Cynulliad Cenedlaethol Cymru

I call Members to order. 

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, and the first question is from Joyce Watson.

Diolch. Nid yw cronfa'r môr a physgodfeydd Ewrop yn darparu iawndal ariannol. O dan erthygl 38 o'r gronfa, gall pysgotwyr wneud cais am grantiau ar gyfer buddsoddi ar raddfa fach mewn offer dethol, gan gynnwys potiau pysgota. Nifer fach o geisiadau yn unig sydd wedi dod i law hyd yma. Mae'r rhain yn aros am gymeradwyaeth derfynol.

O'r gorau. Diolch ichi am yr ateb hwnnw. Ond mae 90 y cant o'r pysgodfeydd yng Nghymru yn bysgota potiau ac fel pob math arall o offer pysgota, gall potiau pysgota gael eu colli yn y môr a gallant barhau i ddal rhywogaethau targed a rhywogaethau nad ydynt yn rhai targed heb unrhyw obaith o gael eu hadfer, rhywbeth a elwir yn bysgota anfwriadol. Ar hyn o bryd gwneir y rhan fwyaf o botiau pysgota â chortynnau plastig, ac nid yw'n fioddiraddiadwy ac mae'n aros yn y môr am filoedd o flynyddoedd. Hefyd, nid oes hatshus dianc ar y mwyafrif o'r potiau a fyddai'n galluogi'r ddalfa i ddianc ar ôl amser penodol pe bai'r pot yn cael ei golli, a phan nodir bod potiau pysgota wedi'u colli, yn ôl yr hyn rwy'n ei ddeall, gall y pysgotwyr wneud cais am iawndal.

Weinidog, a fyddech yn ystyried gweithredu amod bod potiau newydd y telir amdanynt allan o arian Llywodraeth Cymru neu arian o gronfa gyhoeddus yn cael eu gwneud o ddeunydd bioddiraddiadwy a bod ganddynt hatshus dianc fel nad ydynt yn cael cymaint o effaith ar ecosystem y môr, ac a fyddech hefyd yn ystyried cyflwyno system dagio sy'n ei gwneud hi'n bosibl adfer y potiau coll hyn?

Fel y dywedais yn fy ateb cyntaf i chi, nid ydym yn darparu iawndal ariannol o'r gronfa, ond fe wnaethom sefydlu grant adnewyddu potiau pysgod cregyn yn ôl yn 2013-14 ar ôl y stormydd gaeafol hynny. Sefydlwyd hynny gan Lywodraeth Cymru i gynorthwyo pysgotwyr i gael offer newydd yn lle'r hyn a gollwyd. Nid oes unrhyw botiau wedi'u prynu o dan gronfa'r môr a physgodfeydd ar hyn o bryd. Bydd gwiriadau priodol yn cael eu rhoi ar waith i gadarnhau addasrwydd unrhyw offer newydd, ond credaf y dylid canolbwyntio ar hatshus dianc. Rwy'n meddwl bod hynny'n wirioneddol bwysig, ac yn sicr gallwn edrych ar fesurau cynaliadwyedd eraill, yn hytrach na'r deunydd a ddefnyddir wrth greu'r offer. Ond yn amlwg rydym newydd ddechrau ymgynghori ar 'Brexit a'n moroedd', a chredaf fod hyn yn rhywbeth y gallem edrych arno mewn polisi pysgodfeydd yn y dyfodol.

Rwy'n siŵr y byddai'r Gweinidog yn cytuno â mi ei bod yn bwysig fod cymorth ariannol sydd ar gael ar gyfer diwydiant pysgota Cymru yn cyrraedd pysgotwyr Cymru mewn gwirionedd. Felly, mae'n hanfodol fod unrhyw gyrff sy'n derbyn cyllid gan Lywodraeth Cymru ar ran diwydiant pysgota Cymru yn awr neu yn y dyfodol, yn dryloyw ac yn glir yn y ffordd y maent yn gwario arian. Yn yr amgylchiadau hyn, a allai'r Gweinidog ddweud wrthym pa fesurau y mae wedi'u rhoi ar waith i sicrhau bod arian trethdalwyr a roddir i sefydliadau yn gwbl dryloyw? A all ddweud wrthym sut y mae ei hadran yn mynd ati i sicrhau diwydrwydd dyledus pan ddarperir arian i sefydliadau o'r fath?

Mae'r holl arian yn y ffordd a awgrymwch yn hollol dryloyw, a gwn eich bod wedi ysgrifennu ataf ynglŷn â Chymdeithas Pysgotwyr Cymru yn arbennig. Gallaf yn bendant eich sicrhau fod yr holl arian yn dryloyw. Mae Cymdeithas Pysgotwyr Cymru yn cydymffurfio'n llwyr â'r holl faterion monitro. Rwy'n gwrthwynebu'n llwyr yr hyn a roddwyd ar Twitter heb fod yn hir yn ôl ac rwy'n gweithredu mewn perthynas â'r honiadau hynny. Mae monitro trwyadl tu hwnt yn digwydd, ac nid oes ond angen i chi fynd i Dŷ'r Cwmnïau i weld bod yr holl wybodaeth yno.

Diolch. Fel y nodir yn y cynllun gweithredu ar adfer natur, mae ein gwarchodfeydd natur cenedlaethol yn allweddol i'n cyfres o safleoedd gwarchodedig ar gyfer cyflawni blaenoriaethau Llywodraeth Cymru mewn perthynas â bioamrywiaeth. Maent yn allweddol i gydnerthedd rhwydweithiau ecolegol, diogelu rhywogaethau a chynefinoedd, a darparu manteision enfawr i'n lles yng Nghymru.

Diolch ichi am eich ateb, Weinidog, a nodaf y gair allweddol a ddefnyddioch—'craidd' i'ch polisïau. Ond efallai fod llawer o'r Aelodau—yr holl Aelodau rwy'n credu—wedi derbyn y llythyr gan gyn-gyflogeion sydd wedi ymddeol o Cyfoeth Naturiol Cymru, Cyngor Cefn Gwlad Cymru a chyrff eraill sydd â diddordeb yn y maes penodol hwn, sy'n tynnu sylw at yr hyn y credant sy'n ddiffyg hyder yn y modd y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn rheoli ein gwarchodfeydd natur cenedlaethol yng Nghymru, ac yn cwestiynu'r hyfywedd yn y dyfodol oni bai bod yna newid cyfeiriad. A ydych yn rhannu'r pryderon y mae'r cyn-aelodau hyn o staff uwch sydd wedi ymddeol o sefydliadau natur amrywiol wedi tynnu sylw atynt? Credaf fod y Gweinidog wedi cael copi o'r llythyr. Ac os ydych yn rhannu'r pryderon hynny, a fyddwch yn eu dwyn i sylw Cyfoeth Naturiol Cymru yn uniongyrchol, ac a oes gennych unrhyw adborth y gallwch ei roi inni fel Aelodau, y gallwn gael hyder y bydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn ymateb i feirniadaeth o'r fath?

Cefais gopi o'r ohebiaeth, a ddoe, rwy'n credu, ysgrifennais yn ôl at y dyn a luniodd y llythyr gwreiddiol. Nodais y pryderon; ni fuaswn yn dweud fy mod yn eu rhannu. Fodd bynnag, pan fydd rhywun yn ysgrifennu ataf yn nodi pryderon o'r fath, rwyf bob amser yn gofyn i fy swyddogion edrych arnynt ar fy rhan i ddechrau, felly byddant yn trafod y pwyntiau a gododd gyda Cyfoeth Naturiol Cymru. Ac yn sicr, os oes unrhyw bryderon y credaf fod angen imi fynd i'r afael â hwy, byddaf yn eu dwyn i sylw cadeirydd a phrif weithredwr Cyfoeth Naturiol Cymru yn fy nghyfarfodydd misol rheolaidd. Yn amlwg, Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n rheoli ein gwarchodfeydd natur cenedlaethol. Unwaith eto, rwy'n credu eu bod yn dryloyw iawn o ran sut y maent yn eu rheoli. Credaf hefyd eu bod yn nodi'n glir yn eu strategaethau sut y gallant wella'r gwaith o'u rheoli. Felly, byddaf yn cadw llygad agos iawn ar hyn, ac os teimlaf reidrwydd i roi camau ar waith, byddaf yn gwneud hynny.

Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru’s spokesperson, Llyr Gruffydd.

Thank you, Llywydd. Back on 7 November last year, Minister, when we heard the news that the Planning Inspectorate for England and Wales intended to scrap the role of the executive director for Wales, you agreed with me that it was about time for us to have an independent planning inspectorate for Wales. I think 'now is the time' were the words you used here in the Chamber. Since then, can you tell us what steps you’ve taken to deliver the Welsh Government’s intention of creating an independent inspectorate for Wales?

Wel, yn amlwg, nid wyf wedi bod yn gyfrifol am gynllunio ers i'r Llywodraeth newydd ddod i fodolaeth ddechrau mis Rhagfyr. Perthyn i bortffolio Julie James y mae hynny bellach.

Well, can you confirm therefore that that is the Government’s policy still? Because you were the Minister at the time, and I would hope that commitments that you made were ones that the Government would adhere to. So, I would like to hear that as an answer to that particular question.

Another area where Wales needs to have more influence and more of a grasp on its own future, in my view, is energy, and I would always call for the devolution of more powers. But the Institute of Welsh Affairs report was published recently on re-energising Wales, and, in my view, this provides a firm foundation for the development of an energy policy that is fit for purpose here in Wales. I particularly welcome the emphasis on community ownership as something that’s particularly positive, and I am aware that the Welsh Government says that, by 2020, you want new renewable projects to have an element of local ownership. But there is a demand here, in this report, for every scheme over 5 MW to have between 5 per cent and 33 per cent in public ownership. So, I would ask whether that is something that the Government would be willing to adopt. And, more broadly, of course, what other elements of this report appeal to you, and how are you going to ensure that elements of the report are delivered?

Os caf fynd at y pwynt cyntaf, nid wyf yn ymwybodol o unrhyw newid yn y polisi, ond byddaf yn gofyn i fy nghyd-Aelod, Julie James, ysgrifennu atoch i roi'r sicrwydd hwnnw ichi.

Mewn perthynas ag ynni adnewyddadwy, bydd Llyr Huws Gruffydd yn ymwybodol iawn o'r targedau a bennwyd gennyf ar gyfer ynni adnewyddadwy 12 mis i fis Rhagfyr diwethaf, ac yn amlwg, mae perchnogaeth gymunedol yn chwarae rhan enfawr yn hynny. Rwy'n hapus iawn gyda nifer o'r prosiectau a roddwyd ar waith ers i mi fod yn y portffolio. Yn amlwg, os ydym am gyrraedd ein targedau, mae perchnogaeth ynni cymunedol yn elfen enfawr i'w chwarae. Ac rwyf wedi bod yn awyddus iawn i weld swyddogion yn gweithio gyda grwpiau, oherwydd mae'n bwysig fod rhywun i ddal eu llaw—mae mwy o angen hynny ar rai cymunedau nag eraill—ond credaf y dylai'r cyngor fod yno. Rwy'n ymwybodol o adroddiad y Sefydliad Materion Cymreig, ac rwy'n sicr yn edrych ar beth y gallwn ei ddefnyddio ohono i'n helpu i gyrraedd ein targedau.

Well, I would ask you to do more than just pick out certain elements; I would be eager to see this forming the foundation for an energy policy that is far more ambitious and radical than we’ve had from the Welsh Government to date. And, in that spirit, I would be eager for you as Minister to be leading from the front in trying to deliver much of what’s contained here. Because I am convinced there is a consensus across parties for us to go further than the Government has stated it’s willing to go at present. I also feel that this does provide a precedent for us to do that. So, in that spirit, would you be willing, as I say, to lead from the front by perhaps inviting the parties to come together to discuss energy policy in the context of this report, and the broader sector too, because we have seen reports such as this come and go? I’m aware of reports from the environment committee of the last Assembly, such as ‘A Smarter Energy Future for Wales’, which are gathering dust. I don’t want to see the IWA report suffering the same fate. So, the responsibility is on your shoulders as Minister now to ensure that much of what’s contained here is delivered, and I propose to you that we collaborate in order to move along those lines.

Wel, rwyf bob amser yn hapus iawn i gydweithio. Nid wyf yn meddu ar bob un o'r syniadau da; nid oes neb. Mae'n bwysig iawn ein bod yn cydweithio, ac yn sicr, rwyf wedi gweithio gyda chi a'ch rhagflaenydd ar y mater hwn. Credaf ein bod wedi dangos arweiniad a chredaf—. Pan eisteddais i lawr gyda swyddogion a rhanddeiliaid eraill er mwyn cyflwyno'r targedau hynny, cafwyd ychydig o godi aeliau ein bod yn rhy uchelgeisiol, ond credaf mai'r peth pwysicaf ynglŷn â thargedau yw (1) eu bod yn cael eu cyrraedd a (2) eu bod yn realistig. Nid ydych eisiau gosod targedau nad ydych yn mynd i'w cyrraedd. Ond wrth gwrs, targedau'n unig ydynt; gallwn ragori arnynt wrth gwrs.

Bellach mae gennym dros 67,000 o brosiectau ynni adnewyddadwy ledled Cymru, sydd, unwaith eto, yn dangos o ddifrif sut rydym yn annog y prosiectau hyn. Unwaith eto, rydym yn darparu cyllid ac rydym yn darparu cyngor, ond rwy'n hapus iawn i gyfarfod â chi unrhyw bryd a gweld beth y gallwn ei wneud.

The Conservatives' spokesperson, Andrew R.T. Davies.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Weinidog, rydych wedi cyflwyno'r cynigion ar gyfer rheoliadau newydd i leihau llygredd dŵr. Yn amlwg, mae pawb ohonom am weld amgylchedd gwell ac amgylchedd glanach. Mewn gwirionedd mae'r rheoliadau newydd hyn yn gopi union o'r rheoliadau parthau perygl nitradau, a chânt eu cymhwyso ar draws Cymru gyfan os cânt eu gweithredu. Pa asesiad a wnaethoch o'r effeithiau economaidd, amgylcheddol, cymdeithasol a diwylliannol drwy unrhyw asesiad effaith rheoleiddiol y gallech fod wedi'i gyflawni hyd yma?

Ar hyn o bryd rydym yn gwneud llawer iawn o waith yn y maes hwn. Nid wyf yn derbyn mai copi union ydynt. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r gwaith manwl a wneuthum yn enwedig gydag undebau ffermwyr a rhanddeiliaid eraill er mwyn cyflwyno dull gwirfoddol o weithredu. Roeddwn yn awyddus iawn i gael dull gwirfoddol o weithredu ar y cychwyn. Yn anffodus, y llynedd, gwelsom gynnydd o oddeutu 200 y cant yn nifer y digwyddiadau llygredd amaethyddol, a chredaf fod hynny'n annerbyniol.FootnoteLink Credaf y bydd y rhan fwyaf o ffermwyr yn cytuno ei fod yn annerbyniol a bod rhaid inni wneud mwy. Felly, yn anffodus, bu'n rhaid imi gyflwyno cynlluniau i roi'r rheoliadau newydd ar waith. Rwy'n dal i fod yn awyddus iawn i weithio gyda rhanddeiliaid a'r undebau ffermio—gydag Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr yn enwedig. Mae yna bobl o'r NFU rwy'n parhau i weithio gyda hwy i weld beth arall y gallwn ei wneud. Ond credaf fod nifer y digwyddiadau llygredd mawr a welsom yn niweidio ein henw da yn fawr a chredaf y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn cytuno â hynny.

Ond mae'n peri pryder na wnaed unrhyw asesiad effaith rheoleiddiol cyn i chi gyflwyno'r cynigion hyn, oherwydd does bosib na ddylid gwneud hynny i asesu, fel y dywedais wrthych yn gynharach, yr effeithiau economaidd, amgylcheddol, cymdeithasol a diwylliannol a allai fod i'r cynigion hyn. Ac mae'n frawychus iawn na chynhaliwyd unrhyw asesiad effaith, gan y gallai hyn gau llawer o fusnesau gwledig sy'n hyfyw ar hyn o bryd ac sy'n creu cyfleoedd cyflogaeth ac yn cynhyrchu bwyd o safon uchel. Felly, mae'n siomedig iawn. Sut y gallwch amddiffyn y safbwynt hwnnw, Weinidog—na wnaethpwyd yr asesiad effaith rheoleiddiol cyn ichi wneud y cyhoeddiad?

Fel y dywedaf, gwnaed llawer iawn o asesu effaith. Cawsom ymgynghoriadau helaeth. Cefais fy nghyhuddo o beidio â chynnal ymgynghoriad. Cynhaliwyd ymgynghoriad cyn i mi gael y portffolio yn 2016. Roeddwn am weithio i geisio canfod dull gwirfoddol o weithredu. Dyna oedd fy mlaenoriaeth yn bendant, ond ni allwn eistedd yn ôl a gwylio'r cynnydd yn nifer y digwyddiadau llygredd mawr. Bob penwythnos, roeddwn yn cael nifer o e-byst, fel Aelodau eraill, gyda lluniau o'r digwyddiadau hyn. Felly, mae'n bwysig iawn ein bod yn parhau i weithio gyda rhanddeiliaid i geisio canfod ffordd ymlaen. Nid oeddwn am gyflwyno rheoliadau mor llym ag y bu'n rhaid i ni, ond yn anffodus, oherwydd y cynnydd sylweddol yn nifer y digwyddiadau, bu'n rhaid i mi wneud hynny.

Yn anffodus, mae'n ymddangos mai rheoleiddio drwy e-bost yw hyn, i fod yn onest, gyda stori i'r wasg, yn hytrach nag asesiad priodol, oherwydd yn amlwg, roedd y Llywodraeth, er clod iddi, wedi bod yn gweithio gyda'r diwydiant ac wedi nodi eu bod wedi cyrraedd trefniant boddhaol gyda'r diwydiant ynglŷn â sut y byddai dull gwirfoddol yn gweddu orau er mwyn mynd i'r afael â'r digwyddiadau llygredd hyn. Rwy'n derbyn y pwynt fod angen inni weithredu, ac mae'r diwydiant ei hun yn derbyn y pwynt hwnnw. Ond os ewch â hynny gam ymhellach a'ch bod yn eu gweithredu ar draws y wlad—ac maent yn gopi perffaith bron o reoliadau'r parthau perygl nitradau—pan oedd rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, megis Gogledd Iwerddon, wedi cyflwyno mesurau tebyg 10 mlynedd yn ôl—roedd pecyn cynhwysfawr o gymorth i ganiatáu i'r diwydiant wneud y newid hwnnw 60 y cant o gymorth gan y weinyddiaeth benodol honno yng Ngogledd Iwerddon—rhaid inni hefyd wneud yn siŵr fod y system gynllunio yn gweithio ar y cyd ac nad yw'n rhwystro'r gwelliannau hyn mewn gwirionedd. Felly, gan dderbyn y byddwch yn cyflwyno'r rheoliadau hyn, sut y byddwch yn ceisio gwneud yn siŵr fod y system gynllunio yn gweithio gyda'r diwydiant a'r rheoliadau newydd, ac yn bwysicach, fod yna gefnogaeth yno i wneud y newid y mae rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig wedi'i gyflwyno i helpu eu diwydiannau amaethyddol hwy?

Yn sicr nid oes unrhyw bolisi'n cael ei wneud drwy e-bost. Y pwynt yr oeddwn yn ceisio ei wneud yw bod y digwyddiadau llygredd hyn yn weladwy iawn, felly mae cael ffotograffau wedi'u hanfon atoch—ac rwy'n siŵr eich bod wedi eu cael; gwn fod undebau'r ffermwyr yn eu cael ac rwy'n gweld pwy sy'n cael eu copïo i mewn i'r negeseuon e-bost, felly gwn fod nifer o bobl yn y Siambr, mae'n debyg, wedi eu gweld—. Mae'n beth gweladwy iawn, ac mae'n niweidiol, ac yn enwedig—wyddoch chi, ar ôl Brexit, mae'n mynd i fod yn fwy niweidiol hyd yn oed. Ac rwy'n credu—. Bydd yn effeithio ar y gwaith sydd gennym ar y gweill, er enghraifft ar werthoedd brand cynaliadwy ar gyfer cynhyrchion Cymru, felly mae angen ei ddatrys ac mae angen ei ddatrys yn awr.

Mewn perthynas â chymorth, dywedais o'r dechrau un y buaswn yn hapus i ddarparu cymorth ariannol. Yr hyn nad wyf yn hapus i'w wneud yw i bobl sicrhau bod eu pyllau slyri yn cydymffurfio â'r gofyniad cyfreithiol. Dylai hynny fod wedi'i wneud beth bynnag. Ond os ydym yn cyflwyno'r rheoliadau hyn, rwy'n derbyn y byddai'n rhaid inni ddarparu rhyw fath o gymorth ariannol ac yn sicr byddaf yn parhau i edrych ar yr hyn y byddwn yn ei gyflwyno. Ond fel y dywedaf, rwy'n awyddus iawn i barhau i weithio gyda rhanddeiliaid i weld a allwn gael dull gwirfoddol o weithredu ochr yn ochr â diwygio rheoleiddiol.

UKIP spokesperson, Neil Hamilton.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Fis Gorffennaf diwethaf, deuthum â mater lladd heb stynio i sylw'r Gweinidog ac yn arbennig, sylwadau a wnaed iddi gan Gymdeithas Milfeddygon Prydain, a dywedodd ei bod wedi cael trafodaeth â hwy ychydig wythnosau'n ôl a'i bod wedi gofyn i swyddogion edrych ar y wybodaeth yr oeddent wedi'i chyflwyno yn fanwl. Mae naw mis ers y cyfarfodydd hynny. Tybed a allai'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni, ac a yw hi wedi dod i unrhyw gasgliadau.

Cefais gyfarfod gyda'r Asiantaeth Safonau Bwyd heb fod yn bell yn ôl—cyn y Nadolig efallai—i drafod yr adroddiad diweddar ar ddulliau lladd a gynhaliwyd ganddynt i ganfod beth oedd y sefyllfa bresennol rhwng y diwydiant a darparu'r wybodaeth roeddent ei hangen i ddefnyddwyr allu gwneud dewisiadau gwybodus drwy drefniadau gwirfoddol. Ar hyn o bryd, mae'r sefyllfa'n dal yr un fath: nid oes unrhyw ladd-dai cig coch yn lladd heb stynio yng Nghymru.

Rwy'n derbyn y pwynt y mae'r Gweinidog newydd ei wneud, ond yn ddiweddar cefais brofiad annifyr o wylio ffilm o ladd-dy nad oedd yn stynio cyn lladd yn Lloegr, gyda lluniau erchyll o anifeiliaid yn cael eu cam-drin—eu cicio, eu trywanu, eu bygwth—cyn cael eu lladd yn y pen draw yn y ffordd fwyaf barbaraidd heb eu stynio. Nawr, cafodd hynny ei ddal ar deledu cylch cyfyng, felly roeddem yn gallu dod i wybod amdano. Ac er bod pobl yn dweud wrthym nad oes lladd-dai sy'n lladd heb stynio yng Nghymru, nid oes gennym deledu cylch cyfyng ym mhob lladd-dy ac mae'n bosibl fod golygfeydd o'r fath yn digwydd yng Nghymru. A wnaiff y Gweinidog roi camau ar waith yn awr i sicrhau bod teledu cylch cyfyng yn cael ei osod ym mhob lladd-dy yng Nghymru?

Wel, yn amlwg, fe gyfeirioch chi at ladd-dy yn Lloegr. Mae gennym rai o'r safonau lles anifeiliaid uchaf yn y byd yng Nghymru. Mae gennym reoliadau llym iawn. Mae yna nifer o fesurau rheoli yn ein holl ladd-dai; mae milfeddyg yn bresennol ym mhob lladd-dy. Mae gan y mwyafrif—pob lladd-dy mawr yng Nghymru yn sicr—deledu cylch cyfyng. Rwy'n edrych, ac rwyf wedi darparu arian i rai o'r rhai llai sydd heb deledu cylch cyfyng ac sy'n dymuno ei gael. Ymwelais â lladd-dy bach yn etholaeth y Llywydd yr haf diwethaf i weld y safonau drosof fy hun, a hoffwn ailadrodd bod gennym rai o'r safonau lles anifeiliaid uchaf yng Nghymru. A gallaf ddweud wrthych, gyda'r archwiliadau eraill, nad oes angen teledu cylch cyfyng arnoch i wybod nad yw hynny'n digwydd yng Nghymru.

Nid wyf yn gwneud cyhuddiadau yn erbyn unrhyw weithredwyr lladd-dai yng Nghymru, ond rwy'n dweud, fel mesur rhagofalus, y byddai'n ddoeth symud tuag at sefyllfa lle mae gennym systemau teledu cylch cyfyng ac felly, fod tystiolaeth ddiymwad os yw anifeiliaid yn cael eu cam-drin, a dyna fesur rhagofal elfennol. Dywed y Gweinidog wrthyf yn aml pan fyddaf yn gofyn iddi ynglŷn â materion yn ymwneud â chynhesu byd-eang ei bod am i Gymru arwain y byd, er nad oes neb, mewn gwirionedd, yn dilyn. Ac er y gallem fabwysiadu'r safbwynt nad oes gennym broblem cam-drin anifeiliaid mewn lladd-dai ar hyn o bryd yng Nghymru, byddai'n ddoeth inni orfodi a darparu'r modd i gydymffurfio â gorfodaeth o'r fath i ladd-dai ddarparu cofnod o'r hyn sy'n digwydd yn y lleoedd hynny, fel y gall y cyhoedd yn gyffredinol, sy'n bryderus iawn ynghylch materion lles anifeiliaid mewn perthynas â lladd heb stynio, gael tawelwch meddwl ar gyfer y dyfodol y gellir ei ragweld—am byth, yn wir—na fyddwn ac na allwn ddatblygu problem o'r fath yng Nghymru.

Fel y dywedaf, ychydig iawn o ladd-dai yng Nghymru sydd heb deledu cylch cyfyng. Fe ddarparais arian. Yn sicr rydym yn edrych i weld a ddylem ei wneud yn orfodol; mae hynny'n rhywbeth rydym yn ei ystyried ar hyn o bryd. Credaf fod y diwydiant ei hun wedi arwain yn y maes hwn, ac maent yn cyhoeddi canllawiau helaeth ar arferion da, ar ddiogelu lles anifeiliaid ar adeg eu lladd. Mae'r wybodaeth honno ar gael ar-lein, felly os oes unrhyw aelod o'r cyhoedd am ei weld, mae ar gael ar-lein.

Diolch. Fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am drwyddedu morol, ni allaf gynnig sylwadau ar brosiectau penodol, gan y gallai hynny niweidio fy rôl. Bydd cynllun morol cenedlaethol Cymru yn gosod polisi ar gyfer datblygu ein moroedd yn gynaliadwy, ac mae wedi'i lywio gan asesiad cynaliadwyedd.

Weinidog, yn dilyn cyhoeddiad siomedig gan Lywodraeth y DU y llynedd i beidio â buddsoddi ym morlyn llanw bae Abertawe, mae'r cwmni sydd wrth wraidd y datblygiad wedi bod yn gweithio i edrych ar fodelau cyflawni gwahanol, yn ogystal â gwneud newidiadau i'r cynnig ei hun. Amcangyfrifir bod ychwanegu paneli solar arnofiol i'r morlyn, er enghraifft, yn cynyddu cynhyrchiant ynni'r cynllun o 572 GWh i tua 770 GWh. Nawr, er bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gefnogol yn gyhoeddus o'r blaen ac yn barod i fuddsoddi yn y cynllun, ni wnaeth unrhyw sylw yn ddiweddar. A wnewch chi amlinellu i'r Siambr pa gamau rydych wedi bod yn eu cymryd dros y misoedd diwethaf i sicrhau y gellir cyflawni'r prosiect arloesol hwn ac y gellir cyflawni'r manteision amgylcheddol ac economaidd yn lleol?

Diolch. Fe fyddwch yn ymwybodol fod yr uwchgynhadledd ynni morol wedi'i chynnal fis Ionawr diwethaf—yn Abertawe rwy'n credu— ac wrth agor yr uwchgynhadledd honno, soniodd y Prif Weinidog am gefnogaeth y Llywodraeth i ddatblygu sector ynni morol cynaliadwy yma yng Nghymru, ac yn sicr, mae angen inni edrych ar dechnolegau sy'n dod i'r amlwg. Yn dilyn yr uwchgynhadledd, gwn fod y Prif Weinidog wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU ddwy waith, at Greg Clark, yn tynnu sylw at bwysigrwydd y sector ynni morol i'r DU, ac yn enwedig i Gymru, ac yn gofyn i'r DU ddarparu llwybr clir iawn i'r farchnad ar gyfer ynni morol. Credaf ei bod hi'n amlwg fod diffyg strategaeth Llywodraeth y DU mewn perthynas â morlynnoedd llanw ac ynni'r llanw yn rhwystr. Ceir adroddiad yn deillio o'r uwchgynhadledd ar gyfer Llywodraeth Cymru, erbyn diwedd mis Ebrill rwy'n credu, ac yn sicr byddwn yn gwneud yn siŵr ei fod ar gael i'r cyhoedd, a chredaf ei bod hi'n bwysig iawn inni edrych ar y technolegau sy'n datblygu, yn enwedig mewn perthynas ag ynni'r môr yng Nghymru. Rydym yn gefnogol iawn i fanteision economaidd morlynnoedd llanw, fel y dywedoch, a'r cyfleoedd i dyfu diwydiant morol hyfyw, a dyna pam yr oeddwn yn awyddus iawn i gael cynllun morol cenedlaethol.

Wel, credaf y byddem oll yn awyddus i glywed am unrhyw ddatblygiadau mewn perthynas â morlyn llanw bae Abertawe—roedd hi'n wirioneddol ddiddorol clywed beth oedd gan Dai Lloyd i'w ddweud yno. Ond un o'r pethau sy'n parhau i fod yn anodd, wrth gwrs, yw cost yr ynni a gynhyrchir gan y morlyn—y darpar forlyn—sy'n ystyriaeth berthnasol ar adeg pan fo Tata Steel, er enghraifft, yn cystadlu mewn amgylchedd byd-eang, lle mae cost ynni yn Ffrainc a'r Almaen, er enghraifft, yn rhan fechan iawn o'r hyn sy'n rhaid iddynt ei wario yma. Mae Tata'n gobeithio lleihau eu costau ynni, yn ogystal a'u heffaith amgylcheddol, drwy gynyddu capasiti eu cynhyrchiant pŵer eu hunain, ac mae ynni rhatach iddynt, wrth gwrs, yn golygu mwy o arian i fynd i'r afael â'r llygredd y maent yn ei gynhyrchu o ongl wahanol. A fyddech yn barod i bwysleisio yn y Cabinet fod yna resymau amgylcheddol yn ogystal â rhai economaidd dros wireddu uchelgeisiau Tata ar gyfer eu gwaith pŵer? Diolch.

Ie. Nid wyf yn meddwl bod angen imi bwysleisio'r pwynt. Yn sicr, rwy'n credu bod fy nghyd-Aelodau'n ymwybodol o hynny, ac rwy'n credu fy mod i a Ken Skates yn mynd ar ymweliad ar y cyd â Tata ynglŷn â'r union fater hwn o fewn yr ychydig fisoedd nesaf.

Cytunaf â phopeth y mae Suzy Davies newydd ei ddweud. Ond y cwestiwn rwyf am ei ofyn yw hwn: mae pawb ohonom yn derbyn bod y morlyn llanw yn brosiect buddiol mewn gwirionedd ac mae'r pethau a ddaw yn ei sgil a'r buddion a ddaw yn ei sgil yn rhywbeth y mae pawb ohonom am ei weld. Ond yn ogystal â manteision amgylcheddol, ceir heriau amgylcheddol, ac un ohonynt yn amlwg yw'r effaith ar bysgod. Nawr, gwn fod gan y cyrff pysgota yn fy ardal i a'r morlyn llanw eu hunain ddau fodel pysgota a oedd yn wahanol iawn ac yn eithaf pell oddi wrth ei gilydd. Pa gynnydd a wnaethpwyd gan Cyfoeth Naturiol Cymru ar edrych ar y modelau pysgota hynny? Oherwydd, os daw'n ôl i'r amlwg, nid ydym am i hynny gael ei weld fel canlyniad i beidio â bod wedi rhoi sylw i hyn ar yr adeg hon.

Na. Yn amlwg, roedd y gwaith hwnnw'n mynd rhagddo pan oedd morlyn llanw bae Abertawe dan ystyriaeth fel cynllun gan Lywodraeth y DU. Nid wyf yn ymwybodol o ba waith sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd, ond rydych yn llygad eich lle: pe bai prosiect arall yn cael ei gyflwyno, byddai angen inni wybod pa fodel oedd yn darparu'r wybodaeth gywir. Felly, buaswn yn hapus i ysgrifennu at yr Aelod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf iddo.FootnoteLink

Diolch. Roedd fy natganiad ar 12 Mawrth yn amlinellu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i'r sector coedwigaeth. Yn ddiweddar, rydym wedi ymrwymo £2 filiwn ar gyfer cylch arall o'r cynllun buddsoddi mewn busnesau pren. Mae'r cynllun yn darparu cyllid cyfalaf ar gyfer gwelliannau sy'n ychwanegu gwerth i goedwigoedd ar gyfer gweithgareddau rheoli coetiroedd, cynaeafu a phrosesu pren.

Diolch ichi am eich ateb, Weinidog. Un o'r pwyntiau a roddais i chi yn y datganiad a wnaethoch yn ddiweddar oedd y gallu hwn i beidio â chael cyfnodau yn y rownd geisiadau ar gyfer Glastir a chael cyfnod agored yn unig lle gallai pobl wneud cais am gymorth i blannu coedwigoedd newydd drwy gydol y flwyddyn. A ydych wedi rhoi unrhyw ystyriaeth i hyn? Oherwydd roedd yn faes na chyffyrddwyd arno mewn ymateb gennych chi yn y datganiad hwnnw, ac mae rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig wedi gwneud hyn a bu'n effeithiol iawn wrth ddatblygu'r sector coedwigaeth yn y rhannau hynny. Felly, a allech roi syniad inni heddiw: a ydych yn bwriadu cefnogi cael gwared ar y cyfnod ymgeisio yn y modd hwn a chael ceisiadau drwy gydol y flwyddyn?

Mae'n sicr yn rhywbeth rwy'n hapus iawn i'w ystyried. Roeddwn yn meddwl fy mod wedi dweud hynny yn y datganiad. Yn sicr, rwy'n ymwybodol iawn fod angen inni gefnogi'r sector coedwigaeth mewn ffordd fwy arloesol o bosibl, ac mae'n sicr yn rhywbeth y buaswn yn hapus i'w wneud. Ond mae gennym rownd gyllido newydd ar gyfer adfer coed Glastir yn agor ddydd Llun, a bydd mwy o fanylion ynghylch lefelau cyllid yn cael eu cyhoeddi ar 1 Ebrill. Hefyd, bydd rownd gyllido newydd ar gyfer creu coetiroedd Glastir. Felly, rydym wedi ymrwymo i'r ddau hynny, ond mae'n sicr yn rhywbeth y byddem yn hapus iawn i edrych arno.FootnoteLink

Diolch. Rwy'n ymrwymedig i sicrhau na fydd unrhyw gamu'n ôl yn y safonau amgylcheddol o ganlyniad i Brexit. Rwyf am i Gymru gynnal ein safonau presennol, ac adeiladu arnynt hefyd. Yr wythnos diwethaf, lansiais ein hymgynghoriad ar egwyddorion amgylcheddol a llywodraethu ar ôl Brexit, i ddod i ben ar 9 Mehefin.

Credaf ein bod yn croesawu'n fawr y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod gennym fesurau diogelu cadarn ar waith a'n bod yn gwella'r mesurau diogelu hynny ar ôl Brexit mewn gwirionedd. Ond wrth inni siarad heddiw, nodwn fod yna bobl ifanc i fyny yn yr oriel yn edrych i lawr ar ein trafodion, ac iddynt hwy, peth o'r amddiffyniad mewn mesurau diogelu ar gyfer ein hamgylchedd naturiol fydd gallu dinasyddion i herio Llywodraethau—Llywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU ac eraill. Ar hyn o bryd, mae gennym y gallu hwnnw, fel y gwelsom drwy sefydliadau fel Client Earth, sy'n herio nid yn unig Llywodraeth y DU, ond Llywodraethau yn yr Eidal a Hwngari a mannau eraill hefyd, o dan ddeddfwriaeth Ewropeaidd. Felly, a allwn ddweud yn bendant ar hyn o bryd, Weinidog, y bydd dinasyddion a sefydliadau dinasyddion yn dal i allu herio Llywodraethau pan na fyddant yn cydymffurfio â'u cyfrifoldebau amgylcheddol?

Gallwn. Credaf fod ychydig bach o wybodaeth anghywir wedi'i rhoi. Yn amlwg, pan fyddwn yn gadael yr UE, ni fydd gan ddinasyddion y DU fynediad mwyach at weithdrefn gwyno'r dinasyddion, sy'n galluogi Comisiwn yr UE, fel y dywedwch, i weithredu ar eu rhan, gan gynnwys y gallu i gyfeirio achosion at Lys Cyfiawnder Ewrop. Fodd bynnag, gallant fynd â'u cwynion wrth gwrs at gyrff fel yr ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus ac at y Cynulliad Cenedlaethol ei hun, ac maent eisoes yn derbyn cwynion gan ddinasyddion. Ond credaf ei bod hi'n bwysig tu hwnt nad yw ein hawliau sy'n deillio ar hyn o bryd o'n haelodaeth o'r UE yn cael eu gwanhau. Dyna pam ein bod wedi cyhoeddi ein hymgynghoriad ar egwyddorion a threfniadau llywodraethu amgylcheddol wedi inni adael yr UE. Rwy'n gofyn am farn ar beth y dylai corff goruchwylio allu ei wneud, ac mae'n bwysig iawn fod pobl yn cyfrannu at hynny. Felly, rwy'n annog Aelodau a'u hetholwyr i wneud hynny. Credaf fod angen inni wybod a ddylai corff allu cynnal ymchwiliadau, pa wybodaeth y byddai ei hangen arnynt pe baent yn gwneud hynny, asesu dilysrwydd cwynion, meddu ar y gallu i weithredu mewn achosion priodol, a gwneud argymhellion yn deillio o'u canfyddiadau. Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig inni sicrhau nad oes unrhyw fwlch ar ôl gadael yr UE.

Weinidog, gwyddom y bydd cynllun amgylcheddol 25 mlynedd yn Lloegr, ac mae'r Bil amgylchedd drafft yn cynnwys cynigion ar gyfer swyddfa diogelu'r amgylchedd, rhywbeth y byddai gan ddinasyddion, mae'n debyg, hawl i’w gael—ac efallai fod hyn yn cyfateb i'r Comisiwn yn dadlau achos y dinesydd, sef pam, wrth gwrs, fod y math hwnnw o fynediad cyflym iawn at wasanaethau cyfreithiol mor effeithiol. Rydych wedi penderfynu ar ymgynghoriad, a tybed—ond rydych wedi dweud nad ydych, ar hyn o bryd, yn ffafrio dull gweithredu Llywodraeth y DU mewn perthynas â Lloegr, a tybed a oes angen i chi ailfeddwl am y cwestiwn hwn ynglŷn â chorff gorfodi sy'n gallu mynd i’r afael â chwynion a gyflwynir iddo gan y dinesydd, yn hytrach na rhoi cyngor iddynt ynglŷn â dwyn achos llys. Nid yw'n hawdd i'r dinesydd wneud hynny mewn gwirionedd, ac mae sawl corff wedi dweud wrthym mai dyma sy'n allweddol i gadernid rheoliadau cyfredol yr UE.

Yn amlwg, bydd yr ymgynghoriad yn llywio’r polisi yn y dyfodol. Credaf ei bod hefyd yn bwysig cydnabod bod gennym fwlch llywodraethu gwahanol i Loegr. Felly, mae gennym Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, mae gennym Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Rwyf wedi cael rhywfaint o drafodaethau gyda Gweinidogion Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig ynghylch y mater hwn, ac yn sicr, os ydym o’r farn fod angen i ni edrych ar hyn ar ôl yr ymgynghoriad, byddaf yn fwy na pharod i wneud hynny. Mae'n hanfodol, fel y dywedais yn fy ateb i Huw Irranca-Davies, nad ydym yn gweld gwanhau o'r fath, nid yn unig yn ein safonau, ond yn ein hawliau hefyd.

Diolch. Y cynllun gweithredu adfer natur yw ein strategaeth fioamrywiaeth genedlaethol ar gyfer tir a môr, ac mae'n nodi ein hymrwymiad i fioamrywiaeth yng Nghymru. Mae ei chwe amcan yn cefnogi strategaeth forol y DU a'n hamcanion i sicrhau a chynnal statws amgylcheddol da ein dyfroedd.

Weinidog, o gofio y bydd yr ymgynghoriad sydd ar y ffordd ar strategaeth forol y DU yn dangos nad yw'r DU wedi cyrraedd ei tharged 2020 i sicrhau statws amgylcheddol da ar gyfer y rhan fwyaf o'r 14 o ddisgrifyddion, nac unrhyw un o'r disgrifyddion sy'n ymwneud â bioamrywiaeth, pa gamau y bydd Cymru yn eu cymryd i sicrhau nad ydym yn y sefyllfa hon eto yn 2030?

Diolch yn fawr. Rwy'n parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i gyflawni’r rhaglen drylwyr o fesurau a gyhoeddwyd yn ôl yn 2015 fel y maent yn berthnasol i Gymru, i barhau i weithio tuag at gyflawni a chynnal statws amgylcheddol da. Mae Cymru bellach yn cael ei chydnabod yn rhyngwladol fel gwlad sydd ar y blaen oherwydd ein dulliau o weithredu polisi a deddfwriaeth. Mae'r dulliau hynny'n canolbwyntio ar adeiladu a gwella ecosystemau cydnerth.

Rydym yn rhoi nifer o gamau cadarnhaol ar waith i gyflawni hyn. Rydym yn cefnogi’r gwaith o sicrhau strategaeth forol y DU, fel y dywedais. Rydym yn ymgorffori darpariaeth ar gyfer cydnerthedd bioamrywiaeth ac ecosystemau ar draws portffolios, gan gynnwys drwy'r polisi cenedlaethol ar adnoddau. Yn amlwg, cawsom ein cynllun morol drafft cyntaf, sy'n nodi hynny hefyd. Mae gennym y fframwaith rheoli rhwydwaith ardaloedd morol gwarchodedig ar gyfer 2018-23, a’r gwaith o roi'r cynlluniau gweithredu blynyddol cysylltiedig ar waith, gan weithio unwaith eto gyda rhanddeiliaid i sicrhau bod ein rhwydwaith helaeth o ardaloedd morol gwarchodedig yn cael eu rheoli'n effeithiol, ac mae hynny'n bwysig iawn ac yn parhau i gyfrannu at gadwraeth, gwellhad a chydnerthedd yr ardal forol. Rydym hefyd yn gweithio gyda rhanddeiliaid i gwblhau'r rhwydwaith o ardaloedd morol gwarchodedig yn nyfroedd Cymru, ac fel rhan o’r prosiect parhaus i asesu gweithgareddau pysgota Cymru, rydym yn datblygu cynigion rheoli ar gyfer y gweithgareddau pysgota a asesir fel y rhai â'r potensial mwyaf i effeithio ar nodweddion safleoedd.

Weinidog, yn 2017, cynhyrchodd y Gymdeithas Cadwraeth Forol adroddiad 'Glanhau Traethau Prydain'. Dangosodd yr adroddiad hwn fod dros 670 darn o sbwriel wedi eu casglu dros bob 100m o draeth yng Nghymru, cynnydd o 11 y cant o gymharu â'r flwyddyn flaenorol. Mae sbwriel o'n traethau ac yn ein moroedd yn cynyddu. Mae hefyd yn bygwth maglu, mygu a lladd ein bywyd gwyllt morol o dipyn i beth. Weinidog, pa gynnydd a wnaed ar ddatblygu strategaeth i atal a lleihau llygredd yn ein hamgylchedd morol yn unol â gofyniadau rheoliadau strategaeth forol y Deyrnas Unedig yng Nghymru?

Wel, yn amlwg, mae gan bob un ohonom gyfrifoldeb mewn perthynas â sbwriel, nid yn unig ar ein traethau ac yn ein moroedd, ond ar ein tir hefyd. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r cynllun a'r strategaeth ar gyfer sbwriel morol a gawsom yn ôl yn 2016, rwy'n credu, ac yn amlwg, rydym yn gwneud cynnydd. Credaf hefyd fod y gwaith a wnaed gan fy nghyd-Aelod, Hannah Blythyn, mewn perthynas â lleihau deunydd pacio yn bwysig iawn hefyd.

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gynnal a gwella poblogaethau o rywogaethau Cymreig drwy'r cynllun gweithredu adfer natur. Mae'n rhaid i ni barhau â'n gwaith i gynyddu cydnerthedd ein cefn gwlad er mwyn cynorthwyo ein rhywogaethau sy'n wynebu'r bygythiad mwyaf i oroesi.

Diolch. Wel, mae'r gylfinir wedi'i restru fel rhywogaeth sy'n agos at fod dan fygythiad yn fyd-eang ar restr goch yr Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur o rywogaethau dan fygythiad, ac mae ar y rhestr goch o adar sy'n destun pryder cadwraethol yn y DU. Weinidog, efallai eich bod yn ymwybodol fod adroddiad 'State of Birds in Wales 2018' wedi nodi bod mwy na thri chwarter poblogaeth y gylfinir yng Nghymru wedi diflannu dros y 25 mlynedd diwethaf, ac mae'n debyg y byddant yn diflannu’n gyfan gwbl o dirwedd Cymru fel rhywogaeth sy'n bridio'n rheolaidd o fewn 20 mlynedd heb gamau cadwraeth brys. Fodd bynnag, fe glywsom yr wythnos diwethaf fod y ddau gais sy'n cydweithredu ar gyfer y gylfinir gan yr RSPB ac Ymddiriedolaeth Adareg Prydain am grant Llywodraeth Cymru ar gyfer galluogi adnoddau naturiol a llesiant yng Nghymru wedi bod yn aflwyddiannus. Wel, fel hyrwyddwr rhywogaeth y gylfinir yng Nghymru, rwy'n gweithio'n agos gyda Gylfinir Cymru—cynghrair y gylfinir yng Nghymru—a rhannaf eu pryderon ynglŷn â dyfodol yr aderyn. Pa ystyriaeth, felly, y bydd Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i ddarparu cymorth brys i fesurau cadwraeth ar gyfer y gylfinir fel na fyddwn yn colli'r rhywogaeth hon am byth?

Diolch. Rwy'n ymwybodol eich bod yn hyrwyddwr rhywogaeth y gylfinir a'r gwaith a wnewch. Efallai fod Mark Isherwood yn ymwybodol o brosiect dyffryn Camlad ym Mhowys a ariannwyd drwy ein cynllun rheoli cynaliadwy, sy'n waith cydweithredol o dan arweiniad ffermwyr sy'n ymgymryd â'r gwaith o adfer cynefinoedd glaswelltir gwlyb traddodiadol yr iseldir. Ac mae hynny'n darparu ecosystem iach a gwydn i helpu adar sy'n nythu ar y ddaear, ac mae'r gylfinir yn rhywogaeth ddangosol ar gyfer pennu llwyddiant y prosiect hwnnw. Mae gennym grantiau hefyd ar gyfer galluogi adnoddau naturiol a llesiant yng Nghymru, ac mae dau o'r ceisiadau a gawsom yn ymwneud yn benodol â gweithgarwch cadwraeth mewn perthynas â'r gylfinir. Yn anffodus, nid oeddent yn cyrraedd y trothwy isaf ar gyfer cyllid ar hyn o bryd, ond rwyf wedi gofyn i fy swyddogion weithio gyda'r ymgeiswyr i weld a oes unrhyw beth arall y gallwn ei wneud i'w cynorthwyo, gan fy mod yn cydnabod bod angen inni wneud gwaith gweithredol iawn yn y maes hwn.

Diolch. Rwy'n sylweddoli bod rhywogaethau goresgynnol estron yn parhau i gael effaith amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd yng Nghymru. Rwy'n cefnogi nifer o fentrau y mae ein partneriaid yn rhan ohonynt a gynlluniwyd i leihau effaith y rhywogaethau hyn a'u rheoli neu eu dileu.

A gaf fi ddiolch i chi am eich ateb? Mae Abertawe wedi'i disgrifio fel prifddinas clymog Prydain. Ac er bod gennym rywogaethau estron eraill, fel Jac y Neidiwr, clymog yw'r broblem fawr. A all y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ar y defnydd o ysglyfaethwr naturiol, sy'n cael ei dreialu ar nifer o safleoedd, yn ogystal â'r defnydd o blaladdwyr sy'n cael eu datblygu ym Mhrifysgol Abertawe?

Diolch. Rwy'n ymwybodol—rydym wedi cael llawer iawn o ohebiaeth, ac yn y Siambr hon hefyd, ynghylch y mater hwn. Mae sefydlu'r llysleuen wedi bod yn anodd oherwydd pwysau gaeafu yn ogystal ag ysglyfaethu. Rydym wedi cael saith mlynedd o dreialon, ac ni cheir unrhyw dystiolaeth amlwg i awgrymu effaith negyddol ar glymog Japan. Felly, mae'r treialon wedi'u hatal dros dro yng Nghymru wrth i'r Ganolfan Amaethyddiaeth a Biowyddorau Ryngwladol gynnal ymchwiliadau pellach ar sefydlu.

O ran defnyddio plaladdwyr, mae ymchwilwyr wedi dod i'r casgliad mai glyffosad yw'r unig chwynladdwr systemig sy'n llwyddiannus ar gyfer trin clymog ar hyn o bryd, ac unwaith eto, dywed yr ymchwilwyr nad oes modd ei ddileu yn y tymor byr, ond gellir ei reoli os ydych yn defnyddio'r symiau gofynnol am dair blynedd, fel y nodir yn eu hymchwil.

Soniodd Mike Hedges am y defnydd o ysglyfaethwyr naturiol i gael gwared ar rywogaethau megis clymog. Weinidog, os caf ystyried hyn o ongl ychydig yn wahanol, mae rhywogaethau cynhenid ac estron, o bosibl, yn amgylcheddau da ar gyfer bywyd gwyllt, pwynt a wneir ar wefan Bee Friendly Monmouthshire. Mae prosiect asedau naturiol Sir Fynwy yn gydweithrediad rhwng Ymddiriedolaeth Natur Gwent a Chyngor Sir Fynwy, ac yn cynnig cyngor a rhywfaint o arian grant i gynnal a gwella safleoedd bywyd gwyllt lleol o'r fath a helpu gyda rheolaeth amgylcheddol. Ariennir y gwaith hwnnw’n rhannol gan gronfa amaethyddol Ewrop ar gyfer datblygu gwledig. Os a phan fyddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, a yw eich adran wedi ystyried unrhyw lwybrau posibl y gall y gronfa hon eu defnyddio i geisio parhau â'r frwydr yn erbyn rhywogaethau estron nad oes croeso iddynt a chefnogi bywyd gwyllt ledled Cymru?

Wel, do, dywedodd Llywodraeth y DU wrthym na fyddem yn colli ceiniog pe byddem yn gadael yr UE, felly rydym yn eu dal at eu gair. Ond credaf eich bod yn gwneud pwynt pwysig: nid yw pob rhywogaeth estron yn fygythiad i'n hiechyd, ein heconomi a'n hamgylchedd a chredaf ei bod yn bwysig iawn inni ganolbwyntio ar y rhywogaethau estron goresgynnol oherwydd, fel y dywedwch, ceir meysydd eraill sydd eu hangen arnom i hyrwyddo bioamrywiaeth.

Mae'r protocol rheoli cronfeydd dŵr rhwng Cyfoeth Naturiol Cymru, Asiantaeth yr Amgylchedd a Hafren Dyfrdwy yn darparu set fanwl o reolau ar reoli lefelau dŵr. Mae grŵp cyswllt Efyrnwy a Chlywedog yn cyfarfod ddwywaith y flwyddyn i drafod unrhyw faterion ac i esbonio penderfyniadau'n ymwneud â’r gwaith o reoli'r gronfa dŵr.

A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei hymateb? Efallai y bydd y Gweinidog yn cofio imi ofyn i'r Trefnydd yr wythnos diwethaf am ddatganiad ynglŷn â rheoli argaeau ledled Cymru, gan y ceir pryder ynglŷn â llifogydd i lawr yr afon o gronfa ddŵr Clywedog a Llyn Efyrnwy. Mae'r ddau argae, ar brydiau yn ystod yr wythnosau diwethaf, wedi bod yn gorlifo, a dywed CNC fod hwn yn fesur rheoledig sydd wedi’i brosesu, ond wrth gwrs, nid yw hynny'n lleddfu pryderon tirfeddianwyr i lawr yr afon y mae eu tir yn cael ei effeithio'n sylweddol. Buaswn yn ddiolchgar pe gallech amlinellu a ydych wedi cael trafodaethau gyda CNC o ran rheoli argaeau yng Nghymru, yn enwedig Llyn Efyrnwy a chronfa ddŵr Clywedog i weld a oes angen diweddaru'r prosesau rheoli hynny.

Diolch. Yn sicr, rwyf wedi cael trafodaethau gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ynglŷn â chronfa ddŵr Clywedog. Rwy'n ymwybodol eu bod wedi ychwanegu medrydd lefel dŵr yn nghronfa ddŵr Clywedog er mwyn ei gwneud yn haws o lawer i'r cyhoedd, er enghraifft, allu monitro’r hyn sy’n digwydd. Gwn ei fod ar gael ar eu gwefan. Gwn fod Hafren Dyfrdwy—rwyf hefyd wedi cael trafodaethau gyda hwy ynghylch argaeau a chronfeydd dŵr—yn bwriadu buddsoddi £7.1 miliwn i ddiogelu a chynnal a chadw cronfeydd dŵr ac argaeau ar draws eu rhanbarth dros—hyd at 2025, rwy’n credu. Yn amlwg, fel y dywedwch, caiff y broses o ryddhau dŵr o gronfa ddŵr Clywedog ei rheoli drwy gytundeb tairochrog rhwng CNC, Asiantaeth yr Amgylchedd a Hafren Dyfrdwy, ac fel rhan o'r protocol rheoli, mae’n rhaid i’r broses o ryddhau dŵr o gronfeydd dŵr gydymffurfio â set fanwl o reolau, ac maent yn angenrheidiol er mwyn sicrhau na cheir unrhyw effaith niweidiol i lawr yr afon.

Rwy'n ymwybodol—. Rwyf wedi derbyn gohebiaeth gan eich etholwyr, a gwn eich bod chi hefyd yn ymwybodol ohoni, ac anfonais ymateb manwl atynt tua diwedd y llynedd, ond credaf ei bod yn bwysig iawn fod y sefydliadau hyn yn rhoi cymaint o wybodaeth â phosibl i'r cyhoedd.

Cynhaliodd Rheoli Gwastraff Ymbelydrol gyfres o ddigwyddiadau ymgynghori ar eu proses o werthuso safle ar gyfer cyfleuster gwaredu daearegol. Cafwyd wyth digwyddiad yn Lloegr a dau yng Nghymru. Cynhaliwyd y digwyddiadau yng Nghymru drwy weminar.

Well, the first of those public consultations was held in public, but, of course, some opposition was expressed to the idea of having a radioactive waste disposal site in Swansea, and then it was changed to be a webinar rather than the public meeting that was scheduled to happen in Llandudno. There are certain people in my constituency who have raised concerns that there is an attempt here by RWM to move towards being less open in their consultation.

Now, I do have concerns about many elements of the consultation by RWM. One of the things that concerns me greatly is that one landowner, or one business, even, can request to express an interest in starting a consultation on providing a geological disposal site for radioactive waste. I think that’s entirely unacceptable, particularly in a context where local authorities, in their entirety, have already said that they don’t wish to look at the possibilities in their own areas, as Anglesey council has done. Would you agree with me that if a council says, 'No facility in our area', that should be the end of it? And do you agree with me that councils in Wales should be expressing that clearly between now and the end of the consultation on 14 April, that we don't welcome geological disposal sites here in Wales? 

Yn sicr, os yw cyngor yn mynegi hyn, credaf y dylai Rheoli Gwastraff Ymbelydrol ei gymryd fel y'i darllenwyd. Hoffwn ddweud yn glir iawn nad yw Llywodraeth Cymru wedi nodi unrhyw safleoedd neu gymunedau yng Nghymru lle gellid gosod cyfleuster gwaredu daearegol, ac ni fyddwn yn ceisio gwneud hynny. Mae ein polisi'n glir iawn: ni ellir adeiladu cyfleuster gwaredu daearegol yng Nghymru oni bai fod cymuned yn barod i'w groesawu.

Fe'm dychrynwyd pan glywais fod Abertawe, fel y clywsom, yn un o'r ardaloedd a ystyriwyd gan y cwmni hwn, ac fel sawl un arall, rwyf wedi cyfleu fy nheimladau ynglŷn â hynny yn glir yn yr ymgynghoriad. Fe ailadroddoch chi eto heddiw fod hwn yn fater i gymunedau lleol wneud penderfyniad yn ei gylch, ac rwy'n ddiolchgar am y cadarnhad a gawsom, ond a yw Llywodraeth Cymru yn bwriadu gwneud unrhyw gyfraniad i'r ymgynghoriad ei hun? Ac os nad yw, am ba resymau bynnag, a wnewch chi gadarnhau y byddai Aelodau unigol o'r Llywodraeth hon sy'n digwydd bod yn rhan o'r Llywodraeth, ond sy'n cynrychioli ardaloedd o gwmpas Abertawe, yn rhydd yn rhinwedd eu swydd fel Aelodau Cynulliad i ymateb i unrhyw ymgynghoriad o'r fath?

Ni fyddaf yn cyflwyno ymateb. Fodd bynnag, cyfarfûm â Rheoli Gwastraff Ymbelydrol i sicrhau bod y pwyntiau a godwyd gan Rhun ap Iorwerth yn cael eu hystyried. Roeddwn yn teimlo hefyd, gan eu bod wedi newid yr un yn Abertawe i fod yn weminar, y dylai'r un yn Llandudno fod yn weminar hefyd. Fel gogleddwraig, rwy'n ymwybodol iawn fod y gogleddwyr am gael eu trin yr un fath â phobl y de, felly gwneuthum y pwynt hwnnw iddynt. Nid wyf yn siŵr a oeddent yn meddwl fy mod yn bod braidd yn smala, ond roeddwn yn credu o ddifrif fod hynny'n bwysig iawn, fod pawb yn cael eu trin yr un fath.

Thank you, Minister. 

The next item is questions to the Minister for Housing and Local Government. The first question is to be answered by the Deputy Minister, and the question is from Harry Mary Jones.

Rydym yn hybu pwysigrwydd amrywiaeth drwy ein menter Amrywiaeth mewn Democratiaeth. Bydd gwerthusiad o'r gwaith a wnaed hyd yma ar gael cyn bo hir. Bydd cam arall o'r prosiect yn dechrau'n ddiweddarach eleni, gan adeiladu ar y gwaith cynharach cyn yr etholiadau llywodraeth leol nesaf.

Rwy'n ddiolchgar i'r Dirprwy Weinidog am ei hymateb.

Weinidog, rwyf wedi bod yn edrych ar y datganiadau cydraddoldeb cyfreithiol mewn awdurdodau lleol yng Nghymru. Deuthum i'r casgliad fod llawer ohonynt—ac nid wyf am enwi a chodi cywilydd ar neb yma, gan y credaf y byddai hynny'n annheg iawn, ond byddaf yn ysgrifennu at y Gweinidog gyda'r pryderon penodol. Rwyf wedi dod i'r casgliad nad yw llawer ohonynt wedi cael eu diweddaru ers peth amser—ac unwaith eto, nid wyf am ddweud faint o flynyddoedd gan y byddai hynny'n ei gwneud hi'n bosibl eu hadnabod—ac mae pump ohonynt yn defnyddio ieithwedd yn gyson yn eu datganiadau cydraddoldeb nad yw'n gydnaws â Deddf Cydraddoldeb 2010, yn benodol wrth  gyfuno gwahaniaethu ar sail rhyw â gwahaniaethu ar sail rhywedd. Nid yw hyn, wrth gwrs, yn unrhyw help o gwbl wrth geisio mynd i'r afael â gwahaniaethu rhwng menywod a dynion, ac yn sicr, nid yw'r ffaith bod yr iaith yn ddryslyd o gymorth i'r gymuned traws chwaith.

Pan drafodaf y pryderon yn uniongyrchol gyda'r awdurdodau lleol hynny, dywedant wrthyf eu bod yn brin o adnoddau a sgiliau. Nawr, nid wyf yn dweud am eiliad, Lywydd, fy mod yn derbyn bod hynny'n wir, ond os ysgrifennaf at y Dirprwy Weinidog yn nodi fy mhryderon penodol, a gaf fi ofyn iddi eu codi gyda'r awdurdodau lleol hynny, gan ei bod yn gwbl hanfodol, yn eu datganiadau cyfreithiol rwymol, eu bod yn cydymffurfio â'r gyfraith ac yn defnyddio'r iaith gywir? Ac efallai y gall eu cywiro yn breifat o ran yr honiad nad oes digon o adnoddau ar gael iddynt i gydymffurfio â'r ddeddfwriaeth.

Rwy'n siŵr y byddai'r Gweinidog a minnau'n fwy na pharod i'w goleuo ynghylch yr adnoddau a'r hyn y dylent fod yn ei wneud. Felly, os hoffech ysgrifennu ataf ynglŷn â'r awdurdodau penodol ac amlinellu beth yw'r pryderon, gan y gwyddom ei bod yn anhygoel o bwysig, os ydym am i'n cynghorau a'n cymunedau adlewyrchu'r cymunedau a wasanaethir ganddynt, eu bod yn gwneud pethau'n iawn yn ymarferol yn ogystal ag o ran polisi.

Cwestiwn da iawn, ac mae'n hanfodol fod derbyn a hyrwyddo amrywiaeth yn ganolog i lywodraeth leol yng Nghymru. Fodd bynnag, ceir rhwystr mawr i hyn, a chredaf fod ein Prif Weinidog yn ei swydd fel Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol wedi ceisio mynd i'r afael ag ef: y ffaith na all pobl sy'n gweithio i awdurdodau lleol sefyll i gael eu hethol yn gynghorwyr sir. Felly, mae gennym etholwyr sy'n athrawon, cogyddion ysgol, hyfforddwyr nofio—mae llawer iawn o rolau bellach mewn awdurdod lleol sy'n eu hatal rhag sefyll etholiad awdurdod lleol. A byddai angen iddynt ymddiswyddo o'u gwaith er mwyn gwneud hynny, wyddoch chi—. [Torri ar draws.]

Parhewch. Peidiwch â chymryd sylw o eraill sy'n ceisio gwneud sylwadau oddi ar eu heistedd.

Diolch. Nawr, yn 2017, cynhaliodd Mark Drakeford AC ymgynghoriad ar ddiwygio etholiadol mewn llywodraeth leol, ac roedd adran 6 yn gofyn a ddylai unrhyw aelod o staff cyngor o dan y lefel uwch allu sefyll i gael eu hethol i'w hawdurdod eu hunain, ac roedd 61 y cant o'r ymatebwyr yn cytuno y dylent. Felly, o gofio bod y cyn-Weinidog llywodraeth leol, Mark Drakeford, wedi cychwyn pethau yn hyn o beth, ac o fy sgyrsiau gydag ef, roedd yn eithaf cefnogol i hyn mewn gwirionedd, pa drafodaethau a gynhaliwyd yn ddiweddar ynglŷn â chyflwyno rhyw fath o ddeddfwriaeth gadarnhaol fel nad yw pobl o bob cefndir, gan gynnwys awdurdodau lleol a'r rolau amrywiol sydd ganddynt, yn cael eu hatal rhag sefyll i gael eu hethol i awdurdodau lleol?

Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Credaf eich bod yn codi pwynt dilys iawn ynglŷn â'r cyfraniad sydd gan bobl sy'n gweithio neu sydd wedi gweithio i'r awdurdod lleol i'w wneud i ddemocratiaeth leol mewn llywodraeth leol. Bydd yr Aelod yn ymwybodol y byddwn yn cyflwyno Bil llywodraeth leol ac etholiadau (Cymru) yn ddiweddarach eleni, a gobeithiwn gymryd camau drwy hynny i fynd i'r afael ag anomaledd y ffaith nad yw pobl sy'n gweithio mewn llywodraeth leol, yn y rolau a restrwyd gennych, yn gallu sefyll i gael eu hethol i wasanaethu eu cymunedau.

Diolch am y cwestiwn. Mae cyflenwad cynyddol o dai rhent cymdeithasol yn hanfodol. Byddwn yn cyflawni ein targed o 20,000 o gartrefi fforddiadwy, a bydd y mwyafrif o'r cartrefi hyn yn dai cymdeithasol i'w rhentu. Byddaf yn mynd gam ymhellach ac yn cefnogi cynghorau i fanteisio ar yr amodau newydd i adeiladu tai cyngor newydd ar raddfa fawr ac yn gyflym.

Weinidog, mae'r ddwy ohonom yn cytuno bod angen llawer mwy o dai cymdeithasol yng Nghymru, ond nid y cartrefi newydd yn unig sy'n bwysig; mae a wnelo â'r gwasanaethau cyhoeddus sy'n amgylchynu'r cymunedau rydym yn eu creu, ac mae cyni yn peri problemau difrifol i awdurdodau lleol rhag gallu gwneud hynny—gymaint felly fel bod llawer o gyfleusterau newydd fel meysydd chwarae yn cael eu hadeiladu drwy gytundebau adran 106 yn unig. Y penwythnos hwn, rydym wedi gweld gwendidau dull gweithredu o'r fath, gyda'r newyddion fod datblygiad tai yn ne Llundain wedi atal plant o adran tai cymdeithasol y datblygiad rhag defnyddio'r maes chwarae a ddarparwyd drwy adeiladu gwrych na ellir ei groesi. Wrth wadu cyfrifoldeb, mae'r awdurdod lleol wedi dweud nad oes unrhyw beth o'i le ar y man llawer llai o faint, gan ei fod yn bodloni'r gofynion cyfreithiol ar gyfer meysydd chwarae. Dywedodd y datblygwr nad yw tenantiaid tai cymdeithasol yn talu costau cynhaliaeth ac felly na ddylai eu plant ddefnyddio'r maes chwarae mwy o faint. Sut y gwnaethom ganiatáu i'n sgwrs wleidyddol ynghylch tai cymdeithasol ddisgyn i lefel mor druenus? A wnewch chi ymchwilio i weld a oes pethau tebyg yn digwydd yng Nghymru?

Rwy'n rhannu dicter yr Aelod ynghylch ymddygiad o'r fath yn llwyr. Rwy'n hyderus nad yw'r fath beth yn digwydd yng Nghymru, ond fe atgyfnerthaf ein hymdrechion i sicrhau nad yw'n digwydd. Yn ddiweddar, rydym wedi newid 'Polisi Cynllunio Cymru' i ailbwysleisio'r angen i greu lleoedd, cymunedau, cymunedau cynaliadwy, ar gyfer dinasyddion Cymru, ac wrth gwrs, mae hynny'n cynnwys set gynaliadwy o dai a'r cyfleusterau â ddaw gyda hynny. Felly, rydym yn gobeithio gweithio gydag awdurdodau lleol, gan fod Llywodraeth y DU wedi gweld synnwyr ac wedi cael gwared ar y cap oddi ar y cyfrif refeniw tai. Byddwn yn gweithio gydag awdurdodau lleol i ystyried sut y gallant ddefnyddio eu pwerau newydd i'r eithaf er mwyn sicrhau eu bod yn adeiladu ar gyfer cymunedau cynaliadwy'r dyfodol, ar y cyd â'n cwmnïau adeiladu bach a chanolig, ein landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a'n llunwyr lleoedd yn gyffredinol yn ein cymdeithas.

Weinidog, rwy'n eich cymeradwyo am siarad am gymunedau cynaliadwy yn hytrach na thai cynaliadwy a thai fforddiadwy yn unig. Rwy'n cytuno â'r pwynt a wnaeth Leanne Wood, a defnyddiodd enghraifft dda fod angen inni sicrhau, oes, fod angen tai cymdeithasol newydd arnom, tai fforddiadwy newydd, ond mae angen cynaliadwyedd mewn perthynas â hynny. Gyda hynny mewn golwg, ceir pwysau mawr ar awdurdodau lleol yng Nghymru, yn enwedig awdurdodau gwledig, i roi caniatâd ar gyfer ardaloedd sy'n aml y tu allan i gwmpas y cynlluniau datblygu lleol ar hyn o bryd, ardaloedd nad ydynt yn cael eu cynnal yn iawn naill ai gan wasanaethau na chysylltiadau trafnidiaeth gynaliadwy. Felly, beth rydych yn ei wneud fel Gweinidog i sicrhau, pan ystyrir ceisiadau gan awdurdodau lleol, nad ydynt yn cael eu derbyn oni bai eu bod yn bodloni meini prawf deddfwriaeth cenedlaethau'r dyfodol ac yn darparu'r cynaliadwyedd go iawn hwnnw, yr ysbryd cymunedol go iawn hwnnw y mae angen inni ei gynhyrchu mewn pentrefi a threfi ledled Cymru?

Ie. Ailgyhoeddwyd 'Polisi Cynllunio Cymru' gan fy rhagflaenydd yn y portffolio cynllunio, Lesley Griffiths, tuag at ddiwedd y llynedd, ac mae'r ddogfen honno wedi'i hailysgrifennu drwyddi draw—nid diweddariad yn unig mohoni. Mae'r ddogfen honno'n gwneud ymdrech arbennig i bwysleisio pwysigrwydd adeiladu cymunedol, creu lleoedd, yn y system gynllunio ac yng nghynllun datblygu lleol unrhyw awdurdod lleol. Dylai fod gan awdurdodau lleol gynllun datblygu lleol ar waith sy'n gadarn, sy'n nodi eu hanghenion tai, a dylent allu glynu at hynny yn eu pwyllgorau, er mwyn sicrhau, os gwneir cynigion datblygu hapfasnachol y tu allan i'r CDLl, y gallant wrthsefyll hynny'n gadarn. Nid oes gennym set gyflawn o gynlluniau datblygu lleol ym mhob rhan o Gymru. Rydym yn annog awdurdodau lleol naill ai i sicrhau bod ganddynt gynllun datblygu lleol ar waith pan nad oes un ganddynt, neu i'w hadolygu a'u diweddaru pan fo un ar waith ganddynt ond nad yw'n gwbl gyfoes, i'r diben a nodwyd gan Nick Ramsay, fel y gallant fod yn gadarn wrth amddiffyn penderfyniadau i beidio â chaniatáu datblygu hapfasnachol y tu allan i broses y CDLl.

Questions from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Mark Isherwood. 

Diolch, Lywydd. Wel, fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am wasanaethau tân ac achub yng Nghymru, rydych wedi etifeddu'r Papur Gwyn a gyhoeddwyd ar 'Ddiwygio Awdurdodau Tân ac Achub yng Nghymru' fis Tachwedd diwethaf, gyda'r ymgynghoriad yn cau ar 5 Chwefror. Fel y dywed ymateb Gwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru,

Mae parch mawr i'r gwasanaethau tân ac achub. Afraid dweud, felly, y byddai unrhyw gynigion i newid y ffordd y caiff awdurdodau tân ac achub eu strwythuro, eu hariannu neu eu gweithredu yn bwysig iawn, nid yn unig i'r awdurdodau eu hunain, ond hefyd i'r nifer o sefydliadau, cymunedau, grwpiau ac unigolion sy'n dibynnu ar y gwasanaethau a ddarperir gan yr awdurdodau.

Sut, felly, yr ymatebwch i'r datganiad hwn?

O gofio bod achos Llywodraeth Cymru dros newid yn seiliedig ar gred na fydd y trefniadau sydd wedi cynhyrchu canlyniadau rhagorol yn y gorffennol yn effeithiol yn y dyfodol, ychydig iawn sydd yn y Papur Gwyn i gadarnhau'r gred honno. Nid oes unrhyw beth, er enghraifft, i ddangos bod y trefniadau presennol yn dechrau peri i safonau ddirywio neu i berfformiad waethygu, neu fod ganddynt lai o allu i ymdopi â heriau, arloesi neu newid nag a oedd ganddynt pan gawsant eu sefydlu yn 1996.

Rydym wedi cynnal ymgynghoriad, fel y dywedodd yr Aelod yn gwbl gywir. Rydym wedi cael nifer fawr o ymatebion. Rydym yn ystyried yr ymatebion hynny'n ofalus. Mae'n ymgynghoriad cyffredinol. Ar ôl inni ddadansoddi'r ymatebion yn drwyadl, bydd modd imi ddweud wrth yr Aelod a'r Aelodau yn gyffredinol sut y byddwn yn symud ymlaen ar hyn, ond rwyf wedi cyfarfod â'r prif swyddogion tân a'u cadeiryddion yn ddiweddar iawn, ac wedi pwysleisio'r ffaith ei fod yn ymgynghoriad llawn a dilys. Mae gennyf gryn diddordeb mewn gweld y dadansoddiad o'r ymatebion y maent wedi'u darparu, ac yng ngoleuni'r ymatebion hynny, bydd modd imi ateb yr Aelod ynglŷn â sut rydym yn symud y gwasanaeth hwn yn ei flaen.

Wel, roeddent yn dweud hefyd mai'r amcan arfaethedig, yn rhyfedd braidd, yw ceisio gwarchod safonau uchel presennol y gwasanaethau tân ac achub drwy ddiwygio'r trefniadau a gynhyrchodd y safonau hynny. Ceir diffyg cysondeb yn y Papur Gwyn yn yr ystyr ei fod yn cynnig atebion i broblemau y mae'n derbyn nad ydynt yn bodoli, ac mae'r Papur Gwyn yn cyfeirio at ganfyddiad nad yw awdurdodau tân ac achub yn atebol. A ydych chi felly o leiaf yn cydymdeimlo â'r datganiad hwn?

O ran atebolrwydd cyhoeddus, nid ydym yn derbyn bod awdurdodau tân ac achub yn anatebol. Mae ein cyfarfodydd yn agored i'r cyhoedd a bellach yn cael eu gweddarlledu fel y gellir eu gwylio o bell, caiff gwariant a chynlluniau eraill eu cyhoeddi'n flynyddol, ceir cyfleusterau i bobl wneud ceisiadau o dan ddeddfwriaeth rhyddid gwybodaeth, ac mae'r gwasanaeth yn gwneud ymdrech arbennig i gyfarfod â grwpiau cynrychiadol ac i gymryd rhan weithredol mewn gwaith cydweithredol gyda sefydliadau cyhoeddus a sefydliadau gwirfoddol cyhoeddus eraill.

Ac mae'n cyfeirio at y ffaith bod gwybodaeth ariannol yn hygyrch ac ati. Rwy'n derbyn na allwch ragfynegi eich ymateb i'r ymgynghoriad, ond a ydych o leiaf yn cydymdeimlo â'r pryderon a godir yma?

Mae newid yn anodd i bawb. Cawsom drafodaeth dda iawn, fel y dywedais, cyn i'r ymgynghoriad gau. Fe anogais bob un ohonynt i gyflwyno pob un o'r pwyntiau—ac rydych yn gwneud rhai ar eu rhan yn awr. Pan fyddwn wedi dadansoddi'r holl ymatebion, addewais gyfarfod arall iddynt cyn inni eu cyhoeddi a chyfle i siarad â mi'n uniongyrchol, yr holl brif swyddogion tân a'u cadeiryddion, fel y gallwn drafod ffordd ymlaen gyda'n gilydd.

Ni chredaf fod problem ynglŷn â bod yn awyddus i adolygu gwasanaeth sydd wedi bodoli ers amser maith a gweld a oes pethau y gellir eu gwella. Rydym yn trafod rhai pethau gyda diffoddwyr tân, fel y gwyddoch, o ran ehangu eu rolau, gan eu bod wedi llwyddo'n dda iawn i ostwng nifer y tanau ledled Cymru ac rydym yn falch iawn o hynny. Rwy'n talu teyrnged hefyd i waith caled ac ymroddiad holl ddiffoddwyr tân Cymru a'r gwaith a wnânt. Ond mae'n bryd edrych ar sut y cânt eu trefnu ac a wneir hynny yn y ffordd orau. Ac fel y dywedais, mae'n ymgynghoriad go iawn, a phan fyddwn yn gwybod beth yw'r canlyniad, byddwn yn fwy na pharod i adrodd yn ôl.

Ond wrth gwrs, nid oes a wnelo hyn â Gwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru yn unig, gan fod ymateb Gwasanaeth Tân ac Achub De Cymru i'r ymgynghoriad, er gwaethaf honiadau i'r gwrthwyneb yn y Papur Gwyn—yn amlwg, credaf y bydd hyn yn digio pobl ledled Cymru—yn dweud bod aelodau presennol o'r awdurdod tân ac achub yn parhau i fod yn atebol i'w hawdurdodau cartref, ond yn y modd y maent yn cyflawni eu rôl, maent hefyd yn atebol i'r etholwyr drwy'r adroddiadau blynyddol y maent yn eu paratoi.

Felly sut rydych yn ymateb i'r datganiad gan Wasanaeth Tân ac Achub De Cymru eu bod yn llwyr gefnogi'r dymuniad i osgoi unrhyw newidiadau andwyol i adnoddau neu weithgarwch rheng flaen, a'u bod o'r farn nad oes modd cyflawni hyn drwy rai o'r atebion a gynigiwyd? Mae'n debygol iawn y gallai mecanweithiau cyllidebol sy'n caniatáu i benderfyniadau terfynol gael eu gwneud y tu allan i endid cyfreithiol yr awdurdod achosi newidiadau sylweddol posibl i wasanaethau, darpariaeth ac adnoddau'r rheng flaen, er anfantais i'r cymunedau y maent yn eu gwasanaethu, a chreu goblygiadau cyfreithiol ac atebolrwydd diddorol pe bai lefelau'r cyllid yn annigonol neu'n arwain at ganlyniadau andwyol.

Felly, yn amlwg, mae hyn yn mynd y tu hwnt i argymhellion sefydliadol yn unig, ac mae'n treiddio'n ddyfnach i ystyriaethau ariannol, ac ystyriaethau cyfreithiol o bosibl. Unwaith eto, sut rydych yn ymateb i bryderon Gwasanaeth Tân ac Achub De Cymru, ynghyd â phryderon awdurdodau eraill ledled Cymru?

[Anghlywadwy.]—gwasanaeth ymladd tân. Mae amrywiaeth o safbwyntiau wedi eu mynegi, a chyn gynted ag y byddwn wedi dadansoddi'r holl safbwyntiau—rwyf wedi cael trafodaeth bellach, addewais i'r gwasanaethau tân, gyda hwy—a gallwn ddod i rai casgliadau, bydd modd imi adrodd yn ôl i'r Aelod, sydd wedi cael hwyl ar ddarllen rhai o'r pryderon allan i'r Senedd heddiw.

Plaid Cymru spokesperson, Leanne Wood. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, yn ôl StatsCymru, mae awdurdodau lleol wedi rhoi caniatâd cynllunio i ddatblygiadau tai a ddylai fod wedi arwain at ddarparu 13,355 o dai fforddiadwy, ond mewn gwirionedd, 6,746 yn unig sydd wedi'u hadeiladu, sef ychydig dros 50 y cant o'r hyn y dylem fod wedi'i gael. Mewn rhai awdurdodau lleol, mae'r ffigur hyd yn oed yn waeth: yn Wrecsam, er enghraifft, 16 y cant yn unig o'r cartrefi fforddiadwy a addawyd mewn datblygiadau a gafodd eu darparu. Mewn rhai achosion, ymddengys mai'r hyn sydd wedi digwydd yw bod—[Anghlywadwy.]—caniatâd cynllunio, wedi negodi eu gofynion tai fforddiadwy i lawr fel y gall y datblygiad fod yn fwy proffidiol yn y pen draw, ac wrth wneud hyn, maent yn bygwth yr awdurdod lleol drwy ddweud y byddant yn mynd at yr Arolygiaeth Gynllunio, nad yw, fel y gŵyr pob un ohonom, wedi'i lleoli yng Nghymru, os na chânt eu ffordd eu hunain. O gofio ein bod wedi colli bron i 7,000 o gartrefi fforddiadwy y dylem fod wedi'u cael oherwydd hyn, a ydych yn hyderus fod y system gynllunio bresennol yn gallu eich helpu i gyflawni eich amcanion mewn perthynas â thai?

Credaf fod yr Aelod yn codi pwynt pwysig iawn, gan fod yr awdurdodau lleol, sydd, fel y gŵyr pob un ohonom, wedi dioddef—dyma'u nawfed blwyddyn o gyni—wedi colli nifer o sgiliau o bob awdurdod lleol unigol sy'n eu galluogi i wrthsefyll cyflwyniadau cyfreithiol gan ddatblygwyr, er enghraifft, yn enwedig datblygwyr mawr ledled Cymru, nid yn gymaint gyda'r sector busnesau bach a chanolig, ac maent yn ei chael hi'n anodd negodi'r lefelau cywir o dai cymdeithasol a phethau eraill, mewn gwirionedd, o'u cytundebau 106 a'u cytundebau priffyrdd ac yn y blaen. Rydym yn ymwybodol iawn o hynny. Rydym yn cael trafodaethau gyda hwy ynghylch datblygu cronfa o adnoddau medrus i alluogi awdurdodau i wrthsefyll y math hwnnw o negodi yn well.

Fel y dywedais, rydym hefyd yn annog y rhai nad oes ganddynt gynllun datblygu lleol cadarn neu gyfredol iawn i roi un ar waith. Byddaf yn edrych ar fframwaith cenedlaethol Cymru i sicrhau bod gennym fframwaith cenedlaethol wedi'i gyfansoddi'n briodol, fel y gall yr awdurdodau lleol weithredu o'i fewn yn fwy cyfforddus, sy'n rhywbeth nad ydym wedi'i wneud eto, ond rydym yn ei ddatblygu. Ac yn ddiweddar, bûm yn siarad gyda Chomisiwn Seilwaith Cenedlaethol Cymru ynglŷn ag ehangu eu cylch gwaith i gynnwys tai er mwyn eu galluogi i gynorthwyo awdurdodau lleol gyda'r sgiliau sydd eu hangen arnynt i wneud hynny.

Felly, mae angen rhoi nifer o gamau ar waith. Rwy'n cydnabod y perygl a amlinellodd yr Aelod. Rydym wedi cael y trafodaethau hynny, a byddaf yn parhau â hwy dros y misoedd nesaf.

Weinidog, gwn nad ydych yn gyfrifol am gynllunio, ond yn amlwg, mae'n hanfodol o ran darparu—

Ydw.

Chi sy'n gyfrifol. O'r gorau, rwyf am barhau gyda fy nghwestiynau felly.

Gellir dadlau nad yw'r system gynllunio yn cyflawni ar hyn o bryd, ac mae'n rhaid i chi fod yn barod i wneud diwygiadau mawr o ran cynllunio yn awr. Mae awdurdodau lleol yn un o'ch cyfrifoldebau hefyd. Nawr, ar hyn o bryd, gwyddom y gall datblygwyr mawr bob amser fygwth apelio i arolygiaeth gynllunio ynghylch penderfyniadau a hawlio eu costau cyfreithiol yn ôl, ac mae honno'n hawl nad oes gan gymunedau a gwrthwynebwyr lleol, wrth gwrs. Nawr, mae adrannau cynllunio, fel y dywedasoch, wedi wynebu toriadau, ac o ganlyniad, maent yn dibynnu fwyfwy ar ffioedd am eu gwasanaethau fel ffrwd incwm, a chredaf fod hynny'n enghraifft amlwg o wrthdaro buddiannau. Felly, pa gefnogaeth rydych yn ei rhoi ar waith i atal awdurdodau lleol rhag cael eu bwlio gan ddatblygwyr tai i lastwreiddio tai fforddiadwy, a gofynion cynllunio eraill, ac i roi diwedd ar y cytundebau adran 106 di-fflach a allai waethygu rhaniadau cymunedol, fel y gwelsom yn Llundain?

Fel y dywedais, rwy'n cydnabod y broblem a amlinellodd yr Aelod, ac rydym yn gweithio gydag awdurdodau i roi'r sgiliau yn ôl i mewn lle bo angen, ac i rannu sgiliau prin, mewn gwirionedd, ymysg awdurdodau lleol mewn meysydd penodol. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod hefyd yn annog awdurdodau i roi cynlluniau datblygu strategol ar waith, y gall eu CDLl fod yn rhan ohonynt, er mwyn rhoi lefel arall o amddiffyniad iddynt rhag datblygiadau tai hapfasnachol ac wrth negodi rhai o'r datblygiadau llai.

Ond mewn gwirionedd, hoffwn weld newid diwylliannol llwyr mewn awdurdodau lleol. Gan fod y cap ar y cyfrif refeniw tai wedi'i ddiddymu, gallant bellach fenthyca er mwyn buddsoddi mewn tai cymdeithasol y maent yn eu hadeiladu eu hunain. Felly, ni fyddent yn chwilio am ddatblygwr i gael datblygiad fforddiadwy cyffredinol, gyda rhywfaint o dai cymdeithasol ynddo—byddent yn ceisio prynu'r tir yn orfodol, ac adeiladu cymuned gynaliadwy eu hunain, gan gael gwared ar y broblem. Fodd bynnag, nid oes ganddynt yr holl sgiliau i wneud hynny ychwaith, felly rydym yn siarad â hwy ynglŷn â rhannu sgiliau prin, fel sgiliau prynu gorfodol, er enghraifft, sgiliau crynhoi tir, sgiliau cynllunio strategol—yr holl sgiliau sydd ynghlwm wrth ailgyflunio rhaglen adeiladu, neu weithio mewn partneriaeth â'u cwmnïau bach a chanolig lleol, i sicrhau eu bod yn dod yn gynaliadwy, ac nad ydynt yn wynebu'r broblem ofnadwy hon, fel y gŵyr yr Aelod. Mae'n rhaid i gwmni bach fuddsoddi llawer o arian ymlaen llaw yn y system gynllunio ac efallai y bydd ganddo fwlch ar gyfer ei weithlu, ac mae'n wynebu trafferthion o ran cadw'r sgiliau ac ati.

Felly, rydym yn bwriadu gwneud pethau mewn sawl ffordd. Yn gyntaf oll, annog yr awdurdodau i adeiladu'r tai eu hunain, mewn datblygiadau cynaliadwy y maent yn gosod briffiau cynllunio arbennig ar eu cyfer; gweithio ar y cyd â chwmnïau adeiladu lleol, fel y gallant leddfu'r llif arian, a sicrhau bod ganddynt y cyfrifon adeiladu, ac yn y blaen, y mae llawer o gyd-Aelodau wedi sôn amdanynt dros y blynyddoedd; ac yn drydydd, rhoi cynllun strategol ar waith, ar draws nifer o awdurdodau, sy'n nodi'r safleoedd tai hynny, fel bod y cynnydd yng ngwerth y tir yn sgil hynny yn mynd yn ôl i'r awdurdod lleol yn hytrach nag i boced y datblygwr.

Nid yw'n glir i mi a oes gwahaniaeth rhwng yr awdurdodau lleol sydd wedi trosglwyddo eu stoc dai a'r rheini sydd wedi'i chadw'n fewnol. Ond fe ddychwelaf at hynny maes o law.

Un o lwyddiannau'r sefydliad hwn—a chlod i'r Dirprwy Lywydd yma—yw Mesur Diogelwch Tân Domestig (Cymru) 2011, sy'n ei gwneud yn ofynnol i eiddo preswyl newydd beidio â bod, yn y bôn, yn lleoedd sy'n creu perygl i fywyd. Nawr, roedd hwnnw'n Fesur a wrthwynebwyd gan ddatblygwyr tai mawr, gan eu bod yn ofni y byddai'n cynyddu'r gost. Ac roedd cyn-gyfarwyddwr Redrow Homes, Steve Morgan, yn feirniadol iawn o hwnnw, a rheoliadau tai eraill, gan ddweud y byddai'n gwneud datblygwyr yn llai awyddus i adeiladu yng Nghymru. Wrth gwrs, dangosodd Grenfell pwy sydd ar yr ochr iawn i'r ddadl honno. Nid oes amheuaeth gennyf fod yn rhaid inni newid o dai o ansawdd gwael fel yr arferent fod i gartrefi newydd gyda'r safonau adeiladu a'r safonau amgylcheddol uchaf. Felly, a wnewch chi roi sicrwydd inni heddiw y byddwch yn cynnal adolygiad Llywodraeth gyfan o'r ddeddfwriaeth gynllunio a rheoliadau cynllunio i sicrhau bod gennym sector tai sydd ymhlith y gorau yn y byd o ran safonau adeiladu a safonau amgylcheddol, ac un lle mae'r datblygwyr yn cyflawni eu rhwymedigaethau i'r gymuned, yn wahanol i'r system sydd gennym ar hyn o bryd?

Gwnaf, rwy'n rhannu ei huchelgais am system sy'n cynhyrchu hynny. Ni chredaf fod angen adolygiad cynhwysfawr arnom; mae gennym nifer fawr o adolygiadau ar waith, mewn gwirionedd. Mae gennym yr adolygiad o dai fforddiadwy—cyfarfûm â'r cadeirydd bore ddoe; nid yw fy synnwyr o amser yn dda iawn, efallai mai bore heddiw oedd hi—yn ddiweddar iawn yn sicr. Cefais sgwrs dda iawn gyda hi ynglŷn â'r hyn rydym yn disgwyl iddi ei gynnwys yn ei hadolygiad. Rwyf wedi cyfarfod â'r gweithgor datgarboneiddio, a chyfarfu fy nghyd-Aelod Lesley â hwy hefyd, i siarad am rai o'r problemau gydag ôl-osod ein stoc dai bresennol, sy'n broblem wirioneddol ar gyfer datgarboneiddio—sicrhau eu bod yn cyrraedd y safon; ynglŷn â pharhad safon ansawdd tai Cymru i'w hail gyfnod, i godi safon allbynnau carbon, effeithlonrwydd ynni, cyfleustodau ac ati yn y stoc dai bresennol. Mae oddeutu 91 y cant o dai yn cyrraedd safon ansawdd tai Cymru ar hyn o bryd, felly rydym bron â chyrraedd y pwynt lle gallwn ddweud ein bod wedi cyflawni'r cam cyntaf o hynny.

Ceir nifer o bethau eraill hefyd. Rydym yn awyddus i godi'r safon o ran pa fath o dai y dywedwn yn 'Polisi Cynllunio Cymru' y dylid caniatáu eu hadeiladu, mewn perthynas â gofynion o ran gofod ac inswleiddio. Yn bersonol, mae gennyf chwilen fawr yn fy mhen, fel y gwyddoch o bortffolio blaenorol, ynglŷn â sicrhau bod adeiladwyr yn gosod ceblau mewn ystadau i sicrhau y gallant dderbyn band eang o ansawdd uchel, hyd yn oed os na allant ei gysylltu, felly nad oes angen ei ôl-osod, a cheir nifer o bethau eraill o'r fath y mae cynghorau ledled Cymru yn awyddus i'w rhoi ar waith sy'n safonol yng ngofynion adeiladu unrhyw ddatblygiad a gaiff ei adeiladu. Ac yn ychwanegol at hynny, mae gennym lawer o waith yn mynd rhagddo mewn perthynas â safleoedd segur a phroblemau cynllunio, lle rydym yn ceisio darparu llwybrau llyfnach i fentrau bach a chanolig ledled Cymru, fel nad ydynt yn dioddef newidiadau sydyn o ran llif arian pan fyddant yn wynebu anawsterau wrth gynllunio ac yn y blaen. Felly, rydym yn gwneud nifer o bethau gyda Banc Datblygu Cymru, a'r gronfa safleoedd segur ac ati, i ddarparu cyflenwad o arian i adeiladwyr lleol sydd am wneud y peth iawn, fel y gallwn annog y gweithlu lleol i adeiladu'r tai sydd eu hangen ar eu cymunedau eu hunain, yn hytrach na bod yr adeiladwyr mawr yn dod i mewn ac yn adeiladu'r math o gartrefi unffurf nad sydd eu hangen ar ein cymunedau yn fy marn i.

UKIP spokesperson, Gareth Bennett.

Diolch, Lywydd. Weinidog, yn ddiweddar, codais fater y swm mawr o arian trethdalwyr sy'n cael ei wastraffu mewn perthynas â saga hirhoedlog swyddfeydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili. Yr ymateb a gefais gan y Prif Weinidog oedd mai mater i'r cyngor ei hun yw hwn yn bennaf, sef yr ymateb a gawn yn aml pan fyddwn yn codi materion llywodraeth leol yma yn y Siambr, er bod goruchwylio llywodraeth leol yng Nghymru yn amlwg yn rhan o'ch cylch gwaith, Weinidog, a dyna pam fod pob un ohonom yma yn gofyn cwestiynau i'r Gweinidog llywodraeth leol heddiw.

Nawr, ers imi dynnu sylw'r Prif Weinidog at y mater hwn, mae wedi dod i'r amlwg nad £4 miliwn, sef y ffigur a ddyfynnais, yw'r ffigur a wastraffwyd ar saga Caerffili. Mae ceisiadau rhyddid gwybodaeth wedi datgelu bod y ffigur mewn gwirionedd yn fwy na £6 miliwn. Ac eto, mae prif weithredwr y cyngor yn dal i ennill £130,000 y flwyddyn am wneud dim, sef yr hyn y mae wedi bod yn ei wneud dros y chwe blynedd diwethaf. Weinidog, a oes gennych unrhyw amcangyfrif cywir bellach pa bryd y caiff y saga druenus hon ei datrys?

Deallaf o fy nghyfarfod diweddar gydag arweinydd a phrif weithredwr Caerffili eu bod yn disgwyl i'r unigolyn annibynnol dynodedig gyflwyno eu hadroddiad rywbryd ym mis Ebrill. Felly, gallaf drosglwyddo mai dyna maent yn ei ddisgwyl. Fodd bynnag, mae'r Prif Weinidog yn llygad ei le: mater i'r cyngor yn llwyr yw materion cyflogaeth, ac nid ydym mewn sefyllfa i roi unrhyw fewnbwn yn hynny o beth.

Wel, diolch am roi amserlen i mi, sy'n ddefnyddiol. Er fy mod yn derbyn y pwynt rydych newydd ei wneud, a gaf fi nodi hefyd fod hwn yn fater sy'n cyffwrdd â chyflog gormodol weithiau i uwch-swyddogion mewn sawl cyngor yng Nghymru—a llawer ohonynt yn gynghorau Lafur? A gaf fi dynnu eich sylw at y ffaith bod dau gynghorydd yn Nhorfaen wedi ymddiswyddo o'r grŵp Llafur am eu bod yn tynnu sylw at y toriadau posibl y gellid eu gwneud—yn ôl yr hyn a ddywedasant—i'r swm gormodol roeddent yn honni bod cyngor Torfaen yn ei wario ar reoli corfforaethol. Mae Torfaen yn gwario bron i £3 miliwn y flwyddyn ar reoli corfforaethol, sydd bron ddwywaith cymaint â'r hyn a werir ar yr un peth yng nghyngor cyfagos Casnewydd. Weinidog, gyda gwasanaethau cynghorau dan fygythiad oherwydd cyni fel y dywedwch wrthym o hyd, a oes achos i'w wneud dros ymchwiliad gan Lywodraeth Cymru i weld a yw cynghorau yng Nghymru yn gwario gormod o arian ar gyflogau swyddogion ar yr haen uchaf?

Mae Cyngor Partneriaeth y Gweithlu wedi mynd i'r afael â'r mater hwn yn ei gyfanrwydd ar ran awdurdodau lleol a chafwyd ymrwymiad gan y Prif Weinidog, pan fydd y prosesau yng Nghaerffili wedi dod i ben, y byddwn yn cynnal adolygiad o gamau disgyblu ar gyfer haenau uchaf swyddogion awdurdodau lleol. Ni chredaf ei bod yn iawn cymharu dau awdurdod lleol fel y gwnaethoch, gan y bydd nifer fawr o faterion eraill yn effeithio ar sut y mae awdurdod lleol yn strwythuro ei graidd corfforaethol: pa wasanaethau y mae'n eu darparu a pham y gall rhywbeth gostio mwy nag mewn awdurdod lleol arall.

Y gwir yw bod y rhan fwyaf o awdurdodau lleol yn ei chael hi'n wirioneddol anodd oherwydd cyni. Mae eu cyllidebau naill ai wedi aros yn llonydd neu wedi eu torri am y naw mlynedd ddiwethaf. Gwyddom fod pob awdurdod lleol yn ei chael hi'n anodd iawn darparu gwasanaethau lleol gwerthfawr, ac mae'r rhan fwyaf ohonynt yn gwneud gwaith da o ddewisiadau gwael iawn, yn yr ystyr nad oes unrhyw ddewisiadau da pan fyddwch yn torri gwasanaethau y mae pobl yn dibynnu arnynt.

[Anghlywadwy.]—realiti economaidd cyni, a ddisgrifiwyd gennych yn rhan gyntaf eich ateb, ond gall fod yn wir y gall tâl gormodol ar ben uchaf sefydliad olygu nad yw pobl ar y lefelau is yn cael digon o dâl. A gwyddom, o ymchwiliad a gynhaliwyd gan BBC Wales yn 2017, fod y rhan fwyaf o gynghorau yng Nghymru yn talu cyflog sy'n llai na'r cyflog byw go iawn i rai o'u staff. Onid ydych yn credu, Weinidog, ei bod yn bryd ichi edrych ar gyflogau haen uchaf awdurdodau lleol yng Nghymru i weld a allwn sicrhau bod y cynghorau hyn yn talu llai i'w gweithwyr blonegog a mwy i'r gweithwyr ar waelod eu graddfeydd cyflog?

Fel y dywedodd y Prif Weinidog wrth ateb y cwestiwn—a chytunaf yn llwyr—rwy'n cytuno y dylid cael lluosydd. Fel arfer, mae'r ffigur yn 20 rhwng y cyflogau isaf a'r cyflogau uchaf mewn unrhyw sefydliad. Bydd cyngor partneriaeth y gweithlu, a fydd yn cael ei gadeirio ar ei newydd wedd yn ddiweddarach eleni gan y Dirprwy Weinidog, yn ystyried cyflogau ac amodau staff ar draws y sector cyhoeddus, ac nid oes amheuaeth y bydd gan gyngor partneriaeth y gweithlu rywbeth i'w ddweud am y lluosyddion a ddylai fod ar waith.

Question 3 [OAQ53669] is withdrawn. Question 4, Jenny Rathbone.

Rydym o blaid archwilio i weld a a allwn sicrhau bod sicrwydd deiliadaeth yn fwy o realiti o lawer yma yng Nghymru, a byddwn yn gweithio'n galed gyda'r sector i weld a allwn ddiddymu neu addasu adran 21, fel y'i gelwir, o Ddeddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 er mwyn rhoi gwell sicrwydd deiliadaeth i bobl.

Diolch. Weinidog, yn amlwg, mae hyn yn effeithio ar bron i 0.5 miliwn o bobl. Yn amlwg, mae llawer ohonynt yn bobl ifanc, sengl nad yw'n ymddangos bod symud o gwmpas ar fyr rybudd yn broblem iddynt, ond y bobl yr effeithir arnynt yn fawr gan ddiffyg sicrwydd deiliadaeth yw pobl â theuluoedd, sy'n golygu, os oes plentyn ganddynt yn yr ysgol—cael eu troi allan am ddim rheswm o gwbl; gallent fod yn denantiaid gwych—mae hyn yn golygu bod yn rhaid i'r plentyn newid ysgol, yn ôl pob tebyg. Ac yn yr un modd, mae pobl agored i niwed sydd angen cymorth yn y gymuned i osgoi ynysu cymdeithasol mewn sefyllfa debyg.

Felly, os a phan fyddwn mewn sefyllfa i roi Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 ar waith, sut y bydd y ffaith bod adran 173 yn disodli adran 21 yn gwneud gwahaniaeth go iawn i'r sicrwydd y dylai pobl allu ei deimlo mewn cartrefi rhent preifat? Oherwydd, er ei bod yn bosibl iddynt ddadlau yn y llysoedd eu bod yn cael eu troi allan am nad yw'r landlord am drwsio'r annedd y maent yn ei rentu, neu ei wneud yn ddiogel, nid yw hynny'n ddigon ynddo'i hun. Mae'n ei wneud yn agored i hiliaeth a phob math o ragfarn arall a allai ddeillio o'r berthynas wan iawn hon rhwng landlord a thenant.

Ie. Nid wyf yn anghytuno o gwbl â'r hyn y mae Jenny Rathbone yn eu gynnig, a chytunaf yn llwyr fod tai o ansawdd da yn sbardun i blant a theuluoedd allu creu dyfodol diogel a llwyddiannus. Mae cartref diogel y gallwch ddibynnu arno ac y gallwch adeiladu dyfodol arno yn hawl dynol, ac ni allwn gytuno mwy. Awgryma'r holl dystiolaeth fod plant sy'n byw mewn llety rhent ansicr ddwywaith yn fwy tebygol o ddioddef problemau iechyd meddwl na phlant yn y sector perchen-feddiannaeth, er enghraifft, ac mae plant sy'n symud yn aml, fel y dywedodd, yn amlwg yn llawer mwy tebygol o ddioddef yn sgil y mathau hynny o broblemau.

Rydym yn bwriadu rhoi Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 ar waith i wella eglurder a chysondeb cyfraith tai. Fel y dywedodd, mae'n cynnwys adran sy'n gwahardd y defnydd o droi allan 'dim bai', lle caiff tenant eu troi allan i ddial am rywbeth y maent wedi ceisio'i fynnu. Ond cytunaf â hi nad yw hynny'n ddigonol, ac mae'r Llywodraeth yn awyddus iawn i ddeddfu i gryfhau hynny. Ceir nifer o broblemau gyda hynny, yn enwedig y ffaith nad yw'r Ddeddf honno mewn grym eto. Nid yw mewn grym am ddau reswm: un yw bod angen inni ymgynghori ar un set arall o reoliadau er mwyn sicrhau y gellir gweithredu'r Ddeddf; a'r ail reswm, sydd ychydig yn llai diddorol, yw bod y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn diweddaru ei system gyfrifiadurol, ac rydym yn trafod gyda hwy ynghylch amseriad hynny, oherwydd, heb hynny, ni allwn ei roi ar waith fel y mae. Mae'r cymhlethdod mewn perthynas â sicrhau'r contractau, y trefniadau tenantiaeth a phopeth arall yn ormod heb y system gyfrifiadurol. Felly, rydym yn trafod a ddylem dalu i uwchraddio'r system cyn y diweddariad, neu a fydd y diweddariad yn digwydd mewn da bryd i ni allu weithredu'r Ddeddf. Ac rwy'n fwy na pharod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y drafodaeth honno sydd ar y gweill.

Mae angen rhoi'r rheoliadau eraill ar waith. Nid ydym am gael sefyllfa lle byddem, yn y bôn, yn gweithredu Deddf ac yna'n ei diwygio'n syth gan olygu bod yn rhaid i bawb ymdopi â dwy set o newidiadau. Felly, hoffwn allu gweithredu'r newid i'r hyn sy'n adran 21 yn awr, sef adran 178—173, mae'n ddrwg gennyf; mae gan yr Aelod gof gwell na minnau—er mwyn sicrhau ei bod yn dechrau gyda'r darpariaethau newydd yn eu lle pan fydd yn cychwyn. Felly, ceir nifer o faterion ymarferol a diflas yn hyn o beth, ond o ran yr egwyddor, nid oes gennyf unrhyw broblem o gwbl, ac mae swyddogion yn gweithio'n galed iawn i weld beth sydd angen ei wneud i roi hynny ar waith.

Mohammad Asghar.

Diolch, Lywydd. Weinidog, yn ddiweddar, dywedodd arweinydd cyngor Caerffili—

Fy nghamgymeriad i, mae'n ddrwg gennyf; fy nghamgymeriad i. David Melding a ddylai fod wedi'i alw ar gyfer y cwestiwn hwnnw. Roeddech yn rhy awyddus, Mohammad, ac roeddwn innau'n anghywir. David Melding.

Diolch, Lywydd. Yn Lloegr, maent yn ystyried hyn hefyd, a gwyddoch fod cynnig i gynyddu isafswm y cyfnod tenantiaeth o chwe mis i dair blynedd. Fodd bynnag, lluniwyd diwygiad 1988 er mwyn rhoi mwy o eiddo ar y farchnad, oherwydd ar y pryd, gellid dadlau bod gor-reoleiddio wedi cael cryn effaith ar y cyflenwad o eiddo rhent. Felly, mae angen inni ystyried hyn yn ofalus, ond ni chredaf y dylai'r cyfnod rhagosodedig fod yn chwe mis. Credaf mai dyna lle mae gennym broblem, ac y dylid ei osod yn uwch. Mae angen i ni ymgynghori'n eang â'r sector. Ac mae rhai pobl yn dymuno cael tenantiaeth fer, ond mae llawer o hynny bellach ac mae angen mwy o amrywiaeth arnom yn y farchnad, ond bydd yn rhaid cael sicrwydd ar y ddwy ochr wrth ystyried tenantiaethau hirach, gan eu bod yn peri rhywfaint o risg, yn amlwg, i landlordiaid da iawn, hefyd.

Ie. Credaf fod yr Aelod yn llygad ei le. Hynny yw, ceir nifer o gymhlethdodau yma ynghylch pam fod y sector fel y mae, ond nid oes unrhyw amheuaeth fod troi allan yn sydyn am ddim rheswm amlwg yn broblem ddifrifol. Gwyddom fod hynny'n digwydd, a gwyddom na fyddai llawer o landlordiaid yn breuddwydio am wneud y fath beth, ond gwyddom ei fod yn digwydd, felly mae angen inni sicrhau bod y rheoliadau'n gymesur—mae'n llygad ei le. Mae angen i ni sicrhau bod hyd tenantiaethau'n iawn. Credaf fod Jenny Rathbone yn arbennig wedi crybwyll y gwahaniaeth rhwng pobl ifanc, sengl sydd â gyrfaoedd symudol a theuluoedd ac ati. Felly, mae angen inni ddod i sefyllfa lle rydym wedi rhoi ein Deddf ein hunain ar waith sy'n mynd i'r afael â rhai o'r materion hynny, a lle rydym yn ei gweithredu yng ngoleuni newidiadau sy'n adlewyrchu newidiadau mewn polisi ac amgylchiadau go iawn ledled y DU, a'n bod yn gwneud hynny mewn ffordd nad yw'n anghymell landlordiaid rhag cynnig eu heiddo i'w rentu, ond sydd hefyd yn darparu'r sicrwydd deiliadaeth sy'n caniatáu i bobl gael y llety sefydlog a sicr y maent ei angen.

Yn fwyaf arbennig, rydym am weld landlordiaid yn cydweithredu â ni ac yn ymrwymo i gynlluniau a fyddai'n caniatáu i'r sector rhentu preifat gymryd rhan, i bob pwrpas, mewn rhent cymdeithasol fel bod ganddynt incwm rhent gwarantedig gan un o'r landlordiaid cymdeithasol cofrestredig neu awdurdod tai lleol y byddant yn rhoi eu heiddo iddynt am gyfnod hirach ar gyfer trefniant sy'n gwarantu lefel y rhent, ac yn y blaen. Felly, rydym yn ystyried amrywiaeth o adnoddau yma, ond credaf y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn cytuno bod gallu cael eich troi allan am ddim rheswm o gwbl ar fyr rybudd yn rhywbeth y mae angen inni fynd i'r afael ag ef.

Yn sicr. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i ddiogelu llywodraeth leol a'r gwasanaethau y maent yn eu darparu. Mae llywodraeth leol ym mhob rhan o Gymru wedi cael y setliad gorau posibl, gyda'r gostyngiad o 1 y cant a gyhoeddwyd yng nghyllideb derfynol 2018-19 wedi troi'n gynnydd o 0.2 y cant eleni.

Weinidog, yn sgil cyni'r Torïaid, nid oedd dewis gan gyngor Torfaen ond cynyddu'r dreth gyngor eleni er mwyn diogelu gwasanaethau hanfodol, sef gofal cymdeithasol ac addysg. Rwy'n falch iawn fod gennym, yn Nhorfaen, gyngor Llafur sy'n barod i wneud y penderfyniadau hynny i ddiogelu ein gwasanaethau lleol. Nid yw arweinydd UKIP yn gwybod dim am y pwysau ariannol sy'n wynebu'r awdurdod lleol yn Nhorfaen, ac rwy'n siŵr y byddech yn cytuno â mi, Weinidog, fod yr holl ffrwythau isel wedi diflannu bellach mewn awdurdodau lleol a'u bod yn wynebu brwydr wirioneddol i oroesi.

Yr wythnos diwethaf, dywedodd arweinydd Torfaen wrth y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ei fod wedi diogelu addysg gan ei fod yn credu ei fod yn wasanaeth ataliol allweddol. Cytunaf yn gryf â'r farn honno. A ydych yn cytuno â'r farn honno, Weinidog? Ac o ystyried y dystiolaeth gadarn iawn a gafodd y pwyllgor ynghylch pwysau ariannol mewn ysgolion, pa gamau y byddwch yn eu cymryd i sicrhau bod addysg yn cael ei blaenoriaethu yn y cylch cyllidebol nesaf?

Ie. Rwy'n bendant yn croesawu'r flaenoriaeth y mae Torfaen, a llawer o awdurdodau eraill yn wir, yn ei rhoi i addysg a gwasanaethau cymdeithasol mewn setliad sy'n anodd iawn i'r rhan fwyaf o awdurdodau lleol. Rydym yn cydnabod yr heriau i awdurdodau a'r dewisiadau anodd a wnânt, fel y dywedais yn gynharach, ynghylch arbedion a gwasanaethau sy'n newid, a'r penderfyniadau y mae'n rhaid iddynt eu gwneud ynglŷn â'r dreth gyngor er mwyn cydbwyso'r gyllideb. Fel y dywedais, rhwng y setliad dangosol a'r setliad gwirioneddol, fe lwyddasom i gynyddu'r cyllid i lywodraeth leol er mwyn adlewyrchu rhai o'r blaenoriaethau penodol y maent wedi eu pwysleisio wrthym ynglŷn ag addysg a gwasanaethau cymdeithasol. Yn sicr, rydym yn croesawu'r flaenoriaeth honno. Ond nid oes amheuaeth fod cyni'n cael cryn effaith ar wasanaethau lleol, ac mae'n rhaid i'r holl gynghorau wneud dewisiadau anodd iawn.

Weinidog, dywedodd arweinydd cyngor Caerffili yn ddiweddar fod yr awdurdod ar ben ei dennyn ar ôl cael toriad i'w gyllid mewn termau real. O ganlyniad, mae trigolion Caerffili wedi gweld cynnydd o bron i 7 y cant yn eu biliau treth gyngor, ynghyd â thoriad o £14 miliwn i wasanaethau'r cyngor. Mae'r toriadau hyn i'r gwasanaethau yn cynnwys canolfan hamdden Pontllan-fraith, a allai gau erbyn diwedd mis Mehefin eleni, er gwaethaf gwrthwynebiad chwyrn gan y gymuned leol. Dyna'r ardal lle mae [Anghlywadwy.] Neil Kinnock yn dal yno. A yw'r Gweinidog yn derbyn y bydd ei setliad llywodraeth leol gwael yn cael effaith ddifrifol ac andwyol ar strategaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer iechyd, addysg a lles pobl sy'n byw yng Nghaerffili, os gwelwch yn dda?

Bydd awdurdodau lleol yn derbyn £4.2 biliwn o gyllid cyffredinol i'w wario ar wasanaethau yn 2019-20, a bydd cyllid craidd yn cynyddu 0.2 y cant ar sail debyg am debyg o gymharu â 2018-19. Yn unol ag ymrwymiad ein rhaglen lywodraethu i ddarparu cyllid ar gyfer terfyn isaf i'r setliad, mae'r setliad yn cynnwys £3.5 miliwn a ariennir yn llawn gan Lywodraeth Cymru i sicrhau nad oes yn rhaid i unrhyw awdurdod ymdopi â gostyngiad o fwy na 0.3 y cant yn ei gyllid allanol cyfunol y flwyddyn nesaf.

Rydym wedi gwneud ein gorau glas i ddal ymbarél dros ein hawdurdodau lleol a'u gwasanaethau rhag y rhaglen hynod greulon o gyni a weithredir gan y Llywodraeth Geidwadol y mae Mohammad Asghar yn ei chefnogi, ac y pleidleisiodd drosti yn ôl pob tebyg. Mae'r syniad y gallwch wahanu'r penderfyniad i barhau â rhaglen gyni am naw mlynedd oddi wrth y difrod i wasanaethau lleol yn eich awdurdod lleol yn eithaf rhyfeddol, ac mae angen i chi ystyried beth yw canlyniadau anfwriadol eich polisïau eich hun i'r gwasanaethau rydych yn sôn amdanynt cyn ichi edrych yn unrhyw le arall, gan nad oes unrhyw amheuaeth, fel y dywedodd Lynne Neagle yn awr, nad oes unrhyw ffrwythau isel ar ôl yma. Rydym yn torri hyd at yr asgwrn y gwasanaethau y mae pobl leol, fel y dywedodd yn gywir, yn eu gwir werthfawrogi, ac nid ydynt am i'r gwasanaethau hynny gau. Yr unig ffordd o atal hynny rhag digwydd yw gwrthdroi'r rhaglen greulon iawn o gyni y mae eich Llywodraeth wedi bod yn ei gweithredu.

Rydym yn parhau i roi ystyriaeth ofalus, gan gynnwys gofyn am ragor o eglurhad cyfreithiol ar rai agweddau ar yr achos, o ran sut y mae'r asesiad o'r effaith amgylcheddol yn y system gynllunio yn berthnasol i'r ffatri a adeiladwyd gan Biomass UK No. 2 Ltd. Byddwn yn cyhoeddi penderfyniad cyn gynted â phosibl.

Yn anffodus, Weinidog, bydd hynny'n rhoi arwydd clir i mi—a'r rheini sy'n gwylio'r o'r Barri—na fyddaf yn cael llawer o wybodaeth am sefyllfa'r Llywodraeth ar hyn o bryd, heblaw ei bod yn dal i ceisio cyngor cyfreithiol, oddeutu 13 mis ar ôl i chi roi ymrwymiad yn y Siambr hon eich bod yn bwriadu gofyn am asesiad o'r effaith amgylcheddol. O ystyried nad ewch chi lawer pellach a chynnig dyddiad i ddynodi pryd y gallech fod mewn sefyllfa i roi'r farn honno, a allwch roi eglurhad inni, felly, o'r cyngor cyfreithiol rydych yn ei gomisiynu i gefnogi eich penderfyniadau? Ai cyngor cyfreithiol arbenigol allanol rydych yn ei gomisiynu, neu'r arbenigedd cyfreithiol mewnol sydd gennych yn Llywodraeth Cymru? Oherwydd nid oes syniad gennyf, fel llawer o bobl yn y Barri, pam fod y broses hon yn dal heb ei datrys, 13 mis yn ddiweddarach.

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn ar y mater hwn. Fel y gŵyr, mae'r achos yn codi materion cymhleth ynglŷn â sut y mae'r asesiad o'r effaith amgylcheddol yn berthnasol i geisiadau i ddiwygio amodau cynllunio, ac mae'n cymryd peth amser i weithio drwy'r materion hynny. Caiff manylion unrhyw gyfarwyddyd gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â chyngor cyfreithiol, gan gynnwys a roddir neu a ofynnir am gyngor cyfreithiol mewn perthynas ag unrhyw fater, eu diogelu gan fraint broffesiynol gyfreithiol.

Mae llosgydd y Barri'n drychineb. Nid yw'n syniad da o gwbl. Mae'r Barri yn lle hyfryd i fyw. Mae ganddo arfordir hardd. Mae pobl yn dymuno byw yno, ac mae pobl o bob cwr o'r byd yn mynd i'r Barri gan ei fod yn lle mor wych. Felly, pam ar y ddaear y byddech yn dymuno gosod llosgydd enfawr ar y glannau, dod â sbwriel i mewn o bob man a'i losgi ar arfordir y Barri? A ydych yn cytuno â mi y dylid rhoi'r gorau i'r cynllun gwarthus hwn?

Lywydd, o ystyried y broses gyfreithiol barhaus, nid yw'n briodol imi wneud sylwadau neu ychwanegu sylw pellach at yr atebion a roddwyd eisoes heddiw.

 phleser. Drwy Cymunedau Digidol Cymru a'r nifer o gamau eraill yn ein cynllun cyflenwi a'n fframwaith cynhwysiant digidol, rydym yn cynorthwyo mwy o bobl i gael y budd mwyaf posibl o'r cyfleoedd sy'n gallu newid bywydau y gall technolegau digidol eu cynnig.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno bod mynediad at gysylltedd digidol yn ffordd wych o sicrhau bod pobl ledled y wlad yn gallu cael mynediad at blatfformau cyfryngau cymdeithasol amrywiol, gan gynnwys amrywiaeth o apiau ar-lein. A fyddai'r Gweinidog yn cytuno bod y broses o ddarparu'r cysylltedd hefyd yn bwysig er mwyn sicrhau y gall pobl gael mynediad at wasanaethau iechyd meddwl ar-lein? Gwyddom pa mor bwysig yw datblygiadau mewn gwasanaethau ar-lein i bobl na allant siarad wyneb yn wyneb neu dros y ffôn, er enghraifft. Gwnaed gwaith gwych yn y maes hwn gan fyfyrwyr o Goleg Cambria fel rhan o fagloriaeth Cymru. Fe wnaethant ddylunio ap ar gyfer elusen Mind—yr elusen wych o'r enw Mind—a fydd o fudd i unigolion â phroblemau iechyd meddwl, fel fi. A ydych yn cytuno â hynny?

Ydw, yn sicr. Gall cynhwysiant digidol gael effaith sylweddol ar ganlyniadau iechyd pobl drwy eu cynorthwyo i gael rheolaeth ar eu hiechyd a'u gofal, neu helpu i leihau teimladau o unigrwydd ac arwahanrwydd. Gall roi cyfrwng iddynt allu cyfathrebu ag eraill yn y ffordd fwyaf cyfforddus a chael mynediad at wasanaethau ac adnoddau ar-lein i gefnogi eu hiechyd meddwl mewn ffordd a all fod yn fuddiol ac yn ddefnyddiol iawn. Nid oeddwn yn ymwybodol o'r ap. Rwy'n falch iawn o glywed amdano, ac rwy'n siŵr y bydd yn cael effaith dda iawn ar y bobl sy'n ei ddefnyddio.

Mae'n rhaid i ni hefyd, fel y dywedodd, fod yn ystyriol o'r risgiau a'r peryglon a'r cyfrifoldeb sydd gan bob un ohonom i sicrhau nad yw pobl yn agored i brofiadau ar-lein a all gael effeithiau niweidiol iawn ar iechyd meddwl. Drwy Cymunedau Digidol Cymru, rydym yn cyflawni rôl gydgysylltu hanfodol mewn cymunedau, i helpu pobl gyda'u cymhelliant, mynediad a sgiliau, i allu gwella eu bywydau drwy dechnoleg ddigidol. Mae'r rhaglen yn gweithio gydag elusennau iechyd meddwl i wella sgiliau digidol pobl sydd â phroblemau iechyd meddwl ac i roi'r gwytnwch a'r technegau iddynt allu ymdopi â rhai o'r profiadau y gwyddom y gallant eu hwynebu, wrth iddynt ddefnyddio'r gwasanaethau ar-lein y gwyddom y gallant fod yn ddefnyddiol iawn.

Rydym am sicrhau bod gan ein dinasyddion y sgiliau digidol sylfaenol sydd eu hangen i allu gwneud y dewisiadau gwybodus hynny, a dyna pam fod yr hyfforddiant yn cynnwys awgrymiadau ar sut i fod yn ddiogel, fel y dywedais. Rwy'n falch iawn ein bod newydd gyhoeddi'r contract ar gyfer gwasanaethau iechyd a chynhwysiant digidol ledled Cymru. Gall y rhaglen honno gynorthwyo pobl mewn ysbytai a lleoliadau gofal eraill i gael mynediad at wasanaethau digidol ar-lein, ac i roi'r sgiliau sydd eu hangen arnynt i allu datblygu hynny.

Wrth inni newid i fod yn gymdeithas ddigidol—yn gymdeithas gwbl ddigidol—rwy'n pryderu ynglŷn â'r ardaloedd o Gymru, wrth gwrs, lle nad oes gennym seilwaith digidol digonol i bobl ei ddefnyddio. Ond yn ychwanegol at hynny, ceir mater llythrennedd digidol, sy'n arbennig o gyffredin mewn ardaloedd lle ceir poblogaethau cymharol uwch o bobl hŷn. Felly, credaf fod tair blynedd, bron, wedi bod ers i Lywodraeth Cymru gyhoeddi ei chynllun cynhwysiant digidol. Tybed a allech amlinellu'r hyn rydych yn ei wneud i gynorthwyo pobl i fanteisio ar dechnoleg newydd.

Gallaf. Fel y dywedais, mae gennym raglen cynhwysiant digidol ac iechyd newydd sy'n dair blynedd o hyd ac yn werth £6 miliwn, a bydd yn gweithio i wella gallu digidol dinasyddion a staff iechyd a gofal cymdeithasol, gan ganiatáu i fwy o bobl gymryd rhan fwy gweithgar yn eu hiechyd a'u lles eu hunain. Bydd yn dechrau ym mis Gorffennaf eleni. Rydym hefyd wedi darparu £250,000 er mwyn cyfieithu Learn My Way, platfform sgiliau digidol sylfaenol ar-lein, i wneud y cynnwys yn ddwyieithog, fel y gellir ei hyrwyddo'n eang i holl gymunedau Cymru, i gynorthwyo pobl y mae Cymraeg yn iaith gyntaf iddynt neu bobl sy'n dewis siarad Cymraeg i allu cael mynediad at sgiliau digidol yn y modd hwnnw.

Ers mis Ebrill 2015, mae Cymunedau Digidol Cymru wedi cynorthwyo 140,000 amcangyfrifedig o unigolion i ymgysylltu â'u technoleg, ac rydym hefyd wedi hyfforddi 2,600 o arwyr digidol ifanc, lle mae pobl ifanc o ysgolion, colegau a sefydliadau ieuenctid yn gwirfoddoli i gynorthwyo pobl hŷn i ymgysylltu â thechnoleg ddigidol. Os nad yw'r Aelod wedi gweld un o'r rhaglenni hynny ar waith, rwy'n siŵr y gallem ddod o hyd i un yn ei etholaeth fel y gall ei gweld, gan na allaf hyd yn oed siarad amdanynt heb wenu. Roedd yn rhaglen wirioneddol wych—gwylio rhywun ifanc yn cynorthwyo rhywun hŷn i ddefnyddio'r dechnoleg a dod â hi'n fyw iddynt mewn ffordd wirioneddol dda.

Bydd yn gwybod nad yw'r rhaglen band eang yn rhan o fy nghyfrifoldebau i bellach, felly ni allaf gael sgyrsiau ar draws y Siambr gydag ef mwyach ynglŷn â'r byd technegol. Ond gwnaeth fy nghydweithiwr, Lee Waters, ddatganiad yn ddiweddar ar y cynllun gweithredu ar ffonau symudol, a gwn ei fod yn parhau â fy rhaglen o gyfarfodydd â chymunedau ledled Cymru i sicrhau ein bod yn darparu'r cysylltedd band eang sydd ei angen arnynt i allu cyfranogi cyn gynted â phosibl.

Finally, question 8—Darren Millar.

Mae'n rhaid imi ymddiheuro.

Rwyf wedi'i ddal.

Yn wir, rydych wedi fy nal.

Therefore, question 9—Llyr Gruffydd.

With thanks to the Llywydd and to Darren Millar for the opportunity to ask the question.

Ie, diolch am y cwestiwn. Mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i sicrhau bod gan bawb le da i'w alw'n gartref. Rydym yn buddsoddi mewn mynd i'r afael â digartrefedd, gan gynnwys drwy ddatblygu Tai yn Gyntaf yng Nghymru, ac rydym wedi ymrwymo i gynyddu a diogelu ein stoc tai cymdeithasol.

Thank you for that response. Of course, in light of the Housing (Wales) Act 2014, there is a duty on local authorities for everyone who finds themselves homeless—that they are given temporary accommodation whilst the council finds them a home. That is something to be welcomed. But, as a result, the cost of providing temporary accommodation in Denbighshire, for example, has increased from £151,000 four years ago to £558,000 this year. In Wrexham, it’s up from £330,000 to over £600,000. In Gwynedd, it’s gone from £354,000 to over £700,000. So, may I ask what steps you are taking to ensure that local authorities are funded sufficiently in order to ensure that everyone who needs temporary accommodation gets what they need?

Ie, mae'n ganlyniad diddorol i'r Ddeddf, sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn yn atal digartrefedd, ein bod yn gweld peth o'r cynnydd a amlinellwyd gan yr Aelod, ac rydym yn gweithio'n galed gydag awdurdodau lleol i sicrhau nad yw pobl yn aros mewn llety drud dros dro am gyfnod hir o amser a'u symud i lety sicr, hirdymor cyn gynted â phosibl, sydd hefyd â'r fantais ychwanegol o fod yn rhatach iddynt hwy ac i'r cyngor neu'r landlord cymdeithasol cofrestredig sy'n ei ddarparu. Felly, rydym yn gweithio ar raglen o hynny, yn bendant.

Rwyf wedi sôn eisoes, mewn ateb cynharach i Leanne Wood, am y cyflenwad tai a'n cynllun uchelgeisiol i sicrhau bod y cyflenwad tai yn ddigonol. Yn y pen draw, dyna'r unig ateb, oherwydd, yn y pen draw, oni bai y gallwn gynyddu'r cyflenwad tai i gyfateb i'r angen cymdeithasol—ac mewn gwirionedd, buaswn yn dweud y galw cymdeithasol—am dai rhent cymdeithasol, byddwn bob amser yn wynebu problem wrth i bobl barhau i chwilio am lety mewn system sydd, wedi'r cyfan, yn system ddogni, y broses ddyrannu. Felly, fy uchelgais fyddai cyrraedd pwynt lle nad ydych mewn system ddogni, ac os ydych am fyw mewn tai rhent cymdeithasol, gallwch fynd at eich awdurdod tai lleol a dweud, 'Hoffwn dŷ rhent cymdeithasol, os gwelwch yn dda'. Yn sicr, pan oeddwn yn ifanc, roedd hynny'n wir.

Felly, mae angen inni gynyddu ein cyflenwad tai yn sylweddol. Mae angen i ni adeiladu'n gyflym ac ar raddfa fawr, ac yn y cyfamser, mae angen inni weithio gyda'n diwydiant tai a Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig ledled Cymru i sicrhau bod ganddynt y llwybr gorau yn ôl i lety diogel y gallant ei reoli, er mwyn rheoli'r costau, ac mewn gwirionedd, er mwyn rheoli profiad unigolion sydd, yn anffodus, yn ddigartref.

Thank you, Minister. 

The next item is the Stage 4 debate on the Renting Homes (Fees etc.) (Wales) Bill and I call on the Minister for Housing and Local Government to move the motion—Julie James.

Diolch, Lywydd. Rwyf wedi fy ngorchymyn gan Ei Mawrhydi y Frenhines i roi gwybod i'r Cynulliad fod Ei Mawrhydi, ar ôl cael ei hysbysu ynglŷn â pherwyl Bil Rhentu Cartrefi (Ffioedd etc.) (Cymru), wedi rhoi cydsyniad i'r Bil hwn.

Lywydd, rwy'n gwneud y cynnig.

Mae'n bleser gennyf agor y ddadl hon ar y Bil Rhentu Cartrefi (Ffioedd etc.) (Cymru) yn dilyn cwblhau Cam 3 yr wythnos diwethaf. Fel y gŵyr yr Aelodau, cyflwynwyd y Bil gan y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd yn ei rôl flaenorol fel y Gweinidog Tai ac Adfywio, a hoffwn dalu teyrnged i'w harweinyddiaeth, ei hymrwymiad a'i pharodrwydd i drafod syniadau i geisio gwella profiadau tenantiaid ledled Cymru drwy arwain y Bil drwy Gamau 1 a 2 o broses graffu'r Cynulliad. Nodau allweddol y Bil yw sicrhau bod rhentu'n rhesymol, yn fforddiadwy ac yn dryloyw. Gwna hyn drwy gyfyngu'n arbennig ar y costau sylweddol y gall tenantiaid eu hwynebu ymlaen llaw wrth symud i gartrefi neu rhwng cartrefi.

Mae llawer o'n hetholwyr, ac yn rhy aml, y rheini sydd ar incwm isel, wedi dioddef yn sgil ffioedd gosod. Mae'r Bil yn ailgydbwyso'r berthynas rhwng tenant, asiant a landlord, gan ddileu unrhyw amheuaeth ynglŷn â pha gostau y mae angen cyllidebu ar eu cyfer wrth rentu. Bydd y diwygiadau a gyflwynir gan y Bil yn helpu i wella enw da'r sector, rhywbeth sydd wedi dod yn gynyddol bwysig dros y blynyddoedd diwethaf.

Cafodd datblygiad y Bil ei lywio gan bron i 700 o ymatebion a gawsom i'n hymgynghoriad â rhanddeiliaid, a roddodd sylfaen dystiolaeth gadarn i ni ar gyfer cyflwyno'r ddeddfwriaeth, ac rwy'n ddiolchgar i bob un a gyfrannodd. Fel bob amser, mae'r broses graffu wedi ein cynorthwyo i hogi ein cynigion cychwynnol, a hoffwn dalu teyrnged i waith aelodau a swyddogion y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau wrth arwain y gwaith hwn. Hefyd hoffwn gydnabod ymdrechion grwpiau rhanddeiliaid sy'n cynrychioli buddiannau tenantiaid, asiantiaid a landlordiaid yn y broses hon, a roddodd dystiolaeth naill ai'n ysgrifenedig neu'n bersonol.

Fel gyda'r rhan fwyaf o Filiau, mae'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol a'r Pwyllgor Cyllid wedi archwilio ei ddarpariaethau'n drylwyr o ran sut y maent yn berthnasol i'w buddiannau hwy. Rwy'n ddiolchgar am eu gwaith i'r perwyl hwn.

Yr wythnos diwethaf, darparodd yr Aelodau ymatebion ystyriol a phwyllog i ddadl y Cyfarfod Llawn ar Gam 3 y Bil. Cafwyd consensws trawsbleidiol ar yr angen i ddeddfu, a cheir consensws o hyd, ac rwy'n ddiolchgar fod y drafodaeth yr wythnos diwethaf wedi atgyfnerthu'r farn honno. Mae'r adroddiadau a baratowyd gan y pwyllgorau wedi bod yn werthfawr i'n cynorthwyo i nodi agweddau ar y Bil a gafodd eu gwella gan welliannau a wnaed yng Nghamau 2 a 3. Roedd diddordeb arbennig yn y trefniadau a wnaethom ar gyfer gweithredu'r Bil, sydd wedi'u cryfhau ymhellach ers cyflwyno’r Bil drwy gynyddu lefel y cosbau penodedig yn ogystal ag ymestyn pwerau gorfodi i gynnwys yr awdurdod trwyddedu landlordiaid ac asiantiaid, sef Rhentu Doeth Cymru ar hyn o bryd.

Mae'r Bil bellach yn cyfyngu hefyd ar gyflwyno hysbysiadau troi allan 'dim bai', ac yn sicrhau bod taliadau cyfleustodau yn daliadau a ganiateir. Rwy'n ddiolchgar i David Melding a Leanne Wood am y ffordd golegol y maent wedi gweithio gyda ni ar y materion hyn. Rydym wedi gwrando ar ddadleuon ynglŷn ag ymdrin â thaliadau sy'n ofynnol pan fydd deiliad contract yn methu cydymffurfio â thelerau eu contract. O ganlyniad, mae'r Bil bellach yn cynnwys pŵer i wneud rheoliadau a fydd yn cyfyngu ar y defnydd o ddiffygdaliadau drwy osod terfyn rhagnodedig arnynt.

Gwn fod cryn ddiddordeb mewn cychwyn y Bil cyn gynted â phosibl fel y gall tenantiaid ddechrau elwa o beidio â gorfod talu ffioedd gosod mwyach. Dadleuodd Leanne Wood yn angerddol ar ran myfyrwyr sy'n dymuno gweld ffioedd yn cael eu gwahardd erbyn dechrau'r flwyddyn academaidd newydd yr hydref hwn. Dyna fy nymuniad innau hefyd. Yn amodol ar basio'r Bil drwy'r cam terfynol hwn ac yn amodol ar roi Cydsyniad Brenhinol, fy mwriad yw bod y Ddeddf yn cychwyn erbyn yr hydref. Yr adeg honno, bydd gennym Ddeddf ar waith sy’n sicrhau bod rhentu’n fwy deniadol, Deddf a fydd yn lleihau i'r graddau mwyaf posibl y costau ymlaen llaw sy’n gysylltiedig â rhentu, a Deddf sydd â chyfyngiadau a threfniadau gorfodi cadarn ar waith er mwyn mynd i'r afael ag ymddygiad asiantiaid a landlordiaid diegwyddor.

Diolch yn fawr, Lywydd.

Rwy'n falch iawn o siarad yng ngham olaf y darn pwysig hwn o ddeddfwriaeth heddiw. Fel y dywedais ar y dechrau, yng Ngham 1, un cam yn unig yw'r Bil hwn yn yr ymdrech i adeiladu marchnad dai sy'n addas ar gyfer y dyfodol. Yn wir, mae’n annheg fod tenantiaid ledled y wlad yn wynebu costau annisgwyl ac afresymol, a dyna pam fy mod yn hapus y byddwn yn gwahardd y ffioedd hynny, ynghyd â mesurau eraill i wneud rhentu'n decach ac yn fwy tryloyw.

I ni’r Ceidwadwyr Cymreig, agwedd bwysicaf y Bil hwn oedd yr angen i gydbwyso a diogelu hawliau landlordiaid a thenantiaid. Mae hynny wedi llywio fy ymagwedd wrth ddrafftio gwelliannau yng Nghamau 2 a 3, ac rwy'n falch iawn fod rhai o fy ngwelliannau wedi cael eu derbyn mewn rhyw ffordd neu'i gilydd. Mae hynny’n cynnwys, yn gyntaf, gwelliant sy'n galluogi Rhentu Doeth Cymru i gyhoeddi hysbysiadau cosb benodedig—gwelliant a gyflwynais yng Ngham 2, ond a ddiwygiwyd gan y Llywodraeth a’i gyflwyno ganddynt yng Ngham 3—ac yn ail, fy ngwelliant sy'n atal y landlord rhag rhoi hysbysiad cymryd meddiant i'r tenant pan fydd tâl gwaharddedig wedi’i godi a heb ei ad-dalu wedyn. Derbyniwyd y gwelliant hwn yng Ngham 3 yr wythnos diwethaf, yn dilyn cydweithredu agos â'r Gweinidog a'i thîm, a diolch i'r Gweinidog am weithio gyda mi yn y modd hwnnw. Roedd yna welliannau eraill, Lywydd, y teimlwn y byddent wedi cryfhau'r Bil na chawsant eu derbyn, ond rwy’n fodlon â thri chwarter y dorth yn yr achos hwn.

I bob un o'r landlordiaid a'r tenantiaid sy'n cydweithredu’n gytûn, rwy'n dweud wrthynt heddiw nad oes ganddynt unrhyw beth i’w ofni yn y ddeddfwriaeth hon. Bydd yn eu helpu yn y pen draw, oherwydd, ynghyd â darnau eraill o ddeddfwriaeth a basiwyd yn y Cynulliad hwn ac sydd wedi cryfhau'r maes hwn, byddwn yn cael gwared ar y rheini sy'n cyflawni arferion diegwyddor, a thrwy hynny, byddwn yn cryfhau'r farchnad, ac yn ei gwneud yn fwy ffafriol i landlordiaid ac asiantiaid cyfrifol. A chredaf fod hynny’n rhan hanfodol o'r hyn a wnawn.

Dros y degawd diwethaf, mae'r sector rhentu preifat wedi tyfu o ran niferoedd gwirioneddol ac o ran cymesuredd, yn bennaf ar draul perchen-feddiannaeth. Os bydd y duedd yn parhau, y sector rhentu preifat fydd yr ail fath mwyaf cyffredin o gartref ar ôl perchentyaeth. Rhagwelir y bydd yn cyrraedd 20 y cant o gyfanswm y stoc dai erbyn 2020, y flwyddyn nesaf. Mae'n farchnad sydd yma i aros.

Roedd yn bwysig inni gael y ddeddfwriaeth hon yn iawn gan fod y sector yn dod yn gynyddol bwysig wrth ddiwallu'r angen am dai, ac rydym wedi bod mewn sefyllfa ffodus, o ran profi a methu a dysgu gan eraill, gan fod Llywodraeth yr Alban a Llywodraeth y DU wedi bwrw ymlaen â'r ddeddfwriaeth hon eisoes, ac mae hyn yn rhywbeth rwyf wedi ceisio’i adlewyrchu yn fy ymagwedd ac yn fy ngwaith craffu. Er tegwch, credaf hefyd fod y Llywodraeth wedi bod yn gwbl ymwybodol o hynny hefyd.

I gloi, Lywydd, rwy'n fodlon fod y Bil hwn yn cryfhau hawliau pawb sy'n gysylltiedig â'r sector ac yn helpu i ailadeiladu'r hyder rhwng landlord a thenant. Rwy’n annog yr holl Aelodau i gefnogi'r ddeddfwriaeth hon ar ei cham olaf heddiw.

Leanne Wood.

Na, dim diolch.

The Minister to respond. 

A ydych yn dymuno—?

In accordance with Standing Order 26.50C, a recorded vote must be taken on Stage 4 motions. So, I defer voting on this motion until voting time.

The next item is item 4, the Partnership Arrangements and Population Assessments (Miscellaneous Amendments) (Wales) Regulations 2019, and I call on the Deputy Minister for Health and Social Services to move the motion—Julie Morgan.