amendments 161 and 162 from Rhun ap Iorwerth, to call our national legislature by a single name, 'Senedd Cymru', pass or not, the Bill will achieve the ambition shared by Members in 2016 to change the name of this place to reflect its constitutional status as a national legislative Parliament.
With regard to the name of Members, when I introduced the Bill I proposed the titles 'Aelodau o'r Senedd / Members of the Senedd'. The amendments introduced by Carwyn Jones and David Melding today propose different titles for Members, and both sets of amendments would be useful in solving the inconsistency in the Bill at the moment, and would ensure that there would be a clear result at the end of this Bill's progress, to respond to the point that Mike Hedges made in his contribution a little earlier.
Carwyn Jones's amendments propose the consistent use of the titles 'Members of the Senedd' and 'Aelodau o'r Senedd'—those were the titles proposed in the Bill on introduction. As I said at Stage 2, I feel there is a simplicity to these titles and that is very attractive in terms of the titles for us as Members. We're voting today on a name that will stand the test of time; a name that will be incorporated in the hearts and minds of the people of Wales in time, and the choice facing Members, therefore, is a simple one: 'Members of the Senedd', or 'Aelodau o'r Senedd' in Welsh, or 'Aelodau Senedd Cymru', 'Member of the Welsh Parliament' in English, as put forward by David Melding. Whichever option is chosen today, that will be the title for the final vote in Stage 4, and that will be consistent throughout the Bill.
Thank you. Can I call on Rhun ap Iorwerth to reply to the debate?
Diolch. A gaf fi alw ar Rhun ap Iorwerth i ymateb i'r ddadl?
Diolch yn fawr iawn. Dwi'n gresynu at y ffaith nad oes yna symud ar y Llywodraeth yn wyneb y dadleuon dŷn ni wedi eu cyflwyno. Yn sicr, dydw i ddim wedi cael fy argyhoeddi o gwbl pam na allai'r Llywodraeth wedi rhoi pleidlais rydd i'w haelodau ei hunain. Mae yna enghreifftiau lle mae aelodau'r Llywodraeth yma wedi cael mynd yn groes i'w gilydd ar faterion eraill—dwi yn methu â deall pam na fyddwch chi wedi gallu'i wneud yn y cyd-destun yma, yn enwedig yng ngoleuni'r geiriau a ddywedwyd wrthyf i gan y Prif Weinidog yn y Siambr yma, rhyw 28 awr yn ôl, nad mater i'r Llywodraeth ydy hwn, ond mater i'r Senedd. Mae pob un ohonoch chi, fel aelodau'r Llywodraeth, yn Aelodau'r Senedd yma ac efo'r anrhydedd o wneud hynny, yn gwneud penderfyniad ynglŷn â’r sefydliad hwn ar gyfer cenedlaethau i ddod.
Does gen i ddim amheuaeth mai 'Senedd' fydd pobl yn galw'r sefydliad yma, fel mae David Melding yn ei ddweud. Dwi'n hyderus y byddwn ni yn pleidleisio heddiw i'n galw ni, fel Aelodau, yn 'Aelod o’r Senedd / Member of the Senedd'. Dwi'n meddwl bod y ffaith ein bod ni wedi gwthio'n drwm ar hwn yn golygu ein bod ni wedi ennill y ddadl honno, a drwy default, neu beth bynnag, 'Senedd' fydd enw'r sefydliad yma. Beth dwi ddim cweit yn gallu gweithio allan—efallai mai fi sy'n dwp, ond os ydym ni'n mynd i'n galw ein gilydd yn 'Aelodau o’r Senedd', os mai 'Senedd' mae pawb yn mynd i'w alw fo, pam mai'r un lle lle nad 'Senedd' ydy enw fo ydy'r ddeddfwriaeth sy'n rhoi'r enw i'r Senedd? Dyw e ddim yn gwneud dim math o synnwyr i fi. Mae gen i syniad am enw dwyieithog ar gyfer y sefydliad hwn, enw dwyieithog, yn Gymraeg ac yn Saesneg: 'Senedd' ydy hwnnw. Dyna mai pobl Cymru'n ei ddeall ac mae yna gyfle wedi cael ei golli fan hyn i'r Llywodraeth ddangos ei bod o ddifrif am greu gwlad sy'n falch yn ei threftadaeth ac yn hyderus yn ei dyfodol.
Thank you very much. I do regret the fact that there has been no shift within Government in light of the arguments that we have put forward. Certainly, I am not at all convinced as to why the Government couldn't have given a free vote to its own members. There are examples when members of this Government have been allowed to disagree on other issues and I simply can't understand why you couldn't have allowed that freedom in this context, particularly in light of the words spoken to me by the First Minister in this Chamber some 28 hours ago, that this is not a matter for Government but a matter for the Senedd. Each of you, as members of the Government, are Members of this Senedd, and with the honour of making a decision on this institution for generations to come.
I have no doubt that 'Senedd' will be the widely used term to describe this institution, as David Melding has said. I am confident that we will vote today to describe ourselves as 'Aelodau o'r Senedd / Members of the Senedd'. I think the fact that we have pushed so hard on this means that we have won that argument and that by default, 'Senedd' will be the name of this institution. What I can't quite work out—and I may be being stupid here, but, if we're going to call ourselves 'Members of the Senedd', if everyone is going to call the institution 'Senedd', why is the legislation the one place that doesn't give it the name 'Senedd'? It makes no kind of sense whatsoever to me. I do have an idea for a bilingual name for this institution, a name in Welsh and in English: that is 'Senedd'. The people of Wales understand that, and the Government has lost an opportunity here to show that it is serious about creating a country that is proud of its heritage and confident in its future.
Thank you. The question is that amendment 162 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we will proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. For the motion 16, no abstentions, 39 against. Therefore, amendment 162 is not agreed to.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 162. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, awn ymlaen i bleidleisio. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 16, neb yn ymatal, 39 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 162.
Gwelliant 162: O blaid: 16, Yn erbyn: 39, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 162: For: 16, Against: 39, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Carwyn Jones, amendment 127. Carwyn Jones, amendment 127.
Carwyn Jones, gwelliant 127. Carwyn Jones, gwelliant 127.
Cynigiwyd gwelliant 127 (Carwyn Jones).
Amendment 127 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol, Dirprwy Lywydd.
Formally, Deputy Presiding Officer.
Thank you. If amendment 127 is agreed to, amendment 2 will fall. The question is that amendment 127 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we will proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 37, no abstentions, 18 against. Therefore, amendment 127 is agreed to and amendment 2 falls.
Diolch. Os derbynnir gwelliant 127, bydd gwelliant 2 yn methu. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 127. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, awn ymlaen i bleidleisio'n electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 37, neb yn ymatal, 18 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 127 ac mae gwelliant 2 yn methu.
Gwelliant 127: O blaid: 37, Yn erbyn: 18, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Methodd gwelliant 2.
Amendment 2 fell.
Carwyn Jones, amendment 128.
Carwyn Jones, gwelliant 128.
Cynigiwyd gwelliant 128 (Carwyn Jones).
Amendment 128 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol, Dirprwy Lywydd.
Formally, Deputy Presiding Officer.
Thank you. The question is amendment 128 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 128 is agreed to in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 128. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 128 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
David Melding, amendment 44.
David Melding, gwelliant 44.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 44 (David Melding).
Amendment 44 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 147.
Carwyn Jones, gwelliant 147.
Cynigiwyd gwelliant 147 (Carwyn Jones).
Amendment 147 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol, Dirprwy Lywydd.
Formally, Deputy Presiding Officer.
Thank you. The question is that amendment 147 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Okay, so we proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 41, no abstentions, 14 against. Therefore, amendment 147 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 147. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Iawn, felly symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 41, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 147.
Gwelliant 147: O blaid: 41, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Carwyn Jones, amendment 148.
Carwyn Jones, gwelliant 148.
Cynigiwyd gwelliant 148 (Carwyn Jones).
Amendment 148 (Carwyn Jones) moved.
Ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 148 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 148 is agreed to in accordance with Standing Order 12.36.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 148. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 148 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Carwyn Jones, amendment 149.
Carwyn Jones, gwelliant 149.
Cynigiwyd gwelliant 149 (Carwyn Jones).
Amendment 149 (Carwyn Jones) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. As there are amendments to amendment 149, these will be disposed of first. Rhun ap Iorwerth, amendment 149A.
Diolch. Gan fod gwelliannau i welliant 149, cawn wared ar y rhain yn gyntaf. Rhun ap Iorwerth, gwelliant 149A.
Cynigiwyd gwelliant 149A (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 149A (Rhun ap Iorwerth) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 149A be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we will proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 11, no abstentions, 44 against. Therefore, amendment 149A is not agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 149A. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, awn ymlaen i bleidleisio'n electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 11, neb yn ymatal, 44 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 149A.
Gwelliant 149A: O blaid: 11, Yn erbyn: 44, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 149A: For: 11, Against: 44, Abstain: 0
Amendment has been rejected
I propose that amendments 149B, 149C and 149D, which appear consecutively on the marshalled list, are disposed of en bloc, given their nature. Does any Member object to the votes being grouped? No. Darren Millar, amendments 149B to 149D.
Rwy'n argymell bod gwelliannau 149B, 149C ac 149D, sy'n ymddangos yn y drefn honno ar y rhestr o welliannau wedi'u didoli, yn cael eu gwaredu en bloc, o ystyried eu natur. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu i'r pleidleisiau gael eu grwpio? Na. Darren Millar, gwelliannau 149B i 149D.
Cynigiwyd gwelliannau 149B, 149C a 149D (Darren Millar).
Amendments 149B, 149C and 149D (Darren Millar) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Thank you. The question is that amendments 149B to 149D be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we'll proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendments 18, no abstentions, 37 against. Therefore, the amendments are not agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliannau 149B i 149D. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliannau 18, neb yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliannau.
Gwelliannau 149B, 149C a 149D: O blaid: 18, Yn erbyn: 37, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliannau
Amendments 149B, 149C and 149D: For: 18, Against: 37, Abstain: 0
Amendments have been rejected
The question is that amendment 149 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 33, no abstentions, 21 against. Therefore, amendment 149 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 149. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn ymlaen at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 33, neb yn ymatal, 21 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 149.
Gwelliant 149: O blaid: 33, Yn erbyn: 21, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 45.
David Melding, gwelliant 45.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 45 (David Melding).
Amendment 45 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 150.
Carwyn Jones, gwelliant 150.
Cynigiwyd gwelliant 150 (Carwyn Jones).
Amendment 150 (Carwyn Jones) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 150 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Okay. So, we proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 41, one abstention, 13 against. Therefore, amendment 150 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 150. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] O'r gorau. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 41, un yn ymatal, 13 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 150.
Gwelliant 150: O blaid: 41, Yn erbyn: 13, Ymatal: 1
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 46.
David Melding, gwelliant 46.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 46 (David Melding).
Amendment 46 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 151.
Carwyn Jones, gwelliant 151.
Cynigiwyd gwelliant 151 (Carwyn Jones).
Amendment 151 (Carwyn Jones) moved.
Ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 151 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 40, no abstentions, 14 against. Therefore, the amendment is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 151. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 40, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Felly, derbynnir y gwelliant.
Gwelliant 151: O blaid: 40, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 47.
David Melding, gwelliant 47.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Thank you.
Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 47 (David Melding).
Amendment 47 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 152.
Carwyn Jones, gwelliant 152.
Cynigiwyd gwelliant 152 (Carwyn Jones).
Amendment 152 (Carwyn Jones) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 152 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we will proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 41, no abstentions, 14 against. Therefore, the amendment is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 152. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, awn ymlaen i bleidleisio'n electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 41, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Felly, derbynnir y gwelliant.
Gwelliant 152: O blaid: 41, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Carwyn Jones, amendment 153.
Carwyn Jones, gwelliant 153.
Cynigiwyd gwelliant 153 (Carwyn Jones).
Amendment 153 (Carwyn Jones) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. As there are amendments to amendment 153, these will be disposed of first. I propose that amendments 153A, 153B and 153C, which again appear consecutively on the marshalled list, are disposed of en bloc. Does any Member object to the votes being grouped? No. That's good. Darren Millar, amendments 153A to 153C.
Diolch. Gan fod gwelliannau i welliant 153, cawn wared ar y rhain yn gyntaf. Rwy'n argymell bod gwelliannau 153A, 153B a 153C, sydd eto yn ymddangos yn y drefn honno ar y rhestr o welliannau wedi'u didoli, yn cael eu gwaredu en bloc. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu i'r pleidleisiau gael eu grwpio? Na. Da iawn. Darren Millar, gwelliannau 153A i 153C.
Cynigiwyd gwelliannau 153A, 153B a 153C (Darren Millar).
Amendments 153A, 153B and 153C (Darren Millar) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Thank you. The question is that amendments 153A to 153C be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendments 18, no abstentions, 37 against. Therefore, the amendments are lost.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliannau 153A i 153C. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliannau 18, neb yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, gwrthodir y gwelliannau.
Gwelliannau 153A, 153B a 153C: O blaid: 18, Yn erbyn: 37, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliannau
Amendments 153A, 153B and 153C: For: 18, Against: 37, Abstain: 0
Amendments have been rejected
So, now we go to a vote on amendment 153. Does any Member object to amendment 153? [Objection.] Thank you. We go to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the motion 42, no abstentions, 13 against.
Felly, pleidleisiwn yn awr ar welliant 153. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu gwelliant 153? [Gwrthwynebiad.] Diolch. Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 42, neb yn ymatal, 13 yn erbyn.
Gwelliant 153: O blaid: 42, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Sorry, I should have mentioned amendment 48, David Melding.
Mae'n ddrwg gennyf, dylwn fod wedi crybwyll gwelliant 48, David Melding.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you very much. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch yn fawr. Diolch.
Methodd gwelliant 48.
Amendment 48 fell.
Carwyn Jones, amendment 154.
Carwyn Jones, gwelliant 154.
Cynigiwyd gwelliant 154 (Carwyn Jones).
Amendment 154 (Carwyn Jones) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. Again, there are amendments to amendment 154, so we'll dispose of those first. I propose again that amendments 154A, 154B and 154C, which appear consecutively on the marshalled list, be disposed of en bloc. Does any Member object? No. Therefore, Darren Millar, amendments 154A to 154C.
Diolch. Unwaith eto, ceir gwelliannau i welliant 154, felly cawn wared ar y rheini yn gyntaf. Rwy'n argymell eto y dylid gwaredu gwelliannau 154A, 154B a 154C en bloc, sy'n ymddangos yn y drefn honno ar y rhestr o welliannau wedi'u didoli. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, Darren Millar, gwelliannau 154A i 154C.
Cynigiwyd gwelliannau 154A, 154B a 154C (Darren Millar).
Amendments 154A, 154B and 154C (Darren Millar) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
The question is that amendments 154A to 154C be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendments 18, no abstentions, 36 against. Therefore, the amendments are not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliannau 154A i 154C. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliannau 18, neb yn ymatal, 36 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliannau.
Amendments 154A, 154B a 154C: O blaid: 18, Yn erbyn: 36, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliannau
Amendments 154A, 154B and 154C: For: 18, Against: 36, Abstain: 0
Amendments have been rejected
We now move to a vote on amendment 154. If amendment 154 is agreed to, amendments 49, 50 and 51 fall. So, the question is that amendment 154 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Okay. We move to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 40, no abstentions, 14 against. Therefore, the amendment is agreed.
Symudwn yn awr at bleidlais ar welliant 154. Os derbynnir gwelliant 154, bydd gwelliannau 49, 50 a 51 yn methu. Felly, y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 154. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] O'r gorau. Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 40, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y gwelliant.
Gwelliant 154: O blaid: 40, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Methodd gwelliannau 49, 50 a 51.
Amendments 49, 50 and 51 fell.
David Melding, amendment 52.
David Melding, gwelliant 52.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 52 (David Melding).
Amendment 52 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 155.
Carwyn Jones, gwelliant 155.
Cynigiwyd gwelliant 155 (Carwyn Jones).
Amendment 155 (Carwyn Jones) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 155 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we move to an electronic vote, and open the vote. Close the vote. For the amendment 41, no abstentions, 14 against. Therefore, the amendment is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 155. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig, ac agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 41, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y gwelliant.
Gwelliant 155: O blaid: 41, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Carwyn Jones, amendment 156.
Carwyn Jones, gwelliant 156.
Cynigiwyd gwelliant 156 (Carwyn Jones).
Amendment 156 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Thank you. If amendment 156 is agreed to, amendments 53 and 54 will fall. The question is that amendment 156 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we proceed to an electronic vote, and open the vote. Close the vote. For the amendment 41, no abstentions, 14 against. Therefore, amendment 156 is agreed to and amendments 53 and 54 will fall.
Diolch. Os derbynnir gwelliant 156, bydd gwelliannau 53 a 54 yn methu. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 156. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig, ac agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 41, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 156 a bydd gwelliannau 53 a 54 yn methu.
Gwelliant 156: O blaid: 41, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Methodd gwelliannau 53 a 54.
Amendments 53 and 54 fell.
Counsel General, amendment 81.
Y Cwnsler Cyffredinol, gwelliant 81.
Cynigiwyd gwelliant 81 (Jeremy Miles).
Amendment 81 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Thank you, and as there are amendments to amendments 81, those amendments will be disposed of first.
David Melding, amendment 81A.
Diolch, a chan fod gwelliannau i welliant 81, fe wnawn ymdrin â'r gwelliannau hynny yn gyntaf.
David Melding, gwelliant 81A.
Cynigiwyd gwelliant 81A (David Melding).
Amendment 81A (David Melding) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Moved. Thank you. The question is that amendment 81A be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we proceed to an electronic vote, and open the vote. Close the vote. For the amendment 18, no abstentions, 37 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Cynigiwyd. Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 81A. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig, ac agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 18, neb yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
Gwelliant 81A: O blaid: 18, Yn erbyn: 37, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 81A: For: 18, Against: 37, Abstain: 0
Amendment has been rejected
David Melding, amendment 81B.
David Melding, gwelliant 81B.
Cynigiwyd gwelliant 81B (David Melding).
Amendment 81B (David Melding) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
Moved. The question is that amendment 81B be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we proceed to an electronic vote, and open the vote. Close the vote. For the amendment 18, no abstentions, 37 against. Therefore, amendment 81B is not agreed.
Cynigiwyd. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 81B. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig, ac agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 18, neb yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 81B.
Gwelliant 81B: O blaid: 18, Yn erbyn: 37, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 81B: For: 18, Against: 37, Abstain: 0
Amendment has been rejected
The question is that amendment 81 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 81 is agreed in accordance with Standing Orders.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 81. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 81 yn unol â'r Rheolau Sefydlog.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
We now move to group 2. This group of amendments relates to the extension of the right to vote to persons aged 16 and 17, and the associated electoral registration. The lead amendment in this group is amendment 102, and I call on Darren Millar to move and speak to the lead amendment and other amendments in the group. Darren.
Symudwn ymlaen yn awr at grŵp 2. Mae'r grŵp hwn o welliannau yn ymwneud ag estyn yr hawl i bersonau 16 a 17 oed bleidleisio, a threfniadau cofrestru etholiadol cysylltiedig. Y gwelliant arweiniol yn y grŵp hwn yw gwelliant 102, a galwaf ar Darren Millar i gynnig a siarad am y gwelliant arweiniol a gwelliannau eraill yn y grŵp. Darren.
Cynigiwyd gwelliant 102 (Darren Millar).
Amendment 102 (Darren Millar) moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I move amendment 102, tabled in my name, and wish to speak to those other amendments, which I've also tabled. If I can just say as well that I will be supporting David Melding's amendments in this group, all of which seek to impose a duty on secondary schools to promote awareness of elections for 16 and 17-year-olds. As regardless as to whether my amendments proceed, I still think that that's a very sensible thing to do. The amendment tabled in the name of the Llywydd, as I understand, is a rather technical amendment, so I will also be supporting that particular amendment too.
So, the amendments tabled in this group in my name seek to remove section 10 of the Bill, which looks to extend the voting franchise to 16 and 17-year-olds here in Wales. And the other amendments, in addition to amendment 102, are consequential, effectively, on that particular amendment.
The right to vote is one of the most important privileges afforded in any democracy, and here in Wales the vote has provided men and women with real power, giving them the ability to topple Governments, oust unpopular politicians, establish new parliaments, and decide our fortunes with regard to EU membership. Our democracy works, and the regular cycle of elections ensures that the view of voters must be listened to, most of the time, by those who represent them. And, of course, if we don't listen to them as elected representatives, then the fortunes of elected representatives can face significant consequences as a result.
Voter turnout, as a percentage of all voters, is likely to fall if more young people are registered to vote. Why do I say that? Well, that's because we know that those who are eligible to vote aged between 18 and 25 are the least likely age group to actually cast their votes in an election. And I haven't—[Interruption.] Yes, absolutely.
Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig gwelliant 102 a gyflwynwyd yn fy enw i, ac rwyf am siarad am y gwelliannau eraill a gyflwynais hefyd. Os caf ddweud hefyd, byddaf yn cefnogi gwelliannau David Melding yn y grŵp hwn, ac mae pob un ohonynt yn gosod dyletswydd ar ysgolion uwchradd i hyrwyddo ymwybyddiaeth o etholiadau ymhlith pobl ifanc 16 a 17 oed. Ni waeth a yw fy ngwelliannau yn llwyddo, rwy'n dal i feddwl bod hynny'n beth synhwyrol iawn i'w wneud. Mae'r gwelliant a gyflwynwyd yn enw'r Llywydd, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn welliant technegol braidd, felly byddaf yn cefnogi'r gwelliant penodol hwnnw hefyd.
Felly, mae'r gwelliannau a gyflwynwyd yn y grŵp hwn yn fy enw i yn dileu adran 10 o'r Bil, sy'n estyn yr etholfraint i unigolion 16 ac 17 oed yma yng Nghymru. Ac mae'r gwelliannau eraill, yn ogystal â gwelliant 102, yn ganlyniadol i'r gwelliant penodol hwnnw i bob pwrpas.
Yr hawl i bleidleisio yw un o'r breintiau pwysicaf a geir mewn unrhyw ddemocratiaeth, ac yma yng Nghymru mae'r bleidlais wedi rhoi pŵer go iawn i ddynion a menywod, gan roi'r gallu iddynt ddymchwel llywodraethau, cael gwared ar wleidyddion amhoblogaidd, sefydlu seneddau newydd, a phenderfynu ein tynged o ran ein haelodaeth o'r UE. Mae ein democratiaeth yn gweithio, ac mae'r cylch rheolaidd o etholiadau yn sicrhau, y rhan fwyaf o'r amser, fod yn rhaid i'r rhai sy'n eu cynrychioli wrando ar farn pleidleiswyr. Ac wrth gwrs, os nad ydym yn gwrando arnynt fel cynrychiolwyr etholedig, mae tynged cynrychiolwyr etholedig yn gallu wynebu canlyniadau sylweddol o ganlyniad i hynny.
Mae nifer y pleidleiswyr, fel canran o'r holl bleidleiswyr, yn debygol o ostwng os bydd mwy o bobl ifanc wedi'u cofrestru i bleidleisio. Pam y dywedaf hynny? Wel, oherwydd ein bod yn gwybod mai'r rhai sy'n gymwys i bleidleisio rhwng 18 a 25 oed yw'r grŵp oedran lleiaf tebygol o fynd ati i fwrw eu pleidlais mewn etholiad. Ac nid wyf wedi—[Torri ar draws.] Yn sicr.
I think the percentage might be off, but the absolute number voting will increase.
Rwy'n credu y gallai'r ganran fod yn llai, ond bydd y nifer absoliwt sy'n pleidleisio yn codi.
The number participating may well increase, but in terms of the percentage of overall voters entitled to vote, I would expect the addition of 16 and 17-year-olds in terms of extending the franchise to actually result in a lower turnout overall, which I think is something that is bad for democracy, actually. And I have to say, I haven't seen any evidence of 16 and 17-year-olds clamouring to ask me, as the elected politician in my own constituency, to change the law to entitle them to have an opportunity to vote.
Mae'n bosibl iawn y bydd y nifer sy'n cymryd rhan yn codi, ond o ran canran gyffredinol y pleidleiswyr sydd â hawl i bleidleisio, buaswn yn disgwyl y byddai estyn yr etholfraint i unigolion 16 ac 17 oed yn arwain at lai yn pleidleisio yn gyffredinol, a chredaf fod hynny'n rhywbeth sy'n ddrwg i ddemocratiaeth mewn gwirionedd. Ac mae'n rhaid i mi ddweud, nid wyf wedi gweld unrhyw dystiolaeth fod pobl ifanc 16 a 17 oed yn crochlefain arnaf, fel y gwleidydd etholedig yn fy etholaeth, i newid y gyfraith er mwyn rhoi'r hawl iddynt gael cyfle i bleidleisio.
I'm very grateful to Darren Millar for giving way. Of course, we have a real-life experiment where 16 and 17-year-old voters were able to vote in the Scottish referendum. I think if you look at the turnout figures for that age group, you'll find that they were substantially higher than the turnout figures for 18 to 21-year-olds. So, I don't think that we can extrapolate as you're suggesting.
Rwy'n ddiolchgar iawn i Darren Millar am ildio. Wrth gwrs, mae gennym arbrawf byw go iawn lle roedd pleidleiswyr 16 ac 17 oed yn cael pleidleisio yn refferendwm yr Alban. Os edrychwch ar y ffigurau a bleidleisiodd yn y grŵp oedran hwnnw, rwy'n credu y gwelwch eu bod yn sylweddol uwch na'r ffigurau ar gyfer y rhai rhwng 18 ac 21 oed a bleidleisiodd. Felly, nid wyf yn meddwl y gallwn allosod fel rydych chi'n ei awgrymu.
I don't think you can extrapolate the same for a referendum, which is a once-in-a-generation opportunity to vote, to the same sequence as regular elections for the National Assembly for Wales.
One thing I do think that we need to focus on, of course, is increasing registration in terms of people being able to vote, and actually promoting opportunities for young people aged between 18 and 25 to actually take part in elections when they're given the opportunity to.
It's very clear—[Interruption.] I'll take an intervention in a few moments. It's very clear that, while some young people are very keenly interested in politics and have a clear view as to who should form a Welsh Government, the reality is that many 16 and 17-year-olds simply do not feel confident enough to make decisions about who runs their country. They're still maturing in many cases, and very often don't feel that they've learnt enough through their education and life experiences to make fully informed decisions.
I've no doubt that there are some people who are perfectly well equipped and feel mature enough to make those decisions, but the reality is that many people do not. That is why we, as politicians in this Chamber, and politicians in other places, have legislated to make decisions for them. For example, we have laws that are in place to protect under-18s from the harms of alcohol, tobacco and even sunbed use. Why do we do that? It's because we deem them to not be responsible enough to make those decisions for themselves.
One view that I do share with the proponents, those who seek to lower the voting age, is that we do need a common age of responsibility in this country. Because in my view it's very difficult, of course, to justify the fact that we have different ages of responsibility for different things in our nation. We know, for example, that the age at which people can choose a sexual partner or get married with the permission of their parents, or join the army with the permission of their parents, is very different than the age of people's entitlement to vote. But I happen to be someone who believes that, yes, we need a consistent age of responsibility, but I think it ought to be raised to 18 in all cases, and not actually lowered to 16. I'll take the intervention.
Nid wyf yn credu y gallwch allosod yn yr un modd ar gyfer refferendwm, sy'n gyfle unwaith mewn cenhedlaeth i bleidleisio, ag ar gyfer etholiadau rheolaidd Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Un peth y credaf fod angen inni ganolbwyntio arno, wrth gwrs, yw cynyddu'r nifer o bobl sy'n cofrestru ar gyfer pleidleisio, a hyrwyddo cyfleoedd i bobl ifanc rhwng 18 a 25 oed gymryd rhan mewn etholiadau pan roddir cyfle iddynt wneud hynny.
Mae'n glir iawn—[Torri ar draws.] Fe dderbyniaf ymyriad ymhen ychydig funudau. Mae'n amlwg iawn, er bod gan rai pobl ifanc ddiddordeb mawr mewn gwleidyddiaeth a bod ganddynt farn glir ynglŷn â phwy ddylai ffurfio Llywodraeth Cymru, y realiti yw nad yw llawer o rai 16 ac 17 oed yn teimlo'n ddigon hyderus i wneud penderfyniadau ynglŷn â phwy sy'n rhedeg eu gwlad. Maent yn dal i fod yn aeddfedu mewn llawer o achosion, ac yn aml iawn nid ydynt yn teimlo eu bod wedi dysgu digon drwy eu haddysg a'u profiadau bywyd i wneud penderfyniadau cwbl wybodus.
Nid oes gennyf amheuaeth fod rhai pobl yn berffaith barod ac yn teimlo'n ddigon aeddfed i wneud y penderfyniadau hynny, ond y realiti yw fod yna lawer o bobl nad ydynt yn teimlo felly. Dyna pam ein bod ni, fel gwleidyddion yn y Siambr hon, a gwleidyddion mewn mannau eraill, wedi deddfu i wneud penderfyniadau drostynt. Er enghraifft, mae gennym ddeddfau ar waith i ddiogelu pobl ifanc dan 18 oed rhag niwed alcohol, tybaco a hyd yn oed y defnydd o welyau haul. Pam y gwnawn hynny? Oherwydd ein bod yn barnu nad ydynt yn ddigon cyfrifol i wneud y penderfyniadau hynny drostynt eu hunain.
Un farn a rannaf â'r cynigwyr, y rhai sy'n ceisio gostwng yr oedran pleidleisio, yw fod arnom angen oedran cyfrifoldeb cyffredin yn y wlad hon. Oherwydd yn fy marn i mae'n anodd iawn cyfiawnhau'r ffaith, wrth gwrs, fod gennym wahanol oedrannau cyfrifoldeb ar gyfer gwahanol bethau yn ein gwlad. Rydym yn gwybod, er enghraifft, fod yr oedran y gall pobl ddewis partner rhywiol neu briodi gyda chaniatâd eu rhieni, neu ymuno â'r fyddin gyda chaniatâd eu rhieni, yn wahanol iawn i oedran hawl pobl i bleidleisio. Rwy'n digwydd bod yn rhywun sy'n credu bod arnom angen oedran cyfrifoldeb cyson, oes, ond rwy'n credu y dylid ei godi i 18 ym mhob achos, ac nid ei ostwng i 16 oed mewn gwirionedd. Fe dderbyniaf yr ymyriad.
Thank you very much. I heard earlier that you said that 16 and 17-year-olds weren't clamouring to vote. Well, my experience, I have to say, is different to yours. Because I find that those who are visiting the Senedd who are under 18 are very engaged and ask very pertinent questions and are often better informed than much older peers. I can share your concern about a reduction in the franchise actually taking part in elections, I agree that that is really serious, but I think that lowering the age to 16 is going to increase the numbers taking part, because 16-year-olds are still in compulsory education and therefore there will be a huge opportunity to explain to everybody just what is at stake here and why they should be taking part in these important elections.
Diolch yn fawr iawn. Clywais yn gynharach eich bod yn dweud nad oedd pobl ifanc 16 a 17 oed yn crochlefain am gael pleidleisio. Wel, mae fy mhrofiad i, mae'n rhaid i mi ddweud, yn wahanol i'ch un chi. Oherwydd rwy'n gweld bod y rhai sy'n ymweld â'r Senedd ac sydd o dan 18 oed yn llawn diddordeb ac yn gofyn cwestiynau perthnasol iawn ac yn aml yn meddu ar fwy o wybodaeth na chymheiriaid sy'n llawer hŷn. Gallaf rannu eich pryder ynghylch y lleihad yn y nifer yn yr etholfraint sy'n cymryd rhan mewn etholiadau, ac rwy'n cytuno bod hynny'n wirioneddol ddifrifol, ond credaf y bydd gostwng yr oedran i 16 yn cynyddu'r niferoedd sy'n cymryd rhan, gan fod pobl ifanc 16 oed yn dal i fod mewn addysg orfodol ac felly bydd cyfle enfawr i egluro i bawb yn union beth sydd yn y fantol yma a pham y dylent gymryd rhan yn yr etholiadau pwysig hyn.
There are many young people, you're quite right, who are very engaged in politics, and those of course who come here to visit this institution are those who are likely to have a propensity to engage more than those who do not visit here. And of course, the overwhelming majority of young people in Wales have never visited any Parliament in the United Kingdom, let alone the National Assembly for Wales. So, I don't think that your argument actually holds water.
I know that there are some who are perfectly mature, perfectly well informed, but the majority aren't, and that's why I think this element of education first is absolutely essential in terms of equipping people ready to be responsible citizens who take part in the democratic opportunities that they have when elections come, rather than not. And the reality is, as you quite rightly have said—because you've engaged with young people, and we all engage with young people in this Chamber—that those young people have the opportunity to influence their politicians, regardless of whether they have a vote, or not. Many of us in this Chamber joined the political parties that we represent before we were entitled to vote.
I can see many interventions there. I'll take one first from your colleague.
Rydych yn llygad eich lle, mae llawer o bobl ifanc yn ymwneud yn helaeth â gwleidyddiaeth, a'r rhai sy'n dod yma i ymweld â'r sefydliad hwn yw'r rhai sy'n debygol o fod â thueddiad i ymgysylltu mwy na'r rhai nad ydynt yn ymweld â'r lle hwn. Ac wrth gwrs, nid yw'r mwyafrif llethol o bobl ifanc yng Nghymru erioed wedi ymweld ag unrhyw Senedd yn y Deyrnas Unedig, heb sôn am Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Felly, nid wyf yn credu bod eich dadl yn dal dŵr mewn gwirionedd.
Rwy'n gwybod bod yna rai sy'n gwbl aeddfed, yn gwbl wybodus, ond nid yw'r mwyafrif ohonynt, a dyna pam rwy'n credu bod yr elfen hon o addysg yn gyntaf yn gwbl hanfodol i arfogi pobl i'w paratoi i fod yn ddinasyddion cyfrifol sy'n cymryd rhan yn y cyfleoedd democrataidd sydd ganddynt pan ddaw etholiadau, yn hytrach na pheidio â chymryd rhan. A'r realiti yw, fel y dywedoch chi'n gwbl gywir—oherwydd eich bod wedi ymgysylltu â phobl ifanc, ac mae pawb ohonom yn ymgysylltu â phobl ifanc yn y Siambr hon—yw fod gan y bobl ifanc hynny gyfle i ddylanwadu ar eu gwleidyddion p'un a oes ganddynt bleidlais ai peidio. Ymunodd llawer ohonom yn y Siambr hon â'r pleidiau gwleidyddol rydym yn eu cynrychioli cyn inni gael yr hawl i bleidleisio.
Gallaf weld llawer o ymyriadau yno. Cymeraf un yn gyntaf gan eich cyd-Aelod.
Thank you. Whilst I have listened carefully to what you've said, I've heard this mantra somewhere else before. And it was exactly the same mantra that was used against giving women the vote, and it was: 'They're not educated'—well, they couldn't be educated, because they weren't allowed to enter education, in any case—and they weren't able to make up their own minds, because they were immature of mind and thought. And it just has such similarities that you might as well have taken it from those statements at that time. So, I'm sorry to have to tell you that we've heard this all before, particularly the women here who have been engaged in political dialogue, and I can't accept it on behalf of 16 and 17-year-olds either.
Diolch. Er fy mod wedi gwrando'n ofalus ar yr hyn rydych wedi'i ddweud, rwyf wedi clywed y mantra hwn yn rhywle arall o'r blaen. Ac yn union yr un mantra a ddefnyddiwyd yn erbyn rhoi’r bleidlais i fenywod, sef: ‘Nid ydynt wedi cael addysg’—wel, ni ellid eu haddysgu am na chaent eu caniatáu i gael addysg—ac nid oeddent yn gallu ffurfio’u barn eu hunain, am eu bod yn anaeddfed eu meddwl. Ac mae mor debyg, gallech fod wedi’i gymryd o’r datganiadau a wnaed yr adeg honno. Felly, mae'n ddrwg gennyf orfod dweud wrthych ein bod wedi clywed hyn i gyd o'r blaen, yn enwedig y menywod yma sydd wedi cymryd rhan mewn trafodaethau gwleidyddol, ac ni allaf ei dderbyn ar ran pobl ifanc 16 a 17 oed chwaith.
Well, I wasn't around when those arguments were taking place. I appreciate that there were many wrong arguments used, and I'm very pleased that the Conservatives led the charge in extending the franchise for women's votes. [Interruption.]
But I will say this, and I'll make the point again: there are opportunities for young people who are below the voting age, even now, to influence the outcomes of elections by getting engaged in their local politics, on campaigning issues, in the same way that young people do, as is currently the case, and join political parties and persuade people through their arguments to vote in a certain direction. I was 15 when I joined the Conservative Party, and I like to think that I influenced the election results in my own area.
And I think, frankly, if you're making this argument about giving young people the vote at the age of 16, you could make very similar arguments to reduce it to 14 because there are some people who are perfectly mature enough to be able to vote at that age.
I'll take the intervention.
Wel, nid oeddwn o gwmpas pan oedd y dadleuon hynny'n digwydd. Rwy'n derbyn bod llawer o ddadleuon anghywir wedi'u defnyddio, ac rwy'n falch iawn fod y Ceidwadwyr wedi arwain y frwydr i ymestyn yr etholfraint i gynnwys pleidleisiau i fenywod. [Torri ar draws.]
Ond rwyf am ddweud hyn, a gwnaf y pwynt eto: mae cyfleoedd i bobl ifanc sydd o dan yr oedran pleidleisio, hyd yn oed yn awr, i ddylanwadu ar ganlyniadau etholiadau drwy gymryd rhan mewn gwleidyddiaeth leol, ar faterion ymgyrchu, yn yr un ffordd ag y mae pobl ifanc yn ei wneud, fel sy'n digwydd ar hyn o bryd, ac ymuno â phleidiau gwleidyddol a pherswadio pobl drwy eu dadleuon i bleidleisio mewn modd penodol. Roeddwn yn 15 oed pan ymunais â'r Blaid Geidwadol, a hoffwn feddwl fy mod wedi dylanwadu ar ganlyniadau etholiadau yn fy ardal fy hun.
Ac yn fy marn i, os ydych chi'n dadlau ynglŷn â rhoi pleidlais i bobl ifanc yn 16 oed, fe allech wneud dadleuon tebyg iawn i'w ostwng i 14 oherwydd mae yna rai pobl yr oedran hwnnw sy'n hen ddigon aeddfed i allu pleidleisio.
Fe gymeraf yr ymyriad.
Contrary to the popular belief that there's always a good reception on the doorstep, very often we knock on a door and somebody says, 'I'm not interested. I don't care about politics.' Do you think they should be denied the vote as well?
Yn wahanol i'r gred boblogaidd fod yna dderbyniad da bob amser ar stepen y drws, yn aml iawn rydym yn curo ar ddrws ac mae rhywun yn dweud, 'Nid oes gennyf ddiddordeb. Nid wyf yn poeni am wleidyddiaeth.' A ydych chi'n meddwl y dylid eu hamddifadu hwy o'r bleidlais hefyd?
Well, they choose to exercise their right not to vote. We see that a lot in our constituencies, don't we? But the reality is that I don't see people clamouring at my door or, indeed, I expect, at your door, asking for the opportunity to vote when they're aged 16 and 17.
I'll take the intervention from—.
Wel, maent yn dewis arfer eu hawl i beidio â phleidleisio. Rydym yn gweld llawer o hynny yn ein hetholaethau, onid ydym? Ond y gwir amdani yw nad wyf yn gweld pobl yn crochlefain wrth fy nrws nac yn wir, wrth eich drws chi, rwy’n tybio, yn gofyn am y cyfle i bleidleisio pan fyddant yn 16 a 17 oed.
Fe dderbyniaf yr ymyriad—.
They're clamouring at my door to vote for me, I can tell you. [Laughter.] It's what you're doing that's the problem. That's a matter for you. [Laughter.]
You're one of the great revolutionaries, Darren, and the fundamental issue here, at 16, is that people pay tax. And you will remember the American revolutionary cry, 'No taxation without representation.' You're a revolutionary, you accept that principle.
Maent yn crochlefain wrth fy nrws i gael pleidleisio drosof fi, gallaf ddweud wrthych. [Chwerthin.] Yr hyn rydych chi'n ei wneud yw'r broblem. Mater i chi yw hynny. [Chwerthin.]
Rydych chi'n un o'r chwyldroadwyr mawr, Darren, a'r mater sylfaenol yma, yn 16 oed, yw fod pobl yn talu treth. Ac fe fyddwch yn cofio'r gri chwyldroadol Americanaidd, 'Dim trethi heb gynrychiolaeth.' Rydych chi'n chwyldroadwr, rydych chi'n derbyn yr egwyddor honno.
People below the age of 16 pay tax if they earn enough income. That's the reality in our society. So, are we arguing that a one-year-old who happens to have an income that is in excess of the tax threshold ought to have the vote? It's a preposterous argument, frankly.
The point I'm making is that we are being inconsistent as politicians if we legislate to prevent young people from being able to access sunbeds, ingest alcohol and a whole host of other things, and nobody in this Chamber appears to be proposing that we ought to lower the age for those things to 16, then I think that we have taken sensible decisions in order to protect them because they're insufficiently mature. And I think it's the right thing in order to have this age of consistency at 18. That's my own personal view, and that's why I'm moving these amendments today.
Mae pobl o dan 16 oed yn talu treth os ydynt yn ennill digon o incwm. Dyna'r realiti yn ein cymdeithas. Felly, a ydym yn dadlau y dylai plentyn blwydd oed sy'n digwydd bod ag incwm sy'n fwy na'r trothwy treth gael y bleidlais? Mae'n ddadl hurt, a bod yn onest.
Y pwynt rwy'n ei wneud yw ein bod yn anghyson fel gwleidyddion os ydym yn deddfu i atal pobl ifanc rhag gallu defnyddio gwelyau haul, yfed alcohol a llu o bethau eraill, ac ymddengys nad oes neb yn y Siambr hon yn cynnig y dylem ostwng yr oedran ar gyfer y pethau hynny i 16, felly credaf ein bod wedi gwneud penderfyniadau synhwyrol er mwyn eu diogelu am nad ydynt yn ddigon aeddfed. Ac rwy'n credu mai dyna'r peth iawn i’w wneud er mwyn cael y cysondeb oedran hwn yn 18 oed. Dyna fy marn bersonol i, a dyna pam rwy'n cynnig y gwelliannau hyn heddiw.
Before I talk about the amendments I want to move, I think 16-year-olds should get the vote, but I have to say—[Interruption.] Oh no, you really should have waited. You really should have waited, because there's a sting in this tail, because I think the age at which people accede to universal political rights is a very important principle to set, and it could be set quite reasonably at 18.
Cyn imi siarad am y gwelliannau rwyf am eu cynnig, credaf y dylai pobl ifanc 16 oed gael y bleidlais, ond rhaid imi ddweud—[Torri ar draws.] O na, dylech fod wedi aros. Fe ddylech fod wedi aros, oherwydd mae yna golyn yng nghynffon hon, oherwydd rwy'n credu bod yr oedran y mae pobl yn cael hawliau gwleidyddol cyffredinol yn egwyddor bwysig iawn i'w gosod, a gellid ei gosod yn eithaf rhesymol ar 18 oed.
I think there are great advantages in setting it at 16, but I really found the connection to women suffrage strained and unhelpful, because we're talking about a really important principle here, and I think 16 to 18-year-olds would allow us to focus on a lot of education issues, a lot of care issues—looked-after children, for instance—and many parts of the political debate—future generations, for instance—and the way infrastructure is developed, and that, I think, is really, really important. The arguments for 16 and 17-year-olds voting I think are strong enough without reducing other Members who are advancing their views with coherency, even if I don't agree with them. Certainly, people under 16 do pay tax; value added tax is a very substantial part of our tax revenue, and it has to be paid on those purchases that attract it, whatever your age.
I have three amendments in this group, Deputy Llywydd, namely amendments 3, 4 and 43. Amendment 3 and, consequentially, amendment 43, would insert on the face of the Bill a duty for the Welsh Government to issue statutory guidance to all secondary schools, including colleges, on how to educate and inform on the changes to the voting age. This was extensively talked about at Stages 1 and 2, but I'm still unsatisfied with the Welsh Government's response, which is basically, 'This sort of thing will happen anyway because they do political education so well'. I couldn't put the argument any better than my colleague Andrew R.T. Davies did at Stage 2—that if you do support the changes to the franchise, you should also vote for this amendment and ensure that the curriculum will inform and prepare our young citizens to exercise their democratic right then established. It would not be healthy for our democracy if this substantial change is implemented without such educational support, because nearly this entire age group will be in an educational setting.
If I may quote Jess Blair, who said at Stage 1,
'At the moment, I think political education is relatively poor and, as a general population, I think we're relatively disengaged in devolved politics, in particular. So, political education, for me, and the extension of the franchise, is an opportunity to do things differently, and it's an opportunity to ensure that this generation of young people...will be much more informed than the current population.'
And I have to say, I think that's very wise advice. We are facing a crisis of citizenship, and at least we can prepare our new citizens with full knowledge of the sort of world that they'll inherit if active citizenship is not taken seriously.
So, I do think that this momentous change, which I welcome, should attract this duty on the Government in terms of what they do in setting statutory guidance for the curriculum. And I must say, the diversity of settings that my amendment would cover means that those in education and training would also—outside the school setting, inevitably—be supported in this way, and encouraged to exercise their democratic rights. And we can go beyond, with a more imaginative approach, simply outlining democratic structures and formal process in the education, and actually engage and inform young people about the issues that really matter to them. We can ensure that young people have opportunities to learn about a full range of political opinions in a non-partisan way. Furthermore, we can also ensure, by doing this, that this political education is delivered by teachers and educators who have themselves received high-quality training in order to ensure that citizenship education is taken seriously, and avoids both political bias and the perception of political bias.
If I can turn to my other amendments, these I introduced for the first time at this stage, and I think the only other amendment that's introduced for the first time is amendment 4. The reason I'm doing this is that if we do create this duty, then I think it's appropriate that we also have the ability to include it in post-legislative scrutiny. So, that's what my second amendment would do. The one area of post-legislative scrutiny that now the Counsel General proposes in his amendment 164, which I do welcome—I think it's a great improvement to the Bill to have brought that amendment on post-legislative scrutiny—doesn't actually cover this point of education because, obviously, at the minute, alas, you don't believe in the duty, unless I've just managed to persuade you. Therefore, it would cover that gap should the Assembly create this duty.
I do think, if I can just say, in general, Dirprwy Lywydd, that post-legislative scrutiny, I think, should attach to all significant Bills and certainly to constitutional ones. I don't think we lose anything when we revisit legislation and examine how it has actually been put into operation and what some of the practical effects that may not have been anticipated were, and, particularly when we're dealing with constitutional issues, I think there is a real need to do that. To practise what I preach, if we do create this duty, then, I think that should be fully covered in post-legislative scrutiny also, and I urge Members to support my amendments.
Rwy'n credu bod manteision mawr i'w osod ar 16 oed, ond roeddwn yn gweld y cysylltiad â’r bleidlais i fenywod yn un bregus a di-fudd, oherwydd rydym yn siarad am egwyddor wirioneddol bwysig yma, a chredaf y byddai pobl ifanc 16 i 18 oed yn caniatáu inni ganolbwyntio ar lawer o faterion addysgol, llawer o faterion gofal—plant sy'n derbyn gofal, er enghraifft—a nifer o rannau o'r ddadl wleidyddol—cenedlaethau’r dyfodol, er enghraifft—a'r ffordd y caiff seilwaith ei ddatblygu, a chredaf fod hynny'n eithriadol o bwysig. Rwy'n credu bod y dadleuon dros roi hawl i bobl ifanc 16 a 17 oed bleidleisio yn ddigon cryf heb fychanu Aelodau eraill sy'n cyflwyno’u safbwyntiau'n gydlynus, hyd yn oed os nad wyf yn cytuno â hwy. Yn sicr, mae pobl dan 16 oed yn talu treth; mae treth ar werth yn rhan sylweddol iawn o'n refeniw treth, ac mae'n rhaid ei thalu ar y pryniannau y codir treth ar werth arnynt beth bynnag yw eich oedran.
Mae gennyf dri gwelliant yn y grŵp hwn, Ddirprwy Lywydd, sef gwelliannau 3, 4 a 43. Byddai gwelliant 3, ac o ganlyniad, gwelliant 43, yn mewnosod ar wyneb y Bil ddyletswydd ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi canllawiau statudol i bob ysgol uwchradd, gan gynnwys colegau, ar sut i addysgu a rhoi gwybodaeth am y newidiadau i'r oedran pleidleisio. Soniwyd yn helaeth am hyn yng Nghyfnodau 1 a 2, ond rwy'n dal yn anfodlon ag ymateb Llywodraeth Cymru, sef, yn y bôn, 'Bydd y math hwn o beth yn digwydd beth bynnag oherwydd eu bod mor dda am wneud addysg wleidyddol'. Ni allwn roi unrhyw ddadl yn well nag y gwnaeth fy nghyd-Aelod Andrew R.T. Davies yng Nghyfnod 2—sef, os ydych yn cefnogi'r newidiadau i'r etholfraint, dylech hefyd bleidleisio dros y gwelliant hwn a sicrhau y bydd y cwricwlwm yn addysgu ac yn paratoi ein dinasyddion ifanc i arfer eu hawl ddemocrataidd a gâi ei sefydlu wedyn. Ni fyddai’n iach i’n democratiaeth pe bai’r newid sylweddol hwn yn cael ei weithredu heb gefnogaeth addysgol o’r fath, oherwydd bydd y grŵp oedran hwn bron iawn yn gyfan mewn lleoliad addysgol.
Os caf ddyfynnu Jess Blair, a ddywedodd yng Nghyfnod 1,
Ar hyn o bryd, rwy'n credu bod addysg wleidyddol yn gymharol wael ac fel poblogaeth gyffredinol, rwy'n credu ein bod wedi ymddieithrio i raddau rhag gwleidyddiaeth ddatganoledig yn arbennig. Felly, i mi mae addysg wleidyddol ac ymestyn yr etholfraint yn gyfle i wneud pethau'n wahanol, ac mae'n gyfle i sicrhau y bydd y genhedlaeth hon o bobl ifanc yn llawer mwy gwybodus na'r boblogaeth bresennol.
Ac mae'n rhaid i mi ddweud, rwy'n credu bod hwnnw'n gyngor doeth iawn. Rydym yn wynebu argyfwng dinasyddiaeth, ac o leiaf gallwn baratoi ein dinasyddion newydd â gwybodaeth lawn am y math o fyd y byddant yn ei etifeddu os nad ydym o ddifrif ynglŷn â dinasyddiaeth weithredol.
Felly, credaf y dylai'r newid pwysig a chalonogol hwn ddenu'r ddyletswydd hon ar y Llywodraeth o ran yr hyn a wnânt i osod canllawiau statudol ar gyfer y cwricwlwm. Ac mae'n rhaid i mi ddweud, mae'r amrywiaeth o leoliadau y byddai fy ngwelliant yn eu cynnwys yn golygu y byddai'r rhai mewn addysg a hyfforddiant hefyd—y tu allan i leoliad yr ysgol, yn anochel—yn cael eu cefnogi yn y ffordd hon, a'u hannog i arfer eu hawliau democrataidd. A gydag ymagwedd fwy dychmygus, gallwn fynd y tu hwnt i amlinellu strwythurau democrataidd a phroses ffurfiol yn yr addysg, ac ymgysylltu â phobl ifanc a'u haddysgu am y materion sy'n wirioneddol bwysig iddynt. Gallwn sicrhau bod pobl ifanc yn cael cyfleoedd i ddysgu am ystod lawn o safbwyntiau gwleidyddol mewn ffordd amhleidiol. Ymhellach, gallwn sicrhau hefyd, drwy wneud hyn, fod yr addysg wleidyddol hon yn cael ei darparu gan athrawon ac addysgwyr sydd eu hunain wedi cael hyfforddiant o ansawdd uchel er mwyn sicrhau bod addysg dinasyddiaeth yn cael sylw o ddifrif, ac yn osgoi tuedd wleidyddol a'r canfyddiad o duedd wleidyddol.
Os caf droi at fy ngwelliannau eraill, cyflwynais y rhain am y tro cyntaf ar y cam hwn, a chredaf mai'r unig welliant arall a gyflwynwyd am y tro cyntaf yw gwelliant 4. Y rheswm rwy'n gwneud hyn yw oherwydd fy mod yn credu, os ydym yn creu'r ddyletswydd hon, ei bod yn briodol fod gennym allu hefyd i'w chynnwys wrth graffu ar ôl deddfu. Felly, dyna fyddai fy ail welliant yn ei wneud. Yr un maes craffu ar ôl deddfu ag y mae’r Cwnsler Cyffredinol yn ei gynnig yn awr yn ei welliant 164, sy'n welliant rwy'n ei groesawu—rwy'n credu ei fod yn welliant mawr i'r Bil fod y gwelliant hwnnw ar graffu ar ôl deddfu wedi’i gyflwyno—ond nid yw mewn gwirionedd yn cynnwys y pwynt hwn ynglŷn ag addysg oherwydd, yn amlwg, ar y funud, gwaetha'r modd, nid ydych yn credu yn y ddyletswydd, oni bai fy mod newydd lwyddo i'ch perswadio. Felly, byddai'n llenwi'r bwlch hwnnw pe bai'r Cynulliad yn creu'r ddyletswydd hon.
Os caf ddweud, rwy'n credu’n gyffredinol, Ddirprwy Lywydd, y dylid cysylltu craffu ar ôl deddfu â phob Bil arwyddocaol ac yn sicr â rhai cyfansoddiadol. Nid wyf yn credu ein bod yn colli unrhyw beth wrth ailedrych ar ddeddfwriaeth ac archwilio sut y cafodd ei rhoi ar waith a beth oedd rhai o'r effeithiau ymarferol na chafodd eu rhagweld o bosibl, ac yn enwedig pan fyddwn yn ymdrin â materion cyfansoddiadol. Rwy'n credu bod gwir angen gwneud hynny. I weithredu'r hyn rwy'n ei bregethu, os ydym yn creu'r ddyletswydd hon, credaf y dylid cynnwys hynny’n llawn yn y prosesau craffu ar ôl deddfu hefyd ac rwy’n annog yr Aelodau i gefnogi fy ngwelliannau.
Thank you. Can I now call the Counsel General?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar y Cwnsler Cyffredinol?
Dirprwy Lywydd, mae gwelliannau 100 i 126 oddi wrth Darren Millar yn ceisio diwygio'r Bil i ddileu'r darpariaethau sy'n ymestyn yr etholfraint i bobl 16 ac 17 oed a'r mesurau gweinyddol angenrheidiol i roi effaith i hynny. Maen nhw, wrth gwrs, yn bwrw i wraidd y Bil wrth geisio gwneud hynny ac rydw i'n gwahodd Aelodau i wrthod y rhain gan eu bod nhw'n dileu un o brif amcanion y Bil, lle mae Llywodraeth Cymru yn cytuno'n llwyr gyda'r Comisiwn.
Deputy Presiding Officer, amendments 100 to 126 from Darren Millar all seek to remove from the Bill the provisions which enfranchise of 16 and 17-year-olds and the administrative provisions necessary to give effect to the enfranchisement. They strike at the heart of the Bill in trying to do so, and I invite Members to reject these amendments because they remove one of the key aims of this Bill, which Welsh Government shares with the Commission.
In relation to amendment 3 and 4 and the duty on secondary schools to promote awareness, I share the intent behind the amendments, that we provide young people with the information in a rich context that they require to make these informed decisions. The question is how we go about achieving that, and the new curriculum arrangements seek to allow for a broadening of learning and supporting settings and schools to be more flexible in their approaches, and to provide practitioners with greater agency in order to be able to do that in a way that is creative. And through the humanities area of learning and experience, learners will develop an understanding of the historical, geographical, political and other issues that are so essential in the process of being an engaged citizen. We are hopeful and confident that the new curriculum will help to develop a generation of politically engaged and informed young people who are ethical and informed citizens of Wales and the world. And, therefore, in that context, I'd ask Members to reject those amendments.
Mewn perthynas â gwelliant 3 a 4 a’r ddyletswydd ar ysgolion uwchradd i hyrwyddo ymwybyddiaeth, rwy’n rhannu’r bwriad y tu ôl i’r gwelliannau, ein bod yn darparu’r wybodaeth i bobl ifanc mewn cyd-destun cyfoethog sydd ei angen arnynt i wneud y penderfyniadau gwybodus hyn. Y cwestiwn yw sut yr awn ati i gyflawni hynny ac mae trefniadau newydd y cwricwlwm yn ceisio caniatáu ar gyfer ehangu dysgu a chynorthwyo lleoliadau ac ysgolion i fod yn fwy hyblyg yn eu dulliau, a rhoi mwy o gyfrwng i addysgwyr allu gwneud hynny mewn ffordd sy'n greadigol. A thrwy faes dysgu a phrofiad y dyniaethau, bydd dysgwyr yn datblygu dealltwriaeth o'r materion hanesyddol, daearyddol a gwleidyddol, a’r materion eraill sydd mor hanfodol yn y broses o fod yn ddinesydd sy'n cymryd rhan. Rydym yn obeithiol ac yn hyderus y bydd y cwricwlwm newydd yn helpu i ddatblygu cenhedlaeth o bobl ifanc wybodus sy'n cymryd rhan yn wleidyddol ac sy'n ddinasyddion moesegol a gwybodus yng Nghymru a'r byd. Ac felly, yn y cyd-destun hwnnw, hoffwn ofyn i'r Aelodau wrthod y gwelliannau hynny.
Thank you. Can I call the Llywydd?
Diolch. A gaf fi alw ar y Llywydd?
Amlinellais i yng Nghyfnod 2 fod cynigion deddfwriaethol i ostwng yr oedran pleidleisio yn rhai hirddisgwyliedig. Drwy gyfres o bleidleisiau yn y Siambr yma ers mis Mai 2013, rydw i'n teimlo ein bod ni wedi ymrwymo nawr i bobl ifanc Cymru i roi'r bleidlais i'r rhai sy'n 16 ac 17 oed ar gyfer 2021, a bod yn rhaid i ni nawr gyflawni hynny ar eu cyfer nhw. Ym mis Hydref y llynedd, byddwch chi'n cofio bod y Cynulliad yma wedi caniatáu i Gomisiwn y Cynulliad gyflwyno'r Bil yma a fyddai'n ymestyn yr etholfraint ar gyfer etholiadau'r Cynulliad i rai 16 ac 17 oed.
Nid yw hyn yn golygu nad wyf yn cydnabod rhai o'r pryderon y mae rhai Aelodau wedi eu mynegi am y cynigion hyn. Un pryder a godwyd gan yr Aelodau yn ystod Cyfnod 2, ac rŷn ni wedi ei glywed e eto'r prynhawn yma, oedd yr anghysondebau yn y gwahanol oedrannau yr ydym yn eu cysylltu â bod yn oedolion. Mewn ymateb i hyn, mae'n werth ailadrodd, efallai, fod y panel arbenigol wedi dod i'r casgliad nad oes un oedran pan fydd unigolyn ifanc yn ysgwyddo cyfrifoldebau a hawliau dinesydd sy'n oedolyn. Ac mi oedd Darren Millar yn gywir yn un peth: o'n genedigaeth, mae pob un ohonom ni'n gymwys i dalu rhai trethi. Gellir ein dal yn gyfrifol yn droseddol yn 10 oed. Yn 16 oed, gallwn newid ein henwau. Yn 17 oed, gallwn feddu ar drwydded i yrru car. Mae hyn yn gwneud cymariaethau rhwng yr oedrannau sy'n gysylltiedig â gwahanol gyfrifoldebau yn broses oddrychol. Er enghraifft, un o'r pryderon a godwyd yng Nghyfnod 2, ac eto gan Darren Millar y prynhawn yma, oedd bod unigolyn 16 oed yn gallu pleidleisio o dan y ddeddfwriaeth yma ond ni fydd yn gallu mynd mewn i fwth lliw haul neu i brynu alcohol tan yn 18 oed. Fodd bynnag, yn y bôn, dadleuon iechyd cyhoeddus sydd wrth wraidd gosod yr oedran o 18 yn yr achos yma i wahardd cyrff ifanc rhag mynd i fwth lliw haul neu i brynu alcohol. Nid dadleuon ydyn nhw ynglŷn â hawliau dinasyddol unigolion, ac felly maen nhw'n wahanol iawn o ran natur y penderfyniadau ar ba oedran.
I outlined at Stage 2 that legislative proposals to lower the voting age had been a long time coming. Through a series of votes in this Chamber since May 2013, I feel that we are now committed to the young people of Wales to give the vote to those of 16 and 17 years of age by 2021, and that we do now have to achieve that on their behalf. In October of last year, you'll remember that the Assembly agreed to allow the Assembly Commission to introduce this Bill that would extend the franchise for Assembly elections to those of 16 and 17 years of age.
This is not to say that I don't recognise some of the concerns that Members have expressed about some of these proposals. One concern that was raised by Members in Stage 2, and we've heard it again this afternoon, was the inconsistencies in the different ages that we associate with adulthood. In response to this, it's worth reiterating, perhaps, that the expert panel had concluded that there simply isn't a single age at which a young person takes on the responsibilities and rights of an adult citizen. Darren Millar was right in one regard: from birth, all of us are eligible to pay certain taxes, and we can be held criminally responsible at the age of 10. At 16, we can change our names and, at 17, we can hold a licence to drive a car. This makes comparisons between the ages associated with different responsibilities a subjective process. For instance, one of the concerns raised at Stage 2, and again by Darren Millar this afternoon, was that a 16-year-old will be able to vote under this legislation but will not be able to enter a tanning booth or to buy alcohol until they're 18 years of age. However, public health arguments are what underpin setting the age at 18, not to permit anybody from going into tanning booths or to buy alcohol. They're not arguments that relate to an individual's rights as a citizen, and so they are very different in nature.
Mae amrywiaeth eang o resymau dros gefnogi gostwng yr oedran pleidleisio. Rwy'n parhau i fod o’r farn y bydd gostwng yr oedran pleidleisio i 16 oed yn grymuso pobl ifanc 16 a 17 oed i bleidleisio yn etholiadau cyffredinol Cymru, gan roi llais iddynt ar benderfyniadau a fydd yn diffinio eu dyfodol. Bydd yn helpu i feithrin dinasyddiaeth dda mewn pobl ifanc ac yn rhoi hwb i wella addysg ddinasyddiaeth. Rwyf yn obeithiol mai buddsoddiad yn nyfodol ein democratiaeth yw hyn. Mae’n bosibl y bydd gostwng yr oedran pleidleisio hefyd yn cynyddu ymwneud â phleidleisio dros y tymor hwy. Mae tystiolaeth galonogol sy’n awgrymu y bydd profiad cynnar o bleidleisio yn arwain at unigolion yn cadw at yr arfer hwnnw.
Mae hefyd yn adeiladu ar y gwaith rydym wedi ei wneud i sefydlu Senedd Ieuenctid Cymru am y tro cyntaf yn y lle hwn, ac rwyf yn falch o ddweud bod llawer ohonynt yn llysgenhadon gwych iawn ar gyfer pleidlais yn 16 oed. Gwrthwynebodd yr Aelodau welliannau i gael gwared ar y darpariaethau hyn yng Nghyfnod 2, a dwi'n eich annog chi unwaith eto heddiw i wneud yn yr un modd drwy wrthod gwelliannau 100 i 126 yn enw Darren Millar.
Rydw i'n troi nawr at faterion eraill ynglŷn ag addysg a chodi ymwybyddiaeth. Yn ystod ein trafodaethau yng Nghyfnod 2, tynnais sylw at bwysigrwydd gostwng yr oedran pleidleisio law yn llaw ag addysg wleidyddol a dinasyddiaeth briodol, a chodi ymwybyddiaeth y cyhoedd. Mae'n briodol fan hyn i gyfeirio at waith rhagorol Senedd Ieuenctid Cymru, ac, ers ein cyfarfod a'n trafodaeth olaf ar y Mesur yma, mae'r Senedd Ieuenctid wedi cyhoeddi eu hadroddiad nhw—adroddiad eu pwyllgor sgiliau bywyd yn y cwricwlwm. Ac mae'n bwysig i edrych ar ganfyddiadau'r pwyllgor hynny. Roedd y pwyllgor yn dweud taw dim ond 10 y cant o bobl ifanc oedd wedi cael addysg wleidyddol hyd at 18 oed. Mynegodd pwyllgor ein Senedd Ieuenctid ni siom ynghylch y ffigurau isel hyn yng ngoleuni ein cynigion i newid yr oedran pleidleisio. Awgrymodd fod hyn yn adlewyrchu’r diffyg hyder sydd gan athrawon ac ysgolion yn gyffredinol wrth addysgu’r pwnc pwysig yma. Mae'n bwysig ein bod ni’n gwneud newid sylweddol yn hyn o beth yn ein hysgolion. Cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw sicrhau bod adnoddau addysgol ar gael i ysgolion a bod darpariaeth dda o fewn y cwricwlwm, pa un ai gan athrawon neu sefydliadau allanol arbenigol fel y cynigiwyd gan Senedd Ieuenctid Cymru. Ac mi oedd hi'n braf i weld y Gweinidog, Kirsty Williams, a hefyd Cadeirydd y pwyllgor, Lynne Neagle, yn trafod yr adroddiad yma gan Senedd Ieuenctid Cymru yng nghyfarfod y Senedd Ieuenctid diwethaf ychydig wythnosau yn ôl yn y Siambr yma.
Ac, felly, mae yna waith i'w wneud, ac rŷn ni'n ymwybodol iawn fel Comisiwn y Cynulliad, a hefyd Llywodraeth Cymru a phartneriaid eraill, o'r gwaith sydd i'w wneud, o gyflwyno'r ddeddfwriaeth yma, i sicrhau ein bod ni, law yn llaw, yn paratoi yr adnoddau sydd eu hangen ar ein pobl ifanc ni i'w haddysgu nhw am yr hawl newydd fydd yna ar eu cyfer nhw, ac i baratoi ac i gydweithio â'n Senedd Ieuenctid ni, wrth sicrhau'r deunyddiau a'r gwaith rŷn ni'n ei wneud i baratoi ein pobl ifanc ni, fel bod ein Senedd Ieuenctid ni ac eraill yn cyfrannu at baratoi'r gwaith hynny a'r ymgysylltu hynny mewn ffordd sydd yn cyrraedd yr oedran priodol ar ei fwyaf perthnasol.
O ran craffu ôl-ddeddfwriaethol, os yw'r Cynulliad yn penderfynu bod angen dyletswydd i ddarparu addysg a chodi ymwybyddiaeth, yna gellir trafod a yw’n briodol hefyd ddarparu mecanwaith i hwyluso craffu ar y ddyletswydd hon ar ôl gweithredu, fel y darperir gan welliant 4 David Melding. Bydd Comisiwn y Cynulliad yn croesawu gwaith craffu o'r fath ar y Bil yma, ac mae'n bwriadu gwerthuso ei effeithiolrwydd ei hun wrth weithredu'r agweddau hynny ar y ddeddfwriaeth y bydd yn gyfrifol amdanynt.
Yn olaf, felly, y gwelliant technegol yn fy enw i yw gwelliant 86. Mae'r gwelliant hynny'n cynnig mân welliant i ddrafftio adran 26 yn fersiwn Gymraeg y Bil yn unig.
There's a wide variety of arguments for supporting the lowering of the voting age. I continue to be of the opinion that lowering the voting age to 16 will empower young people at 16 and 17 to vote at Welsh general elections, giving them a voice on decisions that will define their future. It will help to nurture good citizenship in young people and will give an impetus to improve citizenship education. I very much hope that this is an investment in the future of our democracy. It's possible that lowering the voting age may also increase engagement in voting over the longer term, and there is encouraging evidence to suggest that an earlier experience of voting will lead to individuals maintaining that habit.
It also builds on the work that we have done to establish the first Welsh Youth Parliament in this place, and I'm very pleased to say that many of them are fantastic ambassadors for the votes at 16 campaign. Members opposed amendments to remove these provisions at Stage 2, and I urge you to do so again today by rejecting amendments 100 to 126 from Darren Millar.
I turn now to other issues in regard to education and awareness raising. During our discussions at Stage 2, I highlighted the importance of the lowering of the voting age being accompanied by appropriate political and citizenship education, and by public awareness raising. It's appropriate here to refer to the excellent work done by the Youth Parliament, and, since our last meeting on this Bill, the Youth Parliament has published its committee report on life skills in the curriculum. It's important to look at the findings. It found that only 10 per cent of young people had been taught political education up to the age of 18. It expressed disappointment at these low figures in light of our proposals to change the voting age, and suggested that this reflects the lack of confidence teachers and schools in general have in teaching this important subject. So, it's important that we make a step change in this regard within our schools, and it’s the Welsh Government's responsibility to ensure that educational resources are made available to schools and that there is good provision within the curriculum, whether delivered by teachers or by specialist external organisations such as proposed by the Welsh Youth Parliament. It was wonderful to see the Minister, Kirsty Williams, and also the Chair of the Children, Young People and Education Committee, Lynne Neagle, discussing this report from the Youth Parliament in the Parliament's last meeting a few weeks ago in this Chamber.
So, there is work to do, and we are very aware as an Assembly Commission, and also Welsh Government and other partners, of the work that is to be done in introducing this legislation to ensure that we work together to prepare the resources needed by our young people to educate them about this new right for them, and to prepare and collaborate with our Youth Parliament to ensure that the materials to be provided, the work that we are doing to prepare our young people, and the engagement, has a contribution from the Youth Parliament, and others, in a way that targets resources at the appropriate age.
With regard to post-legislative scrutiny, if the Assembly does determine that a duty to provide education and awareness raising is necessary, then it may also be considered whether it's appropriate to provide a mechanism to facilitate post-implementation scrutiny of this duty, as provided for by amendment 4 from David Melding. The Assembly Commission will welcome such scrutiny of this Bill and intends to evaluate its own effectiveness in implementing those aspects of the legislation for which it will be responsible.
Finally, the technical amendment in my name is amendment 86, and that proposes a minor improvement to the drafting of section 26 in the Welsh version of the Bill alone.
Thank you. I call on Darren Millar to reply to the debate.
Diolch. Galwaf ar Darren Millar i ymateb i'r ddadl.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Obviously, I think there is a great deal of consensus in the Chamber around the extension of the franchise and I appreciate that and we've tested the view of the Assembly before. But I do find it quite bizarre that we're not having a wider discussion about those ages of responsibility. I appreciate the Llywydd made some reference in her contribution to the debate on this issue about the varying ages of responsibility for all sorts of different things, and I do think that that's something we need to return to as an Assembly at some point in the future when we consider children and young people and where those boundaries might lie.
I listened carefully to the remarks of the Counsel General in relation to David Melding's amendment. I think David made a very powerful case about the need for high-quality citizenship education in order to promote participation in our democracy, and I recognise that people have accepted that argument. What I don't understand is that if you accept that argument, why are you then resistant to allowing and enabling some statutory requirements for guidance to be issued to our secondary schools in order to deliver on your stated policy objective and aim? So, I would urge Members to support David Melding's amendments. I would certainly urge Members to think again about this issue of extending the franchise when people quite clearly, from the Youth Parliament's own research, feel ill-equipped and unprepared for the duty that they might hold at age 16 and 17 in having the opportunity to vote.
And I will say this: in spite of my opposition to extending the franchise to 16 and 17-year-olds, I have led for the Conservatives on this issue of extending opportunities for young people to engage in citizenship and engage in the workings of this Parliament over the years. I can remember leading the debate that made the calls for the establishment of a youth Parliament, and I was delighted that the Llywydd picked up on that and that all parties in this Chamber got behind that particular proposal. So, it's not that I'm against the participation of young people in the life of this institution, in helping to shape our views, it's just that I don't think that it's always the best case to simply extend the franchise in order to give them that opportunity. Young people can engage in many different ways. If you look at Greta Thunberg, not even a citizen of this country, who could argue, in this Chamber, that she's not had the opportunity to influence even our politics here in this Chamber in the declaration of a climate emergency, for example? So, there are ways to engage without having to extend the franchise and I would urge people to support my amendments.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Yn amlwg, rwy'n credu bod llawer iawn o gonsensws yn y Siambr ynghylch ymestyn yr etholfraint ac rwy'n gwerthfawrogi hynny ac rydym wedi profi barn y Cynulliad o'r blaen. Ond rwy'n ei chael hi'n eithaf rhyfedd nad ydym yn cael trafodaeth ehangach am yr oedrannau cyfrifoldeb hynny. Rwy'n derbyn bod y Llywydd wedi cyfeirio rhywfaint yn ei chyfraniad at y ddadl ar y mater hwn ynghylch yr oedrannau cyfrifoldeb amrywiol ar gyfer pob math o wahanol bethau, ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y mae angen i ni ddychwelyd ato fel Cynulliad ar ryw adeg yn y dyfodol pan fyddwn yn ystyried plant a phobl ifanc a lle gallai'r ffiniau hynny fod.
Gwrandewais yn ofalus ar sylwadau'r Cwnsler Cyffredinol mewn perthynas â gwelliant David Melding. Rwy'n credu bod David wedi cyflwyno dadl bwerus iawn ynglŷn â'r angen am addysg ddinasyddiaeth o ansawdd uchel er mwyn hyrwyddo cyfranogiad yn ein democratiaeth, ac rwy'n cydnabod bod pobl wedi derbyn y ddadl honno. Yr hyn nad wyf yn ei ddeall, os ydych chi'n derbyn y ddadl honno, yw pam eich bod chi felly’n gwrthwynebu caniatáu a galluogi rhai gofynion statudol ar gyfer cyhoeddi canllawiau i'n hysgolion uwchradd er mwyn cyflawni eich amcan a'ch nod polisi datganedig? Felly, buaswn yn annog yr Aelodau i gefnogi gwelliannau David Melding. Buaswn yn sicr yn annog yr Aelodau i feddwl eto ynglŷn ag ymestyn yr etholfraint pan fo pobl yn hollol amlwg, o ymchwil y Senedd Ieuenctid ei hun, yn teimlo nad ydynt yn barod nac wedi’u harfogi'n iawn ar gyfer y ddyletswydd y gallent orfod ei hysgwyddo yn 16 a 17 oed drwy gael cyfle i bleidleisio.
Ac fe ddywedaf hyn: er gwaethaf fy ngwrthwynebiad i estyn yr etholfraint i bobl ifanc 16 a 17 oed, rwyf wedi arwain ar ran y Ceidwadwyr ar y mater o estyn cyfleoedd i bobl ifanc ymwneud â dinasyddiaeth ac yng ngwaith y Senedd hon dros y blynyddoedd. Gallaf gofio arwain y ddadl a fu'n galw am sefydlu Senedd ieuenctid ac roeddwn yn falch iawn fod y Llywydd wedi bwrw ymlaen â hynny a bod pob plaid yn y Siambr hon wedi cefnogi'r cynnig hwnnw. Felly, nid wyf yn erbyn cyfranogiad pobl ifanc ym mywyd y sefydliad hwn, ac wrth helpu i lunio ein safbwyntiau, ond nid wyf yn credu mai ymestyn yr etholfraint yw'r ffordd orau bob amser o roi’r cyfle hwnnw iddynt. Gall pobl ifanc gymryd rhan mewn sawl ffordd wahanol. Os edrychwch ar Greta Thunberg, nad yw’n ddinesydd y wlad hon hyd yn oed, a allai ddadlau, yn y Siambr hon, nad yw wedi cael cyfle i ddylanwadu ar ein gwleidyddiaeth yma yn y Siambr hon yn y datganiad o argyfwng hinsawdd, er enghraifft? Felly, mae yna ffyrdd o ymgysylltu heb orfod ymestyn yr etholfraint a hoffwn annog pobl i gefnogi fy ngwelliannau.
Thank you. If amendment 102 is not agreed, amendment 100 will fall. The question is that amendment 102 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we'll proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment, 10, no abstentions, 45 against, therefore amendment 102 is not agreed and amendment 100 falls.
Diolch. Os gwrthodir gwelliant 102, bydd gwelliant 100 yn methu. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 102. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, awn ati i bleidleisio. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn, felly gwrthodwyd gwelliant 102 ac mae gwelliant 100 yn methu.
Gwelliant 102: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 102: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Methodd gwelliant 100.
Amendment 100 fell.
David Melding, amendment 3.
David Melding, gwelliant 3.
Cynigiwyd gwelliant 3 (David Melding).
Amendment 3 (David Melding) moved.
Move.
Cynnig.
Thank you. The question is that amendment 3 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Okay, so we'll move to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the motion 19, no abstentions, 36 against. Therefore, amendment 3 is not agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 3. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Iawn, felly symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 19, neb yn ymatal, 36 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 3.
Gwelliant 3: O blaid: 19, Yn erbyn: 36, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
David Melding, amendment 4.
David Melding, gwelliant 4.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 4 (Darren Millar).
Amendment 4 (David Melding) not moved.
We move to group 3, which is a group of amendments relating to the reviews of the operation of the Act. The lead amendment in this group is amendment 160, and I call on Darren Millar to move and speak to the lead amendment and other amendments in the group. Darren.
Symudwn at grŵp 3, sef grŵp o welliannau sy'n ymwneud â'r adolygiadau o weithrediad y Ddeddf. Y gwelliant arweiniol yn y grŵp hwn yw gwelliant 160, a galwaf ar Darren Millar i gynnig a siarad am y gwelliant arweiniol a gwelliannau eraill yn y grŵp. Darren.
Cynigiwyd gwelliant 160 (Darren Millar).
Amendment 160 (Darren Millar) moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. This was a belt-and-braces type of amendment, in order to ensure that, should the voting franchise be extended to 16 and 17-year-olds, and my previous amendments in group 2 be rejected, then it was to ensure that there was an opportunity to review the legislation in terms of the operation of that legislation on the ground in relation to any extension of the franchise. Now, I do note that Jeremy Miles, as Counsel General, has tabled amendment 164, which also incorporates a review of the legislation in respect of the extension of the franchise to 16 and 17-year-olds, in addition to some of the other operation of this particular proposal. So, although I move formally the amendment at the moment, I am prepared to withdraw my amendment, should you give me assurances in this particular debate that you're committed to making sure that this issue of 16 to 17-year-olds and the extension of that franchise will be subject to a proper review that looks at all aspects of the operation of that, right through from registration to actually promoting participation in the future. If the Government can give me those assurances, then I'll be prepared to seek the opportunity to withdraw my amendment today.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Roedd hwn yn welliant gofalus er mwyn sicrhau, pe bai’r hawl i bleidleisio yn cael ei hestyn i bobl ifanc 16 a 17 oed a bod fy ngwelliannau blaenorol yng ngrŵp 2 yn cael eu gwrthod, byddai’n sicrhau bod cyfle i adolygu'r ddeddfwriaeth o ran gweithrediad y ddeddfwriaeth honno ar lawr gwlad mewn perthynas ag unrhyw estyniad i'r etholfraint. Nawr, nodaf fod Jeremy Miles, fel Cwnsler Cyffredinol, wedi cyflwyno gwelliant 164, sydd hefyd yn ymgorffori adolygiad o'r ddeddfwriaeth mewn perthynas ag estyn yr etholfraint i bobl ifanc 16 a 17 oed, yn ogystal â rhywfaint o weithrediad arall y cynnig penodol hwn. Felly, er fy mod yn cynnig y gwelliant yn ffurfiol ar hyn o bryd, rwy'n barod i dynnu fy ngwelliant yn ôl, pe baech yn rhoi sicrwydd yn y ddadl hon eich bod wedi ymrwymo i sicrhau y bydd estyn yr etholfraint i bobl ifanc 16 i 17 oed yn destun adolygiad priodol sy'n edrych ar bob agwedd ar weithrediad hynny, o gofrestru i hyrwyddo cyfranogiad yn y dyfodol. Os gall y Llywodraeth roi'r sicrwydd hwnnw i mi, byddaf yn barod i edrych am gyfle i dynnu fy ngwelliant yn ôl heddiw.
I call the Counsel General.
Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol.
Dirprwy Lywydd, mae gwelliannau 163 ac 165 yn fy enw i yn ymateb uniongyrchol i welliannau 6 a 40 gan David Melding a gwelliant 160 gan Darren Millar.
Deputy Presiding Officer, the Government’s amendments 163 and 165, in my name, are a direct response to amendments 6 and 40 from David Melding, and amendment 160 by Darren Millar.
As Members know, the Bill makes important changes to the franchise and to the rules disqualifying people from candidacy in those elections or from membership of the Senedd. It's right that the Senedd should have an opportunity, in due course, to review the operation of those changes.
David Melding’s amendment 6 seeks to facilitate that sort of review, by requiring Welsh Ministers to publish, and lay before the Senedd, a report on the effect of extending the franchise in Senedd elections to qualifying foreign citizens. Darren Millar’s amendment 160 does the same in respect of the extension of the franchise to 16 and 17-year-olds. David’s amendment 40 envisages a report on the effect of disqualifying from membership of the Senedd serving members of Welsh local authorities.
Deputy Presiding Officer, the Government is fully accepting of the principle underpinning those amendments. The Senedd ought, in due course, to have a full opportunity to review the consequences of the changes that it has made, and that can most easily be done, I would suggest, on the basis of a Welsh Government report setting out what has in fact happened. We think that such a report should also deal, as I've said, with the consequences of allowing qualifying foreign citizens to be candidates for and Members of the Senedd, although the three amendments don't cover that aspect. We also think that the timetable for the report should be linked to the cycle for Senedd elections, rather than to the time when the Bill receives Royal Assent, so that it can take into account the most recent set of elections.
So, amendment 164, in my name, sets out a consolidated reporting requirement covering all those matters, and envisages a report being published by Welsh Ministers and laid before the Senedd within six months following the Senedd elections in 2026.
I'm grateful to David Melding and Darren Millar for bringing forward those amendments, which have given the Government an opportunity to bring forward that consolidated approach, and I believe, and I hope, that Members will share that view that that will significantly strengthen the Bill. I hope that Darren and David will consider not moving the amendments in light of those assurances, and I invite them and other Members to support amendment 164, and the consequential amendments 163 and 165.
Fel y gŵyr yr Aelodau, mae'r Bil yn gwneud newidiadau pwysig i'r etholfraint ac i'r rheolau sy'n anghymhwyso pobl rhag ymgeisio yn yr etholiadau hynny neu rhag bod yn aelodau o'r Senedd. Mae'n iawn y dylai'r Senedd gael cyfle, maes o law, i adolygu gweithrediad y newidiadau hyn.
Mae gwelliant 6 David Melding yn ceisio hwyluso’r math hwnnw o adolygiad drwy ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyhoeddi, a gosod gerbron y Senedd, adroddiad ar effaith ymestyn yr etholfraint yn etholiadau’r Senedd i ddinasyddion tramor cymwys. Mae gwelliant 160 Darren Millar yn gwneud yr un peth mewn perthynas ag estyn yr etholfraint i bobl ifanc 16 a 17 oed. Mae gwelliant 40 David yn ystyried adroddiad ar effaith anghymhwyso aelodau gweithredol o awdurdodau lleol Cymru rhag bod yn aelodau o'r Senedd.
Ddirprwy Lywydd, mae'r Llywodraeth yn derbyn yn llawn yr egwyddor sy'n sail i'r gwelliannau hynny. Maes o law, dylai'r Senedd gael cyfle llawn i adolygu canlyniadau'r newidiadau y mae wedi'u gwneud, a buaswn yn awgrymu mai'r ffordd hawsaf o wneud hynny yw ar sail adroddiad gan Lywodraeth Cymru yn nodi'r hyn sydd wedi digwydd mewn gwirionedd. Credwn y dylai adroddiad o'r fath ymdrin hefyd, fel y dywedais, â chanlyniadau caniatáu i ddinasyddion tramor cymwys ymgeisio i fod yn Aelodau o'r Senedd, er nad yw'r tri gwelliant yn ymdrin â'r agwedd honno. Credwn hefyd y dylid cysylltu’r amserlen ar gyfer yr adroddiad â chylch etholiadau’r Senedd, yn hytrach nag â'r amser pan fydd y Bil yn derbyn Cydsyniad Brenhinol, fel y gall ystyried y gyfres ddiweddaraf o etholiadau.
Felly, mae gwelliant 164 yn fy enw i yn nodi gofyniad adrodd cyfunol sy'n cwmpasu'r holl faterion hynny, ac yn ystyried y bydd adroddiad yn cael ei gyhoeddi gan Weinidogion Cymru a'i osod gerbron y Senedd cyn pen chwe mis yn dilyn etholiadau'r Senedd yn 2026.
Rwy'n ddiolchgar i David Melding a Darren Millar am gyflwyno'r gwelliannau hynny, sydd wedi rhoi cyfle i'r Llywodraeth gyflwyno'r dull cyfunol hwnnw, ac rwy’n credu ac yn gobeithio y bydd yr Aelodau'n rhannu'r farn y bydd hynny'n cryfhau'r Bil yn sylweddol. Gobeithio y bydd Darren a David yn ystyried peidio â chynnig y gwelliannau yng ngoleuni'r sicrwydd hwnnw, ac rwy’n eu gwahodd hwy ac Aelodau eraill i gefnogi gwelliant 164, a gwelliannau canlyniadol 163 a 165.
Thank you. I call the Llywydd.
Diolch. Galwaf ar y Llywydd.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Ac yn fyr ar y grŵp yma, mae'r Bil yma'n gwneud newidiadau pwysig i etholfraint etholiadol y Cynulliad ac o ran pwy all ddod yn Aelod y Cynulliad. Felly, mae'n ddymunol i Aelodau weld eu bod nhw'n gallu craffu ar y newidiadau ar hyn yn y dyfodol. Fel yr Aelod â chyfrifoldeb am y Mesur, rwy'n croesawu'r egwyddor, wrth gwrs, o adrodd ac o graffu ar weithredu y gyfraith yma, ond mater i'r Cynulliad y prynhawn yma yw dewis y cyfrwng i wireddu hyn, drwy'r amrywiol welliannau sydd yn y grŵp yma—rhai a gyflwynwyd gan David Melding, Darren Millar a'r Cwnsler Cyffredinol. Ac felly, byddaf i'n awyddus iawn i weld canlyniad y bleidlais yma a beth fydd yn diweddu ar wyneb y Mesur.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Very briefly on this group, this Bill makes important changes to the Assembly's electoral franchise in terms of who can become an Assembly Member. Therefore, it would be desirable for Members to see that they can scrutinise such changes in the future. As the Member in charge of the Bill, I welcome the principle of post-legislative scrutiny and implementation of the law, but it's a matter for the Assembly to decide how this can be delivered through the various amendments that are included within this group—those introduced by David Melding, Darren Millar and the Counsel General. And therefore, I look forward to seeing the result of this vote, and what will be on the face of the Bill ultimately.
Thank you. I call on Darren Millar to reply to the debate.
Diolch. Galwaf ar David Melding i ymateb i'r ddadl.
Just briefly, Dirprwy Lywydd. I welcome very much the reassurances that have been given by the Counsel General in relation to the opportunity to make sure that there is post-legislative scrutiny and a robust process for that, should the franchise be extended as a result of the passage of this piece of legislation. On that basis, I will seek to withdraw the amendment that I have moved.
Yn fyr, Ddirprwy Lywydd, rwy’n croesawu’n fawr y sicrwydd a roddwyd gan y Cwnsler Cyffredinol mewn perthynas â’r cyfle i sicrhau bod craffu ar ôl deddfu’n digwydd ynghyd â phroses gadarn ar gyfer hynny pe bai’r etholfraint yn cael ei hymestyn o ganlyniad i hynt y darn hwn o ddeddfwriaeth. Ar y sail honno, byddaf yn tynnu'r gwelliant a gynigiais yn ôl.
Thank you. The mover of amendment 160 has asked for that to be withdrawn. Does any Member object to the withdrawal? No. Therefore, amendment 160 has been withdrawn.
Diolch. Mae cynigydd gwelliant 160 wedi gofyn am dynnu’r gwelliant hwnnw yn ôl. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu iddo gael ei dynnu'n ôl? Na. Felly, mae gwelliant 160 wedi'i dynnu'n ôl.
Tynnwyd gwelliant 160 yn ôl yn unol â Rheol Sefydlog 12.27.
Amendment 160 withdrawn in accordance with Standing Order 12.27.
We now move on to group 4, which is a group of amendments relating to the extension of the right to vote to foreign nationals and associated electoral registration. The lead amendment in this group is amendment 5, and I call on David Melding to move and speak to the lead amendment and other amendments in the group. David.
Symudwn at grŵp 4 yn awr, sef grŵp o welliannau'n ymwneud ag estyn yr hawl i wladolion tramor bleidleisio a threfniadau cofrestru etholiadol cysylltiedig. Y gwelliant arweiniol yn y grŵp hwn yw gwelliant 5, a galwaf ar David Melding i gynnig a siarad am y gwelliant arweiniol a gwelliannau eraill yn y grŵp. David.
Cynigiwyd gwelliant 5 (David Melding).
Amendment 5 (David Melding) moved.
Thank you, Dirprwy Lywydd. I move all of the amendments in this group, which are the only amendments. My intention here, Dirprwy Lywydd, is to reverse the amendments made by the Welsh Government at Stage 2, which extend the voting franchise to qualifying foreign citizens. I remain extremely frustrated by the ramshackle way in which the Welsh Government is forcing through such substantial changes to our electoral system in Wales. As I said at Stage 2, piggybacking this particular reform on this piece of legislation is not satisfactory. In fact, it's a very poor form of legislating, to put it mildly, and sets a more general poor precedent for the development of legislative proposals and their scrutiny at the relevant stages.
I have to say, if I was unsure of this at Stage 2, the presence of flip-flopping amendments at Stage 3 have just confirmed that some of the significant electoral changes have not been thought through, and I think the Government has quite a lot to answer for in this respect. This is ultimately—this section—half-baked legislation, and it flies in the face of everything that this institution has achieved over the last eight years in improving the clarity and transparency of law making.
I would have no objection to the Minister bringing forward proposals in his own Bill, which then could be thoroughly scrutinised. At the moment, as I understand it, Irish citizens and Commonwealth citizens will still qualify to vote in Senedd elections. What happens to European citizens who currently are qualified to vote is an important issue, and it's one I think I would probably support in terms of ensuring that they retain their right to the franchise.
I have real difficulties, however, with those citizens who have been welcomed to Wales and are working here and are settled here, but who have not got any firm citizenship and are not in the categories of Commonwealth or current European citizens, receiving the vote without serious consideration. I think we need to look at the grounds on which we think that would be appropriate, and if it is or not. So, that's the sort of examination that we've not had. Therefore, I do think it makes this part of the Bill, as now amended, dysfunctional.
I have to say as well, Llywydd—and your heart will probably sink—that if this remains in the Bill, then our group is probably going to be whipped at Stage 4 to vote against the Bill. I have to say that that is a matter of profound regret to me, and I do not think that a Commission Bill should be lost—if that was a consequence; obviously, it would be up to the Assembly—as a consequence of a major reform not brought by the Member in charge, but sort of hijacked and brought in by the Government. I really think it's a very, very poor show.
So, let's keep this Bill focused on the elements that have been scrutinised. Surely we should agree to that principle. The renaming of the Assembly, the extension of the franchise to 16 and 17-year-olds and the reforms to the disqualification criteria: these are really substantial gains. They strengthen our democracy. I really think that bringing in this proposal to allow people who are not citizens or have any citizenship-like relationship currently should not simply occur without serious examination and scrutiny. So, I do hope that Members will agree to reverse the amendments made at Stage 2 and remove this provision from the Bill, and I so move.
Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig yr holl welliannau yn y grŵp hwn, sef yr unig welliannau. Fy mwriad yma, Ddirprwy Lywydd, yw gwrthdroi’r gwelliannau a wnaed gan Lywodraeth Cymru yng Nghyfnod 2, sy’n estyn yr hawl i bleidleisio i ddinasyddion tramor cymwys. Rwy’n dal i deimlo’n hynod rwystredig oherwydd y ffordd ddiofal y mae Llywodraeth Cymru yn gwthio newidiadau mor sylweddol i’n system etholiadol yng Nghymru. Fel y dywedais yng Nghyfnod 2, nid yw defnyddio'r ddeddfwriaeth hon i gario'r diwygiad penodol hwn ar ei chefn yn foddhaol. Mewn gwirionedd, mae'n ffordd wael iawn o ddeddfu a dweud y lleiaf, ac mae'n gosod cynsail gwael yn fwy cyffredinol ar gyfer datblygu cynigion deddfwriaethol a'u craffu ar y camau perthnasol.
Rhaid imi ddweud, os oeddwn i'n ansicr o hyn yng Nghyfnod 2, mae presenoldeb gwelliannau anwadal yng Nghyfnod 3 newydd gadarnhau nad yw rhai o'r newidiadau etholiadol sylweddol wedi cael eu hystyried yn drylwyr, a chredaf fod gan y Llywodraeth lawer o waith egluro yn hyn o beth. Yn y pen draw mae hon—yr adran hon—yn ddeddfwriaeth anghyflawn, ac mae'n mynd yn groes i bopeth y mae'r sefydliad hwn wedi'i gyflawni dros yr wyth mlynedd diwethaf o ran gwella eglurder a thryloywder y broses ddeddfu.
Ni fyddai gennyf unrhyw wrthwynebiad pe bai'r Gweinidog yn cyflwyno cynigion yn ei Fil ei hun, y gellid craffu'n drylwyr arno wedyn. Ar hyn o bryd, yn ôl yr hyn a ddeallaf, bydd dinasyddion Iwerddon a dinasyddion y Gymanwlad yn dal yn gymwys i bleidleisio yn etholiadau’r Senedd. Mae'r hyn sy'n digwydd i ddinasyddion Ewropeaidd sydd ar hyn o bryd yn gymwys i bleidleisio yn fater pwysig, ac mae'n un y credaf y buaswn yn ei gefnogi yn ôl pob tebyg o ran sicrhau eu bod yn cadw eu hawl i'r etholfraint.
Ond rwy’n cael trafferth go iawn gyda dinasyddion sydd wedi cael eu croesawu i Gymru ac sy’n gweithio yma ac sydd wedi setlo yma, ond sydd heb unrhyw ddinasyddiaeth gadarn a heb fod yn perthyn i gategori dinasyddion y Gymanwlad na dinasyddion Ewropeaidd cyfredol, yn cael y bleidlais heb unrhyw ystyriaeth ddifrifol. Credaf fod angen inni edrych ar y seiliau y credwn y byddai hynny'n briodol, ac os yw’n briodol ai peidio. Felly, dyna'r math o archwiliad nad ydym wedi'i gael. Felly, credaf ei fod yn gwneud y rhan hon o'r Bil, fel y'i diwygiwyd erbyn hyn, yn gamweithredol.
Rhaid imi ddweud hefyd, Lywydd—ac mae’n debyg y bydd eich calon yn suddo—pe bai hyn yn aros yn y Bil, mae’n debyg y bydd ein grŵp yn cael ei chwipio yng Nghyfnod 4 i bleidleisio yn erbyn y Bil. Rhaid imi ddweud bod hynny'n destun gofid dwys imi, ac ni chredaf y dylid colli Bil Comisiwn—pe bai hynny'n ganlyniad; yn amlwg, mater i'r Cynulliad fyddai hynny—o ganlyniad i ddiwygio mawr na chafodd ei gyflwyno gan yr Aelod cyfrifol, ond a gafodd ei herwgipio mewn rhyw ffordd a’i gyflwyno gan y Llywodraeth. Rwy’n meddwl o ddifrif fod hynny'n siomedig iawn.
Felly, gadewch i ni gadw'r Bil hwn i ganolbwyntio ar yr elfennau sydd wedi cael eu craffu. Does bosibl na ddylem gytuno ar yr egwyddor honno. Ailenwi'r Cynulliad, estyn yr etholfraint i bobl ifanc 16 a 17 oed a'r diwygiadau i'r meini prawf anghymhwyso: mae'r rhain yn enillion gwirioneddol sylweddol. Maent yn cryfhau ein democratiaeth. Rwy’n meddwl o ddifrif na ddylid cyflwyno'r cynnig hwn i ganiatáu i bobl nad ydynt yn ddinasyddion neu sydd heb unrhyw berthynas debyg i ddinasyddiaeth ar hyn o bryd heb unrhyw archwilio a chraffu go iawn. Felly, rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n cytuno i wrthdroi'r gwelliannau a wnaed yng Nghyfnod 2 a dileu'r ddarpariaeth hon o'r Bil, ac rwy'n cynnig hynny.
Plaid Cymru believes that everyone who lives in Wales has a stake in our nation's future and has the right to help shape it. That's why we support the Government's amendments to extend the right to vote. We do, however, have some questions about the Government's interpretation of its own amendments on extending the franchise to foreign citizens living in Wales. Specifically, we would like clarity from the Government as to whether these amendments are intended to extend the franchise to people seeking asylum, as I understand that the Government does not believe that they do. We believe that these amendments can and should be interpreted to include people who are seeking asylum. The amendments extend the right to vote to 'qualifying foreign citizens', which is defined as including a person who requires leave to remain,
'but for the time being has (or is, by virtue of any enactment, to be treated as having) any description of such leave'.
People seeking asylum should be included in the franchise as they can be understood to fall into this category. This is because while people have an outstanding claim to asylum it's clear that, in many ways, they are treated as having some form of leave to remain. People seeking asylum are on immigration bail, which means that they are permitted to live in the UK while they await a decision on their claim. Their permission to stay may be conditional, but they are here legally, and there's no inherent reason why they cannot, therefore, be given the right to vote.
We know that there's a precedent in Ireland, where people seeking asylum can vote and stand in local elections. Therefore, I would ask the Government to explain why is it that they believe that these amendments do not include people seeking asylum and what is the justification for that. As this is a move towards residency-based, rather than citizenship-based, franchise, why are some people who are legally resident in Wales intended to be excluded from it, and how is this intention compatible with the Welsh Government's stated aim to make Wales the first world nation of sanctuary for refugees and asylum seekers?
Some people live in Wales for years while waiting for a decision on their asylum claim, due to the poor processes and hostile attitudes of the UK Government. How can we say that they are not also residents of this country? They are affected by the decisions that we are making as politicians just as much as anyone else who lives in Wales, and they have an equal right to influence those decisions. If we recognise this principle with regard to other migrants and refugees living in Wales, then it applies equally well to people who are still waiting for a decision on their claim for protection. Immigration status should not be a barrier to political participation.
On the understanding that these amendments are seeking to ensure that everyone who lives in Wales can participate politically, there is no moral or practical argument in my view for excluding people who are seeking asylum. There will be a gap between the intent of these amendments and their effect unless we take them in their most expansive sense to truly include all people living in Wales. I fully support the vision of making Wales the world's first nation of sanctuary, but, if we're going to achieve that, we must embed it in all of our actions. We must say to people seeking asylum that they are welcome, that they are included, and that they too will be able to exercise our most fundamental democratic right.
Mae Plaid Cymru yn credu bod gan bawb sy'n byw yng Nghymru ran yn nyfodol ein cenedl a bod ganddynt hawl i helpu i'w siapio. Dyna pam ein bod yn cefnogi gwelliannau'r Llywodraeth i estyn yr hawl i bleidleisio. Fodd bynnag, mae gennym gwestiynau ynghylch dehongliad y Llywodraeth o'i gwelliannau ei hun ar estyn yr etholfraint i ddinasyddion tramor sy'n byw yng Nghymru. Yn benodol, hoffem eglurder gan y Llywodraeth ynglŷn ag a yw'r gwelliannau hyn wedi'u bwriadu er mwyn estyn yr etholfraint i bobl sy'n ceisio lloches, gan fy mod yn deall nad yw'r Llywodraeth yn credu eu bod yn gwneud hynny. Credwn y gellir ac y dylid dehongli'r gwelliannau hyn i gynnwys pobl sy'n ceisio lloches. Mae'r gwelliannau’n estyn yr hawl i bleidleisio i 'ddinasyddion tramor cymwys', y diffinnir eu bod yn cynnwys pobl sydd angen caniatâd i aros,
ond sydd, am y tro, yn meddu ar (neu sydd, yn rhinwedd unrhyw ddeddfiad, i’w trin fel pe baent yn meddu ar) unrhyw ddisgrifiad o ganiatâd o’r fath.
Dylai pobl sy'n ceisio lloches gael eu cynnwys yn yr etholfraint oherwydd gellir deall eu bod yn perthyn i’r categori hwn. Y rheswm am hyn yw, er bod pobl yn dal i geisio lloches, mae'n amlwg eu bod, mewn sawl ffordd, yn cael eu trin fel rhai sydd â rhyw fath o ganiatâd i aros. Mae pobl sy'n ceisio lloches ar fechnïaeth fewnfudo, sy'n golygu eu bod yn cael byw yn y DU tra’u bod yn aros am benderfyniad ar eu cais. Gall eu caniatâd i aros fod yn amodol, ond maent yma yn gyfreithiol, ac nid oes unrhyw reswm cynhenid felly pam na ellir rhoi hawl iddynt bleidleisio.
Rydym yn gwybod bod cynsail yn Iwerddon, lle gall pobl sy'n ceisio lloches bleidleisio a sefyll mewn etholiadau lleol. Felly, hoffwn ofyn i'r Llywodraeth egluro pam y credir nad yw'r gwelliannau hyn yn cynnwys pobl sy'n ceisio lloches, a beth yw'r cyfiawnhad dros hynny? Gan fod hwn yn symudiad tuag at etholfraint ar sail preswyliad, yn hytrach nag ar sail dinasyddiaeth, pam y bwriedir i rai pobl sy'n preswylio'n gyfreithiol yng Nghymru gael eu heithrio o'r etholfraint, a sut y mae'r bwriad hwn yn gydnaws â nod datganedig Llywodraeth Cymru i wneud Cymru yn genedl noddfa gyntaf y byd ar gyfer ffoaduriaid a cheiswyr lloches?
Mae rhai pobl yn byw yng Nghymru am flynyddoedd wrth aros am benderfyniad ar eu cais am loches oherwydd prosesau gwael ac agweddau gelyniaethus Llywodraeth y DU. Sut y gallwn ddweud nad ydynt hwythau hefyd yn drigolion y wlad hon? Cânt eu heffeithio gan y penderfyniadau a wnawn fel gwleidyddion lawn cymaint ag unrhyw un arall sy'n byw yng Nghymru, ac mae ganddynt hawl gyfartal i ddylanwadu ar y penderfyniadau hynny. Os ydym yn cydnabod yr egwyddor hon mewn perthynas ag ymfudwyr a ffoaduriaid eraill sy'n byw yng Nghymru, mae hi yr un mor berthnasol i bobl sy'n dal i aros am benderfyniad ar eu cais am amddiffyniad. Ni ddylai statws mewnfudo fod yn rhwystr i gyfranogiad gwleidyddol.
Ar y ddealltwriaeth fod y gwelliannau hyn yn sicrhau y gall pawb sy'n byw yng Nghymru gymryd rhan yn wleidyddol, nid oes dadl foesol nac ymarferol yn fy marn i dros eithrio pobl sy'n ceisio lloches. Bydd bwlch rhwng bwriad y gwelliannau hyn a'u heffaith oni bai ein bod yn eu deall yn eu hystyr fwyaf eang, i gynnwys yr holl bobl sy'n byw yng Nghymru. Rwy’n llwyr gefnogi’r weledigaeth o wneud Cymru yn genedl noddfa gyntaf y byd, ond os ydym yn mynd i gyflawni hynny, rhaid inni ei hymgorffori yn ein holl weithredoedd. Rhaid inni ddweud wrth bobl sy'n ceisio lloches fod croeso iddynt, eu bod yn cael eu cynnwys, ac y byddant hwythau hefyd yn gallu arfer ein hawl ddemocrataidd fwyaf sylfaenol.
Dirprwy Lywydd, of course I accept that you received legal advice permitting the Stage 2 amendments that now prompt these Stage 3 amendments. I'm not challenging that, but I do think it's worth reinforcing the points why the Commission, representing the four largest parties in this Chamber, of course, agreed that this particular extension to the franchise should not be included in the Bill as laid.
Like on a number of other controversial issues—the increase in the number of Members being perhaps being the most well aired—Commissioners agreed that this should be a matter for further examination prior to the introduction of a second Bill. And the first reason for that position was the lack of political consensus. There has been no attempt to reach political consensus since then, and this matters. And this matters because of the Llywydd's stated aim of ensuring that this Bill, a Commission Bill, had support from across the political spectrum—a very noble aim, and an important one, as this is not a Government Bill; it was given birth by this Assembly.
And the second reason we didn't include it is because, unlike votes for 16-year-olds or an increase in the number of Members, the introduction of votes for a new category of resident foreign nationals was not the subject of public discourse or any Assembly scrutiny at that point. And it has not been the subject of public discourse or Assembly scrutiny since then.
If an amendment had been tabled in favour of votes for prisoners, at least supporters could have pointed to the work of an Assembly committee and a debate on its findings. Votes for resident foreign nationals would have been a perfectly appropriate addition to the agenda of the committee for Assembly reform or—as was initially anticipated by the Commission—the next Assembly.
While I accept that Welsh Government has been looking at this question in the context of local government, the content of these amendments was not in any party's Assembly manifesto in 2016 and really has only come to public attention very recently, following announcements made at this year's UK Labour Party conference. Now, instead of bringing forward its own Bill, Welsh Government has hijacked this one—I reinforce the word that David Melding has used, and strangely on this occasion is supported by Plaid, who were making arguments precisely this hijacking when we were talking about the name of this Bill.
So, we've got this in front of us now without anything like scrutinised evidence in favour of extending the franchise to resident foreign nationals. I would have liked to hear that evidence, as we did in favour of votes for prisoners, but none has been presented to this Assembly—no questions of how to reach these new voters, how to ensure that they understand their new rights, the whole issue of refugees and asylum seekers, as raised by Leanne there, no consideration of an appropriate period of residency, no examination of this in the context of citizenship, and certainly no consideration of any new cost to the Commission of the awareness-raising work needed to reach an estimated 30,000 new voters. There is no new provision for this in the budget on which you've just voted.
We should not be passing laws in this way. When I went campaigning for a Welsh Parliament 40 years ago, I could not have foreseen how little regard it would have from time to time for the thoroughness of legislative process. The Constitutional and Legislative Affairs Committee complained about the lack of scrutiny that the Electoral Commission proposals have received in this, but at least it had some. Imagine what they would say about this?
Yesterday, we were filling in the gaps on the minimum alcohol pricing legislation, a law we passed without evidence on what an effective minimum alcohol price would be. We're in the process of passing a smacking ban Bill, without any certainty as to how the police and the CPS intend to deal with parents. And now we have these amendments passing in a vacuum, which will become law on the back of no public mandate. Why on earth did you just not go the whole hog and table amendments on additional Members or the voting system?
I want to know an answer to this: why now? What is the rush? What's the advantage and to whom? This Bill doesn't create a common franchise for Welsh elections. These amendments presume that Welsh Government will succeed in introducing the equivalent rights in local government elections at some point. And at least that twinkle in the Government's eye has seen some preliminary work and will prompt full consultation and scrutiny. Yes, the prospect of resident foreign nationals voting in local and municipal elections will get full scrutiny, as it will have done in several other countries that have permitted this. But, in creating a right to vote in elections to a national legislature, a global rarity is happening on the back of pre-determined cuckooing of this Bill.
This Bill is a novel and exciting way of legislating, but I'm afraid it's become a crushing disappointment. It will take a lot now to persuade me of the merits of a Commission bringing forward Bills in future. And for someone who really feels the privilege of being a parliamentarian, I am saddened more than I can say.
Ddirprwy Lywydd, rwy'n derbyn wrth gwrs eich bod wedi cael cyngor cyfreithiol i ganiatáu’r gwelliannau Cyfnod 2 sydd bellach yn ysgogi'r gwelliannau hyn yng Nghyfnod 3. Nid wyf yn herio hynny, ond rwy'n credu ei bod yn werth atgyfnerthu'r pwyntiau pam y cytunodd y Comisiwn, sy'n cynrychioli'r pedair plaid fwyaf yn y Siambr hon wrth gwrs, na ddylid cynnwys yr estyniad penodol hwn i'r etholfraint yn y Bil fel y'i gosodwyd.
Fel nifer o faterion dadleuol eraill—efallai mai'r cynnydd yn nifer yr Aelodau yw'r un a wyntyllwyd orau—roedd y Comisiynwyr yn cytuno y dylai hwn fod yn fater i'w archwilio ymhellach cyn cyflwyno ail Fil. A'r rheswm cyntaf dros y safbwynt hwnnw oedd diffyg consensws gwleidyddol. Ni fu unrhyw ymdrech i ddod i gonsensws gwleidyddol ers hynny, ac mae hyn yn bwysig. Ac mae hyn yn bwysig oherwydd nod datganedig y Llywydd i sicrhau bod y Bil hwn, Bil Comisiwn, yn cael cefnogaeth ar draws y sbectrwm gwleidyddol—nod aruchel iawn, ac un pwysig, gan nad yw hwn yn Fil Llywodraeth; esgorwyd arno gan y Cynulliad hwn.
A'r ail reswm na wnaethom ei gynnwys yw oherwydd nad oedd cyflwyno pleidleisiau ar gyfer categori newydd gwladolion tramor preswyl, yn wahanol i bleidleisiau i bobl ifanc 16 oed neu gynnydd yn nifer yr Aelodau, yn destun trafodaeth gyhoeddus nac unrhyw graffu gan y Cynulliad ar y pwynt hwnnw. Ac nid yw wedi bod yn destun trafodaeth gyhoeddus na chraffu gan y Cynulliad ers hynny.
Pe bai gwelliant wedi'i gyflwyno o blaid pleidleisiau i garcharorion, gallai cefnogwyr o leiaf fod wedi tynnu sylw at waith pwyllgor Cynulliad a dadl ar ei ganfyddiadau. Byddai pleidleisiau ar gyfer gwladolion tramor preswyl wedi bod yn ychwanegiad cwbl briodol i agenda'r pwyllgor ar gyfer diwygio'r Cynulliad neu—fel y rhagwelwyd yn wreiddiol gan y Comisiwn—y Cynulliad nesaf.
Er fy mod yn derbyn bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn edrych ar y cwestiwn hwn yng nghyd-destun llywodraeth leol, nid oedd cynnwys y gwelliannau hyn ym maniffesto Cynulliad unrhyw blaid yn 2016 a dim ond yn ddiweddar iawn y daeth i sylw'r cyhoedd yn dilyn cyhoeddiadau a wnaed yng nghynhadledd Plaid Lafur y DU eleni. Nawr, yn lle cyflwyno ei Bil ei hun, mae Llywodraeth Cymru wedi herwgipio'r Bil hwn—rwy’n ategu’r gair a ddefnyddiodd David Melding, ac yn rhyfedd iawn ar yr achlysur hwn caiff gefnogaeth gan Blaid Cymru, a oedd yn dadlau ynglŷn â’r union herwgipio hwn pan oeddem yn siarad am enw’r Bil.
Felly, mae gennym hyn o'n blaenau yn awr heb unrhyw beth tebyg i dystiolaeth wedi’i chraffu o blaid estyn yr etholfraint i wladolion tramor preswyl. Buaswn wedi hoffi clywed y dystiolaeth honno, fel y gwnaethom o blaid pleidleisiau i garcharorion, ond ni chyflwynwyd unrhyw dystiolaeth i'r Cynulliad hwn—ni cheir cwestiynau ynglŷn â sut i gyrraedd y pleidleiswyr newydd hyn, sut i sicrhau eu bod yn deall eu hawliau newydd, holl fater ffoaduriaid a cheiswyr lloches, fel y’i crybwyllwyd gan Leanne, ni cheir ystyriaeth o gyfnod preswyl priodol, nac archwilio hyn yng nghyd-destun dinasyddiaeth, ac yn sicr ni cheir ystyriaeth o unrhyw gost newydd i'r Comisiwn am y gwaith codi ymwybyddiaeth sydd ei angen i gyrraedd 30,000 amcangyfrifedig o bleidleiswyr newydd. Ni cheir unrhyw ddarpariaeth newydd ar gyfer hyn yn y gyllideb rydych newydd bleidleisio arni.
Ni ddylem fod yn pasio deddfau yn y ffordd hon. Pan euthum i ymgyrchu dros Senedd Cymru 40 mlynedd yn ôl, ni allwn fod wedi rhagweld cyn lleied o barch a fyddai ganddi o bryd i'w gilydd at drylwyredd y broses ddeddfwriaethol. Cwynodd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am y diffyg craffu a wnaethpwyd ar gynigion y Comisiwn Etholiadol, ond o leiaf fe wnaethpwyd peth gwaith craffu. Dychmygwch beth y byddent yn ei ddweud am hyn?
Ddoe, roeddem yn llenwi'r bylchau yn y ddeddfwriaeth ar isafbris am alcohol, deddf a basiwyd gennym heb dystiolaeth ynglŷn â beth fyddai’n isafbris effeithiol am alcohol. Rydym yn y broses o basio Bil yn gwahardd smacio, heb unrhyw sicrwydd ynglŷn â sut y mae'r heddlu a gwasanaeth erlyn y goron yn bwriadu ymdrin â rhieni. Ac yn awr mae gennym y gwelliannau hyn yn pasio mewn gwagle, gwelliannau a ddaw'n gyfraith heb fod ar sail unrhyw fandad cyhoeddus. Pam ar y ddaear na wnaethoch chi fynd yr holl ffordd a chyflwyno gwelliannau ar Aelodau ychwanegol neu'r system bleidleisio?
Rwyf am wybod ateb i hyn: pam nawr? Beth yw'r brys? Beth yw'r fantais ac i bwy? Nid yw'r Bil hwn yn creu etholfraint gyffredin ar gyfer etholiadau Cymru. Mae'r gwelliannau hyn yn rhagdybio y bydd Llywodraeth Cymru yn llwyddo i gyflwyno hawliau cyfatebol mewn etholiadau llywodraeth leol ar ryw adeg. Ac o leiaf mae'r gobaith bach hwnnw yn llygad y Llywodraeth wedi arwain at rywfaint o waith rhagarweiniol a bydd yn ysgogi ymgynghori a chraffu llawn. Fe wneir gwaith craffu llawn ar y syniad o wladolion tramor preswyl yn pleidleisio mewn etholiadau lleol a threfol, fel y bydd wedi’i wneud mewn sawl gwlad arall sydd wedi caniatáu hyn. Ond wrth greu hawl i bleidleisio mewn etholiadau i ddeddfwrfa genedlaethol, mae rhywbeth sy’n anghyffredin yn fyd-eang yn digwydd drwy benderfyniad ymlaen llaw i ddefnyddio'r Bil at y diben hwnnw.
Mae'r Bil hwn yn ffordd newydd a chyffrous o ddeddfu, ond mae arnaf ofn ei fod bellach yn siom enbyd. Bydd yn cymryd llawer yn awr i fy mherswadio o rinweddau Comisiwn yn cyflwyno Biliau yn y dyfodol. Ac i rywun sydd o ddifrif yn teimlo’r fraint o fod yn seneddwr, mae hynny’n fy nhristáu’n ddirfawr.
Can I call on the Counsel General?
A gaf fi alw ar y Cwnsler Cyffredinol?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae gwelliannau David Melding yn delio â'r darpar hawliau pleidleisio a darpar ymgeisyddiaeth ac aelodaeth y Senedd gan ddinasyddion tramor cymwys.
Thank you, Deputy Presiding Officer. David Melding's amendments deal with both the potential voting rights and the potential candidacy for election to and membership of the Senedd of qualifying foreign citizens.
And I think, in dealing with the amendments, I will just reflect on how we are in our present position. As David and Suzy's remarks have of course indicated, the Bill as introduced made no provision for the extension, but at Stage 2 the Assembly has supported that principle, as it did the principle of extending the rights of candidacy and membership of the Senedd.
David's amendments in this group obviously invite us to reverse that Stage 2 set of decisions by removing all the new references inserted at that stage—amendment 5 would take out section 11, which confers the voting rights, and amendment 61 would omit the provision in Schedule 3 to the Bill that effectively permits qualifying foreign citizens to stand for and be Members. The other amendments are consequential on that.
Ac rwy'n credu, wrth ymdrin â'r gwelliannau, fy mod am ystyried sut ein bod yn ein sefyllfa bresennol. Fel y mae sylwadau David a Suzy wedi nodi wrth gwrs, ni wnaeth y Bil fel y'i cyflwynwyd unrhyw ddarpariaeth ar gyfer yr estyniad, ond yng Nghyfnod 2 mae'r Cynulliad wedi cefnogi'r egwyddor honno, fel y cefnogodd yr egwyddor o ymestyn hawliau ymgeisyddiaeth ac aelodaeth y Senedd.
Mae gwelliannau David yn y grŵp hwn yn amlwg yn ein gwahodd i wrthdroi'r set honno o benderfyniadau Cyfnod 2 trwy ddileu'r holl gyfeiriadau newydd a fewnosodwyd ar y cam hwnnw—byddai gwelliant 5 yn dileu adran 11, sy'n rhoi'r hawliau pleidleisio, a byddai gwelliant 61 yn hepgor y ddarpariaeth yn Atodlen 3 i'r Bil, sydd i bob pwrpas yn caniatáu i ddinasyddion tramor cymwys sefyll etholiad a bod yn Aelodau. Mae'r gwelliannau eraill yn ganlyniadol i hynny.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes.
Gwnaf.
Thank you for that, Counsel General. In amendment 160 in the previous group, you've committed to allowing post-legislative scrutiny on a range of factors relating to this Bill. Would you commit here to include the review on the effectiveness of this legislation in connection with foreign nationals as well?
Diolch am hynny, Gwnsler Cyffredinol. Yng ngwelliant 160 yn y grŵp blaenorol, fe wnaethoch ymrwymo i ganiatáu craffu ar ôl deddfu ar ystod o ffactorau sy'n ymwneud â'r Bil hwn. A wnewch chi ymrwymo yma i gynnwys yr adolygiad ar effeithiolrwydd y ddeddfwriaeth hon mewn perthynas â gwladolion tramor hefyd?
I thank the Member for that intervention. The scrutiny provisions already encompass provision to report on the effectiveness of these provisions in relation to the extension of the franchise to qualifying foreign citizens and also the candidacy provisions and the membership provisions. So, I wanted to encompass within that broader review mechanism the full spectrum of the changes to the Bill that we hope will prevail into Stage 4, for the reason that her question implies.
In the Government's view, amendments 5 and 61, and those consequentials, should be rejected. The practical effect of restoring the position to the position before these amendments were introduced in the Bill means that there are distinctions that none of us, I think, would regard as particularly sensible. So, a Swedish citizen resident in Wales can be registered to vote, but a Norwegian citizen likewise resident here cannot be registered to vote, because Norway happens to be a member of the EEA and not the EU. I would contend that, in our globalised world, those distinctions aren't defensible. And, in these particular times, we should be reminding everyone that Wales remains open to the world and values the contribution of all who have made their home here in Wales.
And to the point in relation to public engagement with this question, the Assembly Commission's own consultation on creating a Parliament for Wales asked whether all those legally resident in Wales should be allowed to vote in Assembly elections, irrespective of their nationality or citizenship, and 66 per cent of those respondents agreed that they should. So, the test of whether someone should be able to vote for, stand for, or be a member of, the Senedd should be whether they are lawfully resident here in Wales—
Diolch i'r Aelod am yr ymyriad. Mae'r darpariaethau craffu eisoes yn cwmpasu'r ddarpariaeth i adrodd ar effeithiolrwydd y darpariaethau hyn mewn perthynas ag estyn yr etholfraint i ddinasyddion tramor cymwys a hefyd y darpariaethau ymgeisyddiaeth a'r darpariaethau aelodaeth. Felly, o fewn y mecanwaith adolygu ehangach hwnnw roeddwn eisiau cynnwys sbectrwm llawn y newidiadau i'r Bil y gobeithiwn y byddant yn parhau i Gyfnod 4, am y rheswm y mae ei chwestiwn yn ei awgrymu.
Ym marn y Llywodraeth, dylid gwrthod gwelliannau 5 a 61, a'r elfennau canlyniadol. Mae effaith ymarferol adfer y sefyllfa i'r sefyllfa cyn i'r gwelliannau hyn gael eu cyflwyno yn y Bil yn golygu bod yna wahaniaethau na fyddai'r un ohonom, rwy'n credu, yn eu hystyried yn arbennig o synhwyrol. Felly, gall dinesydd o Sweden sy'n byw yng Nghymru fod wedi'i gofrestru i bleidleisio, ond ni all dinesydd o Norwy sy'n byw yma fod wedi'i gofrestru i bleidleisio am fod Norwy'n digwydd bod yn aelod o'r AEE, nid o'r UE. Buaswn yn dadlau nad oes modd amddiffyn y gwahaniaethau hynny yn ein byd global. Ac ar yr adeg hon, dylem fod yn atgoffa pawb fod Cymru’n parhau i fod yn agored i'r byd ac yn gwerthfawrogi cyfraniad pawb sydd wedi gwneud eu cartref yma yng Nghymru.
Ac ar y pwynt ynglŷn ag ymgysylltiad y cyhoedd â'r cwestiwn hwn, gofynnodd ymgynghoriad Comisiwn y Cynulliad ei hun ar greu Senedd i Gymru a ddylid caniatáu i bawb sy'n preswylio'n gyfreithlon yng Nghymru bleidleisio yn etholiadau'r Cynulliad, ni waeth beth yw eu cenedligrwydd neu eu dinasyddiaeth, ac roedd 66 y cant o'r ymatebwyr yn cytuno y dylent gael gwneud hynny. Felly, dylai’r prawf a ddylai rhywun allu pleidleisio dros Senedd, sefyll drosti neu fod yn aelod ohoni, ymwneud ag a ydynt yn preswylio'n gyfreithlon yma yng Nghymru—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes.
Gwnaf.
You've just made the argument that there was some consultation on this by the Commission itself in relation to this matter, and yet you completely ignored the outcome of the consultation in relation to the issue of the name of the Senedd—or some people have. What would you say to the inconsistency of arguments? I appreciate that you've supported a bilingual name for this institution, but you certainly haven't for the Members of this institution.
Rydych chi newydd ddadlau bod y Comisiwn ei hun wedi ymgynghori rhywfaint ar hyn, ac eto fe wnaethoch anwybyddu canlyniad yr ymgynghoriad yn llwyr mewn perthynas â mater enw'r Senedd—neu mae rhai pobl wedi gwneud hynny. Beth fyddech chi'n ei ddweud am anghysondeb dadleuon? Rwy'n derbyn eich bod wedi cefnogi enw dwyieithog ar gyfer y sefydliad hwn, ond yn sicr ni wnaethoch hynny ar gyfer Aelodau'r sefydliad hwn.
Well, the response to the consultation on the name of the institution obviously has weighed in our considerations in relation to that, for the reason that he gives. So, I think the consultation response has been an important contribution to the development of the position in relation to this and in relation to the name of the institution.
So, in conclusion, I want to invite the Senedd to reject those of David's amendments that would preclude qualifying foreign citizens from voting in or being candidates in Senedd elections, or from membership here.
In response to the points that Leanne Wood raised in her contribution in the debate, individuals whose claim for asylum has been granted will have refugee status and leave to remain in the UK and will be able to register and to vote. And the same can be said for those who've been granted temporary protection or humanitarian protection or other forms of leave to remain in the UK. And, under the definition in the Act, any period of leave to remain entitles a person to register to vote.
Wel, mae'r ymateb i'r ymgynghoriad ar enw'r sefydliad yn amlwg wedi bod yn ffactor yn ein hystyriaethau mewn perthynas â hynny am y rheswm y mae'n ei roi. Felly, rwy'n credu bod ymateb yr ymgynghoriad wedi bod yn gyfraniad pwysig i ddatblygu’r safbwynt mewn perthynas â hyn ac mewn perthynas ag enw'r sefydliad.
I gloi felly, rwyf am wahodd y Senedd i wrthod y gwelliannau gan David a fyddai’n atal dinasyddion tramor cymwys rhag pleidleisio a sefyll yn etholiadau’r Senedd, a rhag bod yn Aelodau yma.
Mewn ymateb i'r pwyntiau a gododd Leanne Wood yn ei chyfraniad i'r ddadl, bydd gan unigolion y caniatawyd eu cais am loches statws ffoadur a chaniatâd i aros yn y DU a byddant yn gallu cofrestru a phleidleisio. A gellir dweud yr un peth am y rhai sydd wedi cael amddiffyniad dros dro neu amddiffyniad dyngarol, neu fathau eraill o ganiatâd i aros yn y DU. Ac o dan y diffiniad yn y Bil, mae unrhyw gyfnod o ganiatâd i aros yn rhoi hawl i berson gofrestru i bleidleisio.
Can I call the Llywydd?
A gaf fi alw ar y Llywydd?
Can I ask—? I'm sorry, I couldn't understand the Counsel General's explanation on that last point. I'd be grateful if—
A gaf fi ofyn—? Mae'n ddrwg gennyf, ni allwn ddeall esboniad y Cwnsler Cyffredinol ar y pwynt olaf hwnnw. Buaswn yn ddiolchgar pe bai—
Are you asking for a point of clarification?
A ydych yn gofyn am bwynt o esboniad?
Yes, I am.
Ydw.
Right. A point of clarification, Counsel General.
Iawn. Pwynt o esboniad, Gwnsler Cyffredinol.
Where a claim for asylum has been granted, and leave to remain comes with that, then individuals will be able to register and to vote. I hope that provides the clarification.
Pan fydd cais am loches wedi'i ganiatáu, a bod caniatâd i aros yn dod gyda hynny, bydd unigolion yn cael cofrestru a phleidleisio. Rwy'n gobeithio bod hynny'n rhoi’r esboniad.
So, the extension of—. Sorry—[Interruption.] This is an important point, and it reflects some of what we've heard this afternoon. So, the franchise is being extended far more widely than perhaps some of us realised when we first voted on these matters.
Felly mae estyn—. Mae'n ddrwg gennyf—[Torri ar draws.] Mae hwn yn bwynt pwysig, ac mae'n adlewyrchu peth o'r hyn a glywsom y prynhawn yma. Felly, mae'r etholfraint yn cael ei hymestyn yn llawer ehangach nag y sylweddolodd rhai ohonom efallai pan wnaethom bleidleisio gyntaf ar y materion hyn.
Well, the definition of 'qualifying foreign citizen' that is used in the Bill is the same definition that is used in immigration law generally, and it ties the right to vote to leave to remain, or not requiring leave to remain. And there are some examples that are subsets of that, which are examples that I've just given. But the test is whether someone has leave to remain or doesn't require leave to remain, and the definition in the Bill reflects that test.
Wel, yr un yw'r diffiniad o 'ddinesydd tramor cymwys' a ddefnyddir yn y Bil â’r hyn ddefnyddir mewn cyfraith fewnfudo yn gyffredinol, ac mae'n clymu'r hawl i bleidleisio wrth ganiatâd i aros, neu beidio â bod angen caniatâd i aros. A cheir rhai enghreifftiau sy'n is-setiau o hynny, sef yr enghreifftiau rwyf newydd eu rhoi. Ond y prawf yw p'un a yw rhywun wedi cael caniatâd i aros neu nad oes angen caniatâd arnynt i aros, ac mae'r diffiniad yn y Bil yn adlewyrchu'r prawf hwnnw.
Okay. Thank you. I call the Llywydd.
O'r gorau. Diolch. Galwaf ar y Llywydd.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae memorandwm esboniadol y Bil yma yn nodi rhesymeg Comisiwn y Cynulliad wrth ddewis yn fwriadol i beidio â chynnwys etholfreinio gwladolion tramor yn y Bil wrth ei gyflwyno. Penderfynodd Comisiwn y Cynulliad nad oedd consensws gwleidyddol trawsbleidiol clir ar y mater yma oherwydd y dadleuon dyrys ar bob ochr yn ei gylch. Yn absenoldeb consensws o'r fath, nid oedd y Comisiwn o'r farn ei bod yn briodol i'r Comisiwn wneud newidiadau i'r gyfraith yn yr etholfraint bresennol i gynnwys gwladolion tramor yn y Mesur yma. Fodd bynnag, dwi eisiau cynnig ychydig o sylwadau ar gyd-destun y pwnc yma i Aelodau eu hystyried cyn pleidleisio'r prynhawn yma.
Yn gyntaf, mae'n bwysig atgoffa'n hunain o adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, a wnaeth nodi yn ei adroddiad Cyfnod 1 y byddai ymestyn hawliau pleidleisio i wladolion tramor yn cynrychioli newid sylweddol i'r etholfraint etholiadol. Roedd y pwyllgor o'r farn y dylid cynnwys darpariaethau o'r natur hon mewn Bil wrth ei gyflwyno, yn hytrach na diwygio'r Bil Senedd ac etholiadau'n hwyrach yn y broses ddeddfu. Roedd y pwyntiau yma wrth wraidd yr hyn roedd David Melding yn ei gynnig fel sylwadau. Ac fel atgoffodd David Melding fi yn benodol, fel y Llywydd yn cyflwyno'r Mesur yma, bydd angen mwyafrif o ddwy ran o dair o'r Aelodau i bleidleisio o blaid y Bil yma yng Nghyfnod 4 er mwyn iddo gael ei basio. Felly, mae cynnal consensws trawsbleidiol yn bwysig i lwyddiant y ddeddfwriaeth yma yn ei chyfanrwydd, ac mae yn fy mhryderu i os bydd un agwedd yn unig yn peryglu y mwyafrif sydd yn angenrheidiol ar gyfer Cyfnod 4.
Ar y llaw arall, mae'n bwysig hefyd, fel y gwnaeth y Cwnsler Cyffredinol ddweud a sôn, bydd Aelodau yn cofio bod 66 y cant o ymatebwyr i ymgynghoriad Comisiwn y Cynulliad wedi cefnogi datganiad y dylai holl drigolion Cymru fedru pleidleisio yn etholiadau'r Cynulliad, waeth beth yw eu cenedligrwydd nhw. Wrth gwrs, rydym ni'n ymwybodol bod yr ymgynghoriad hynny hefyd wedi nodi manteision gweinyddol drwy gysoni etholfraint y Cynulliad ac etholfraint llywodraeth leol. Rydym ni'n ymwybodol o'r newid sydd i'w gyflwyno gan y Llywodraeth maes o law yn y maes yna.
Byddai gwelliannau 61 i 63 David Melding hefyd yn anghymwyso dinasyddion tramor cymwys rhag sefyll i'w hethol i'r Cynulliad, gan ddileu darpariaethau a fewnosodwyd yn y Bil yng Nghyfnod 2. Unwaith eto, nid yw hyn yn fater y mae gan Gomisiwn y Cynulliad safbwynt arno, ond nid ymgynghorodd y Comisiwn ar y mater yma o gwbl, felly ni chyflwynwyd hyn yn y Bil yn wreiddiol. Wedi dweud hynny, gall rhai Aelodau ystyried y byddai galluogi dinasyddion tramor cymwys i sefyll yn gyson â'r egwyddor sy'n sail i'r cynigion polisi ar anghymwyso sydd wedi eu cynnwys yn y Bil, sef caniatáu i gynifer â phosibl o bobl i sefyll i'w hethol i'r Cynulliad.
Nid fi fel yr Aelod yn cyflwyno'r Mesur yma sydd biau'r polisi yma, nac ychwaith fel nododd Suzy Davies yn glir iawn, nid polisi Comisiwn y Cynulliad yw'r agwedd yma ar y Bil. Ond y Cynulliad cyfan fydd biau'r Bil yma ar ddiwedd y pleidleisio heddiw, ac mae'n bwysig i gadw hynny mewn cof wrth i ni symud at Gyfnod 4.
Thank you, Deputy Presiding Officer. The explanatory memorandum of the Bill notes the rationale of the Assembly Commission in deliberately choosing not to include the enfranchisement of foreign nationals in the Bill on introduction. The Assembly Commission determined that there was no clear cross-party consensus on this issue due to the complexity of the arguments around it. In the absence of such consensus, the Commission wasn't of the view that it was appropriate to make changes to the law on the current franchise to include foreign nationals in this particular Bill. However, I do want to offer a few contextual comments for Members to consider before they vote this afternoon.
First, it's important to remind ourselves of the report of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, which noted in its Stage 1 report that extending voting rights to foreign nationals would represent a significant change to the electoral franchise. The committee believed that provisions of this nature should be included in a Bill on introduction, rather than amend the Senedd and elections Bill later in the legislative process. These points were at the heart of David Melding's comments. And as David Melding reminded me specifically, as the Llywydd in being the Member in charge of this Bill, a two-thirds majority of Members will be required for this Bill to pass at Stage 4. Therefore, maintaining cross-party consensus is important to the success of this legislation in its entirety, and it does concern me that one aspect could put at risk that majority necessary for Stage 4.
On the other hand, it's also important, as the Counsel General stated, Members will recall that 66 per cent of respondents to the Assembly Commission's consultation did support the statement that all Welsh residents should be able to vote in Assembly elections irrespective of nationality. Of course, we are aware that that consultation also noted the administrative advantages of the Assembly franchise being joined up with the local government franchise. We are aware of the changes proposed by the Government in due course in that particular area.
Amendments 61 to 63 in the name of David Melding would also disqualify qualifying foreign citizens from standing for election to the Assembly, removing provisions that were inserted into the Bill at Stage 2. Again, this is not an issue that the Assembly Commission has a position on. The Commission did not consult on this issue at all and, therefore, this was not in the original Bill. Having said that, some Members may believe that allowing qualifying foreign citizens to stand for election would be consistent with the policy proposals on disqualification that are included in the Bill, namely to allow as many people as possible to stand for election to the Assembly.
It won't be me, as the Member in charge of the Bill, who takes ownership of this policy, neither, as Suzy Davies noted very clearly, is it the policy of the Assembly Commission. But it's the Assembly as a whole that will take ownership of this Bill at the end of voting today, and it's important that we bear that in mind as we move to Stage 4.
Thank you. Can I call on David Melding to reply to the debate?
Diolch. A gaf fi alw ar David Melding i ymateb i'r ddadl?
Diolch i chi, Llywydd. These issues have now been fully aired, but one fact remains: this momentous change in the franchise has not been fully scrutinised. In fact, it's not received any primary legislative scrutiny at the appropriate stages, when committees are able to look at the principle, call witnesses, ask for an explanation of how these changes may be applied in practice. There are all sorts of issues involved in moving away from, at the moment, the principle of some basis on citizenship being recognised. That is, at the minute, how we permit Irish citizens, European citizens and citizens of the Commonwealth to vote. We've not been able to examine anything like how long would they have to reside, if they have the right to reside. What happens when very rich people who have settled here, bringing large sums of money, then want to campaign and stand as candidates? Now, there are all sorts of things happening out there in the world that are difficult to anticipate. Do people who have retained a citizenship of another country then have the right to vote in the equivalent level elections in that country whilst also voting in this country? We abolished double voting in local government, I think, in the mid 1940s, if I recall. Now, these are fundamental issues. They may not be substantial enough to stop progress on this matter. I mean, I don't know the answers to those questions I've just raised. But the problem is that none of us have had the opportunity to put them or have them appropriately examined. And if you really thought this was a profound principle, you would do it in your own legislation in the full sight of Assembly Members. You are not doing that. This is slipshod or worse. You should know better.
Diolch i chi, Lywydd. Mae'r materion hyn wedi'u gwyntyllu'n llawn bellach, ond erys un ffaith: nid yw'r newid pwysig hwn yn yr etholfraint wedi'i graffu'n llawn. Mewn gwirionedd, ni wnaethpwyd unrhyw graffu deddfwriaethol sylfaenol ar y camau priodol, pan all pwyllgorau edrych ar yr egwyddor, galw tystion, gofyn am esboniad ynglŷn â sut y gellir cymhwyso'r newidiadau hyn yn ymarferol. Mae pob math o broblemau’n codi ar hyn o bryd wrth symud oddi wrth yr egwyddor o gydnabod rhyw sail o ddinasyddiaeth. Ar y funud, dyna sut rydym yn caniatáu i ddinasyddion Gwyddelig, dinasyddion Ewropeaidd a dinasyddion y Gymanwlad bleidleisio. Nid ydym wedi gallu archwilio unrhyw beth tebyg i ba mor hir y byddai'n rhaid iddynt breswylio, os oes hawl ganddynt i breswylio. Beth sy'n digwydd pan fydd pobl gyfoethog iawn sydd wedi ymgartrefu yma, gan ddod â symiau mawr o arian i mewn, eisiau ymgyrchu wedyn a sefyll fel ymgeiswyr. Nawr, mae pob math o bethau’n digwydd yn y byd sy'n anodd eu rhagweld. A oes gan bobl sydd wedi cadw dinasyddiaeth gwlad arall hawl i bleidleisio yn yr etholiadau ar lefel gyfatebol yn y wlad honno tra’u bod hefyd yn pleidleisio yn y wlad hon? Fe wnaethom ddileu pleidleisio dwbl mewn llywodraeth leol yng nghanol y 1940au, rwy’n meddwl, os cofiaf yn iawn. Nawr, mae'r rhain yn faterion sylfaenol. Efallai na fyddant yn ddigon sylweddol i atal cynnydd ar y mater hwn. Hynny yw, nid wyf yn gwybod yr atebion i'r cwestiynau rwyf newydd eu gofyn. Ond y broblem yw nad oes neb ohonom wedi cael cyfle i'w gofyn na'u cael wedi'u harchwilio'n briodol. Ac os oeddech chi o ddifrif yn meddwl bod hon yn egwyddor bwysig, byddech yn ei wneud yn eich deddfwriaeth eich hun yng ngolwg Aelodau'r Cynulliad. Nid ydych yn gwneud hynny. Mae hyn yn ddiofal neu'n waeth. Fe ddylech chi wybod yn well.
Thank you. The question is that amendment 5 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we proceed to a vote. Open the vote. Has everybody who wants to vote voted? No, you haven't. [Interruption.] Excuse me, I'll close the vote when I'm ready, thank you. Close the vote. For the motion 17, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 5 is not agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 5. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais. Agor y bleidlais. A yw pawb sydd eisiau pleidleisio wedi pleidleisio? Nac ydych. [Torri ar draws.] Esgusodwch fi, byddaf yn cau'r bleidlais pan fyddaf yn barod, diolch. Cau’r bleidlais. O blaid y cynnig 17, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 5.
Gwelliant 5: O blaid: 17, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
David Melding, amendment 6.
David Melding, gwelliant 6.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 6 (David Melding).
Amendment 6 (David Melding) not moved.
Darren Millar, amendment 103.
Darren Millar, gwelliant 103.
Cynigiwyd gwelliant 103 (Darren Millar).
Amendment 103 (Darren Millar) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
The question is amendment 103 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Okay, we go to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 44 against. Therefore, amendment 103 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 103. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Iawn, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 44 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 103.
Gwelliant 103: O blaid: 10, Yn erbyn: 44, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 103: For: 10, Against: 44, Abstain: 0
Amendment has been rejected
David Melding, amendment 7.
David Melding, gwelliant 7.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 7 (David Melding).
Amendment 7 (David Melding) not moved.
Darren Millar, amendment 104. Move?
Darren Millar, gwelliant 104. Cynnig?
Cynigiwyd gwelliant 104 (Darren Millar).
Amendment 104 (Darren Millar) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
The question is amendment 104 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we will proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the motion 10, one abstention, 44 against. Therefore, 104 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 104. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, awn ymlaen i bleidleisio'n electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 10, un yn ymatal, 44 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd 104.
Gwelliant 104: O blaid: 10, Yn erbyn: 44, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 104: For: 10, Against: 44, Abstain: 1
Amendment has been rejected
Darren Millar, 105.
Darren Millar, 105.
Cynigiwyd gwelliant 105 (Darren Millar).
Amendment 105 (Darren Millar) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
The question is amendment 105 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. So, we proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the motion 10, one abstention, 44 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 105. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 10, un yn ymatal, 44 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
Gwelliant 105: O blaid: 10, Yn erbyn: 44, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 105: For: 10, Against: 44, Abstain: 1
Amendment has been rejected
David Melding, amendment 8.
David Melding, gwelliant 8.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 8 (David Melding).
Amendment 8 (David Melding) not moved.
Darren Millar, amendment 106.
Darren Millar, gwelliant 106.
Can I propose, Deputy Presiding Officer, that 106 to 109 be taken en bloc?
A gaf fi argymell, Ddirprwy Lywydd, y dylid cymryd 106 i 109 en bloc?
No, you can't, because we've been through it.
Na chewch, oherwydd rydym wedi bod drwyddo.
Can't I? Even though I move. Just trying to make things more efficient.
Na chaf? Er fy mod yn cynnig. Dim ond ceisio gwneud pethau'n fwy effeithlon.
No, no. So, Darren Millar, amendment 106.
Na, na. Felly, Darren Millar, gwelliant 106.
Cynigiwyd gwelliant 106 (Darren Millar).
Amendment 106 (Darren Millar) moved.
Yes, move.
Iawn, cynnig.
Moved. The question is amendment 106 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the motion 10, no abstentions, 45 against. Therefore, 106 is not agreed.
Cynigiwyd. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 106. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd 106.
Gwelliant 106: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 106: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, amendment 107.
Darren Millar, gwelliant 107.
Cynigiwyd gwelliant 107 (Darren Millar).
Amendment 107 (Darren Millar) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
Moved. The question is amendment 107 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] So, we go to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 45 against. Therefore, amendment 107 is not agreed.
Cynigiwyd. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 107. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 107.
Gwelliant 107: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 107: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, amendment 108.
Darren Millar, gwelliant 108.
Cynigiwyd gwelliant 108 (Darren Millar).
Amendment 108 (Darren Millar) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
The question is amendment 108 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we'll proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 45 against. Therefore, amendment 108 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 108. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 108.
Gwelliant 108: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 108: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, amendment 109.
Darren Millar, gwelliant 109.
Cynigiwyd gwelliant 109 (Darren Millar).
Amendment 109 (Darren Millar) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
If amendment 109 is agreed, amendments 9 and 10 will fall. The question is amendment 109 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we'll proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 45 against. Therefore, amendment 109 is not agreed.
Os derbynnir gwelliant 109, bydd gwelliannau 9 a 10 yn methu. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 109. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 109.
Gwelliant 109: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 109: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
David Melding, amendment 9.
David Melding, gwelliant 9.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 9 (David Melding).
Amendment 9 (David Melding) not moved.
David Melding, amendment 10.
David Melding, gwelliant 10.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Ni chynigiwyd gwelliant 10 (David Melding).
Amendment 10 (David Melding) not moved.
Darren Millar, amendment 110.
Darren Millar, gwelliant 110.
Cynigiwyd gwelliant 110 (Darren Millar).
Amendment 110 (Darren Millar) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
Thank you. The question is amendment 110 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Thank you. Therefore, we'll proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 45 against. Therefore, amendment 110 is not agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 110. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Diolch. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 110.
Gwelliant 110: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 110: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, amendment 111.
Darren Millar, gwelliant 111.
Cynigiwyd gwelliant 111 (Darren Millar).
Amendment 111 (Darren Millar) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
The question is amendment 111 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we will proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 45 against. Therefore, amendment 111 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 111. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 111.
Gwelliant 111: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 111: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, 112.
Darren Millar, 112.
Cynigiwyd gwelliant 112 (Darren Millar).
Amendment 112 (Darren Millar) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
Moved. If amendment 112 is agreed, amendments 11 and 12 fall. The question is amendment 112 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the motion 10, no abstentions, 45 against. Therefore, amendment 112 is not agreed.
Cynigiwyd. Os derbynnir gwelliant 112, mae gwelliannau 11 a 12 yn methu. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 112. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 112.
Gwelliant 112: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 112: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
David Melding, amendment 11.
David Melding, gwelliant 11.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Ni chynigiwyd gwelliant 11 (David Melding).
Amendment 11 (David Melding) not moved.
David Melding, amendment 12.
David Melding, gwelliant 12.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Ni chynigiwyd gwelliant 12 (David Melding).
Amendment 12 (David Melding) not moved.
Darren Millar, amendment 113.
Darren Millar, gwelliant 113.
Cynigiwyd gwelliant 113 (Darren Millar).
Amendment 113 (Darren Millar) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
If amendment 113 is agreed, amendments 13, 14 and 15 will fall. The question is amendment 113 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we'll proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 45 against. Therefore, amendment 113 is not agreed.
Os derbynnir gwelliant 113, bydd gwelliannau 13, 14 a 15 yn methu. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 113. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 113.
Gwelliant 113: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 113: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
David Melding, amendment 13.
David Melding, gwelliant 13.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 13 (David Melding).
Amendment 13 (David Melding) not moved.
David Melding, amendment 14.
David Melding, gwelliant 14.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Thank you.
Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 14 (David Melding).
Amendment 14 (David Melding) not moved.
David Melding, amendment 15.
David Melding, gwelliant 15.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Ni chynigiwyd gwelliant 15 (David Melding).
Amendment 15 (David Melding) not moved.
Darren Millar, amendment 114.
Darren Millar, gwelliant 114.
Yes, I'm prepared to move them right down to 118 and vote en bloc, if it was possible.
Ie, rwy'n barod i'w cynnig yr holl ffordd i lawr i 118 a phleidleisio en bloc, pe bai modd.
No. Darren Millar, amendment 114.
Na. Darren Millar, gwelliant 114.
Cynigiwyd gwelliant 114 (Darren Millar).
Amendment 114 (Darren Millar) moved.
I move. I move.
Rwy'n cynnig. Rwy'n cynnig.
Have you moved amendment 114?
A ydych chi wedi cynnig gwelliant 114?
I have moved it. Yes.
Rwyf wedi ei gynnig. Do.
Sorry.
Mae'n ddrwg gennyf.
I'll insist on moving every single one. Just to warn everybody.
Rwy'n mynnu cynnig pob un. Er mwyn i mi gael rhybuddio pawb.
The question is that amendment 114 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we'll proceed to an electronic vote on amendment 114. Open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 45 against. Therefore, amendment 114 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 114. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig ar welliant 114. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 114.
Gwelliant 114: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 114: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, amendment 115.
Darren Millar, gwelliant 115.
Cynigiwyd gwelliant 115 (Darren Millar).
Amendment 115 (Darren Millar) moved.
Move.
Cynigiwyd.
The question is amendment 115 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the motion 10, no abstentions, 45 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 115. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
Gwelliant 115: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 115: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, amendment 116.
Darren Millar, gwelliant 116.
Cynigiwyd gwelliant 116 (Darren Millar).
Amendment 116 (Darren Millar) moved.
Move.
Cynigiwyd.
The question is that amendment 116 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the motion 10, no abstentions, 44 against. Therefore amendment 116 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 116. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 10, neb yn ymatal, 44 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 116.
Gwelliant 116: O blaid: 10, Yn erbyn: 44, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 116: For: 10, Against: 44, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, amendment 117.
Darren Millar, gwelliant 117.
Cynigiwyd gwelliant 117 (Darren Millar).
Amendment 117 (Darren Millar) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
The question is amendment 117 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 44 against. Therefore, amendment 117 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 117. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 44 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 117.
Gwelliant 117: O blaid: 10, Yn erbyn: 44, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 117: For: 10, Against: 44, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, 118.
Darren Millar, 118.
Cynigiwyd gwelliant 118 (Darren Millar).
Amendment 118 (Darren Millar) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
If amendment 118 is agreed, amendment 16 falls. The question is that amendment 118 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 45 against. Therefore, amendment 118 is not agreed.
Os derbynnir gwelliant 118, mae gwelliant 16 yn methu. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 118. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 118.
Gwelliant 118: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 118: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
David Melding, amendment 16.
David Melding, gwelliant 16.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 16 (David Melding).
Amendment 16 (David Melding) not moved.
Darren Millar, amendment 119.
Darren Millar, gwelliant 119.
Cynigiwyd gwelliant 119 (Darren Millar).
Amendment 119 (Darren Millar) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
If amendment 119 is agreed, amendment 86 will fall. The question is that amendment 119 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Objection. Therefore, we'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 45 against. Therefore, amendment 119 is not agreed.
Os derbynnir gwelliant 119, bydd gwelliant 86 yn methu. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 119. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 119.
Gwelliant 119: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 119: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Llywydd, amendment 86.
Lywydd, gwelliant 86.
Cynigiwyd gwelliant 86 (Elin Jones).
Amendment 86 (Elin Jones) moved.
Cynnig.
I move.
The question is that amendment 86 be agreed to. Does any Member object? No. Amendment 86 is therefore agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 86. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Derbynnir gwelliant 86 felly.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
David Melding, amendment 17.
David Melding, gwelliant 17.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Thank you.
Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 17 (David Melding).
Amendment 17 (David Melding) not moved.
Darren Millar, amendment 120.
Darren Millar, gwelliant 120.
Cynigiwyd gwelliant 120 (Darren Millar).
Amendment 120 (Darren Millar) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
The question is that amendment 120 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 44 against. Therefore, amendment 120 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 120. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 44 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 120.
Gwelliant 120: O blaid: 11, Yn erbyn: 44, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 120: For: 11, Against: 44, Abstain: 0
Amendment has been rejected
David Melding, amendment 18.
David Melding, gwelliant 18.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 18 (David Melding).
Amendment 18 (David Melding) not moved.
Darren Millar, amendment 121.
Darren Millar, gwelliant 121.
Cynigiwyd gwelliant 121 (Darren Millar).
Amendment 121 (Darren Millar) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
The question is that amendment 121 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Objection. Therefore, we'll take an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 45 against. Therefore, amendment 121 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 121. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 121.
Gwelliant 121: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 121: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
David Melding, amendment 19.
David Melding, gwelliant 19.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 19 (David Melding).
Amendment 19 (David Melding) not moved.
Darren Millar, amendment 122.
Darren Millar, gwelliant 122.
Cynigiwyd gwelliant 122 (Darren Millar).
Amendment 122 (Darren Millar) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
The question is that amendment 122 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Objection. Therefore, we'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 45 against. Therefore, amendment 122 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 122. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 122.
Gwelliant 122: O blaid: 10, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 122: For: 10, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Carwyn Jones, amendment 129.
Carwyn Jones, gwelliant 129.
Cynigiwyd gwelliant 129 (Carwyn Jones).
Amendment 129 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 129 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 45, eight abstentions, two against. Therefore, amendment 129 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 129. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 45, wyth yn ymatal, dau yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 129.
Gwelliant 129: O blaid: 45, Yn erbyn: 2, Ymatal: 8
Derbyniwyd y gwelliant
I intend now to take a 10-minute break. The bell will be rung five minutes before, so if you can just be back in the Chamber by a quarter past. Thank you.
Rwy'n bwriadu cymryd egwyl o 10 munud yn awr. Cenir y gloch bum munud cyn hynny, felly os gallwch fod yn ôl yn y Siambr erbyn chwarter wedi. Diolch.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 18:04.
Ailymgynullodd y Cynulliad am 18:15, gyda'r Dirprwy Lywydd (Ann Jones) yn y Gadair.
Plenary was suspended at 18:04.
The Assembly reconvened at 18:15, with the Deputy Presiding Officer (Ann Jones) in the Chair.
We'll reconvene, and we're reconvening with group 5 of Stage 3 of the Senedd and Elections (Wales) Bill. The fifth group of amendments relates to the administration of elections. The lead amendment in this group is amendment 66, and I call on the Counsel General to move and speak to the lead amendment and to others in this group—Counsel General.
Rydym yn ailymgynnull gyda grŵp 5 yng Nghyfnod 3 y Bil Senedd ac Etholiadau (Cymru). Mae'r pumed grŵp o welliannau’n ymwneud â gweinyddu etholiadau. Y gwelliant arweiniol yn y grŵp hwn yw gwelliant 66 a galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol i gynnig a siarad am y gwelliant arweiniol a gwelliannau eraill yn y grŵp hwn—Gwnsler Cyffredinol.
Cynigiwyd gwelliant 66 (Jeremy Miles).
Amendment 66 (Jeremy Miles) moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n hapus i gynnig y gwelliant arweiniol ac i siarad am y gwelliannau eraill yn y grŵp hwn.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I'm happy to move the lead amendment and to speak to the other amendments in this group.
At Stage 2, the Bill was amended to include a new provision making the Electoral Commission accountable to the Senedd for the exercise of its functions in relation to devolved Welsh elections, and providing that the Electoral Commission would be funded for those functions from the Welsh consolidated fund.
I will take the Government amendments first. Amendments 66 and 67 remove the provisions in section 28 of the Bill enabling the Senedd to rename the statutory reference to the Llywydd’s committee by a simple resolution in Plenary. We don't, of course, object in principle to the Senedd choosing the names of its committees, but, in this case, the Llywydd's committee is to be referred to in statute and, more specifically, the Political Parties, Elections and Referendums Act 2000. If the Bill allowed the Senedd to rename the Llywydd’s committee, that would mean that a Plenary resolution—a simple resolution—would therefore amend the primary legislation referencing that name. This isn't good law and, therefore, I ask the Assembly to remove those provisions.
Amendments 68, 83 and 84 remove provisions that define 2021-22 as the first financial year to which the provisions relating to the Electoral Commission would apply. As I said in Stage 2, there is further work to be done to ensure that the audit and accounting arrangements for Welsh-funded Electoral Commission work are robust and protect the Welsh consolidated fund account. The Welsh Government will not commence the Electoral Commission provisions until that work has been completed to the satisfaction of all parties involved. Removing the references to 2021-22 is consistent with this approach, and I ask the Assembly to support it.
I have brought forward amendments 69, 70, 71 and 72 following representations from the Electoral Commission. The Electoral Commission’s concerns were highlighted in advance of Stage 2 proceedings, and we have been discussing them with the Electoral Commission and also with the Llywydd and her officials. The Bill’s provisions, as inserted at Stage 2, require the Electoral Commission to submit both a financial estimate and accompanying work plan to the Llywydd’s committee for each financial year in relation to its work on devolved Welsh elections and devolved Welsh referendums. On reflection, the Llywydd and I agree with the Electoral Commission that this is disproportionate. Therefore, our amendments specify and limit the occasions when the Electoral Commission must submit a work plan. This will reduce the burden on the Electoral Commission. The amendments also provide further clarity on the role and the powers of the Comptroller and Auditor General to undertake efficiency examinations where the financial estimate and work plan are submitted together, or where the financial estimate is submitted on its own.
The final Government amendment in this group is number 82. This is intended to correct a mistake in the English text of the Bill in relation to material inserted into Schedule 2 to the Bill by a Government amendment at Stage 2. The provision relates to a code of practice for devolved Welsh elections, so the words ‘or referendum’ are not needed here. Members will be aware that both Stage 2 and Stage 3 amendments making provision in relation to functions of the Speaker’s Committee, the Electoral Commission, the Treasury, and the Comptroller and Auditor General require Minister of the Crown consent. I am pleased to confirm that this consent has been obtained, and I am grateful to officials in the UK Government for facilitating that.
Members will recall that, during Stage 2 proceedings, I undertook to discuss with the Llywydd her proposal to change the balance between the functions of the Comptroller and Auditor General and the Auditor General for Wales in relation to these provisions. This work is under way and is part of the wider discussions I have already mentioned, which are needed on the audit and accounting arrangements. When those discussions are concluded, we will report back to Members, and any further changes needed can be addressed in a future vehicle.
I now turn to the Llywydd’s amendments in this group. Amendment 87 reflects the Assembly’s decision at Stage 2 that the Bill should specify the Llywydd’s committee as the body responsible for oversight of the Electoral Commission, rather than allowing the Senedd to designate a committee. Thus we are proposing to replace the reference to the Llywydd’s committee as being 'designated' with a reference to its being 'established'.
Amendment 97 makes consequential amendments to ensure that the Electoral Commission provisions are described consistently in the Bill. The Government will be supporting both the Llywydd’s amendments. Diolch.
Yng Nghyfnod 2, diwygiwyd y Bil i gynnwys darpariaeth newydd i wneud y Comisiwn Etholiadol yn atebol i'r Senedd ar gyfer arfer ei swyddogaethau mewn perthynas ag etholiadau datganoledig Cymru, a darparu y byddai'r Comisiwn Etholiadol yn cael ei ariannu ar gyfer y swyddogaethau hynny o gronfa gyfunol Cymru.
Cymeraf welliannau'r Llywodraeth yn gyntaf. Mae gwelliannau 66 a 67 yn dileu’r darpariaethau yn adran 28 o’r Bil sy’n galluogi’r Senedd i ailenwi’r cyfeiriad statudol at bwyllgor y Llywydd drwy benderfyniad syml yn y Cyfarfod Llawn. Nid ydym yn gwrthwynebu mewn egwyddor i'r Senedd ddewis enwau ei phwyllgorau wrth gwrs, ond yn yr achos hwn, cyfeirir at bwyllgor y Llywydd mewn statud, ac yn fwy penodol, Deddf Pleidiau Gwleidyddol, Etholiadau a Refferenda 2000. Pe bai'r Bil yn caniatáu i'r Senedd ailenwi pwyllgor y Llywydd, byddai hynny'n golygu felly y byddai penderfyniad yn y Cyfarfod Llawn—penderfyniad syml—yn diwygio'r ddeddfwriaeth sylfaenol sy'n cyfeirio at yr enw hwnnw. Nid yw hon yn gyfraith dda ac felly gofynnaf i'r Cynulliad ddileu'r darpariaethau hynny.
Mae diwygiadau 68, 83 ac 84 yn dileu darpariaethau sy'n diffinio 2021-22 fel y flwyddyn ariannol gyntaf y byddai'r darpariaethau sy'n ymwneud â'r Comisiwn Etholiadol yn berthnasol iddi. Fel y dywedais yng Nghyfnod 2, mae gwaith pellach i'w wneud i sicrhau bod y trefniadau archwilio a chyfrifyddu ar gyfer gwaith Comisiwn Etholiadol a ariennir gan Gymru yn gadarn ac yn diogelu cyfrif cronfa gyfunol Cymru. Ni fydd Llywodraeth Cymru yn cychwyn darpariaethau'r Comisiwn Etholiadol nes bod y gwaith hwnnw wedi'i gwblhau er boddhad yr holl bartïon dan sylw. Mae cael gwared ar y cyfeiriadau at 2021-22 yn gyson â'r dull hwn o fynd ati a gofynnaf i'r Cynulliad ei gefnogi.
Rwyf wedi cyflwyno gwelliannau 69, 70, 71 a 72 yn dilyn sylwadau gan y Comisiwn Etholiadol. Amlygwyd pryderon y Comisiwn Etholiadol cyn trafodion Cyfnod 2, ac rydym wedi bod yn eu trafod gyda’r Comisiwn Etholiadol a hefyd gyda’r Llywydd a’i swyddogion. Mae darpariaethau’r Bil, fel y’u mewnosodwyd yng Nghyfnod 2, yn ei gwneud yn ofynnol i’r Comisiwn Etholiadol gyflwyno amcangyfrif ariannol a chynllun gwaith cysylltiedig i bwyllgor y Llywydd ar gyfer pob blwyddyn ariannol mewn perthynas â’i waith ar etholiadau a refferenda datganoledig yng Nghymru. Wedi ystyried, mae’r Llywydd a minnau’n cytuno â'r Comisiwn Etholiadol fod hyn yn anghymesur. Felly, mae ein gwelliannau yn nodi ac yn cyfyngu ar yr achlysuron pan fydd yn rhaid i'r Comisiwn Etholiadol gyflwyno cynllun gwaith. Bydd hyn yn lleihau'r baich ar y Comisiwn Etholiadol. Mae'r gwelliannau hefyd yn darparu eglurder pellach ar rôl a phwerau'r Rheolwr ac Archwilydd Cyffredinol i gynnal archwiliadau effeithlonrwydd lle mae'r amcangyfrif ariannol a'r cynllun gwaith yn cael eu cyflwyno gyda'i gilydd, neu lle mae'r amcangyfrif ariannol yn cael ei gyflwyno ar ei ben ei hun.
Gwelliant olaf y Llywodraeth yn y grŵp hwn yw rhif 82. Bwriad hwn yw cywiro camgymeriad yn nhestun Saesneg y Bil mewn perthynas â deunydd a fewnosodwyd yn Atodlen 2 i'r Bil gan welliant Llywodraeth yng Nghyfnod 2. Mae'r ddarpariaeth yn ymwneud â chod ymarfer ar gyfer etholiadau datganoledig yng Nghymru, felly nid oes angen y geiriau 'or referendum' yma. Bydd yr Aelodau’n ymwybodol fod angen cydsyniad Gweinidog y Goron ar gyfer gwelliannau Cyfnod 2 a Chyfnod 3 sy’n gwneud darpariaeth mewn perthynas â swyddogaethau Pwyllgor y Llefarydd, y Comisiwn Etholiadol, y Trysorlys, a’r Rheolwr ac Archwilydd Cyffredinol. Rwy’n falch o gadarnhau bod y cydsyniad hwn wedi’i gael, ac rwy’n ddiolchgar i swyddogion yn Llywodraeth y DU am hwyluso hynny.
Bydd yr Aelodau'n cofio imi ymrwymo, yn ystod trafodion Cyfnod 2, i drafod gyda'r Llywydd ei chynnig i newid y cydbwysedd rhwng swyddogaethau'r Rheolwr ac Archwilydd Cyffredinol ac Archwilydd Cyffredinol Cymru mewn perthynas â'r darpariaethau hyn. Mae'r gwaith hwn ar y gweill ac mae'n rhan o'r trafodaethau ehangach, y soniais amdanynt eisoes, sydd eu hangen ar y trefniadau archwilio a chyfrifyddu. Pan ddaw'r trafodaethau hynny i ben, byddwn yn adrodd wrth yr Aelodau a gellir mynd i'r afael ag unrhyw newidiadau pellach sydd eu hangen ar ryw ffurf yn y dyfodol.
Trof yn awr at welliannau'r Llywydd yn y grŵp hwn. Mae gwelliant 87 yn adlewyrchu penderfyniad y Cynulliad yng Nghyfnod 2 y dylai'r Bil nodi pwyllgor y Llywydd fel y corff sy'n gyfrifol am oruchwylio'r Comisiwn Etholiadol, yn hytrach na chaniatáu i'r Senedd ddynodi pwyllgor. Felly, rydym yn cynnig tynnu'r cyfeiriad at bwyllgor y Llywydd fel un dynodedig a gosod cyfeiriad ato fel un a sefydlwyd.
Mae gwelliant 97 yn gwneud gwelliannau canlyniadol er mwyn sicrhau cysondeb wrth ddisgrifio darpariaethau'r Comisiwn Etholiadol yn y Bil. Bydd y Llywodraeth yn cefnogi dau welliant y Llywydd. Diolch.
I do apologise to Members and to you, Dirprwy Lywydd, that it's time for me to get angry again, but perhaps I should try a slightly different approach and one of sadness rather than anger. I will be speaking against these amendments, apart from 82, which is a technical one, because, as I rehearsed with the issue of extending the franchise to foreign citizens, this whole area was replete with possible unintended consequences and poor thought in the original intention, and frankly just shouldn't have been in this Bill. It should have been, of course, as many witnesses told us, in a separate Government Bill.
I was pretty certain this was a shambolic approach and I did express this at Stage 2, and then we've just heard the Counsel General saying all sorts of bells and whistles now need to be attached to the Government's intentions. I have to say that, if you need any more convincing that this is a rushed and half-baked approach, just reflect on what the Counsel General has said. I really think, starting with amendment 68, this is just an example of how slipshod the Government has been, because they have again piggy-backed on a Commission Bill and have taken the approach of, 'We will do our homework tomorrow. We won't actually ask the Electoral Commission about the exact detail of the fine points they need, and we will not submit it to an appropriate level and early scrutiny'. The Government's own purpose and effect table states that,
'This amendment allows further work to be undertaken on the detail of the financial arrangements required to fund the Electoral Commission in relation to its work.'
So, the Government now felt the need to buy some extra time for policy development in an area that most feel should have been sorted out or dealt with in a separate Bill and presented in a complete form. Legislation should be complete and enable a policy direction, not merely start down the road to where we do not know.
Amendment 83 is the same. The purpose and effect table of this amendment states that, quote,
'The purpose of this amendment is to remove a provision that specifies the first financial year to which the new provisions about the Electoral Commission's financial estimates will apply.'
So, this amendment again leaves these changes open-ended, just to give time for co-ordination and to check what the Electoral Commission really think is appropriate. Well, when they come back, it's what we think that's appropriate that really needs to be the determining factor. So, again, I think this is a very poor approach, and similarly on amendment 84.
It seems to me that, in having to readjust all these time commitments, we're in the position of not really knowing what was fit for purpose in the first place, and now we're told at this stage, for heaven's sake, at Stage 3, what the Government thinks is best, without any chance of proper scrutiny and interrogation as we would have had had this been done at an earlier stage in this Bill.
I have to say that the Constitutional and Legislative Affairs Committee, when looking at this, warned of these complications. It was one of the reasons we thought this was poorly advised, and this has now come home to haunt the Government, though they don't seem particularly embarrassed, I must say, at the comprehensive nature of their amendments to try and bring some order into what they urged at Stage 2. But I really do believe that accountability is a serious requirement and we need to be satisfied that the system proposed will be able to deliver that. It may be that it's a much more coherent model that the Counsel General has just proposed, and I'm sure his consultations with the Electoral Commission went very, very well, but the whole purpose here is supposed to be to strengthen a relationship between this place and the Electoral Commission, and yet we've got the Government doing all the damn negotiations on it, without us as Members having any primary say or oversight. I find it really, really peculiar. And, again, the fundamental point is that this whole part of the Bill was not there originally, and needed proper work done on it. And that implied, in my view anyway, that it would have been better done in the Government's own Bill—the local government and elections Bill—that is proposed.
So, again, it's very, very disappointing. We could have used this Bill as a model for legislation in general—a Commission Bill on an important constitutional area, demonstrating how we wanted our legislative stages to proceed, and how the vital aspect of scrutiny is applied. And, frankly, we've not done a good job. And to think that, in this particular area, it's about the very body that is there to advise and ensure that we have the means for fair and free elections. So, again, I'm very, very disappointed. I'm under no illusions of what success I'll have here. My dear friend here, Andrew R.T., whispered after my previous contribution, 'It wouldn't matter if you were Abraham Lincoln'—with all these arguments, there'll be no shift. But I do hope Members will reflect on some of the things I've said—they're very sincerely made. And I do think this whole sorry saga should require us to reflect very carefully in future on how we make such important, foundational, really, constitutional law.
Rwy'n ymddiheuro i'r Aelodau ac i chi, Ddirprwy Lywydd, ei bod yn bryd i mi ddigio eto, ond efallai y dylwn roi cynnig ar agwedd ychydig yn wahanol a dangos tristwch yn hytrach na dicter. Byddaf yn siarad yn erbyn y gwelliannau hyn, ar wahân i 82, sy'n un technegol, oherwydd, fel y dywedais ynglŷn â mater estyn yr etholfraint i ddinasyddion tramor, roedd yr holl faes yn llawn canlyniadau anfwriadol posibl a diffyg meddwl o ran y bwriad gwreiddiol, ac yn blwmp ac yn blaen, ni ddylai fod yn y Bil hwn. Fel y dywedodd nifer o dystion wrthym, dylai fod mewn Bil Llywodraeth ar wahân wrth gwrs.
Roeddwn yn eithaf sicr fod hon yn ffordd flêr o weithredu ac fe fynegais hynnny yng Nghyfnod 2, ac rydym newydd glywed y Cwnsler Cyffredinol yn dweud bod angen clymu pob math o elfennau ychwanegol wrth fwriadau'r Llywodraeth yn awr. Rhaid imi ddweud, os oes angen rhagor o argyhoeddi arnoch fod hon yn ymagwedd frysiog a heb ei hystyried yn ddigon manwl, meddyliwch am yr hyn a ddywedodd y Cwnsler Cyffredinol. Gan ddechrau gyda gwelliant 68, rwy'n credu o ddifrif fod hon yn enghraifft o ba mor esgeulus y mae'r Llywodraeth wedi bod, oherwydd maent unwaith eto wedi defnyddio Bil Comisiwn a mabwysiadu'r ymagwedd, 'Fe wnawn ein gwaith cartref yfory. Ni wnawn ofyn i'r Comisiwn Etholiadol am union fanylion y pwyntiau manwl sydd eu hangen arnynt, ac ni wnawn ei gyflwyno ar lefel briodol a chraffu cynnar'. Mae tabl diben ac effaith y Llywodraeth ei hun yn nodi,
Mae'r gwelliant hwn yn caniatáu i waith pellach gael ei wneud ar fanylion y trefniadau ariannol sydd eu hangen i ariannu'r Comisiwn Etholiadol mewn perthynas â'i waith.
Felly, roedd y Llywodraeth yn teimlo'r angen yn awr i brynu rhywfaint o amser ychwanegol ar gyfer datblygu polisi mewn maes y mae'r rhan fwyaf yn teimlo y dylai fod wedi cael ei ddatrys neu ei drin mewn Bil ar wahân a'i gyflwyno ar ffurf gyflawn. Dylai deddfwriaeth fod yn gyflawn a sicrhau cyfeiriad polisi, nid dim ond dechrau ar y ffordd i dyn a ŵyr ble.
Mae gwelliant 83 yr un peth. Mae tabl diben ac effaith y gwelliant hwn yn datgan, ac rwy'n dyfynnu,
Diben y gwelliant hwn yw dileu darpariaeth sy'n pennu'r flwyddyn ariannol gyntaf y bydd y darpariaethau newydd ynghylch amcangyfrifon ariannol y Comisiwn Etholiadol yn berthnasol iddi.
Felly, mae'r gwelliant hwn eto'n gadael y newidiadau hyn yn benagored, er mwyn rhoi amser ar gyfer cydgysylltu a gwirio'r hyn y mae'r Comisiwn Etholiadol yn ei feddwl sy'n briodol. Wel, pan ddônt yn ôl, yr hyn rydym ni'n ei gredu sy'n briodol fydd y ffactor sy'n penderfynu. Felly, unwaith eto, rwy'n credu bod hon yn ffordd wael iawn o fynd ati, a'r un modd gyda gwelliant 84.
Mae'n ymddangos i mi, wrth orfod addasu'r holl ymrwymiadau amser hyn, ein bod mewn sefyllfa o beidio â gwybod yn iawn beth oedd yn addas i'r diben yn y lle cyntaf, ac yn awr dywedir wrthym ar y cam hwn, er mwyn popeth, yng Nghyfnod 3, beth y mae'r Llywodraeth yn ei gredu sydd orau, heb unrhyw obaith o graffu a chwestiynu'n briodol fel y byddem wedi'i gael pe bai hyn wedi'i wneud ar gam cynharach yn y Bil hwn.
Rhaid imi ddweud bod y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, wrth edrych ar hyn, wedi rhybuddio am y cymhlethdodau hyn. Dyna un o'r rhesymau pam y credem fod cyngor gwael wedi'i roi yn ei gylch, ac mae bellach yn ddraenen yn ystlys y Llywodraeth, er nad ydynt i'w gweld yn teimlo embaras mawr, rhaid imi ddweud, ynglŷn â natur gynhwysfawr eu gwelliannau i geisio dod â rhywfaint o drefn i'r hyn roeddent yn ei annog yng Nghyfnod 2. Ond rwy'n credu o ddifrif fod atebolrwydd yn ofyniad pwysig ac mae angen i ni fod yn fodlon y bydd y system a gynigir yn gallu cyflawni hynny. Efallai fod y Cwnsler Cyffredinol newydd gynnig model llawer mwy cydlynol, ac rwy'n siŵr bod ei ymgynghoriadau â'r Comisiwn Etholiadol wedi mynd yn dda iawn, ond yr holl bwrpas yma i fod yw cryfhau perthynas rhwng y lle hwn a'r Comisiwn Etholiadol, ac eto mae gennym y Llywodraeth yn gwneud yr holl drafodaethau arno, heb i ni fel Aelodau gael unrhyw lais na goruchwyliaeth sylfaenol. Rwy'n teimlo ei fod yn rhyfedd dros ben. Ac unwaith eto, y pwynt sylfaenol yw nad oedd y rhan hon o'r Bil yno'n wreiddiol, ac roedd angen gwneud gwaith priodol arni. Ac roedd hynny'n awgrymu, yn fy marn i beth bynnag, y buasai wedi'i wneud yn well ym Mil arfaethedig y Llywodraeth ei hun—y Bil llywodraeth leol ac etholiadau.
Felly, unwaith eto, mae'n siomedig tu hwnt. Gallem fod wedi defnyddio'r Bil hwn fel model ar gyfer deddfwriaeth yn gyffredinol—Bil Comisiwn ar faes cyfansoddiadol pwysig i ddangos sut roeddem am i'n camau deddfwriaethol fynd rhagddynt, a sut y cymhwysir yr elfen graffu hollbwysig. Ac a bod yn onest, nid ydym wedi gwneud gwaith da. Ac i feddwl, yn y maes penodol hwn, mae'n ymwneud â'r union gorff sydd yno i gynghori a sicrhau bod gennym fodd o gynnal etholiadau teg a rhydd. Felly, unwaith eto, rwy'n siomedig tu hwnt. Nid wyf yn twyllo fy hun o gwbl ynglŷn â pha lwyddiant a gaf yn y fan hon. Sibrydodd fy nghyfaill yma, Andrew R.T., ar ôl fy nghyfraniad yn gynt, 'Ni fyddai ots pe baech chi'n Abraham Lincoln'—gyda'r holl ddadleuon hyn, ni fydd unrhyw newid. Ond rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n myfyrio ar rai o'r pethau rwyf wedi'u dweud—maent wedi'u gwneud yn ddiffuant iawn. Ac rwy'n credu y dylai'r saga druenus hon ei gwneud yn ofynnol i ni fyfyrio'n ofalus iawn yn y dyfodol ar sut yr awn ati i lunio cyfraith gyfansoddiadol, sylfaenol, sydd mor bwysig.
Thank you. Can I call on the Llywydd?
Diolch. A gaf fi alw ar y Llywydd?
Diolch i'r Dirprwy Lywydd. Ac er yr hyn rŷn ni newydd ei glywed gan David Melding, mi ydw i yn weddol hyderus ein bod ni wedi dod yn weddol bell o ran trafod materion sy'n ymwneud ag atebolrwydd y Comisiwn Etholiadol ers i'r Bil yma gael ei gyflwyno. Dwi eisiau achub ar y cyfle i ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid ac i'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am eu gwaith yn trafod y materion hyn hyd yma. Ac maen nhw wedi cael eu trafod mewn tipyn o fanylder, ac mi ydw i, y Cwnsler Cyffredinol a'r Comisiwn Etholiadol ac eraill wedi rhoi tystiolaeth ar y polisi yma o flaen y pwyllgorau hynny ar amryw o gyfnodau. A hefyd, dwi eisiau diolch i'r Cwnsler Cyffredinol a'i swyddogion am weithio gyda ni ar y broses yma, ac i'r Comisiwn Etholiadol eu hunain am eu cydweithrediad nhw hefyd.
Mae'r gwelliannau a gyflwynwyd yn fy enw i i'w trafod heddiw, a'r rhai a gyflwynwyd yn enw'r Cwnsler Cyffredinol, yn adlewyrchu'r gwaith parhaus sydd wedi ei wneud ers trafodion Cyfnod 2 hefyd, i sicrhau y gellir gweithredu'r darpariaethau yn llwyddiannus. Ac mae hefyd yn bwysig nodi fan hyn fod y cydsyniad Gweinidog y Goron angenrheidiol wedi ei dderbyn ers Cyfnod 2 hefyd. A diolch i bawb fu ynghlwm yn sicrhau y cydsyniad hynny.
Dwi'n gofyn i'r Aelodau, felly, gefnogi gwelliant 87 yn fy enw i, sy'n welliant technegol i ddarparu cysondeb a newidiadau eraill i'r Bil a wnaed yng Nghyfnod 2. Dwi hefyd yn annog yr Aelodau i gefnogi fy ngwelliant 97, sy'n sicrhau cysondeb ar draws y Bil gyda gwelliannau y cytunwyd arnynt yn ystod Cyfnod 2, i gyllido'r Comisiwn Etholiadol yn uniongyrchol o gronfa gyfunol Cymru, yn ogystal â thacluso cyfeiriadau sydd wedi dyddio yn Neddf Pleidiau Gwleidyddol, Etholiadau a Refferenda 2000.
Wrth eu hystyried gyda'i gilydd, mae gwelliannau 66 a 67 y Cwnsler Cyffredinol yn dileu gallu'r Senedd i alw pwyllgor y Llywydd yn ôl enw arall, os byddai'n dymuno gwneud hynny, heb droi at ddeddfwriaeth sylfaenol. Roedd yr hyblygrwydd hwn yn nodwedd fwriadol yn y darpariaethau a gyflwynwyd fel gwelliannau i'r Bil yng Nghyfnod 2. Roedd yn adlewyrchu'r ymagwedd a gymerwyd o gyfeirio at y Pwyllgor Archwilio yn Neddf Llywodraeth Cymru 2006, ac mae'r Cynulliad wedi penderfynu erbyn hyn ei alw'n Bwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ers hynny. Gan hynny, mae budd mewn galluogi'r Cynulliad i benderfynu ar faterion o'r fath mewn ffordd fwy hyblyg na deddfwriaeth sylfaenol, os oes angen. Fodd bynnag, dwi hefyd yn deall y rhesymeg sydd tu ôl i welliannau'r Cwnsler Cyffredinol, fel y mae e wedi ei amlinellu'r prynhawn yma.
Yn ystod Cyfnod 2, cytunodd y Cynulliad ar welliant a gyflwynwyd gan y Cwnsler Cyffredinol, sy'n rhoi pŵer i Weinidogion Cymru gychwyn adran 28 y Bil drwy Orchymyn. Esboniodd y Cwnsler Cyffredinol y byddai'n gwneud hynny unwaith y byddai'n fodlon ar drefniadau archwilio ac atebolrwydd sy'n gysylltiedig â gwelliannau eraill a wnaed i adran 28. Rwy'n cytuno na ddylai'r darpariaethau yn y Bil sy'n ymwneud â'r Comisiwn Etholiadol ddod i rym nes ei bod hi'n sicr y gellir eu gweithredu'n effeithiol a bod y trefniadau cyllido ar waith. Gan hynny, rwy'n cefnogi gwelliannau 68, 83 ac 84 y Cwnsler Cyffredinol, sy'n dileu cyfeiriad at y flwyddyn 2021-2 fel y flwyddyn ariannol gyntaf y mae'r darpariaethau yn adran 28 yn ymwneud â hi.
Ers trafodion Cyfnod 2, mae'r Cwnsler Cyffredinol a finnau wedi parhau â thrafodaethau ynghylch sut y gall y Senedd sicrhau bod ganddi fecanweithiau priodol ar waith i ddwyn y Comisiwn Etholiadol i gyfrif am ei waith mewn perthynas â refferenda ac etholiadau datganoledig. Rwy'n hyderus bod gwelliannau 69, 70, 71 a 72 yn cydbwyso angen y Senedd i gael yr offer a'r modd sydd ar gael iddi i graffu’n effeithiol ar waith y Comisiwn Etholiadol, gan osgoi rhoi galwadau gormodol ar y Comisiwn Etholiadol neu gyrff eraill ledled y Deyrnas Unedig neu adrannau llywodraethol.
Yn olaf, dwi'n gofyn hefyd i'r Aelodau gefnogi gwelliant 82 y Cwnsler Cyffredinol, sy'n cywiro gwall drafftio yn y Bil, yn dilyn gwelliannau yng Nghyfnod 2.
I thank the Deputy Presiding Officer. Despite what we've just heard from David Melding, I am fairly confident that we have come relatively far in discussing issues with regard to the accountability of the Electoral Commission since this Bill was introduced. I would like to take this opportunity to thank the Finance Committee and the Constitutional and Legislative Affairs Committee for their consideration of these matters to date. And they have been discussed in a great deal of detail, and I and the Counsel General and the Electoral Commission and others have given evidence on this policy before those committees on various occasions. And I also want to thank the Counsel General and his officials for working with us on this process, and to Electoral Commission itself for its collaboration.
The amendments tabled in my name discussed today, and those tabled in the name of the Counsel General, reflect the ongoing work that has been carried out since Stage 2 proceedings as well, to ensure that the provisions can be implemented successfully. And it’s also important to note here that the consent of the Minister of the Crown has been received since Stage 2 as well. And thank you to everyone who was involved in ensuring that consent.
I ask Members, therefore, to support amendment 87 in my name, which is a technical amendment to provide consistency with other changes to the Bill made at Stage 2. I also urge Members to support my amendment 97, which ensures consistency across the Bill with amendments that were agreed during Stage 2, to fund the Electoral Commission directly from the Welsh consolidated fund, as well as tidying up out-of-date references in the Political Parties, Elections and Referendums Act 2000.
When considered together, the Counsel General’s amendments 66 and 67 remove the Senedd’s ability to call the Llywydd’s committee by another name, if they wish to do so, without recourse to primary legislation. This flexibility was a deliberate feature of the provisions amended at Stage 2, and it reflected the approach taken to the referencing of the Audit Committee in the Government of Wales Act 2006, which the Assembly has since decided to call the Public Accounts Committee. Therefore, there is a benefit in enabling the Assembly to determine such matters in a more flexible way than in primary legislation. However, I also understand the rationale behind the Counsel General’s amendments, as he has outlined them this afternoon.
During Stage 2, the Assembly agreed an amendment tabled by the Counsel General that gives the Welsh Ministers the power to commence section 28 of the Bill by Order. The Counsel General explained that he would do so once he was satisfied with the audit and accountability arrangements associated with other amendments made to section 28. I agree that the provisions in the Bill relating to the Electoral Commission should not take effect until we are certain that they can be implemented effectively and that the funding arrangements are in place. Therefore, I support the Counsel General’s amendments 68, 83 and 84, which remove reference to the year 2021-2 as the first financial year to which the provisions in section 28 relate.
Since Stage 2 proceedings, the Counsel General and I have continued discussions about how the Senedd can ensure that it has appropriate mechanisms in place to hold the Electoral Commission to account for its work in relation to devolved Welsh referenda and elections. I’m confident that amendments 69, 70, 71 and 72 balance the Senedd’s need to have the tools and means at its disposal to carry out effective scrutiny of the Electoral Commission’s work, whilst avoiding placing excessive demands on the Electoral Commission or other UK-wide bodies or governmental departments.
Finally, I ask Members to support the Counsel General’s amendment 82, which corrects a drafting error in the Bill, following amendments at Stage 2.
Thank you. I call on the Counsel General to reply to the debate.
Diolch. Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol i ymateb i'r ddadl.
I thank the Llywydd and David Melding for their contributions to the debate. Clearly, we share the objective of creating clear and accountable financing arrangements for the Electoral Commission, reflecting their responsibilities to the Senedd. And I would just say that the amendments made at Stage 3 are a reflection of the discussion had in the Chamber at Stage 2.
There were competing approaches towards the accountability of the Electoral Commission to the Senedd, and Members will recall that, at scrutiny, the Finance Committee, in particular, was very clear that their position should be that we should find a way with the Llywydd of making the proposed amendments that the Llywydd wished to make workable, and we have done that. The mechanism for doing that, as Members will recall, is to delay the commencement until precisely the audit and accountability arrangements, which we wish to see in place, have been explored further. That was never going to be possible by Stage 3—that is a set of discussions involving a range of third parties. But the ambition there and the objective is to work with the Llywydd, as we have been doing, to ensure that those arrangements are in place, to the satisfaction of all, so that the Electoral Commission is accountable in the way that it should be.
I'll echo the Llywydd's thanks to the committees for their scrutiny and ask Members to support the Government's amendments and the amendments that the Llywydd has moved.
Diolch i'r Llywydd a David Melding am eu cyfraniadau i'r ddadl. Yn amlwg, rydym yn rhannu'r amcan o greu trefniadau ariannu clir ac atebol ar gyfer y Comisiwn Etholiadol, gan adlewyrchu eu cyfrifoldebau i'r Senedd. A hoffwn ddweud bod y gwelliannau a wnaed yng Nghyfnod 3 yn adlewyrchiad o'r drafodaeth a gafwyd yn y Siambr yng Nghyfnod 2.
Roedd agweddau gwrthgyferbyniol tuag at atebolrwydd y Comisiwn Etholiadol i'r Senedd, a bydd yr Aelodau'n cofio, yn ystod y broses graffu, fod y Pwyllgor Cyllid yn enwedig, yn glir iawn mai'r hyn ddylai eu safbwynt hwy fod oedd y dylem ddod o hyd i ffordd gyda'r Llywydd o wneud y gwelliannau arfaethedig y dymunai'r Llywydd eu gwneud yn ymarferol, ac rydym wedi gwneud hynny. Y mecanwaith ar gyfer gwneud hynny, fel y bydd yr Aelodau'n cofio, yw gohirio cychwyn tan yr union adeg y bydd y trefniadau archwilio ac atebolrwydd y dymunwn eu gweld yn eu lle wedi cael eu harchwilio ymhellach. Nid oedd hynny byth yn mynd i fod yn bosibl erbyn Cyfnod 3—mae honno'n gyfres o drafodaethau sy'n cynnwys ystod o drydydd partïon. Ond yr uchelgais yno a'r amcan yw gweithio gyda'r Llywydd, fel y buom yn ei wneud, i sicrhau bod y trefniadau hynny yn eu lle, er boddhad pawb, fel bod y Comisiwn Etholiadol yn atebol yn y ffordd y dylai fod.
Ategaf ddiolchiadau'r Llywydd i'r pwyllgorau am eu gwaith craffu a gofynnaf i'r Aelodau gefnogi gwelliannau'r Llywodraeth a'r gwelliannau y mae'r Llywydd wedi'u cynnig.
Thank you. The question is that amendment 66 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 39, no abstentions, 16 against. Therefore, the amendment is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 66. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 39, neb yn ymatal, 16 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y gwelliant.
Gwelliant 66: O blaid: 39, Yn erbyn: 16, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Counsel General, amendment 67.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 67.
Cynigiwyd gwelliant 67 (Jeremy Miles).
Amendment 67 (Jeremy Miles) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 67 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 39, no abstentions, 16 against. Therefore, amendment 67 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 67. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 39, neb yn ymatal, 16 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 67.
Gwelliant 67: O blaid: 39, Yn erbyn: 16, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Counsel General, amendment 68.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 68.
Cynigiwyd gwelliant 68 (Jeremy Miles).
Amendment 68 (Jeremy Miles) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 68 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 40, no abstentions, 14 against. Therefore, amendment 68 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 68. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 40, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 68.
Gwelliant 68: O blaid: 40, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Counsel General, amendment 69.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 69.
Cynigiwyd gwelliant 69 (Jeremy Miles).
Amendment 69 (Jeremy Miles) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. As there is an amendment to amendment 69, that amendment will be disposed of first. David Melding, amendment 69A.
Diolch. Gan fod gwelliant i welliant 69, caiff y gwelliant hwnnw ei waredu yn gyntaf. David Melding, gwelliant 69A.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 69A (David Melding).
Amendment 69A (David Melding) not moved.
The question is that amendment 69 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 40, no abstentions, 15 against. Therefore, amendment 69 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 69. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 40, neb yn ymatal, 15 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 69.
Gwelliant 69: O blaid: 40, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Counsel General, amendment 70.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 70.
Cynigiwyd gwelliant 70 (Jeremy Miles).
Amendment 70 (Jeremy Miles) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 70 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 40, no abstentions, 15 against. Therefore, amendment 70 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 70. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 40, neb yn ymatal, 15 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 70.
Gwelliant 70: O blaid: 40, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Counsel General, amendment 71.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 71.
Cynigiwyd gwelliant 71 (Jeremy Miles).
Amendment 71 (Jeremy Miles) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 71 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 40, no abstentions, 15 against. Therefore, the amendment is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 71. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 40, neb yn ymatal, 15 yn erbyn. Felly, derbynnir y gwelliant.
Gwelliant 71: O blaid: 40, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Counsel General, amendment 72.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 72.
Cynigiwyd gwelliant 72 (Jeremy Miles).
Amendment 72 (Jeremy Miles) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 72 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we move to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 40, four abstentions, 11 against. Therefore, amendment 72 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 72. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 40, pedwar yn ymatal, 11 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 72.
Gwelliant 72: O blaid: 40, Yn erbyn: 11, Ymatal: 4
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 20.
David Melding, gwelliant 20.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 20 (David Melding).
Amendment 20 (David Melding) not moved.
Llywydd, amendment 87.
Lywydd, gwelliant 87.
Cynigiwyd gwelliant 87 (Elin Jones).
Amendment 87 (Elin Jones) moved.
Cynnig.
Move.
The question is that amendment 87 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 44, no abstentions, 11 against. Therefore, amendment 87 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 87. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 44, neb yn ymatal, 11 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 87.
Gwelliant 87: O blaid: 44, Yn erbyn: 11, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 55.
David Melding, gwelliant 55.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 55 (David Melding).
Amendment 55 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 157.
Carwyn Jones, gwelliant 157.
Cynigiwyd gwelliant 157 (Carwyn Jones).
Amendment 157 (Carwyn Jones) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 157 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 41, no abstentions, 14 against. Therefore, amendment 157 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 157. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 41, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 157.
Gwelliant 157: O blaid: 41, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 56.
David Melding, gwelliant 56.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 56 (David Melding).
Amendment 56 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 158.
Carwyn Jones, gwelliant 158.
Cynigiwyd gwelliant 158 (Carwyn Jones).
Amendment 158 (Carwyn Jones) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 158 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 41, no abstentions, 14 against. Therefore, amendment 158 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 158. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 41, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 158.
Gwelliant 158: O blaid: 41, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Counsel General, amendment 82.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 82.
Cynigiwyd gwelliant 82 (Jeremy Miles).
Amendment 82 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 82 be agreed to. Does any Member object? Amendment 82 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 82. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Derbynnir gwelliant 82.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
David Melding, amendment 57.
David Melding, gwelliant 57.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 57 (David Melding).
Amendment 57 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 159.
Carwyn Jones, gwelliant 159.
Cynigiwyd gwelliant 159 (Carwyn Jones).
Amendment 159 (Carwyn Jones) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 159 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Okay, so we proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 42, no abstentions, 13 against. Therefore, amendment 159 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 159. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] O'r gorau, felly symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 42, neb yn ymatal, 13 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 159.
Gwelliant 159: O blaid: 42, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Llywydd, amendment 97.
Lywydd, gwelliant 97.
Cynigiwyd gwelliant 97 (Elin Jones).
Amendment 97 (Elin Jones) moved.
Cynnig.
Move.
The question is that amendment 97 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 40, no abstentions, 15 against. Therefore, amendment 97 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 97. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 40, neb yn ymatal, 15 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 97.
Gwelliant 97: O blaid: 40, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Counsel General, amendment 83.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 83.
Cynigiwyd gwelliant 83 (Jeremy Miles).
Amendment 83 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 83 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 40, no abstentions, 15 against. Therefore, the amendment is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 83. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 40, neb yn ymatal, 15 yn erbyn. Felly, derbynnir y gwelliant.
Gwelliant 83: O blaid: 40, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Counsel General, amendment—sorry, I've just lost it now—[Interruption.] Eighty-four. Thank you. I'm seeing spots before my eyes. [Laughter.] Amendment 84, Counsel General.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant—mae'n ddrwg gennyf, rwyf wedi'i golli yn awr—[Torri ar draws.] 84. Diolch. Rwy'n gweld smotiau o flaen fy llygaid. [Chwerthin.] Gwelliant 84, Gwnsler Cyffredinol.
Cynigiwyd gwelliant 84 (Jeremy Miles).
Amendment 84 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 84 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. So, we proceed to an electronic vote. And open the vote. Close the vote. For the amendment 40, no abstentions, 15 against. Therefore, the amendment is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 84. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 40, neb yn ymatal, 15 yn erbyn. Felly, derbynnir y gwelliant.
Gwelliant 84: O blaid: 40, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 21.
David Melding, gwelliant 21.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 21 (David Melding).
Amendment 21 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 130.
Carwyn Jones, gwelliant 130.
Cynigiwyd gwelliant 130 (Carwyn Jones).
Amendment 130 (Carwyn Jones) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. If amendment 130 is agreed, amendment 22 will fall. The question is that amendment 130 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we go to an electronic vote. And open the vote. And open the vote. Close the vote. For the motion 41, no abstentions, 14 against. Therefore, amendment 130 is agreed and amendment 22 will fall.
Diolch. Os derbynnir gwelliant 130, bydd gwelliant 22 yn methu. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 130. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 41, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 130 a bydd gwelliant 22 yn methu.
Gwelliant 130: O blaid: 41, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Methodd gwelliant 22.
Amendment 22 fell.
We now move to group 6, which is a group of amendments that relate to disqualification. The lead amendment in this group is amendment 88, and I call on the Llywydd to move and speak to the lead amendment and other amendments in the group. Llywydd.
Symudwn yn awr at grŵp 6, sef grŵp o welliannau sy'n ymwneud ag anghymhwyso. Y gwelliant arweiniol yn y grŵp hwn yw gwelliant 88, a galwaf ar y Llywydd i gynnig a siarad am y gwelliant arweiniol a gwelliannau eraill yn y grŵp. Lywydd.
Cynigiwyd gwelliant 88 (Elin Jones).
Amendment 88 (Elin Jones) moved.
Dirprwy Lywydd, dwi'n cynnig gwelliant 88, sef y prif welliant yn y grŵp yma. Gwelliant technegol sydd yn ganlyniadol i welliant 99 yw hwn, ac fe fyddaf i'n trafod hwnnw maes o law.
Ond dwi eisiau dechrau drwy ofyn i Aelodau gefnogi'r gwelliant mwyaf sylweddol sydd gen i yn y grŵp yma, sef gwelliant 89 a'r gwelliant canlyniadol, sef gwelliant 91, a fydd yn anghymwyso Aelodau Senedd yr Alban, Cynulliad Gogledd Iwerddon a Senedd Ewrop rhag gwasanaethu yn y Cynulliad, ond gan barhau i ganiatáu iddynt sefyll mewn etholiad i'r Senedd.
Yn dilyn gwelliannau i'r Bil yng Nghyfnod 2, fe fyddai modd i Aelodau Seneddol ac Aelodau Tŷ'r Arglwyddi sefyll i'w hethol i'r Senedd ond y byddent yn cael eu hanghymwyso rhag gwasanaethu yn y Senedd yma, tra byddai Aelodau Senedd yr Alban, Cynulliad Gogledd Iwerddon a Senedd Ewrop yn gallu sefyll i'w hethol i'r Senedd yma a gwasanaethu fel Aelodau. Rwy'n ymwybodol, wrth gwrs, fod y Cwnsler Cyffredinol wedi nodi yn ystod trafodion Cyfnod 2 y byddai'n bosib anghymwyso Aelodau Senedd yr Alban a Chynulliad Gogledd Iwerddon rhag gwasanaethu drwy'r Gorchymyn anghymwyso. Fodd bynnag, fel y dywedais i yn ystod y ddadl bryd hwnnw, dwi'n credu y byddai'n well i nodi'n glir ar wyneb y Bil bod Aelodau Senedd yr Alban, Cynulliad Gogledd Iwerddon a Senedd Ewrop wedi'u hanghymwyso rhag gwasanaethu yn y Cynulliad, ac mae hyn yn darparu'r eglurder na all unigolyn ddal mandad etholiadol deuol. Nid yw Comisiwn y Cynulliad o'r farn bod cyfiawnhad dros alluogi Aelodau Senedd yr Alban, Cynulliad Gogledd Iwerddon a Senedd Ewrop i wasanaethu yn y Senedd yma tra bod Aelodau Seneddol, Aelodau Tŷ'r Arglwyddi a chynghorwyr wedi'u hanghymwyso rhag gwasanaethu yma. Bydd y gwelliant yn caniatáu, felly, i'r Aelodau yma, sef Senedd yr Alban, Cynulliad Gogledd Iwerddon a Senedd Ewrop, sefyll i'w hethol i'r Senedd ond byddai'n rhaid iddynt ildio eu haelodaeth o'r ddeddfwrfa arall er mwyn gwasanaethu yma.
Troi nawr at anghymwyso cynghorwyr—fel y soniais yn ystod Cyfnod 2, nid oes gan Gomisiwn y Cynulliad safbwynt ynghylch a ddylid caniatáu i gynghorwyr awdurdodau lleol wasanaethu fel Aelodau Cynulliad ai peidio. Dewisodd y Comisiwn i beidio ag ymgynghori ar y mater yma a dewisodd beidio â mynd i'r afael ag ef yn y Bil a gyflwynwyd. Mae hyn yn adlewyrchu'r ffaith na ddaeth Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol y pedwerydd Cynulliad i gasgliad cadarn, er bod y pwyllgor wedi trafod a ddylid anghymwyso'r arfer o waith dwbl fel Aelod Cynulliad a chynghorydd awdurdod lleol. Yn hytrach, awgrymodd y pwyllgor y dylid cynnal adolygiad ffurfiol o'r mater yma, a dydw i ddim yn ymwybodol bod adolygiad o'r fath wedi digwydd ers hynny.
Dwi hefyd yn gofyn i Aelodau gefnogi fy ngwelliannau technegol rhifau 88, 90, 92, 98 a 99. Mae gwelliant 88 yn un canlyniadol i welliant 99. Mae fy ngwelliant 99 yn dileu'r rhestr gyfredol o anghymwysiadau sydd rhag sefyll i gael eu hethol i'r Senedd yn Atodlen 3 y Bil ac yn atgynhyrchu'r wybodaeth ar ffurf tabl wedi'i threfnu yn nhrefn yr wyddor. Mae'r tabl newydd hefyd yn cynnwys cyfeiriadau penodol at ddirprwyon statudol swyddi anghymwys er mwyn anghymwyso dirprwyon statudol o'r fath rhag sefyll i'w hethol i'r Senedd hefyd. Mae gwelliannau 90, 92, 94 a 98 i gyd yn dileu darpariaethau diangen yn y Bil a Deddf Llywodraeth Cymru, Mesur Comisiynydd Safonau Cynulliad Cenedlaethol Cymru 2009 a Deddf Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) 2019. Ac mae gwelliant 94 yn gwneud newidiadau i Fesur Comisiynydd Safonau Cynulliad Cenedlaethol Cymru a Deddf ombwdsman gwasanaethau cyhoeddus.
Deputy Presiding Officer, I move amendment 88, which is the lead amendment in this group. It is a technical amendment resultant from amendment 89, and I will discuss that in due time.
But I will start by asking Members to support the most significant amendment I have in this group, which is amendment 89, and a consequential amendment, namely amendment 91, which will disqualify Members of the Scottish Parliament, Northern Ireland Assembly and the European Parliament from serving in the Assembly, whilst still allowing them to stand for election to the Senedd.
Following amendments to the Bill at Stage 2, members of the House of Commons and the House of Lords could stand for election to the Senedd, but would be disqualified from serving in the Senedd, whilst MSPs, MLAs and MEPs would be able to both stand for election and to serve as Members of this Senedd. I am aware the Counsel General has noted during Stage 2 proceedings that it would be possible to disqualify MSPs and MLAs from serving through the disqualification Order. However, as I said during the Stage 2 debate, I believe that it would be better to note clearly on the face of the Bill that MSPs, MLAs and MEPs are disqualified from serving in the Assembly. This provides clarity that a person cannot hold a dual electoral mandate. The Assembly Commission does not believe that there is justification for enabling MSPs, MLAs and MEPs to serve in this Senedd, whilst MPs, members of the House of Lords and councillors are disqualified from serving here. This amendment will provide for MSPs, MLAs and MEPs to stand for election to the Senedd, but they would have to give up their membership of the other legislature in order to serve here.
And turning now to the disqualification of councillors, as I mentioned during Stage 2, the Assembly Commission does not have a position as to whether or not local authority councillors should be allowed to serve as Assembly Members or not. The Assembly Commission chose not to consult on this issue, and chose not to address it in the Bill as introduced. This reflects the fact that the fourth Assembly's Constitutional and Legislative Affairs Committee had not come to a firm conclusion, although the committee considered the practice of double jobbing as an Assembly Member and local authority member. Instead, the committee suggested a formal review of this issue. I'm not aware that such a review has been conducted since then.
I also ask Members to support my technical amendments 88, 90, 92, 98 and 99. Amendment 88 is consequential to amendment 99. Amendment 99 removes the current list of disqualifications from standing for election to the Senedd in Schedule 3 of the Bill, and reproduces the information in tabular form, ordered alphabetically. The new table also includes specific references to statutory deputies of disqualifying offices in order to disqualify such statutory deputies from standing for election to the Senedd too. Amendments 90, 92, 94 and 98 all remove redundant provisions in the Bill and the Government of Wales Act, the National Assembly for Wales Commissioner for Standards Measure 2009 and the Public Services Ombudsman (Wales) Act 2019. And amendment 94 makes changes to the National Assembly for Wales Commissioner for Standards Measure and the public services ombudsman Act.
My only amendments in this group are amendments 25 and 31 and they would, if adopted, reverse the Welsh Government's amendment at Stage 2, which disqualifies councillors from being returned as Members of the Assembly. I think it's very important that we only restrict democratic rights the bare minimum, and I think there's a clear reason to say people should not serve in more than one legislature. That I understand. But councils are not legislatures. There is, perhaps, a possible objection that a member of a council would have a conflict of interest in our proceedings at certain times. I don't dismiss this; I think that is a possibility. But they would also bring another view of the work of a very close partner in terms of government, and we have our own mechanisms to deal with conflicts of interest. So, I do not think that this is a profound point that warrants disqualification. I have to say that, myself, I don't think that it's ideal to be a councillor and to be a Member of this place, but I think that matter can be resolved by the electorate and that's where it should stand.
Some people have said that you can't do more than one job. Well, the job of a councillor is not a full-time occupation. Indeed, we try to recruit people who are in various walks of life and employment to be councillors. It is, however, a considerable commitment. That, clearly, is recognised in the allowances that are attracted to the post of councillor, and I think we all admire the work that councillors do in terms of delivering public services, the planning system; they are really quite onerous responsibilities.
But, you know, in our parliamentary system—and I don't think anyone here proposes that we shift dramatically to a congressional model, where there is complete separation between legislature and Executive—we, in effect, have double jobbing, because, in front of me there, on the front bench, is the Welsh Government. Now, presumably, that's an arduous job, and I don't say this in a sarcastic way, because I don't doubt it; I think that it is a tremendous responsibility in terms of the time commitment and the sacrifices that you have to make to serve in Executive office. But you do that and you function as Assembly Members. So, if you can combine those roles, I think it has to be said that it is at least possible to combine the role of councillor and Assembly Member. I give way.
Fy unig welliannau yn y grŵp hwn yw gwelliant 25 a 31 ac fe fyddent, o’u mabwysiadu, yn gwrthdroi gwelliant Llywodraeth Cymru yng Nghyfnod 2, sy'n anghymhwyso cynghorwyr rhag cael eu hethol yn Aelodau Cynulliad. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn cyfyngu cyn lleied â phosibl ar hawliau democrataidd, ac rwy'n credu bod rheswm clir dros ddweud na ddylai pobl wasanaethu mewn mwy nag un ddeddfwrfa. Gallaf ddeall hynny. Ond nid deddfwrfeydd yw cynghorau. Mae’n bosibl fod gwrthwynebiad posibl yn yr ystyr y byddai aelod o gyngor yn wynebu gwrthdaro buddiannau yn ein trafodion ar adegau penodol. Nid wyf yn diystyru hyn; rwy'n credu bod hynny'n bosibilrwydd. Ond byddent hefyd yn cynnig safbwynt arall ar waith partner llywodraethu agos iawn, ac mae gennym ein mecanweithiau ein hunain i ymdrin â gwrthdaro buddiannau. Felly, ni chredaf fod hwn yn bwynt difrifol sy’n galw am anghymhwyso. Rhaid imi ddweud nad wyf yn credu'n bersonol ei bod yn ddelfrydol i fod yn gynghorydd a bod yn Aelod o'r lle hwn, ond credaf y gall yr etholwyr ddatrys y mater hwnnw a dyna lle dylai sefyll.
Mae rhai pobl wedi dweud na allwch wneud mwy nag un swydd. Wel, nid yw swydd cynghorydd yn alwedigaeth lawn amser. Yn wir, rydym yn ceisio recriwtio pobl o wahanol gefndiroedd a chyflogaeth i fod yn gynghorwyr. Mae'n ymrwymiad sylweddol fodd bynnag. Mae hynny, yn amlwg, yn cael ei gydnabod yn y lwfansau sydd ynghlwm wrth swydd cynghorydd, ac rwy'n credu ein bod i gyd yn edmygu'r gwaith y mae cynghorwyr yn ei wneud yn darparu gwasanaethau cyhoeddus, y system gynllunio; maent yn gyfrifoldebau eithaf beichus.
Ond wyddoch chi, yn ein system seneddol—ac nid wyf yn credu bod unrhyw un yma'n cynnig ein bod yn newid yn ddramatig i fodel cyngresol lle ceir rhaniad llwyr rhwng deddfwrfa a Gweithrediaeth—mae gennym weithio dwy swydd yn digwydd i bob pwrpas, oherwydd, o fy mlaen yn y fan hon, ar y fainc flaen, mae Llywodraeth Cymru. Nawr, mae'n debyg fod hwnnw'n waith caled, ac nid wyf yn dweud hyn mewn ffordd sarcastig, oherwydd nid wyf yn amau hynny; credaf ei fod yn gyfrifoldeb aruthrol o ran yr ymrwymiad amser a'r aberth y mae'n rhaid ichi ei wneud i wasanaethu yn y Weithrediaeth. Ond rydych chi'n gwneud hynny ac rydych chi'n gweithredu fel Aelodau Cynulliad. Felly, os gallwch gyfuno'r rolau hynny, credaf fod yn rhaid dweud ei bod o leiaf yn bosibl cyfuno rôl cynghorydd ac Aelod Cynulliad. Rwy'n ildio.
Just as someone who stood down as a councillor in 2017, having served a year serving out my term as a councillor while an Assembly Member, I have to say that I disagree. I found that some of the decisions that we took here with regard to local government—the local government White Paper discussions, for example—it made sense to separate out—very much separate out—those different roles. And, of course, you could take a role as a Cabinet member in a local authority and a member of the Welsh Government, and you could have those four roles that he's identified. I think that that would be absurd. But, actually, if we look at the basics of it, being a councillor and being an Assembly Member, I really feel, having had that experience, that those two roles do not mix.
Fel rhywun a safodd i lawr fel cynghorydd yn 2017, ar ôl treulio blwyddyn yn gwasanaethu fel cynghorydd tra'n Aelod Cynulliad, rhaid imi ddweud fy mod yn anghytuno. Canfûm ei bod hi'n gwneud synnwyr gyda rhai o'r penderfyniadau a wnaem yma mewn perthynas â llywodraeth leol—y trafodaethau ar y Papur Gwyn ar lywodraeth leol, er enghraifft—i wahanu'r rolau gwahanol hynny, a'u gwahanu'n bendant iawn. Ac wrth gwrs, gallech gymryd rôl fel aelod Cabinet mewn awdurdod lleol ac fel aelod o Lywodraeth Cymru, ac fe allech chi gael y pedair rôl honno y mae wedi'u nodi. Credaf y byddai hynny'n hurt. Ond mewn gwirionedd, os edrychwn ar hanfodion hyn, sef bod yn gynghorydd a bod yn Aelod Cynulliad, rwy'n teimlo o ddifrif, ar ôl cael y profiad hwnnw, nad yw'r ddwy rôl yn cydblethu.
Well, I'm not sure that's a profound argument based on principle. I think that it's a practical argument, and it's one that you would probably make quite successfully with much of the electorate, but that's where it should rest. If you had executive responsibility in local government, I think it would be very difficult—[Interruption.] It would be very difficult to serve here. But I think that it should be for our procedures to deal with those matters.
Wel, nid wyf yn siŵr bod honno'n ddadl ddofn yn seiliedig ar egwyddor. Credaf ei bod yn ddadl ymarferol, ac mae'n un y byddech yn ei gwneud yn eithaf llwyddiannus, mae'n debyg, gyda llawer o'r etholwyr, ond dyna lle dylai orffen. Pe bai gennych gyfrifoldeb gweithredol mewn llywodraeth leol, credaf y byddai'n anodd iawn—[Torri ar draws.] Byddai'n anodd iawn gwasanaethu yma. Ond credaf mai ein gweithdrefnau a ddylai ymdrin â'r materion hynny.
In terms of two jobs and second jobs, many, many Assembly Members here have a second job in being landlords, yet you all take part in housing debates. Now, what's—[Interruption.] Well, I'm sorry, if you are a landlord and you rent out properties in the private sector, that is an occupation, and yet everybody here is happy to debate housing policy, Rent Smart Wales, but, when it comes to local government, you want to restrict choice, and it's not good. Thank you, David.
O ran dwy swydd ac ail swydd, mae gan lawer o Aelodau'r Cynulliad yma ail swydd yn yr ystyr eu bod yn landlordiaid, ac eto rydych i gyd yn cymryd rhan mewn dadleuon ar dai. Nawr, yr hyn sydd—[Torri ar draws.] Wel, mae'n ddrwg gennyf, os ydych chi'n landlord a'ch bod yn gosod eiddo ar rent yn y sector preifat, mae honno'n alwedigaeth, ac eto mae pawb yma yn hapus i drafod polisi tai, Rhentu Doeth Cymru, ond mewn perthynas â llywodraeth leol, rydych chi eisiau cyfyngu ar ddewis, ac nid yw hynny'n dda. Diolch, David.
Well, I do think that the Member makes a good point in that many of us have additional responsibilities that we take on, which come with very considerable time commitments. And we do that as part of service that enriches our vocation here. I am a longstanding member of two governing bodies of special schools, for instance.
So, I think the point is that we have got to be careful about using law—it's the most dramatic thing that we can do—to restrict the right of the electorate to make the choices they think are best for them. There's a very profound reason to disallow people from being in more than one legislature, but I do not think that that principle is strong in terms of justifying exclusion at local government level from being a Member of this place. However, many of us personally would find it difficult to do those two roles and would not choose to take them. It's a matter for the elected Member and the electorate, in my view.
Therefore, I urge you to reverse the amendments brought in by the Government. And, as the Llywydd said, this, again, was not dealt with at introduction, it's not had a full examination. The fourth Assembly was quite split on this issue when it was examined by the Constitutional and Legislative Affairs Committee, because—in my view, anyway, as the then Chair—we could not find that firm principle that absolutely did draw a line. It doesn't. We're making a political choice here, and I don't think we should make it; we should leave it to the electorate.
Wel, rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud pwynt da fod gan lawer ohonom gyfrifoldebau ychwanegol a ysgwyddir gennym, sy'n creu galwadau sylweddol ar ein hamser. A gwnawn hynny fel rhan o wasanaeth sy'n cyfoethogi ein galwedigaeth yma. Rwy'n aelod o ddau gorff llywodraethu ysgolion arbennig ers amser maith, er enghraifft.
Felly, credaf mai'r pwynt yw fod yn rhaid inni fod yn ofalus ynglŷn â defnyddio'r gyfraith—dyna'r peth mwyaf dramatig y gallwn ei wneud—i gyfyngu ar hawl yr etholwyr i wneud y dewisiadau y credant sydd orau iddynt hwy. Mae hwnnw'n rheswm difrifol iawn dros beidio â chaniatáu i bobl fod mewn mwy nag un ddeddfwrfa, ond nid wyf yn credu bod yr egwyddor honno'n gryf o ran cyfiawnhau gwahardd ar lefel llywodraeth leol rhag bod yn Aelod o'r lle hwn. Fodd bynnag, byddai llawer ohonom yn bersonol yn ei chael hi'n anodd cyflawni'r ddwy rôl ac ni fyddem yn dewis eu gwneud. Mae'n fater i'r Aelod etholedig a'r etholwyr, yn fy marn i.
Felly, rwy'n eich annog i wrthdroi'r gwelliannau a gyflwynwyd gan y Llywodraeth. Ac fel y dywedodd y Llywydd, ni ymdriniwyd â hyn eto wrth gyflwyno'r Bil, ni chafodd ei archwilio'n llawn. Roedd y pedwerydd Cynulliad yn eithaf rhanedig ar y mater pan gafodd ei archwilio gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, oherwydd—yn fy marn i, beth bynnag, fel y Cadeirydd ar y pryd—ni allem ddod o hyd i'r egwyddor gadarn honno a oedd yn tynnu llinell ddiamwys. Nid yw'n gwneud hynny. Rydym yn gwneud dewis gwleidyddol yma, ac nid wyf yn credu y dylem; dylem ei adael i'r etholwyr.
Can I call on the Counsel General?
A gaf fi alw ar y Cwnsler Cyffredinol?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae gwelliannau'r Llywodraeth yn y grŵp hwn yn rhai technegol ar y cyfan.
Thank you, Deputy Presiding Officer. The Government amendments in this group are of a largely technical character.
As Members will recall, even before this Bill, the Government of Wales Act 2006 already contained provision about the position of Members of Parliament elected to the Senedd and Senedd Members elected to the House of Commons. At Stage 2, we added new provision applying similar principles to members of local authorities and mirroring the language of the existing provision within the Government of Wales Act. In our consideration of those provisions, we identified that there were, however, missed consequential amendments that the UK Parliament should have made at the time of the Wales Act 2017, and so, given the Assembly's consideration of other disqualification issues, these amendments take this opportunity to correct those aspects. And I invite the Senedd to support those amendments.
Turning to the Llywydd's amendments 89, 90 and 91, the Government supports these. They would have the effect of preventing double jobbing, so that a Member, say, of the Scottish Parliament, could stand for but not be a Member of this place. As I said at Stage 2, and as the Llywydd acknowledged in her remarks, the Government had envisaged making provision to this effect by way of Order in Council, but we are happy to support the Llywydd's argument that it's more appropriate that this appears on the face of the primary legislation. So, I ask Members to support the Government's amendments 73 to 76, and express the hope that they'll also support the Llywydd's amendments as well.
David's amendments 25 and 31 seek to remove the provisions that would stop councillors taking up the office of Assembly Member alongside their role as members of principal councils. I don't think it is appropriate that a Member of the Senedd should also be able to sit as a member of a principal council in Wales. Each new phase of the devolution settlement has increased the powers of the Senedd, including, as Hefin David indicated in his contribution, powers in setting the legislative and financial framework for local authorities. There has been a significant shift since 1999 and what might have been appropriate then is not appropriate today. The current position of dual membership is a clear conflict of interest in decisions relating to local government, including its overall funding as part of the Senedd budget process. The Senedd also makes wide-ranging decisions about the functions of councils, their voting systems and other structural matters.
At one point it time, it was deemed appropriate for Members of Parliament to also be Assembly Members and vice versa. That time has gone; this place is a fully functioning legislature with powers across a broad range of subject areas. We cannot expect our Members to undertake two representative roles, making decisions on behalf of the Senedd while at the same time representing a local authority. The Welsh Government has consulted twice previously on this issue and there is support for this proposal. Likewise, as Members have indicated, the Constitutional and Legislative Affairs Committee recognised that issue in 2015. And, whilst I take David's point, it also did highlight the potential conflicts of interest and time that holding those dual roles presents. Thank you, Deputy Presiding Officer.
Fel y bydd yr Aelodau'n cofio, hyd yn oed cyn y Bil hwn, roedd Deddf Llywodraeth Cymru 2006 eisoes yn cynnwys darpariaeth ynglŷn â sefyllfa Aelodau Seneddol a etholwyd i'r Senedd ac Aelodau'r Senedd a etholwyd i Dŷ'r Cyffredin. Yng Nghyfnod 2, ychwanegwyd darpariaeth newydd a oedd yn gosod egwyddorion tebyg ar gyfer aelodau awdurdodau lleol ac a oedd yn adlewyrchu iaith y ddarpariaeth bresennol yn Neddf Llywodraeth Cymru. Wrth inni ystyried y darpariaethau hynny, fodd bynnag, nodwyd bod gwelliannau canlyniadol y dylai Senedd y DU fod wedi'u gwneud adeg Deddf Cymru 2017 wedi'u methu, ac felly, o gofio ystyriaeth y Cynulliad o faterion eraill mewn perthynas ag anghymhwyso, mae'r gwelliannau hyn yn manteisio ar y cyfle hwn i gywiro'r agweddau hynny. Ac rwy'n gwahodd y Senedd i gefnogi'r gwelliannau hynny.
Gan droi at welliannau 89, 90 a 91 y Llywydd, mae'r Llywodraeth yn cefnogi'r rhain. Byddai iddynt yr effaith o atal gweithio dwy swydd, fel y byddai Aelod, dyweder, o Senedd yr Alban, yn gallu sefyll etholiad ar gyfer y lle hwn ond ni châi fod yn Aelod yma. Fel y dywedais yng Nghyfnod 2, ac fel y cydnabu'r Llywydd yn ei sylwadau, roedd y Llywodraeth wedi ystyried gwneud darpariaeth i'r perwyl hwn drwy gyfrwng Gorchymyn yn y Cyfrin Gyngor, ond rydym yn hapus i gefnogi dadl y Llywydd ei bod yn fwy priodol i hyn ymddangos ar wyneb y ddeddfwriaeth sylfaenol. Felly, gofynnaf i'r Aelodau gefnogi gwelliannau 73 i 76 y Llywodraeth, a mynegi'r gobaith y byddant hefyd yn cefnogi gwelliannau'r Llywydd yn ogystal.
Mae gwelliannau 25 a 31 David yn ceisio dileu'r darpariaethau a fyddai'n atal cynghorwyr rhag ymgymryd â swydd Aelod Cynulliad ochr yn ochr â'u rôl fel aelodau o brif gynghorau. Nid wyf yn credu ei bod yn briodol i Aelod o'r Senedd allu bod yn aelod o brif gyngor yng Nghymru hefyd. Mae pob cam newydd o'r setliad datganoli wedi cynyddu pwerau'r Senedd, gan gynnwys pwerau, fel y nododd Hefin David yn ei gyfraniad, i bennu'r fframwaith deddfwriaethol ac ariannol ar gyfer awdurdodau lleol. Bu newid sylweddol ers 1999 ac nid yw'r hyn a allai fod yn briodol bryd hynny yn briodol heddiw. Mae sefyllfa bresennol aelodaeth ddeuol yn creu gwrthdaro buddiannau amlwg mewn penderfyniadau sy'n ymwneud â llywodraeth leol, gan gynnwys ei chyllid cyffredinol fel rhan o broses cyllideb y Senedd. Mae'r Senedd hefyd yn gwneud penderfyniadau eang am swyddogaethau cynghorau, eu systemau pleidleisio a materion strwythurol eraill.
Ar un adeg, barnwyd ei bod yn briodol i Aelodau Seneddol fod yn Aelodau Cynulliad hefyd, ac fel arall. Mae'r amser hwnnw wedi mynd; mae'r lle hwn yn ddeddfwrfa gwbl weithredol a chanddi bwerau ar draws ystod eang o feysydd. Ni allwn ddisgwyl i'n Haelodau ymgymryd â dwy rôl gynrychiadol, gan wneud penderfyniadau ar ran y Senedd tra'n cynrychioli awdurdod lleol ar yr un pryd. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymgynghori ddwywaith o'r blaen ar y mater hwn a cheir cefnogaeth i'r cynnig hwn. Yn yr un modd, fel y mae'r Aelodau wedi nodi, cydnabu'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol y mater yn 2015. Ac er fy mod yn derbyn pwynt David, roedd hefyd yn tynnu sylw at y gwrthdaro posibl o ran buddiannau ac amser a ddôi yn sgil ymgymryd â'r ddwy rôl. Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd.
Thank you. I call on the Llywydd to reply to the debate.
Diolch. Galwaf ar y Llywydd i ymateb i'r ddadl.
Dim ond yn fyr, Dirprwy Lywydd, i ddiolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei gefnogaeth i'r gwelliannau a fydd yn anghymwyso ar wyneb y Mesur Aelodau Seneddau'r Alban, Gogledd Iwerddon ac Ewrop rhag medru gwasanaethu fel Aelodau o'r Senedd hon yn ychwanegol at y swyddi hynny.
A wedyn, wrth gwrs, mae'r gwelliannau a gyflwynwyd gan David Melding ar anghymwyso cynghorwyr wedi cael eu dadlau rhywfaint y prynhawn yma. Dim ond i ddweud eto na gyflwynais i na'r Comisiwn yr anghymwyso hwnnw yn y ddeddfwriaeth wreiddiol a gynigwyd oherwydd nad oedd mandad gennym ni i wneud hynny. Felly mater i'r Cynulliad y prynhawn yma fydd penderfynu a ydy'r anghymwyso hwnnw yn aros ar wyneb y Mesur neu beidio.
Just very briefly, Deputy Presiding Officer, I'd like to thank the Counsel General for his support to the amendments that will disqualify, on the face of the Bill, Members of the Scottish Parliament, Northern Ireland Assembly and European Parliament from serving as Members of this Senedd in addition to those other roles earlier mentioned.
And then there are the amendments introduced by David Melding. The disqualification of councillors has been debated this afternoon. I would just repeat that neither I nor the Commission included that disqualification in the original legislation presented because there was no mandate for us to do so. So, it is a matter for the Assembly this afternoon to decide whether that disqualification should remain on the face of the Bill or not.
Thank you. The question is amendment 88 be agreed to. Does any Member object? No. Amendment 88 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 88. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Derbynnir gwelliant 88.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
David Melding, amendment 23.
David Medling, gwelliant 23.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 23 (David Melding).
Amendment 23 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 131.
Carwyn Jones, gwelliant 131.
Cynigiwyd gwelliant 131 (Carwyn Jones).
Amendment 131 (Carwyn Jones) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Thank you. If amendment 131 is agreed, amendment 24 will fall. The question is amendment 131 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the motion 41, no abstentions, 12 against. Therefore, amendment 131 is agreed and amendment 24 falls.
Diolch. Os derbynnir gwelliant 131, bydd gwelliant 24 yn methu. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 131. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 41, neb yn ymatal, 12 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 131 ac mae gwelliant 24 yn methu.
Gwelliant 131: O blaid: 41, Yn erbyn: 12, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Methodd gwelliant 24.
Amendment 24 fell.
David Melding, amendment 25.
David Melding, gwelliant 25.
Cynigiwyd gwelliant 25 (David Melding).
Amendment 25 (David Melding) moved.
Move.
Cynnig.
The question is that amendment 25 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. We therefore proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the motion 15, no abstentions, 39 against, therefore amendment 25 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 25. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 15, neb yn ymatal, 39 yn erbyn, felly gwrthodwyd gwelliant 25.
Gwelliant 25: O blaid: 15, Yn erbyn: 39, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 25: For: 15, Against: 39, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Llywydd, amendment 89.
Lywydd, gwelliant 89.
Cynigiwyd gwelliant 89 (Elin Jones).
Amendment 89 (Elin Jones) moved.
Cynnig.
Move.
The question is that amendment 89 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 89 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 89. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 89.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Llywydd, amendment 90.
Lywydd, gwelliant 90.
Cynigiwyd gwelliant 90 (Elin Jones).
Amendment 90 (Elin Jones) moved.
Cynnig.
Move.
The question is that amendment 90 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. We therefore proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the motion 42, no abstentions, 12 against. Therefore, the amendment is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 90. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 42, neb yn ymatal, 12 yn erbyn, felly derbynnir y gwelliant.
Gwelliant 90: O blaid: 42, Yn erbyn: 12, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 26.
David Melding, gwelliant 26.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 26 (David Melding).
Amendment 26 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 132.
Carwyn Jones, gwelliant 132.
Cynigiwyd gwelliant 132 (Carwyn Jones).
Amendment 132 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 132 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the motion 41, no abstentions, 13 against. Therefore, amendment 132 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 132. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 41, neb yn ymatal, 13 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 132.
Gwelliant 132: O blaid: 41, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Llywydd, amendment 91.
Lywydd, gwelliant 91.
Cynigiwyd gwelliant 91 (Elin Jones).
Amendment 91 (Elin Jones)) moved.
Cynnig.
Move.
The question is that amendment 91 be agreed to. Does any Member object? Amendment 91 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 91. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Derbynnir gwelliant 91.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Llywydd, amendment 92.
Lywydd, gwelliant 92.
Cynigiwyd gwelliant 92 (Elin Jones).
Amendment 92 (Elin Jones) moved.
Cynnig.
Move.
The question is that amendment 92 be agreed to. Does any Member object? Amendment 92 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 92. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Derbynnir gwelliant 92.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Llywydd, amendment 98.
Lywydd, gwelliant 98.
Cynigiwyd gwelliant 98 (Elin Jones).
Amendment 98 (Elin Jones) moved.
Cynnig.
Move.
The question is that amendment 98 be agreed to. Does any Member object? Amendment 98 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 98. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Derbynnir gwelliant 98.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
I propose that amendments 59, 60 and 58, which appear consecutively on the marshalled list, are disposed of en bloc given their nature. Do any Members object to that? No. Therefore, David Melding, amendments 59, 60 and 58.
Rwy'n cynnig bod gwelliannau 59, 60 a 58, sy'n ymddangos yn y drefn honno ar y rhestr o welliannau wedi'u didoli, yn cael eu gwaredu en bloc o ystyried eu natur. A oes unrhyw Aelodau yn gwrthwynebu hynny? Na. Felly, David Melding, gwelliannau 59, 60 a 58.
Not moved.
Heb eu cynnig.
Not moved. Right, okay.
Heb eu cynnig. Iawn, o'r gorau.
Ni chynigiwyd gwelliannau 59, 60 a 58 (David Melding).
Amendments 59, 60 and 58 (David Melding) not moved.
David Melding, amendment 61.
David Melding, gwelliant 61.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Ni chynigiwyd gwelliant 61 (David Melding).
Amendment 61 (David Melding) not moved.
David Melding, amendment 62.
David Melding, gwelliant 62.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Ni chynigiwyd gwelliant 62 (David Melding).
Amendment 62 (David Melding) not moved.
David Melding, amendment 63.
David Melding, gwelliant 63.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Thank you.
Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 63 (David Melding).
Amendment 63 (David Melding) not moved.
Llywydd, amendment 99.
Lywydd, gwelliant 99.
Cynigiwyd gwelliant 99 (Elin Jones).
Amendment 99 (Elin Jones) moved.
Cynnig.
Move.
The question is that amendment 99 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 99 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 99. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 99.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Counsel General, amendment 73.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 73.
Cynigiwyd gwelliant 73 (Jeremy Miles).
Amendment 73 (Jeremy Miles) moved.
Cynnig.
Move.
As there is an amendment to amendment 73, that amendment will be disposed of first. David Melding, amendment 73A.
Gan fod gwelliant i welliant 73, cawn wared ar y gwelliant hwnnw yn gyntaf. David Melding, gwelliant 73A.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Ni chynigiwyd gwelliant 73A (David Melding).
Amendment 73A (David Melding) not moved.
The question is that amendment 73 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the motion 50, no abstentions, four against. Therefore amendment 73 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 73. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 50, neb yn ymatal, pedwar yn erbyn. Felly derbynnir gwelliant 73.
Gwelliant 73: O blaid: 50, Yn erbyn: 4, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 27.
David Melding, gwelliant 27.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 27 (David Melding).
Amendment 27 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 133.
Carwyn Jones, gwelliant 133.
Cynigiwyd gwelliant 133 (Carwyn Jones).
Amendment 133 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 133 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the motion 42, no abstentions, 12 against. Therefore, amendment 133 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 133. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 42, neb yn ymatal, 12 yn erbyn. Felly derbynnir gwelliant 133.
Gwelliant 133: O blaid: 42, Yn erbyn: 12, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 28.
David Melding, gwelliant 28.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Thank you.
Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 28 (David Melding).
Amendment 28 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 134.
Carwyn Jones, gwelliant 134.
Cynigiwyd gwelliant 134 (Carwyn Jones).
Amendment 134 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 134 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] I therefore proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the motion 41, no abstentions, 13 against, therefore the amendment is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 134. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudaf at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 41, neb yn ymatal, 13 yn erbyn, felly derbynnir y gwelliant.
Gwelliant 134: O blaid: 41, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Carwyn, amendment 134. No, I've just done that one, haven't I? David Melding, amendment 29. Sorry.
Carwyn, gwelliant 134. Na, rwyf newydd wneud yr un hwnnw, onid wyf? David Melding, gwelliant 29. Mae'n ddrwg gennyf.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved, thank you. I'll change my bifocals, I think.
Heb ei gynnig, diolch. Fe newidiaf fy sbectol ddeuffocal, rwy'n credu.
Ni chynigiwyd gwelliant 29 (David Melding).
Amendment 29 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 135.
Carwyn Jones, gwelliant 135.
Cynigiwyd gwelliant 135 (Carwyn Jones).
Amendment 135 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 135 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] I therefore proceed to an electronic vote, and open the vote. Close the vote. For the motion 41, no abstentions, 13 against. Therefore the amendment is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 135. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudaf at bleidlais electronig, ac agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 41, neb yn ymatal, 13 yn erbyn. Felly derbynnir y gwelliant.
Gwelliant 135: O blaid: 41, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 30.
David Melding, gwelliant 30.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved, thank you.
Heb ei gynnig, diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 30 (David Melding).
Amendment 30 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 136.
Carwyn Jones, gwelliant 136.
Cynigiwyd gwelliant 136 (Carwyn Jones).
Amendment 136 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 136 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, proceed to an electronic vote and open the vote. Close the vote. For the motion 40, no abstentions, 13 against, therefore amendment 136 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 136. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig ac agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 40, neb yn ymatal, 13 yn erbyn, felly derbynnir gwelliant 136.
Gwelliant 136: O blaid: 40, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 31.
David Melding, gwelliant 31.
Cynigiwyd gwelliant 31 (David Melding).
Amendment 31 (David Melding) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Moved, thank you. If amendment 31 is agreed, amendments 32, 137, 33, 138, 34, 139, 35, 140, 36, 141, 37, 142, 38, 143, 39, 144, 74, 75 and 76 are all going to fall. The question is that amendment 31 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we'll proceed to an electronic vote, and open the vote. Close the vote. For the amendment 15, no abstentions, 39 against, therefore amendment 31 is not agreed.
Cynigiwyd, diolch. Os derbynnir gwelliant 31, mae gwelliannau 32, 137, 33, 138, 34, 139, 35, 140, 36, 141, 37, 142, 38, 143, 39, 144, 74, 75 a 76 i gyd yn methu. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 31. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig, ac agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 15, neb yn ymatal, 39 yn erbyn, felly gwrthodwyd gwelliant 31.
Gwelliant 31: O blaid: 15, Yn erbyn: 39, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 31: For: 15, Against: 39, Abstain: 0
Amendment has been rejected
David Melding, amendment 32.
David Melding, gwelliant 32.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved, thank you.
Heb ei gynnig, diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 32 (David Melding).
Amendment 32 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 137.
Carwyn Jones, gwelliant 137.
Cynigiwyd gwelliant 137 (Carwyn Jones).
Amendment 137 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 137 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Right. We proceed to an electronic vote, and open the vote. Close the vote. For the motion 41, no abstentions, 13 against, therefore amendment 137 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 137. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Iawn. Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 41, neb yn ymatal, 13 yn erbyn, felly derbynnir gwelliant 137.
Gwelliant 137: O blaid: 41, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 33.
David Melding, gwelliant 33.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 33 (David Melding).
Amendment 33 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 138.
Carwyn Jones, gwelliant 138.
Cynigiwyd gwelliant 138 (Carwyn Jones).
Amendment 138 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 138 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, proceed to an electronic vote, and open the vote. Close the vote. For the motion 41, no abstentions, 13 against, therefore amendment 138 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 138. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig, ac agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 41, neb yn ymatal, 13 yn erbyn, felly derbynnir gwelliant 138.
Gwelliant 138: O blaid: 41, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 34.
David Melding, gwelliant 34.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Ni chynigiwyd gwelliant 34 (David Melding).
Amendment 34 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 139.
Carwyn Jones, gwelliant 139.
Cynigiwyd gwelliant 139 (Carwyn Jones).
Amendment 139 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 139 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Proceed to an electronic vote and open the vote. Close the vote. For the motion 41, no abstentions, 13 against, therefore amendment 139 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 139. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig, ac agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 41, neb yn ymatal, 13 yn erbyn, felly derbynnir gwelliant 139.
Gwelliant 139: O blaid: 41, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 35.
David Melding, gwelliant 35.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved, thank you.
Heb ei gynnig, diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 35 (David Melding).
Amendment 35 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 140.
Carwyn Jones, gwelliant 140.
Cynigiwyd gwelliant 140 (Carwyn Jones).
Amendment 140 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 140 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Proceed to an electronic vote, and open the vote. Close the vote. For the motion 41, no abstentions, 13 against, therefore amendment 140 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 140. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig, ac agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 41, neb yn ymatal, 13 yn erbyn, felly derbynnir gwelliant 140.
Gwelliant 140: O blaid: 41, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 36.
David Melding, gwelliant 36.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Thank you.
Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 36 (David Melding).
Amendment 36 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 141.
Carwyn Jones, gwelliant 141.
Cynigiwyd gwelliant 141 (Carwyn Jones).
Amendment 141 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 141 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the motion 40, no abstentions, 13 against, therefore amendment 141 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 141. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 40, neb yn ymatal, 13 yn erbyn, felly derbynnir gwelliant 141.
Gwelliant 141: O blaid: 40, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
David Melding, amendment 37.
David Melding, gwelliant 37.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Ni chynigiwyd gwelliant 37 (David Melding).
Amendment 37 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 142.
Carwyn Jones, gwelliant 142.
Cynigiwyd gwelliant 142 (Carwyn Jones).
Amendment 142 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 142 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Proceed to an electronic vote and open the vote. Close the vote. For the amendment 41, no abstentions, 13 against. Therefore, amendment 142 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 142. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig ac agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 41, neb yn ymatal, 13 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 142.
Gwelliant 142: O blaid: 41, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 38.
David Melding, gwelliant 38.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 38 (David Melding).
Amendment 38 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 143.
Carwyn Jones, gwelliant 143.
Cynigiwyd gwelliant 143 (Carwyn Jones).
Amendment 143 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 143 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 41, no abstentions, 13 against. Therefore, amendment 143 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 143. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 41, neb yn ymatal, 13 yn erbyn. Felly derbynnir gwelliant 143.
Gwelliant 143: O blaid: 41, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 39.
David Melding, gwelliant 39.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 39 (David Melding).
Amendment 39 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 144.
Carwyn Jones, gwelliant 144.
Cynigiwyd gwelliant 144 (Carwyn Jones).
Amendment 144 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 144 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 41, no abstentions, 12 against. Therefore amendment 144 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 144. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 41, neb yn ymatal, 12 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 144.
Gwelliant 144: O blaid: 41, Yn erbyn: 12, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Counsel General, amendment 74.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 74.
Cynigiwyd gwelliant 74 (Jeremy Miles).
Amendment 74 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is amendment 74 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 48, no abstentions, four against. Therefore, amendment 74 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 74. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 48, neb yn ymatal, pedwar yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 74.
Gwelliant 74: O blaid: 48, Yn erbyn: 4, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Counsel General, amendment 75.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 75.
Cynigiwyd gwelliant 75 (Jeremy Miles).
Amendment 75 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is amendment 75 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the motion 49, no abstentions, four against. Therefore, amendment 75 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 75. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 49, neb yn ymatal, pedwar yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 75.
Gwelliant 75: O blaid: 50, Yn erbyn: 4, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Counsel General, amendment 76.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 76.
Cynigiwyd gwelliant 76 (Jeremy Miles).
Amendment 76 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is amendment 76 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 50, no abstentions, four against. Therefore, the amendment is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 76. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 50, neb yn ymatal, pedwar yn erbyn. Felly, derbynnir y gwelliant.
Gwelliant 76: O blaid: 50, Yn erbyn: 4, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 40.
David Melding, gwelliant 40.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 40 (David Melding).
Amendment 40 (David Melding) not moved.
David Melding, amendment 41.
David Melding, gwelliant 41.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 41 (David Melding).
Amendment 41 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 145.
Carwyn Jones, gwelliant 145.
Cynigiwyd gwelliant 145 (Carwyn Jones).
Amendment 145 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is amendment 145 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 41, no abstentions, 13 against. Therefore, amendment 145 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 145. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 41, neb yn ymatal, 13 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 145.
Gwelliant 145: O blaid: 41, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
David Melding, amendment 42.
David Melding, gwelliant 42.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 42 (David Melding).
Amendment 42 (David Melding) not moved.
Carwyn Jones, amendment 146.
Carwyn Jones, gwelliant 146.
Cynigiwyd gwelliant 146 (Carwyn Jones).
Amendment 146 (Carwyn Jones) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is amendment 146 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 41, no abstentions, 13 against. Therefore, amendment 146 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 146. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 41, neb yn ymatal, 13 yn erbyn, felly derbynnir gwelliant 146.
Gwelliant 146: O blaid: 41, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Llywydd, amendment 94.
Lywydd, gwelliant 94.
Cynigiwyd gwelliant 94 (Elin Jones).
Amendment 94 (Elin Jones) moved.
Cynnig.
I move.
Thank you. The question is amendment 94 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 94 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 94. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 94.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Counsel General, amendment 164.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 164.
Cynigiwyd gwelliant 164 (Jeremy Miles).
Amendment 164 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
As there are amendments to amendment 164, those will be disposed of first. Darren Millar, amendment 164A.
Gan fod gwelliannau i welliant 164, cawn wared ar y rheini yn gyntaf. Darren Millar, gwelliant 164A.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 164A (Darren Millar).
Amendment 164A (Darren Millar) not moved.
Darren Millar, amendment 164B.
Darren Millar, gwelliant 164B.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Thank you.
Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 164B (Darren Millar).
Amendment 164B (Darren Millar) not moved.
The question is amendment 164 be agreed. Does any Member object? No. Therefore, amendment 164 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 164. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 164.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Darren Millar, amendment 123.
Darren Millar, gwelliant 123.
Cynigiwyd gwelliant 123 (Darren Millar).
Amendment 123 (Darren Millar) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
The question is amendment 123 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment eight, no abstentions, 46 against. Therefore, amendment 123 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 123. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant, wyth, neb yn ymatal, 46 yn erbyn. Felly gwrthodwyd gwelliant 123.
Gwelliant 123: O blaid: 8, Yn erbyn: 46, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 123: For: 8, Against: 46, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, amendment 124.
Darren Millar, gwelliant 124.
Cynigiwyd gwelliant 124 (Darren Millar).
Amendment 124 (Darren Millar) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
The question is amendment 124 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment eight, no abstentions, 46 against. Therefore, amendment 124 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 124. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant, wyth, neb yn ymatal, 46 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 124.
Gwelliant 124: O blaid: 8, Yn erbyn: 46, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 124: For: 8, Against: 46, Abstain: 0
Amendment has been rejected
The final group of amendments relates to miscellaneous and general provisions, including coming into force. The lead amendment in this group is amendment 77, and I call on the Counsel General to move and speak to the lead amendment and to other amendments in the group—Counsel General.
Mae'r grŵp olaf o welliannau'n ymwneud â darpariaethau amrywiol a chyffredinol, gan gynnwys dod i rym. Y gwelliant arweiniol yn y grŵp hwn yw gwelliant 77, a galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol i gynnig ac i siarad am y gwelliant arweiniol a gwelliannau eraill yn y grŵp—Gwnsler Cyffredinol.
Cynigiwyd gwelliant 77 (Jeremy Miles).
Amendment 77 (Jeremy Miles) moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n gwahodd Aelodau i gefnogi'r gwelliannau yn y grŵp hwn, sy'n cael eu cynnig yn fy enw i. Maen nhw'n welliannau technegol i ddileu anghysondebau ac i wella'r Bil mewn ffordd lai ond bwysig.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I invite Members to support the amendments in this group, moved in my name. They are largely technical amendments to deal with inconsistencies and to enhance the Bill in a lesser, yet important, way.
Amendments 64 and 65 amend the overview section to remove references to two of the Bill's Schedules. Where the overview section refers to particular Parts of the Bill, that already includes the relevant Schedule, so there's no need to mention them separately.
Amendment 77 removes unnecessary wording from the definition of 'enactment' in section 39 of the Bill. This duplicates the definition of enactment in our very own interpretation Act—the Legislation (Wales) Act 2019.
Amendments 78 and 79 again reflect our preferred approach to referring to Schedules, this time in section 40.
Amendment 80 removes the unnecessary wording in section 40 after a reference to Part 5. It is obvious, from the context, that it's Part 5 of this Bill to which the reference is made. And amendment 81 makes the consequential changes required to the Legislation (Wales) Act 2019, as a result of Part 2 of this Bill—that is, the name change provisions. Since the legislation Act contains general provisions that will apply to all Welsh legislation and is concerned with improving the accessibility of the law, we think it's important to remember the text of that Act so that it uses the new names by which the Assembly and its Acts will be known in future. Diolch.
Mae gwelliannau 64 a 65 yn diwygio'r adran drosolwg i ddileu cyfeiriadau at ddau o Atodlenni'r Bil. Lle mae'r adran drosolwg yn cyfeirio at Rannau penodol o'r Bil, mae eisoes yn cynnwys yr Atodlen berthnasol, felly nid oes angen eu crybwyll ar wahân.
Mae gwelliant 77 yn dileu geiriau diangen o'r diffiniad o ddeddfiad yn adran 39 o'r Bil. Mae hyn yn dyblygu'r diffiniad o ddeddfiad yn ein Deddf ddehongli ein hunain—Deddf Deddfwriaeth (Cymru) 2019.
Mae gwelliannau 78 a 79 unwaith eto'n adlewyrchu'r dull a ffafrir gennym o gyfeirio at Atodlenni, y tro hwn yn adran 40.
Mae gwelliant 80 yn dileu'r geiriau diangen yn adran 40 ar ôl cyfeiriad at Ran 5. Mae'n amlwg o'r cyd-destun mai at Ran 5 y Bil hwn y cyfeirir. Ac mae gwelliant 81 yn gwneud y newidiadau canlyniadol sy'n ofynnol i Ddeddf Deddfwriaeth (Cymru) 2019, o ganlyniad i Ran 2 o'r Bil hwn—hynny yw, y darpariaethau ar gyfer newid enw. Gan fod y Ddeddf deddfwriaeth yn cynnwys darpariaethau cyffredinol a fydd yn berthnasol i holl ddeddfwriaeth Cymru ac yn ymwneud â gwella hygyrchedd y gyfraith, credwn ei bod yn bwysig cofio testun y Ddeddf honno fel ei bod yn defnyddio'r enwau newydd yr adwaenir y Cynulliad a'i Ddeddfau wrthynt yn y dyfodol. Diolch.
Thank you. I call on the Llywydd.
Diolch. Galwaf ar y Llywydd.
Rwy'n gofyn i Aelodau gefnogi fy ngwelliannau i, sef 95 a 96, sy'n darparu ar gyfer unigolion sydd wedi eu hetholfreinio gan y Bil i allu cofrestru i bleidleisio o 1 Mehefin 2020, yn hytrach nag ar Gydsyniad Brenhinol. Bydd hyn yn sicrhau digon o amser i ddiweddariadau meddalwedd, profion a hyfforddiant gael eu gwneud i systemau rheoli etholiadol a'r gwasanaeth digidol cofrestru etholiadol unigol, cyn i'r unigolion hynny sydd wedi eu hetholfreinio gan y Bil ddechrau cofrestru i bleidleisio. Byddai unigolion o'r fath yn dal i gael eu rhyddfreinio pan fydd y Bil yn derbyn Cydsyniad Brenhinol, ond ni allant ddechrau cofrestru i bleidleisio tan 1 Mehefin 2020. Cyn cyflwyno gwelliannau 95 a 96, cefais sicrwydd gan y gymuned etholiadol eu bod yn fodlon gohirio’r pwynt y gall unigolion sydd newydd eu hetholfreinio yn y Bil hwn gofrestru i bleidleisio.
Rwy'n gofyn hefyd i Aelodau gefnogi fy ngwelliant 85, sy’n welliant syml i egluro yn fersiwn Saesneg y Bil fod y cyfeiriad at ‘etholiad’ yn adran 1(4) yn gyfeiriad at etholiadau’r Senedd.
Dirprwy Lywydd, dyma’r tro olaf i fi siarad heno. Mae'r Mesur ar fin mynd yn ei flaen i’r bleidlais olaf yn y daith ddeddfu, yng Nghyfnod 4. Mae’r Mesur erbyn hyn yn cynnwys elfennau gwahanol i’r rhai y cyflwynais i yn wreiddiol: enw swyddogol Cymraeg a Saesneg fydd i’r Senedd hon; mi fydd etholfraint ein hetholiadau yn cynnwys gwladolon tramor; mi fydd cynghorwyr yn anghymwys i wasanaethu fel Aelodau o’r Senedd; ac mi fydd y Comisiwn Etholiadol yn atebol i’r Senedd hon. Mae yna Aelodau ar draws y Siambr, ym mhob grŵp gwleidyddol, wedi gwrthwynebu ar un neu fwy o'r materion yma. Er hyn, fel cyfanwaith, rwy'n gobeithio bod ysbryd a chynnwys y Mesur yma yn ddigonol i ddenu y mwyafrif angenrheidiol yng Nghyfnod 4 fel y gallwn greu Senedd i'r unfed ganrif ar hugain sy'n llwyr haeddiannol o ddyheadau bobl Cymru.
I ask Members to support my amendments 95 and 96, which provide for persons enfranchised by the Bill to be able to register to vote from 1 June 2020, rather than on Royal Assent. This will ensure sufficient time for software updates, testing and training to be made to electoral management systems and the individual electoral registration digital service, before those persons enfranchised by the Bill begin registering to vote. Such persons would still be enfranchised when the Bill receives Royal Assent, but they won't be able to begin registering to vote until 1 June 2020. Before tabling amendments 95 and 96, I received assurance from the electoral community that they were content with delaying the point at which individuals who are newly enfranchised in this Bill are able to register to vote.
I also ask Members to support my amendment 85, which is a simple amendment to clarify the English version of the Bill, that the reference to ‘election’ in section 1(4) is a reference to Senedd elections.
Deputy Presiding Officer, this is the final time that I will speak this evening. The Bill is about to go forward to the final vote in its legislative process, at Stage 4. The Bill includes different elements to those that I tabled in the first instance: an official name in English and Welsh for the Senedd; our elective franchise will include foreign nationals; councillors will not be qualified to be Members of the Senedd; and the Electoral Commission will be accountable to the Senedd. Members across the Chamber, in all political groups, have opposed one or more of these issues. Despite this, as an entirety, I hope that the content and spirit of the Bill is sufficient to attract the required majority at Stage 4 so that we can create a Senedd for the twenty-first century that is deserving of the ambitions of the people of Wales.
Thank you. The Counsel General has indicated that he doesn't wish to reply to the debate. Is that—?
Diolch. Mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi nodi nad yw'n dymuno ymateb i'r ddadl. A yw hynny—?
Yes.
Ydy.
Okay, thank you. The question is that amendment 77 be agreed to. Does any Member object? Amendment 77 is agreed.
Iawn, diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 77. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Derbynnir gwelliant 77.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
David Melding, amendment 43.
David Melding, gwelliant 43.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 43 (David Melding).
Amendment 43 (David Melding) not moved.
Llywydd, amendment 95.
Lywydd, gwelliant 95.
Cynigiwyd gwelliant 95 (Elin Jones).
Amendment 95 (Elin Jones) moved.
Cynnig.
Move.
If amendment 95 is agreed, amendments 125 and 126 will fall. The question is that amendment 95 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 95 is agreed and amendments 125 and 126 fall.
Os derbynnir gwelliant 95, bydd gwelliannau 125 a 126 yn methu. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 95. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 95 ac mae gwelliannau 125 a 126 yn methu.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Methodd gwelliannau 125 ac 126.
Amendments 125 and 126 fell.
Counsel General, amendment 78.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 78.
Cynigiwyd gwelliant 78 (Jeremy Miles).
Amendment 78 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Thank you. The question is that amendment 78 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 78 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 78. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 78.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Counsel General, amendment 165.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 165.
Cynigiwyd gwelliant 165 (Jeremy Miles).
Amendment 165 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 165 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 49, no abstentions, four against. Therefore, amendment 165 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 165. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 49, neb yn ymatal, pedwar yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 165.
Gwelliant 165: O blaid: 49, Yn erbyn: 4, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 165: For: 49, Against: 4, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Counsel General, amendment 79.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 79.
Cynigiwyd gwelliant 79 (Jeremy Miles).
Amendment 79 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 79 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 79 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 79. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 79.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Llywydd, amendment 96.
Lywydd, gwelliant 96.
Cynigiwyd gwelliant 96 (Elin Jones).
Amendment 96 (Elin Jones) moved.
Cynnig.
Move.
Thank you. The question is that amendment 96 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 96 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 96. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 96.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Counsel General, amendment 80.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 80.
Cynigiwyd gwelliant 80 (Jeremy Miles).
Amendment 80 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 80 be agreed to. Does any Member object? Amendment 80 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 80. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Derbynnir gwelliant 80.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Counsel General, amendment 64.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 64.
Cynigiwyd gwelliant 64 (Jeremy Miles).
Amendment 64 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 64 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 64 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 64. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 64.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Rhun ap Iorwerth, amendment 161.
Rhun ap Iorwerth, gwelliant 161.
Cynigiwyd gwelliant 161 (Rhun ap Iorwerth, gyda chefnogaeth David Rees, Mike Hedges, Hefin David, Huw Irranca-Davies, John Griffiths).
Amendment 161 (Rhun ap Iorwerth, supported by David Rees, Mike Hedges, Hefin David, Huw Irranca-Davies, John Griffiths).
Cynnig yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 161 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 10, no abstentions, 43 against. Therefore, 161 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 161. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 10, neb yn ymatal, 43 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 161.
Gwelliant 161: O blaid: 10, Yn erbyn: 43, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 161: For: 10, Against: 43, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, amendment 101.
Darren Millar, gwelliant 101.
Cynigiwyd gwelliant 101 (Darren Millar).
Amendment 101 (Darren Millar) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
If amendment 101 is agreed, amendment 1 will fall. The question is that amendment 101 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. So, we'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment eight, no abstentions, 45 against. Therefore, amendment 101 is not agreed.
Os derbynnir gwelliant 101, bydd gwelliant 1 yn methu. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 101. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant, wyth, neb yn ymatal, 45 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 101.
Gwelliant 101: O blaid: 8, Yn erbyn: 45, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 101: For: 8, Against: 45, Abstain: 0
Amendment has been rejected
David Melding, amendment 1.
David Melding, gwelliant 1.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved. Thank you.
Heb ei gynnig. Diolch.
Ni chynigiwyd gwelliant 1 (David Melding).
Amendment 1 (David Melding) not moved.
Counsel General, amendment 65.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 65.
Cynigiwyd gwelliant 65 (Jeremy Miles).
Amendment 65 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 65 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Object. Therefore, we proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 49, no abstentions, four against. Therefore, amendment 65 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 65. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 49, neb yn ymatal, pedwar yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 65.
Gwelliant 65: O blaid: 49, Yn erbyn: 4, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Llywydd, amendment 85.
Lywydd, gwelliant 85.
Cynigiwyd gwelliant 85 (Elin Jones).
Amendment 85 (Elin Jones) moved.
Cynnig.
Move.
The question is that amendment 85 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 85 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 85. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 85.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Counsel General, amendment 163.
Gwnsler Cyffredinol, gwelliant 163.
Cynigiwyd gwelliant 163 (Jeremy Miles).
Amendment 163 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 163 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 163 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 163. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 163.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
So, we have reached the end of our Stage 3 consideration of the Senedd and Elections (Wales) Bill, and I declare that all the sections and Schedules to the Bill are deemed agreed, and that concludes the Stage 3 proceedings. Thank you. It's 19:17.
Felly, daethom i ddiwedd ein hystyriaeth o Gyfnod 3 y Bil Senedd ac Etholiadau (Cymru), ac rwy'n datgan y barnwyd bod pob adran ac Atodlen i'r Bil wedi'u cytuno, a dyna ddod â thrafodion Cyfnod 3 i ben. Diolch. Mae'n 19:17.
Barnwyd y cytunwyd ar bob adran o’r Bil.
All sections of the Bill deemed agreed.
Daeth y cyfarfod i ben am 19:17.
The meeting ended at 19:17.