Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
25/06/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan John Griffiths.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from John Griffiths.
1. Beth yw effaith polisi Llywodraeth Cymru o ran lleihau nifer y bobl sy'n cysgu allan yng Nghymru? OAQ54119
1. What is the impact of the Welsh Government's policy to reduce rough sleeping in Wales? OAQ54119
Llywydd, nowhere is the impact of prolonged austerity more visible than in the rise of rough-sleeping. The impact of Welsh Government policies can be seen in prevention, in the provision of new services and in increased partnership working across Wales.
Llywydd, nid yw effaith cyni cyllidol hirfaith yn fwy amlwg mewn unrhyw fan nag yn y cynnydd yn nifer y bobl sy'n cysgu ar y stryd. Gellir gweld effaith polisïau Llywodraeth Cymru o ran atal, darparu gwasanaethau newydd a mwy o weithio mewn partneriaeth ledled Cymru.
First Minister, Wales has suffered UK Government austerity for some nine years now, and its cumulative impact on our communities and the public services we rely on is more and more damaging year on year. Queues at foodbanks and people sleeping rough in tents and doorways show the misery caused. Many of my constituents are shocked and angry that this is the state of the nation when the UK is still one of the biggest economies in the world. First Minister, in advance of a badly needed change of UK Government, and Jeremy Corbyn as Prime Minister, what more can Welsh Government do [Interruption.] to address increasingly entrenched rough-sleeping, involving people with complex diagnoses and support needs, who may already have been failed by the system?
Prif Weinidog, mae Cymru wedi dioddef cyni cyllidol Llywodraeth y DU ers tua naw mlynedd erbyn hyn, ac mae ei effaith gyfunol ar ein cymunedau a'r gwasanaethau cyhoeddus yr ydym ni'n dibynnu arnyn nhw yn fwy a mwy niweidiol flwyddyn ar ôl blwyddyn. Mae ciwiau mewn banciau bwyd a phobl sy'n cysgu ar y stryd mewn pebyll a drysau yn dangos y dioddefaint a achosir. Mae llawer o'm hetholwyr i wedi dychryn ac yn ddig mai dyma gyflwr y wlad pan fo'r DU yn dal i fod yn un o'r economïau mwyaf yn y byd. Prif Weinidog, cyn y newid y mae ei angen yn ddirfawr i Lywodraeth y DU, a Jeremy Corbyn yn Brif Weinidog, beth mwy y gall Llywodraeth Cymru ei wneud [Torri ar draws.] i fynd i'r afael â sefyllfa lle mae cysgu ar y stryd yn mynd yn fwy a mwy cyffredin, a hynny'n cynnwys pobl â diagnosis ac anghenion cymorth cymhleth, a allai fod wedi cael eu methu gan y system eisoes?
Llywydd, I want to thank John Griffiths for that and to agree with him entirely at the shocking nature of the impacts that austerity now has in our communities. I reread at the weekend, Llywydd, the reports that John Griffiths's committee have produced in relation to homelessness, and they provide a telling level of detail about the impact that cuts to benefits and cuts to services are having in the lives of people across Wales. As a Government, we will take the advice of the action group that has been established, chaired by the chief executive officer of Crisis, to make sure that we have everything we can in place as we go into the second half of this year. We will continue to invest the additional £20 million that we have found within our ever-shrinking budgets to do more in the field of homelessness. We will promote Housing First as a model, which brings together the two aspects that John Griffiths highlighted in his supplementary question—the need for more accommodation, but, at the same time, for the support services that respond to the complex needs that many people who find themselves sleeping rough on our streets have accumulated during that incredibly difficult journey. All of those things will be done by this Welsh Government here in Wales in order to mitigate the impact of rough-sleeping across our nation.
Llywydd, hoffwn ddiolch i John Griffiths am hynna a chytuno'n llwyr ag ef ynghylch natur frawychus yr effeithiau y mae cyni cyllidol yn eu hachosi yn ein cymunedau erbyn hyn. Ailddarllenais dros y penwythnos, Llywydd, yr adroddiadau y mae pwyllgor John Griffiths wedi eu llunio ar ddigartrefedd, ac maen nhw'n cynnig manylion manwl iawn am yr effaith y mae toriadau i fudd-daliadau a thoriadau i wasanaethau yn ei chael ym mywydau pobl ledled Cymru. Fel Llywodraeth, byddwn yn cymryd cyngor y grŵp gweithredu sydd wedi ei sefydlu, dan gadeiryddiaeth prif swyddog gweithredol Crisis, i sicrhau bod gennym ni bopeth y gallwn ni ei wneud ar waith wrth i ni fynd i mewn i ail hanner y flwyddyn hon. Byddwn yn parhau i fuddsoddi'r £20 miliwn ychwanegol yr ydym ni wedi ei ganfod yn ein cyllidebau sy'n crebachu'n barhaus i wneud mwy ym maes digartrefedd. Byddwn yn hyrwyddo Tai yn Gyntaf fel model, sy'n tynnu ynghyd y ddwy agwedd a nodwyd gan John Griffiths yn ei gwestiwn atodol—yr angen am fwy o lety, ond, ar yr un pryd, am y gwasanaethau cymorth sy'n ymateb i'r anghenion cymhleth y mae llawer o bobl sy'n canfod eu hunain yn cysgu ar ein strydoedd wedi eu caffael yn ystod y daith anhygoel o anodd honno. Bydd yr holl bethau hynny yn cael eu gwneud gan y Llywodraeth Cymru hon yma yng Nghymru er mwyn lliniaru effaith cysgu ar y stryd ar draws ein gwlad.
Thank you, First Minister, for the reply to John Griffiths regarding homelessness. You may be aware that I have raised this issue previously in this Chamber, on how homeless pods could reduce rough-sleeping in Wales. In February this year, pods to provide emergency overnight accommodation for the homeless were installed in Newport by the charity Amazing Grace Spaces. Since then, they have helped six homeless people off the streets and have been hailed as life savers. Do you agree, First Minister, that these pods provide an innovative solution that has helped to save lives in Newport, and they should be provided for those homeless people, who, for whatever reason, do not want to use hostels? We've got nearly 2,000 homeless people in Wales at the moment—under 2,000—so we have to do something to accommodate them, and I'm sure your Government will look to this Chamber rather than looking at the other side of the channel.
Diolch, Prif Weinidog, am yr ateb i John Griffiths ynglŷn â digartrefedd. Efallai y byddwch yn ymwybodol fy mod i wedi codi'r mater hwn o'r blaen yn y Siambr hon, ynghylch sut y gallai podiau digartref leihau cysgu ar y stryd yng Nghymru. Ym mis Chwefror eleni, gosodwyd podiau i ddarparu llety brys dros nos i bobl ddigartref yng Nghasnewydd gan yr elusen Amazing Grace Spaces. Ers hynny, maen nhw wedi helpu chwech o bobl ddigartref oddi ar y strydoedd ac wedi cael eu canmol fel achubwyr bywydau. A ydych chi'n cytuno, Prif Weinidog, bod y podiau hyn yn cynnig ateb arloesol sydd wedi helpu i achub bywydau yng Nghasnewydd, ac y dylid eu darparu ar gyfer y bobl ddigartref hynny nad ydyn nhw, am ba reswm bynnag, yn dymuno defnyddio hosteli? Mae gennym ni bron i 2,000 o bobl ddigartref yng Nghymru ar hyn o bryd—llai na 2,000—felly mae'n rhaid i ni wneud rhywbeth i gynnig llety iddyn nhw, ac rwy'n siŵr y bydd eich Llywodraeth chi yn chwilio am atebion yn y Siambr hon yn hytrach nag ar yr ochr arall i'r sianel.
I thank the Member for that, and I do indeed recognise that he has raised these matters before on the floor of the Assembly. As a Government, we are committed to innovative approaches to tackling the problem of homelessness, but the route of homelessness is the need to provide more permanent homes across Wales. And while innovative solutions may help in the here and now, a long-term answer to tackling the housing problems that we face across the nation are more permanent homes, investment in those new homes, protecting our social housing stock, and making sure that every family has a decent home in which they can thrive.
Diolchaf i'r Aelod am hynna, ac yn wir rwy'n cydnabod ei fod wedi codi'r materion hyn o'r blaen ar lawr y Cynulliad. Fel Llywodraeth, rydym ni wedi ymrwymo i ddulliau arloesol o fynd i'r afael â phroblem digartrefedd, ond y llwybr ar gyfer digartrefedd yw'r angen i ddarparu mwy o gartrefi parhaol ledled Cymru. Ac er y gall atebion arloesol fod o gymorth yn y presennol, yr ateb hirdymor i fynd i'r afael â'r problemau tai yr ydym ni'n eu hwynebu ar draws y wlad yw mwy o gartrefi parhaol, buddsoddiad yn y cartrefi newydd hynny, diogelu ein stoc tai cymdeithasol, a gwneud yn siŵr bod gan bob teulu gartref gweddus lle y gallan nhw ffynnu.
First Minister, is it the Welsh Government's policy to take the worldly possessions away from homeless people, leaving them with absolutely nothing and exposed to the elements? And, if not, will you condemn your Labour Party colleagues in Cardiff Council for doing just that?
Prif Weinidog, ai polisi Llywodraeth Cymru yw cymryd yr eiddo bydol oddi wrth pobl ddigartref, gan eu gadael heb ddim o gwbl ac yn agored i'r elfennau? Ac, os nad dyna'r polisi, a wnewch chi gondemnio eich cydweithwyr yn y Blaid Lafur yng Nghyngor Caerdydd am wneud yn union hynny?
That's not the policy of this Government, Llywydd, nor is it the policy of Cardiff Council.
Nid dyna bolisi'r Llywodraeth hon, Llywydd, ac nid dyna bolisi Cyngor Caerdydd ychwaith.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am dryloywder o fewn Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr wrth ymdrin ag ymholiadau'r cyhoedd? OAQ54134
2. Will the First Minister make a statement on transparency within Betsi Cadwaladr University Health Board in dealing with enquiries from the public? OAQ54134
Diolch i Llyr Gruffydd. Am bob un ymholiad oddi wrth y cyhoedd sy'n mynegi pryderon neu'n cwyno, mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn derbyn bron i dair neges yn mynegi diolch neu werthfawrogiad. Rwy'n disgwyl i bob bwrdd iechyd fod yn agored ac yn ymatebol i bob math o ymholiad, beth bynnag ei natur.
I thank Llyr Gruffydd. For every enquiry from the public raising concern or complaint, Betsi Cadwaladr University Health Board receives nearly three communications expressing thanks and appreciation. I expect all health boards to be open and responsive to all forms of enquiry, whatever their nature.
Nôl ym mis Hydref, fe wnaeth un o'ch Gweinidogion chi ysgrifennu at ddyn sydd wedi colli ei fam ar ôl iddi fod ar uned iechyd meddwl Hergest ym Mangor. Mi ddywedodd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ei fod e'n disgwyl y byddai'r ymateb i'r ymchwiliad gan y bwrdd iechyd yn, a dwi'n dyfynnu o'i lythyr e:
Back in October, one of your Ministers wrote to a man who had lost his mother, following her stay on the Hergest mental health ward in Bangor. The Minister for Health and Social Services said that he expected the response to the inquiry from the health board, and I quote, to be:
'a transparent and thorough investigation process'.
yn broses ymchwilio dryloyw a thrylwyr.
Nawr, yn ysbryd eich ateb chi i fy nghwestiwn cychwynnol i, mae'r ymchwiliad yna yn parhau, ond mae pryderon gan y teulu fod y bwrdd iechyd yn gwrthod bod yn agored a thryloyw ynglŷn ag ateb cwestiynau. Mae'r bwrdd, er enghraifft, yn cael ei gyhuddo o guddio y tu ôl i adran 42 y Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth 2000, sy'n caniatáu iddyn nhw wrthod rhannu gwybodaeth os ydyn nhw wedi derbyn cyngor cyfreithiol i weld a ydyn nhw wedi torri'r gyfraith. Nawr, ydych chi'n derbyn—eto, yn sgil yr hyn ddywedoch chi foment yn ôl—fod defnyddio'r rhesymeg yma yn golygu bod bwrdd iechyd yn medru osgoi rhannu gwybodaeth, i fab, wrth gwrs, yn y cyd-destun yma, sy'n ceisio cael cyfiawnder yn sgil marwolaeth ei fam mewn uned iechyd meddwl? Ydych chi'n cytuno, felly, nad yw sefyllfa o'r fath yn deg, ac ydych chi o'r un farn â fi y dylid edrych o'r newydd ar y cymal yma, sydd yn caniatáu i'r bwrdd osgoi bod yn dryloyw, er mwyn sicrhau bod y broses yn fwy agored yn y dyfodol?
Now, in the spirit of your response to my initial question, that inquiry is ongoing, but the family are concerned that the health board is refusing to be open and transparent in answering questions. The board, for example, is accused of hiding behind section 42 of the Freedom of Information Act 2000, which allows them to refuse to share information if they have received legal advice to see whether the law has been broken. Now, would you accept—again, in light of what you said a moment ago—that using that rationale would mean that a health board could avoid sharing information, with, in this context, a son who is seeking justice as a result of the death of his mother in a mental health ward? Do you agree, therefore, that such a situation is not fair, and do you agree with me that we should look anew at this clause that allows the health board to evade transparency, in order to ensure the process is more open for the future?
Llywydd, dwi'n edrych i bob bwrdd iechyd i fod yn agored ac yn dryloyw pan fyddan nhw'n ymateb i gwyno. Ambell waith mae pethau yn gymhleth. Dwi ddim yn gyfarwydd â'r manylion yn yr achos y mae Llyr Gruffydd wedi cyfeirio ato y prynhawn yma. Ambell waith mae pethau nad ydym ni'n eu gwybod, a dim ond pobl sy'n delio â'r manylion sy'n ddigon cyfarwydd â beth sydd wedi mynd ymlaen i ddod i gasgliadau. Fel mae'r Aelod wedi ei ddweud, mae'r Gweinidog wedi ysgrifennu ato fe yn barod am yr achos, ac, os oes mwy i'w ddweud, dwi'n siŵr y bydd ymateb arall ar ei ffordd iddo fe ar ôl y cwestiwn y prynhawn yma.
Well, Llywydd, I look to each health board to be open and transparent when they respond to complaints. Sometimes things are complicated. I'm not familiar with the detail of the case that Llyr Gruffydd is alluding to this afternoon. Sometimes there are things that we are unaware of, and it's only those who deal with the details are familiar enough with what has happened and who can therefore come to conclusions. As the Member has said, the Minister has written to him already about this case, and if there is more to be said, I'm certain that another response will be on its way following his question this afternoon.
I'd like to thank Llyr Gruffydd AM and endorse the very concerns that he's raised here. First Minister, in the statement you made when you were in the previous role, on Betsi Cadwaladr University Health Board in special measures, on 9 June 2015, you stated that,
'the fifth and final priority I have identified rests on reconnecting the public with the board, and the board regaining the public's confidence.'
Now, in my book, to have confidence, you need transparency of process. Now, the Minister is fully aware of a case that I have been dealing with, which has seen a constituent who—let's just say it was one of the situations where something went wrong, very wrong, within the health board. Now, he's been waiting around eight months for a response to a serious incident review. Now, after such a delay, you would have expected all the inquiries to be addressed, and there to be a transparent thread through all the actual points raised by the constituent and his family. However, after a not very good response coming through, the family, and I, have now had to turn to the Public Services Ombudsman for Wales, to ensure that there's some redress for this family in things that went very, very, sadly, wrong. Such a signal should be a signal to you, First Minister, that your fifth and final priority is still not being achieved. So, will you therefore explain what measures you will take to ensure there is more transparency and, indeed, more accountability when dealing with any complaint going in about the quality of healthcare that a patient has received in a health board that you, technically, as the First Minister, are responsible for?
Hoffwn ddiolch i Llyr Gruffydd AC ac ategu'r union bryderon y mae wedi eu codi yn y fan yma. Prif Weinidog, yn y datganiad a wnaed gennych pan oeddech chi yn y swydd flaenorol, ar Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr a oedd yn destun mesurau arbennig, ar 9 Mehefin 2015, dywedasoch,
mae’r bumed flaenoriaeth, a'r olaf, yr wyf i wedi’i nodi yn dibynnu ar ailgysylltu'r cyhoedd â’r bwrdd, ac ar i'r bwrdd adennill ffydd y cyhoedd.
Nawr, yn fy nhyb i, i fod â ffydd, mae angen proses dryloyw arnoch chi. Nawr, mae'r Gweinidog yn gwbl ymwybodol o achos yr wyf i wedi bod yn ymdrin ag ef, sydd wedi gweld etholwr a oedd—gadewch i ni ddim ond dweud ei fod yn un o'r sefyllfaoedd lle'r aeth rhywbeth o'i le, o'i le'n ofnadwy, yn y bwrdd iechyd. Nawr, mae wedi bod yn aros am oddeutu wyth mis am ymateb i adolygiad o ddigwyddiad difrifol. Nawr, ar ôl cymaint o oedi, byddech chi wedi disgwyl i'r holl ymchwiliadau gael sylw, ac y byddai pen llinyn tryloyw drwy'r holl bwyntiau gwirioneddol a godwyd gan yr etholwr a'i deulu. Fodd bynnag, ar ôl cael ymateb nad yw'n un da iawn, mae'r teulu, a minnau, wedi gorfod troi erbyn hyn at Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru, i sicrhau bod modd cael rhyw fath o gamau unioni i'r teulu hwn yr aeth pethau o'i le iddo mewn ffordd drist dros ben. Dylai arwydd o'r fath fod yn arwydd i chi, Prif Weinidog, nad yw eich pumed blaenoriaeth, a'r olaf, yn cael ei chyflawni o hyd. Felly, a wnewch chi esbonio felly pa fesurau y gwnewch chi eu cymryd i sicrhau bod mwy o dryloywder ac, yn wir, mwy o atebolrwydd wrth ymdrin ag unrhyw gŵyn sy'n cael ei gwneud am ansawdd y gofal iechyd y mae claf wedi ei gael mewn bwrdd iechyd yr ydych chi, yn dechnegol, gan mai chi yw'r Prif Weinidog, yn gyfrifol amdano?
Well, Llywydd, I don't think it's sensible ever to try and read general lessons from specific cases. The Member is right that I am familiar with the case that she has drawn to my attention, and it has been a difficult case. If the family believe that reference to the ombudsman is the best course of action open to them, then, of course, that is a course of action available to patients and to families here in Wales. I believe that the state of relationships between the board and the population that it serves is different to how it was when we entered special measures. The board itself has made real efforts in that regard—attendance by health board senior staff at public events, working with Public Health Wales and the well-being of future generations Act commissioner to find new and innovative ways of engaging with the public. When, last week, we published the results of public responses to public services here in Wales, satisfaction rates with health services in Betsi Cadwaladr—with 93 per cent of residents of Betsi Cadwaladr saying that they were satisfied with the services that they provided and received in primary care, and 95 per cent of that local population saying that they were satisfied with the services they received in secondary care—were above the national average, and I think that they reflect the general effort the board has made to re-cement the relationship it has with its public.
Wel, Llywydd, nid wyf i'n credu ei bod hi byth yn ddoeth ceisio darllen gwersi cyffredinol o achosion penodol. Mae'r Aelod yn iawn fy mod i'n gyfarwydd â'r achos y mae hi wedi tynnu fy sylw ato, ac mae wedi bod yn achos anodd. Os yw'r teulu'n credu mai cyfeirio at yr ombwdsmon yw'r ffordd orau o weithredu sy'n agored iddyn nhw, yna, wrth gwrs, mae hwnnw'n gam gweithredu sydd ar gael i gleifion ac i deuluoedd yma yng Nghymru. Credaf fod cyflwr y berthynas rhwng y bwrdd a'r boblogaeth y mae'n ei gwasanaethu yn wahanol i sut yr oedd hi pan aethom ni i mewn i fesurau arbennig. Mae'r bwrdd ei hun wedi gwneud ymdrechion gwirioneddol yn hynny o beth—presenoldeb staff uwch y bwrdd iechyd mewn digwyddiadau cyhoeddus, gweithio gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru a chomisiynydd Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol i ddod o hyd i ffyrdd newydd ac arloesol o ymgysylltu â'r cyhoedd. Pan gyhoeddwyd, yr wythnos diwethaf, ganlyniadau ymatebion cyhoeddus i wasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru, roedd cyfraddau bodlonrwydd gyda gwasanaethau iechyd yn Betsi Cadwaladr—gyda 93 y cant o drigolion Betsi Cadwaladr yn dweud eu bod yn fodlon â'r gwasanaethau a ddarparwyd ac a gafwyd ganddyn nhw ym maes gofal sylfaenol, a 95 y cant o'r boblogaeth leol honno yn dweud eu bod nhw'n fodlon â'r gwasanaethau a gawsant ym maes gofal eilaidd—yn uwch na'r cyfartaledd cenedlaethol, a chredaf eu bod nhw'n adlewyrchu'r ymdrech gyffredinol y mae'r bwrdd wedi ei gwneud i ail-gadarnhau'r berthynas sydd ganddo â'i gyhoedd.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Questions now from the party leaders. The leader of the opposition, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. First Minister, six weeks ago you stated that your Minister would have no difficulty in publishing the report into Kukd.com. Despite your reassurances to this Chamber, the report hasn't fallen into my hands, as your Minister says the appropriate clearances have not been given. What are the clearances that need to be given, and when will the report be published?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, chwe wythnos yn ôl, dywedasoch na fyddai eich Gweinidog yn cael unrhyw anhawster yn cyhoeddi'r adroddiad ar Kukd.com. Er gwaethaf eich sicrwydd i'r Siambr hon, nid yw'r adroddiad wedi cyrraedd fy nwylo i, gan fod eich Gweinidog yn dweud nad yw'r caniatâd priodol wedi ei roi. Beth yw'r caniatâd y mae angen ei roi, a phryd y bydd yr adroddiad yn cael ei gyhoeddi?
Well, the report is in the final stages of receiving those clearances. Llywydd, of course, reports that end up in the public domain have to be cleared. They have to be cleared for accuracy. They have to be cleared by legal services to make sure there are no legal impediments to publication. That is the normal and inevitable procedures of Government in any part of the United Kingdom. That procedure has been undertaken since I last spoke on the floor of the Assembly. We are near the end point of that, and, once they are completed, then the report will be published.
Wel, mae'r adroddiad ar y camau olaf o gael y caniatâd hwnnw. Llywydd, wrth gwrs, mae'n rhaid i adroddiadau sy'n mynd i'r parth cyhoeddus yn y pen draw gael caniatâd. Mae'n rhaid sicrhau eu bod nhw'n gywir. Mae'n rhaid i wasanaethau cyfreithiol eu cymeradwyo i sicrhau nad oes rhwystrau cyfreithiol i gyhoeddi. Dyna weithdrefnau arferol ac anochel Llywodraeth mewn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig. Dilynwyd y weithdrefn honno ers i mi siarad ar lawr y Cynulliad ddiwethaf. Rydym ni'n agos at ddiwedd y broses honno, ac, ar ôl iddi gael ei chwblhau, bydd yr adroddiad yn cael ei gyhoeddi.
Well, this has been going on for three years now, First Minister, and we should see that report as soon as possible.
And whilst we're talking about Welsh Government's use of taxpayers' money, as you know, First Minister, the Wales life sciences investment fund has a target investment of £100 million to attract and grow life science businesses that are based, or will be based, here in Wales. I fully agree that this fund is innovative and is helping to bring skilled jobs to Wales. However, I hope you will join me, First Minister, in my concern of how the fund is being managed. Since 2016, the fund has been managed by a fund management company run by Arix Bioscience plc, which has made nine investments so far. However, it's been reported that six of those investments have been made to companies where Neil Woodford is a shareholder. It is also worrying that Mr Woodford is a major shareholder in Arix Bioscience, with a 24 per cent stake in the company. First Minister, do you agree that it is unacceptable for people to be shareholders in the company that gives out taxpayers' money and in the companies that benefit? And do you share my concerns that this individual is now being investigated by the Financial Conduct Authority? And what action will you be taking to make sure that Welsh taxpayers' money is invested appropriately?
Wel, mae hyn wedi bod ar y gweill ers tair blynedd erbyn hyn, Prif Weinidog, a dylem ni gael gweld yr adroddiad hwnnw cyn gynted â phosibl.
A thra ein bod ni'n sôn am ddefnydd Llywodraeth Cymru o arian trethdalwyr, fel y gwyddoch, Prif Weinidog, mae gan gronfa fuddsoddi gwyddorau bywyd Cymru darged buddsoddiad o £100 miliwn i ddenu a thyfu busnesau gwyddor bywyd sydd wedi'u lleoli, neu a fydd yn cael eu lleoli, yma yng Nghymru. Rwy'n cytuno'n llwyr bod y gronfa hon yn arloesol ac yn helpu i ddod â swyddi crefftus i Gymru. Fodd bynnag, gobeithiaf y gwnewch chi ymuno â mi, Prif Weinidog, yn fy mhryder ynghylch sut y mae'r gronfa yn cael ei rheoli. Ers 2016, rheolwyd y Gronfa gan gwmni rheoli cronfeydd a redir gan Arix Bioscience plc, sydd wedi gwneud naw buddsoddiad hyd yma. Fodd bynnag, adroddwyd bod chwech o'r buddsoddiadau hynny wedi eu gwneud i gwmnïau lle mae Neil Woodford yn gyfranddaliwr. Mae'n peri pryder hefyd fod Mr Woodford yn un o brif gyfranddaliwr Arix Bioscience, gyda chyfran o 24 y cant yn y cwmni. Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno ei bod hi'n annerbyniol i bobl fod yn gyfranddalwyr yn y cwmni sy'n rhannu arian trethdalwyr ac yn y cwmnïau sy'n elwa? Ac a ydych chi'n rhannu fy mhryderon bod yr Awdurdod Ymddygiad Ariannol yn ymchwilio i'r unigolyn hwn erbyn hyn? A pha gamau y byddwch chi'n eu cymryd i sicrhau bod arian trethdalwyr Cymru yn cael ei fuddsoddi'n briodol?
Well, Llywydd, let me start by welcoming what Paul Davies said about the nature and purpose of the fund. The fund has been innovative and, because it is innovative, it has been subject to very regular and significant scrutiny—a full Wales Audit Office review, an independent mid-term review, a series of reports on progress and options by the Development Bank of Wales. It's also, of course, a regulated fund; it's regulated by the Financial Conduct Authority. Now, if the leader of the opposition has specific concerns, he should raise them. And if they are specific concerns, we will investigate them. If they are general, smeary concerns linking names of individuals, previous things that have happened and things that are nothing to do with the fund, then I don't think there's anything in what he has said today that I can see is specific enough to be investigated. If he has specific concerns, of course we are open to hearing those, and, of course, they would be investigated. The general conduct of the fund has always been scrutinised independently by the organisations that we have here in Wales and at a UK level, and the FCA has never raised a concern about the conduct of the fund.
Wel, Llywydd, gadewch i mi ddechrau trwy groesawu'r hyn a ddywedodd Paul Davies am natur a phwrpas y gronfa. Mae'r gronfa wedi bod yn arloesol ac, oherwydd ei bod yn arloesol, mae hi wedi bod yn destun gwaith craffu rheolaidd a sylweddol iawn—adolygiad llawn gan Swyddfa Archwilio Cymru, adolygiad canol tymor annibynnol, cyfres o adroddiadau ar gynnydd a dewisiadau gan Fanc Datblygu Cymru. Mae hefyd, wrth gwrs, yn gronfa reoledig; mae'n cael ei rheoleiddio gan yr Awdurdod Ymddygiad Ariannol. Nawr, os oes gan arweinydd yr wrthblaid bryderon penodol, dylai eu codi. Ac os ydyn nhw yn bryderon penodol, byddwn yn ymchwilio iddynt. Os ydyn nhw yn bryderon cyffredinol, sy'n taflu baw gan gysylltu enwau unigolion, pethau blaenorol sydd wedi digwydd a phethau nad oes a wnelon nhw ddim â'r gronfa, yna nid wyf i'n credu bod unrhyw beth yn yr hyn a ddywedodd heddiw y gallaf i weld ei fod yn ddigon penodol i ymchwilio iddo. Os oes ganddo bryderon penodol, rydym ni'n agored i glywed y rheini wrth gwrs, ac, wrth gwrs, bydden nhw'n cael eu hymchwilio. Mae ymddygiad cyffredinol y gronfa bob amser wedi bod yn destun craffu annibynnol gan y sefydliadau sydd gennym ni yma yng Nghymru ac ar lefel y DU, ac nid yw'r Awdurdod Ymddygiad Ariannol erioed wedi mynegi pryder am ymddygiad y gronfa.
First Minister, this is about openness and transparency and how your Government makes sure that information is in the public domain and that our taxpayers' money is being invested appropriately. It's quite clear to me that your Government has failed to listen to the report of the Wales Audit Office in 2016. Three years ago, the auditor general said, on the Wales life sciences investment fund, that
'aspects of its establishment, governance, oversight and early operation were flawed and poorly documented'
over the conflict of interest of the previous company that managed investment, sending moneys to companies of which Sir Chris Evans was also a shareholder.
First Minister, once again, it seems to me that your Government is failing to be transparent with the people of Wales. Why, therefore, following the report of the auditor general, did your Government allow Arix Bioscience to take over the managing of the life science investments? And why did Finance Wales not learn their lesson and thoroughly scrutinise future investments? Because it seems to me that your Government is making the same mistake again.
Prif Weinidog, mae hyn yn ymwneud â bod yn agored ac yn dryloyw a sut y mae eich Llywodraeth yn gwneud yn siŵr bod gwybodaeth ar gael i'r cyhoedd a bod arian ein trethdalwyr yn cael ei fuddsoddi'n briodol. Mae'n gwbl eglur i mi bod eich Llywodraeth wedi methu â gwrando ar adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru yn 2016. Dair blynedd yn ôl, dywedodd yr archwilydd cyffredinol, am gronfa fuddsoddi gwyddorau bywyd Cymru, bod
agweddau ar ei sefydlu, ei llywodraethu, ei goruchwylio a'i gweithrediad cynnar yn ddiffygiol ac wedi eu cofnodi'n wael
ynghylch gwrthdaro buddiannau'r cwmni blaenorol a oedd yn rheoli buddsoddiad, gan anfon arian at gwmnïau yr oedd Syr Chris Evans hefyd yn gyfranddaliwr ynddynt.
Prif Weinidog, unwaith eto, mae'n ymddangos i mi bod eich Llywodraeth yn methu â bod yn dryloyw gyda phobl Cymru. Pam, felly, yn dilyn adroddiad yr archwilydd cyffredinol, y gwnaeth eich Llywodraeth ganiatáu i Arix Bioscience gymryd trosodd y rheolaeth o fuddsoddiadau gwyddorau bywyd? A pham na wnaeth Cyllid Cymru ddysgu ei wers a chraffu'n drylwyr ar fuddsoddiadau yn y dyfodol? Oherwydd mae'n ymddangos i mi bod eich Llywodraeth yn gwneud yr un camgymeriad unwaith eto.
Well, Llywydd, the Member complains about openness and transparency and then proceeds to quote a document that was published in the public domain as open and transparent as you can be. And I explained to him earlier the many different ways in which that fund has been, in an open way, observed, reported upon and lessons learnt during its progress. All those things are available in the public domain. The leader of the opposition needs to decide which question he wants to ask. He started by asking a question about transparency and openness and then quoted from a publicly available document, so I don't see what his problem is there. [Interruption.] He then suggests—I can hear his friend next door to him doing his best to help him to find the right question to ask. He then thinks that the right question to ask was about lessons learnt. The Welsh Government accepted every recommendation made in that WAO report, and the implementation of the fund since that time has never been criticised by the FCA—the Financial Conduct Authority. So, as I say, if the Member has specific difficulties with the fund that he thinks should be investigated, they will be investigated. If he simply wants to use general suggestions based on nothing other than reports in newspapers that something has gone wrong, there's nothing there to investigate and there's nothing to support the observations that he's made this afternoon.
Wel, Llywydd, mae'r Aelod yn cwyno am fod yn agored ac yn dryloyw ac yna'n bwrw ymlaen i ddyfynnu dogfen a gyhoeddwyd yn gyhoeddus mewn modd mor agored a thryloyw ag y gallwch chi fod. Ac esboniais wrtho'n gynharach y nifer fawr o wahanol ffyrdd y mae'r gronfa honno, mewn ffordd agored, wedi ei harsylwi, wedi bod yn destun adroddiadau a'r gwersi a ddysgwyd yn ystod ei chynnydd. Mae'r holl bethau hynny ar gael i'r cyhoedd. Mae angen i arweinydd yr wrthblaid benderfynu pa gwestiwn y mae eisiau ei ofyn. Dechreuodd drwy ofyn cwestiwn am fod yn dryloyw ac yn agored ac yna dyfynnodd o ddogfen sydd ar gael i'r cyhoedd, felly nid wyf i'n gweld beth yw ei broblem yn hynny o beth. [Torri ar draws.] Yna mae'n awgrymu—gallaf glywed ei ffrind y drws nesaf iddo yn gwneud ei orau i'w helpu i ddod o hyd i'r cwestiwn cywir i'w ofyn. Yna, mae'n credu mai'r cwestiwn cywir i'w ofyn oedd am wersi a ddysgwyd. Derbyniodd Llywodraeth Cymru bob argymhelliad a wnaed yn yr adroddiad hwnnw gan Swyddfa Archwilio Cymru, ac nid yw gweithrediad y gronfa ers yr adeg honno erioed wedi cael ei feirniadu gan yr FCA—yr Awdurdod Ymddygiad Ariannol. Felly, fel y dywedais, os oes gan yr Aelod anawsterau penodol gyda'r gronfa y mae'n credu y dylid ymchwilio iddyn nhw, byddan nhw yn cael eu hymchwilio. Os mai'r cwbl y mae'n dymuno ei wneud yw defnyddio awgrymiadau cyffredinol sy'n seiliedig ar ddim byd ond adroddiadau mewn papurau newydd bod rhywbeth wedi mynd o'i le, nid oes dim byd i ymchwilio iddo ac nid oes dim i gefnogi'r sylwadau y mae ef wedi eu gwneud y prynhawn yma.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Plaid Cymru leader, Adam Price.
Diolch, Llywydd. First Minister, why did the taskforce the Welsh Government established to save Ford Bridgend in October 2017 meet 10 times in the first 10 months of its existence and then meet just once in the last 11 months, in March of this year, nearly two months after the company announced 1,000 job losses? How did you move from an average of one meeting a month to around one meeting a year? Now, I understand the argument is that there was a lot more engagement happening with the company outside of the taskforce meetings. So, can you say during 2018, in the run-up to the January announcement, how many times did Ministers meet with Ford executives?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, pam wnaeth y tasglu a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru i achub Ford Pen-y-bont ar Ogwr ym mis Hydref 2017 gyfarfod 10 gwaith yn ystod 10 mis cyntaf ei fodolaeth ac yna gyfarfod dim ond unwaith yn ystod yr 11 mis diwethaf, ym mis Mawrth eleni, bron i ddeufis ar ôl i'r cwmni gyhoeddi colli 1,000 o swyddi? Sut y gwnaethoch chi symud o un cyfarfod y mis ar gyfartaledd i oddeutu un cyfarfod y flwyddyn? Nawr, rwy'n deall y ddadl bod llawer mwy o ymgysylltu'n digwydd gyda'r cwmni y tu allan i gyfarfodydd y tasglu. Felly, a allwch chi ddweud yn ystod 2018, yn y cyfnod cyn y cyhoeddiad ym mis Ionawr, sawl gwaith y gwnaeth Gweinidogion gyfarfod gyda swyddogion Ford?
Well, it's kind of the Member to answer the question as well as to ask it. His first question to me was why did it meet 10 times rapidly and then with a gap between the next meeting. The clue, Llywydd, is in the title. It was a taskforce; it had a task and it went about it rapidly, and it met very regularly and involved all the people who needed to be involved in discharging its terms of reference. It developed a proposition for vacant space at the site, and all parties to the taskforce then concluded that those propositions were better taken forward outside the taskforce itself. That is exactly what happened. I met Ford in the first weeks of becoming First Minister, as I met with the trade unions and as I met with local management at the site as well. The conclusions of that taskforce have been taken forward in a whole series of ways and engagement between the Welsh Government, the local workforce and the company has been consistent throughout.
Wel, mae'r Aelod yn garedig yn ateb y cwestiwn yn ogystal â'i ofyn. Ei gwestiwn cyntaf i mi oedd pam y gwnaeth gyfarfod 10 gwaith yn gyflym ac yna gyda bwlch rhwng y cyfarfod nesaf. Mae'r cliw, Llywydd, yn y teitl. Tasglu oedd hwn; roedd ganddo dasg ac aeth ati i'w chyflawni'n gyflym, a chyfarfu'n rheolaidd iawn a chynnwys yr holl bobl yr oedd angen iddyn nhw fod yn rhan o'r gwaith o gyflawni ei gylch gorchwyl. Datblygodd gynnig ar gyfer lle gwag ar y safle, a daeth pob un o bartïon y tasglu i'r casgliad wedyn y byddai'n well bwrw ymlaen â'r cynigion hynny y tu allan i'r tasglu ei hun. Dyna'n union yr hyn a ddigwyddodd. Cefais gyfarfod â Ford yn ystod yr wythnosau cyntaf ar ôl dod yn Brif Weinidog, a chefais gyfarfod â'r undebau llafur a chyfarfod gyda rheolwyr lleol ar y safle hefyd. Bwriwyd ymlaen â chasgliadau'r tasglu hwnnw mewn cyfres o ffyrdd ac mae ymgysylltu rhwng Llywodraeth Cymru, y gweithlu lleol a'r cwmni wedi bod yn gyson drwy'r adeg.
In your own list of ministerial engagements and meetings for last year, there is only one meeting listed there with Ford during that entire crucial year. Now, when I asked earlier this month if you would fly out to the Michigan headquarters of the Ford Motor Company, you said your preferred plan of action was to meet very soon with senior Ford Europe decision makers, because this was a Ford Europe decision. Have you now met face to face with those Ford Europe representatives? And can you say why you disagree with Len McCluskey of Unite when he says that, ultimately, the decisions around Ford UK are made around the boardroom table in Detroit?
Yn eich rhestr eich hun o apwyntiadau a chyfarfodydd gweinidogol y llynedd, dim ond un cyfarfod sydd wedi'i restru yno gyda Ford yn ystod yr holl flwyddyn hollbwysig honno. Nawr, pan ofynnais yn gynharach y mis hwn a fyddech chi'n hedfan allan i bencadlys y Ford Mortor Company yn Michigan, dywedasoch mai'r cynllun gweithredu yr oeddech chi'n ei ffafrio oedd cyfarfod yn fuan iawn ag uwch wneuthurwyr penderfyniadau Ford Europe, gan mai penderfyniad Ford Europe oedd hwn. A ydych chi wedi cyfarfod wyneb yn wyneb â'r cynrychiolwyr hynny o Ford Europe erbyn hyn? Ac a allwch chi ddweud pam yr ydych chi'n anghytuno â Len McCluskey o Unite pan ddywed bod y penderfyniadau ynghylch Ford UK yn cael eu gwneud yn y pen draw o amgylch y bwrdd yn ystafell y bwrdd yn Detroit?
Llywydd, not only have I had a direct conversation with Ford Europe, but I have also had a direct conversation with representatives of Ford in the United States as well. And that was a conversation that involved not simply the most senior staff at the USA level and the most senior staff at the European level, but it also involved Ford UK as well. The Member can be quite assured that this Government does everything we can to do our best to put the careers of people who work in Ford at the top of our agenda, and everything we do is dedicated to finding ways forward where that dedicated, loyal and skilled workforce can see a future for themselves and their families.
Llywydd, nid yn unig yr wyf i wedi cael sgwrs uniongyrchol gyda Ford Europe, ond rwyf i hefyd wedi cael sgwrs uniongyrchol gyda chynrychiolwyr Ford yn yr Unol Daleithiau hefyd. Ac roedd honno'n sgwrs a oedd yn cynnwys nid yn unig y staff uchaf ar lefel UDA a'r staff uchaf ar y lefel Ewropeaidd, ond roedd hefyd yn cynnwys Ford UK hefyd. Gall yr Aelod fod yn gwbl sicr bod y Llywodraeth hon yn gwneud popeth o fewn ein gallu i wneud ein gorau i roi gyrfaoedd pobl sy'n gweithio yn Ford ar frig ein hagenda, a bod popeth yr ydym ni'n ei wneud yn ymroddedig i ganfod ffyrdd ymlaen lle gall y gweithlu ymroddgar, teyrngar a medrus hwnnw weld dyfodol iddyn nhw eu hunain a'u teuluoedd.
In terms of what happens now, have you studied recent developments around Ford's closure of its French plant in Blanquefort announced last year, with the loss of 850 jobs? A buyer was found by the French Government that put together an investment package, but the Ford Motor Company blocked the sale on commercial grounds, leading to the loss of those 850 jobs. Would you support a policy of temporary nationalisation if Ford proves similarly obstructive here? And while we hope that the new taskforce you've now established is more persuasive in relation to Ford than the old taskforce proved to be, what message would you like to send to the Ford trade union's national joint negotiating committee that is meeting today, I believe, to consider UK-wide strike action?
O ran yr hyn a fydd yn digwydd nawr, a ydych chi wedi astudio datblygiadau diweddar yn ymwneud â'r ffaith bod Ford wedi cau ei ffatri yn Blanquefort yn Ffrainc a gyhoeddwyd y llynedd, gan golli 850 o swyddi? Canfuwyd prynwr gan Lywodraeth Ffrainc a luniodd becyn buddsoddi, ond rhwystrodd y Ford Motor Company y gwerthiant ar sail fasnachol, gan arwain at golli'r 850 o swyddi hynny. A fyddech chi'n cefnogi polisi o wladoli dros dro os bydd Ford yr un mor rhwystrol yma? Ac er ein bod ni'n gobeithio bod y tasglu newydd a sefydlwyd gennych erbyn hyn yn gallu darbwyllo mwy ar Ford nag yr oedd yr hen dasglu yn gallu ei wneud, pa neges yr hoffech chi ei hanfon at gydbwyllgor negodi cenedlaethol undeb llafur Ford sydd yn cyfarfod heddiw, rwy'n credu, i ystyried gweithredu streic ledled y DU?
Llywydd, Ford will be a key member of the group that we have set up to work on what happens as a result of the announcement made. They will be part of—and they gave this absolute assurance that they would play a major and constructive role in helping to secure whatever we can for the future of that workforce. My message to the trade unions is the one that I have already given to them when I met them face to face—that we will stand with them in making sure that their futures are at the forefront of everything we do. And when I speak to those Ford workers, I will give them an assurance that it is their careers that are most important to us in all of this and that, unlike the Member opposite, we are more interested in securing their careers than in advancing his own.
Llywydd, bydd Ford yn aelod allweddol o'r grŵp yr ydym ni wedi ei sefydlu i weithio ar yr hyn sy'n digwydd o ganlyniad i'r cyhoeddiad a wnaed. Byddan nhw'n rhan o'r gwaith hwnnw—ac fe roesant y sicrwydd pendant hwn y bydden nhw'n chwarae rhan fawr ac adeiladol o ran helpu i sicrhau beth bynnag y gallwn ar gyfer dyfodol y gweithlu hwnnw. Fy neges i i'r undebau llafur yw'r un yr wyf i eisoes wedi ei rhoi iddyn nhw pan gefais gyfarfod â nhw wyneb yn wyneb—y byddwn yn sefyll ochr yn ochr â nhw i sicrhau bod eu dyfodol yn flaenllaw ym mhopeth yr ydym ni'n ei wneud. A phan fyddaf yn siarad â'r gweithwyr Ford hynny, byddaf yn rhoi sicrwydd iddyn nhw mai eu gyrfaoedd nhw sydd bwysicaf i ni yn hyn i gyd a bod gennym ni fwy o ddiddordeb, yn wahanol i'r Aelod gyferbyn, mewn sicrhau eu gyrfaoedd nhw nag mewn datblygu ei yrfa ei hun.
Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.
Leader of the Brexit Party, Mark Reckless.
First Minister, your Liberal Democrat Minister published on Thursday a statement further watering down school accountability in Wales. Her new measures will remove the emphasis on the level 2 inclusive measure for GCSE, despite that grade C to D boundary being so important for school and university, particularly in maths and English, when people consider future employment. Measure-specific targets will be removed and, instead, schools will determine their own non-specific targets. We're told that your Government, or at least the Liberal Democrat element, believes that these changes will provide greater autonomy for schools to self-improve. Don't they also give schools more scope to deteriorate without parents being able to hold them to account?
Prif Weinidog, cyhoeddodd eich Gweinidog sy'n Ddemocrat Rhyddfrydol ddatganiad ddydd Iau yn gwanhau atebolrwydd ysgolion yng Nghymru ymhellach. Bydd ei mesurau newydd yn dileu'r pwyslais ar y mesur lefel 2 cynhwysol ar gyfer TGAU, er bod y ffin honno rhwng gradd C a D mor bwysig ar gyfer yr ysgol a'r brifysgol, yn enwedig mewn mathemateg a Saesneg, pan fydd pobl yn ystyried cyflogaeth yn y dyfodol. Bydd targedau â mesuriad penodol yn cael eu dileu ac, yn hytrach, bydd ysgolion yn pennu eu targedau amhenodol eu hunain. Dywedir wrthym fod eich Llywodraeth chi, neu'r elfen Democratiaid Rhyddfrydol o leiaf, yn credu y bydd y newidiadau hyn yn rhoi mwy o ymreolaeth i ysgolion wella eu hunain. Onid ydyn nhw hefyd yn rhoi mwy o gyfle i ysgolion ddirywio heb i rieni allu eu dwyn i gyfrif?
Well, that is absolutely not the case at all, Llywydd. The plans that this Government has developed, and that the education Minister published last week, are about making sure that the way in which we assess the performance of a school represents the performance of that school in the round—that we give more trust to the professional workers who are there in the classroom and leading those schools to identify the matters that matter most in that local context. Of course, we will have outside accountability as well, but people on the ground, we believe, are best placed to make those individual decisions on how the greatest difference can be made for their school populations. The plans we have in place do that, and they do not for a moment step back from our determination to make education for every one of our children in Wales the best it can possibly be.
Wel, nid yw hynny'n wir o gwbl, Llywydd. Mae'r cynlluniau y mae'r Llywodraeth hon wedi eu datblygu, ac a gyhoeddwyd gan y Gweinidog Addysg yr wythnos diwethaf, yn ymwneud â sicrhau bod y ffordd yr ydym ni'n asesu perfformiad ysgol yn cynrychioli perfformiad yr ysgol honno yn ei holl agweddau—ein bod ni'n rhoi mwy o ymddiriedaeth i'r gweithwyr proffesiynol sydd yno yn yr ystafell ddosbarth ac yn arwain yr ysgolion hynny i nodi'r materion sydd bwysicaf yn y cyd-destun lleol hwnnw. Wrth gwrs, bydd gennym ni atebolrwydd o'r tu allan hefyd, ond pobl ar lawr gwlad, yn ein barn ni, sydd yn y sefyllfa orau i wneud y penderfyniadau unigol hynny am y ffordd y gellir gwneud y gwahaniaeth mwyaf i boblogaethau eu hysgolion. Mae'r cynlluniau sydd gennym ni ar waith yn gwneud hynny, ac nid ydyn nhw am eiliad yn camu yn ôl oddi wrth ein penderfyniad i sicrhau bod addysg i bob un o'n plant yng Nghymru y gorau y gall fod.
But if you don't publish the results, if you treat league tables as a dirty phrase, if you tell each school to measure what they like and hold themselves to account, how are parents possibly going to judge what schools are delivering and make decisions about where they want their children to go to school? The fact is that accountability measures in Wales—. Let's take primary schools, Kirsty Williams. We discussed this two or three years ago when I said that the measures available to compare primary schools were far less than they were in England, and you rightly pointed out to me that, actually, since 2014, Estyn had increased that accountability and had put the levels 4 and 5 for key stage 2 onto its report. Unfortunately, since at least late 2017, that, once again, appears to have stopped happening, and the accountability measures have gone backwards.
So, people increasingly fall back on the Programme for International Student Assessment, where the comparisons are absolutely awful. We are well below the average on all three of the comparators, where England is above it. We are 478 on maths, 490 is the average and it's 493 for England. On reading, we're on 477, the Organisation for Economic Co-operation and Development average is 493, and it's 500 in England—and similarly on maths. Is it not the case that, under Liberal Democrat leadership, education in Wales has deteriorated further? It is harder and harder for anyone to call it to account because you won't publish the information to allow them to do so. Is it not a risk that things will deteriorate even further, because Kirsty Williams is letting schools mark their own homework?
Ond os na fyddwch chi'n cyhoeddi'r canlyniadau, os byddwch chi'n trin tablau cynghrair fel ymadrodd budr, os byddwch chi'n dweud wrth bob ysgol i fesur beth bynnag y mae'n dymuno a dwyn eu hunain i gyfrif, sut ar y ddaear y mae rhieni yn mynd i farnu'r hyn y mae ysgolion yn ei gyflawni a gwneud penderfyniadau ynghylch ble maen nhw eisiau i'w plant fynd i'r ysgol? Y ffaith amdani yw bod mesurau atebolrwydd yng Nghymru—. Gadewch i ni ystyried ysgolion cynradd, Kirsty Williams. Trafodwyd hyn gennym ddwy neu dair blynedd yn ôl pan ddywedais fod y mesurau a oedd ar gael i gymharu ysgolion cynradd yn llawer yn llai nag yr oedden nhw yn Lloegr, ac fe wnaethoch dynnu fy sylw, a hynny'n briodol, at y ffaith, mewn gwirionedd, ers 2014, bod Estyn wedi cynyddu'r atebolrwydd hwnnw ac wedi rhoi lefelau 4 a 5 ar gyfer cyfnod allweddol 2 yn ei adroddiad. Yn anffodus, ers diwedd 2017 o leiaf, mae'n ymddangos bod hynny, unwaith eto, wedi peidio â digwydd, ac mae'r mesurau atebolrwydd wedi mynd tuag at yn ôl.
Felly, mae pobl yn dibynnu fwyfwy ôl ar y Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr, lle mae'r cymariaethau'n hollol erchyll. Rydym ni ymhell islaw'r cyfartaledd o ran bob un o'r tri chymharydd, tra bod Lloegr yn uwch na'r cyfartaledd. Rydym ni'n 478 o ran mathemateg, 490 yw'r cyfartaledd ac mae'n 493 ar gyfer Lloegr. O ran darllen, rydym ni ar 477, 493 yw cyfartaledd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, ac mae'n 500 yn Lloegr—ac yn debyg o ran mathemateg. Onid yw'n wir, o dan arweinyddiaeth y Democratiaid Rhyddfrydol, bod addysg yng Nghymru wedi dirywio ymhellach? Mae'n fwy a mwy anodd i unrhyw un ei ddwyn i gyfrif gan na wnewch chi gyhoeddi'r wybodaeth i ganiatáu iddyn nhw wneud hynny. Onid yw'n risg y bydd pethau'n dirywio ymhellach fyth, gan fod Kirsty Williams yn caniatáu i ysgolion farcio eu gwaith cartref eu hunain?
Diolch, Llywydd. Well, I look forward to the Member's lecture sequence, where we can enjoy his views at even greater length. Of course, he makes two basic misunderstandings in his question. The first is that he has no idea about how collective Cabinet Government works. Every member of this Cabinet is an equal member of the Cabinet, and equally committed to it. His own semi-detached membership of many parties around this Assembly stands him in very bad stead in understanding that basic principle.
And he betrayed himself, in any case, in his first sentences. He betrayed himself with that first sentence, because what he believes in, Llywydd, is the marketisation of education. He believes in that league table approach to education in which we treat education as a commodity, in which we understand nothing of the value of it, in which we simply don't understand the way that parents have a much finer understanding of what goes on in their schools than he will ever have on their behalf.
When you look at the results that were published last week, not only in relation to the health service and public appreciation of health services in Wales, you will see there what parents in Wales make of the education that their children receive. It's a completely different picture to the one that he would seek to portray, and that's because, Llywydd, in the end, the Member has no idea of the way in which people in Wales value public services, have voted in favour of the approach that we have to public services. He comes with a completely different mindset. It is only weeks since, sitting in a different party there, he invited me to join with him in celebrating the life and work of Margaret Thatcher—[Interruption.] Well, I remember it.
Diolch, Llywydd. Wel, edrychaf ymlaen at gyfres ddarlithoedd yr Aelod, lle gallwn fwynhau ei farn ar sail fwy hirfaith fyth. Wrth gwrs, mae'n gwneud dau gamddealltwriaeth sylfaenol yn ei gwestiwn. Y cyntaf yw nad oes ganddo unrhyw syniad sut y mae Llywodraeth Cabinet gyfunol yn gweithio. Mae pob aelod o'r Cabinet hwn yn aelod cyfartal o'r Cabinet, ac yr un mor ymrwymedig iddo. Mae ei aelodaeth led-wahanedig o lawer o bleidiau o gwmpas y Cynulliad hwn yn ei roi mewn sefyllfa wael iawn o ran deall yr egwyddor sylfaenol honno.
A bradychodd ei hun, beth bynnag, yn ei frawddegau cyntaf. Bradychodd ei hun gyda'r frawddeg gyntaf honno, oherwydd yr hyn y mae'n credu ynddo, Llywydd, yw marchnadeiddio addysg. Mae'n credu yn y dull tabl cynghrair hwnnw o ymdrin ag addysg lle'r ydym ni'n trin addysg fel nwydd, lle'r ydym ni'n deall dim am ei gwerth, lle nad ydym yn deall o gwbl y ffordd y mae gan rieni ddealltwriaeth well o lawer o'r hyn sy'n digwydd yn eu hysgolion nag y bydd ganddo ef fyth ar eu rhan.
Pan edrychwch chi ar y canlyniadau a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, nid yn unig o ran y gwasanaeth iechyd a gwerthfawrogiad y cyhoedd o wasanaethau iechyd yng Nghymru, byddwch yn gweld yn y fan honno barn rhieni yng Nghymru ar yr addysg y mae eu plant yn ei chael. Mae'n ddarlun hollol wahanol i'r un y mae ef yn ceisio ei bortreadu, ac mae hynny oherwydd, Llywydd, yn y pen draw, nad oes gan yr Aelod ddim math o syniad o'r ffordd y mae pobl yng Nghymru yn gwerthfawrogi gwasanaethau cyhoeddus, wedi pleidleisio o blaid y dull gweithredu sydd gennym ni ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus. Daw ef â meddylfryd hollol wahanol. Wythnosau'n unig sydd wedi mynd heibio ers iddo fy ngwahodd, yn eistedd mewn gwahanol blaid yn y fan yna, i ymuno ag ef i ddathlu bywyd a gwaith Margaret Thatcher—[Torri ar draws.] Wel, rwyf i'n ei gofio.
When was that?
Pryd oedd hynny?
I remember the question very well, even if he doesn't.
Rwy'n cofio'r cwestiwn yn dda iawn, hyd yn oed os nad yw ef.
On climate change.
Ar y newid yn yr hinsawdd.
If he doesn't understand what that legacy has been here in Wales, if he doesn't understand just how far his views of the way that things should be done are apart from people in Wales, it's no surprise to me that he made such basic errors in the questions that he asked me this afternoon.
Os nad yw'n deall beth fu'r etifeddiaeth honno yma yng Nghymru, os nad yw'n deall yn union pa mor bell y mae ei farn ar y ffordd y dylid gwneud pethau ar wahân i rai pobl yng Nghymru, nid yw'n syndod i mi ei fod wedi gwneud camgymeriadau mor sylfaenol yn y cwestiynau a ofynnodd i mi y prynhawn yma.
3. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog a chefnogi tyddynwyr yng Nghymru? OAQ54136
3. What is the Welsh Government doing to encourage and support smallholders in Wales? OAQ54136
I thank the Member for that question. Smallholders play an important role in caring for our landscape and contributing to our economy. They are eligible for our Farming Connect advice service, as well as the basic payment scheme and a range of other Welsh Government support, such as the farm business grant.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae tyddynwyr yn chwarae rhan bwysig o ran gofalu am ein tirwedd a chyfrannu at ein heconomi. Maen nhw'n gymwys ar gyfer ein gwasanaeth cyngor Cyswllt Ffermio, yn ogystal â chynllun y taliad sylfaenol ac amrywiaeth o gymorth arall gan Lywodraeth Cymru, fel y grant busnes fferm.
Can I thank the First Minister for that answer? No doubt he will want to join with me in congratulating the Glamorgan Smallholders, who held an outstanding exhibition in the Senedd last week, displaying the whole range of their work and how innovative it was, and also, I think, for the first time, Llywydd—no doubt with your permission—brought some animals onto the estate. Many Members went along and saw them alongside the Pierhead.
I think it's really important to remember what an essential part of the agricultural economy that smallholders are, and the need for the Government to consult with them and recognise their innovation, and involve them in the development of policies, especially post Brexit. You did refer to the basic payment scheme. Of course, that is set at a minimum size of 5 hectares or 12.4 acres in Wales. That's something, as we move away to recognising public goods, it may be appropriate to encourage smallholders to provide services like school visits and other environmental impacts that they can make as well. This is a sector we should not forget. It's really, really important to the flourishing of rural life.
A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am yr ateb yna? Mae'n siŵr y bydd eisiau ymuno â mi i longyfarch Tyddynwyr Morgannwg, a gynhaliodd arddangosfa ardderchog yn y Senedd yr wythnos diwethaf, yn arddangos holl ystod eu gwaith a pha mor arloesol ydoedd, a hefyd, rwy'n credu, am y tro cyntaf, Llywydd—gyda'ch caniatâd chi rwy'n siŵr—daethant â rhai anifeiliaid i'r ystâd. Aeth llawer o Aelodau yno a'u gweld wrth ochr y Pierhead.
Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn cofio rhan mor hanfodol o'r economi amaethyddol yw tyddynwyr, a'r angen i'r Llywodraeth ymgynghori â nhw a chydnabod eu harloesedd, a'u cynnwys yn y gwaith o ddatblygu polisïau, yn enwedig ar ôl Brexit. Cyfeiriasoch at gynllun y taliad sylfaenol. Wrth gwrs, mae hwnnw wedi ei bennu ar gyfer maint lleiaf o 5 hectar neu 12.4 erw yng Nghymru. Mae hwnnw'n rhywbeth a allai, wrth i ni symud at gydnabod nwyddau cyhoeddus, fod yn briodol i annog tyddynwyr i ddarparu gwasanaethau fel ymweliadau ysgol ac effeithiau amgylcheddol eraill y gallan nhw eu gwneud hefyd. Mae hwn yn sector na ddylem ni ei anghofio. Mae'n wirioneddol bwysig i ffyniant bywyd gwledig.
I thank David Melding for that and congratulate him on sponsoring the Glamorgan Smallholders event last week. I, myself, attended some previous events that they have held here, and they are an opportunity, always, to showcase Welsh farming, Welsh food, and the commitment that the sector has to the highest standards. It was good to see that there were animals brought here, as well, from Glamorgan—animals from other parts of Wales are no doubt available, Llywydd, as well, to visit us here. But we want to go on as a Government supporting Welsh smallholders.
The Royal Welsh Agricultural Society has a smallholding and countryside festival, which the Welsh Government helps to sponsor, and the chief vet and others attended there. Farming Connect offers a series of events called 'Living off 10 acres', which are very specifically aimed at the smallholding sector. While smallholders do have to have 5 hectares as a minimum size to qualify for the basic payment scheme, there is no size limitation on the farm business grant here in Wales, and we encourage smallholders who are interested in diversification, in providing public goods of the sort that David Melding described, to apply for that grant so that we can go on helping them in innovation and diversification.
Diolchaf i David Melding am hynna ac rwy'n ei longyfarch ar noddi'r digwyddiad Tyddynwyr Morgannwg yr wythnos diwethaf. Roeddwn i, fy hun, yn bresennol mewn rhai digwyddiadau a gynhaliwyd ganddyn nhw yn y fan yma yn y gorffennol, ac maen nhw'n gyfle, bob amser, i arddangos ffermio Cymru, bwyd o Gymru, a'r ymrwymiad sydd gan y sector i'r safonau uchaf. Roedd yn braf gweld y daethpwyd ag anifeiliaid yma, hefyd, o Forgannwg—rwy'n siŵr bod anifeiliaid o rannau eraill o Gymru ar gael hefyd, Llywydd, i ymweld â ni yn y fan yma. Ond rydym ni eisiau parhau fel Llywodraeth i gefnogi tyddynwyr Cymru.
Mae gan Gymdeithas Amaethyddol Frenhinol Cymru ŵyl tyddynnod a chefn gwlad, y mae Llywodraeth Cymru yn helpu i'w noddi, ac roedd y prif filfeddyg ac eraill yn bresennol yno. Mae Cyswllt Ffermio yn cynnig cyfres o ddigwyddiadau o'r enw 'Byw oddi ar 10 erw', sydd wedi eu hanelu'n benodol iawn at y sector tyddynnod. Er bod yn rhaid i dyddynwyr fod â 5 hectar fel isafswm maint i fod yn gymwys ar gyfer cynllun y taliad sylfaenol, nid oes cyfyngiad maint ar y grant busnes fferm yma yng Nghymru, ac rydym ni'n annog tyddynwyr sydd â diddordeb mewn arallgyfeirio, wrth ddarparu nwyddau cyhoeddus o'r math a ddisgrifiodd David Melding, i wneud cais am y grant hwnnw fel y gallwn barhau i'w helpu i arloesi ac arallgyfeirio.
The majority of smallholdings are family-run businesses, which need to supplement their income with other sources such as tourism. They make a great contribution to our rural economies. They also tend to sell locally, reducing food miles and benefiting our environment. To my mind, the supply and consumption of home-grown food closer to home makes perfect sense. First Minister, what can your Government do to encourage more local food production?
Mae'r rhan fwyaf o dyddynnod yn fusnesau sy'n cael eu rhedeg gan deuluoedd, sydd angen ategu eu hincwm gyda ffynonellau eraill fel twristiaeth. Maen nhw'n gwneud cyfraniad mawr at ein heconomïau gwledig. Maen nhw hefyd yn tueddu i werthu'n lleol, gan leihau milltiroedd bwyd a bod yn llesol i'n hamgylchedd. Yn fy marn i, mae cyflenwi a bwyta bwyd cartref yn nes at adref yn gwneud synnwyr perffaith. Prif Weinidog, beth all eich Llywodraeth chi ei wneud i annog mwy o gynhyrchu bwyd yn lleol?
Llywydd, let me agree with what the Member has said about the importance of smallholdings to their local economies; the way in which diversification has always had to be part of what a smallholding owner has to think of, because by itself it's unlikely to be able to support a family. In addition to the things that I mentioned in my answer to David Melding, Farming Connect will hold an innovation and diversification show on 26 September this year. It will be an opportunity to bring smallholders from across Wales together. There will undoubtedly there be a focus on food production and local food production, and to support the sector in the efforts that it makes to provide those products that are saleable locally but often have a market further afield as well.
Llywydd, gadewch i mi gytuno â'r hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud am bwysigrwydd tyddynnod i'w heconomïau lleol; y ffordd y bu'n rhaid i arallgyfeirio fod yn rhan o'r hyn y mae'n rhaid i berchennog tyddyn feddwl amdano erioed, oherwydd ar ei ben ei hun, mae'n annhebygol o allu cefnogi teulu. Yn ogystal â'r pethau y soniais amdanyn nhw yn fy ateb i David Melding, bydd Cyswllt Ffermio yn cynnal sioe arloesi ac arallgyfeirio ar 26 Medi eleni. Bydd yn gyfle i ddod â thyddynwyr o bob cwr o Gymru ynghyd. Mae'n sicr y bydd pwyslais ar gynhyrchu bwyd a chynhyrchu bwyd yn lleol, ac i gefnogi'r sector yn yr ymdrechion y mae'n eu gwneud i ddarparu'r cynhyrchion hynny y gellir eu gwerthu'n lleol ond y mae ganddyn nhw farchnad ymhellach i ffwrdd yn aml hefyd.
Could I also commend David on an excellent event, hosting the Glamorgan Smallholders association? We look forward to it coming back next year bigger and better again. But could I ask the First Minister: what's his vision, both for smallholders and other land managers in a post-Brexit scenario? It was only a few years ago that we marked the fiftieth anniversary of the common agricultural policy, and that was going to change whether we stayed in the EU or not, but now we're in a very different perspective. So, going forward, can he paint that vision about how different that future is in a post-Brexit scenario, and what opportunities, if there are, there would be for a different type of land management?
A gaf innau hefyd ganmol David am ddigwyddiad ardderchog, yn cynnal cymdeithas Tyddynwyr Morgannwg? Edrychwn ymlaen at ei weld yn dod yn ôl y flwyddyn nesaf yn fwy ac yn well eto. Ond a gaf i ofyn i'r Prif Weinidog: beth yw ei weledigaeth, ar gyfer tyddynwyr a rheolwyr tir eraill mewn sefyllfa ôl-Brexit? Dim ond ychydig flynyddoedd yn ôl y dathlwyd hanner canmlwyddiant y polisi amaethyddol cyffredin, ac roedd hwnnw'n mynd i newid pa un a oeddem ni'n aros yn yr UE ai peidio, ond rydym ni mewn sefyllfa wahanol iawn erbyn hyn. Felly, yn y dyfodol, a all ef gyflwyno'r weledigaeth honno am ba mor wahanol yw'r dyfodol hwnnw mewn sefyllfa ôl-Brexit, a pha gyfleoedd, os oes rhai, a fyddai ar gyfer gwahanol fath o reoli tir?
I thank Huw Irranca-Davies for that. I had the opportunity to speak at the annual general meeting of the Farmers Union of Wales last week in Aberystwyth, and this was exactly the point of discussion at that AGM. If the UK leaves the European Union, then direct subsidies under the CAP will cease, and that's why so much effort has been made in Wales, through 'Brexit and our land', to begin to take our future into our own hands. We had a fantastic response to that consultation, over 12,000 responses to it, and we are about to publish our successor set of proposals in which we will learn from that consultation and put forward proposals for sustainable farming in which sustainable food production and sustainable use of the land, environmental stewardship of the land, come together in order to provide that sustainable future. I look forward to further conversations with farming interests and other land managers in forestry and so on to find ways in which, provided we have the resources here in Wales the other side of the CAP, and we're committed to using those resources to go on supporting rural and agricultural communities, to do so in a way that rewards active farmers for the work they do in food production, but also for the work they do in securing public goods for which the public is prepared to make an investment.
Diolchaf i Huw Irranca-Davies am hynna. Cefais gyfle i siarad yng nghyfarfod blynyddol cyffredinol Undeb Amaethwyr Cymru yr wythnos diwethaf yn Aberystwyth, a dyma'n union oedd y pwynt trafod yn y cyfarfod hwnnw. Os bydd y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, yna bydd cymorthdaliadau uniongyrchol o dan y PAC yn dod i ben, a dyna pam mae cymaint o ymdrech wedi ei gwneud yng Nghymru, drwy 'Brexit a'n tir', i ddechrau cymryd ein dyfodol i'n dwylo ein hunain. Cawsom ymateb gwych i'r ymgynghoriad hwnnw, dros 12,000 o ymatebion iddo, ac rydym ni ar fin cyhoeddi cyfres o gynigion olynol pryd y byddwn yn dysgu o'r ymgynghoriad hwnnw ac yn cyflwyno cynigion ar gyfer ffermio cynaliadwy lle bydd cynhyrchu bwyd yn gynaliadwy a defnydd cynaliadwy o'r tir, stiwardiaeth amgylcheddol y tir, yn dod ynghyd i ddarparu'r dyfodol cynaliadwy hwnnw. Edrychaf ymlaen at gael trafodaethau pellach gyda buddiannau ffermio a rheolwyr tir eraill ym maes coedwigaeth ac yn y blaen i ganfod ffyrdd, cyn belled â bod yr adnoddau gennym ni yma yng Nghymru yr ochr arall i'r PAC, ac rydym ni'n ymrwymedig i ddefnyddio'r adnoddau hynny i barhau i gefnogi cymunedau gwledig ac amaethyddol, i wneud hynny mewn ffordd sy'n gwobrwyo ffermwyr gweithgar am y gwaith y maen nhw'n ei wneud ym maes cynhyrchu bwyd, ond hefyd am y gwaith y maen nhw'n ei wneud o ran sicrhau nwyddau cyhoeddus y mae'r cyhoedd yn barod i wneud buddsoddiad ynddyn nhw.
4. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu cynlluniau Llywodraeth Cymru i ddiogelu adeiladau rhestredig yng Nghymru? OAQ54139
4. Will the First Minister outline the Welsh Government's plans to protect listed buildings in Wales? OAQ54139
Listed buildings form an important part of our heritage and are given special protection in legislation, recently strengthened by the Historic Environment (Wales) Act, passed here in this National Assembly in 2016. Over this autumn Cadw will launch a training programme for local authority conservation teams, focusing on the role of enforcement action in protecting listed buildings.
Mae adeiladau rhestredig yn rhan bwysig o'n treftadaeth ac yn cael gwarchodaeth arbennig mewn deddfwriaeth, a atgyfnerthwyd yn ddiweddar gan Ddeddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru), a basiwyd yma yn y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn 2016. Yn ystod yr hydref hwn, bydd Cadw yn lansio rhaglen hyfforddi ar gyfer timau cadwraeth awdurdodau lleol, gan ganolbwyntio ar swyddogaeth camau gorfodi i ddiogelu adeiladau rhestredig.
Yes, thanks for that, and I look forward to progress reports from Cadw. We did have a slightly different emphasis from you when you were answering a question from Nick Ramsay recently about a particular planning issue in his area. You said at that point that you were thinking about reviewing the rules around planning appeals. The question did relate to listed buildings, so in light of that response, could I ask you for any more detail on that and any time frame for progress on that?
Ie, diolch am hynna, ac edrychaf ymlaen at weld adroddiadau ar gynnydd gan Cadw. Cawsom bwyslais ychydig yn wahanol gennych chi pan oeddech chi'n ateb cwestiwn gan Nick Ramsay yn ddiweddar am fater cynllunio penodol yn ei ardal ef. Dywedasoch bryd hynny eich bod yn ystyried adolygu'r rheolau yn ymwneud ag apeliadau cynllunio. Roedd y cwestiwn yn ymwneud ag adeiladau rhestredig, felly yng ngoleuni'r ymateb hwnnw, a gaf i ofyn i chi am fwy o fanylion am hynny ac am unrhyw amserlen ar gyfer cynnydd yn hynny o beth?
Llywydd, let me be clear about the nature of my exchange with Nick Ramsay last week. Nick was referring to Troy House in his constituency, a listed building where recent attempts to find a future for it have been difficult. Nick Ramsay asked me a question about the way in which planning rules either support or get in the way of viable and sustainable use of those properties. I undertook to make sure that we looked at the planning rulebook so that, when a listed building does have a viable and sustainable use, the planning system takes into account its status as a listed building. Because in the end, Llywydd, listing by itself is not enough.
We have over 30,000 buildings listed here in Wales, and listing by itself does not guarantee that building a future. The building must have a future beyond listing and that means finding a use for it in the future that will give it that viable use and that long-term future. That's what we want to provide here in Wales. We provide financial assistance for historic community assets, community halls, historic places of worship and so on. The majority of listed buildings are in private hands, and private owners have to play their part too in finding those uses that will give those buildings a long-term future.
Llywydd, gadewch i mi fod yn eglur ynghylch natur y drafodaeth a gefais gyda Nick Ramsay yr wythnos diwethaf. Roedd Nick yn cyfeirio at Troy House yn ei etholaeth ef, adeilad rhestredig lle mae ymdrechion diweddar i ddod o hyd i ddyfodol iddo wedi bod yn anodd. Gofynnodd Nick Ramsay gwestiwn i mi am y ffordd y mae rheolau cynllunio naill ai'n cefnogi neu'n rhwystro defnydd hyfyw a chynaliadwy o'r adeiladau hynny. Ymgymerais i wneud yn siŵr ein bod ni'n edrych ar y llyfr rheolau cynllunio fel bod y system gynllunio, pan fydd gan adeilad rhestredig ddefnydd hyfyw a chynaliadwy, yn cymryd ei statws fel adeilad rhestredig i ystyriaeth. Oherwydd yn y pen draw, Llywydd, nid yw rhestru ar ei ben ei hun yn ddigon.
Mae gennym ni dros 30,000 o adeiladau sydd wedi eu rhestru yma yng Nghymru, ac nid yw rhestru ar ei ben ei hun yn sicrhau dyfodol i'r adeilad hwnnw. Mae'n rhaid i'r adeilad gael dyfodol y tu hwnt i'w restru ac mae hynny'n golygu dod o hyd i ddefnydd iddo yn y dyfodol a fydd yn rhoi'r defnydd ymarferol hwnnw iddo a'r dyfodol hirdymor hwnnw iddo. Dyna yr ydym ni eisiau ei ddarparu yma yng Nghymru. Rydym ni'n darparu cymorth ariannol i asedau cymunedol hanesyddol, neuaddau cymunedol, addoldai hanesyddol ac yn y blaen. Mae mwyafrif yr adeiladau rhestredig mewn dwylo preifat, ac mae'n rhaid i berchenogion preifat chwarae eu rhan hefyd i ddod o hyd i'r defnyddiau hynny a fydd yn rhoi dyfodol hirdymor i'r adeiladau hynny.
I was pleased to hear your reference there to places of worship, First Minister. One of the communities that was once very vibrant in Wales and, indeed, had faith communities across the country, was the Jewish community. Unfortunately, the numbers of people in the Jewish community across Wales have fallen in recent years, and they're pretty much confined now to Cardiff, Swansea and Llandudno in north Wales. Very often, though, those places of worship have been lost to future generations. And I know that Dawn Bowden, of course, has been ardently campaigning, quite rightly so, for a fantastic synagogue in her own constituency. But, unfortunately, I've lost places in my constituency, in places like Colwyn Bay, where there used to be a synagogue. Can you tell us what you are doing as a Government to particularly protect the last vestiges, if you like, of the Jewish community's heritage here in Wales, given the importance of this to the rich fabric and history of our nation?
Roeddwn i'n falch o'ch clywed chi'n cyfeirio at addoldai nawr, Prif Weinidog. Un o'r cymunedau a fu'n fywiog iawn yng Nghymru ar un adeg ac, yn wir, a oedd â chymunedau ffydd ar draws y wlad, oedd y gymuned Iddewig. Yn anffodus, mae nifer y bobl yn y gymuned Iddewig ledled Cymru wedi gostwng yn y blynyddoedd diwethaf, ac maen nhw fwy neu lai wedi eu cyfyngu i Gaerdydd, Abertawe a Llandudno yn y gogledd erbyn hyn. Yn aml iawn, serch hynny, mae'r addoldai hynny wedi eu colli i genedlaethau'r dyfodol. A gwn fod Dawn Bowden, wrth gwrs, wedi bod yn ymgyrchu'n frwd, a hynny'n gwbl briodol, dros synagog ffantastig yn ei hetholaeth ei hun. Ond, yn anffodus, rwyf i wedi colli mannau yn fy etholaeth i, mewn lleoedd fel Bae Colwyn, lle'r oedd synagog ers talwm. A allwch chi ddweud wrthym ni beth yr ydych chi'n ei wneud fel Llywodraeth i ddiogelu'n arbennig yr olion olaf, os mynnwch chi, o dreftadaeth y gymuned Iddewig yma yng Nghymru, o gofio pwysigrwydd hyn i wead a hanes cyfoethog ein gwlad?
I thank Darren Millar for that question. He's absolutely right to point to the changes in the nature of the Jewish community here in Wales, and the rich legacy, both in the built environment, but also in many other ways, which that community provides. In my own constituency, there is a listed frontage to a synagogue that Members will have noticed on Cathedral Road here. There are local activities. Darren Millar asked me last week about local history, and I'm sure that he will have seen a local exhibition in Bangor that was held earlier this year that traced the history of Jewish people in that part of Wales. And a really fascinating exhibition it was too.
I have been working with some Jewish interest groups to see whether we could have an exhibition here in the National Assembly, drawing attention to the history of Jewish people here in Wales. And the education Minister is meeting people on that score next week as well. So, there are steps we need to take, I agree, at this point in the history of that community, to make sure that people are aware of that very rich heritage. And where there are things that can be done to preserve it and to draw it to wider public attention, the Welsh Government will be keen to play our part in that.
Diolchaf i Darren Millar am y cwestiwn yna. Mae'n hollol iawn i dynnu sylw at y newidiadau yn natur y gymuned Iddewig yma yng Nghymru, a'r etifeddiaeth gyfoethog, yn yr amgylchedd adeiledig, ond hefyd mewn llawer o ffyrdd eraill, y mae'r gymuned honno yn ei chynnig. Yn fy etholaeth fy hun, ceir ffryntiad rhestredig i synagog y bydd Aelodau wedi sylwi arno ar Cathedral Road yn y fan yma. Ceir gweithgareddau lleol. Gofynnodd Darren Millar i mi yr wythnos diwethaf am hanes lleol, ac rwy'n siŵr y bydd wedi gweld arddangosfa leol ym Mangor a gynhaliwyd yn gynharach eleni a oedd yn olrhain hanes pobl Iddewig yn y rhan honno o Gymru. Ac arddangosfa hynod ddiddorol oedd hi hefyd.
Rwyf i wedi bod yn gweithio gyda rhai grwpiau buddiant Iddewig i weld pa un a allem ni gael arddangosfa yma yn y Cynulliad Cenedlaethol, yn tynnu sylw at hanes pobl Iddewig yma yng Nghymru. Ac mae'r Gweinidog Addysg yn cyfarfod â phobl ynghylch hynny yr wythnos nesaf hefyd. Felly, mae camau y mae angen i ni eu cymryd, rwy'n cytuno, ar yr adeg hon yn hanes y gymuned honno, i wneud yn siŵr bod pobl yn ymwybodol o'r dreftadaeth hynod gyfoethog honno. A phan fo pethau y gellir eu gwneud i'w chadw ac i dynnu sylw'r cyhoedd yn ehangach ati, bydd Llywodraeth Cymru yn awyddus i chwarae ein rhan yn hynny.
5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gynnydd bargen ddinesig prifddinas-ranbarth Caerdydd? OAQ54105
5. Will the First Minister make a statement on the progress of the Cardiff capital region city deal? OAQ54105
I thank Hefin David for that. The Cardiff capital region city deal continues to make progress in key actions, such as its £30 million metro plus proposals in transport, a housing investment fund to help bring forward challenging stalled sites, and its innovative graduate scheme placing graduates in private businesses in growth areas.
Diolchaf i Hefin David am hynna. Mae bargen ddinesig prifddinas-ranbarth Caerdydd yn parhau i wneud cynnydd o ran camau allweddol, fel ei metro gwerth £30 miliwn ynghyd â chynigion ym maes trafnidiaeth, cronfa buddsoddi mewn tai i helpu i gyflwyno safleoedd heriol sydd wedi arafu, a'i chynllun arloesol i raddedigion sy'n lleoli graddedigion mewn busnesau preifat mewn ardaloedd twf.
In order to address the problems of speculative planning applications along the M4 belt on high-demand land, we've got to work together on a cross-party basis, and parties of all colours need to work together to try and resolve these issues. The first thing I did when I was elected in 2016 was call on the Welsh Government and local authorities to develop a strategic development plan for south-east Wales, and that was provided for in law by the Planning (Wales) Act 2015, which the Welsh Government had introduced in 2015.
It's got to be done on a cross-party basis, and I'm pleased to see the 10 local authorities of the capital region are now working together to produce that regional plan for south-east Wales that will enable local authorities to work across boundaries in Wales that local development plans simply do not allow. Would the First Minister provide an update on progress with the strategic development plan, and also outline what he and the Welsh Government are doing to target housing need in the areas that we need to build houses, not those of greatest demand, and what he's doing to take on the big developers that have no concern at all for local communities—the cartel developers, the likes of Redrow?
Er mwyn mynd i'r afael â phroblemau ceisiadau cynllunio ar hap ar hyd llain yr M4 ar dir â galw uchel amdano, mae'n rhaid i ni weithio gyda'n gilydd ar sail drawsbleidiol, ac mae angen i bleidiau o bob lliw gydweithio i geisio datrys y problemau hyn. Y peth cyntaf a wneuthum pan gefais fy ethol yn 2016 oedd galw ar Lywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol i ddatblygu cynllun datblygu strategol ar gyfer y de-ddwyrain, a darparwyd ar gyfer hynny yn y gyfraith gan Ddeddf Cynllunio (Cymru) 2015, yr oedd Llywodraeth Cymru wedi ei chyflwyno yn 2015.
Mae'n rhaid ei wneud ar sail drawsbleidiol, ac rwy'n falch o weld bod 10 awdurdod lleol y brifddinas-ranbarth yn cydweithio erbyn hyn i lunio'r cynllun rhanbarthol hwnnw ar gyfer y de-ddwyrain a fydd yn galluogi awdurdodau lleol i weithio ar draws ffiniau yng Nghymru nad yw cynlluniau datblygu lleol yn ei ganiatáu. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd gyda'r cynllun datblygu strategol, a hefyd amlinellu'r hyn y mae ef a Llywodraeth Cymru yn ei wneud i dargedu'r angen am dai yn yr ardaloedd lle mae angen i ni adeiladu tai, nid y rhai lle mae'r galw mwyaf, a'r hyn y mae'n ei wneud i frwydro'r datblygwyr mawr nad ydyn nhw'n poeni o gwbl am gymunedau lleol—y datblygwyr cartel, cwmnïau fel Redrow?
I thank the Member for that question, and he will, I know, be glad to have recognised the fact that the joint cabinet of the Cardiff capital city deal have now agreed to develop a strategic development plan for the region. And, Llywydd, that is a significant step ahead, because it does mean that each of the 10 contributing councils have individually agreed to delegate this responsibility to that regional level. The development of a strategic development plan was not part of the original joint agreement that established the city deal and I think it is genuinely a sign of the ambition that the leaders of the deal have that they have been able to come together in this way. So, I congratulate all those who have taken the lead in it, the Vale of Glamorgan and I think Caerphilly councils have been nominated to lead the process, and, of course, we will look forward to seeing the outcome of that here.
It will be part of that general effort that we are making as a Government to make sure that housing need as well as housing demand is recognised in the way that we discharge our responsibilities, in promoting building, as I said in answer to an earlier question, in the way that we protect tenants in the private rented sector, in the way that we have prevented the sale of council housing, which diminishes housing stock. All of those are measures that this Government is taking to put the emphasis on need as well as demand, and the action that is now being taken by the Cardiff capital cabinet will, I think, be a very important contribution to that in this part of Wales.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna, a gwn y bydd yn falch o gael cydnabyddiaeth o'r ffaith bod cyd-gabinet bargen ddinesig prifddinas Caerdydd wedi cytuno erbyn hyn i ddatblygu cynllun datblygu strategol ar gyfer y rhanbarth. A, Llywydd, mae hwnnw'n gam sylweddol ymlaen, gan ei fod yn golygu bod pob un o'r 10 cyngor sy'n cyfrannu wedi cytuno'n unigol i ddirprwyo'r cyfrifoldeb hwn i'r lefel ranbarthol honno. Nid oedd datblygu cynllun datblygu strategol yn rhan o'r cydgytundeb gwreiddiol a sefydlodd y fargen ddinesig ac rwy'n credu ei fod yn arwydd gwirioneddol o'r uchelgais sydd gan arweinyddion y fargen eu bod wedi gallu dod at ei gilydd fel hyn. Felly, rwy'n llongyfarch pawb sydd wedi cymryd yr awenau yn y mater, enwebwyd cynghorau Bro Morgannwg a Chaerffili, rwy'n credu, i arwain y broses, ac, wrth gwrs, edrychwn ymlaen at weld canlyniad hynny yma.
Bydd yn rhan o'r ymdrech gyffredinol honno yr ydym ni'n ei gwneud fel Llywodraeth i wneud yn siŵr bod yr angen hwnnw am dai yn ogystal â'r galw am dai yn cael eu cydnabod yn y ffordd yr ydym ni'n cyflawni ein cyfrifoldebau, wrth hyrwyddo adeiladu, fel y dywedais mewn ateb i gwestiwn cynharach, yn y ffordd yr ydym ni'n diogelu tenantiaid yn y sector rhentu preifat, yn y ffordd yr ydym ni wedi atal gwerthu tai cyngor, sy'n lleihau'r stoc tai. Mae'r rheini i gyd yn fesurau y mae'r Llywodraeth hon yn eu cymryd i roi'r pwyslais ar angen yn ogystal â galw, a chredaf y bydd y camau sy'n cael eu cymryd nawr gan gabinet prifddinas Caerdydd yn gyfraniad pwysig iawn at hynny yn y rhan hon o Gymru.
First Minister, I'm very grateful to listen to that answer and the more collaborative working model that does exist within the city deal concept. One thing that has changed is Government policy, quite considerably, in the last couple of weeks with the deceleration of a climate change emergency, various statement positions that obviously the Minister has made about clean air, for example, we've got carbon reduction this afternoon, and indications of future legislation that might come forward in the next two or three years. How does the Welsh Government work with the city deal board to make sure that the aims and ambitions of what the Welsh Government is seeking to achieve via its legislative proposals and its policy positions are informing the decisions at the city board deal level, which, obviously, will be charged with implementing much of this on the ground, especially when it comes to regeneration and renewal projects?
Prif Weinidog, rwy'n ddiolchgar iawn o gael gwrando ar yr ateb yna a'r model gweithio mwy cydweithredol sy'n bodoli yn y cysyniad bargen ddinesig. Un peth sydd wedi newid yw polisi'r Llywodraeth, yn eithaf sylweddol, yn yr ychydig wythnosau diwethaf gyda'r datganiad o argyfwng newid yn yr hinsawdd, gwahanol safbwyntiau a wnaed gan y Gweinidog ar aer glân, er enghraifft, mae gennym ni lleihau carbon y prynhawn yma, ac arwyddion o ddeddfwriaeth yn y dyfodol a allai gael ei chyflwyno yn ystod y ddwy neu dair blynedd nesaf. Sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda bwrdd y fargen ddinesig i sicrhau bod nodau ac uchelgeisiau'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ceisio ei gyflawni drwy ei chynigion deddfwriaethol a'i safbwyntiau polisi yn hysbysu'r penderfyniadau ar lefel bwrdd y fargen ddinesig, a fydd, yn amlwg, yn gyfrifol am weithredu llawer o hyn ar lawr gwlad, yn enwedig o ran prosiectau adfywio ac adnewyddu?
Llywydd, can I echo a point that both Hefin David and Andrew Davies have said about the importance of councils being able to work across not just geographical boundaries but political boundaries as well? I think that has been a strength of the Cardiff capital deal—that it has had parties of different political persuasions and none who have manged to come together on a common agenda. So, I agree with both contributions in emphasising the importance of that. The contribution that the deal can make in relation to climate change can be seen in a series of actions that it is already taking. I referred to the £30 million metro plus programme that the city deal have agreed, and that is about integrated transport as well as new forms of transport. It's making sure that people can make as easy use as possible of the public transport facilities that we as a Welsh Government and the different local authorities are supporting in their localities. It does, to go back to Hefin David's question, also mean a new focus on construction and construction standards in new development. We know that, as a Government and as a nation, we have a real challenge in relation to retrofitting housing that was built previously not to the correct standards and where, in order to achieve carbon neutrality, we have to go back and put new measures in there. We cannot afford to be building today the next generation of houses that will need retrofitting in the future. The work of the cabinet of the city deal in making sure that the work it does in housing and in planning is constructing houses that will last for the future and play their part in combating climate change is something that I'm sure they are very well apprised of.
Llywydd, a gaf i adleisio'r pwynt y mae Hefin David ac Andrew Davies wedi ei wneud am bwysigrwydd gallu cynghorau i weithio ar draws nid dim ond ffiniau daearyddol ond ffiniau gwleidyddol hefyd? Credaf fod hwnnw wedi bod yn un o gryfderau bargen prifddinas Caerdydd—ei bod wedi cael pleidiau o wahanol argyhoeddiad gwleidyddol a heb un sydd wedi llwyddo i ddod at ei gilydd ar agenda gyffredin. Felly, cytunaf â'r ddau gyfraniad o ran pwysleisio pwysigrwydd hynny. Gellir gweld y cyfraniad y gall y fargen ei wneud o ran y newid yn yr hinsawdd mewn cyfres o gamau y mae eisoes yn eu cymryd. Cyfeiriais at y rhaglen metro a mwy gwerth £30 miliwn y mae'r fargen ddinesig wedi ei chytuno, ac mae hynny'n golygu trafnidiaeth integredig yn ogystal â mathau newydd o drafnidiaeth. Mae'n gwneud yn siŵr bod pobl yn gallu gwneud defnydd mor hawdd â phosibl o'r cyfleusterau trafnidiaeth gyhoeddus yr ydym ni fel Llywodraeth Cymru a'r gwahanol awdurdodau lleol yn eu cefnogi yn eu hardaloedd. Mae hefyd yn golygu, i ddychwelyd at gwestiwn Hefin David, pwyslais newydd ar adeiladu a safonau adeiladu mewn datblygiadau newydd. Rydym ni'n gwybod, fel Llywodraeth ac fel cenedl, bod gennym ni her wirioneddol o ran ôl-ffitio tai a adeiladwyd yn y gorffennol heb gydymffurfio â'r safonau cywir, a lle, er mwyn sicrhau niwtraliaeth garbon, y mae'n rhaid i ni fynd yn ôl a chyflwyno mesurau newydd yno. Ni allwn fforddio bod yn adeiladu heddiw y genhedlaeth nesaf o dai y bydd angen eu hôl-ffitio yn y dyfodol. Mae gwaith cabinet y fargen ddinesig o wneud yn siŵr bod y gwaith y mae'n ei wneud ym maes tai a chynllunio yn adeiladu tai a fydd yn para ar gyfer y dyfodol ac yn chwarae eu rhan i fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd yn rhywbeth yr wyf i'n siŵr y byddan nhw'n ymwybodol iawn ohono.
6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am hyrwyddo defnyddio'r Gymraeg wrth ddarparu gwasanaethau cyhoeddus? OAQ54109
6. Will the First Minister make a statement on actively promoting the use of the Welsh language in the delivery of public services? OAQ54109
I thank Helen Mary Jones for that. Welsh language standards provide the basis from which the use of the Welsh language in public services can be extended. One hundred and twenty-five bodies are currently covered by those standards.
Diolchaf i Helen Mary Jones am hynna. Mae Safonau'r Gymraeg yn darparu'r sail ar gyfer ehangu'r defnydd o'r Gymraeg mewn gwasanaethau cyhoeddus. Mae 125 o gyrff yn ddarostyngedig i'r safonau hynny ar hyn o bryd.
I'm grateful to the First Minister for his answer. In the context of the debate that we held around these matters last week in the Chamber, I'd like to invite the First Minister to put on record his very clear understanding that in healthcare and social care the provision of services through the medium of Welsh is not just about people accessing their language rights, it also leads to better clinical outcomes—people get better faster—and this is particularly true of some of our most vulnerable citizens like older persons with dementia.
Given that 90 per cent of our healthcare happens in the primary sector, does the First Minister accept that his Government now needs to be more ambitious in terms of what is expected from primary sector providers, accepting that many of those are independent providers and that his Government's relationship with them is somewhat different from the relationship with the health boards? And could he undertake today to perhaps have a further conversation with the Minister for health and the Minister for the Welsh language to see if there's anything that can be done to accelerate the provision of primary care through the medium of Welsh for all those patients in Wales who want it, wherever they live?
Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am ei ateb. Yng nghyd-destun y ddadl a gawsom ynghylch y materion hyn yr wythnos diwethaf yn y Siambr, hoffwn wahodd y Prif Weinidog i gofnodi ei ddealltwriaeth eglur iawn nad yw'r ddarpariaeth o wasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg ym maes gofal iechyd a gofal cymdeithasol ddim ond yn golygu bod pobl yn gallu manteisio ar eu hawliau iaith yn unig, mae hefyd yn arwain at ganlyniadau clinigol gwell—mae pobl yn gwella'n gyflymach—ac mae hyn yn arbennig o wir am rai o'n dinasyddion mwyaf agored i niwed fel pobl hŷn â dementia.
O gofio bod 90 y cant o'n gofal iechyd yn digwydd yn y sector sylfaenol, a yw'r Prif Weinidog yn derbyn bod angen i'w Lywodraeth fod yn fwy uchelgeisiol nawr o ran yr hyn a ddisgwylir gan ddarparwyr sector sylfaenol, gan dderbyn bod llawer o'r rheini yn ddarparwyr annibynnol a bod perthynas ei Lywodraeth â nhw rywfaint yn wahanol i'r berthynas â'r byrddau iechyd? Ac a allai ymrwymo heddiw efallai i gael sgwrs bellach gyda'r Gweinidog iechyd a Gweinidog y Gymraeg i weld a oes unrhyw beth y gellir ei wneud i gyflymu'r ddarpariaeth o ofal sylfaenol drwy gyfrwng y Gymraeg i'r holl gleifion hynny yng Nghymru sydd ei eisiau, lle bynnag y maen nhw'n byw?
Llywydd, I'm very pleased to put on record my belief that the provision of services through the language that the user feels most familiar with has not simply a benefit in terms of our wish to see an extension of the Welsh language, but in the field of health and social care, it also has an impact on the quality of the service that is provided. And we've discussed here many times on the floor of this Assembly how important that is, for example, in psychiatric care, where to have to force your thoughts and feelings through a language that is not the one you would normally use adds a different level of difficulty to the diagnostic outcomes for that patient. So, I'm very happy to put that on record.
I believe that the standards that were agreed last week are a significant step forward in primary care. Helen Mary Jones is quite right to say we don't have the same direct relationship; these are contractor professions. We have to use persuasion as well as other methods to bring our colleagues on this journey with us, and we want to do more to encourage and support those practices that recognise the importance of linguistically sensitive services. But can I just add one other thing to what Helen Mary Jones said? The last report of the Welsh Language Commissioner also says that we have a task to do with users, because not everybody who is able to use the Welsh language chooses to use a Welsh language service when it is available, and there's more for us to do in trying to understand why that might be. Is it a lack of information, is it a lack of confidence, is it a lack of experience of using the Welsh language in those sorts of contexts? So, as we expand the range of services available through the medium of Welsh, so we need to work with Welsh speakers to make sure that they are confident to take those opportunities that are available to them, and then we will create a benign cycle in which the demand for services will grow, the provision of services will grow alongside it, and we will see the sorts of outcomes that were implicit in Helen Mary Jones's question.
Llywydd, rwy'n falch iawn o gofnodi fy nghred bod darparu gwasanaethau drwy gyfrwng yr iaith y mae'r defnyddiwr yn teimlo'n fwyaf cyfarwydd â hi nid yn unig yn fantais o ran ein dymuniad i weld y Gymraeg yn cael ei hymestyn, ond ym maes iechyd a gofal cymdeithasol, ei fod hefyd yn cael effaith ar ansawdd y gwasanaeth a ddarperir. Ac rydym ni wedi trafod yn y fan yma lawer gwaith ar lawr y Cynulliad hwn pa mor bwysig yw hynny, er enghraifft, mewn gofal seiciatrig, lle mae'r angen i chi fynegi eich meddyliau a'ch teimladau trwy gyfrwng iaith nad yw'n un y byddech chi'n ei defnyddio fel rheol yn ychwanegu lefel wahanol o anhawster i'r canlyniadau diagnostig i'r claf hwnnw. Felly, rwy'n hapus iawn i roi hynny ar y cofnod.
Rwy'n credu bod y safonau y cytunwyd arnyn nhw yr wythnos diwethaf yn gam sylweddol ymlaen mewn gofal sylfaenol. Mae Helen Mary Jones yn llygad ei lle i ddweud nad oes gennym ni'r un berthynas uniongyrchol; proffesiynau contractwyr yw'r rhain. Mae'n rhaid i ni ddefnyddio perswâd yn ogystal â dulliau eraill i ddod â'n cydweithwyr ar y daith hon gyda ni, ac rydym ni eisiau gwneud mwy i annog a chefnogi'r arferion hynny sy'n cydnabod pwysigrwydd gwasanaethau ieithyddol sensitif. Ond a gaf i ychwanegu un peth arall at yr hyn a ddywedodd Helen Mary Jones? Mae adroddiad diwethaf Comisiynydd y Gymraeg hefyd yn dweud bod gennym ni dasg i'w chyflawni gyda defnyddwyr, oherwydd nid yw pawb sy'n gallu defnyddio'r Gymraeg yn dewis defnyddio gwasanaeth Cymraeg pan fydd ar gael, ac mae mwy i ni ei wneud o ran ceisio deall pam y gallai hynny fod. Ai diffyg gwybodaeth, ai diffyg hyder, ai diffyg profiad o ddefnyddio'r Gymraeg yn y mathau hynny o gyd-destunau? Felly, wrth i ni ehangu'r amrywiaeth o wasanaethau sydd ar gael drwy gyfrwng y Gymraeg, mae angen i ni felly weithio gyda siaradwyr Cymraeg i wneud yn siŵr eu bod nhw'n hyderus i fanteisio ar y cyfleoedd hynny sydd ar gael iddyn nhw, ac yna byddwn yn creu cylch hynaws lle bydd y galw am wasanaethau yn tyfu, lle bydd y ddarpariaeth o wasanaethau yn tyfu ochr yn ochr â hynny, a byddwn yn gweld y mathau o ganlyniadau a oedd ymhlyg yng nghwestiwn Helen Mary Jones.
7. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau Llywodraeth Cymru i gyflwyno terfyn cyflymder o 20 milltir yr awr ar bob ffordd drefol yng Nghymru? OAQ54133
7. Will the First Minister provide an update on Welsh Government plans to introduce a 20 mile per hour speed limit on all urban roads in Wales? OAQ54133
Llywydd, it is the policy of the Welsh Government to extend 20 mph speed limits in residential areas across Wales. An implementation group has been established to take this policy forward during the rest of this Assembly term.
Llywydd, polisi Llywodraeth Cymru yw ymestyn terfynau cyflymder 20 milltir yr awr mewn ardaloedd preswyl ledled Cymru. Sefydlwyd grŵp gweithredu i fwrw ymlaen â'r polisi hwn yn ystod gweddill tymor y Cynulliad hwn.
Diolch, First Minister, for that answer. The proposal begs the question of what constitutes an urban area. If we look at most of the Rhondda, one could say that Blaenrhondda to Tonyrefail, or Maerdy to Porth, or even Pontypridd, could be said to constitute an urban area, given the fact that these are linear conurbations. Is it suggested that one should travel from Blaenrhondda to Pontypridd at 20 mph? And where, First Minister, these blanket speed restrictions have been applied, such as north-east Somerset and Bath, deaths and serious injuries have actually gone up. Manchester city has suspended its roll-out of 20 mph zones, and the Department for Transport has stated that 20 mph zones had proved ineffective. Considering north-east Somerset spent £870,000 on its roll-out of zones, how much does the First Minister estimate it will cost for such a roll-out in Wales, and to what effect?
Diolch, Prif Weinidog, am yr ateb yna. Mae'r cynnig yn codi cwestiwn ynghylch beth yw ardal drefol. Os edrychwn ni ar y rhan fwyaf o'r Rhondda, gellid dweud bod Blaenrhondda i Donyrefail, neu Maerdy i'r Porth, neu hyd yn oed Pontypridd, yn gyfystyr ag ardal drefol, o ystyried y ffaith bod y rhain yn gytrefi llinellol. A awgrymir y dylai rhywun deithio o Flaenrhondda i Bontypridd ar 20 milltir yr awr? Ac yn y lleoedd, Prif Weinidog, y mae'r terfynau cyflymder cyffredinol hyn wedi cael eu cyflwyno, fel gogledd-ddwyrain Gwlad yr Haf a Chaerfaddon, mae marwolaethau ac anafiadau difrifol wedi cynyddu mewn gwirionedd. Mae dinas Manceinion wedi atal ei chyflwyniad o barthau 20 milltir yr awr, ac mae'r Adran Drafnidiaeth wedi dweud bod parthau 20 milltir yr awr wedi bod yn aneffeithiol. O gofio bod gogledd-ddwyrain Gwlad yr Haf wedi gwario £870,000 ar gyflwyno parthau, faint y mae'r Prif Weinidog yn amcangyfrif y bydd cyflwyniad o'r fath yn ei gostio yng Nghymru, ac i ba effaith?
Well, of course, Llywydd, I don't agree with the Member in his scepticism about the effectiveness of 20 mph zones. I don't think there's any doubt that the evidence demonstrates that they improve road safety and that they have a part to play in improving air quality and reducing carbon emissions, and they also, crucially, reduce what's called 'community severance'—the fact that communities can't act together because they have traffic speeding through them in a way that blocks people off from one another. Now, we will be able to draw on the experience here in Cardiff, where the city council has had, I think, a very ambitious and progressive programme of expanding 20 mph zones, initially in the inner city area but then to the rest of the city as well. It has a series of criteria that it uses to answer the question that David Rowlands asked me—how you decide where a 20 mph zone should be implemented. We will be able to use their experience, as well as experience elsewhere.
The purpose of having an implementation group is to be able to make sure that we can answer some of the questions that inevitably arise about how you go about implementation, how you deal with the costs of implementation and how you make sure that we can realise the very real rewards that this policy will bring about. And, Llywydd, it's popular with the public as well. In Cardiff, where some councillors were sceptical to begin with about 20 mph zones, now the pressure is on from everybody wanting their part of Cardiff to be moved up the programme, because they know that the public appreciate the benefits that the policy brings.
Wel, wrth gwrs, Llywydd, nid wyf i'n cytuno â'r Aelod yn ei amheuon ynghylch effeithiolrwydd parthau 20 milltir yr awr. Nid wyf i'n credu bod unrhyw amheuaeth bod y dystiolaeth yn dangos eu bod nhw'n gwella diogelwch ar y ffyrdd a bod ganddyn nhw ran i'w chwarae o ran gwella ansawdd aer a lleihau allyriadau carbon, ac maen nhw hefyd, yn hollbwysig, yn lleihau'r hyn a elwir yn 'wahanu cymunedau o bobtu'r ffordd'—y ffaith na all cymunedau weithredu gyda'i gilydd oherwydd bod ganddyn nhw draffig yn gyrru drwyddynt mewn ffordd sy'n gwahanu pobl oddi wrth ei gilydd. Nawr, byddwn yn gallu manteisio ar y profiad yma yng Nghaerdydd, lle y mae cyngor y ddinas, rwy'n credu, wedi cynnal rhaglen uchelgeisiol a blaengar iawn o ehangu parthau 20 milltir yr awr, yn ardal fewnol y ddinas i gychwyn ond wedyn i weddill y ddinas hefyd. Mae ganddi gyfres o feini prawf y mae'n eu defnyddio i ateb y cwestiwn a ofynnodd David Rowlands i mi—sut ydych chi'n penderfynu ym mhle y dylid cyflwyno parth 20 milltir yr awr. Byddwn yn gallu defnyddio eu profiad, yn ogystal â phrofiadau mewn mannau eraill.
Diben bod â grŵp gweithredu yw gallu sicrhau y gallwn ni ateb rhai o'r cwestiynau sy'n codi'n anochel ynghylch sut yr ydych chi'n mynd ati i weithredu, sut yr ydych chi'n ymdrin â chostau gweithredu a sut yr ydych chi'n gwneud yn siŵr y gallwn ni wireddu'r manteision gwirioneddol a ddaw yn sgil y polisi hwn. A, Llywydd, mae'n boblogaidd ymhlith y cyhoedd hefyd. Yng Nghaerdydd, lle'r oedd rhai cynghorwyr yn amheus i ddechrau ynghylch parthau 20 milltir yr awr, ceir pwysau erbyn hyn gan bawb sydd eisiau i'w rhan nhw o Gaerdydd gael ei symud i fyny'r rhaglen, gan eu bod nhw'n gwybod bod y cyhoedd yn gwerthfawrogi'r manteision y mae'r polisi yn eu cynnig.
Ac, yn olaf, cwestiwn 8—Leanne Wood.
And finally, question 8—Leanne Wood.
8. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod y gofal iechyd gorau posibl yn cael ei ddarparu i bobl yn y Rhondda? OAQ54141
8. What is the Welsh Government doing to ensure that the best possible health care is delivered to people in the Rhondda? OAQ54141
I thank Leanne Wood for that question. The Welsh Government invests in a series of measures to provide the people of the Rhondda with the best possible care. The £6 million investment in a diagnostic hub to improve waiting times and the £2 million partnership with Macmillan to improve palliative care are only two examples of that determination.
Diolch i Leanne Wood am y cwestiwn yna. Mae Llywodraeth Cymru yn buddsoddi mewn cyfres o fesurau i roi'r gofal gorau posibl i bobl y Rhondda. Dwy enghraifft yn unig sy'n dangos ein bod yn benderfynol yw'r buddsoddiad o £6 miliwn mewn canolfan ddiagnostig i leihau amseroedd aros a'r bartneriaeth £2 miliwn gyda Macmillan i wella gofal lliniarol.
As far as I and many thousands of others living in the Rhondda are concerned, we are best served by having a 24-hour, consultant-led accident and emergency department operating out of the Royal Glamorgan Hospital. As we've seen with the centralisation of maternity services in Cwm Taf Morgannwg University Health Board, it's not a panacea for the deep-rooted problems faced by the Welsh NHS, namely understaffed and overworked personnel.
With the centralisation of paediatric services currently on ice, surely this means that this Labour experiment now has to be over. I was told last week that a statement from the health Minister on 2 July on the task and finish group on critical care's report would be an appropriate time to raise the future of A&E at the Royal Glamorgan. I'm afraid I and the people of the Rhondda, not to mention concerned staff who have approached me, want assurances—not just assurances but guarantees—before then that our nearest accident and emergency department is to stay where it is and that it will not go the same way as the maternity department did. Will you now provide those assurances to my Rhondda constituents?
O'm rhan i, a miloedd lawer o bobl eraill sy'n byw yn y Rhondda, yr ydym ni'n cael ein gwasanaethu orau drwy gael adran ddamweiniau ac achosion brys 24 awr o dan arweiniad ymgynghorydd yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Fel yr ydym ni wedi'i weld gyda chanoli gwasanaethau mamolaeth ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg, nid yw'n ateb i'r holl broblemau dwfn y mae GIG Cymru yn eu hwynebu, sef prinder staff a staff yn cael eu gorweithio.
Gyda chanoli gwasanaethau pediatrig wedi'i roi o'r neilltu ar hyn o bryd, siawns y golyga hyn fod yr arbrawf Llafur hwn bellach ar ben. Dywedwyd wrthyf yr wythnos diwethaf y byddai datganiad gan y Gweinidog iechyd ar 2 Gorffennaf ar adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen ar ofal critigol yn adeg briodol i godi mater dyfodol adran ddamweiniau ac achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Mae arnaf i ofn fy mod i, a phobl y Rhondda, heb sôn am y staff pryderus sydd wedi dod ataf, eisiau cael sicrwydd—nid dim ond sicrwydd, ond gwarant—cyn hynny, bod ein hadran ddamweiniau ac achosion brys agosaf yn mynd i aros lle y mae, ac ni fydd yr un peth yn digwydd iddi hi a ddigwyddodd i'r adran famolaeth. A wnewch chi roi'r sicrwydd hwnnw nawr i'm hetholwyr i yn y Rhondda?
I thank the Member for that. I've had the benefit of seeing her letter to the health Minister, and I can say to the Member this: there has been no removal of emergency department consultants from the Royal Glamorgan Hospital, nor have such consultant posts been removed from the hospital at any time. Four whole time-equivalent consultant posts remain at the Royal Glamorgan emergency department. And where people move on, and people do get new jobs and go further in their careers, those posts will be replaced. They will be replaced, we hope, by substantive posts, and a number of expressions of interest for vacancies at the Royal Glamorgan have already been received and are being considered by the health board. If we have to fill those posts on a temporary basis by locum appointments, then that's what we will do. That is the future for that emergency department, and I'm very glad to have had the opportunity to put that on the record here this afternoon.
Diolch i'r Aelod am hynna. Rwyf i wedi cael y fantais o weld ei llythyr at y Gweinidog iechyd, a gallaf ddweud hyn wrth yr Aelod: nid oes unrhyw ymgynghorwyr adrannau achosion brys wedi cael eu symud o Ysbyty Brenhinol Morgannwg, ac nid oes swyddi ymgynghorol o'r fath wedi eu symud o'r ysbyty ar unrhyw adeg. Mae pedair swydd ymgynghorydd cyfwerth ag amser llawn yn parhau yn adran achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg. A phan fydd pobl yn symud ymlaen, ac mae pobl yn cael swyddi newydd ac yn mynd ymhellach yn eu gyrfaoedd, bydd swyddi eraill yn cymryd eu lle, swyddi parhaol, gobeithio, ac mae nifer o ddatganiadau o ddiddordeb ar gyfer swyddi gwag yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg eisoes wedi'u derbyn ac yn cael eu hystyried gan y bwrdd iechyd. Os bydd yn rhaid inni lenwi'r swyddi hynny dros dro drwy benodi meddygon locwm, dyna a wnawn. Dyna'r dyfodol i'r adran achosion brys honno, ac rwy'n falch iawn fy mod wedi cael y cyfle i gofnodi hynny yn y fan hon y prynhawn yma.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol mewn perthynas â'i gyfrifoldebau fel swyddog cyfreithiol. Dwi'n galw ar y cwestiwn cyntaf, sydd gan Helen Mary Jones.
The next item, therefore, is questions to the Counsel General in respect of his law officer responsibilities. I call for the first question, which is from Helen Mary Jones.
1. Pa sylwadau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u gwneud ar ran Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r achos ymgyfreitha yn erbyn yr Adran Gwaith a Phensiynau am yr honiad o gamdrafod codi oedran pensiwn y wladwriaeth ar gyfer menywod a anwyd yn y 1950au? OAQ54098
1. What representations has the Counsel General made on behalf of the Welsh Government in relation to the litigation case against the Department for Work and Pensions for the alleged mishandling of raising the state pension age for women born in the 1950s? OAQ54098
The Welsh Government did not intervene in the proceedings themselves as we do not currently see a statutory basis to do so. Before the hearing, we had expressed our concerns to the UK Government about women who have had their state pension age raised without effective or sufficient notification and our position has been acknowledged by the Secretary of State for Work and Pensions in correspondence.
Ni wnaeth Llywodraeth Cymru ymyrryd yn y trafodion eu hunain gan nad ydym ni ar hyn o bryd yn gweld sail statudol i wneud hynny. Cyn y gwrandawiad, yr oeddem ni wedi mynegi ein pryderon i Lywodraeth y DU ynghylch menywod y codwyd eu hoed pensiwn gwladol heb hysbysiad effeithiol na digonol ac mae ein safbwynt wedi cael ei gydnabod gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Waith a Phensiynau mewn gohebiaeth.
I thank the Counsel General for his reply. No doubt, he was as disappointed as I was in the response that was received, and I know that we're very grateful on the opposition benches for the fact that the Government shared that response with us.
With regard to the litigation, if we do end up in a situation of appeal, which seems likely if the court finds in favour of the women, can I ask the Counsel General to look again at whether or not it may be possible for the Welsh Government to take some part in that litigation? I would suggest to him that the grounds for that may be the overall impact on the Welsh economy of those women not being provided with the funds that they had the right to expect. I think it might be more complicated to try and make the case around the impact on Welsh public services of, for example, women having to continue to work in roles for which they're no longer physically fit because of these changes, but I think the impact on the economy ought to be considered. And if he does reconsider and comes to the conclusion he's unable to make such representations, will he undertake to publish the basis for that advice, so that the women who are hopeful of getting more concrete support from the Welsh Government, though they very much appreciate the Welsh Government's support in principle around this non-devolved matter—? It would be useful to see, if he is unable to take any concrete action, on what basis he's come to the conclusion that he cannot do so.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb. Yn ddiau, yr oedd ef yr un mor siomedig ag yr oeddwn i yn yr ymateb a gafwyd, a gwn ein bod ni, ar feinciau'r wrthblaid, yn ddiolchgar iawn am y ffaith bod y Llywodraeth wedi rhannu'r ymateb hwnnw â ni.
O ran yr ymgyfreithiad, os bydd yn ein harwain at sefyllfa apêl, sy'n debygol os bydd y llys yn dyfarnu o blaid y menywod, a gaf i ofyn i'r Cwnsler Cyffredinol edrych eto i weld a fyddai'n bosibl ai peidio i Lywodraeth Cymru gymryd rhan yn yr ymgyfreithiad hwnnw? Byddwn i'n awgrymu iddo ef y byddai'r effaith gyffredinol ar economi Cymru yn sgil y menywod hynny yn peidio â chael yr arian y mae ganddyn nhw yr hawl i'w ddisgwyl yn sail posibl i hynny. Credaf y gallai fod yn fwy cymhleth ceisio cyflwyno'r achos ynghylch yr effaith ar wasanaethau cyhoeddus Cymru, er enghraifft, pan fydd rhaid i fenywod barhau mewn swyddi nad ydyn nhw bellach yn ddigon heini i'w cyflawni oherwydd y newidiadau hyn, ond credaf y dylai'r effaith ar yr economi gael ei hystyried. Ac os bydd yn ailystyried ac yn dod i'r casgliad nad yw'n gallu gwneud sylwadau o'r fath, a wnaiff ymrwymo i gyhoeddi'r sail ar gyfer y cyngor hwnnw, fel y bydd y menywod sy'n obeithiol o gael cefnogaeth fwy pendant gan Lywodraeth Cymru, er eu bod nhw'n gwerthfawrogi cefnogaeth Llywodraeth Cymru, mewn egwyddor, yn fawr i'r mater hwn, nad yw'n ddatganoledig—? Byddai'n ddefnyddiol gweld, os nad yw ef yn gallu cymryd unrhyw gamau pendant, ar ba sail y mae ef yn dod i'r casgliad na all wneud hynny.
I thank the Member for that supplementary question. I had the benefit of her having made that argument in the Chamber a few weeks ago, and I reflected further in light of that on whether it affected my judgment on this question. And I'm afraid it still remains the case that I see no statutory basis for that power to intervene that she is inviting me to exercise, unfortunately. My officials have, however, been in touch with the court to ascertain the arrangements for the judgment being handed down, and, as of yet, as of our most recent communication, no date has yet been fixed for that.
But I would like to reassure her that we do keep the progress of litigation under review, and, equally, I would just like to make it clear that, though I don't see a statutory basis for the Counsel General to intervene in the litigation itself, that does not mean that there isn't a basis on which Welsh Ministers can and can continue to make representations to the UK Government. And, indeed, since the response from Amber Rudd, which the Deputy Minister and Chief Whip has circulated to Members, she has indeed responded to that letter, as I'm sure Members generally will feel that it was a wholly inadequate response to a very serious attempt to engage with the UK Government and to make representations on behalf of women in Wales for reasons of personal injustice and from the broader perspective that the Member reflects in her question. And Jane Hutt, in that letter, identified the ongoing injustice that women feel—women who have often experienced gender inequality throughout their lives, both as workers and as carers—and pointed out very straightforwardly that the response from the UK Government in seeking to point people towards employment opportunities in later life failed entirely to reflect the realities of these women's lives in many cases. And I also know that there has been correspondence since then between the First Minister and the UK Government. So, I will just be clear that we continue to make representations, within the bounds of our competence, on behalf of women in Wales affected by this serious injustice.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn atodol hwnnw. Cefais y fraint o'i chlywed hi'n cyflwyno'r ddadl honno yn y Siambr ychydig wythnosau'n ôl, ac ystyriais ymhellach yn sgil hynny a oedd wedi effeithio ar fy nyfarniad ar y cwestiwn hwn. Ac mae gen i ofn nad yw hwnnw wedi newid, yn anffodus, ni welaf unrhyw sail statudol i'r pŵer i ymyrryd y mae hi yn fy ngwahodd i'w ddefnyddio. Fodd bynnag, mae fy swyddogion wedi bod mewn cysylltiad â'r llys i ganfod y trefniadau ar gyfer rhoi'r dyfarniad, ac, hyd yma, o'r ohebiaeth ddiweddaraf, nid oes dyddiad wedi'i bennu eto ar gyfer hynny.
Ond hoffwn i ei sicrhau hi ein bod yn parhau i adolygu hynt ymgyfreitha, ac, yn yr un modd, hoffwn ei gwneud yn glir, er nad wyf i'n gweld sail statudol i'r Cwnsler Cyffredinol ymyrryd yn yr ymgyfreitha ei hun, nid yw hynny'n golygu nad oes sail y gall Gweinidogion Cymru ei ddefnyddio, ac y gallant barhau i'w ddefnyddio i gyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU. Ac, yn wir, ers yr ymateb gan Amber Rudd, mae'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip wedi'i gylchlythyru rhwng yr Aelodau, mae hi wedi ymateb i'r llythyr hwnnw, ac rwy'n sicr y bydd Aelodau yn gyffredinol yn teimlo ei fod yn ymateb cwbl annigonol i ymgais ddifrifol iawn i ymgysylltu â Llywodraeth y DU a chyflwyno sylwadau ar ran menywod Cymru am resymau ynghylch anghyfiawnder personol ac o'r safbwynt ehangach y mae'r Aelod yn ei nodi yn ei chwestiwn. Ac yn y llythyr hwnnw, nododd Jane Hutt yr anghyfiawnder parhaus y mae menywod yn ei deimlo—menywod sydd yn aml wedi profi anghydraddoldeb rhwng y rhywiau drwy gydol eu bywydau, fel gweithwyr ac fel gofalwyr—gan nodi'n syml iawn bod ymateb Llywodraeth y DU, wrth geisio cyfeirio pobl at gyfleoedd cyflogaeth yn ddiweddarach mewn bywyd, wedi methu'n llwyr ag adlewyrchu gwirionedd bywydau'r menywod hyn mewn llawer o achosion. A gwn hefyd, ers hynny, fod gohebiaeth wedi bod rhwng Prif Weinidog Cymru a Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Felly byddaf i'n glir y byddwn ni'n parhau i gyflwyno sylwadau, o fewn ffiniau ein gallu, ar ran menywod Cymru yr effeithir arnyn nhw gan yr anghyfiawnder difrifol hwn.
Thank you, Counsel General, for that answer, because you and I both attended the rally in Port Talbot, at which women actually expressed their frustration and anger at that response that had been received by the Welsh Government, which was one that basically, to my view, was disgusting and should not have been written by such a Secretary of State, reflecting their discourteous approach. They had contempt for the women in that response and it was unacceptable. But, as Helen Mary pointed out, I actually think you can look at the public services agenda on this, because the services that are required by these women as a consequence of them not being able to retire, not being able to take up the care services or the caring facilities they'd offer to their grandchildren or to older parents and so on— this will fall back on the Welsh Government. So, have you done a legal analysis of the funding of the additional services, and the accountability for that funding, because that is going to put additional pressures upon the Welsh Government budget, as a consequence of a decision by the UK Government, with its failure to actually consult with those individuals and to give them sufficient notification to be able to take on on the implications of the pension changes? And, therefore, will you look carefully at that to see what you can use as a lever to get into this argument, particularly as it means the Welsh Government have to now take care of responsibilities that the UK Government is forcing upon them?
Diolch, Cwnsler Cyffredinol, am yr ateb hwnnw, oherwydd yr oeddech chi a minnau'n bresennol yn y rali ym Mhort Talbot, lle mynegodd menywod eu rhwystredigaeth a'u dicter tuag at yr ymateb hwnnw a oedd wedi dod i law Llywodraeth Cymru, sef un a oedd, yn y bôn, yn fy marn i, yn ffiaidd ac ni ddylai fod wedi'i ysgrifennu gan Ysgrifennydd Gwladol o'r fath, gan adlewyrchu ymagwedd anghwrtais. Roedden nhw wedi dirmygu'r menywod yn yr ymateb hwnnw ac yr oedd yn annerbyniol. Ond, fel y nododd Helen Mary, mewn gwirionedd, credaf y gallwch edrych ar agenda'r gwasanaethau cyhoeddus o ran hyn, oherwydd y gwasanaethau sydd eu hangen ar y menywod hyn yn sgil y ffaith na allant ymddeol, methu ymgymryd â'r gwasanaethau gofal neu'r cyfleoedd gofal y bydden nhw'n eu cynnig i'w hwyrion neu i rieni hŷn ac yn y blaen—bydd hyn yn syrthio ar ysgwyddau Llywodraeth Cymru. Felly, a ydych chi wedi gwneud dadansoddiad cyfreithiol o gost ariannu'r gwasanaethau ychwanegol, a'r atebolrwydd ar gyfer y cyllid hwnnw, oherwydd bydd hynny'n rhoi pwysau ychwanegol ar gyllideb Llywodraeth Cymru, o ganlyniad i benderfyniad gan Lywodraeth y DU, oherwydd iddyn nhw fethu ag ymgynghori â'r unigolion hynny a rhoi digon o rybudd iddyn nhw allu ysgwyddo goblygiadau'r newidiadau o ran pensiynau? Ac, felly, a wnewch chi edrych yn ofalus ar hynny i weld beth y gallwch chi ei ddefnyddio fel dull i fynd i mewn i'r ddadl hon, yn enwedig gan ei bod yn golygu bod rhaid i Lywodraeth Cymru nawr gymryd cyfrifoldebau y mae Llywodraeth y DU yn eu gorfodi arni?
The Member is right, as is Helen Mary Jones, to describe the broader impact of the changes for women themselves, but also on the Welsh economy and Welsh public services. I have taken that into mind when looking at the powers of the Welsh Government in this regard. I just want to reassure the Member that, whilst it is the Counsel General's role to ensure the Welsh Government operates at all times within its competence, it's also his role or her role from time to time to make sure the Government is operating to the limits of its competence in order to stand up for the people of Wales. I have done that in this analysis, and I will continue to do that.
Mae'r Aelod yn iawn, felly hefyd Helen Mary Jones, i ddisgrifio effaith ehangach y newidiadau ar fenywod eu hunain, ond hefyd ar economi Cymru a gwasanaethau cyhoeddus Cymru. Rwyf i wedi ystyried hynny wrth edrych ar bwerau Llywodraeth Cymru o ran hyn. Rwyf eisiau tawelu meddwl yr Aelod, er mai rôl y Cwnsler Cyffredinol yw sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn gweithredu o fewn ei chymhwysedd bob amser, mae hefyd yn rhan o'i swyddogaeth o bryd i'w gilydd, i sicrhau bod y Llywodraeth yn gweithredu hyd eithaf ei gallu i sefyll dros bobl Cymru. Rwyf wedi gwneud hynny yn y dadansoddiad hwn, a byddaf yn parhau i wneud hynny.
Counsel General, as a WASPI woman myself, I can tell you that I was never informed of the changes to my pension, and I only found out from an off-hand comment by a friend. My case is far from unique, and hundreds of Welsh women are in the same boat. I was also at the Port Talbot meeting, along with yourself and David Rees. That meeting was testament to how many people were there. We received no letter, no information pack, no explanation. So, Counsel General, will you be the voice of Welsh women who were let down by the Department for Work and Pensions and the UK Government? Diolch.
Cwnsler Cyffredinol, fel menyw WASPI fy hun, gallaf i ddweud wrthych chi na chefais i wybod erioed am y newidiadau yn fy mhensiwn i, a chefais i wybod dim ond o ganlyniad i sylw ffwrdd-â-hi gan ffrind. Nid yw fy achos i yn unigryw o bell ffordd, ac mae cannoedd o fenywod Cymru yn yr un cwch. Roeddwn i hefyd yng nghyfarfod Port Talbot, ynghyd â chi a David Rees. Roedd y cyfarfod hwnnw'n dyst i faint o bobl oedd yno. Ni chawsom ni unrhyw lythyr, dim pecyn gwybodaeth, dim esboniad. Felly, Cwnsler Cyffredinol, a fyddwch chi yn llais i fenywod Cymru a siomwyd gan yr Adran Gwaith a Phensiynau a Llywodraeth y DU? Diolch.
I thank the Member for giving that personal reflection of her own experience, which I think reminds us that these are individual experiences, as well as parts of a broader campaign and a public movement, if you like. I should also acknowledge that Dai Lloyd was also at the event on Saturday a few weeks ago. And I can give the Member the reassurance that we will take every step we can within our powers, and continue to make representations on behalf of Welsh women.
Diolch i'r Aelod am roi'r myfyrdod personol hwnnw o'i phrofiad ei hun, sy'n ein hatgoffa, yn fy marn i, mai profiadau unigol yw'r rhain, yn ogystal â rhannau o ymgyrch ehangach a mudiad cyhoeddus, os mynnwch chi. Dylwn i hefyd gydnabod bod Dai Lloyd hefyd yn y digwyddiad ddydd Sadwrn ychydig wythnosau'n ôl. A gallaf i roi sicrwydd i'r Aelod y byddwn ni'n cymryd pob cam posibl o fewn ein pwerau, ac yn parhau i wneud sylwadau ar ran menywod Cymru.
Counsel General, yesterday I met with representatives of Women Against State Pension Inequality, who stoically and resiliently continue to campaign on this critical issue. What assurances further to what you've already given us can you give that the Welsh Labour Government, in its capacity, will continue to make every legal representation possible and continue to press the case to the UK Tory Government, who alone have the capacity to rectify this obvious injustice and, in doing so, could take thousands of women out of poverty, narrow the gender inequality gap and enable women, as has been said, to live the lives that they have always planned?
Cwnsler Cyffredinol, fe wnes i gwrdd â chynrychiolwyr Menywod yn Erbyn Anghydraddoldeb Pensiwn y Wladwriaeth, sy'n parhau i ymgyrchu ar y mater tyngedfennol hwn yn stoïcaidd ac yn gadarn. Pa sicrwydd, yn ychwanegol at yr hyn yr ydych chi eisoes wedi ei roi i ni, allwch chi ei roi y bydd Llywodraeth Lafur Cymru, yn rhinwedd ei swydd, yn parhau i wneud pob cynrychiolaeth gyfreithiol bosibl ac yn parhau i ddadlau'r achos gyda Llywodraeth Dorïaidd y DU, honno yn unig sydd â'r gallu i unioni'r anghyfiawnder amlwg hwn ac, wrth wneud hynny, gallai dynnu miloedd o fenywod allan o dlodi, lleihau'r bwlch anghydraddoldeb rhwng y ddau ryw a galluogi menywod, fel y dywedwyd, i fyw'r bywyd y maen nhw wedi'i gynllunio o'r dechrau?
I thank the Member for that further question. As I mentioned earlier, my colleague Jane Hutt has written subsequently to the UK Government and echoed the points made in her earlier correspondence in relation to the evidence and the findings of the UN special rapporteur on extreme poverty, Philip Alston, but also pointed the UK Government towards the findings of the Institute for Fiscal Studies paper, which quantifies in economic terms the impact of this injustice on women who are affected by it. And I will speak to Jane Hutt and ask her if she will be prepared to share that correspondence, as she has the previous correspondence, so that Members can see fully what representation—she's helpfully indicating that she's prepared to do that—so that Members can see fully what correspondence we engaged with on this important matter with the UK Government in the course of making our representations.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn pellach hwnnw. Fel y soniais yn gynharach, yn ddiweddarach ysgrifennodd fy nghyd-Aelod Jane Hutt at Lywodraeth y DU yn adleisio'r pwyntiau a gafwyd eu gwneud yn ei gohebiaeth gynharach o ran y dystiolaeth a chanfyddiadau rapporteur arbennig y Cenhedloedd Unedig ar dlodi eithafol, Philip Alston, ond hefyd cyfeiriodd Llywodraeth y DU at ganfyddiadau papur y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, sy'n meintioli effaith yr anghyfiawnder hwn mewn termau economaidd ar fenywod y mae hyn yn berthnasol iddyn nhw. A byddaf i'n siarad â Jane Hutt ac yn gofyn iddi hi a fydd hi'n barod i rannu'r ohebiaeth honno, fel y mae hi wedi'i wneud â'r ohebiaeth flaenorol, fel y gall yr Aelodau weld yn llawn pa gynrychiolaeth—mae hi'n awgrymu yn ddefnyddiol ei bod yn barod i wneud hynny—fel y gall yr Aelodau weld yn llawn pa ohebiaeth yr oeddem ni'n ymgysylltu â hi ar y mater pwysig hwn gyda Llywodraeth y DU wrth gyflwyno ein hachos.
2. Pa sylwadau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u gwneud ar ran Llywodraeth Cymru yng ngoleuni adroddiadau na chafodd dinasyddion yr UE yng Nghymru yr hawl i bleidleisio yn yr etholiad diweddar i Senedd Ewrop? OAQ54099
2. What representations has the Counsel General made on behalf of the Welsh Government in light of reports that EU citizens in Wales were denied the right to vote in the recent European parliamentary elections? OAQ54099
Whilst the Welsh Government has no formal responsibilities for European elections, we are, of course, deeply concerned that EU citizens were unable to exercise their right to vote. We stand ready to actively contribute to any review by the responsible bodies, i.e. the UK Government, the Electoral Commission, and returning officers.
Er nad oes gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldebau ffurfiol am etholiadau Ewropeaidd, rydym ni'n bryderus iawn, wrth gwrs, nad oedd dinasyddion yr UE yn gallu arfer eu hawl i bleidleisio. Rydym ni'n barod i gyfrannu'n weithredol at unrhyw adolygiad gan y cyrff cyfrifol, h.y. Llywodraeth y DU, y Comisiwn Etholiadol, a swyddogion canlyniadau.
I'm grateful to the Counsel General for his reply, and glad to hear the Government standing ready to respond. I wonder if he will be prepared to give consideration to making representations to suggest that those bodies should undertake a proactive review. I've seen figures, for example, suggesting that less than 19 per cent of eligible EU citizens in Powys were actually able to vote, because the system that was presented to them was so complicated—people thought they'd registered to vote, they didn't realise they had to send another form, and so on and so forth. We don't of course know, Llywydd, whether there will be further elections in which EU citizens are eligible to vote. Unfortunately, they won't be eligible to vote in the upcoming by-election in Brecon and Radnorshire. But we may hope that there may be other such elections. And I would put it to the Counsel General that it might be appropriate for the Welsh Government to be proactive in seeking to put this wrong right just in case that circumstance arises.
Rwy'n ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb, ac yn falch o glywed y Llywodraeth yn sefyll yn barod i ymateb. Tybed a fydd yn barod i ystyried cyflwyno achos i awgrymu y dylai'r cyrff hynny gynnal adolygiad rhagweithiol. Rwyf wedi gweld ffigurau, er enghraifft, sy'n awgrymu mai llai na 19 y cant o ddinasyddion cymwys yr UE ym Mhowys a oedd wedi gallu pleidleisio, mewn gwirionedd, gan fod y system a gyflwynwyd iddyn nhw mor gymhleth—roedd pobl yn credu eu bod wedi cofrestru i bleidleisio, roeddent heb sylweddoli eu bod yn gorfod anfon ffurflen arall, ac ati. Dydyn ni ddim wrth gwrs yn gwybod, Llywydd, a fydd etholiadau eraill pryd y bydd dinasyddion yr UE yn gymwys i bleidleisio. Yn anffodus, ni fyddant yn gymwys i bleidleisio yn yr is-etholiad sydd i ddod ym Mrycheiniog a Sir Faesyfed. Ond gallwn obeithio y bydd etholiadau eraill o'r fath. A byddwn yn gofyn i'r Cwnsler Cyffredinol efallai y byddai'n briodol i Lywodraeth Cymru fod yn rhagweithiol wrth geisio unioni'r cam hwn rhag ofn y bydd amgylchiadau felly yn codi.
I thank the Member for that question. We obviously are considering—or will consider, rather—the evidence that emerges from that process, so that our representations in future are fully evidenced in that regard. She is right to say, of course, that this would be a challenge for any future elections, but she would also recall that a similar problem arose in 2014, when many EU citizens were unable to vote in those European elections, and so there are significant issues here, potentially, which need to be looked at very closely and we will look forward to reviewing that evidence and make whatever representations we feel are appropriate on behalf of people affected by this matter in Wales.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Rydym yn amlwg yn ystyried—neu yn hytrach fe fyddwn yn ystyried—y dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg o'r broses honno fel bod ein sylwadau yn y dyfodol yn cael eu profi'n llawn yn hynny o beth. Mae hi'n iawn i ddweud, wrth gwrs, y byddai hyn yn her i unrhyw etholiadau yn y dyfodol, ond bydd hefyd yn cofio bod problem debyg wedi codi yn 2014, pan nad oedd llawer o ddinasyddion yr UE yn gallu pleidleisio yn yr etholiadau Ewropeaidd hynny. Felly mae materion pwysig yma, o bosibl, y mae angen edrych arnynt yn ofalus iawn, a byddwn yn edrych ymlaen at adolygu'r dystiolaeth honno a gwneud pa bynnag sylwadau y teimlwn sy'n briodol ar ran pobl y mae'r mater hwn yn effeithio arnynt yng Nghymru.
3. Pa asesiad y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o'r effaith a gaiff deddfau mewnfudo Llywodraeth y DU ar y ffordd y mae'r gyfraith yn gweithredu mewn cysylltiad â ffoaduriaid yng Nghymru? OAQ54101
3. What assessment has the Counsel General made of the impact that the UK Government's immigration laws will have on how the law operates in relation to refugees in Wales? OAQ54101
The integration of people seeking sanctuary is a shared responsibility, even though responsibility for immigration law itself is, of course, not devolved to Wales. We work closely with local government and the third sector in Wales to monitor impacts and we regularly raise matters affecting refugees and asylum seekers with the UK Government.
Mae integreiddio pobl sy'n chwilio am noddfa yn gyfrifoldeb a rennir, er nad yw'r cyfrifoldeb dros y gyfraith fewnfudo ei hun, wrth gwrs, wedi'i ddatganoli i Gymru. Rydym yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth Leol a'r trydydd sector yng Nghymru i fonitro effeithiau ac rydym yn codi materion sy'n effeithio ar ffoaduriaid a cheiswyr lloches gyda Llywodraeth y DU yn rheolaidd.
Thank you for that reply. I've had contact from women who due to—immigration laws mean that they are being denied recourse to public funds. The Minister, Jane Hutt, says people can apply for destitute domestic violence concession, but this is only for people on a spousal visa for a short period of time and this isn't for everyone. Due to this particular instance, many women are being denied access, in some cases, to housing benefit and other support. And I've been told by organisations such as Women's Aid and BAWSO that these laws are making it difficult, even impossible, for them to support women in crisis, including a woman who I have raised in this Chamber before—due to the fact that she didn't know her status in this country, it meant that she couldn't gain access immediately to a refuge centre after fleeing her abusive husband. I fear this is going to put more women in danger and many may be even in a very critical situation.
So, what are you going to be doing to ensure that the Welsh Government are raising these concerns with the UK Government, especially with the loophole in the immigration position that I've outlined to you in terms of the concessions? And how will you be able to potentially right this wrong in relation to the Welsh Government's budget—i.e. would you be able to fund refuges in Wales more so that they don't have to question where the woman comes from when they enter that critical moment in time when they're fleeing an abusive relationship?
Diolch am yr ateb hwnnw. Rwyf wedi cael cyswllt gan fenywod sy'n methu caffael arian cyhoeddus o ganlyniad i'r cyfreithiau mewnfudo. Mae'r Gweinidog, Jane Hutt, yn dweud y gall pobl wneud cais am gonsesiwn trais domestig, ond mae hwnnw ar gyfer pobl sydd ar fisas person priod cyfnod byr yn unig, ac nid yw'n addas i bawb. Oherwydd yr achos penodol hwn, mae llawer o fenywod, mewn rhai achosion, yn cael gwrthod budd-dal tai a chymorth arall. Ac mae sefydliadau fel Cymorth i Fenywod a BAWSO wedi dweud wrthyf fod y deddfau hyn yn ei gwneud hi'n anodd, yn amhosib hyd yn oed, iddynt gefnogi menywod mewn argyfwng, gan gynnwys gwraig yr wyf wedi sôn amdani yn y Siambr hon o'r blaen. Gan nad oedd yn gwybod beth oedd ei statws yn y wlad hon, roedd yn golygu na allai gael mynediad ar unwaith i ganolfan loches ar ôl ffoi oddi wrth ei gŵr oedd yn ei cham-drin. Mae arnaf ofn y bydd hyn yn rhoi mwy o fenywod mewn perygl ac y gallai llawer ohonynt fod mewn sefyllfa argyfyngus iawn hyd yn oed.
Felly, beth ydych chi'n mynd i'w wneud i sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn codi'r pryderon hyn gyda Llywodraeth y DU, yn enwedig gyda'r bwlch yn y sefyllfa fewnfudo yr wyf wedi'i amlinellu i chi o ran y consesiynau? A sut y byddwch yn gallu unioni'r cam hwn mewn cysylltiad â chyllideb Llywodraeth Cymru—h.y. a fyddech yn gallu ariannu llochesau yng Nghymru yn fwy fel nad oes raid iddynt gwestiynu o ble y daw'r wraig pan fydd yn cyrraedd y foment dyngedfennol honno pan fydd yn ffoi o berthynas gamdriniol?
I thank the Member for drawing attention to what is obviously a very, very important matter. We want to ensure, as a Welsh Government, that those who are refused asylum are provided with legal advice and a roof over their heads whilst they look for a sustainable solution in what are obviously extremely difficult circumstances and situations. That may include legal representation, perhaps leading to a fresh claim, or engagement with a voluntary returns process, and we've commissioned some research recently into ways to professionalise and expand the hosting sector in Wales to improve access and to improve safeguarding in that context.
She mentions in her question the funding that the Welsh Government provides to BAWSO in particular to enable black and minority ethnic women and girls to access the support they need. The intention of that is to ensure that no victims are turned away. I do know that the Deputy Minister has been in correspondence with the Member and that these issues are, as part of the regular correspondence between the Deputy Minister and the Home Office, certainly issues that she will be continuing to raise with them to ensure that this remains on both our agenda but also the UK Government's.
Diolch i'r Aelod am dynnu sylw at fater sy'n amlwg yn bwysig iawn. Rydym am sicrhau, fel Llywodraeth Cymru, bod y rhai y gwrthodir lloches iddynt yn cael cyngor cyfreithiol a tho uwch eu pennau wrth iddynt chwilio am ateb cynaliadwy mewn amgylchiadau a sefyllfaoedd sy'n amlwg yn eithriadol o anodd. Gall hynny gynnwys cynrychiolaeth gyfreithiol, a allai efallai arwain at hawliad newydd, neu ymwneud â phroses o ddychwelyd ffurflenni gwirfoddol. Rydym wedi comisiynu rhywfaint o waith ymchwil yn ddiweddar i ffyrdd o broffesiynoli ac ehangu'r sector cynnal yng Nghymru i wella mynediad ac i wella diogelu yn y cyd-destun hwnnw.
Mae'n sôn yn ei chwestiwn am y cyllid y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i BAWSO yn benodol er mwyn galluogi menywod a merched duon a lleiafrifoedd ethnig i gael y cymorth sydd ei angen arnynt. Bwriad hynny yw sicrhau na fydd unrhyw ddioddefwyr yn cael eu troi i ffwrdd. Gwn fod y Dirprwy Weinidog wedi bod yn gohebu â'r Aelod a bod y materion hyn, fel rhan o'r ohebiaeth reolaidd rhwng y Dirprwy Weinidog a'r Swyddfa Gartref, yn sicr yn faterion y bydd yn parhau i'w codi gyda nhw i sicrhau bod hyn yn parhau ar ein hagenda ni ond hefyd ar un Llywodraeth y DU.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.
Thank you, Counsel General.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud ei datganiad—Rebecca Evans.
The next item is the business statement and announcement and I call on the Trefnydd to make the statement—Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd. There is one change to this week's business. Business Committee has agreed that a motion to suspend Standing Orders will be moved to allow a change in the Member leading tomorrow's short debate. Draft business for the next three weeks is set in the business statement and announcement, which can be found amongst the papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Mae un newid i fusnes yr wythnos hon. Mae'r Pwyllgor Busnes wedi cytuno y bydd cynnig i atal Rheolau Sefydlog yn cael ei gynnig er mwyn caniatáu newid yr Aelod sy'n arwain y ddadl fer yfory. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i osod yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, y gellir ei weld ymhlith y papurau sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Minister, please could I ask for two statements from the Minister for health, first on the recruitment crisis in NHS Wales? According to the Royal College of Physicians a third of advertised consultant posts go unfilled and sickness absence is also rising. The college reports that the Welsh hospitals are understaffed and overstretched, and have made 16 recommendations for improvement to address these problems. Please could I have a statement from the Minister on his response to the points raised by the Royal College of Physicians? That's one. And the second is: how many doctors have been disciplined on their conduct in NHS Wales, and what is the proportion between the white and non-white doctors in this respect? Thank you.
Gweinidog, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad gan y Gweinidog iechyd, yn gyntaf ar yr argyfwng recriwtio yn GIG Cymru? Yn ôl Coleg Brenhinol y Ffisigwyr, nid yw traean o'r swyddi ymgynghorwyr a hysbysebir yn cael eu llenwi ac mae absenoldeb salwch hefyd yn cynyddu. Yn ôl y coleg mae ysbytai Cymru yn brin o staff a dan ormod o bwysau, ac maent wedi gwneud 16 o argymhellion ar gyfer gwella i fynd i'r afael â'r problemau hyn. A fyddai modd imi gael datganiad gan y Gweinidog ar ei ymateb i'r pwyntiau a godwyd gan Goleg Brenhinol y Ffisigwyr? Dyna un. A'r ail yw: faint o feddygon sydd wedi'u disgyblu am eu hymddygiad yn GIG Cymru, a beth yw'r gyfran rhwng y meddygon gwyn a'r meddygon nad ydynt yn wyn yn hyn o beth? Diolch.
Thank you for raising these issues. You'll recall that the health Minister provided a statement on the 'Train. Work. Live.' campaign very recently, in which he outlined the number of doctors that are being recruited to the NHS and made comments on recruitment more widely. And, of course, we've had the good news just last week in terms of the Welsh Government keeping the bursary for nursing staff. So, recruitment and retention of staff is clearly a top priority for Welsh Government.FootnoteLink
I will ask the Minister to provide you with an answer to your question in terms of the disciplinary procedures, because I wouldn't have access just now to that information, but I'll be sure that you get it.FootnoteLink
Diolch ichi am godi'r materion hyn. Fe gofiwch i'r Gweinidog iechyd ddarparu datganiad ar yr ymgyrch 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' yn ddiweddar iawn, pan amlinellodd nifer y meddygon sy'n cael eu recriwtio i'r GIG a gwnaeth sylwadau ar recriwtio'n ehangach. Ac wrth gwrs, cawsom y newyddion da yr wythnos diwethaf fod Llywodraeth Cymru yn cadw'r fwrsariaeth i staff nyrsio. Felly, mae recriwtio a chadw staff yn amlwg yn un o brif flaenoriaethau Llywodraeth Cymru.FootnoteLink
Gofynnaf i'r Gweinidog roi ateb i'ch cwestiwn ynglŷn â'r gweithdrefnau disgyblu, oherwydd nid yw'r wybodaeth honno gennyf ar hyn o bryd, ond gwnaf yn siŵr eich bod yn ei chael.FootnoteLink
Trefnydd, last week the leader of Neath Port Talbot County Borough Council, Councillor Rob Jones, stated that he believed that it was now time to 'turn discussion into delivery' with the Swansea bay city deal. You will remember that, only last month, we were discussing in this Chamber how that council had actually threatened to pull out of the city deal. So, this apparent change of heart is certainly a step in the right direction. Now, as I said at the time, I cannot see how any council could essentially turn their noses up at £68 million-worth of UK and Welsh Government funding, particularly when that funding has been allocated to boost the local economy. In fact, to do so would, in my opinion, constitute a dereliction of duty. Now, there are clearly concerns locally that some of the initial projects being proposed by Neath Port Talbot council haven't progressed to the same extent as some of the other city deal projects. What we need to see is Neath Port Talbot council developing their revised business cases as soon as possible.
There is equally concern among the local authorities and partners in the city deal at the continued delays in approving existing business plans, and in honouring commitments made to projects that are already under way, such as Yr Egin in Carmarthenshire, and Swansea waterfront scheme. The city deal should be making a vital contribution to the economy of south-west Wales, and the people of the region will neither understand or forgive governments at all levels if a lack of co-ordination or agreement causes projects or the overall deal to fail. Therefore, following on from Councillor Rob Jones's intervention last week, could I again ask for a statement on the city deal and, in particular, what discussions the Welsh Government is having with Neath Port Talbot council in order to develop their local business cases, and whether you are content with the progress on their revised plans? Could I also ask what measures the Welsh Government is taking to ensure that any backlogs in approvals and payments are being resolved urgently?
Trefnydd, yr wythnos diwethaf dywedodd arweinydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot, y Cynghorydd Rob Jones, ei fod yn credu ei bod bellach yn bryd ' troi'r drafodaeth yn gyflenwi ' gyda bargen dinas bae Abertawe. Byddwch yn cofio inni drafod yn y Siambr hon y mis diwethaf sut yr oedd y cyngor hwnnw mewn gwirionedd wedi bygwth tynnu allan o fargen y ddinas. Felly, mae'r ffaith yr ymddengys eu bod yn newid eu meddwl yn sicr yn gam i'r cyfeiriad cywir. Nawr, fel y dywedais ar y pryd, ni allaf weld sut y gallai unrhyw gyngor anwybyddu cyllid o £68 miliwn gan Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru, yn enwedig pan fo'r arian hwnnw wedi'i ddyrannu i roi hwb i'r economi leol. Yn wir, byddai gwneud hynny, yn fy marn i, yn gyfystyr ag esgeuluso dyletswydd. Nawr, mae'n amlwg bod pryderon yn lleol nad yw rhai o'r prosiectau cychwynnol sy'n cael eu cynnig gan Gyngor Castell-nedd Port Talbot wedi datblygu i'r un graddau â rhai o brosiectau eraill bargen y ddinas. Yr hyn yr ydym am ei weld yw Cyngor Castell-nedd Port Talbot yn datblygu eu hachosion busnes diwygiedig cyn gynted â phosib.
Mae yna bryderon tebyg ymysg yr awdurdodau lleol a phartneriaid ym margen y ddinas am yr oedi parhaus wrth gymeradwyo'r cynlluniau busnes presennol, ac o ran anrhydeddu'r ymrwymiadau a wnaed i brosiectau sydd eisoes ar waith, megis Yr Egin yn Sir Gaerfyrddin, a datblygiad glannau Abertawe. Dylai bargen y ddinas fod yn gwneud cyfraniad hanfodol i economi'r De-orllewin, ac ni fydd pobl y rhanbarth yn deall nac yn maddau i lywodraethau ar bob lefel os yw diffyg cydgysylltu neu gytundeb yn arwain at fethiant y prosiectau neu'r fargen gyffredinol. Felly, yn dilyn ymyriad y Cynghorydd Rob Jones yr wythnos y mae Llywodraeth Cymru yn eu cael gyda Chyngor Castell-nedd Port Talbot er mwyn datblygu eu hachosion busnes lleol, ac a ydych yn fodlon â'r cynnydd ar eu cynlluniau diwygiedig? A gaf i ofyn hefyd pa fesurau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod unrhyw ôl-groniad o ran cymeradwyaethau a thaliadau yn cael eu datrys ar frys?
Thank you for raising this issue, and I can confirm that it is the intention of Ken Skates to make an announcement on this very shortly.
Diolch ichi am godi'r mater hwn, a gallaf gadarnhau mai bwriad Ken Skates yw gwneud cyhoeddiad ar hyn yn fuan iawn.
Minister, I understand that you will be making a statement on 16 July on the future outlook for public spending. I would be grateful if you could clarify, or whether you would be able to host another statement to look at some of the issues we'll be facing in terms of the budget round for next year. I and members of the Finance Committee spent some time in Scotland two weeks ago, looking at the way in which the budget round there is managed, and one of the key issues that we learnt there, I think it's fair to say, is the importance of having earlier conversations about the shape of the budget. And I certainly think that this place would benefit from an early opportunity to highlight some priorities for spending in terms of the following budget round. So, I'd be grateful for your clarity on that.
Secondly, I notice from the statement that there are no statements programmed for us to learn about the end of the consultation on bus services and on the transport White Paper that the economy Minister held earlier in the year. I think many of us will want to know when we can anticipate further opportunities to discuss the outcomes of the consultation and the White Paper process, to enable us to understand then the process and what sort of priorities the Minister will be taking forward for legislation.
I hope also at the same time that the Government will be able to find time for an opportunity to discuss the impact that this will have on taxi services as well. I know that many taxi drivers are very concerned at the moment about the increasing competition from organisations such as Uber, and will want to see opportunities to ensure that businesses—microbusinesses and local businesses—will have the opportunity to be protected, if you like, from the impact of these international businesses. So, I hope that, before we reach the recess, we're able to have a conversation both on future public spending priorities and on future priorities for transport legislation.
Gweinidog, deallaf y byddwch yn gwneud datganiad ar 16 Gorffennaf ar y rhagolygon ar gyfer gwariant cyhoeddus yn y dyfodol. Byddwn yn ddiolchgar pe gallech egluro, neu a fyddech yn gallu cynnal datganiad arall i edrych ar rai o'r materion y byddwn yn eu hwynebu o ran cylch y gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf. Treuliais i ac aelodau'r Pwyllgor Cyllid beth amser yn yr Alban bythefnos yn ôl, gan edrych ar y ffordd y caiff cylch y gyllideb ei reoli yno. Un o'r materion allweddol a ddysgwyd yno, credaf ei bod yn deg dweud, yw pwysigrwydd cael sgyrsiau cynharach am ffurf y gyllideb. Ac rwy'n sicr yn credu y byddai'r lle hwn yn elwa o gyfle cynnar i dynnu sylw at rai blaenoriaethau ar gyfer gwariant o ran y cylch cyllideb canlynol. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallech egluro hynny.
Yn ail, sylwaf o'r datganiad nad oes datganiadau wedi'u rhaglennu inni gael gwybod am ddiwedd yr ymgynghoriad ar wasanaethau bysiau ac am y Papur Gwyn ar drafnidiaeth a gynhaliodd Gweinidog yr economi yn gynharach yn y flwyddyn. Credaf y bydd llawer ohonom am wybod pryd y gallwn ragweld cyfleoedd pellach i drafod canlyniadau'r ymgynghoriad a phroses y Papur Gwyn. Byddai hynny yn ein galluogi i ddeall y broses a'r math o flaenoriaethau y bydd y Gweinidog yn bwrw ymlaen â nhw ar gyfer deddfwriaeth.
Gobeithio hefyd y bydd y Llywodraeth, ar yr un pryd, yn gallu neilltuo amser i gael cyfle i drafod yr effaith a gaiff hyn ar wasanaethau tacsis hefyd. Gwn fod llawer o yrwyr tacsi yn bryderus iawn ar hyn o bryd am y gystadleuaeth gynyddol gan sefydliadau fel Uber, a byddant am weld cyfleoedd i sicrhau y bydd busnesau—microfusnesau a busnesau lleol—yn cael y cyfle i gael eu gwarchod, os mynnwch, rhag effaith y busnesau rhyngwladol hyn. Felly gobeithio, cyn inni gyrraedd y toriad, y gallwn gael sgwrs ar flaenoriaethau gwariant cyhoeddus yn y dyfodol ac ar flaenoriaethau'r dyfodol ar gyfer deddfwriaeth trafnidiaeth.
Thank you for raising both of those requests. As you say, I will be making a statement on the future outlook for public spending in Wales on 16 July. As Members will be aware, we don't have a budget yet for the next year, but that doesn't mean that we don't start in earnest with our discussions in terms of identifying our budget priorities for next year, which is why I've already had my initial round of meetings with every single one of my ministerial colleagues to discuss the pressures within their portfolios but also their ambitions for next year. So, those discussions have already started.
I'm also keen to have a series of visits over the summer where I look at our priorities through the lens of the priorities the Government has set out in our programme for government—so, looking, for example, specifically at what we can be doing about decarbonisation, mental health, housing, and so on. I think that would be very useful in terms of helping us determine the way forward. Absolutely, the priority has to be, at this point, having some clarity from the UK Government as to where we stand for our budget next year. The Chief Secretary to the Treasury has suggested that there will be no comprehensive spending review before the summer recess, so that does suggest to me that we could be looking, potentially, at a roll-over budget, which would be very disappointing. But we do need the clarity as soon as we possibly can. In the meantime, we'll continue to have discussions about priorities. Obviously, I'll make opportunities for Members to have those discussions, but, as I say, I am making a statement on 16 July, which is a perfect opportunity for Members, in the first instance, to talk to me about their priorities for the budget for next year.
The consultation has now ended in terms of the proposed legislation in respect of bus services, and I can tell you that the Minister and his team are currently analysing those responses and will obviously keep Members updated in due course.
Diolch ichi am y ddau gais hynny. Fel y dywedwch, byddaf yn gwneud datganiad ar y rhagolygon ar gyfer gwariant cyhoeddus yng Nghymru yn y dyfodol ar 16 Gorffennaf. Fel y gŵyr yr Aelodau, nid oes gennym gyllideb eto ar gyfer y flwyddyn nesaf. Ond nid yw hynny'n golygu nad ydym yn dechrau o ddifrif gyda'n trafodaethau i nodi ein blaenoriaethau cyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf, a dyna pam yr wyf eisoes wedi cael fy nghylch cyntaf o gyfarfodydd gydag phob un o'm cyd-Weinidogion i drafod y pwysau o fewn eu portffolios ond hefyd eu huchelgeisiau ar gyfer y flwyddyn nesaf. Felly, mae'r trafodaethau hynny wedi dechrau eisoes.
Rwyf hefyd yn awyddus i gael cyfres o ymweliadau dros yr haf lle byddaf yn edrych ar ein blaenoriaethau fel y'u gosodwyd gan y Llywodraeth yn ein rhaglen lywodraethu—felly, gan edrych er enghraifft, yn benodol ar yr hyn y gallwn fod yn ei wneud ynghylch datgarboneiddio, iechyd meddwl, tai, ac yn y blaen. Rwy'n credu y byddai hynny'n ddefnyddiol iawn i'n helpu ni i benderfynu ar y ffordd ymlaen. Yn sicr, y flaenoriaeth fwyaf ar hyn o bryd yw ein bod ni'n cael rhywfaint o eglurder gan Lywodraeth y DU o ran lle'r ydym yn sefyll gyda'n cyllideb y flwyddyn nesaf. Mae Prif Ysgrifennydd y Trysorlys wedi awgrymu na fydd adolygiad cynhwysfawr o wariant cyn toriad yr haf, felly mae hynny'n awgrymu i mi y gallem fod yn edrych, o bosibl, ar gyllideb dreigl, a fyddai'n siomedig iawn. Ond mae angen eglurder arnom cyn gynted ag y bo modd. Yn y cyfamser, byddwn yn parhau i gael trafodaethau am flaenoriaethau. Yn amlwg, byddaf yn rhoi cyfle i'r Aelodau gael y trafodaethau hynny. Ond, fel y dywedais, byddaf yn gwneud datganiad ar 16 Gorffennaf, sy'n gyfle perffaith i Aelodau, yn y lle cyntaf, siarad â mi ynglŷn â'u blaenoriaethau ar gyfer cyllideb y flwyddyn nesaf.
Mae'r ymgynghoriad wedi dod i ben yn awr o ran y ddeddfwriaeth arfaethedig yn ymwneud â gwasanaethau bysiau. Gallaf ddweud wrthych fod y Gweinidog a'i dîm yn dadansoddi'r ymatebion hynny ar hyn o bryd ac yn amlwg, bydd yn sicrhau bod yr Aelodau'n cael yr wybodaeth ddiweddaraf maes o law.
Organiser, can I seek three statements, please, if possible? One, I'd like to see and hear what the Government's reaction is to the Deputy Minister for the economy in a speech at the Clink restaurant, where he commented on the economic performance of the Labour Party in Government, where he said,
'For 20 years we’ve pretended we know what we’re doing on the economy—and the truth is we don’t...Everybody is making it up as we go along'.
I applaud him for his candid speech, remarks and notes that he gave at that meeting, but I do think it's important, given that the Government, I assume, is underpinned by policy—'Prosperity for All', for example, is a document that's constantly referred to—and here you have a Deputy Minister saying that, when it comes to the economy, this Government and its predecessors have been making it up as they go along. That is deeply concerning to say the least.
Secondly, could I press you, as finance Minister, to bring forward a statement in relation to the financials around the climate change emergency and the initiatives that will flow from that and the policy positions that the Government will take. I applaud the Minister for what she's done on this, but I do think we need to understand what the financials will be and what the job numbers will be as well. The Treasury in London have provided certain figures for Government, totalling £1 trillion to meet the net zero contribution by 2050. I do think that it is incumbent on this Government, if it's putting forward policy positions that seek to move from old carbon to new, green jobs, to ensure that we understand what that will mean in monetary terms and what obligations that will place on each department on the financials. You as finance Minister, surely, have an element of that information to hand, and if that could be captured in a statement, that, I would suggest, would greatly inform the future debate around this subject.
The third point I'd like to press on is, if possible, could we have a statement from, I believe it would be, the Minister for transport or perhaps even the Minister for the economy—I know they're one and the same but I think it's delegated to the deputy, I think, but I might be wrong there—in relation to the roadworks at Sycamore Cross junction in the Vale of Glamorgan? Only five years ago, the Government spent £2 million upgrading that particular junction to trunk road status. Anyone who's travelled that piece of road over the last couple of weeks has seen it being systematically dug up again, new temporary lights put in, causing traffic chaos. And what many people cannot work out is, if Welsh Government spent £2 million five years ago to put that junction in good order, why is it now all being ripped up—and it literally is being ripped up—and all those improvements that were put down only five years ago being taken part, and some form of reconstruction will appear, I'm assuming, in the next couple of weeks, but it's a little difficult to try and envisage what that will be, given all you've got is holes in the ground at the moment. So, if we could seek a statement from the Minister so that that could be amplified to all those motorists, cycle users and walkers who are inhibited by those roadworks at that particular junction, I think that would be a very beneficial exercise.
Trefnydd, a gaf i ofyn am dri datganiad, os gwelwch yn dda, os oes modd? Yn gyntaf, hoffwn weld a chlywed beth yw ymateb y Llywodraeth i'r Dirprwy Weinidog dros yr economi pan ddywedodd mewn araith ym mwyty'r Clink, wrth sôn am berfformiad economaidd y Blaid Lafur mewn Llywodraeth,
'Ers 20 mlynedd rydym wedi cymryd arnom ein bod yn gwybod beth rydyn ni'n ei wneud gyda'r economi—ond y gwir amdani yw, dydyn ni ddim...Mae pawb yn ei wneud i fyny wrth fynd ymlaen'.
Rwyf yn ei gymeradwyo am ei araith ddidwyll, ei sylwadau a'r nodiadau a roddodd yn y cyfarfod hwnnw. Ond credaf ei bod yn bwysig, gan gofio bod y Llywodraeth, mi dybiaf, yn cael ei hategu gan bolisi—'Ffyniant i Bawb', er enghraifft, sy'n ddogfen y cyfeirir ati'n gyson—ac yma mae gennych chi'r Dirprwy Weinidog yn dweud, o ran yr economi, fod y Llywodraeth hon a'i rhagflaenwyr wedi bod yn ei wneud i fyny wrth iddynt fynd yn eu blaenau. Mae hynny'n peri pryder mawr, a dweud y lleiaf.
Yn ail, a allaf i bwyso arnoch, fel Gweinidog cyllid, i gyflwyno datganiad ynglŷn â'r sefyllfa ariannol yn ymwneud â'r argyfwng newid hinsawdd a'r mentrau a fydd yn deillio o hynny a'r safbwyntiau polisi y bydd y Llywodraeth yn eu cymryd. Cymeradwyaf y Gweinidog am yr hyn y mae wedi'i wneud yn hyn o beth, ond credaf fod angen inni ddeall beth fydd y sefyllfa ariannol a beth fydd nifer y swyddi hefyd. Mae'r Trysorlys yn Llundain wedi darparu ffigurau penodol ar gyfer y Llywodraeth, sef cyfanswm o £1 triliwn i gyfarfod â'r cyfraniad sero net erbyn 2050. Credaf ei bod yn ddyletswydd ar y Llywodraeth hon, os yw'n cyflwyno safbwyntiau polisi sy'n ceisio symud oddi wrth hen swyddi carbon i rai newydd, gwyrdd, i sicrhau ein bod yn deall beth y bydd hynny'n ei olygu mewn termau ariannol a pha rwymedigaethau fydd yn cael eu rhoi ar bob adran a'u cyllid. Mae'n siŵr bod gennych chi, fel Gweinidog cyllid, elfen o'r wybodaeth honno wrth law, a phe bai hynny'n cael ei gynnwys mewn datganiad, byddai hynny, byddwn yn awgrymu, yn llywio'r ddadl yn y dyfodol yn fawr iawn ar y pwnc hwn.
Y trydydd pwynt yr hoffwn fwrw ymlaen ag ef, os oes modd, yw a allwn ni gael datganiad gan y Gweinidog dros drafnidiaeth, neu hyd yn oed y Gweinidog dros yr economi—gwn mai'r un person ydynt ond credaf ei fod wedi'i drosglwyddo i'r dirprwy, yr wyf yn credu, ond efallai fy mod yn anghywir yn hynny o beth—mewn cysylltiad â'r gwaith ffordd yng nghyffordd Sycamore Cross ym Mro Morgannwg? Bum mlynedd yn ôl yn unig, gwariodd y Llywodraeth £2 filiwn ar uwchraddio'r gyffordd benodol honno i statws cefnffordd. Mae unrhyw un sydd wedi teithio ar y rhan honno o'r ffordd dros yr ychydig wythnosau diwethaf wedi gweld y ffordd yn cael ei phalu'n systematig eto, goleuadau dros dro newydd yn cael eu gosod, gan achosi anhrefn i'r traffig. A'r hyn na all llawer o bobl ei ddeall yw, os gwariodd Llywodraeth Cymru £2 filiwn bum mlynedd yn ôl yn rhoi trefn ar y gyffordd honno, pam mae'r cyfan bellach yn cael ei rwygo—ac mae'n cael ei rwygo'n llythrennol—a'r holl welliannau hynny a wnaed dim ond pum mlynedd yn ôl yn cael eu datgymalu. Rwy'n tybio y bydd rhyw fath o ailadeiladu yn digwydd yn ystod yr wythnosau nesaf, ond mae braidd yn anodd trio rhagweld beth fydd hynny, o ystyried mai'r cyfan sydd gennych yw tyllau yn y ddaear ar hyn o bryd. Felly, pe gallem ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog er mwyn gallu ymhelaethu ar hynny i'r holl fodurwyr, defnyddwyr beiciau a cherddwyr hynny sy'n cael eu llesteirio gan y gwaith ar y gyffordd benodol honno, credaf y byddai hynny'n ymarfer buddiol iawn.
Thank you very much for raising those various issues. For anybody who is confused about the Welsh Government's approach to the economy, the Minister Ken Skates will be making a statement on the issue of the economic action plan and our economic development measures, and he will be doing that on 2 July.
In terms of the climate change emergency, of course we have the statement next this afternoon from the environment Minister, who will be talking to us about the measures that Welsh Government is putting in place. Obviously, we have to look at that through the lens of how much measures will cost and what the benefits will be, and, in each of the meetings that I described to Alun Davies that I've been having with my colleagues, I've also been doing so within very much the context of the climate emergency and having specific discussions with them about the climate emergency and also our response to the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. So, that is very much front and centre of our budget-setting process.
On the matter of the roadworks at Sycamore Cross, perhaps in the first instance it would be wise to take it up directly with the Minister with responsibility for transport and he will be able to provide you with the advice that you need.
Diolch yn fawr iawn am godi'r materion amrywiol hynny. I unrhyw un sy'n teimlo'n ddryslyd ynghylch agwedd Llywodraeth Cymru at yr economi, bydd y Gweinidog Ken Skates yn gwneud datganiad ar fater y cynllun gweithredu economaidd a'n mesurau datblygu economaidd ar 2 Gorffennaf.
O ran yr argyfwng newid hinsawdd, wrth gwrs mae gennym y datganiad nesaf y prynhawn yma gan y Gweinidog amgylchedd a fydd yn siarad â ni am y mesurau y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi ar waith. Yn amlwg, mae'n rhaid inni edrych ar hynny drwy sôn am beth fydd cost y mesurau a beth fydd y manteision. Ym mhob un o'r cyfarfodydd a gefais gyda'm cyd-Aelodau, y soniais amdanynt wrth Alun Davies, rwyf hefyd wedi bod yn gwneud hynny o fewn cyd-destun yr argyfwng hinsawdd a chael trafodaethau penodol gyda nhw am yr argyfwng hinsawdd a hefyd ein hymateb i Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Felly, mae hynny'n amlwg iawn ac yn ganolog i'r broses o bennu cyllideb.
Ar fater y gwaith ffordd yn Sycamore Cross, efallai yn y lle cyntaf y byddai'n ddoeth codi'r mater yn uniongyrchol gyda'r Gweinidog Trafnidiaeth a bydd ef yn gallu rhoi'r cyngor sydd ei angen arnoch.
I was horrified over the weekend by the media coverage and some of the reaction to the row between one of the two Prime Minister candidates from the Tories and his partner at her flat. Neighbours who reported the incident have been vilified. Now, not only do the public have a right to know the character of someone who could well be leading the UK in a few short weeks, but, more than that, people have a duty to report incidents where they think someone is in danger to the police to ensure safety. Do you agree with me that it's highly irresponsible to condemn the reporting of such an incident to the police?
Two women are killed every week by a current or former partner in Wales and England, and one woman in four experiences domestic violence in her lifetime. Early intervention can literally mean the difference between life and death. In line with your own Government's campaign, 'Don't be a Bystander', will you send out an unequivocal message that domestic abuse is not a private matter, it should not be kept within the family and behind closed doors? And will you please urge people to call 999 if they are concerned for a neighbour's safety? Can you also make sure that everything is done to ensure that people are aware of the Wales Live Fear Free helpline for anyone who needs help or has concern about potential domestic abuse, which includes psychological, physical, emotional and sexual abuse, coercive and controlling behaviour, threats and intimidation, economic abuse and harassment? Diolch yn fawr.
Fe'm brawychwyd dros y penwythnos gan y sylw yn y cyfryngau a rhywfaint o'r ymateb i'r ffrae rhwng un o'r ddau ymgeisydd Torïaidd am y Brif Weinidogaeth a'i bartner yn ei fflat. Pardduwyd y cymdogion a roddodd wybod am y digwyddiad. Nawr, nid yn unig y mae gan y cyhoedd yr hawl i wybod am gymeriad rhywun a allai fod yn arwain y DU mewn ychydig wythnosau, ond, yn fwy na hynny, mae gan bobl y ddyletswydd i roi gwybod i'r heddlu am ddigwyddiadau lle credant fod rhywun mewn perygl er mwyn sicrhau diogelwch. A ydych yn cytuno â mi ei bod yn anghyfrifol iawn i gondemnio'r ffaith fod yr heddlu wedi cael eu hysbysu am ddigwyddiad o'r fath?
Mae dwy fenyw yn cael eu lladd bob wythnos gan bartner cyfredol neu gyn-gymar yng Nghymru a Lloegr, ac mae un fenyw o bob pedair yn profi trais domestig yn ystod ei hoes. Gall ymyrraeth gynnar olygu'r gwahaniaeth rhwng byw a marw. Yn unol ag ymgyrch eich Llywodraeth eich hun, 'Paid Cadw'n Dawel', a wnewch chi gyfleu neges ddiamwys nad mater preifat yw cam-drin yn y cartref, ni ddylid ei gadw yn y teulu a thu ôl i ddrysau caeedig? Ac a wnewch chi annog pobl i ffonio 999 os ydynt yn poeni am ddiogelwch cymydog? A allwch hefyd sicrhau bod popeth yn cael ei wneud i wneud yn siŵr bod pobl yn ymwybodol o linell gymorth Cymru Byw Heb Ofn ar gyfer unrhyw un sydd angen help neu sydd â phryder ynghylch cam-drin domestig posib, gan gynnwys cam-drin seicolegol, corfforol, emosiynol a rhywiol, ymddygiad rheolaeth trwy orfodaeth, bygythiadau a brawychu, cam-drin economaidd ac aflonyddu? Diolch yn fawr.
I thank Leanne Wood very much for raising this, and I completely agree with all that she has said this afternoon. As you say, Welsh Government has a campaign supported by Welsh Women's Aid, 'Don't be a Bystander', and I think this is what this is very much about in terms of us all being good neighbours, good friends and good colleagues and being there to support people who we believe may be experiencing domestic violence but also to report it to the police if we have any concern about any of our neighbours. I think it is disgusting that people who, in good faith, call the police because they're genuinely worried about somebody else are vilified in the newspapers in the way in which they have been. People should never have to go through that, and people should never be concerned about picking up the phone either. So, my worry about the way in which this issue has been presented in the press is that it might put people off raising concerns when they have them. So, I think it is a really opportune time to be adding some extra promotion behind our Wales Live Fear Free helpline, so I'll make sure that we give that a boost on social media, and I know that colleagues will be keen to do that as well.
Diolch yn fawr iawn i Leanne Wood am godi hyn, ac rwyf yn cytuno'n llwyr â'r cyfan y mae wedi'i ddweud y prynhawn yma. Fel y dywedwch, mae gan Lywodraeth Cymru ymgyrch a gefnogir gan Gymorth i Fenywod yng Nghymru, 'Paid Cadw'n Dawel', ac rwyf o'r farn mai dyma yw'r union beth i'w ystyried o ran bod pob un ohonom yn gymdogion da, yn ffrindiau da ac yn gyd-weithwyr da ac yn cefnogi pobl a allai, yn ein tyb ni, fod yn dioddef trais yn y cartref, ond hefyd i roi gwybod i'r heddlu os oes gennym unrhyw bryderon am unrhyw un o'n cymdogion. Rwy'n credu ei fod yn ffiaidd bod pobl sydd yn galw'r heddlu'n ddidwyll, am eu bod yn wirioneddol bryderus am rywun arall, yn cael eu pardduo yn y papurau newydd yn y modd hwn. Ni ddylai pobl byth orfod mynd drwy hynny, ac ni ddylai pobl byth boeni am godi'r ffôn ychwaith. Felly, fy mhryder am y ffordd y mae'r mater hwn wedi cael ei gyflwyno yn y wasg yw y gallai wneud i bobl beidio â mynegi eu pryderon. Felly, rwy'n credu ei bod yn amser da iawn i roi mwy o hwb i'n llinell gymorth rhad ac am ddim, Byw Heb Ofn Cymru. Byddaf yn sicrhau ein bod yn hybu hynny ar y cyfryngau cymdeithasol, a gwn y bydd fy nghyd-aelodau'n awyddus i wneud hynny hefyd.
Can I ask the Trefnydd firstly for a Government statement regarding Virgin Media, which is due to close in Swansea on 30 June? I'd like a statement from the Government including the number of people who worked there who have now found alternative employment, the number who are still being assisted by the Welsh Government, and what future use of the site is being considered.
I would then like to ask for two statements that follow on from petitions that the Assembly received and were subsequently investigated by the Petitions Committee and then followed by debates in the Chamber—and very positive Government responses to those petitions. Firstly by Whizz-Kidz regarding access to public transport for those with disabilities, and secondly Talking Hands regarding sign language provision. Can we now have statements giving updates on what action the Government has taken? Because they were all very well welcomed in the Chamber, they were very well welcomed by Government, lots of very positive things were said, and having talked to both Whizz-Kidz and to Talking Hands, they'd like to see now what action is going to be taken.
A gaf i ofyn i'r Trefnydd yn gyntaf am ddatganiad gan y Llywodraeth ynghylch Virgin Media, sydd i fod i gau yn Abertawe ar 30 Mehefin? Hoffwn gael datganiad gan y Llywodraeth yn cynnwys nifer y bobl a oedd yn gweithio yno sydd bellach wedi cael gwaith arall, y nifer sy'n dal i gael eu cynorthwyo gan Lywodraeth Cymru, a pha ddefnydd a wneir o'r safle yn y dyfodol.
Hoffwn ofyn wedyn am ddau ddatganiad sy'n deillio o ddeisebau a gafodd y Cynulliad, ac yr ymchwiliwyd iddynt ar ôl hynny gan y Pwyllgor Deisebau, a ddilynwyd gan ddadleuon yn y Siambr—ac ymatebion cadarnhaol iawn gan y Llywodraeth i'r deisebau hynny. Yn gyntaf, y ddeiseb gan Whizz-Kidz ynghylch mynediad i drafnidiaeth gyhoeddus i bobl anabl, ac yn ail, yr un gan Talking Hands am y ddarpariaeth iaith arwyddion. A allwn ni gael datganiadau yn awr yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y camau a gymerodd y Llywodraeth? Gan eu bod i gyd wedi cael croeso da iawn yn y Siambr, a chawsant eu croesawu'n dda iawn gan y Llywodraeth, cafodd llawer o bethau cadarnhaol iawn eu dweud, ac ar ôl siarad â Whizz-Kidz a Talking Hands, hoffent weld yn awr pa gamau sy'n mynd i gael eu cymryd.
Thank you for those questions. On the issue of Virgin Media, which, as you say, is due to finally close in Swansea, I was able to provide, a couple of weeks ago, an update on the number of staff who, at that point, had found further employment, but I'll certainly ensure that you get that final figure. And also, I know that Virgin Media was due to appoint an agent in terms of future use of the site, and Welsh Government officials have made contact to enquire how that's progressing. We are awaiting a further update from them on that particular issue.
And again, with the debates that we had—I think it was the Talking Hands petition that we specifically talked about in the Chamber. As you say, it was very well received. But now we need to ensure that the action flowing from that debate is being followed up. So, the National Deaf Children's Society have recently written to the Petitions Committee, I know, with an update from their perspective, and I can confirm that officials now have arranged a meeting with them to discuss any further actions that they feel are required following the discussion of the petition.
Diolch ichi am y cwestiynau hynny. Ar fater Virgin Media, sydd, fel y dywedwch, i fod i gau'n derfynol yn Abertawe, llwyddais i ddarparu, ychydig wythnosau'n ôl, ddiweddariad ynglŷn â nifer y staff a oedd, bryd hynny, wedi dod o hyd i waith pellach, a byddaf yn gwneud yn siŵr eich bod yn cael y ffigur terfynol hwnnw. Hefyd, gwn fod Virgin Media ar fin penodi asiant o ran defnyddio'r safle yn y dyfodol, ac mae swyddogion Llywodraeth Cymru wedi cysylltu i holi sut mae hynny'n datblygu. Rydym yn aros am yr wybodaeth ddiweddaraf ganddynt am y mater penodol hwnnw.
Ac eto, gyda'r dadleuon a gawsom—credaf mai deiseb Talking Hands y buom yn siarad yn benodol amdani yn y Siambr. Fel y dywedwch, cafodd dderbyniad da iawn. Ond yn awr mae angen inni sicrhau bod y camau sy'n deillio o'r ddadl honno'n cael eu gweithredu. Felly, mae'r Gymdeithas Genedlaethol i Blant Byddar wedi ysgrifennu'n ddiweddar at y Pwyllgor Deisebau, gyda'r wybodaeth ddiweddaraf o'u safbwynt nhw, a gallaf gadarnhau bod swyddogion bellach wedi trefnu cyfarfod â nhw i drafod unrhyw gamau pellach sydd eu hangen ôl trafod y ddeiseb.
First of all, can I just begin by supporting Dai Lloyd's request for a statement on the city deal? It's two and a quarter years since that was announced for the Swansea bay city region, and the general feeling is that we don't seem to have got much further and we're still at the talking stage.
I'd like, if I could, to ask for two statements in Government time—before the end of this session, if possible. Members will be aware of the very sad news about the closure of Jistcourt, a major employer, again, in my region, at a time when we've already had quite a chunk of bad news on the employment front, what with Ford and with Dawnus as well. And, of course, very much like Dawnus, the bad news here has travelled to Powys, which isn't in my region, but nevertheless makes me start to wonder with some real concern now about what constitutes due diligence. Now, I appreciate not every arrangement can end successfully, but we've had such a run of what looks like dangerous decisions recently, I'd like a statement not only to cover off the work the Welsh Government might be able to do to help Jistcourt and its families at this difficult time, but also who is best placed—would that be Welsh Government or a different body; the FCA or someone like that—to offer guidance now on what constitutes good due diligence. Because there seems to be a pattern of just looking at spreadsheets and thinking that's enough thought to bring to a decision on lending a lot of money. And, of course, in the most recent case, the Development Bank of Wales has been caught out on that one.
Secondly, I wonder if we could have a statement from the Minister for Welsh language on the work that her officials do to monitor the work against the 2050 strategy. Members may be aware that two councils in my region—Bridgend County Borough Council and Neath Port Talbot council—have recently issued ideas that seem to contradict the policy priorities of this Government. In the case of Bridgend council, the effect of the LDP and the provision of Welsh-medium education seems to have resulted in what looks like a drop in the amount of offer that they would be able to give to families in Bridgend. And, of course, on the Neath Port Talbot situation, you've probably heard they're doing a consultation on buses, which will include proposals—and, obviously, consultation is still ongoing—that could seriously damage the ability of people who had Welsh-medium education to continue it post 16. I understand all the financial arguments on this one, but, really, that would be such a setback in a county that's actually doing much better than Bridgend in terms of what it's being able to offer in terms of Welsh-medium education.
Yn gyntaf oll, a gaf i ddechrau drwy gefnogi cais Dai Lloyd am ddatganiad ar fargen y ddinas? Mae'n ddwy flynedd a chwarter ers cyhoeddi hwnnw ar gyfer dinas-ranbarth bae Abertawe, a'r teimlad cyffredinol yw nad ydym wedi mynd fawr pellach ac rydym yn dal i fod yn y cyfnod siarad.
Hoffwn, os caf, ofyn am ddau ddatganiad yn amser y Llywodraeth—cyn diwedd y sesiwn hwn, os oes modd. Bydd yr Aelodau yn ymwybodol o'r newyddion trist iawn am gau Jistcourt, cyflogwr mawr, eto, yn fy rhanbarth i, ar adeg pan ydym eisoes wedi cael cryn dipyn o newyddion drwg ym maes cyflogaeth, gyda Ford a Dawnus hefyd. Ac wrth gwrs, yn debyg iawn i Dawnus, mae'r newyddion drwg hyn wedi teithio i Bowys, sydd ddim yn fy rhanbarth i, ond sydd, serch hynny, yn gwneud imi ddechrau pendroni â phryder gwirioneddol yn awr ynghylch diwydrwydd dyladwy. Nawr, rwy'n sylweddoli na all pob trefniant ddod i ben yn llwyddiannus, ond rydyn ni wedi cael y fath rediad o'r hyn sy'n ymddangos i fod yn benderfyniadau peryglus yn ddiweddar. Hoffwn gael datganiad, nid yn unig i drafod y gwaith y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu Jistcourt a'r teuluoedd ar yr amser anodd hwn, ond hefyd pwy sydd yn y sefyllfa orau— ai Llywodraeth Cymru neu gorff gwahanol; yr Awdurdod Ymddygiad Ariannol neu gorff tebyg i hwnnw—i gynnig arweiniad bellach ar yr hyn sy'n gyfystyr â diwydrwydd dyladwy da. Oherwydd ymddengys bod yna batrwm o edrych ar daenlenni a meddwl bod hynny'n ddigon o ystyriaeth i benderfynu ar fenthyg llawer o arian. Ac wrth gwrs, yn yr achos diweddaraf, mae Banc Datblygu Cymru wedi cael ei feirniadu ar y mater hwnnw.
Yn ail, tybed a oes modd inni gael datganiad gan Weinidog yr Iaith Gymraeg am y gwaith y mae ei swyddogion yn ei wneud i fonitro'r gwaith yn erbyn strategaeth 2050. Efallai y bydd yr Aelodau'n ymwybodol bod dau gyngor yn fy rhanbarth i— Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr a Chyngor Castell-nedd Port Talbot—wedi cyhoeddi syniadau'n ddiweddar sydd, i bob golwg, yn gwrthddweud blaenoriaethau polisi'r Llywodraeth hon. Yn achos Cyngor Pen-y-bont ar Ogwr, ymddengys fod effaith y CDLl a'r ddarpariaeth addysg cyfrwng Cymraeg wedi arwain at yr hyn sy'n edrych fel gostyngiad ym maint y cynnig y byddent yn gallu ei roi i deuluoedd ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Ac wrth gwrs, ynglŷn â'r sefyllfa yng Nghastell-nedd Port Talbot, mae'n debyg eich bod wedi clywed eu bod yn cynnal ymgynghoriad ar fysus, a fydd yn cynnwys cynigion—ac yn amlwg, mae'r ymgynghoriad yn dal i fynd rhagddo—gallai hynny wneud niwed difrifol i allu pobl sydd wedi cael addysg cyfrwng Cymraeg allu barhau gyda hynny ar ôl 16 oed. Rwyf yn deall yr holl ddadleuon ariannol ynglŷn â hyn, ond yn wir, byddai hynny'n gymaint o ergyd mewn sir sy'n gwneud llawer yn well na Phen-y-bont ar Ogwr o ran yr hyn y gall ei gynnig o ran addysg cyfrwng Cymraeg.
Thank you for raising both of those issues. In terms of the Jistcourt job losses, obviously this is going to be devastating news for the 66 employees and their families, and our focus now will be on supporting those employees to find alternative local employment. The workforce there is particularly talented, and our ReAct programme has a strong record of supporting individuals who have been impacted by job losses. We will make this support available as soon as possible, alongside co-ordinated support from local partners and organisations, including Careers Wales and Jobcentre Plus. On your wider concern about the economic development measures that the Welsh Government takes, of course, we do have that statement from Ken Skates next Tuesday, which might be an opportunity to explore the issues more widely.
I was able to respond to Dai Lloyd last week—to his question regarding the Neath Port Talbot provision of transport for those who wish to have Welsh language education. As you say, it is out to consultation at the moment, but we would be concerned if those who would like to have their education in Welsh were at a disadvantage. Obviously, we would be seeking to ensure that all efforts are made to ensure that there is no disadvantage there. I will ask the Minister with responsibility for the Welsh language to provide you with an update on the actions that have been taken towards the target of reaching a million Welsh speakers by 2050.
Diolch ichi am godi'r materion hynny. O ran colli swyddi Jistcourt, mae'n amlwg y bydd hyn yn newyddion torcalonnus i'r 66 o weithwyr a'u teuluoedd, a byddwn yn awr yn canolbwyntio ar helpu'r gweithwyr hynny i ddod o hyd i gyflogaeth leol arall. Mae'r gweithlu yno'n arbennig o dalentog, ac mae gan ein rhaglen ReAct record gref o gefnogi unigolion sydd wedi colli swyddi. Byddwn yn sicrhau bod y cymorth hwn ar gael cyn gynted â phosib, ynghyd â chymorth cydgysylltiedig gan bartneriaid a sefydliadau lleol, gan gynnwys Gyrfa Cymru a'r Ganolfan Byd Gwaith. O ran eich pryder ehangach am y mesurau datblygu economaidd y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd, wrth gwrs, mae'r datganiad hwnnw gan Ken Skates ddydd Mawrth nesaf, a allai fod yn gyfle i archwilio'r materion yn ehangach.
Llwyddais i ymateb i Dai Lloyd yr wythnos diwethaf—i'w gwestiwn ynghylch darpariaeth trafnidiaeth Castell-nedd Port Talbot i'r rhai sy'n dymuno cael addysg Gymraeg. Fel y dywedwch, mae'n destun ymgynghoriad ar hyn o bryd, ond byddem yn bryderus petai'r rheini sy'n dymuno cael eu haddysg yn Gymraeg dan anfantais. Yn amlwg, byddem yn ceisio sicrhau bod pob ymdrech yn cael ei gwneud i sicrhau nad oes anfantais yno. Byddaf yn gofyn i Weinidog y Gymraeg roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi am y camau sydd wedi'u cymryd tuag at y targed o gyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.
We found out from the BBC that, in Port Talbot, the 50 mph area that has been a trial period around junction 31, and has been extended, will be made permanent. And, from the BBC, it says that it will remain in force to maintain air quality standards. Now, without any Government statement, it's very hard for us to know what those air quality standards have reached and how we can be assured that this is the answer to the pollution problem in that particular area. I've been asked by constituents over the weekend for the information that led to a Government decision in this regard and I would welcome that information, because, as far as we don't have it, speculation will arise as to why the decision was made and about why that particular stretch of road will be kept at 50 mph. I don't disagree with it, but we need to know why that decision was made and we need to satisfy our constituents as well. So, a statement would be welcomed.
I'd also just like to reflect the issue that Suzy Davies raised in relation to Jistcourt. I've had a few emails about this too. Again, I would welcome a Welsh Government statement to AMs—I haven't seen anything in my inbox—because we need to know what's happening, we need to know how the workers are being supported, and we need to understand what conversations the Welsh Government had à la the conversations that may or may not have taken place in other circumstances with job losses in south Wales. I think it's a matter of respect for all AMs to be told. We can't be told sensitive information, but surely we can be told when job losses are potentially going to happen so that we are not in a position where we have zero information to give to people. So, a statement on that would be very beneficial.
Clywsom gan y BBC y bydd yr ardal 50 mya, ym Mhort Talbot, a fu'n gyfnod prawf o gwmpas cyffordd 31, ac sydd wedi cael ei hymestyn, yn cael ei gwneud yn barhaol. Ac yn ôl y BBC, mae'n dweud y bydd yn parhau mewn grym i gynnal safonau ansawdd aer. Nawr, heb unrhyw ddatganiad gan y Llywodraeth, mae'n anodd iawn inni wybod beth y mae'r safonau ansawdd aer hynny wedi'i gyflawni a sut y gallwn fod yn sicr mai dyma'r ateb i'r broblem llygredd yn yr ardal benodol honno. Mae etholwyr wedi gofyn imi dros y penwythnos am yr wybodaeth a arweiniodd at benderfyniad gan y Llywodraeth yn y cyswllt hwn a byddwn yn croesawu'r wybodaeth honno. Oherwydd, os nad yw'r wybodaeth ddim gennym, bydd llawer o ddyfalu ynghylch pam y gwnaed y penderfyniad a pham y bydd darn penodol o ffordd yn cael ei gadw ar 50 mya. Nid wyf yn anghytuno ag ef, ond mae angen inni wybod pam y gwnaed y penderfyniad hwnnw ac mae angen inni fodloni ein hetholwyr hefyd. Felly, byddai datganiad yn cael ei groesawu.
Hoffwn hefyd ystyried y mater a godwyd gan Suzy Davies mewn cysylltiad â Jistcourt. Dwi wedi cael ambell i e-bost am hyn hefyd. Unwaith eto, byddwn yn croesawu datganiad gan Lywodraeth Cymru i ACau—nid wyf wedi gweld dim yn fy mewnflwch oherwydd mae angen inni wybod beth sy'n digwydd, mae angen inni wybod sut y mae'r gweithwyr yn cael eu cefnogi, ac mae angen inni ddeall pa sgyrsiau a gafodd Llywodraeth Cymru a'r sgyrsiau a allai fod wedi digwydd dan amgylchiadau eraill gyda cholli swyddi yn Ne Cymru. Rwy'n credu ei bod yn fater o barch fod pob Aelod yn cael gwybod. Ni allwn gael clywed gwybodaeth sensitif, ond siawns y gallwn gael gwybod pan fydd swyddi'n mynd i gael eu colli, fel nad ydym mewn sefyllfa lle nad oes gennym unrhyw wybodaeth i'w rhoi i bobl. Felly, byddai datganiad ar hynny o fudd mawr.
Thank you for raising those two issues. I think the Minister for the environment did provide some of the information that you're requesting in a statement on clean air last week. So, I would refer you to that, but if the answers that you're seeking aren't in that, then I'm sure that she would be able to liaise with Ken Skates to provide that information to you.
And on the matter of Jistcourt, I will ask the Minister, again, to provide an update on the discussions that have been had and the support that we are able to provide employers. I think we have to be sensible, really, in terms of what's possible with regard to job losses, because as Ken Skates said last week, around 2,000 jobs are lost every single week in Wales, but at the same time, more than 2,000 jobs are created. So, there is a constant churn of jobs, but that said, where there are employers of significant size, I can completely understand why local Members would wish to have as early notification as possible in order to best support their constituents.
Diolch ichi am godi'r ddau fater hynny. Rwy'n credu bod Gweinidog yr amgylchedd wedi darparu rhywfaint o'r wybodaeth yr ydych yn gofyn amdani mewn datganiad ar awyr iach yr wythnos diwethaf. Felly, byddwn yn eich cyfeirio at hynny, ond os nad yw'r atebion yr ydych yn eu ceisio yn y cyswllt hwnnw, yna rwy'n siŵr y byddai'n gallu cysylltu â Ken Skates i roi'r wybodaeth honno ichi.
Ac ar fater Jistcourt, gofynnaf i'r Gweinidog, unwaith eto, roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y trafodaethau a gafwyd a'r gefnogaeth y gallwn ei rhoi i gyflogwyr. Credaf fod yn rhaid inni fod yn synhwyrol, a dweud y gwir, o ran yr hyn sy'n bosib yng nghyswllt colli swyddi, oherwydd fel y dywedodd Ken Skates yr wythnos diwethaf, mae tua 2,000 o swyddi'n cael eu colli bob un wythnos yng Nghymru, ond ar yr un pryd, mae dros 2,000 o swyddi'n cael eu creu. Felly, mae ffynhonnell gyson o swyddi. Ond wedi dweud hynny, lle ceir cyflogwyr o faint sylweddol, gallaf ddeall yn llwyr pam y byddai'r Aelodau lleol yn dymuno cael hysbysiad mor gynnar â phosib er mwyn cefnogi eu hetholwyr yn y ffordd orau.
Could I repeat my call for a timely—at the appropriate time—statement to give us an update on work on Ford and the taskforce in particular? It would allow us, then, to raise the issue of up to 25 workers at Ford, some of whom are my constituents, who, in early May, accepted a basic package of redundancy and sought assurances from Ford at that time that there were no imminent closure plans, and in so doing, and accepting that basic package, are probably now out of pocket, with their families, to the tune of £50,000, £60,000, £70,000 or more, having been assured by Ford that there were no closure plans imminently. Four weeks later, Ford announced its closure proposals. Now, Ford will argue that they are watertight on this because those workers signed on the dotted line and accepted the terms, but those workers also sought clear assurance from Ford that there were no imminent plans for closure of the plant. So, they may be legally watertight, but I'd say, morally, they are shipping water on this issue, below the plumbline. So, a statement would allow the concerns of those workers to be laid out on the floor here, but also could give us assurance that Ken Skates, who I've raised this with, the Minister for the economy, will take this up with Ford as well, because I think there is a moral case here for Ford to answer about why their workers were being told, 'No plans for closure. Take the basic package. It's the best you can possibly do' and then they found four weeks later that they were left with a massive hole in their pockets.
A gaf i ailadrodd fy ngalwad am ddatganiad amserol— ar yr adeg briodol—i roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am y gwaith ar Ford a'r tasglu'n benodol? Byddai'n caniatáu inni, felly, godi'r mater o hyd at 25 o weithwyr yn Ford, y mae rhai ohonynt yn etholwyr imi, a dderbyniodd becyn diswyddo sylfaenol ddechrau mis Mai, ac a geisiodd sicrwydd gan Ford ar y pryd nad oedd unrhyw gynlluniau i gau'r gwaith yn y dyfodol agos. Wrth wneud hynny, a derbyn y pecyn sylfaenol hwnnw, mae'n debyg eu bod, gyda'u teuluoedd, bellach ar eu colled o hyd at £50,000, £60,000, £70,000 neu fwy, ar ôl cael sicrwydd gan Ford nad oedd unrhyw gynlluniau cau yn fuan iawn. Bedair wythnos yn ddiweddarach, cyhoeddodd Ford ei gynigion ar gyfer cau. Nawr, bydd Ford yn dadlau fod eu proses yn dal dŵr ar hyn oherwydd bod y gweithwyr hynny wedi llofnodi cytundeb ac wedi derbyn y telerau. Ond roedd y gweithwyr hynny hefyd wedi gofyn am sicrwydd clir gan Ford nad oedd cynlluniau ar y gorwel i gau'r gwaith. Felly, efallai fod eu proses yn dal dŵr yn gyfreithiol, ond byddwn i'n dweud bod eu hymddygiad yn codi cwestiynau moesol. Felly, byddai datganiad yn caniatáu i bryderon y gweithwyr hynny gael eu clywed yn glir yma, ond gallai hefyd roi sicrwydd inni y bydd Ken Skates, Gweinidog yr economi, dwi eisoes wedi codi'r mater hwn gydag ef, yn codi hyn gyda Ford hefyd, oherwydd credaf fod gan Ford achos moesol i'w ateb ynghylch pam y dywedwyd wrth eu gweithwyr 'Does dim cynlluniau i gau. Cymerwch y pecyn sylfaenol. Dyma'r gorau y gallwch ei wneud.' Yna, bedair wythnos yn ddiweddarach, fe sylweddolodd y gweithwyr eu bod yn cael eu gadael gyda thwll anferth yn eu pocedi.
As Huw Irranca-Davies said, those employees did accept the package in good faith at a time when they were reassured that there were no imminent plans for closure of the plant. Thank you for raising that matter directly with the economy Minister. As a result, he is writing today to ask Ford to consider its position on this matter and to investigate the possibility of enhancing the separation package agreed with the employees who are affected, so they're not at a disadvantage as compared to their peers.
Fel y dywedodd Huw Irranca-Davies, roedd y gweithwyr hynny'n derbyn y pecyn yn ddidwyll ar adeg pan gawsant sicrwydd nad oedd cynlluniau ar y gorwel i gau'r gwaith. Diolch ichi am godi'r mater hwnnw'n uniongyrchol gyda Gweinidog yr economi. O ganlyniad, mae'n ysgrifennu heddiw i ofyn i Ford ystyried eu safbwynt ar y mater hwn ac i ymchwilio i'r posibilrwydd o wella'r pecyn gwahanu y cytunir arno â'r gweithwyr yr effeithir arnynt, ac felly nad ydynt dan anfantais o'u cymharu â'u cydweithwyr.
I'd like to ask the Trefnydd for three Government statements, please. I'd first like to ask her to make representations to the Minister for Education for a statement about the financial sustainability of the higher education sector in Wales. I ask this in the light of concerns that have come to light about the possible job losses at the Lampeter campus of University of Wales Trinity Saint David. Now, obviously, any job losses are always a concern, and job losses in higher education are a concern, but the importance of the Lampeter campus to that small town is difficult to overestimate, so I'd be very grateful to hear what steps Welsh Government is taking, in association with the sector—hearing what Ministers always say about these being individual, autonomous organisations—to try to protect those jobs in a community that very much needs them.
I'd further ask for the Minister for the economy—probably a written statement, given the pressures of time—to make a statement about the proposed job losses at GRH Food Company in Minffordd. Now, this is, as the Trefnydd will be aware, a company that's very important to its local economy. It may only be 90 jobs, that may be relatively small, but I would put it to the Trefnydd that of those 2,000 jobs that she referred to just now that are created in Wales, not enough of them are created in the north-west and so the loss of those 80 jobs to that community is significant. I know that the environment Minister will fully understand the significance of the potential loss of that processing capacity to the wider rural economy. So, can I ask for a written statement? And there may be some capacity for the environment Minister, with her support-for-farming hat on, to have some input into that statement.
Finally, further to remarks already made by Andrew Davies, I do think that this Assembly has got the right to expect the Deputy Minister for the economy to come before us to explain why he has said—and I quote again—
'For 20 years we’ve pretended we know what we’re doing on the economy—and the truth is we don’t really know what we’re doing on the economy.'
These may have been comments made light-heartedly—I've only seen them written down, I haven't seen them in context—but I do think—. And I heard what the Trefnydd has said about the statement from the Minister for the economy himself, but I think his deputy has got to account to this place both for what he means by those comments, which are extremely serious if true, and also, perhaps more importantly, what role he intends to play to make sure that the Welsh Government does work out what it's doing on the economy. It isn't good enough simply for him to hide behind his Minister; he has to account for those comments, because I certainly know that his constituents in Llanelli will not be very reassured unless he's prepared to clarify them.
Hoffwn ofyn i'r Trefnydd am dri datganiad gan y Llywodraeth, os gwelwch yn dda. Yn gyntaf, hoffwn ofyn iddi gyflwyno sylwadau i'r Gweinidog Addysg am ddatganiad ynghylch cynaliadwyedd ariannol y sector addysg uwch yng Nghymru. Gofynnaf hyn yng ngoleuni'r pryderon sydd wedi dod i'r amlwg am y posibilrwydd o golli swyddi ar gampws Llanbedr Pont Steffan, Prifysgol Cymru'r Drindod Dewi Sant. Nawr, yn amlwg, mae colli swyddi bob amser yn destun pryder, ac mae colli swyddi mewn addysg uwch yn destun pryder, ond mae'n anodd gorbwysleisio pwysigrwydd campws Llanbedr Pont Steffan i'r dref fach honno. Felly byddwn yn ddiolchgar iawn o glywed pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd, ar y cyd â'r sector—o glywed yr hyn y mae Gweinidogion bob amser yn ei ddweud am y rhain fel sefydliadau unigol, annibynnol—i geisio diogelu'r swyddi hynny mewn cymuned y mae arnynt eu hangen yn ddirfawr.
Byddwn yn gofyn ymhellach i Weinidog yr Economi—datganiad ysgrifenedig o bosib, o ystyried y pwysau amser—i wneud datganiad ynglŷn â'r colledion swyddi arfaethedig yng Nghwmni Bwyd GRH ym Minffordd. Nawr, fel y bydd y Trefnydd yn gwybod, mae hwn yn gwmni sy'n bwysig iawn i'w economi leol. Efallai mai dim ond 90 o swyddi a fydd yn cael eu colli, nifer cymharol fach, ond byddwn yn dweud wrth y Trefnydd, o'r 2,000 o swyddi hynny y cyfeiriodd atynt yn awr a grëir yng Nghymru, nid oes digon ohonynt yn cael eu creu yn y Gogledd-orllewin ac felly mae colli'r 90 swydd hynny'n arwyddocaol iawn i'r gymuned honno. Gwn y bydd Gweinidog yr amgylchedd yn deall yn llawn arwyddocâd y posibilrwydd o golli'r capasiti prosesu hwnnw i'r economi wledig ehangach. Felly, a gaf i ofyn am ddatganiad ysgrifenedig? Ac efallai y bydd rhywfaint o le i Weinidog yr Amgylchedd, gan wisgo'i het cefnogi ffermio, gyfrannu rhywfaint at y datganiad hwnnw.
Yn olaf, ymhellach i'r sylwadau a wnaed eisoes gan Andrew Davies, credaf fod gan y Cynulliad hwn yr hawl i ddisgwyl i Ddirprwy Weinidog yr Economi ddod ger ein bron i egluro pam y mae wedi dweud—a dyfynnaf eto—
'Ers 20 mlynedd rydym wedi cymryd arnom ein bod yn gwybod beth rydyn ni'n ei wneud ar yr economi—a'r gwir amdani yw nad ydyn ni'n gwybod yn iawn beth rydyn ni'n ei wneud ar yr economi.'
Efallai mai sylwadau a wnaed yn ysgafn oedd y rhain—nid wyf ond wedi'u gweld yn ysgrifenedig, nid wyf wedi'u gweld yn eu cyd-destun—ond rwyf yn credu—. A chlywais yr hyn a ddywedodd y Trefnydd am y datganiad gan Weinidog yr Economi ei hun, ond credaf fod yn rhaid i'w ddirprwy roi cyfrif i'r fan hon am yr hyn y mae'n ei olygu wrth y sylwadau hynny, sydd yn eithriadol o ddifrifol os ydynt yn wir, a hefyd, yn bwysicach efallai, pa swyddogaeth y mae'n bwriadu ei chwarae i sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn penderfynu beth y mae'n ei wneud ar yr economi. Nid yw'n ddigon da iddo guddio y tu ôl i'w Weinidog yn unig; rhaid iddo roi cyfrif am y sylwadau hynny, oherwydd gwn yn sicr na fydd ei etholwyr yn Llanelli yn dawel eu meddwl oni bai ei fod yn barod i'w hegluro.
On the first issue, which was seeking a statement on the financial stability of the education sector, as you say, universities are independent and autonomous bodies, and Welsh Government doesn't get involved in their administrative affairs. However, I can confirm that the education Minister did have a meeting with the Higher Education Funding Council for Wales in the last week, where I'm sure that the issues relating to Swansea University and the University of Wales Trinity Saint David at Lampeter would have been discussed.
With regard to GRH Food Company, obviously, again, this is going to be more devastating news for the employees there, and the focus has to be now on exploring all avenues to look for secure jobs for those workers to move into. I can confirm that Welsh Government will be meeting urgently with the administrators to see what more we can do for the workforce, but also for that wider supply chain, which you referred to in your statement.
And on the final question, in the first instance I think I'll be having a conversation with the Deputy Minister.
O ran y mater cyntaf, a oedd yn ceisio datganiad am sefydlogrwydd ariannol y sector addysg, fel y dywedwch, mae prifysgolion yn gyrff annibynnol ac ymreolaethol, ac nid yw Llywodraeth Cymru yn ymwneud â'u materion gweinyddol. Fodd bynnag, gallaf gadarnhau bod y Gweinidog dros addysg wedi cael cyfarfod â Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru yn ystod yr wythnos diwethaf, lle'r wyf yn sicr y trafodwyd y materion sy'n ymwneud â Phrifysgol Abertawe a Phrifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant yn Llanbedr Pont Steffan.
O ran Cwmni Bwyd GRH, yn amlwg, unwaith eto, bydd hyn yn rhagor o newyddion trychinebus i'r gweithwyr yno, ac mae'n rhaid canolbwyntio nawr ar ddod o hyd i bob ffordd o chwilio am swyddi diogel ar gyfer y gweithwyr hynny. Gallaf gadarnhau y bydd Llywodraeth Cymru yn cyfarfod ar frys gyda'r gweinyddwyr i weld beth arall y gallwn ei wneud i'r gweithlu, ond hefyd i'r gadwyn gyflenwi ehangach honno, y cyfeiriasoch ati yn eich datganiad.
Ac ar y cwestiwn olaf, yn y lle cyntaf rwy'n credu y byddaf yn cael sgwrs gyda'r Dirprwy Weinidog.
Diolch i'r Trefnydd.
Thank you, Trefnydd.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig ar ddarparu Cymru carbon isel. Dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad. Lesley Griffiths.
The next item, therefore, is a statement by the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs on delivering a low-carbon Wales. I call on the Minister to make the statement. Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. Last year, we received the stark warning from the Intergovernmental Panel on Climate Change, showing that the warming of our climate is beyond doubt and the evidence for human impact is even more certain. In Wales, we have a strong commitment to act on climate change, through the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 and the Environment (Wales) Act 2016. In December 2018, we set our first legislative interim targets and first two carbon budgets, providing clarity and direction.
Following the setting of our first carbon budget in March this year, the Welsh Government published 'Prosperity for All: A Low Carbon Wales', which contains detailed sector-by-sector emissions profiles, and 100 policies and proposals to achieve our first carbon budget and a low-carbon Wales. The plan is broken down by portfolio, which demonstrates the collective Cabinet commitment to change. It pulls together 76 pieces of policy from across the Welsh Government, UK Government and the European Union, and 24 proposals for future action. Implementing the policies in the plan is crucial to meet our first interim target and carbon budget, and the proposals create the foundation for greater decarbonisation.
Latest data shows we are making progress, with carbon emissions 25 per cent lower in 2017 compared to 1990. However, we must not underestimate the challenges we face in Wales. Nearly 60 per cent of our emissions are from power and industrial installations. In the power sector, emissions grew by 44 per cent between 1990 and 2016, whilst over the same period, overall UK emissions from the sector reduced by 60 per cent. This reflects historical UK Government decisions to site fossil fuel power generation in Wales. Wales is, as a result, an exporter of electricity to the UK power system.
We need to be a part of a new energy system where we can control the outcomes we want for Wales—outcomes that are good in terms of our economy, the natural resources we all rely on, and our communities. This is why, in the plan, we have a proposal not only to develop our policy on the combustion of fuels, but have also focused on greater local ownership of renewable energy generation. Wales already generates electricity from renewable sources equivalent to 48 per cent of our total consumption.
The plan contains actions to reduce emissions from industry, which must focus on collaboration, research and development. We will establish a dedicated industry-led group to consider the particular opportunities and challenges of decarbonising industrial sectors and business in Wales. Doing so must ensure a sustainable and competitive business environment, whilst also maximising the innovation opportunities from decarbonising industry.
We will decarbonise our transport system through focusing on encouraging modal shift towards more sustainable travel, and support the uptake of low-emission vehicles. We will decarbonise our buildings through expanded retrofit programmes, which not only help to reduce emissions but also tackle fuel poverty and build local skills. Next month, we will receive recommendations on how this could be achieved from our external advisory group.
We will also increase our carbon stores through increasing tree cover and woodland creation activities. This is one of the reasons for a new national forest for Wales, and I will also be launching a consultation on the next stage of our land management policy next month, ahead of the Royal Welsh Show.
We must ensure our transition is grounded on fairness and equity, leaving no-one behind, and I am pleased to see this was also highlighted in the UK Committee on Climate Change's recent advice, whose 95 per cent target was predicated upon retaining the industrial base we have and decarbonising it, rather than offshoring our emissions. This is not only important in protecting our local jobs but also ensuring we are being globally responsible. We will also establish a climate just advisory group to advise Government on the transition away from a fossil fuel-based economy, with equity at the heart of our action.
I have always been clear, Government action alone will not be sufficient. We cannot do this without everyone playing their part. Working differently to develop skills, innovation, behaviour change and collaboration will be crucial if we are going to meet our ambition. Therefore, our next plan will need to be a whole-Wales plan, reflecting the need to recognise the contributions of all to meet the challenge of climate change and to secure maximum benefits for the well-being of Wales through the transition to a low-carbon economy.
Shortly after the plan was published, the Welsh Government declared a climate emergency to galvanise action. This was followed by the National Assembly becoming the first Parliament in the world to vote in support of such a declaration. Earlier this month, and in light of our declaration, I confirmed acceptance of the Committee on Climate Change's advice for a 95 per cent emission reduction by 2050, and committed us to going even further and achieving net zero emissions no later than 2050. This is Wales's fair contribution to the UK's commitments under the Paris agreement.
As a result of this, next year we will bring forward legislation to adopt a 95 per cent carbon reduction target, representing a huge increase in ambition from our current 80 per cent target; and before the end of 2021, we will set out our next plan to meet the 2021 to 2025 budget period. All Ministers are being asked to review their actions in the plan to identify where we can go further and faster to meet the increased ambition we have set ourselves.
However, we must remain focused on the first step. 'A Low Carbon Wales' describes how we will meet our first carbon budget and also provides a vital foundation for the greater efforts to come, not only from Government, but from all of Wales. If we do not tackle the areas outlined in the plan, we will not ultimately meet our first carbon budget or the fundamental challenge of tackling climate change.
Reaching our targets will mean people working together across Government, the private, public and voluntary sectors, and the involvement of society as a whole, and I am pleased to see others have already followed in declaring a climate emergency. This is a tremendous challenge, but one I am confident Wales can rise to.
Diolch, Llywydd. Llynedd, cawsom rybudd llym gan y Panel Rhynglywodraethol ar Newid Hinsawdd, sy'n dangos ei bod y tu hwnt i amheuaeth fod ein hinsawdd yn cynhesu a bod y dystiolaeth am effaith hynny ar y ddynoliaeth hyd yn oed yn fwy cadarn. Yng Nghymru, mae gennym ymrwymiad cryf i weithredu ar newid hinsawdd, drwy Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016. Ym mis Rhagfyr 2018, pennwyd ein nodau interim deddfwriaethol cyntaf a'r ddwy gyllideb garbon gyntaf, gan roi eglurder a chyfeiriad.
Ar ôl pennu ein cyllideb garbon gyntaf ym mis Mawrth eleni, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru 'Ffyniant i bawb: Cymru Carbon Isel', sy'n cynnwys proffiliau allyriadau manwl yn ôl y sector, a 100 o bolisïau a chynigion i gyflawni ein cyllideb garbon gyntaf a Chymru carbon isel. Mae'r cynllun wedi cael ei rannu yn ôl y portffolio, sy'n dangos ymrwymiad y Cabinet cyfunol i'r newid. Mae'n dwyn 76 o ddarnau polisi ynghyd o bob rhan o Lywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU a'r Undeb Ewropeaidd, a 24 o gynigion i'w gweithredu yn y dyfodol. Mae gweithredu'r polisïau yn y cynllun yn hollbwysig i gyrraedd ein nod interim a'n cyllideb garbon gyntaf, ac mae'r cynigion yn gosod y sylfaen ar gyfer datgarboneiddio yn fwy eang.
Mae'r data diweddaraf yn dangos ein bod yn gwneud cynnydd, gydag allyriadau carbon 25 y cant yn is yn 2017 o'u cymharu â 1990. Er hynny, ni ddylem fychanu'r heriau yr ydym yn eu hwynebu yng Nghymru. Daw bron 60 y cant o'n hallyriadau yn sgil cynhyrchu ynni a diwydiant. Yn y sector ynni, cynyddodd yr allyriadau 44 y cant rhwng 1990 a 2016, tra bod allyriadau cyffredinol y DU o'r sector wedi gostwng 60 y cant yn ystod yr un cyfnod. Mae hyn yn adlewyrchu penderfyniadau hanesyddol Llywodraeth y DU i leoli gorsafoedd ynni tanwydd ffosil yng Nghymru. Mae Cymru, o ganlyniad, yn allforio trydan i system ynni'r DU.
Mae angen inni fod yn rhan o system ynni newydd lle gallwn reoli'r canlyniadau yr ydym yn eu dymuno i Gymru—canlyniadau sy'n fuddiol o ran ein heconomi, yr adnoddau naturiol y mae pob un ohonom yn dibynnu arnyn nhw, a'n cymunedau ni. Dyma pam, yn y cynllun, mae gennym ni gynnig nid yn unig i ddatblygu ein polisi ar losgi tanwyddau, ond i ganolbwyntio hefyd ar fwy o berchnogaeth leol ar gynhyrchu ynni adnewyddadwy. Mae Cymru eisoes yn cynhyrchu trydan o ffynonellau adnewyddadwy sy'n cyfateb i 48 y cant o gyfanswm ein defnydd.
Mae'r cynllun yn cynnwys camau i leihau allyriadau yn sgil diwydiant, a bydd yn rhaid i hynny ganolbwyntio ar gydweithredu, ymchwil a datblygu. Byddwn yn sefydlu grŵp un pwrpas dan arweiniad y diwydiant i ystyried y cyfleoedd a'r heriau arbennig sy'n dod gyda datgarboneiddio sectorau diwydiannol a busnesau yng Nghymru. I wneud hynny bydd yn rhaid sicrhau amgylchedd busnes cynaliadwy a chystadleuol, gan fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd i arloesi a ddaw gyda datgarboneiddio diwydiant.
Byddwn yn datgarboneiddio ein system drafnidiaeth drwy ganolbwyntio ar annog newid moddol tuag at deithio mwy cynaliadwy, a chefnogi'r defnydd o gerbydau allyriadau isel. Byddwn yn datgarboneiddio ein hadeiladau drwy raglenni ôl-ffitio estynedig, sydd nid yn unig yn helpu i leihau allyriadau ond yn mynd i'r afael â thlodi tanwydd hefyd ac yn meithrin sgiliau lleol. Fis nesaf, byddwn ni'n derbyn argymhellion ar sut y gellid cyflawni hyn gan ein grŵp cynghori allanol.
Byddwn hefyd yn cynyddu ein storfeydd carbon drwy ehangu'r gorchudd coed a chyda gweithgareddau i greu coetiroedd. Dyma un o'r rhesymau am gael coedwig genedlaethol newydd i Gymru, a byddaf i'n lansio ymgynghoriad hefyd ar gam nesaf ein polisi rheoli tir y mis nesaf, cyn y Sioe Frenhinol.
Mae'n rhaid inni sicrhau bod ein trawsnewidiad yn seiliedig ar degwch a chyfiawnder, heb adael neb ar ôl, ac rwy'n falch o weld y tynnwyd sylw at hyn hefyd yng nghyngor diweddar Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd, yr oedd ei nod o 95 y cant yn seiliedig ar gadw'r sail ddiwydiannol sydd gennym ni a'i datgarboneiddio, yn hytrach nag anfon ein hallyriadau dramor. Mae hyn yn bwysig nid yn unig o ran diogelu ein swyddi lleol ond o ran sicrhau ein bod hefyd yn gyfrifol yn fyd-eang. Byddwn hefyd yn sefydlu grŵp cynghori ar gyfiawnder hinsoddol i gynghori'r Llywodraeth ar symud oddi wrth economi sy'n seiliedig ar danwydd ffosil, gyda thegwch yn ganolog i'n camau gweithredu.
Rwyf wedi bod yn glir bob amser, ni fydd gweithredu gan y Llywodraeth yn ddigonol ynddo'i hunan. Ni allwn gyflawni hyn heb i bawb chwarae eu rhan. Bydd gweithio mewn ffordd amgen i ddatblygu sgiliau, arloesi, newid ymddygiad a chydweithio yn hanfodol os ydym i gyflawni ein huchelgais. Felly, bydd angen i'n cynllun nesaf fod yn gynllun ar gyfer Cymru gyfan, a fydd yn adlewyrchu'r angen i gydnabod cyfraniadau pawb i ymateb i her newid hinsawdd a diogelu'r manteision mwyaf posib i les Cymru drwy drawsnewid i fod yn economi carbon isel.
Yn fuan ar ôl cyhoeddi'r cynllun, datganodd Llywodraeth Cymru argyfwng hinsawdd i ysgogi camau gweithredu. Wedi hyn y Cynulliad Cenedlaethol oedd y senedd gyntaf yn y byd i bleidleisio o blaid datganiad o'r fath. Yn gynharach y mis hwn, ac yng ngoleuni ein datganiad ni, fe wnes i gadarnhau fy mod yn derbyn cyngor y Pwyllgor ar y Newid yn yr Hinsawdd i leihau allyriadau 95 y cant erbyn 2050, ac yn ein hymrwymo ni i fynd ymhellach na hynny hyd yn oed a sicrhau dileu allyriadau net yn llwyr erbyn 2050 fan bellaf. Dyma gyfraniad teg Cymru i ymrwymiadau'r DU yn ôl cytundeb Paris.
O ganlyniad i hyn, y flwyddyn nesaf byddwn yn cyflwyno deddfwriaeth i fabwysiadu nod i leihau carbon 95 y cant, sy'n cynrychioli newid enfawr o ran uchelgais o'n nod presennol o 80 y cant; a chyn diwedd 2021, byddwn yn nodi ein cynllun nesaf yn cyfateb i gyfnod y gyllideb o 2021 i 2025. Gofynnir i bob Gweinidog adolygu ei gamau gweithredu yn y cynllun i nodi lle y gallwn lwybro ymhellach ac yn gyflymach i fodloni'r uchelgais uwch a osodwyd gennym ni ein hunain.
Fodd bynnag, bydd yn rhaid inni barhau i ganolbwyntio ar y cam cyntaf. Mae 'Cymru Carbon Isel' yn disgrifio sut y byddwn ni'n cwrdd â'n cyllideb garbon gyntaf ac yn gosod sylfaen hanfodol hefyd ar gyfer yr ymdrechion mwy caled o'n blaen, nid yn unig gan y Llywodraeth, ond gan Gymru benbaladr. Os nad awn ni i'r afael â'r meysydd sy'n cael eu hamlinellu yn y cynllun, ni fyddwn yn y pen draw yn cyrraedd ein cyllideb garbon gyntaf na'r her sylfaenol o fynd i'r afael â newid hinsawdd.
Bydd cyrraedd ein nodau yn golygu y bydd pobl yn cydweithio ar draws y Llywodraeth, y sectorau preifat, cyhoeddus a gwirfoddol, ac yn cynnwys y gymdeithas yn ei chyfanrwydd, ac rwy'n falch o weld bod rhywrai eraill eisoes wedi dilyn wrth ddatgan argyfwng hinsawdd. Mae hon yn her aruthrol, ond yn un yr wyf i'n hyderus y gall Cymru ymateb iddi.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Thank you, Minister, for your statement. It seems as if the environment spokespeople and the Minister occupy a permanent slot on Tuesdays these days with the various statements—important statements, I might add, and very appropriate to be taken.
If I could first of all begin by asking—and I did ask in business statement to the finance Minister—about the economics of all this. I sign up entirely to the goal and the objectives of what you're talking about, but I do detect a sense that the economics of all this and how it will be delivered aren't understood in Government. If they are understood, then can we have that information made available? I do make reference to the Treasury analysis of what some of these initiatives will end up costing the economy and also generating for the economy as well, both in terms of jobs and in terms of money that Government will need to find. The Future Generations Commissioner for Wales has highlighted that, at the moment, only 1 per cent of the Welsh Government's budget is spent on decarbonisation. Can you at the very least this afternoon give us an indication of where you think that figure might be in five years' time, as a percentage? Surely these sorts of numbers have been worked and crunched within Government. Otherwise, unless the finances follow the policy, the policy just will not be able to be delivered. I hope you would accept that logic.
Also, on the energy element of the statement that you've highlighted this afternoon, Minister, you've highlighted previous decisions to locate certain power plants in Wales—Aberthaw is one that springs to mind, which is in my own electoral region. And we know, by 2025, that power station will come to the end of its life, given, obviously, that it's a coal-fired station. But you have previously said that, actually, as an energy model, we should be looking more at just generating enough energy for our own consumption, and not being an exporter of any surplus energy. Can you highlight to the Chamber today how you think that might be achieved, or indeed, is it active Government policy to only provide the energy capacity within Wales that will meet the demand of Wales, and not look to export generation outside our borders?
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad. Mae'n ymddangos bod gan y rhai sy'n llefarwyr yr amgylchedd a'r Gweinidog slot parhaol ar ddydd Mawrth y dyddiau hyn gyda'r datganiadau amrywiol—datganiadau pwysig, hoffwn i ychwanegu, ac yn briodol iawn i'w gwneud.
Os caf ddechrau drwy ofyn yn gyntaf—ac fe ofynnais i yn ystod y datganiad busnes i'r Gweinidog cyllid—am economeg hyn i gyd. Rwyf i'n cyd-fynd yn llwyr â'r nod a'r amcanion yr ydych yn sôn amdanyn nhw, ond mae rhyw deimlad gennyf i nad yw economeg hyn i gyd a sut y caiff ei gyflawni wedi ei ddeall gan y Llywodraeth. Os ydyw wedi ei ddeall, a oes modd inni gael yr wybodaeth honno? Rwy'n cyfeirio at ddadansoddiad y Trysorlys o'r gost y bydd rhai o'r cynlluniau hyn yn ei olygu i'r economi yn y pen draw ac yn ei gynhyrchu i'r economi hefyd, o ran swyddi ac o ran yr arian y bydd angen i'r Llywodraeth ddod o hyd iddo. Mae Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru wedi tynnu sylw at y ffaith mai dim ond 1 y cant o gyllideb Llywodraeth Cymru sy'n cael ei wario ar ddatgarboneiddio ar hyn o bryd. A wnewch chi, y prynhawn yma, roi syniad inni o leiaf o'r cyfanswm y credwch chi y gallai'r ffigur hwnnw fod ymhen pum mlynedd, fel canran? Mae'n rhaid bod niferoedd fel hyn wedi cael eu dadansoddi â chrib mân o fewn y Llywodraeth. Fel arall, os na fydd cyllid yn dilyn y polisi, ni chaiff y polisi ei gyflawni. Rwy'n gobeithio y byddech chi'n derbyn y rhesymeg honno.
Hefyd, o ran yr elfen ynni yn y datganiad yr ydych chi wedi tynnu sylw ato'r prynhawn yma, Gweinidog, rydych chi wedi tynnu sylw at benderfyniadau blaenorol i leoli rhai gorsafoedd ynni yng Nghymru—mae Aberddawan yn un sy'n dod i'r meddwl, sydd yn fy rhanbarth etholiadol i. Ac fe wyddom ni, erbyn 2025, y bydd yr orsaf bŵer honno'n dod at ddiwedd ei hoes, o gofio, yn amlwg, ei bod hi'n orsaf sy'n llosgi glo. Ond rydych chi wedi dweud o'r blaen y dylem ni, fel patrwm o gynhyrchu ynni, fod yn edrych yn fwy ar gynhyrchu digon o ynni ar gyfer ein defnydd ni ein hunain, a pheidio ag allforio unrhyw ynni sydd dros ben. A wnewch chi ddweud wrth y Siambr heddiw sut yr ydych chi'n credu y gellir cyflawni hynny, neu, yn wir, ai polisi gweithredol y Llywodraeth yw darparu'r capasiti ynni o fewn Cymru a fydd yn ateb y galw yng Nghymru, yn hytrach na cheisio allforio'r ynni a gynhyrchwn ni y tu draw i'n ffiniau?
And do you see any role for fossil fuels in the energy mix here in Wales? Because in the decarbonisation strategy, obviously, we do have the gas-fired power station, for example, in Pembrokeshire. I'm led to believe it's one of the most modern, if not the most modern gas-fired power station in Europe. And, so, from the balancing point of view, as we understand with renewables, there's only a certain amount you can get to, because renewables, at certain times of peak demand and certain times of the night, in particular, don't generate. And battery technology at the moment—. Say, in south Wales, for example, if you want to put battery technology on the grid, it's impossible to put it on the grid because there's a moratorium from Western Power. So, can I understand what your energy policy is, and how that's going to be unfolded in the next 10 years, and in particular whether there is any space within the energy mix that the Government is envisaging for Wales for gas-powered stations such as Pembrokeshire?
I think it's really, really important the point that you make offshoring. It's one thing having a clear conscience in Wales, but there's no point in us having that clear conscience if all we've done is ship the businesses abroad. I think, if you look at the Ford decision, for example, I don't think that Mexico's declared a climate change emergency, and I'm pretty sure some of the environmental conditions—and I'd be happily corrected on this—are not as robust as maybe some of the European conditions are, and I'm sure that that might well have played out. And we're talking about the combustion engine here. So, again, I really would like to understand how your new working group that you're going to set up will be advising Government on how we can keep the competitive edge for Welsh business and industry, because without those Welsh businesses and industry creating the jobs and wealth that we need for our overall economy, the public will soon move away from this particular policy agenda because, ultimately, they will say they're losing their jobs because of it.
The forestry sector, as the climate change committee has highlighted, the Government’s own target of planting 100,000 hectares by 2030 has slipped considerably. I think, most probably, that’s a generous term I could use, because obviously that goal still sits there, but the planting targets have been missed successively over recent years. Again, it would be worth while trying to explore with the Minister how you're getting that back on track. And in particular, the future generations commissioner has highlighted a budget line of some £16 million required to reactivate this particular initiative. Has the Minister considered such financials within her settlement? And if she has, will she be committing to those lines that the future generations commissioner’s highlighted?
And I'd also like to draw house building into the equation, because if we are on about carbon reduction, house building, in particular, offers huge potential for us to achieve gains in this—whether that be retrofitting or indeed new building standards. And from the Conservatives' own housing position that my colleague David Melding brought forward last year, it is Conservative policy to have zero-carbon housing by 2026. Does the Government subscribe to such standards and such a goal, because, obviously, you are in the chair to make this decision at the moment? I do think it’s slightly regrettable that there is that disconnect in the department, now that housing and planning sit in another portfolio, whereas historically they did used to sit with your good self. Linking the environment and the environmental objectives with building regs and the planning system, obviously, does require very collaborative working with other departments, but there has, from previous examples, been shown to be a lack of joined-up thinking sometimes in some of this policy development.
And my final point, if I may, on this, is you've announced today that you've set up two new groups to advise you on it. I can remember when the economy Minister came into office and he highlighted how his department on its own had in excess of 40 different groups advising him on economic policy. Could you—and I appreciate you might not have this figure today—highlight exactly how many groups are working within the department, because there’s not many statements we get where there isn't a new group or task and finish operation set up to advise? And I think it would be good to understand exactly how all these groups, whilst doing no doubt very good work, are actually informing the debate and, importantly, crafting the policy to be delivered to meet the ambitious goals. And credit to the Government, they have ambitious goals, but they won't be goals that will be achieved unless you actually get this all working in harmony.
Ac a ydych chi'n gweld unrhyw ran i danwyddau ffosil yn y gymysgedd ynni yma yng Nghymru? Oherwydd yn y strategaeth ddatgarboneiddio, yn amlwg, mae gennym ni'r orsaf ynni nwy yn Sir Benfro, er enghraifft. Mae gennyf ryw syniad ei bod hi'n un o'r gorsafoedd pŵer nwy mwyaf cyfoes, os nad y fwyaf cyfoes, yn Ewrop. Ac, felly, o safbwynt cydbwyso, fel y deallwn gydag ynni adnewyddadwy, ni allwch chi ond cyrraedd rhyw swm, oherwydd nid yw ynni adnewyddadwy, ar adegau arbennig o alw brig a rhai adegau yn y nos, yn benodol, yn gweithio. A thechnoleg batris ar hyn o bryd—. Dyweder, yn y de, er enghraifft, os ydych chi'n dymuno rhoi technoleg batri ar y grid, mae'n amhosib i'w roi ar y grid oherwydd bod moratoriwm gan Western Power. Felly, a allaf i ddeall beth yw eich polisi ynni chi, a sut fydd hwnnw'n cael ei ddatblygu yn ystod y 10 mlynedd nesaf, ac yn enwedig a oes unrhyw le o fewn y cymysgedd ynni y mae'r Llywodraeth yn ei ragweld i Gymru ar gyfer gorsafoedd sy'n defnyddio nwy fel yn Sir Benfro?
Credaf fod eich pwynt am anfon pethau dramor yn wirioneddol bwysig. Un peth yw cael cydwybod glir yng Nghymru, ond nid yw'r cydwybod glir honno yn golygu dim os mai'r cyfan a wnaethom oedd anfon y busnesau hynny dramor. Rwy'n credu, os edrychwch chi ar benderfyniad Ford, er enghraifft, nid wyf yn credu bod Mecsico wedi datgan argyfwng newid hinsawdd, ac rwy'n eithaf sicr nad yw rhai o'r amodau amgylcheddol—a byddwn i'n hapus i gael fy nghywiro yn hyn o beth—mor gadarn â'r amodau yn Ewrop o bosib, ac rwy'n siŵr y gallai hynny fod wedi chwarae ei ran. Ac rydym yn siarad am yr injan hylosgi yma. Felly, unwaith eto, hoffwn i'n fawr gael deall sut y bydd y gweithgor newydd y byddwch chi'n ei sefydlu yn cynghori'r Llywodraeth ynghylch sut y gallwn ni gadw'r fantais gystadleuol i fusnes a diwydiant yng Nghymru. Oherwydd heb i'r busnesau a'r diwydiannau hynny yng Nghymru greu'r swyddi a'r cyfoeth y mae arnom ni eu hangen ar gyfer ein heconomi yn gyffredinol, bydd y cyhoedd yn symud oddi wrth yr agenda polisi arbennig hwn cyn hir oherwydd, yn y pen draw, fe fyddan nhw'n dweud eu bod nhw'n colli eu swyddi o'r herwydd.
Mae'r sector coedwigaeth, fel y mae'r pwyllgor ar newid hinsawdd wedi tynnu sylw ato, wedi llithro'n sylweddol oddi wrth nod y Llywodraeth ei hun o blannu 100,000 hectar erbyn 2030. Rwy'n cred, fwy na thebyg, bod hwnnw'n derm haelfrydig y gallwn i ei ddefnyddio, oherwydd yn amlwg mae'r nod hwnnw'n parhau, ond methwyd y nodau o ran plannu o un flwyddyn i'r llall yn y blynyddoedd diwethaf. Unwaith eto, byddai'n werthfawr ceisio datrys gyda'r Gweinidog sut yr ydych chi am gael hynny'n ôl ar y trywydd iawn. Ac yn benodol, mae comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wedi tynnu sylw at linell cyllideb o tua £16 miliwn sydd ei angen i ailfywiogi'r fenter benodol hon. A yw'r Gweinidog wedi ystyried cyllid o'r fath yn ei setliad hi? Ac os felly, a wnaiff hi ymrwymo i'r llinellau hynny y tynnodd comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol sylw atyn nhw?
Hoffwn hefyd gynnwys adeiladu tai yn yr hafaliad hefyd, oherwydd os ydym ni'n sôn am leihau allyriadau carbon, mae adeiladu tai, yn arbennig, yn cynnig potensial enfawr inni ennill manteision yn hyn o beth—boed hynny'n ôl-ffitio neu'n safonau adeiladu newydd. Ac o safbwynt y Ceidwadwyr ar dai, a gyflwynodd fy nghydweithiwr David Melding y llynedd, polisi'r Ceidwadwyr yw cael tai di-garbon erbyn 2026. A yw'r Llywodraeth yn cefnogi safonau o'r fath a nod o'r fath oherwydd, yn amlwg, chi sydd yn y gadair i wneud y penderfyniad hwn ar hyn o bryd? Rwy'n credu ei bod braidd yn anffodus bod y datgysylltiad hwn yn yr adran, gan fod tai a chynllunio bellach yn rhan o bortffolio arall, tra eu bod yn hanesyddol yn rhan o'ch portffolio chi. Mae cysylltu'r amgylchedd a'r amcanion amgylcheddol â'r rheoliadau adeiladu a'r system gynllunio, yn amlwg, yn gofyn am lawer o gydweithredu gydag adrannau eraill, Ond daeth i'r amlwg, o enghreifftiau blaenorol, bod diffyg ystyriaeth gydgysylltiedig weithiau yn rhywfaint o'r datblygiad polisi hwn.
A'm pwynt olaf i, os caf i, ynglŷn â hyn, yw eich bod chi wedi cyhoeddi heddiw eich bod wedi sefydlu dau grŵp newydd i'ch cynghori ar y mater. Rwy'n cofio pan ddaeth Gweinidog yr economi i'w swydd ac iddo dynnu sylw at y ffordd yr oedd gan ei adran ef ar ei phen ei hun fwy na 40 o grwpiau amrywiol yn ei gynghori ar bolisi economaidd. A fyddech chi—ac rwy'n sylweddoli nad yw'r ffigur hwn o bosib gyda chi heddiw—yn nodi'n union faint o grwpiau sy'n gweithio yn yr adran, oherwydd nid oes llawer o ddatganiadau a gawn ni lle nad oes yna grŵp neu waith gorchwyl a gorffen newydd wedi ei sefydlu i roi cyngor ynglŷn â'r mater hwnnw? Ac rwy'n credu mai da o beth fyddai deall sut yn union y mae'r holl grwpiau hyn, wrth wneud gwaith da iawn, siŵr o fod, yn llywio'r drafodaeth ac, yn bwysig, yn llunio'r polisi i'w gyflawni ar gyfer cyrraedd y nodau uchelgeisiol. Ac yn glod i'r Llywodraeth, mae ganddyn nhw nodau uchelgeisiol, ond ni fydd y nodau'n cael eu cyflawni oni bai eich bod chi'n cael y cyfan i weithio mewn cytgord.
Thank you for that contribution. I think Andrew R.T. Davies spoke longer than I did with the initial statement—[Laughter.]—but I will try to answer all his questions.
I think it's really important that when we consider the potential cost of any transition, we don't lose sight of the economic opportunities that can be realised. I think we focus perhaps too often on the loss of jobs. I think we can learn lessons. If you look at coal mining back in the 1980s, and the transition from that, I think there are lots of lessons to learn from that, and lots of things that we should avoid. But I think we have to have the courage to lead the way on this.
You ask about the financial cost, and there is something that we are looking at; I think the Trefnydd answered in her business statement, with her Minister for finance hat point of view, that, clearly, decarbonisation is something that she's questioning us all on as we start the budget process—well, we have started it, we've had the initial meeting, and, obviously, it will be intensified over the summer recess. I go back to what I was saying in my original statement: every Minister has to look at their policies and their proposals in relation to decarbonisation and climate change, and, clearly, there will have to be movement of finances within every Minister's portfolios.
I think also, when I received the UK Committee on Climate Change's advice around the 95 per cent target—that is relying on retaining the industrial base that we have and decarbonising it, rather than offshoring emissions, and I'm pleased that you welcome that, because I think it is really important to be globally responsible.
You talked about the future generations commissioner's 10-point climate emergency plan and the headlines. We obviously received that report last week. I think we did have it about 24 hours before it was made public, and, certainly, she's on the same side as us, and I very much welcome her contribution to this debate. I think it would be good for all public bodies. I've been very pleased that since we announced the climate emergency, since we declared the climate emergency, so many local authorities have come on board. And they say that it's because the Welsh Government led the way that they followed.
Last Thursday, the First Minister and I attended Natural Resources Wales offices here in Cardiff to have a presentation on what they've done since the Welsh Government announced, declared, the climate emergency. And they said it really made them look at what they're doing. And they've really led the way around the Carbon Positive project. I don't know if colleagues are aware of it; it's worth looking at. So, I think it's good to see public bodies in particular looking at what they can do, and also the private sector and businesses. And I think it was in the statement last Tuesday that I mentioned that I'd gone to the economic council that's chaired by my colleague Ken Skates, because business specifically asked if I would go, so they could talk about their response to the climate emergency and climate change.
You asked quite a few questions around energy generation, and before, when planning was in my portfolio—and I think my portfolio is big enough, and I think it's good that I can work collaboratively with Julie James as the housing and planning Minister. We're a small Government and we work very collaboratively across the Government. But one of the last things I did before I had planning taken out of this portfolio was look at ensuring that fossil fuel applications and licences was absolutely at the bottom of the energy hierarchy, and we have a huge focus on renewable energy projects. And there are now more than 67,000—I was quite astounded at the number—of renewable energy projects here in Wales. And, now, 22 per cent of electricity—well, this is back in 2017—in Wales was generated from renewables. And you ask whether we should just be looking after own energy, or whether we should be looking to export. And I think, as we go forward, we might see a difference and an adjustment in that.
You mentioned forestry, and I am not going to defend our tree planting. We're not planting enough trees. I've made that very clear—that we need to be looking at that—and, again, I will have to find funding within my budget, and, certainly, I think, again, I've mentioned previously in the Chamber that I am looking with NRW, because they do have land ready for reforestation, to see what funding we can do. You'll be aware of the First Minister's commitment in his manifesto to a national forest, and I've just received some options today, actually, which I need to look at. But, clearly, forestry is an important element of our land management policy that we will have post Brexit, and you'll be aware I'm going out to consultation in early July.
I think you're right about house building. I would like to ramp up our retrofitting schemes and programmes. We've made some significant advances and progress in the number of houses that we've retrofitted. But, again, the budget is the budget, and we are putting, I think, about £250 million into retrofitting and our energy efficiency programmes in the lifetime of this Government. What I think is really important—and I think the First Minister mentioned this in his questions—is that we're not building houses now that will need retrofitting 25 years, 20 years down the line.
You mentioned about the report I think that David Melding brought forward. And I did speak to David after last week's statement to say I'd be very interested to hear about his proposals for zero-carbon housing, and I hope we can meet in the near future.
You asked about the two groups we're setting up. I can't tell you how many groups I have. I certainly haven't got 40; I don't have many groups. But I do think, going forward we've made it very clear that the next plan that we bring forward next year needs to be an all-Wales one, and we need to bring everybody with us. And, of course, there are experts out there who can help us with this. And I'm always really pleased how many people are very willing to give of their time to help us as a Government. I referred to the industry group. Officials have already been actively engaging with industrial stakeholders, and I mentioned the economic council—the board members of that had asked me to go along to talk about the challenges and the opportunities. So, officials are already looking at establishing that group. It hasn't been established yet—it will be established this year, and it will be a pan-Wales working group.
The Climate Just advisory group, which was announced when the First Minister launched the carbon delivery plan, will advise us on the transition away from a fossil fuel-based economy, ensuring—and this is really important for me and for the Government—a fair and equitable transition for all of our society, and that includes all our workers and communities.
Diolch am y cyfraniad hwnnw. Rwy'n credu bod Andrew R.T. Davies wedi siarad yn hwy nag a wnes i gyda'r datganiad cychwynnol—[Chwerthin.]—ond mi geisiaf ateb ei holl gwestiynau.
Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn, pan fyddwn ni'n ystyried cost bosib unrhyw newid, nad ydym ni'n colli golwg ar y cyfleoedd economaidd y gellir eu gwireddu. Rwy'n credu ein bod ni'n canolbwyntio'n rhy aml, efallai, ar golli swyddi. Rwyf i o'r farn y gallwn ni ddysgu gwersi. Os edrychwch chi ar y diwydiant glo yn ôl yn yr 1980au, a'r newidiad o hynny, rwy'n credu bod llawer o wersi i'w dysgu, a llawer o bethau y dylem ni eu hosgoi. Ond rwy'n credu bod yn rhaid inni fod yn ddigon dewr i arwain y ffordd yn hyn o beth.
Rydych chi'n holi am y gost ariannol, ac mae yna rywbeth yr ydym ni'n edrych arno; rwy'n credu bod y Trefnydd wedi ateb yn ei datganiad busnes, gyda'i Gweinidog cyllid, ei bod yn amlwg bod datgarboneiddio yn rhywbeth y mae'n holi pawb amdano wrth inni ddechrau ar broses y gyllideb—wel, rydym wedi ei dechrau, rydym wedi cael y cyfarfod dechreuol, ac, yn amlwg, caiff hyn ei ddwysáu yn ystod toriad yr haf. Rwy'n mynd yn ôl at yr hyn yr oeddwn i'n ei ddweud yn fy natganiad gwreiddiol: mae'n rhaid i bob Gweinidog edrych ar ei bolisïau a'i gynigion o ran datgarboneiddio a newid hinsawdd, ac, yn amlwg, bydd yn rhaid symud arian o fewn portffolio pob Gweinidog.
Rwy'n credu hefyd, pan dderbyniais i gyngor Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd ynglŷn â'r nod o 95 y cant—mae hynny'n dibynnu ar gadw'r sail ddiwydiannol sydd gennym a'i datgarboneiddio, yn hytrach na symud yr allyriadau dramor, ac rwy'n falch eich bod chi'n croesawu hynny, oherwydd credaf ei bod yn bwysig iawn bod yn gyfrifol yn fyd-eang.
Roeddech chi'n sôn am gynllun 10 pwynt argyfwng hinsawdd Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol a'r penawdau. Yn amlwg, cawsom yr adroddiad hwnnw'r wythnos diwethaf. Credaf i ni ei gael tua 24 awr cyn iddo gael ei wneud yn gyhoeddus, ac, yn sicr, mae hi o'r un farn â ni, ac rwy'n croesawu ei chyfraniad hi i'r ddadl hon yn fawr. Rwy'n credu y byddai hyn yn beth da i bob corff cyhoeddus. Rwyf wedi bod yn falch iawn, ers inni gyhoeddi'r argyfwng hinsawdd, ers inni ddatgan yr argyfwng hinsawdd, fod cynifer o awdurdodau lleol wedi ymuno â ni. Ac maen nhw'n dweud mai'r rheswm am hynny yw bod Llywodraeth Cymru wedi arwain y ffordd y maen nhw wedi ei dilyn.
Ddydd Iau diwethaf, aeth y Prif Weinidog a minnau i swyddfeydd Cyfoeth Naturiol Cymru yma yng Nghaerdydd ar gyfer cyflwyniad ar yr hyn y maen nhw wedi ei wneud ers i Lywodraeth Cymru gyhoeddi a datgan yr argyfwng hinsawdd. Ac roedden nhw'n dweud bod hynny wedi gwneud iddyn nhw edrych ar yr hyn y maen nhw'n ei wneud mewn gwirionedd. Maen nhw wedi arwain y ffordd o ran y prosiect Carbon Positif. Nid wyf yn gwybod a yw fy nghydweithwyr yn ymwybodol ohono; mae'n werth edrych arno. Felly, rwy'n credu ei bod yn galondid gweld cyrff cyhoeddus yn arbennig felly yn edrych ar yr hyn y gallan nhw ei wneud, a hefyd y sector preifat a busnesau. Ac rwy'n credu mai yn y datganiad ddydd Mawrth diwethaf y soniais i fy mod i wedi mynd at y cyngor economaidd a gaiff ei gadeirio gan fy nghydweithiwr Ken Skates, oherwydd roedd busnes yn gofyn yn benodol a fyddwn i'n fodlon mynd, iddyn nhw gael siarad am eu hymateb i'r argyfwng hinsawdd a newid hinsawdd.
Roeddech chi'n gofyn cryn dipyn o gwestiynau ynghylch cynhyrchu ynni, a chyn hynny, pan oedd cynllunio yn fy mhortffolio i—ac rwyf i o'r farn bod fy mhortffolio i'n ddigon mawr, a chredaf mai da o beth yw fy mod i'n gallu gweithio ar y cyd â Julie James fel Gweinidog tai a chynllunio. Llywodraeth fach sydd gennym ac rydym ni'n cydweithio'n dda iawn ar draws y Llywodraeth. Ond un o'r pethau olaf a wnes i cyn i gynllunio gael ei hepgor o'r portffolio hwn oedd ystyried gwneud yn siŵr bod cymwysiadau a thrwyddedau tanwydd ffosil ar waelod isaf yr hierarchaeth ynni, a'n bod ni'n canolbwyntio i raddau helaeth ar brosiectau ynni adnewyddadwy. Erbyn hyn, mae mwy na 67,000—cefais fy synnu'n fawr gan y nifer—o brosiectau ynni adnewyddadwy yma yng Nghymru. Ac, erbyn hyn, mae 22 y cant o'r trydan—wel, yn ôl yn 2017 yw hyn—yng Nghymru wedi ei gynhyrchu o ffynonellau adnewyddadwy. Ac rydych chi'n gofyn a ddylem ni warchod ein hynni ein hunain, ynteu a ddylem ni fod yn ystyried allforio. Rwy'n credu, wrth inni symud ymlaen, efallai y gwelwn ni wahaniaeth ac addasiad o ran hynny.
Roeddech chi'n sôn am goedwigaeth, ac nid wyf eisiau amddiffyn ein diffygion o ran plannu coed. Nid ydym yn plannu digon o goed. Rwyf wedi gwneud hynny'n glir iawn—fod angen i ni fod yn edrych ar hynny—ac, eto, bydd yn rhaid imi ddod o hyd i arian yn fy nghyllideb i, ac, yn sicr, rwy'n credu, unwaith eto, rwyf wedi sôn o'r blaen yn y Siambr fy mod i'n ystyried gyda Chyfoeth Naturiol Cymru, gan fod ganddyn nhw dir sy'n barod i'w ailgoedwigo, pa gyllid y gallwn ni ei roi. Fe fyddwch chi'n ymwybodol o ymrwymiad y Prif Weinidog yn ei faniffesto i goedwig genedlaethol, ac rwyf i newydd weld rhai dewisiadau heddiw, a dweud y gwir, y mae angen imi edrych arnyn nhw. Ond, yn amlwg, mae coedwigaeth yn elfen bwysig o'n polisi i reoli tir fel y byddwn ni wedi Brexit, ac fe fyddwch yn ymwybodol y bydd ymgynghoriad ddechrau mis Gorffennaf.
Rwy'n credu eich bod chi'n iawn o ran adeiladu tai. Hoffwn i ehangu ein cynlluniau a'n rhaglenni ôl-ffitio. Rydym wedi cyflawni rhai datblygiadau a gwneud cynnydd sylweddol o ran nifer y tai yr ydym wedi eu hôl-ffitio. Ond unwaith eto, y gyllideb yw'r gyllideb, ac rydym yn rhoi tua £250 miliwn rwy'n credu, ar gyfer ôl-ffitio a'n rhaglenni effeithlonrwydd ynni ni yn ystod oes y Llywodraeth hon. Yr hyn sy'n wirioneddol bwysig yn fy marn i—a chredaf fod y Prif Weinidog wedi crybwyll hyn yn ei gwestiynau ef—yw nad ydym ni'n adeiladu tai nawr y bydd angen eu hôl-ffitio ymhen 25 mlynedd neu 20 mlynedd.
Roeddech chi'n sôn am yr adroddiad yr wyf yn credu i David Melding ei gyflwyno. Ac fe wnes i siarad â David ar ôl datganiad yr wythnos diwethaf i ddweud y byddai'n dda iawn gennyf gael clywed ei gynigion ef ar dai di-garbon, ac rwy'n gobeithio y gallwn ni gael cyfarfod yn y dyfodol agos.
Roeddech chi'n holi am y ddau grŵp sy'n cael eu sefydlu. Ni allaf ddweud wrthych chi faint o grwpiau sydd gennyf. Yn sicr, nid oes gennyf 40; nid oes gennyf lawer o grwpiau. Ond rwy'n credu, wrth symud ymlaen, ein bod ni wedi datgan yn glir iawn bod angen i'r cynllun nesaf yr ydym yn ei gyflwyno'r flwyddyn nesaf fod yn un ar gyfer Cymru gyfan, ac mae angen inni gynnwys pawb. Ac, wrth gwrs, mae arbenigwyr ar gael sy'n gallu ein helpu ni yn hyn o beth. Rwyf bob amser yn falch iawn o'r ffaith fod cymaint o bobl yn barod iawn i roi o'u hamser i'n helpu ni yn y Llywodraeth. Roeddwn i'n cyfeirio at y grŵp diwydiant. Mae swyddogion eisoes wedi bod yn ddiwyd wrth eu gwaith yn ymgysylltu â rhanddeiliaid diwydiannol, ac roeddwn i'n sôn am y cyngor economaidd—roedd aelodau'r bwrdd hwnnw wedi gofyn imi fynd yno i siarad am yr heriau a'r cyfleoedd. Felly, mae swyddogion eisoes yn ystyried sefydlu'r grŵp hwnnw. Nid yw wedi cael ei sefydlu eto—fe gaiff ei sefydlu eleni, a bydd yn weithgor ar gyfer Cymru gyfan.
Bydd y grŵp cynghori ar gyfiawnder hinsoddol, a gyhoeddwyd pan lansiodd y Prif Weinidog y cynllun cyflenwi carbon, yn ein cynghori ni ar y trawsnewid o economi sy'n seiliedig ar danwydd ffosil, gan sicrhau—ac mae hyn yn wirioneddol bwysig i'r Llywodraeth ac i minnau—pontio teg a chyfiawn ar gyfer ein cymdeithas gyfan, ac mae hynny'n cynnwys ein holl weithwyr a'n cymunedau.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad y prynhawn yma? Dwi wedi mynegi safbwynt ar 'Cymru Carbon Isel', y ddogfen sydd wedi cael ei chyhoeddi, wrth gwrs, a'r elfen o rwystredigaeth dwi'n ei theimlo mai beth yw honno yw casgliad o gyhoeddiadau sydd wedi cael eu gwneud yn flaenorol i raddau helaeth. Ac ers hynny, wrth gwrs, rŷn ni wedi datgan argyfwng newid hinsawdd, ac mae'n dda bod y Gweinidog, wrth gwrs, wedi gofyn i'w swyddogion edrych eto ar yr ymrwymiadau yn y ddogfen honno, ond byddwn i yn lico clywed gan y Gweinidog y bydd y ddogfen ddiwygiedig yn llawer mwy uchelgeisiol, ac yn llawer mwy pellgyrhaeddol na'r hyn rŷn ni wedi ei gael, er mwyn adlewyrchu yr her hinsawdd sydd o'n blaenau ni, ac yn union pryd, wrth gwrs, y byddwn ni'n gweld y ddogfen honno. Gan ein bod ni wedi datgan ei bod hi'n argyfwng, byddai rhywun yn tybio bod y gwaith yna yn symud yn gyflym.
Rŷch chi'n sôn yn eich datganiad am rôl diwydiant, am rôl trafnidiaeth, a rôl y sector adeiladu. Ac mi fyddwn i'n cytuno bod ganddyn nhw gyfraniad allweddol i'w wneud. Ond mae yna eironi fan hyn, wrth gwrs, oherwydd, brin dair blynedd yn ôl, mi wnaeth y Llywodraeth ymgynghori ar ddiwygio Rhan L, y rheoliadau adeiladu sy'n ymwneud ag effeithlonrwydd ynni mewn tai newydd—ymgynghori ar gryfhau hynny i 25 y cant neu 40 y cant, ac wedyn setlo am 8 y cant. A phan roedden ni ym Mhlaid Cymru yn gwrthwynebu hynny, mi bleidleisioch chi ni i lawr, gan ddweud mai 8 y cant roeddech chi'n mynd amdano fe. A nawr, wrth gwrs, rŷch chi'n dweud, 'O, mae'n rhaid inni wneud mwy i sicrhau bod tai newydd yn fwy ynni effeithiol.' Wel, ble ŷch chi wedi bod ers tair blynedd? Ac felly fe fyddwn i'n gofyn ichi ystyried hynny, ond dyw hynny ddim yn rheswm, wrth gwrs, i beidio â thrio mynd ymhellach ac yn gynt, ac fe fyddwn i'n awyddus i'ch gweld chi'n gwneud hynny.
Ond yn eich datganiad chi, rŷch chi'n iawn yn dweud bod pob Gweinidog am adolygu eu gweithredoedd, a byddwn i'n croesawu hynny. Beth ŷch chi ddim yn dweud, wrth gwrs, yw erbyn pryd y byddan nhw'n gwneud hynny—beth yw eu hamserlen nhw? Rŷn ni mewn argyfwng, felly a fyddwn ni yn disgwyl datganiadau gan bob Gweinidog cyn toriad yr haf? Dwi ddim yn gweld dim byd yn y datganiad busnes sy'n awgrymu y bydd hynny'n digwydd. Ac felly, ar y cynharaf, rŷn ni'n sôn am efallai ganol i ddiwedd Medi, a dyna ni, bedwar, pum mis ar ôl datgan argyfwng hinsawdd yng Nghymru, dal ddim yn gwybod beth yw ymateb y rhan fwyaf o Weinidogion y Llywodraeth yma.
Rŷch chi'n datgan y byddwch chi'n gwneud mwy i ddatgarboneiddio adeiladau sydd eisoes yn bodoli, drwy ehangu rhaglenni retroffitio, a dwi'n croesawu hynny'n fawr. Fe fyddwn i yn lico clywed gennych chi fwy o fanylion ynglŷn â sut rŷch chi'n bwriadu gwneud hynny. Beth fydd scale y rhaglen newydd? Faint o gyllideb fydd gennych chi i wario ar y gwaith yma, oherwydd mae comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, fel rŷn ni'n gwybod, wedi cyhoeddi cynllun 10 pwynt wythnos diwethaf a oedd yn awgrymu rhwng £200 miliwn a £300 miliwn y flwyddyn ar retroffitio? Dyna'r math o ffigur roedd ganddi hi mewn golwg. Pa fath o ffigur sydd gennych chi mewn golwg? Ac rŷch chi wedi cyffwrdd ar y cynllun 10 pwynt mewn ymateb cynharach, ond, wrth gwrs, her o safbwynt cyllideb Llywodraeth Cymru yw honno yn benodol. Rŷch chi'n dweud bod y comisiynydd ar yr un ochr â chi—wel, dwi'n siwr bod hynny yn wir ond yr her yw, wrth gwrs, £1 billiwn i fuddsoddi ar yr agenda yma. Felly, pa achos rŷch chi, fel Gweinidog, yn ei wneud gyda'r Gweinidog cyllid, oherwydd byddwn i wedi disgwyl, er enghraifft, yn y gyllideb atodol a gyhoeddwyd wythnos diwethaf, y byddai ymateb y Llywodraeth i'w weld yn glir yn hwnnw i'r argyfwng newid hinsawdd? Ond beth dŷn ni wedi cael? Dim. Hynny yw, busnes fel arfer, i bob pwrpas. Felly, mi fyddwn ni'n edrych â diddordeb mawr ar y gyllideb atodol nesaf pan ddaw hi, yn ogystal, wrth gwrs, â'r gyllideb ddrafft ar gyfer y flwyddyn nesaf, a fydd yn cael ei chyhoeddi gan y Llywodraeth yn yr hydref.
Yn olaf—a manylyn bychan yw e, ond dwi'n meddwl ei fod e'n arwyddocaol iawn, iawn—rŷch chi'n dweud yn eich datganiad y prynhawn yma y byddwch chi'n lansio eich ymgynghoriad ar eich polisi rheolaeth tir yn Sioe Frenhinol Cymru. Ar 15 Mai, mi ddywedoch chi, yn y Siambr yma, a dwi'n dyfynnu:
'rwyf wedi ymrwymo i gychwyn ail ymgynghoriad cyn Sioe Frenhinol Cymru.'
Un gair yw e, ond dwi'n meddwl bod yna wahaniaeth sylfaenol, oherwydd dwi eisiau deall pam y newid? Pam yr oedi? Achos mae e'n siomedig. Byddwn i yn tybio, oni fyddai cyhoeddi yr ymgynghoriad cyn y sioe yn rhoi cyfle i chi fel Llywodraeth, i chi fel Gweinidog, ac i'r gweddill ohonon ni gael trafodaeth lawer mwy ystyrlon, lle bydd budd-ddeiliaid a'r cyhoedd yn ehangach wedi cael cyfle i ystyried a chysidro yr hyn sydd yn y ddogfen honno yn nigwyddiad mwyaf y calendr gwledig yng Nghymru, yn hytrach na'ch bod chi yn troi lan, yn cyhoeddi bod y datganiad yn digwydd, ac wedyn ein bod ni ddim yn cael yr un cyfle i wyntyllu'r mater allweddol yma yn y digwyddiad allweddol hwnnw.
May I thank the Minister for her statement this afternoon? I've expressed a view on 'A Low Carbon Wales', the document published, of course, and the element of frustration I feel that what that is is a collection of announcements that have previously been made to a great extent. And since then, we have declared a climate emergency, and it's positive that the Minister has asked her officials to look again at those commitments in that document, but I would like to hear from the Minister that the amended document will be far more ambitious and far more far-reaching than what we've seen in the past to reflect the climate challenge facing us. I'd also like to know exactly when we will see that amended document. Because as we have now declared a crisis, one would suggest that that work should move on swiftly.
You mention in your statement the role of industry, the role of transport and the role of the construction sector, and I would agree that they have a crucial contribution to make. But there's an irony here, of course, because just three years ago the Government consulted on changing Part L of the construction regulations related to energy efficiency in new homes. They consulted on strengthening that to 25 per cent or 40 per cent, and then settled for 8 per cent, and when we in Plaid Cymru opposed that, you voted us down, saying that 8 per cent was to be your target, and now you're saying, ‘Well, we have to do more to ensure that new homes are more energy efficient.’ Well, where have you been for three years? And therefore I would ask you to consider that, but that's no reason, of course, not to go further and more quickly, and I would like to see you doing that.
But in your statement, you're quite right in saying that every Minister should review his or her actions, and I would welcome that. What you don't say is, of course, by what point they will do that—what is the timetable for them? We are in a crisis, so should we expect statements from every Minister before the summer recess? I see nothing in the business statement that that's to happen. So, at the earliest, we’re talking about mid or late September, and, that's four or five months after declaring a climate emergency in Wales, and we still don't know what the response of most Government Ministers is.
You’ve stated that you will do more to decarbonise buildings that already exist by expanding retrofit programmes, and I welcome that warmly. I would like to hear more detail as to how you intend to do that. What would be the scale of the new programme? How much budget will you have to spend on this work, because the future generations commissioner, as we know, has published a 10-point plan last week that suggested between £200 million and £300 million per annum on retrofitting? That's the kind of figure that she had in mind. So, what kind of figure do you have in mind? And you have touched upon that 10-point plan in an earlier response, but, of course, that's mainly a challenge in terms of the Welsh budget. You say that the commissioner is on the same side as you—well, I'm sure that is the case, but the challenge, of course, is there’s £1 billion to invest in this agenda. So, what case are you, as Minister, making to the Finance Minister, because we would have expected, for example, in the supplementary budget published last week, that the Government's response could be seen clearly to the climate crisis? But what have we had? Nothing. It's business as usual, to all intents and purposes. So, we will be looking with great interest at the next supplementary budget when it’s published, as well as, of course, the draft budget for next year, which will be published by Government in the autumn.
Finally—and it's a minor detail, but I do think it's very significant indeed—you say in your statement this afternoon that you will launch your consultation on your land management policy at the Royal Welsh Show. Now, on 15 May, you said in this Chamber, and I quote:
'I have committed to go into a second consultation ahead of the Royal Welsh Show.'
It's only one word, but I think there is a fundamental difference there, because I want to understand why the change? Why the delay? Because it is disappointing. I would have assumed that announcing the consultation before the show would give you, as a Government, and you, as Minister, and the rest of us an opportunity to have a far more meaningful discussion, where stakeholders and the wider public would have had an opportunity to consider what’s contained within that document in the greatest event of the rural calendar of Wales, rather than turning up, announcing that the statement is to be made and not giving us an opportunity to air these crucial issues at that crucial event.
I'll start with that last question from Llyr, and I would suggest, with respect, that at the bottom of the oral statement that you were given as a spokesperson, it does say 'check against delivery'. And when I was reading out the oral statement I did say I would be launching the consultation ahead of the Royal Welsh Show. So, I'm sorry if you didn't hear me say that, but if you want to check the Record, I definitely did say it. And I will—I do remain committed to launching the sustainable land management consultation early next month. So, I do accept why you thought that, but, as I say, it does say 'check against delivery'.
Regarding the future generations commissioner, I think the information she sent in her 10-point plant is very helpful. She doesn't say where we should get the £1 billion from. I don't know where we can get the £1 billion from. But, clearly, when Ministers review their policies and proposals, which they have to do, there's no doubt that the fact that we're now in the first carbon budget period, for instance—we are having to look at things differently. And those discussions will be ongoing. You've heard the Trefnydd say in business statement that she's already started to have those discussions.
Every six weeks or so I chair the decarbonisation ministerial Cabinet sub-committee, and we're meeting tomorrow. And I will be asking Ministers what they've done in relation to reviewing their policies and proposals. You asked for a time limit, and I did the lobby briefing this morning on behalf of the Welsh Government where I was asked that question, and I think that's a very fair question. We can't do it before the summer recess, and I would think, when we have had that review of all our proposals and policies, it could take several months to bring it all together. But that doesn't mean work isn't ongoing, because clearly it is. But in these times of austerity and all the calls on the Welsh Government budget, to find £1 billion in a year is completely unrealistic I think.
And I think that is one of the things about the low carbon delivery plan. It's ambitious, but it's realistic. And the UK CCC, when I met them ahead of them giving us the advice—I think it was probably two meetings back—agreed that the low carbon delivery plan was ambitious and if we were able to fulfil all the policies and proposals in there, we would be well on the way to achieving our targets. I think, looking at the energy efficiency schemes, we have increased the number of houses that we have retrofitted from an energy efficiency point of view. Of course, that has not just an impact on our emissions but it also helps people in fuel poverty, and I was very pleased to see the data that came forward in relation to that last week or the week before, and I would encourage Members to have a look at that.
The low carbon delivery plan does set out sector by sector all the different departments across Government and what is required by them. It was only launched in March, and I do appreciate the world has moved, because of the advice that we have received not just from the inter-governmental panel but also from the UK CCC. I asked the UK CCC why they didn't give us 100 per cent, you know, the net zero carbon reduction, because we were the only country that they didn't do that with, and they say the same as me—targets have to be realistic. But I have said that we have the ambition to reduce our carbon emissions by 100 per cent by 2050 and I think that's the right thing to do. It's important now that we work with the groups that I mentioned in my answer to Andrew R.T. Davies to make sure that we work with stakeholders to achieve that.
Rwy'n dechrau gyda'r cwestiwn olaf hwnnw gan Llŷr, ac fe fyddwn i'n awgrymu, gyda pharch, fod hynny ar waelod y datganiad llafar a roddwyd i chi fel llefarydd, y mae'n dweud 'gwirio y caiff ei gyflawni'. Pan oeddwn i'n darllen y datganiad ar lafar, fe ddywedais i y byddwn i'n lansio'r ymgynghoriad cyn Sioe Frenhinol Cymru. Felly, mae'n ddrwg gennyf i os na chlywsoch chi fi'n dweud hynny, ond os edrychwch chi ar y Cofnod, fe ddywedais i hynny'n bendant. Ac fe wnaf i—rwy'n parhau i fod wedi ymrwymo i lansio'r ymgynghoriad ar reoli tir cynaliadwy ddechrau'r mis nesaf. Felly, gallaf dderbyn pam roeddech chi'n credu hynny, ond, fel rwy'n dweud, mae'n dweud 'gwirio y caiff ei gyflawni'.
O ran Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol, rwy'n credu bod yr wybodaeth a anfonodd hi yn ei chynllun 10 pwynt yn ddefnyddiol iawn. Nid yw'n dweud o ble y dylem ni gael y £1 biliwn. Nid wyf i'n gwybod o ble y gallwn ni gael y £1 biliwn. Ond, yn amlwg, pan fydd Gweinidogion yn adolygu eu polisïau a'u cynigion, fel y mae'n rhaid iddyn nhw ei wneud, nid oes amheuaeth ein bod ni bellach yng nghyfnod y gyllideb garbon gyntaf, er enghraifft—mae'n rhaid inni edrych ar bethau'n wahanol. A bydd y trafodaethau hynny'n parhau. Rydych chi wedi clywed y Trefnydd yn dweud yn ei datganiad busnes ei bod wedi dechrau cynnal y trafodaethau hynny eisoes.
Bob rhyw chwe wythnos rwy'n cadeirio is-bwyllgor Cabinet y Gweinidogion ar Ddatgarboneiddio, a byddwn yn cyfarfod yfory. Byddaf i'n gofyn i'r Gweinidogion beth y maen nhw wedi ei wneud o ran adolygu eu polisïau a'u cynigion. Roeddech chi'n gofyn am derfyn amser, ac fe roddais y briff i'r lobi y bore yma ar ran Llywodraeth Cymru pryd y gofynnwyd y cwestiwn hwnnw imi, a chredaf ei fod yn gwestiwn teg iawn. Ni allwn gyflawni hyn cyn toriad yr haf, a byddwn yn tybio, ar ôl inni gael yr adolygiad hwn o'n holl gynigion a'n polisïau, y gallai gymryd misoedd lawer i ddod â'r cyfan at ei gilydd. Ond nid yw hynny'n golygu nad oes gwaith yn mynd rhagddo, oherwydd mae'n amlwg fod hynny'n digwydd. Ond yn y cyfnod hwn o gyni a'r holl alwadau sydd ar gyllideb Llywodraeth Cymru, mae dod o hyd i £1 biliwn mewn blwyddyn yn hollol afrealistig yn fy marn i.
Ac rwy'n credu bod hynny'n un o'r pethau allweddol am y cynllun cyflawni carbon isel. Mae'n uchelgeisiol, ond mae'n realistig. A chytunodd Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd, pan wnes i gyfarfod â nhw cyn iddyn nhw roi'r cyngor inni—rwy'n credu mai dau gyfarfod yn ôl oedd hynny fwy na thebyg—fod y cynllun cyflawni ar gyfer carbon isel yn uchelgeisiol a phe gallem ni gyflawni'r holl bolisïau a chynigion ynddo, fe fyddem ar y trywydd iawn i gyrraedd ein nodau. Rwy'n credu, o edrych ar y cynlluniau effeithlonrwydd ynni, ein bod ni wedi cynyddu nifer y tai yr ydym wedi eu hôl-ffitio o safbwynt effeithlonrwydd ynni. Wrth gwrs, nid yw hynny'n effeithio'n unig ar ein hallyriadau, ond mae'n helpu pobl sy'n dioddef o dlodi tanwydd hefyd, ac roeddwn i'n falch iawn o weld y data a gyflwynwyd yn ymwneud â hynny'r wythnos diwethaf neu'r wythnos cyn hynny, ac fe fyddwn i'n annog yr Aelodau i edrych ar hynny.
Mae'r cynllun cyflawni ar gyfer carbon isel yn nodi'r holl adrannau amrywiol sector wrth sector ar draws y Llywodraeth a'r hyn sy'n ofynnol ganddyn nhw. Ddim ond ym mis Mawrth y cafodd ei lansio, ac rwy'n deall bod y byd wedi symud, oherwydd y cyngor yr ydym wedi ei gael, nid yn unig oddi wrth y Panel Rhynglywodraethol ond hefyd gan Bwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd. Gofynnais i Bwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd pam nad oedden nhw'n rhoi 100 y cant i ni, wyddoch chi, y gostyngiad net di-garbon, oherwydd ni oedd yr unig wlad na chafodd hynny, ac maen nhw'n dweud yr un peth ag yr wyf i—mae'n rhaid i'r nodau fod yn realistig. Ond rwyf wedi dweud ei bod yn uchelgais gennym i leihau ein hallyriadau carbon 100 y cant erbyn 2050 a chredaf mai dyna'r peth iawn i'w wneud. Mae'n bwysig nawr ein bod ni'n gweithio gyda'r grwpiau yr oeddwn i'n eu crybwyll yn fy ateb i Andrew R.T. Davies i sicrhau ein bod ni'n gweithio gyda rhanddeiliaid i gyflawni hynny.
Thank you very much, Minister, for your statement. I'm interested in the fact you state quite openly that the Government—there are certain matters beyond your control. So, the Aberthaw power station is obviously—we can't close it; we have to wait for the UK Government to do the right thing. But it's great to hear that we already have 48 per cent of our energy from renewable sources, and clearly it'd be fantastic to see many more community-led projects.
I'm keen to understand how the Government plans to encourage uptake of low-emissions vehicles, because every time I escape to go on holiday I need to go up the A470 and I need to be able to get back from north Wales. There are lots of good locations along the A470 for putting in electric vehicle charging points, but to my knowledge there aren't any at the moment, which means I simply can't rely on this mode of transport and am unable to invest in an electric vehicle. I'm also very glad to see that Wales is not going to clean up our act in this country by dumping it on poor countries, offshoring our emissions. I think this is absolutely crucial.
I think, in relation to horticulture, Brexit sharpens our attention as to where we're going to source our vegetables and fruit that we currently import, and I'm not terribly keen to be hearing that fresh veg is going to be substituted by tinned and frozen vegetables, but that's better than nothing. But we clearly need to be growing more of our own. In the cross-party group on food, we heard that Castell Howell, which is obviously one of the main distributors of food, only source 18 per cent of their supplies from Welsh producers. So, I think there's a lot we can do to reduce our food miles, both in relation to food security issues posed by Brexit and the threat of a 'no deal', but also just in order to clean up our act. If we have food produced locally, we're obviously going to be using a lot less carbon. So, I just wondered if the Government could say a little bit more about how we're going to do that.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog, am eich datganiad. Rwy'n cymryd diddordeb yn y ffaith eich bod chi'n dweud yn gwbl agored fod y Llywodraeth—ceir rhai materion sydd y tu hwnt i'ch rheolaeth chi. Felly, mae gorsaf bŵer Aberddawan yn amlwg—ni allwn ei chau; mae'n rhaid i ni aros nes y bydd Llywodraeth y DU yn gwneud y peth iawn. Ond mae'n dda clywed bod 48 y cant o'n hynni ni eisoes yn dod o ffynonellau adnewyddadwy, ac mae'n amlwg y byddai'n ardderchog inni gael gweld llawer mwy o brosiectau yn cael eu harwain gan gymunedau.
Rwy'n awyddus i ddeall sut mae'r Llywodraeth yn bwriadu annog pobl i ddefnyddio cerbydau allyriadau isel, oherwydd bob tro y byddaf i'n dianc ar wyliau mae angen imi fynd ar hyd yr A470 ac mae angen imi allu dod yn ôl o'r gogledd. Mae llawer o leoliadau hwylus ar hyd y A470 ar gyfer gosod pwyntiau gwefru cerbydau trydan, ond hyd y gwn i nid oes unrhyw un ar hyn o bryd, sy'n golygu na allaf i ddibynnu ar y math hwn o drafnidiaeth ac na allaf i fuddsoddi mewn cerbyd trydan. Rwy'n falch iawn hefyd o weld nad yw Cymru yn bwriadu gwella ei chyflwr amgylcheddol yn y wlad hon drwy daflu'r baich ar wledydd tlawd, gan leihau ein hallyriadau ni trwy eu hanfon dramor. Credaf fod hyn yn gwbl hanfodol.
O ran garddwriaeth, mae Brexit yn golygu ein bod yn gorfod rhoi mwy o'n sylw i'r cwestiwn o ble rydym yn mynd i brynu'r llysiau a'r ffrwythau yr ydym yn eu mewnforio ar hyn o bryd. Nid wyf yn or-awyddus i glywed bod llysiau mewn tuniau neu lysiau wedi eu rhewi yn cymryd lle llysiau ffres, ond mae hynny'n well na dim. Ond mae'n amlwg bod angen inni dyfu mwy o'n llysiau ni ein hunain. Yn y grŵp trawsbleidiol ar fwyd, fe glywsom fod Castell Howell, un o'r prif ddosbarthwyr bwyd, ond yn prynu 18 y cant o'u cyflenwadau gan gynhyrchwyr Cymru. Felly, rwy'n credu bod llawer y gallwn ni ei wneud i gyfyngu ar ein milltiroedd bwyd, o ran materion diogelwch bwyd sy'n cael eu codi gan Brexit a'r bygythiad o Brexit 'heb gytundeb', ond hefyd er mwyn gwella'n cyflwr amgylcheddol. Os oes gennym fwyd sy'n cael ei gynhyrchu'n lleol, rydym yn amlwg yn mynd i fod yn defnyddio llawer llai o garbon. Felly, tybed a allai'r Llywodraeth ddweud ychydig mwy am y ffordd yr ydym ni'n mynd i wneud hynny.
Thank you, Jenny Rathbone. You're quite right about Aberthaw. So, the UK Government is planning to close Aberthaw in 2025; we don't have the power to do that earlier. The significant decrease we had in 2017 from carbon emissions, at 25 per cent, was due to coal generation not being used, Aberthaw not being used, so many days as the previous year. But I think you're right about being globally responsible. We need coal to make steel. We could import steel from other countries, but then that would not be being globally responsible in my opinion. You quite rightly pointed out that 48 per cent of our electricity comes from renewable energy. So, again, we're well on the target that I set of 70 per cent by 2030—I think I set that target back in December 2017—and the local energy service that we have is working very hard with individuals, with communities, to try to bring on more renewable energy projects.
In relation to low-emission vehicles, I work closely with Ken Skates in this area. There are over 600 publicly accessible charging points in Wales at the moment, and I know from my discussions with the Minister that there are plans for the private sector, certainly, to now really up the number of those publicly accessible charging points. But, you're quite right, people need to have the confidence to purchase an electric car, knowing they can get from Cardiff to Wrexham or any other part of Wales. So, I think it is really important. But we do envisage the majority of electric vehicle chargers being rolled out by the private sector, and I know the Minister, who's just come into the Chamber, is engaging with charge point providers to gain some insight into their investment priorities and ensure that that provision across Wales can be encouraged.
Horticulture—I know the Member is passionate about horticulture, and it only makes up—I think it's less than 1 per cent of our agricultural sector, so there are huge opportunities for horticulture in our post-Brexit sustainable land policies, and it's something that I'm personally very keen to see. I visited a horticultural farm, if that's the right term, in west Wales last year and it was just brilliant to see the Welsh produce that was available. And, as you say, if we can reduce our food miles in the way you suggest, that will benefit everybody.
Diolch i chi, Jenny Rathbone. Rydych chi'n hollol iawn am Aberddawan. Felly, mae Llywodraeth y DU yn bwriadu cau Aberddawan yn 2025; nid oes gennym ni'r pŵer i wneud hynny'n gynharach. Roedd y gostyngiad sylweddol a gawsom ni yn 2017 o allyriadau carbon, sef 25 y cant, yn deillio o beidio â defnyddio glo i gynhyrchu trydan, gan nad oedd Aberddawan yn cael ei defnyddio, ar gymaint o ddyddiau ag yn y flwyddyn flaenorol. Ond rwy'n credu eich bod chi'n iawn am fod yn gyfrifol yn fyd-eang. Mae angen glo arnom ni i gynhyrchu dur. Fe allem ni fewnforio dur o wledydd eraill, ond wedyn ni fyddai hynny'n gyfrifol yn fyd-eang yn fy marn i. Roeddech chi'n llygad eich lle i ddweud bod 48 y cant o'n trydan ni'n deillio o ynni adnewyddadwy. Felly, unwaith eto, rydym ni wedi cyrraedd y nod a osodais i o 70 y cant erbyn 2030—rwy'n credu imi osod y nod hwnnw yn ôl ym mis Rhagfyr 2017—ac mae'r gwasanaeth ynni lleol sydd gennym ni'n gweithio'n galed iawn gydag unigolion, gyda chymunedau, i geisio cyflwyno rhagor o brosiectau ynni adnewyddadwy.
O ran cerbydau allyriadau isel, rwy'n gweithio'n agos gyda Ken Skates yn y maes hwn. Mae dros 600 o bwyntiau gwefru sy'n hygyrch i'r cyhoedd yng Nghymru ar hyn o bryd, ac rwy'n gwybod o'm trafodaethau i gyda'r Gweinidog fod yna gynlluniau ar y gweill i'r sector preifat, yn sicr, nawr, i gynyddu nifer y pwyntiau gwefru hynny sy'n hygyrch i'r cyhoedd. Ond, rydych chi'n gwbl gywir, mae angen i bobl fod â'r hyder i brynu car trydan, gan wybod y gallan nhw fynd o Gaerdydd i Wrecsam neu unrhyw ran arall o Gymru. Felly, rwy'n credu bod hyn yn bwysig iawn. Ond rydym ni'n rhagweld y bydd y sector preifat yn darparu'r rhan fwyaf o'r pwyntiau gwefru cerbydau trydan, a gwn fod y Gweinidog, sydd newydd ddod i mewn i'r Siambr, yn gweithio gyda darparwyr pwyntiau gwefru i gael cipolwg ar eu blaenoriaethau buddsoddi nhw a sicrhau y gellir annog y ddarpariaeth ledled Cymru.
Garddwriaeth—gwn fod yr Aelod yn frwdfrydig iawn ynglŷn â garddwriaeth, ac mae'n cynrychioli—credaf ei fod yn llai nag 1 y cant o'n sector amaethyddol, felly mae cyfleoedd enfawr i arddwriaeth yn ein polisïau tir cynaliadwy ôl-Brexit, ac mae'n rhywbeth yr wyf i'n bersonol yn awyddus iawn i'w weld. Ymwelais â fferm arddwriaethol, os mai dyna yw'r term cywir, yn y gorllewin y llynedd ac roedd hi'n wych cael gweld y cynnyrch o Gymru a oedd ar gael. Ac, fel y dywedwch chi, os gallwn ni leihau ein milltiroedd bwyd yn y ffordd yr awgrymwch chi, bydd hynny o fudd i bawb.
Can I very much welcome the statement? I'm very pleased that we are again discussing what I consider to be the major issue facing us in Wales. We can either decarbonise or look for a new world to inhabit, because, if we don't, this world will not be able to sustain human life. We are facing a serious climate change emergency, and we've got to address it.
I have three questions, and the first one is probably the most important: battery technology. Many of us have visited the Solcer House, and they were using car batteries in order to store electricity. We know that people would like to use electric cars, but they'd like to use electric cars that have batteries that can be charged very easily and very quickly, or where you could have a two-battery system, where you could just swap the battery around in order that you use one, leave the other one at home on charge, and then swap them around. What progress is being made in battery technology? Because, with both cars and houses, unless we get the battery technology right, then we're not going to really get the decarbonisation we want to.
The second question is: what is being done to ensure that hydrogen generated for vehicles is produced using renewable energy? Because I see people talking about hydrogen as a renewable—it is—but it takes energy to create the hydrogen in the first place. So, if you're going to use gas-powered generators to generate the electricity to produce the hydrogen, you're actually doing something that is environmentally less friendly. Everybody says, 'It's hydrogen, it must be good'—it's how you get to the hydrogen. And, if you're using electrolysis, you're going to need a lot of electricity in order to split the hydrogen and oxygen, or hydrogen and nitrogen, or hydrogen and whatever elements you wish to have it with.
The third point is: more trees. I don't believe you can ever have too many trees, and I think that we ought to have a lot more woodland than we've got now. But have the Welsh Government got any thoughts on trying to create a series of urban forests around urban areas, like the one in Maesteg that Huw Irranca-Davies speaks very highly of? There are lots of other areas, including around eastern Swansea, where we have areas that could be easily covered in trees to the benefit to the environment. Also, we talk about forestry—forestry is a commercial enterprise. We talk about subsidising forestry—forestry for a lot of people is a means of making money. Even Natural Resources Wales, surely, can make money out of forestry.
A gaf i groesawu'r datganiad yn fawr iawn? Rwy'n falch iawn ein bod ni'n trafod unwaith eto'r hyn sydd, yn fy marn i, yn fater o bwys sy'n ein hwynebu yng Nghymru. Fe allwn ni naill ai ddatgarboneiddio neu chwilio am fyd newydd i fyw ynddo, oherwydd, os na wnawn ni hynny, ni fydd y byd hwn yn gallu cynnal bywyd dynol. Rydym yn wynebu argyfwng difrifol o ran newid hinsawdd, ac mae'n rhaid inni fynd i'r afael ag ef.
Mae gennyf i dri chwestiwn, a'r un cyntaf yw'r pwysicaf, mae'n debyg : technoleg batri. Mae nifer ohonom wedi ymweld â Thŷ Solcer, ac roedden nhw'n defnyddio batris ceir i storio trydan. Gwyddom y byddai pobl yn hoffi defnyddio ceir trydan, ond bydden nhw'n hoffi defnyddio ceir trydan sydd â batris y gellir eu gwefru'n hawdd ac yn gyflym iawn, neu gallech chi gael system dau fatri, gan amnewid y batri i ddefnyddio un, a gadael y llall yn gwefru gartref, a'u cyfnewid nhw wedyn. Pa gynnydd sy'n cael ei wneud o ran technoleg batris? Oherwydd, gyda cheir a thai fel ei gilydd, oni bai ein bod ni'n llwyddiannus o ran technoleg batri, yna ni fyddwn ni'n cael y datgarboneiddio yr ydym yn dymuno ei gael.
Yr ail gwestiwn yw: beth sy'n cael ei wneud i sicrhau bod yr hydrogen a gynhyrchir ar gyfer cerbydau yn cael ei gynhyrchu gan ddefnyddio ynni adnewyddadwy? Rwy'n clywed pobl yn sôn am hydrogen fel ynni sy'n adnewyddadwy—ond mae'n cymryd ynni i greu'r hydrogen yn y lle cyntaf. Felly, os ydych chi'n mynd i ddefnyddio gorsafoedd pŵer nwy i gynhyrchu'r trydan ar gyfer cynhyrchu'r hydrogen, rydych chi mewn gwirionedd yn gwneud rhywbeth sy'n llai buddiol i'r amgylchedd. Mae pawb yn dweud, 'Hydrogen yw hwn, mae'n rhaid ei fod yn beth da'—sut y cewch chi'r hydrogen yw'r peth. Ac, os ydych chi'n defnyddio electrolysis, mae angen llawer o drydan arnoch i rannu'r hydrogen a'r ocsigen, neu'r hydrogen a'r nitrogen, neu'r hydrogen a pha elfennau bynnag yr hoffech eu defnyddio.
Y trydydd pwynt yw: mwy o goed. Nid wyf i'n credu y gallwch chi byth gael gormod o goed, ac rwyf i o'r farn y dylem ni gael llawer mwy o goetir nag sydd gennym ar hyn o bryd. Ond a yw Llywodraeth Cymru wedi cael unrhyw syniadau ynghylch ceisio creu cyfres o goedwigoedd trefol o amgylch ardaloedd trefol, fel yr un ym Maesteg y mae Huw Irranca-Davies yn canu ei glodydd? Ceir llawer o ardaloedd eraill, gan gynnwys rhai o gwmpas Dwyrain Abertawe, lle mae gennym ardaloedd y gellid yn rhwydd eu gorchuddio â choed er mwyn yr amgylchedd. Hefyd, rydym ni'n siarad am goedwigaeth—menter fasnachol yw coedwigaeth. Rydym ni'n siarad am roi cymhorthdal i goedwigaeth—mae coedwigaeth i lawer o bobl yn golygu ffordd o wneud arian. Mae'n sicr y gall Cyfoeth Naturiol Cymru, hyd yn oed, wneud arian o goedwigaeth.
Thank you, Mike Hedges. You are quite right; climate change is the biggest threat that we are facing, and the advice that we're receiving is we've got 12 years to turn this around, and it could be that we are the last generation that can do that, and it's really important that we take the opportunity and that our children and grandchildren don't turn around and say, 'Why didn't you do something about it when you could?'
Mike Hedges raises a very important point, I think, around battery technology. I've been to the Solcer House—it was probably about two and a half years ago, and I remember thinking the batteries were very large that they were using then. Clearly, there's a lot of research and development going on to ensure that battery storage is getting smaller, because people will not have the room to have those large batteries. This goes for hydrogen as well—I think it's really important that we're not bringing forward technologies that people can't use easily. So, batteries are a classic example. We also need to make sure that the infrastructure is there. So, the national grid needs to be reinforced in parts of Wales—certainly mid Wales—and that's a matter for the UK Government to ensure is happening, and I'm having those discussions both with the National Grid and officials have also raised it with the UK Government.
Later this week, I'll be attending the British-Irish Council, alongside the First Minister, where energy is the topic. So, I'm very much looking forward to talking with colleagues from across the UK Government, the devolved administrations, and, of course, the Crown dependencies as to what they're doing. I'm sure there will be a lot we can learn.
Trees—I go back to my answer to Andrew R.T. Davies: we are not planting enough trees. You're quite right; there are commercial interests as well. It's not just down to Government to plant trees; there are lots of organisations that can help us. NRW, certainly, I think should be planting more trees, and I'm looking, as I said in my answer to Andrew R.T. Davies, to see what funding we can help them with.
I think you make a very good point about urban forests. The First Minister's manifesto commitment around a national forest—I think, in the beginning, when we were discussing a national forest, I was thinking of a forest. But, clearly, the options I've asked officials to work up point to many more smaller forests around Wales being joined up, but I've only received those options today. I will need to discuss them further with the First Minister, but I think there are opportunities to link up the forests with the coast path, for instance, to ensure that people recognise what they are and what they're for.
We have several schemes. You'll be aware of the Size of Wales scheme. We're now at twice the size of Wales schemes, with the number of trees that we've planted. And, of course, our Plant! scheme was set up back in 2008 to plant a tree for every child born and adopted in Wales—since 2014, we've planted a tree in Wales and we've also planted a tree in Uganda.
Diolch i chi, Mike Hedges. Rydych chi'n gwbl gywir; newid hinsawdd yw'r bygythiad mwyaf yr ydym ni'n ei wynebu. Y cyngor a gawn ni yw bod gennym 12 mlynedd i drawsnewid y sefyllfa, ac mae'n bosib mai ni yw'r genhedlaeth olaf all wneud hynny, ac mae'n bwysig iawn ein bod ni'n manteisio ar y cyfle ac nad yw ein plant, na phlant ein plant, yn gallu troi a dweud wrthym 'Pam na wnaethoch chi rywbeth ynglŷn â'r peth pan oeddech chi'n gallu?'
Mae Mike Hedges yn codi pwynt pwysig iawn, rwy'n credu, ynghylch technoleg batris. Rwyf innau wedi bod yn Nhŷ Solcer—tua dwy flynedd a hanner yn ôl erbyn hyn, ac rwy'n cofio meddwl bod y batris yr oedden nhw'n eu defnyddio bryd hynny'n fawr iawn. Yn amlwg, mae llawer o waith ymchwil a datblygu yn digwydd i sicrhau bod y batri sy'n cael ei storio yn mynd yn llai, oherwydd ni fydd gan bobl ddigon o le i gadw'r batris mawr hynny. Mae hyn yn wir hefyd am hydrogen—rwy'n credu ei bod yn hollbwysig nad ydym yn cyflwyno technolegau na all pobl eu defnyddio'n rhwydd. Felly, mae batris yn enghraifft loyw. Mae angen inni sicrhau hefyd bod y seilwaith ar gael. Mae angen atgyfnerthu'r Grid Cenedlaethol mewn rhannau o Gymru—y canolbarth yn sicr—a mater i Lywodraeth y DU yw sicrhau bod hyn yn digwydd, ac rwy'n cael y trafodaethau hynny gyda'r Grid Cenedlaethol ac mae swyddogion wedi codi hyn gyda Llywodraeth y DU hefyd.
Yn ddiweddarach yr wythnos hon, byddaf yn mynd i'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, ynghyd â'r Prif Weinidog, ac ynni fydd y pwnc yn y fan honno. Felly, rwy'n edrych ymlaen yn fawr at siarad â chydweithwyr o bob rhan o Lywodraeth y DU, y gweinyddiaethau datganoledig, ac, wrth gwrs, dibyniaethau'r Goron ar yr hyn y maen nhw'n ei wneud. Rwy'n siŵr y bydd llawer y gallwn ei ddysgu.
Coed—rwyf am fynd yn ôl at yr ateb a roddais i Andrew R.T. Davies: nid ydym yn plannu digon o goed. Rydych chi'n hollol iawn; ceir buddiannau masnachol hefyd. Nid mater i'r Llywodraeth yn unig yw plannu coed; mae llawer o sefydliadau a all ein helpu ni. Yn sicr, fe ddylai Cyfoeth Naturiol Cymru fod yn plannu mwy o goed, ac rwyf wrthi'n ystyried, fel y dywedais yn fy ateb i Andrew R.T. Davies, y cymorth y gallwn eu rhoi iddynt o ran cyllid.
Rwyf i o'r farn eich bod chi'n gwneud pwynt da iawn am goedwigoedd trefol. Roedd ymrwymiad maniffesto'r Prif Weinidog o ran coedwig genedlaethol—rwy'n credu, ar y dechrau, pan oeddem ni'n trafod coedwig genedlaethol, roeddwn i'n meddwl am goedwig. Ond, yn amlwg, mae'r dewisiadau yr wyf i wedi gofyn i'r swyddogion weithio arnyn nhw yn dangos y gellir uno llawer mwy o goedwigoedd llai o faint o gwmpas Cymru, ond heddiw'n unig y cefais i'r dewisiadau hynny. Bydd angen imi eu trafod nhw ymhellach gyda'r Prif Weinidog, ond credaf fod cyfleoedd ar gael i gysylltu'r coedwigoedd â llwybr yr arfordir, er enghraifft, i sicrhau y bydd pobl yn sylweddoli beth ydyn nhw a beth yw eu pwrpas nhw.
Mae gennym nifer o gynlluniau. Byddwch chi'n ymwybodol o gynllun Maint Cymru. Erbyn hyn, rydym ni ar gyfradd o ddwywaith maint cynlluniau Maint Cymru, gyda'r nifer o goed yr ydym wedi eu plannu. Ac, wrth gwrs, cafodd ein cynllun Plant! ei sefydlu yn ôl yn 2008 i blannu coeden i bob plentyn a aned ac a fabwysiadwyd yng Nghymru—ers 2014, rydym wedi plannu coeden yng Nghymru ac rydym hefyd wedi plannu coeden yn Uganda.
You say in your statement, Minister, at least in the written version, that you've committed us to going even further, in achieving net zero emissions no later than 2050, yet you said in reply to Llyr Gruffydd that that was downgraded to an ambition, and we're legislating just for a 95 per cent cut, not for net zero. In what sense, then, are you committed to net zero instead of the 95 per cent reduction? Could you also—? I know you weren't able to last week, and, if you can't now, could you perhaps give me a timetable when you might be able to do this—what is your policy in terms of international offsetting? Will it be allowed, and, if so, will there be a limit placed on it?
I think your statement today is very timely, after the vote in the Commons—or not a vote in the Commons last night; it went through without even a vote—to change the 80 per cent reduction up to this far higher amount. I wonder about the cost of that. We have at least semi-official estimates of £50 billion or £70 billion a year, and I think it's much more sensible to focus on the annual cost than it is adding it up over an unknown period to get £1 trillion-plus scary numbers. But, if it is this £50 billion or £70 billion a year, then I welcome this process of carbon budget setting, of looking at what are the implications of this, because I think it's very easy for politicians to make great commitments for a long time in the future to synthesise a legacy for Theresa May or whatever other motivations there may be, but it's only when they come down to looking at what are the implications of this, what are the costs, what are the trade-offs, that, actually, you engage in real policy. And I think, with a 40 per cent or so cut in carbon dioxide emissions across the UK since 1990, we were leading the world in that and making really quite big strides in this area. I'm just concerned that, by lumping that up from 80 per cent to 95 per cent or 100 per cent without explaining how we're going to do that, there may again become a detachment between our ambitions and reality, or what our constituents would be prepared to accept in this area, given the trade-offs involved.
You mentioned that coal is required at Port Talbot to make steel. How, then, do we decarbonise that process while retaining the industry? What is the intention in terms of gas boilers? To come anywhere near this, you're going to have to get rid of everyone's gas boilers. Are you looking to replace them with electric—currently three times the cost—or would you have hydrogen instead, and, if so, how on earth does one get to a situation where one cuts off the gas and puts in hydrogen at a point in time instead? How do you co-ordinate people's boilers for that?
And could I ask you, finally, just to clarify a little further around this electricity production point? What's your assumption about what's going to happen with Aberthaw B that's so huge in terms of its implications in this area, and are you saying that as Welsh Government policy you would like to see a greater emphasis on autarchy and less in the way of exporting to England in electricity? What's wrong with exporting power to England? Is that a bad thing? If so, what do you intend to do about it?
Rydych chi'n dweud yn eich datganiad, Gweinidog, yn y fersiwn ysgrifenedig o leiaf, eich bod wedi ymrwymo i fynd ymhellach hyd yn oed, o ran sicrhau dim allyriadau o gwbl a hynny erbyn 2050 fan bellaf. Eto i gyd, roeddech chi'n dweud wrth ateb Llyr Gruffydd fod hynny wedi cael ei israddio'n uchelgais, a'n bod ni'n deddfu ar gyfer toriad o 95 y cant yn unig, nid ar gyfer sero net. Ym mha ystyr, felly, ydych chi wedi ymrwymo i sero net yn lle'r gostyngiad o 95 y cant? A wnewch chi hefyd —? Gwn nad oeddech chi'n gallu gwneud hynny'r wythnos diwethaf ac, os na allwch chi nawr, a fyddech o bosib yn gallu rhoi amserlen i mi o ran pryd y gallwch wneud hyn—beth yw eich polisi chi o ran gwrthbwyso rhyngwladol? A fydd hyn yn cael ei ganiatáu ac, os felly, a fydd terfyn yn cael ei osod arno?
Credaf fod eich datganiad heddiw yn amserol iawn, ar ôl y bleidlais yn Nhŷ'r Cyffredin—neu dim pleidlais yn Nhŷ'r Cyffredin neithiwr; aeth drwodd heb bleidlais hyd yn oed—i newid y gostyngiad o 80 y cant hyd at y swm llawer uwch hwn. Tybed beth fydd cost hynny. Mae gennym o leiaf amcangyfrifon lled-swyddogol o £50 biliwn neu £70 biliwn y flwyddyn, ac rwy'n credu ei bod yn llawer mwy synhwyrol canolbwyntio ar y gost flynyddol na'i hychwanegu dros gyfnod anhysbys i gael rhifau brawychus o £1 triliwn a throsodd. Ond, os yw hyn yn £50 biliwn neu £70 biliwn y flwyddyn, yna rwy'n croesawu'r broses hon o bennu cyllidebau carbon, o edrych ar oblygiadau hyn, oherwydd credaf ei bod yn hawdd iawn i wleidyddion wneud ymrwymiadau mawr am amser maith yn y dyfodol i lunio etifeddiaeth i Theresa May neu beth bynnag fo'r cymhellion eraill. Ond dim ond pan wneir y gwaith o edrych ar beth yw goblygiadau hyn, beth yw'r costau, pa gyfaddawdu fydd, yr ydych chi, mewn gwirionedd, yn ymwneud â pholisi gwirioneddol. Ac rwy'n credu, gyda gostyngiad o 40 y cant mewn allyriadau carbon deuocsid ledled y DU ers 1990, roeddem ni'n arwain y byd ac yn cymryd camau gwirioneddol sylweddol yn y maes hwn. Rwy'n gofidio, drwy wthio hynny o 80 y cael datgysylltiad eto rhwng uchelgais a'r diriaethol, neu'r hyn y byddai ein hetholwyr ni'n barod i'w dderbyn yn y maes hwn, o gofio'r cyfaddawdu dan sylw.
Roeddech chi'n sôn bod angen glo ym Mhort Talbot i wneud dur. Sut, felly, fyddwn ni'n datgarboneiddio'r broses honno wrth gadw'r diwydiant? Beth yw'r bwriad o ran boeleri nwy? Er mwyn dod yn agos ati, mae'n rhaid ichi gael gwared ar foeleri nwy pawb. A ydych chi'n bwriadu eu disodli nhw gyda rhai trydan—sy'n costio deirgwaith yn fwy ar hyn o bryd—neu a fyddech chi'n cael hydrogen yn lle hynny, ac, os felly, sut ar y ddaear y bydd rhywun yn cyrraedd sefyllfa lle mae rhywun yn torri'r cyflenwad nwy ac yn rhoi hydrogen rhyw dro yn ei le? Sut ydych chi am gyd-drefnu boeleri pobl ar gyfer hynny?
Ac a gaf i ofyn ichi, yn olaf, egluro ychydig ymhellach y pwynt hwn am gynhyrchu trydan? Beth yw eich rhagdybiaeth chi o ran yr hyn sy'n mynd i ddigwydd gydag Aberddawan B sydd mor enfawr ei oblygiadau yn y maes hwn, ac a ydych chi'n dweud hynny fel polisi gan Lywodraeth Cymru yr hoffech chi weld mwy o bwyslais ar hunan ddigonolrwydd a llai o allforio trydan i Loegr? Beth sydd o'i le ar allforio ynni i Loegr? A yw hynny'n beth drwg? Os felly, beth ydych chi'n bwriadu ei wneud yn ei gylch?
Thank you, Mark Reckless, for those questions. We accepted the UKCCC's advice around a 95 per cent reduction. That was a significant increase from the 80 per cent that they said last year, and I have committed to legislate next year to increase our emissions reduction target from at least 80 per cent to 95 per cent by 2050. That's in line, obviously, with the UK accepting a net zero target. But I did signal an ambition to develop a net zero target, and we now need to work—and I think I outlined this in my answer to Llyr Huws Gruffydd—we now need to work with the UKCCC—if I am at all concerned, I will ask for further advice—and other stakeholders to identify the ways in which a more ambitious target could be met. If we had said we would only accept 100 per cent—as it is now, by having that ambition, we are going further than any other UK Government.
I think what the UKCCC's advice does is that it recognises that we do need a collective approach across the UK, with everyone playing their part. So, I think it's really important that where the UK Government hold the levers, I encourage action from them. On the cost of it, we have to recognise the cost of not doing this, and it's hugely significant both in financial and, obviously, in human cost. Wales has already been badly affected by climate change, and it's right that we do take this very seriously. And I go back to the low-carbon delivery plan; it's important that every Minister reviews their policies and proposals to do that.
I'm not sure if you've read the low-carbon delivery plan because you asked me the same question, but I really would encourage you to do that, and you will see the way we set out around the emissions and how we're accepting them, and how we are ensuring our global responsibilities. So, I said we still need coal to make steel and we could import steel, but, for me, that wouldn't be globally responsible. So, it's important that we work with Tata and other businesses to ensure how they look at innovative ways to ensuring that they're not so fossil fuel dependent in the coming years.
I think it's really important that we see an increase in UK Government support for steel-related R&D, not just here in Wales but across the UK, and I think as part of the industrial strategy we should be calling for more funding for this. I think it's also important that the UK Government reduce the still significant energy price differential that we have, and that means UK-based energy-intensive industries, and that includes steel, continue to pay more for their energy than their European competitors.
Is it a bad thing to export electricity to England? No, but you will understand that it's UK Government decisions that have placed much more fossil fuel generation in Wales, and that's why our emissions are much higher in Wales.
Diolch i chi, Mark Reckless, am y cwestiynau hynny. Fe wnaethom ni dderbyn cyngor Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd ynghylch 95 y cant o ostyngiad. Roedd hynny'n gynnydd sylweddol o'r 80 y cant a ddywedasant y llynedd, ac rwyf i wedi ymrwymo i ddeddfu'r flwyddyn nesaf i gynyddu ein nod o leihau allyriadau o 80 y cant o leiaf i 95 y cant erbyn 2050. Mae hynny, wrth gwrs, yn cyd-fynd â'r DU yn derbyn nod o sero net. Ond fe wnes i arwyddo uchelgais i ddatblygu nod o sero net, ac mae angen inni weithio nawr—ac rwy'n credu imi amlinellu hyn yn fy ateb i Llŷr Huws Gruffydd—mae angen inni weithio nawr gyda Phwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd—os wyf i'n poeni o gwbl, fe ofynnaf am gyngor pellach—a rhanddeiliaid eraill i nodi'r ffyrdd y gellid cyrraedd nod mwy uchelgeisiol. Pe byddem wedi dweud y byddem ni dim ond yn derbyn 100 y cant—fel y mae nawr, drwy fod â'r uchelgais hwnnw, rydym ni'n mynd ymhellach nag unrhyw Lywodraeth arall yn y DU.
Rwy'n credu mai'r hyn y mae cyngor Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd yn ei wneud yw ei fod yn cydnabod bod angen inni fynd ati ar y cyd ledled y DU, gyda phawb yn chwarae eu rhan. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn, os mai yn nwylo Llywodraeth y DU y mae'r ysgogiadau, fy mod i'n annog gweithredu ganddyn nhw. O ran y gost, mae'n rhaid inni gydnabod y gost o beidio â gwneud hyn, ac mae'n arwyddocaol iawn o ran costau ariannol ac, yn amlwg, o ran y gost i fywyd dynol. Effeithiwyd yn wael eisoes ar Gymru gan y newid hinsawdd, ac mae'n iawn ein bod ni'n cymryd hyn o ddifrif. Ac rwy'n mynd yn ôl at y cynllun cyflawni carbon isel; mae'n bwysig bod pob Gweinidog yn adolygu ei bolisïau a'i gynigion i wneud hynny.
Nid wyf i'n siŵr a ydych wedi darllen y cynllun cyflawni carbon isel gan eich bod wedi gofyn yr un cwestiwn i mi, ond byddwn yn eich annog chi i wneud hynny, ac fe welwch chi'r ffordd yr ydym ni'n nodi'r allyriadau a sut yr ydym yn eu cael nhw, a sut yr ydym ni'n sicrhau ein cyfrifoldebau byd-eang. Felly, fe ddywedais i fod angen glo arnom o hyd i wneud dur ac fe allem ni fewnforio dur. Ond, i mi, ni fyddai hynny'n gyfrifol yn fyd-eang. Felly, mae'n bwysig ein bod ni'n gweithio gyda Tata a busnesau eraill i sicrhau eu bod nhw'n edrych ar ffyrdd arloesol o sicrhau nad ydyn nhw'n dibynnu cymaint ar danwydd ffosil yn y blynyddoedd i ddod.
Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gweld cynnydd yng nghefnogaeth Llywodraeth y DU i ymchwil a datblygu sy'n gysylltiedig â dur, nid yma yng Nghymru yn unig ond ledled y DU. Ac rwyf i o'r farn, yn rhan o'r strategaeth ddiwydiannol, y dylem ni fod yn galw am fwy o arian ar gyfer hyn. Credaf ei bod yn bwysig hefyd fod Llywodraeth y DU yn lleihau'r gwahaniaeth sylweddol o ran prisiau ynni sy'n dal i fod gennym ni, a bod diwydiannau dwys o ran ynni yn y DU, sy'n cynnwys dur, yn parhau i dalu mwy am eu hynni nhw na'u cystadleuwyr Ewropeaidd.
Ai peth drwg yw allforio trydan i Loegr? Nage, ond rydych chi'n deall mai penderfyniadau Llywodraeth y DU sydd wedi rhoi llawer mwy o gynhyrchu â thanwydd ffosil yng Nghymru, a dyna pam mae ein hallyriadau ni'n uwch o lawer yng Nghymru.
And finally, Joyce Watson.
Ac yn olaf, Joyce Watson.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I want to just highlight in terms of woodland that 15 per cent of land cover in Wales is the coverage of woodland, against the 37 per cent that is the EU average. So, therefore, to catch up we would have to have an extra 22 per cent land coverage of woodland. And I just put that there, because you've given lots of answers. But there is also another factor in all of this. The UK Government's advisory board have suggested that the grassland that is used for animal grazing might be reduced by 25 per cent by 2050 to help cut carbon emissions, and we all know that producing red meat really does increase the carbon emissions on so many levels that, really, we have to question what we are doing. And that is in terms of everybody playing their part, as you said in your statement. And I did call for a plant-based choice on school meals just the other week. So, maybe, you know, we can start looking at balancing these things. I'm not a vegetarian, I'm not a vegan, and, yes, I do myself eat red meat, but I eat less of it now and that's the point I'm trying to make.
The other thing I think that we could really look at: under the future generations and well-being Act, we have a duty not to create a consequence on another country. So, when we're looking—and I mean us as governments and public bodies more widely—sourcing materials, whether that's for the desks we're leaning on or the chairs we're sitting on, we should make sure that they're coming from sustainable forestry, and that we're not importing and helping to create a problem for somebody else. That is writ large in that future generations and well-being Act—that we don't create harm somewhere else.
My final point here is: you may be aware that there's a campaign going on at the moment to try and save Trecadwgan farm in Solva for the public. The council own this particular smallholding and there will be lots of smallholdings owned by other councils across Wales. Again, I ask you if you will look at advising local authorities, and being advised ourselves, that if we're thinking of disposing of any land, we need to think about handing it back, first of all, to the community, when actually it's owned by the community in the first place. Because the council or any public body doesn't actually own anything; it's the ratepayer who owns it, and the ratepayer should have the first option of trying to do something productive with it.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n awyddus i dynnu sylw at y mater ynglŷn â choetiroedd, sef mai 15 y cant y mae coetir yn ei gynrychioli o orchudd tir yng Nghymru, o'i gymharu â 37 y cant sy'n gyfartaledd yn yr UE. Felly, er mwyn dal i fyny, byddai'n rhaid inni gael gorchudd coetir o 22 y cant yn ychwanegol. Rwy'n nodi hynny oherwydd rydych chi wedi rhoi llawer o atebion. Ond mae yna ffactor arall hefyd yn hyn i gyd. Mae bwrdd cynghori Llywodraeth y DU wedi awgrymu y gallai'r glaswelltir a ddefnyddir i roi anifeiliaid i bori arno gael ei leihau 25 y cant erbyn 2050 i helpu i leihau allyriadau carbon. Ac mae pawb yn gwybod bod cynhyrchu cig coch yn cynyddu allyriadau carbon mewn gwirionedd ar sawl lefel a bod yn rhaid inni ystyried yr hyn yr ydym ni'n ei wneud, a dweud y gwir. A hynny o ran pawb yn chwarae ei ran, fel y dywedasoch yn eich datganiad. Fe wnes i alw am ddewis yn seiliedig ar blanhigion ar gyfer prydau ysgol yr wythnos o'r blaen. Felly, o bosib, gallem ddechrau edrych ar gydbwyso'r pethau hyn. Nid wyf i'n llysieuwr, nid wyf i'n fegan, ac, ydw, rwy'n bwyta cig coch fy hunan, ond rwy'n bwyta llai ohono nawr a dyna'r pwynt yr wyf i'n ceisio ei wneud.
Y peth arall y credaf y gallem edrych arno mewn gwirionedd: o dan Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, mae'n ddyletswydd arnom i beidio â chreu canlyniad i wlad arall. Felly, pan fyddwn ni'n edrych—ac rwy'n golygu ni fel llywodraethau a chyrff cyhoeddus yn ehangach—ar brynu deunyddiau, boed hynny ar gyfer y desgiau yr ydym yn pwyso arnyn nhw neu'r cadeiriau yr ydym yn eistedd arnyn nhw, fe ddylem ni wneud yn siŵr eu bod nhw'n tarddu o goedwigaeth gynaliadwy, ac nad ydym ni'n mewnforio a helpu i greu problem i rywun arall. Mae hynny'n amlwg iawn yn Neddf cenedlaethau'r dyfodol a llesiant—nad ydym ni'n peri difrod yn rhywle arall.
Fy mhwynt olaf yma yw: efallai eich bod chi'n ymwybodol o'r ymgyrch sy'n digwydd ar hyn o bryd i geisio arbed fferm Trecadwgan yn Solfach ar gyfer y cyhoedd. Y cyngor sy'n berchen ar y tyddyn arbennig hwn a cheir llawer o dyddynnod sy'n eiddo i gynghorau eraill ledled Cymru. Unwaith eto, rwy'n gofyn ichi ystyried cynghori awdurdodau lleol, a chael cyngor i ni ein hunain, pan fyddwn yn ystyried cael gwared ag unrhyw dir, fod angen meddwl am ei roi yn ôl i'r gymuned i ddechrau, er mai eiddo'r gymuned ydyw yn y lle cyntaf mewn gwirionedd. Oherwydd nid yw'r cyngor neu unrhyw gorff cyhoeddus yn berchen ar unrhyw beth mewn gwirionedd; y trethdalwr sy'n berchen arno, a'r trethdalwr ddylai gael y dewis cyntaf o geisio gwneud rhywbeth cynhyrchiol gydag ef.
Thank you, Joyce Watson, for that series of questions and observations. Just talking about smallholdings, when I came into portfolio three years ago, I was very keen to do a piece of work with local authorities around the number of smallholdings that were being sold off. I understood they were doing them quite often because of financial pressures, however once that smallholding is lost, it's lost forever, particularly if it's sold, obviously, for house building, for instance. So, I think we have seen a smaller number of smallholdings being sold off. I'm not aware of the particular one you mentioned, but I will certainly look into that.
I think the point you raised about importing—. I gave the example of importing coal for steel making and how it would be wrong for us, I believe, as a globally responsible country to import steel, but I think you took it down to an individual level, which I think is really important, and the choices we make around our purchases, for instance. I think once of the reasons for declaring a climate emergency was to galvanise people into action and it wasn't just governance, it wasn't just local authorities, it wasn't just businesses; it was individuals as well. I think that you've given a very good example of how people, when they're purchasing anything, do it from a sustainable point of view.
You mentioned woodland, and new planting has been shown to give considerable gains in carbon sequestration, which is why we have now committed to planting 2,000 hectares a year from 2020 to 2030. We've also linked our Glastir woodland creation support to the woodland carbon code. There's a really significant piece of research being undertaken by Cambridge university at the moment to investigate technological solutions to challenges related to climate change, and that focuses on what a positive role woodland can play. Certainly, whilst I appreciate it can take a long time for trees to mature—and this is a conversation I've had with farmers, who sometimes are reluctant to plant more trees because they know that piece of land will be tied up for many, many years. You might be aware the National Farmers Union has actually said they'll be carbon-neutral by 2040, which is incredibly ambitious, so I think the agricultural sector is very very keen and take their role very seriously. Obviously, we can look at this as part of our post-Brexit sustainable land management policy.
Diolch, Joyce Watson, am y gyfres o gwestiynau ac arsylwadau. Gan sôn am dyddynnod, pan ddechreuais ar fy mhortffolio dair blynedd yn ôl, roeddwn i'n awyddus iawn i wneud darn o waith gydag awdurdodau lleol ynglŷn â nifer y tyddynnod a oedd yn cael eu gwerthu. Roeddwn ar ddeall bod hyn yn digwydd yn weddol aml oherwydd pwysau ariannol, ond pan gaiff y tyddyn hwnnw ei golli, caiff ei golli am byth, yn enwedig os caiff ei werthu, yn amlwg, er mwyn adeiladu tai, er enghraifft. Felly, rwy'n credu ein bod wedi gweld lleihad yn nifer y tyddynnod sy'n cael eu gwerthu. Nid wyf i'n ymwybodol o'r un yr oeddech chi'n sôn amdano'n benodol, ond yn sicr fe fyddaf i'n ymchwilio i hynny.
Rwy'n credu bod y pwynt a godwyd gennych ynglŷn â mewnforio—. Fe roddais i'r enghraifft o fewnforio glo i gynhyrchu dur a sut y byddai'n anghydnaws inni, fel gwlad â chyfrifoldeb byd-eang, fewnforio dur. Ond credaf ichi ddod â hynny i lawr at lefel yr unigolyn, sy'n bwysig iawn yn fy marn i, a'r dewisiadau a wnawn ni o ran yr hyn a brynwn ni, er enghraifft. Credaf mai un o'r rhesymau dros ddatgan argyfwng hinsawdd oedd er mwyn ysgogi pobl i weithredu ac nid llywodraethu oedd yr unig fater, nid awdurdodau lleol yn unig, nid busnesau yn unig oedd hyn; roedd yn cynnwys unigolion hefyd. Rwy'n credu eich bod wedi rhoi enghraifft dda iawn o sut mae pobl, pan maen nhw'n prynu rhywbeth, yn gwneud hynny o safbwynt cynaliadwy.
Roeddech chi'n sôn am goetir, a dangoswyd bod plannu coed newydd yn cynnig manteision sylweddol o ran dal a storio carbon, a dyna pam yr ydym ni bellach wedi ymrwymo i blannu 2,000 hectar y flwyddyn rhwng 2020 a 2030. Rydym hefyd wedi cysylltu ein cymorth Glastir i greu coetiroedd â'r cod carbon coetir. Mae Prifysgol Caergrawnt yn cynnal ymchwil arwyddocaol iawn ar hyn o bryd i ymchwilio i atebion technolegol i heriau sy'n ymwneud â newid hinsawdd, ac mae hynny'n canolbwyntio ar y swyddogaeth gadarnhaol y gall coetiroedd ei chyflawni. Yn sicr, er fy mod i'n sylweddoli y gall gymryd cryn amser i goed aeddfedu—a sgwrs yw hon yr wyf i wedi ei chael gyda ffermwyr, sy'n gyndyn weithiau i blannu mwy o goed oherwydd eu bod nhw'n gwybod y bydd darn o dir yn cael ei glymu am flynyddoedd lawer iawn. Efallai eich bod chi'n ymwybodol bod Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr wedi dweud mewn gwirionedd y byddan nhw'n niwtral o ran carbon erbyn 2040. Mae hyn yn anhygoel o uchelgeisiol, ac felly rwy'n credu bod y sector amaethyddol yn awyddus iawn, iawn ac yn cymryd eu swyddogaeth o ddifrif. Yn amlwg, gallwn edrych ar hyn fel rhan o'n polisi i reoli tir yn gynaliadwy ar ôl Brexit.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.
Item 5 on the agenda this afternoon is the Regulated Advocacy Services (Service Providers and Responsible Individuals) (Wales) (Amendment) Regulations 2019, and I call on the Deputy Minister for Health and Social Services to move that motion—Julie Morgan.
Eitem 5 ar yr agenda y prynhawn yma yw Rheoliadau Gwasanaethau Eirioli Rheoleiddiedig (Darparwyr Gwasanaethau ac Unigolion Cyfrifol) (Cymru) (Diwygio) 2019, a galwaf ar y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i gynnig y cynnig hwnnw—Julie Morgan.
Cynnig NDM7078 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5
Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Gwasanaethau Eirioli Rheoleiddiedig (Darparwyr Gwasanaethau ac Unigolion Cyfrifol) (Cymru) (Diwygio) 2019 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 4 Mehefin 2019.
Motion NDM7078 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5
Approves that the draft The Regulated Advocacy Services (Service Providers and Responsible Individuals) (Wales) (Amendment) Regulations 2019 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 4 June 2019.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I move the motion. The statutory instrument before you today makes minor amendments to the Regulated Advocacy Services (Service Providers and Responsible Individuals) (Wales) Regulations 2019. It is the intention that these amendment regulations come into force on 1 July 2019. Now, these amendments have been brought forward as a response to issues raised by the Constitutional and Legislative Affairs Committee in their technical scrutiny report on the regulated advocacy services regulations. The amendment regulations are corrective in nature and only seek to address the minor issues raised in the report. They do not make any substantive changes to the advocacy services regulations.
The amendments make the following changes: correcting a reference in regulation 6(4)(c) to read 'Part 2' instead of 'Part 3', correcting a reference in regulation 7(3)(c) to read 'Part 2' instead of 'Part 3', and correcting a reference in regulation 15(1)(d) to read as 'service commissioners' rather than 'commissioning authorities'. The regulated advocacy services regulations themselves were introduced as part of our legislative package to fully implement the requirements of the Regulation and Inspection of Social Care (Wales) Act 2016. They aim to ensure that providers of regulated social care services achieve the required standard of care and support so that people's well-being and safety are maintained.
The requirements within the advocacy services regulations ensure that people have access to up-to-date information about the services that relate to them and that these services are person-centred. The regulations also set out requirements in relation to safeguarding, staffing and governance of services being provided. The amendment regulations before you make necessary minor technical corrections to the advocacy services regulations in order for them to operate fully as intended, and I ask Members to support them.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig y cynnig. Mae'r offeryn statudol sydd ger eich bron heddiw yn gwneud mân ddiwygiadau i Reoliadau Gwasanaethau Eirioli Rheoleiddiedig (Darparwyr Gwasanaethau ac Unigolion Cyfrifol) (Cymru) 2019. Y bwriad yw y bydd y Rheoliadau diwygio hyn yn dod i rym ar 1 Gorffennaf 2019. Nawr, mae'r gwelliannau hyn wedi'u cyflwyno yn ymateb i faterion y soniodd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol amdanyn nhw yn eu hadroddiad craffu technegol ar reoliadau'r gwasanaethau eirioli rheoleiddiedig. Diben y rheoliadau diwygio yw cywiro ac nid ydynt ond yn ceisio mynd i'r afael â'r mân faterion a godir yn yr adroddiad. Nid ydynt yn gwneud unrhyw newidiadau sylweddol i'r rheoliadau gwasanaethau eirioli.
Mae'r diwygiadau yn gwneud y newidiadau canlynol: cywiro cyfeiriad yn rheoliad 6(4)(c) fel ei fod yn darllen 'Rhan 2' yn lle 'Rhan 3', yn cywiro cyfeiriad yn rheoliad 7(3)(c) fel ei fod yn darllen 'Rhan 2' yn lle 'Rhan 3', ac yn cywiro cyfeiriad yn rheoliad 15(1)(d) fel ei fod yn darllen 'comisiynwyr gwasanaethau' yn hytrach nag 'awdurdodau comisiynu'. Cafodd y rheoliadau gwasanaethau eirioli rheoleiddiedig eu hunain eu cyflwyno yn rhan o'n pecyn deddfwriaethol i weithredu gofynion Deddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016 yn llawn. Eu nod yw sicrhau bod darparwyr gwasanaethau gofal cymdeithasol sy'n cael eu rheoleiddio yn cyflawni'r safon ofynnol o ofal a chymorth fel bod lles a diogelwch pobl yn cael eu cynnal.
Mae'r gofynion yn y rheoliadau gwasanaethau eirioli yn sicrhau bod pobl yn gallu cael gafael ar yr wybodaeth ddiweddaraf am y gwasanaethau sy'n gysylltiedig â nhw a bod y gwasanaethau hyn yn canolbwyntio ar y person. Mae'r rheoliadau hefyd yn nodi'r gofynion o ran diogelu, staffio a llywodraethu'r gwasanaethau sy'n cael eu darparu. Mae'r rheoliadau diwygio sydd ger eich bron yn gwneud mân gywiriadau technegol angenrheidiol i reoliadau'r gwasanaethau eirioli er mwyn iddyn nhw weithredu'n llawn yn unol â'r bwriad, a gofynnaf i Aelodau eu cefnogi.
Thank you. I have no speakers for the debate, and therefore the proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Nid oes gennyf siaradwyr ar gyfer y ddadl, ac felly y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 5 yn enw Caroline Jones, gwelliannau 2, 3 a 4 yn enw Darren Millar, a gwelliant 1 yn enw Rhun ap Iorwerth.
The following amendments have been selected: amendments 1 and 5 in the name of Caroline Jones, amendments 2, 3 and 4 in the name of Darren Millar, and amendment 1 in the name of Rhun ap Iorwerth.
Item 6 on our agenda this afternoon is the debate on the M4 corridor around Newport, and I call on the Minister for Economy and Transport to move that motion—Ken Skates.
Eitem 6 ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r ddadl ar goridor yr M4 o amgylch Casnewydd, a galwaf ar y Gweinidog dros yr Economi a Thrafnidiaeth i gynnig y cynnig hwnnw—Ken Skates.
Cynnig NDM7097 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi adroddiad yr Arolygydd Cyhoeddus a’r llythyr o benderfyniad a gyhoeddwyd gan y Prif Weinidog ddydd Mawrth 4 Mehefin, gan gynnwys datganiad llafar yn ddiweddarach y diwrnod hwnnw, ynghylch prosiect coridor yr M4 o amgylch Casnewydd.
2. Yn nodi’r camau nesaf a amlinellwyd gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth gan gynnwys sefydlu Comisiwn o arbenigwyr o dan arweiniad yr Arglwydd Terry Burns.
3. Yn cydnabod y problemau sylweddol o ran tagfeydd ar rwydwaith yr M4 ger Twnelau Brynglas a’u heffaith ar Gasnewydd a’r economi ehangach
4. Yn nodi ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddatblygu ac ariannu atebion cynaliadwy ac effeithiol i broblemau tagfeydd fel rhan o system drafnidiaeth integredig, aml-ddull a charbon isel.
Motion NDM7097 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the Public Inspector’s report and decision letter published by the First Minister on Tuesday 4th June, including an oral statement later that day, regarding the M4 corridor around Newport project.
2. Notes the proposed next steps outlined by the Minister for Economy and Transport including the establishment of an expert Commission to be led by Lord Terry Burns.
3. Recognises the significant congestion issues on the M4 network around the Brynglas Tunnels and the impact it has on Newport and the wider economy.
4. Notes the Welsh Government’s commitment to developing and funding sustainable and effective solutions to congestion issues as part of an integrated, multi-modal and low carbon transport system.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. It is indeed a pleasure to bring forward this debate this afternoon. Members have already been able to put across some of their views during a recent Plaid Cymru debate, but I think this is an incredibly important subject and it's only right, therefore, for Members to have the opportunity to provide contributions in full.
As Members and as all other interested stakeholders are aware, the First Minister decided not to proceed with the M4 corridor around Newport project, otherwise known as the black route. And, yes, as a Government, we are aware that, in terms of the M4 around Newport, our proposal was the black route and that is what we were pursuing and what we were promoting. However, I do recognise that times have changed since the black route was conceived. It is only responsible for Governments to accept when times change and when new challenges are presented, to respond accordingly and to act in a nimble way, and that's precisely what we have done.
I can assure all Members that we recognise that this challenge has to be addressed. 'Do nothing' is simply not an option. The question for us is how we are able to respond, packaging some of the alternatives in a way that will reduce or eliminate congestion. I believe that we can achieve a reduction in congestion on the M4 through Newport in a way that offers value for money and minimises cost to the public purse.
I'm pleased that Lord Terry Burns will chair the expert commission to make recommendations on the next steps for the transport network in south-east Wales, and the terms of reference of the commission were published alongside my recent written statement. The commission will be small and will be focused. It will consider the views of all stakeholders, such as the National Infrastructure Commission for Wales, the future generations commissioner, business groups, social partners, environmental groups, transport user groups and local and national political representatives. I believe it is imperative that social and economic performance should be central to this crucial work. The commission will therefore ensure that their views are fully captured in its work.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'n bleser cael cyflwyno'r ddadl hon y prynhawn yma, yn wir. Mae'r Aelodau eisoes wedi gallu cyflwyno rhai o'u safbwyntiau yn ystod dadl ddiweddar gan Blaid Cymru, ond rwy'n credu bod hwn yn bwnc anhygoel o bwysig ac nid yw ond yn briodol, felly, i Aelodau gael y cyfle i gyfrannu'n llawn.
Fel y mae Aelodau a'r holl randdeiliaid eraill sydd â diddordeb yn ymwybodol, penderfynodd y Prif Weinidog beidio â bwrw ymlaen â'r prosiect coridor M4 o amgylch Casnewydd, a elwir fel arall y llwybr du. Ac, ie, fel Llywodraeth, rydym ni'n ymwybodol, o ran yr M4 o amgylch Casnewydd, mai ein cynnig ni oedd y llwybr du a dyna'r oeddem ni'n gweithio arno a'r hyn yr oeddem ni'n ei hyrwyddo. Fodd bynnag, rwyf yn cydnabod bod pethau wedi newid ers i'r llwybr du gael ei lunio. Pan fydd pethau'n newid a phan fydd heriau newydd yn cael eu cyflwyno y peth cyfrifol i lywodraethau ei wneud yw ymateb yn briodol a gweithredu mewn ffordd fwy hyblyg, a dyna'n union yr ydym ni wedi'i wneud.
Gallaf sicrhau pob Aelod ein bod yn cydnabod bod yn rhaid rhoi sylw i'r her hon. Nid yw 'gwneud dim' yn ddewis o gwbl. Y cwestiwn i ni yw sut y gallwn ni ymateb, gan gynllunio rhai o'r dewisiadau amgen mewn ffordd a fydd yn lleihau neu'n dileu tagfeydd. Credaf y gallwn ni sicrhau lleihad mewn tagfeydd ar yr M4 drwy Gasnewydd mewn ffordd sy'n cynnig gwerth am arian ac yn lleihau'r gost i bwrs y wlad.
Rwy'n falch y bydd yr Arglwydd Terry Burns yn cadeirio'r comisiwn arbenigol i wneud argymhellion ar y camau nesaf ar gyfer y rhwydwaith trafnidiaeth yn y de-ddwyrain, a chyhoeddwyd cylch gorchwyl y comisiwn ochr yn ochr â'm datganiad ysgrifenedig diweddar. Bydd y comisiwn yn fach a bydd iddo bwyslais penodol. Bydd yn ystyried barn yr holl randdeiliaid, fel Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol Cymru, comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, grwpiau busnes, partneriaid cymdeithasol, grwpiau amgylcheddol, grwpiau defnyddwyr trafnidiaeth a chynrychiolwyr gwleidyddol lleol a chenedlaethol. Credaf fod yn rhaid i berfformiad cymdeithasol ac economaidd fod yn ganolog i'r gwaith hollbwysig hwn. Bydd y comisiwn felly'n sicrhau bod eu barn yn cael ystyriaeth lawn yn ei waith.
Now, the commission's work has already begun. I've had incredibly constructive discussions with Lord Burns about the work that's being undertaken to date by the Welsh Government and how he and his commission will take the work forward. We are examining all short-term measures that are available to alleviate congestion. I'm pleased that we are able to introduce additional patrol services and breakdown recovery services. These will not come without cost, of course; these are expensive services, but they are now tried and tested. They were deployed first on the A55 as part of the A55 resilience work, and they are now proven to work.
I must add that not all of the money that was allocated to the black route is available for a road-based solution or for interventions purely on the M4 because, of course, one of the reasons why the First Minister decided not to grant the Orders was because it would have drawn capital from other vitally important social infrastructure. However, the First Minister has already been clear that the recommendations put forward by the commission will have the first call on funding set aside by the Welsh Government to resolve the issues that we see on that part of the road network.
But we've also been clear with Members that those solutions must represent good value for money. It will be for the commission to consider all solutions. We will not be entertaining any pet projects, as I said in my written statement, outside of the commission's work. Whilst there will always be competing demands for funding, we are clear that delivering sustainable solutions for the significant challenges along this transport corridor is a top priority, and I can assure Members that the money spent since 2013 developing the proposals for the M4 project will not be wasted and will be put to good use by the commission, making sure that it is fully informed in terms of transport modelling, in terms of environmental surveys and all the other factors at play right across the region.
I recognise that the figure attached to the development cost of the proposed black route is significant, but it does represent something in the order of just 6 per cent of the overall project cost that was estimated. And that, as I've said already in this Chamber, compares very favourably to other projects across the UK. You only need to look at development costs of projects such as HS2 to appreciate that you cannot deliver a major infrastructure project in the western world without incurring significant development costs.
We've also been very clear in stressing that this project is absolutely unique in terms of the scale and in terms of the impact on the site of special scientific interest, and that, therefore, it had to be considered in its own right. Since we presented, I think, a very compelling case, there's been a declaration of a climate emergency, a greater understanding and appreciation that we need to act now, that we need to be more responsive and more responsible, and, therefore, the bar has been raised.
I know that other schemes have been highlighted recently and a fear that they will be lost as a consequence of this being seen as having set a precedent. That is simply not the case; all of those programmes will go ahead. Indeed, the Caernarfon-Bontnewydd bypass is going ahead. We are proceeding with consultations on improvements to the A483 this month. Work on the Flintshire corridor of the A55/A494 will be proceeding this summer with further modelling work, Welsh transport appraisal guidance work and further consultations and meetings with local stakeholders. Other road projects across the length and breadth of Wales are still in the pipeline to be delivered, and this does not shift our position on those.
We also have some incredibly exciting and bold plans for public transport here in Wales: from the £5 billion plan that we've developed, through Transport for Wales, for the new and transformational rail franchise and metro; to major legislation that will help us to re-regulate the bus network; to, of course, the biggest investment we have ever made in active travel. There is a huge amount of exciting work taking place right across Wales that I think will inspire, will encourage and will enable modal shift, which is so very important. Dirprwy Lywydd, we are committed to taking an inclusive and collaborative approach to finding innovative, affordable and sustainable solutions in the shortest possible timescale, and we look forward to working with Members and stakeholders in conjunction, of course, with the commission, to meet that need.
Nawr, mae gwaith y comisiwn eisoes wedi dechrau. Rwyf wedi cael trafodaethau anhygoel o adeiladol gyda'r Arglwydd Burns am y gwaith sy'n cael ei wneud hyd yma gan Lywodraeth Cymru a sut y bydd ef a'i gomisiwn yn bwrw ymlaen â'r gwaith. Rydym ni'n archwilio'r holl fesurau tymor byr sydd ar gael i liniaru tagfeydd. Rwy'n falch ein bod yn gallu cyflwyno gwasanaethau patrolio ychwanegol a gwasanaethau achub cerbydau sydd wedi torri. Ni fydd y rhain yn dod heb gost, wrth gwrs; mae'r rhain yn wasanaethau drud, ond bellach maen nhw wedi'u profi. Cawsant eu defnyddio gyntaf ar y A55 yn rhan o waith cydnerthu'r A55, ac erbyn hyn profwyd eu bod yn gweithio.
Rhaid imi ychwanegu nad yw'r holl arian a ddyrannwyd i'r llwybr du ar gael i greu datrysiad ar gyfer y ffordd yn unig nac ar gyfer ymyriadau ar yr M4 yn unig oherwydd, wrth gwrs, un o'r rhesymau pam y penderfynodd y Prif Weinidog beidio â rhoi'r Gorchmynion oedd oherwydd y byddai wedi sugno cyfalaf o seilweithiau cymdeithasol eraill hynod bwysig. Fodd bynnag, mae'r Prif Weinidog eisoes wedi bod yn glir y bydd yr argymhellion a gyflwynir gan y comisiwn yn cael eu blaenoriaethu o ran cyllid a neilltuir gan Lywodraeth Cymru i ddatrys y problemau a welwn ni ar y rhan honno o'r rhwydwaith ffyrdd.
Ond rydym ni hefyd wedi bod yn glir gyda'r Aelodau bod yn rhaid i'r atebion hynny fod yn werth da am arian. Mater i'r comisiwn fydd ystyried pob posibilrwydd. Ni fyddwn yn ystyried unrhyw hoff brosiectau, fel y dywedais yn fy natganiad ysgrifenedig, y tu allan i waith y comisiwn. Er y bydd galwadau am gyllid yn cystadlu â'i gilydd bob amser, rydym ni'n glir bod sicrhau atebion cynaliadwy ar gyfer yr heriau sylweddol ar hyd y coridor trafnidiaeth hwn yn brif flaenoriaeth, a gallaf sicrhau Aelodau na chaiff yr arian a wariwyd ers 2013 yn datblygu'r cynigion ar gyfer prosiect yr M4 ei wastraffu ac y caiff ei ddefnyddio'n effeithiol gan y comisiwn, gan sicrhau ei fod yn gwbl wybodus o ran modelu trafnidiaeth, o ran arolygon amgylcheddol a'r holl ffactorau eraill sydd ar waith ledled y rhanbarth.
Rwy'n cydnabod bod y ffigur sydd ynghlwm wrth gost datblygu'r llwybr du arfaethedig yn un sylweddol, ond mae'n cynrychioli rhywbeth fel 6 y cant yn unig o'r gost gyffredinol a amcangyfrifwyd ar gyfer y prosiect. Ac mae hynny, fel y dywedais eisoes yn y Siambr hon, yn cymharu'n ffafriol iawn â phrosiectau eraill ledled y DU. Yr unig beth sydd angen i chi ei wneud yw edrych ar gostau datblygu prosiectau fel HS2 i werthfawrogi na allwch chi gyflawni prosiect seilwaith mawr yn y byd gorllewinol heb orfod ysgwyddo costau datblygu sylweddol.
Rydym ni hefyd wedi bod yn glir iawn wrth bwysleisio bod y prosiect hwn yn gwbl unigryw o ran y raddfa ac o ran yr effaith ar y safle o ddiddordeb gwyddonol arbennig, ac felly, mae'n rhaid ei ystyried ar ei ben ei hun. Ers inni gyflwyno achos grymus iawn, rwy'n credu, bu datganiad o argyfwng hinsawdd, gwell dealltwriaeth a gwerthfawrogiad bod angen inni weithredu nawr, bod angen inni fod yn fwy ymatebol ac yn fwy cyfrifol, ac, felly, mae'r disgwyliadau yn fwy.
Rwy'n gwybod bod cynlluniau eraill wedi cael eu hamlygu'n ddiweddar ac mae ofn na fyddant yn gweld golau dydd o ganlyniad i'r ffaith y caiff hyn ei weld fel rhywbeth sydd wedi gosod cynsail. Nid yw hynny'n wir o gwbl; bydd y rhaglenni hynny i gyd yn mynd rhagddynt. Yn wir, mae ffordd osgoi Caernarfon-Bontnewydd yn mynd rhagddi. Rydym ni'n bwrw ymlaen ag ymgynghoriadau ar welliannau i'r A483 y mis hwn. Bydd gwaith ar goridor yr A55/A494 yn Sir y Fflint yn mynd yn ei flaen yr haf hwn gyda rhagor o waith modelu, gwaith ar ganllawiau arfarnu trafnidiaeth Cymru ac ymgynghoriadau a chyfarfodydd pellach gyda rhanddeiliaid lleol. Mae prosiectau ffyrdd eraill ar hyd a lled Cymru yn dal ar y gweill i'w darparu, ac nid yw hyn yn newid ein safbwynt ar y rheini.
Mae gennym ni hefyd gynlluniau hynod o gyffrous a beiddgar ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus yma yng Nghymru: o'r cynllun £5 biliwn a ddatblygwyd gennym ni, drwy Trafnidiaeth Cymru, ar gyfer y fasnachfraint rheilffyrdd a'r metro newydd fydd yn trawsnewid pethau'n llwyr; i ddeddfwriaeth o bwys a fydd yn ein helpu i ail-reoleiddio'r rhwydwaith bysiau; ac, wrth gwrs, y buddsoddiad mwyaf i ni ei wneud erioed ym maes teithio llesol. Mae llawer iawn o waith cyffrous yn mynd rhagddo ledled Cymru a fydd, rwy'n credu, yn ysbrydoli, yn annog ac yn fodd i bobl newid sut maen nhw'n teithio, sydd mor bwysig. Dirprwy Lywydd, rydym ni wedi ymrwymo i fynd ati mewn modd cynhwysol a chydweithredol er mwyn canfod atebion arloesol, fforddiadwy a chynaliadwy yn yr amser byrraf posib, ac edrychwn ymlaen at weithio gydag Aelodau a rhanddeiliaid ar y cyd, wrth gwrs, â'r comisiwn, i ddiwallu'r angen hwnnw.
Thank you. I have selected the six amendments to the motion and I call on David Rowlands to move amendments 1 and 5, tabled in the name of Caroline Jones.
Diolch. Rwyf wedi dethol y chwe gwelliant i'r cynnig a galwaf ar David Rowlands i gynnig gwelliannau 1 a 5, a gyflwynwyd yn enw Caroline Jones.
Gwelliant 1—Caroline Jones
Ychwanegu pwynt newydd ar ôl pwynt 1 ac ail-rifo yn unol â hynny:
Yn gresynu bod Llywodraeth Cymru wedi methu â chadw at ei haddewid i ddarparu ffordd liniaru'r M4.
Gwelliant 5—Caroline Jones
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig;
Yn cydnabod bod tagfeydd o amgylch Casnewydd wedi bod yn llesteirio economi Cymru dros y ddau ddegawd diwethaf ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod unrhyw fesurau lleddfu, yn absenoldeb ffordd liniaru, yn cael eu rhoi ar waith cyn gynted â phosibl.
Amendment 1—Caroline Jones
Add as new point after point 1 and renumber accordingly:
Regrets the Welsh Government’s failure to abide by its promise to deliver an M4 relief road.
Amendment 5—Caroline Jones
Add new point to the end of the motion;
Recognises that congestion around Newport has been hampering the Welsh Economy for the last two decades and calls upon the Welsh Government to ensure that, in the absence of a relief road, any mitigation measures are put in place as soon as possible.
Cynigiwyd gwelliannau 1 a 5.
Amendments 1 and 5 moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I formally move amendments 1 and 5 tabled in the name of Caroline Jones, and wish to confirm at this point that we will be supporting amendments 2, 3 and 4, tabled in the name of Darren Millar.
I move amendment 1 and simply record that the delivery of a relief road for the M4 motorway at Newport was a Labour Party manifesto pledge. Moving amendment 5, I fear it is incumbent upon each party in this Chamber to discuss, in a productive and co-operative way, any firm proposals and alternatives proffered by any Member or party in this Chamber. The situation at Newport is now so dire that we all have to put party politics aside, both for the people of Newport and the Welsh economy in general.
Even this morning I witnessed, at 6.45 a.m., a horrendous tailback from the tunnels to junction 28, and further, last Friday, I experienced a tailback from the St Mellons interchange right through to the tunnels. Again, I wish simply to make the point that speed limits from the Tredegar Park interchange were exacerbating the problem, because actual traffic volumes flowing through the tunnel were quite low.
I wish to confirm that we support all moves to accommodate people on public transport, and we believe that this will be a vital factor in cutting down the volumes of traffic now experienced on that road, and I am absolutely certain that the metro will help a great deal in actually reducing those volumes. But, as the Cabinet Minister knows, there has to be a much greater emphasis on what is actually happening on the M4 motorway, and I look forward to the proposals coming out from the commission with regard to their proposed solutions. Thank you.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf yn ffurfiol welliannau 1 a 5 a gyflwynwyd yn enw Caroline Jones, ac rwyf eisiau cadarnhau ar hyn o bryd y byddwn yn cefnogi gwelliannau 2, 3 a 4, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar.
Cynigiaf welliant 1 gan ddweud yn syml mai addewid maniffesto'r Blaid Lafur oedd cyflwyno ffordd liniaru ar gyfer traffordd yr M4 yng Nghasnewydd. Gan gynnig gwelliant 5, mae arnaf ofn ei bod hi'n ddyletswydd ar bob plaid yn y Siambr hon i drafod, mewn ffordd gynhyrchiol a chydweithredol, unrhyw gynigion a dewisiadau cadarn a gynigir gan unrhyw Aelod neu blaid yn y Siambr hon. Mae'r sefyllfa yng Nghasnewydd mor enbyd erbyn hyn fel bod yn rhaid inni i gyd roi gwleidyddiaeth bleidiol o'r neilltu, er mwyn pobl Casnewydd ac er mwyn economi Cymru'n gyffredinol.
Hyd yn oed y bore yma, gwelais, am 6.45 y bore, dagfa echrydus o'r twneli i gyffordd 28, ac ymhellach, ddydd Gwener diwethaf, roedd tagfa o gyfnewidfa Llaneirwg yr holl ffordd i'r twneli. Unwaith eto, nid wyf ond eisiau gwneud y sylw fod cyfyngiadau cyflymder o gyfnewidfa Parc Tredegar yn gwaethygu'r broblem, oherwydd roedd maint y traffig gwirioneddol a oedd yn llifo drwy'r twnnel yn eithaf isel.
Hoffwn gadarnhau ein bod yn cefnogi pob ymdrech i ddarparu ar gyfer pobl sydd ar drafnidiaeth gyhoeddus, a chredwn y bydd hyn yn ffactor hollbwysig o ran lleihau faint o draffig sydd ar y ffordd honno nawr, ac rwy'n gwbl sicr y bydd y metro'n helpu'n fawr iawn ac yn lleihau'r traffig hwnnw. Ond, fel y gŵyr Gweinidog y Cabinet, rhaid rhoi llawer mwy o bwyslais ar yr hyn sy'n digwydd ar draffordd yr M4, ac edrychaf ymlaen at weld cynigion y Comisiwn ynghylch eu hatebion arfaethedig. Diolch.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Galwaf ar Russell George i gynnig gwelliannau 2, 3 a 4, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Russell George.
I call on Russell George to move amendments 2, 3 and 4, tabled in the name of Darren Millar. Russell George.
Gwelliant 2—Darren Millar
Ychwanegu pwynt newydd ar ôl pwynt 1 ac ail-rifo yn unol â hynny:
Yn gresynu at fethiant Llywodraeth Cymru i gyhoeddi adroddiad yr Arolygydd Cyhoeddus Annibynnol cyn 4 Mehefin 2019.
Gwelliant 3—Darren Millar
Ychwanegu pwynt newydd ar ôl pwynt 3 ac ail-rifo yn unol â hynny:
Yn gresynu ymhellach at fethiant un Llywodraeth Lafur ar ôl y llall yng Nghymru i ddatrys y tagfeydd ar yr M4 hyd yn hyn.
Gwelliant 4—Darren Millar
Dileu pwynt 4 a rhoi yn ei le:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i dderbyn argymhelliad yr arolygydd cyhoeddus annibynnol ac adeiladu ffordd liniaru'r M4.
Amendment 2—Darren Millar
Add as new point after point 1 and renumber accordingly:
Regrets the failure of the Welsh Government to publish the independent Public Inspector’s report prior to 4 June 2019.
Amendment 3—Darren Millar
Add as new point after point 3 and renumber accordingly:
Further regrets the failure of successive Welsh Labour Governments to deliver a solution to congestion on the M4 to date.
Amendment 4—Darren Millar
Delete point 4 and replace with:
Calls on the Welsh Government to accept the recommendation of the independent public inspector and build the M4 relief road.
Cynigiwyd gwelliannau 2, 3 a 4.
Amendments 2, 3 and 4 moved.
Thank you, Presiding Officer. I move the amendments in the name of my colleague Darren Millar.
On 23 October, the then leader of the house, Julie James, standing in for the then First Minister, speaking on behalf of the Government, committed that we would have a binding vote in Government time on the M4 relief road project. I think it's disappointing that this commitment has not been honoured. Six years on from the start of this project, the inquiry has taken the best part of two years to examine the Welsh Government's own proposals and 28 alternatives at a cost of what we now know is £114 million. Only, of course, for the whole scheme to be scrapped by the First Minister.
I'm disappointed that the Welsh Government has now kicked the can down the road yet again, with the creation of a new expert commission, which was put together to come to new conclusions within six months. What's to say, of course, that at the end of that process, the First Minister will not just run a coach and horses through Lord Burns's recommendations, like he has done with rejecting the detailed conclusions of the report of the independent public inspector?
The Welsh Government is right in its motion that the significant congestion issues on the M4 have an impact on the economy of Newport and the wider economy. But it's all very well putting that in a motion today; this Welsh Government is part of the problem and not part of the solution.
'"Make do and mend" is no longer a sustainable policy choice to meet the long-term needs of Wales.'
Not my words; they're the words of the economy Minister with regard to the M4. For 20 years, the Labour Government have pretended that they know what they're doing with the economy, but I'm afraid they're just making it up as they go along. Since the rejection of the inspector's conclusions, the Government has no plan, no targets, no practical solutions that will resolve the congestion issues that are holding back Newport's economy, and suffocating the wider Welsh economy.
We on these benches cannot support a motion that fails to recognise the Welsh Government's failure over the last 20 years, despite two decades of discussion and consultations. The economic benefits are clear. The economy and transport Minister has previously recognised this, and I quote him here:
'over the 60-year appraisal period, there is more than £2 of benefit for each pound spent on the scheme, without touching on the wider economic benefits likely to flow from the scheme, such as a stronger perception of Wales as a place to invest, which cannot be captured.'
I couldn't sum that up better myself, Presiding Officer, and, of course, the planning inspector also said that for every £1 invested it would pay back £1.56 to the nation. Meanwhile, as it goes on now, traffic levels are increasing and we're failing to build an infrastructure and road network that would attract inward investment. The economic impact of not proceeding has been estimated as being £134 million a year to Cardiff and £44 million a year to Newport.
I have real concerns and questions in regard to the environmental impact of the Government's own proposals, but it was incredibly important that the public inquiry heard stakeholders' views, examined the alternative proposals being put forward and examined, in detail, the environmental consequences being raised. It was my view and the view from these benches that the public inquiry outcome, having examined and balanced all the evidence, should be respected.
To be clear, Presiding Officer, we on these benches are calling for the Welsh Government to accept the recommendations of the public inspector and urgently build the M4 relief road. Presiding Officer, I will end with a quote from the words of the Welsh Government's own economy and transport Minister, who said
'the existing infrastructure on the M4 around Newport is not fit for purpose....Piecemeal and useful improvements have been undertaken over time, which will improve the position...but they've only postponed the issue. This piece of infrastructure needs a major, long-term upgrade.'
I agree with him.
Diolch, Llywydd. Cynigiaf y gwelliannau yn enw fy nghyd-Aelod Darren Millar.
Ar 23 Hydref, dywedodd Julie James, arweinydd y tŷ ar y pryd, a oedd yn cyflenwi ar ran y Prif Weinidog ar y pryd, wrth siarad ar ran y Llywodraeth, y byddai gennym ni bleidlais orfodi yn amser y Llywodraeth ar brosiect ffordd liniaru'r M4. Rwy'n credu ei bod hi'n siomedig nad yw'r ymrwymiad hwn wedi cael ei anrhydeddu. Chwe blynedd ers dechrau'r prosiect hwn, mae'r ymchwiliad wedi cymryd bron i ddwy flynedd i archwilio cynigion Llywodraeth Cymru ei hun a 28 o ddewisiadau eraill ar gost o'r hyn yr ydym ni'n ei wybod bellach sy'n £114 miliwn. Dim ond, wrth gwrs, i'r Prif Weinidog gael gwared ar y cynllun yn llwyr.
Rwy'n siomedig bod Llywodraeth Cymru yn awr wedi bod yn llusgo traed unwaith eto, drwy greu comisiwn arbenigol newydd, a gafodd ei lunio i ddod i gasgliadau newydd o fewn chwe mis. Does dim sicrwydd, wrth gwrs, na fydd y Prif Weinidog, ar ddiwedd y broses honno, yn anwybyddu argymhellion yr Arglwydd Burns, fel y gwnaeth wrth wrthod casgliadau manwl adroddiad yr arolygydd cyhoeddus annibynnol.
Mae Llywodraeth Cymru yn iawn yn ei chynnig bod y problemau sylweddol o ran tagfeydd ar yr M4 yn effeithio ar economi Casnewydd a'r economi ehangach. Ond mae'n ddigon hawdd rhoi hynny mewn cynnig heddiw; mae Llywodraeth bresennol Cymru yn rhan o'r broblem yn hytrach nag yn rhan o'r ateb.
Nid yw "clytio a thrwsio" yn ddewis polisi cynaliadwy mwyach i ddiwallu anghenion hirdymor Cymru.
Nid fy ngeiriau i; dyna eiriau Gweinidog yr economi o ran yr M4. Ers 20 mlynedd, mae'r Llywodraeth Lafur wedi cymryd arnyn nhw eu bod nhw'n gwybod beth maen nhw'n ei wneud â'r economi, ond mae gen i ofn eu bod yn dyfeisio'r cwbl wrth fynd yn eu blaenau. Ers gwrthod casgliadau'r arolygydd, nid oes gan y Llywodraeth unrhyw gynllun, unrhyw dargedau, unrhyw atebion ymarferol a fydd yn datrys y problemau tagfeydd sy'n dal economi Casnewydd yn ôl, ac yn mygu economi ehangach Cymru.
Ni allwn ni ar y meinciau hyn gefnogi cynnig nad yw'n cydnabod methiant Llywodraeth Cymru dros yr 20 mlynedd diwethaf, er gwaethaf dau ddegawd o drafod ac ymgynghori. Mae'r manteision economaidd yn amlwg. Mae Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth wedi cydnabod hyn o'r blaen, ac fe'i dyfynnaf yma:
Dros y cyfnod arfarnu 60 mlynedd, mae mwy na £2 o fudd ar gyfer pob punt a werir ar y cynllun, heb sôn am y buddiannau economaidd ehangach sy'n debygol o ddeillio o'r cynllun, megis canfyddiad cryfach o Gymru fel lle i fuddsoddi ynddo, na ellir ei fesur.
Ni allwn i grynhoi hynny'n well fy hun, Llywydd, ac, wrth gwrs, dywedodd yr arolygydd cynllunio hefyd y byddai pob £1 a fuddsoddwyd yn talu £1.56 yn ôl i'r genedl. Yn y cyfamser, fel mae pethau yn awr, mae lefelau traffig yn cynyddu ac nid ydym ni'n llwyddo i adeiladu seilwaith a rhwydwaith ffyrdd a fyddai'n denu mewnfuddsoddiad. Amcangyfrifwyd bod yr effaith economaidd o beidio â mynd ymlaen yn £134 miliwn y flwyddyn i Gaerdydd a £44 miliwn y flwyddyn i Gasnewydd.
Mae gennyf bryderon a chwestiynau gwirioneddol ynghylch effaith amgylcheddol cynigion y Llywodraeth ei hun, ond roedd hi'n bwysig dros ben bod yr ymchwiliad cyhoeddus yn clywed barn rhanddeiliaid, yn archwilio'r cynigion amgen a oedd yn cael eu cyflwyno ac yn archwilio, yn fanwl, y goblygiadau amgylcheddol y soniwyd amdanyn nhw. Fy marn i a barn y meinciau hyn oedd y dylid parchu canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus, ar ôl archwilio a phwyso a mesur yr holl dystiolaeth.
I fod yn glir, Llywydd, rydym ni ar y meinciau hyn yn galw ar i Lywodraeth Cymru dderbyn argymhellion yr arolygydd cyhoeddus ac adeiladu ffordd liniaru'r M4 ar frys. Llywydd, terfynaf â dyfyniad o eiriau Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth Llywodraeth Cymru ei hun, a ddywedodd:
nad yw'r seilwaith presennol ar y M4 o amgylch Casnewydd yn addas at y diben ... Mae gwelliannau tameidiog a defnyddiol wedi cael eu gwneud dros amser, a fydd yn gwella'r sefyllfa ... ond nid ydynt ond wedi gohirio'r mater. Mae angen i'r darn hwn o seilwaith gael ei uwchraddio'n sylweddol yn y tymor hir.
Rwy'n cytuno ag ef.
Rhun ap Iorwerth i gynnig gwelliant 6.
Rhun ap Iorwerth to move amendment 6.
Gwelliant 6—Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod unrhyw gynnig newydd yn rhan o becyn buddsoddi mewn seilwaith ar gyfer Cymru gyfan.
Amendment 6—Rhun ap Iorwerth
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government to ensure that any new proposal is part of a Wales-wide package of infrastructure investment.
Cynigiwyd gwelliant 6.
Amendment 6 moved.
Diolch. Let me tell you two contrasting stories. One is actual, one is a portrayal of what might have been. First, then, in 2011, Welsh Government commits to pursuing the so-called black route to the south of Newport. In 2019, eight years later, eight years of putting all eggs in one unsustainable basket, and Welsh Government is forced to admit the project is unsustainable financially and environmentally. The M4 remains overburdened and congested, and no alternatives are in the pipeline.
Alternatively, 2011, Welsh Government realises this is the twenty-first century, not the twentieth, that road resilience must be improved, yes, but in conjunction with major investment in public transport and modal shift. In 2019, eight years later, a major road improvement programme is well under way to take the strain off the M4, and the population of Newport and around are already enjoying the early fruits of investment in low-carbon mass public transport, as promised when Newport was identified as a pathfinder for transport innovation.
Now, I said that second version was very much imagined, but it needn't be now, if we change the dates and start the clock from now. We have waited and wasted eight years, and the electorate will make their judgment in future elections, no doubt, about this Labour Government's missed opportunities, but we have to get moving now.
Here's something else that may have happened in that second scenario: Welsh Government, through a national infrastructure commission, was able to develop those Newport and south-east road and public transport innovations as part of a new Wales-wide transport infrastructure strategy. Wrexham and the north-east, Swansea, Cardiff and the Valleys saw public transport plans accelerated due to Newport's experience. Confidence gained from seeing Newport's response to the new public transport offer, which took traffic off the M4, of course, led to new thinking on developing and reinstating new transport links like the west coast rail connection.
All of this, I truly believe, is possible, and would have been possible. What we have to do, though, now is to make sure that 2019 is the starting point for that kind of new approach to south-east and Wales-wide transport planning.
Now, I mentioned the national infrastructure commission, and the Minister will have heard me previously ask, 'Why set up a new commission to look at the Newport M4 issue? Haven't we got a vehicle in the relatively new national infrastructure commission that should be there to do just that?' And, okay, the national commission isn't exactly what we in Plaid Cymru called for—not as strong—but we welcomed it as a step in the right direction at least, and wouldn't giving it this project, this high-profile task of responding to the M4 decision, be exactly what's needed to let it grow in stature and grow in confidence? And, at the same time, isn't having a commission just for the M4 issue exactly what we don't want if we're serious about Wales-wide transport developments? Look at point 4 in the Government's motion, noting
'Welsh Government’s commitment to developing and funding sustainable and effective solutions to congestion issues as part of an integrated, multi-modal and low carbon transport system.'
Now, I'd like to think that, by that, the Government means a Wales-wide transport system, in much the same way as we're calling in our amendment for a commitment to a Wales-wide package of infrastructure investment. Maybe the Minister can confirm that. Putting the task in the hands of the national infrastructure commission would guarantee that wider context—yes, addressing the issue at hand around Newport as a priority, but seeing how it could all dovetail together, perhaps as I envisaged in my alternative timeline.
Diolch. Gadewch imi sôn am ddwy stori gyferbyniol. Mae un ohonyn nhw'n wir, ac un yn bortread o'r hyn a allai fod wedi bod. Yn gyntaf, felly, yn 2011, mae Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i ddilyn y llwybr du bondigrybwyll i'r de o Gasnewydd. Yn 2019, wyth mlynedd yn ddiweddarach, wyth mlynedd o roi'r holl wyau mewn un fasged anghynaladwy, ac mae Llywodraeth Cymru yn gorfod cyfaddef bod y prosiect yn anghynaladwy yn ariannol ac yn amgylcheddol. Mae'r M4 yn dal i fod yn orlawn ac yn llawn tagfeydd, ac nid oes unrhyw ddewisiadau eraill ar y gweill.
Neu, yn 2011, mae Llywodraeth Cymru yn sylweddoli mai'r unfed ganrif ar hugain yw hon, nid yr ugeinfed, bod yn rhaid gwella cydnerthedd ffyrdd, oes, ond ar y cyd â buddsoddi helaeth mewn trafnidiaeth gyhoeddus a newid moddol. Yn 2019, wyth mlynedd yn ddiweddarach, mae rhaglen gwella ffyrdd sylweddol yn mynd yn ei blaen i liniaru'r pwysau ar yr M4, ac mae poblogaeth Casnewydd a'r cyffiniau eisoes yn mwynhau ffrwyth cyntaf y buddsoddi mewn trafnidiaeth gyhoeddus sylweddol carbon isel, fel yr addawyd pan ddynodwyd Casnewydd yn gynllun braenaru ar gyfer arloesi mewn trafnidiaeth.
Nawr, dywedais fod yr ail fersiwn honno yn un llawn dychymyg, ond nid oes rhaid iddi fod nawr, os ydym yn newid y dyddiadau ac yn dechrau'r cloc o hyn ymlaen. Rydym ni wedi aros ac wedi gwastraffu wyth mlynedd, a bydd yr etholwyr yn mynegi eu barn mewn etholiadau yn y dyfodol, mae'n siŵr, am y cyfleoedd y mae'r Llywodraeth Lafur hon wedi'u colli, ond rhaid inni dorchi llewys nawr.
Dyma rywbeth arall a allai fod wedi digwydd yn yr ail sefyllfa honno: roedd Llywodraeth Cymru, drwy gomisiwn seilwaith cenedlaethol, yn gallu datblygu'r mentrau ffyrdd a thrafnidiaeth gyhoeddus arloesol hynny ar gyfer Casnewydd a'r de-ddwyrain yn rhan o strategaeth seilwaith drafnidiaeth newydd i Gymru gyfan. Yn Wrecsam a'r gogledd-ddwyrain, Abertawe, Caerdydd a'r Cymoedd, gwelwyd cynlluniau trafnidiaeth gyhoeddus yn datblygu'n gyflymach oherwydd profiad Casnewydd. Arweiniodd yr hyder a gafwyd o weld ymateb Casnewydd i'r cynnig trafnidiaeth gyhoeddus newydd, a aeth â thraffig oddi ar y M4, wrth gwrs, at feddylfryd newydd o ran datblygu ac adfer cysylltiadau trafnidiaeth newydd fel cysylltiad rheilffordd arfordir y gorllewin.
Mae hyn i gyd, rwy'n gwbl grediniol, yn bosib, a byddai wedi bod yn bosib. Yr hyn y mae'n rhaid inni ei wneud, serch hynny, nawr yw sicrhau mai 2019 yw'r man cychwyn ar gyfer y math hwnnw o ddull newydd o gynllunio trafnidiaeth i'r de-ddwyrain ac i Gymru gyfan.
Nawr, crybwyllais y comisiwn seilwaith cenedlaethol, a bydd y Gweinidog wedi fy nghlywed yn gofyn o'r blaen, 'Pam sefydlu comisiwn newydd i edrych ar fater yr M4 yng Nghasnewydd? Onid oes gennym ni gyfrwng yn y comisiwn seilwaith cenedlaethol cymharol newydd a ddylai fodoli i wneud hynny'n union?' Ac o'r gorau, nid y comisiwn cenedlaethol yw'r union beth yr oeddem ni ym Mhlaid Cymru yn galw amdano—nid mor gryf—ond roeddem yn ei groesawu fel cam i'r cyfeiriad cywir o leiaf, ac oni fyddai rhoi'r prosiect hwn iddo, y dasg amlwg hon o ymateb i'r penderfyniad ynglŷn â'r M4, yr union beth sydd ei angen i adael iddo dyfu o ran ei statws ac i fagu hyder? Ac, ar yr un pryd, onid yw cael comisiwn dim ond ar gyfer mater yr M4 yr union beth nad ydym ei eisiau os ydym ni o ddifrif ynghylch datblygiadau trafnidiaeth ar gyfer Cymru gyfan? Edrychwch ar bwynt 4 yng nghynnig y Llywodraeth, sy'n nodi:
'ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddatblygu ac ariannu atebion cynaliadwy ac effeithiol i broblemau tagfeydd fel rhan o system drafnidiaeth integredig, aml-ddull a charbon isel.'
Nawr, hoffwn feddwl bod y Llywodraeth, yn hynny o beth, yn golygu system drafnidiaeth i Gymru gyfan, yn yr un ffordd ag yr ydym ni yn galw amdano yn ein gwelliant am ymrwymiad i becyn buddsoddi mewn seilwaith i Gymru gyfan. Efallai y gall y Gweinidog gadarnhau hynny. Byddai rhoi'r dasg yn nwylo'r comisiwn seilwaith cenedlaethol yn gwarantu'r cyd-destun ehangach hwnnw—ie, mynd i'r afael â'r mater dan sylw ynglŷn â Chasnewydd fel blaenoriaeth, ond gweld sut y gallai'r cyfan gydblethu â'i gilydd, efallai fel y rhagwelais yn fy amserlen amgen.
Felly, beth ydy'r atebion? Does gen i mo'r fantais o fod mewn Llywodraeth. Y Llywodraeth sydd wedi colli cyfle yr wyth mlynedd ddiwethaf. Nhw sydd yn y sefyllfa freintiedig rŵan o allu dechrau cynllunio o rŵan ymlaen. Ond wrth i gomisiwn y Llywodraeth ddechrau ar ei waith, mi fyddwn ninnau ym Mhlaid Cymru yn gwneud ein gwaith ein hunain, yn siarad efo rhanddeiliaid yn lleol, ac arbenigwyr trafnidiaeth ac arbenigwyr economaidd eraill, i edrych am gynigion amgen. Dwi'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn hapus i'r gwaith hwnnw gael ei gyflwyno i'r comisiwn er ystyriaeth. Rydyn ni'n dechrau ar y gwaith hwnnw yn syth.
Ac mae yna gyfleoedd gennym ni rŵan. Mae yna elfennau gwleidyddol i'r hyn sydd angen digwydd nesaf. Mae angen sicrwydd y bydd pwerau gwariant a benthyca yn dal i fod ar agor i Lywodraeth Cymru. Does yna ddim cyfiawnhad dros adael i Lywodraeth Prydain reoli beth ddylai fod yn flaenoriaethau i ni yng Nghymru. Dwi'n gobeithio clywed y Gweinidog yn cytuno â hynny. Dŷn ni'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi bod ar fai i gytuno i'r trefniadau hynny, ond rŵan mae'n rhaid gweld y Llywodraeth yma yng Nghymru yn brwydro dros gael cadw'r pwerau benthyg. Ac wrth ateb problem y de-ddwyrain a Chasnewydd, sydd yn flaenoriaeth, mae'n rhaid sicrhau bod Cymru gyfan yn elwa.
So, what are the solutions? I don't have the advantage of being in Government. The Government has missed the opportunity of the last eight years. They are in the privileged position of being able to plan from now on. But as the Government's commission starts its work, we in Plaid Cymru will be doing our own work, speaking to stakeholders locally, speaking to transport experts and other economic experts, to look for alternative proposals. I hope that the Minister will be happy for that work to be presented to the commission to be considered. We're starting on that work immediately.
And there are opportunities for us now. There are political elements to what needs to happen next. We need certainty that borrowing and spending powers will still be open to the Government. There’s no justification for allowing the UK Government to control what should be our priorities here in Wales. I hope to hear the Minister agreeing with that. I know that the Welsh Government has been to blame for those arrangements, but we now have to see the Government here in Wales fighting to keep those borrowing powers. And in answering the problem of the south-east and Newport, which is a priority, we need to make sure that the whole of Wales benefits.
The issue around the Brynglas tunnels is a Welsh problem, not a Newport one, as it's often portrayed. However, I think, today, it's important for me to concentrate my remarks on what it means for Newport.
I know that I'm in a privileged position. I've been put in this Chamber by the people of Newport West to represent my home city—the place where I was born, brought up and live. For the purposes of today's debate, it gives me a perspective of what living in a city with a motorway running right through it is like. It doesn't make me a transport expert, but it does give me an understanding of the issues that people who live in Newport face on a daily basis.
The M4, which bisects Newport, is the most heavily used road in Wales. It's part of the trans-European road network and is critical to the Welsh economy. The road provides access to industry, ports, airports, and is crucial for tourism. It's the main gateway to England and to the rest of Europe. In his report, the inspector describes the M4 as the most important road in Wales. The Newport stretch of the M4 does not meet modern demands. The report notes that there is, and I quote,
'clear evidence that the M4 is burdened by an abnormally high number of non-recorded and unpredictable incidents which block or obstruct the motorway throughput causing delay, frustration, economic harm, pollution, inconvenience, negative perceptions of the area and diversion onto unsuitable'
roads in urban Newport. In the last few weeks alone we've seen prestigious events hosted in Cardiff. This is something that we should all be proud of and eager to attract. However, everyone who lives in Newport can look down at the motorway and see the congestion this causes—not congestion simply caused by residents of Newport. Even the smallest bump, let alone anything more, can take an age to clear. This has been heightened since the tolls have been removed. Every time there's an accident or severe congestion at Brynglas tunnels, motorway traffic is pushed onto local roads. This creates gridlock, choking the city and taking toxic fumes closer to homes and schools.
I grew up in an area that suffers gravely from air pollution caused by the M4. There are four schools a stone's throw away. Children walk alongside the motorway and over the bridges to reach their schools, breathing in the air pollution caused by the regular idling traffic. This is exacerbated by the topography of the area, which means that toxins from the motorway cannot disperse easily.
Today's debate gives me another opportunity to be clear in what I expect from the commission. I appreciate it was a difficult decision, and I respect the objections of ecologists. However, as I said in response to the First Minister's statement, we must not go back to square one. I will be there every step of the way, scrutinising and ensuring the views of people who live in Newport are uppermost in the commission's work. It's crucial that the money that was put aside must be spent on solutions for exactly that: to tackle this specific issue around Newport. The money must not be frittered away on projects across the country. Our city must not be strangled by congestion.
Ideas such as the closures of junctions on the Newport stretch of the M4 will not be an answer. Any closure of an M4 junction will only make life more difficult for my constituents and those in Caerphilly, Torfaen and Risca, amongst others. Significantly improved public transport in the Newport area would be welcome, yet we need radical and substantive changes. While I would urge the commission to look at new ways that can improve our transport system, both on the motorway and within Newport and the surrounding area, our city can not just be a test bed. We need to see a tangible and sustainable difference. We've been waiting for decades for a solution to a road that is not fit for purpose.
The inspector's report detailed the dangers of an M4 relief road not going ahead for Newport and the surrounding area. That's why I'll today abstain on amendment 4. I'm keen to meet with the commissioner and to reflect my constituents' views and ideas. Now that a decision has been made, the Government must be determined that things can be done in the here and now. The focus must not be lost. The challenge is great.
Problem i Gymru, nid un yn ymwneud â Chasnewydd, fel y'i portreadir yn aml, yw'r broblem yn ymwneud â thwneli Bryn-glas. Fodd bynnag, credaf, heddiw, ei bod hi'n bwysig imi ganolbwyntio yn fy sylwadau ar yr hyn y mae'n ei olygu i Gasnewydd.
Rwy'n gwybod fy mod i mewn sefyllfa freintiedig. Rwyf wedi cael fy rhoi yn y Siambr hon gan bobl Gorllewin Casnewydd i gynrychioli fy ninas enedigol—y man lle cefais fy ngeni, fy magu a lle rwy'n byw. At ddibenion y ddadl heddiw, mae'n rhoi cipolwg i mi o'r hyn yw byw mewn dinas sydd â thraffordd yn rhedeg drwyddi. Nid yw'n fy ngwneud i yn arbenigwr ar drafnidiaeth, ond mae'n rhoi dealltwriaeth imi o'r problemau y mae pobl sy'n byw yng Nghasnewydd yn eu hwynebu bob dydd.
Yr M4, sy'n rhannu Casnewydd, yw'r ffordd a ddefnyddir fwyaf yng Nghymru. Mae'n rhan o'r rhwydwaith ffyrdd traws-Ewropeaidd ac mae'n hanfodol i economi Cymru. Mae'r ffordd yn rhoi mynediad i ddiwydiant, porthladdoedd, meysydd awyr, ac mae'n hanfodol i dwristiaeth. Dyma'r brif ffordd i Loegr ac i weddill Ewrop. Yn ei adroddiad, mae'r arolygydd yn disgrifio'r M4 fel y ffordd bwysicaf yng Nghymru. Nid yw darn Casnewydd o'r M4 yn bodloni gofynion modern. Noda'r adroddiad, a dyfynnaf:
'ceir tystiolaeth glir bod yr M4 yn cael ei llethu gan nifer annormal o uchel o ddigwyddiadau anrhagweladwy ac nad ydynt yn cael eu cofnodi, sy’n rhwystro neu’n atal trwybwn y draffordd gan achosi oedi, rhwystredigaeth, niwed economaidd, llygredd, anghyfleustra, amgyffrediad negyddol i’r ardal a dargyfeirio i ffyrdd trefol anaddas'
yng Nghasnewydd drefol. Yn ystod yr wythnosau diwethaf yn unig rydym ni wedi gweld digwyddiadau pwysig yn cael eu cynnal yng Nghaerdydd. Mae'r rhain yn bethau y dylem ni i gyd fod yn falch ohonyn nhw ac yn awyddus i'w denu. Fodd bynnag, gall pawb sy'n byw yng Nghasnewydd edrych i lawr ar y draffordd a gweld y tagfeydd y mae hyn yn ei achosi—nid tagfeydd yn cael eu hachosi gan drigolion Casnewydd yn unig. Gall hyd yn oed y ddamwain leiaf, heb sôn am unrhyw beth arall, gymryd oes i'w chlirio. Mae hyn wedi dwysáu ers i'r tollau gael eu dileu. Bob tro y bydd damwain neu dagfeydd difrifol wrth dwneli Bryn-glas, caiff traffig y draffordd ei wthio i ffyrdd lleol. Mae hyn yn creu tagfeydd, yn tagu'r ddinas ac yn mynd â mygdarth gwenwynig yn nes at gartrefi ac ysgolion.
Cefais fy magu mewn ardal sy'n dioddef yn ddifrifol o lygredd aer a achosir gan yr M4. Mae pedair ysgol dafliad carreg i ffwrdd. Mae plant yn cerdded wrth ochr y draffordd a thros y pontydd i gyrraedd eu hysgolion, gan anadlu'r llygredd aer a achosir gan y traffig segur rheolaidd. Mae topograffeg yr ardal yn gwneud hyn yn waeth, sy'n golygu na all tocsinau o'r draffordd wasgaru'n hawdd.
Mae'r ddadl heddiw yn rhoi cyfle arall imi fod yn glir ynghylch yr hyn yr wyf yn ei ddisgwyl gan y comisiwn. Rwy'n sylweddoli ei fod yn benderfyniad anodd, ac rwy'n parchu gwrthwynebiadau ecolegwyr. Fodd bynnag, fel y dywedais wrth ymateb i ddatganiad y Prif Weinidog, rhaid inni beidio â mynd yn ôl i'r cam cyntaf un. Byddaf yno bob cam o'r ffordd, yn craffu ac yn sicrhau bod barn pobl sy'n byw yng Nghasnewydd yn flaenllaw yng ngwaith y comisiwn. Mae'n hollbwysig y caiff yr arian a roddwyd o'r neilltu ei wario ar atebion i'r union beth hwnnw: i fynd i'r afael â'r mater penodol hwn yn ardal Casnewydd. Rhaid peidio â gwastraffu'r arian ar brosiectau ledled y wlad. Rhaid i'n dinas beidio â chael ei thagu gan dagfeydd.
Ni fydd syniadau megis cau cyffyrdd ar ddarn Casnewydd o'r M4 yn ateb. Bydd cau unrhyw gyffordd ar yr M4 yn gwneud bywyd yn anoddach i'm hetholwyr ac i'r rhai yng Nghaerffili, Torfaen a Rhisga, ymysg rhai eraill. Byddem yn croesawu trafnidiaeth gyhoeddus llawer gwell yn ardal Casnewydd, ac eto mae angen newidiadau radical a sylweddol. Er y byddwn yn annog y comisiwn i edrych ar ffyrdd newydd o wella ein system drafnidiaeth, ar y draffordd ac yng Nghasnewydd a'r cyffiniau, ni all ein dinas fod yn gyfrwng prawf yn unig. Mae angen inni weld gwahaniaeth pendant a chynaliadwy. Rydym ni wedi bod yn aros am ddegawdau am ateb i ffordd nad yw'n addas i'r diben.
Roedd adroddiad yr arolygydd yn manylu ar beryglon peidio â chael ffordd liniaru ar gyfer yr M4 i Gasnewydd a'r cyffiniau. Dyna pam y byddaf yn ymatal heddiw ar welliant 4. Rwy'n awyddus i gwrdd â'r comisiynydd ac i gyfleu barn a syniadau fy etholwyr. Gan fod penderfyniad wedi'i wneud erbyn hyn, rhaid i'r Llywodraeth fod yn benderfynol y gellir gwneud pethau nawr. Rhaid peidio â cholli golwg. Mae'r her yn fawr.
The case for a relief road for the M4 around Newport remains strong, Minister. First proposed way back in 1991, it tackled the problem of congestion that has never been properly addressed. The M4 is Wales's strategic gateway to the rest of the UK and Europe, but we are serviced by substandard dual carriageway that fails to meet modern motorway standards. In the last two years this stretch of road has been forced to close over 100 times; 100,000-plus vehicles travel on the M4 around Newport every day. This increases when major events such as concerts and rugby, football and cricket matches take place, and will do so again when the new convention centre at the Celtic Manor Resort is completed. Constrained by the oldest motorway tunnels in the United Kingdom, this stretch of road causes increased vehicle emissions, poor air quality and accidents around Newport.
The National Assembly's own planning inspector spent more than a year considering the case for a new M4 route south of Newport. Minister, there are six junctions that actually go towards Newport, around Newport, and the motorway is not a motorway—it's like a zig-zag around it. It's a slow motorway; it's a car park around it. The inspector gave the proposal his overwhelming backing. In his report, he details the economic, environmental and health benefits of the project. Yet, his recommendation was rejected by the First Minister. This decision was met with dismay, anger and frustration by industry and business groups in Wales. The Confederation of British Industry said, and their quote is:
'This is a dark day for the Welsh economy…Congestion and road pollution around Newport can only increase. Economic growth will be stifled, confidence in the region will weaken and the cost of an eventual relief road will rise'.
The Freight Transport Association said, in their quote:
'The M4 is a vital stretch of infrastructure with international economic importance, yet it is blighted by heavy congestion'.
Another quote from them is:
'It is frustrating that the opportunity to deliver this essential investment into South Wales’ infrastructure has been missed.'
The situation can only get worse. The Welsh Government predicts severe operational problems on congestion around Newport by 2020. The removal of the Severn bridge tolls, also set to inject over £100 million of economic activities into Wales, has increased congestion. Projection by the Department for Transport shows that traffic along the M4 is set to increase by nearly 38 per cent over the next 30 years. Failure to act is simply not an option, Minister. We need to look again at the alternatives to the black route.
One option considered was to improve the existing A48 by upgrading the present junction on the route that impedes the free flow of traffic. This would entail new bridges and underpasses. The cost of this option was a great deal less than the black route. Could we not look again at using a combination of the A48 southern distributor road and the former steelworks road to create a high-standard dual carriageway that would be called the blue route?
Much of the traffic is caused by commuters heading to or from work. The south Wales metro proposal is an ambitious scheme to get more commuters on our railways, but it is a long-term scheme that will take 10 to 15 years to deliver. We need options for rail now. We need a direct link between Newport and Ebbw Vale, Minister. We need to provide more communities, such as Magor and Undy, with railway stations.
I know that the commission set up by the Welsh Government will report on its interim findings with recommendations for immediate practical interventions within the six months of its formation. I urge the Minister to stick to his timetable. The people of south-east Wales have waited long enough for the problem of congestion on the M4 to be addressed. Now is the time. Minister, it was music to the ears when you said it's time to change. How, when and which end of Newport? And I’m sure you will do your best to make sure that congestion is eased, the environmental side is covered and the lesson has been learned over the last eight or nine years of wasting time and money in the area. Thank you.
Mae'r achos dros ffordd liniaru ar gyfer yr M4 o amgylch Casnewydd yn dal yn gryf, Gweinidog. Cafodd ei gynnig gyntaf yn ôl ym 1991, ac aeth i'r afael â phroblem tagfeydd nad yw wedi cael sylw priodol erioed. Yr M4 yw cyswllt strategol Cymru â gweddill y DU ac Ewrop, ond cawn ein gwasanaethu drwy ffordd ddeuol dila sy'n methu â chyrraedd safonau traffyrdd modern. Yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf gorfodwyd y darn hwn o ffordd i gau dros 100 o weithiau; mae 100,000 o gerbydau a mwy yn teithio ar yr M4 o amgylch Casnewydd bob dydd. Mae hyn yn cynyddu pan gaiff digwyddiadau mawr fel cyngherddau a gemau rygbi, pêl-droed a chriced eu cynnal, a bydd hynny'n digwydd eto pan gaiff y ganolfan gynadledda newydd yng Ngwesty'r Celtic Manor ei chwblhau. Wedi'i chyfyngu gan y twneli traffordd hynaf yn y Deyrnas Unedig, mae'r darn hwn o'r ffordd yn achosi cynnydd mewn allyriadau cerbydau, ansawdd aer gwael a damweiniau o amgylch Casnewydd.
Treuliodd arolygydd cynllunio'r Cynulliad Cenedlaethol ei hun fwy na blwyddyn yn ystyried yr achos dros lwybr M4 newydd i'r de o Gasnewydd. Gweinidog, ceir chwe chyffordd sydd mewn gwirionedd yn mynd i Gasnewydd, o amgylch Casnewydd, ac nid traffordd yw'r draffordd—mae'n debyg i ffordd igam-ogam o'i hamgylch. Mae'n draffordd araf; mae'n faes parcio o'i hamgylch. Roedd yr arolygydd yn gefnogol iawn o'r cynnig. Yn ei adroddiad, mae'n sôn yn fanwl am fanteision economaidd, amgylcheddol ac iechyd y prosiect. Eto i gyd, gwrthodwyd ei argymhelliad gan y Prif Weinidog. Roedd y penderfyniad hwn yn destun siom, dicter a rhwystredigaeth ymhlith y diwydiant a grwpiau busnes yng Nghymru. Dywedodd Cydffederasiwn Diwydiant Prydain, a'u dyfyniad yw:
Mae hwn yn ddiwrnod tywyll i economi Cymru...Ni all tagfeydd a llygredd ffyrdd o amgylch Casnewydd ond cynyddu. Bydd twf economaidd yn cael ei fygu, bydd hyder yn y rhanbarth yn gwanhau a bydd cost ffordd liniaru yn y pen draw yn codi.
Dywedodd y Sefydliad Trafnidiaeth Cludo Nwyddau, yn eu dyfyniad:
Mae'r M4 yn ddarn hanfodol o seilwaith sydd â phwysigrwydd economaidd rhyngwladol, ond mae tagfeydd trwm yn ei ddifetha.
Dyfyniad arall ganddynt yw:
Mae'n rhwystredig y collwyd y cyfle i gyflawni'r buddsoddiad hanfodol hwn yn seilwaith de Cymru.
Ni all y sefyllfa ond gwaethygu. Mae Llywodraeth Cymru yn rhagweld problemau gweithredol difrifol o ran tagfeydd o amgylch Casnewydd erbyn 2020. Mae dileu tollau pontydd Hafren, y rhagwelir hefyd y bydd yn chwistrellu dros £100 miliwn o weithgareddau economaidd i Gymru, wedi cynyddu tagfeydd. Dengys amcanestyniadau gan yr Adran Drafnidiaeth y disgwylir i draffig ar hyd yr M4 gynyddu bron 38 y cant dros y 30 mlynedd nesaf. Nid yw methu â gweithredu yn ddewis, Gweinidog. Mae angen inni edrych eto ar y dewisiadau eraill yn lle'r llwybr du.
Un dewis a ystyriwyd oedd gwella'r A48 presennol drwy uwchraddio'r gyffordd bresennol ar y llwybr sy'n amharu ar lif rhydd y traffig. Byddai hyn yn golygu pontydd a thanffyrdd newydd. Roedd cost y dewis hwn gryn dipyn yn llai na'r llwybr du. Oni allem ni edrych eto ar ddefnyddio cyfuniad o ffordd ddosbarthu ddeheuol yr A48 a ffordd yr hen waith dur i greu ffordd ddeuol o safon uchel a fyddai'n cael ei galw'n llwybr glas?
Mae llawer o'r traffig yn cael ei achosi gan gymudwyr yn mynd i neu o'r gwaith. Mae cynnig metro de Cymru yn gynllun uchelgeisiol i gael mwy o gymudwyr ar ein rheilffyrdd, ond mae'n gynllun hirdymor a fydd yn cymryd rhwng 10 a 15 mlynedd i'w gyflawni. Mae arnom ni angen dewisiadau ar gyfer y rheilffyrdd nawr. Mae arnom ni angen cysylltiad uniongyrchol rhwng Casnewydd a Glynebwy, Gweinidog. Mae angen inni sicrhau bod mwy o gymunedau, megis Magwyr a Gwndy, yn cael gorsafoedd rheilffordd.
Rwy'n gwybod y bydd y comisiwn a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru yn cyflwyno adroddiad ar ei ganfyddiadau dros dro gydag argymhellion ar gyfer ymyriadau ymarferol uniongyrchol o fewn chwe mis i'w ffurfio. Anogaf y Gweinidog i gadw at ei amserlen. Mae pobl y de-ddwyrain wedi aros yn ddigon hir am fynd i'r afael â phroblem tagfeydd ar yr M4. Nawr yw'r amser. Gweinidog, roedd hi'n wych eich clywed yn dweud ei bod hi'n bryd newid. Sut, pryd a pha ben o Gasnewydd? Ac rwy'n siŵr y byddwch yn gwneud eich gorau i sicrhau bod tagfeydd yn cael eu lliniaru, bod yr ochr amgylcheddol yn cael sylw a bod y wers wedi'i dysgu dros yr wyth neu'r naw mlynedd diwethaf o wastraffu amser ac arian yn yr ardal. Diolch.
I understand the quasi-judicial hoops that the Welsh Government had to jump through in order to arrive at its decision, which would have made it very difficult to have a plan B up its sleeve, because that would have been seen as prejudicing the decision that the First Minister has made. So, I disagree with Rhun ap Iorwerth that we, somehow, have to convert this whole problem into a new transport system for Wales. We do need, obviously, a refreshed transport system for Wales, but we do need to focus on the here and now in relation to the congestion we have around Newport. And I listened very carefully to the problems that Jayne Bryant described, and I’ve experienced them myself. I wouldn’t want to live just near that motorway—
Rwy'n deall y rhwystrau lled-farnwrol y bu'n rhaid i Lywodraeth Cymru fynd drwyddynt er mwyn dod i'w phenderfyniad, a fyddai wedi'i gwneud hi'n anodd iawn cael cynllun B wrth gefn, oherwydd byddai hynny wedi cael ei weld fel rhywbeth a oedd yn rhagfarnu'r penderfyniad a wnaeth y Prif Gweinidog. Felly, anghytunaf â Rhun ap Iorwerth fod yn rhaid inni, rywsut, droi'r holl broblem hon yn system drafnidiaeth newydd i Gymru. Mae'n amlwg bod arnom ni angen system drafnidiaeth ar ei newydd wedd ar gyfer Cymru, ond mae angen inni ganolbwyntio ar y sefyllfa sydd ohoni o ran y tagfeydd sydd gennym ni o amgylch Casnewydd. A gwrandewais yn astud iawn ar y problemau a ddisgrifiodd Jayne Bryant, ac rwyf wedi eu profi fy hun. Ni fyddwn eisiau byw yn union ger y draffordd honno—
Thank you very much for giving way. I don't think I was suggesting that we turn what we had before into a Wales-wide programme. It's a matter of developing an answer to the Newport problem as a priority, as I made clear, alongside now, and as part of, a new, innovative Wales-wide transport strategy.
Diolch yn fawr i chi am ildio. Dydw i ddim yn credu fy mod i'n awgrymu y dylem ni droi'r hyn a oedd gennym ni o'r blaen yn rhaglen i Gymru gyfan. Mater ydyw o ddatblygu ateb i broblem Casnewydd fel blaenoriaeth, fel y gwneuthum hi'n glir, ynghyd ag, ac yn rhan o strategaeth drafnidiaeth newydd, arloesol i Gymru gyfan.
Okay. But in the future we will have 5G infrastructure that will enable us to plan the minutiae of thousands of daily journeys and deploy the public transport system to meet that demand. But we are some way off that for now. So, we absolutely have to get on with the issues that will relieve the congestion today.
So, I'd like to press the Government on the timelines for the things that the Minister announced on 5 June, which are expediting the recovery of vehicles in an area where there are problems on that road, the date for providing an additional traffic officer patrol with extended hours, the live journey time information on the roadside signs—that sounds a little bit more difficult to provide immediately—and a driver behaviour campaign to reduce these incidents that cause the traffic officers to have to be deployed in additional numbers.
We can use the road space differently by, in certain places, having road space designated for buses and those who have more than one passenger in the car. But we really do need to find alternatives to the commuter—mainly commuter— congestion problem. So, I do hope the South East Wales Transport Commission is going to consider, for example, making bus travel in and around Newport free to entice people out of their cars and onto existing buses. We know that the lifting of the tolls on the bridge has led to a 20 per cent spike in traffic on the M4; no doubt this was a deliberate ploy by the current Secretary of State for Wales to try and gain the relief road decision, but let's turn the table on that: what about reintroducing tolls at busy times on the stretch of the M4 where the most difficulties are being experienced?
So, looking at the south Wales metro electrification projects, we hope we're going to see a sea change in terms of frequency and capacity on those north-south Valleys lines into Cardiff, but this is a north-south affair; the east-west rail services are not devolved, they're currently run by GWR. So, what discussions is the Welsh Government having with (a) the UK Government, (b) Network Rail and (c) GWR on using the four lines between Cardiff and Newport and beyond more effectively? We only need two to be dedicated to the long-distance express services. Why are the other two lines not available for suburban trains?
Last month, I went on a magical mystery tour on an electric bus, which is manufactured by Alexander Dennis in Scarborough, and I'm confident that Cardiff council is now going to buy some of them—or, if not these ones, other electric buses—to deploy in parts of Cardiff. So, that's all good stuff, but what about some of these electric buses around Newport as well? Because they are much more comfortable than the buses that are currently circulating—the dirty buses that are currently circulating—you can charge your phone on them, and it seems to me very much the way in which things are going.
But I also need to point out that the 12 million trips taken by bike in Cardiff last year mean that there's over 11,000 cars that are not on the road that would have been otherwise. So, I think that there are many things that we can do, and I agree absolutely with Jayne Bryant that Cardiff council has a duty and a responsibility to ensure that there are different ways of getting to these large-scale events taking place in Cardiff, and that means putting in things to actually make it less advantageous for people to travel into Cardiff by car when there are other modes of transport available, so long as we can marshal them.
Iawn. Ond yn y dyfodol, bydd gennym ni seilwaith 5G a fydd yn ein galluogi i gynllunio manylion miloedd o deithiau dyddiol a defnyddio'r system drafnidiaeth gyhoeddus i ateb y galw hwnnw. Ond mae gennym ni dipyn o ffordd i fynd cyn cyrraedd hynny. Felly, rhaid inni mewn difrif calon fwrw ymlaen â'r materion a fydd yn lliniaru'r tagfeydd heddiw.
Felly, hoffwn bwyso ar y Llywodraeth am yr amserlen ar gyfer y pethau a gyhoeddodd y Gweinidog ar 5 Mehefin, sy'n hwyluso'r broses o adfer cerbydau mewn ardal lle mae problemau ar y ffordd honno, y dyddiad ar gyfer darparu swyddog traffig ychwanegol gydag oriau estynedig, yr wybodaeth am amser teithio byw ar yr arwyddion ar ochr y ffordd—sy'n swnio ychydig yn fwy anodd ei ddarparu ar unwaith—ac ymgyrch arferion gyrwyr i leihau'r digwyddiadau hyn sy'n peri bod yn rhaid anfon draw rhagor o swyddogion traffig.
Gallwn ddefnyddio'r gofod ffyrdd yn wahanol drwy, mewn mannau penodol, gael lle ar y ffyrdd sydd wedi'u dynodi ar gyfer bysiau a'r rhai sydd â mwy nag un teithiwr yn y car. Ond mae gwir angen i ni ganfod dewisiadau eraill yn lle'r broblem o draffig cymudo—cymudo'n bennaf. Felly, rwyf yn gobeithio y bydd Comisiwn Trafnidiaeth De-ddwyrain Cymru yn ystyried, er enghraifft, sicrhau bod teithio ar fysiau yng Nghasnewydd a'r cyffiniau yn rhad ac am ddim i ddenu pobl allan o'u ceir ac ar fysiau sydd eisoes yn teithio'r ffordd honno. Gwyddom fod diddymu'r tollau ar y bont wedi arwain at gynnydd o 20 y cant yn y traffig ar yr M4; mae'n siŵr mai ystryw fwriadol yw hon gan Ysgrifennydd Gwladol presennol Cymru i geisio cael y penderfyniad ar y ffordd liniaru, ond gadewch inni wyrdroi hynny: beth am ailgyflwyno tollau ar adegau prysur ar y darn o'r M4 lle mae'r anawsterau mwyaf?
Felly, wrth edrych ar brosiectau trydaneiddio metro de Cymru, gobeithiwn y byddwn yn gweld newid mawr yn amlder a chapasiti'r rheilffyrdd hynny sy'n teithio drwy'r Cymoedd o'r gogledd i'r de i mewn i Gaerdydd, ond mae hyn yn fater o deithio o'r gogledd i'r de; nid yw gwasanaethau rheilffyrdd y dwyrain-gorllewin wedi'u datganoli, maen nhw'n cael eu rhedeg gan GWR ar hyn o bryd. Felly, pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cael gydag (a) Llywodraeth y DU, (b) Network Rail a (c) GWR ynglŷn â defnyddio'r pedair llinell rhwng Caerdydd a Chasnewydd a thu hwnt yn fwy effeithiol? Dim ond dwy sydd angen inni eu neilltuo ar gyfer gwasanaethau cyflym pellter hir. Pam nad yw'r ddwy linell arall ar gael ar gyfer trenau maestrefol?
Fis diwethaf, euthum ar daith ddirgel hud ar fws trydan, a gafodd ei gynhyrchu gan Alexander Dennis yn Scarborough, ac rwy'n ffyddiog bod Cyngor Caerdydd nawr yn mynd i brynu rhai ohonyn nhw—neu, os nad y rhai hyn, bysiau trydan eraill—i'w defnyddio mewn rhannau o Gaerdydd. Felly, mae hynny'n beth da, ond beth am gael rhai o'r bysiau trydan hyn o amgylch Casnewydd hefyd? Oherwydd maen nhw'n llawer mwy cyfforddus na'r bysiau sy'n cylchredeg ar hyn o bryd—y bysiau budr sy'n cylchredeg ar hyn o bryd—gallwch wefrio eich ffôn arnynt, ac mae'n ymddangos i mi yn sicr iawn mai dyma fydd y dyfodol.
Ond mae angen i mi nodi hefyd bod y 12 miliwn o deithiau a wnaed ar feic yng Nghaerdydd y llynedd yn golygu bod dros 11,000 o geir yn llai ar y ffordd nag a fuasai fel arall. Felly, credaf fod llawer o bethau y gallwn ni eu gwneud, a chytunaf yn llwyr â Jayne Bryant fod gan Gyngor Caerdydd ddyletswydd a chyfrifoldeb i sicrhau bod ffyrdd gwahanol o gyrraedd y digwyddiadau mawr hyn sy'n digwydd yng Nghaerdydd, ac mae hynny'n golygu cyflwyno pethau mewn gwirionedd i'w gwneud hi'n llai manteisiol i bobl deithio i Gaerdydd mewn car pan fydd dulliau eraill o drafnidiaeth ar gael, cyn belled ag y gallwn ni eu goruchwylio.
As regional Member for South Wales East, I am acutely aware of the need to address the congestion issues around Newport. Now that the relief road has been abandoned, which we have welcomed, we need to look at alternative ways of addressing those specific issues, alongside upgrading our transport infrastructure to make it fit for us as a twenty-first century European nation. Yes, it is regrettable that there was no plan B put forward by the Government, but there's little traction in going over old ground on that point—far better to look to the future. Whatever is done next must be based on clear criteria and informed by the declaration of a climate emergency by this nation. Future plans should also uphold the principles of the future generations Act. As the commissioner herself has said, historically, in cases such as these, it has not been uncommon for the economic benefits of proposals to be given precedence, but this is one of the reasons why legislation was needed to redress the balance. So, let's make good use of that Act.
The black route would have failed on these criteria, since it would have crossed four sites of environmental and scientific importance. It would have threatened the habitat of the common crane, which has recently nested in the Gwent levels for the first time since the seventeenth century, and would have released over 500,000 tonnes of carbon dioxide into the atmosphere. To add to this, it would have obviously led to a significant increase in vehicles on the roads, at a time when we want to achieve a reduction in transport emissions.
So, a solution that only focuses on facilitating more car usage is plainly not the answer. We in Plaid believe that a hybrid strategy should be pursued, involving multimodal transport options, with a view to addressing the needs of people all over Wales. This hybrid strategy could combine innovative ideas such as smart motorways, where we use technology to influence the flow of traffic; allocated lanes for multi-occupancy vehicles, such as buses, which can also be used as a car-pool lane; we also need to consider smarter use of our current infrastructure in the area. Professor Mark Barry has suggested, for example, flexible working patterns to help alleviate congestion during traditional rush-hour periods. After all, as we've heard a number of times in this Chamber before, it is only 10 per cent of the daily traffic on the route in question that causes the real problem. Freight consolidation—moving freight to rail, or moving freight during the quiet periods—can also provide some respite during this period of congestion. As we raised in our own debate two weeks ago, lessons can be learned from the Scottish example, where the Scottish Government pays grants to companies who decide to transport freight via train, because removing freight from roads reduces not only congestion, but also road traffic accidents.
Now, there are so many innovative ideas being put forward by Members of all parties in this debate, and that is the thing that we should be focusing on now; we should be focusing on the future. Over the coming weeks, Plaid Cymru will be setting up a working group to look at solutions to this issue and, as my colleague, Rhun, has already indicated, we would welcome the opportunity to present those findings in due course. Now, it's clear from contributions across the Chamber that the situation cannot be allowed to just get worse—for the good of the people of Newport, but people all over Wales. We have to work together on this. Diolch.
A minnau'n Aelod rhanbarthol dros Ddwyrain De Cymru, rwy'n ymwybodol iawn o'r angen i fynd i'r afael â'r problemau tagfeydd o amgylch Casnewydd. Oherwydd y rhoddwyd y farwol i'r ffordd liniaru bellach, yr ydym ni wedi ei groesawu, mae angen inni edrych ar ffyrdd amgen o fynd i'r afael â'r materion penodol hynny, ynghyd ag uwchraddio ein seilwaith trafnidiaeth i'w wneud yn addas i ni fel cenedl Ewropeaidd yn yr unfed ganrif ar hugain. Ydy, mae'n resyn nad oedd cynllun B wedi'i gyflwyno gan y Llywodraeth, ond nid oes unrhyw fudd o rygnu ymlaen ynghylch hynny—gwell o lawer yw edrych i'r dyfodol. Rhaid i beth bynnag a wneir nesaf fod yn seiliedig ar feini prawf clir ac ar ddatganiad o argyfwng hinsawdd gan y genedl hon. Dylai cynlluniau ar gyfer y dyfodol hefyd arddel egwyddorion Deddf cenedlaethau'r dyfodol. Fel y mae'r comisiynydd ei hun wedi ei ddweud, yn hanesyddol, mewn achosion fel y rhain, nid yw hi wedi bod yn anghyffredin rhoi blaenoriaeth i fanteision economaidd cynigion, ond dyma un o'r rhesymau pam yr oedd angen deddfwriaeth i unioni'r fantol. Felly, beth am wneud defnydd da o'r Ddeddf honno.
Byddai'r llwybr du wedi methu ar y meini prawf hyn, gan y byddai wedi croesi pedwar safle o bwysigrwydd amgylcheddol a gwyddonol. Byddai wedi bygwth cynefin y garan gyffredin, sydd wedi nythu yn ddiweddar yng ngwastadeddau Gwent am y tro cyntaf ers yr ail ganrif ar bymtheg, a byddai wedi rhyddhau dros 500,000 o dunelli o garbon deuocsid i'r atmosffer. I ychwanegu at hyn, byddai'n amlwg wedi arwain at gynnydd sylweddol mewn cerbydau ar y ffyrdd, ar adeg pan rydym ni eisiau sicrhau gostyngiad mewn allyriadau trafnidiaeth.
Felly, mae'n amlwg nad ateb sy'n canolbwyntio'n unig ar hwyluso mwy o ddefnyddio ceir yw'r ateb. Rydym ni ym Mhlaid Cymru o'r farn y dylid dilyn strategaeth gyfun, sy'n cynnwys dewisiadau trafnidiaeth aml-ddull, gyda'r bwriad o fynd i'r afael ag anghenion pobl ledled Cymru. Gallai'r strategaeth gyfun hon gyfuno syniadau arloesol megis traffyrdd rheoledig, lle rydym ni'n defnyddio technoleg i ddylanwadu ar lif y traffig; lonydd dyranedig ar gyfer cerbydau amlfeddiannaeth, megis bysiau, y gellir hefyd eu defnyddio fel lôn ar gyfer ceir gyda mwy na nifer penodol o deithwyr; mae angen i ni hefyd ystyried defnyddio ein seilwaith presennol yn ddoethach yn yr ardal. Er enghraifft, mae'r Athro Mark Barry wedi awgrymu patrymau gweithio hyblyg er mwyn helpu i leihau'r tagfeydd yn ystod yr oriau brig traddodiadol. Wedi'r cyfan, fel yr ydym ni wedi clywed lawer gwaith yn y Siambr hon o'r blaen, dim ond 10 y cant o'r traffig dyddiol ar y llwybr dan sylw sy'n achosi'r gwir broblem. Gall cydgrynhoi nwyddau—symud nwyddau i'r rheilffyrdd, neu symud nwyddau yn ystod y cyfnodau tawel—hefyd liniaru ychydig yn ystod y cyfnod hwn o dagfeydd. Fel y gwnaethom ni grybwyll yn ein dadl ein hunain bythefnos yn ôl, gellir dysgu gwersi oddi wrth yr enghraifft yn yr Alban, lle mae Llywodraeth yr Alban yn talu grantiau i gwmnïau sy'n penderfynu cludo nwyddau ar drên, oherwydd mae symud nwyddau oddi ar y ffyrdd yn lleihau nid yn unig tagfeydd, ond hefyd damweiniau traffig ar y ffyrdd.
Nawr, mae cynifer o syniadau arloesol yn cael eu cyflwyno gan aelodau o bob plaid yn y ddadl hon, a dyna'r hyn y dylem ni fod yn canolbwyntio arno nawr; dylem ni fod yn canolbwyntio ar y dyfodol. Dros yr wythnosau nesaf, bydd Plaid Cymru yn sefydlu gweithgor i edrych ar atebion i'r mater hwn ac, fel y mae fy nghyd-Aelod, Rhun, wedi'i ddweud eisoes, byddem yn croesawu'r cyfle i gyflwyno'r canfyddiadau hynny maes o law. Nawr, mae'n amlwg o gyfraniadau o bob rhan o'r Siambr na ellir caniatáu i'r sefyllfa fynd yn waeth—er lles pobl Casnewydd, ond er lles pobl ledled Cymru. Rhaid inni weithio gyda'n gilydd ar hyn. Diolch.
Way back in distant time, when I was in another place, in another Chamber, back in 2015, I was chairing the Environmental Audit Committee in Westminster, and we looked at the issue of Heathrow Airport. And on that committee were a range of views—it was a 17-strong committee—from ultra climate sceptics through to ultra ecologists and environmentalists. But we came to an interesting conclusion on the Government's proposals then on Heathrow, which was that, yes, Heathrow could proceed, but only with the most unprecedented massive modal shift—not only on new passengers travelling to Heathrow but on existing passengers, and not just around Heathrow, but in that area of greater western London—shifting people out of their cars, out of their reliance on cars, to avoid the issues of air pollution, of air quality, of climate warming, et cetera, et cetera, et cetera. So, yes, you can go ahead, it's an opportunity, but you have to do this on a scale that has never been seen before. It's curious, now, that the Government is actually coming forward to that way of thinking up there, three years later.
What relevance does this have here? Jayne is absolutely right in her contribution today that the immediate focus of the work of the Ministers has got to be on Newport itself—what can be done in the immediate future. And the statement of the Minister in making the decision on this made it clear that immediate solutions need to be found in terms of traffic management, in terms of enforcement and finding ways to deal with the right here and now. But the taskforce itself, going forward, should indeed be focused on Newport, on the greater Newport area. And the terms of reference have been set out.
But there is bigger issue here, and I don't think think we ought to conflate the two. That's what I would say to Rhun at this moment in time. There is a bigger issue, without a doubt. This is a Wales-wide issue. What is happening in Newport, around the Brynglas tunnels, around that side of Wales at the moment, is something that we're going to see more and more. We're seeing it now, everywhere between Pont Abraham and Port Talbot. That's where the massive growth in congestion is going to be—the next one. We're going to find gridlock down there if we don't actually respond in a very insightful way to those challenges. It's also going to be in north Wales; it's going to be every part of Wales. Now, that produces—if you pose that as the question, we start to come up with different solutions. I have to say that they are solutions that do provide challenges, but great economic opportunities as well, if we choose to go with them.
So, first of all, this is a Wales-wide issue—Jayne made that point very much. The M4 is creaking along its length; many other parts of our road network are. So, is the solution to actually build more and more and more and more and more roads, or is the solution to actually focus on how we make that massive, unprecedented modal shift? I'm not talking about sandal-wearing, hippy-dippy, 'Wouldn't it be nice if we all travelled by bike?', although I do love travelling on my bike.
We had a meeting of the active travel group the other day over in the Senedd. One of the chaps there from Public Health Wales did an interesting presentation. He said that if you put a bowl of fruit out in front of people at one of these receptions that we often go to around here—just a bowl of fruit with apples and whatever—most people won't choose them at all. If, however, you slice the apples up there and make it easier for people to eat them, they'll disappear just like that.
There's something here that's as important about the behavioural sciences as it is about technological advances and changes. How do we make it so easy, so attractive to people, that they pick that apple up and eat it? How do we cut and slice our public transport, our modal shift offer, so it is easy? Now, some of those are part of that bigger-picture thinking, and we do need to do that now as well as the immediate solutions within Newport and the Brynglas tunnels.
So, I'll pitch some of them in here, for what it's worth. Along the M4 corridor—the whole of the M4 corridor, not just the Brynglas tunnels—why wouldn't we want to be one of the first ones that actually looks at moving to light freight being moved by rail on a huge scale, where you actually load the stuff onto pallets? So, we'd take the Amazon deliveries from Swansea and where they're being distributed and we'd put the right mechanisms in place so that we can shift white vans—other colours are available, I understand—off that network. We release capacity.
Why don't we look at places along the entire M4 and out into Avon and Bristol as well, where you have not park and ride per se, but car-sharing park and ride, so that people who are going into Cardiff, into Newport, from Bridgend, using those tunnels every day, are actually making the active choice, the easy-apple choice—the cut and sliced one that you can just pop in your mouth—to sit in the car with somebody else and chat as they go, or, as I do, to get on the train and work as you do it? How do we get those easy choices?
Gosh, there was more I was going to say, but I've run out of time already. But that's, I think, where our thinking now needs to be. Immediately, we've got to deal with the Newport Brynglas tunnel, but are we willing to do something as ambitious as the future generations commissioner has said, and shift our funding into the areas where we can influence that modal shift—behavioural sciences as well as transport innovation? That's our challenge in Wales, but it's an opportunity as well, and we can create jobs in doing that.
Amser maith yn ôl, pan oeddwn i mewn lle arall, mewn Siambr arall, yn ôl yn 2015, roeddwn yn cadeirio Pwyllgor Archwilio Amgylcheddol San Steffan, ac fe wnaethom ni edrych ar fater maes awyr Heathrow. Ac ar y pwyllgor hwnnw roedd ystod o safbwyntiau—roedd yn bwyllgor cryf o 17—o amheuwyr newid hinsawdd digyfaddawd i ecolegwyr ac amgylcheddwyr digyfaddawd. Ond daethom i gasgliad diddorol ynglŷn â chynigion y Llywodraeth bryd hynny ynglŷn â Heathrow, sef, gallai, fe allai Heathrow fynd ymlaen, ond dim ond gyda'r newid moddol enfawr mwyaf digynsail—nid yn unig o ran teithwyr newydd yn teithio i Heathrow ond o ran teithwyr presennol, ac nid yn unig o amgylch Heathrow, ond yn yr ardal honno o orllewin Llundain—gan symud pobl allan o'u ceir, o'u dibyniaeth ar geir, i osgoi llygredd aer, ansawdd aer, cynhesu'r hinsawdd, ac ati, ac ati, ac ati. Felly, gallwch, fe allwch chi fwrw ymlaen, mae'n gyfle, ond rhaid ichi wneud hyn ar raddfa na welwyd ei math erioed o'r blaen. Mae'n rhyfedd, bellach, fod y Llywodraeth mewn gwirionedd yn dechrau arddel y ffordd honno o feddwl, dair blynedd yn ddiweddarach.
Sut mae hyn yn berthnasol yn y fan yma? Mae Jayne yn hollol gywir yn ei chyfraniad heddiw bod yn rhaid i waith y Gweinidogion ganolbwyntio'n bennaf ar Gasnewydd ei hun—beth a ellir ei wneud yn y dyfodol agos. Ac roedd datganiad y Gweinidog wrth wneud y penderfyniad ar hyn yn ei gwneud hi'n glir bod angen canfod atebion uniongyrchol o ran rheoli traffig, o ran gorfodi a chanfod ffyrdd o wneud yr hyn sy'n briodol, nawr. Ond dylai'r tasglu ei hun, yn y dyfodol, ganolbwyntio'n wir ar Gasnewydd, ar ardal ehangach Casnewydd. Ac mae'r cylch gorchwyl wedi ei lunio.
Ond mae yna fater pwysicach yma, a dydw i ddim yn credu y dylem ni gyfuno'r ddau. Dyna fyddwn i'n ei ddweud wrth Rhun ar hyn o bryd. Mae yna broblem fwy, yn ddi-os. Mae hwn yn fater sy'n ymwneud â Chymru gyfan. Mae'r hyn sy'n digwydd yng Nghasnewydd, o amgylch twnelau Bryn-glas, yn y parthau hynny o Gymru ar hyn o bryd, yn rhywbeth yr ydym ni'n mynd i'w weld fwyfwy. Rydym ni'n gweld hynny nawr, ym mhob man rhwng Pont Abraham a Phort Talbot. Dyna ble bydd y twf enfawr mewn tagfeydd—y rhai nesaf. Rydym ni'n mynd i weld tagfeydd yn y fan yna os nad ydym ni'n ymateb mewn modd craff iawn i'r heriau hynny. Bydd hynny hefyd yn wir yn y gogledd; bydd yn wir ym mhob rhan o Gymru. Nawr, mae hynny'n cynhyrchu—os mai dyna'r cwestiwn yr ydym ni'n ei ofyn, rydym ni'n dechrau meddwl am atebion gwahanol. Rhaid imi ddweud eu bod yn atebion sydd yn cynnig heriau, ond cyfleoedd economaidd mawr hefyd, os ydym yn dewis bwrw ymlaen â nhw.
Felly, yn gyntaf oll, mae hwn yn fater i Gymru gyfan—rhoddodd Jayne bwyslais mawr ar hynny. Mae'r M4 dan ei sang; mae llawer o rannau eraill o'n rhwydwaith ffyrdd felly hefyd. Felly, ai'r ateb yw adeiladu mwy a mwy a mwy a mwy o ffyrdd, ynteu ai'r ateb yw canolbwyntio mewn difrif calon ar y modd y gwnawn ni'r newid moddol anferth, digynsail hwnnw? Dydw i ddim yn sôn am agwedd rhyw hipi mewn sandalau 'oni fyddai hi'n wych pe byddem ni i gyd yn teithio ar feic?', er fy mod i wrth fy modd yn teithio ar fy meic.
Cawsom gyfarfod o'r grŵp teithio llesol y diwrnod o'r blaen yn y Senedd. Rhoddodd un o weithwyr Iechyd Cyhoeddus Cymru gyflwyniad diddorol. Dywedodd petai chi'n rhoi powlen o ffrwythau o flaen pobl yn un o'r derbyniadau hyn y byddwn yn mynd iddynt yn aml yn y parthau hyn—dim ond powlen o ffrwythau gydag afalau a beth bynnag—ni fyddai'r rhan fwyaf o bobl yn eu dewis o gwbl. Fodd bynnag, petaech yn torri'r afalau'n ddarnau ac yn ei gwneud hi'n haws i bobl eu bwyta, byddent yn diflannu ar eu hunion.
Mae rhywbeth yn y fan yma sydd mor bwysig am y gwyddorau ymddygiadol ag ydyw am ddatblygiadau a newidiadau technolegol. Sut mae ei gwneud hi mor hawdd, mor atyniadol i bobl, fel eu bod yn codi'r afal hwnnw ac yn ei fwyta? Sut mae cyflwyno ac addasu ein trafnidiaeth gyhoeddus, ein cynnig newid moddol, fel ei fod yn hawdd ei ddefnyddio? Nawr, mae peth o hynny'n rhan o'r darlun ehangach hwnnw o feddwl, ac mae angen inni wneud hynny nawr yn ogystal â chanfod atebion ar unwaith ar gyfer Casnewydd a thwnelau Bryn-glas.
Felly, fe wnaf i gyflwyno rhai ohonyn nhw yn y fan yma, a phenderfynwch chi. Ar hyd coridor yr M4—holl goridor yr M4, nid twnelau Bryn-glas yn unig—pam na fyddem ni eisiau bod yn un o'r rhai cyntaf sy'n edrych mewn gwirionedd ar ddechrau cludo nwyddau ysgafn ar y rheilffyrdd ar raddfa enfawr, lle'r ydych chi mewn gwirionedd yn llwytho cynnyrch ar baledau? Felly, byddem yn cymryd cynnyrch Amazon o Abertawe a lle maent yn cael eu dosbarthu a byddem yn rhoi'r mecanweithiau cywir ar waith fel y gallwn ni symud faniau gwyn—ac mae lliwiau eraill ar gael, yn ôl a ddeallaf—oddi ar y rhwydwaith hwnnw. Rydym yn rhyddhau capasiti.
Pam na wnawn ni edrych ar leoedd ar hyd yr M4 cyfan ac allan i Avon a Bryste hefyd, lle nad parcio a theithio sydd gennych chi yng ngwir ystyr y gair, ond parcio a theithio ar gyfer rhannu ceir, fel bod pobl sy'n mynd i Gaerdydd, i Gasnewydd, o Ben-y-bont ar Ogwr, sy'n defnyddio'r twnelau hynny bob dydd, yn gwneud y dewis gweithredol, y dewis hawdd fel gyda'r afal—y darnau bach sydd wedi eu torri y gallwch chi eu rhoi yn eich ceg yn ddidrafferth—i eistedd yn y car gyda rhywun arall a sgwrsio wrth iddyn nhw fynd, neu, fel yr wyf fi yn ei wneud, i fynd ar y trên a gweithio wrth i chi wneud hynny? Sut allwn ni gael y dewisiadau hawdd hynny?
Bobl bach, roedd mwy gennyf i'w ddweud, ond mae fy amser wedi dod i ben yn barod. Ond dyna, rwy'n credu, yw'r hyn y mae angen i ni fod yn meddwl amdano nawr. Ar fyrder, rhaid inni ymdrin â thwnnel Bryn-glas yng Nghasnewydd, ond a ydym ni'n barod i wneud rhywbeth mor uchelgeisiol ag y mae comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wedi'i ddweud, a symud ein cyllid i'r meysydd lle gallwn ni ddylanwadu ar y newid moddol hwnnw—gwyddorau ymddygiadol hefyd ynghyd ag arloesedd trafnidiaeth? Dyna ein her yng Nghymru, ond mae'n gyfle hefyd, a gallwn greu swyddi wrth wneud hynny.
The Labour Party manifesto promised to build a relief road for the M4. Now, First Minister, to adopt your language from earlier, you have betrayed that commitment. [Interruption.] Yes, that's what you said earlier, wasn't it—'betrayed'? That is what you have done. It was perhaps the most important, largest spending and most significant infrastructure project ever seen in Wales—
Addawodd maniffesto'r Blaid Lafur adeiladu ffordd liniaru ar gyfer yr M4. Nawr, Prif Weinidog, i ddefnyddio'r iaith y gwnaethoch chi ei defnyddio o'r blaen, rydych chi wedi bradychu'r ymrwymiad hwnnw. [Torri ar draws.] Ie, dyna beth a wnaethoch chi ddweud yn gynharach, onid e—'bradychu'? Dyna yr ydych chi wedi'i wneud. Efallai mai hwn oedd y prosiect seilwaith mwyaf pwysig a'r un mwyaf arwyddocaol a welwyd erioed yng Nghymru—
On a point of order—
Ar fater o drefn—
No, you don't need to at this point—you're to be called later on in the debate. Carry on, Mark Reckless.
Na, nid oes angen i chi ar hyn o bryd—byddwch yn cael eich galw yn nes ymlaen yn y ddadl. Ewch ymlaen, Mark Reckless.
I'm not sure if you were here, Alun, but it was the First Minister's language to me earlier at First Minister's questions, and it is the appropriate language for what you have done in respect of your commitment for that absolutely crucial project in your manifesto. Everything you put out now is cover for that—the cost-benefit ratio over two for that. Now, we'll look at other projects. You've got your commission; we'll see how long that takes to report. But the fact is that you had an M4 relief road recommended by the inspector that would give very clear cost-benefit return—whether that is the case for substantive spending commitments in respect of this commission remains to be seen. No doubt, there are some less costly projects that are sensible to do, like the free rescue—why you haven't done that before, I'm not clear.
I don't get this idea that they shouldn't have been looking at alternatives—that it would be prejudicial to have contingency plans for if the inspector didn't approve it or if they decided against the inspector's decision. Surely, a sensible Government would have contingency plans. I don't accept the idea that it would make the decision challengeable in law if anyone in Government was thinking, 'What do we do if this isn't agreed?' It's just a perfectly sensible planning arrangement.
We have our own amendments—amendments 1 and 5—that David's explained the purpose of. Amendment 6 we will be opposing. I was listening to Delyth Jewell, but in amendment 6 Plaid Cymru say, instead of what Labour are proposing to cover their own embarrassment at the betrayal of that manifesto commitment, which is at least to try and focus the spending on Newport and south-east Wales, those who suffer most from that failure and that broken promise—Plaid instead want to spend the money generally across Wales. Now, that speaks volumes about the relative priority Plaid Cymru give to Newport and south-east Wales, and we will be opposing that amendment. I'll give way.
Dydw i ddim yn siŵr a oeddech chi yma, Alun, ond dyna oedd iaith y Prif Weinidog i mi yn gynharach yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog, a dyma'r iaith briodol ar gyfer yr hyn yr ydych chi wedi'i wneud mewn cysylltiad â'ch ymrwymiad i'r prosiect cwbl hanfodol hwnnw yn eich maniffesto. Mae popeth yr ydych chi'n ei ddweud yn awr yn esgusodion dros hynny—y gymhareb budd yn erbyn cost dros ddwy ar gyfer hynny. Nawr, byddwn yn edrych ar brosiectau eraill. Mae gennych chi eich comisiwn; byddwn yn gweld faint o amser y bydd hynny'n ei gymryd i adrodd yn ôl. Ond y ffaith yw yr argymhellodd yr arolygydd ffordd liniaru i'r M4 y byddai ei budd yn amlwg iawn yn llawer mwy na'i chost—cawn weld a yw hynny'n wir o hyd am yr ymrwymiadau gwariant sylweddol mewn cysylltiad â'r comisiwn hwn. Yn ddiau, mae rhai prosiectau llai costus sy'n synhwyrol i'w gwneud, fel cymorth am ddim i gerbydau diffygiol—pam nad ydych chi wedi gwneud hynny o'r blaen, nid wyf yn glir.
Dydw i ddim yn deall y syniad hwn na ddylen nhw fod wedi bod yn ystyried dewisiadau eraill—y byddai'n niweidiol cael cynlluniau wrth gefn pe na bai'r arolygydd wedi ei gymeradwyo neu pe baen nhw wedi penderfynu yn erbyn penderfyniad yr arolygydd. Siawns na fyddai gan Lywodraeth synhwyrol gynlluniau wrth gefn. Dydw i ddim yn derbyn y syniad y byddai'n golygu y gellid herio'r penderfyniad yn gyfreithiol pe bai unrhyw un yn y Llywodraeth yn meddwl, 'beth wnawn ni os na chytunir ar hyn?' Mae'n drefniant cynllunio cwbl synhwyrol.
Mae gennym ni ein gwelliannau ein hunain—gwelliannau 1 a 5—yr eglurodd David eu diben. Byddwn yn gwrthwynebu gwelliant 6. Roeddwn yn gwrando ar Delyth Jewell, ond yng ngwelliant 6 mae Plaid Cymru'n dweud, yn lle'r hyn y mae Llafur yn ei gynnig i guddio eu cywilydd eu hunain am fradychu'r ymrwymiad maniffesto hwnnw, sydd o leiaf yn ceisio canolbwyntio'r gwariant ar Gasnewydd a'r de-ddwyrain, ar y rhai sy'n dioddef fwyaf o'r methiant a'r tor-addewid hwnnw—mae Plaid yn hytrach eisiau gwario'r arian yn gyffredinol ledled Cymru. Nawr, mae hynny'n dweud cyfrolau am y flaenoriaeth gymharol y mae Plaid Cymru yn ei rhoi i Gasnewydd a'r de-ddwyrain, a byddwn yn gwrthwynebu'r gwelliant hwnnw. Fe wnaf i ildio.
And if you give way, you would recognise that I used the term 'priority' in relation to Newport and addressing the problems there.
Ac os ildiwch chi, byddech yn cydnabod fy mod wedi defnyddio'r term 'blaenoriaeth' mewn cysylltiad â Chasnewydd a mynd i'r afael â'r problemau yno.
But a lower priority than even the Labour Government—which has breached its manifesto commitment—intends to give to it.
I was astonished by Jenny Rathbone's contribution. She said there'd been a 20 per cent spike in traffic—that's a higher number than I've seen from other studies of this—and she describes scrapping the tolls as a deliberate ploy by the Secretary of State for Wales in order to make the Welsh Government build this M4 relief road. I'd like to, as I did before, give some credit to the Secretary of State, because he has been very, very clear on building this relief road. And in this motion today I note that the Conservative group here also says that the recommendation of the independent public inspector should be accepted—
'and build the M4 relief road.'
That is a very, very clear statement. Some members of the group have made other comments publicly; I note Nick Ramsay isn't in his seat. We'll see whether he's here for the vote later. But I do appreciate the very clear commitment, both from the Conservative group and from the Secretary of State, to doing that. It's almost as clear as the commitment that Labour gave in their manifesto, but which they have now, I'm very, very afraid to say, broken. The Minister said earlier that it doesn't matter that all the money that's been spent on the wasted costs—or some perhaps he'll manage to make sure aren't wasted, but I doubt they'll all be non-wasted—he says it will not waste as much money as they are on HS2. I'm not quite sure if that's a sufficient recommendation.
Can we also just have clarity on these 50 mph limits? I heard from your colleague Lesley Griffiths last week when I asked about this. Why were these 50 mph limits at six sites about air pollution being made permanent? Had the temporary ones been considered, and did the evidence support that? And she told me the evidence was mixed and inconclusive. So, why are these limits being made permanent? It's so important in terms of the Brynglas tunnels, the M4, what's happening with congestion, that people know that the measures being taken are those under best advice to try and limit and mitigate that congestion, when the Government has gone back on its promise to build this relief road. Are they there to do that, or are they instead there for the pollution reasons discussed last week by your colleague? Thank you.
Ond mae'n llai o flaenoriaeth nag y mae'r Llywodraeth Lafur hyd yn oed—sydd wedi torri'r ymrwymiad yn ei maniffesto—yn bwriadu ei roi iddi.
Fe'm syfrdanwyd gan gyfraniad Jenny Rathbone. Dywedodd y bu cynnydd o 20 y cant mewn traffig—mae hynny'n uwch na'r hyn a welais mewn astudiaethau eraill o hyn—ac mae'n disgrifio cael gwared ar y tollau fel ystryw fwriadol gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru er mwyn gwneud i Lywodraeth Cymru adeiladu ffordd liniaru hon ar gyfer yr M4. Hoffwn, fel y gwneuthum o'r blaen, roi rhywfaint o glod i'r Ysgrifennydd Gwladol, oherwydd bu'n glir iawn ynghylch adeiladu'r ffordd liniaru hon. Ac yn y cynnig hwn heddiw sylwaf fod y grŵp Ceidwadol yma hefyd yn dweud y dylid derbyn argymhelliad yr arolygydd cyhoeddus annibynnol:
ac adeiladu ffordd liniaru'r M4.
Mae hwnnw'n ddatganiad clir iawn. Mae rhai aelodau o'r grŵp wedi gwneud sylwadau eraill yn gyhoeddus; sylwaf nad yw Nick Ramsay yn ei sedd. Gawn ni weld a fydd yma ar gyfer y bleidlais yn nes ymlaen. Ond rwy'n gwerthfawrogi'r ymrwymiad clir iawn, gan y grŵp Ceidwadol a chan yr Ysgrifennydd Gwladol, i wneud hynny. Mae bron mor glir â'r ymrwymiad a roddodd y Blaid Lafur yn ei maniffesto, y maen nhw nawr, mae arnaf ofn dweud, wedi ei dorri. Dywedodd y Gweinidog yn gynharach nad oes ots am yr holl arian sydd wedi'i wario ar y costau a wastraffwyd—neu efallai y bydd yn llwyddo i wneud yn siŵr nad yw rhai yn cael eu gwastraffu, ond rwy'n amau y bydd y cyfan yn osgoi cael eu gwastraffu—mae'n dweud na fydd yn gwastraffu cymaint o arian ag y maen nhw ar HS2. Dydw i ddim yn hollol siŵr a yw hynny'n argymhelliad digon da.
A allwn ni hefyd gael eglurder ar y terfynau 50 mya hyn? Clywais gan eich cyd-Aelod Lesley Griffiths yr wythnos diwethaf pan ofynnais am hyn. Pam cafodd y terfynau 50 mya hyn mewn chwe safle ynghylch llygredd aer eu gwneud yn rhai parhaol? A gafodd y rhai dros dro eu hystyried, ac a oedd y dystiolaeth yn cefnogi hynny? A dywedodd hi wrthyf fod y dystiolaeth yn gymysg ac yn amhendant. Felly, pam mae'r terfynau hyn yn cael eu gwneud yn barhaol? Mae mor bwysig o ran twneli Bryn-glas, yr M4, a'r hyn sy'n digwydd gyda thagfeydd, bod pobl yn gwybod mai'r mesurau a weithredir yw'r rhai sy'n dilyn y cyngor gorau i geisio cyfyngu a lliniaru'r tagfeydd hynny, pan fo'r Llywodraeth wedi torri ei haddewid i adeiladu'r ffordd liniaru hon. A ydyn nhw yno i wneud hynny, ynteu a ydyn nhw yno am resymau llygru a drafodwyd yr wythnos diwethaf gan eich cyd-Aelod? Diolch.
Llywydd, as we've heard before when we've discussed these matters, I think there is wide agreement on the pressing and urgent nature of the problems on the M4 corridor around Newport, though there are different suggestions as to how they are best addressed, with very strong views on both sides of the equation as to whether the M4 relief road should have been built or not. That is reflected in the e-mails I've received as a local representative, and my own view very strongly is that the environmental as well as the cost factors support the decision that the First Minister has made. We've declared a climate emergency, and I believe we have to show new thinking. I believe the M4 relief road would have been yesterday's solution to the problems of today and tomorrow, and there are better ways. The precious Gwent levels, which are a wonderful resource for local people and the whole of Wales, have to be protected. The site of special scientific interest has to be protected, and the quality of life that that area brings to local people has to be protected.
We have to move away from the predict and provide model, Llywydd, where there's an estimate of future traffic growth and then new roads are built to provide for those estimates. We have to have an integrated transport solution, which we've been very poor at in the UK, but we need to become much better at, and much better at very quickly. I very much welcome the First Minister's assurance that the £1 billion or so borrowing ability is for the M4 corridor around Newport where the problems are, and where local people suffer the consequences of congestion on that section of motorway and local roads, the air pollution and the noise on a daily basis. The money must be spent to significantly reduce and address those problems.
In terms of the suggestions that we've heard again today, Llywydd, that the so-called blue route is an answer to these problems, I would totally refute and reject, and I wonder if those making those suggestions have ever driven on that road, with its roundabouts, its traffic lights and its junctions. If they did so, they would know that that route goes through the heart of many communities with many thousands of people living there, and they do not want to be subjected to the higher volume of traffic, the higher speed of traffic, that would bring those associated problems of air pollution and noise to those communities. It's also highly impractical, given those roundabouts, traffic lights and junctions. You know, really, everybody should recognise that reality.
Llywydd, when we're talking about integrated transport, there are, I believe, some pretty obvious ways forward that have been developed by local people and others over a period of time. One of those is the proposal for a new station at Magor, a walkway station, which is awaiting, hopefully, Welsh Government funding for the next stage of the UK Government's new stations process to take it on to the next level. The long-desired passenger train link between Newport and Ebbw Vale is another good example, and east of Newport, there is dire overcrowding on services to Bristol and other routes. We need much more UK Government investment to improve capacity and we need phase 3 of the metro to address those east-of-Newport issues.
In terms of early action, Llywydd, I would repeat the call that Jenny Rathbone made that we have a clear timeline for that new enhanced service to deal with accidents on the M4, where, for example, a space could be found for a recovery service to remove vehicles to. Because those unplanned problems are hugely difficult in terms of the chaos that they create on the M4 and indeed on local roads. To some extent, people can change their travel habits for what people would term the usual congestion, but, obviously, when it comes to accidents, that isn't the case. Many of them are relatively minor accidents, you know, and they could be cleared quite quickly with an enhanced service.
The other thing I would mention is the school run, which again I think is very significant for local congestion. We could have school buses with much greater availability to deal with those issues. We could also have a much stronger push on active travel around the school run and, indeed, in general. I mentioned, just last week, in the Assembly that one of my local primary schools had achieved a 40 per cent increase in active travel—scooting, walking and cycling—to the school in just a one-year period. I believe this does show what's possible, Llywydd, with the right energy and the right imagination.
Llywydd, fel y clywsom o'r blaen pan roeddem ni'n trafod y materion hyn, credaf fod cytundeb eang ar natur ddybryd a brys y problemau ar goridor yr M4 o amgylch Casnewydd, er bod gwahanol awgrymiadau ynghylch y ffordd orau o fynd i'r afael â nhw, gyda safbwyntiau cryf ar y ddwy ochr o ran a ddylai'r ffordd liniaru fod wedi'i hadeiladu ai peidio. Adlewyrchir hynny yn y negeseuon e-bost yr wyf wedi'u cael fel cynrychiolydd lleol, a'm barn i fy hun yn gryf iawn yw bod y ffactorau amgylcheddol yn ogystal â'r costau yn cefnogi'r penderfyniad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud. Rydym ni wedi datgan argyfwng yn yr hinsawdd, ac rwy'n credu bod yn rhaid i ni ddangos syniadau newydd. Credaf y byddai ffordd liniaru'r M4 wedi bod yn ateb ddoe i broblemau heddiw ac yfory, ac mae gwell ffyrdd. Rhaid gwarchod gwastadeddau Gwent sydd mor werthfawr ac sy'n adnodd gwych i bobl leol ac i Gymru gyfan. Mae'n rhaid gwarchod y safle o ddiddordeb gwyddonol arbennig hwn, ac mae'n rhaid gwarchod yr ansawdd bywyd y mae'r ardal honno'n ei roi i bobl leol.
Rhaid inni gefnu ar y model rhagweld a darparu, Llywydd, lle ceir amcangyfrif o dwf traffig yn y dyfodol ac yna adeiladu ffyrdd newydd i ddarparu ar gyfer yr amcangyfrifon hynny. Mae'n rhaid inni gael ateb trafnidiaeth integredig, nid ein cryfder ni yn y DU, ond mae angen inni fod yn well o lawer yn hynny o beth, ac yn well o lawer yn gyflym iawn. Croesawaf yn fawr y sicrwydd a gefais gan y Prif Weinidog fod y gallu benthyca o tua £1 biliwn ar gyfer coridor yr M4 o amgylch Casnewydd lle mae'r problemau, a lle mae pobl leol yn dioddef canlyniadau tagfeydd ar y rhan honno o'r draffordd ac ar ffyrdd lleol, y llygredd aer a'r sŵn dyddiol. Rhaid gwario'r arian i leihau a mynd i'r afael â'r problemau hynny'n sylweddol.
O ran yr awgrymiadau a glywsom ni eto heddiw, Llywydd, sef bod y llwybr glas, fel y'i gelwir, yn ateb i'r problemau hyn, byddwn yn gwrthod a gwadu hynny'n llwyr, a tybed a yw'r rhai sy'n gwneud yr awgrymiadau hynny wedi gyrru ar y ffordd honno erioed, gyda'i chylchfannau, ei goleuadau traffig a'i chyffyrdd. Pe byddent yn gwneud hynny, byddent yn gwybod bod y llwybr hwnnw yn mynd drwy galon llawer o gymunedau gyda miloedd lawer o bobl yn byw yno, ac nad ydynt eisiau wynebu mwy o draffig, cyflymder uwch y traffig, a fyddai'n dod â phroblemau llygredd aer a sŵn i'r cymunedau hynny yn eu sgil. Mae hefyd yn anymarferol iawn, o ystyried y cylchfannau, goleuadau traffig a'r cyffyrdd hyn. Wyddoch chi, mewn gwirionedd, y dylai pawb gydnabod y realiti hwnnw.
Llywydd, pan fyddwn yn sôn am drafnidiaeth integredig, mae, rwy'n credu, rhai ffyrdd eithaf amlwg o fynd ati sydd wedi'u datblygu gan bobl leol ac eraill dros gyfnod o amser. Un o'r rheini yw'r cynnig ar gyfer gorsaf newydd ym Magwyr, gorsaf gerdded, sy'n aros, gobeithio, am arian gan Lywodraeth Cymru ar gyfer cam nesaf proses gorsafoedd newydd Llywodraeth y DU i fynd â'r broses ymlaen i'r lefel nesaf. Mae'r cyswllt trên i deithwyr rhwng Casnewydd a Glynebwy y mae dyheu mawr amdano yn enghraifft dda arall, ac i'r dwyrain o Gasnewydd, ceir gorlenwi enbyd ar wasanaethau i Fryste a llwybrau eraill. Mae arnom ni angen llawer mwy o fuddsoddiad gan Lywodraeth y DU i wella capasiti ac mae angen cam 3 y metro arnom ni i fynd i'r afael â'r materion hynny sy'n ymwneud â dwyrain Casnewydd.
O ran gweithredu'n fuan, Llywydd, hoffwn ategu'r hyn a ddywedodd Jenny Rathbone bod gennym ni amserlen glir ar gyfer y gwasanaeth gwell newydd hwnnw i ymdrin â damweiniau ar yr M4, er enghraifft, lle gellid dod o hyd i le er mwyn i'r gwasanaeth adfer symud cerbydau iddo. Oherwydd bod y problemau annisgwyl hynny'n eithriadol o anodd o ran yr anhrefn y maen nhw'n ei greu ar yr M4 ac yn wir ar ffyrdd lleol. I ryw raddau, gall pobl newid eu harferion teithio ar gyfer yr hyn y byddai pobl yn ei ystyried yn dagfeydd arferol, ond, yn amlwg, o ran damweiniau, nid yw hynny'n wir. Mae llawer ohonyn nhw'n ddamweiniau cymharol fach, wyddoch chi, a gellid eu clirio'n eithaf cyflym gyda gwasanaeth gwell.
Y peth arall y byddwn yn ei grybwyll yw'r cyfnod hebrwng plant i'r ysgol ac oddi yno, sydd eto, rwy'n credu, yn arwyddocaol iawn o ran tagfeydd lleol. Gallem drefnu bod mwy o fysiau ysgol ar gael i ymdrin â'r materion hynny. Gallem hefyd roi hwb llawer cryfach i deithio llesol o ran y cyfnod hebrwng, yn wir, yn gyffredinol. Soniais, yr wythnos diwethaf, yn y Cynulliad fod un o'm hysgolion cynradd lleol wedi llwyddo i gael cynnydd o 40 y cant mewn teithio llesol—defnyddio sgwteri, cerdded a beicio—i'r ysgol mewn cyfnod o ddim ond blwyddyn. Credaf fod hyn yn dangos yr hyn sy'n bosib, Llywydd, gyda'r egni cywir a'r dychymyg cywir.
It seems remarkable and contradictory that it's only a few weeks since this place backed calls to declare a climate emergency, the first parliament in the world to do so, and yet some Members here are calling for the building of a new major road for economic reasons. Regardless of how you voted in the climate change emergency debate, you can't deny that building a road of this size would cause a huge amount of environmental damage and encourage increased car use, which, whether powered by electricity or fossil fuel, will increase pollution. I understand that congestion itself increases pollution, but this relief road would not stay congestion-free for long, and then what? Build another road and another after that. Where does it end?
It is not that there are too few roads in Wales. The problem is that we've got too many car journeys in some places at some times. We all accept that congestion increases year on year. But the road network isn't shrinking, it's the increasing reliance on car use that's causing the issues. It isn't really rocket science to figure out what's causing the problem. It does, however, take some new thinking in order to solve the problem. I'm sorry, but there are surely no economic benefits that justify the permanent loss of important environmental areas, the continued march towards tarmacking over Wales and ruining the country for future generations. Anyone calling for this road to be built needs to tell the Welsh public what level of economic benefit they consider enough to condemn our future generations to live in a pollution-ridden concrete and tarmac jungle where they can't breathe the air and can't see any trees or hear birds sing.
I don't doubt that this Government can be doing much more to reduce congestion, whether that's through investment in public transport, ensuring the proper roll-out of superfast digital connections, incentivising companies to adopt staggered operating times and so on, but the failure to do that thus far doesn't justify calls to take the unimaginative step to build more major roads. When roads are built to ease congestion, for a short while it does work, but planners take their foot off the gas in exploring other options to deal with congestion. Refusing to build more roads that cost too much, both financially and environmentally, means that more sensible and sustainable options will have to be found, and there's a lot of money available to explore the more sensible options that will help reduce our carbon footprint and that don't require the permanent tearing up of our beautiful land.
It's time to halt the squandering of our country's landscape and our natural environment, the destruction of our wildlife and the pollution of our air from huge construction projects when the problems could be solved in other ways. So, I do support the Welsh Government's recent decision to can the M4 relief road. There are some here, though, who, if they have their way would see a road built that has little justification and would cause irreparable damage to the environment of Wales just to score a few political points. I hope the Welsh Government will now take a more sensible approach to road building.
On a final note, there's a Native American saying that only when the last river has been poisoned and the last tree has been felled will people realise that you can't eat money. So, please think on before you start talking about building extra roads. Thank you.
Mae'n ymddangos yn rhyfeddol ac yn anghyson mai dim ond ychydig wythnosau sydd ers i'r lle hwn gefnogi galwadau i ddatgan argyfwng hinsawdd, y senedd gyntaf yn y byd i wneud hynny, ac eto mae rhai Aelodau yma yn galw am adeiladu ffordd fawr newydd am resymau economaidd. Er gwaethaf sut y gwnaethoch chi bleidleisio yn y ddadl frys ar newid yn yr hinsawdd, ni allwch chi wadu y byddai adeiladu ffordd o'r maint hwn yn achosi llawer iawn o ddifrod i'r amgylchedd ac yn annog mwy o ddefnydd o geir a fyddai, pa un a fyddant yn cael eu pweru gan drydan neu danwydd ffosil, yn cynyddu llygredd. Rwy'n deall bod tagfeydd eu hunain yn cynyddu llygredd, ond ni fyddai'r ffordd liniaru hon yn aros yn rhydd o dagfeydd yn hir, ac wedyn beth? Adeiladu ffordd arall ac un arall ar ôl hynny. Ble mae'r diwedd?
Nid prinder ffyrdd yng Nghymru yw'r broblem. Y broblem yw bod gormod o deithiau mewn car mewn rhai mannau ar rai adegau. Rydym ni i gyd yn derbyn bod tagfeydd yn cynyddu o flwyddyn i flwyddyn. Ond nid yw'r rhwydwaith ffyrdd yn crebachu, y ddibyniaeth gynyddol ar ddefnyddio ceir sy'n achosi'r problemau. Nid yw'n gymhleth iawn i ganfod beth sy'n achosi'r broblem. Fodd bynnag, mae angen meddwl o'r newydd ynghylch sut i ddatrys y broblem. Mae'n ddrwg gen i, ond rwy'n siŵr nad oes unrhyw fanteision economaidd sy'n cyfiawnhau colli ardaloedd amgylcheddol pwysig am byth, y duedd barhaus i darmacio ar draws Cymru a difetha'r wlad i genedlaethau'r dyfodol. Mae angen i unrhyw un sy'n galw am adeiladu'r ffordd hon ddweud wrth y cyhoedd yng Nghymru faint o fudd economaidd y maen nhw'n ei hystyried yn ddigonol i gondemnio cenedlaethau'r dyfodol i fyw mewn jyngl concrid a tharmac llawn llygredd lle na allan nhw anadlu'r aer na gweld unrhyw goed na chlywed adar yn canu.
Nid wyf yn amau na all y Llywodraeth hon wneud llawer mwy i leihau tagfeydd, boed hynny drwy fuddsoddi mewn trafnidiaeth gyhoeddus, sicrhau bod cysylltiadau digidol cyflym iawn yn cael eu cyflwyno'n briodol, cymell cwmnïau i fabwysiadu trefn weithredu wasgarog ac ati, ond nid yw'r methiant i wneud hynny hyd yma yn cyfiawnhau galwadau i fynd ati'n ddiddychymyg i adeiladu mwy o brif ffyrdd. Pan adeiledir ffyrdd i liniaru tagfeydd, am gyfnod byr bydd yn gweithio'n iawn, ond nid yw cynllunwyr yn ddigon dygn wrth archwilio dewisiadau eraill i fynd i'r afael â thagfeydd. Mae gwrthod adeiladu mwy o ffyrdd sy'n costio gormod, yn ariannol ac yn amgylcheddol, yn golygu y bydd yn rhaid dod o hyd i ddewisiadau mwy synhwyrol a chynaliadwy, ac mae llawer o arian ar gael i ymchwilio i'r dewisiadau mwy synhwyrol a fydd yn helpu i leihau ein hôl troed carbon, dewisiadau na fyddant angen llurgunio ein tir hardd yn barhaol.
Mae'n bryd rhoi terfyn ar anrheithio tirwedd ein gwlad a'n hamgylchedd naturiol, dinistrio ein bywyd gwyllt a llygru ein haer yn sgil prosiectau adeiladu anferth pan allai'r problemau gael eu datrys mewn ffyrdd eraill. Felly, rwy'n cefnogi penderfyniad diweddar Llywodraeth Cymru i ddiystyru ffordd liniaru'r M4. Mae rhai yma, fodd bynnag, a fyddai, pe baent yn cael eu ffordd yn dymuno gweld ffordd yn cael ei hadeiladu nad oes fawr o gyfiawnhad drosti ac a fyddai'n achosi niwed anadferadwy i amgylchedd Cymru dim ond i sgorio ychydig o bwyntiau gwleidyddol. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru nawr yn mabwysiadu agwedd fwy synhwyrol tuag at adeiladu ffyrdd.
Ar nodyn terfynol, mae Americanwyr brodorol yn dweud mai dim ond pan fydd yr afon olaf wedi'i gwenwyno a'r goeden olaf wedi ei thorri y bydd pobl yn sylweddoli na allwch chi fwyta arian. Felly, meddyliwch yn ddwys cyn dechrau siarad am adeiladu ffyrdd ychwanegol. Diolch.
I hope and I think that this afternoon marks a debate on the M4 where we've actually been debating solutions to it and not simply rehearsing arguments on whether we would support either the black route or the blue route. If I think back to the debates that I've participated in and listened to in this place over the last decade or so, they've basically been debates not on the issues facing the M4 corridor transport in south-east Wales but debates on the black route, and I think those debates have been addressing the wrong issues. I agree with those in this debate—I agree with Jayne Bryant and with Huw Irranca-Davies, who've said that the issues that we have are certainly focused on and in and around Newport, but the solutions have to be focused in and around Newport and elsewhere. And certainly when I look at some of these issues it is clear to me that it is insufficient simply to point to the M4 itself, point at the traffic jams, and say, 'That is the problem.' I believe the problem goes further than that.
I understand and I do agree that the current M4 is no longer fit for purpose, but then again neither is the rail infrastructure in the area either, and neither is the trunk road network and neither is the public transport system serving communities in the south-east or enabling people to move through the area as part of a longer journey. So, this certainly requires addressing these particular issues but in a far wider and bigger way. So, I do welcome the announcement of the First Minister on the establishment of the commission to look at a wider and bigger response, and I hope that the Minister, in responding to the debate today, can give us further information on the timetable and the budget available to this commission. I did notice in his earlier opening remarks that he said that the £1.4 billion would not be available to the commission, but I think we do need to understand how much money is available to the commission, and we also need to understand what the timescale is that he seeks to provide answers in.
But when we look at where we've been over the last few years, we do have a comprehensive analysis of the capacity of not only the local and regional motorway, trunk and network system but also the capacity of the rail network, and I have, Presiding Officer, some real concerns about the capacity of the rail network to fulfil the role that many people have seen for it in providing an alternative to road transport. And I've heard what's been said this afternoon, but I am not convinced we have the rail network in place in this part of the world that's able to deliver on the ambitions and the visions that have been outlined today and at other times. I hope, Minister, that you will be able to persuade Lord Burns to speak to Keith Williams about the importance and urgency of the devolution of rail infrastructure investment, and investment in signals, in stations, and to ensure that we have the services that we require on the infrastructure that we need. And, in doing so, I hope we'll also set some very clear objectives in solving these problems and putting in place alternative transport networks.
One of the reasons I opposed the black route was certainly because of the extraordinary environmental and ecological damage it would've done, but for what benefit? When I looked at those economic heat maps and I saw the impact on Blaenau Gwent, it made my blood run cold because we were going to spend £1.4 billion on a road that would have no impact at all on the economy and the poverty in one of the poorest parts of Wales. And why would we do that? When I look at the issues, and when I look at the solutions that the commission will be delivering and developing, I will be looking at the economic impact on the whole region and not simply looking at a very narrow impact along the M4 corridor in Cardiff, Newport and Bristol. I believe that if we are making investments of this sort, then it has to have a much wider and broader economic impact.
And a final point I'd wish to make in this debate today is that on regional connectivity and the integration of public transport services. We are focused in this debate, and we focus all too often in our debates, on the hard infrastructure, on the investment in the railway line or a road, or wherever it happens to be. But I want to see us invest as well in the services that will enable people to make public transport a realistic choice in exactly the way that Huw Irranca-Davies described earlier. All too often in Blaenau Gwent we are seeing fewer bus services and not more bus services. We are not seeing the same urgency in investment in additional rail services that other parts of the Valleys networks are seeing. And consequently, many of the people who I represent listen to speeches on active travel and making these choices with a sense of incredulity and disbelief because we simply don't have those services available to us.
So, I hope that there will be the investment that we need in the infrastructure, which will allow a far bigger answer and a better answer to the questions we face. But I hope, also, that in making the investments in the infrastructure, we will also make investments in bus services, make investments in rail services, and also, Minister, take advantage of the legislation that you're currently considering in terms of the regulation of public transport to ensure that we do have a south-eastern travel authority or executive established by statute to manage the integration of public transport services.
People will know that I disagreed with the abolition of the South East Wales Transport Alliance when it took place at the time, and I think since then we've seen a real diminution in the connectivity of transport services serving the communities of south-east Wales. And if we are to achieve the ambitions that I agree with and that we've shared this afternoon, then we need the management of those transport services as well as wishing for them. Thank you.
Rwy'n gobeithio ac rwy'n credu bod y prynhawn yma yn nodi dadl ar yr M4 ble buom ni'n trafod atebion iddi mewn gwirionedd ac nid dim ond yn ailadrodd dadleuon ynghylch a fyddem yn cefnogi un ai'r llwybr du ynteu'r llwybr glas. Os meddyliaf yn ôl i'r dadleuon yr wyf wedi cymryd rhan ynddynt ac wedi gwrando arnynt yn y lle hwn dros y degawd diwethaf, yn y bôn buont yn ddadleuon, nid ar y materion sy'n wynebu trafnidiaeth coridor yr M4 yn ne-ddwyrain Cymru ond dadleuon ar y llwybr du, a chredaf fod y dadleuon hynny wedi mynd i'r afael â'r materion anghywir. Cytunaf â'r rheini yn y ddadl hon—cytunaf â Jayne Bryant a chyda Huw Irranca-Davies, sydd wedi dweud bod y problemau sydd gennym ni'n sicr wedi eu canolbwyntio ar Gasnewydd a'r cyffiniau, ond mae'n rhaid i'r atebion ganolbwyntio ar Gasnewydd ac o amgylch Casnewydd a mannau eraill. Ac yn sicr, wrth edrych ar rai o'r materion hyn, mae'n amlwg i mi nad yw'n ddigon i gyfeirio at yr M4 ei hun yn unig, pwyntio bys at y tagfeydd traffig, a dweud, 'Dyna'r broblem.' Credaf fod y broblem yn mynd ymhellach na hynny.
Deallaf a chytunaf nad yw'r M4 presennol yn addas at y diben bellach, ond eto nid yw'r seilwaith rheilffyrdd yn yr ardal chwaith, na chwaith y rhwydwaith cefnffyrdd na'r system drafnidiaeth gyhoeddus sy'n gwasanaethu cymunedau yn y de-ddwyrain nac yn galluogi pobl i deithio drwy'r ardal yn rhan o daith hirach. Felly, mae angen mynd i'r afael â'r materion penodol hyn ond mewn ffordd llawer ehangach. Felly, rwy'n croesawu'r cyhoeddiad gan y Prif Weinidog ynghylch sefydlu'r comisiwn i edrych ar ymateb ehangach a mwy sylweddol, a gobeithiaf y bydd y Gweinidog, wrth ymateb i'r ddadl heddiw, yn gallu rhoi rhagor o wybodaeth inni am yr amserlen a'r gyllideb sydd ar gael i'r comisiwn hwn. Fe sylwais yn ei sylwadau agoriadol yn gynharach iddo ddweud na fyddai'r £1.4 biliwn ar gael i'r comisiwn, ond credaf fod angen inni ddeall faint o arian sydd ar gael i'r comisiwn, ac mae angen inni ddeall hefyd beth yw'r amserlen ar gyfer ei atebion.
Ond pan edrychwn ni ar y sefyllfa a fu dros y blynyddoedd diwethaf, mae gennym ni ddadansoddiad cynhwysfawr o gapasiti, nid yn unig y system draffyrdd, cefnffyrdd a rhwydwaith lleol a rhanbarthol ond hefyd capasiti'r rhwydwaith rheilffyrdd, ac mae gennyf i, Llywydd, rai pryderon gwirioneddol ynghylch gallu'r rhwydwaith rheilffyrdd i gyflawni'r swyddogaeth y disgwylir iddo ei chyflawni gan lawer, sef darparu dewis arall yn lle trafnidiaeth ffyrdd. Ac rwyf wedi clywed beth sydd wedi cael ei ddweud y prynhawn yma, ond dydw i ddim wedi fy narbwyllo bod gennym ni'r rhwydwaith rheilffyrdd yn y rhan hon o'r wlad sy'n gallu gwireddu'r uchelgeisiau a'r gweledigaethau sydd wedi'u hamlinellu heddiw ac ar adegau eraill. Rwy'n gobeithio, Gweinidog, y byddwch yn gallu perswadio'r Arglwydd Burns i siarad â Keith Williams ynghylch pwysigrwydd a brys datganoli buddsoddi yn y seilwaith rheilffyrdd, a buddsoddi mewn signalau, mewn gorsafoedd, a sicrhau bod gennym ni'r gwasanaethau y mae arnom ni eu hangen ar y seilwaith y mae ei arnom ni ei angen. Ac, wrth wneud hynny, rwy'n gobeithio y byddwn ni hefyd yn gosod rhai amcanion clir iawn wrth ddatrys y problemau hyn ac yn sefydlu rhwydweithiau trafnidiaeth amgen.
Un o'r rhesymau pam roeddwn yn gwrthwynebu'r llwybr du oedd yn sicr oherwydd y niwed amgylcheddol ac ecolegol rhyfeddol y byddai wedi'i achosi, ac er budd beth? Pan edrychais ar y mapiau gwres economaidd hynny, a gwelais yr effaith ar Flaenau Gwent, fe oerodd fy ngwaed oherwydd roeddem ni'n mynd i wario £1.4 biliwn ar ffordd na fyddai'n cael unrhyw effaith o gwbl ar yr economi a'r tlodi yn un o ardaloedd tlotaf Cymru. A pham fyddem ni'n gwneud hynny? Pan edrychaf ar y materion dan sylw, a phan edrychaf ar yr atebion y bydd y Comisiwn yn eu darparu ac yn eu datblygu, byddaf yn ystyried yr effaith economaidd ar y rhanbarth cyfan ac nid dim ond edrych ar effaith gyfyng iawn ar hyd coridor yr M4 yng Nghaerdydd, Casnewydd a Bryste. Os ydym ni'n gwneud buddsoddiadau o'r math hwn, credaf fod yn rhaid cael effaith economaidd ehangach.
Y pwynt olaf yr hoffwn ei wneud yn y ddadl hon heddiw yw hwnnw am gysylltedd rhanbarthol ac ar integreiddio gwasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus. Rydym ni'n canolbwyntio yn y ddadl hon, ac rydym ni'n canolbwyntio'n rhy aml yn ein dadleuon, ar y seilwaith caled, ar y buddsoddiad yn y rheilffordd neu ar ffordd, neu le bynnag y mae'n digwydd bod. Ond rwyf eisiau ein gweld ni'n buddsoddi hefyd yn y gwasanaethau a fydd yn galluogi trafnidiaeth gyhoeddus i fod yn ddewis realistig i bobl yn union fel y disgrifiodd Huw Irranca-Davies yn gynharach. Yn rhy aml o lawer ym Mlaenau Gwent rydym ni'n gweld llai o wasanaethau bysiau ac nid mwy o wasanaethau bysiau. Nid ydym ni'n gweld yr un brys o ran buddsoddi mewn gwasanaethau rheilffyrdd ychwanegol y mae rhannau eraill o rwydweithiau'r Cymoedd yn ei weld. Ac o'r herwydd, mae llawer o'r bobl yr wyf yn eu cynrychioli yn gwrando ar areithiau am deithio llesol ac yn gwneud y dewisiadau hyn gydag ymdeimlad o anghrediniaeth oherwydd, yn syml, nid yw'r gwasanaethau hynny ar gael i ni.
Felly, gobeithiaf y gwelwn ni'r buddsoddiad y mae ei angen arnom ni yn y seilwaith, a fydd yn rhoi ateb mwy o lawer ac ateb gwell i'r cwestiynau yr ydym ni'n eu hwynebu. Ond gobeithiaf hefyd, wrth fuddsoddi yn y seilwaith, y byddwn hefyd yn buddsoddi mewn gwasanaethau bysiau, yn buddsoddi mewn gwasanaethau rheilffyrdd, a hefyd, Gweinidog, yn manteisio ar y ddeddfwriaeth yr ydych chi'n ei hystyried ar hyn o bryd o ran rheoleiddio trafnidiaeth gyhoeddus i sicrhau bod gennym ni awdurdod teithio neu weithrediaeth yn y de-ddwyrain wedi ei sefydlu drwy statud i reoli'r broses o integreiddio gwasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus.
Bydd pobl yn gwybod fy mod yn anghytuno â diddymu Cynghrair Trafnidiaeth De-ddwyrain Cymru pan ddigwyddodd hynny ar y pryd, a chredaf ers hynny ein bod wedi gweld gostyngiad gwirioneddol yng nghysylltedd y gwasanaethau trafnidiaeth sy'n gwasanaethu cymunedau'r de-ddwyrain. Ac os ydym ni am gyflawni'r uchelgeisiau yr wyf yn cytuno â hwy ac a gafodd eu rhannu y prynhawn yma, yna mae angen i ni reoli'r gwasanaethau trafnidiaeth hynny yn ogystal â dymuno'u cael nhw. Diolch.
I think it was an important step for the Government to bring forward this debate today. As has been pointed out any number of times in the last two weeks, this question of how to resolve the M4 problem has dogged every political party and every tier of Government for decades. Clearly, we now need to build a solution that can win the support of most people in the Chamber and most people across Wales.
There are three tests I think such an approach will need to pass before we can restore full credibility to this process, and these are three tests we need to consider if we are to find an answer that commands a majority support and which is deliverable. Number one, the Brexit test; number two, seeing this as a Wales problem, not a Newport problem; and finally, number three, dealing with the world as we find it today not as we would wish it to be.
I want to start with the last point first because it speaks to the concerns of employees and employers alike in my constituency and in neighbouring boroughs who are, like me, regularly caught up in hellish traffic on, or around, the M4. The First Minister has said that even if he had approved the black route, no immediate relief would have been forthcoming for perhaps five years. The point is well made, but it also underlines the need for changes that can make a lasting and, where possible, rapid impact on the journeys of people who need to use this road. And that is what I mean by dealing with the world as it is today, not as we would like it to be. People do need to use this road day in, day out, because there are no alternatives for thousands of people who are making a living and seeking to have a family life. The personal impact of surrendering hours at a time to Wales's most inefficient infrastructure problem isn't just economic, it has an impact on mental health, well-being and family time, as well. This is the test for the new commission: to deliver solutions that, yes, speak to environmental concerns, but also deliver change quickly, change that recognises the real-life decisions and the lack of options facing people using this route. We would all like to see a clean, green, multi-modal answer to Wales's transport problems, but that is decades of work, not five years. So, what is the immediate answer?
Secondly, it has been far too easy for people to dismiss the urgent need to reduce congestion in this area as a Newport problem, or if they're being very generous, a Gwent problem. I think this is a deeply unhealthy way to approach the debate because fundamentally, as our most vital transport artery with the rest of the world, this is a Welsh problem, not a Newport problem. You'll have heard the statistics a thousand times, so I won't repeat them now. The importance of this route to our country's economy cannot be overemphasised. But there is another problem with this kind of approach, and that's the precedent it sets. This is the National Assembly for Wales—the whole of Wales. You don't have politicians jumping up and down dismissing the importance of the £135 million Caernarfon to Bontnewydd bypass because it is just a Gwynedd problem, or the tens of millions spent on the Llandeilo bypass because it is just a Carmarthenshire problem, but it has been acceptable for some to dismiss this as a Newport problem and I think that is wrong. It is too easy to lay claim to geographical bias in favour of local political gains, whether that be north-south, east-west or rural-urban, politicians from all parties do it and it is deeply unhelpful. There is a difference between fighting for your patch and pitting communities against one another. People from Newport and Gwent are the ones suffering the most due to the congestion, but that is not the same as looking at this as a regional priority. It is unquestionably a national priority. And to that end, I hope that the National Infrastructure Commission will be heavily involved in the next steps.
Finally, the new proposals must pass the Brexit test. Different sectors in our economy are being stretched in different ways with the prospect of leaving the EU, perhaps even leaving without a deal. This is being felt most acutely already in the automotive sector, where just-in-time deliveries form an essential part of successful operations. The car industry and manufacturing more generally plays a massive role in the economic and social fabric of Torfaen and we've battled for years to make that sustainable against new challenges, both local and global. We cannot afford to allow any more hurdles to be placed in the way of this sector. We need to give comfort to our manufacturers, as well as to our commuters that we are prepared to act to meet these three tests: being innovative, being swift and putting this nation's infrastructure needs above localism and factionalism. Thank you.
Credaf ei fod yn gam pwysig i'r Llywodraeth ddod â'r ddadl hon gerbron heddiw. Fel y nodwyd sawl gwaith yn ystod y pythefnos diwethaf, mae'r cwestiwn hwn o sut i ddatrys problem yr M4 wedi plagio pob plaid wleidyddol a phob haen o Lywodraeth ers degawdau. Yn amlwg, mae angen inni nawr greu ateb a all ennill cefnogaeth y rhan fwyaf o bobl yn y Siambr a'r rhan fwyaf o bobl ledled Cymru.
Mae tri phrawf rwy'n credu y bydd angen i ddull o'r fath eu pasio cyn y gallwn ni adfer hygrededd llawn y broses hon, ac mae'r rhain yn dri phrawf y mae angen i ni eu hystyried os ydym ni eisiau canfod ateb sy'n cael cefnogaeth fwyafrifol ac y gellid ei gyflawni. Rhif un, y prawf Brexit; rhif dau, ystyried hon yn broblem i Gymru, nid problem i Gasnewydd; ac yn olaf, rhif tri, ymdrin â'r byd fel y gwelwn ni ef heddiw nid fel y byd dymunem iddo fod.
Rwyf eisiau dechrau gyda'r pwynt olaf yn gyntaf gan ei fod yn ymdrin â phryderon gweithwyr a chyflogwyr fel ei gilydd yn fy etholaeth ac mewn bwrdeistrefi cyfagos sydd, fel minnau, yn cael eu dal yn rheolaidd mewn traffig ar yr M4 neu o'i hamgylch. Mae'r Prif Weinidog wedi dweud hyd yn oed pe bai wedi cymeradwyo'r llwybr du, ni fyddai unrhyw liniaru ar unwaith, efallai nid am bum mlynedd. Mae hyn wedi ei wyntyllu'n huawdl, ond mae hefyd yn tanlinellu'r angen am newidiadau a all sicrhau effaith barhaus a chyflym, lle y bo hynny'n bosib, ar siwrneiau pobl sydd angen defnyddio'r ffordd hon. A dyna yr wyf yn ei olygu wrth ymdrin â'r byd fel y mae heddiw, nid fel yr hoffem iddo fod. Mae angen i bobl ddefnyddio'r ffordd hon ddydd ar ôl dydd, oherwydd nid oes dewis arall ar gael i filoedd o bobl sy'n ennill bywoliaeth ac yn ceisio cael bywyd teuluol. Nid yw effaith gwastraffu oriau yn sgil problem seilwaith fwyaf aneffeithlon Cymru yn un economaidd yn unig, mae'n cael effaith ar iechyd meddwl, lles ac amser teuluol hefyd. Dyma'r prawf i'r comisiwn newydd: darparu atebion sydd, ie, yn ymdrin â phryderon amgylcheddol, ond hefyd yn cyflawni newid yn gyflym, newid sy'n cydnabod y penderfyniadau mewn bywyd go iawn a'r diffyg dewis sy'n wynebu pobl sy'n defnyddio'r llwybr hwn. Byddem ni i gyd yn hoffi gweld ateb glân, gwyrdd, aml-foddol i broblemau trafnidiaeth Cymru, ond mae hynny'n ddegawdau o waith, nid pum mlynedd. Felly, beth yw'r ateb uniongyrchol?
Yn ail, mae wedi bod yn rhy hawdd o lawer i bobl wfftio'r angen dybryd i leihau tagfeydd yn yr ardal hon fel problem yng Nghasnewydd, neu os ydynt yn hael iawn, problem yng Ngwent. Credaf fod hon yn ffordd afiach iawn o ymdrin â'r ddadl oherwydd, yn y bôn, gan mai hon yw ein gwythïen drafnidiaeth fwyaf hanfodol i gysylltu â gweddill y byd, mae hon yn broblem i Gymru, nid problem Casnewydd. Byddwch wedi clywed yr ystadegau fil o weithiau, felly ni wnaf i eu hailadrodd nhw nawr. Ni ellir gorbwysleisio pwysigrwydd y llwybr hwn i economi ein gwlad. Ond mae problem arall ynghylch y math hwn o ymagwedd, sef y cynsail y mae'n ei osod. Cynulliad Cenedlaethol Cymru yw hwn—Cymru gyfan. Nid welwch chi wleidyddion yn neidio i fyny ac i lawr yn wfftio pwysigrwydd y ffordd osgoi £135 miliwn rhwng Caernarfon a'r Bontnewydd gan mai problem i Wynedd yn unig ydyw, neu'r degau o filiynau a werir ar ffordd osgoi Llandeilo gan mai problem Sir Gaerfyrddin yn unig ydyw, ond mae wedi bod yn dderbyniol i rai wfftio hon fel problem Casnewydd a chredaf fod hynny'n anghywir. Mae'n rhy hawdd cyflwyno honiad ynglŷn â rhagfarn ddaearyddol o blaid enillion gwleidyddol lleol, boed hynny'n ymwneud â gogledd-de, dwyrain-gorllewin, neu wledig-drefol, mae gwleidyddion o bob plaid yn gwneud hyn ac nid yw o gymorth o gwbl. Mae gwahaniaeth rhwng ymladd dros eich ardal a gosod cymunedau yn erbyn ei gilydd. Pobl o Gasnewydd a Gwent yw'r rhai sy'n dioddef fwyaf oherwydd y tagfeydd, ond nid yw hynny yr un fath ag edrych ar hyn fel blaenoriaeth ranbarthol. Yn ddiamau, mae'n flaenoriaeth genedlaethol. Ac i'r perwyl hwnnw, gobeithiaf y bydd y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol yn chwarae rhan fawr yn y camau nesaf.
Yn olaf, mae'n rhaid i'r cynigion newydd basio'r prawf Brexit. Mae gwahanol sectorau yn ein heconomi'n cael eu hymestyn mewn gwahanol ffyrdd yn sgil y posibilrwydd o adael yr UE, efallai hyd yn oed gadael heb gytundeb. Mae hyn yn cael ei deimlo o ddifrif yn y sector modurol eisoes, lle mae danfon dim-ond-mewn-pryd yn rhan hanfodol o'r gwaith llwyddiannus. Mae'r diwydiant ceir a gweithgynhyrchu yn fwy cyffredinol yn chwarae rhan enfawr yng nghyfansoddiad economaidd a chymdeithasol Torfaen ac rydym wedi brwydro am flynyddoedd i wneud hynny'n gynaliadwy yn wyneb heriau newydd, yn lleol ac yn fyd-eang. Ni allwn ni fforddio gadael i ragor o rwystrau gael eu gosod yn y sector hwn. Mae angen inni dawelu meddwl ein gweithgynhyrchwyr, yn ogystal â'n cymudwyr drwy ddatgan ein bod yn barod i weithredu i gyflawni'r tri phrawf hyn: bod yn arloesol, bod yn gyflym a rhoi anghenion seilwaith y genedl hon uwchlaw plwyfoldeb a phleidgarwch. Diolch.
Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth i ymateb i'r ddadl.
The Minister for Economy and Transport to reply to the debate.
Thank you, Llywydd. I am very grateful for everyone's contributions to this debate today, and I'm pleased to note that there is one important fact that we're all in agreement on and that is, of course, that doing nothing cannot be an option. There have been many, many valuable contributions during the course of this debate, and a number of Members have offered up some creative ideas that I will ensure are considered by the commission.
This is a decision, not about going back to square one, Llywydd, it's about a rapid piece of work by an expert commission that will bring forward practical proposals to resolve some of the issues that are faced by the residents of Newport in 2019 and 2020, not many years from now when a road might eventually have been constructed and opened for traffic. I can assure Members that we are grasping the can right now and we will crush it far earlier than the black route would've dealt with it. I can also agree with Members, as Lynne Neagle has just said, that this is a problem that affects an entire region. Of course, it is felt most intensely in Newport, but all Members, regardless of the constituencies or the regions that they represent, should acknowledge that this is a matter of national significance and, therefore, they should not seek to play off different parts of Wales against one another. On that, I am in full agreement.
I'd like to turn to a number of points that were raised. First of all, the question of the BCR and the black route. Yes, the benefit-cost ratio of the black route was favourable, especially in relation to the much derided blue route. However, the cost element was judged to be just too high, especially against a backdrop of austerity and the lack of a CSR, and, of course, the need to deliver vitally important social infrastructure, including hospitals, schools and houses that could have been sacrificed had the black route gone ahead.
On the issue of the 50 mph speed limits along not just the M4 but other trunk roads in Wales, of course, this is to reduce the poison that is being emitted and is being inhaled by human beings. This is a measure that is proven to work. Nitrogen dioxide levels must be reduced—
Diolch, Llywydd. Rwy'n ddiolchgar iawn am gyfraniadau pawb i'r ddadl hon heddiw, ac rwy'n falch o nodi bod un ffaith bwysig yr ydym i gyd yn gytûn yn ei chylch, sef, wrth gwrs, na all gwneud dim fod yn ddewis. Cafwyd llawer o gyfraniadau gwerthfawr yn ystod y ddadl hon, ac mae nifer o Aelodau wedi cynnig rhai syniadau creadigol y byddaf yn sicrhau eu bod yn cael eu hystyried gan y comisiwn.
Penderfyniad yw hwn, nid ynghylch mynd yn ôl i'r cychwyn, Llywydd, mae'n ymwneud â darn o waith cyflym gan gomisiwn arbenigol a fydd yn cyflwyno cynigion ymarferol i ddatrys rhai o'r problemau sy'n wynebu trigolion Casnewydd yn 2019 a 2020, ychydig o flynyddoedd cyn y gallai ffordd fod wedi'i hadeiladu a'i hagor ar gyfer traffig yn y pen draw. Gallaf sicrhau'r Aelodau ein bod yn deall y broblem nawr ac y byddwn yn mynd i'r afael â hi yn llawer cynharach nag y byddai'r llwybr du wedi'i wneud. Gallaf hefyd gytuno â'r Aelodau, fel y mae Lynne Neagle newydd ddweud, fod hon yn broblem sy'n effeithio ar ranbarth cyfan. Wrth gwrs, caiff ei theimlo ddwysaf yng Nghasnewydd, ond dylai'r holl Aelodau, beth bynnag fo'r etholaethau neu'r rhanbarthau y maen nhw'n eu cynrychioli, gydnabod bod hwn yn fater o arwyddocâd cenedlaethol ac, felly, ni ddylent geisio gosod rhannau gwahanol o Gymru yn erbyn ei gilydd. O ran hynny, rwy'n cytuno'n llwyr.
Hoffwn droi at sawl sylw a wnaed. Yn gyntaf oll, cwestiwn y gymhareb cost a budd a'r llwybr du. Oedd, roedd cymhareb cost a budd y llwybr du yn ffafriol, yn enwedig mewn cysylltiad â'r llwybr glas sydd wedi'i feirniadu'n hallt. Fodd bynnag, barnwyd bod yr elfen gost yn rhy uchel, yn enwedig mewn cefndir o gyni a diffyg adolygiad cynhwysfawr o wariant, ac, wrth gwrs, yr angen i ddarparu seilwaith cymdeithasol hanfodol bwysig, gan gynnwys ysbytai, ysgolion a thai y gellid bod wedi'u haberthu pe bai'r llwybr du wedi mynd yn ei flaen.
O ran y cyfyngiadau cyflymder 50 mya nid dim ond ar yr M4 ond ar gefnffyrdd eraill yng Nghymru, wrth gwrs, mae hyn i leihau'r gwenwyn sy'n cael ei ollwng ac sy'n cael ei anadlu gan fodau dynol. Mae hwn yn fesur y profwyd ei fod yn gweithio. Rhaid lleihau lefelau nitrogen deuocsid—
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
Absolutely I will.
Gwnaf yn sicr.
He says that this measure is proven to work, but it was only last week that his ministerial colleague said the evidence was mixed and inconclusive. Which is it?
Mae'n dweud y profwyd bod y mesur hwn yn gweithio, ond dim ond yr wythnos diwethaf y dywedodd ei gyd-Weinidog fod y dystiolaeth yn gymysg ac yn amhendant. Pa un sy'n iawn?
No, that is not what the Minister stated whatsoever. Look, surely you must recognise that if you drive a car at 50 mph, your car is producing less nitrogen dioxide than it will do at 80 mph, if people stick to that limit. Now, the challenge that the Minister has highlighted is that some people are not sticking to that limit and, therefore, of course, the results will be mixed. There is no doubt that we have to address this problem. I would ask you to state whether you agree that we should seek to reduce levels of nitrogen dioxide being inhaled by human beings, and if you are in agreement, then surely you must be in agreement on the most proven method of doing so, which is to introduce a lower speed limit.
Na, nid dyna a ddywedodd y Gweinidog o gwbl. Edrychwch, siawns eich bod yn cydnabod, os byddwch yn gyrru car ar 50 mya, fod eich car yn cynhyrchu llai o nitrogen deuocsid nag y byddai yn ei wneud ar 80 mya, pe byddai pobl yn cadw at y terfyn hwnnw. Nawr, yr her y mae'r Gweinidog wedi tynnu sylw ati yw nad yw rhai pobl yn cadw at y cyfyngiad hwnnw ac, felly, wrth gwrs, bydd y canlyniadau'n gymysg. Nid oes amheuaeth nad oes rhaid inni fynd i'r afael â'r broblem hon. Gofynnaf ichi ddatgan a ydych chi'n cytuno y dylem ni geisio lleihau'r lefelau o nitrogen deuocsid a gaiff eu hanadlu gan fodau dynol, ac os ydych chi yn cytuno, rhaid ichi gytuno ar y dull mwyaf profedig o wneud hynny, sef cyflwyno terfyn is ar gyflymder.
Can I—?
A gaf i—?
On the issue of the blue route, which I know the Member has supported in the past—. Of course I'll give way.
Ar fater y llwybr glas, y gwn i fod yr Aelod wedi'i gefnogi yn y gorffennol—. Wrth gwrs fe wnaf ildio.
I just want to ask a rather tangential but relevant question. We have variable speed limits already on motorways depending on the type of vehicle—different speed limits for vans and lorries to cars. Could electric vehicles travel at faster speeds considering that they don't pollute the atmosphere?
Hoffwn ofyn cwestiwn braidd yn ymylol ond perthnasol. Mae gennym ni derfynau cyflymder amrywiol eisoes ar draffyrdd yn dibynnu ar y math o gerbyd—gwahanol derfynau cyflymder ar gyfer faniau, lorïau a cheir. A allai cerbydau trydan deithio ar gyflymder uwch gan ystyried nad ydynt yn llygru'r amgylchedd?
They could indeed travel at different speeds. The point is we don't yet have that many electric cars on the road, and so, in future, of course, yes, they could travel at higher speeds. The other benefit, though, of introducing 50 mph reduced speed limits is that traffic is proven to travel at a more consistent pace, so you don't have the effect of stop-start traffic, which contributes significantly to emissions.
On the issue of the blue route, I really, really should just address the issue of this particular solution that some Members are still embracing. The blue route was roundly trashed by the inspector, and if Members haven't had the opportunity to read the inspector's report, I really would urge them to do so and, in particular, with regard to the blue route pages 457 to 459. It did find, during the course of the inquiry, that the blue route would be inadequate, it would be unsustainable, it would cost around about £1 billion, compared to the £350 million that supporters were promoting, and it would contribute more in terms of emissions—nitrogen dioxide in particular—to those people who are already badly affected by the existing road network. The blue route is simply not an option.
I think we've been around the manifesto question a number of times, not just today, but previous to today. The manifesto that we drew up was, of course, drawn up in the circumstances that were apparent at that moment in time, based on the evidence that was available to us. There are many Members in this Chamber who have changed their position on the black route and the blue route based on the evidence that has been presented by the inspector.
Of course, since 2016, times have changed quite rapidly. We have now, I think, a better grasp and understanding of the climate emergency. I think, also, we have set the bar higher in terms of how we respond to it. We are developing a Welsh transport strategy that will seek to embrace new and emerging technology and respond to the greatest challenge of our time, which is to reduce emissions and to reverse climate change. I think Huw Irranca-Davies summed up brilliantly what the strategy should seek to deliver. It should ensure that people can be more mobile as they wish to be, but not at the expense of our environment and the interests of future generations. I think a number of Members have rightly raised the role that rail has in reducing the reliance on vehicles, and with regard to questions raised by Jenny Rathbone and Alun Davies, I think it's absolutely right that the commission is able to make calls on the UK Government, not just in terms of improvements to our rail infrastructure, but also in terms of service improvements that could reduce the reliance that people have on the motor car and the M4 in particular. For example, the Department for Transport could remove the objection to Grand Union Trains operating express services between Swansea, Cardiff, Bristol and London, again assisting and reducing congestion on the M4. I've been very clear to the commission that it should not fear making those calls of UK Government as well as of Welsh Government.
I can tell Members today that with regard to the—
Yn wir, gallent deithio ar wahanol gyflymder. Y pwynt yw, nid oes gennym ni gymaint â hynny o geir trydan ar y ffordd eto, ac felly, yn y dyfodol, wrth gwrs, gallent, fe allent deithio ar gyflymder uwch. Y fantais arall, serch hynny, sy'n deillio o gyflwyno terfynau cyflymder gostyngol o 50 milltir yr awr yw y profir bod traffig yn teithio'n fwy cyson, fel nad ydych chi'n cael effaith traffig sy'n aros ac yn cychwyn am yn ail, sy'n cyfrannu'n sylweddol at allyriadau.
O ran y llwybr glas, dylwn mewn difrif calon roi sylw i fater yr ateb penodol hwn y mae rhai Aelodau'n dal i'w gofleidio. Cafodd y llwybr glas ei ddiystyrru gan yr arolygydd, ac os nad yw'r Aelodau wedi cael y cyfle i ddarllen adroddiad yr arolygydd, byddwn yn eu hannog i wneud hynny ac, yn arbennig o ran y tudalennau'r llwybr glas 457 i 459. Yn ystod yr ymchwiliad, nodwyd y byddai'r llwybr glas yn annigonol, na fyddai'n gynaliadwy, y byddai'n costio tua £1 biliwn, o'i gymharu â'r £350 miliwn yr oedd cefnogwyr yn ei hyrwyddo, ac y byddai'n cyfrannu mwy o ran allyriadau—nitrogen deuocsid yn benodol—i'r bobl hynny yr effeithir yn wael arnyn nhw eisoes gan y rhwydwaith ffyrdd presennol. Nid yw'r llwybr glas yn ddewis o gwbl.
Rwy'n credu ein bod wedi ymdrin â'r cwestiwn maniffesto nifer o weithiau, nid dim ond heddiw, ond cyn heddiw. Roedd y maniffesto a luniwyd gennym ni, wrth gwrs, wedi'i lunio yn yr amgylchiadau a oedd yn amlwg bryd hynny, ar sail y dystiolaeth a oedd ar gael inni. Mae nifer o Aelodau yn y Siambr hon wedi newid eu safbwynt ar y llwybr du a'r llwybr glas yn seiliedig ar y dystiolaeth a gyflwynwyd gan yr arolygydd.
Wrth gwrs, ers 2016, mae'r amseroedd wedi newid yn eithaf cyflym. Credaf fod gennym ni bellach ddealltwriaeth a dealltwriaeth well o'r argyfwng hinsawdd. Rwy'n credu, hefyd, ein bod wedi gosod y safon yn uwch o ran sut rydym ni'n ymateb i hyn. Rydym ni'n datblygu strategaeth drafnidiaeth i Gymru a fydd yn ceisio cofleidio technoleg newydd ac sy'n datblygu, ac ymateb i her fwyaf ein hoes, sef lleihau allyriadau a gwrthdroi'r newid yn yr hinsawdd. Credaf fod Huw Irranca-Davies wedi crynhoi'n wych yr hyn y dylai'r strategaeth geisio'i gyflawni. Dylai sicrhau y gall pobl fod yn fwy symudol fel y dymunant fod, ond nid ar draul ein hamgylchedd a buddiannau cenedlaethau'r dyfodol. Credaf fod nifer o Aelodau wedi crybwyll yn briodol y rhan sydd gan reilffyrdd i'w chwarae o ran lleihau'r ddibyniaeth ar gerbydau, ac o ran cwestiynau a godwyd gan Jenny Rathbone ac Alun Davies, credaf ei bod hi'n gwbl briodol bod y Comisiwn yn gallu galw ar Lywodraeth y DU, nid yn unig o ran gwelliannau i'n seilwaith rheilffyrdd, ond hefyd o ran gwelliannau i wasanaethau a allai leihau'r ddibyniaeth sydd gan bobl ar y car a'r M4 yn benodol. Er enghraifft, gallai'r adran drafnidiaeth ddileu'r gwrthwynebiad i'r Grand Union Trains weithredu gwasanaethau cyflym rhwng Abertawe, Caerdydd, Bryste a Llundain, gan eto gynorthwyo a lleihau tagfeydd ar yr M4. Rwyf wedi bod yn glir iawn â'r comisiwn na ddylai ofni gofyn am hynny gan Lywodraeth y DU yn ogystal â chan Lywodraeth Cymru.
Gallaf ddweud wrth yr Aelodau heddiw, o ran—
Will you take an intervention on that matter?
A wnewch chi dderbyn ymyriad ar y mater hwnnw?
Yes, of course.
Gwnaf wrth gwrs.
I'm grateful to you for your words on that. My point was a distinct one—that we should be seeking the devolution of these matters, not simply calling on the UK Government to take action on these matters. If we're serious about having integrated public transport, then it is only the Welsh Government that has the position to be able to take decisions, both on rail infrastructure and on other areas of infrastructure, that can make integrated public transport a reality.
Rwy'n ddiolchgar ichi am eich geiriau ynghylch hynny. Roedd fy mhwynt yn un pendant—y dylem fod yn ceisio datganoli'r materion hyn, nid dim ond galw ar Lywodraeth y DU i weithredu ar y materion hyn. Os ydym o ddifrif ynghylch cael trafnidiaeth gyhoeddus integredig, dim ond Llywodraeth Cymru sydd mewn sefyllfa i allu gwneud penderfyniadau, ar seilwaith y rheilffyrdd ac ar feysydd eraill o seilwaith, a all wneud trafnidiaeth gyhoeddus integredig yn realiti.
I'll just move that point on one step further as well and say that it's not just a question of devolution of money and responsibility and powers for rail infrastructure—although that is obviously desperately needed and we put our case to Keith Williams—it's also about having responsibility for the trains that actually operate on the tracks in our country. At the moment, we're in a ridiculous situation where the UK Government is able to be consulted and advise us on services that operate in Wales, and the Wales and borders franchise, and yet, when it comes to services that they're responsible for procuring, which operate on our lines in Wales, we have no say, and that cannot be allowed to continue, because, as has been proven by Grand Union Trains's approach to the UK Government, if we could introduce more services onto the railways that exist in Wales, we could reduce the reliance on cars.
I can tell Members today, regarding the timetable for putting together and inviting the commission to report, that we'll see members appointed—they will be agreed, Llywydd, between me and the chair—before the summer recess. Their work will commence immediately, and I have already met with the chair to discuss the work and the inspector's report, and the assessment and the analysis that has taken place to date. Meanwhile, in response directly to the point raised by Jenny Rathbone, we are taking forward, with immediate effect, measures to reduce congestion on the M4 in the event of incidents and accidents, and contracts are being drawn up at present to get additional patrol services and recovery services onto the road. From the commission, I expect an interim report within six months, but I've been very keen and clear in saying to the chair and to the public that if the commission is able to bring forward viable suggestions that can be delivered in a shorter period of time, or even immediately, then it should do so within the six-month period.
Llywydd, transport is an area where this Welsh Government has bold and ambitious plans for the future: perhaps the best rail franchise agreement in the UK, valued at £5 billion—as I said earlier, an unprecedented investment in active travel; the development of a new Wales transport strategy; and, in all probability, the most radical overhaul of legislation and the most radical overhaul of bus services that will improve lives and connectivity right across the length and breadth of Wales.
Resolving the congestion issues around the M4 is an important part of those plans, and I can assure Jayne Bryant, with whom I completely sympathise, that the first call for money from the cancellation of the M4 black route will be for the commission for interventions designed to solve that specific problem in and around Newport. I know many Members and parties have already come forward with ideas on how that money can be spent, not just in Newport, not just in the south-east of Wales, but across the length and breadth of Wales. I've been keeping a list of those projects; they amount to more than £3.5 billion of wish list money. That money that was allocated, the original envelope for the M4 relief road of £1 billion, will be used first and foremost to resolve that specific congestion point in Newport. Now, I am happy to facilitate meetings between particularly local Members and the commission, but if any Member in this Chamber has a suggestion for how to solve congestion on that particular part of the M4, then please bring it forward and the commission will gladly receive it.
I think it's worth saying that, as we saw from the inspector's report, no easy or uncontested answers exist with regard to the congestion that has plagued the M4 around Newport, but we are committed to taking a collaborative approach to finding innovative, affordable and, probably most importantly of all, Llywydd, sustainable solutions in the shortest possible timescales. I do genuinely look forward to working with others to achieve that ambition.
Fe wnaf i ddatblygu'r pwynt hwnnw ymlaen un cam ymhellach hefyd a dweud nad mater o ddatganoli arian a chyfrifoldeb a phwerau ar gyfer seilwaith rheilffyrdd yn unig yw hyn—er bod taer angen am hynny yn amlwg ac fe wnaethom ni gyflwyno ein hachos i Keith Williams—mae hefyd yn ymwneud â bod â chyfrifoldeb am y trenau sy'n gweithredu ar y cledrau yn ein gwlad. Ar hyn o bryd, rydym ni mewn sefyllfa hurt lle gellir ymgynghori â Llywodraeth y DU a hwythau'n rhoi cyngor inni ar wasanaethau sy'n gweithredu yng Nghymru, a masnachfraint Cymru a'r Gororau, ac eto, o ran y gwasanaethau y maen nhw'n gyfrifol am eu caffael, sy'n gweithredu ar ein rheilffyrdd yng Nghymru, nid oes gennym ni lais, ac ni ellir caniatáu i hynny barhau, oherwydd, fel y profwyd gan ymagwedd Grand Union Trains tuag at Lywodraeth y DU, pe gallem ni gyflwyno mwy o wasanaethau i'r rheilffyrdd sy'n bodoli yng Nghymru, gallem leihau'r ddibyniaeth ar geir.
Gallaf ddweud wrth yr Aelodau heddiw, ynghylch yr amserlen ar gyfer llunio a gwahodd y comisiwn i adrodd, y gwelwn aelodau'n cael eu penodi—fe gytunir ar y rheini, Llywydd, rhwng y cadeirydd a minnau—cyn toriad yr haf. Bydd eu gwaith yn dechrau ar unwaith, ac rwyf eisoes wedi cwrdd â'r cadeirydd i drafod y gwaith ac adroddiad yr arolygydd, a'r asesiad a'r dadansoddiad a gynhaliwyd hyd yn hyn. Yn y cyfamser, mewn ymateb uniongyrchol i'r pwynt a godwyd gan Jenny Rathbone, rydym yn bwrw ymlaen, ar unwaith, â mesurau i leihau tagfeydd ar yr M4 mewn achosion o ddamweiniau, ac mae contractau'n cael eu llunio ar hyn o bryd i gael gwasanaethau patrôl ychwanegol a gwasanaethau adfer ar y ffordd. O'r comisiwn, disgwyliaf adroddiad interim o fewn chwe mis, ond rwyf wedi bod yn awyddus ac yn glir iawn wrth ddweud wrth y cadeirydd a'r cyhoedd os gall y comisiwn gyflwyno awgrymiadau ymarferol y gellir eu cyflwyno mewn cyfnod byrrach, neu hyd yn oed ar unwaith, yna dylai wneud hynny o fewn y cyfnod chwe mis.
Llywydd, mae trafnidiaeth yn faes lle mae gan Lywodraeth Cymru gynlluniau beiddgar ac uchelgeisiol ar gyfer y dyfodol: efallai'r cytundeb masnachfraint rheilffyrdd gorau yn y DU, y mae ei werth yn £5 biliwn—fel y dywedais yn gynharach, buddsoddiad digyffelyb mewn teithio llesol; datblygu strategaeth drafnidiaeth newydd i Gymru; ac, yn ôl pob tebyg, yr ailwampio mwyaf radical ar ddeddfwriaeth a'r ailwampio mwyaf radical ar wasanaethau bysiau a fydd yn gwella bywydau a chysylltedd ledled Cymru.
Mae datrys y problemau o ran tagfeydd yng nghyffiniau'r M4 yn rhan bwysig o'r cynlluniau hynny, a gallaf sicrhau Jayne Bryant, ac rwyf yn cydymdeimlo'n llwyr â hi, mai'r alwad gyntaf am arian drwy ganslo'r llwybr du'r M4 fydd i gomisiynu atebion i ddatrys y broblem benodol honno yng Nghasnewydd a'r cyffiniau. Gwn fod llawer o Aelodau a phleidiau eisoes wedi cyflwyno syniadau ynghylch sut y gellir gwario'r arian hwnnw, nid dim ond yng Nghasnewydd, nid yn unig yn y de-ddwyrain, ond ar hyd a lled Cymru. Rwyf wedi bod yn cadw rhestr o'r prosiectau hynny; maen nhw'n gyfystyr â rhestr dymuniadau gwerth mwy na £3.5 biliwn. Caiff yr arian hwnnw a ddyrannwyd, y dyraniad gwreiddiol ar gyfer y ffordd liniaru £1 biliwn, ei ddefnyddio'n gyntaf oll i ddatrys y dagfa benodol honno yng Nghasnewydd. Nawr rwy'n barod i hwyluso cyfarfodydd rhwng Aelodau lleol yn arbennig a'r comisiwn, ond os oes gan unrhyw Aelod yn y Siambr hon awgrym ar gyfer sut i ddatrys tagfeydd ar y rhan benodol honno o'r M4, a fyddech cystal â'i gyflwyno a bydd y comisiwn yn falch o'i dderbyn.
Credaf ei bod hi'n werth dweud, fel y gwelsom ni o adroddiad yr arolygydd, nad oes unrhyw atebion hawdd na diwrthwynebiad yn bodoli o ran y tagfeydd sydd wedi plagio'r M4 o amgylch Casnewydd, ond rydym ni wedi ymrwymo i fynd ati mewn modd cydweithredol i ddod o hyd i ddulliau fforddiadwy, arloesol ac, yn bwysicaf oll, yn anad dim, Llywydd, atebion cynaliadwy yn yr amser byrraf posib. Rwy'n edrych ymlaen yn ddiffuant at weithio gydag eraill i wireddu'r uchelgais hwnnw.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriaf y bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? [Objection.] Object. I will therefore defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Ac rŷn ni yn cyrraedd y cyfnod pleidleisio ar gyfer y ddadl ar goridor yr M4 o gwmpas Casnewydd. Felly, mae'r bleidlais gyntaf ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Caroline Jones. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 1.
And that brings us to voting time for the debate on the M4 corridor around Newport. Therefore, the first vote is on amendment 1, tabled in the name of Caroline Jones. Open the vote. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 37 against. Therefore, amendment 1 is not agreed.
NDM707 - Gwelliant 1: O blaid: 14, Yn erbyn: 37, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7097 - Amendment 1: For: 14, Against: 37, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 2 sydd nesaf. Galwaf am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 2 wedi'i wrthod.
Amendment 2 is next. I call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 2 is not agreed.
NDM707 - Gwelliant 2: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7097 - Amendment 2: For: 24, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Mae'r bleidlais nesaf ar welliant 3 a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 3.
The next vote is amendment 3, tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 3 is not agreed.
NDM707 - Gwelliant 3: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7097 - Amendment 3: For: 24, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 4 yw'r nesaf, a gyflwynwyd, eto, yn enw Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, dau yn ymatal, 36 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 4.
Amendment 4 is next, tabled, again, in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 13, two abstentions, 36 against. Therefore, amendment 4 is not agreed.
NDM7097 - Gwelliant 4: O blaid: 13, Yn erbyn: 36, Ymatal: 2
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7097 - Amendment 4: For: 13, Against: 36, Abstain: 2
Amendment has been rejected
Gwelliant 5 yw'r nesaf, yn enw Caroline Jones. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, naw yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 5.
Amendment 5 is next, in the name of Caroline Jones. Open the vote. Close the vote. In favour 15, nine abstentions, 27 against. Therefore, amendment 5 is not agreed.
NDM707 - Gwelliant 5: O blaid: 15, Yn erbyn: 27, Ymatal: 9
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7097 - Amendment 5: For: 15, Against: 27, Abstain: 9
Amendment has been rejected
Gwelliant 6—galwaf am bleidlais ar welliant 6, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 19, un yn ymatal, 31 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 6.
Amendment 6—I call for a vote on amendment 6, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 19, one abstention, 31 against. Therefore, amendment 6 is not agreed.
NDM707 - Gwelliant 6: O blaid: 19, Yn erbyn: 31, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7097 - Amendment 6: For: 19, Against: 31, Abstain: 1
Amendment has been rejected
Mae'r bleidlais olaf, felly, ar y cynnig heb ei ddiwygio. Felly, pleidlais ar y cynnig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 27, 14 yn ymatal, 10 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi'i dderbyn.
The final vote is, therefore, on the motion unamended. So, a vote on the motion. Open the vote. Close the vote. In favour 27, 14 abstentions, 10 against. Therefore, the motion is agreed.
NDM707 - Dadl ar Goridor yr M4 o amgylch Casnewydd: O blaid: 27, Yn erbyn: 10, Ymatal: 14
Derbyniwyd y cynnig
NDM7097 - Debate on the M4 Corridor around Newport: For: 27, Against: 10, Abstain: 14
Motion has been agreed
Dwi'n gohirio'r sesiwn nawr am bum munud. Fe fyddwn ni'n ailddechrau am 5.45 p.m. Gohiriaf y sesiwn.
I will now suspend the session for five minutes. We will recommence at 5.45 p.m. I suspend the session.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 17:39.
Plenary was suspended at 17:39.
Ailymgynullodd y Cynulliad am 17:45, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.
The Assembly reconvened at 17:45, with the Deputy Presiding Officer in the Chair.
If I can call Members to order, then I will proceed with Stage 3 of the Legislation (Wales) Bill.
Os gallaf alw'r Aelodau i drefn, yna byddaf yn bwrw ymlaen â Chyfnod 3 o Fil Deddfwriaeth (Cymru).
And we move to group 1, and the first group of amendments relate to the definitions in Part 1 of the Bill. The lead amendment in this group is amendment 13, and I call on Dai Lloyd to move and speak to the lead amendment and the other amendments in this group—Dai.
A symudwn i grŵp 1, ac mae'r grŵp cyntaf o welliannau yn ymwneud â'r diffiniadau yn Rhan 1 y Bil. Y prif welliant yn y grŵp hwn yw gwelliant 13, a galwaf ar Dai Lloyd i gynnig a siarad am y prif welliant a'r gwelliannau eraill yn y grŵp hwn—Dai.
Cynigiwyd gwelliant 13 (Dai Lloyd).
Amendment 13 (Dai Lloyd) moved.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Gan ddyfynnu geiriau memorandwm esboniadol y Bil yma:
'Diben y Bil Deddfwriaeth (Cymru) yw gwneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch, clir a syml i'w defnyddio.'
Ac, wrth gwrs, hygyrchedd ein deddfwriaeth ydy ysbrydoliaeth y gwelliant sydd wedi'i osod gerbron yn fy enw i y prynhawn yma.
Bu inni drafod nifer o welliannau tebyg o dan Gyfnod 2, a derbyniwyd eu hysbryd gan y Cwnsler Cyffredinol bryd hynny, ac ers Cyfnod 2 mae swyddogion a chyfreithwyr galluog y Llywodraeth yma wedi fy nghynorthwyo i i ddiwygio fy ngwelliannau blaenorol i'r gwelliannau sydd wedi'u gosod gerbron heddiw. Mae yna newidiadau sylfaenol i beth wnaethom ni ei gyflwyno o flaen Cyfnod 2.
Felly, yn y gwelliant yma, yn olrhain ystyr hygyrchedd cyfraith Cymru ydy'r graddau y mae ar gael yn hwylus i aelodau'r cyhoedd yn y Gymraeg a'r Saesneg, fod cyfraith Cymru wedi'i chyhoeddi ar ei ffurf diweddaraf yn y ddwy iaith, sy'n dangos a yw deddfiadau mewn grym ac yn corffori unrhyw ddiwygiadau a wnaed iddynt, fod cyfraith Cymru wedi'i threfnu'n glir ac yn rhesymegol o fewn deddfiadau yn ogystal â rhwng deddfiadau, a bod cyfraith Cymru yn hawdd ei deall ac yn sicr ei heffaith.
Dwi'n falch iawn i'r Cwnsler Cyffredinol a'i swyddogion am bob cymorth wrth drefnu hyn i gyd. Achos dŷn ni'n sefyll yn y Senedd yma, dŷn ni yn gallu deddfu dros bobl Cymru nawr, dŷn ni hefyd yn gallu codi trethi. Mae'r ddeddfwriaeth yma i'w chroesawu'n fawr ac rydym yn llongyfarch y Cwnsler Cyffredinol ar ei weledigaeth a'i fenter. Wrth gwrs, i'r unigolyn ar y stryd ac i gyfreithwyr mewn llys barn fel ei gilydd, mae deddfwriaeth yn gallu bod yn hynod gymhleth, gyda chyfuniad o ddeddfau Prydeinig, deddfau Cymru a Lloegr, a nawr wrth gwrs deddfau Cymru yn unig, yn y Gymraeg a'r Saesneg, i gyd yn weithredol yma yng Nghymru.
Ac, o gofio maint sylweddol y ddeddfwriaeth—yn ei gwahanol ffurf; deddfwriaeth sylfaenol, is-ddeddfwriaeth, offerynnau statudol ac yn y blaen—sydd ar gael, heb anghofio wrth gwrs fod yr holl wahanol ddeddfwriaeth yma hefyd yn gallu cael ei diwygio a'i hail-wneud yn gyson dros y blynyddoedd mewn gwahanol ffyrdd ac mewn gwahanol lefydd, yna mae'r tirlun deddfwriaethol yn gallu bod yn anodd hyd yn oed i'r mwyaf medrus, ac, wrth gwrs, heb sôn am y toriadau i gefnogaeth ariannol i alluogi unigolyn i gael mynediad i gyfraith yn y lle cyntaf, gyda mwy o unigolion yn dewis amddiffyn eu hunain, wrth gwrs, achos prinder y gefnogaeth ariannol. Yna mi allwch fod yn sôn am storm berffaith o gynnydd mewn cymhlethdod y gyfraith yn cael ei gyplysu efo llai o allu i gael gafael ar y gyfraith honno ar ran yr unigolyn yn y stryd. Dyna bwysigrwydd y ddeddfwriaeth yma gerbron.
Mae'r memorandwm esboniadol yn nodi bod y Cynulliad Cenedlaethol wedi pasio 59 o Fesurau neu Ddeddfau ers 2007, a bod Gweinidogion Cymru wedi gwneud tua 6,000 o offerynnau statudol ers 1999. Mae'r bwriad codeiddio, i drefnu deddfwriaeth fesul pwnc mewn un lle, i'w groesawu'n fawr, a hefyd y cyfle i arloesi wrth greu deddfwriaeth yn y Gymraeg sydd efo'r un statws â deddfwriaeth yn y Saesneg, ac mae creu deddfau dwyieithog o'r dechrau yn creu deddfau gwell, fel dywedodd tystion wrthym pan oeddem yn craffu ar y Bil yn y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Mae yna heriau a mwynhad wrth ddehongli materion cyfreithiol yn y ddwy iaith yn gydradd, ochr yn ochr, ac rydym yn croesawu'r bwriad arloesol yma yn y Bil.
I gloi, ni allwn anghofio ein hanes. Efallai rwyf wedi crybwyll o'r blaen waith arloesol Hywel Dda wrth greu deddfau i Gymru, gan gynnwys hawliau i fenywod, nôl yn y flwyddyn 909 oed Crist. Roedd honno'n flwyddyn fawr. Gyda chytuno a phasio Bil Deddfwriaeth (Cymru), gall 2019 fod yn flwyddyn fawr, hefyd.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. Quoting the words of the explanatory memorandum of this Bill:
'The purpose of the Legislation (Wales) Bill is to make Welsh law more accessible, clear and straightforward to use.'
And, of course, the accessibility of our legislation is the inspiration underpinning the amendment tabled in my name this afternoon.
We discussed many similar amendments at Stage 2, and they were accepted in spirit by the Counsel General at that point, and, since Stage 2, officials—the talented officials and lawyers of this Government—have assisted me in amending my previous amendments so that they have become the amendments tabled today. There have been some fundamental changes to what we introduced at Stage 2.
So, in this amendment, we look at the accessibility of Welsh law to the extent that it's readily available to members of the public in both Welsh and English, that Welsh law is published in an up-to-date form in both languages, showing whether enactments are in force and incorporating any amendments made to them, that Welsh law is clearly and logically organised both within and between enactments, and that Welsh law is easy to understand and certain in its effect.
I’m very thankful to the Counsel General and his officials for all of their support in making this possible. Because we stand in this Senedd, we’re able to legislate on behalf of the people of Wales, we can also levy taxes. This legislation is to be warmly welcomed and we congratulate the Counsel General on his vision and his initiative. Of course, to the person on the street and to lawyers in courts of law alike, legislation can be very complex, with a combination of UK legislation, England-and-Wales law, and Wales-only law, in both Welsh and English, all enacted here in Wales.
And, given the scale of the legislation—in its various different forms; primary legislation, secondary legislation, statutory instruments and so on and so forth— that is available, without forgetting, of course, that all of this different legislation can also be amended and remade over the years in different forms and in different places, then the legislative landscape can be very difficult to navigate, even for the most talented, never mind the cuts to the financial support to enable individuals to access the law in the very first place, with more and more individuals choosing to defend themselves, because of the absence of that financial support. Then you could be talking about a perfect storm of an increase in the complexity of law linked with less ability to access the law by the individual citizen. That's the importance of this legislation before us today.
The explanatory memorandum notes that the National Assembly has passed 59 Measures or Acts since 2007, and that Welsh Ministers have made around 6,000 statutory instruments since 1999. The intention of codification, to arrange legislation subject by subject in one place, is to be warmly welcomed, and also the opportunity to innovate in making legislation in Welsh that has the same status as legislation made in English. Creating bilingual legislation from the outset makes better legislation, as witnesses told us as we scrutinised this Bill at the Constitutional and Legislative Affairs Committee. There are challenges, yes, but there is also some pleasure to be gained in interpreting legal issues in both languages with the same status, and we welcome this innovative intention in this Bill.
To conclude, we cannot forget our history. Perhaps I may have mentioned in the past the innovative work of Hywel Dda in creating legislation for Wales, including rights for women back in the year 909 AD. Now, that was an important year. With agreement on passing the Legislation (Wales) Bill, 2019 can also be an important year.
I'm happy to say that we'll be supporting amendment 13, as we did with a very similar amendment at Stage 2, where it went to a tied vote. One of the inconsistencies with the draft Bill, I thought, was that there was a failure to define key concepts, which did strike me as a little bit unfortunate when we were talking about a Bill that is about making Welsh law, in both languages, easier to find, easier to follow, easier to distinguish from other law that may only be material in Wales and, of course, easier to use.
As well as accessibility, a key concept in this Bill was the codification of Welsh law. And, as we aired here in the introductory debate some months ago, it's not a readily understood word in everyday life, and it also has different meanings within legal use as well. So, we took the wording from the Government's own explanatory notes to fashion a definition at Stage 2, and then used the Counsel General's oral evidence at that stage to redraft an amendment for this stage. As a Government statement on consolidation was due this summer, I thought there was every reason to expect them to be in a position to define codification. I'm very pleased that the Counsel General was willing to discuss moderate changes to that redraft with a view to supporting it today, very much, it seems, in the same spirit as with amendment 13.
Amendments tabled by Parliament don't always need to be tweaked and then retabled in the Government's name, as happens here perhaps a little too often, and so I thank the Counsel General for the respect that he's shown to this legislature and the proceedings in the way that he has. Thank you.
Rwy'n hapus i ddweud y byddwn ni'n cefnogi gwelliant 13, fel y gwnaethom gyda gwelliant tebyg iawn yng Nghyfnod 2, pan aeth i bleidlais gyfartal. Un o'r anghysonderau gyda'r Bil drafft, yn fy marn i, oedd methiant i ddiffinio cysyniadau allweddol, a oedd yn fy nharo fel ychydig yn anffodus pan oeddem ni'n sôn am Fil sy'n ymwneud â gwneud cyfraith Cymru, yn y ddwy iaith, yn haws dod o hyd iddi, yn haws ei dilyn, yn haws ei gwahaniaethu oddi wrth cyfreithiau eraill a all fod yn berthnasol yng Nghymru yn unig ac, wrth gwrs, yn haws ei defnyddio.
Yn ogystal â hygyrchedd, cysyniad allweddol yn y Bil hwn oedd codeiddio cyfraith Cymru. Ac, fel y nodwyd yma yn y ddadl ragarweiniol rai misoedd yn ôl, nid yw'n air a ddeallir yn hawdd mewn bywyd bob dydd, ac mae ganddo hefyd ystyron gwahanol o fewn defnydd cyfreithiol. Felly, defnyddiwyd geiriad nodiadau esboniadol y Llywodraeth ei hun er mwyn llunio diffiniad yng Nghyfnod 2, ac yna defnyddiwyd tystiolaeth lafar y Cwnsler Cyffredinol yn y cyfnod hwnnw i ailddrafftio gwelliant ar gyfer y cyfnod hwn. Gan fod disgwyl datganiad gan y Llywodraeth ynglŷn â chydgrynhoi yr haf hwn, roeddwn yn credu bod pob rheswm i ddisgwyl iddyn nhw fod mewn sefyllfa i ddiffinio codeiddio. Rwy'n falch iawn bod y Cwnsler Cyffredinol yn barod i drafod newidiadau cymedrol i'r ail-ddrafftio hwnnw gyda'r bwriad o'i gefnogi heddiw, yn yr un ysbryd, mae'n ymddangos, ag yn achos gwelliant 13.
Nid oes angen addasu gwelliannau a gyflwynir gan y Senedd bob tro ac yna eu hailgyflwyno yn enw'r Llywodraeth, fel sy'n digwydd yma efallai ychydig yn rhy aml, ac felly diolchaf i'r Cwnsler Cyffredinol am y parch y mae wedi'i ddangos at y ddeddfwrfa hon a'r trafodion. Diolch.
I'd like to support the amendment in the name of Suzy Davies. I think it's very important that we do everything we can to make Welsh law accessible, both to facilitate and support our own debates, but, at least as importantly, for those who are out practically dealing with this law, namely the legal profession still of England and Wales. And we have a Commission on Justice for Wales, chaired so ably by Lord Thomas, and I've been pleased, chairing the cross-party legal group, to agree to engage so substantively with that commission. And one key issue they think, in terms of any difference in jurisdictions, is solicitors who are trained in England and Wales as a single thing—do they look to split that in terms of how solicitors are regulated, or do you look for the competence requirements, in terms of professional development and application, that solicitors should only act in an area in which they are competent and knowledgeable? And I think that, if we do consolidate Welsh law and make it clear what the body of Welsh law is in an accessible way, it will mean that many more solicitors are competent and able to engage with that, without being very specialist and having to spend a high proportion of their working lives on dealing with Wales-specific issues. And I think, particularly on landlord and tenant law, which is such a big area of applicability, this is going to be particularly important. So, I support very much what Suzy is calling for.
I do just want to address one sensitivity there in terms of who does this work. We are the National Assembly for Wales, we are passing these laws—what is our role and what is our standing in terms of ensuring the accessibility of this law, as opposed to the Government? Now, the Government has got much more in terms of lawyers working for it and capacity to do this work, but it's important that, in something that is accessible and there for the people of Wales and others, that is the work and body of this Assembly, making it accessible and the way that's done, surely we as an Assembly should have proper oversight of that process, and what's the best way of the Assembly working with Government to ensure that that law is made accessible and coherent for all to use?
Hoffwn gefnogi'r gwelliant yn enw Suzy Davies. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gwneud popeth o fewn ein gallu i wneud cyfraith Cymru yn hygyrch, er mwyn hwyluso a chefnogi ein dadleuon ein hunain, ond, o leiaf yr un mor bwysig, i'r rheini sydd allan yn ymdrin yn ymarferol â'r gyfraith hon, sef proffesiwn cyfreithiol Cymru a Lloegr o hyd. Ac mae gennym Gomisiwn ar Gyfiawnder i Gymru, wedi'i gadeirio mor fedrus gan yr Arglwydd Thomas, ac rwyf wedi bod yn falch, wrth gadeirio'r grŵp cyfreithiol trawsbleidiol, o gytuno i ymgysylltu'n sylweddol â'r comisiwn hwnnw. Ac un mater allweddol y maen nhw'n credu, o ran unrhyw wahaniaeth mewn awdurdodaethau, yw ystyried cyfreithwyr sydd wedi'u hyfforddi yng Nghymru a Lloegr fel un peth—a ydyn nhw'n ystyried rhannu hynny o ran y modd y caiff cyfreithwyr eu rheoleiddio, neu a ydych yn chwilio am y gofynion o ran cymhwysedd, o ran datblygiad proffesiynol a chymhwysiad, na ddylai cyfreithwyr ond gweithredu mewn maes y maen nhw'n gymwys ac yn wybodus ynddo? A chredaf, os byddwn yn cydgrynhoi cyfraith Cymru ac yn ei gwneud yn glir beth yw corff cyfraith Cymru mewn ffordd hygyrch, y bydd yn golygu y bydd llawer mwy o gyfreithwyr yn gymwys ac yn gallu ymwneud â hynny, heb fod yn arbenigol iawn ac yn gorfod treulio cyfran uchel o'u bywyd gwaith yn ymdrin â materion sy'n benodol i Gymru. Ac rwy'n credu, yn enwedig o ran cyfraith landlordiaid a thenantiaid, sy'n faes cymhwysedd mor fawr, bydd hyn yn arbennig o bwysig. Felly, rwy'n cefnogi'n gryf yr hyn y mae Suzy yn galw amdano.
Hoffwn roi sylw i un achos o sensitifrwydd o ran pwy sy'n gwneud y gwaith hwn. Cynulliad Cenedlaethol Cymru ydym ni, ni sy'n pasio'r Deddfau hyn—beth yw ein swyddogaeth ni a beth yw ein statws o ran sicrhau bod y gyfraith hon yn hygyrch, yn hytrach na'r Llywodraeth? Nawr, mae gan y Llywodraeth lawer mwy o ran cyfreithwyr yn gweithio iddi a'r capasiti i wneud y gwaith hwn, ond mae'n bwysig, mewn rhywbeth sydd yn hygyrch ac yno ar gyfer bobl Cymru ac eraill, mai gwaith a chorff y Cynulliad hwn ydyw, ei gwneud yn hygyrch a'r ffordd y gwneir hynny, siawns na ddylem ni fel Cynulliad oruchwylio'r broses honno'n iawn, a beth yw'r ffordd orau i'r Cynulliad weithio gyda'r Llywodraeth i sicrhau bod y gyfraith honno'n hygyrch ac yn ystyrlon er mwyn i bawb ei defnyddio?
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
No, he's sat down. He's finished. Sorry. [Interruption.] No, no, sorry. He's sat down. Sorry. Can I call the Counsel General?
Na, mae e' wedi eistedd i lawr. Mae e' wedi gorffen. Mae'n ddrwg gen i. [Torri ar draws.] Na, na, mae'n ddrwg gen i. Mae e'n eistedd i lawr. Mae'n ddrwg gen i. A gaf i alw'r Cwnsler Cyffredinol?
Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn i ddiolch yn gyntaf i Dai Lloyd a Suzy Davies am egluro'r meddylfryd sydd y tu ôl i'r gwelliannau y mae'r ddau wedi eu cynnig. Dechreuaf i drwy ddweud fy mod i'n ystyried bod y gwelliannau hyn yn gwella Rhan 1, felly byddaf i yn cefnogi'r ddau welliant.
Gan droi yn gyntaf at welliant 13, fel yr eglurwyd, bydd hyn yn mewnosod diffiniad o hygyrchedd i adran 1 at ddibenion Rhan 1. Mae hygyrchedd y gyfraith yn elfen sylfaenol o reolaeth y gyfraith, ac yn amcan polisi sylfaenol o’r Bil hwn hefyd. Os ydyw am fod yn hygyrch, mae’n rhaid i gyfraith Cymru fod yn glir ac yn sicr o'i heffaith, a hefyd rhaid iddo fod yn hawdd i’w ddefnyddio.
Rwy'n fodlon bod y gwelliant a gynhigiwyd gan Dai Lloyd heddiw yn rhoi diffiniad sy'n mynd i’r afael â'r pedair elfen allweddol hyn o hygyrchedd ac sy'n gynhwysfawr yn y ffordd y mae'n mynegi'r elfennau hynny. Mae'n adlewyrchu'r statws cyfartal i holl ddibenion deddfwriaeth ddwyieithog ac yn darparu prawf ystyrlon i ni ei ddilyn wrth ystyried a yw deddfwriaeth yn hygyrch ai peidio.
Bydd yr Aelodau'n ymwybodol o uchelgais hirdymor y Llywodraeth hon i godeiddio cyfraith Cymru. Bwriad cyfundrefnu yw dod â threfn i'r llyfr statud, ac mae'n cynnwys trefnu a chyhoeddi deddfwriaeth drwy gyfeirio at ei chynnwys, a mabwysiadu system lle mae deddfwriaeth yn cadw ei strwythur yn hytrach na chadw i dyfu.
Fel y gall yr Aelodau weld, mae gwelliant 14 a gynhigiwyd heddiw gan Suzy Davies yn mynd i’r afael ar y ddwy agwedd bwysig hyn ar y syniad o godeiddio, ond heb gyfyngu ar ei gwmpas. O'i fframio yn y ffordd honno, rwy'n cytuno bod y gwelliant yn darparu diffiniad defnyddiol i'w gynnwys yn adran 2 o'r Bil.
Os caiff y Bil ei basio, rwy'n bwriadu cyhoeddi datganiad sefyllfa yn nes ymlaen yn yr haf ar gydgrynhoi, codeiddio a strwythur cyfraith Cymru yn y dyfodol. Bydd hyn yn ehangu ar y diffiniad a gynhigir yn awr a bydd yn ategu'r hyn a ddwedwyd yn y drafft tacsonomeg ar gyfer codau cyfraith Cymru a gyhoeddais i pan gyflwynwyd y Bil.
Rwyf felly'n falch o gefnogi'r ddau welliant ac rwy'n annog Aelodau eraill i wneud yr un peth.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I’d like to thank Dai Lloyd and Suzy Davies for explaining the thinking behind the amendments that they’ve proposed. I will start by saying that I consider that these amendments enhance Part 1. So, I will be supporting both amendments.
Turning first to amendment 13, as has been explained, this will insert a definition of accessibility into section 1 for the purposes of Part 1. Accessibility of the law is a fundamental element of the rule of law and the underpinning policy objective of this Bill. For Welsh law to be accessible, it needs to be clear and certain in its effect, as well as being easily available and navigable.
I’m satisfied that the amendment proposed by Dai Lloyd today provides a definition that captures the four key elements of accessibility and is comprehensive in the way that it expresses those elements. It reflects the equal status for all purposes of bilingual legislation, and provides a meaningful test for us to follow when we think about whether legislation is accessible or not.
Members will be aware of this Government’s long-term ambition to codify Welsh law. Codification is intended to bring order to the statute book, and involves organising and publishing legislation by reference to its content, and adopting a system under which legislation retains its structure rather than proliferating.
As Members can see, amendment 14 proposed today by Suzy Davies captures these two important aspects of the idea of codification, but without restricting its scope. Framed in that way, I agree that the amendment provides a helpful definition for inclusion in section 2 of the Bill.
If the Bill is passed, I intend to publish a position statement later this summer on consolidation, codification and the future structure of Welsh law. This will expand upon the definition now proposed and will complement what was said in the draft taxonomy for codes of Welsh law, which I published when the Bill was introduced.
I am pleased, therefore, to support both amendments, and I urge other Members to do the same.
Thank you. Can I now call Dai Lloyd to reply to the debate?
Diolch. A gaf i yn awr alw ar Dai Lloyd i ymateb i'r ddadl?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. A allaf i ddiolch i Suzy a Mark a hefyd i'r Cwnsler Cyffredinol am eu sylwadau ar y gwelliannau? Dwi ddim yn bwriadu siarad eto yn y drafodaeth yma chwaith, felly, yn ogystal â chydnabod unwaith eto fod yna gryn dipyn o gydweithio wedi bod yn mynd ymlaen y tu ôl i'r llenni i addasu'r gwelliannau yma sydd gerbron, mi fuaswn i'n dymuno gweld pasio'r gwelliant yn fy enw i, sydd yn pwysleisio ac yn diffinio hygyrchedd, fel y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i olrhain.
Diolch i bawb am ei sylwadau cefnogol, a diolch i'r Cwnsler Cyffredinol hefyd am ei gefnogaeth. Byddwn ni hefyd yn cefnogi'r gwelliannau eraill, ond rwyf hefyd yn gwthio hwn i bleidlais ac yn dymuno gweld pawb yn cefnogi pasio'r gwelliant sydd yn fy enw i. Diolch yn fawr.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. May I thank Suzy, Mark and the Counsel General for their comments on the amendments? I don’t intend to speak again during this debate, so, as well as recognising that there has been some co-operation behind the scenes to adapt these amendments before us today, I would wish to see them passed, particularly the one in my name, which does emphasise and define accessibility, as the Counsel General has explained.
I’d like to thank everyone for their supportive comments, and I thank the Counsel General too for his support. We will also be supporting other amendments, but we will push this to a vote and hope to see everyone supporting the amendment in my name. Thank you.
Thank you. The question is that amendment 13 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, in accordance with Standing Order 12.36, amendment 13 is agreed.
Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 13. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, yn unol â Rheol Sefydlog 12.36, caiff gwelliant 13 ei dderbyn.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Group 2—the next group of amendments relates to a programme to improve the accessibility of Welsh law. The lead and the only amendment in this group is amendment 1, and I call on Suzy Davies to move and speak to that amendment—Suzy.
Grŵp 2—mae'r grŵp nesaf o welliannau yn ymwneud â rhaglen i wella hygyrchedd cyfraith Cymru. Y prif welliant a'r unig welliant yn y grŵp hwn yw gwelliant 1, a galwaf ar Suzy Davies i gynnig a siarad am y gwelliant hwnnw—Suzy.
Cynigiwyd gwelliant 1 (Suzy Davies).
Amendment 1 (Suzy Davies) moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I move amendment 1. I hope—to some degree, anyway—I'll be able to answer Mark Reckless's comments during this group. The amendment here was tabled on the back of discussion of a similar amendment at Stage 2. The original Bill allowed for the programme to improve accessibility of Welsh law to be revised periodically. The Government's amendment at Stage 2, for which I thank the Counsel General, introduced a duty to report annually on that programme. I think perhaps now it's up to this Parliament to consider exactly how we scrutinise those reports.
But this amendment does go one step further, and calls for the formal mid-term review of the effectiveness of the programme, which I think speaks to some of what Mark Reckless was speaking about. So, it's not an additional review—it can be combined with the annual review—but it is something with more meat in it, and something that I hope we will be able to influence in the way that I'll describe now.
At the moment, the content of the annual report is not prescribed. For me, it was important that this Parliament had some say in what was reported upon so that we weren’t presented with just extensive detail of activity that the Government had been involved in without any sense of whether our constituents were finding Welsh law more accessible as a result of that—hence the word 'effectiveness' being included in this amendment.
We have run into this issue before of Welsh Government undertaking reviews of its own policy progress without this Parliament having any influence over the questions that might be asked in that process. We met with great Government resistance during the passage of the minimum alcohol pricing Bill, for example, where an amendment was rejected even though it specified questions that we believed that our constituents would like to see answered.
So, this time, the amendment allows time for discussion about what a review should achieve and how effectiveness might be measured. Once again, I'm grateful to the Counsel General for his willingness to work with this Parliament and for his letter to the Constitutional and Legislative Affairs Committee of 18 June, which has moved the discussion on somewhat.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf welliant 1. Rwy'n gobeithio—i ryw raddau, beth bynnag—y byddaf yn gallu ateb sylwadau Mark Reckless yn ystod y grŵp hwn. Cyflwynwyd y gwelliant hwn ar ôl trafod gwelliant tebyg yng Nghyfnod 2. Roedd y Bil gwreiddiol yn caniatáu i'r rhaglen wella hygyrchedd cyfraith Cymru i gael ei diwygio o bryd i'w gilydd. Roedd gwelliant y Llywodraeth yng Nghyfnod 2, ac rwyf yn diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am hynny, yn cyflwyno dyletswydd i adrodd yn flynyddol ar y rhaglen honno. Rwy'n credu efallai fod cyfrifoldeb ar y Senedd hon bellach i ystyried sut yn union y dylem ni graffu ar yr adroddiadau hynny.
Ond mae'r gwelliant hwn yn mynd gam ymhellach, ac mae'n galw am yr adolygiad canol tymor ffurfiol o effeithiolrwydd y rhaglen, sydd, yn fy marn i, yn dweud rhywfaint am yr hyn yr oedd Mark Reckless yn sôn amdano. Felly, nid yw'n adolygiad ychwanegol—gellir ei gyfuno â'r adolygiad blynyddol—ond mae'n rhywbeth sydd â mwy o sylwedd iddo, ac yn rhywbeth yr wyf i'n gobeithio y byddwn ni'n gallu dylanwadu arno yn y modd y byddaf yn ei ddisgrifio nawr.
Ar hyn o bryd, nid yw cynnwys yr adroddiad blynyddol wedi ei ragnodi. I mi, roedd yn bwysig bod y Senedd hon yn cael rhywfaint o ddweud o ran yr hyn yr adroddwyd arno fel nad oeddem yn cael ein cyflwyno gyda dim ond manylion helaeth am weithgarwch yr oedd y Llywodraeth wedi bod yn ymwneud ag ef heb unrhyw syniad o ba un a oedd ein hetholwyr yn gweld bod cyfraith Gymru yn fwy hygyrch o ganlyniad i hynny—a dyna pam mae'r gair 'effeithiolrwydd' wedi ei gynnwys yn y gwelliant hwn.
Rydym ni wedi wedi gweld y broblem hon o'r blaen, sef bod Llywodraeth Cymru yn cynnal adolygiadau ar gynnydd ei pholisi ei hun heb i'r Senedd hon gael unrhyw ddylanwad dros y cwestiynau y gellid eu holi yn y broses honno. Daethom wyneb yn wyneb â chryn wrthwynebiad oddi wrth y Llywodraeth wrth i'r Bil isafbris alcohol fynd rhagddo, er enghraifft, pan wrthodwyd gwelliant er ei fod yn nodi cwestiynau yr oeddem ni'n credu y byddai ein hetholwyr yn dymuno cael ateb iddynt.
Felly, y tro hwn, mae'r gwelliant yn caniatáu amser i drafod beth y dylai adolygiad ei gyflawni a sut y gellid mesur effeithiolrwydd. Unwaith eto, rwy'n ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol am ei barodrwydd i weithio gyda'r Senedd hon ac am ei lythyr at y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ar 18 Mehefin, sydd wedi symud y drafodaeth ymlaen ryw gymaint.
Can I call the Counsel General?
A gaf i alw ar y Cwnsler Cyffredinol?
Diolch yn fawr, Llywydd.
I'm grateful to Suzy Davies for tabling this amendment, as it provides me with another opportunity to confirm my commitment to reviewing the operation of the legislation, albeit that, having accepted her earlier amendment, I fear I'm destined to disappoint her on this one by not ultimately supporting this amendment.
When I introduced the Bill back in December, section 2 provided that the Counsel General would periodically lay a report before the Assembly on the progress made under the programmes to improve accessibility. During Stage 1, the committee took evidence from stakeholders on reviewing and reporting on the legislation, and the committee concluded that the requirement to report could indeed be strengthened, and recommended the Counsel General should make an annual report, as Suzy Davies mentioned in her remarks. This was a position I agreed with in light of the evidence, and I was pleased the committee agreed my proposed amendment to section 2(7) at Stage 2. And, as Suzy Davies acknowledged, the Bill now provides for annual reports to be made as a result.
Stakeholders also recognised the potential of Part 1 to make Welsh law more accessible, clear and straightforward to use, a position that the committee strongly endorsed. The committee recognised that innovative legislation of this kind should be robustly evaluated, and recommended that the Government should commit to reviewing the operation of the Bill at the midway point of the first Assembly term in which Part 1 of the Bill, or the Act in due course, takes effect.
The Finance Committee also recognised the importance of post-implementation review, and wished to ensure that resourcing and financial implications were considered as part of that review. In correspondence after the reports were published and during Stage 2, I gave a clear and detailed commitment to reviewing the legislation at the midway point during the next Assembly, i.e. by the end of 2023. I also set out how I envisage the annual reports would be made. Members will see these commitments reflected in the revised explanatory memorandum to the Bill, tabled ahead of these proceedings.
Echoing the point made by Mark Reckless earlier, during Stage 2 Suzy Davies invited me to write to the committee, as she acknowledged, with my views on how Assembly Members could influence the content of the mid-term review, and that is something that I have now done. I appreciate that Members here today may not have had the opportunity to read that correspondence, so, Dirprwy Lywydd, with your agreement I would like to summarise what I have said. I envisage that the mid-term review would primarily do two things. Firstly, it would report on the progress of implementing the programme to improve the accessibility of Welsh law and to consider whether the proposed content of it should be changed. Secondly, and more generally, it will provide post-legislative scrutiny of the Bill itself, including Parts 2 and 3. Members will appreciate that that aspect goes further than the amendment being proposed by Suzy Davies here today.
I will also make my officials available to the committee to understand what members of the committee would consider important and to gain a fuller appreciation of how Members could envisage a future Assembly engaging in the process of the mid-term review. I hope that conversations such as those could help shape any views the committee may want to pass on to its successor towards the end of this Assembly term. If any Member here today who is not a member of the Constitutional and Legislative Affairs Committee would also like to share their thoughts on how Members should engage in the mid-term review, I am very happy to extend an invitation to them also to meet with my officials to discuss that; they should just let my office know and arrangements will be made.
I believe the Government’s commitment to a mid-term review has been clearly set out, and it is a commitment that covers all of the Bill, not just Part 1. I don't, therefore, consider the Bill needs to be amended to ensure the review takes place. And so, although I am grateful to Suzy Davies for raising the matter as she has, and again here today, and providing me with the opportunity of setting out the Government’s clear commitment to a mid-term review, I hope she understands why I won't be supporting the amendment itself.
Diolch yn fawr, Llywydd.
Rwyf yn ddiolchgar i Suzy Davies am gyflwyno'r gwelliant hwn, gan ei fod yn rhoi cyfle arall i mi gadarnhau fy ymrwymiad i adolygu gweithrediad y ddeddfwriaeth, er, ar ôl derbyn ei gwelliant cynharach, rwy'n ofni fy mod am ei siomi drwy beidio â chefnogi'r gwelliant hwn yn y pen draw.
Pan gyflwynais y Bil ym mis Rhagfyr, roedd adran 2 yn nodi y byddai'r Cwnsler Cyffredinol yn gosod adroddiad gerbron y Cynulliad o bryd i'w gilydd ar y cynnydd a wnaed o dan y rhaglenni i wella hygyrchedd. Yn ystod Cyfnod 1, cafodd y pwyllgor dystiolaeth gan randdeiliaid ynghylch adolygu ac adrodd ar y ddeddfwriaeth, a daeth y pwyllgor i'r casgliad y gellid yn wir cryfhau'r gofyniad i gyflwyno adroddiad, gan argymell y dylai'r Cwnsler Cyffredinol lunio adroddiad blynyddol, fel y gwnaeth Suzy Davies grybwyll yn ei sylwadau. Roedd hwn yn safbwynt yr oeddwn i'n cytuno ag ef yng ngoleuni'r dystiolaeth, ac roeddwn i'n falch bod y pwyllgor wedi cytuno ar fy ngwelliant arfaethedig i adran 2(7) yng Nghyfnod 2. Ac, fel y cydnabu Suzy Davies, mae'r Bil erbyn hyn yn darparu ar gyfer llunio adroddiadau blynyddol o ganlyniad i hynny.
Fe wnaeth rhanddeiliaid hefyd gydnabod potensial Rhan 1 i wneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch, clir a hawdd ei defnyddio, sy'n safbwynt a gefnogwyd yn gryf gan y pwyllgor. Cydnabu'r pwyllgor y dylai deddfwriaeth arloesol o'r fath gael ei gwerthuso'n gadarn, ac argymhellodd y dylai'r Llywodraeth ymrwymo i adolygu gweithrediad y Bil hanner ffordd drwy'r tymor Cynulliad cyntaf y bydd Rhan 1 y Bil, neu'r Ddeddf maes o law, yn dod i rym.
Fe wnaeth y Pwyllgor Cyllid hefyd gydnabod pwysigrwydd adolygiad ôl-weithredu, ac roedd yn awyddus i sicrhau bod adnoddau a goblygiadau ariannol yn cael eu hystyried yn rhan o'r adolygiad hwnnw. Mewn gohebiaeth ar ôl cyhoeddi'r adroddiadau ac yn ystod Cyfnod 2, rhoddais ymrwymiad clir a manwl i adolygu'r ddeddfwriaeth hanner ffordd drwy'r Cynulliad nesaf, h.y. erbyn diwedd 2023. Fe wnes i hefyd nodi sut yr wyf yn rhagweld y byddai'r adroddiadau blynyddol yn cael eu gwneud. Bydd yr Aelodau'n gweld yr ymrwymiadau hyn yn cael eu hadlewyrchu ym memorandwm esboniadol diwygiedig y Bil, a gyflwynwyd cyn y trafodion hyn.
Gan adleisio'r pwynt a wnaed gan Mark Reckless yn gynharach, yn ystod Cyfnod 2 cefais wahoddiad gan Suzy Davies i ysgrifennu at y pwyllgor, fel y cydnabu, gyda'm barn ynghylch sut y gallai Aelodau'r Cynulliad ddylanwadu ar gynnwys yr adolygiad canol tymor, ac mae hynny'n rhywbeth yr wyf i wedi ei wneud erbyn hyn. Rwy'n sylweddoli bod Aelodau sydd yma heddiw nad ydyn nhw wedi cael cyfle i ddarllen yr ohebiaeth honno, felly, Dirprwy Lywydd, gyda'ch caniatâd chi hoffwn grynhoi'r hyn yr wyf i wedi ei ddweud. Rhagwelaf y byddai'r adolygiad canol tymor yn gwneud dau beth yn bennaf. Yn gyntaf, byddai'n adrodd ar y cynnydd o ran gweithredu'r rhaglen i wella hygyrchedd cyfraith Cymru ac i ystyried pa un a ddylid newid ei chynnwys arfaethedig. Yn ail, ac yn fwy cyffredinol, bydd yn darparu gwaith craffu ôl-ddeddfu ar y Bil ei hun, gan gynnwys Rhannau 2 a 3. Bydd yr Aelodau'n gwerthfawrogi bod yr agwedd honno'n mynd ymhellach na'r gwelliant sy'n cael ei gynnig gan Suzy Davies yn y fan yma heddiw.
Byddaf hefyd yn sicrhau bod fy swyddogion ar gael i'r Pwyllgor i ddeall yr hyn y byddai aelodau'r Pwyllgor yn ei ystyried yn bwysig ac i gael dealltwriaeth lawnach o'r modd y gallai Aelodau ragweld y bydd Cynulliad yn y dyfodol yn ymwneud â phroses yr adolygiad canol tymor. Rwy'n gobeithio y gallai sgyrsiau o'r fath helpu i lunio unrhyw farn y bydd y pwyllgor eisiau ei throsglwyddo i'w olynydd tuag at ddiwedd y tymor Cynulliad hwn. Os oes unrhyw Aelod yma heddiw nad yw'n aelod o'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol hefyd yn dymuno rhannu ei syniadau ynghylch sut y dylai'r Aelodau gymryd rhan yn yr adolygiad canol tymor, rwy'n fodlon iawn estyn gwahoddiad iddynt hwythau hefyd i gwrdd â'm swyddogion i drafod hynny; dim ond rhoi gwybod i'm swyddfa sydd angen iddyn nhw ei wneud a bydd trefniadau'n cael eu gwneud.
Credaf fod ymrwymiad y Llywodraeth i adolygiad canol tymor wedi ei nodi'n glir, ac mae'n ymrwymiad sy'n ymdrin â phob rhan o'r Bil, nid Rhan 1 yn unig. Nid wyf i, felly, yn ystyried bod angen diwygio'r Bil i sicrhau bod yr adolygiad yn digwydd. Ac felly, er fy mod i'n ddiolchgar i Suzy Davies am godi'r mater fel y mae hi wedi ei wneud, ac eto yma heddiw, a rhoi cyfle i mi nodi ymrwymiad clir y Llywodraeth i adolygiad canol tymor, rwy'n gobeithio ei bod yn deall pam na fyddaf yn cefnogi'r gwelliant ei hun.
Thank you. Suzy Davies to reply to the debate.
Diolch. Suzy Davies i ymateb i'r ddadl.
Diolch, Dirprwy Lywydd, and can I thank the Counsel General? I actually thought his letter to the Constitutional and Legislative Affairs Committee was very helpful. It's always encouraging to get ministerial commitments to any activity that is promoted here by the Assembly Members themselves, but, again, I have to ask, as I would always do in these circumstances, if you're so prepared to commit, why not commit to the duty to do this.
The only reason I was asking for this, really, was because when something is on the face of the Bill, it gives rise to the possibility for regulations under the secondary legislation being raised on the back of it, and, when that happens, it's another opportunity for Assembly Members to scrutinise what the Welsh Government is hoping to do. So, while, of course, I do welcome the commitment that you have given, I just think I could have tested your good graces that tiny bit further and asked you to have accepted this. Thank you.
Diolch, Dirprwy Lywydd, ac a gaf i ddiolch i'r Cwnsler Cyffredinol? Roeddwn i'n credu bod ei lythyr at y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn ddefnyddiol iawn mewn gwirionedd. Mae bob amser yn galonogol cael ymrwymiadau gweinidogol i unrhyw weithgaredd a hyrwyddir yn y fan yma gan Aelodau'r Cynulliad eu hunain, ond, unwaith eto, mae'n rhaid i mi ofyn, fel y byddwn bob amser yn ei wneud o dan yr amgylchiadau hyn, os ydych chi mor barod i ymrwymo, pam nad ymrwymo i'r ddyletswydd i wneud hyn.
Yr unig reswm yr oeddwn i'n gofyn am hyn, mewn gwirionedd, oedd oherwydd pan fydd rhywbeth ar wyneb y Bil, mae'n peri'r posibilrwydd y bydd rheoliadau o dan yr is-ddeddfwriaeth yn cael eu codi ar sail hynny, a phan fydd hynny'n digwydd, mae'n gyfle arall i Aelodau'r Cynulliad graffu ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn gobeithio ei wneud. Felly, er fy mod i, wrth gwrs, yn croesawu'r ymrwymiad yr ydych chi wedi ei roi, rwy'n credu y gallwn i fod wedi rhoi ychydig bach mwy o bwysau ar ennill eich ffafr a gofyn i chi dderbyn hyn. Diolch.
The question is that amendment 1 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. For the amendment 24, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 1 is not agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 1. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn ymlaen at bleidlais electronig. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid gwelliant 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 1.
Gwelliant 1: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Suzy Davies, amendment 14.
Suzy Davies, gwelliant 14.
Cynigiwyd gwelliant 14 (Suzy Davies).
Amendment 14 (Suzy Davies) moved.
Yes, please.
Ie os gwelwch yn dda.
The question is that amendment 14 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 14 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 14. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 14 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
We move on to group 3. This next group of amendments relates to the effects of the provisions in Part 2 of the Bill. The lead amendment in this group is amendment 3. I call on the Counsel General to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Counsel General.
Symudwn ymlaen i grŵp 3. Mae'r grŵp nesaf hwn o welliannau yn ymwneud ag effeithiau'r darpariaethau yn Rhan 2 o'r Bil. Y prif welliant yn y grŵp hwn yw gwelliant 3. Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol i gynnig a siarad am y prif welliant a'r gwelliannau eraill yn y grŵp. Cwnsler Cyffredinol.
Cynigiwyd gwelliant 3 (Jeremy Miles).
Amendment 3 (Jeremy Miles) moved.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. The amendments in this group make technical drafting improvements to what we have called the 'contrary intention provisions' in Part 2 of the Bill. Those are the provisions that ensure that it is possible for individual pieces of legislation to depart from the general interpretation rules in Part 2 where appropriate. They reflect the fact that Part 2 is intended to provide a set of default interpretation provisions, but not to constrain our legislation.
As I said during the Stage 2 proceedings before the committee, we are always looking for ways to improve the drafting of Bills, even after they have been introduced in the Assembly. These amendments result from that process and will mean that the Bill deals with the contrary intention issue more simply and consistently. They do not change the legal effect of the Bill.
The amendments affect sections 10, 27 and 32 of the Bill. Each of those sections sets out a default rule of interpretation, but says that the rule can be overridden by express provision to the contrary. The combined effect of the amendments in this group is to replace the separate contrary intention provisions in sections 10, 27 and 32 with one general provision in section 4.
The amendments also mean that the Bill deals with the issue of contrary intention more consistently. Sections 10, 27 and 32 each deal with the issue slightly differently at the moment, reflecting differences in the existing provisions on which they are based. But, on further consideration, we do not think the differences need to be maintained.
In particular, sections 27 and 32 only mention the possibility that an express provision to the contrary might be found in the particular Assembly Act or subordinate instrument that is being interpreted. However, it is possible that there might be express provision to the contrary in another piece of legislation, such as the Act under which a Welsh subordinate instrument is made. It is already the case that any limits set by the parent Act would take precedence over the default rules in Part 2 of the Bill, but the amendments ensure that sections 27 and 32 cannot be read as suggesting otherwise.
The amendments should also reduce the scope for any misunderstanding about whether sections 27 and 32 might be seen to affect the ability of the UK Parliament to legislate for Wales. Members will know that the then Solicitor General wrote to me during Stage 2, objecting to the fact that Part 2 of the Bill applies to subordinate legislation made in Wales using powers conferred by Acts of the UK Parliament. Nothing in the Solicitor General’s letter has changed my view that the Bill is within the Assembly's legislative competence, and I will be responding in detail very shortly. But the letter does suggest that the UK Government may have formed a mistaken impression that Part 2 has an effect on Acts passed at Westminster. To be clear, it does not. And I hope these amendments help to avoid any further misunderstanding about that.
As I have said, these amendments are intended to improve the simplicity, accuracy and consistency of certain provisions in Part 2 of the Bill. They therefore reflect the Bill’s overall aims of improving clarity and accessibility in Welsh law, and I hope Members will support them.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae'r gwelliannau yn y grŵp hwn yn gwneud gwelliannau drafftio technegol i'r hyn yr ydym wedi'i alw'n 'ddarpariaethau bwriad i'r gwrthwyneb' yn Rhan 2 o'r Bil. Dyna'r darpariaethau sy'n sicrhau ei bod yn bosibl i ddarnau unigol o ddeddfwriaeth wyro oddi wrth y rheolau dehongli cyffredinol yn Rhan 2 lle bo'n briodol. Maen nhw'n adlewyrchu'r ffaith mai bwriad Rhan 2 yw darparu set o ddarpariaethau dehongli diofyn, ond nid i gyfyngu ar ein deddfwriaeth.
Fel y dywedais yn ystod trafodion Cyfnod 2 gerbron y Pwyllgor, rydym bob amser yn chwilio am ffyrdd i wella'r ffordd y caiff Biliau eu drafftio, hyd yn oed ar ôl iddyn nhw gael eu cyflwyno yn y Cynulliad. Mae'r gwelliannau hyn yn deillio o'r broses honno a byddant yn golygu bod y Bil yn ymdrin â mater bwriad i'r gwrthwyneb yn syml ac yn gyson. Nid ydynt yn newid effaith gyfreithiol y Bil.
Mae'r gwelliannau yn effeithio ar adrannau 10, 27 a 32 o'r Bil. Mae pob un o'r adrannau hynny yn nodi Rheol ddehongli ddiofyn, ond mae'n dweud y gellir diystyru'r rheol drwy ddarparu darpariaeth benodol i'r gwrthwyneb. Effaith gyfunol y gwelliannau yn y grŵp hwn yw disodli'r darpariaethau bwriad i'r gwrthwyneb ar wahân yn adrannau 10, 27 a 32 ag un ddarpariaeth gyffredinol yn adran 4.
Mae'r gwelliannau hefyd yn golygu bod y Bil yn ymdrin â'r mater o fwriad i'r gwrthwyneb yn fwy cyson. Mae adrannau 10, 27 a 32 yn ymdrin â'r mater mewn ffordd ychydig yn wahanol ar hyn o bryd, gan adlewyrchu'r gwahaniaethau yn y darpariaethau presennol y maent yn seiliedig arnynt. Ond, ar ôl ystyried y rhain ymhellach, nid ydym yn credu bod angen cynnal y gwahaniaethau.
Yn benodol, mae adrannau 27 a 32 ond yn sôn am y posibilrwydd y gallai darpariaeth ddatganedig i'r gwrthwyneb gael ei chanfod yn y Ddeddf Cynulliad benodol neu'r is-offeryn sy'n cael ei ddehongli. Fodd bynnag, mae'n bosibl y gall fod darpariaeth benodol i'r gwrthwyneb mewn darn arall o ddeddfwriaeth, fel y Ddeddf y mae is-offeryn Cymreig yn cael ei wneud oddi tani. Mae eisoes yn wir y byddai unrhyw derfynau a bennir gan y rhiant-ddeddf yn cael blaenoriaeth dros y rheolau diofyn yn Rhan 2 o'r Bil, ond mae'r gwelliannau yn sicrhau na ellir darllen adrannau 27 a 32 fel pe baent yn awgrymu fel arall.
Dylai'r gwelliannau hefyd leihau'r posibilrwydd o unrhyw gamddealltwriaeth ynghylch a fyddai adrannau 27 ac 32 yn cael eu gweld yn effeithio ar allu Senedd y DU i ddeddfu ar gyfer Cymru. Bydd yr Aelodau'n gwybod bod y cyfreithiwr cyffredinol ar y pryd wedi ysgrifennu ataf yn ystod Cyfnod 2, yn gwrthwynebu'r ffaith bod Rhan 2 o'r Bil yn gymwys i is-ddeddfwriaeth a wneir yng Nghymru gan ddefnyddio'r pwerau a roddwyd gan Ddeddfau Senedd y DU. Nid oes unrhyw beth yn llythyr y Cyfreithiwr Cyffredinol wedi newid fy marn bod y Bil o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad, a byddaf yn ymateb yn fanwl yn fuan iawn. Ond mae'r llythyr yn awgrymu efallai fod Llywodraeth y DU wedi ffurfio camargraff fod Rhan 2 yn effeithio ar ddeddfau a basiwyd yn San Steffan. I fod yn glir, nid yw'n gwneud hynny. Rwy'n gobeithio y bydd y gwelliannau hyn yn helpu i osgoi unrhyw gamddealltwriaeth.
Fel y dywedais, bwriad y gwelliannau hyn yw gwella symlrwydd, cywirdeb a chysondeb darpariaethau penodol yn Rhan 2 o'r Bil. Felly, maent yn adlewyrchu nodau cyffredinol y Bil i wella eglurder a hygyrchedd yng nghyfraith Cymru, ac rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau yn eu cefnogi.
Thank you. I have no speakers, therefore the question is that amendment 3 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, the amendment is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Nid oes gennyf siaradwyr, felly y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 3. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Counsel General, amendment 4.
Cwnsler Cyffredinol, gwelliant 4.
Cynigiwyd gwelliant 4 (Jeremy Miles).
Amendment 4 (Jeremy Miles) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Formally moved. Thank you. The question is that amendment 4 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 4 is agreed in accordance with Standing Orders.
Wedi'i gynnig yn ffurfiol. Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 4. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir gwelliant 4 yn unol â'r Rheolau Sefydlog.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
The final group of amendments relates to references to EU legislation. The lead amendment in this group is amendment 5, and I call on the Counsel General to move and speak to the lead amendments and other amendments in this group. Counsel General.
Mae'r grŵp olaf o welliannau'n ymwneud â chyfeiriadau at ddeddfwriaeth yr UE. Y prif welliant yn y grŵp hwn yw gwelliant 5, a galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol i gynnig ac i siarad am y prif welliannau a gwelliannau eraill yn y grŵp hwn. Cwnsler Cyffredinol.
Cynigiwyd gwelliant 5 (Jeremy Miles).
Amendment 5 (Jeremy Miles) moved.
Diolch yn fawr, Dirpwy Lywydd. The amendments in this group are all related to EU withdrawal, but they are not as contentious as the subject matter might suggest. In fact, they are all highly technical.
Amendments 5 and 6 are intended to ensure that Part 2 of the Bill fully reflects legal changes that the UK Parliament has already made in connection with EU exit. And amendments 7, 10, 11 and 12 are intended to cater, simply in the interests of good order, for the possibility that Part 2 of the Bill may now come into force before withdrawal, given the ongoing uncertainty around our departure.
Under the European Union (Withdrawal) Act 2018, directly applicable EU legislation such as regulations and decisions will be retained in UK domestic law on exit day. Other domestic legislation may amend that retained European law as it applies from exit day, and in recent months Members have seen many sets of regulations that will do just that. The result is that, from exit day, there will be two versions of direct European legislation: the version that is incorporated into domestic law in the UK, and the European version that continues to apply in the EU member states.
Amendment 5 inserts a new section into the Bill that clarifies that, after EU exit, any reference to a piece of directly applicable EU legislation will be a reference to the version that is retained in domestic law, not the version that applies in the EU. That is what we would expect in any event, but the new section is intended to avoid arguments, just like many of the existing sections in Part 2 of the Bill. It also reflects similar changes that have been made to the interpretation Acts that apply to other parts of the UK.
Amendment 6 is related to amendment 5 and inserts a provision to make clear the relationship between the new section and existing sections 22 to 24 of the Bill, which deal with references to domestic legislation.
The other amendments in this group deal with the fact that the meaning of certain other references to EU legislation will change on exit day, as a result of the EU (Withdrawal) Act and regulations made under it.
When this Bill was introduced, it was drafted on the assumption that the UK would have left the European Union before the Bill became an Act, because, at that time, exit day was due to fall on 29 March. Of course, exit day has since been postponed more than once, and it is due to fall after the time when we expect the Bill to get Royal Assent. And if there was to be any further delay, exit day might not take place until after Part 2 had come fully into force. We don't think that possibility can be ruled out, so we think that Part 2 should cater at least for the position before exit day as well as after it.
Amendment 7 inserts a new subsection into section 25 of the Bill, which is about references to EU instruments. If section 25 comes into force before exit day, its effect will be altered by regulations that have been made under the EU (Withdrawal) Act, so the amendment inserts a signpost to draw readers’ attention to the relevant provisions of those regulations.
Amendments 10, 11 and 12 amend definitions in Schedule 1 to the Bill relating to European legislation. The amendments will make it clear that the definitions will change on exit day. The changes that take effect on exit day will mirror changes that have also been made to the interpretation Acts that apply in the rest of the UK.
These amendments are not intended to achieve a different outcome from what is currently set out in the Bill, but they are intended to ensure that the Bill reflects the full range of possible scenarios regarding the timing of EU exit. They do make some of the Bill’s provisions slightly more complicated, but that, sadly, reflects the legal changes that will come about as a result of EU exit. We think that making these amendments is the safest way to proceed, so I urge Members to support the amendments.
And, as I am on my feet, I would like, if I may, with your agreement, Dirprwy Lywydd, to thank Members for their work here today and the careful and detailed consideration of the amendments tabled and the work of both the committees on this Bill.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae'r gwelliannau yn y grŵp hwn yn ymwneud ag ymadael â'r UE, ond nid ydynt mor ddadleuol ag y mae'r pwnc yn ei awgrymu. A dweud y gwir, maent i gyd yn dechnegol iawn.
Bwriedir i welliannau 5 a 6 sicrhau bod Rhan 2 o'r Bil yn adlewyrchu'n llawn y newidiadau cyfreithiol y mae Senedd y DU eisoes wedi'u gwneud mewn cysylltiad â gadael yr UE. A bwriad gwelliannau 7, 10, 11 a 12 yw darparu, yn syml er budd trefn dda, ar gyfer y posibilrwydd y gall Rhan 2 o'r Bil ddod i rym bellach cyn ymadael o gofio'r ansicrwydd parhaus ynghylch ein dyddiad ymadael.
O dan Ddeddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018, bydd deddfwriaeth sy'n uniongyrchol berthnasol i'r UE, megis rheoliadau a phenderfyniadau, yn cael ei chadw yng nghyfraith ddomestig y DU ar y diwrnod ymadael. Gall deddfwriaeth ddomestig arall ddiwygio'r gyfraith Ewropeaidd honno fel y mae'n gymwys o'r diwrnod ymadael, ac yn ystod y misoedd diwethaf mae Aelodau wedi gweld sawl cyfres o reoliadau a fydd yn gwneud yr union beth hwnnw. Y canlyniad yw, o'r diwrnod ymadael, bydd dwy fersiwn o ddeddfwriaeth uniongyrchol Ewropeaidd: y fersiwn sydd wedi'i hymgorffori mewn cyfraith ddomestig yn y DU, a'r fersiwn Ewropeaidd sy'n parhau i fod yn gymwys yn aelod-wladwriaethau'r UE.
Mae gwelliant 5 yn mewnosod adran newydd yn y Bil sy'n egluro, ar ôl ymadael â'r UE, y bydd unrhyw gyfeiriad at ddarn o ddeddfwriaeth yr UE sy'n uniongyrchol gymwys yn gyfeiriad at y fersiwn a gedwir mewn cyfraith ddomestig, nid y fersiwn sy'n gymwys yn yr UE. Dyna'r hyn y byddem yn ei ddisgwyl beth bynnag, ond bwriad yr adran newydd yw osgoi dadleuon, yn union fel llawer o'r adrannau presennol yn Rhan 2 o'r Bil. Mae hefyd yn adlewyrchu newidiadau tebyg a wnaed i'r Deddfau dehongli sy'n berthnasol i rannau eraill o'r DU.
Mae gwelliant 6 yn ymwneud â gwelliant 5 ac yn mewnosod darpariaeth i egluro'r berthynas rhwng yr adran newydd ac adrannau 22 i 24 o'r Bil sy'n bodoli eisoes, sy'n ymdrin â chyfeiriadau at ddeddfwriaeth ddomestig.
Mae'r gwelliannau eraill yn y grŵp hwn yn ymdrin â'r ffaith y bydd ystyr rhai cyfeiriadau eraill at ddeddfwriaeth yr UE yn newid ar ddiwedd y dydd, o ganlyniad i Ddeddf yr UE (Ymadael) a'r rheoliadau a wnaed oddi tani.
Pan gafodd y Bil hwn ei gyflwyno, cafodd ei ddrafftio ar y dybiaeth y byddai'r DU wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd cyn i'r Bil ddod yn Ddeddf, oherwydd, bryd hynny, roedd disgwyl i'r diwrnod ymadael fod ar 29 Mawrth. Wrth gwrs, mae'r diwrnod ymadael wedi'i ohirio ers hynny fwy nag unwaith, a bydd ar ôl yr adeg pan fyddwn yn disgwyl i'r Bil gael Cydsyniad Brenhinol. Ac os byddai unrhyw oedi pellach, efallai na fyddai'r diwrnod ymadael yn digwydd tan ar ôl i Ran 2 ddod i rym yn llawn. Nid ydym yn credu y gellir diystyru'r posibilrwydd hwnnw, felly rydym ni'n credu y dylai Rhan 2 ddarparu o leiaf ar gyfer y sefyllfa cyn y diwrnod ymadael yn ogystal ag ar ei ôl.
Mae gwelliant 7 yn mewnosod is-adran newydd yn adran 25 o'r Bil, sy'n ymwneud â chyfeiriadau at offerynnau'r UE. Os bydd adran 25 yn dod i rym cyn y diwrnod ymadael, bydd ei heffaith yn cael ei newid gan reoliadau sydd wedi'u gwneud o dan Ddeddf yr UE (Ymadael), felly mae'r gwelliant yn mewnosod arwyddbost i dynnu sylw darllenwyr at ddarpariaethau perthnasol y rheoliadau hynny.
Mae gwelliannau 10, 11 a 12 yn gwella'r diffiniadau yn Atodlen 1 i'r Bil sy'n ymwneud â deddfwriaeth Ewropeaidd. Bydd y gwelliannau yn ei gwneud yn glir y bydd y diffiniadau'n newid ar ôl y diwrnod ymadael. Bydd y newidiadau sy'n dod i rym ar y diwrnod ymadael yn adlewyrchu newidiadau sydd hefyd wedi'u gwneud i'r Deddfau dehongli sy'n berthnasol i weddill y DU.
Ni fwriedir i'r gwelliannau hyn gyflawni canlyniad gwahanol i'r hyn a nodir yn y Bil ar hyn o bryd, ond bwriedir iddynt sicrhau bod y Bil yn adlewyrchu'r ystod lawn o senarios posibl o ran amseriad ymadael â'r UE. Maent yn gwneud rhai o ddarpariaethau'r Bil ychydig yn fwy cymhleth, ond, yn anffodus, mae hynny'n adlewyrchu'r newidiadau cyfreithiol a ddaw yn sgil ymadael â'r UE. Credwn mai gwneud y gwelliannau hyn yw'r ffordd fwyaf diogel o symud ymlaen, felly anogaf yr Aelodau i gefnogi'r gwelliannau.
A, gan fy mod ar fy nhraed, hoffwn, os caf, gyda'ch caniatâd, Dirprwy Lywydd, ddiolch i'r Aelodau am eu gwaith yma heddiw a'r ystyriaeth ofalus a manwl a roddwyd i'r gwelliannau a gyflwynwyd a gwaith y ddau bwyllgor ar y Bil hwn.
Thank you. Suzy Davies. No? Okay. Thank you.
As there are no speakers and therefore no need to reply to the debate, the question is that amendment 5 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 5 is agreed.
Diolch. Suzy Davies. Na? Iawn. Diolch.
Gan nad oes siaradwyr ac felly nad oes angen ymateb i'r ddadl, y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 5. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbyniwyd gwelliant 5.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Counsel General, amendment 6.
Cwnsler Cyffredinol, gwelliant 6.
Cynigiwyd gwelliant 6 (Jeremy Miles).
Amendment 6 (Jeremy Miles) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Formally. The question is that amendment 6 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 6 is agreed.
Yn ffurfiol. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 6. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbyniwyd gwelliant 6.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Counsel General, amendment 7.
Cwnsler Cyffredinol, gwelliant 7.
Cynigiwyd gwelliant 7 (Jeremy Miles).
Amendment 7 (Jeremy Miles) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
The question is that amendment 7 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 7 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 7. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbyniwyd gwelliant 7.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Counsel General, amendment 8.
Cwnsler Cyffredinol, gwelliant 8.
Cynigiwyd gwelliant 8 (Jeremy Miles).
Amendment 8 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 8 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 8 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 8. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbyniwyd gwelliant 8.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Counsel General, amendment 9.
Cwnsler Cyffredinol, gwelliant 9.
Cynigiwyd gwelliant 9 (Jeremy Miles).
Amendment 9 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 9 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 9 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 9. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbyniwyd gwelliant 9.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Counsel General, amendment 10.
Cwnsler Cyffredinol, gwelliant 10.
Cynigiwyd gwelliant 10 (Jeremy Miles).
Amendment 10 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 10 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 10 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 10. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbyniwyd gwelliant 10.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Counsel General, amendment 11.
Cwnsler Cyffredinol, gwelliant 11.
Cynigiwyd gwelliant 11 (Jeremy Miles).
Amendment 11 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Yn ffurfiol.
The question is that amendment 11 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 11 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 11. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbyniwyd gwelliant 11.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Counsel General, amendment 12.
Cwnsler Cyffredinol, gwelliant 12.
Cynigiwyd gwelliant 12 (Jeremy Miles).
Amendment 12 (Jeremy Miles) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
The question is that amendment 12 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 12 is agreed.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 12. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbyniwyd gwelliant 12.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
We have reached the end of our Stage 3 consideration of the Legislation (Wales) Bill. I declare that all sections and schedules of the Bill are deemed agreed. That concludes Stage 3 proceedings, and it also concludes today's proceedings as well. Thank you.
Rydym wedi dod i ddiwedd ein hystyriaeth Cyfnod 3 o Fil Deddfwriaeth (Cymru). Rwy'n datgan y bernir bod pob adran ac atodlen o'r Bil wedi'u derbyn. Daw hynny â thrafodion Cyfnod 3 i ben, ac mae hefyd yn dod â thrafodion heddiw i ben. Diolch.
Barnwyd y cytunwyd ar bob adran o’r Bil.
All sections of the Bill deemed agreed.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:16.
The meeting ended at 18:16.