Cynulliad Cenedlaethol Cymru

I call Members to order.

The first item on our agenda today is questions to the First Minister, and the first question is from Neil Hamilton.

Llywydd, cyhoeddwyd y canlyniadau diwethaf sydd ar gael ar gyfer y Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr yn 2016. Ers hynny, mae Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno rhaglen uchelgeisiol o ddiwygio addysg, sydd â'r nod o godi safonau, lleihau'r bwlch cyrhaeddiad a gwella perfformiad addysgol.

Wel, y tro diwethaf, roedd y canlyniadau PISA yng Nghymru yn waeth nag yn unrhyw ran arall o'r Deyrnas Unedig, a dyna'r pedwerydd tro yn olynol y cyrhaeddwyd y sefyllfa druenus honno. Bydd y canlyniadau yn cael eu cyhoeddi yn ddiweddarach yn y flwyddyn. A wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi i ragweld yn ffyddiog nad oes fawr ddim wedi newid? Yr wythnos diwethaf, dywedodd Lee Waters, mewn eiliad o onestrwydd i'w groesawu, nad oes gan y Llywodraeth Lafur unrhyw syniad mewn gwirionedd o beth y mae'n ei wneud gyda'r economi. Mae cyflwr y gwasanaeth iechyd yn profi nad oes ganddi unrhyw syniad o beth mae'n ei wneud ym maes iechyd, ac mae cyflwr y gwasanaeth addysg yn golygu nad oes ganddi unrhyw syniad o beth mae'n ei wneud ym maes addysg ychwaith.

Llywydd, rwy'n credu mai'r cwestiwn oedd a wnaf i ymuno â'r aelod i ddyfalu ynghylch y canlyniadau. Ni wnaf i hynny. Bydd y canlyniadau ar gael yn ddiweddarach yn yr hydref, ac edrychwn ymlaen at eu trafod bryd hynny.

Prif Weinidog, pa un a ydych chi'n ei hoffi ai peidio, mae'r canlyniadau PISA yn fesur a gydnabyddir yn eang o berfformiad Cymru o ran addysg—fe'u cydnabyddir ledled y byd. Yng Nghymru, rydym ni'n dal yn ansicr ynghylch pa mor ddadlennol fydd y fframwaith newydd ar gyfer mesur perfformiad ysgolion a sut y bydd yn cael ei ddarllen yng nghyd-destun y cymaryddion rhyngwladol. Pa waith ymchwil y mae'r Llywodraeth wedi ei wneud i weld a yw ein canlyniadau PISA yn effeithio ar benderfyniadau buddsoddwyr tramor i ymrwymo i Gymru, ac a ydym ni'n gwybod eto a fydd disgyblion yng Nghymru yn dal i gael eu gwahodd—ar hap—i sefyll y profion PISA pan fydd y cwricwlwm newydd yn cael ei gyflwyno?

Llywydd, nid wyf i'n ymwybodol o unrhyw waith ymchwil sy'n cyfeirio at gwestiwn cyntaf yr Aelod, ac nid wyf i'n synnu at hynny, oherwydd nid oedd y cysylltiad tenau rhwng y ddau gynnig yn ymddangos i mi, ar yr olwg gyntaf, yn deilwng o ymchwil. O ran yr ail bwynt y mae'r Aelod yn ei wneud, wel, wrth gwrs, mae PISA yn un o fesurau'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, ac mae'r OECD yn dweud ein bod ni'n gwneud y pethau iawn yma yng Nghymru. Nid wyf i wedi gweld dim sy'n awgrymu i mi na fyddai'r dull PISA yn cael ei ddefnyddio yma yng Nghymru pan fydd y cwricwlwm newydd yn weithredol.

Diolchaf i Jack Sargeant am hynna, Llywydd. Mae cefnogi canol ein trefi a'n strydoedd mawr yn rhan fawr o'n hymdrech adfywio. O gymryd cyllid a ysgogwyd i ystyriaeth, erbyn yr adeg y bydd ein rhaglen bresennol wedi ei chwblhau, bydd dros £800 miliwn wedi ei fuddsoddi yng nghanol ein trefi ers 2014.

A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am yr ymateb yna? Byddwch yn gwybod, fel y bydd Aelodau'n gwybod ar draws y Siambr, mai un effaith sylweddol ar ein strydoedd mawr ledled Cymru fu cau banciau, sydd wedi bod yn arbennig o niweidiol ym Mwcle yn fy etholaeth i. Mae gwaith ymchwil y Cynulliad yn dangos bod dros 200 o fanciau wedi cau yng Nghymru ers 2008. Llywydd, mae hon yn her enfawr i lawer, gan gynnwys yr henoed a'n pobl sydd fwyaf agored i niwed, sy'n aml yn dibynnu ar wasanaethau wyneb yn wyneb. Llywydd, roeddwn i'n falch iawn o ddarllen ymateb y Prif Weinidog i mi ar y mater hwn, i lythyr a ysgrifennais ato yn ddiweddar. Felly, a yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi bod angen i ni flaenoriaethu'r syniad o fanc cymunedol i Gymru, sicrhau bod ardaloedd arbrofi wedi eu lleoli'n strategol, a bod yn rhaid i ni adfer y gwasanaethau hyn y mae wir eu hangen ac sy'n cael eu gwerthfawrogi?

Llywydd, diolchaf i Jack Sargeant am hynna. Pan fo'n dyfynnu'r ffigur o 200 o fanciau sydd wedi cau yng Nghymru yn ddiweddar, mae hynny'n dangos y pwynt a wnaeth am y ffordd y mae hyn yn effeithio ar bron pob etholaeth a phob Aelod sydd yma yn y Siambr. Dyna pam yr ydym ni wedi ymrwymo i wneud popeth posibl i gefnogi a phrofi ymarferoldeb creu banc cymunedol i Gymru. Ac mae Llywodraeth Cymru yn ymwneud yn weithredol â nifer o randdeiliaid yn y maes hwn. Rydym ni'n cymryd cyngor arbenigol drwy'r sefydliadau hynny sydd eisoes wedi cychwyn ar y daith hon. Ceir heriau, fel yr esboniais yn fy ngohebiaeth gyda'r Aelod. Mae'n rhaid i chi gael cymeradwyaeth reoliadol, trwy rai prosesau dra chymhleth, a bydd angen cymorth arnom ni gyda hynny, ac mae angen i chi sicrhau cefnogaeth poblogaethau lleol fel y bydd gan fanc cymunedol gwsmeriaid a phobl sy'n barod i adneuo â nhw. Yn hynny o beth, mae wedi bod yn dda iawn gweld Banc Cambria yn sefydlu ei hun yma yng Nghymru. Cynhaliodd gyfarfod cyffredinol arbennig ar 28 Mehefin yn Llandrindod. Deallaf fod llawer yn bresennol a'i fod yn llwyddiannus, ac, yn ein barn ni, bydd gweithio gyda sefydliadau cymunedol, yn rhan o'n hymdrechion i greu'r banc, yn rhan o'r rysáit a fydd yn ei wneud yn llwyddiannus.

The departure of the banks from our high streets does leave a gap that needs to be filled, and there are a number of examples of businesses taking over bank premises, whilst we are also looking at ways to bring financial services back into our town centres. But there is the case of one business in my constituency that is trying to invest in turning a bank into a business in the leisure sector. There was some grant funding supposed to be available from Government to help them in that regard. The pot of money that was to be used was empty by the time the application arrived. Can the First Minister give us an assurance that all opportunities will be sought to ensure that these pots of funding are sufficient for businesses such as this one, and is he willing to look into what happened in this particular case?

Well, of course, Llywydd,  I’m happy to look into the case that the Member has raised. We know that, when funds are available, there’s a great deal of interest the length and breadth of Wales among businesses who want to establish and to grow. So, I can see why, when some people do turn to certain funds, there is nothing left, but I will be happy to look into the case that Rhun ap Iorwerth has raised.

Mae Jack Sargeant wedi codi cwestiwn pwysig am fanciau, Prif Weinidog, ac rydym ni'n gwybod y bu llu o achosion o gau banciau ledled Cymru, sydd wedi peri pryder i bobl leol. Yn fy ardal i fy hun, collodd tref Brynbuga ei holl fanciau un ar ôl ei gilydd yn gyflym iawn ac yna roedd swyddfa'r post—yr unig wasanaeth ariannol a oedd ar ôl—hefyd dan fygythiad. Achubwyd honno trwy gamau ar y cyd a gymerwyd gan y cyngor a grwpiau eraill i'w symud i'r ganolfan gymunedol leol. Tybiaf fod hynny'n digwydd mewn mannau eraill. Os nad yw, efallai ei fod yn arfer y gellir ei ddefnyddio mewn trefi eraill ledled Cymru i wneud yn siŵr, pan fydd trefi yn colli eu banciau a bod swyddfa'r post dan fygythiad, bod gwasanaethau ariannol hollbwysig yn dal i fod ar gael i bobl agored i niwed sydd eu hangen nhw.

Wel, diolchaf i Nick Ramsay am wneud y pwynt pwysig yna. Mae Llywodraeth Cymru wedi cefnogi swyddfeydd post ledled Cymru ers tro, ac rydym ni'n gweld y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud yn llwyr. Ac, wrth ateb cwestiwn Jack Sargeant, efallai y dylwn i fod wedi dweud, wrth ddatblygu'r syniad o fanc cymunedol i Gymru, ein bod ni'n gwbl benderfynol bod yn rhaid iddo fod yn rhan ategol o'r gyfres ehangach honno o wasanaethau ariannol, boed nhw'n undebau credyd, boed nhw'n swyddfeydd post, neu, ar ben arall y sbectrwm, Banc Datblygu Cymru. Rydym ni eisiau banc cymunedol sy'n llenwi bwlch priodol yn yr amrywiaeth o wasanaethau ariannol sydd gennym ni, ac mae'r cyfraniad parhaus y mae swyddfeydd post yn ei wneud mewn llawer o gymunedau yng Nghymru yn un yr ydym ni'n ei gydnabod.

We now turn to questions from party leaders. The leader of Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, mae cod y gweinidogion yn dweud y dylai Gweinidogion ymddiheuro os byddant yn dweud rhywbeth sy'n anghywir. Pam dylai eich Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth orfod ymddiheuro am ddweud rhywbeth sy'n iawn? [Chwerthin.]

Wel, Llywydd, nid wyf i'n credu bod hynny'n wir.

Pa ddarn? A ydych chi'n gwadu—? Mae'r BBC yn adrodd bod Gweinidog yr economi yn ymddiheuro am ei sylwadau ar economi Cymru. Mae'n rhaid i mi ddweud, o ddarllen yr adroddiad—darllen Ken Skates yn ail-ddehongli i ni yr hyn yr oedd Lee Waters yn ei olygu mewn gwirionedd—braidd yn debyg i ddarllen y neges trydar enwog honno gan Andrew Adonis yn clodfori rhinweddau polisi Brexit Jeremy Corbyn. Nawr, gallaf ddeall eich anhawster gyda rhan gyntaf datganiad Lee Waters,

Am 20 mlynedd rydym ni wedi cymryd arnom ein bod ni'n gwybod beth yr ydym ni'n ei wneud o ran yr economi—a'r gwir yw nad ydym ni,

er fy mod i'n credu ei fod yn llygad ei le bod syniadau confensiynol wedi methu, a'u bod wedi methu yma yng Nghymru yn fwy eglur nag yn unman arall. Ond y cwbl yw ail ran ei ddatganiad yw datganiad o ffaith eich bod chi wedi sicrhau cynnyrch mewnwladol gros sefydlog, o safbwynt cymharol, am 20 mlynedd. Pennodd y Llywodraeth yr oeddech chi'n uwch gynghorydd ynddi darged o sicrhau 90 y cant o incwm y DU fesul pen. Mewn gwirionedd, rydym ni yn y 70au isel erbyn hyn—yn union lle'r oeddem ni, fel y dywed Lee Waters, 20 mlynedd yn ôl. Siawns mai Llywodraeth Cymru yn ei chyfanrwydd ddylai fod yn ymddiheuro am hynny, nid eich dirprwy Weinidog yr economi am wneud dim mwy na thynnu sylw at hynny?

Wel, Llywydd, gadewch i mi nodi'r gwir yn y fan yma. Pan adroddwyd geiriau Lee Waters, roedd yn siarad mewn modd heb ei sgriptio mewn trafodaeth gyda chynulleidfa, ac rwyf i eisiau Gweinidogion mewn Llywodraeth Cymru sy'n gallu trafod materion ag eraill ac yn gallu herio'r Llywodraeth ei hun o ran y ffordd y mae ein polisïau'n cael eu gweithredu. Y gwir am economi Cymru dros yr 20 mlynedd hynny yw ein bod ni'n eu cloi gyda'r lefelau cyflogaeth uchaf a fu gennym erioed. Rydym ni'n eu cloi gyda'r lefelau isaf o anweithgarwch economaidd a fu gennym erioed. Rydym ni'n eu cloi gydag un o'r lefelau twf busnes uchaf a fu gennym erioed. Mae gennym ni'r perfformiad rhanbarthol gorau o ran creu swyddi drwy fewnfuddsoddiad o'i gymharu ag unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig. Mae gennym ni allforion a gynyddodd yng Nghymru unwaith eto y llynedd, 7.5 y cant. Dyma ffeithiau economi Cymru, ac roeddwn i'n falch iawn o gyfarfod â Ieuan Wyn Jones unwaith eto neithiwr a'i glywed yn siarad am yr adeg pan yr oedd ef yn gyfrifol am economi Cymru a'r polisïau a ddilynodd bryd hynny. Sylwais pan fydd yr Aelod, fel y mae'n arfer ei wneud, yn bwrw ei olwg eang ar draws 20 mlynedd, nad yw byth yn ein hatgoffa o'r ffaith bod ei blaid ef yn gyfrifol am yr economi yn ystod yr adeg y mae newydd ddweud wrthyf fi bod popeth yn methu drwyddi draw. Nid wyf i'n cytuno ag ef. Nid oedd yn methu bryd hynny. Nid yw wedi methu drwy'r 20 mlynedd ychwaith. Lle'r oedd Lee Waters yn gwbl gywir oedd i dynnu sylw at y ffaith, mewn economi sy'n cael ei herio gan gyni cyllidol, sy'n cael ei herio gan Brexit, sy'n cael ei herio gan awtomeiddio, sy'n cael ei herio gan bwysau globaleiddio, na fydd y ffyrdd y mae pob Llywodraeth wedi ymateb i heriau economaidd dros yr 20 mlynedd diwethaf yn ddigonol ynddynt eu hunain ar gyfer yr 20 mlynedd nesaf, ac felly byddwn ni angen atebion newydd, arbrofi newydd, gwahanol ffyrdd o fynd i'r afael â'r heriau hyn, ac yn hynny o beth, roedd yn llygad ei le.

Edrychwch, os ydych chi'n dweud eich bod chi'n croesawu, mewn gwirionedd, her feirniadol i Weinidogion a gwyro o'r sgript, pam y gofynnwyd iddo neu y mae wedi teimlo ei bod yn angenrheidiol iddo ymddiheuro? Gan ein bod ni'n sôn am awtomeiddio, y peth diwethaf yr ydym ni ei eisiau yw Gweinidogion sy'n ymddwyn fel robotiaid. Mae Lee Waters yn gywir yn ei ddadansoddiad, ac a dweud y gwir, gan eich bod chi'n sôn am Ieuan Wyn Jones, cyhoeddodd Ieuan, pan oedd yn Weinidog, strategaeth economaidd a oedd yn dweud nad y model economaidd, yn pwysleisio buddsoddiad uniongyrchol o dramor dros fuddsoddiad cynhenid, yn pwysleisio grantiau dros fenthyciadau, oedd y model cywir. Roedd Ieuan yn iawn bryd hynny; mae Lee Waters yn iawn nawr. Yn anffodus, nid yw'r polisi wedi newid, a dyna'r realiti sydd, yn fy marn i, wedi ei amlygu gan sylwadau Lee Waters. Nawr, un o ganlyniadau hyn, fel y mae Canolfan Llywodraethiant Cymru yn ei nodi heddiw, yw'r bwlch cyllidol rhwng y refeniw a godir yng Nghymru a gwariant cyhoeddus. A ydych chi'n credu y dylai cau'r bwlch hwnnw a, thrwy oblygiad, y bwlch incwm rhwng Cymru a gweddill y DU, fod yn nod pendant i'ch Llywodraeth? A wnewch chi bennu targed y tro hwn y byddwch chi'n ymdrechu mewn gwirionedd i'w gyrraedd?

Wel, rwy'n credu bod cau'r bwlch cyllidol yn uchelgais wirioneddol i unrhyw Lywodraeth Cymru. Yn sicr, byddai'n rhaid iddo fod yn uchelgais i Lywodraeth dan arweiniad yr Aelod sy'n ceisio tynnu Cymru allan o'r Deyrnas Unedig, oherwydd wedyn bydd yn rhaid iddo ddod o hyd i ffordd o esbonio i etholwyr Cymru sut y bydd y £13 biliwn sy'n cael ei wario yng Nghymru yn uwch na'r hyn a godir mewn trethi yma yng Nghymru yn cael ei lenwi gan ei Lywodraeth pan nad yw'r £13 biliwn hynny ar gael mwyach i'w wario ar wasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru. Felly, ydy, mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig, ond pwysigrwydd y pwynt mewn gwirionedd—i unrhyw blaid sy'n ceisio tynnu Cymru allan o'r Deyrnas Unedig ac yna gofyn y cwestiwn—sut y gwnaiff pobl Cymru ymdopi wedyn, pan na fydd ganddyn nhw nid dim ond ychydig o fwlch, ond gwerth £13 biliwn o fwlch y byddai'n rhaid i'w blaid ddod o hyd i ffordd i'w lenwi? Ac ni allan' nhw wneud hynny, ac maen nhw'n gwybod na allan' nhw wneud hynny, a bydd yn rhaid iddyn nhw ei esbonio.

The leader of the opposition, Paul Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, a allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am wasanaethau mamolaeth yn ysbyty Llwynhelyg?

Mae gwasanaethau yn ysbyty Llwynhelyg yn parhau i fod yn seiliedig ar uned dan arweiniad bydwragedd. Rwyf i wedi gweld adroddiadau yn y wasg sy'n awgrymu na fydd yr uned dan arweiniad bydwragedd rywsut yn rhan o'r gwasanaeth a ddarperir gan Lwynhelyg yn y dyfodol. Fy nealltwriaeth i yw nad yw hynny'n wir—bod trafodaethau yn parhau gyda staff yn ysbyty Llwynhelyg ynglŷn â sut i integreiddio'r uned dan arweiniad bydwragedd yn well gyda gwasanaethau bydwragedd cymunedol. Mae hynny'n ymddangos i mi fel uchelgais synhwyrol i'r bwrdd iechyd—i wneud y defnydd gorau o'r staff sydd ganddo a chynnig y gwasanaethau gorau i'r bobl sydd eu hangen nhw. Yn hynny i gyd, nid oes unrhyw awgrym na fydd yr uned dan arweiniad bydwragedd yn parhau i fod ar gael am 24 awr bob dydd.

Prif Weinidog, mae uwch reolwyr ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda wedi ei gwneud yn gwbl eglur mewn sylwadau heddiw i'r wasg eu bod nhw'n bwriadu newid gwasanaethau mamolaeth yn yr ysbyty, ac mae'n warth bod y gwasanaethau mamolaeth yn cael eu lleihau i wasanaeth ar alwad, y tu allan i oriau arferol er gwaethaf eich sylwadau blaenorol nad oedden nhw. Gadewch i mi eich atgoffa o'r hyn a ddywedasoch wrthyf ym mis Mawrth yn yr union Siambr hon, a dyfynnaf:

'nid oes unrhyw gynigion o unrhyw fath i wneud newid i'r gwasanaeth a ddarperir yno.'

Mae hyn yn nodweddiadol iawn o ddull eich Llywodraeth, onid yw, tuag at ein GIG yng Nghymru? Rydych chi'n dweud un peth wrthym ni yn y Siambr hon ond mae'r hyn yr ydych chi'n ei wneud mewn gwirionedd yn gwbl wahanol. Hyd yma, yn ein trafodaethau, rydym ni wedi sôn am y ffaith bod Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr wedi bod yn destun mesurau arbennig am fwy na phedair blynedd, a Bwrdd Iechyd Cwm Taf yn dod yn destun mesurau arbennig, ac rydym ni'n gweld nawr, yn ystod y dyddiau diwethaf, Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe yn y newyddion. Mae'r cyn-gadeirydd, yr wyf i'n credu eich bod chi'n ei adnabod yn eithaf da, Prif Weinidog, Andrew Davies, wedi bod yn feirniadol iawn o ficroreoli'r bwrdd iechyd gan eich Llywodraeth. A ydych chi'n cytuno ag ef nad yw graddau'r craffu mewn gwirionedd yn helpu'r bwrdd iechyd i ddatrys ei broblemau?

Llywydd, gofynnodd yr Aelod gwestiwn cyntaf i mi am fanylion un uned mewn un ysbyty mewn un rhan o Gymru, gan ddisgwyl i mi allu ateb y cwestiwn hwnnw, fel yr wyf i'n awyddus i'w wneud. Yna, mae'n dymuno cyhuddo Llywodraeth Cymru o ficroreoli'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru. Ni all ei chael hi bob ffordd. Mae Llywodraeth Cymru, yn gwbl briodol, yn cymryd diddordeb priodol mewn cyflawni cyfrifoldebau byrddau iechyd, a phan fydd byrddau iechyd yn wynebu heriau, fel, er enghraifft, yr wynebodd bwrdd iechyd Bae Abertawe heriau dros y gaeaf diwethaf hwn o ran gwneud yn siŵr bod mynediad at wasanaethau brys i gleifion yn yr ardal honno, mae'n gwbl gywir a phriodol bod Llywodraeth Cymru yn cymryd diddordeb uniongyrchol yn hynny, ac rydym ni'n gwneud hynny yn y gaeaf yn arbennig gan ein bod ni'n gallu cynorthwyo byrddau iechyd i wneud yn siŵr y gellir cyfeirio cleifion i'r rhan honno o'r gwasanaeth iechyd lle mae cyfleusterau ar gael ar iddyn nhw yn fwyaf cyflym.

Felly, nid oes gen i unrhyw ymddiheuriad i'w wneud am y ffaith bod Llywodraeth Cymru yn cymryd y diddordeb uniongyrchol hwnnw. Rydym ni'n gwneud hynny ar ran cleifion yng Nghymru. Ond mae'n amhosibl, Llywydd, i'r aelod haeru ar y naill law ei bod hi'n anghywir i Lywodraeth Cymru gymryd diddordeb yn yr hyn y mae byrddau iechyd yn ei wneud ac yna disgwyl gofyn cwestiynau yma am faterion manwl iawn sydd, yn y pen draw, yn gyfrifoldeb i'r bwrdd iechyd hwnnw.

Wel, bwrdd iechyd arall yw hwn, Prif Weinidog, nad yw'n gwneud yn dda iawn, gan fod yr amseroedd aros mewn adrannau damweiniau ac achosion brys ar gyfer y bwrdd iechyd 19 y cant yn is na'ch targed—unwaith eto, un nad yw erioed wedi cael ei gyrraedd—ac mae cwynion am y bwrdd iechyd wedi codi 29 y cant yn 2018. Yr hyn sy'n frawychus i mi, Prif Weinidog, yw bod Andrew Davies yn sôn am y pwyslais cyson ar dargedau tymor byr, microreoli gan swyddogion Llywodraeth Cymru, ac fel y mae Mr Davies yn ei ddweud, gyda rhywfaint o graffu

nad yw'n eu helpu nhw i fwrw ymlaen â datrys y broblem.

Nawr, yn ein trafodaethau blaenorol, mae eich Gweinidog iechyd wedi wfftio'r syniad o bennu targedau i gael Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr allan o fesurau arbennig, ac mae wedi ei gwneud yn eglur na fydd yn pennu targedau mympwyol i wella gwasanaethau i bobl leol. Felly, pam, Prif Weinidog, mae eich Llywodraeth yn microreoli un bwrdd iechyd, ond yn gadael un arall mewn trafferthion? A yw'n wir bod eich Dirprwy Weinidog yr Economi yn gywir—nad yw eich Llywodraeth yn gwybod beth mae'n ei wneud?

Llywydd, roedd y Gweinidog iechyd 100 y cant yn gywir pan ddywedodd na fyddwn yn pennu targedau mympwyol. Pam yn y byd y byddem ni'n gwneud hynny? Rydym ni'n pennu targedau sydd, yn ein tyb ni, yn gwneud synnwyr er budd clinigol cleifion, a phe bawn i wedi ateb yr Aelod yn y gaeaf, pan ofynnodd gwestiynau i mi am ambiwlansys yn aros yn Ysbyty Treforys, trwy ddweud nad oes gan y Llywodraeth hon ddiddordeb mewn targedau tymor byr, gallaf ddychmygu'r hyn y byddai wedi ei ddweud am hynny. Dyna'r rheswm pam y cymerodd Llywodraeth Cymru ddiddordeb mawr ym mherfformiad bwrdd iechyd Abertawe Bro Morgannwg fel yr oedd ar y pryd dros y gaeaf. Dyna pam yr oeddem ni'n ymgysylltu ar y ffôn yn sicrhau bod popeth y gellid ei wneud yn cael ei wneud, er mwyn sicrhau bod llif drwy'r ysbyty hwnnw, bod cleifion yn gallu cael eu rhyddhau o ambiwlansys i mewn i'r adran damweiniau ac achosion brys, yn cael eu gweld yn brydlon, eu rhyddhau gartref pryd bynnag yr oedd hynny'n bosibl. Mae'r rheini'n dargedau priodol. Mae'r rheini'n dargedau nad ydyn nhw yn fympwyol. Mae'r rheini'n dargedau sy'n canolbwyntio ar anghenion clinigol cleifion, ac ni fydd y Llywodraeth byth yn camu'n ôl rhag gwneud yr hyn y gallwn ei wneud i helpu byrddau iechyd i gyrraedd y targedau hynny a'u helpu i wneud yn siŵr eu bod nhw'n canolbwyntio ar eu cyrraedd er budd cleifion.

Leader of the Brexit Party, Mark Reckless.

Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd y Gweinidog Cysylltiadau Rhyngwladol a'r Gymraeg ddatganiad o'r diwedd ar ymweliad â Dulyn. Meddai:

'Prif ffocws fy ymweliad oedd cyfarfod wyneb yn wyneb gyda'r Tánaiste a'r Gweinidog Materion Tramor, Simon Coveney.'

Mae hi'n mynd yn ei blaen:

'Yn fy holl gyfarfodydd gyda llywodraeth Iwerddon'

roedd

'anghrediniaeth o hyd i Gymru bleidleisio fel ag y gwnaeth yn 2016.'

Prif Weinidog, onid yw hynny'n hynod amhriodol? Sut y byddai pobl Iwerddon yn teimlo pe byddai Gweinidogion y DU yn mynegi anghrediniaeth bod Iwerddon wedi pleidleisio o blaid annibyniaeth? Oni ddylem ni, yn hytrach, fod yn dweud wrth Iwerddon bod angen iddyn nhw symud mater y 'backstop' yn ei flaen os ydyn nhw eisiau osgoi sefyllfa 'dim cytundeb'?

Llywydd, ar y naill law mae'r Aelod yn cwyno oherwydd bod y Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol yn adrodd yr hyn a ddywedwyd wrthi gan uwch aelodau'r Llywodraeth yn y Weriniaeth, ac yna mae eisiau i mi gyfarwyddo'r un Llywodraeth honno ar agweddau y dylen nhw fod yn eu cymryd at y 'backstop'. Y pethau a adroddwyd gan y Gweinidog yw'r pethau yr ydym ni'n gwybod sy'n cael eu dweud yn feunyddiol am yr agwedd y mae Llywodraeth y DU wedi ei mabwysiadu at yr holl drafodaethau Brexit ac at ei methiant i gydnabod arwyddocâd y ffin ar ynys Iwerddon. Roeddwn i'n ddigon ffodus, Llywydd, i allu trafod y materion hyn gyda'r Taoiseach yn y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yr wythnos diwethaf. Mae'r rhain yn faterion gwirioneddol ddifrifol sy'n effeithio ar heddwch cymunedau ar ynys Iwerddon, ac nid yw eu diystyru a dweud wrth Lywodraeth arall sut y dylen nhw ymdrin â'r mater hwn wir yn cyd-fynd â difrifoldeb y materion hynny o gwbl.

Felly, Prif Weinidog, rydych chi'n honni eich bod chi eisiau osgoi 'dim cytundeb', ond yr unig fesur sydd wedi pasio yn Nhŷ'r Cyffredin yw'r un y dylai'r 'backstop' gael ei ddisodli gan drefniadau eraill. A beth bynnag yw eich safbwyntiau eich hun, siawns eich bod yn cydnabod mai'r 'backstop' hwnnw sydd yn rhwystr enfawr i ddod i gytundeb a fyddai'n caniatáu i ni adael yr UE gyda chytundeb yn hytrach na heb gytundeb, a'i basio. Ac nid oes unman mwy nag Iwerddon, yn ogystal â rhannau o'r Deyrnas Unedig—yn y tymor agos o leiaf—a fydd yn wynebu heriau sylweddol os nad oes cytundeb. Os ydym ni eisiau osgoi hynny, siawns y dylem ni, yn hytrach na mynegi anghrediniaeth ynghylch y modd y pleidleisiodd ein gwlad ein hunain, fod yn cefnogi'r achos i ni gytuno ar drefniadau synhwyrol, yn hytrach na 'backstop' sy'n ein cloi ni yn yr undeb tollau a'r farchnad sengl oni bai eu bod nhw'n rhoi caniatâd i ni adael na chawn ni gytuno arno.

Felly, gwelaf fod y Swyddfa Dramor bellach wedi ehangu ei pholisi o wneud i chi deithio ar fws ym Mrwsel i Lywodraeth yr Alban, ar ôl i'r Prif Weinidog yno hyrwyddo annibyniaeth ar daith i'r Unol Daleithiau gyda chyfleusterau'r Swyddfa Dramor. Prif Weinidog, fe wnaethoch chi sôn gynnau am y bwlch cyllidol o £13 biliwn y byddem ni'n ei wynebu pe byddem ni'n annibynnol yng Nghymru, ac eto rydych chi'n closio at yr SNP fel pe byddech chi'n arwain Llywodraeth sydd eisiau chwalu'r Deyrnas Unedig mewn gwlad a bleidleisiodd i aros. [Torri ar draws.] Ond dydych chi ddim, a wnaethom ni ddim. Prif Weinidog, a ydych chi'n cydnabod bod cannoedd o filoedd o bobl, a oedd yn arfer pleidleisio dros Lafur, wedi pleidleisio dros 'adael'? Prif Weinidog, onid ydych chi wedi eu bradychu nhw erbyn hyn a chithau'n blaid sydd o blaid aros?

Llywydd, gadewch i mi geisio canfod tri phwynt o'r hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud y gallwn i geisio eu hateb. Yn gyntaf oll, mae'n ddyletswydd ar y bobl hynny sy'n siarad am drefniadau amgen ar y ffin ar ynys Iwerddon ddod i egluro i ni sut y bydd y trefniadau amgen hynny'n gweithredu. Nid oes diben mewn dim ond dweud bod ffyrdd eraill y gellid gwneud hyn. Mae'n rhaid i'r bobl hynny sy'n credu hynny gyflwyno cynllun credadwy ynghylch sut y gellir cyflawni hynny. Nid oes dim yr wyf i wedi ei ddarllen na'i weld na'i glywed gan yr Aelod na neb arall sy'n gwneud yr haeriad hwnnw yn fy arwain i gredu bod cyfres o gynigion gwirioneddol fanwl ac ymarferol a fyddai'n caniatáu i'r 'backstop' gael ei ddileu ar y pwynt hwn yn y trafodaethau. Os oes rhai, dylai pobl gyflwyno'r syniadau hynny. Gofynnodd Mrs May, mi wn, dro ar ôl tro, i'r Aelodau hynny ar ei hochr ei hun a gynigiodd y gellid gwneud y pethau hyn roi'r wybodaeth iddi a fyddai'n caniatáu iddi wneud y cynnig hwnnw'n gredadwy. Nid oeddwn nhw'n gallu gwneud hynny, nid oedd hi'n gallu gwneud hynny ac yn sicr ni all yr Aelod yn y fan yma wneud hynny.

Gadewch i mi ymdrin â'r pwynt a wnaeth am y Swyddfa Dramor, oherwydd mae'n arwain at ei bwynt ynglŷn â'r undeb. Mae gweithredoedd y Swyddfa Dramor o ran Llywodraethau Cymru a'r Alban wedi bod yn rhai anneallus dros ben. Nid wyf i byth yn mynd dramor i feirniadu Llywodraeth y DU; rwy'n mynd i wneud y pwyntiau sy'n cael eu gwneud yn y Siambr hon ac rwyf i'n eu gwneud ar ran Cymru. Pe byddai'r Swyddfa Dramor yn credu am eiliad na fyddwn i'n dweud y pethau y credaf ei bod hi'n bwysig eu dweud ar ran Cymru trwy ddweud na allwn i gael lifft yn un o'u ceir—lifft, gyda llaw, yr ydym ni'n talu amdano; nid yw'n lifft am ddim, rydym ni'n talu amdano bob tro yr ydym ni'n ei ddefnyddio. Pe bydden nhw'n meddwl y byddai hynny'n peri i mi newid fy meddwl, yna mae hynny'n dweud wrthych chi pa mor ychydig y mae'r adran honno yn ei ddeall ar realiti'r ffordd y mae'r Deyrnas Unedig yn gweithredu.

Mae hynny'n bwysig i mi, Llywydd, oherwydd fy mod i'n credu yn y Deyrnas Unedig. Rwyf i eisiau i'r Deyrnas Unedig fod yn llwyddiant, ac rwyf i eisiau i Gymru fod yn rhan lwyddiannus o Deyrnas Unedig lwyddiannus. Ond pan fydd y Swyddfa Dramor yn gweithredu yn y ffordd lawdrwm honno, yna'r cwbl y mae'n ei wneud yw rhoi hwb cysylltiadau cyhoeddus i'r bobl hynny sydd â gwahanol syniad ynghylch y dyfodol. Ac yn y pen draw, yr unoliaethwyr sy'n peri'r bygythiad mwyaf i'r undeb, oherwydd nid ydyn nhw'n fodlon cymryd y materion hyn o ddifrif ac maen nhw'n ymddwyn yn y mathau ffôl hynny o ffyrdd herfeiddiol. Bydd Llywodraeth Lafur Cymru yn parhau i ddadlau'r achos dros y modd y gall y Deyrnas Unedig weithredu'n llwyddiannus yr ochr arall i Brexit, pe byddai hynny'n digwydd, a byddai'n wych, oni fyddai, pe byddai'r bobl hynny sy'n codi eu lleisiau fel pe bydden nhw'n berchen ar yr undeb yn barod i gymryd rhan mewn sgwrs o'r math hwnnw?

Mae adroddiad blynyddol cyfamod y lluoedd arfog Llywodraeth Cymru, a gyhoeddwyd ym mis Mai, yn nodi'r camau yr ydym ni'n eu cymryd i gefnogi cyn-filwyr yng Nghymru, o ran cyflogaeth, addysg, iechyd a thai.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Rwy'n croesawu cyhoeddiad yr adroddiad hwnnw a'r camau a gymerwyd gan Lywodraeth Cymru hyd yn hyn. Fel y gwyddoch, roedd hi'n ddiwrnod y Lluoedd Arfog ddydd Sadwrn ac roedd cymunedau ledled y DU ac, yn wir, ledled Cymru a oedd yn dathlu ac yn coffáu cyfraniad y lluoedd arfog i'r genedl. A dydd Llun yr wythnos diwethaf, cynhaliais ddigwyddiad i goffáu a nodi milwyr wrth gefn yng nghymuned y lluoedd arfog, y mae llawer ohonyn nhw yn gweithio yn Llywodraeth Cymru a sefydliadau eraill yn y sector cyhoeddus. Roeddwn i'n falch iawn bod Gweinidog y lluoedd arfog Llywodraeth Cymru yn bresennol yn y digwyddiad hwnnw.

A wnewch chi ymuno â mi i goffáu a diolch i wŷr a gwragedd y lluoedd arfog yma yng Nghymru am y cyfraniad y maen nhw'n ei wneud, ac a allwch chi ddweud wrthym ni a oes unrhyw gynnydd pellach wedi ei wneud gan eich Llywodraeth o ran hyrwyddo'r cyfleoedd y gall bod yn rhan o'r lluoedd arfog wrth gefn eu cynnig i'w cyflogwyr, a hefyd a allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am eich ystyriaeth o gynllun sicrhau cyfweliad i gyn-filwyr yn y dyfodol?

Diolchaf i'r Aelod am y pwyntiau pwysig yna. Diolchaf iddo am ei gydnabyddiaeth o'r camau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cymryd ac am y diddordeb parhaus y mae bob amser yn ei gymryd yn y materion hyn. Wrth gwrs, Llywydd, rwy'n cydnabod y cyfraniad y mae milwyr wrth gefn yn ei wneud i'n lluoedd arfog. Bydd llawer ohonom ni'n adnabod pobl sy'n cymryd rhan yn y lluoedd wrth gefn. Mae gen i, yn fy swyddfa fy hun, rywun y rhoddir amser iddo i fynd i helpu yn y ffordd y maen nhw'n ei wneud. Felly, mae'n dda iawn gweld y digwyddiad a gynhaliwyd yn y fan yma—rwy'n falch bod Llywodraeth Cymru wedi ei chynrychioli ynddo, ac yn falch iawn o ychwanegu fy niolch i'r bobl hynny sy'n rhoi o'u hamser a'u hymrwymiad i fod yn filwyr wrth gefn i'r lluoedd arfog.

O ran y cynllun sicrhau cyfweliad, a gwn fod yr Aelod wedi codi hyn gyda mi rai wythnosau yn ôl, bydd yn falch, rwy'n gwybod, o glywed bod nifer o awdurdodau lleol yng Nghymru—Casnewydd a Thorfaen, er enghraifft—eisoes wedi cyflwyno cynllun sicrhau cyfweliad. Rwy'n disgwyl cael cyngor cyfreithiol a chyngor arall ar y mater hwn cyn diwedd tymor y Cynulliad hwn, o ganlyniad i'r sgwrs a gawsom yn y fan yma rai wythnosau yn ôl. Cyn gynted ag y byddaf wedi cael cyfle i ystyried y cyngor hwnnw, ac os oes unrhyw gamau pellach y gallwn ni eu cymryd i'r cyfeiriad hwnnw, byddaf yn gwneud yn siŵr fy mod i'n ysgrifennu at yr Aelod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf iddo am y materion hynny.

Prif Weinidog, er fy mod i'n cymeradwyo ymrwymiad eich Llywodraeth i gyfamod y lluoedd arfog, mae Cymru'n dal i siomi ei chyn-filwyr. Gwrthodwyd mynediad i un o'm hetholwyr i ganolfan adsefydlu yn Lloegr sydd wedi ei chynllunio'n benodol i ymdrin â cholli braich neu goes, ynghyd â'i anhwylder straen wedi trawma, yn ystod gwasanaeth gweithredol. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi sicrhau bod ein cyn-filwyr yn cael y driniaeth orau sydd ar gael—ni waeth ym mha le y darperir y gwasanaeth yn y DU—sy'n diwallu eu hanghenion orau? Diolch.

Wel, Llywydd, dyna'n union y byddem ni'n disgwyl iddo ddigwydd, ond clinigwyr sy'n gwneud y penderfyniadau hyn, nid gwleidyddion, ac mae'n iawn bod clinigwyr yn rhoi'r cyngor hwnnw i unigolion o ran ble, yn union fel y dywedodd Caroline Jones, y gall unigolion gael y driniaeth orau ar gyfer eu hanghenion. Nid wyf i, wrth gwrs, yn ymwybodol o fanylion yr achos unigol, ond rwy'n gwbl sicr bod y penderfyniadau, a ddylai fod yn unol â'r polisi a amlinellwyd, yn cael eu gwneud gan bobl sydd â'r arbenigedd clinigol angenrheidiol i ddarparu'r cyngor cywir i gleifion, o ble bynnag y daw'r cleifion hynny a beth bynnag fo'u cefndir.

Diolchaf i'r Aelod am hynna. Mae gwella ansawdd aer i gynorthwyo gwelliannau iechyd, bioamrywiaeth ac amgylcheddol yn Islwyn a ledled Cymru yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Yn ystod hydref eleni, byddwn yn ymgynghori ar gynllun aer glân drafft i Gymru, a bydd y cynllun hwnnw'n nodi'r camau y mae angen eu cymryd ar draws y Llywodraeth a'r sectorau i leihau llygredd aer.

Diolch. Fel yr Aelod Cynulliad dros Islwyn, a gaf i groesawu'r gwaith caled a phenderfynol gan Lywodraeth Lafur Cymru a'r fwrdeistref sirol a arweinir gan Lafur Cymru wrth gydweithio i fynd i'r afael ag effeithiau negyddol llygredd nitrogen deuocsid ar y A472 yn Hafodyrynys? Yn ddiweddar iawn, ymwelodd Mr Martin Brown, sy'n byw ar y stryd dan sylw, ag un o'm cymorthfeydd gyda'r cynghorydd Llafur lleol dros Grymlyn, Carl Thomas, i glywed y newyddion diweddaraf. Felly, Prif Weinidog, a allwch chi amlinellu i bobl Islwyn ymhellach sut y mae cyllideb aer glân Llywodraeth Lafur Cymru a'i hymrwymiad cryf i sicrhau bod trigolion Islwyn yn mwynhau lefelau iach o ansawdd aer wedi galluogi'r Llywodraeth i weithio gyda'r cyngor lleol a, thrwy wneud hynny, sicrhau y caiff trigolion sy'n byw yn y tai yr effeithiwyd arnynt waethaf ar Woodside Terrace eu digolledu'n briodol am eu heiddo i sicrhau na fyddan nhw'n dioddef unrhyw galedi ariannol o ganlyniad i'r camau y mae angen eu cymryd? Ac, yn olaf, Prif Weinidog, beth mae'r camau hyn yn ei ddweud am y modd y gall gwaith partneriaeth agos rhwng Llywodraeth Cymru a llywodraeth leol weddnewid bywydau pobl wrth i ni barhau'r frwydr yn erbyn effeithiau negyddol parhaus llygredd?

Llywydd, hoffwn i ddiolch i Rhianon Passmore. Mae hi, wrth gwrs, yn siarad ar ran ei thrigolion yn Hafodyrynys ac yn Woodside Terrace. Mae hon yn adnabyddus fel ardal lle mae angen gwella ansawdd yr aer ar frys. Gwn y bydd yr Aelod yn falch o glywed bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili wedi cyflwyno, yn unol â'r amserlen a bennwyd gan fy nghyd-Weinidog Lesley Griffiths, eu cynllun ar gyfer ymdrin ag effeithiau negyddol llygredd nitrogen deuocsid yn y lleoliad hwnnw. Mae cynllun y cyngor bwrdeistref sirol gyda Llywodraeth Cymru erbyn hyn. Byddwn yn dilyn y llwybr yr ydym ni wedi ei bennu gyda'r cyngor sir; sy'n golygu y bydd eu cynllun yn cael ei gyflwyno i banel craffu annibynnol. Bydd y panel hwnnw yn adrodd i'r Gweinidog cyn diwedd y mis hwn ac, yn unol â'r llythyr a anfonodd y Gweinidog at Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili ar 9 Ebrill, rydym yn ailadrodd ein hymrwymiad, sef os bydd y mesurau a gynigir gan y cyngor sir yn gwrthsefyll y gwaith craffu hwnnw, yna byddwn yn sicrhau bod cyllid digonol ar gael i'r cyngor bwrdeistref sirol i'w galluogi i weithredu eu cynllun. A bydd y cyllid hwnnw yn dod o'r gronfa aer glân o £20 miliwn y mae'r Llywodraeth hon wedi ei sefydlu.

Prif Weinidog, i ymhelaethu ar gwestiwn Rhianon Passmore, byddwn yn llwyr gefnogi'r penderfyniad gan gyngor Caerffili i brynu 23 o'r cartrefi yr effeithiwyd arnynt waethaf gan y llygredd aer yn Hafodyrynys. Fodd bynnag, dim ond ychydig wythnosau yn ôl, gwrthododd y cyngor gynlluniau i ddymchwel y tai ac, yn hytrach, hoelio eu gobeithion ar gyfer mynd i'r afael â llygredd aer ar geir yn troi'n lanach ac yn wyrddach yn y blynyddoedd i ddod. A yw'r Prif Weinidog yn rhannu fy mhryder ynghylch yr oedi o ran gwneud penderfyniad i ddymchwel y tai hyn a achoswyd gan gyngor Caerffili yn osgoi ei gyfrifoldebau i bobl sy'n byw yn y gymuned hon? Diolch.

Llywydd, nid wyf i wedi gweld manylion cynigion y cyngor sir, ond ni fu unrhyw oedi yn yr ystyr eu bod nhw wedi cael eu cyflwyno yn unol â'r amserlen yr oedd y Gweinidog wedi ei phennu, ac rydym ni wedi symud ar unwaith i wneud y cynlluniau hynny yn destun craffu annibynnol. Felly, byddwn yn aros i weld beth mae'r cynlluniau'n ei ddweud. Byddwn yn aros i weld beth fydd gan y trefniadau craffu i'n cynghori ni ar ansawdd y cynlluniau hynny, ond roeddwn i eisiau rhoi sicrwydd i'r Aelod lleol—a rhoddaf yr un sicrwydd i Mohammad Asghar—nad y cyllid fydd y rhwystr i weithredu'r cynlluniau hynny cyn belled â'u bod yn gwrthsefyll y gwaith craffu.

Diolchaf i'r Aelod am hynna. Mae angen caniatâd cynllunio ar gyfer newid sylweddol i ddefnydd adeilad fel arfer, ac eithrio lle y mae eisoes wedi ei ganiatáu gan y Gorchymyn dosbarthiadau defnydd a'r Gorchymyn datblygu a ganiateir. Mae'n rhaid gwneud penderfyniad ynghylch unrhyw gais am ganiatâd cynllunio yn unol â'r cynllun datblygu lleol, oni bai bod ystyriaethau perthnasol yn nodi fel arall.

Diolch. Cau tafarndai yw'r pwnc y mae gen i ddiddordeb ynddo. Roeddem ni'n sôn yn gynharach am gau banciau yng Nghymru; problem arall sy'n effeithio ar y stryd fawr yw cau tafarndai. Rydym ni wedi gweld chwarter y tafarndai yng Nghymru yn cau yn yr 20 mlynedd diwethaf. Nawr, maen nhw wedi cymryd rhai camau deddfwriaethol yn gysylltiedig â hyn yn Lloegr gyda Deddf Lleoliaeth 2011. Rwyf i wedi gofyn cwestiynau yn y fan yma o'r blaen ynglŷn â pha gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru yn y maes hwn, ond nid yw'n ymddangos fy mod i—neu nid yw'n ymddangos ein bod ni fel Siambr—wedi clywed dim ers i mi godi'r mater ddiwethaf ym mis Chwefror y llynedd. Felly, byddwn yn ddiolchgar o gael yr wybodaeth ddiweddaraf am eich syniadau.

Diolchaf i'r Aelod. Rwy'n gobeithio bod gen i newyddion cymharol dda iddo o ran ei gwestiwn. Fel y bydd yn gwybod, comisiynodd Llywodraeth Cymru adroddiad gan Brifysgol Gorllewin Lloegr yn edrych i weld a yw Gorchmynion dosbarth defnydd cyfredol yn parhau i fod yn addas i'w diben. Er bod y Gorchmynion, yn gyffredinol, yn parhau i gyflawni'r swyddogaethau y'u sefydlwyd ar eu cyfer, daeth yr adroddiad i'r casgliad bod nifer o welliannau y gellid eu gwneud iddyn nhw—yn arbennig, wrth ddiwygio'r Gorchymyn dosbarth defnydd cyfunol a'r Gorchymyn datblygu a ganiateir. Un o'r newidiadau yr ydym ni'n bwriadu ei gyflwyno y flwyddyn nesaf fydd darparu mwy o fesurau diogelu i dafarndai.

Nawr, bydd y cynigion yn ceisio sicrhau na chaiff unrhyw dafarn newid ei defnydd na chael ei dymchwel heb gael caniatâd cynllunio yn gyntaf. Ac mae hynny'n mynd i newid, oherwydd bydd yn golygu y bydd lefel uwch o graffu pan fyddai cynigion datblygu fel arall yn arwain at golli ased cymunedol yn barhaol, ac mae llawer o'n tafarndai yn asedau cymunedol pwysig iawn mewn trefi a phentrefi yng Nghymru.

Ceir nifer o gynigion eraill sy'n deillio o'r gwaith a wnaed gan Brifysgol Gorllewin Lloegr. Byddwn yn eu dwyn ynghyd yn rhan o gydgyfnerthu ehangach o ddeddfwriaeth gynllunio, ac rydym ni'n bwriadu dod i lawr y Siambr y flwyddyn nesaf i wneud y newidiadau hynny i'r ddeddfwriaeth.

Prif Weinidog, mae angen i ni fod yn ofalus iawn gyda'n hadeiladau mwyaf gwerthfawr. Efallai eich bod chi wedi clywed bod cynlluniau'n cael eu hystyried erbyn hyn—nid wyf i'n disgwyl i chi wneud sylwadau ar y rhain, ond mae cynlluniau'n cael eu hystyried ar gyfer datblygu siop Howells. Ac maen nhw'n ddiddorol iawn, a bod yn deg. Maen nhw'n haeddu cael eu harchwilio'n drylwyr. Ac, os trown ni at lyfr gwych Newman ar adeiladau Morgannwg, dywed am ychwanegiad Howells gan Percy Thomas yn 1928, a dyfynnaf:

Mae hwn yn ddehongliad gwych o glasuriaeth Beaux-Arts Americanaidd.

Ac mae awduron eraill wedi dweud ei bod yn sleisen o Chicago yng Nghaerdydd. Ond llyncodd ychwanegiad diweddarach gapel Bedyddwyr Bethany, a sylwaf y gallai hwn gael ei ryddhau eto nawr. Ond y wers yn y fan yma yw bod angen i ni addasu adeiladau fel y gellir eu defnyddio ym mhob cenhedlaeth, ond ei wneud gyda gofal mawr, oherwydd nid oedd yr hyn a wnaed yn y 1960au i gapel Bethany yn enghraifft o arfer gorau.

Wel, diolchaf i'r Aelod am hynna ac rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd. Ac mae hon wedi bod yn dipyn o thema ar lawr y Cynulliad yn ystod yr ychydig wythnosau diwethaf. Cefais rywfaint o waith i'w wneud yn dilyn cwestiwn Nick Ramsay wythnos neu ddwy yn ôl am Troy House. Nawr, o'r gwaith hwnnw, rwy'n credu ein bod ni eisoes yn gwybod bod gofyniad statudol, mewn unrhyw gynnig cynllunio, i roi ystyriaeth arbennig i ddymunoldeb cadw adeiladau lle mae gan yr adeiladau hynny statws arbennig o'r math y mae David Melding wedi cyfeirio ato y prynhawn yma. Felly, rwy'n cytuno â'r hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud. Rydym ni'n edrych i weld a yw'r trefniadau cynllunio presennol yn cefnogi'r canlyniad hwnnw yn y modd y byddem ni'n dymuno iddyn nhw ei wneud. Mae'r gofyniad statudol yn amddiffyniad pwysig sydd gennym ni eisoes yn y ffordd y mae ein cyfraith gynllunio yn gweithredu, ond rwyf i wedi gofyn i swyddogion roi cyngor i mi ynghylch pa a oes unrhyw ffyrdd eraill y gellid cryfhau hynny er mwyn sicrhau, pan gaiff cynigion eu gwneud, eu bod nhw'n rhoi ystyriaeth gwbl briodol i natur ac arwyddocâd hanesyddol adeiladau, ond bod yr adeiladau hynny angen dyfodol yn ogystal â gorffennol a bod yn rhaid i ni ddod o hyd i ffyrdd o wneud yn siŵr bod ffyrdd dichonol i'r adeiladau hynny allu parhau i fod â diben byw.

When, First Minister, will we see the Welsh Government introducing new rules that will make it a requirement to have planning consent to turn a residential home into a holiday home?

Well, I am, naturally, familiar with the argument that lies behind your question. Our officials have looked in detail at the information available in the field to see whether the regulations we have at present are equitable to all or whether a gap has appeared, or a loophole has appeared, in the regulations where we need to return to do something differently. We are dependent on the information that comes in from the local authorities, and we have received some information from Gwynedd, for example, about the impact that they believe they are seeing in their local area. We are not at present certain that that is actually making us come to the conclusion that changing the regulations is the best way of resolving the situation, if there is a problem to resolve, but we are open to all arguments and we are collecting information on this and, if it is proven that there is a case, then we are open to do something else to change the regulations.

Diolchaf i Lynne Neagle am hynna. Mae'n annerbyniol i gyfleoedd bywyd plentyn gael eu penderfynu ar sail ei amgylchiadau cymdeithasol neu economaidd. Mae'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yn arwain adolygiad o raglenni ariannu Llywodraeth Cymru i sicrhau eu bod nhw'n cael yr effaith fwyaf posibl ar fywydau plant sy'n byw mewn tlodi.

Diolch, Prif Weinidog. Fis diwethaf, yn dilyn dadl Aelod unigol, dan arweiniad fy nghyd-Aelod, John Griffiths, pleidleisiodd ACau o blaid Llywodraeth Cymru yn cyflwyno strategaeth newydd i fynd i'r afael â thlodi ynghyd â chyllideb fanwl a chynllun gweithredu i'w rhoi ar waith. O ystyried y gefnogaeth drawsbleidiol amlwg sydd i fwy o weithredu yn y maes hwn, pryd fydd y strategaeth yn cael ei chyflwyno? A pha sicrwydd allwch chi ei roi y bydd yn cael ei hategu gan dargedau eglur, cyllidebau tryloyw ac arweinyddiaeth weinidogol gref?

Wel, Llywydd, rydym ni'n dal i ystyried, wrth gwrs, y cynnig a basiwyd yma ar lawr y Cynulliad. Rwyf i o blaid yr hyn a ddywedodd yr Aelod yn rhan gyntaf ei chwestiwn atodol. Rwyf i o blaid camau sy'n gwneud gwahaniaeth ym mywydau plant yma yng Nghymru. Rwyf i o blaid adeiladu ar yr hanes y mae Llywodraethau olynol wedi ei sicrhau lle'r ydym ni'n sefydlu polisïau a rhaglenni yma yng Nghymru sy'n golygu bod arian yn cael ei adael ym mhocedi teuluoedd y byddai'n rhaid iddyn nhw dalu arian am wasanaethau fel arall.

Felly, mae'r ffaith bod gennym ni £244 miliwn yn ein cynllun rhyddhad treth gyngor yn golygu y byddai'r teuluoedd hynny a fyddai fel arall—ac ar draws ein ffin—yn talu bob wythnos am y dreth gyngor yn cael yr arian hwnnw wedi ei adael yn eu poced yma yng Nghymru, ac mae hynny'n golygu bod arian ganddyn nhw i'w wario ar les plant. Pan fyddwch chi'n diddymu ffioedd presgripsiwn, pan fo gennych chi'r cynnig gofal plant mwyaf hael yng Nghymru, pan fyddwch chi'n ariannu prydau ysgol am ddim newydd pan nad ydyn nhw'n cael eu hariannu yn Lloegr, pan fo gennych chi frecwastau am ddim mewn ysgolion cynradd, pan fo gennym ni'r unig raglen genedlaethol o gyfoethogi gwyliau ysgol—mae hynny i gyd, Llywydd, yn dod i fwy na £0.5 biliwn, a phe na byddai'n cael ei ddarparu gan y rhaglenni y mae Llywodraethau olynol yn y fan yma wedi eu datblygu, byddai teuluoedd yn gorfod talu am y pethau hynny o'u pocedi eu hunain. Mae hynny'n gadael, ym mhocedi teuluoedd yng Nghymru, unrhyw beth rhwng £1,000 a £2,000 bob blwyddyn. Dyna'r math o gamau ymarferol yr wyf i'n credu sydd yn nwylo awdurdodau cyhoeddus Cymru.

Rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd Lynne Neagle am yr angen i gymryd camau pellach fel bod gan deuluoedd arian y gallan nhw ei wario i ddiwallu anghenion eu plant a'u teuluoedd ehangach. Byddwn yn edrych i weld beth arall y gellir ei wneud. Byddwn yn edrych arno yng nghyd-destun y cynnig a basiwyd yma ar lawr y Cynulliad. Ond byddwch yn gwybod—bydd yr Aelodau yn y fan yma yn gwybod—mai'r feirniadaeth o'r Cynulliad Cenedlaethol yn aml yw ein bod ni'n ffatri strategaethau ac nad yw'r strategaethau hynny bob amser yn effeithio ar fywydau teuluoedd yn y ffordd y byddem ni wedi dymuno ei gweld. Mae gen i ddiddordeb yn y pethau y gallwn ni eu gwneud sy'n gwneud gwahaniaeth ac sy'n gwneud gwahaniaeth ym mywydau plant a fyddai fel arall yn byw mewn tlodi, a dyna'r hyn y byddwn ni'n canolbwyntio arno.

Rwy'n llwyr gefnogi galwad Lynne Neagle a gofynnaf i chi ailystyried hynny, o gofio bod Comisiynydd Plant Cymru wedi galw ym mis Mawrth am gynllun cyflawni newydd ar dlodi plant yng Nghymru. [Torri ar draws.] A oes problem sain?

Nid wyf i'n gallu ei glywed.

Os gallwch chi—. Doedd eich meicroffon ddim yn—. Na, peidiwch â'i symud. Dyna'r peth gwaethaf i'w wneud. Nid oedd eich meicroffon ymlaen ar ddechrau'r cwestiwn. Ymddiheuraf am hynny. Os gallwch chi ailadrodd eich cwestiwn fel y gall y Prif Weinidog glywed.

Iawn. Pleidleisiais gyda Lynne Neagle yn y ddadl y cyfeiriodd hi ati. Rwy'n llwyr gefnogi ei galwad, a gofynnaf i chi ailystyried y pwynt penodol a gododd hi pan alwodd Comisiynydd Plant Cymru ar Lywodraeth Cymru ym mis Mawrth am gynllun cyflawni newydd ar dlodi plant.

Hyd yn oed cyn y cwymp ariannol, roedd gan Gymru'r lefelau tlodi plant uchaf yn y DU: 29 y cant yn 2007, 32 y cant yn 2008—hyd yn oed cyn y cwymp. Yn 2012, dywedodd 'Child Poverty Snapshots' gan Achub y plant mai Cymru sydd â'r cyfraddau tlodi plant a thlodi plant difrifol uchaf o blith holl wledydd y DU. Ym mis Mai, dywedodd y rhwydwaith Dileu Tlodi Plant mai Cymru oedd yr unig wlad yn y DU lle bu cynnydd o ran tlodi plant y llynedd.

Wel, mae hi'n Wythnos Cyd-gynhyrchu Genedlaethol, fel yr atgoffodd Ymddiriedolaeth Carnegie rai ohonom ni ddoe. Sut, felly, ydych chi'n ymateb i'r datganiad yn 'Tlodi Plant a Theuluoedd yng Nghymru: Canlyniadau Arolwg Plant a Theuluoedd 2018' Plant yng Nghymru? Gofynnodd i ymatebwyr, pobl yn ein cymunedau, beth oedden nhw ei gredu y dylai Llywodraeth Cymru fod yn ei wneud i leihau tlodi plant a theuluoedd, a'r sylw cyntaf a ddyfynnwyd oedd

'Buddsoddi mewn cymunedau lleol—ymgysylltu â phobl leol a gweithio drwy strategaethau o’r gwaelod i fyny ar gyfer rhaglenni adfywio'.

Er gwaetha'r rhethreg, er gwaethaf y biliynau a wariwyd, nid yw hyn wedi digwydd, nid yw'n digwydd, ac mae'n rhaid iddo ddigwydd o fewn y strategaeth os ydym ni am fynd i'r afael â'r cywilydd hwn o'r diwedd.

Wel, Llywydd, rwy'n llwyr o blaid llunio polisïau tlodi plant mewn trafodaeth â'r bobl hynny sy'n destun polisïau. Pan fyddaf i'n siarad â theuluoedd yn fy etholaeth i sydd yn dioddef tlodi plant, yna'r pethau y maen nhw'n siarad â mi amdanynt yw'r ffaith bod eu budd-daliadau wedi eu rhewi ers y flwyddyn 2015, bod yn rhaid iddyn nhw dalu'r dreth ystafell wely am y fraint o gael rhywle lle gall eu wyrion a'u wyresau ddod i aros gyda nhw, a lle, os ydych chi'n deulu â mwy na thri o blant, y cewch chi eich cosbi gan gap plant y Llywodraeth Geidwadol. Felly, hanes tlodi plant yn ystod datganoli, Llywydd, yw bod tlodi plant yng Nghymru wedi gostwng flwyddyn ar ôl blwyddyn yn ystod y 10 mlynedd cyntaf, ac yn yr ail ddegawd, bydd y degawd yn dod i ben gyda 50,000 yn fwy o blant mewn tlodi nag a oedd ar ei ddechrau. Wrth gwrs, mae angen i ni lunio ein hymatebion ochr yn ochr â'r bobl hynny sy'n destun y polisïau hynny, ond dyna'r polisïau sydd wedi achosi tlodi plant. Maen nhw wedi gwneud hynny'n fwriadol ac yn ymwybodol, ac mae'n bryd i'r pleidiau yn y Siambr hon sy'n gyfrifol am y polisïau hynny gyfaddef hynny.

Bydd y Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Ansawdd ac Ymgysylltu) (Cymru) yn cefnogi dull system gyfan o sicrhau ansawdd yn y GIG, a bydd yn ofynnol i reolwyr y GIG sicrhau diwylliant o fod yn agored ac yn onest, a chynnwys y cyhoedd yn well ac yn barhaus yn y gwaith o gynllunio a darparu gwasanaethau iechyd a gwasanaethau cymdeithasol integredig.

Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am ei ateb, ond a yw'n cydnabod bod pryder eang ynghylch capasiti rhai adrannau o reolaeth y GIG yng Nghymru i ymdrin yn effeithiol, yn enwedig o ran ymdrin â chwynion a phryderon a chyda chwythu'r chwiban? Ac a yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi bod angen arnom ni nawr, yn ogystal â'r ddeddfwriaeth y mae wedi sôn amdani, gyfres o gymwyseddau craidd sy'n seiliedig ar werthoedd cenedlaethol ar gyfer ein rheolwyr yn y GIG yng Nghymru, ac y dylai fod angen i'r rheolwyr hynny fod ar gofrestr genedlaethol, lle mae'n rhaid iddyn nhw brofi eu bod yn dal i fod yn gymwys, yn union fel y mae ein meddygon a'n nyrsys yn ei wneud, er mwyn osgoi sefyllfa lle gall pobl symud o gwmpas y system? Pan eu bod nhw wedi methu mewn un man, gallan nhw ymddangos yn rhywle arall. Rydym ni'n gwybod bod hynny'n digwydd.

Diolchaf i'r Aelod am hynna ac edrychaf ymlaen at ei chlywed yn cyflwyno'n fwy manwl ei syniadau yn y maes hwn yfory. Mae'n faes pwysig i'w drafod, a chredaf y bydd yfory'n gyfraniad gwerthfawr i  hynny. Bydd cyfres, fel y mae hi'n gwybod, rwy'n siŵr, o gwestiynau cymhleth a fydd y tu ôl i'r penawdau: yr angen i allu diffinio'r hyn yr ydym ni'n ei olygu wrth ddweud 'rheolwr' mewn termau deddfwriaethol, i ddysgu o rai o'r profiadau yr ydym ni wedi eu cael yn y sector gofal cymdeithasol , lle'r ydym ni wedi cael fframweithiau rheoleiddio yn cystadlu â'i gilydd, er enghraifft, ar gyfer rheolwyr cartrefi gofal sydd hefyd wedi eu cofrestru fel nyrsys. O dan ba un o'r ddwy system y maen nhw'n gweithredu oddi tanynt y dylid eu dwyn i gyfrif? Sut, mewn gweithlu rheoli y byddech chi'n gwahaniaethu, er enghraifft, rhwng rhywun sydd â chyfrifoldebau am y gweithlu a rhywun sy'n gyfrifol am reoli cyllideb corff iechyd? Felly, rwy'n credu bod hon yn ddadl bwysig, ond rwy'n credu ei bod yn ddadl gymhleth hefyd, ac edrychaf ymlaen at glywed yr hyn y bydd yr Aelod yn ei ddweud yfory. Yn y cyfamser, bydd y Bil y bydd y Llywodraeth yn ei gyflwyno, rwy'n credu, yn gwneud cyfraniad sylweddol at y materion cyffredinol y dechreuodd Helen Mary Jones ei chwestiwn â nhw, a bydd hynny hefyd yn destun craffu drwy'r Cynulliad ac yn ddi-au yn cael ei wella o ganlyniad i hynny.

Mae fy nghyd-Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru wedi gwneud rhai pwyntiau da iawn, ond nid yw eu gadael ar gyfer dadl yfory, i gnoi cil arnynt dros yr ychydig fisoedd nesaf, yr ychydig flynyddoedd nesaf, yn cyrraedd hanfod yr argyfwng presennol sydd gennym ni, yn fy marn i.

Prif Weinidog, rydych chi'n gwybod cystal â minnau bod gennym ni nifer o fyrddau iechyd sydd mewn cyflwr truenus. Mae gennym ni ddiffyg gwaed ffres, mae gennym ni'r un tîm yn mynd o gwmpas, gyda chadeiryddion yn cael eu hailbenodi i fyrddau iechyd newydd sydd wedi bod mewn bodolaeth mewn byrddau iechyd sydd eisoes mewn trafferthion. Mae gennym ni brif weithredwyr, mae gennym ni dimau rheoli cyfan, mae gennym ni Weinidog iechyd y mae gennych chi ffydd ynddo yn llwyr ac rydych chi'n dweud nag ef yw'r broblem. Wel, os nad chi, eich Llywodraeth, eich Gweinidog iechyd, gweddill eich cyd-Weinidogion yn y Cabinet sy'n gyfrifol am y broblem gyda'n GIG, yna siawns mai uwch reolwyr y GIG sy'n gyfrifol, gan y telir yr arian mawr iddyn nhw i ddarparu'r gwasanaethau sydd eu hangen ar ein cleifion, a thelir yr arian mawr iddyn nhw i fod yn atebol.

Yr hyn yr hoffwn i ei ddeall, drwy'r cwestiwn hwn, yw pa fesurau atebolrwydd ac ansawdd sydd ar waith ar hyn o bryd, nid beth allai ddod yn ddiweddarach ymhen misoedd a blynyddoedd i ddod, ond nawr, heddiw, fel ein bod ni'n gwybod bod gennym ni'r tîm gorau yn gweithio ar y mater. Oherwydd pan edrychwch chi ar y bagiau post sydd gan bob un ohonom ni'n dod drwy ein drysau, nid ydym yn gweld y dystiolaeth ar y rheng flaen.

Wel, Llywydd, dyma GIG Cymru, a oedd, ddiwedd mis Mawrth, ar ddiwedd y cylch blynyddol o adrodd, â'r amseroedd aros isaf ers 2013, llai o bobl yn aros mwy na 26 wythnos nag yn ystod y pum mlynedd diwethaf, gwasanaeth iechyd lle mae 30 y cant yn fwy o bobl yn cael eu trin o fewn amseroedd aros ar gyfer canser nag yr oedden nhw bum mlynedd yn ôl, a lle mae cyfraddau goroesi yn well nag erioed o'r blaen ar ôl blwyddyn a phum mlynedd, gwasanaeth iechyd lle'r oedd achosion o oedi wrth drosglwyddo gofal, yn 2017 a 2018, y ddwy flynedd isaf ers i'r ffigurau hynny gael eu casglu erioed. Dyma'r gwasanaeth iechyd y mae'r Aelod yn dymuno ei ddisgrifio fel un sydd mewn cyflwr enbyd. Nid yw'n wir o gwbl. Yn syml, nid yw'n adlewyrchu cyflwr y gwasanaeth y mae miliynau o bobl yn ei gael gan GIG Cymru o'r naill flwyddyn i'r llall. Nid yw ei ddychanu yn y ffordd y mae'r Aelod yn ei wneud yn gwneud dim i sicrhau—[Torri ar draws.]—dim i sicrhau'r gwelliannau y byddem ni a hithau yn dymuno eu gweld. Ac mae'r gwelliannau hynny yr wyf i wedi eu hamlinellu yn deillio'n rhannol o'r ymdrechion y mae rheolwyr y GIG, yn ogystal â chlinigwyr ac eraill, yn eu gwneud. Rydym ni eisiau system o atebolrwydd eglur ac rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod gennym ni system sy'n canolbwyntio ar ansawdd. Mae gennym ni un eisoes; rydym ni eisiau ei gwella ymhellach. Dyna pam yr ydym ni'n cyflwyno deddfwriaeth, ac mae angen i'r ddeddfwriaeth fod yn seiliedig ar ffeithiau'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru, nid rhyw fath o ymgais gyffredinol i fychanu ei enw da, pan nad yw'r dystiolaeth ar gyfer hynny ar gael o gwbl.

And finally, question 8—Huw Irranca-Davies.

Mae cynnig gofal plant uchelgeisiol y Llywodraeth hon wedi bod ar gael i rieni yn Ogwr ers diwedd mis Ebrill eleni. Yn ystod y cyfnod hwnnw, mae dros 300 o deuluoedd wedi manteisio ar y cynnig, gyda mwy o geisiadau'n dod i mewn bob wythnos.

Mae'n newyddion gwirioneddol wych nid yn unig bod y cynnig gofal plant nid yn unig yn cydymffurfio â'r amserlen ond yn rhagori ar hynny, gan ei fod yn caniatáu i ni feddwl, nawr, beth allai ddod nesaf mewn dull mwy cydgysylltiedig o ymdrin â darpariaeth y blynyddoedd cynnar hefyd. Mae gennym ni amser i feddwl nawr. Ond mae'n newyddion da iawn. A gaf i ofyn—a diolchaf i'r Gweinidog am y trafodaethau yr ydym ni wedi eu cael eisoes—bod y swyddogion y tu ôl i'r iteriad ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn sicrhau eu bod nhw'n cael trafodaeth dda gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr? Y rheswm am hynny yw eu bod nhw, yn hanesyddol, wedi gorddarparu'r cyfnod sylfaen gan oddeutu 25 i 30 awr y plentyn. Nawr, mae hyn ymhell ar y blaen i lawer o ardaloedd awdurdod lleol eraill yng Nghymru, ond mae hyn cyn ein bod ni wedi dechrau ar y cynnig gofal plant. Felly, rwy'n meddwl tybed, gan weithio gyda'r Gweinidog rhagorol sydd gennym ni ar gyfer y cynnig gofal plant a'i swyddogion, a allem ni wneud yn siŵr ein bod ni'n ymgysylltu â Phen-y-bont ar Ogwr, ac nid cadw'r brych a lluchio'r babi. Mae'n ddrwg gen i—nid bod unrhyw fabanod yn rhan o hyn o gwbl. Ond i wneud yn siŵr bod y plant sydd eisoes yn cael addysg y blynyddoedd cynnar ragorol yn y cyfnod sylfaen yn parhau i gael darpariaeth, yn y dyfodol, wrth i hyn esblygu i'r cynllun newydd.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am y ddau bwynt yna a diolch iddo am ein hatgoffa bod cyflwyno'r cynnig gofal plant yng Nghymru yn digwydd yn gynharach na'r disgwyl ac ar gael ym mhob rhan o Gymru erbyn hyn. Gan feddwl am gwestiwn cynharach Lynne Neagle, mae 88 y cant o'r teuluoedd sy'n cymryd rhan yn y cynnig gofal plant yn dweud bod ganddyn nhw fwy o arian ar ôl yn eu pocedi at ddibenion eraill ar ddiwedd bob un wythnos.

O ran y pwynt arall a wnaeth Huw Irranca-Davies ynghylch materion sy'n benodol i Ben-y-bont ar Ogwr, bydd yn falch o wybod bod Julie Morgan, y Dirprwy Weinidog, yn cyfarfod â'r Cynghorydd Huw David, arweinydd cyngor Pen-y-bont ar Ogwr, ar 9 Gorffennaf, yr wythnos nesaf. Trefnwyd y cyfarfod hwnnw i drafod gofal plant a chyfleoedd ehangach i weithio ar y cyd ar waith y blynyddoedd cynnar ym Mhen-y-bont ar Ogwr, ac rwy'n siŵr y bydd y materion y mae'r Aelod lleol wedi eu codi y prynhawn yma yn rhan o'r agenda honno.

Thank you, First Minister.

The next item is the business statement and announcement. I call the Trefnydd to make the statement—Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Ceir un newid i'r agenda heddiw, sef bod y datganiad ar y cynllun gweithredu economaidd a'r mesurau datblygu economaidd wedi ei dynnu'n ôl. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi ei nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith y papurau sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

Doeddwn i ddim yn gallu clywed y Trefnydd yn y fan yna. Os gallwn ni gynnal ein trafodion mewn ychydig mwy o dawelwch, byddai hynny'n helpu. Ond rwy'n tybio ei bod hi wedi dweud rhywbeth digon tebyg i'r hyn a oedd yn y datganiad busnes y bore yma, felly fe awn ymlaen. Wnaf i ddim gofyn i chi ei ailadrodd. Janet Finch-Saunders.

Diolch, Llywydd. Trefnydd, ddydd Gwener diwethaf, cefais y pleser o ymweld â thri chartref gofal yn y gogledd-orllewin. Fe gadarnhaodd y profiad hwn yr hyn a ddywedais yma yn y Senedd y mis diwethaf—fod argyfwng difrifol iawn yn ein hwynebu mewn cartrefi gofal. Yr hyn a welais oedd darparwyr gofal yn gwneud eu gorau glas i sicrhau eu bod yn darparu gofal o ansawdd uchel. Fodd bynnag, maen nhw'n gorfod gwneud hyn wrth frwydro i gael dau ben llinyn ynghyd, oherwydd cyllido annheg gan awdurdodau lleol, ac yn enwedig, bwrdd iechyd gogledd Cymru. Daw hyn â mi at y ffeithiau syfrdanol yr wyf eisiau i bob un ohonoch fod yn ymwybodol ohonynt.

Ar 26 Mehefin 2019, anfonodd Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr e-bost at ddarparwyr gofal, yn nodi eu bod newydd gymeradwyo'r ffioedd gofal iechyd parhaus ar gyfer 2018-19. Yr hyn a olyga mewn gwirionedd yw bod cartrefi gofal yn derbyn cleifion o ysbytai, a dim ond yr wythnos diwethaf y cawsant wybod am yr hyn y cânt eu talu am ofal a ddarperir o 1 Ebrill ymlaen. Rydym bellach ym mis Gorffennaf. Felly, mewn un achos, roedd hyn yn golygu nad oedd cartref yn gwybod faint o arian a delir iddyn nhw am tua 50 y cant o'u cleientiaid. Mae'n amhosibl rheoli busnes yn iawn—a dyna mae darparwyr cartrefi gofal yn ei wneud: maen nhw'n rhedeg busnes hanfodol iawn, un y mae mawr angen amdano hefyd a hynny gyda chymaint o ansicrwydd cyllidebol. Felly, credaf yn wir ein bod yn agos iawn at golli 1,500 o welyau yng Nghymru erbyn 2024. Dyna'r ffigur y mae pobl yn y sector gofal wedi'i ddarogan. Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn niweidio'r sector cartrefi gofal, sy'n gwneud cymaint i'w helpu.

A wnewch chi ofyn i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ymrwymo i wneud datganiad ar ffioedd y cynghorau iechyd cymuned, a chynnal ymchwiliad er mwyn canfod pam mai dim ond yn awr y mae darparwyr gofal yn cael eu cynghori ynghylch faint y byddant yn cael eu talu am y gwasanaethau gwych a ddarparant? Nid yw hyn yn ffordd i unrhyw gwmni redeg busnes. Mae gan gwmni sy'n gofalu ac yn darparu triniaeth, gofal a chymorth ar gyfer y bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas yr hawl i wybod sut y gallant drefnu eu gofynion ariannol eu hunain. Felly, rwy'n credu bod hyn nid yn unig yn fethiant ar ran y bwrdd i

echyd, ond rwy'n credu ei fod yn wendid ar ran eich Llywodraeth. Felly, mae gennyf ddiddordeb mawr i weld eich bod yn cymryd y mater hwn o ddifrif, os gwelwch yn dda. Diolch.

Wel, Llywydd, mae'r Gweinidog iechyd wedi bod yma i wrando ar bryderon Janet Finch-Saunders, ond efallai, os bydd hi'n rhoi manylion y pryderon penodol hynny mewn gohebiaeth i'r Gweinidog iechyd, fe fydd yn gallu edrych arnynt yn fwy manwl.

Trefnydd, roedd datblygu astudiaeth ddichonoldeb i fetro bae Abertawe a Chymoedd y gorllewin yn rhywbeth y cytunwyd arno rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru fel rhan o gyllideb 2017. Ers hynny, gyda Chyngor Abertawe yn arwain ar y rhan o waith rhanbarthol, yr ydym wedi clywed Llywodraeth y DU yn cyhoeddi ei bod yn cefnogi datblygu gorsaf reilffordd parcffordd yn y gorllewin, ar dir yn Felindre, Abertawe. Fodd bynnag, rwyf wedi bod yn gyson wrth ddweud na ellir edrych ar welliannau i'r rheilffyrdd rhwng y dwyrain a'r gorllewin ar eu pen eu hunain, a bod angen i'r metro ym mae Abertawe a Chymoedd y gorllewin, yn ogystal â gweld gwasanaethau i orsafoedd Abertawe a Chastell-nedd wedi'u diogelu, ail-ddechrau defnyddio llwybrau eraill unwaith eto—llwybr rheilffordd Dyffryn Aman ac Abertawe, er enghraifft—a sicrhau cysylltiadau trafnidiaeth o safon i gymoedd Castell-nedd, Dulais ac Afan. Credaf fod angen i Lywodraeth Cymru ddarparu arweiniad a gweledigaeth ar y mater hwn. Ac yn ôl ym mis Chwefror, gofynnais i'r Gweinidog Economi a Thrafnidiaeth gyflwyno datganiad am y modd y mae'n gweld parcffordd y gorllewin yn cyd-gysylltu â'r her ehangach o ddatblygu rhagor o seilwaith rheilffyrdd a thramiau yn y rhanbarth, fel rhan o fetro bae Abertawe. Dywedasoch y byddai'r Gweinidog yn barod i wneud hynny, ond hyd yma, ni neilltuwyd amser ar gyfer hyn. A gaf i ofyn eto, felly—bron i bum mis yn ddiweddarach—a ellir rhoi amser nawr am ddatganiad ar y mater pwysig hwn yn y Siambr hon?

Diolch ichi am godi'r mater hwn. Ac wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir iawn na all unrhyw orsaf barcffordd fod ar draul canol dinas Abertawe, a chredaf fod Llywodraeth Cymru wedi gwneud y datganiad hwnnw'n glir iawn. Mae gennym ddadl yfory sy'n edrych ar ddyfodol Trafnidiaeth i Gymru, felly gallai hynny fod yn gyfle i godi'r pryderon penodol hyn gyda'r Gweinidog trafnidiaeth. Ond byddaf yn gofyn iddo ysgrifennu atoch gyda'r wybodaeth ddiweddaraf am y mater penodol hwn.

Gweinidog, a gaf fi ofyn am ddau ddatganiad? Mae'r cyntaf yn ymwneud â'r cyhoeddiad ynglŷn â chynllun hirdymor GIG Lloegr fod tua 14 o ganolfannau hapchwarae'r GIG i gael eu sefydlu, wedi'u hariannu'n rhannol gan y Comisiwn Hapchwarae. Ymddengys i mi fod hwn yn faes y dylem fod yn gweithredu arno ein hunain, a tybed a fyddai modd inni gael datganiad ynghylch pa geisiadau a wnaed am gyllid gan y Comisiwn Hapchwarae i sicrhau bod yr arian annigonol a godir, ar ffurf ardoll wirfoddol ar gyfer y Comisiwn Hapchwarae, hefyd yn cael ei rannu'n gyfartal ledled y DU. Byddai'r adnoddau, felly, ar gael i ni hefyd ddelio â'r mater hwn, fel y nodwyd yn adroddiad y prif swyddog meddygol y llynedd.

Ac a gaf i ofyn hefyd am ddatganiad ynglŷn â'r sefyllfa o ran gweithwyr Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr—mae 200 ohonyn nhw'n byw yn fy etholaeth i? Ysgrifennodd un etholwr ataf a dweud, 'Mae'r cwmni wedi cynnig pecyn diswyddo imi, gan gynnwys pensiwn gohiriedig i'w gymryd pan fyddaf yn 55. Rwyf yn 46 oed.' Y pwynt y mae'n ei godi yw, o ganlyniad i newidiadau Llywodraeth y DU yn yr oedran pensiwn, mae'n golygu i bob pwrpas y bydd yn colli oddeutu £50,000 i £60,000. Ymddengys i mi fod hyn yn anghysonder difrifol yn y modd y caiff gweithwyr Ford eu trin, a gwn yn sicr ei fod yn fater y bydd yr undebau'n debygol o'i godi, ond fe allem ni ei godi hefyd, o ran pa mor deg y mae gweithwyr Cymru'n cael eu trin yn y mater hwn.

Diolch i Mick Antoniw am godi'r ddau fater hyn. O ran y cyntaf, sy'n ymwneud â hapchwarae, gwn fod swyddogion iechyd yn cael rhai trafodaethau i archwilio pa arian, os o gwbl, a allai ddod i Lywodraeth Cymru mewn cysylltiad â gamblo, oherwydd, fel y nododd Mick, fe edrychodd adroddiad y prif swyddog meddygol yn benodol ar bennod am gamblo, ac ers hynny, fe wnaed rhai gwelliannau sylweddol. Felly, mae cwestiynau ar gamblo wedi cael eu hychwanegu at yr arolwg o ymddygiad iechyd plant oedran ysgol ac ymchwil rhwydwaith iechyd ysgolion yn ystod 2017-18. Hefyd, bydd cwestiynau ar amlder, cyfranogiad ac agweddau tuag at gamblo yn cael eu cynnwys yn yr arolwg cenedlaethol am y tro cyntaf yn 2020-21. Gwn fod hyn yn rhywbeth y mae Mick wedi bod yn gofyn amdano'n gryf iawn ers amser maith.

Mae'r prif swyddog meddygol wedi cael trafodaethau gyda GambleAware a chyfarwyddwyr iechyd y cyhoedd yng Nghymru i archwilio sut y gellir defnyddio gwasanaethau presennol, megis gwasanaethau cymorth iechyd meddwl, i gefnogi gamblwyr problemus, ac wrth gwrs, ar 1 Gorffennaf, fe lansiwyd rhaglen newydd genedlaethol Cyngor ar Bopeth, gyda dwy ganolfan gymorth newydd yn sir Ddinbych a Rhondda Cynon Taf, a bydd y rheini'n gallu darparu hyfforddiant allgymorth i drydydd parti i sicrhau bod gweithwyr rheng flaen yn meddu ar y sgiliau perthnasol i adnabod a chefnogi pobl â phroblem gamblo. Ac rwy'n gwybod bod gan Mick gwestiwn i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y pwnc hwn yfory, felly bydd yn gallu rhoi rhagor o fanylion am y cynnydd sydd wedi'i wneud ers adroddiad y prif swyddog meddygol.

O ran pensiynau, yn amlwg, mae'r hyn a ddisgrifiodd Mick yn destun pryder mawr, a byddem wrth reswm yn annog Ford i roi'r fargen orau posibl i'w gweithwyr ffyddlon. Mae pwynt Mick yn ein hatgoffa, wrth gwrs, fod gweithwyr Ford ar hyd a lled Cymru, yn enwedig yn y de, ac yn sicr bydd angen i Lywodraeth Cymru a'u hundebau gyflwyno neges gref bod yn rhaid cael tegwch wrth wraidd unrhyw fargen. 

Bydd ffrwd waith pobl y tasglu, ar y cyd â Ford, yr undebau llafur a'r rheoleiddiwr pensiynau, yn ystyried darparu cyngor annibynnol priodol i'r gweithlu wrth iddyn nhw gynllunio eu dyfodol ariannol, ond byddaf yn sicr o ddod â'r astudiaeth achos a gyflwynwyd gan Mick i sylw'r tasglu hwnnw.  

Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip ar droseddau casineb trawsryweddol yng Nghymru? Mae ffigurau a gafwyd gan y BBC o heddluoedd yng Nghymru yn dangos bod nifer y troseddau casineb trawsryweddol a gofnodwyd wedi mwy na dyblu yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf. Mae'n bosib bod rhywfaint o'r cynnydd hwn o ganlyniad i dangofnodi yn y gorffennol a bod mwy o bobl bellach yn barod i ddod ymlaen i roi gwybod am eu profiadau, mae'r ffigurau hyn yn dangos yn glir bod camdriniaeth neu drais a gyfeirir at bobl ar sail trawsrywedd ar gynnydd. A gawn ni ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog ynghylch beth yn rhagor y gellir ei wneud i amddiffyn pobl drawsryweddol ac i gynyddu ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o faterion trawsryweddol yn y gymuned ehangach yng Nghymru, os gwelwch yn dda? Diolch.

Rwy'n ddiolchgar iawn fod y pwynt hwn wedi cael ei godi yn y Siambr. Mae'n amlwg fod troseddau casineb yn ei holl ffurfiau yn peri pryder mawr i ni. Ac mae'n destun pryder mawr bod nifer y bobl sy'n cyflwyno'u hunain fel dioddefwyr troseddau casineb trawsryweddol wedi cynyddu. Os yw'n wir bod pobl yn teimlo'n fwy cyfforddus i fod yn agored am hyn, mae hynny ynddo'i hun yn beth cadarnhaol, ond er hynny mae unrhyw drosedd casineb o'r math hwn yn amlwg yn rhywbeth y mae'n rhaid inni weithio'n drawsbleidiol i fynd i'r afael ag ef, ond fe wnaf yn siŵr fod y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud yn y maes penodol hwn.FootnoteLink

Y penwythnos diwethaf, treuliais y noson yn Abertawe gyda grŵp o wirfoddolwyr sy'n mynd allan bob nos Sul gyda bwyd, deunydd ymolchi, dillad cynnes ac ati ar gyfer bobl ddigartref. Doedd gan rai o'r bobl y siaradais i â hwy ddim byd o gwbl, ac roedden nhw'n ddiolchgar iawn am y bwyd a'r darpariaethau, ac fe wnaethant rannu rhai o'u profiadau â ni. Clywais gan nifer o bobl sut yr oedden nhw neu eu ffrindiau wedi cael eu harestio o dan y Ddeddf Crwydradaeth. Nawr, cyflwynwyd y Ddeddf Crwydradaeth ym 1824. Mae'n hen ffasiwn. Fe'i cyflwynwyd i fynd i'r afael â digartrefedd a achoswyd gan gyn-filwyr yn dychwelyd o'r rhyfeloedd Napoleonaidd. Yn benodol, mae'n gwneud cysgu allan a chardota yn drosedd—gallwch gael eich arestio am y naill neu'r llall. Dywedodd un fenyw ifanc wrthyf nos Sul, 'Mae'n anghyfreithlon bod yn ddigartref, eto nid yw'n anghyfreithlon gwneud rhywun yn ddigartref,' ac roeddwn yn meddwl bod hwnnw'n ddatganiad eithaf dwys. Dywedodd wrthym fod yr heddlu'n clirio'r strydoedd yn rheolaidd, yn arestio pobl ac yn symud eu heiddo, er gwaethaf y ffaith bod y Prif Weinidog wedi dweud wrthyf yr wythnos diwethaf nad oedd hyn yn bolisi gan y Llywodraeth. I raddau helaeth, nid oes gan Gymru'r pŵer i wneud unrhyw beth am y Ddeddf Crwydradaeth oherwydd ein diffyg pwerau cyfiawnder troseddol. Yn yr Alban ac yng Ngogledd Iwerddon, mae'r Ddeddf eisoes wedi'i diddymu. I mi, mae hynny'n un enghraifft arall pam y mae angen i'r system cyfiawnder troseddol gael ei datganoli. Dyma enghraifft ymarferol arall eto o'r hyn y gallai'r pwerau hynny ei wneud i ni. Dylem fod yn cynnig cymorth i bobl sy'n cael eu gorfodi i fyw ar y strydoedd. Ni ddylem ni eu galw'n droseddwyr. Mae'n bryd i chi fel Llywodraeth ddweud, digon yw digon, a byddwn yn ddiolchgar petaech yn barod i ganiatáu dadl, yn amser y Llywodraeth, a fyddai'n ffafrio datganoli pwerau cyfiawnder troseddol gyda'r bwriad o ddiddymu'r Ddeddf Crwydradaeth.

Diolch ichi am godi'r mater ac am roi'r cyfle imi hefyd i rannu eich edmygedd o'r gwaith y mae'r gwirfoddolwyr yn ei wneud yn Abertawe, ddydd ar ôl dydd, i gefnogi pobl sy'n cysgu allan. Yn ddiweddar, sefydlodd y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ei thasglu newydd i archwilio'r cymorth i bobl ddigartref, yn enwedig y rhai sy'n dioddef fwyaf gyda digartrefedd, ac wrth gwrs fe'i harweinir gan bennaeth Crisis. Rwy'n siŵr y byddech yn croesawu hynny, a byddaf yn gofyn i'r grŵp gorchwyl edrych yn benodol ar hyn. Ond mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir iawn yn ein gwrthwynebiad i'r Ddeddf Crwydradaeth, sydd yn gwbl hen ffasiwn. Mae'n gwbl amhriodol i droi pobl yn droseddwyr am yr hyn sy'n aml yn fater o gael eu hunain mewn sefyllfaoedd na allwn ni hyd yn oed ddychmygu gorfod delio â hwy. Felly, gwn fod y Gweinidog hefyd yn cydweithio'n agos iawn â chomisiynwyr yr heddlu a throseddu i sicrhau eu bod yn ymdrin yn briodol ac mewn ffordd sy'n seiliedig ar drawma â phobl sy'n eu cael eu hunain mewn sefyllfa o gysgu allan.

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog iechyd, os gwelwch yn dda, yng ngoleuni adroddiad yr arolygiaeth ddoe ar yr adran ddamweiniau ac achosion brys yn ysbyty'r Mynydd Bychan? Nid gwleidydd sy'n dweud hyn; mae'n amlwg mai'r Arolygiaeth ei hun sy'n nodi yn eu hadroddiad sut y cafodd cleifion eu symud o welyau i gadeiriau er mwyn i'r bwrdd iechyd allu cydymffurfio â thargedau aros iechyd. Dywedodd y Prif Weinidog ei hun yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog na fydd y Llywodraeth yn ymatal rhag helpu byrddau iechyd i gyflawni'r targedau hyn. Dywedodd fod y targedau hyn o fudd clinigol amlwg a dyna pam eu bod yn bodoli. Rwy'n siŵr nad yw'r rhan fwyaf o'r cleifion a gafodd eu symud o welyau i gadeiriau ac yna aros am 20 awr yn gweld hynny fel budd clinigol, a bod yn onest gyda chi. Rydym wedi dysgu heddiw, gan un o'r un enw â mi, Andrew Davies, sef cadeirydd bwrdd iechyd Abertawe, bod tri neu bedwar o alwadau'r dydd yn mynd i fyrddau iechyd. Yn fy marn i, mae'n annealladwy i feddwl nad oedd Llywodraeth Cymru yn ymwybodol o'r sefyllfa hon yn yr uned asesu ac yn yr adran achosion brys, os oedd y lefel honno o ryngweithio'n digwydd ar amseroedd aros. Dyna pam rwy'n credu ei bod yn dyngedfennol fod y Gweinidog iechyd yn gwneud datganiad—datganiad llafar gobeithio—er mwyn inni gael atebion i rai o'r cwestiynau. Rwy'n cynrychioli rhanbarth sydd ond newydd gael trychineb y gwasanaethau mamolaeth yng Nghwm Taf, lle yr oedd uwch reolwyr yn honni nad oeddent yn ymwybodol o'r hyn a oedd yn digwydd yn yr adran famolaeth honno. Yma, mae'r arolygiaeth iechyd wedi nodi gweithredoedd bwriadol i geisio cydymffurfio â'r amseroedd aros y byddwn yn eu hawgrymu, ac rwy'n siŵr y byddai'r rhan fwyaf o glinigwyr yn awgrymu bod hyn yn peryglu canlyniadau cleifion, ac ni ellir goddef hynny. Ni all fod yn ddigon da i ni, ymhen chwech neu ddeuddeng mis o bosibl, ymateb am na chymerwyd camau i ymdrin â hyn a chanfod pwy oedd yn gwneud y penderfyniadau hyn. Yn sicr, nid y staff a oedd dan bwysau yn yr adrannau hynny, gan ein bod yn gwybod fod yr arolygaeth wedi amlygu'r ffaith nad oedd rotâu staff yn cael eu llenwi, er bod gan Lywodraeth Cymru ddeddfwriaeth ar waith sy'n dweud y dylid llenwi rotâu staff i lefel ofynnol benodol. Mae'r gyfraith yn mynnu hynny, ac eto mae'r Arolygiaeth wedi amlygu hynny yn ei hadroddiad, ac felly credaf fod difrifoldeb yr adroddiad hwn yn cyfiawnhau o leiaf ddatganiad llafar gan y Gweinidog mewn Cyfarfod Llawn fel y gallwn ofyn y cwestiynau hynny y mae ein hetholwyr a phobl sy'n gweithio yn yr adrannau hyn, nid yn afresymol, yn eu gofyn i ni.  

Wel, mae'n amlwg bod y Gweinidog iechyd wedi bod yma i glywed eich cais, ac rwyf yn sicr wedi darllen yr adroddiad y cyfeiriwch ato. Gwn y bydd y Gweinidog iechyd wedi gwneud hynny hefyd. Roeddem yn siomedig i'w ddarllen, a byddem yn disgwyl wrth gwrs bod pob claf sy'n cael gofal mewn uned asesu yn cael ei drin mewn modd amserol er mwyn gwneud y gorau o'u profiad a'u canlyniadau. Ond dylid nodi hefyd, yn yr adroddiad, fod mwyafrif y cleifion a holwyd wedi canmol y staff am fod yn garedig ac yn sensitif, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod ni'n cydnabod gwaith da'r staff hefyd.

Rydym wedi dyrannu arian yn ddiweddar i fwrdd iechyd Caerdydd a'r Fro yn benodol i gefnogi gwelliannau o ran profiad a'r ddarpariaeth gyntaf, ac mae hyn yn cynnwys estyniad i'r gwasanaeth lles yn yr adran frys a gwasanaeth diogel yn y cartref llwyddiannus, ac i alluogi'r bwrdd iechyd i fod yn fabwysiadydd cynnar o'r fframwaith ansawdd a chyflawni cenedlaethol ar gyfer y prosiect adrannau achosion brys. Mae'r ddau brosiect hyn yn ceisio gwella'r profiad a'r canlyniadau i bobl sy'n defnyddio gwasanaethau gofal brys. Gwyddom fod AGIC bellach wedi derbyn cynllun gwella'r bwrdd iechyd ac mae'n amlwg y bydd yn monitro'r cynnydd yn ofalus.

Rwyf wedi gofyn ar dri neu bedwar achlysur erbyn hyn am ddiweddariad ar y fframwaith anhwylderau bwyta. Rwy'n falch bod y Gweinidog iechyd yma, oherwydd cynhaliwyd y grŵp trawsbleidiol ar anhwylderau bwyta'r wythnos diwethaf, a dywedodd rhai o'r dioddefwyr eu bod yn teimlo nad oedden nhw'n gweld unrhyw ddiben mewn cymryd rhan yn y broses ymgynghori gan eu bod wedi bod yn aros am wyth mis bellach am syniad o'r hyn sy'n mynd i ddigwydd. Cymerodd pawb ran yn yr ymgynghoriad hwnnw gyda phob ewyllys da am eu bod eisiau helpu i newid y sefyllfa o ran anhwylderau bwyta yma yng Nghymru. Felly, rwyf yn annog y Gweinidog iechyd i gyflwyno datganiad fel y gallwn edrych ar y fframwaith o'r newydd a gweld sut y caiff gwasanaethau eu gwella gydag adfywiad o'r fframwaith. Yn y pen draw, rydym wedi gwella gwasanaethau yma, ond mae lle i wella eto, ac mae'r rhai ar y grŵp trawsbleidiol, yn ddioddefwyr, yn ofalwyr ac elusennau, am glywed bod gweithredu ar y gweill yn awr.

Diolch ichi am godi'r mater hwn. Mae'r Gweinidog iechyd, mi wn, i fod i drafod y mater hwn gyda swyddogion yr wythnos hon. Rwy'n deall ei fod yn adroddiad mawr ac mae llawer o dystiolaeth wedi ei gynnwys ynddo, ac mae'n amlwg bod angen ei ystyried yn drylwyr, ond cyn gynted ag y bydd y Gweinidog iechyd wedi derbyn cyngor, a deallaf y bydd hynny'n ystod yr wythnosau nesaf, bydd yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi.

Trefnydd, hoffwn ofyn i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol—rwyf yn falch o weld ei fod yma heddiw—i ystyried gwneud datganiad ysgrifenedig efallai am y sefyllfa o ran yr uned a arweinir gan fydwragedd yn Ysbyty Cyffredinol Llwynhelyg. Fe fyddwch yn ymwybodol, ac fe fydd ef yn ymwybodol, bod pryder ein bod yn mynd i wynebu sefyllfa lle byddai disgwyl i fenywod petai nhw angen gwasanaethau yn ystod y nos, ffonio'r fydwraig gymunedol a threfnu drostynt eu hunain i'r fydwraig honno fod yn bresennol. Nawr, wrth ymateb i Paul Davies, rhoddodd y Prif Weinidog rywfaint o sicrwydd i'r Siambr hon nad yw hynny, mewn gwirionedd, yn wir. Ond bydd y Gweinidog yn ymwybodol iawn o'r pryderon y byddai hyn yn digwydd pan fyddai'r gwasanaeth yn mynd o wasanaeth dan arweiniad ymgynghorydd i wasanaeth sy'n cael ei arwain gan fydwragedd, oherwydd ei fod wedi digwydd mewn mannau eraill. Felly, a gaf i ofyn i'r Gweinidog wneud datganiad, os yw'n gallu gwneud hynny, i dawelu meddyliau'r cyhoedd yn yr ardal nad yw hyn yn mynd i ddigwydd, nad ydynt yn mynd i golli eu gwasanaeth 24 awr, ac amlinellu pa drafodaethau y mae ef neu ei swyddogion wedi'u cael gyda'r bwrdd iechyd i sicrhau bod y Prif Weinidog yn gywir ac nad yw'r gwasanaeth hwn yn mynd i gael ei leihau ymhellach.

Fel y dywedodd y Prif Weinidog yn ei sesiwn gwestiynau'r prynhawn yma, bu trafodaethau ar y dewisiadau i wella effeithlonrwydd y model staffio drwy sicrhau mwy o integreiddio rhwng y bydwragedd a'r staff yn y gymuned sydd wedi'u lleoli yn yr uned dan arweiniad bydwragedd. Ond roedd yn glir iawn na fydd hyn yn lleihau'r gwasanaeth i gleifion, a fydd yn parhau'n agored i fenywod yn sir Benfro bedair awr ar hugain y dydd, bob dydd o'r wythnos.

Rwy'n deall bod trafodaethau ar y gweill gyda'r staff ynglŷn â sut i integreiddio staff uned dan reolaeth bydwragedd a staff bydwragedd cymunedol yn well, ac ni all y bwrdd iechyd gadarnhau ei drefniadau staffio ar gyfer y dyfodol eto oherwydd, yn amlwg, nid oes unrhyw benderfyniadau wedi'u gwneud. Ond mae wedi sicrhau pob darpar fam feichiog, fodd bynnag, y bydd y cymorth staffio yn parhau i fod ar gael bedair awr ar hugain y dydd, bob dydd o'r wythnos, a'r flaenoriaeth o hyd yw gofal diogel a phrofiad cyffredinol y menywod hynny.

And finally, Llyr Gruffydd.

Thank you, Llywydd. I’ve looked at the business statement that you’ve published today, and I don’t see any intention on the part of Government for us to have an oral statement from the Minister for environment and rural affairs on the Government’s intention now to proceed with ‘Brexit and our land’ proposals. You will know as well as I do that this will be one of the most significant announcements that this Government will make. It will certainly lead to some of the most far-reaching changes that the agricultural sector and rural communities have seen in generations, and I would like to understand why you don’t feel that an oral statement to this Chamber is necessary, because the Minister has made it entirely clear that it will be declared before the Royal Welsh Show in a few weeks’ time. Am I right in thinking that it is the Government’s intention to release this as a written statement? Some cynics might suggest that you would do that in the last days of term in order to avoid the scrutiny that could take place as a result of doing it earlier. So, can you give us an assurance that it is the intention to have an oral statement in this place, because that is what such a significant statement deserves?

Fe wnaf i, Llywydd, siarad â Gweinidog yr amgylchedd, o ran y cynlluniau ar gyfer rhyddhau'r ymgynghoriad 'Brexit â'n tir'.

Thank you, Trefnydd.

The next item, therefore, is the statement by the Minister for Health and Social Services on the task and finish group on critical care, and I call on the Minister to make the statement—Vaughan Gething.

Diolch, Llywydd. Bydd yr Aelodau'n cofio ein bod ni, yn 2016, wedi creu adolygiad seneddol o arbenigwyr annibynnol i archwilio iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru, ac fe gafodd yr adolygiad hwnnw, wrth gwrs, gefnogaeth drawsbleidiol. Mae adroddiad yr arolwg seneddol yn disgrifio'r galwadau cynyddol a'r heriau newydd y mae iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru yn eu hwynebu. Mae'r rhain yn cynnwys mwy o anghenion gofal gan y gall mwy ohonom ni ddisgwyl byw yn hŷn, a'r cynnydd yn nisgwyliadau'r cyhoedd o ran datblygiadau meddygol newydd a rhai sy'n datblygu. Mae'r gwasanaethau gofal critigol wedi teimlo'r heriau hyn yn fawr iawn yn y blynyddoedd diweddar. Mae'n amlwg bod straen sylweddol o fewn gwasanaethau gofal critigol, ac mae hyn wedi bod yn cynyddu yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Er gwaethaf hyn, mae pobl â salwch difrifol sydd angen cymorth yn parhau i gael gofal critigol o safon uchel, diolch i ymroddiad y llu o aelodau arbenigol o staff sy'n gweithio mewn amgylchiadau lle mae pwysau mawr.

Fel y nodir yn 'Cymru Iachach', mae gwasanaethau mewn ysbytai megis gofal critigol yn parhau i fod yn rhan hanfodol a gweladwy o'n system iechyd a gofal yn y dyfodol. Fel gyda systemau gofal iechyd eraill, mae angen inni gyflymu'r broses o newid ym maes gofal critigol, gan gynnwys y model darparu ledled Cymru, er mwyn sicrhau bod gennym ni'r gwasanaethau priodol yn y man priodol ar gyfer y rhai sy'n ddifrifol wael. Dyna pam, ym mis Gorffennaf y llynedd, y cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig yn cyhoeddi rhaglen genedlaethol i edrych yn strategol ar y materion a'r heriau ar gyfer ein gwasanaethau gofal critigol. Yn y datganiad hwnnw, dywedais y bydd ein hymagwedd at ofal critigol yn adeiladu ar y gwaith sydd eisoes yn cael ei wneud gyda gweithredu'r cynllun cyflawni ar gyfer y rhai sy'n ddifrifol wael. Erbyn hyn, rydym ni'n cymryd mwy o ran ganolog yn y gwaith o gyfarwyddo hyn yn genedlaethol. Sefydlais grŵp gorchwyl a gorffen, dan gadeiryddiaeth yr Athro Chris Jones, y dirprwy brif swyddog meddygol. Roedd yn cynnwys saith ffrwd waith a oedd yn edrych ar: mapio modelau gwasanaeth, y galw a'r capasiti; gofynion y gweithlu; allgymorth; unedau gofal ôl-anesthesia; cymorth anadlu tymor hir; trosglwyddo cleifion; a mesurau perfformiad.

Yn dilyn argymhellion y ffrydiau gwaith hyn, gwnaed cynnydd ar unwaith. Mae hyn yn cynnwys: gofal critigol yn dod yn elfen o'r ymgyrch recriwtio 'Hyfforddi. Gweithio. Byw'; tynnu sylw at y cyfleoedd presennol i weithio ym maes gofal critigol yng Nghymru; a chynnwys gweithgarwch gofal critigol yn y dangosfwrdd perfformiad gofal heb ei drefnu o hyn ymlaen. Mae hyn yn helpu byrddau iechyd i reoli eu gwasanaethau yn fwy effeithiol.

Rwy'n falch heddiw o gyhoeddi adroddiad terfynol y grŵp gorchwyl a gorffen. Mae'r adroddiad yn onest am yr heriau y mae gofal critigol yn eu hwynebu, ac mae'n cynnig golwg strategol ar yr hyn sydd angen ei wneud i sicrhau bod gwasanaethau i bobl sy'n ddifrifol wael yn addas ar gyfer y dyfodol. Yn ogystal â'r prif adroddiad, mae'r adroddiadau gan bob ffrwd waith wedi'u cyhoeddi ar ffurf atodiadau, sy'n nodi argymhellion manylach. Mae'r adroddiad yn dod i'r casgliad, os na fydd arferion derbyn ac atgyfeirio yn newid, sef rhywbeth yr oedd y grŵp yn teimlo nad oedd fawr o gyfle ar ei gyfer, dim ond drwy gynyddu cyfanswm y capasiti gofal critigol y gellir diwallu'r galw cynyddol yn y dyfodol. Mae'r grŵp gorchwyl a gorffen yn glir bod angen capasiti ychwanegol ar Gymru. Fodd bynnag, rhaid i hyn fod ar y cyd â gwelliannau mewn llwybrau gofal critigol, megis unedau gofal ôl-anesthesia, sy'n cael eu hadnabod yn y gwasanaeth fel PACUs, cymorth anadlu hirdymor, timau allgymorth gofal critigol, a gwell effeithlonrwydd, gan gynnwys lleihau oedi wrth drosglwyddo o ofal critigol a defnyddio cyfuniad sgiliau ein staff yn fwy effeithiol.

Mae angen i ni fynd i'r afael â materion presennol sy'n ymwneud â'r gweithlu, sef cyfuniad sgiliau, recriwtio, cadw a hyfforddi, yn ogystal â chynyddu nifer y gweithwyr gofal iechyd proffesiynol sydd â'r sgiliau priodol i ddiwallu anghenion presennol a'r angen yn y dyfodol. Mae'r grŵp gorchwyl a gorffen yn cydnabod bod y rhaglen genedlaethol yn uchelgeisiol ond, os caiff ei gweithredu'n llawn, bydd yn helpu i sicrhau bod gan Gymru wasanaeth gofal critigol sydd gyda'r gorau yn y DU. Mae staff gofal critigol ledled Cymru yn gweithio mewn amgylchiadau lle mae pwysau mawr, ac mae'r diffyg capasiti drwy'r system wedi gwaethygu hyn. Mae'r grŵp gorchwyl a gorffen yn gobeithio y bydd staff a chleifion yn gweld hyn fel ymrwymiad clir, wedi'i ategu gan argymhellion cadarn ac arian ychwanegol i helpu i gyflwyno rhaglen wella fesul cam.

Er mwyn helpu i roi adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen ar waith, rwyf eisoes wedi cyhoeddi y bydd £15 miliwn ychwanegol o gyllid rheolaidd yn cael ei ddarparu. Bydd y cyllid yn cael ei ddefnyddio i gefnogi nifer o flaenoriaethau cenedlaethol, megis sefydlu gwasanaeth trosglwyddo ar gyfer oedolion sy'n ddifrifol wael ac uned cymorth anadlu hirdymor. Mae blaenoriaethau lleol, gan gynnwys cynyddu capasiti gofal critigol, y gweithlu, allgymorth a sefydlu unedau gofal ôl-anesthesia, hefyd yn cael eu cefnogi.

Mae angen i ni fod yn glir bod yn rhaid i'r arian ychwanegol hwn gael effaith gadarnhaol sylweddol ar y gwasanaeth a bod ein systemau yn gwella o ganlyniad i'r buddsoddiad a'r ailgynllunio gwasanaethau. I gefnogi hyn, caiff cyfres newydd o fesurau perfformiad sy'n gysylltiedig â'r buddsoddiad eu gweithredu a byddwn yn olrhain perfformiad o ran achosion o oedi wrth drosglwyddo gofal. Mae gan y gwaith hwn, a gyfarwyddir yn genedlaethol, gysylltiadau pwysig â meysydd datblygol eraill o wasanaethau arbenigol. Mae'r rhain yn cynnwys trawma sylweddol, triniaeth yn dilyn ataliad y galon y tu allan i'r ysbyty, a llawdriniaeth fasgwlaidd. Mae'n bwysig bod y buddsoddiad hwn yn cael ei weld yn y cyd-destun ehangach hwnnw.

Yn olaf, hoffwn ddod â'r datganiad hwn i ben drwy ddiolch i aelodau'r grŵp gorchwyl a gorffen yn ogystal â'r gweithwyr a'r rheolwyr gofal iechyd sy'n gweithio, ac yn cydweithio gyda'i gilydd, i drawsnewid ein gwasanaethau gofal critigol mewn ffordd real ac ystyrlon.

Gweinidog, diolch yn fawr iawn i chi am gyflwyno eich datganiad ar yr adroddiad hwn. Rwy'n credu bod yr adroddiad hwn yn dda iawn. Roeddwn i'n falch iawn o weld ei fod yn glir, ei fod yn gryno, fod ganddo gyfres o amcanion sydd wedi'u diffinio'n dda, a'i fod yn sôn mewn gwirionedd am y ffordd y gallwn ni ei fonitro a mesur y canlyniadau. Mae'n berl prin, ac rwy'n falch iawn o allu gofyn ychydig o gwestiynau i chi am hyn. 

Mae'n sôn am y ffaith mai gennym ni y mae'r lleiaf o welyau gofal critigol fesul pen o'r boblogaeth o'i gymharu â'r rhan fwyaf o ardaloedd eraill, ac roeddwn i'n meddwl tybed a allech chi efallai amlinellu sut yr ydych chi'n gweld y gwelyau gofal critigol ychwanegol hyn yn cael eu datblygu a sut y byddwch chi'n eu clustnodi fel nad ydyn nhw'n dod yn welyau ôl-driniaeth aneth—. Ni fedraf ddweud y gair; fe wnaf i eu galw nhw'n welyau PACU. Oherwydd rwy'n sylwi ei bod yn eithaf clir ynghylch nifer y gwelyau a ddylai fynd i ba ardal, pa fwrdd iechyd, ond unwaith eto, mae'n golygu sicrhau bod hynny'n digwydd mewn gwirionedd. Pe byddwn i'n darllen yr adroddiad cyfan hwn, yn syml iawn, byddwn yn dweud, 'Adroddiad gwych, dadansoddiad gwirioneddol dda, ond sut ydym ni'n sicrhau ei fod yn cael ei gyflawni mewn gwirionedd, a ninnau'n gwybod bod y byrddau iechyd o dan bwysau aruthrol a phan ein bod yn gwybod bod targedau ac amcanion yn cael eu haddasu, eu newid, ac y gall ystadegau ddweud bron iawn unrhyw beth? Oherwydd, pe gellid cyflawni hyn, byddai'n gam enfawr ymlaen.  

Sylwaf fod y grŵp gorchwyl a gorffen wedi awgrymu, ar ôl i hyn ddod i fodolaeth a'i fod yn symud ymlaen, y dylen nhw gamu'n ôl ac y dylid ei adael i'r grŵp gweithredu ar gyfer y rhai sy'n ddifrifol wael ei fesur. Ond, wrth gwrs, un o feirniadaethau mawr y grŵp gweithredu ar gyfer y rhai sy'n ddifrifol wael yn 2016 oedd y ffaith eu bod nhw'n ei chael hi'n anodd cynnig atebion cynaliadwy, ac nad oedd yr ymrwymiad sefydliadol a oedd ei angen ar y system gyfan yn bodoli. Felly, hoffwn wybod beth fyddwch chi'n ei wneud i sicrhau bod y grŵp gweithredu ar gyfer y rhai sy'n ddifrifol wael yn gallu monitro'r gwaith parhaus hwn, oherwydd credaf ei bod hi'n dweud cyfrolau ein bod ni wedi gorfod cael grŵp gorchwyl a gorffen i ddweud wrthyn nhw beth ddylen nhw ei wneud, pan, a bod yn blwmp ac yn blaen, y dylen nhw fod wedi gallu meddwl am hynny eu hunain.

A wnewch chi roi trosolwg cyflym inni o ble yr ydych chi'n gweld y bydd yr arian, gan ei fod yn dweud yn glir iawn yn y fan yma y dyrennir arian i fyrddau iechyd yn rhinwedd eu swyddi fel comisiynwyr, ac eto mae angen iddyn nhw fynd ati ar unwaith i ddefnyddio'r arian hwnnw i ddechrau cael y gwelyau ychwanegol hyn, i ddechrau llunio'r system trosglwyddo oedolion mewn argyfwng maen nhw'n sôn amdani? Sut byddan nhw'n gwneud cais am hynny, a phwy fydd yn penderfynu ar ba un a yw eu cynllun busnes yn ddigon addas ai peidio i gael yr arian i ddal ati a cheisio cyflawni'r amcanion hynny?

A fydd neilltuo arian yn elfen o hynny? O ran adrodd yn dryloyw ar fesurau canlyniadau gofal critigol gyda threfniadau cadarn ar gyfer uwchgyfeirio: a fyddwch chi, y Gweinidog iechyd, hefyd yn cadw llygad ar hyn, neu a fyddwch chi'n rhoi hyn i'r grŵp gweithredu gofal critigol i'w fonitro? Oherwydd hoffwn i gredu na chaiff yr adroddiad hwn, mewn gwirionedd, ei anghofio, ond y byddwch chi mewn gwirionedd, neu y bydd y Llywodraeth, yn cadw golwg manwl arno i wneud yn siŵr bod y pethau hyn yn digwydd. Yr ofn mawr sydd gennyf yw na chaiff llawer o'r argymhellion hyn, sy'n wirioneddol ragorol, eu cyflawni yn syml oherwydd nad yw'r cyllid yn y lle priodol, nad yw'r sgiliau yn y lle priodol, na fydd y bobl briodol sy'n gwybod sut i newid pethau, a newid pethau yn llwyddiannus, yn gallu cyflawni hyn, yn enwedig ar adeg pan ein bod ni'n gofyn i fyrddau iechyd geisio gweddnewid y ffordd maen nhw'n gweithredu, er mwyn cyflawni'r weledigaeth ar gyfer iechyd, sy'n ffordd arbennig o dda ymlaen yn fy marn i.

Rwy'n credu y bydd fy nghwestiwn olaf yn ymwneud â sut mae'r cyllid sy'n weddill yn cael ei rannu rhwng Aneurin Bevan, Betsi, Cwm Taf, Hywel Dda a Bae Abertawe. Mae'n sôn am feysydd blaenoriaeth y cytunwyd arnyn nhw ar gyfer gwasanaethau gofal critigol, ac, unwaith eto, pwy fydd yn cael y gair olaf ynglŷn â beth yw'r blaenoriaethau cytunedig hynny a pha un a yw'r achos busnes yn dal dŵr wedyn.  

Diolch am y gyfres o gwestiynau, y credaf fod gan rai ohonyn nhw themâu sy'n gorgyffwrdd. Byddwn yn dweud fy mod yn meddwl bod yna bwynt canolog yr ydych chi'n ei wneud ynghylch a fydd yr adroddiad yn cael ei gyflwyno ac a fydd yr arian yn cyflawni'r amcanion a sut y bydd hynny'n cael ei olrhain a'i fonitro. Wel, rwyf wedi bod yn glir bod y dyraniad adnodd a awgrymir yn dod o'r grŵp gorchwyl a gorffen ac mae'n rhywbeth yr ydym ni wedi ei gefnogi. Bydd rhwydwaith gofal critigol a thrawma Cymru yn rhan o'r gwaith o edrych ar y cynlluniau cyflawni gan fyrddau iechyd, oherwydd nid yw'n fater syml o ddweud wrth fyrddau iechyd, 'Ewch yn eich blaen a gwnewch hyn'. Mewn gwirionedd, bydd angen inni weld y cynlluniau cyflawni hynny er mwyn cyflawni'r cynnydd mewn capasiti y mae'r adroddiad wedi awgrymu y mae angen inni ei wneud. Felly, mae'r arian ar gael, ond mae angen iddyn nhw gael cynlluniau cyflawni priodol er mwyn elwa ar hynny. A bydd hynny'n cael ei oruchwylio. Bydd gan rwydwaith gofal critigol a thrawma Cymru farn am hynny hefyd, bydd safbwynt gan y Llywodraeth, ac ar sail y cynlluniau cyflawni hynny y bydd yr arian yn cael ei ryddhau i fyrddau iechyd i gyflawni'r cynnydd hwnnw mewn capasiti. Felly, bydd y broses yn un fwy canolog. Pan gyhoeddais ddatganiad y llynedd, cyhoeddais y byddai hon yn rhaglen o weithgarwch a gyfarwyddir yn ganolog, a nawr rydym ni'n dal i sicrhau mai felly y bydd hi. Felly, ni chaiff hi mo'i hanghofio. Bydd yn rhywbeth lle bydd mesurau perfformiad a mesurau canlyniadau i ddeall yr hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd. Ac ydw, rwy'n disgwyl y bydd y Llywodraeth yn cael gwybod beth sy'n digwydd yn hynny o beth ac ni chaiff ei adael i fyrddau iechyd, os mynnwch chi, i farcio eu gwaith cartref eu hunain.

Ac o ran y sylw ynghylch a fydd yr arian yn cyrraedd y nod yn unol â'r amcanion, wel, rwyf wedi bod yn glir yn y gorffennol, pan gawsom ni symiau o arian a oedd wedi'u clustnodi at ddiben penodol, fod angen iddo gyflawni'r diben hwnnw. Os ydych yn ystyried yr enghraifft o'r cyllid perfformiad a gawsom ni yn y blynyddoedd diwethaf, lle nad yw byrddau iechyd wedi cyflawni yn unol â'r cynlluniau a ddarparwyd ganddyn nhw, rwyf wedi bod yn barod i adfachu'r arian hwnnw. Felly, rwyf yn glir y caiff yr arian hwn ei ddefnyddio at y diben, ac na fydd yn diflannu i bot cyffredinol o arian. Rhaid ei ddefnyddio i'r diben.  

Ac mae rhywfaint o'r adeiladu capasiti, wrth gwrs, ymhlith staff, felly mae'r gwaith ynglŷn â'r gweithlu yn bwysig nid yn unig i ddeall yr hyn y mae angen inni ei wybod, ond hefyd i'r dyfodol. Mae'r gweithgareddau recriwtio eisoes yn mynd rhagddyn nhw, y cyngor pellach gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru am y grwpiau staff y bydd eu hangen arnom ni, oherwydd, mewn gwirionedd, nid y cyfyngiad mwyaf ar gynyddu gallu yw'r gwely ei hun—ond yr holl staff o'i gwmpas ar gyfer y gwahanol haenau o wasanaeth y mae eu hangen—oherwydd ar y lefel uchaf o ofal, rydym ni'n sôn am ofal nyrsio un i un a gweddill y tîm o amgylch y person hwnnw hefyd. Felly, y staff, mewn gwirionedd, yw'r hyn y mae angen inni fuddsoddi ynddyn nhw o ran hyfforddi a gwella sgiliau, wrth gwrs, â chael y nifer o staff sydd eu hangen i gyflawni'r capasiti ychwanegol y mae'r grŵp gorchwyl a gorffen yn ei argymell ac yr wyf wedi'i dderbyn yr ydym ni eisiau ceisio ei greu.  

O ran y sylw am drosglwyddiadau, serch hynny, mae hynny'n rhywbeth y bydd y pwyllgor gwasanaethau ambiwlans brys yn ymdrin ag ef, gan gydweithio gyda—[Anghlywadwy.]— i edrych ar y profiad sydd eisoes yn bodoli yno. Felly, bydd gennych chi drosolwg yn hynny o beth o'r hyn sy'n cael ei gomisiynu, sut y caiff ei wneud, ac, unwaith eto, swm penodol o arian i fynd i sicrhau'r gwelliant hwnnw, oherwydd os cawn ni welliannau o ran oedi wrth drosglwyddo gofal, nid mater fydd hi lle gallaf i neu'r Dirprwy Weinidog sefyll ar ein traed a dweud, 'Edrychwch, mae oedi wrth drosglwyddo gofal wedi gwella', ond, mewn gwirionedd, y caiff ein hadnoddau drwy'r holl system eu defnyddio'n llawer gwell a mwy effeithlon. Mae'n golygu y gall pobl nad oes angen iddyn nhw fod mewn gofal critigol mwyach gael eu symud i'r man lle mae angen iddyn nhw fod, ac y bydd hynny'n aml yn nes at eu cartrefi, yn enwedig os ydyn nhw'n symud o un o'n canolfannau trydyddol. Ond bydd hefyd yn golygu y bydd rhywun y mae angen iddo gael y lle hwnnw mewn gofal critigol yn fwy tebygol o fod yn y lleoliad cywir yn gyflym, oherwydd rydym ni yn cydnabod bod diffyg hyblygrwydd, effeithlonrwydd a chapasiti yn golygu nad yw rhai pobl yn y lleoliad gorau posib ar gyfer eu gofal. Felly, mae ynglŷn â'r system gyfan. Mae'r oedi wrth drosglwyddo yn gwneud gwahaniaeth i'r lefel uchaf o ofal, ond hefyd i gael pobl i symud drwy'r system yn y cyfeiriad cywir, pa un a ydyn nhw'n symud i fyny neu i lawr yn y system. Felly, rwyf yn credu fod gennym ni'r math cywir o argymhellion fel y bydd hi nawr yn ymwneud â'r cyflawni.

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad ac am yr wybodaeth ychwanegol a roddodd mewn ymateb i Angela Burns. Fel Angela Burns, fe'm trawyd gan ansawdd uchel iawn yr adroddiad hwn ac, fel y dywedodd y Gweinidog ac eraill, rydym ni'n ddiolchgar iawn i'r grŵp gorchwyl a gorffen am yr holl waith maen nhw wedi'i wneud ac, yn wir, i'r staff sy'n gweithio mewn amgylchiadau lle mae pwysau mawr, fel y dywedodd y Gweinidog.

Os gallaf ddychwelyd at y cwestiynau am y gyllideb—mae hyn yn £15 miliwn yn ychwanegol, sydd i'w groesawu'n fawr, ond nid yn llawer iawn i fynd i'r afael â'r hyn sy'n amlwg yn faterion o bwys y mae angen mynd i'r afael â nhw. A all y Gweinidog roi gwybod inni heddiw o ble ddaeth y £15 miliwn hwnnw? A yw hynny yn arian ychwanegol i'r gyllideb iechyd o rywle arall, neu a yw wedi cael ei ailddyrannu o rywle o fewn ei gyllideb gyfredol, oherwydd mae'r rhain yn amlwg yn benderfyniadau blaenoriaethol anodd iawn i'w gwneud, a chredaf y byddai'n ddefnyddiol inni wybod o ble mae'r arian yna wedi dod, yn arbennig? 

Mae gennyf ddiddordeb mawr yn y sylwadau a wnaeth mewn ymateb i Angela Burns am gynlluniau cyflawni, ond ni atebodd ei chwestiwn yn llwyr ynghylch a fydd y cyllid yn cael ei neilltuo ai peidio. A'n profiad ni yw y gall y Gweinidog weithiau osod disgwyliadau ar fyrddau iechyd lleol nad ydyn nhw bob amser yn eu cyflawni, felly hoffwn bwyso arno ychydig yn galetach ynglŷn â beth fydd y canlyniadau os byddant yn cymryd yr arian hwn ac yn ei wario ar rywbeth arall. Dydw i ddim yn awgrymu am eiliad y byddan nhw'n gwneud hynny, ac mae'r adroddiad yn wirioneddol glir ac mae'n nodi'r hyn sydd angen ei wneud felly ddylen nhw ddim teimlo'r angen i wneud hynny. Ond rwy'n poeni, gan fod hwn yn swm penodol iawn o arian i wneud gwaith penodol iawn, na fyddem ni eisiau iddo fynd ar goll.

Yng nghyd-destun yr elfen o fuddsoddi, pa drafodaethau mae'r Gweinidog neu ei swyddogion wedi'u cael ynghylch buddsoddiadau penodol mewn gwasanaethau yn y gogledd, lle y gwyddom ni sydd â rhai o'r problemau mwyaf—unedau damweiniau ac achosion brys sy'n parhau'n i berfformio'n wael sy'n cael sgileffaith ar sawl rhan arall o'r system, gormod o achosion gofal critigol sydd mewn gwirionedd yn cael eu hanfon o Gymru'n gyfan gwbl, gan gynnwys i Stoke, ac nid yw hynny'n dderbyniol yn y tymor hir, ac nid yw'n ddefnydd da o adnoddau yn y tymor hir chwaith? Felly, a all y Gweinidog ddweud wrthym ni heddiw pa fuddsoddiad penodol a fydd yn y gogledd i fynd i'r afael â'r materion y mae'r adroddiad yn tynnu sylw atyn nhw?

A all y Gweinidog ddweud ychydig mwy am ba mor ffyddiog ydyw ynghylch llwyddiant yr ymgyrch recriwtio, gan seilio hynny, efallai, ar sut hwyl y cafodd yr ymgyrchoedd blaenorol ar gyfer arbenigeddau eraill? Rwy'n falch iawn o weld y caiff hyn ei gynnwys nawr, a bydd yn ddiddorol clywed pa fath o ddisgwyliadau sydd gan y Gweinidog o ran ei chanlyniadau.

Cwestiwn ychydig yn benodol: mae adroddiad y grŵp wedi amlygu sut mae newidiadau i drefniadau pensiwn a threth wedi creu rhai heriau ar gyfer cynllunio gweithlu yn y maes hwn ac, yn ddiau, sut maen nhw'n effeithio ar adrannau eraill hefyd. A all y Gweinidog ddweud ychydig mwy wrthym ni ynghylch sut y mae'n bwriadu sicrhau bod byrddau iechyd yn ymateb i'r heriau hynny, oherwydd mae'n amlwg nad ydyn nhw'n mynd i ddiflannu?

Ac yn olaf, a gaf i ofyn i'r Gweinidog am rywfaint o eglurder ynglŷn â'r amserlen, yr amserlen ar gyfer gweithredu? Cymerais o'r hyn a ddywedodd fod rhywfaint o frys yn y gwaith hwn a'i fod yn disgwyl i'r byrddau iechyd ymateb yn gyflym, ond hoffwn wybod pryd y mae'n teimlo efallai y bydd yn gallu adrodd yn ôl i'r Siambr hon am y cynnydd a gyflawnwyd o ran dyheadau'r adroddiad.

Diolch am y gyfres o gwestiynau. O ran yr adnodd newydd, mae'n adnodd canolog. Nid yw'n ymwneud ag ailddyrannu cyllidebau a oedd eisoes yn bodoli o fewn byrddau iechyd, ond mae yna rywbeth ynghylch sut mae byrddau iechyd yn defnyddio'r adnoddau sydd eisoes ar gael iddyn nhw hefyd. Nid dim ond dweud y bydd capasiti ychwanegol yn cael ei ddarparu drwy arian ychwanegol o'r ganolfan yn unig yw hyn, ond arian o'r canol yw'r £15 miliwn a bydd yr Aelodau yn cofio i'r Gyfadran Meddygaeth Gofal Dwys fynegi pryderon ynghylch capasiti gofal critigol y llynedd, a gofynnais i brif weithredwr GIG Cymru gwrdd â nhw, ac mae hynny wedi helpu i lywio rhywfaint o'r gwaith yr ydym ni wedi'i wneud ers hynny, ac mae aelodau'r gyfadran, wrth gwrs, wedi bod yn rhan o'r grŵp gorchwyl a gorffen. Ac mae hynny'n dod yn ôl at y sylw a wnaethoch chi yn ddiweddarach am y gogledd. Daw'r capasiti ychwanegol yr ydym ni'n sôn amdano—saith gwely ychwanegol—o ffrydiau gwaith y maen nhw wedi'u cymeradwyo hefyd. Dyna'r capasiti ychwanegol y dylai'r cyllid ei ryddhau, ond ar y sail bod cynlluniau priodol ynglŷn â sut y byddant yn gwneud hynny, sut y byddant yn gwneud hynny a sicrhau bod y capasiti ar gael i gyflawni. Ond, fel y dywedais mewn ymateb i Angela Burns, mae'n rhaid cyfuno hynny gyda defnydd mwy effeithlon o adnoddau ac, yn arbennig, fel y dywedais yn fy natganiad, oedi wrth drosglwyddo gofal, maes lle y gallem ni wneud gwell defnydd o'r hyn sydd gennym ni eisoes yn ogystal â'r capasiti ychwanegol yr ydym ni'n gobeithio ei greu.

Rwy'n credu fy mod i wedi ymdrin â'r sylw am yr hyn fydd yn digwydd os bydd pobl yn ceisio gwario arian mewn ffordd wahanol. Rwyf wedi bod yn glir y gellir cymryd yr arian yn ôl mewn meysydd eraill. Caiff byrddau iechyd eu rheoli. Yn y maes hwn, mae'n rhaglen a gyfarwyddir yn genedlaethol, ac rwy'n disgwyl i'r arian gael ei wario yn y ffordd honno, ac ni fydd byrddau iechyd yn gallu dod o hyd i ffordd wahanol o wario arian yn amhriodol. Mae'r argymhellion yn gymharol dynn a chlir o ran sut y caiff arian ei wario, ac felly nid oes llawer o gyfleoedd i ddefnyddio'r arian mewn meysydd eraill o'r gwasanaeth.

O ran eich sylw am yr hyn a fydd yn digwydd gyda gweithgarwch recriwtio, wel, mae gennym ni hanes da drwy 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.', ac mae hynny'n seiliedig ar weithio gyda meysydd gwasanaeth, gan weithio gyda grwpiau cynrychioliadol o fewn y maes gwasanaeth hwnnw, ynglŷn â'r hyn sy'n ddeniadol ar hyn o bryd o ran y ffordd yr ydym ni'n darparu ein gwasanaeth a'r hyn a fyddai'n gwneud y gwasanaeth hwnnw'n fwy deniadol. Ac, mewn gwirionedd, mae gallu rhoi barn am ddyfodol y gwasanaeth yn y tymor hir yn rhywbeth y dylai'r staff ei gael yn atyniadol. Ac, wrth gwrs, yn gefndir i hyn mae argymhellion grŵp o glinigwyr sy'n gweithio yn y maes gwasanaeth hwn ar hyn o bryd sy'n cydnabod y pwysau sy'n bodoli ond hefyd sut y gellid cael gwell gwasanaeth i gyflawni ar gyfer ein cleifion ond hefyd, wrth gwrs, ar gyfer ein staff—lle gwell iddyn nhw wneud eu gwaith. Ac rydym ni'n cael llwyddiant o ran seiciatreg, lleoedd hyfforddi meddygon teulu, fferylliaeth, nyrsys a therapyddion yn y rhaglen 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.', felly mae gennym ni resymau dros fod yn gadarnhaol ynghylch ein gallu i wneud mwy yn y maes hwn hefyd.

Disgwyliaf y darperir cynlluniau yn yr hydref, a disgwyliaf weld cynnydd o fewn y 12 mis nesaf fwy neu lai. Ond mae rhywfaint o hyn, yn fy marn i, yn ymwneud â gwella sgiliau'r staff sydd gennym ni ar hyn o bryd, yn ogystal â'r staff ychwanegol y mae angen inni eu cael i gyflawni'r capasiti yr ydym ni eisiau ei ddarparu. Felly, dydw i ddim yn mynd i gymryd arnaf y bydd hwn yn ateb cyflym. Mae gennym ni eglurder ynghylch sut y dylid gwario'r arian a'r manteision y dylid eu cael.

Diolch am eich datganiad, Gweinidog, ac am ddarparu copi o adroddiad terfynol y grŵp gorchwyl a gorffen inni. Hoffwn hefyd ddiolch i aelodau'r grŵp gorchwyl a gorffen am eu gwaith yn ein helpu i drawsnewid gwasanaethau iechyd i'r rhai sy'n ddifrifol wael yng Nghymru. Mae casgliadau'r adroddiad i'w croesawu, gyda'r amcanion yn glir a chryno, ynghyd ag argymhellion rhagorol.

Fel y mae'r grŵp yn gywir yn ei nodi ac mae'r Gweinidog yn cydnabod, mae cryn straen yn cael ei roi ar wasanaethau gofal critigol a sut y bydd y straen hwn yn dwysáu yn y dyfodol oherwydd newidiadau demograffig. Ac, fel y dywedwyd, mae'n bwysig, fel gyda gwasanaethau gofal iechyd eraill, ein bod yn cyflymu'r broses o newid o fewn gofal critigol, gan gynnwys y model o ddarpariaeth ledled Cymru, er mwyn sicrhau bod y gwasanaethau cywir yn y lle cywir i'r rhai sy'n ddifrifol wael bryd hynny. Ymddengys mai problemau gweithlu yw'r rhwystr mwyaf i gynyddu gwasanaethau gofal critigol, ac mae recriwtio a chadw staff yn ffactorau pwysig o hyd ledled y GIG.

Gweinidog, mae'r grŵp gorchwyl a gorffen yn cyfeirio at yr effaith y mae newidiadau diweddar mewn pensiwn yn eu cael, o gofio'r ddibyniaeth ar ymgynghorwyr yn cynnal sesiynau ychwanegol. Felly, pa drafodaethau ydych chi wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â'r effaith y mae newidiadau treth a phensiwn yn eu cael ar ein GIG? Rwyf wedi cael gwybod bod y newidiadau diweddar yn annog mwy a mwy o feddygon i beidio â chynnal sesiynau ychwanegol ledled y GIG. Mae'n amlwg bod angen inni recriwtio mwy o staff ar gyfer ein gwasanaeth gofal critigol, ond ni fydd y personél hyn yn ymddangos dros nos, ac, felly, Gweinidog, beth ydych chi'n ei wneud i sicrhau nad yw gwasanaethau gofal critigol yn dirywio ymhellach hyd nes y bydd gennym ni ddigon o staff i ddiwallu'r galw presennol ac yn y dyfodol? Yn bwysig, Gweinidog, a yw'r cyllid wedi'i glustnodi?

Gweinidog, rwy'n croesawu eich agwedd genedlaethol at ofal critigol. O gofio bod y rhwydwaith trawma sylweddol wedi'i gyflwyno, beth ydych chi'n ei wneud i sicrhau bod gennym ni ddigon o gapasiti i drosglwyddo cleifion yn y dyfodol?

Yn olaf, Gweinidog, rwyf hefyd yn croesawu'r pwyslais a roddir ar leihau oedi wrth drosglwyddo o ofal critigol. Fodd bynnag, mae gennym ni broblemau o hyd o ran oedi wrth drosglwyddo gofal drwy'r system gyfan ac yn ddiweddar dysgais am enghraifft o glaf strôc oedrannus yn cael ei anfon adref heb fod unrhyw becyn gofal ar gael. Pa drafodaethau ydych chi wedi'u cael gyda'ch cydweithwyr mewn llywodraeth leol ynghylch cynyddu capasiti gofal cymdeithasol, ac ystyried yr effaith y mae hyn yn ei chael ar wasanaethau megis gofal critigol? Oherwydd bu'r hen ŵr 85 oed hwn yn aros naw awr mewn uned ddamweiniau ac achosion brys am wely, sut fyddwch chi, felly, yn sicrhau bod digon o welyau ar gyfer pobl, oherwydd roedd ei ysbyty lleol hefyd yn llawn dop? Diolch ichi, unwaith eto, Gweinidog, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda chi i wella gwasanaethau gofal critigol i gleifion yng Nghymru.

Diolch. O ran y gweithlu, wrth gwrs, o ran sefydlogi'r gweithlu nawr, buddsoddwyd £5 miliwn yn y maes arbennig hwn dros y gaeaf diwethaf, a hynny'n fwriadol er mwyn ceisio sefydlogi'r rhan benodol hon o'r gwasanaeth wrth i ni edrych tua'r dyfodol. O ran eich sylw am oedi wrth drosglwyddo gofal, mae'n eithaf diddorol, a dweud y gwir, oherwydd, pan oeddwn yn mynd drwy amryw o wahanol ysbytai ledled y wlad, fel y caiff pob Gweinidog iechyd y cyfle i wneud drwy gydol y flwyddyn ac yn arbennig drwy'r gaeaf, mae ein hymgynghorwyr meddygol brys mewn gwirionedd yn griw eithaf gonest, a byddan nhw'n dweud wrthych chi yr hyn y maen nhw'n ei gredu sy'n gweithio a'r hyn nad yw'n gweithio. Yr hyn sydd wedi bod yn ddiddorol iawn i mi yw nad ydyn nhw wedi gwneud cais am fwy o welyau yn yr ysbyty yn gyffredinol. Ac rydym ni'n dadlau'n aml am niferoedd gwelyau yn y lle hwn, wrth ddweud, 'rydych chi wedi cael gwared ar ormod o welyau o'r system dros gyfnod hir', ond, a dweud y gwir, eu hangen mawr nhw yw sicrhau mwy o gapasiti mewn gofal cymdeithasol. Cefais ychydig o sgyrsiau diddorol iawn yn ystod y gaeaf pryd dywedon nhw, 'Mae gennym ni her ar hyn o bryd, ond nid wyf yn credu mai cael 20 neu 30 o welyau ychwanegol yn yr ysbyty ar ben yr hyn sydd gennym ni yn barod yw'r ateb'. Roedden nhw'n dweud, 'rydym ni eisiau cael mwy o gapasiti ym maes gofal cymdeithasol i ryddhau pobl o'r ysbyty', oherwydd roedden nhw i gyd yn gwybod am y niferoedd mawr o bobl feddygol iach a oedd yn yr ysbyty, a dyna oedd yr her o ran y system gyfan yn methu â symud pobl i'r man lle'r oedd angen iddyn nhw fynd iddo.

Rwyf wedi crybwyll y materion hyn ac wedi cael trafodaethau gyda byrddau iechyd a llywodraeth leol gyda'i gilydd ar oedi wrth drosglwyddo gofal. Yn ddiweddar, rwyf wedi cwblhau cyfres o gyfarfodydd gyda phob bwrdd partneriaeth ranbarthol, arweinwyr iechyd a llywodraeth leol, ac rwyf wastad, ers —. Wel, yn dilyn fy nhrafodaethau cyntaf am oedi wrth drosglwyddo gofal, lle siaradais yn unigol ag awdurdodau lleol ac wedyn eu bwrdd iechyd a chanfod eu bod yn dweud yn fras mai'r partner nad oedd yn yr ystafell a oedd yn gyfrifol, rwyf bob amser wedi cael cyfarfodydd ar y cyd. Mae wedi bod yn ffordd well o lawer i ddeall sut y gallai ac y dylai'r cynnydd edrych. Ac mae pawb yn deall bod hyn yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth, ond, i'r un graddau iddyn nhw hefyd, boed ym maes iechyd neu lywodraeth leol, ac rydym ni mewn sefyllfa well o lawer, gyda llai o oedi wrth drosglwyddo gofal nag erioed o'r blaen, ond yn Lloegr, fel arall mae'r duedd. Felly, rydym ni'n gwneud rhai pethau'n gywir, ond mae a wnelo â faint yn fwy y mae angen i ni ei wneud.

Ac yna eich sylw am newidiadau pensiwn: wel, mae hon yn her fawr i'r gwasanaeth iechyd, nid yn unig yn y maes hwn, ond yn her lawer ehangach, ac nid dim ond yn her i Gymru. Mae'n effeithio ar bob un genedl yn y DU, pob un partner yn y gwasanaeth iechyd gwladol, ac mae'n gwenwyno'r ewyllys da sy'n bodoli ymysg ein staff sy'n barod i wneud gwaith ychwanegol yn y gwasanaeth iechyd gwladol, gan gynnwys gweithio ar fentrau rhestrau aros ar nosweithiau a'r penwythnosau, a nawr maen nhw'n darganfod biliau treth sylweddol ac annisgwyl yn cyrraedd eu stepen drws. Mae'n broblem sydd wedi'i chreu drwy newid rheolau'r Trysorlys a'r perygl yw y byddwn yn gyrru gweithwyr y GIG allan o'r gwasanaeth iechyd—nid meddygon yn unig, ond staff eraill hefyd—a bydd yn rhaid i ni brynu'r gwasanaethau hynny wedyn a bydd yn costio cymaint os nad mwy na'r hyn y byddem ni fel arall yn ei dalu i staff y GIG. Y risg arall, wrth gwrs, yw, os byddwn yn gyrru staff sydd ar gyflogau breision allan o gynllun pensiwn y GIG, yna mae'n bosib y byddwn yn tanseilio'r cynllun ar gyfer y dyfodol. Felly, rwyf eisoes wedi gohebu â Llywodraeth y DU gyda hyn mewn golwg; y bwriad yw cynnal ymgynghoriad ffurfiol yn y dyfodol agos. Ond rwyf yn gobeithio bod y Trysorlys yn barod i wrando ar bob rhan o'r gwasanaeth iechyd hwladol a gwneud y peth cywir i'n GIG ni, neu fe fyddwn ni i gyd yn talu pris os gwrthodant wneud hynny.

Diolch yn fawr iawn, Gweinidog. Diolch.

Cafodd Eitem 4 ar yr agenda ei thynnu'n ôl.

Eitem 5 yw datganiad gan y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol am wella canlyniadau i blant sy'n derbyn gofal, ac rwy'n galw ar y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Julie Morgan.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Caiff ein gweledigaeth ni o ran gwasanaethau plant ei hamlinellu'n glir yn ein rhaglen lywodraethu, 'Symud  Cymru Ymlaen', ac yn ein strategaeth genedlaethol, 'Ffyniant i Bawb'. Rwy'n credu bod consensws trawsbleidiol cryf ymysg aelodau'r Siambr hon fod gan bob un ohonom ni gyfrifoldeb ar y cyd i sicrhau bod plant sy'n cael profiad o ofal yn cael y gofal a'r cymorth gorau sydd ar gael i'w galluogi nhw i ffynnu mewn amgylchiadau diogel a mwynhau'r un cyfleoedd ag y byddai unrhyw blentyn arall yn eu disgwyl.

Rwy'n credu hefyd bod consensws y dylai plant, os oes modd, gael cymorth i fod gyda'u teuluoedd biolegol. Mae ein Prif Weinidog wedi tynnu sylw at y ffaith bod nifer cynyddol y plant sy'n derbyn gofal yng Nghymru yn faes blaenoriaeth ar gyfer camau ataliol. Mae'r Prif Weinidog wedi gofyn am osod disgwyliadau clir i leihau nifer y plant mewn gofal, a lleihau nifer y plant sy'n cael eu lleoli y tu allan i'w sir, a lleihau nifer y plant sy'n cael eu lleoli y tu allan i Gymru, yn ogystal â lleihau nifer y plant sy'n cael eu symud oddi wrth rieni sydd ag anabledd dysgu.

Mae'r ystadegau diweddaraf yn dangos bod 6,405 o blant yn derbyn gofal yng Nghymru ar 31 o fis Mawrth 2018. Dros y 15 mlynedd diwethaf, rydym wedi gweld cynnydd o 34 y cant yn nifer y plant sy'n derbyn gofal yng Nghymru. Mae adroddiad diweddar gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru yn nodi na ellir priodoli'r cynnydd hwn yn unig i gyni. Cyfradd y plant sy'n derbyn gofal fesul 10,000 o'r boblogaeth yng Nghymru yw 102. Serch hynny, mae hyn yn amrywio'n sylweddol rhwng awdurdodau yng Nghymru, o 50 fesul 10,000 o'r boblogaeth ar ei isaf, hyd 191 fesul 10,000 o'r boblogaeth ar ei uchaf. Ac er bod amddifadedd yn ffactor pwysig yn yr amrywiad hwn, ceir amrywiadau hefyd o ran ymarfer. Ni ellir goddef y gwahaniaeth hwn rhwng ardaloedd na'r cynnydd cyffredinol, ac mae'r awdurdodau lleol eu hunain wedi cydnabod y pwysau sy'n cael ei roi ar wasanaethau plant ac ar y llysoedd teulu.

Mae bron 25 y cant o'r plant sy'n derbyn gofal yn cael eu lleoli y tu allan i'w sir a 5 y cant yn cael eu lleoli y tu allan i Gymru. Er bod rhesymau da yn aml dros eu lleoli y tu hwnt i'r ardal—er enghraifft, yr angen am leoliadau arbenigol neu gyda ffrindiau a'r teulu ehangach—rydym yn awyddus i ystyried a ellid lleoli cyfran o'r plant hyn mewn modd mwy priodol yn nes at eu cynefin. Bydd y disgwyliadau arfaethedig o ran lleihau hyn yn ymestyn dros gyfnod o dair blynedd, gyda gwerthuso a monitro'n digwydd yn rheolaidd, yn chwarterol ac ar ddiwedd pob blwyddyn.

Rwy'n cydnabod bod yr agenda hon yn un heriol. Er hynny, o ystyried y pwysau a roddir ar awdurdodau lleol a'r llysoedd teulu mewn oes lle mae adnoddau yn prinhau, mae'n rhaid i ni gymryd camau a fydd yn helpu i leihau mewn modd diogel nifer y plant sy'n derbyn gofal yng Nghymru, gan alluogi ail-fuddsoddi mewn adnoddau i atal a chefnogi canlyniadau cadarnhaol i blant sydd â phrofiad o ofal yng Nghymru. Rwyf wedi bod yn gwbl glir, drwy weithredu mewn dull sy'n rhoi diogelwch yn gyntaf yma yng Nghymru, nid oes dim yn bwysicach na'r angen i amddiffyn plant rhag cael eu cam-drin neu eu hesgeuluso. Ac rwyf wedi ymrwymo i weithio mewn modd cydgynhyrchiol ag awdurdodau lleol i ddatblygu disgwyliadau o ran lleihau sydd wedi cael eu teilwra'n benodol i bob awdurdod lleol, a'u teilwra i'w poblogaethau a'u demograffeg nhw.

Cafodd y dull hwn o weithredu ei groesawu gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Chymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol Cymru, sydd wedi ymrwymo i weithio gyda ni ar yr agenda hon. Gan weithio mewn ffordd gydgynhyrchiol, sefydlwyd grŵp technegol, gydag uwch gynrychiolwyr o Lywodraeth Leol a'r trydydd sector. Datblygwyd fframwaith ar gyfer trafodaeth a thempled ar gyfer adrodd cyn i bob un o'r 22 awdurdod lleol yng Nghymru gael ymweliad gan dîm bychan i ymgysylltu â phlant sy'n derbyn gofal. Helpodd y fframwaith i bennu'r agenda a sicrhau bod trafodaeth yn digwydd yn gyson ym mhob awdurdod lleol, gan ganolbwyntio ar sut y maen nhw'n rheoli eu gwasanaeth, eu dull o ymdrin â risg, a'u dull o reoli mynediad i ofal a gadael gofal. Cwblhawyd pob un o'r 22 ymweliad ym misoedd Ebrill a Mai. Roedd y tîm ymgysylltu yn edmygu maint y gwaith sy'n cael ei wneud ledled Cymru i gefnogi plant a theuluoedd ac i osgoi'r angen am ymyrraeth statudol, a chafodd y trafodaethau a gynhaliwyd gydag awdurdodau lleol dderbyniad da.

Roedd y trafodaethau'n canolbwyntio ar yr angen am gyfrifoldeb ar y cyd dros wasanaethau plant ar lefel gorfforaethol i helpu i wella canlyniadau i blant. Anogwyd yr awdurdodau lleol i ddangos sut y maen nhw'n rheoli'r busnes gwasanaethau plant, gan gynnwys gwybodaeth am y fframwaith ymarfer y maen nhw'n ei weithredu, data am y gwasanaethau a ddarperir i blant a theuluoedd, monitro perfformiad ac olrhain. Anogwyd awdurdodau lleol i fod yn uchelgeisiol wrth ddatblygu eu cynlluniau o ran disgwyliadau lleihau. Cyhoeddwyd y neges yn glir am yr angen i weithredu i ailgydbwyso'r system, gan ganolbwyntio ar atal ac ymyrryd yn gynnar i gefnogi buddiannau plant a theuluoedd. Wrth i'r swyddogion fynd o amgylch Cymru, mynegwyd pryderon ynglŷn â chanlyniadau posibl methiant wrth fodloni'r disgwyliadau. Rhoddwyd sicrwydd i'r awdurdodau lleol nad oedd cosbi'n cael ei ystyried.

Fodd bynnag, fe ddaw canlyniadau amlwg yn sgil peidio â gweithredu. Er nad yw ystadegau swyddogol ar niferoedd y plant sy'n derbyn gofal ar gael ar gyfer 2018-19 tan fis Tachwedd, cyfeiriodd yr awdurdodau lleol at y ffigurau cynnar, fel y rhai ym mis Mawrth 2019, sy'n dangos cynnydd arall o bosib yn nifer y plant sy'n derbyn gofal o oddeutu 470, gan arwain at gyfradd o 109 i bob 10,000 o'r boblogaeth. O gymharu hyn â gwledydd eraill y DU, yng Ngogledd Iwerddon, er enghraifft, mae'r gyfradd yn is o lawer, sef 71 fesul 10,000, er gwaethaf y ffaith ei bod yn fwy difreintiedig yno nag yng Nghymru, yn gyffredinol. Ar sail y tueddiadau presennol, os na chymerwn ni unrhyw gamau gweithredu, bydd y niferoedd yn parhau i gynyddu 6 y cant ar gyfartaledd bob blwyddyn.

Yn dilyn yr ymweliadau, rhoddodd pob awdurdod lleol ei gynlluniau ar gyfer disgwyliadau o ran lleihad erbyn 31 Mai. Mae 16 o awdurdodau lleol wedi gosod nodau i leihau niferoedd y rhai sy'n derbyn gofal, sy'n golygu gostyngiad o 4 y cant ar gyfartaledd ym mhob un o'r tair blynedd nesaf. Mae trafodaethau ar y gweill gyda'r awdurdodau hynny sydd heb ymrwymo eto i ostyngiadau. Roedd ymweliadau pellach yn cael eu cynllunio i helpu'r awdurdodau hynny i ddatblygu eu disgwyliadau nhw o ran lleihad. Mae angen eglurhad hefyd ar y cynlluniau a gyflwynir o ran yr hyn sy'n digwydd y tu allan i'w sir, y tu allan i Gymru ac yn achos plant a symudir oddi wrth rieni sydd ag anabledd dysgu. Er bod awdurdodau lleol wedi dweud wrthym fod plant yn cael eu lleoli mewn modd priodol, fe'u hanogir i ddangos eu cynlluniau ar gyfer dod â phlant yn nes i'w cynefin.

Mae awdurdodau lleol wedi tynnu sylw'n gyson at y ffaith bod gan y farnwriaeth, y Gwasanaeth Cynghori a Chynorthwyo Llys i Blant a Theuluoedd Cymru a byrddau iechyd hefyd waith allweddol o ran cefnogi cynlluniau ar gyfer disgwyliadau lleihad. Rydym yn pryderu, er enghraifft, fod nifer y plant sydd wedi cael eu lleoli gyda rhieni dan orchymyn gofal wedi cynyddu yn sylweddol dros y tair blynedd diwethaf. Bydd gwaith pellach yn cael ei wneud gyda'r farnwriaeth a CAFCASS Cymru i ddeall yr amharodrwydd i ddefnyddio gorchmynion goruchwylio, adran 76 a gweithredu'r egwyddor na ddylid rhoi gorchymyn.

Bydd awdurdodau lleol a phartneriaid allweddol yn cael eu gwahodd i ddigwyddiad cenedlaethol dysgu a chefnogi gan gymheiriaid ym mis Hydref er mwyn dysgu am y negeseuon allweddol a ddaw o'r gwaith hwn. Bydd awdurdodau lleol yn cael eu hannog i gydweithio a rhannu arferion gorau a fydd yn helpu i leihau'r amrywiaeth yn y niferoedd ledled Cymru. Mae'r ymarfer hwn yn cyd-fynd â'r gweithgarwch sy'n parhau yn sgil y rhaglen Gwella Canlyniadau i Blant a'i grŵp cynghori gweinidogol, y mae David Melding AC yn ei gadeirio yn fedrus ac yn llwyddiannus, yn enwedig y canolbwyntio ar ffrwd waith 1, ynghylch atal ac ymyrraeth gynnar a lleihau'r angen am ofal mewn modd diogel. Gyda'i gilydd, mae hyn yn dangos ein hymrwymiad cadarn i ailgydbwyso'r system ar gyfer plant sy'n derbyn gofal fel y gellir rhoi'r cymorth cywir i alluogi teuluoedd i gefnogi eu plant eu hunain, a sicrhau'r canlyniadau gorau posibl ar gyfer y plant hynny sydd mewn gofal.

Rwy'n diolch i'r Dirprwy Weinidog am y datganiad, ac rwyf i hefyd am gadarnhau'r gred, eich bod yn llygad eich lle, fod consensws trawsbleidiol cryf ymysg aelodau'r Siambr hon fod gan bob un ohonom ni gyfrifoldeb ar y cyd i sicrhau bod y gofal y mae plant yn ei gael o'r ansawdd gorau. Er hynny, yn eich dwylo chi y mae'r awenau o ran pwerau, ac felly roeddwn i'n darllen eich datganiad gyda chryn ddiddordeb. Mae angen mesurau ar frys, gan fod Cymru wedi gweld cynnydd o 34 y cant yn nifer y plant sy'n derbyn gofal dros y 15 mlynedd diwethaf. Yn 2017, cafodd 23 o gynlluniau gofal a chymorth eu rhoi ar waith gan y gwasanaethau i blant bob dydd. Ar gyfartaledd, roedd plentyn neu unigolyn ifanc yn cael ei dderbyn i'r system gofal yng Nghymru bob pedair awr. Felly, fel y cytunwch, rwy'n siŵr, mae'n frawychus bod nifer y plant sy'n derbyn gofal yng Nghymru wedi cyrraedd cyfradd o 109 fesul 10,000 o'r boblogaeth, gan syrthio y tu ôl i wledydd eraill y DU.

Felly, cwestiwn rhif 1. Lleolir dau ddeg a phump y cant o blant y tu allan i'w sir, a 5 y cant y tu allan i Gymru. Nawr, rydych chi wedi dweud eich bod eisiau edrych i weld a oes modd lleoli cyfran o'r rhain yn nes i'w cynefin. Felly, gan hynny, a wnewch chi egluro pa gamau yr ydych yn eu cymryd i gyflawni hyn, ac a wnewch chi osod nod a therfyn amser, inni gael gweld gostyngiad yn y niferoedd?

Cwestiwn 2. Rydych wedi ymrwymo i weithio gydag awdurdodau lleol i ddatblygu disgwyliadau o ran lleihad, wedi cael eu teilwra i'w poblogaethau a'u demograffeg nhw. Er hynny, dim ond 16 o awdurdodau o'r 22 sydd wedi gosod nodau i leihau'r niferodd yn eu poblogaeth nhw sy'n derbyn gofal. Felly, mae'n debyg mai'r cwestiwn yw: pam felly, a phryd y dylem ni ddisgwyl gweld nodau'n cael eu gosod ar gyfer y chwe awdurdod lleol arall? Fel y cytunwch, rwy'n gobeithio, mae angen inni weld pob cyngor yn gweithio tuag at leihad, ac os nad oes nod, tybed pa mor llwyddiannus fydd y cynlluniau ar gyfer disgwyliadau o ran lleihad.

A'm cwestiwn olaf i, Dirprwy Weinidog. Gwyddom fod awdurdodau lleol yn allweddol i fynd i'r afael â'r argyfwng o ran plant sy'n derbyn gofal yma yng Nghymru. Mae adrannau gwasanaethau cymdeithasol dan bwysau ariannol enfawr. Er enghraifft, yr wythnos diwethaf, adroddwyd bod adran gwasanaethau plant Cyngor Ynys Môn wedi gorwario ei chyllideb 2018-19 gan £1,830,000, yn bennaf oherwydd cynnydd sydyn yn nifer y plant sy'n cael eu derbyn i ofal, a lleoliadau costus y tu allan i'r sir ar ben hynny. Felly, a wnewch chi ymrwymo i ddarparu cymorth ariannol ychwanegol i'n hawdurdodau lleol ni, sy'n dweud mai materion cyllid yw'r rhwystr i leihad yn nifer y plant sy'n derbyn gofal? Ac a wnewch chi egluro faint o blant eto yr ydych yn disgwyl iddyn nhw ddod o dan gylch gwaith system gofal sydd mewn trafferthion eisoes? A hefyd, ar adeg yr ydym yn gweld y fath argyfwng o ran plant sy'n derbyn gofal, a llawer o bwysau ar ein hadrannau gofal cymdeithasol, a oes gwir achos dros ddileu'r amddiffyniad o gosb resymol?

Rwy'n diolch i Janet Finch-Saunders am y cwestiynau hynny. Rydym ni'n dod â'r datganiad hwn gerbron y Siambr hon heddiw oherwydd ein bod yn bryderus iawn ynglŷn â'r cynnydd yn nifer y plant mewn gofal, a chredaf fy mod i wedi rhestru'r ffyrdd yr ydym ni'n gobeithio mynd i'r afael ag ef. Mae hi'n iawn; bu cynnydd o 34 y cant dros y 15 mlynedd diwethaf, ac ni allwn ni ganiatáu i hyn barhau. Ni allwn ni ganiatáu i hyn barhau er mwyn y plant, a dyna'r holl reswm pam rydym ni'n gwneud hyn—rydym ni am roi'r plant yn gyntaf. A gwyddom, pryd bynnag y bo hynny'n bosibl, ein bod yn dymuno i'r plant gael aros yn eu cartrefi eu hunain. Felly dyna'r rheswm pam y gwnawn ni hyn.

O ran y ffaith bod 25 y cant y tu allan i'r sir, a rhai ohonyn nhw y tu allan i'r wlad hefyd, mae'n amlwg ei bod hi'n well o lawer i'r plant pe gellid eu lleoli nhw'n nes at eu teuluoedd, ac yn agos at eu rhwydwaith o wasanaethau lleol. Mae'r cyswllt yr wyf i wedi ei gael gyda phlant sydd mewn gofal—un o'r prif bethau y maen nhw'n ei ddweud yw eu bod nhw'n awyddus i gadw cysylltiad, yn enwedig gyda'u brodyr a'u chwiorydd. Y cyfan y maen nhw'n ei ddymuno yw cael gweld eu brodyr a'u chwiorydd. Ac os ydych chi'n eu lleoli nhw ymhell i ffwrdd, mae hynny'n anodd iawn. Felly, rydym yn annog awdurdodau lleol i ddatblygu cyfleusterau yn eu hardaloedd nhw eu hunain, ar sail ranbarthol, fel y gall rhai o'r plant hyn sy'n mynd y tu allan i Gymru, gyda lleoliadau costus iawn, gael eu lleoli o fewn y wlad—y wlad hon, yng Nghymru. Bu rhai datblygiadau da iawn yn hynny o beth. Mae'r byrddau partneriaethau rhanbarthol yn gwneud hynny ar hyn o bryd, ac rydym wedi rhoi symiau o arian iddyn nhw i wneud hynny'n benodol. Felly, rydym yn symud i'r cyfeiriad hwnnw.

Pam 16 awdurdod yn unig? Mae dau ddeg a dau o awdurdodau wedi cytuno gyda'n hamcanion ni. Mae dau ddeg a dau o awdurdodau yn cefnogi'r agenda yr ydym ni wedi ei phennu, ond dim ond 16 o awdurdodau sydd wedi gwireddu'r gostyngiad y bydden nhw'n ei ddymuno. Ac rydym ni'n falch iawn bod yr awdurdodau hynny wedi ymateb yn y ffordd y maen nhw, gan ddefnyddio ffyrdd synhwyrol iawn o atal plant rhag cael eu rhoi mewn gofal ac adsefydlu plant mewn ffordd gadarnhaol iawn, iawn. O ran y rhai nad ydyn nhw wedi gwneud hynny, rydym ni'n trafod gyda nhw o hyd. Felly, mae'r drafodaeth honno'n parhau o hyd.

Rwyf i o'r farn fod yna nerfusrwydd sy'n ddealladwy ymysg awdurdodau lleol ynglŷn â chyflwyno'r niferoedd y bydden nhw'n gallu eu lleihau. Rwy'n credu y gallwn ni i gyd ddeall fod yna nerfusrwydd ynghylch pennu targedau, ac felly rwy'n ddeall yn llwyr sut mae'r awdurdodau lleol yn teimlo. Ond rydym ni'n gweithio gyda nhw, ac rydym ni'n gobeithio y bydd y chwech arall yn gallu dod ymlaen, ac y gallwn ni weithio gyda nhw i gefnogi sefydlogrwydd yn nifer y plant sy'n derbyn gofal. Oherwydd mae'n rhaid inni weithredu, ac un o'r ffyrdd gorau o wneud hynny yw gweithio gyda'r awdurdodau lleol i ostwng y niferoedd hynny. Felly, rydym ni'n parhau i weithio gyda'r chwe awdurdod lleol nad ydyn nhw, hyd yma, mewn gwirionedd wedi cyflwyno unrhyw niferoedd.

Mae'n wair dweud bod yr awdurdodau lleol dan bwysau ariannol mawr. Un o'r pwysau mwyaf, rwy'n credu i Janet Finch-Saunders gyfeirio ato, yw'r swm enfawr o arian y mae'n rhaid iddyn nhw ei dalu am rai o'r lleoliadau hyn y tu allan i'w sir. Felly, un o'r ffyrdd o leihau'r effaith arnyn nhw yw eu helpu i gadw'r plant yn eu cartrefi, yn nes adref, a dyna un o'r rhesymau pam mae'n amlwg ein bod ni wedi rhoi symiau penodol o arian i'r gwasanaethau ar ffiniau gofal. Felly, mae gan bob awdurdod lleol yng Nghymru wasanaeth ar ffiniau gofal erbyn hyn. A gallaf ei sicrhau ein bod ni'n ymwybodol iawn o'r rhaglen gyni. Rydym wedi cael dadl fawr ynglŷn â hynny yng nghwestiynau'r Prif Weinidog heddiw, ac rydym yn gwybod bod rhywfaint o'r diwygiadau lles a gyflwynwyd yn achosi llawer iawn o galedi. Ond rwyf i'n wir yn credu na allwn ni ganiatáu i'r sefyllfa hon barhau. Felly, rydym yn gweithio'n galed iawn ar hyn er lles y plant.  

Hoffwn i ddiolch yn fawr iawn i'r Gweinidog am ei datganiad. Fel y dywedodd Janet Finch-Saunders, hoffwn innau ei sicrhau hi bod y consensws trawsbleidiol ynghylch rhoi ein plant ni yn gyntaf, ynghylch y plant hyn sy'n derbyn gofal, mewn ffordd, ein plant ni fel Cynulliad Cenedlaethol a Senedd genedlaethol—ein bod ni'n teimlo cyfrifoldeb unigol tuag atyn nhw yn unol â'r agenda rhianta corfforaethol lleol. Ond bydd y Dirprwy Weinidog yn ymwybodol hefyd fod yna rai ohonom ni'n poeni am chwarae gêm rhifau gyda'r mater penodol hwn.

Hoffwn i ddechrau drwy holi ychydig mwy i'r Dirprwy Weinidog am y gwasanaethau ataliol. Roeddech chi'n disgrifio'r ffordd yr aeth y tîm ymgysylltu allan a'u bod nhw'n edmygu'r hyn a welson nhw, ond mae'r sylwadau yr wyf i'n eu cael gan y sector a'r plant a'r bobl ifanc eu hunain yn awgrymu bod rhai o'r gwasanaethau ataliol hynny'n amrywio'n fawr iawn. Mae gwasanaeth ar ffiniau gofal gan bob awdurdod lleol erbyn hyn, ac mae hynny'n amlwg i'w groesawu. Ond hoffwn i glywed ychydig mwy heddiw, Dirprwy Weinidog, am yr hyn y mae'r Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau cysondeb yn y gwasanaethau hynny, sut y caiff teuluoedd fynd at y gwasanaethau hynny, y mathau o gymorth sydd eu hangen arnyn nhw. Nid wyf i'n awgrymu bod angen ichi osod rhyw fath o batrwm cenedlaethol, oherwydd efallai nad yw'r hyn sy'n briodol yng Ngwynedd yn briodol ym Mlaenau Gwent, ond mae angen inni gael cysondeb o'r fath.

Byddwn i'n dweud wrthych chi, Dirprwy Weinidog, fod yna berygl, ar un ystyr, o roi'r drol o flaen y ceffyl yn y fan hon; rydych chi'n awyddus i awdurdodau lleol gytuno ar dargedau ar gyfer lleihau niferoedd, ond heb fod â disgwyliadau cenedlaethol o reidrwydd ynghylch y mathau o wasanaethau ataliol, faint o wasanaethau ataliol sydd eu hangen i wneud y gostyngiad hwnnw'n rhywbeth sy'n ystyrlon. Oherwydd, er fy mod i'n hynod o falch eich clywed yn dweud bod y Llywodraeth yn cymryd yr agwedd fod diogelwch yn dod yn gyntaf, rwy'n cymryd bod hynny'n golygu—ac efallai y gwnewch chi gadarnhau hynny i ni—na fyddech chi byth yn disgwyl i awdurdod lleol beidio â chymryd plentyn i mewn i ofal dim ond am fod hynny'n mynd i ddifetha eu targedau nhw pe bydden nhw'n gwneud y ffasiwn beth. Ond tybed a fyddech chi'n cydnabod, Dirprwy Weinidog, fod yna berygl o osod cymhellion gwrthnysig yn y system. Gwyddom fod pobl yn gwneud yr hyn sy'n cael ei gyfrif. Ac os yw nifer y plant neu ganran yn ôl y boblogaeth—neu sut bynnag y caiff hynny ei fesur—yn cael ei gyfrif, ac nid nifer y plant sy'n cael mynediad effeithiol at wasanaethau ar ffiniau gofal, yna mae'n debyg iawn mai'r perygl yw y bydd pobl yn gwneud yr hyn sy'n cael ei gyfrif, ac os mai dim ond niferoedd y plant—.

Rwy'n ofidus ynglŷn â'r achosion ymylol hynny, a bod yn onest, Dirprwy Weinidog. Rwy'n ofidus y gallai fod pwysau ar weithwyr cymdeithasol ar y rheng flaen. Rydym ni ein dwy wedi gweithio yn y maes, mae'r ddwy ohonom yn gwybod sut beth yw rheolwyr yn dweud wrthych chi, 'Wel, wyddoch chi, a yw hyn mor ddifrifol â hynny?' oherwydd mae'r gwasanaeth hwn yn orlawn, neu 'Nid oes arian wedi'i ddyrannu inni ar gyfer hyn.' Felly, byddwn i'n ceisio rhyw sicrwydd—a dyma eich cyfle i ailadrodd, efallai, yr hyn yr ydych wedi ei ddweud eisoes—na fyddech chi byth yn disgwyl i awdurdod lleol beidio ag amddiffyn plentyn unigol oherwydd ei fod yn mynd i ddrysu'r ffigurau. Rwy'n siŵr nad yw hynny'n ddisgwyliad gennych chi o gwbl, ond rwy'n gobeithio y byddech chi'n cydnabod bod pwysau o'r fath yn bodoli.

Roeddwn i'n falch o'ch clywed yn dweud yn eich datganiad y byddech chi'n ystyried poblogaeth a demograffeg y sir. Er enghraifft, nid wyf i'n siŵr—ac fe fyddai hi'n ddiddorol gwybod—a yw siroedd llai o faint yn ddaearyddol yn cael mwy o leoliadau y tu allan i'r sir? Efallai y bydd yn haws dod o hyd i leoliad yn y sir os ydych chi'n weithiwr cymdeithasol yn Rhondda Cynon Taf nag ydyw os ydych chi'n weithiwr cymdeithasol ym Merthyr Tudful yn syml oherwydd maint y boblogaeth yr ydych chi'n ymdrin â hi. Felly, mae eich clywed chi'n dweud y bydd ystyriaeth yn cael ei rhoi i'r gwahanol heriau sy'n wynebu'r awdurdodau lleol amrywiol yn achos rhyddhad i mi.  Byddwch yn ymwybodol, drwy'r sgyrsiau hynny ac, rwy'n siŵr, drwy sylwadau uniongyrchol, fod gan rai o'r awdurdodau lleol yn y gogledd, er enghraifft, broblemau gwirioneddol o ran poblogaethau dros dro—y bydd teuluoedd yn dod i'r amlwg sydd eisoes mewn helbulon mawr iawn, ac efallai nad oes ganddyn nhw amser i roi cyfle i'r rheini gael y gwaith ataliol mewn da bryd. Felly, hoffwn pe gallech ein sicrhau ni y bydd y mathau hynny o faterion unigol ar gyfer awdurdodau lleol yn cael eu hystyried, os ydych chi'n bwriadu dilyn y targedau hyn.

Hoffwn i ofyn hefyd pa adnoddau ychwanegol a allai fod ar gael i awdurdodau lleol, yn enwedig ar gyfer gwasanaethau ataliol. Mae hwn yn gyfnod eithriadol o anodd. Dywedodd rhywun wrthyf unwaith—a hoffwn i'n fawr pe na fyddai'n wir—nad oes modd ennill llawer o bleidleisiau gyda mater plant sy'n derbyn gofal. Nid oes llawer o bobl, pan fyddan nhw'n penderfynu pwy i bleidleisio o'i blaid mewn etholiad awdurdod lleol, yn rhoi'r ystyriaeth bennaf i'r swm y mae'r awdurdod yn ei wario ar wasanaethau ataliol i blant. Felly, tybed a wnewch chi roi rhywfaint o ystyriaeth, yn y tymor hwy yn y broses gyllidebu, i rai adnoddau a ddiogelir efallai ar gyfer y maes penodol hwn o waith—ar gyfer camau ataliol, ar ffiniau gofal, ac un cam yn ôl.

Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Dirprwy Lywydd am ei goddefgarwch. Rwy'n dymuno codi un neu ddau o bwyntiau yn fyr iawn. Mae'n edrych arna i dros ei sbectol yn y ffordd honno sydd ganddi, a gwyddom ein bod mewn trybini pan fydd hynny'n digwydd inni.

Iawn. Siapiwch hi.

Hoffwn i glywed barn y Gweinidog heddiw ynglŷn â sut y gallwn ni sicrhau bod y gwasanaethau cyhoeddus ehangach fwy eang, nid gwasanaethau cymdeithasol yn unig, yn cymryd o ddifrif eu cyfrifoldeb dros blant sy'n derbyn gofal. Rwy'n meddwl am y gwasanaeth iechyd, gwasanaethau addysg—rydym ni'n gwybod fod yna rai problemau gwirioneddol yn parhau gyda gwahaniaethu'n digwydd mewn ysgolion i blant sy'n derbyn gofal—ac o ran tai. A yw'r Gweinidog yn teimlo y gallai fod yn amser priodol i ystyried deddfu ar yr agenda rhianta corfforaethol? Gwn fod hyn yn rhywbeth sy'n cael ei ystyried gan y grŵp cynghori Gweinidogol, ond weithiau mae angen inni fod yn gadarn iawn gyda sefydliadau ynglŷn â'r hyn yr ydym yn ei ddisgwyl.

Rwy'n pryderu, ac rwy'n siŵr eich bod chwithau, Dirprwy Weinidog, am blant sydd mewn gofal yng Nghymru o'r tu allan i Gymru, mewn nifer mawr iawn a chynyddol o gartrefi plant preifat. Nawr, yn amlwg, nid yw'r plant hynny'n blant i ni fel y mae ein plant ni ein hunain sy'n derbyn gofal, ond tra eu bod nhw gyda ni, y ni sy'n gyfrifol amdanynt. Rwy'n poeni'n fawr am ansawdd y gwasanaethau a ddarperir yn rhai o'r cartrefi hynny. Tybed a fyddai'r Gweinidog yn cytuno â mi ei bod yn werth inni ystyried darparu gwasanaeth eiriolaeth ar gyfer pob un o'r cartrefi hynny, ac y byddai hynny'n amod ar y cartrefi hynny'n cael eu cofrestru, fel ein bod yn cael rhywfaint o sicrwydd bod unigolyn annibynnol yn mynd i'r cartrefi hynny, gan weld sut mae'r plant yn dod yn eu blaenau, a bod llais i'w gael yno i'r plant hynny pe byddai angen—cynnig o eiriolaeth ragweithiol. Ac yn olaf, a wnaiff y Gweinidog roi sicrwydd inni y bydd hi, yn y gwaith hwn drwyddo draw, yn rhoi sylw manwl iawn i'r bobl ifanc sydd yn y system ar hyn o bryd ac i'r lleisiau sydd â phrofiad o fod mewn gofal? Diolch i chi eto, Dirprwy Lywydd.

Rwy'n diolch i Helen Mary Jones am y rhestr faith o gwestiynau. Rwyf am geisio ymdrin â rhai ohonyn nhw o leiaf. Rwy'n awyddus i ateb yr un pwysicaf, sef wrth gwrs nad ydym ni'n disgwyl i unrhyw blentyn beidio â chael ei gymryd i mewn i ofal os ydyw mewn perygl o gael ei esgeuluso neu ei gam-drin. Rydym yn eiddgar i wneud hyn mewn modd diogel, ac rydym yn dymuno gwneud hynny, fel y dywedais i eisoes, er lles y plant, a dyna'r rheswm y tu ôl i'r datganiad hwn heddiw.

Y pwynt arall yw nad oes neb yn gorfodi unrhyw dargedau ar neb arall. Bydd yr awdurdodau lleol yn cyflwyno eu targedau eu hunain. Felly, os ydyn nhw'n cyflwyno'r targedau, byddan nhw'n ystyried y ddaearyddiaeth, y maint, ac fe fyddan nhw'n cyflwyno targedau. Ac fel yr wyf i'n ei ddweud, mae'r rheini sydd wedi cyflwyno targedau wedi cyflwyno ffyrdd ystyrlon iawn o allu lleihau'r niferoedd, ac wedi sefydlu cynlluniau i atal nifer penodol o blant rhag dod i mewn, ac ar gyfer ailuno plant eraill lle credant fod hynny'n bosibl. Rwyf i o'r farn fod 16 allan o 22 yn rhif gweddol dda, mewn gwirionedd, ar gyfer y rhai sydd wedi cyflwyno'r targedau hyn ac wedi eu hystyried nhw'n ofalus iawn. Ond nid ydym yn dymuno eu gorfodi na phennu cosbau; y cyfan y mae hyn yn ei wneud yw ceisio sicrhau strwythur cyffredinol i geisio atal y cynnydd hwn yn nifer y plant sy'n cael eu derbyn mewn gofal, fel y bydd pawb, rwy'n siŵr, yn cytuno nad honno yw'r ffordd orau o wneud pethau. Felly, mae'n rhaid inni wneud rhywbeth i geisio atal hyn, a chan geisio gwneud hyn mewn ffordd sy'n gweithio ar y cyd, gan weithio gyda'r awdurdodau lleol i roi'r cymorth y gallwn ni i'w helpu i gyflawni—dyna'r rheswm y gwnawn ni hyn.

Felly, nid wyf i'n credu y dylai'r Aelod ofidio am y defnydd o ffigurau, oherwydd nid yw'n ffordd o orfodi awdurdodau lleol i gyflwyno nifer o ffigurau. Nid honno yw'r ffordd yr ydym ni'n gwneud hyn. Mae'n cynnig cyfle iddynt gyflwyno'r ffigurau y maen nhw'n credu y gallen nhw eu lleihau'n ddiogel, a gweithio gyda nhw a cheisio eu helpu nhw i gyflawni hynny. Felly rwy'n credu mai dyna'r peth pwysicaf o'r holl bethau a ddywedwyd ganddi, gan fy mod i'n deall, oherwydd fel y dywedodd hi, roeddwn innau'n gweithio yn y maes hefyd, ac felly'n gwybod am y pwysau sydd ar awdurdodau lleol. Ond yn sicr, nid oes unrhyw fodd y gellid gadael unrhyw blentyn heb ddiogelwch am y rheswm hwn. Felly, rwy'n credu mai dyna oedd y prif bwynt, ac rwy'n awyddus i dawelu ei meddwl hi a cheisio ei hargyhoeddi o hynny.

O ran y pwyntiau eraill, yn gyflym iawn, o ran yr amrywiaeth ledled y wlad, ydw, rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y mae angen inni edrych arno. Oherwydd, fel y dywedais, y gwasanaethau ar ffiniau gofal, rydym wedi rhoi £5 miliwn o fuddsoddiad rheolaidd i'r gwasanaethau ar ffiniau gofal, ac mae dros 3,600 o blant wedi cael cymorth hyd yn hyn i aros o fewn yr uned deuluol. Dyna'r ffigurau am 2017-18. Felly, mae hwnnw'n gynnydd da, ac mae'n amlwg bod llawer o ffyrdd eraill yr ydym ni'n rhoi cymorth, drwy Teuluoedd yn Gyntaf, drwy Dechrau'n Deg. Ond wrth gwrs, dim ond mewn nifer cyfyngedig o ardaloedd y ceir hynny, ac yn sicr rydym yn ystyried hwn yn faes blaenoriaeth. Mae'r Prif Weinidog wedi nodi hyn yn un o'i brif flaenoriaethau, ac rwy'n credu ei bod yn glodwiw iawn fod y Prif Weinidog wedi rhoi hyn ar ben ei agenda ef: gadewch inni geisio lleihau nifer y plant sydd mewn gofal, a rhoi cyfle iddyn nhw fyw gyda'u teuluoedd, os gallwn ni roi'r tamaid bach ychwanegol hwnnw o gymorth. Felly mae'r cyfan wedi ei anelu at hynny er mwyn gwella cyfleoedd bywyd i blant.

Ac yna rwyf eisiau codi'r pwynt olaf a wnaethoch chi, o ran y pryder am sefydliad preifat lle mae llawer o blant o'r tu allan i Gymru wedi cael eu lleoli. Unwaith eto, rwy'n credu bod hwnnw'n destun pryder enfawr, oherwydd er mai ni sy'n gyfrifol am ein plant ni sy'n byw yng Nghymru, mae'r plant hynny'n cael eu lleoli ymhell oddi wrth eu teuluoedd, felly nid oes ganddyn nhw'r mathau hynny o wiriadau ar yr hyn sy'n digwydd. Felly, yn sicr, credaf y gallem ni gael trafodaeth eto ar yr hyn y gellid ei wneud i geisio edrych ar y sefydliadau hynny.