Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Galw'r Aelodau i drefn. 

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Joyce Watson. 

Gall rhieni ofyn am ganiatâd i’w plentyn a aned yn yr haf gael dechrau’r ysgol yn bump oed mewn dosbarth derbyn. Mae'r cod yn glir y dylai awdurdodau derbyn ystyried ceisiadau’n ofalus a gwneud penderfyniadau ar sail achos mewn ymgynghoriad â rhieni a'r ysgol, ac yn benodol mewn perthynas â buddiannau gorau'r plentyn.

Diolch i chi am yr ateb, ac rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol fod y diwrnod cyntaf yn yr ysgol yn amser pryderus i rieni a'u plant, ac yn aml byddant yn edrych arnynt ac yn meddwl nad ydynt yn barod; maent yn rhy fach. Ond mae’n bosibl y bydd pryder rhieni plant a gaiff eu geni yn yr haf yn ddilys mewn rhai achosion, ac maent bellach yn galw am fwy o hyblygrwydd o ran y dyddiadau cychwyn. Ysgrifennydd y Cabinet, mewn ymateb i adroddiad newyddion diweddar, mae Llywodraeth Cymru wedi dweud y byddai adolygiad o'r cod derbyn i ysgolion yn cychwyn y mis hwn. A allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i’r Cynulliad ar hynny? A yw ar y gweill a phwy sy'n ei arwain, a beth fyddai cwmpas yr adolygiad hwnnw?

Diolch, Joyce. Buaswn yn cytuno y gall dechrau addysg ysgol plentyn fod yn amser pryderus, yn ogystal ag amser cyffrous. A hyd yn oed yn fwy felly weithiau i rieni nag i'r plentyn unigol. Rwy'n cofio fy ngofid wrth giatiau'r ysgol wrth i fy merch sgipio i'r ysgol heb edrych yn ôl, gan fy ngadael yn teimlo'n annigonol iawn. Wrth gwrs, mae gan ein plant ieuengaf hawl i addysg ein cyfnod sylfaen, sy'n cynnig profiad addysg unigryw i blant rhwng tair a saith oed. Mae'n fframwaith arloesol a gynlluniwyd i ddiwallu anghenion amrywiol pob plentyn unigol ar ba gam bynnag o’u datblygiad. Y bwriad yw i’r fframwaith hwn ar gyfer ein dysgwyr ieuengaf fod yn briodol i'w cam dysgu yn hytrach na chanolbwyntio'n unig ar weithgareddau sy'n berthnasol i oedran. Rydych yn iawn i ddweud fy mod wedi ymrwymo i adolygu'r cod. Mae'r adolygiad hwnnw wedi dechrau. Yn y lle cyntaf, mae fy swyddogion yn trafod gyda phob un o'r awdurdodau derbyn, h.y. pob un o'n hawdurdodau addysg lleol, ynglŷn â sut y buont yn defnyddio'r cod dros y pum mlynedd diwethaf, ac rwyf wedi gofyn i fy swyddogion gysylltu ag aelodau'r ymgyrch dros ddisgyblion a anwyd yn ystod yr haf i weld beth yw eu barn.

Os mai'r bwriad yw diwygio'r cod, byddai gofyn cael cyfnod o ymgynghori statudol. Felly, os penderfynaf ddiwygio'r cod ar ôl yr adolygiad hwn, byddai hynny'n agored i ymgynghoriad pellach.

Ysgrifennydd y Cabinet, cefais fy ngeni ar 28 Awst. Rwy'n credu fy mod wedi sôn am y mater hwn yn gyntaf dros 10 mlynedd yn ôl, a chredaf fod angen i ni fod hyd yn oed yn fwy radical, oherwydd roeddwn yn ifanc o ran fy oedran corfforol yn ogystal â chael fy ngeni ar 28 Awst. Rwy'n credu fy mod yn aml 18 mis y tu ôl i lawer o'r bobl a oedd yn yr un flwyddyn â fi. Achosodd anawsterau darllen ac ysgrifennu pan oeddwn yn yr ysgol gynradd, ac ni ddechreuais gyflawni yn agos at fy mhotensial deallusol hyd nes ddiwedd yr ysgol uwchradd. Mae hon yn broblem go iawn, ac mae angen inni gael plant yn y grŵp blwyddyn priodol, ac efallai na fydd modd pennu hynny’n union yn ôl meini prawf eu hoedran yn unig.

Wel, David, fel y dywedais, mae'r cod cyfredol yn caniatáu i awdurdodau derbyn i ysgolion fod yn hyblyg wrth ymateb i geisiadau rhieni. Wrth inni gynnal yr adolygiad hwn, byddwn yn dadansoddi faint o geisiadau a wnaed, sut yr ymdriniwyd â'r ceisiadau hynny, ac fel y dywedais, rydym yn awyddus i glywed barn rhieni sydd â phryderon yn y maes hwn. Ac os penderfynaf fod angen gwneud hynny, gallwn fanteisio ar y cyfle, yn dilyn ymgynghoriad, i ddiwygio'r cod. Ond ar hyn o bryd, rydym yn dal i fod yn y broses o gasglu tystiolaeth.

Cefais fy ngeni ar 1 Medi. [Chwerthin.] [Torri ar draws.] Na, nid awn ymlaen. 

Cwestiwn 2, Rhun ap Iorwerth.

Lywydd, mae'n amlwg nad yw wedi gwneud unrhyw niwed i chi na David Melding o ran pryd y cawsoch eich geni.

Diolch, Rhun. Darparodd Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ddiweddariad manwl ar addysg feddygol yng Nghymru yn ei lythyr at Aelodau'r Cynulliad a anfonwyd ar 13 Tachwedd. Cadarnhaodd hyn y bydd y rhaglen lawn gyntaf o addysg feddygol i gael ei chynnig yng ngogledd Cymru yn dechrau yn 2019.

Diolch yn fawr iawn. Mi wnes i ddathlu fel pe bai'n ben-blwydd arnaf i—27 Awst, gyda llaw—pan gawsom ni'r newyddion ychydig wythnosau yn ôl fod addysg feddygol yn mynd i gael ei chyflwyno ym Mangor o'r flwyddyn academaidd nesaf yma. Mae Siân Gwenllian a finnau, a thîm Plaid Cymru yn ehangach, wedi brwydro'n galed iawn am hyn, ac roeddwn i'n falch iawn ein bod ni wedi gallu dod i gytundeb efo'r Llywodraeth i sicrhau'r arian i wthio hyn yn ei flaen. Mae fy niolch i'n fawr i bawb sydd wedi bod yn rhan o wneud i hyn ddigwydd, neb llai, wrth gwrs, na'r timau ym Mhrifysgolion Bangor a Chaerdydd, gan mai partneriaeth rhwng y ddwy brifysgol fydd y datblygiad cyffrous yma.

Fy nghwestiwn i heddiw yma ydy pa waith y mae Llywodraeth Cymru a'ch adran chi yn ystyried ei wneud er mwyn hysbysu pobl ifanc yn lleol fod hyn yn digwydd, fel eu bod nhw'n gallu dechrau gwneud penderfyniadau addysgol gwahanol o bosib, er mwyn paratoi'r llwybr at y cwrs yma. Yn ehangach na hynny, pa waith a all gael ei wneud i hyrwyddo'r opsiwn yma ar gyfer myfyrwyr a graddedigion yng Nghymru ar hyn o bryd?

Diolch, Rhun. Fel chi, rwy’n falch iawn fod y cyfleoedd hyn ar gael i fyfyrwyr yng ngogledd Cymru. Yn amlwg, mae llwybrau i mewn i ysgol feddygol yn dechrau o'r dewisiadau y mae plant yn eu gwneud pan fyddant yn gwneud eu TGAU. Dyna pam, y tymor hwn, rydym yn gweld ein rhaglen Seren ddiwygiedig yn cael ei chyflwyno. Rhaglen yw hon sy'n ceisio cefnogi plant yn gynharach yn eu gyrfa addysgol, gan roi iddynt yn union y math hwn o gyngor ar opsiynau TGAU, dyheadau o ran gyrfaoedd a chyfleoedd ar gam cynharach.

Yn amlwg, mae prifysgolion yn gyrff ymreolaethol ac ni allwn orchymyn pwy y maent yn eu derbyn i'w rhaglenni, ond yn dilyn newidiadau i'r rhaglen ymgeisio a derbyn yng Nghaerdydd ac yn Abertawe, sy'n gweithio mewn partneriaeth â gogledd Cymru a gorllewin Cymru i ehangu addysg feddygol, rwyf wrth fy modd ein bod wedi gweld cynnydd yn nifer y myfyrwyr sy'n hanu o Gymru sy'n ennill lle i astudio meddygaeth yn eu sefydliadau. Felly, bellach mae 30 y cant o’r myfyrwyr yng Nghaerdydd a 50 y cant o’r myfyrwyr yn rhaglen ôl-raddedig Abertawe yn fyfyrwyr sy’n hanu o Gymru. Mewn gwirionedd, rydym yn gweld nifer fwy nag erioed o bobl ifanc Cymru yn cael eu derbyn i ysgolion meddygol ledled y Deyrnas Unedig. Mae ceisiadau gan fyfyrwyr sy'n hanu o Gymru i astudio meddygaeth wedi codi 14 y cant pellach ar gyfer y cylch ymgeisio eleni. Felly, mae'n amlwg bod diddordeb mawr iawn ymhlith ein myfyrwyr ysgol a choleg yng Nghymru mewn dilyn cyrsiau mewn meddygaeth a dyna pam fod ehangu nifer y lleoedd ym Mangor ac yng ngorllewin Cymru, ar y cyd ag Abertawe, yn golygu bod ein myfyrwyr, rwy'n credu, mewn sefyllfa dda i fanteisio ar yr ehangiad hwnnw.

Mae'n 18 mis ers i mi ofyn i'r Prif Weinidog yma i sicrhau bod yr achos busnes ar gyfer ysgol feddygol newydd ym Mangor yn cynnwys deialog gydag ysgol feddygol Lerpwl ar ôl i bwyllgor meddygol lleol gogledd Cymru fynegi pryder fod y cyflenwad blaenorol oddi yno, o ble y daeth llawer o'u cenhedlaeth hwy o feddygon teulu, wedi cael ei atal i raddau helaeth.

Felly yn ogystal â'r addysg feddygol sydd i’w darparu ym Mangor trwy'r dull cydweithredol â Chaerdydd ac Abertawe, darpariaeth sydd i’w chroesawu’n fawr, sut rydych yn ymateb i'r galwadau parhaus gan bwyllgor meddygol lleol gogledd Cymru i ymgorffori cysylltiadau ag ysgolion meddygol Lerpwl a Manceinion ac adfer y cyflenwad o feddygon ifanc newydd i ogledd Cymru o’r fan honno, pan fo llawer o feddygon dan hyfforddiant yn dal i ddewis astudio yno o bosibl ochr yn ochr â'u hastudiaethau yng Nghymru?

Wel, wrth gwrs, Mark. Fel y dywedais, rydym wedi gweld nifer uwch nag erioed o fyfyrwyr o Gymru yn ennill lle mewn ysgol feddygol, boed hynny mewn ysgolion meddygol yma yng Nghymru, neu yn wir, yng ngweddill y DU, sy'n dangos cryfder a gallu ein myfyrwyr safon uwch yn llwyddo i ennill y llefydd hynny. Nid wyf wedi cymryd rhan yn bersonol yn y trafodaethau â darparwyr ar draws y ffin. Fy mlaenoriaeth yw cefnogi'r gwaith caled sy'n digwydd rhwng Prifysgolion Caerdydd a Bangor, gwaith sydd ar gam datblygedig ac yn dangos dau sefydliad yn gweithio'n agos iawn gyda'i gilydd. A gadewch i ni fod yn hollol glir: bydd yr ehangiad newydd hwn yn darparu llwybrau i feddygon gael eu hyfforddi'n gyfan gwbl yn ngogledd Cymru, gan alluogi myfyrwyr meddygol i astudio yng ngogledd Cymru ar gyfer eu gradd yn llawn ac i gynllunio ar gyfer eu hyfforddiant ôl-raddedig, a chredaf fod hynny i’w groesawu'n fawr iawn.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mohammad Asghar.

Diolch, Madam Lywydd. Weinidog, mae system addysg a hyfforddiant galwedigaethol yr Almaen, a elwir hefyd yn system hyfforddi ddeuol, yn cael cydnabyddiaeth ym mhob cwr o’r byd oherwydd ei chyfuniad o addysg a hyfforddiant wedi'u hymgorffori yn yr amgylchedd gwaith go iawn. Prif nodwedd y system ddeuol yw cydweithrediad rhwng cwmnïau a cholegau, a reoleiddir gan y gyfraith. Mae busnesau sy'n cymryd rhan yn y cynllun hyfforddi deuol yn ystyried mai dyma'r math gorau o recriwtio personol am ei fod yn arbed costau recriwtio sydd eu hangen ar gyfer y sgiliau a'r llafur gofynnol. Pa astudiaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o system yr Almaen i weld a oes gwersi i'w dysgu a allai fod o fudd i ni yng Nghymru?

Diolch yn fawr iawn. Cyfarfûm yn ddiweddar â diwydiannau o'r Almaen i drafod y mater hwn. Fe wnaethant gyflwyno eu model o’r hyn sy’n fodel llwyddiannus yn yr Almaen. Gwn fod fy rhagflaenydd yn y rôl hon wedi bod yn yr Almaen mewn gwirionedd ac wedi edrych ar y model a cheisio deall a oedd unrhyw beth y gallem ei ddysgu o'r system. Rwy'n credu bod natur y systemau addysg yn wahanol iawn, ac nid oes ganddynt yr un nifer o awdurdodau lleol. Felly, mae'n anodd iawn dewis un model a'i blannu yma, ond credaf mai'r hyn rydym wedi'i gydnabod yw bod dysgu yn y swydd a deall y ffordd honno o gymhwyso addysg yn ymarferol yn rhywbeth sy'n fuddiol. Rwyf newydd fod mewn cyflwyniad peirianneg i fyny'r grisiau lle roeddent yn dweud yn union hynny—fod dysgu trwy brofiad o’r fath yn gwreiddio'r dysgu yn y myfyriwr. Dyna pam y rhoesom bwyslais go iawn ar y model prentisiaeth. Dyna pam rwy'n credu ein bod ni'n falch iawn o'r hyn y gallasom ei gyflawni ar hyn a pham ein bod yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn cyflawni’r 100,000 o brentisiaethau a addawyd gennym yn ystod tymor y Cynulliad hwn.

Diolch yn fawr iawn wir, Weinidog. Rwy'n falch ein bod yn meddwl ar yr un lefel. Yng Nghymru, mae Llywodraeth Cymru yn talu i'r cyflogwr gynnig prentisiaethau. Yn yr Almaen, nid yw'r Llywodraeth yn talu'r cyflogwyr ond mae'n talu am offer a gweithrediad y colegau galwedigaethol, sydd oddeutu 16 y cant o gyfanswm cost hyfforddi deuol. Y cwmnïau sy'n darparu hyfforddiant sy'n cyfrannu'r gyfran fwyaf o'r arian am hyfforddiant deuol—tua 80 y cant o'r gost. O ganlyniad, mae prentisiaethau'r Almaen o ddifrif yn cael eu harwain gan y cyflogwyr a'r sefydliadau cyflogwyr hynny sy'n gwneud y rhan helaethaf o hyfforddiant yn y gweithle. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod prentisiaethau yng Nghymru yn diwallu angen cyflogwyr Cymru'n well?

Mae hyn eto yn rhywbeth arall a drafodais gyda'r cynrychiolydd o'r Almaen. Fe fuom yn trafod sut y llwyddent i ddarbwyllo cwmnïau yn yr Almaen ei bod o fudd iddynt fuddsoddi yn eu gweithwyr eu hunain. Dros y blynyddoedd, credaf ein bod wedi cael cryn dipyn o gyllid Ewropeaidd, ac mae llawer o gyflogwyr yng Nghymru wedi dod i ddibynnu ar arian Ewropeaidd i wella sgiliau eu gweithwyr. Credaf fod angen inni ddechrau eu cael i ddeall bod yn rhaid iddynt roi eu dwylo yn eu pocedi eu hunain hefyd mae'n debyg er mwyn gwella sgiliau eu gweithwyr eu hunain a'i bod o fudd iddynt wella sgiliau eu gweithwyr, gan y bydd eu cynhyrchiant yn cynyddu a bydd eu proffidioldeb yn cynyddu o ganlyniad i hynny. Mae hynny'n wahanol iawn i'r diwylliant sy'n bodoli yn yr Almaen, lle y ceir dealltwriaeth eu bod yn gwneud cyfraniad. Felly, rydym yn gweithio tuag at y newid hwnnw.

Ar y berthynas a gwneud yn siŵr fod y cyrsiau a ddarperir gennym yn berthnasol, fe fyddwch yn gwybod ein bod o ddifrif yn ceisio gwthio'r mater hwn mewn perthynas â phartneriaethau sgiliau rhanbarthol. Rydym wedi rhoi'r arian ychwanegol hwnnw ar y bwrdd, ac ni all colegau addysg bellach ei gyffwrdd oni bai eu bod yn ymateb i anghenion sgiliau cyflogwyr lleol.

Diolch ichi, Weinidog. Beirniadaeth arall a anelwyd yn erbyn cynlluniau prentisiaeth yng Nghymru yw eu bod o fudd i gwmnïau mwy o faint yn bennaf, ac nid busnesau bach a chanolig. Yn yr Almaen, ceir system barhaol o hyfforddiant, sy'n fuddiol i gwmnïau mawr a busnesau bach a chanolig. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod prentisiaethau yng Nghymru yn ystyried anghenion busnesau bach a chanolig yn ogystal â chwmnïau mwy o faint?

Wel, yr ateb i hynny yw 'llawer mwy nag y maent yn ei wneud yn Lloegr'. Y peth diddorol yw bod yr ardoll brentisiaethau yn cael ei thalu gan gwmnïau mawr, a'u bod, i bob pwrpas, yn cael talebau i'w gwario a dim ond y cwmnïau mawr sydd â mynediad at y system brentisiaethau. Bu'n gymaint o lanastr fel bod y system ei hun yn chwalu yn Lloegr.

Nid ydym wedi dilyn y llwybr hwnnw oherwydd credwn ei bod yn hanfodol ein bod yn cefnogi busnesau bach a chanolig yn ogystal. Rydym yn edrych am brentisiaethau o ansawdd, nid niferoedd mawr yn unig, a dyna a wnânt yn Lloegr. Felly, credaf y gallwn fod yn falch iawn o'r gwaith a wnawn gyda busnesau bach a chanolig. Yfory, byddaf yn cyfarfod â'r diwydiant awyrofod, lle maent wedi dod ynghyd i ddarparu busnesau bach a chanolig ar draws nifer o feysydd—cwmnïau gwahanol sy'n deall bod modd iddynt fanteisio ar ei gilydd. Felly, rydym yn ceisio gwneud llawer mwy o rannu prentisiaethau, fel nad yw'r baich ar unrhyw gwmni bach penodol.

Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian. 

Diolch, Llywydd. Yn sgil y cytundeb rhwng Plaid Cymru a Llafur a negodwyd ddwy flynedd yn ôl, fe gytunwyd y byddai £2 miliwn yn cael ei ddefnyddio'n benodol ar gyfer hyrwyddo'r iaith Gymraeg. Fe fyddwch chi'n ymwybodol mai'r hyn a oedd yn greiddiol i'r cytundeb rhwng Plaid a chithau oedd ymrwymiad i sefydlu asiantaeth iaith hyd-braich i wneud gwaith hyrwyddo a chynllunio ieithyddol angenrheidiol. A fedrwch chi ein goleuo ni ar beth ddigwyddodd i'r addewid yna i sefydlu asiantaeth a pham na wireddwyd hynny?

Wel, beth roeddem ni'n gobeithio, wrth gwrs, oedd y byddai'r comisiynydd yn gwneud mwy o'r gwaith hyrwyddo yma. A gan fod hynny wedi bod yn anodd, efallai, i'r comisiynydd ei wneud, mae peth o'r gwaith yna wedi dod i mewn ac yn cael ei wneud gan swyddogion y tu fewn i Lywodraeth Cymru. Wrth gwrs, yn ddelfrydol, byddwn i'n licio cael pobl hyd-braich, pobl sydd â'r sgiliau y tu fas i'r Llywodraeth yn gwneud y math hwn o waith. Ac, wrth gwrs, yn ddelfrydol beth fyddwn i'n hoffi ei weld, fel rydym ni wedi dweud yn y Papur Gwyn, yw bod y comisiwn newydd yn cael y cyfrifoldeb yma. Ac, wrth gwrs, mi fyddai'r comisiwn yna yn fudiad hyd-braich oddi wrth y Llywodraeth. 

Felly rydych chi'n dal i sôn am greu comisiwn sydd ynghlwm â'r cynigion ar gyfer Bil y Gymraeg, ond yn y pwyllgor diwylliant yr wythnos diwethaf, mi ddywedoch chi fod popeth i fyny yn yr awyr yn sgil Brexit, a wnaethoch chi ddim rhoi unrhyw addewid y byddai yna Fil cyn diwedd tymor y Cynulliad yma, na chomisiwn ychwaith.

Yn eich maniffesto ar gyfer eich gobeithion i ddod yn Brif Weinidog Cymru, rwy'n deall nad oes yna sôn am un o brif bolisïau’r Llywodraeth ac, yn wir, y prif bolisi rydych chi wedi bod yn gyfrifol am ei hyrwyddo, sef y targed o greu 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, nac unrhyw sôn am Fil y Gymraeg. A allwn ni gymryd o hynny nad ydych chi'n teimlo'n angerddol am gynigion Bil y Gymraeg ac na fyddan nhw'n cael eu parhau petaech chi'n dod yn Brif Weinidog?

Wel, nid wyf yn meddwl ei fod yn briodol i fi ymateb i beth sydd yn fy maniffesto personol i fel siaradwraig dros Lywodraeth Cymru yn fan hyn. Beth y gallaf i ei ddweud wrthych chi yw, o ran Bil y Gymraeg, wrth gwrs rydym ni'n gobeithio y bydd y Bil yna'n dod ger ein bron ni. Ar hyn o bryd, rydych chi jest mor ymwybodol ag yr ydw i o'r mès sydd yn digwydd o ran Brexit, a dyna'r unig reswm pam rydym ni mewn sefyllfa i fod yn glir nad yw hi'n bosibl i wneud yr ymrwymiad yna y byddwn i'n hoffi ei wneud achos y caos sy'n digwydd o ganlyniad i Brexit ar hyn o bryd. 

Rwy'n meddwl ei fod o'n berthnasol iawn fy mod i yn gofyn y cwestiwn ichi a, na, ges i ddim ateb, wrth gwrs.

Mi wnaethoch chi gydnabod yn y pwyllgor diwylliant hefyd fod y trefniadau hyrwyddo—i fynd yn ôl at hyrwyddo—yn ddiffygiol ac nad oes gan is-adran y Gymraeg yn ei ffurf bresennol y capasiti i fod yn gwneud y gwaith hyrwyddo ystyrlon a strategol. Mae dirfawr angen gweithredu ar gynllunio ieithyddol i greu'r 1 miliwn o siaradwyr, ac mae gen i gyngor gan Wasanaethau Cyfreithiol y Cynulliad sy'n dangos y gellid sefydlu asiantaeth hyd-braich i hyrwyddo'r Gymraeg heb ddeddfwriaeth o'r newydd, ac yn cyfeirio at waith y Coleg Cymraeg Cenedlaethol a sefydlu'r corff hwnnw efo cyfrifoldebau eang drwy femorandwm ac erthyglau. 

Maes arall mae'ch diffyg cyfeiriad chi efo'r Bil a'r strategaeth yn effeithio arno fo ydy gallu pobl i gael gwasanaethau Cymraeg wrth ymwneud efo cyrff sy'n hanfodol i fywydau pob dydd dinasyddion. Ac yn wahanol i'r hyn y gwnaethoch chi awgrymu yn y pwyllgor, o weithredu'r Mesur presennol i'r eithaf mi fedrwch chi osod safonau ar y cyfleustodau, ar gwmnïau trafnidiaeth, ar gymdeithasau tai ac ar gwmnïau telathrebu. Felly, os nad oes yna amserlen ar gyfer sefydlu comisiwn, na chwaith amserlen ar gyfer cyflwyno Bil y Gymraeg, a gaf i ofyn i chi am amserlen ynglŷn â hyn? Pryd bydd modd i bobl Cymru gael mynediad i'r gwasanaethau allweddol yma sydd ddim yn ddibynnol ar ddeddfwriaeth newydd?

Rwy'n meddwl bod gwaith aruthrol wedi cael ei wneud eisoes yn fewnol, y tu fewn i'r Llywodraeth, o ran hyrwyddo'r Gymraeg, ac fe fyddwn i'n licio gweld y comisiynydd yn gwneud mwy o'r gwaith hwnnw, ac rŷm ni mewn trafodaethau i weld, o ganlyniad i'r ffaith na fyddwn yn gweld gosod mwy o safonau ar hyn o bryd, a fydd yna bosibilrwydd y bydd mwy o'r gwaith hwnnw yn cael ei wneud gan y comisiynydd presennol. Dyna'r weledigaeth; dyna beth rŷm ni'n gobeithio ei wneud. Ond rwyf yn meddwl bod lot fawr o waith wedi cael ei wneud yn ystod y ddwy flynedd diwethaf o ran hyrwyddo. 

O ran gosod safonau, wrth gwrs, rŷm ni wedi dweud ein bod ni'n mynd i gael seibiant wrth i ni ddatblygu'r Bil, ac rŷm ni yn, wrth gwrs, gobeithio y bydd y Bil yma yn cael ei gyflwyno a'i basio yn ystod y cyfnod yma, cyn ein bod ni'n cael yr etholiad nesaf. Felly, nid wyf yn meddwl bod dim byd wedi newid, heblaw am y ffaith bod Brexit yn debygol o wneud pob math o lanast o unrhyw drefniadau sydd gennym ni ar hyn o bryd. 

Llefarydd UKIP, David Rowlands. 

Diolch, Lywydd. Tua 18 i 20 mlynedd yn ôl, fe wnaeth cyn-Brif Weinidog y DU, Tony Blair, addewid enwog i sicrhau bod 50 y cant o oedolion ifanc yn camu ymlaen i addysg uwch erbyn 2010. Mae'n ymddangos bod Llywodraeth Cymru wedi croesawu'r targed hwn yn frwdfrydig gan fod y ffigurau diweddaraf yn dangos ein bod yn agos at gyrraedd y targed hwnnw yng Nghymru. Fodd bynnag, Weinidog y Cabinet, y broblem yw bod bron i hanner ein graddedigion newydd yn gweithio mewn swyddi nad ydynt yn galw am radd. Onid yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod hyn yn dangos gwrthdaro sylweddol rhwng yr addysg y mae myfyrwyr yn ei chael a'r sgiliau sydd eu hangen ar gyfer diwydiant?

Nac ydw, nid wyf yn credu bod hynny'n wir. Rwyf am sicrhau bod myfyrwyr o Gymru sydd â gallu academaidd a'r awydd i astudio ar lefel addysg uwch yn cael cyfle i wneud hynny, ac yn cael eu cefnogi gan y system fwyaf hael o gymorth i fyfyrwyr yn y Deyrnas Unedig.

Diolch ichi am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Rydym ni yn UKIP yn credu y byddai llawer o fyfyrwyr yn well eu byd o ddilyn llwybr arall tuag at eu gyrfa ddewisol; mewn geiriau eraill, dylid cysylltu addysg yn agosach â chyflogadwyedd yn hytrach na chymwysterau addysgol pur. O ystyried ystadegau fel y rhai a ddyfynnwyd yn adran Cymru o'r arolwg o sgiliau cyflogwyr yn 2017, sy'n dangos cynnydd sylweddol yn y gyfran o swyddi gwag o ganlyniad i brinder sgiliau yn y sector adeiladu, er enghraifft—mae tua 40 y cant o'r swyddi gwag yn y diwydiant adeiladu yng Nghymru yn deillio o brinder sgiliau—onid yw'n bryd, Ysgrifennydd y Cabinet, i roi llawer mwy o bwyslais yn awr ar roi addysg alwedigaethol i'n plant?

Lywydd, a'n gwaredo rhag rhoi gwerth ar addysg er ei mwyn ei hun. A gaf fi ddweud bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i ddiwygio addysg ôl-orfodol a hyfforddiant yn gynhwysfawr, er mwyn ceisio chwalu'r rhwystrau rhwng addysg uwch, addysg bellach, dysgu seiliedig ar waith a phrentisiaethau i ganiatáu i fyfyrwyr allu cael cyfleoedd dysgu mwy hyblyg? Yn ddiweddar, cyfarfûm â bachgen bach a ddywedodd mai ei ddyhead oedd naill ai gwneud prentisiaeth neu fynd i brifysgol. Rwy'n gobeithio erbyn y bydd yn 18 oed na fydd yn rhaid iddo ddewis; bydd yn gallu gwneud prentisiaeth gradd uwch drwy hyfforddiant yn y gwaith a bod yn y brifysgol.

Unwaith eto, diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hateb. Mae gan adroddiadau rhanbarthol ar y farchnad lafur a gyhoeddir gan Lywodraeth Cymru stori ddiddorol i'w hadrodd hefyd o ran prinder sgiliau. Mae lefelau uchaf fy rhanbarth, de-ddwyrain Cymru, o swyddi gwag o ganlyniad i brinder sgiliau yn y sectorau gweithgynhyrchu, adeiladu, trafnidiaeth a chyfathrebu. Mae'r darlun ychydig yn wahanol yn rhanbarth canolbarth Cymru, lle mae eich etholaeth chi wrth gwrs—gwasanaethau busnes, trafnidiaeth a chyfathrebu sydd â'r lefelau uchaf o swyddi gwag o ganlyniad i brinder sgiliau yn y rhan honno o Gymru. Byddai hyn yn awgrymu y dylai hyfforddiant galwedigaethol a roddir i'n myfyrwyr ddilyn patrwm rhanbarthol; hyd yn oed mewn ardaloedd gwledig ni ddylent ganolbwyntio ar amaethyddiaeth yn unig. Ysgrifennydd y Cabinet, a yw'r sector addysgol yn ymwybodol o'r amrywiaeth hon ac a yw'n mynd i'r afael â'r anghenion hyn yn ddigonol, yn enwedig mewn perthynas â'r sector galwedigaethol?

Wel, wrth gwrs, Lywydd, mae'r Aelod yn gywir i ddweud y bydd gwahanol ardaloedd yng Nghymru angen gwahanol setiau o sgiliau i ymateb yn briodol i'r economi yn yr ardal honno. Cyfeiriaf yr Aelod at y datganiad a roddwyd ddoe gan fy nghyd-Aelod, y Gweinidog dros sgiliau a dysgu gydol oes, a soniai am y diwygiadau i'r ffordd rydym yn ariannu addysg bellach, er enghraifft, fel bod darpariaeth golegol yn cyd-fynd yn well gyda galwadau'r partneriaethau sgiliau rhanbarthol a busnesau lleol, felly ceir mwy o synergedd rhwng y cyrsiau coleg sy'n cael eu cynnig mewn ardal leol er mwyn diwallu anghenion sgiliau cyflogwyr yr ardal honno.

O fewn y portffolio sgiliau, rydym yn arwain ar naw prosiect cronfa gymdeithasol Ewrop, gyda £340 miliwn wedi'i gymeradwyo hyd nes fis Rhagfyr 2023. Cefnogwyd tua 105,000 o gyfranogwyr hyd yn hyn, ac rydym yn disgwyl cefnogi 125,000 pellach i ategu nifer o ymrwymiadau 'Ffyniant i Bawb' a chyflawni'r blaenoriaethau gweinidogol allweddol hynny.

Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Weinidog. Mae'n amlwg i mi fod yr Undeb Ewropeaidd wedi bod o fudd mawr ar gyfer cyllido sgiliau a chyfleoedd hyfforddi. Yn sicr yn fy etholaeth i, Merthyr Tudful a Rhymni, mae gan yr arian a ddarperir gan gronfa gymdeithasol Ewrop ffocws clir ar y dasg hanfodol o gael llawer o bobl sy'n agored i niwed yn ôl i mewn i'r farchnad lafur. Felly, a allwch chi roi sicrwydd i fy etholwyr y bydd yr hanes cadarn o fuddsoddi mewn hyfforddiant sgiliau yn parhau os ydym yn gadael yr Undeb Ewropeaidd?

Wel, wrth gwrs mae'n anodd rhoi sicrwydd ynglŷn ag unrhyw beth ar hyn o bryd, ond gobeithio y gallwn ddibynnu ar y sicrwydd a roddwyd gan y Trysorlys, beth bynnag sy'n digwydd, hyd yn oed mewn sefyllfa 'dim bargen', y gwarentir y bydd y cyllid hwnnw'n parhau tan 2020. Os ceir cytundeb pontio, bydd swyddogion yn ceisio sicrhau bod unrhyw arian sy'n weddill o fewn y pot hwnnw gan gronfa gymdeithasol Ewrop o ganlyniad i'r amrywiadau enfawr a fu yn y gyfradd gyfnewid, yn golygu y gallwn barhau i wario'r arian hwnnw hyd 2023, rwy'n gobeithio. Ond mae'n werth tanlinellu'r swm enfawr o gymorth y mae cymunedau fel eich un chi wedi'i dderbyn o ganlyniad i arian Ewropeaidd. Mae'n drueni efallai nad oes rhagor o'r bobl sydd wedi elwa o'r cyrsiau hynny wedi deall mewn gwirionedd o ble y dôi'r arian hwnnw.

Rydym ni wedi clywed o adroddiad Graeme Reid bod yna, efallai, orddibyniaeth ar y ffynonellau Ewropeaidd. Yn amlwg, mae hynny wedi bod yn rhywbeth naturiol oherwydd bod yr arian hwnnw wedi bod ar gael, ond bod yna ffynonellau arloesedd ac yn y blaen ar gael o lefydd eraill o fewn Prydain y gellir bod prifysgolion a cholegau addysg bellach yn ceisio bidio amdanynt fel eu bod nhw'n gallu gwneud mwy fel prifysgol ac wedyn ceisio gwneud hynny ar lefel fasnachol. Beth ydych chi'n ei ddweud wrth y cais hwnnw gan Graeme Reid ac a ydych chi fel Llywodraeth yn gwneud digon i hybu prifysgolion a cholegau i geisio yn y meysydd yma? 

Wel, rwy'n meddwl bod fy nghyfaill i yn arwain ar hwn, ond beth y gallaf i ei ddweud yw, rwy'n meddwl bod yna ffynonellau eraill lle y gallwn ni geisio sicrhau ein bod ni'n cael mwy o'r arian yna i mewn i Gymru. Ond rwyf hefyd yn meddwl ei bod hi'n bwysig i ni bwysleisio nad cyfrifoldeb y Llywodraeth yn unig yw hi i roi arian i mewn i ymchwil a datblygu. Mae'n rhaid i'r sector preifat hefyd roi eu dwylo nhw yn eu pocedi nhw. Os ydych chi'n edrych dros y byd, rŷm ni'n gwario tua 1.5 y cant o'n GDP ni yn llwyr ar R&D; yn yr Unol Daleithiau, maen nhw'n gwario tua 3 y cant. Felly, mae ffordd gyda ni i fynd i wella faint o arian—. Mae'r gwahaniaeth mwyaf yn dod oherwydd nad yw’r sector preifat yn y wlad yma efallai yn rhoi cymaint o’u harian nhw i mewn i’r system.

Weinidog, mae Llywodraeth y DU wedi cadarnhau na fydd unrhyw fwlch yn y cyllid ar gyfer twf rhanbarthol os ceir Brexit 'dim bargen'. Mae'r warant hon yn cynnwys prosiectau'r gronfa gymdeithasol Ewropeaidd. Felly, a wnaiff y Gweinidog gadarnhau, os yw Llywodraeth Cymru yn methu cyflawni ei haddewid o 100,000 o brentisiaethau yn ystod y tymor hwn, mai cyfrifoldeb a methiant Llywodraeth Cymru fydd hynny?

Wel, Mohammad, rwy'n falch o ddweud ein bod yn gwneud yn well na'r disgwyl o ran y targed ar gyfer darparu prentisiaethau, ac rwy'n weddol hyderus y gallaf ddweud ein bod yn mynd i chwalu'r targed hwnnw o 100,000 o brentisiaethau. Credwn y bydd mwy o arian yn dod yn y maes hwnnw. Mae hyn yn rhywbeth rydym yn gwbl ymrwymedig iddo fel Llywodraeth Cymru. Rydym yn falch iawn o'r hyn a wnaethom. Felly, rwy'n weddol hyderus y gallaf ddweud y byddwn yn cyrraedd y targed hwnnw ac mewn gwirionedd, y byddwn yn rhagori arno.

Diolch i chi am y cwestiwn. Yn ddiweddar cyhoeddodd y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol fanyleb tendr newydd ar gyfer comisiynu gweithwyr asiantaethau addysg, sy'n egluro'r sefyllfa o ran ffioedd asiantaeth. Awdurdodau lleol ac ysgolion sydd yn y sefyllfa orau i reoli'r defnydd o athrawon cyflenwi a monitro gwariant ar asiantaethau'n briodol o dan y trefniadau diwygiedig.

Ysgrifennydd y Cabinet, rydym yn gwario tua £40 miliwn y flwyddyn ar athrawon cyflenwi, gyda'r rhan fwyaf ohono'n mynd i asiantaethau, sy'n codi gormod ar ysgolion heb dalu digon i staff. Ni allwn ymdopi heb athrawon cyflenwi, ond fel y mae Undeb Cenedlaethol Athrawon Cymru wedi pwysleisio, mae athrawon cyflenwi'n tueddu i gael eu trin yn eithriadol o wael o ran cyflog, amodau gwaith a diffyg parch cyffredinol. Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi ymrwymo heddiw i ariannu ac ehangu'r prosiect athrawon cyflenwi, sy'n gweld clystyrau o ysgolion yn rhannu athrawon sydd newydd gymhwyso i gyflenwi dros staff sy'n absennol, gan leihau ein gorddibyniaeth ar asiantaethau athrawon?

Diolch i chi, Caroline, am eich cefnogaeth i gynlluniau peilot y clystyrau athrawon cyflenwi a gyflwynwyd gennyf. Mae'r buddsoddiad o £2.7 miliwn yn y prosiect hwnnw yn sicrhau bod 15 ardal awdurdod lleol yn cymryd rhan, ac mae gennym 50 o athrawon yn gweithio ar draws 100 o ysgolion yn rhan o hynny. Mae'r gwaith o werthuso’r prosiect peilot hwnnw newydd ddechrau. Mae angen inni ddysgu gwersi ynglŷn â pha rannau ohono sydd wedi gweithio'n dda, pa rhannau, os o gwbl, sydd heb weithio'n dda a'r cyfleoedd y mae'r cynllun peilot yn eu rhoi i ni o ran ymestyn y rhaglen ymhellach.

Gadewch imi fod yn gwbl glir ein bod wedi gweithio'n agos iawn gyda'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol i sicrhau bod y fanyleb fframwaith newydd ar gyfer gweithwyr asiantaeth, a gyhoeddwyd ar 12 Tachwedd, yn rhoi sylw i arferion gwaith teg ac isafswm cyfraddau cyflog ar gyfer athrawon cyflenwi ac yn cynnig mwy o dryloywder o ran y ffioedd y gall asiantaethau eu codi. Mae'n bwysig nodi nad ni sy'n cyflogi athrawon, ac rwy'n disgwyl y bydd pob corff cyhoeddus sy'n gyflogwyr yn cadw at egwyddorion gwaith teg a'r cod ymarfer ar gyflogaeth foesegol mewn cadwyni cyflenwi o ran ffynhonnell eu gwaith. Hoffwn ychwanegu hefyd fy mod ar hyn o bryd yn ystyried gweithredu safonau sicrwydd ansawdd gorfodol ar gyfer asiantaethau cyflenwi er mwyn ategu a chefnogi'r newid i fframwaith y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol.

Diolch yn fawr iawn ichi am yr ateb hwnnw i Caroline. Wrth gwrs, fe fyddwch yn ymwybodol, dair blynedd yn ôl, fod y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg wedi cynnal ymchwiliad i'r holl ddarpariaeth o athrawon cyflenwi, ac un gost nad yw bob amser yn cael ei chydnabod yw'r effaith y mae athro cyflenwi'n ei chael ar ganlyniadau disgyblion, yn enwedig mewn ardaloedd difreintiedig a'r cysylltiadau ag ymddygiad gwael disgyblion. Nawr, o'r tua 20 o argymhellion a wnaed gennym, cafodd y rhan fwyaf ohonynt naill ai eu derbyn neu eu derbyn mewn egwyddor, ac un ohonynt oedd ymrwymiad i wneud gwaith ymchwil i effeithiau gwaith athrawon cyflenwi ar y meysydd penodol hyn, h.y. canlyniadau disgyblion mewn ardaloedd difreintiedig ac ymddygiad disgyblion. A ydych wedi gallu ymgymryd â'r gwaith ymchwil hwnnw neu a yw'n rhan o waith y clystyrau y sonioch chi wrth Caroline amdanynt?

Mae wedi'i gynnwys yn y sylfaen dystiolaeth rydym wedi seilio'r prosiect peilot arni. Rydym yn gwybod pa mor bwysig yw gwaith athrawon cyflenwi yn y broses o godi safonau yn ysgolion Cymru a'r gallu i gynnal lefel o gysondeb gydag un athro cyflenwi yn gweithio ar draws grŵp o ysgolion fel bod yr athro'n dod i adnabod yr ysgolion a'r disgyblion hynny'n well. Ar y llaw arall, un o fanteision y cynllun peilot sy'n cael eu harchwilio gennym ar hyn o bryd, rwy'n credu, yw bod y disgyblion yn dechrau datblygu perthynas gydag un person penodol. Yn amlwg, bydd yr agweddau hyn yn rhan o'r gwerthusiad o'r cynllun peilot a gobeithio y bydd yn rhoi'r wybodaeth inni ynglŷn ag a ddylid ymestyn y cynllun peilot hwn i gynnwys Cymru gyfan ac a ddylai fynd y tu hwnt i ddefnyddio athrawon sydd newydd gymhwyso fel athrawon cyflenwi fel y mae'n gwneud ar hyn o bryd yn y cynllun peilot penodol hwnnw, ac a ddylid cymhwyso hynny ar gyfer y gweithlu athrawon cyflenwi yn ei gyfanrwydd.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n rhannu'r pryderon a fynegwyd gan fy nghyd-Aelodau Angela Burns a Caroline Jones, ac rwy'n parhau i ymdrin â gwaith achos gan athrawon cyflenwi anniddig yn fy etholaeth. Yn wir, yr wythnos diwethaf, cyfarfûm ag athro cyflenwi a ddywedodd wrthyf am achos brawychus lle mae asiantaeth gyflenwi'n cynnig cymhellion honedig, megis tocynnau i gemau rygbi rhyngwladol, i benaethiaid er mwyn hyrwyddo eu busnes. A ydych yn ystyried bod hyn yn briodol, ac os nad ydych, pa ymyriadau y gall Llywodraeth Cymru eu rhoi ar waith?

Diolch yn fawr iawn, Vikki. Buaswn yn falch iawn o gael tystiolaeth gan eich etholwr, ar sail ddienw pe bai hynny'n gwneud i'r unigolyn deimlo'n fwy cyfforddus, fel bod modd ymchwilio i hyn. Fel y dywedais yn fy ateb cynharach i Caroline, yn ogystal â gweithio gyda'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol i gynhyrchu fframwaith caffael cryfach nag sydd gennym ar hyn o bryd yn fy marn i, rwyf wrthi'n ystyried cyflwyno system, fel y dywedais, a fyddai'n caniatáu ar gyfer safonau sicrwydd ansawdd gorfodol gan asiantaethau cyflenwi. Pe baem yn dilyn y llwybr hwn, byddai angen i unrhyw asiantaeth fasnachol sy'n dymuno cyflenwi athrawon dros dro i ysgol a gynhelir yng Nghymru fodloni gofynion penodol. Credaf y byddai'r safonau achrededig hynny'n cefnogi ysgolion, athrawon cyflenwi a hefyd—y pwynt pwysig—ansawdd addysgu a dysgu, a gallai edrych o bosibl ar sicrhau nad yw arferion tebyg i'r rhai rydych newydd eu hamlinellu yn dderbyniol.

Diolch yn fawr, Neil, ac rydw i'n falch iawn eich bod chi wedi gofyn y cwestiwn yn Gymraeg. Diolch yn fawr am eich ymdrech chi fanna.

Rydw i'n meddwl bod yna gysylltiad sydd yn digwydd yn aml iawn rhwng Cyngor Caerdydd a Llywodraeth Cymru, ac mae yna fonitro cyson rhwng yr hyn roedd y cyngor wedi'i addo yn eu WESP nhw a'r hyn rŷm ni'n gobeithio y byddan nhw'n sicrhau eu bod nhw yn delifro. Felly, yn fewnol, tu mewn i'r Llywodraeth, mae gennym ni bobl sy'n monitro hynny'n gyson. 

Diolch. Mae ysgol Hamadryad yn symud i safle newydd yn Nhrebiwt ym mis Ionawr. Mae cyfle i wneud rhywbeth arbennig a phositif yma gyda chymunedau lleol. Beth fydd y strategaeth, a beth ydych chi'n mynd i'w wneud i ymgysylltu â hyn? A fydd hi'n bosib trefnu cyfarfod â rhanddeiliaid yn y gymuned? 

Diolch yn fawr. Wel, rydw i'n falch dros ben i weld yr ysgol newydd yma'n cael ei hagor. Roeddwn i'n un o'r bobl a oedd wedi ymgyrchu i gael ysgol yn yr ardal yma o'r ddinas, ac roeddwn i yn y seremoni lle roedden nhw wedi torri'r tir ar gyfer adeiladu'r adeilad newydd. Rydw i'n hapus iawn hefyd fod yna uned feithrin yn mynd i fod ynghlwm â'r ysgol ac rydw i yn gobeithio nawr y bydd yna ymgais—ac rydw i'n gwybod bod hyn wedi digwydd eisoes—gan yr ysgol i ymgysylltu â'r gymuned yn fwy eang, a'u bod nhw yn mynd allan ac yn sicrhau bod pob un yn yr ardal yn teimlo fel bod hon yn ysgol iddyn nhw gael access iddi hefyd. Ac rydw i'n ymrwymo i gysylltu â'r cyngor i ofyn a sicrhau eu bod nhw'n gofyn i'r ysgol i wneud yr ymdrech yna'n ychwanegol jest cyn iddyn nhw symud i mewn, fel bod pobl yr ardal yn teimlo mai dyma eu hysgol nhw. 

Weinidog, yn amlwg, mae'n newyddion da fod ysgolion newydd yn agor i ddarparu addysg cyfrwng Cymraeg, nid yn unig yng Nghaerdydd, ond ledled Cymru gyfan. Ond un peth sy'n bwysig iawn yw'r gallu i gyflenwi athrawon o ansawdd i'r ysgolion hynny allu addysgu'r cwricwlwm. Gyda datganoli cyflogau ac amodau athrawon, pa ddadansoddiad y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud o'r nifer o gamau y gallai eu rhoi ar waith i unioni prinder yn yr ardal benodol hon? Oherwydd, fel y dywedais, nid oes fawr o bwynt o gwbl mewn cael ysgolion newydd os nad oes gennym athrawon i addysgu'r gwersi.

Wel, mewn perthynas ag athrawon iaith Gymraeg, lle rwyf ychydig yn fwy cyfarwydd â ble y ceir problemau, mewn perthynas ag athrawon cynradd, credaf ein bod ar y trywydd iawn mwy na thebyg ac mae gennym ddigon o athrawon. Mae gennym broblem, fel sydd gan bobl ar draws y blaned gyfan, o ran recriwtio athrawon i addysg uwchradd. Rydym yn rhoi camau ymarferol iawn ar waith i sicrhau ein bod yn gallu denu pobl newydd i'r proffesiwn ac i wneud yn siŵr fod gennym safonau o ansawdd. Fe fyddwch yn ymwybodol fod yr Ysgrifennydd addysg yr wythnos diwethaf wedi nodi argymhellion clir iawn o ran sut y byddwn yn gwella ansawdd yr addysgu yng Nghymru.

Diolch i chi, Lynne. Drwy ein cenhadaeth genedlaethol, rydym yn diwygio ein system addysg i alluogi pob dysgwr, waeth beth fo'u cefndir neu amgylchiadau personol, i gyrraedd eu potensial. Mae gan awdurdodau lleol ddyletswydd i ddiwallu anghenion pob plentyn ag anghenion arbennig, gan gynnwys y rhai â nam ar y synhwyrau.

Diolch ichi, Ysgrifennydd y Cabinet. Gwn eich bod yn ymwybodol o fy mhryder dwfn ynglŷn â'r penderfyniad gan gyngor Casnewydd i dynnu allan o'r gwasanaeth addysg arbenigol ledled Gwent ar gyfer plant â nam ar y synhwyrau, a elwir yng Ngwent yn SenCom. Yn anffodus, gwnaed y penderfyniad heb ymgynghori gyda theuluoedd nac awdurdodau lleol sy'n bartneriaid, ac rwy'n bryderus iawn y bydd tynnu allan yn ansefydlogi gwasanaethau ar gyfer grŵp o blant a phobl ifanc dan anfantais fawr sydd ar hyn o bryd yn derbyn gwasanaeth arbenigol o ansawdd uchel. Pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau nad yw plant a phobl ifanc yng Ngwent dan anfantais yn sgil y penderfyniad hwn?

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn heddiw, Lynne, a'r ohebiaeth a gawsoch gyda mi a swyddogion ynglŷn â gwasanaeth SenCom, a oedd yn enghraifft dda iawn o sut roedd gwaith rhanbarthol ac awdurdodau lleol yn cyfuno adnoddau i greu gwasanaeth arbenigol iawn er mwyn diwallu anghenion grŵp penodol o blant, rhywbeth sy'n anodd iddynt ei wneud o bosibl wrth weithio ar eu pen eu hunain. Mae gweithio mewn partneriaeth yn effeithiol yn ffactor allweddol wrth sicrhau bod adnoddau'n cael eu defnyddio'n effeithiol i gefnogi dysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol, yn enwedig ar adeg pan nad yw adnoddau'n ddiddiwedd. Rwyf wedi ysgrifennu at arweinydd Cyngor Dinas Casnewydd, y Cynghorydd Debbie Wilcox, i sefydlu pa drefniadau sy'n cael eu rhoi ar waith i sicrhau na fydd dysgwyr, teuluoedd ac ysgolion, nid yn unig yng Nghasnewydd, ond ar draws y rhanbarth, yn cael eu niweidio gan y penderfyniad hwn.

Dylai pob ysgol allu gwasanaethu plant â nam ar y synhwyrau i'r un graddau, neu a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn credu ei bod hi'n well i ysgolion arbenigo a chael ysgolion arbennig ag arbenigedd datblygedig yn y maes hwn?

Wel, Mark, nid wyf yn meddwl bod yna un ateb sy'n addas i bawb; mae'n dibynnu'n fawr iawn ar anghenion plant unigol, ac yn wir, ar farn rhieni'r plant unigol hynny ynglŷn ag a ydynt am i'w plant gael eu haddysgu yn eu cymuned, a'r cohort o fewn y gymuned, neu a fyddai'r plentyn yn elwa mwy o leoliad arbenigol iawn. Yr hyn sy'n wirioneddol bwysig wrth inni symud drwy ein rhaglen drawsnewid ADY yw bod ysgolion o ba fath bynnag yn cael eu paratoi i ymdrin yn effeithiol ag anghenion dysgu ychwanegol yn ei amrywiol ffurfiau a'u bod yno i ymateb yn briodol er mwyn sicrhau bod pob plentyn yn cyrraedd eu potensial llawn. Yr hyn sy'n heriol yn achos SenCom yw bod hwn yn grŵp penodol o blant ag anghenion penodol iawn, a thrwy weithio gyda'i gilydd, mae SenCom wedi gallu darparu tîm amlddisgyblaethol i ddarparu'r cymorth arbenigol iawn hwnnw. Ond mae'n gwbl hanfodol i'n rhaglen drawsnewid ADY mai'r plentyn sy'n cael y lle canolog.

Jane, mae ysgolion gwledig yn chwarae rhan bwysig yn ein cenhadaeth genedlaethol i godi safonau ac ymestyn cyfleoedd i'n pobl ifanc i gyd, a dyna pam rydym wedi rhoi camau ar waith, gan gynnwys cyhoeddi cynllun gweithredu addysg wledig a chyflwyno'r grant ysgolion bach a gwledig, i helpu i fynd i'r afael â'r heriau sy'n eu hwynebu.

Diolch ichi, Ysgrifennydd y Cabinet. Hoffwn ddiolch i chi am eich ateb i fy llythyr ynglŷn â'r bwriad i gau ysgol Llancarfan, lle rydych yn dweud nad yw'r rhagdybiaeth yn erbyn cau yn golygu na fydd ysgol yn cau byth; fodd bynnag, mae'n golygu bod yn rhaid i'r achos dros gau fod yn gryf ac na ddylid gwneud hynny hyd nes y bydd pob ateb dichonadwy arall wedi'i ystyried yn gydwybodol, gan gynnwys ffedereiddio. Fel y gwyddoch, mae gwrthwynebiad eang i gau'r ysgol wledig hon yn fy etholaeth. A allwch wneud sylw ar y dystiolaeth nad yw'r awdurdod lleol wedi ystyried dulliau amgen dichonadwy, megis ffedereiddio?

Wel, Jane, rwy'n ymwybodol fod cabinet Cyngor Bro Morgannwg wedi penderfynu bwrw ymlaen â'r cynnig i symud Ysgol Gynradd Llancarfan i safle newydd. Cyhoeddwyd yr hysbysiad statudol, fel y byddwch yn gwybod, ar 5 Tachwedd ac mae'n darparu cyfnod gwrthwynebu o 28 diwrnod i unrhyw un gael ymateb. Yn yr achos hwn, mae'n rhaid i'r gwrthwynebiadau ddod i law erbyn 3 Rhagfyr. Yna rhaid i'r awdurdod lleol gyhoeddi crynodeb o'r gwrthwynebiadau statudol ac ymateb i'r gwrthwynebiadau hynny. Fel y byddwch yn gwybod, gellir cyfeirio cynnig wedi'i gymeradwyo neu ei wrthod gan awdurdod lleol at Weinidog Cymru i'w ystyried os bydd rhai partïon penodol yn penderfynu cymryd y cam hwnnw, ac felly ni allaf roi rhagor o sylwadau ar yr achos unigol hwnnw mewn gwirionedd.

Mae perfformiad pobl ifanc sy'n astudio ieithoedd tramor modern Safon UG, Safon Uwch a TGAU yn dal yn gadarn. Rydym wedi buddsoddi £2.5 miliwn yn ein cynllun 'Dyfodol byd-eang' er mwyn galluogi pobl ifanc i ddeall pwysigrwydd a chyfleoedd astudio ieithoedd tramor modern.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw, ond nid yw mewn gwirionedd yn adlewyrchu realiti dysgu ieithoedd tramor modern yn ysgolion Cymru heddiw. Mae ffigurau diweddaraf Gwasanaeth Derbyn y Prifysgolion a'r Colegau yn dangos bod 80 o fyfyrwyr o Gymru wedi sicrhau lleoedd ar gyrsiau iaith a llenyddiaeth Ewropeaidd y llynedd—i lawr o 120 yr adeg hon y llynedd. A dros y degawd ers 2009, mae nifer yr ymgeiswyr Safon Uwch mewn Ffrangeg ac Almaeneg wedi gostwng ddwy ran o dair—ac wedi disgyn eto y llynedd—a'r nifer o ymgeiswyr mewn Sbaeneg wedi gostwng i'w hanner. Cyhoeddwyd dogfen 'Dyfodol byd-eang' y Llywodraeth ym mis Hydref 2015, ac roedd yn gynllun i hyrwyddo a gwella ieithoedd tramor modern yng Nghymru yn ystod y cyfnod o bum mlynedd hyd at 2020. Mae'n ymddangos bod y rhaglen hon wedi methu'n llwyr, felly beth y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn mynd i'w wneud i geisio dad-wneud y difrod a wnaed?

Gadewch inni fod yn gwbl glir: ychydig eiliadau yn ôl, roedd UKIP yn dweud wrthym fod gennym lawer gormod o bobl yn mynd ymlaen i brifysgol i astudio pynciau academaidd, ac mewn gwirionedd y dylem ganolbwyntio fel Llywodraeth ar annog—[Torri ar draws.]—ar annog pobl i ddilyn llwybrau eraill. Gadewch inni fod yn gwbl glir: lle mae disgyblion yn dewis astudio ieithoedd tramor modern, maent yn gwneud yn dda iawn—dangosodd canlyniadau 2018 gynnydd yn y graddau A* i C Safon Uwch mewn Ffrangeg, Almaeneg a Sbaeneg, a chododd canlyniadau lefel TGAU, graddau A* i C mewn Ffrangeg—[Torri ar draws.] Mewn Ffrangeg hefyd. Nawr, yn sicr, ceir heriau o ran y nifer sy'n astudio ieithoedd tramor modern, ond mae ffigurau 2018 yn dangos nad oes gostyngiad mwyach yn y nifer sy'n astudio Almaeneg, ac mae'r gostyngiad yn y nifer sy'n astudio Ffrangeg yn llai serth. Rydym wedi rhoi adnoddau ychwanegol i mewn drwy gyfrwng y rhaglen 'Dyfodol byd-eang', ac i gefnogi hyn ymhellach, rwyf wedi cytuno i roi cyllid ychwanegol i'r rhanbarthau ar gyfer 2018-19 er mwyn gwella eu cynnig ieithoedd tramor modern, gyda ffocws penodol ar y sector cynradd, fel y gall plant ddarganfod awydd i ddysgu ieithoedd tramor modern yn gynharach yn eu gyrfa academaidd yn hytrach na gorfod aros tan yr ysgol uwchradd er mwyn cael y cyfleoedd hyn.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.

Yr eitem nesaf, felly, yw cwestiynau i'r Ysgrifennydd Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Joyce Watson.

Diolch ichi am y cwestiwn. Yn ddiweddar cyhoeddais nifer o ymyriadau i wella iechyd rhywiol yng Nghymru, gan gynnwys cynllun peilot ar gyfer cynnal profion ar-lein yn ardal bwrdd iechyd prifysgol Hywel Dda, a phrosiect i ddarparu profion hunan-samplu HIV i'r rhai sy'n mynychu clinigau proffylacsis cyn-gysylltiad. Bydd y gwaith hwn yn llywio datblygiadau yn y ddarpariaeth ledled Cymru yn y dyfodol.

Rwy'n falch iawn, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy'n croesawu eich ymrwymiad i hyn, oherwydd mae pawb ohonom yn gwybod bod diagnosis cynnar o HIV yn hanfodol i sicrhau y gall unrhyw unigolyn sy'n cael prawf cadarnhaol ddechrau triniaeth cyn gynted â phosibl, ac mae cael amrywiaeth o gyfleoedd ar gyfer profi yn hanfodol iawn i wella diagnosis cynnar a chynnal iechyd a lles y bobl sy'n byw, neu a allai fod yn byw gyda HIV. Mae diagnosis hwyr o HIV yn achosi goblygiadau difrifol i iechyd yr unigolyn a gall arwain at gymhlethdodau difrifol sy'n peryglu bywyd. Yn anffodus, mae lefelau diagnosis hwyr o HIV yn dal yn uchel, gyda 43 y cant o'r holl achosion newydd yn cael diagnosis hwyr. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, y tu hwnt i'r rhai rydych newydd eu hamlinellu—ac maent i'w croesawu yn wir—pa gamau gweithredu eraill y gallai Llywodraeth Cymru eu cymryd i wella'r nifer sy'n mynd am brofion diagnostig cynnar o HIV hyd yn oed ymhellach?

Wel, mae'n galondid mawr gweld y gwaith rydym yn ei wneud ar broffylacsis cyn-gysylltiad (PrEP), ond hefyd yn y cynllun peilot newydd rwyf wedi'i gyhoeddi. Mae'r gwaith ar PrEP yn bwysig, oherwydd os cofiwch, pan wneuthum ddatganiad i'r Siambr hon o'r blaen, roeddem wedi canfod nifer o bobl cyn cynnal y profion, cyn darparu PrEP—nifer o bobl a oedd heb gael diagnosis o HIV—felly roedd modd iddynt ddechrau triniaeth ar y pwynt hwnnw mewn gwirionedd, yn ogystal â'r pwynt ataliol ynglŷn â PrEP, ac rwy'n disgwyl y byddwn yn dysgu llawer mwy ynglŷn â sut i wneud yn siŵr fod PrEP ar gael yn briodol er mwyn atal HIV rhag digwydd yn y lle cyntaf. Mae'r rhaglen a gyhoeddais ynglŷn â hunan-brofi a samplu yn y cartref yn bwysig, oherwydd mae rhannau eraill o'r DU yn gweithredu fersiwn wahanol o hynny. Mewn gwirionedd, rydym yn cyflwyno prawf haws yma yng Nghymru. Mae'r ffocws cychwynnol ar clamydia a gonorea, ond bydd hynny'n datblygu wedyn i edrych ar wneud profion HIV yn ogystal. Rydym yn darparu bron i 100,000 o brofion HIV yng Nghymru bob blwyddyn, felly mae llawer iawn o brofion yn digwydd. Nid yw'n fater o'r hyn y dylem ei wneud, ond yn hytrach, sut y dylem ei wneud, a sut y dylem wella'r hyn rydym yn ei wneud, ac mewn gwirionedd, ar y pwynt hwn, rydym yn arwain y ffordd ledled y DU.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddiweddar fe nodoch bwysigrwydd deall lefelau gwirioneddol HIV yng Nghymru, ac rwy'n meddwl, fel y dywedoch, fod nifer y bobl yr amcangyfrifir eu bod yn byw gyda HIV yma yn rhy isel yn ôl pob tebyg. Mae Ymddiriedolaeth Terrence Higgins wedi cynhyrchu ystadegau sy'n ymwneud â'r DU yn ei chyfanrwydd, gyda dadansoddiad, ond ychydig iawn o ddata ystadegol a geir sy'n ymwneud â Chymru'n benodol. Ar wahân i edrych ar ddarparu profion mewn cymunedau a phecynnau profi, a fyddwch yn gwneud ymchwil pellach i ganolbwyntio ar Gymru er mwyn deall faint o bobl yng Nghymru sy'n HIV positif ac yn bwysicach, i weld a oes unrhyw rannau o Gymru â nifer fwy o bobl yn dioddef na rhannau eraill?

Rydym yn disgwyl dysgu llawer iawn o'r astudiaeth PrEP rydym yn rhan ohoni—nid yn unig y bobl sy'n gofyn am brawf, oherwydd mae'n bwynt sy'n wir ledled y wlad, ond yr ymgysylltiad ehangach â gwasanaethau iechyd rhywiol. Felly, y pwynt ynglŷn â gwneud profion yn haws—mae'n rhan o geisio lleihau stigma yn ogystal. Mae yna her ynglŷn â phobl yn dod i fanteisio ar y profion sydd ar gael eisoes, felly po hawsaf y gwnawn hynny, po fwyaf y siaradwn amdano a dweud y gwir, y mwyaf tebygol y byddwn o weld pobl yn dod i wneud hynny. Ac wrth gwrs gallwn fod yn hyderus fod yna bobl yn byw yng Nghymru heb gael diagnosis o HIV, oherwydd canfuwyd rhai ohonynt drwy ddamwain yn ystod y profion PrEP. Roeddem yn meddwl y byddem yn canfod rhai, am ein bod mewn gwirionedd yn ceisio cyrraedd pobl sydd ag ymddygiad iechyd rhywiol mwy peryglus nag eraill. Dyna pam ein bod yn gwybod, hyd yn oed ymhlith y bobl sydd wedi mynd ar drywydd PrEP, fod gan bron un rhan o bump o'r bobl hynny heintiau eraill a drosglwyddir yn rhywiol. Felly, mewn gwirionedd rydym yn ymdrin â'r boblogaeth gywir o bobl, ac rwy'n edrych ymlaen at fynd i'r afael â digwyddiad Diwrnod AIDS y Byd Terrence Higgins yma yn y Senedd ddiwedd y mis hwn, a siarad am ymrwymiad y Llywodraeth hon i ddileu HIV yma yng Nghymru.

Rwy'n hapus i wneud hynny. Mae cyfraddau imiwneiddio yng Nghymru yn aros ar frig y meincnodau rhyngwladol ac yn cymharu â gwledydd eraill y DU. Mae'r mwyafrif helaeth o blant Cymru wedi'u himiwneiddio'n llawn cyn iddynt ddechrau yn yr ysgol. Mae'r lefelau o blant sy'n cael eu himiwneiddio plant yng ngogledd Cymru yn uwch na chyfartaledd Cymru yn y rhan fwyaf o raglenni.

Diolch ichi am yr ateb hwnnw. Fe fyddwch yn ymwybodol fod pobl hŷn a grwpiau eraill sy'n agored i niwed yn cael eu hannog hefyd i fanteisio ar y cynnig o frechlyn rhag y ffliw bob gaeaf. Cafwyd cryn bryder yng ngogledd Cymru ynglŷn â phrinder y brechlyn ar draws y rhanbarth, gan gynnwys yn fy etholaeth i, Gorllewin Clwyd. A ydych yn derbyn y posibilrwydd y gallai prinder roi bywydau pobl agored i niwed mewn perygl? A beth a wnewch i godi cyfraddau brechu ymhlith gweithwyr rheng flaen y GIG, lle mae cyfran sylweddol ohonynt yn mynd heb y brechlyn bob blwyddyn a gallent fod yn rhoi cleifion mewn perygl?

Diolch i chi am eich cwestiwn. Roedd dwy ran i'r cwestiwn dilynol i bob pwrpas. Mewn gwirionedd, dros y flwyddyn ddiwethaf rydym wedi gwneud cynnydd gwirioneddol o ran nifer gweithwyr y GIG, a gweithwyr rheng flaen yn benodol, sy'n cael y brechlyn. Bedair blynedd neu fwy yn ôl, pan gefais y cyfle i weithio yn yr adran iechyd, roedd nifer ein gweithwyr GIG a oedd yn manteisio ar y brechlyn gryn dipyn yn llai na 50 y cant. Mae bellach yn fwy na hynny, ac mewn gwirionedd mae Betsi Cadwaladr yn eithaf da o gymharu â gweithwyr eraill y GIG yng Nghymru. Rydym yn anelu i ehangu hynny ymhellach, oherwydd mae yna neges glir o ran sicrhau, yn fwyaf arbennig, fod y bobl sy'n dod i gysylltiad uniongyrchol â chleifion yn cael eu brechu rhag y ffliw. Rydym wedi mynd â hynny ymhellach yn y maes gofal cymdeithasol yn ogystal. Felly, eleni, bydd y sector fferylliaeth gymunedol yn arwain ar frechu gweithwyr rheng flaen mewn gofal preswyl hefyd.

O ran eich pwynt am y brechlyn ar gyfer gweithwyr hŷn, mae'n un o'r ymadroddion iechyd hynny—brechlyn sy'n cynnwys cyffur ategol: brechlyn sy'n fwy effeithiol ymhlith pobl dros 65 oed. Mewn gwirionedd, y dystiolaeth gan y Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu yw ei bod yn debygol mai dyma'r unig frechlyn sy'n effeithiol mewn pobl dros 75 oed. Felly, mae hwnnw'n mynd allan ym mhob un o wledydd y DU, ac mae'r pedair gwlad wedi wynebu rhai heriau cyflenwi gan y gwneuthurwr. Rydym bellach mewn sefyllfa lle y gallwn fod yn hyderus y bydd yr holl gyflenwad hwnnw ar gael erbyn diwedd y mis hwn, mis Tachwedd, ac mae'n cael ei gyflwyno fesul cam. Mae'r gweithgynhyrchwyr yn cydnabod rhai o'r heriau a gawsant wrth wneud hynny, ond wrth gwrs, rydym yn dysgu gwersi y tymor hwn, nid yn unig ar ei ddiwedd, ac rwy'n hyderus, fel pob gwlad arall yn y DU hefyd rwy'n credu, y bydd cyflenwad digonol o'r brechlyn hwnnw ar gael mewn fferyllfeydd meddygon teulu a fferyllfeydd cymunedol er mwyn i'n dinasyddion mwyaf agored i niwed allu manteisio arno, ac ar y brechlyn mwy effeithiol ar gyfer rhai dros 65 oed hefyd eleni.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Helen Mary Jones.

Diolch, Lywydd. Roeddwn am ddefnyddio fy nghwestiynau cyntaf fel llefarydd i ymdrin â phroblemau mewn gofal cymdeithasol yn hytrach nag iechyd, fel symbol o ba mor bwysig ydyw i bobl ar draws y Siambr hon, yn enwedig yma yn ein plaid ni—. Rydym yn gweld iechyd a gofal cymdeithasol fel partneriaeth gyfartal, heb fod un yn bwysicach na'r llall. Felly, a gaf fi gofyn i'r Gweinidog Gwasanaethau Cymdeithasol: a yw Llywodraeth Cymru yn gwybod faint o nyrsys cofrestredig a gweithwyr gofal sy'n hanu o wledydd o fewn yr UE sy'n gweithio mewn cartrefi gofal yng Nghymru ar hyn o bryd, ac os felly, beth yw'r ffigurau hynny?

Helen Mary, a gaf fi eich croesawu i'ch rôl fel llefarydd, a chroesawu hefyd y ffordd rydych newydd nodi pwysigrwydd iechyd a gofal cymdeithasol gyda'i gilydd? Mae'r grŵp rhanddeiliaid Brexit rwyf fi ac Ysgrifennydd y Cabinet yn ei gadeirio ar y cyd wedi edrych ar y mater hwn. Ceir prinder cymharol o ddata ar y sector gofal cymdeithasol o'i gymharu â'r sector iechyd. Yn y sector iechyd, mae gennym ffigurau eithaf cywir ar effaith Brexit, boed yn Brexit 'dim bargen' neu'n rhyw fath o drefn bontio, ar y gweithlu o'i fewn. Felly, rydym wedi comisiynu gwaith i fynd ati i lenwi rhai o'r bylchau yn y data, ond mae rhai o'r bylchau yn y data'n deillio'n syml o natur eang ac amrywiol y sector gofal. Nid yw mor gydgysylltiedig â'r GIG sydd gennym. Ond rydym wedi comisiynu gwaith i edrych ar hynny, a chyn gynted ag y byddwn yn ymwybodol o hynny, rwy'n siŵr y byddwn yn dod ag ef gerbron y tŷ wedyn i weld sut rydym yn ei wneud. Ond dyna'n union yw'r rheswm pam rydym yn ei wneud: i weld sut y gallwn baratoi ar ei gyfer os ydym mewn sefyllfa lle bydd yn rhaid inni wynebu colli pobl o'n gweithlu gofal cymdeithasol, sydd mor bwysig i'r holl bobl sy'n derbyn gofal gan bobl sy'n dod i'r wlad hon o bob rhan o'r byd, a dweud y gwir, i ddarparu gofal ar gyfer ein dinasyddion.

Diolch ichi am yr ateb, Weinidog. Er gwaethaf yr hyn rydych wedi'i ddweud am gymhlethdod y sector o gymharu â'r sector iechyd, rwy'n siŵr y byddech yn deall ei bod hi'n rhwystredig iawn nad ydym yn gwybod, ac mor agos at Brexit â hyn, ein bod yn dal heb gael—pa un a fyddech byth yn gallu cael set o ffigurau mor gynhwysfawr a chywir ag y gallwn ei chael ar gyfer y gwasanaeth iechyd, ond mae'n rhwystredig nad ydych yn gwybod yn iawn, a rhannaf eich pryder, wrth gwrs, am effaith bosibl Brexit ar y gweithlu, ac os caiff pobl eu hatal rhag dod i weithio yma.

Weinidog, fe fyddwch yn gwybod am astudiaeth y llynedd gan y BMJ sy'n cysylltu toriadau a chyni mewn gofal cymdeithasol â chynnydd yn nifer y marwolaethau mewn cartrefi gofal. Un o'r mesurau lliniarol, wrth gwrs, fel y byddwch yn gwybod, yw presenoldeb nyrsys cofrestredig sydd wedi cymhwyso'n llawn i staffio cartrefi gofal. A ydych yn derbyn y gallai fod risg i ddiogelwch mewn cartrefi gofal os yw Brexit a'r rheolau mewnfudo yn effeithio'n sylweddol ar lefelau nyrsys cofrestredig mewn cartrefi gofal, a beth y gallwch ei wneud i liniaru'r risg honno?

Mae'n bendant fod angen inni ochel rhag hynny. Rydym wedi cyflwyno ein safbwyntiau'n glir iawn i Lywodraeth y DU, nid yn unig o ran yr angen i'n staff gofal presennol aros a chael croeso yma yng Nghymru doed a ddelo, ond hefyd er mwyn osgoi tynhau ar reolau mewn perthynas ag unigolion sy'n gweithio yn y rheng flaen neu eu teuluoedd hefyd, oherwydd rhaid inni ymdrin â'r ddau beth. Ac un o'r rhwystredigaethau sydd gennym ar hyn o bryd, Ysgrifennydd y Cabinet a minnau, yw nad yw Llywodraeth y DU yn derbyn ein sylwadau, a gyflwynwyd gennym yn ysgrifenedig, sy'n dweud, 'Nid yw'n ddigon da dweud o fewn y maes iechyd y byddwn yn treialu meysydd lle y gallwn gael rhyw fath o hawl preswylio ar gyfer unigolion sy'n gweithio gydag iechyd.' Mae angen ei gymhwyso i ofal cymdeithasol, ond mae angen ei gymhwyso mewn ffordd gydymdeimladol i'w teuluoedd hefyd, oherwydd pam y byddech yn aros yma, pam y byddech yn dod i weithio yma oni bai eich bod yn gwybod hefyd fod eich teulu yn cael gofal? Felly, rydym—.

Mae'r ansicrwydd a grybwyllwyd gennych, fodd bynnag, yn ffaith bendant yn sgil yr anhrefn ynghylch negodiadau Brexit—y ffaith ein bod ar y pwynt hwn dros ddwy flynedd ar ôl y refferendwm lle rydym yn dal heb gael eglurder manwl ynglŷn â'r hyn y mae angen inni gynllunio ar ei gyfer. Ond rydym yn cynllunio yn awr, ac rydym wedi bod yn gwneud hynny ers peth amser, gyda'n rhanddeiliaid, gan gynnwys yr arolygiaeth gofal, y fforwm gofal, gyda darparwyr yn uniongyrchol, i ddweud, 'Beth yw'r effeithiau a hyd yn oed gyda sector cymhleth, a allwn gael y data mwyaf cywir ar yr hyn y gallai'r effaith fod, yn enwedig effaith 'dim bargen'?'

Wel, diolch i chi, unwaith eto, Weinidog. Yn amlwg, nid oes neb yn mynd i feio Llywodraeth Cymru am Brexit, ond credaf ei bod yn briodol ein bod yn gofyn rhai cwestiynau ynglŷn â pha mor hir y mae wedi'i gymryd i ni gael y wybodaeth hon, oherwydd, wrth gwrs, mae llawer o resymau eraill pam y dylem gael syniad gwell a chliriach o beth yw cymysgedd sgiliau a chymysgedd cymwysterau ein gweithlu gofal cymdeithasol.

Wrth gwrs, yn y Cynulliad blaenorol, pasiwyd deddfwriaeth gennym i greu lefelau gofynnol o staff nyrsio mewn rhai lleoliadau ysbyty. Dewiswyd y lleoliadau hynny am fod tystiolaeth gadarn yn profi bod lefelau staff nyrsio yn effeithio ar ganlyniadau cleifion. Erbyn hyn, wrth gwrs, mae astudiaeth y British Medical Journal yn dangos bod cael staff nyrsio cymwysedig mewn cartrefi gofal yn gallu cael effaith debyg ar gyfraddau marwolaethau ac ar ganlyniadau. Mewn egwyddor, neu ar yr ochr hon i'r tŷ, byddem yn cefnogi camau i ymestyn y ddeddfwriaeth honno i gynnwys cartrefi gofal yn y pen draw. Rydym yn sylweddoli bod hynny'n uchelgeisiol ar hyn o bryd, ond a wnewch chi ymrwymo mewn egwyddor i ystyried ymestyn y Ddeddf i gynnwys nyrsys cofrestredig mewn cartrefi gofal, os bydd y dystiolaeth yn ddigon cadarn yn y dyfodol?

Byddwn bob amser yn cadw meddwl agored ar hyn, oherwydd credaf eich bod yn gywir yn dweud bod angen i ni ddilyn y dystiolaeth bob amser. Ac wrth gwrs, yn y blynyddoedd diwethaf, rydym wedi adolygu ac adnewyddu'r canllawiau mewn perthynas â darpariaeth nyrsio yn y sector cartrefi gofal, gan gydnabod, unwaith eto, fod cartrefi gofal yn amrywio'n sylweddol o ran y math o breswylwyr sydd ganddynt—a ydynt angen gofal 24 awr ac yn y blaen. Felly, rydym wedi ei adolygu a'i adnewyddu yn weddol ddiweddar. Ond rydym bob amser yn cadw meddwl agored am hynny'n seiliedig ar y dystiolaeth, yn hytrach na dweud yn syml, 'Dyma nifer; os byddwn yn cyrraedd yr isafswm hwn, byddwn yn darparu gofal nyrsio diogel o fewn y sector gofal.' Os ydym am ddilyn y dystiolaeth, mae'n debyg fod angen i ni ei wneud mewn ffordd ddeallus iawn sy'n dweud, oherwydd yr anghenion nyrsio amrywiol iawn sydd i'w cael mewn gwahanol gartrefi gofal, boed yn gartrefi sy'n cynnwys cleifion oedrannus eiddil, boed yn gartrefi sy'n cynnwys cleifion dementia—bydd y gwahaniaethau'n sylweddol. Gallai fod yn wahanol o fis i fis neu o chwarter i chwarter hyd yn oed, yn dibynnu ar y preswylwyr sy'n dod i mewn. Ond rwy'n cytuno ynglŷn â'r angen i sicrhau bod y dystiolaeth yn dweud wrthym beth yw'r lefelau nyrsio diogel yn y sector gofal, a byddwn bob amser yn cadw meddwl agored i'r dystiolaeth a gyflwynir ar hynny.

Llefarydd y Ceidwadwyr—Janet Finch-Saunders. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, rwy'n siŵr eich bod wedi dychryn cymaint â minnau wrth glywed am fethiannau erchyll a'r achosion honedig o gam-drin ac esgeuluso yn nghartref preswyl Pines yng Ngwynedd. O'r deunydd ffilm a ddaeth o'r cartref hwn, ceir tystiolaeth ymddangosiadol o ffugio dogfennau, cuddio meddyginiaethau ym mwyd preswylwyr, dulliau anniogel o symud preswylwyr a diffyg urddas a pharch cyffredinol yn eu triniaeth a'u gofal. Mae'r digwyddiadau hyn i gyd yn disgyn yn llawer is na'r hyn a ddisgwylir yng Nghymru gyda'i rheoliadau gofal ei hun, a chafodd hyn oll sylw o ganlyniad i newyddiaduraeth ymchwiliol a welais neithiwr ar raglen S4C, Y Byd ar Bedwar. Yr hyn sy'n peri pryder i mi, Weinidog, yw bod Arolygiaeth Gofal Cymru eisoes yn gwybod am y cyfleuster preswyl hwn a bod nifer o adroddiadau beirniadol wedi cael eu gwneud yn erbyn ei ymddygiad a'r ffordd y câi preswylwyr eu trin, ond mae'n amlwg eu bod wedi parhau i drin oedolion agored i niwed yn wael. Beth y mae eich Llywodraeth yn ei wneud ochr yn ochr ag Arolygiaeth Gofal Cymru i sicrhau y bydd yn rhaid i unrhyw gyfleusterau, megis cartref preswyl Pines, ddilyn rhaglenni gwella llym ac ystyrlon, er mwyn sicrhau bod preswylwyr agored i niwed yn cael eu diogelu rhag unrhyw gamymddygiad neu esgeulustod?

Diolch i chi am y cwestiwn, a do, fe welais raglen Y Byd ar Bedwar, ac rydym yn ymwybodol iawn o'r pryderon a godwyd ynghylch Pines yng Nghricieth, fel y mae Arolygiaeth Gofal Cymru. Rhoddodd yr arolygiaeth gamau ar waith ar unwaith ar ôl iddynt gael gwybod am y materion a nodwyd gan S4C yn y Pines, ac mae ei harolwg yn parhau ar hyn o bryd. Nawr, oherwydd hynny, mae'n anodd i mi wneud unrhyw sylw pellach am y Pines ei hun ar hyn o bryd, ond rydych yn gywir yn nodi, mewn gwirionedd, fod arolygiadau a chynlluniau gwella wedi bod yn y gorffennol gan arwain at fesurau gwella yn y cartref hwn. Mae'n iawn fod yr arolygiaeth yno ar hyn o bryd yn ymchwilio i'r honiadau diweddaraf, a dyna ydynt ar hyn o bryd—honiadau—ac yn gweld beth sydd angen ei wneud. Ond mae'n anodd i mi wneud sylwadau pellach ar Pines.

Fodd bynnag, yr hyn y gallaf ei ddweud yw bod Arolygiaeth Gofal Cymru wedi cynnal dros 600 o arolygiadau yn rhan o'i threfniadau rheoleiddio ac arolygu rheolaidd y llynedd, ond wrth gwrs, mae bob amser yn gallu ymweld â chartref heb roi rhybudd yn sgil adroddiadau am unrhyw achosion posibl o gam-drin, esgeulustod neu beth bynnag, a dyna a wnaed yn yr achos hwn.

Fe ofynnoch chi hefyd beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud. Credaf fod yna bethau y gallwn eu gwneud a phethau rydym eisoes yn eu gwneud. Ychydig flynyddoedd yn ôl, pasiodd y Cynulliad hwn Ddeddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016. Mae honno'n wahanol iawn, oherwydd, er enghraifft, mae'n gosod gofynion cyfreithiol ar ddarparwyr ac unigolion cyfrifol dynodedig cartrefi gofal felly rydym yn gwybod pwy sy'n gyfrifol yn y pen draw yn ogystal. Ond mae hefyd yn symud oddi wrth safonau gofynnol ar gyfer y ddarpariaeth, sy'n golygu, os oes gennych safon ofynnol, fod pobl yn dewis cyrraedd y safon ofynnol a dim mwy na hynny, ac mae'n canolbwyntio yn hytrach ar welliant parhaus, sef yr hyn rydym ei eisiau gan bob un o'n cartrefi gofal. Ond mae hefyd yn rhoi pwyslais ar bwysigrwydd yr unigolyn—ar eu gofal a'u cymorth ac ar eu cefnogi gyda'u hanghenion. Ni fyddwn yn cyflawni hyn dros nos, ond dyma beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud: gosod y fframwaith er mwyn i'r corff rheoleiddio a chartrefi gofal sbarduno gwelliant parhaus.

Diolch. Mae'n hanfodol, fodd bynnag, fod unrhyw awgrymiadau ar gyfer gwella, beth bynnag yw eu natur, yn cael eu cymryd o ddifrif a bod llesiant pobl hŷn wrth wraidd y modd y darperir gofal. Ond nid yw fy mhryderon yn ymwneud yn unig â hawliau pobl mewn cartrefi preswyl. Wrth i Lywodraeth Cymru fynd ar drywydd eu hagenda 'Cymru Iachach', sy'n gweld mwy o gleifion yn derbyn gofal yn y cartref, sut rydych yn gwneud trefniadau i sicrhau y gall pobl hŷn sy'n derbyn gofal yn eu cartrefi eu hunain fod yn ddiogel ac y byddant yn cael gofal o'r safon uchaf a bod eu llesiant yn cael ei gefnogi gan holl aelodau'r tîm amlddisgyblaethol sy'n gyfrifol am ddarparu'r gofal hwnnw? Y rheswm rwy'n gofyn hynny heddiw yw fy mod wedi cael fy syfrdanu, ddydd Llun, gan y ffaith bod un o fy etholwyr wedi cael ei siomi'n ddrwg yn ddiweddar gan y tîm amlddisgyblaethol sy'n ymweld â'u cartref ar hyn o bryd, ac arweiniodd hynny at eu merch yn gofyn am ymchwiliad trylwyr gan ei bod yn credu bod ei thad oedrannus yn cael ei esgeuluso.

Felly, pa reoliadau a systemau arolygiaeth a roddir ar waith i sicrhau nad yw oedolion agored i niwed yn cael eu hesgeuluso yn eu cartrefi eu hunain? Dyma rai o aelodau mwyaf agored i niwed ein cymdeithas, ac mae'n hanfodol fod gennym gorff arolygiaeth annibynnol ar waith i ymweld â phobl yn eu cartrefi eu hunain a sicrhau bod eu holl anghenion yn cael eu diwallu a bod eu hawliau'n cael eu parchu. Pa waith sy'n mynd rhagddo, Weinidog, i sicrhau bod system o'r fath yn cael ei datblygu, wrth i Lywodraeth Cymru, byrddau iechyd a gwasanaethau cymdeithasol ddatblygu agenda gofal cymunedol?

Janet, rwy'n credu bod nifer o bethau y gallwn eu gwneud. Yn wir, pan adawodd Sarah Rochira ei swydd, ym mis Mehefin rwy'n credu, roeddem yma yn y Senedd, ac fe wnaethom ymrwymiad i wneud hawliau'n real i bobl hŷn a nodwyd nifer o ffyrdd y byddem yn gwneud hynny. Rydych yn gywir yn dweud nad yw hyn yn ymwneud yn unig â'r lleoliad gofal: mae'n ymwneud â phob lleoliad y bydd y person ynddo—yn eu cartref eu hunain, yn agos at eu cartref, mewn lleoliad gofal—i sicrhau ansawdd bywyd da iddynt ac i ddangos bod eu hawliau'n cael eu parchu.

Felly, rhai o'r pethau ymarferol a ddywedasom: ategir ein fframwaith deddfwriaethol gan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2016. Dywedasom y byddem, gyda'r comisiynydd newydd, Heléna Herklots, yn cydgynhyrchu canllawiau ymarferol sy'n dangos sut i wneud egwyddorion y Cenhedloedd Unedig yn real i bobl hŷn. Byddem yn canolbwyntio peth o'n gwaith cychwynnol ar gomisiynu gwasanaethau ar gyfer pobl hŷn, ar ddiogelu ym mhob amgylchedd ac ar eiriolaeth, oherwydd mae'r rhain yn feysydd y mae angen i ni eu cael yn iawn os ydym am gynorthwyo'r holl bobl hŷn a sicrhau bod ganddynt lais a rheolaeth dros eu hiechyd a'u gofal cymdeithasol ym mhob lleoliad.

Ond byddwn hefyd yn gwneud pethau yn y cartrefi gofal yn ogystal. Felly, byddwn yn diweddaru canllawiau 2009—mae gormod o amser wedi bod ers i ni edrych arnynt—o ran sut i uwchgyfeirio pryderon ynglŷn â gofal mewn cartrefi gofal. Byddwn yn cymryd cyngor gan ganolfan gydraddoldeb a hawliau dynol y GIG ar sut i ymgorffori hawliau dynol yng ngwaith y GIG. Gydag Arolygiaeth Gofal Cymru, byddwn yn ymgorffori naratif hawliau dynol yn adroddiadau arolygiadau cartrefi gofal, o ran y cwestiwn cynharach, a llawer o elfennau eraill. Un peth y dywedasom y byddem yn ei wneud gyda'r comisiynydd newydd yw gofyn iddi gadeirio gweithgor er mwyn inni allu gwireddu'r hawliau hynny, oherwydd nid yw'n ymwneud yn unig â phasio deddfwriaeth, mae'n ymwneud â gwneud iddi frathu.

Diolch i chi, unwaith eto. Rwyf wedi cyfarfod â Heléna Herklots, ac fe wnaeth argraff fawr arnaf. Wrth symud ymlaen, rwy'n gwybod na fydd yn gallu gwneud popeth, ond un o'r pethau y bydd yn canolbwyntio arnynt yw camdriniaeth yr henoed. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi gwneud ymrwymiadau hirdymor i sicrhau bod hawliau pobl hŷn yng Nghymru yn cael eu cryfhau, ac rwy'n gefnogol iawn i fy nghyd-Aelod, Darren Millar, sydd bellach yn cyflwyno deddfwriaeth y mae ei hangen yn fawr yn y maes hwn. Rydym yn gwybod, Weinidog, nad yw pobl hŷn bob amser yn gwybod beth yw eu hawliau, nid ydynt bob amser yn gwybod pan fyddant yn profi anghyfiawnder, ac nid oes ganddynt hyder bob amser i roi gwybod eu bod yn cael eu cam-drin. Gwelwyd tystiolaeth o hyn yn fwyaf diweddar gan Wasanaeth Erlyn y Goron, a ddangosodd mai 250 o'r 35,000 o droseddau a gafodd eu herlyn yng Nghymru y llynedd oedd yn droseddau yn erbyn yr henoed. Mae'n amlwg fod angen i ni wneud ymdrech fawr i sicrhau bod hawliau pobl hŷn yng Nghymru yn cael eu cryfhau, fod pobl hŷn yn gwybod beth yw eu hawliau, a bod dyletswydd ar gyrff cyhoeddus i hyrwyddo a diogelu'r rhain. A allwch chi gydnabod heddiw fod yna le i gryfhau hyn gyda deddfwriaeth ac y byddwch yn gweithio mewn ffordd adeiladol gyda'r Bil arfaethedig, ac wrth gwrs, y sawl sy'n ei gyflwyno, er mwyn cryfhau hawliau ein pobl hŷn yng Nghymru?

Y peth cyntaf i'w ddweud yw bod yr holl hawliau—hawliau pobl hŷn, hawliau plant, hawliau pobl anabl—yn hawliau cyffredinol ac y dylid eu cymhwyso yn y ffordd honno. Rwy'n credu bod cefnogaeth drawsbleidiol i lywio'r agenda hawliau yn ogystal. Credaf mai'r cwestiwn yw beth yw'r ffordd orau i ni wneud hynny. Rwy'n fwy na pharod i weithio'n adeiladol gyda Darren ac unrhyw Aelod sy'n cyflwyno awgrymiadau ar agenda'n seiliedig ar hawliau i weld ai deddfwriaeth yw'r ffordd gywir ymlaen neu a oes ffyrdd eraill o'i wneud. Nid wyf yn dweud rhan olaf y frawddeg honno er mwyn camu'n ôl oddi wrth hyn, ond rwy'n credu bod gwneud hawliau'n real yn llawer mwy na deddfwriaeth yn unig. Dyna lle y gallwn lunio ffyrdd ymarferol iawn, gan weithio gyda chomisiynwyr, ar gyfer pan fyddwn yn sôn am bobl hŷn mewn cartrefi gofal, pobl hŷn sydd â phecynnau gofal cymdeithasol yn eu cartrefi eu hunain ac yn y blaen.

Pan fyddaf yn ymweld ag ysgol yn Abertawe a gofyn i blant ynglŷn â hawliau, yr hyn sy'n fy nharo yw eu bod yn gallu dweud wrthyf yn union beth yw'r hawliau hynny yn ôl eu rhif. Maent yn gallu dweud wrthyf am hawl 31, yr hawl i chwarae. Maent yn gallu dweud wrthyf am erthygl 12, yr hawl i gael eich clywed ac i gael oedolion i roi eu syniadau ar waith mewn gwirionedd. Ond pe baech yn ymweld â grŵp pobl hŷn ac yn dweud, 'A ydych yn sylweddoli bod gennych hawliau?', byddant yn dweud, 'Wir?' Felly, mae gennym beth ffordd i fynd.

Rwy'n fwy na pharod i ymgysylltu'n adeiladol ar hynny, oherwydd credaf ein bod yn rhannu'r un nod. Yr hyn y buaswn yn ei ddweud yw, gadewch i ni ymgysylltu'n ymarferol ar yr hyn y byddai ei angen er mwyn gwneud yr hawliau hynny'n real mewn gwirionedd a sicrhau bod pobl hŷn yn ymwybodol o'r hawliau sydd ganddynt, sy'n hawliau cyffredinol.

Llefarydd UKIP—Gareth Bennett.

Diolch, Lywydd. Ychydig wythnosau yn ôl yn y Cynulliad, cyfarfûm â chynrychiolwyr o Gymdeithas Alzheimer. Yn ystod y cyfarfod hwn, fe gefais i a rhai aelodau o fy staff sesiwn hyfforddiant a sgiliau i fod yn gyfeillion dementia. Diben bod yn gyfaill dementia yw dysgu peth o logisteg dementia—beth yw dementia, beth sy'n ei achosi, beth yw'r symptomau. Yn bwysicaf oll, mae wedi'i gynllunio i ddangos sut y gallwn helpu pobl â dementia drwy ddeall eu cyflwr yn well. Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â sut y mae Llywodraeth Cymru yn helpu i annog mwy o bobl i fod yn ystyriol o bobl â dementia?

Rwy'n hapus i gadarnhau ein bod yn gweithio'n dda iawn gydag amrywiaeth o sefydliadau trydydd sector, gan gynnwys y bobl sy'n hyrwyddo cyfeillion dementia. Rwyf wedi cyfarfod â Boots, er enghraifft, ac oherwydd yr arweinyddiaeth yng Nghymru, mae pob siop Boots yng Nghymru yn cynnwys aelodau o staff sy'n gyfeillion dementia ac maent yn bwriadu cyflwyno hynny yng ngweddill y siopau Boots mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Mewn gwirionedd, mae llawer o bobl yn yr ystafell hon wedi gwneud yr hyfforddiant cyfeillion dementia. Mae fy staff a minnau wedi ei wneud, a chredaf fod Jayne Bryant wedi nodi ei bod eisiau annog pob un ohonom i fod yn gyfeillion dementia, fel y gallwn ddweud mai hon yw'r ddeddfwrfa gyntaf yn y byd i fod yn gwbl ystyriol o bobl â dementia. Felly, rydym yn gwneud llawer i hyrwyddo'r ymgyrch honno sy'n cael ei rhedeg gan un corff trydydd sector. Mae'n rhan o fod yn genedl sy'n ystyriol o bobl â dementia, sydd, wrth gwrs, wedi'i nodi yng nghynllun gweithredu Llywodraeth Cymru ar gyfer dementia.

Diolch am yr ateb hwnnw. Mae hynny'n galonogol. Mae problemau'n gallu codi pan fydd yn rhaid i bobl â dementia fynd i'r ysbyty, yn arbennig os nad yw staff wedi cael eu hyfforddi i ddiwallu anghenion y cleifion hynny. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod staff ysbyty ar bob lefel yn deall sut i gynorthwyo a gofalu am bobl â dementia?

Fel y gŵyr yr Aelod dros Gaerffili, lansiais y pecyn hyfforddiant Gwaith Da yn Ysbyty Ystrad Fawr dros flwyddyn yn ôl, ac mae hwnnw wedi cael ei ddatblygu gan staff o fewn y gwasanaeth yn gweithio gyda'r trydydd sector fel y gallwn ddeall anghenion hyfforddi staff er mwyn gallu darparu gofal sy'n canolbwyntio go iawn ar unigolion â dementia—er mwyn deall yr hyn sy'n bwysig iddynt, er mwyn deall sut y mae bod mewn lle anghyfarwydd, i'r rhan fwyaf o bobl, yn gallu bod yn gythryblus, ond yn enwedig i bobl â dementia. Felly, mae'n sicr yn rhan o ble rydym o fewn y gwasanaeth iechyd fel rhan o'r cyfraniad iechyd tuag at y cynllun gweithredu sydd gennym ar gyfer dementia. Ond yn bwysicaf oll, rwy'n credu, mae hwnnw'n cael ei oruchwylio—y cynllun gweithredu yn ei gyfanrwydd, nid hyfforddiant staff yn unig—. Mae ymgysylltiad gwirioneddol â phobl sy'n byw gyda dementia mewn grŵp goruchwylio ar gyfer y cynllun. Felly, ni fydd yn fater o gael adroddiad yn ôl gan Weinidog, gennyf fi neu rywun arall yn y dyfodol; byddwch yn cael sicrwydd gan bobl sy'n byw gyda dementia a fydd yn rhoi asesiad gonest o'r sefyllfa fel y mae o ran bwrw ymlaen â'r ymrwymiadau rydym yn eu gwneud yn y cynllun hwnnw. Ac wrth gwrs, byddwn yn cynnal adolygiad canol cyfnod, lle bydd y cyhoedd, ac Aelodau'r lle hwn yn wir, yn gallu edrych ar ba gynnydd rydym wedi'i wneud a beth arall, wrth gwrs, y bydd angen i ni ei wneud.

Mae'n bosibl y bydd problem ychwanegol yn codi, ar wahân i'r hyn rydym wedi'i drafod hyd yn hyn, sef y broblem o stigma sy'n gysylltiedig â dementia. A yw Llywodraeth Cymru yn gallu gwneud unrhyw beth i helpu i leihau'r stigma sy'n gysylltiedig â'r cyflwr?

Credaf fod y sgwrs hon, y sgwrs rydym wedi'i chael a'r sgwrs rydym yn ei chael yn rheolaidd yn y lle hwn ac o'i amgylch, yn rhan o ymdrin â'r stigma, er mwyn i bobl sylweddoli bod mwy a mwy o bobl yn dioddef o ddementia ac y bydd hynny'n parhau i fod yn wir yn y dyfodol. Mae'n her i'r gymdeithas gyfan ac nid yw'n rhywbeth y mae angen i bobl deimlo cywilydd ohono o gwbl. Fodd bynnag, mae'r stigma yn aml yn deillio o amharodrwydd pobl i gydnabod bod y cyflwr arnynt, a'r ffaith nad yw eu teuluoedd a'u gofalwyr eisiau cydnabod hynny bob amser. Ac mae hynny'n anodd oherwydd, os ydych yn gweld personoliaeth rhywun yn newid mewn ffordd benodol, boed yn ymwneud â cholli cof neu newidiadau eraill sy'n digwydd weithiau—oherwydd mae dementia'n effeithio ar wahanol bobl mewn gwahanol ffyrdd—mae'n fasged o gyflyrau a chanlyniadau posibl, os mynnwch. Gall fod yn anodd derbyn bod yr unigolyn rydych yn ei adnabod ac yn ei garu yn rhywun gwahanol o ran pwy ydynt a sut y maent yn ymddwyn, hyd yn oed os mai'r person sydd wedi eich magu, y person sydd wedi eich caru ac wedi gofalu amdanoch ydyw o hyd. Ac mae'n anodd iawn. Gwn fod yna bobl yn y Siambr hon sydd wedi cael y profiad hwnnw, a thu hwnt i'r Siambr yn ogystal. Felly, mae hon yn ymgyrch drawsbleidiol go iawn ac yn ymgyrch ar draws y gymdeithas dros sicrhau parch ac urddas a chael canlyniadau gwell i bobl sy'n byw gyda dementia ac wrth gwrs, y gwaith ymchwil rydym yn awyddus i ymgymryd ag ef er mwyn ceisio gwella canlyniadau ac os yn bosibl, er mwyn atal dementia rhag digwydd yn y lle cyntaf. Ac yn hynny o beth, fel gyda chynifer o bethau eraill, gallwn wneud mwy o ymdrech ein hunan i wneud dewisiadau sy'n golygu ein bod yn llai tebygol o gael dementia ein hunain yn y dyfodol.

Gwnaf. Nid yw Llywodraeth Cymru yn casglu data goroesi canser yn rheolaidd ar lefel bwrdd iechyd. Fodd bynnag, mae ffigurau Cymru gyfan yn dangos bod cyfraddau goroesi ar ôl blwyddyn wedi gwella 3.2 pwynt canran rhwng 2005-09 a'r cyfnod pum mlynedd diwethaf a gofnodwyd, sef 2010-14, ac mae cyfraddau goroesi ar ôl pum mlynedd wedi gwella 3.3 pwynt canran dros yr un cyfnod o amser. Mae rhagor i'w wneud wrth gwrs.

Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet, nid yw canser yn gwahaniaethu. Nid yw canser yn gwahaniaethu ar sail rhyw, hil neu rywioldeb. Rydym yn gweld, yn gynyddol, nad yw canser yn gwahaniaethu ar sail oedran ychwaith, ac eto mae profion canser ceg y groth yn dechrau pan fydd menywod yn 25 oed. Drwy ostwng yr oedran ar gyfer gwneud profion ceg y groth a sgrinio serfigol, gallwn achub bywydau. Gallwn fynd i'r afael â newidiadau yn y celloedd yn gynharach ac atal canser ceg y groth. Mae nifer o fy etholwyr wedi llofnodi deiseb ar-lein yn galw am ostwng yr oedran. Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi ystyried gostwng yr oedran sgrinio, os gwelwch yn dda?

Rwy'n cydnabod yr ymgyrch yn y maes hwn ac mewn meysydd eraill mewn perthynas â'r proffiliau oedran ar gyfer ein rhaglenni sgrinio cenedlaethol ac yn wir, galwadau am barhau i sgrinio cyflyrau nad ydynt wedi'u cynnwys mewn rhaglenni sgrinio. Fel pob Llywodraeth arall yn y DU, rydym yn dilyn cyngor arbenigol y Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu, corff arbenigol annibynnol sy'n rhoi cyngor i ni ar y dystiolaeth orau mewn perthynas â sut y gallwn wneud y gwahaniaeth mwyaf.FootnoteLink Ac ar hyn o bryd, eu cyngor yw na ddylem gael rhaglen sgrinio genedlaethol ar gyfer pobl o dan 25 oed.

Nawr, nid yw hynny'n golygu na fydd neb o dan 25 oed yn cael canser ceg y groth. Yr her yw gweld a oes budd go iawn i'w gael i'r boblogaeth o gael rhaglen sgrinio ar gyfer y boblogaeth gyfan, oherwydd gallai rhai rhaglenni sgrinio wneud niwed i bobl yn ogystal. Felly, yr her yw cydbwyso'r risg a'r cyngor a gawn, ac rwy'n credu o ddifrif ei fod yn un o'r pethau hynny lle y dylai gwleidyddion gael eu harwain gan y dystiolaeth mewn gwirionedd. Fel rwy'n dweud, daw'r dystiolaeth honno gan arbenigwyr annibynnol sy'n cynghori pob Llywodraeth yn y DU. Ond wrth gwrs, fel y clywsoch yn gynharach, byddwn bob amser yn adolygu'r dystiolaeth mewn perthynas â'r hyn y gallem ac y dylem ei wneud.

Mae gwasanaethau endosgopi yn allweddol i sicrhau y gwneir diagnosis ac y gellir canfod canser megis canser y coluddyn yn gynnar, ac mae 104 o gleifion yng ngogledd Cymru sydd angen endosgopi yn aros am dros 24 wythnos neu 168 o ddiwrnodau. Yng nghyfarfod diweddaraf Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr, dywedwyd bod y gwasanaethau endosgopi wedi uchafu hyn drwy ôl-lenwi a darparu capasiti ychwanegol dros y penwythnos, yn ogystal â gweithredu trydydd endosgopi yn y gorllewin, gan ddweud bod rhywfaint o'r capasiti ychwanegol yn cael ei ddefnyddio i fynd i'r afael â'r ôl-groniad o gleifion brys ag amheuaeth o ganser a chleifion a atgyfeiriwyd gan Sgrinio Coluddion Cymru. Ond er y disgwylir y bydd y bwrdd yn parhau i gyrraedd ei darged 31 diwrnod, mae hefyd yn datgan bod y targed 62 diwrnod i gleifion sydd newydd gael diagnosis o ganser drwy'r llwybr achosion brys ag amheuaeth o ganser ddechrau triniaeth benodol yn cael ei fygwth yn sylweddol, yn deillio'n arbennig o'r pwysau ar wasanaethau endosgopi ar draws Betsi Cadwaladr. Pa waith, felly, y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod capasiti cynaliadwy yn cael ei ddatblygu fel nad oes raid i unrhyw glaf sydd angen endosgopi aros yn hwy nag amseroedd aros targed Llywodraeth Cymru?

Mark, mae'n sicr yn rhywbeth sy'n mynd â llawer o amser a sylw o fewn y Llywodraeth ac o fewn y gwasanaeth iechyd. Mae bwrdd gweithredol gwasanaeth iechyd gwladol Cymru wedi ystyried camau gweithredu pellach mewn perthynas â gwasanaethau endosgopi. Rydym yn llunio cynllun gweithredu i geisio deall sut y gallwn sicrhau capasiti gwell o ran cyfarpar a phobl, a sut y gallwn wneud hynny'n briodol. Nid yw'n ymwneud yn unig â'r prawf imiwnocemegol ysgarthion newydd—mae'n fwy nag un rhan o ganser ac yn fwy nag un rhan o ofal iechyd.

Byddwch yn falch o glywed bod y pwyllgor iechyd, mewn gwirionedd—dylwn ddweud y teitl yn llawn rwy'n credu, sef iechyd, gofal cymdeithasol a chwaraeon; gwelaf y Cadeirydd y tu ôl i mi—yn bwriadu cynnal ymchwiliad ar wasanaethau endosgopi. Rydym wedi cyflwyno tystiolaeth iddo, a gwn y bydd llawer mwy o waith craffu. Felly, rwy'n fwy na pharod, yn y rôl hon neu un wahanol, i ddod yn ôl i ateb mwy o gwestiynau, naill ai yn y pwyllgor hwnnw neu yn y lle hwn yn wir, ar yr hyn rydym yn ei wneud ac effeithiolrwydd y rhaglen waith sydd gennym.

Rwy'n hapus i wneud hynny, ac rwy'n gobeithio nad yw eich cwestiwn wedi'i ateb gan eich cyd-Aelod. Ysgrifennais at holl Aelodau'r Cynulliad ar 1 Tachwedd yn rhoi gwybod am drefniadau ar gyfer cyflenwi brechlynnau ffliw eleni yn sgil y cyflenwad graddol o'r brechlyn a argymhellir ar gyfer pobl 65 oed a hŷn.

Mae'n teimlo fel cylch diddiwedd yma i raddau, Ysgrifennydd y Cabinet, ond fe wnaeth Darren Millar ofyn ynglŷn â hyn gan fod nifer o Aelodau Cynulliad eraill, fel fi, wedi cael e-byst gan etholwyr sy'n pryderu ynglŷn ag argaeledd y brechlyn dan sylw. Roedd yr e-bost mwyaf diweddar a gefais gan ddyn 75 oed o'r Fenni, sydd wedi methu cael y brechlyn oherwydd eu bod yn brin yn ei feddygfa leol ac oherwydd eu bod yn blaenoriaethu pobl hŷn na 75 oed ar hyn o bryd.

Deallaf o'ch ateb blaenorol mai rhan o'r broblem oedd nad oedd meddygfeydd a fferyllfeydd cymunedol wedi archebu digon o'r brechlyn yn y lle cyntaf. Dyna a ddywedodd Age Cymru. Rwyf hefyd yn eich clywed yn dweud y bydd stociau ar gael erbyn diwedd y mis hwn, mewn pryd ar gyfer y tymor ffliw. Ond beth y gellir ei wneud i gyfleu'r neges hon yn well? Ar hyn o bryd, credaf ei bod yn deg dweud bod pobl hŷn yn bryderus ynglŷn â'r oedi. Credaf y byddai'n ddefnyddiol pe baem yn gallu rhoi'r neges nad yw'r tymor ffliw wedi dechrau eto ac y byddant yn cael eu brechu mewn pryd. Ar hyn o bryd mae yna bryderon, a chredaf fod angen i Lywodraeth Cymru leddfu'r pryderon hynny.

Ie, rwy'n hapus i ailadrodd y sicrwydd rydych yn ei geisio. Eleni, mae gennym frechlyn gwell, mwy effeithiol ar gyfer pobl dros 65 oed. Mae'n gyflenwad graddol—her oedd honno yn y broses o gynhyrchu a chyflenwi'r brechlyn hwnnw, yn hytrach na bod meddygon teulu neu fferyllfeydd cymunedol heb archebu digon. Erbyn diwedd y mis hwn—erbyn diwedd mis Tachwedd—dylai'r cyflenwadau fod ar gael yng Nghymru a ledled gweddill y DU. Felly, dylai pobl gysylltu â'u darparwyr gofal iechyd mewn perthynas â'r brechlyn ffliw, boed yn fferyllfa gymunedol neu, yn wir, yn feddygfa meddyg teulu, i drefnu i gael eu brechu. Y neges yw y bydd y brechlyn ar gael, cysylltwch â'ch darparwr gofal iechyd a gwnewch yn siŵr eich bod yn cael eich amddiffyn rhag y ffliw y gaeaf hwn.

Gwnaf, rydym yn gweithio gyda Llywodraeth y DU, sydd wedi dweud wrth y gweithgynhyrchwyr meddyginiaethau a'r cyflenwyr am gynnal gwerth chwe wythnos ychwanegol o'u cynnyrch ar hyn o bryd, yn ychwanegol at eu cronfeydd wrth gefn arferol. Byddwn yn parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU, wrth gwrs, i wneud yn siŵr ein bod yn gwneud popeth a allwn os yw'r Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd.

Mae fy nghwestiwn yn deillio o bryder a fynegwyd gan etholwr, yn ymwneud yn benodol â'r cyflenwad o inswlin i Brydain mewn Brexit 'dim bargen'. Cododd bryderon yn dilyn sylwadau a wnaed gan Syr Michael Rawlins o'r Asiantaeth Reoleiddio Cynhyrchion Gofal Iechyd, a rybuddiodd ar 30 Gorffennaf nad yw inswlin yn cael ei weithgynhyrchu ym Mhrydain, fod yn rhaid mewnforio'r cyfan ac na ellir ei gludo fel cyffuriau presgripsiwn eraill oherwydd bod ei dymheredd yn cael ei reoli. Cyflwynais gwestiwn ysgrifenedig ynglŷn â hyn i'r Ysgrifennydd iechyd—i chi—yn ystod toriad yr haf, yn gofyn pa gamau rydych yn eu cymryd, a'r ateb oedd eich bod yn cael trafodaethau rheolaidd gydag Adran Iechyd y DU ac y byddech yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i fy swyddfa ac Aelodau'r Cynulliad. Felly, fy nghwestiwn yw: o ystyried yr ansicrwydd sydd ynghlwm wrth Brexit ar hyn o bryd, a oes unrhyw ddatblygiadau arwyddocaol wedi bod ar y mater hwn ers i mi ofyn fy nghwestiwn ysgrifenedig?

Daw'r her gyda Brexit 'dim bargen' a'n gallu i baratoi ar gyfer y posibilrwydd y bydd y Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb ddiwedd mis Mawrth y flwyddyn nesaf. Nid wyf yn credu y dylwn geisio rhoi sicrwydd ffug y bydd popeth yn iawn. Wedi dweud hynny, byddai'n fuddiol i bob Llywodraeth yn y DU wneud yn siŵr ein bod yn gwneud popeth a allwn. Felly, mae hyn yn ymwneud â sut rydym yn ceisio sicrhau bod digon o gyflenwad ar gael. Mae hynny'n ymwneud â threfniadau gyda gwledydd eraill o hyd, oherwydd rydych yn iawn—ni allwch drosglwyddo pob meddyginiaeth ar draws ffiniau heb boeni am eu hoes silff. Mae tua 14,500 o bobl â diabetes math 1 yng Nghymru, felly mae hwn yn fater o bwys mawr. Ceir cyflenwad cyfyngedig o inswlin yn y wlad hon, ond nid yw'n ddigon o bell ffordd i ofalu am yr holl bobl sydd â diabetes math 1. Nid wyf mewn sefyllfa i roi diweddariad manwl ar y mater i chi ar hyn o bryd, ond byddaf yn sicr yn gwneud hynny mor fuan ag y bydd ar gael oherwydd, fel rwy'n dweud, mae'n rhywbeth sy'n peri pryder i mi, a dylai beri pryder i bob un ohonom pe bai Brexit 'dim bargen' yn digwydd go iawn, o ran sut y gwnawn bopeth a allwn ym mhob rhan o'r DU.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol wedi clywed am hyn, ac fe soniwyd am inswlin, yn ogystal â radioniwclidau, sy'n hanfodol ar gyfer offer sganio. Rwy'n credu mai'r hyn sy'n rhaid i'r Llywodraeth ei wneud, mewn cydweithrediad â Llywodraeth y DU, yw gwneud trefniadau mewn perthynas â sut y dylid ymdrin â'r cynhyrchion a'r meddyginiaethau allweddol hyn. Nid wyf yn credu am eiliad y bydd yr Undeb Ewropeaidd yn gwrthod mesurau arbennig ar gyfer y cynhyrchion penodol hyn sydd â phroblemau gyda'u hoes silff a'u tymheredd yn arbennig. Mae'n rhaid i chi fwrw ymlaen â hyn, yn hytrach na dweud, 'Rydym eisiau osgoi Brexit ymyl y dibyn'. Rwyf finnau eisiau ei osgoi hefyd. Mae'n rhaid i chi wneud cynlluniau ar gyfer mynd i'r afael â hynny yn y meysydd penodol hyn.

Mae yna sgyrsiau ymarferol go iawn yn digwydd rhwng pob adran iechyd pob gwlad yn y DU, ac mewn perthynas â'r mater hwn, mewn gwirionedd, rwyf fi ac Ysgrifennydd iechyd yr Alban wedi ysgrifennu at Matt Hancock yn gofyn am gyfarfod er mwyn ceisio rhoi rhywfaint o'r wleidyddiaeth o'r neilltu a chael sgwrs ymarferol, wyneb yn wyneb am yr hyn y gall pob un ohonom ei wneud. Nid wyf wedi cael ymateb cadarnhaol i'r cynnig ar y cyd am gyfarfod eto, ond rwy'n credu y byddai'n synhwyrol i Weinidogion sy'n gyfrifol am adrannau iechyd gael y sgwrs honno ar lefel ymarferol iawn, oherwydd mae'r her yn deillio o'r ffaith bod Llywodraeth y DU yn gweithredu ar ran y DU wrth gael y drafodaeth hon ar gyflenwad meddyginiaethau a chynhyrchion sydd ag oes silff gyfyngedig. Nawr, nid wyf yn rheoli'r sgwrs gyda phartneriaid yr Undeb Ewropeaidd. Nid wyf yn credu eu bod eisiau cosbi'r DU o gwbl, ond mae'n rhaid sicrhau bod rhyw fath o synnwyr cyffredin yn ein trefniadau â gweddill yr Undeb Ewropeaidd er mwyn sicrhau nad ydym yn tarfu ar y cyflenwad. Ond ni allaf roi'r sicrwydd rydych yn ei geisio y bydd popeth yn iawn. Gallaf roi sicrwydd i chi y bydd y Llywodraeth hon yn bartner parod a chywir yn y broses o chwilio am ateb, pe bai'r Deyrnas Unedig yn gadael heb wneud trefniadau boddhaol mewn mannau eraill.

Gwnaf. Rydym yn cydnabod bod yna heriau ond rydym yn parhau i fod wedi ymrwymo i gefnogi ein meddygon teulu gweithgar a'u timau practis ledled Cymru. Yn ddiweddar, mae Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr wedi penodi cyfarwyddwr gweithredol gofal sylfaenol a gwasanaethau cymunedol newydd, Dr Chris Stockport, a bydd yn arwain ac yn goruchwylio'r broses o fabwysiadu ac addasu'r model gofal sylfaenol ar gyfer Cymru ar draws y bwrdd iechyd er mwyn ceisio helpu i leddfu'r pwysau ar ymarfer cyffredinol yng ngogledd Cymru.

Diolch i chi am eich ateb. Wrth gwrs, ar ben y pwysau tymhorol cynyddol a'r pwysau arferol rŷm ni'n eu gweld ar ddoctoriaid a'r gwasanaeth iechyd, mae yna broblemau eraill yn deillio yn uniongyrchol o rai o bolisïau y Llywodraeth yma hefyd. Mae cynllun datblygu lleol Wrecsam, er enghraifft, yn rhagweld y bydd angen 10 meddyg teulu ychwanegol oherwydd y cynnydd sydd yn cael ei yrru yn y ddarpariaeth dai yn sgil y cynlluniau datblygu lleol yna. Felly, beth mae'r Llywodraeth yn mynd i'w wneud i sicrhau bod doctoriaid digonol ar gael i gwrdd â'r galw cynyddol fydd yna'n uniongyrchol yn sgil y cynllun datblygu lleol yn Wrecsam, ac wrth gwrs y cynlluniau datblygu lleol eraill ar draws y gogledd ac, yn wir, Gymru gyfan?

Ceir her bob amser wrth gysylltu twf poblogaeth a datblygiad tai â'r ddarpariaeth o wasanaethau amrywiol gan gynnwys gwasanaethau gofal iechyd. Bydd gennym yr un her ymarferol wrth ddarparu Wylfa Newydd yn ogystal. Mae'n her ac mae'n ymwneud â sgwrs gyda meddygfeydd lleol eu hunain, ond gyda'r tîm ehangach yn ogystal. Mae'r bwrdd iechyd yn datblygu academi gofal sylfaenol ar gyfer gogledd Cymru i gydlynu a datblygu hyfforddiant, mentora a chyfleoedd datblygiad proffesiynol yn lleol. Maent hefyd yn edrych ar sut i ad-drefnu gofal sylfaenol. Yng ngogledd-ddwyrain Cymru yn arbennig, mae'n un o flaenoriaethau allweddol Dr Stockport oherwydd rydym yn cydnabod y pwysau ychwanegol yno. Mae hynny'n debygol o olygu y bydd angen i glystyrau ysgwyddo mwy o gyfrifoldeb gydag arweinyddiaeth a threfniadau newydd ar gyfer y practisau sydd wedi dychwelyd eu contractau.

Rwy'n cydnabod bod cynnal a diogelu'r hyn sydd gennym a'i ddatblygu ar gyfer y dyfodol yn her wirioneddol ac ymarferol, ond nid ad-drefnu syml a gyflawnir gan y Llywodraeth yw'r model newydd ar gyfer gofal sylfaenol; mae amrywiaeth o'n partneriaid yn ei gymeradwyo mewn gwirionedd gan gynnwys Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol a phwyllgor ymarfer cyffredinol Cymdeithas Feddygol Prydain yn ogystal. Yr her yw sut y gwnawn iddo weithio, nid a allwn wneud iddo weithio, a'r rolau gwahanol y bydd yn rhaid i weithwyr gofal iechyd proffesiynol eu chwarae er mwyn darparu'r gofal iechyd o safon uchel y dylai pob rhan o Gymru fod â hawl iddo.

Er gwaethaf rhybuddion flwyddyn ar ôl blwyddyn gan Goleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol a Chymdeithas Feddygol Prydain, mae nifer y meddygon teulu cofrestredig sy'n gweithio yng Nghymru ar ei lefel isaf ers pum mlynedd. Yn 2014, rhybuddiodd Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol fod cyfran cyllid GIG Cymru ar gyfer gofal cleifion ymarfer cyffredinol wedi bod yn gostwng ers blynyddoedd, ac yn yr un flwyddyn, daeth pwyllgor meddygol lleol gogledd Cymru i'r Cynulliad hwn a rhybuddio bod sawl practis wedi methu llenwi swyddi gwag a bod llawer o feddygon teulu o ddifrif yn ystyried ymddeol oherwydd eu llwyth gwaith cynyddol ar hyn o bryd. Pam felly mai ymarfer cyffredinol yng Nghymru a gafodd y gyfran isaf o wariant GIG yn y Deyrnas Unedig y llynedd er gwaethaf y cynnydd yn y galw gan gleifion?

Y ffordd rydym yn dyrannu cyllid ar draws y gwasanaeth yw ceisio bodloni anghenion y presennol ac anghenion yn y dyfodol. Yn benodol, rydym yn buddsoddi mewn Cymru iachach, ac rwyf wedi dweud yn glir iawn, wrth symud gweithgarwch o amgylch ein system iechyd a gofal, fy mod yn disgwyl y bydd adnoddau'n cael eu symud er mwyn galluogi hynny i ddigwydd. Os edrychwn ar y diffiniad ehangach o ofal sylfaenol i olygu'r holl wasanaethau gofal sylfaenol gwahanol hynny, rydym yn ariannu gofal sylfaenol ar yr un lefel ag y maent yn ei wneud yn yr Alban mewn gwirionedd.

Yr her yw sicrhau bod y niferoedd cywir o weithwyr proffesiynol yn y lle cywir i ddarparu'r gwasanaeth rydym ei eisiau. Yn hynny o beth, wrth edrych tuag at y dyfodol, fe wnaethom orlenwi'r hyfforddiant meddygon teulu yn y flwyddyn cyn y ddiwethaf ac roedd gennym gyfradd lenwi o 98 y cant mewn hyfforddiant arbenigol i feddygon teulu y llynedd yma yng Nghymru—y ffigurau canran gorau mewn unrhyw wlad yn y DU. Rydym yn bwriadu cynyddu'r niferoedd hynny rywfaint ac rydym yn edrych ar adolygiad dan arweiniad Addysg Iechyd a Gwella Cymru eleni i edrych eto ar sut rydym yn recriwtio meddygon teulu mewn gwirionedd, ac rydym yn edrych ar y niferoedd ar gyfer hyfforddiant fel rhan o hynny hefyd. 

O ran gwneud y gwaith yn haws ac yn waith gwell i feddygon teulu hefyd, yn y gynhadledd ddiweddar ar ofal sylfaenol, cafwyd neges gadarnhaol gan Charlotte Jones o Gymdeithas Feddygol Prydain am y bartneriaeth sy'n bodoli rhwng meddygon teulu eu hunain, y GIG a'r Llywodraeth, ac yn arbennig, y camau a gymerwyd gennym mewn perthynas â'r cynllun indemniad a'r gwaith pellach rydym yn ei wneud ar glystyrau.

Felly, nid yw popeth yn berffaith, mae yna heriau i bob un ohonom fynd i'r afael â hwy o hyd, ond mewn gwirionedd, credaf ein bod mewn sefyllfa dda i sicrhau bod y bartneriaeth honno'n gweithio. Mae gennym grŵp ymroddedig o ymarferwyr cyffredinol sydd eisiau sicrhau bod gofal sylfaenol yn gweithio gyda gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill. Mae gennym y cynllun cywir; yr her fydd ei gyflawni mewn amgylchedd dadleuol iawn ac amgylchedd lle mae angen i ni wneud pethau'n wahanol yn y dyfodol. Ond dyna y mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i'w wneud.

Diolch. Ar 8 Tachwedd, cyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd oddeutu £13.4 miliwn o arian o'r gronfa drawsnewid i gefnogi gwell mynediad at wasanaethau yng Ngwent. Mae cynnig Gwent yn canolbwyntio ar atal, llesiant, a modelau iechyd a gofal di-dor newydd wedi'u darparu yn nes at adref. Rydym yn falch iawn o ddweud ei fod hefyd yn cynnwys datblygu system integredig o lesiant emosiynol a meddyliol ar gyfer plant a phobl ifanc ledled Gwent. Cefnogir y rhaglen hyderus ac uchelgeisiol hon gan fwrdd partneriaeth rhanbarthol Gwent.

Diolch i chi, Weinidog, ac fel y sonioch chi, fe wnaethoch chi ac Ysgrifennydd y Cabinet y cyhoeddiad diweddar am y buddsoddiad o £13.4 miliwn mewn gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yng Ngwent yn ystod eich ymweliad â chanolfan blant Serennu yn Nhŷ-du. Mae'r ganolfan a'i staff ymroddedig wedi bod yn darparu gwasanaeth amhrisiadwy i blant gydag anghenion cymhleth ar draws Casnewydd a'r rhanbarth ehangach ers iddi agor yn 2011. Rwy'n gwybod, o siarad gyda phlant, rhieni a staff, yn y gorffennol a'r presennol, fod y ganolfan wedi trawsnewid bywydau'r rhai sy'n ei defnyddio a'u teuluoedd. Mae darpariaeth canolfan Serennu yn unigryw, gyda thriniaethau, gofal, gwybodaeth, ymgynghoriadau a gwasanaethau hamdden i gyd o dan yr un to. Gall plant elwa o'r gofal di-dor hwn ac mae'n lleihau'r baich ar deuluoedd yn sylweddol. Felly, a all y Gweinidog amlinellu sut y defnyddir y ganolfan fel enghraifft ardderchog o'r ffordd y caiff gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol eu darparu'n lleol?

Diolch i chi, Jayne. Credaf fod Ysgrifennydd y Cabinet a minnau wedi cael ein syfrdanu gan y sgyrsiau a gawsom yno gyda rhieni a staff a'r bobl ifanc eu hunain, a oedd yn canmol yr hyn y mae'r ganolfan yn ei wneud yn huawdl iawn, ac mae'n rhaid i mi ddweud i ni gael ein synnu hefyd gan y ffordd y mae'n cyd-fynd â'r dull rydym yn ei fabwysiadu ar draws Gwent erbyn hyn, oherwydd mae'r egwyddorion sydd ganddynt yno yn ymwneud â chanolbwyntio ar yr unigolyn, cydgynhyrchu atebion o gwmpas yr unigolyn, a gweithio ar atal ac ymyrraeth gynnar gyda theuluoedd a phobl ifanc, gan roi cymorth iddynt ar yr adeg gywir, yn y modd cywir. 

Wel, roedd yn lle delfrydol, mae'n rhaid i mi ddweud, i lansio'r cynnig trawsnewid cyffredinol sydd ganddynt yn ogystal â'r elfennau sy'n ymwneud â phlant a phobl ifanc. Un o'r elfennau diddorol sydd ar y gweill yng Ngwent, ar sail Gwent gyfan, yw eu bod yn ceisio ymgorffori eu fersiwn, fersiwn Gymreig, fersiwn Gwent, o fodel y mynydd iâ, y gwn fod y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg wedi edrych arno'n fanwl—mae wedi bod o ddiddordeb i Aelodau yma yn y Cynulliad—ac mae'n edrych ar y gwaith mwy integredig hwnnw ar draws ffiniau sefydliadol. Mae'n edrych ar ymyrraeth gynnar, y cymorth cywir ar yr adeg gywir, fel bod mwy'n cael ei gynnig o ran pethau fel iechyd meddwl a llesiant na gwasanaethau iechyd meddwl plant a phobl ifanc yn unig. Mae'n ymagwedd fwy cyfannol o lawer ac mae'n cynnwys plant a phobl ifanc, gan roi llais iddynt wrth gynllunio gwasanaethau. Mae canolfan Serennu yn gwneud hynny i gyd. Wrth i mi adael, dywedais wrthynt fy mod yn edrych ymlaen at ddychwelyd a threulio mwy o amser yno, oherwydd mae'n bleser ei gweld ac mae angen i ni weld mwy o hynny ac o'r ffordd hon o fynd ati, mae'n rhaid i mi ddweud, sy'n cael ei fabwysiadu ar draws Gwent, ar draws Cymru. A dyna yw diben y gronfa drawsnewid—nad yng Ngwent yn unig rydych yn ei wneud; rydych yn dysgu'r gwersi ac yna'n ei ymestyn ac yn dweud, 'A allwn ni wneud hyn ledled Cymru?'

Ym mis Medi, bu'n rhaid i oddeutu traean y cleifion, 22,300 o bobl, a ymwelodd â'r adran ddamweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Gwent, aros mwy na phedair awr i gael eu gweld. Cafodd ychydig dros 66.4 y cant eu gweld o fewn pedair awr, o gymharu â tharged Llywodraeth Cymru o 95 y cant. Dwy adran ddamweiniau ac achosion brys yn unig yng Nghymru a berfformiodd yn waeth na hyn. Pa gamau y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn eu cymryd i wella amseroedd aros yn yr Adran Ddamweiniau ac Achosion Brys yn Ysbyty Brenhinol Gwent er mwyn sicrhau ei bod yn cyrraedd y targedau a osodwyd gan ei adran ei hun?

Clywodd Ysgrifennydd y Cabinet yr hyn y mae'r Aelod newydd ei ddweud, ac rydym yn parhau i weithio ar welliannau mewn adrannau damweiniau ac achosion brys, oherwydd nid ydym byth yn hunanfodlon ynglŷn â hyn, ond mae gennym ardaloedd lle mae perfformiad, fel y nodoch chi, yn gweithio, ond nid yw'n gyson. Felly, yr hyn sydd angen i ni ei wneud yw gweithio gyda'r byrddau iechyd i roi baich y cyfrifoldeb arnynt hwy i wneud yn siŵr eu bod yn gostwng yr amseroedd aros hynny mewn adrannau damweiniau ac achosion brys ac yn gweithio gyda gwasanaeth ambiwlans Cymru hefyd i sicrhau bod cleifion yn cael eu trosglwyddo mewn modd di-dor, eu bod yn cael eu rhyddhau'n effeithiol ac ati. Felly, nid ydym yn hunanfodlon ynglŷn â hyn o gwbl, ond mae yna rai meysydd sydd ag arferion da iawn o fewn GIG Cymru. Mae angen i ni wneud y meysydd hynny sydd ag arferion da yn rhai cyffredin.

Cwestiwn 8, Angela Burns.

Diolch. Maesu da. [Chwerthin.]

Gwnaf, rwy'n hapus i wneud hynny. Erbyn diwedd mis Hydref, roedd y gronfa triniaethau newydd wedi darparu mynediad cynt i gleifion ledled Cymru at 146 o feddyginiaethau newydd ar gyfer amrywiaeth eang o gyflyrau meddygol. Yr amser cyfartalog a gymerir i sicrhau bod meddyginiaeth ar gael bellach yw 17 diwrnod. Mae hwnnw'n ostyngiad o 81 y cant.

Mae hynny i'w groesawu, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n siŵr eich bod yn gwybod bod Lloegr wedi cyflwyno'r driniaeth 5-ALA ar sail genedlaethol ym mis Mai. Techneg yw hon sy'n helpu meddygon i dynnu tiwmorau ar yr ymennydd. Mae'r dechneg hon wedi arwain at ganlyniadau sy'n amlwg yn well i gleifion. Mae canllawiau clinigol NICE 2018 yn argymell y dylai cleifion, mewn achosion priodol, gymryd asid lefwlinig 5-amino cyn y llawdriniaeth. Mae Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru yn argymell y driniaeth hon hefyd. Fel y gwyddoch, lleoliad daearyddol y claf sy'n penderfynu lle y caiff y tiwmor ar eu hymennydd ei drin. Yng ngogledd Cymru, y ganolfan ragoriaeth yw Canolfan Walton yn Lerpwl; mewn mannau eraill yng Nghymru rydym yn mynd i ysbyty prifysgol Caerdydd. Fy mhryder yw bod yr ysbyty yn Lerpwl yn gwneud defnydd o'r driniaeth hon, ond nad yw llawfeddygon yn ysbyty'r brifysgol yng Nghaerdydd yn ei defnyddio. A oes modd i chi ofyn am eglurder ar y sefyllfa anghyfartal hon, ac a fyddech yn gallu defnyddio'r gronfa triniaethau newydd i hwyluso defnydd o'r fethodoleg arloesol hon a allai helpu cleifion i gadw cymaint mwy ohonynt eu hunain ar ôl cael llawdriniaeth ar yr ymennydd?

Ie. Rwy'n ymwybodol fod y driniaeth newydd ar gael. Nid wyf yn credu ei fod yn benodol yn faes ar gyfer y gronfa triniaethau newydd, ond serch hynny, fe edrychaf ar y gwahaniaethau rydych wedi'u hamlinellu rhwng gogledd a de Cymru, ac rwy'n hapus i adrodd yn ôl i'r Aelodau pan fyddaf mewn sefyllfa i wneud hynny.

Diolch.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. 

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau amserol, ac mae'r cwestiwn cyntaf i'w ofyn gan Mick Antoniw. 

Rwyf wedi cynnal trafodaethau gyda gweithredwyr y maes awyr fy hun, ac mae fy swyddogion mewn cysylltiad rheolaidd â Maes Awyr Caerdydd, ac maent yn parhau i gydweithio'n agos â Flybe. Mae'r holl awyrennau i ac o'r maes awyr yn gweithredu yn ôl yr arfer ac wrth gwrs, nid yw gwerthu'r cwmni ond yn un opsiwn y mae'r cwmni yn ei ystyried.

Ysgrifennydd y Cabinet, diolch i chi am yr ateb. Fe fyddwch yn deall pam fy mod wedi gofyn y cwestiwn. Mae'r maes awyr wedi bod yn hynod o lwyddiannus ers iddo ddod i berchnogaeth gyhoeddus. Yn y flwyddyn ddiwethaf, mae twf o 9 y cant wedi bod, a hynny ar ben y cynnydd o 16 y cant yn y flwyddyn flaenorol, a 15 y cant o dwf yn nifer y teithwyr ers iddo gael ei dynnu o berchnogaeth breifat a'i roi yn y sector cyhoeddus. Yn ddiweddar, mae wedi cael ei enwi fel y maes awyr gorau o dan 3 miliwn yn y DU. Mae wedi cynyddu niferoedd y teithwyr sy'n dod i mewn o 24 i 30 y cant. Mae yna gwmnïau hedfan newydd, llwybrau newydd. Ym mis Gorffennaf 2018, daeth yn ail o blith holl feysydd awyr y DU am y perfformiad gorau o ran amser; ac yn 2017, dyfarnwyd statws pum seren iddo.

Wrth gwrs, nid yw'n hawdd gwella maes awyr ar ôl blynyddoedd o ddirywiad, ac rwy'n meddwl tybed pa sicrwydd y gall Ysgrifennydd y Cabinet ei roi i ni ynglŷn â strategaeth hirdymor y Llywodraeth o ran pwysigrwydd y maes awyr fel rhan o economi Cymru, fel cyflogwr mawr, yn ogystal â'r strategaeth hirdymor i sicrhau bod llwyddiant yn parhau yn ystod y cyfnod tu hwnt o anodd hwn i'r diwydiant meysydd awyr, ond hefyd er budd economi Cymru.

Wel, a gaf fi ddiolch i Mick Antoniw am ei gwestiwn a hefyd am gydnabod llwyddiant rhyfeddol Maes Awyr Caerdydd ers i Lywodraeth Cymru brynu'r ased penodol hwnnw? Y nod, wrth gwrs, y strategaeth hirdymor—a gafodd ei amlinellu yn y prif gynllun yn ystod yr haf—yw ehangu'r maes awyr i ddarparu ar gyfer 3 miliwn o deithwyr bob blwyddyn. Hefyd, hoffwn gofnodi fy niolch i'r tîm anhygoel ym Maes Awyr Caerdydd sy'n gyfrifol am y llwyddiant a amlinellodd Mick Antoniw.

Mae'n werth nodi, mewn perthynas â Flybe, yn seiliedig ar drafodaethau rhwng y maes awyr a'r cwmni, ein bod yn ymwybodol nad oes unrhyw gynlluniau ar gyfer unrhyw newidiadau radical i'r rhwydwaith o wasanaethau. Nid oes unrhyw gynlluniau o gwbl i gyfyngu ar nifer yr awyrennau, ac nid oes unrhyw gynlluniau o gwbl i dorri nifer y gwasanaethau ychwaith. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol fod y cwmni yn cynnal trafodaethau gyda phartneriaid strategol posibl ac unwaith eto, dylwn ddweud bod yr opsiwn gwerthu yn un o nifer o opsiynau sy'n cael eu harchwilio ar hyn o bryd. Pe bai'n cael ei werthu, byddem yn cydnabod bod maes awyr rhyngwladol Caerdydd wedi bod yn rhan o hanes llwyddiannus Flybe dros nifer o flynyddoedd.

Yn ychwanegol at y gwasanaethau sy'n cael eu gweithredu gan Flybe, rydym wedi gweld maes awyr rhyngwladol Caerdydd yn gweithio'n llwyddiannus gyda TUI yn ddiweddar ar gyflwyno gwasanaeth estynedig drwy ychwanegu awyren arall; mae KLM yn cynyddu capasiti ym maes awyr rhyngwladol Caerdydd; gwyddom am y gwasanaeth newydd i Doha a weithredir gan Qatar Airways; ac mae maes awyr rhyngwladol Caerdydd hefyd yn cynnal trafodaethau â Ryanair. Rydym yn gwybod bod Ryanair yn bwriadu dyblu nifer y gwasanaethau y flwyddyn nesaf, gan ddarparu cyfle enfawr o bosibl i faes awyr rhyngwladol Caerdydd. Byddwn yn parhau i gefnogi'r ased mawr hwn, nid yn unig ar gyfer de Cymru, ond ar gyfer Cymru gyfan. Mae ein maes awyr rhyngwladol yn hynod o bwysig o ran y modd y mae'n cyd-fynd yn strategol â'n cynlluniau trafnidiaeth ar gyfer y dyfodol yng Nghymru. Rydym yn ymfalchïo yn ei lwyddiant, ac edrychwn ymlaen at weld ei lwyddiant yn parhau am lawer o flynyddoedd i ddod.

Roedd y newyddion yn ofidus yr wythnos diwethaf, yn amlwg, fod Flybe wedi dewis gwerthu, oherwydd, mewn rhai marchnadoedd, maent yn gwmni hedfan llwyddiannus iawn ac yn profi twf gwirioneddol. Yn ystod blynyddoedd cynnar perchnogaeth y Llywodraeth, cafodd benthyciadau sylweddol eu gwneud i Faes Awyr Caerdydd, gyda'r pris prynu ar y benthyciadau yn fwy na £100 miliwn erbyn hyn, yn ôl yr hyn a ddeallaf. Cafodd cyfran o'r arian hwnnw ei ddefnyddio i ddiogelu Flybe ar gyfer y maes awyr, ac os edrychwch ar gyfrifon Flybe, awyrennau siartr i Faes Awyr Caerdydd ydynt mewn gwirionedd, sy'n ffordd eithaf unigryw o gyfrifyddu ar gyfer yr awyrennau hynny.

Pa sicrwydd y mae'r Gweinidog wedi'i gael na fydd unrhyw arian Llywodraeth mewn perygl os bydd y sefyllfa waethaf yn digwydd a bod Flybe yn gorffen masnachu? Nid oes yr un ohonom eisiau gweld hynny'n digwydd, a gobeithio y bydd yr opsiwn gorau, sef sicrhau hyfywedd hirdymor Flybe, naill ai drwy bryniant neu drwy bartneriaeth, yn ehangu datblygiad gwasanaethau o Gaerdydd mewn gwirionedd. Ond mae yna swm sylweddol o arian cyhoeddus yn cael ei roi ar y bwrdd i ddiogelu gwasanaeth Flybe, ac mae'n ddyletswydd ar Ysgrifennydd y Cabinet i roi sicrwydd i'r Aelodau fod yr arian hwnnw'n ddiogel ac y gellir ei drosglwyddo i weithredwr newydd, os yw Flybe yn rhoi'r gorau i gynnig gwasanaeth o Gaerdydd.

Gallaf sicrhau'r Aelod, er bod y benthyciad gyda maes awyr rhyngwladol Caerdydd, ar y naill law yn fasnachol sensitif, wrth gwrs, mae'r maes awyr o fewn telerau cytundeb y benthyciad ar hyn o bryd, ac mae'r arian hwnnw'n ddiogel. Ond credaf ei bod yn bwysig nad ydym yn dilorni—ac mae'r Aelod yn gywir yn dweud na ddylem ddilorni—y rhagolygon ar gyfer Flybe. Mae wedi bod yn gwmni hynod lwyddiannus, ac o ran y gwasanaethau sy'n gweithredu i ac o Faes Awyr Caerdydd, rydym wedi gweld cynnydd da yn nifer y teithwyr sy'n defnyddio'r cwmni hedfan penodol hwnnw.

Rwy'n credu bod Flybe a Maes Awyr Caerdydd wedi gweithio'n eithriadol o dda gyda'i gilydd, a dyna pam fod y sgyrsiau wedi bod mor gynhyrchiol ers y cyhoeddiad yr wythnos ddiwethaf. Wrth gwrs, mae'n bosibl mai gwerthu fydd y canlyniad yn y pen draw, ond ar sail perfformiad Flybe, rwy'n credu bod partneriaeth strategol, neu werthiant llwyddiannus, yn debygol iawn. Rydym yn gwybod bod y ffactorau sydd wedi cyfrannu at yr heriau sy'n wynebu Flybe wedi ymwneud â materion megis systemau technoleg gwybodaeth. Gellir goresgyn y rhain gyda chymorth partner strategol, ac rwy'n gobeithio mai dyna a welwn ar gyfer Flybe.

Un elfen o hyn sydd ddim wedi cael llawer o sylw, os o gwbl, rydw i’n meddwl, dros yr wythnos diwethaf, ydy’r ffaith mai Flybe, drwy ei isgwmni Eastern Airways, sy’n rhedeg yr hediad rhwng Ynys Môn a Chaerdydd, gwasanaeth sy’n fwy poblogaidd nag y mae o erioed wedi bod, ac rydw i’n llongyfarch Llywodraeth Cymru yn hynny o beth.

A allwch chi, fel Ysgrifennydd Cabinet, roi gwybod i ni, i rannu unrhyw bryderon sydd gennych chi, am effaith trafferthion presennol Flybe ar y cytundeb hwnnw, a rhoi gwybod i ni am unrhyw sicrwydd rydych chi wedi chwilio amdano fo, neu wedi’i dderbyn yn barod, mewn cysylltiad â’r gwasanaeth hanfodol yma?

Wel, a gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Mewn gwirionedd, mae'n amserol iawn, oherwydd mae'n fwriad gennyf gyhoeddi canlyniad y broses dendro ar gyfer y cysylltiad awyr penodol hwnnw cyn bo hir. Mae'r Aelod yn hollol gywir: rydym wedi gweld llwyddiant mawr ers i'r gwasanaeth gael ei weithredu gan Eastern Airways. Credaf fod niferoedd y teithwyr wedi cynyddu tua 40 y cant, sy'n dangos y galw cynyddol am y cysylltiad awyr rhwng Caerdydd a gogledd-orllewin Cymru.

Byddaf yn gwneud cyhoeddiad yn fuan. Ni fuaswn yn dymuno achub y blaen ar unrhyw gyhoeddiad y byddaf yn ei wneud, ond rwy'n hyderus fod y trefniadau sydd wedi bod ar waith yn addas i'r diben, eu bod wedi bod yn llwyddiannus ac y gallent barhau yn y dyfodol. O ystyried ei berfformiad hyd yn hyn, ni welaf unrhyw reswm pam y byddai Flybe yn methu. Mae yna ddiddordeb cryf yn y cwmni, o ran ei addasrwydd ar gyfer partneriaid posibl neu fel pryniant posibl gan gwmni hedfan arall, a gallai hynny gynnwys—yn ddibynnol ar y canlyniad y byddaf yn ei gyhoeddi yn fuan—y cyswllt Eastern Airways rhwng Caerdydd ac Ynys Môn.

A gaf fi ategu canmoliaeth Ysgrifennydd y Cabinet a'r Aelodau i reolaeth Maes Awyr Caerdydd yn fy etholaeth? Rwy'n croesawu'r ffigurau teithwyr diweddaraf ar gyfer y maes awyr, sy'n dangos bod cyfanswm y teithwyr wedi cynyddu 9 y cant yn ystod y flwyddyn ariannol ddiwethaf, o un flwyddyn i'r llall, i gyrraedd 1.48 miliwn.

Gan fod rhai wedi awgrymu bod y doll teithwyr awyr wedi bod yn ffactor arbennig o niweidiol i Flybe, pa sylwadau y mae Llywodraeth Cymru yn parhau i'w gwneud mewn perthynas â datganoli'r doll teithwyr awyr, a fyddai'n amlwg yn cael effaith fuddiol ar Faes Awyr Caerdydd ac ar Gymru, ac wrth gwrs, mae cefnogaeth drawsbleidiol i hynny yn y Cynulliad hwn?

Mae'n ddiddorol iawn—mae Jane Hutt yn gwneud pwynt pwysig iawn am y rôl y gall y doll teithwyr awyr ei chwarae yn helpu i wneud Flybe yn fwy cystadleuol, oherwydd deallaf fod tua 80 y cant o deithiau hedfan Flybe yn ddarostyngedig i ergyd ddwbl toll teithwyr awyr gwasanaeth domestig. Yn amlwg, pe bai hwnnw'n cael ei ddatganoli, a phe gallem naill ai gael gwared arno neu ei leihau'n sylweddol, byddai hynny o gymorth i Flybe, a byddai hefyd yn sicrhau bod gwasanaethau awyr yn fwy cystadleuol i deithwyr.

Mae Llywodraeth y DU wedi dweud ei bod yn agored i adolygu'r posibilrwydd o ddatganoli'r doll teithwyr awyr os daw tystiolaeth newydd i'r golwg, a phe gellid sicrhau y byddai'r doll teithwyr awyr yn cael ei diddymu drwy ddatganoli, rwy'n credu mai'r hyn rydym wedi'i ddysgu gan Flybe yn yr wythnos ddiwethaf, yn amlwg, yw y byddai hynny'n ddigon o dystiolaeth i gyfiawnhau datganoli'r doll teithwyr awyr, gan y gallai helpu'r cwmni i fod yn fwy cystadleuol. Mae'r Pwyllgor Materion Cymreig yn edrych ar y mater ar hyn o bryd, ac mae Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno tystiolaeth i'r ymchwiliad hwnnw. Hefyd, rydym wedi comisiynu ymgynghorwyr, Northpoint, i edrych ar ganlyniad posibl diddymu'r dreth ar bob taith awyr. Gwelsant y gallai sicrhau cynnydd o dros 65,000 y flwyddyn mewn cyfnod byr iawn o amser yn nifer y teithwyr sy'n defnyddio Maes Awyr Caerdydd—mewn saith mlynedd yn unig. Byddai hwnnw'n gynnydd rhyfeddol yn nifer y teithwyr a byddai'n helpu'r cwmnïau awyrennau sy'n gweithredu oddi yno, gan gynnwys Flybe.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. Mae'r ail gwestiwn hefyd i'w ateb gan yr Ysgrifennydd Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth, a'r cwestiwn i'w holi gan Rhun ap Iorwerth.

Gwnaf. Mae storm Callum, tywydd yr hydref ac ansawdd ofnadwy'r cerbydau rydym wedi'u hetifeddu gan Trenau Arriva Cymru wedi cael effaith ar weithrediad y gwasanaethau rheilffyrdd. Mae Trafnidiaeth Cymru yn gweithredu cynllun adfer a bydd teithwyr yn gweld gwelliannau canlyniadol i'r gwasanaeth bob dydd dros yr ychydig wythnosau nesaf.

Yn eich ateb dilynol, efallai y byddwch eisiau ymuno â Trafnidiaeth Cymru ac ymddiheuro am yr anghyfleustra a achoswyd i deithwyr dros yr ychydig wythnosau diwethaf. Yn bersonol, roeddwn yn credu bod y Prif Weinidog yn amddiffynnol iawn ddoe yn wyneb beirniadaeth ynglŷn â'r sefyllfa ar reilffyrdd Cymru, ac mae llawer o filoedd o deithwyr wedi dioddef, wedi methu cyrraedd y gwaith neu wedi methu cyrraedd adref o'r gwaith. Roedd fy merch fy hun yn sefyll ar blatfform yn Aberystwyth brynhawn dydd Sul yn aros am y trên, a oedd ar amser yn ôl yr arwydd—ond ni chyrhaeddodd. Nawr, bydd unrhyw un sy'n adnabod gorsaf drenau Aberystwyth yn gwybod eich bod yn cael digon o rybudd na fydd y trên yn cyrraedd. Ond ni chyrhaeddodd y trên. Nid yw hyn yn dderbyniol. Fel rwy'n dweud, roeddwn yn credu bod y Prif Weinidog yn amddiffynnol iawn yn dweud, 'Ni wnaethom addo trawsnewid y rheilffyrdd mewn mis.' Wel, nid oeddem yn beirniadu'r Llywodraeth am beidio â thrawsnewid y rheilffyrdd o fewn mis. Y pwynt a wnaed oedd bod y sefyllfa wedi gwaethygu'n gyflym iawn mewn ychydig wythnosau. Ac nid wyf yn credu ei bod yn ormod disgwyl i Lywodraeth Cymru fod ychydig yn edifeiriol a dweud, 'Iawn, mae'n ddrwg gennym. Nid yw pethau'n mynd fel y dylent mewn gwirionedd.'

Nawr, rwyf wedi dysgu tipyn dros y dyddiau diwethaf am y rhesymau a roddwyd ynglŷn â pam fod cymaint o'r trenau wedi cael eu tynnu oddi ar y cledrau. Bu'n rhaid i mi ei ddarllen ddwywaith—roeddwn yn meddwl mai problem gydag olwynion fflat ydoedd. Rwy'n gwybod digon am drenau i wybod nad dyna'r rheswm, ond mae olwynion fflat yn broblem sy'n codi pan fydd trenau'n llithro ar ddail ac ati. Felly, rydym yn cydnabod bod problemau, ac rydym yn cydnabod hefyd, mae'n debyg, y byddai yna broblemau cychwynnol. Rwy'n cefnogi Trafnidiaeth Cymru mewn egwyddor, felly nid yw hyn yn ymwneud â dymuniad i weld y Llywodraeth yn methu, oherwydd rydym eisiau gwasanaeth rheilffyrdd gwell. Ond a allwch chi ddweud wrthym y prynhawn yma, gyda'r ymddiheuriad hwnnw gan Lywodraeth Cymru i deithwyr Cymru efallai, pa fath o amserlen y dylem fod yn ei dilyn yn awr o ran pa bryd y gall pobl ddisgwyl i'r gwasanaeth trên ddychwelyd i'r drefn arferol, a rhoi'r sicrwydd rydym ei angen i ni heddiw, o ystyried bod pobl eisiau gwasanaeth gwell a'u bod wedi edrych ymlaen at weld diwedd y fasnachfraint ddiwethaf fel ein bod yn gallu dechrau pennod newydd?

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Yn gyntaf oll, mae'n gwneud yr honiad fod gwasanaethau wedi gwaethygu. Mewn gwirionedd, er gwaethaf yr anawsterau diweddar, mae'r perfformiad yn ystod pedair wythnos gyntaf gweithrediad y fasnachfraint newydd a'r contract newydd wedi bod yn well na'r cyfnod cyfatebol y llynedd, ac mae hynny'n cynnwys prydlondeb. Nawr, rwy'n clywed rhai o'r Ceidwadwyr yn chwerthin. Y ffaith amdani yw nad oedd y contract blaenorol yn addas i'r diben.

Mae'r Aelod yn iawn i nodi olwynion fflat. Nawr, yr hyn rydym wedi'i ddarganfod, oherwydd rydych yn gofyn am y rhesymau, ac rwy'n credu ei bod yn hollol iawn fod teithwyr yn deall y rhesymau dros y problemau gyda gwasanaethau rheilffyrdd—. Mae Trafnidiaeth Cymru wedi darganfod, yn anffodus, eu bod wedi etifeddu fflyd o drenau sy'n heneiddio—fflyd ofnadwy o drenau—ac na fuddsoddwyd ynddynt, ac mae hynny wedi arwain at ddiffyg technoleg fodern ar y trenau, ac mae hyn yn cynnwys, yn bwysig, amddiffyniadau i atal olwynion rhag llithro. Yr amddiffyniad hwn sy'n atal gwasanaethau rhag cael eu canslo neu eu gohirio yn ystod yr hydref, ac ni chafodd yr amddiffyniad hwn eu cynnwys ar y trenau. Pam? Oherwydd bod grymoedd y farchnad—y ffurf ar gyfalafiaeth a weithredir gennym—wedi gwneud i'r gweithredwr benderfynu y byddai'n well ganddo wneud elw yn hytrach na chynnwys amddiffyniad i atal olwynion rhag llithro ar y trenau. Bydd hynny'n dod i ben. Bydd hynny'n dod i ben. Erbyn yr hydref nesaf, bydd pob trên y mae Trafnidiaeth Cymru yn ei weithredu yn cynnwys yr amddiffyniad hwn.

Nawr, yn ogystal, rwyf wedi gofyn am arfarniad llawn o'r rhesymau eraill pam ein bod wedi gweld tarfu ar rwydwaith Cymru a'r gororau yn y dyddiau diwethaf. Byddaf yn asesu a oedd yn ymwneud â'r olwynion yn unig, neu a oes ffactor arall wedi cyfrannu, megis mwy o ddail ar y rheilffyrdd nag a welsom, neu a ddigwyddodd oherwydd diffyg cynnal a chadw ar y trenau cyn i'r fasnachfraint gael ei throsglwyddo i Trafnidiaeth Cymru. Gwyddom nad yw'r fflyd o drenau a etifeddwyd wedi plesio teithwyr fel y dylent fod wedi'i wneud—mae'r trenau eu hunain yn warthus—a bydd y rhain yn cael eu newid ymhen ychydig fisoedd yn unig. Bydd y cyntaf o'r trenau newydd yn dod ar y cledrau—bydd y trenau Vivarail, y Geralds a'r 769s i gyd yn cael eu darparu y flwyddyn nesaf. Bydd pob trên Pacer yn cael ei dynnu oddi ar y cledrau y flwyddyn nesaf, ac fel y dywedais, erbyn yr hydref y flwyddyn nesaf bydd pob trên yn ddiwahân yn cynnwys amddiffyniad i atal yr olwynion rhag llithro.

Mae'n rhaid i mi ddweud, Ddirprwy Lywydd, fy mod wedi cael adroddiadau am lygod mawr wedi marw yn y tyllau archwilio pan drosglwyddwyd y fasnachfraint. Dyma beth y mae Trafnidiaeth Cymru wedi bod yn ymdrin ag ef, ac mae Trafnidiaeth Cymru, er clod iddynt, wedi rheoli trosglwyddiad y gwasanaethau rheilffyrdd, rwy'n credu, mewn cyfnod anodd iawn, wrth gwrs, gyda llifogydd na welwyd eu tebyg o'r blaen—y llifogydd gwaethaf ers 30 mlynedd mewn rhai mannau.

Mae'n rhaid i mi ddweud, Ysgrifennydd y Cabinet, fy mod wedi bod yn eithaf canmoliaethus tuag at Lywodraeth Cymru mewn perthynas â'i masnachfraint rheilffyrdd. Credaf fod cofnod ohonof yn dweud eich bod wedi bod yn arwrol o uchelgeisiol mewn perthynas â'r fasnachfraint rheilffyrdd, ond wrth wneud hynny, wrth gwrs, rydych wedi gosod y bar yn uchel, ac wrth wneud hynny rydych wedi gosod y disgwyliadau ar gyfer teithwyr. Nawr, yn yr haf, fe ddywedoch y byddwch yn cyflawni trawsnewidiad arloesol yn ystod yr wythnosau nesaf, ac rydym bellach, wrth gwrs, yng nghanol yr ail fis o'r fasnachfraint rheilffyrdd newydd, a Trafnidiaeth Cymru. A beth yw'r sefyllfa yn awr? Cawsom ddatganiad gan Trafnidiaeth Cymru i'r ACau neithiwr, ac roedd hynny i'w werthfawrogi, rwy'n credu, ac rwy'n croesawu hynny. Mae'n sôn am effeithiau storm Callum, ond mae'n rhaid i mi ddweud, cafodd storm Callum effaith ar draws y DU, ac mae'n ymddangos bod rhannau eraill o'r wlad wedi dod drosti, yn wahanol i ni yma yng Nghymru. Nid oedd y diweddariad yn cynnwys unrhyw esboniad pam fod blaenoriaethau'n cael eu dewis yn y ffordd y maent, felly nid pam y digwyddodd hyn rwy'n ei ofyn i chi fel y cyfryw, ond yn hytrach, pam eu bod wedi pennu'r blaenoriaethau a wnaethant.

Neithiwr, cefais sylw ar Facebook gan Dawn Jones a oedd yn dweud, 'Helpwch os gwelwch yn dda'. Mae ei merch yn teithio o'r Drenewydd i goleg Wrecsam ac mae hi'n methu teithio, nid yw'n gallu mynychu'r coleg i gael ei haddysg. Mae'n nodi bod y gwasanaeth yn casglu myfyrwyr o'r Drenewydd a'r Trallwng i fynd i goleg Amwythig hefyd. Wel, cafodd y gwasanaeth 08:40 o Aberystwyth i'r Amwythig ei ganslo bedair gwaith allan o bump yr wythnos ddiwethaf—dyna gyfradd ganslo o 80 y cant. Os edrychwch ar y gyfradd ganslo ar reilffyrdd y Cymoedd, mae'n llai nag 1 y cant. Mae'r anawsterau i deithwyr yn fwy pan fo gwasanaethau anfynych yn cael eu canslo na phan fydd y gwasanaethau'n fynych, a dyna'r broblem yma. Felly, a gaf fi ofyn cyfres o gwestiynau i chi ynglŷn â blaenoriaethau?

Na, gallwch ofyn cwestiwn—cwestiwn, nid cyfres.

Beth yw'r sail resymegol dros atal canslo gwasanaethau ar reilffyrdd y Cymoedd drwy ganslo gwasanaethau mewn ardaloedd eraill, sef yr hyn sy'n digwydd i bob pwrpas? A yw contract gwasanaeth Trafnidiaeth Cymru yn cynnwys gofyniad perfformiad gwahanol ar gyfer rheilffyrdd y Cymoedd, a pham fod gwasanaeth Bae Caerdydd yn cael ei ystyried yn flaenoriaeth uwch o ran defnydd fesul uned, pan fydd Bws Caerdydd yn gweithredu bws capasiti uchel rheolaidd o orsaf Caerdydd Canolog i Fae Caerdydd? Pan fydd Trafnidiaeth Cymru, bob dydd, yn canslo gwasanaethau, a ydynt yn ystyried effaith gymdeithasol ac economaidd y problemau hynny hefyd, ar leoedd fel Betws-y-Coed a Dinbych-y-pysgod, sy'n lleoedd twristaidd o un flwyddyn i'r llall, neu yn y Drenewydd a'r Trallwng, lle mae myfyrwyr yn mynd i'r coleg ar wasanaeth anfynych?

Felly, a gaf fi ofyn, yn olaf: a wnaiff Trafnidiaeth Cymru addasu eu meini prawf ar gyfer blaenoriaethu achosion o ganslo i sicrhau bod y baich yn cael ei ysgwyddo yn fwy cyfartal nag y mae ar hyn o bryd?

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn a rhoi sicrwydd iddo nad oes unrhyw uchelgais wedi'i golli mewn perthynas â masnachfraint rheilffyrdd Trafnidiaeth Cymru. Bydd £800 miliwn yn dal i gael ei wario ar gerbydau newydd, £194 miliwn ar fuddsoddi mewn gorsafoedd—cymharwch hynny â'r £600,000 yn unig a wariwyd dros y 15 mlynedd diwethaf—285 o wasanaethau ychwanegol, 600 o swyddi newydd, gostyngiad o 25 y cant mewn allyriadau carbon, gwasanaethau newydd o'r gwanwyn nesaf ymlaen, cerbydau newydd o'r gwanwyn nesaf ymlaen. Mae newid ar y ffordd, ond rwy'n derbyn bod teithwyr a grwpiau teithwyr yn teimlo'n rhwystredig. Fel y dywedais, rydym wedi profi amodau tywydd heb eu tebyg o'r blaen, ac mae'r Aelod yn llygad ei le nad yw gwasanaethau rheilffyrdd eraill, efallai, wedi dioddef cymaint, ond y rheswm am hynny, yn ôl pob tebyg, yw bod gwasanaethau rheilffyrdd eraill wedi cael y buddsoddiad y dylai cerbydau Trenau Arriva Cymru fod wedi'i gael. Ac fel y dywedais eisoes, nid oedd yr amddiffyniadau i atal olwynion rhag llithro yno i rwystro trenau rhag cael eu tynnu oddi ar y cledrau.

Nid oes unrhyw wasanaethau yn cael eu blaenoriaethu'n fympwyol ar gyfer eu canslo. Mae'r gwaith o flaenoriaethu yn seiliedig ar nifer o ffactorau, gan gynnwys argaeledd gwasanaethau bysiau yn lle trenau. Fodd bynnag, rwy'n ymwybodol o'r angen i roi sicrwydd i bobl fod chwarae teg ar waith ledled Cymru ac i bob gwasanaeth. Byddaf yn ceisio sicrhau bod Trafnidiaeth Cymru yn ysgrifennu at yr holl Aelodau gyda'r sail resymegol dros flaenoriaethu achosion o ganslo gwasanaethau, a gwasanaethau bysiau yn lle trenau hefyd.

Yr unig beth yr hoffwn ei ychwanegu, gan nad wyf am ailadrodd popeth, yw bod brys i fynd at wraidd yr hyn a aeth o'i le, ac rydych wedi nodi ychydig o broblemau. Y brys yw nad ydym yn cyrraedd sefyllfa lle mae'r bobl sydd wedi defnyddio'r gwasanaeth hwnnw, a'r bobl roeddem yn gobeithio y byddent yn defnyddio'r gwasanaeth hwnnw, yn digalonni ac yn cael eu siomi, gan olygu bod y niferoedd yn cael eu heffeithio'n negyddol ac yn sylweddol mewn modd na ellir ei wrthdroi, gan ein bod yn wirioneddol awyddus i bobl ddefnyddio'r gwasanaethau trên sydd gennym, y rhai rydych wedi buddsoddi ynddynt ac wedi sicrhau cytundeb i'w darparu.

Rwy'n falch fod y cwmni wedi ymddiheuro, ac yn bersonol, mae'n wir ddrwg gennyf fod pobl wedi wynebu anawsterau ledled fy rhanbarth, ac rwy'n siŵr eich bod chi'n teimlo felly hefyd, Ysgrifennydd y Cabinet. Ac mae'n debyg mai fy nghwestiwn allweddol yma yw—. Mewn rhai mannau, fel Blaenau Ffestiniog i Landudno, rwy'n deall bod gwasanaethau bysiau'n gweithredu yn lle trenau. A fydd y gwasanaethau bysiau yn lle trenau yn ddigonol yn lle'r gwasanaethau trên a gollwyd, fel y gall pobl symud o amgylch y rhanbarth fel roeddent yn gobeithio?

Wel, credaf fod Joyce Watson yn crybwyll pwynt pwysig iawn ynghylch integreiddio gwahanol fathau o drafnidiaeth gyhoeddus. Mae Joyce yn sôn am yr angen i sicrhau bod gwasanaethau bysiau yn lle trenau yn ddigonol. Wel, pan fyddaf yn gallu amlinellu diwygiadau i wasanaethau bws cyhoeddus lleol, a chynigion ar gyfer deddfwriaeth yn y dyfodol, credaf y bydd yr Aelodau'n gallu gwerthfawrogi sut y byddwn yn mynd ati i integreiddio gwasanaethau rheilffyrdd a bysiau yn well er mwyn sicrhau bod pwyntiau teithio mor ddi-dor ag y gallant fod o'r dechrau i'r diwedd—fod teithio mor ddi-dor ag y gall fod o ddechrau'r daith i'r diwedd.

Dylwn ddweud unwaith eto fod y contract blaenorol wedi'i osod ar sail dim twf yn nifer y teithwyr dros gyfnod o 15 mlynedd, ac felly, o ganlyniad, pan wnaethom etifeddu fflyd echrydus o drenau, roedd y trenau eisoes o dan bwysau a dros eu capasiti. Yn ystod misoedd yr hydref, pan ddifrodwyd y trenau—pan ddifrodwyd yr olwynion—mae hynny wedi cyfrannu at waethygu problemau capasiti. Mae'n rhywbeth y mae Trafnidiaeth Cymru yn ymdrin ag ef. Maent wedi rhoi rhaglen o waith adfer ar waith. Rydym yn ystyried a ellir defnyddio opsiynau lliniarol ychwanegol, megis defnyddio turnau olwynion y tu allan i Gymru, i fynd i'r afael â'r ôl-groniad presennol o waith cynnal a chadw.

Ond unwaith eto, buaswn yn dweud bod storm Callum yn ddigynsail mewn sawl rhan o Gymru a chredaf y byddwn ar fai pe na bawn yn diolch ar goedd i staff y rhwydwaith a sicrhaodd fod cynifer o wasanaethau â phosibl yn weithredol, ac mewn llawer o achosion, fe wynebodd rhai ohonynt ddigwyddiadau brawychus, lle roedd coed yn taro trenau, a lle bu'n rhaid i drenau fynd drwy lifddwr go sylweddol.

Ysgrifennydd y Cabinet, fe'ch gwahoddaf unwaith eto i ymddiheuro, gan fy mod wedi sylwi nad ydych wedi ymddiheuro ar goedd eto. Ond a gaf fi rywfaint o eglurhad ynglŷn â'r datganiad a gyhoeddwyd gan Trafnidiaeth Cymru ddoe—datganiad a groesewir i roi trosolwg inni o'r sefyllfa? O'r 127 injan sydd ar gael iddynt, dywedant fod 36 oddi ar y cledrau, fel petai, yn y gweithdai, yn yr ail baragraff. Yna, dywedant, 'Hefyd, ar hyn o bryd mae gennym 21 uned yn anweithredol'. Felly, os ydych yn adio 36 a 21 at ei gilydd, mae gennych hanner y fflyd, bron â bod, yn anweithredol. A allwch gadarnhau bod hynny'n wir a bod y locomotifau 769 a gyhoeddwyd gennych yn ôl ym mis Gorffennaf 2017, a oedd i fod i ddod yn rhan o'r gwasanaeth ym mis Mai 2018, ar gael i'r fasnachfraint fel y gallant gryfhau'r fflyd, neu a ydym yn dal i aros i'r trenau hynny ddod yn weithredol?

Yn gyntaf oll, o ran ymddiheuriadau, dylai fod ymddiheuriad wedi'i roi ers amser maith am y tanfuddsoddi—tanfuddsoddi ofnadwy a hanesyddol—yn y seilwaith rheilffyrdd yng Nghymru; 1 y cant o gyllid ar gyfer yr hyn sy'n ganran dau ddigid o reilffordd. Mae'n rhaid dweud nad ydym wedi dod o hyd i dystiolaeth bendant eto mai'r traciau oedd gwraidd y broblem, ond mae'n bosibl iawn fod y seilwaith gwael y mae'r trenau'n gweithredu arno yn ffactor cyfrannol. Yn sicr, yn gynharach yn y flwyddyn, gyda thrac wedi cracio, roedd hynny'n rhan o'r broblem a arweiniodd at ganslo gwasanaethau trenau mewn sawl rhan o Gymru.

Nawr, mae cerbydau ychwanegol, o ganlyniad i ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru, wedi cael eu darparu ar y rhwydwaith. Ond rydym yn archwilio nifer o ffyrdd y gallwn ddod â cherbydau ychwanegol ar sail fyrdymor i Gymru, tra bo'r trenau Vivarail, 769 a Gerald yn cael eu cyflenwi. Mae'n bwysig fod pobl yn cydnabod, Ddirprwy Lywydd, fod Trafnidiaeth Cymru yn gwneud popeth yn ei allu i sicrhau cerbydau ychwanegol ar gyfer y rhwydwaith, ac ar yr un pryd, maent yn gweithio bob awr o'r dydd i sicrhau bod y trenau a ddifrodwyd yn sgil storm Callum yn ôl ar y cledrau cyn gynted â phosibl.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.

Eitem 4 ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r datganiadau 90 eiliad a Siân Gwenllian sydd gyntaf yr wythnos hon.

Diolch yn fawr. Mae'r wythnos yma yn rhan o ymgyrch flynyddol y Cenhedloedd Unedig 16 Diwrnod o Weithredu yn erbyn trais ar sail rhywedd. Pwrpas yr ymgyrch ydy tynnu sylw'r byd at broblem enfawr trais yn erbyn menywod gan wthio am weithredu ar lefel leol, genedlaethol a byd-eang yn ei erbyn. Mae dewrder a phenderfyniad y menywod sy'n rhan o fudiadau fel #MeToo a Time's Up wedi taflu goleuni ar brofiadau cwbl annerbyniol. Nid problem i Hollywood yn unig yw hwn, wrth gwrs. Mae un ymhob pedair dynes yng Nghymru a Lloegr wedi profi cam-drin domestig ers eu bod yn 16 oed. Roedd dros 0.5 miliwn o fenywod wedi profi ymosodiad rhywiol yn 2016-17. Mae un ymhob saith myfyrwraig wedi profi ymosodiad rhywiol neu gorfforol difrifol tra yn y brifysgol.

Gadewch i ni ddweud heddiw yn hollol ddiamod: ni ddylai unrhyw ddynes na merch yng Nghymru orfod byw mewn ofn o drais neu aflonyddu rhywiol. Ers blynyddoedd, mae distawrwydd a stigma wedi peri i drais yn erbyn menywod barhau. Er mwyn rhoi terfyn ar drais yn erbyn menywod a merched yng Nghymru unwaith ac am byth, mae angen adnoddau a gweithredu ar unwaith ac ar raddfa ddigonol i ateb y galw. Yn sicr, mae angen rhoi cefnogaeth i bob un dynes a merch yng Nghymru sydd wedi profi'r fath profiadau erchyll.

Diolch. Mick Antoniw.

Ddirprwy Lywydd, ddydd Sadwrn, 24 Tachwedd, mae'r Ukrain a'r gymuned ryngwladol yn nodi diwrnod i gofio dioddefwyr newyn artiffisial Stalin ym 1932-33 a elwir yn Holodomor, sydd, yn yr Ukraineg, yn golygu 'marwolaeth drwy newyn'. Fel Aelod o senedd Cymru, byddaf yn mynychu'r gwasanaeth coffa yn Kiev.

Newyn a grëwyd gan Stalin oedd hwn i orfodi cyfunoli amaethyddiaeth ac i chwalu'r gwrthsafiad Ukrainaidd yn erbyn rheolaeth Rwsia Sofietaidd. Cafwyd mwy na 4,000 gwrthryfel yn erbyn y polisi hwn, ac fe'u trechwyd yn ddidrugaredd. Ym mis Rhagfyr 1932 gorchmynnodd pwyllgor canolog y Blaid Gomiwnyddol fod yn rhaid atafaelu'r holl rawn, gan gynnwys hadau ar gyfer eu hau. Cafodd pentrefi nad oeddent yn cydweithredu eu cosbrestru a'u llwgu i farwolaeth yn fwriadol, ac alltudiwyd oddeutu 1 miliwn o bobl i Siberia. Bu farw rhwng 4 miliwn a 6 miliwn o bobl. Amcangyfrifir bod oddeutu dwy ran o dair ohonynt yn blant. Mae'n amhosibl gwybod beth yw'r union ffigurau, gan fod Stalin wedi gorchymyn bod yn rhaid dinistrio'r holl gofnodion.

Roedd y newyddiadurwr o Gymru, Gareth Jones, a gaiff ei anrhydeddu yn yr Ukrain, yn dyst i'r Holodomor ac roedd yn un o'r ychydig newyddiadurwyr a fu'n ddigon dewr i adrodd ar raddfa'r newyn a'i achosion. Mae llawer o wledydd ledled y byd wedi cydnabod yr Holodomor fel gweithred o hil-laddiad. Mae 9 Rhagfyr eleni yn nodi 70 mlynedd ers i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Atal a Chosbi Trosedd Hil-laddiad gael ei fabwysiadu ym 1948. Ddydd Sadwrn, bydd aelodau o'r diaspora Ukrainaidd sy'n byw yng Nghymru a ledled y byd yn gosod canhwyllau wedi'u cynnau yn eu ffenestri er cof am y dioddefwyr.

Dai Lloyd.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar olwg, rwy'n falch o nodi y bydd strategaeth olwg ddiweddaraf Cymru yn cael ei lansio yr wythnos hon, a buaswn yn annog yr Aelodau i fynychu'r digwyddiad yn yr Oriel rhwng 12 p.m. a 1.30 p.m. amser cinio yfory.

Mae lefel ein golwg yn cael effaith enfawr ar ein bywydau. Mae 107,000 o bobl yng Nghymru wedi colli eu golwg a disgwylir y bydd y ffigur yn dyblu dros yr 20 mlynedd nesaf. Mae pobl ddall a rhannol ddall yn wynebu eu set eu hunain o heriau bob dydd. Mae teimladau o unigrwydd yn annerbyniol o uchel, a dim ond un o bob pedwar o bobl ddall neu rannol ddall o oedran gweithio sydd mewn gwaith.

Mae pobl sydd wedi colli'u golwg yn fwy tebygol o gwympo, ac yn fwy tebygol o fyw mewn tlodi. Maent yn fwy tebygol o gael iselder a phroblemau gyda bywyd bob dydd. Rydym yn clywed rhai straeon torcalonnus am gleifion gofal llygaid yn wynebu oedi annioddefol gyda'u triniaeth, ac mae oedi mewn gofal dilynol yn broblem fawr ledled Cymru.

Yn ddiweddar, mewn adroddiad gan Swyddfa Archwilio Cymru, clywsom fod 28,000 o gleifion llygaid yn aros ddwywaith cyhyd ag y dylent am apwyntiad. Mae hyn yn rhoi cleifion mewn perygl diangen o ddallineb na ellir ei gywiro ac mae angen mynd i'r afael â hyn ar frys. Nawr, rwy'n teimlo'n angerddol ynglŷn â gwneud y newidiadau sydd eu hangen, a buaswn yn annog Aelodau ar draws y Siambr i ymrwymo i'r agenda hon fel nad oes unrhyw un yn eu hardal yn colli eu golwg o ganlyniad i gyflwr llygaid y gellir ei drin, a'n bod yn gwneud popeth a allwn i gynorthwyo pobl sydd wedi colli'u golwg.

Diolch yn fawr iawn.

Cynnig i ethol Aelod i Gomisiwn y Cynulliad yw'r eitem nesaf ar yr agenda. A gaf fi alw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig yn ffurfiol? Rhun.

Yn ffurfiol.

Diolch. A oes unrhyw Aelod yn dymuno gwrthwynebu? Felly, y cynnig yw—derbyniwyd y cynnig felly yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Symudwn ymlaen at gynnig i ethol Aelod i bwyllgor. Unwaith eto, a gaf fi ofyn i aelod o'r Pwyllgor Busnes wneud y cynnig yn ffurfiol? Rhun.

Yn ffurfiol.

Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig hwnnw. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Symudwn at eitem 5 ar ein hagenda, sef dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv), ar gyllido addysg bellach. Galwaf ar Bethan Sayed i wneud y cynnig. Bethan.