Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
14/11/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni'r prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Mark Reckless.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Finance, and the first question is from Mark Reckless.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau faint o arian y gellir ei ddefnyddio o dan ffrydiau ariannu cyfalaf gwahanol ar gyfer ffordd liniaru'r M4? OAQ52916
1. Will the Cabinet Secretary confirm how much money can be drawn under different capital funding streams for the M4 relief road? OAQ52916
I thank the Member for the question. The M4 relief road proposals are currently subject to a statutory decision-making process. As finance Secretary, I will provide advice to colleagues on the funding implications of the scheme. Details of all the Welsh Government’s planned capital funding, including borrowing draw-down, are as set out in our draft budget for 2019-20.
Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Mae proses benderfynu statudol yn mynd rhagddi ar hyn o bryd mewn perthynas â chynigion ffordd liniaru'r M4. Fel Ysgrifennydd cyllid, byddaf yn rhoi cyngor i fy nghyd-Aelodau ar oblygiadau cyllid y cynllun. Mae manylion yr holl arian cyfalaf a gynlluniwyd gan Lywodraeth Cymru, gan gynnwys benthyca arian, fel y'u nodwyd yn ein cyllideb ddrafft ar gyfer 2019-20.
Cabinet Secretary, in April, you asked the Treasury for more borrowing powers to fund the M4 relief road. Yet, when they agreed in the budget, you attacked them for disrespecting devolution. Now we hear the vote may be delayed, yet in your manifesto you said, and I quote,
'We will deliver a relief road for the M4'.
Cabinet Secretary, have you any intention of keeping that promise?
Ysgrifennydd y Cabinet, ym mis Ebrill, fe ofynnoch chi am fwy o bwerau benthyca gan y Trysorlys i ariannu ffordd liniaru'r M4. Er hynny, pan gytunasant yn y gyllideb, fe ymosodoch chi arnynt am amharchu datganoli. Bellach, clywn y gallai’r bleidlais gael ei gohirio, ond yn eich maniffesto, fe ddywedoch chi, a dyfynnaf,
'Byddwn yn cyflwyno ffordd liniaru ar gyfer yr M4'.
Ysgrifennydd y Cabinet, a oes gennych unrhyw fwriad o gadw'r addewid hwnnw?
Well, Llywydd, the Member is wrong in his interpretation of the letter that I sent to the Chief Secretary to the Treasury. Luckily enough, I have a copy of it in front of me, in which I said to her,
'I want to signal now that I will be seeking an increase in the Welsh Government's annual and aggregate borrowing limits as we move into the next spending review in order that we can deliver our investment priorities for Wales'.
That includes the M4, but it is not a letter about the M4, which is what he said in his supplementary question. It is a letter about the totality of our borrowing requirement and the totality of the investment priorities for Wales. That was my objection to what was said in the Chancellor's speech—that he attempted to hypothecate any increase in our borrowing requirement for a particular purpose. That is quite outside the statement of funding priorities, and we look for an increase in our borrowing limit because of the many investment priorities very often advocated on the Member's own benches that are important here in Wales.
Wel, Lywydd, mae’r Aelod yn anghywir yn ei ddehongliad o'r llythyr a anfonais at Brif Ysgrifennydd y Trysorlys. Yn ffodus, mae gennyf gopi ohono o fy mlaen, lle dywedais wrthi,
Hoffwn nodi yn awr y byddaf yn ceisio sicrhau cynnydd yn nherfynau benthyca blynyddol a chyfanredol Llywodraeth Cymru wrth inni agosáu at yr adolygiad nesaf o wariant fel y gallwn gyflawni ein blaenoriaethau buddsoddi ar gyfer Cymru.
Mae hynny'n cynnwys yr M4, ond nid yw’n llythyr am yr M4, sef yr hyn a ddywedodd yn ei gwestiwn atodol. Llythyr ydyw am ein gofyniad benthyca yn ei gyfanrwydd, a’r blaenoriaethau buddsoddi i Gymru yn eu cyfanrwydd. Dyna oedd fy ngwrthwynebiad i'r hyn a ddywedwyd yn araith y Canghellor—ei fod yn ceisio neilltuo unrhyw gynnydd yn ein gofyniad benthyca at ddiben penodol. Mae hynny'n wahanol i'r datganiad o flaenoriaethau ariannu, ac rydym yn ceisio sicrhau cynnydd yn ein terfyn benthyca oherwydd y nifer o flaenoriaethau buddsoddi a hyrwyddir yn aml iawn ar feinciau’r Aelod ac sy’n bwysig yma yng Nghymru.
Will the Cabinet Secretary confirm that the Welsh Government has the power to issue bonds to raise funding for major capital projects, such as the M4 relief road—if they decide to proceed with it—in much the same way as Transport for London had the ability to raise bonds, which they did for Crossrail?
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau bod gan Lywodraeth Cymru bŵer i gyhoeddi bondiau i godi arian ar gyfer prosiectau cyfalaf mawr, megis ffordd liniaru’r M4—os ydynt yn penderfynu bwrw ymlaen â hynny—yn yr un modd ag y gall Transport for London godi bondiau, fel y gwnaethant ar gyfer Crossrail?
I thank Mike Hedges for that supplementary question, and it's an issue that he has pursued regularly in the Finance Committee and here. I'm happy to confirm to the Assembly this afternoon that we have had good co-operation with UK Ministers in relation to the bonds matter. The UK Government has confirmed that it will lay the Government of Wales Act 2006 (Variation of Borrowing Power) Order in the House of Commons. It's expected that that will be debated very shortly and, subject to the approval of the House of Commons, it will come into force at or around 1 December this year. As Mike Hedges regularly reminds us, the ability to issue bonds does not increase our ability to borrow; it simply allows us a new way in which we are able to do that, should the UK Government increase the interest rates charged through the national loans fund.
Diolch i Mike Hedges am ei gwestiwn atodol, ac mae'n fater y mae wedi mynd ar ei drywydd yn rheolaidd yn y Pwyllgor Cyllid ac yn y lle hwn. Rwy'n falch o gadarnhau i'r Cynulliad y prynhawn yma ein bod wedi cydweithredu’n dda gyda Gweinidogion y DU mewn perthynas â mater y bondiau. Mae Llywodraeth y DU wedi cadarnhau y bydd yn gosod Gorchymyn Deddf Llywodraeth Cymru 2006 (Amrywio Pwerau Benthyca) yn Nhŷ'r Cyffredin. Disgwylir dadl ar hynny cyn bo hir, ac yn amodol ar gymeradwyaeth Tŷ'r Cyffredin, bydd yn dod i rym ar neu o gwmpas 1 Rhagfyr eleni. Fel y mae Mike Hedges yn ein hatgoffa'n rheolaidd, nid yw'r gallu i gyhoeddi bondiau yn cynyddu ein gallu i fenthyca; dim ond darparu ffordd newydd inni allu gwneud hynny a wna, pe bai Llywodraeth y DU yn cynyddu'r cyfraddau llog a godir drwy'r gronfa benthyciadau cenedlaethol.
2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am oblygiadau rhagolygon y Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfer poblogaeth oedran gweithio Cymru? OAQ52911
2. Will the Cabinet Secretary make a statement on the implications of the Office for National Statistics forecasts for the working age population of Wales? OAQ52911
I thank Dawn Bowden for that. Across the United Kingdom, the proportion of the population of working age is projected to fall. The Office for National Statistics' work in this area does not provide forecasts in the conventional sense. The figures simply project into the future the patterns of the past, without any reference to new challenges or opportunities.
Diolch i Dawn Bowden am hynny. Ledled y Deyrnas Unedig, rhagwelir y bydd cyfran y boblogaeth sydd o oedran gweithio yn cwympo. Nid yw gwaith y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn y maes hwn yn darparu rhagolygon yn yr ystyr gonfensiynol. Yr hyn a wna'r ffigurau yn syml iawn yw ymestyn patrymau'r gorffennol i mewn i'r dyfodol, heb unrhyw gyfeiriad at heriau neu gyfleoedd newydd.
Thank you for that, Cabinet Secretary. The chief economist's report, which accompanies the Welsh budget, highlights the risk to the Welsh tax base if the working-age population continues to decline in Wales, especially when compared to the forecast rise of this age group in England. The chief economist's report goes on to say that this could mean £150 million a year less in the Welsh budget by the end of the next decade, and the problem of course grows in each year throughout that period. To what extent can the devolution of Welsh taxes help us to offset this position and to ensure that our Welsh tax base can continue to deliver the public services that we require?
Diolch am hynny, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae adroddiad y prif economegydd, sy'n dod gyda'r gyllideb ar gyfer Cymru, yn amlygu'r risg i sylfaen drethu Cymru pe bai'r boblogaeth oedran gweithio yn parhau i leihau yng Nghymru, yn enwedig o gymharu â’r cynnydd a ragwelir yn y grŵp oedran hwn yn Lloegr. Dywed adroddiad y prif economegydd y gallai hyn olygu £150 miliwn y flwyddyn yn llai yng nghyllideb Cymru erbyn diwedd y degawd nesaf, ac mae'r broblem, wrth gwrs, yn tyfu bob blwyddyn drwy gydol y cyfnod hwnnw. I ba raddau y gall datganoli trethi Cymru ein cynorthwyo i wrthbwyso’r sefyllfa hon a sicrhau y gall ein sylfaen drethu yng Nghymru barhau i ddarparu'r gwasanaethau cyhoeddus sydd eu hangen arnom?
I thank the Member for that. She makes a very important point in linking working-age population projections with the impact on the Welsh tax base and, indeed, on the block grant adjustment that affects the amount of money we get annually from the Treasury. The important point here, Llywydd, is the one that I mentioned a moment ago—that these are straight line projections from the past into the future. And there are many factors that can affect the comparable working-age population changes in different parts of the United Kingdom. Indeed, at a sub-Welsh level, there are variations. In Merthyr Tydfil, for example, the sub-national projection shows a smaller decline in the population aged 16 to 64 than across Wales as a whole. The point that Dawn Bowden quoted from the chief economist's report is this: that if our working age population grew more slowly than other parts of the United Kingdom, that could easily translate into a smaller tax base and that would affect the funding we get from the UK Government. There are many things outside our own control that will have an impact on those figures in the future, as there are things highlighted in the Welsh Governance Centre report that show the things that we can do ourselves to make a difference in that area, and, by taking those actions, we can mitigate the problems that Dawn Bowden identified.
Diolch i'r Aelod am hynny. Mae'n gwneud pwynt pwysig iawn wrth gysylltu rhagamcanion ynghylch y boblogaeth oedran gweithio gyda'r effaith ar sylfaen drethu Cymru, ac yn wir, ar addasiad y grant bloc sy'n effeithio ar yr arian a gawn yn flynyddol gan y Trysorlys. Y pwynt pwysig yma, Lywydd, yw'r un a grybwyllais eiliad yn ôl—mai amcanestyniadau llinell syth yw'r rhain o'r gorffennol i'r dyfodol. Ac mae llawer o ffactorau a all effeithio ar y newidiadau cymharol yn y boblogaeth oedran gweithio mewn gwahanol rannau o'r Deyrnas Unedig. Yn wir, ceir amrywiadau ar lefel is na lefel Cymru. Ym Merthyr Tudful, er enghraifft, mae'r amcanestyniad is-genedlaethol yn dangos gostyngiad llai yn y boblogaeth rhwng 16 a 64 oed nag yng Nghymru yn ei chyfanrwydd. Y pwynt a ddyfynnwyd gan Dawn Bowden o adroddiad y prif economegydd yw hwn: pe bai ein poblogaeth oedran gweithio'n tyfu'n arafach na rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, gallai hynny drosi'n hawdd yn sylfaen drethu lai, a byddai hynny'n effeithio ar yr arian a gawn gan Lywodraeth y DU. Mae llawer o bethau y tu hwnt i'n rheolaeth a fydd yn effeithio ar y ffigurau hynny yn y dyfodol, fel yr amlygir pethau yn adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru sy'n dangos y pethau y gallwn eu gwneud ein hunain i wneud gwahaniaeth yn y maes hwnnw, a thrwy gymryd y camau hynny, gallwn liniaru'r problemau a nododd Dawn Bowden.
But, of course, one of the keys to growing our tax base is ensuring that, one, we get more people into work, and, two, that they are able to earn a better standard of living, a better wage, so that they can then put that back into the economy. That, in turn, generates the cash for us to spend on health, education and all the other myriad public service requirements that we have. And, so, the working base is actually picking up quite a hefty burden.
So, my question to you, Cabinet Secretary, is, as we need that working base to grow, and we need them to be able to earn more and better money, what assurances can you provide that that taxes proposed in your leadership manifesto will not disproportionately hit Welsh businesses, and thereby hamper economic growth, because those businesses need the cash within the business to employ more people and to expand their businesses.
Ond wrth gwrs, un o'r pethau allweddol er mwyn tyfu ein sylfaen drethu yw sicrhau, yn gyntaf, fod mwy o bobl yn cael gwaith, ac yn ail, eu bod yn gallu sicrhau gwell safon byw, gwell cyflog, fel y gallant roi'r arian hwnnw yn ôl i mewn i'r economi. Mae hynny, yn ei dro, yn cynhyrchu'r arian i ni ei wario ar iechyd, addysg a'r llu o ofynion eraill sydd gennym o ran gwasanaethau cyhoeddus. Ac felly, mae'r sylfaen waith, mewn gwirionedd, yn ysgwyddo baich go drwm.
Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, gan fod arnom angen i'r sylfaen waith honno dyfu, a bod arnom angen iddynt allu ennill mwy o arian ac arian gwell, fy nghwestiwn i chi yw pa sicrwydd y gallwch ei roi na wnaiff y trethi a gynigir yn eich maniffesto arweinyddiaeth effeithio'n anghymesur ar fusnesau Cymru, a thrwy hynny, amharu ar dwf economaidd, oherwydd mae angen yr arian hwnnw ar y busnesau er mwyn cyflogi mwy o bobl ac ehangu eu busnesau.
Well, I understand the point that Angela Burns makes about the need to make sure that as many people as possible in Wales are in work and earning good wages. But she will understand as well that the question raised by Dawn Bowden was: what if there are fewer people of working age in Wales in the future? Even if all those people are working and all earning good money, if there are fewer of them, then the implication of that is that that would lead into a smaller tax take in the future. A strong economy is really important, but so is the number of people we have of working age. That's what the population projections focus on.
I agree with the more general point she made, that, as we think of using our fiscal powers for the future, we need to do so in a way that supports our economy and finds ways of helping that tax base to grow.
Wel, rwy'n deall pwynt Angela Burns ynglŷn â'r angen i sicrhau bod cynifer o bobl â phosibl yng Nghymru mewn gwaith ac yn ennill cyflogau da. Ond bydd yn deall hefyd mai'r cwestiwn a ofynnwyd gan Dawn Bowden oedd: beth os bydd llai o bobl o oedran gweithio yng Nghymru yn y dyfodol? Hyd yn oed os bydd yr holl bobl hynny'n gweithio ac yn ennill cyflogau da, os oes llai ohonynt, goblygiadau hynny yw y byddai'n arwain at lai o dderbyniadau treth yn y dyfodol. Mae economi gref yn bwysig iawn, ond mae nifer y bobl o oedran gweithio yn bwysig hefyd. Ar hynny y mae'r amcanestyniadau poblogaeth yn canolbwyntio.
Cytunaf â'r pwynt mwy cyffredinol a wnaed ganddi, wrth inni feddwl am ddefnyddio ein pwerau cyllidol ar gyfer y dyfodol, fod angen inni wneud hynny mewn ffordd sy'n cefnogi ein heconomi ac yn dod o hyd i ffyrdd o gynorthwyo'r sylfaen drethu honno i dyfu.
Cabinet Secretary, the Office for National Statistics' forecast for the working-age population of Wales presents a real challenge for us. By 2035, the proportion of adults living with a limiting lifelong condition is expected to increase by 22 per cent, while, at the same time, there will be 48 people over the age of 65 for every 100 people of working age. Cabinet Secretary, what steps is your Government taking to ensure that Wales can afford to care for its ageing population?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae rhagolwg y Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfer y boblogaeth o oedran gweithio yng Nghymru yn creu her wirioneddol i ni. Erbyn 2035, disgwylir y bydd cyfran yr oedolion sy'n byw â chyflwr cyfyngus gydol oes yn cynyddu 22 y cant, ac ar yr un pryd, bydd 48 o bobl dros 65 oed am bob 100 o bobl o oedran gweithio. Ysgrifennydd y Cabinet, pa gamau y mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau y gall Cymru fforddio gofalu am ei phoblogaeth sy'n heneiddio?
The ratio of people of working age to people who have retired is a very important one for all western economies. The Member will I'm sure be aware that, 50 years ago, people drew attention to this issue and said that the ratios were moving in the direction of there being more people of retirement age. There were five people of working age to every retired person 50 years ago; we're now closer to a ratio of 2:1. And, yet, we have managed to create an economy that allows us to celebrate the fact that people are living longer and that we are able to go on supporting them. So, the problem is not insurmountable. There are ways in which we can continue to grow the size of the economy, albeit that there are fewer people of working age within it, in a way that allows us to go on providing for that higher number of people in the population who will be beyond working age. There is a whole series of ways in which we've succeeded in doing that over the last 50 years and we must take some confidence from that, challenging as the issue is, that we will find ways of continuing to do that into the future.
Mae'r gymhareb rhwng pobl o oedran gweithio a phobl sydd wedi ymddeol yn un bwysig iawn i holl economïau'r gorllewin. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn ymwybodol, 50 mlynedd yn ôl, fod pobl wedi tynnu sylw at y mater hwn gan ddweud bod y cymarebau'n symud i gyfeiriad mwy o bobl o oedran ymddeol. Roedd pump o bobl o oedran gweithio am bob unigolyn a oedd wedi ymddeol 50 mlynedd yn ôl; bellach, rydym yn agosach at gymhareb o 2:1. Serch hynny, rydym wedi llwyddo i greu economi sy'n caniatáu inni ddathlu'r ffaith bod pobl yn byw'n hirach a'n bod yn gallu parhau i'w cefnogi. Felly, nid yw'r broblem yn un anorchfygol. Mae ffyrdd y gallwn barhau i dyfu maint yr economi, er ei bod yn cynnwys llai o bobl o oedran gweithio, mewn ffordd sy'n ein galluogi i barhau i ddarparu ar gyfer y nifer uwch o bobl yn y boblogaeth sy'n hŷn na'r oedran gweithio. Ceir cyfres gyfan o ffyrdd lle rydym wedi llwyddo i wneud hynny dros y 50 mlynedd diwethaf ac mae'n rhaid inni gael rhywfaint o hyder felly, er mor heriol yw'r broblem, y byddwn yn dod o hyd i ffyrdd o barhau i wneud hynny yn y dyfodol.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Steffan Lewis.
Questions now from the party spokespeople. The Plaid Cymru spokesperson, Steffan Lewis.
Diolch, Llywydd. Last night, of course, it was revealed that the draft text had been agreed between the UK and the EU on the UK separation from the European Union, and the political fallout is well under way. I suspect that I know the answer to the opening question but, for the record, is the Cabinet Secretary able to tell us whether or not the Welsh Government has had sight of the draft text? And has there been a conversation between the Prime Minister and the First Minister on the contents of that draft text, either overnight or today?
Diolch, Lywydd. Neithiwr, wrth gwrs, datgelwyd bod y DU a'r UE wedi cytuno ar y testun drafft ar gyfer gwahaniad y DU oddi wrth yr Undeb Ewropeaidd, ac mae'r dadlau gwleidyddol yn sgil hynny eisoes wedi cychwyn. Rwy'n amau fy mod yn gwybod beth yw'r ateb i'r cwestiwn agoriadol, ond ar gyfer y cofnod, a all Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym a yw Llywodraeth Cymru wedi gweld y testun drafft ai peidio? Ac a yw Prif Weinidog y DU a Phrif Weinidog Cymru wedi cael trafodaeth ynglŷn â chynnwys y testun drafft hwnnw, naill ai dros nos neu heddiw?
Llywydd, neither the Welsh nor the Scottish Government have had advanced sight of the text so far. I was in London yesterday for the latest meeting of the Joint Ministerial Committee on European negotiations and was able to discuss the content of the withdrawal agreement and the political declaration, and, indeed, the explainer document that is to be published alongside it, with the Deputy Prime Minister of the United Kingdom and with Scottish Ministers as well. I understand that the First Minister is speaking with the Prime Minister later this afternoon.
Lywydd, nid yw Llywodraeth Cymru na Llywodraeth yr Alban wedi gweld manylion y testun ymlaen llaw hyd yn hyn. Roeddwn yn Llundain ddoe ar gyfer cyfarfod diweddaraf y Cydbwyllgor Gweinidogion ar Negodiadau’r UE a gallais drafod cynnwys y cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol, ac yn wir, y ddogfen esboniadol a fydd yn cael ei chyhoeddi ochr yn ochr â hynny, gyda Dirprwy Brif Weinidog y Deyrnas Unedig a chyda Gweinidogion yr Alban hefyd. Deallaf y bydd Prif Weinidog Cymru'n siarad gyda Phrif Weinidog y DU y prynhawn yma.
I thank him for that answer. Of course, yet again, it's disappointing that the so-called respect agenda, one that the Cabinet Secretary himself said that he hoped would begin as a result of the agreement between his Government and the UK Government on the withdrawal Bill, and one that would see a shift in attitudes and patters towards discussions with devolved administrations—. And, again, Wales seems to be treated with the same old contempt. Apparently, there are reports that the Government of Gibraltar have had sight of the text. I wonder if he could confirm whether that is indeed the case, and whether he thinks it's acceptable for one government, that's not even in the United Kingdom, to have sight of the draft text and for governments within the UK not to.
I appreciate the fact that, without the detail, it's very difficult to be specific, but one of the rumours emanating from the draft text so far is that, under the draft text, Northern Ireland will remain effectively in the EU single market for goods. Does the Cabinet Secretary agree that that would give Northern Ireland an unfair competitive advantage, making Wales less attractive for inward investment? And, if so, isn't that basis enough for the Welsh Government to oppose the draft withdrawal agreement?
Diolch am yr ateb. Wrth gwrs, unwaith eto, mae'n siomedig fod yr agenda barch honedig, un y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet ei hun ei fod yn gobeithio y byddai'n dechrau o ganlyniad i gytundeb rhwng ei Lywodraeth ef a Llywodraeth y DU ar y Bil ymadael, ac un a fyddai'n arwain at newid agweddau a mân siarad tuag at drafodaethau gyda gweinyddiaethau datganoledig—. Ac unwaith eto, ymddengys bod Cymru'n cael ei thrin gyda'r un hen ddirmyg. Mae'n debyg fod adroddiadau i'w cael fod Llywodraeth Gibraltar wedi cael gweld y testun. Tybed a all gadarnhau a yw hynny'n wir, ac a yw'n credu ei bod hi'n dderbyniol fod un Lywodraeth, nad yw hyd yn oed yn rhan o'r Deyrnas Unedig, yn cael gweld y testun drafft pan nad yw llywodraethau o fewn y DU yn cael gwneud hynny.
Rwy'n derbyn ei bod hi'n anodd iawn bod yn benodol heb y manylion, ond un o'r sibrydion sy'n deillio o'r testun drafft hyd yn hyn yw y bydd Gogledd Iwerddon, o dan y testun drafft, yn parhau, i bob pwrpas, i fod yn rhan o farchnad sengl yr UE ar gyfer nwyddau. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno y byddai hynny'n rhoi mantais gystadleuol annheg i Ogledd Iwerddon, drwy wneud Cymru'n llai deniadol ar gyfer mewnfuddsoddi? Ac os felly, onid yw hynny'n ddigon o sail i Lywodraeth Cymru wrthwynebu'r cytundeb ymadael drafft?
Well, Llywydd, as Steffan Lewis said, I'm yet to see either the withdrawal agreement draft or the political declaration. I don't think it is sensible for me to speculate on aspects that may or may not be included in it when we do get to see it, nor, I'm afraid, do I have any knowledge of whether the Government of Gibraltar has had any additional insight into the content of the documents. What I can say is that both I and Mike Russell, on behalf of the Scottish Government, made the first point that he made and made it forcefully with UK Ministers yesterday: other governments of the United Kingdom ought to see these documents before they are concluded and discussed at the UK Cabinet level, not afterwards.
Wel, Lywydd, fel y dywedodd Steffan Lewis, rwyf eto i weld y cytundeb ymadael drafft neu'r datganiad gwleidyddol. Ni chredaf ei bod yn synhwyrol i mi ddyfalu ynghylch agweddau a allai fod yn rhan ohono neu fel arall pan fyddwn yn cael ei weld, ac mae arnaf ofn nad oes gennyf unrhyw wybodaeth a yw Llywodraeth Gibraltar wedi cael mwy o gipolwg ar gynnwys y dogfennau. Yr hyn y gallaf ei ddweud yw fy mod i a Mike Russell, ar ran Llywodraeth yr Alban, wedi codi'r pwynt cyntaf a wnaeth yn gadarn gyda Gweinidogion y DU ddoe: dylai llywodraethau eraill y Deyrnas Unedig weld y dogfennau hyn cyn iddynt gael eu cwblhau a'u trafod ar lefel Cabinet y DU, nid ar ôl hynny.
I appreciate, again, that the lack of detail does make things difficult but we do have a clear indication of many aspects and, of course, we are able to use the Welsh Government's own position in 'Securing Wales' Future' and to contrast it and compare it with what we do know from the draft text as things stand. We know Wales will not have full participation in the single market, we know we will not maintain our membership of the EU customs union, and we know that Northern Ireland apparently will effectively be staying in the single market and that it's likely that a new customs border will therefore appear in the Irish Sea with bad consequences for Wales. And, in addition to all of this—the detail and the actual ground consequences—politically nobody wants this deal. No remainer wants this deal and no leaver wants this deal; nobody wants what is apparently on offer. There is no mandate from anywhere or anyone for this form of Brexit.
The political context here in Wales, of course, is very important. The Cabinet Secretary, in the next few weeks, may well become the most senior elected Labour politician in the United Kingdom. What he thinks and what he says and his clarity on this matter is very, very important indeed and will have lasting consequences. So, can he tell us whether or not his own position is changing on this matter? Will he now finally come out and say that the only way to resolve this mess and avoid a bigger mess and a disaster is through a referendum of the people? No more pointless general elections, no more repeated parliamentary impasses, but a people's vote to resolve this and avoid disaster.
Rwy'n derbyn, unwaith eto, fod y diffyg manylion yn gwneud pethau'n anodd, ond mae gennym arwydd clir o sawl agwedd, ac wrth gwrs, rydym yn gallu defnyddio safbwynt Llywodraeth Cymru ei hun yn 'Diogelu Dyfodol Cymru' a'i gyferbynnu a'i gymharu â'r hyn a wyddom o'r testun drafft fel y mae pethau. Gwyddom na fydd Cymru'n cymryd rhan lawn yn y farchnad sengl, gwyddom na fyddwn yn parhau i fod yn aelodau o undeb tollau'r UE, a gwyddom y bydd Gogledd Iwerddon, mae'n ymddangos, yn parhau i fod yn rhan o'r farchnad sengl i bob pwrpas a'i bod yn debygol felly y bydd ffin dollau newydd yn ymddangos ym Môr Iwerddon, gyda chanlyniadau gwael i Gymru. Ac yn ychwanegol at hyn oll—y manylion a'r canlyniadau gwirioneddol ar lawr gwlad—yn wleidyddol, nid oes unrhyw un eisiau'r fargen hon. Nid oes unrhyw un a oedd o blaid aros eisiau'r fargen hon ac nid oes unrhyw un a oedd o blaid gadael eisiau'r fargen hon; nid oes unrhyw un eisiau'r hyn sy'n cael ei gynnig yn ôl pob golwg. Nid oes mandad gan unrhyw le nac unrhyw un ar gyfer Brexit o'r math hwn.
Mae'r cyd-destun gwleidyddol yma yng Nghymru, wrth gwrs, yn bwysig iawn. Mae'n bur debyg mai Ysgrifennydd y Cabinet, yn yr ychydig wythnosau nesaf, fydd gwleidydd etholedig Llafur uchaf ei safle yn y Deyrnas Unedig. Mae'r hyn y mae'n ei gredu a'r hyn y mae'n ei ddweud a'i eglurder ar y mater hwn yn bwysig tu hwnt a bydd i hynny ganlyniadau parhaol. Felly, a all ddweud wrthym a yw ei safbwynt ei hun yn newid ar y mater hwn ai peidio? A fydd yn dweud o'r diwedd mai'r unig ffordd o ddatrys y llanast hwn ac osgoi llanast mwy a thrychineb yw drwy refferendwm y bobl? Dim mwy o etholiadau cyffredinol dibwrpas, dim mwy o ailadrodd safbwyntiau seneddol amhosibl, ond pleidlais y bobl i ddatrys hyn ac osgoi trychineb.
Where I do agree with what Steffan Lewis said is in the initial point that he made—that the tests that we will apply to this agreement are the tests that we set out in the White Paper that we published jointly with Plaid Cymru, 'Securing Wales' Future'.
Now, he has not seen the agreement and neither have I, but he wants to draw conclusions without seeing it. I'm not in the position to do that, but the tests that he outlined—whether it involves our continued participation in a customs union, whether it gives us full and unfettered access to the single market, whether it includes a sensible resolution on migration—all of the tests that we set out in that document are the tests that I will apply when we have sight of the agreement itself. He has drawn some conclusions as to what the outcome of that would be and I dare say there will be people who say that his conclusions are not unreasonable, but I will wait to see the document and then I will apply the tests that we jointly agreed ought to be applied to any form of leaving the European Union.
Where I don't agree with him is that there is only one way in which all of this could be resolved. The first way it could be resolved is for the Prime Minister to do a deal that does measure up to the tests that we have set out for her—a deal of that sort was there to be done; that's why we set it out in our document. If the agreement, when we see it, does pass the tests that we have set, then we would no doubt wish to support it, so it could be resolved in that way.
If the Prime Minister does not do a deal of that sort, and if she is not able to secure support for her deal on the floor of the House of Commons, then, of course, there should be a general election. The House of Commons will have failed to discharge the most significant responsibility that will lie at its feet during this Assembly term—pardon me, during this parliamentary term. In any previous set of circumstances, a Government that failed to secure support for its most significant course of action would go back to the country and allow the country to decide in a general election. Now, the Member will say, and I've heard other people saying it, that that won't happen. Well, nothing can be written out of the script, given the febrile state of politics around this issue.
If there is no general election, then I agree with him: then there must be a people's vote. If the House of Commons cannot resolve it and there is no general election, then a third way must be found. And, in those circumstances, I agree with him: the decision must go back to the people and the people must be allowed to decide.
Cytunaf â'r hyn a ddywedodd Steffan Lewis o ran y pwynt cyntaf a wnaeth—mai'r hyn y byddwn yn ei ddefnyddio i brofi'r cytundeb hwn yw'r profion a nodir yn y Papur Gwyn a gyhoeddwyd gennym ar y cyd â Phlaid Cymru, 'Diogelu Dyfodol Cymru'.
Nawr, nid yw wedi gweld y cytundeb ac nid wyf innau wedi ei weld ychwaith, ond mae'n dymuno dod i gasgliadau heb ei weld. Nid wyf mewn sefyllfa i wneud hynny, ond mae'r profion a amlinellodd—boed yn ymwneud â pharhau i gymryd rhan mewn undeb tollau, boed yn fynediad llawn a dilyffethair at y farchnad sengl, boed yn cynnwys penderfyniad synhwyrol ar ymfudo—yr holl brofion a nodwyd gennym yn y ddogfen honno yw'r profion y byddaf yn eu cymhwyso pan fyddwn yn gweld y cytundeb ei hun. Mae wedi dod i rai casgliadau ynglŷn â beth fyddai canlyniad hynny, a mentraf ddweud y bydd rhai pobl o'r farn nad yw ei gasgliadau yn rhai afresymol, ond rwyf am aros hyd nes y gwelaf y ddogfen, ac yna byddaf yn cymhwyso'r profion y cytunasom ar y cyd y dylid eu cymhwyso ar gyfer unrhyw fodd o ymadael â'r Undeb Ewropeaidd.
Yr hyn nad wyf yn cytuno ag ef yn ei gylch yw mai un ffordd yn unig sydd o ddatrys hyn oll. Y ffordd gyntaf y gellid ei ddatrys yw pe bai Prif Weinidog y DU yn sicrhau bargen sy'n bodloni'r profion a nodwyd gennym ar ei chyfer—roedd bargen o'r fath ar gael i'w gwneud; dyna pam y nodwyd hynny gennym yn ein dogfen. Os bydd y cytundeb, pan fyddwn yn ei weld, yn bodloni'r profion a osodwyd gennym, heb amheuaeth byddwn yn awyddus i'w gefnogi, felly gellid ei ddatrys yn y ffordd honno.
Os nad yw Prif Weinidog y DU yn sicrhau bargen o'r fath, ac os nad yw'n llwyddo i sicrhau cefnogaeth i'w bargen ar lawr Tŷ'r Cyffredin, yna wrth gwrs, dylid cynnal etholiad cyffredinol. Bydd Tŷ'r Cyffredin wedi methu cyflawni ei gyfrifoldeb pwysicaf yn ystod tymor y Cynulliad hwn—maddeuwch imi, yn ystod y tymor seneddol hwn. Mewn unrhyw amgylchiadau blaenorol, byddai Llywodraeth sydd wedi methu sicrhau cefnogaeth i'w cham gweithredu pwysicaf yn mynd yn ôl at y wlad ac yn caniatáu i'r wlad benderfynu mewn etholiad cyffredinol. Nawr, bydd yr Aelod yn dweud, ac rwyf wedi clywed pobl eraill yn dweud, na fydd hynny'n digwydd. Wel, ni ellir diystyru unrhyw beth o'r sgript, o ystyried cyflwr twymynol gwleidyddiaeth mewn perthynas â'r mater hwn.
Os na cheir etholiad cyffredinol, rwy'n cytunaf ag ef: dylid cynnal pleidlais y bobl. Os na all Tŷ'r Cyffredin ddatrys hyn ac os na cheir etholiad cyffredinol, mae'n rhaid dod o hyd i drydedd ffordd. Ac yn yr amgylchiadau hynny, rwy'n cytuno ag ef: mae'n rhaid mynd yn ôl at y bobl ac mae'n rhaid caniatáu i'r bobl benderfynu.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Nick Ramsay.
Conservative spokesperson, Nick Ramsay.
Diolch, Llywydd. Cabinet Secretary, I'd like to ask you about funding available to the local government portfolio and vis-à-vis to our local authorities. As you're well aware, Welsh local authorities have been less than satisfied with the local government settlement this year, citing £262 million of budget pressures. Meanwhile, the First Minister has claimed that local government will be front of the queue should there be extra money from the UK Government's budget and the Welsh Government has also said that local government will be a key priority should there be that additional funding. As the UK Government is providing additional funding to the tune of £550 million over the next three years, how much of this will be allocated to Welsh local authorities?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn eich holi ynglŷn â'r arian sydd ar gael i'r portffolio llywodraeth leol a thrwy hynny i'n hawdurdodau lleol. Fel y gwyddoch, mae awdurdodau lleol Cymru wedi bod yn llai na bodlon gyda'r setliad llywodraeth leol eleni, gan nodi gwerth £262 miliwn o bwysau cyllidebol. Yn y cyfamser, mae'r Prif Weinidog wedi honni y bydd llywodraeth leol ar flaen y ciw pe bai arian ychwanegol ar gael o gyllideb Llywodraeth y DU ac mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi dweud y bydd llywodraeth leol yn flaenoriaeth allweddol pe bai'r cyllid ychwanegol hwnnw ar gael. Gan fod Llywodraeth y DU yn darparu oddeutu £550 miliwn o gyllid ychwanegol dros y tair blynedd nesaf, faint o'r swm hwn fydd yn cael ei ddyrannu i awdurdodau lleol Cymru?
Well, Llywydd, the Member knows perfectly well that when he quotes that figure of £550 million, that is not free money, that is not money just available to be allocated—£365 million of that was pre-announced back in July of this year, and it now turns out that, of that £365 million, UK Ministers have spent over half of it before a penny of it crosses the border to be allocated in the National Assembly for Wales. I am giving very careful consideration to what remains of the consequentials from the budget—consequentials that have to last for over three years, consequentials that include capital, financial capital and revenue components. So, not all of this money is money that will help local authorities meet the pressures that they, quite rightly, report to us.
The First Minister has said, as Nick Ramsay said, that local government is at the front of the queue. There's a clue in that formula: they are at the front of the queue, but there is a queue. There are many other things that we know we would like to do in Welsh public services as we enter the ninth year of austerity. Many of those things will no doubt be advocated by members of his party on the floor of the Assembly this afternoon, asking for more money for this, and more money for that, and more money for something else again. What I have to do is to use the very limited amount of money that came to us in the Chancellor's budget to balance those competing priorities, but I repeat what I have said and what the First Minister has said: the needs of Welsh local government are first in our thoughts as we go about that difficult business.
Wel, Lywydd, mae'r Aelod yn gwybod yn iawn, pan fo'n dyfynnu'r ffigur hwnnw o £550 miliwn, nad yw'r arian hwnnw'n arian am ddim, nad yw'n arian sydd ar gael i'w ddyrannu—rhag-gyhoeddwyd £365 miliwn ohono yn ôl ym mis Gorffennaf eleni, a bellach, o'r £365 miliwn hwnnw, ymddengys bod Gweinidogion y DU wedi gwario dros ei hanner cyn i'r un geiniog groesi'r ffin i'w ddyrannu yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru. Rwy'n ystyried yr hyn sy'n weddill o'r symiau canlyniadol o'r gyllideb yn ofalus iawn—symiau canlyniadol y mae'n rhaid iddynt bara am dros dair blynedd, symiau canlyniadol sy'n cynnwys cyfalaf, cyfalaf ariannol ac elfennau refeniw. Felly, nid yw'r holl arian hwn yn arian a fydd yn cynorthwyo awdurdodau lleol i ymdopi â'r pwysau y maent, yn gwbl briodol, yn dweud wrthym amdano.
Mae'r Prif Weinidog wedi dweud, fel y dywedodd Nick Ramsay, fod llywodraeth leol ar flaen y ciw. Ceir cliw yn y fformiwla honno: maent ar flaen y ciw, ond mae ciw i'w gael. Mae llawer o bethau eraill y gwyddom yr hoffem eu gwneud mewn perthynas â gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru wrth inni gychwyn ar nawfed blwyddyn o gyni. Heb os, bydd Aelodau ei blaid yn dadlau dros lawer o'r pethau hynny ar lawr y Cynulliad y prynhawn yma, gan ofyn am fwy o arian ar gyfer y peth hwn a'r peth arall, a mwy o arian ar gyfer rhywbeth arall wedyn. Yr hyn y mae'n rhaid i mi ei wneud yw defnyddio'r swm cyfyngedig iawn o arian a ddaeth inni yng nghyllideb y Canghellor i sicrhau cydbwysedd rhwng y blaenoriaethau sy'n cystadlu, ond rwy'n ailadrodd yr hyn a ddywedais, a'r hyn y mae'r Prif Weinidog wedi'i ddweud: mae anghenion llywodraeth leol Cymru ar flaen ein meddyliau wrth inni fynd i'r afael â'r gwaith anodd hwnnw.
So, I think we can read from that that 'front of the queue' doesn't necessarily mean first in the queue. Cabinet Secretary, whether we're talking about £550 million—you think it's a lower figure—I think the point is that there is additional funding. I think we can be agreed on that. There is additional funding through consequentials as a result of that UK budget. I'll give you this: you are consistent, to say the least, about your arguments on austerity. Yet, today, the Cabinet Secretary for public services has released a statement outlining that councils are sitting on around £1.4 billion of usable reserves. Furthermore, in spite of the Welsh Government's claims about austerity, he notes that the evidence shows that, in recent years, the levels of reserves held by some local authorities have continued to increase. For example, Rhondda Cynon Taf is holding onto £152 million of usable reserves—nearly one and a half times the size of the reserves held by Cardiff, and eight times the size of the reserves held by Monmouthshire. RCT, of course, has the third highest settlement in the draft budget. Cardiff council, which had the best local government settlement under the draft budget, has increased its usable reserves by 17 per cent since 2016. Meanwhile, Anglesey, Conwy and Monmouthshire, which had among the worst settlements under the draft budget, have the lowest amount in usable reserves. Do you think this is indicative of a fair or unfair local government settlement, and what discussions have you had with the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services to do something to address this issue?
Felly, credaf y gallwn gasglu o hynny nad yw bod 'ar flaen y ciw' yn golygu bod yn gyntaf yn y ciw o reidrwydd. Ysgrifennydd y Cabinet, pa un a ydym yn siarad am £550 miliwn ai peidio—rydych chi'n credu ei fod yn ffigur is—credaf mai'r pwynt yw bod arian ychwanegol ar gael. Credaf y gallwn gytuno ar hynny. Mae arian ychwanegol ar gael drwy'r symiau canlyniadol o ganlyniad i gyllideb y DU. Fe roddaf hyn i chi: rydych chi'n gyson, a dweud y lleiaf, gyda'ch dadleuon ar gyni. Ac eto, heddiw, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros wasanaethau cyhoeddus wedi rhyddhau datganiad yn nodi bod cynghorau'n eistedd ar oddeutu £1.4 biliwn o gronfeydd wrth gefn y gellid eu defnyddio. Yn ychwanegol at hynny, er gwaethaf honiadau Llywodraeth Cymru ynglŷn â chyni, mae'n nodi bod y dystiolaeth yn dangos, yn y blynyddoedd diwethaf, fod lefelau'r cronfeydd wrth gefn sydd gan rai awdurdodau lleol wedi parhau i gynyddu. Er enghraifft, mae gan Rondda Cynon Taf £152 miliwn o gronfeydd wrth gefn y gellid eu defnyddio—bron unwaith a hanner maint y cronfeydd wrth gefn sydd gan Gaerdydd, ac wyth gwaith cymaint â chronfeydd wrth gefn Sir Fynwy. Wrth gwrs, Rhondda Cynon Taf sydd â'r setliad uchaf ond dau yn y gyllideb ddrafft. Mae cyngor Caerdydd, a gafodd y setliad llywodraeth leol gorau o dan y gyllideb ddrafft, wedi cynyddu eu cronfeydd wrth gefn y gellid eu defnyddio 17 y cant ers 2016. Yn y cyfamser, Ynys Môn, Conwy a Sir Fynwy, a oedd ymhlith y cynghorau a gafodd y setliadau gwaethaf o dan y gyllideb ddrafft, sydd â'r symiau lleiaf o gronfeydd wrth gefn y gellid eu defnyddio. A ydych o'r farn fod hyn yn arwydd o setliad llywodraeth leol teg neu annheg, a pha drafodaethau a gawsoch gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus ynglŷn â gwneud rhywbeth i fynd i'r afael â'r mater hwn?
Well, I thank the Member, Llywydd, for that. First of all, let me correct what he said. When I say that local government is at the front of the queue, I do mean they are first in the queue. I'm simply pointing out to you that there is a queue—a queue behind them. Now, I anticipated that the Member for Monmouth might have wanted to ask me this afternoon about support for small businesses through small business rate relief. It's a subject on which he corresponds with me with assiduity. But apparently he's not worried about them this afternoon, because the largest sum of money that we get in the—[Interruption.] The largest sum of money we get as a consequential is for small business rate relief. If his advice to me this afternoon is that I should give all that money to local government and do nothing for small businesses in Wales, I'd be grateful to know that that is his advice to me.
Turning to the question that he raised about reserves, when he says 'usable reserves', what he is confusing is the fact that the largest component of those reserves is money held for things that are already committed: in other words, important schemes in housing, in education, in transport, where local authorities are planning ahead; they've got a scheme they know they have to fund—absolutely properly, they hold money in their reserves in order to be able to fund those important priorities into the future. Nevertheless, the point made by the Cabinet Secretary for local government, and echoed in Nick Ramsay's question, is that some local authorities do have a rising amount of unallocated funds in their reserves. And in very tough times—and I absolutely recognise the challenges faced by local government—just as I have to manage the reserves of the Welsh Government and to release money from my reserves to make sure that we can do the things that we need to do, it's incumbent on local authorities to make equally sensible use of reserves that they are holding that could be deployed to support public services in their area.
Wel Lywydd, diolch i'r Aelod am hynny. Yn gyntaf, gadewch imi gywiro'r hyn a ddywedodd. Pan ddywedaf fod llywodraeth leol ar flaen y ciw, rwy'n golygu mai hwy fydd yn gyntaf yn y ciw. Rwy'n tynnu eich sylw at y ffaith bod ciw i'w gael—ciw y tu ôl iddynt. Nawr, roeddwn yn disgwyl y byddai'r Aelod dros Fynwy yn awyddus i fy holi y prynhawn yma ynglŷn â chymorth i fusnesau bach drwy ryddhad ardrethi i fusnesau bach. Mae'n bwnc y mae'n gohebu â mi'n ddyfal yn ei gylch. Ond nid yw'n ymddangos ei fod yn poeni amdanynt y prynhawn yma, gan mai'r swm mwyaf o arian a gawn yn y—[Torri ar draws.] Mae'r swm mwyaf o arian a gawn fel arian canlyniadol ar gyfer rhyddhad ardrethi busnesau bach. Os mai ei gyngor i mi y prynhawn yma yw y dylwn roi'r holl arian hwnnw i lywodraeth leol a gwneud dim i fusnesau bach yng Nghymru, buaswn yn ddiolchgar i gael gwybod mai dyna yw ei gyngor imi.
Gan droi at y cwestiwn a gododd ynghylch cronfeydd wrth gefn, pan ddywed 'cronfeydd wrth gefn y gellid eu defnyddio', yr hyn y mae'n drysu yn ei gylch yw'r ffaith mai elfen fwyaf y cronfeydd wrth gefn hynny yw arian a gedwir ar gyfer pethau sydd eisoes wedi eu hymrwymo: mewn geiriau eraill, cynlluniau pwysig ym maes tai, ym maes addysg, ym maes trafnidiaeth, lle mae awdurdodau lleol yn cynllunio ymlaen llaw; mae ganddynt gynllun y gwyddant fod yn rhaid iddynt ei ariannu— mae'n gwbl iawn eu bod yn cadw arian yn eu cronfeydd wrth gefn er mwyn gallu ariannu'r blaenoriaethau pwysig hynny yn y dyfodol. Serch hynny, y pwynt a wnaed gan Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol, ac a adleisiwyd yng nghwestiwn Nick Ramsay, yw bod gan rai awdurdodau lleol swm cynyddol o arian heb ei ddyrannu yn eu cronfeydd wrth gefn. Ac mewn cyfnodau anodd iawn—ac rwy'n llwyr gydnabod yr heriau a wynebir gan lywodraeth leol—fel y mae'n rhaid i minnau reoli cronfeydd wrth gefn Llywodraeth Cymru a rhyddhau arian o fy nghronfeydd wrth gefn i sicrhau y gallwn wneud y pethau y mae angen inni eu gwneud, mae'n ddyletswydd ar awdurdodau lleol i wneud defnydd yr un mor synhwyrol o'u cronfeydd wrth gefn y gellid eu defnyddio i gefnogi gwasanaethau cyhoeddus yn eu hardal.
Thank you, Cabinet Secretary. I could, of course, have asked you about support for small businesses, and we know that there was around £25 million as a result of the UK budget—that, across the border in England, money is being used to reduce business rates for businesses with a rateable value of up to £50,000 by a third. And I'll keep that one for another day. [Interruption.] But you may well—[Interruption.] I'm trying to establish whether or not you agree with the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services, because he certainly has changed his tune somewhat on the issue of reserves. Last year he said that he would always hesitate before he would seek to impose upon local government. Now he's stated, in his written statement, that local authorities with high levels of reserves to their spending should review the purposes for which these are held, and that the purposes for holding the reserves, particularly where they are increasing, should be communicated clearly. So, that's not just me saying that, or this side of the Chamber; that's your colleague, the Cabinet Secretary for public services. So, isn't it fair to say, Cabinet Secretary, that, in light of potentially large council tax increases in some local authorities, council tax payers will be wondering why there is so much held in reserve, and, if this issue was sorted out, then—yes, it is a small cake at the moment, and you're right, there have been difficult challenges for local government, but perhaps if some of this money was used then there wouldn't be such a burden on other areas.
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Wrth gwrs, buaswn wedi gallu eich holi ynglŷn â chymorth ar gyfer busnesau bach, a gwyddom fod oddeutu £25 miliwn o ganlyniad i gyllideb y DU—fod arian yn cael ei ddefnyddio dros y ffin yn Lloegr i sicrhau bod ardrethi busnes draean yn is ar gyfer busnesau â gwerth ardrethol o hyd at £50,000. Ac fe gadwaf hynny at ddiwrnod arall. [Torri ar draws.] Ond efallai eich bod—[Torri ar draws.] Rwy'n ceisio sefydlu a ydych yn cytuno gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, gan ei fod ef, yn sicr, wedi newid ei dôn braidd ar fater cronfeydd wrth gefn. Y llynedd, dywedodd y byddai bob amser yn petruso cyn gosod baich ar lywodraeth leol. Mae wedi dweud yn awr, yn ei ddatganiad ysgrifenedig, y dylai awdurdodau lleol gyda lefelau uchel o gronfeydd wrth gefn adolygu'r dibenion y cedwir yr arian hwn ar eu cyfer, ac y dylid cyfleu'r rhesymau dros gadw'r cronfeydd wrth gefn yn glir, yn enwedig os ydynt yn cynyddu. Felly, nid fi yn unig sy'n dweud hynny, neu'r ochr hon i'r Siambr; eich cyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros wasanaethau cyhoeddus, a ddywedodd hynny. Felly, onid yw'n deg dweud, Ysgrifennydd y Cabinet, yng ngoleuni cryn gynnydd posibl yn y dreth gyngor mewn rhai awdurdodau lleol, y bydd talwyr y dreth gyngor yn pendroni pam fod cymaint o arian wedi'i gadw wrth gefn, a phe bai'r mater hwn yn cael ei ddatrys, yna—ydy, mae'n gacen fach ar hyn o bryd, ac rydych yn llygad eich lle, mae llywodraeth leol wedi wynebu heriau anodd, ond efallai na fyddai cymaint o bwysau ar feysydd eraill pe bai peth o'r arian hwn yn cael ei ddefnyddio.
Well, I don't disagree with the point that the Member is making. These are very difficult times for local authorities. I will do whatever I can with the money we received in the budget to mitigate some of the challenges that they face. Where they have other sources of funding available to them, it is right that they should think very carefully about how they can put that money to work to support local services, and I've no doubt, in the way that my colleague Alun Davies said, their local populations will look carefully to see that they are making good use of all the funds that are available to them. I think that's something that our local authority colleagues do all the time, but, in a moment when pressures are particularly acute, it's right to point to the fact that, as well as money that they get from Welsh Government, there are other sources of funds available to them, and that they have to think of planning their expenditure in the round.
Wel, nid wyf yn anghytuno â'r pwynt a wna'r Aelod. Mae'r rhain yn amseroedd anodd iawn i awdurdodau lleol. Byddaf yn gwneud beth bynnag y gallaf gyda'r arian a gawsom yn y gyllideb i liniaru rhai o'r heriau y maent yn eu hwynebu. Lle mae ganddynt ffynonellau eraill o gyllid ar gael iddynt, mae'n iawn y dylent feddwl yn ofalus iawn ynglŷn â sut y gellir rhoi'r arian hwnnw ar waith i gefnogi gwasanaethau lleol, ac nid oes gennyf unrhyw amheuaeth, fel y dywedodd fy nghyd-Aelod Alun Davies, y bydd eu poblogaethau lleol yn edrych yn ofalus i sicrhau eu bod yn gwneud defnydd da o'r holl arian sydd ar gael iddynt. Credaf fod hynny'n rhywbeth y mae ein cydweithwyr yn yr awdurdodau lleol yn ei wneud bob amser, ond pan fo'r pwysau'n arbennig o drwm, mae'n iawn tynnu sylw at y ffaith fod ffynonellau eraill o arian ar gael iddynt yn ogystal â'r arian a gânt gan Lywodraeth Cymru, a bod yn rhaid iddynt ystyried pob agwedd ar gynllunio eu gwariant.
Lefarydd UKIP, Gareth Bennett.
UKIP spokesperson, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. Minister, if I could take you back to the Brexit issues that you were talking about a few minutes ago, in September of this year you said, speaking about workers' rights, that, and I quote:
'In Wales we have always said, since the referendum, that all the rights we've won through our membership of the European Union must be protected. If the Tories cannot deliver a Brexit that guarantees that will happen, then the people must decide.'
End quote. Now, you clarified a few minutes ago, responding to Steffan Lewis's questions, that, under certain circumstances you would support another referendum, but, if there is another referendum, then that raises the prospect of full membership of the single market and in turn puts free movement of labour back on the table. But free movement of labour is something that doesn't seem to have been supported by Jeremy Corbyn, according to statements that he's made within the last two years, when he's said that there should be no more 'wholesale importation' of low-skilled workers from central Europe, because this would help to destroy working conditions in the UK. Therefore, thinking about those comments, would the Cabinet Secretary accept that, if the Welsh Government is to support another referendum on EU membership for the supposed reason of protecting workers' rights, then it would in fact be threatening workers' rights and, moreover, undermining one of the main reasons why working-class people in Wales voted to leave?
Diolch, Lywydd. Weinidog, os caf ddychwelyd at y materion Brexit y buoch yn sôn amdanynt ychydig funudau yn ôl, ym mis Medi eleni, fe ddywedoch chi, wrth siarad am hawliau gweithwyr, ac rwy'n dyfynnu:
Yng Nghymru, rydym wedi dweud bob amser, ers y refferendwm, fod yn rhaid gwarchod yr holl hawliau rydym wedi eu hennill drwy ein haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd. Os na all y Torïaid sicrhau Brexit sy'n gwarantu y bydd hynny'n digwydd, yna mae'n rhaid i'r bobl benderfynu.
Diwedd y dyfyniad. Nawr, fe egluroch chi ychydig funudau yn ôl, wrth ymateb i gwestiynau Steffan Lewis, y byddech yn cefnogi refferendwm arall o dan amgylchiadau penodol, ond pe bai refferendwm arall, byddai hynny'n codi'r posibilrwydd o aelodaeth lawn o'r farchnad sengl a byddai hynny, yn ei dro, yn rhoi rhyddid i weithwyr symud yn ôl ar y bwrdd. Ond nid yw'n ymddangos bod Jeremy Corbyn yn cefnogi rhyddid i weithwyr symud, yn ôl datganiadau a wnaeth dros y ddwy flynedd ddiwethaf, pan ddywedodd na ddylid parhau i fewnforio gweithwyr heb lawer i sgiliau yn ddiatal o ganolbarth Ewrop, gan y byddai hyn yn cyfrannu at ddinistrio amodau gwaith yn y DU. Felly, gan feddwl am y sylwadau hynny, a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn derbyn, pe bai Llywodraeth Cymru yn cefnogi refferendwm arall ar aelodaeth o'r UE am resymau tybiedig yn ymwneud ag amddiffyn hawliau gweithwyr, y byddai mewn gwirionedd yn bygwth hawliau gweithwyr, ac yn ychwanegol at hynny, yn tanseilio un o'r prif resymau pam y pleidleisiodd pobl ddosbarth gweithiol yng Nghymru dros adael?
Well, the approach to migration that is advocated by the Welsh Government was set out in detail in our document, 'Brexit and Fair Movement of People'. It's an elaboration of the section in the joint paper that we published with Plaid Cymru on that matter. Welsh businesses, Welsh public services and Welsh universities depend upon their ability to go on recruiting people from other parts of the world who we are lucky enough to have attracted to come and make their future part of our future here in Wales. When I discuss this matter with the Confederation of British Industry and other business organisations, the point that they make to me all the time is that it is the jobs of people who are already here and living in Wales that depend upon their ability to attract people from elsewhere to come to be part of that workforce. If you are running a hotel in sparsely populated mid Wales, and you are employing 80 people who live locally already, but your hotel needs 20 other people in order to be able to run successfully, if you can't attract the 20 people from elsewhere, it's the jobs of the 80 people that are put at risk, not the jobs of the 20 people, and that's why fair movement of people is not simply good for the people who might come from elsewhere to make their futures here, but it's good for us all. That's the sensible approach to migration, and that's the approach that is advocated in our document on fair movement.
Wel, nodwyd yr ymagwedd a argymhellir gan Lywodraeth Cymru mewn perthynas ag ymfudo yn fanwl yn ein dogfen, 'Brexit a Thegwch o ran Symudiad Pobl'. Mae'n ymhelaethu ar yr adran yn y papur a gyhoeddwyd gennym ar y cyd â Phlaid Cymru ar y mater hwnnw. Mae busnesau Cymru, gwasanaethau cyhoeddus Cymru a phrifysgolion Cymru yn dibynnu ar eu gallu i barhau i recriwtio pobl o rannau eraill o'r byd rydym wedi bod yn ddigon ffodus i fod wedi eu denu i wneud eu dyfodol yn rhan o'n dyfodol ninnau yma yng Nghymru. Pan fyddaf yn trafod y mater hwn gyda Chydffederasiwn Diwydiant Prydain a sefydliadau busnes eraill, y pwynt y mae pob un ohonynt yn ei wneud yw mai swyddi pobl sydd yma eisoes ac sy'n byw yng Nghymru sy'n dibynnu ar eu gallu i ddenu pobl o leoedd eraill i ddod i ymuno â'r gweithlu hwnnw. Os ydych yn rhedeg gwesty mewn ardal denau ei phoblogaeth yng nghanolbarth Cymru, a'ch bod yn cyflogi 80 o bobl sy'n byw yn lleol eisoes, ond bod angen 20 o bobl eraill ar eich gwesty er mwyn gallu rhedeg yn llwyddiannus, os na allwch ddenu'r 20 o bobl o fannau eraill, swyddi'r 80 o bobl sy'n cael eu peryglu, nid swyddi'r 20 o bobl, a dyna pam fod tegwch o ran symudiad pobl nid yn unig yn dda i'r bobl a allai ddod o rywle arall i fyw yma, ond mae'n dda i bawb ohonom. Dyna'r ymagwedd synhwyrol tuag at ymfudo, a dyna'r ymagwedd a argymhellir yn ein dogfen ar degwch o ran symudiad pobl.
Which was always covered by visas.
A oedd bob amser wedi'i warchod gan fisâu.
Labour seems to have moved into a position whereby it's coming up with the philosophical justification for cheap labour. Now, if there is a shortage of workers, workers can be attracted by increasing wages. This is a simple relationship. As you know, it's an economic relationship. You seem to be saying that you prefer the interests of big business—you cited the CBI—over the interests of working people in Wales. Would you not agree that that's the position you've just elucidated?
Ymddengys bod y Blaid Lafur wedi symud i safbwynt lle maent yn cynnig cyfiawnhad athronyddol dros lafur rhad. Nawr, os oes prinder gweithwyr, gellir denu gweithwyr drwy godi cyflogau. Mae hon yn berthynas syml. Fel y gwyddoch, mae'n berthynas economaidd. Ymddengys eich bod yn dweud eich bod yn ffafrio buddiannau busnesau mawr—fe gyfeirioch chi at Gydffederasiwn Diwydiant Prydain—dros fuddiannau pobl sy'n gweithio yng Nghymru. Oni fyddech yn cytuno mai dyna'r safbwynt rydych newydd ei esbonio?
It's completely nonsensical, Llywydd—what the Member says. Consultants working in our national health service from elsewhere—they're not low-paid workers in the way that the Member suggested. Researchers working in our universities on projects that put Wales in a world-leading position as far as research is concerned—those are not low-paid workers. Nor is the small firm in Cardiff that spoke to me recently about its inability to recruit IT workers that are essential to that small business, and where they rely on people coming from elsewhere in the world to assist the other people who work here already. Those are not low-paid jobs either. It's a parody of the real position that the Member offers us, and no wonder that he has so little traction here in this Chamber or beyond.
Mae'n gwbl hurt, Lywydd—yr hyn a ddywed yr Aelod. Mae ymgynghorwyr sy'n gweithio yn ein gwasanaeth iechyd gwladol o fannau eraill—nid ydynt yn weithwyr ar gyflogau isel fel yr awgrymodd yr Aelod. Ymchwilwyr sy'n gweithio yn ein prifysgolion ar brosiectau sy'n rhoi Cymru ar flaen y gad o ran ymchwil—nid ydynt yn weithwyr ar gyflogau isel. Nac ychwaith y cwmni bach yng Nghaerdydd a soniodd wrthyf yn ddiweddar ynglŷn â'u hanallu i recriwtio gweithwyr TG sy'n hanfodol i'r busnes bach hwnnw, a lle maent yn dibynnu ar bobl sy'n dod o fannau eraill yn y byd i gynorthwyo'r bobl eraill sy'n gweithio yma eisoes. Nid swyddi ar gyflogau isel yw'r rheini ychwaith. Parodi o'r sefyllfa wirioneddol y mae'r Aelod yn ei gynnig inni, ac nid yw'n syndod fod cyn lleied o ddylanwad ganddo yma yn y Siambr hon na thu hwnt.
The example you just raised yourself two minutes ago was of hotel workers. It wasn't of high-paid consultants and high-skilled consultants, it was hotel workers. Would you consider, if you do become the next leader in this place, renaming your party 'Cheap Labour'?
Roedd yr enghraifft a godoch chi ddwy funud yn ôl yn ymwneud â gweithwyr gwestai. Nid oedd yn ymwneud ag ymgynghorwyr ar gyflogau uchel ac ymgynghorwyr medrus, roedd yn ymwneud â gweithwyr gwestai. Os mai chi fydd yr arweinydd nesaf yn y lle hwn, a fyddech yn ystyried ailenwi eich plaid yn 'Llafur Rhad'?
It's not worth a serious answer, Llywydd.
Nid yw'n werth rhoi ateb difrifol, Lywydd.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am lefel ardrethi busnes yng Nghymru? OAQ52899
3. Thank you very much, Presiding Officer. Will the Cabinet Secretary make a statement on the level of business rates in Wales, please? OAQ52899
I thank the Member for that question. The level of non-domestic rates in Wales has not risen in real terms over the past decade. Over the same period, the rates relief provided by the Welsh Government has more than doubled.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Nid yw lefel ardrethi annomestig yng Nghymru wedi codi mewn termau real dros y degawd diwethaf. Dros yr un cyfnod, mae rhyddhad ardrethi a ddarperir gan Lywodraeth Cymru wedi mwy na dyblu.
Thank you very much for the reply, Cabinet Secretary. Welsh retailers already pay a quarter of all Welsh business rates and it is becoming increasingly expensive to operate from property. The Welsh Retail Consortium has projected that over a fifth of shops could be lost as the next decade progresses. The Chancellor of the Exchequer, in his recent autumn budget, made money available to cut business rates for retailers with a rateable value of under £51,000, reducing their bills by a third for two years. Will the Cabinet Secretary consider introducing a similar measure to support the Welsh retail industry and reverse the trend in shop closures on our high streets and all over Wales, please?
Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae manwerthwyr Cymru eisoes yn talu chwarter yr holl ardrethi busnes yng Nghymru ac mae'n dod yn gynyddol ddrud i weithredu o eiddo. Mae Consortiwm Manwerthu Cymru wedi rhagweld y gallai dros un rhan o bump o siopau gael eu colli dros y degawd nesaf. Yng nghyllideb yr hydref yn ddiweddar, darparodd Canghellor y Trysorlys arian er mwyn torri ardrethi busnes i fanwerthwyr sydd â gwerth ardrethol o lai na £51,000, gan dynnu un rhan o dair oddi ar eu biliau am ddwy flynedd. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ystyried cyflwyno mesur tebyg i gefnogi diwydiant manwerthu Cymru a gwrthdroi'r duedd o ran cau siopau'r stryd fawr ac ym mhob cwr o Gymru, os gwelwch yn dda?
Well, I thank the Member for the question, which is a very proper question. I said in my answer to Nick Ramsay that I am looking carefully at how we can use the consequential that we have had to support small businesses in Wales, even as Mr Ramsay appeared to suggest that I ought to be giving it to local government.
But the £26 million that we have received for this purpose—let me just clarify a few points for the Member. First of all, we now understand that, whereas the Chancellor announced that this was a two-year scheme, he has only provided a one-year consequential for us in Wales. We know it's £26 million next year. We've got no figure for the year after.
And it turns out that the scheme that the Chancellor advertised in his budget speech is not a national scheme at all. What is now clear to us is that he is relying entirely on the discretionary powers of local government to implement his scheme. So, it will be for every local authority in England to decide whether or not to use the money that they will get from this scheme for this purpose.
We don't need to mirror what is going on in England, because we already have a high street relief scheme here in Wales, which they don't have in England. We introduced it the year before last in discussion with the leader of Plaid Cymru, Adam Price, where we agreed on the joint parameters of the high street relief scheme in Wales. We've continued it this year. I hope, using the consequential for next year, that we will be able to make it more generous for businesses in Wales than we've been able to hitherto. We will design a scheme that meets the size, the distribution and the value of the non-domestic rates base in Wales, which is different to that in England, to make sure that the money goes to the places where it is most urgently needed.
Wel, diolch i'r Aelod am ei gwestiwn, sy'n gwestiwn priodol iawn. Dywedais yn fy ateb i Nick Ramsay fy mod yn ystyried yn ofalus sut y gallwn ddefnyddio'r swm canlyniadol rydym wedi'i gael i gefnogi busnesau bach yng Nghymru, er ei bod yn ymddangos bod Mr Ramsay yn awgrymu y dylwn ei roi i lywodraeth leol.
Ond y £26 miliwn rydym wedi'i gael at y diben hwn—gadewch imi egluro ychydig o bwyntiau ar gyfer yr Aelod. Yn gyntaf oll, er bod y Canghellor wedi cyhoeddi mai cynllun dwy flynedd yw hwn, deallwn bellach mai dim ond cyllid canlyniadol un flwyddyn y mae wedi'i ddarparu ar ein cyfer yng Nghymru. Gwyddom ei fod yn £26 miliwn y flwyddyn nesaf. Nid oes gennym ffigur ar gyfer y flwyddyn wedyn.
Ac ymddengys nad yw'r cynllun a hysbysebwyd gan y Canghellor yn ei araith ar y gyllideb yn gynllun cenedlaethol o gwbl. Mae'n glir inni bellach ei fod yn dibynnu'n gyfan gwbl ar bwerau disgresiwn llywodraeth leol i weithredu ei gynllun. Felly, cyfrifoldeb pob awdurdod lleol yn Lloegr fydd penderfynu a ddylid defnyddio'r arian a gânt o'r cynllun at y diben hwn ai peidio.
Nid oes angen inni efelychu'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr, gan fod gennym gynllun rhyddhad ardrethi'r stryd fawr yma yng Nghymru eisoes, yn wahanol i Loegr. Fe'i cyflwynasom y flwyddyn cyn y ddiwethaf mewn trafodaeth gydag arweinydd Plaid Cymru, Adam Price, lle cytunasom ar baramedrau ar y cyd ar gyfer cynllun rhyddhad ardrethi'r stryd fawr yng Nghymru. Rydym wedi ei barhau eleni. Gan ddefnyddio'r swm canlyniadol ar gyfer y flwyddyn nesaf, rwy'n gobeithio y gallwn sicrhau ei fod yn fwy hael ar gyfer busnesau yng Nghymru na'r hyn y gallasom ei wneud hyd yn hyn. Byddwn yn llunio cynllun sy'n addas ar gyfer maint, dosbarthiad a gwerth y sylfaen ardrethi annomestig yng Nghymru, sy'n wahanol i'r un yn Lloegr, er mwyn sicrhau bod yr arian yn mynd i'r mannau lle mae ei angen fwyaf.
Cabinet Secretary, the high street, so-called, in many of our isolated communities in our Valleys or our rural areas may only consist of a single retail premises. That single shop, actually, is the lifeline for many communities, especially if public transport disappears after 5 o'clock in the evening. Will you consider looking at the opportunities you can provide for relief for those types of businesses, which, without that relief, may lose the income they have and basically end up in debt and consequently shut down? They are a lifeline to those communities. If there's no bus transportation, people can't go anywhere else and they can't get at those needs there.
Ysgrifennydd y Cabinet, mewn llawer o'n cymunedau ynysig yn ein Cymoedd neu ein hardaloedd gwledig, mae'n bosibl na fydd y stryd fawr fel y'i gelwir yn cynnwys mwy nag un safle manwerthu. Mae'r un siop honno, mewn gwirionedd, yn achubiaeth i lawer o gymunedau, yn enwedig os yw trafnidiaeth gyhoeddus yn diflannu ar ôl 5 o'r gloch yr hwyr. A wnewch chi ystyried edrych ar y cyfleoedd y gallwch eu darparu ar gyfer rhyddhad ardrethi i fusnesau o'r fath, a fyddai, heb y rhyddhad hwnnw, yn colli'r incwm sydd ganddynt o bosibl ac yn mynd i ddyled, ac yn y pen draw, yn cau o ganlyniad i hynny yn y bôn? Maent yn achubiaeth i'r cymunedau hynny. Os nad oes gwasanaeth bws, ni all pobl fynd i unman arall ac ni allant ateb yr anghenion hynny yno.
Well, Llywydd, the Member makes a very important point and he gets right to the heart of what is, I think, one of the weaknesses of our current scheme, 75 per cent of Welsh businesses benefit from small business rate relief here in Wales, 50 per cent of them pay no small business rates at all—they get it whether that sum of money is necessary to their business or not. There is no test in the system that we have, or indeed in any part of the United Kingdom, as to whether or not that money is doing real good in that business. The point that David Rees is making is whether or not we ought to consider, in the way we distribute the money, whether we should put more money in the hands of those businesses for whom this relief is genuinely making a difference to their survival or not.
There's been work in Northern Ireland and in Scotland on this. I think it's a sensible idea. It's difficult to bring off because of the scheme that we have inherited, but it's a scheme that indiscriminately provides help to those who need it and those who don't. You could say it's not the very best use of public money when we know that there are some parts of the high street in some communities where the help that we could offer through the scheme, if it was more targeted on those who really needed it, would go further to sustain businesses in some very disadvantaged parts of Wales.
Wel, Lywydd, mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn ac mae'n mynd at wraidd yr hyn sydd, yn fy marn i, yn un o wendidau ein cynllun presennol, gyda 75 y cant o fusnesau Cymru yn elwa o ryddhad ardrethi i fusnesau bach yma yng Nghymru, nad yw 50 y cant ohonynt yn talu unrhyw ardrethi busnesau bach o gwbl—maent yn ei gael pa un a yw'r swm hwnnw o arian yn angenrheidiol i'w busnes ai peidio. Nid oes unrhyw brawf gennym yn y system, nac mewn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig yn wir, i weld a yw'r arian yn gwneud daioni gwirioneddol yn y busnes hwnnw ai peidio. Y pwynt y mae David Rees yn eu wneud yw a ddylem ystyried, o ran y ffordd rydym yn dosbarthu'r arian, pa un a ddylem roi rhagor o arian yn nwylo'r busnesau y mae'r rhyddhad yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol iddynt o ran eu gallu i oroesi ai peidio.
Gwnaed gwaith yng Ngogledd Iwerddon ac yn yr Alban ar hyn. Credaf ei fod yn syniad sy'n gwneud synnwyr. Mae'n anodd ei wireddu oherwydd y cynllun rydym wedi'i etifeddu, ond mae'n gynllun sy'n cynnig cymorth anwahaniaethol i'r rhai sydd ei angen a'r rhai nad ydynt ei angen. Gallech ddweud nad yw'n gwneud y defnydd gorau o arian cyhoeddus pan wyddom y gallai'r help y gallem ei gynnig drwy'r cynllun i rai rhannau o'r stryd fawr mewn rhai cymunedau, pe bai'n cael ei dargedu'n well tuag at y rhai sydd ei angen o ddifrif, yn mynd ymhellach i gynnal busnesau mewn rhai rhannau difreintiedig iawn o Gymru.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y dyraniad cyllidebol ar gyfer y portffolio iechyd a gwasanaethau cymdeithasol? OAQ52894
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on the budget allocation for the health and social services portfolio? OAQ52894
The draft budget for 2019-20, published last month, allocates more than £500 million extra for health and social services compared to the current financial year. Of the £365 million consequential from the UK budget announced in July, more than half has already been spent by the UK Government in pay and pension changes.
Mae'r gyllideb ddrafft ar gyfer 2019-20, a gyhoeddwyd y mis diwethaf, yn dyrannu mwy na £500 miliwn yn ychwanegol ar gyfer iechyd a gwasanaethau cymdeithasol o gymharu â'r flwyddyn ariannol gyfredol. O'r £365 miliwn o gyllid canlyniadol o gyllideb y DU a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf, mae dros ei hanner eisoes wedi'i wario gan Lywodraeth y DU ar newidiadau i gyflogau a phensiwn.
Cabinet Secretary, you're already aware of my outright opposition to Hywel Dda Local Health Board's plans to downgrade Withybush hospital to a community hospital and centralise services to another site. I remain deeply concerned that no commitment has been given to the construction of any new hospital in west Wales. Given the desperate need for the health board to plan its service delivery for the future and recruit vital medical professionals, can you as Cabinet Secretary for Finance at the very least confirm that funding will be made available for any new hospital site so that people living in west Wales can be sure that the health board's plans are affordable in the first place? What discussions have you had with your colleague the Cabinet Secretary for Health and Social Services on this particular issue?
Ysgrifennydd y Cabinet, rydych eisoes yn ymwybodol o fy ngwrthwynebiad llwyr i gynlluniau Bwrdd Iechyd Lleol Hywel Dda i israddio ysbyty Llwynhelyg yn ysbyty cymuned a chanoli gwasanaethau ar safle arall. Rwy'n dal yn bryderus iawn nad oes unrhyw ymrwymiad wedi'i wneud i adeiladu unrhyw ysbyty newydd yng ngorllewin Cymru. O ystyried yr angen dybryd i'r bwrdd iechyd gynllunio ei wasanaethau ar gyfer y dyfodol a recriwtio gweithwyr proffesiynol meddygol hanfodol, a allwch chi fel Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid o leiaf gadarnhau y bydd cyllid ar gael ar gyfer unrhyw safle ysbyty newydd fel y gall pobl sy'n byw yng ngorllewin Cymru fod yn sicr fod cynlluniau'r bwrdd iechyd yn fforddiadwy yn y lle cyntaf? Pa drafodaethau a gawsoch gyda'ch cyd-Weinidog, Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, ynglŷn â'r mater penodol hwn?
I can assure the Member that I have discussed the whole issue with the Cabinet Secretary for health. It will be for the health board to put forward the business cases required to deliver its preferred strategy. Of course, given the controversial nature of some of the proposals, it is possible that Welsh Ministers may be called upon to take final decisions on the plans. I have to be careful in what I say, as I know very well from my days as health Minister in that context. What I can say to the Member is this: if it is possible to reach an agreement on a way forward on health services in that part of Wales, then the Welsh Government will look positively at our ability to support the health board in developing those business cases to put that agreed plan into practice.
Gallaf roi sicrwydd i'r Aelod fy mod wedi trafod y mater cyfan gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd. Cyfrifoldeb y bwrdd iechyd fydd cyflwyno'r achosion busnes sy'n ofynnol er mwyn cyflawni'r strategaeth y mae'n ei ffafrio. Wrth gwrs, o ystyried natur ddadleuol rhai o'r cynigion, mae'n bosibl y gall fod galw ar Weinidogion Cymru i wneud penderfyniadau terfynol ar y cynlluniau. Mae'n rhaid imi fod yn ofalus o ran yr hyn a ddywedaf, fel y gwn o fy nyddiau fel Gweinidog iechyd yn y cyd-destun hwnnw. Yr hyn y gallaf ei ddweud wrth yr Aelod yw: os yw'n bosibl dod i gytundeb ar y ffordd ymlaen mewn perthynas â gwasanaethau iechyd yn y rhan honno o Gymru, bydd Llywodraeth Cymru yn edrych yn gadarnhaol ar ein gallu i gynorthwyo'r bwrdd iechyd i ddatblygu'r achosion busnes ar gyfer rhoi'r cynllun hwnnw a gytunwyd ar waith.
Cabinet Secretary, in discussions with the Cabinet Secretary for Health and Social Services in committee last week, examining the budget proposals, it was highlighted that the data that we currently have on the prevalence of people with mental health problems in Wales is not necessarily robust, and the Cabinet Secretary was able to outline plans that are in place to improve that collection of data. If, as he indicated, it turns out that the current estimates of prevalence are, in fact, a lot lower than the real need, would you as Cabinet Secretary for Finance give consideration to any request he may make for additional resources for the health budget to enable that high level of mental health need to be met?
Ysgrifennydd y Cabinet, mewn trafodaethau gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol mewn pwyllgor yr wythnos diwethaf, wrth archwilio cynigion y gyllideb, nodwyd nad yw'r data sydd gennym ar hyn o bryd ar nifer yr achosion o bobl â phroblemau iechyd meddwl yng Nghymru yn gadarn o reidrwydd, a llwyddodd Ysgrifennydd y Cabinet i amlinellu cynlluniau sydd ar waith i wella'r broses honno o gasglu data. Os yw'r amcangyfrifon cyfredol o nifer yr achosion yn llawer is na'r angen gwirioneddol, fel y nododd, a fyddech chi, fel Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, yn ystyried unrhyw gais y gallai ei wneud am adnoddau ychwanegol ar gyfer y gyllideb iechyd er mwyn ei gwneud hi'n bosibl diwallu'r lefel uchel honno o angen iechyd meddwl?
I thank Helen Mary for that important question. I think it's been a shared ambition right across this Chamber during the devolution period that we do more in Wales to recognise mental health needs and then to try and supply services to meet them. One of the reasons why prevalence figures are changing, you might hope, is because the stigma previously associated with mental health is reducing, and people are more willing to come forward and make their needs known. We spend £675 million in the current financial year on mental health services. It's the single largest item in the budget controlled by my colleague Vaughan Gething. We will provide £20 million more for mental health this year and £20 million on top of that again next year, as part of the budget agreement between your party and my party. And as patterns of need change, so I would always be willing to work with the Cabinet Secretary responsible to make sure that we find the money necessary to align with the pattern of need, in physical and mental health, in the Welsh community.
Diolch i Helen Mary am ei chwestiwn pwysig. Credaf ein bod wedi rhannu uchelgais ar draws y Siambr hon yn ystod y cyfnod datganoli i wneud mwy yng Nghymru i gydnabod anghenion iechyd meddwl a cheisio darparu gwasanaethau i'w diwallu. Byddech yn gobeithio mai un o'r rhesymau pam fod ffigurau niferoedd yr achosion yn newid yw bod y stigma a fu'n gysylltiedig ag iechyd meddwl yn flaenorol yn lleihau, a bod pobl yn fwy parod i wneud eu hanghenion yn hysbys. Rydym yn gwario £675 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon ar wasanaethau iechyd meddwl. Dyma'r eitem unigol fwyaf yn y gyllideb a reolir gan fy nghyd-Aelod, Vaughan Gething. Byddwn yn darparu £20 miliwn yn ychwanegol ar gyfer iechyd meddwl eleni ac £20 miliwn ar ben hynny eto y flwyddyn nesaf, fel rhan o gytundeb y gyllideb rhwng eich plaid chi a fy mhlaid innau. Ac wrth i batrymau angen newid, byddaf bob amser yn barod i weithio gydag Ysgrifennydd y Cabinet sy'n gyfrifol i sicrhau ein bod yn canfod yr arian sy'n angenrheidiol i gyd-fynd â phatrwm yr angen, o ran iechyd corfforol a meddyliol, yn y gymuned yng Nghymru.
5. Pa ystyriaeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i rhoi i ddarparu cyllid i atal llifogydd wrth benderfynu ar y gyllideb ddrafft ar gyfer 2019/20? OAQ52909
5. What consideration has the Cabinet Secretary given to providing funding to prevent flooding when determining the draft budget for 2019/20? OAQ52909
I thank Vikki Howells for that question. The draft budget provides revenue funding of £25 million in 2019-20, together with a £55 million capital programme over two years, to improve flood and coastal defences. This will support flood risk management across Wales, including the investment we have made, for example, in Cwmaman in the Member's own constituency.
Diolch i Vikki Howells am ei chwestiwn. Mae'r gyllideb ddrafft yn darparu cyllid refeniw o £25 miliwn yn 2019-20, ynghyd â rhaglen gyfalaf gwerth £55 miliwn dros ddwy flynedd, i wella amddiffynfeydd llifogydd ac arfordirol. Bydd hyn yn cefnogi'r gwaith o reoli perygl llifogydd ledled Cymru, gan gynnwys y buddsoddiad a wnaethom, er enghraifft, yng Nghwmaman yn etholaeth yr Aelod.
Thank you, Cabinet Secretary. As you will know, authorities around Wales, including my own of RCT, have already had to stretch budgets even further to cope with the effects of storm Callum. In RCT, £100,000 was spent immediately on tackling the floods, and a further £100,000 from reserves has been earmarked for investigative and clearance work. Bearing in mind the impact and cost of future flooding incidents, how have you met these possible financial challenges within the budget allocation to local government?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Fel y gwyddoch, mae awdurdodau ledled Cymru, gan gynnwys fy un i yn Rhondda Cynon Taf, eisoes wedi gorfod ymestyn cyllidebau hyd yn oed ymhellach i ymdopi ag effeithiau storm Callum. Yn Rhondda Cynon Taf, gwariwyd £100,000 ar unwaith ar fynd i'r afael â'r llifogydd, ac mae £100,000 pellach wedi'i glustnodi o'r cronfeydd wrth gefn ar gyfer gwaith archwilio a chlirio. Gan ystyried effaith a chost digwyddiadau llifogydd yn y dyfodol, sut yr aethoch i'r afael â'r heriau ariannol posibl hyn o fewn dyraniad y gyllideb i lywodraeth leol?
Well, Llywydd, in the current year, we have increased by some 30 per cent, albeit from a low base, the money we provide to each local authority as part of their annual flood risk management revenue grant, and I intend to sustain that grant at its higher level again next year. Vikki Howells, I know, will be aware that correspondence has been received from the leader of her own council on behalf of local authorities across Wales identifying the additional costs that they have had to sustain as a result of storm Callum. As part of my ambition to assist local authorities in the dilemmas that they currently face, I've made it clear to Councillor Morgan, the leader of RCT, that I will be doing everything I can to assist local authorities with the additional revenue and capital costs that storm Callum has given rise to. We continue to be in correspondence with local authorities to refine those figures and I hope to be able to say something positive on that over the next few weeks.
Wel, Lywydd, yn y flwyddyn gyfredol, rydym wedi sicrhau cynnydd o oddeutu 30 y cant, er o sylfaen isel, yn yr arian a ddarparwn i bob awdurdod lleol fel rhan o'u grant refeniw rheoli perygl llifogydd blynyddol, a bwriadaf gadw'r grant hwnnw ar ei lefel uwch eto y flwyddyn nesaf. Gwn y bydd Vikki Howells yn ymwybodol o'r ohebiaeth a gafwyd gan arweinydd ei chyngor ar ran awdurdodau lleol ledled Cymru gan nodi'r costau ychwanegol y bu'n rhaid iddynt eu hysgwyddo o ganlyniad i storm Callum. Fel rhan o fy uchelgais i gynorthwyo awdurdodau lleol gyda'r trafferthion y maent yn eu hwynebu ar hyn o bryd, rwyf wedi dweud yn glir wrth y Cynghorydd Morgan, arweinydd Rhondda Cynon Taf, y byddaf yn gwneud popeth a allaf i gynorthwyo awdurdodau lleol gyda'r costau cyfalaf a refeniw ychwanegol a ddaeth yn sgil storm Callum. Rydym yn parhau i ohebu gydag awdurdodau lleol i fireinio'r ffigurau hynny ac rwy'n gobeithio gallu dweud rhywbeth cadarnhaol am hynny dros yr ychydig wythnosau nesaf.
Cabinet Secretary, one area that is very vulnerable to flooding is the Old Colwyn promenade in my own constituency, and you'll be aware that the sea defences there are particularly vulnerable. There was a report, which was commissioned by Conwy County Borough Council back in 2010, that estimated that the failure of those defences would happen five years after that report was written. We're now three years beyond the time in which the failures were predicted, and we're already beginning to see significant problems, with that road having to be closed each time there's stormy weather and, indeed, parts of the railway embankment having collapsed in the past as a result of the erosion of it.
You'll be aware that there's vital transport infrastructure that is protected by those defences: the A55 and the north Wales railway line in particular and, indeed, the main sewer for the whole of the bay of Colwyn. Can I ask that you work with the other members of the Cabinet to ensure that defences like this are prioritised so that those vital pieces of transport infrastructure, which are the main arteries of the north Wales economy, do have the protection that they need, and that this is not lost sight of in your budget for next year?
Ysgrifennydd y Cabinet, un ardal sy'n agored iawn i lifogydd yw promenâd Hen Golwyn yn fy etholaeth i, ac fe fyddwch yn ymwybodol fod yr amddiffynfeydd môr yno yn arbennig o agored i niwed. Cafwyd adroddiad, a gomisiynwyd gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy yn ôl yn 2010, a amcangyfrifai y byddai'r amddiffynfeydd yn methu bum mlynedd wedi ysgrifennu'r adroddiad hwnnw. Rydym bellach dair blynedd y tu hwnt i'r adeg y rhagwelwyd y byddent yn methu, ac rydym eisoes yn dechrau gweld problemau sylweddol, gyda'r ffordd honno'n gorfod cau bob tro y ceir tywydd stormus, ac yn wir, fe ddymchwelodd rhannau o arglawdd y rheilffordd yn y gorffennol o ganlyniad i erydu.
Fe fyddwch yn gwybod bod seilwaith trafnidiaeth hanfodol yn cael ei warchod gan yr amddiffynfeydd hynny: yr A55 a rheilffordd gogledd Cymru yn benodol, ac yn wir, y brif garthffos ar gyfer bae Colwyn i gyd. A gaf fi ofyn ichi weithio gydag aelodau eraill y Cabinet i sicrhau bod amddiffynfeydd fel hyn yn cael eu blaenoriaethu er mwyn gwneud yn siŵr fod y darnau hanfodol o seilwaith trafnidiaeth, sy'n asgwrn cefn i economi gogledd Cymru, yn cael eu diogelu yn ôl yr angen, ac nad yw eich cyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf yn colli golwg ar hyn?
I thank the Member for those important points. I know that he has been a very regular advocate of the need to address problems that have affected his own constituency over recent years. I can give him absolutely that assurance: that in the £150 million programme that we now have in Wales for flood defences—coastal flood defences in particular—that I will discuss that with both Ken Skates and Lesley Griffiths, who share responsibilities in this area.
Diolch i'r Aelod am y pwyntiau pwysig hynny. Gwn ei fod wedi dadlau'n rheolaidd ynglŷn â'r angen i fynd i'r afael â phroblemau sydd wedi effeithio ar ei etholaeth ef dros y blynyddoedd diwethaf. Gallaf roi'r sicrwydd hwnnw iddo'n bendant: mewn perthynas â'r rhaglen £150 miliwn sydd gennym bellach yng Nghymru ar gyfer amddiffynfeydd rhag llifogydd—ac amddiffynfeydd rhag llifogydd ar yr arfordir yn arbennig—byddaf yn trafod gyda Ken Skates a Lesley Griffiths, sy'n rhannu cyfrifoldebau yn y maes hwn.
6. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu defnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol yn y dyfodol? OAQ52910
6. How does the Welsh Government intend to use the mutual investment model in the future? OAQ52910
The mutual investment model will be used to boost investment in essential Welsh infrastructure. It will allow us to take forward vital plans in health, education and transport, which cuts to our conventional capital programme would otherwise put at risk.
Bydd y model buddsoddi cydfuddiannol yn cael ei ddefnyddio i hybu buddsoddiad mewn seilwaith hanfodol yng Nghymru. Bydd yn caniatáu inni fwrw ymlaen â chynlluniau hanfodol yn y maes iechyd, y maes addysg a'r maes trafnidiaeth, a fyddai'n cael eu peryglu fel arall yn sgil toriadau i'n rhaglen gyfalaf gonfensiynol.
The Economy, Infrastructure and Skills Committee has been informed by Capital Law that a private finance scheme like the mutual investment model only becomes effective when put to schemes costing more than £200 million. With that in mind, what are the risks of using the model to fund band B of twenty-first century schools?
Mae Capital Law wedi rhoi gwybod i Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau nad yw cynllun cyllid preifat fel y model buddsoddi cydfuddiannol ond yn dod yn effeithiol pan gaiff ei ddefnyddio gyda chynlluniau sy'n costio mwy na £200 miliwn. Gan gadw hynny mewn cof, beth yw peryglon defnyddio'r model i ariannu band B y rhaglen ysgolion ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain?
I thank the Member for the question. I know that he attended a technical briefing with officials on this matter, and I'm grateful to him for doing that. The way in which band B of twenty-first century schools is brought within the mutual investment model is through aggregation. Individually, those schemes would not meet the test that he has set out, but, by bringing them all together under a single Welsh scheme, cumulatively the spending across Welsh local education authorities meets the threshold that he has identified, and thus allows us to apply the mutual investment model in that field.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Gwn ei fod wedi mynychu cyfarfod briffio technegol gyda swyddogion ar y mater hwn, ac rwy'n ddiolchgar iddo am wneud hynny. Y ffordd y defnyddir band B y rhaglen ysgolion ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain o fewn y model buddsoddi cydfuddiannol yw drwy gyfanrediad. Ar eu pennau eu hunain, ni fyddai'r cynlluniau hynny'n pasio'r prawf a nodwyd ganddo, ond drwy ddod â hwy ynghyd o dan un cynllun Cymreig, gyda'i gilydd mae'r gwariant ar draws awdurdodau addysg lleol Cymru yn cyrraedd y trothwy a nodwyd ganddo, ac felly'n caniatáu inni ddefnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol yn y maes hwnnw.
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y gronfa arloesi-i-arbed? OAQ52896
7. Will the Cabinet Secretary make a statement on the innovate-to-save fund? OAQ52896
I thank Mike Hedges. The second bidding round for the innovate-to-save fund was launched on 19 February and 20 new bids were received. A total of seven have been shortlisted for the next research and development funding phase that will last until the early summer of 2019. Initial research workshops to take forward that phase are currently being established.
Diolch i Mike Hedges. Lansiwyd yr ail rownd ar gyfer gwneud ceisiadau i'r gronfa arloesi i arbed ar 19 Chwefror, a daeth 20 cais newydd i law. Cafodd cyfanswm o saith eu rhoi ar y rhestr fer ar gyfer y cyfnod cyllido ymchwil a datblygu nesaf a fydd yn para tan ddechrau haf 2019. Mae'r gweithdai ymchwil cychwynnol ar gyfer bwrw ymlaen â'r cyfnod hwnnw yn cael eu sefydlu ar hyn o bryd.
Can I thank the Cabinet Secretary for that answer? I'm someone who's long advocated an innovate-to-save scheme as a means of getting people to do something different, which can create great benefits. All of them won't succeed, because if all of them succeeded, we'd be back to invest-to-save where we do the safe. But, some of them will succeed, and some of them will make substantial savings for organisations. How does the Cabinet Secretary intend to promote the successes so that others can copy and benefit from innovation? It's long been said that good practice doesn't travel as well as it ought to in Wales.
A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb? Rwy'n un a fu'n dadlau'n hir o blaid cynllun arloesi i arbed fel modd o gael pobl i wneud rhywbeth gwahanol, sy'n gallu creu cryn fanteision. Ni fydd pob un ohonynt yn llwyddo, oherwydd pe bai pob un yn llwyddo, byddem yn ôl i fodel buddsoddi i arbed lle rydym yn gwneud y peth diogel. Ond bydd rhai ohonynt yn llwyddo, a bydd rhai ohonynt yn gwneud arbedion sylweddol ar gyfer sefydliadau. Sut y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn bwriadu hyrwyddo'r llwyddiannau fel y gall eraill wneud yr un fath ac elwa o arloesi? Dywedwyd ers tro nad yw arferion da yn teithio cystal ag y dylent yng Nghymru.
Llywydd, can I thank Mike Hedges for his continued support for the innovate-to-save fund? He will know that partly in order to make sure that we promote the work that's done within it, the fund is run through a combination of the Welsh Government in partnership with Nesta, the Wales Council for Voluntary Action and Cardiff University, and we rely on the wider networks of those three other organisations to spread news of the fund and to make sure that its successes are widely advertised. There will be a workshop held next week, on 22 November, led by Nesta and the Welsh Government exactly to disseminate learning to date.
I've been encouraged by the fact that in the second round of bids for innovate-to-save funding, we've attracted bids from a wider range of organisations than in the first round—we've had bids from the health service, we've had bids from local authorities and we've had bids from the third sector. That does suggest that news of the fund, and what can be achieved through it, is beginning to make its way out there into the relevant organisations in Wales.
Lywydd, a gaf fi ddiolch i Mike Hedges am ei gefnogaeth barhaus i'r gronfa arloesi i arbed? Fe fydd yn gwybod, yn rhannol er mwyn sicrhau ein bod yn hyrwyddo'r gwaith a wneir o'i mewn, fod y gronfa'n cael ei gweithredu drwy gyfuniad o Lywodraeth Cymru mewn partneriaeth â Nesta, Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru a Phrifysgol Caerdydd, ac rydym yn dibynnu ar rwydweithiau ehangach y tri sefydliad arall hynny i ledaenu newyddion am y gronfa ac i sicrhau bod ei llwyddiannau yn cael eu hysbysebu'n eang. Cynhelir gweithdy yr wythnos nesaf, ar 22 Tachwedd, o dan arweiniad Llywodraeth Cymru a Nesta yn unswydd er mwyn lledaenu'r dysgu hyd yma.
Mae'n galonogol iawn, yn yr ail rownd o geisiadau am gyllid arloesi i arbed, ein bod wedi denu ceisiadau gan ystod ehangach o sefydliadau nag yn y rownd gyntaf—rydym wedi cael ceisiadau gan y gwasanaeth iechyd, rydym wedi cael ceisiadau gan awdurdodau lleol ac rydym wedi cael ceisiadau gan y trydydd sector. Mae hynny'n awgrymu bod newyddion am y gronfa, a'r hyn y gellir ei gyflawni drwyddi, yn dechrau cyrraedd y sefydliadau perthnasol yng Nghymru.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, David Rees.
And finally, question 8, David Rees.
8. Pa ddadansoddiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r effaith ar Gymru o symud i reolau Sefydliad Masnach y Byd ar ôl Brexit? OAQ52917
8. What analysis has the Welsh Government undertaken of the impact upon Wales of moving to World Trade Organization rules after Brexit? OAQ52917
Llywydd, our analysis of the consensus view from mainstream researchers and academics is that moving to World Trade Organization rules could result in the UK economy being up to 10 per cent smaller in the future. That is why our evidence-based approach in 'Securing Wales' Future' proposed full and unfettered participation in the single market.
Lywydd, ein dadansoddiad ni o safbwynt y consensws gan ymchwilwyr ac academyddion prif ffrwd yw y gallai symud at reolau Sefydliad Masnach y Byd arwain at leihad o hyd at 10 y cant yn economi'r DU yn y dyfodol. Dyna pam fod ein dull o weithredu ar sail tystiolaeth yn 'Diogelu Dyfodol Cymru' wedi argymell ein bod yn cymryd rhan lawn a dilyffethair yn y farchnad sengl.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary. On Monday the External Affairs and Additional Legislation Committee had a briefing session on the World Trade Organization and the rules and, clearly, the complexities that exist within those rules shoot down the arguments many had in the referendum of how easy it was to simply transfer over if we needed to. I understand the UK Government actually put a schedule forward to the WTO for consideration in July, which many countries have come back with deep concerns about. They've also put forward a schedule in October relating to the tariff rate quotas, which, again, they had assumed would be easily shared. Again, many countries have come back, and when you consider that New Zealand has a tariff rate quota with the EU on lamb, it is a big, important issue. Has the UK Government had discussions with the Welsh Government on these schedules to ensure that our interests and our exports are considered as they are putting them forward?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Ddydd Llun, cynhaliwyd sesiwn friffio gan y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar Sefydliad Masnach y Byd a'r rheolau, ac yn amlwg, mae'r cymhlethdodau sydd ynghlwm wrth y rheolau hynny yn difetha'r dadleuon a oedd gan lawer o bobl yn y refferendwm ynglŷn â pha mor hawdd fyddai trosglwyddo pe bai angen i ni wneud hynny. Deallaf fod Llywodraeth y DU wedi cyflwyno atodlen i Sefydliad Masnach y Byd ei hystyried ym mis Gorffennaf, ac mae llawer o wledydd wedi mynegi pryderon mawr yn ei chylch. Maent hefyd wedi cyflwyno atodlen ym mis Hydref yn ymwneud â chwotâu cyfradd tariff, ac roeddent wedi tybio, unwaith eto, y byddai'n hawdd eu rhannu. Unwaith eto, mae llawer o wledydd wedi dod yn ôl, a phan ystyriwch fod gan Seland Newydd gwota cyfradd tariff gyda'r UE ar gig oen, mae'n fater pwysig iawn. A yw Llywodraeth y DU wedi cael trafodaethau gyda Llywodraeth Cymru ar yr atodlenni hyn er mwyn sicrhau bod ein buddiannau a'n hallforion yn cael eu hystyried wrth iddynt eu cyflwyno?
Well, Llywydd, I know that my colleague Ken Skates has certainly been in discussions with the UK Government on the issue of tariff rate quotas, and David Rees is absolutely right: we were told by those members of the UK Government who advocated leaving the European Union that certification of UK schedules at the WTO would be a simple matter of asking for it—you'd put it in the post and it would be back the next day. It couldn't be simpler, we were told. Clearly, that is absolutely not the case. More than 20 countries raised objections to the UK treatment of tariff rate quotas at the first opportunity that they had available to them, and the UK has now had to decide to open negotiations on tariff rate quotas with other WTO members. Those things will not now be concluded before we leave the European Union. And, from a Welsh perspective, of course we are concerned about the negative impact of any modifications to TRQs on sensitive sectors in Wales—in the production of farm-based products in particular—and we continue to press the UK Government to make sure that we are consulted in advance on these matters, given the complexity that we now know is involved in reconciling them.
Wel, Lywydd, gwn fod fy nghyd-Aelod Ken Skates yn sicr wedi cael trafodaethau gyda Llywodraeth y DU ar fater cwotâu cyfradd tariff, ac mae David Rees yn llygad ei le: dywedwyd wrthym gan yr aelodau o Lywodraeth y DU a fu'n dadlau o blaid gadael yr Undeb Ewropeaidd y byddai ardystiad atodlenni'r DU yn Sefydliad Masnach y Byd yn fater syml o ofyn amdano—byddech yn ei bostio a byddai'n dychwelyd y diwrnod wedyn. Dywedwyd wrthym na allai fod yn symlach. Yn amlwg, nid yw hynny'n wir o gwbl. Mynegwyd gwrthwynebiad gan fwy na 20 o wledydd i'r modd y mae'r DU yn trin cwotâu cyfradd tariff ar y cyfle cyntaf a gawsant, ac mae'r DU bellach wedi gorfod penderfynu agor trafodaethau ar gwotâu cyfradd tariff gydag aelodau eraill o Sefydliad Masnach y Byd. Ni fydd y pethau hyn wedi cael eu cwblhau bellach cyn inni ymadael â'r Undeb Ewropeaidd. Ac o safbwynt Cymru, wrth gwrs ein bod yn pryderu ynglŷn ag effaith negyddol unrhyw addasiadau i gwotâu cyfradd tariff ar sectorau sensitif yng Nghymru—ar gynhyrchu cynhyrchion fferm yn benodol—ac rydym yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i sicrhau eu bod yn ymgynghori â ni ymlaen llaw ar y materion hyn, o gofio'r cymhlethdod y gwyddom bellach sydd ynghlwm wrth eu datrys.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Thank you very much, Cabinet Secretary.
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.
Item 2 on our agenda this afternoon is questions to the Leader of the House and Chief Whip. Question 1, Dawn Bowden.
Eitem 2 ar ein hagenda y prynhawn yma yw cwestiynau i Arweinydd y Tŷ a'r Prif Chwip. Cwestiwn 1, Dawn Bowden.
1. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â throseddau casineb? OAQ52912
1. Will the Leader of House provide an update on Welsh Government action to tackle hate crime? OAQ52912
We are building on our tackling hate crime programme and expanding our community cohesion work across Wales to mitigate any rise in hate crime. Our hate crime criminal justice board is an effective forum, bringing together key partners to co-ordinate our work in this area.
Rydym yn adeiladu ar ein rhaglen i fynd i'r afael â throseddau casineb ac yn ehangu ein gwaith cydlyniant cymunedol ledled Cymru i liniaru unrhyw gynnydd mewn troseddau casineb. Mae ein bwrdd cyfiawnder troseddol ar gyfer troseddau casineb yn fforwm effeithiol sy'n dod â phartneriaid allweddol at ei gilydd i gydgysylltu ein gwaith yn y maes hwn.
Thank you for that, leader of the house. First of all, can I thank you and what the Welsh Government have been doing on this important issue? The scale of the problem was recently highlighted by the Equality and Human Rights Commission report that we debated last week, and it's an important question for all Assembly Members to consider, and even more for all of us to acknowledge that the language that we choose to use in the Senedd shapes the messages that we send to the people of Wales. So, would you agree with me that what we say and what we do in this place plays an important part in encouraging an atmosphere that can help to reduce the current levels of hate crime in Wales?
Diolch, arweinydd y tŷ. Yn gyntaf oll, a gaf fi ddiolch i chi a'r hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei wneud ar y mater pwysig hwn? Amlygwyd maint y broblem yn ddiweddar gan adroddiad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol y buom yn ei drafod yr wythnos diwethaf, ac mae'n gwestiwn pwysig i holl Aelodau'r Cynulliad ei ystyried, a hyd yn oed yn fwy na hynny, i bob un ohonom gydnabod bod yr iaith y dewiswn ei defnyddio yn y Senedd yn llunio'r negeseuon rydym yn eu cyfleu i bobl Cymru. Felly, a fyddech yn cytuno fod yr hyn a ddywedwn a'r hyn a wnawn yn y lle hwn yn chwarae rhan bwysig wrth hybu awyrgylch a all gynorthwyo i ostwng y lefelau presennol o droseddau casineb yng Nghymru?
I completely agree with Dawn Bowden when she raises this very important point. Yesterday, I had the privilege of addressing the multifaith forum meeting over in the Pierhead, and they were about to do a walk through of all of the various faith communities of Cardiff. Unfortunately, due to Plenary commitments, I couldn't join them, but that was all about stressing the need for individual responsibility, individual action—the importance of each individual's actions in the sum of the whole in terms of our culture, and I really endorse that absolutely.
Here in Wales, we want as leaders to represent all of the communities that we represent fairly, openly, with honesty and respect, because all of our communities deserve that. And it is a fundamental point that the way that we talk about each other and to each other very much matters in the ethos that we set here in Wales.
Rwy'n cytuno'n llwyr â Dawn Bowden wrth iddi nodi'r pwynt pwysig hwn. Ddoe, cefais y fraint o annerch cyfarfod o'r fforwm aml-ffydd draw yn y Pierhead, ac roeddent ar fin mynd ar daith gerdded drwy'r holl gymunedau ffydd gwahanol yng Nghaerdydd. Yn anffodus, oherwydd ymrwymiadau'r Cyfarfod Llawn, nid oedd modd imi ymuno â hwy, ond roedd hynny'n ymwneud â phwysleisio'r angen am gyfrifoldeb personol, gweithredu personol—pwysigrwydd gweithredoedd pob unigolyn yng nghyfanrwydd ein diwylliant yn gyffredinol, ac rwy'n cymeradwyo hynny'n gryf iawn.
Yma yng Nghymru, fel arweinwyr rydym yn awyddus i gynrychioli pob un o'r cymunedau a gynrychiolwn yn deg ac yn agored, gyda gonestrwydd a pharch, oherwydd mae ein holl gymunedau'n haeddu hynny. Ac mae'n bwynt sylfaenol fod y ffordd rydym yn sôn am ein gilydd ac yn siarad gyda'n gilydd yn bwysig iawn o ran yr ethos a osodwn yma yng Nghymru.
Leader of the house, incidents of anti-Semitism have been on the rise across the United Kingdom. In the first six months of this year, 727 anti-Semitic incidents were recorded by the Community Security Trust. It has been reported by The Jewish Chronicle that one of your Welsh colleagues questioned whether anti-Semitic hate crime was 'real', and whether the threat is all 'in their own heads'.
Leader of the house, will you take this opportunity to state clearly that anti-Semitism is a hate crime, and will you join me in condemning these comments, which totally fail to recognise the threat faced by our communities, especially Jewish communities in Wales?
Arweinydd y tŷ, mae achosion o wrth-Semitiaeth wedi bod ar gynnydd ledled y Deyrnas Unedig. Yn ystod chwe mis cyntaf eleni, cofnodwyd 727 o ddigwyddiadau gwrth-Semitaidd gan y Community Security Trust. Adroddodd The Jewish Chronicle fod un o'ch cyd-Aelodau Cymreig wedi cwestiynu pa mor 'real' yw troseddau casineb gwrth-Semitaidd, ac i ba raddau y mae'r bygythiad i gyd 'yn eu pennau hwy'.
Arweinydd y tŷ, a wnewch chi fanteisio ar y cyfle hwn i ddatgan yn glir fod gwrth-Semitiaeth yn drosedd casineb, ac a wnewch ymuno â mi i gondemnio'r sylwadau hyn, sy'n methu'n llwyr â chydnabod y bygythiad sy'n wynebu ein cymunedau, yn enwedig cymunedau Iddewig yng Nghymru?
Yes. On 17 October, the First Minister issued a written statement to confirm that in adopting the International Holocaust Remembrance Alliance's working definition of anti-Semitism in May of last year, we included the 11 examples from the outset in full and without qualification. So, I am very happy to make it absolutely clear that anti-Semitism in any form will not be tolerated here in Wales—or any other form of racist language, action or attitudes. The Welsh Government is committed to encouraging victims of anti-Semitism to report it. We are working hard with our partners to protect and support victims of anti-Semitic abuse and violence and to hold perpetrators to account. We are determined to ensure that Wales continues to be a friendly and tolerant place in which to live, study and work, a country where anti-Semitism has no place in our society—or any other form of racist or intolerant language or abuse.
Gwnaf. Ar 17 Hydref, cyhoeddodd y Prif Weinidog ddatganiad ysgrifenedig i gadarnhau, wrth fabwysiadu diffiniad dros dro Cynghrair Ryngwladol Cofio’r Holocost o wrth-Semitiaeth yn mis Mai y llynedd, ein bod wedi cynnwys yr 11 enghraifft o'r cychwyn cyntaf yn llawn ac yn ddiamod. Felly, rwy'n fwy na pharod i ddweud yn gwbl glir na fydd gwrth-Semitiaeth mewn unrhyw ffurf yn cael ei goddef yma yng Nghymru—nac unrhyw fath arall o iaith, gweithred neu agwedd hiliol. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i annog pobl sy'n dioddef gwrth-Semitiaeth i roi gwybod i'r heddlu. Rydym yn gweithio'n galed gyda'n partneriaid i amddiffyn a chefnogi dioddefwyr cam-drin a thrais gwrth-Semitaidd ac i ddwyn y cyflawnwyr i gyfrif. Rydym yn benderfynol o sicrhau bod Cymru yn parhau i fod yn wlad gyfeillgar a goddefgar i fyw, astudio a gweithio ynddi, yn wlad lle nad oes lle i wrth-Semitiaeth yn ein cymdeithas—nac unrhyw fath arall o iaith neu gam-drin hiliol neu anoddefgar.
Leader of the house, I welcome the actions you are taking to tackle hate crime. However, this is a growing issue, particularly online. Many young people are subjected to a constant barrage of hate, hate speech and online bullying, from which there is no escape. Leader of the house, will you outline how you and the Cabinet Secretary for Education, in conjunction with the UK Government, are working with the technology sector to stop the spread of online hate speech and cyber bullying in Wales?
Arweinydd y tŷ, rwy'n croesawu'r camau rydych yn eu cymryd i fynd i'r afael â throseddau casineb. Fodd bynnag, mae hon yn broblem gynyddol, yn enwedig ar-lein. Mae llawer o bobl ifanc yn wynebu cawod gyson o gasineb, siarad casineb a bwlio ar-lein na ellir dianc rhagddo. Arweinydd y tŷ, a wnewch chi amlinellu sut rydych chi ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, ar y cyd â Llywodraeth y DU, yn gweithio gyda'r sector technoleg i atal lledaeniad siarad casineb ar-lein a seiberfwlio yng Nghymru?
Yes, it's a very important point that the Member raises. Obviously, social media is a growing part of our culture and language, and we ought to have the same standards of conduct and respect and tolerance and inclusion for each other in social media as we do everywhere else. It's particularly unfortunate that people feel that they can be anonymous there, and there's a piece of work for all of us, I think, to take forward in developing rules as the twenty-first century unfolds around anonymity in these sorts of forums.
The Welsh Government provided £5,000 again this year to each of the four Welsh forces and Victim Support to actively support National Hate Crime Awareness Week in October and to raise awareness of hate crime throughout the year, and that includes in the digital space. I also work very closely with the Cabinet Secretary for Education in supporting our be safe on the internet week, which was only very recently, and in supporting our digital pioneers and young internet cadets right throughout Wales in both recognising bullying for what it is, whether it's online or not online, and actually in learning the skills and techniques to ensure that they and their colleagues are safe and that they learn how to look out for each other both in the physical space and in cyberspace.
Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn. Yn amlwg, mae'r cyfryngau cymdeithasol yn rhan gynyddol o'n diwylliant a'n hiaith, a dylem fabwysiadu'r un safonau o ran ymddygiad a pharch a goddefgarwch a chynhwysiant tuag at ein gilydd dros y cyfryngau cymdeithasol ag y gwnawn ym mhob man arall. Mae'n arbennig o anffodus fod pobl yn teimlo y gallant fod yn anhysbys yno, ac mae gan bob un ohonom waith i'w wneud, rwy'n credu, i ddatblygu rheolau wrth i'r unfed ganrif ar hugain fynd rhagddi mewn perthynas â natur anhysbys fforymau o'r fath.
Darparodd Llywodraeth Cymru £5,000 eto eleni i bedwar heddlu Cymru a Cymorth i Ddioddefwyr i gefnogi Wythnos Ymwybyddiaeth Troseddau Casineb ym mis Hydref ac i godi ymwybyddiaeth o droseddau casineb drwy gydol y flwyddyn, ac mae hynny'n cynnwys yn y gofod digidol. Rwyf hefyd yn cydweithio'n agos ag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i gefnogi ein hwythnos diogelwch ar y rhyngrwyd a gynhaliwyd yn ddiweddar iawn, ac i gefnogi ein harloeswyr digidol a'n cadetiaid rhyngrwyd ifanc ledled Cymru i adnabod bwlio, boed ar-lein ai peidio, ac i ddysgu sgiliau a thechnegau i sicrhau eu bod hwy a'u cymheiriaid yn ddiogel a'u bod yn dysgu sut i ofalu am ei gilydd yn y byd go iawn ac yn y seiberofod.
Thank you. Question 2, Siân Gwenllian.
Diolch. Cwestiwn 2, Siân Gwenllian.
2. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gysylltedd band-eang yn Arfon? OAQ52897
2. Will the Leader of the House provide an update on broadband connectivity in Arfon? OAQ52897
Yes, indeed. Although we do not hold information specifically relating to Arfon, I can confirm that the Superfast Cymru scheme provided access to fast fibre broadband to over 58,440 homes and businesses in Gwynedd, delivering average speeds of over 102 Mbps and investing over £16.2 million.
Gwnaf, yn sicr. Er nad oes gennym wybodaeth sy'n ymwneud ag Arfon yn benodol, gallaf gadarnhau bod cynllun Cyflymu Cymru wedi darparu mynediad at fand eang ffeibr cyflym i dros 58,440 o gartrefi a busnesau yng Ngwynedd, gan ddarparu cyflymder cyfartalog o dros 102 Mbps a buddsoddi dros £16.2 miliwn.
Diolch. Mae safon y cysylltedd i fand eang yn Arfon yn anghyson, boed mewn ardal wledig neu ddinesig. Er enghraifft, ym mharc busnes Menai ym Mangor, mae busnesau yn cael eu rhoi dan anfantais sylweddol oherwydd diffyg safon y cysylltedd. Mae nifer o etholwyr wedi sôn am enghreifftiau lle y mae llond llaw o dai yn cael eu heithrio er bod ffibr i’r adeilad wedi’i osod i’r rhan fwyaf o’r tai, nid ydy’r gwaith wedi cael ei orffen. Mae yna rai tai wedi cael eu gadael ar ôl yn Waen Pentir, Nebo, Nasareth, Tregarth a Thal-y-bont. A ydy hyn yn arwydd o ddiffyg cynllunio’r gwaith yn briodol? Gyda llaw, rydw i yn edrych ymlaen i’ch croesawu chi i etholaeth Arfon ar 29 Tachwedd lle cawn ni wyntyllu’r problemau yma’n llawn.
Thank you. The quality of connectivity to broadband in Arfon is inconsistent, be that in urban or rural areas. For example, in the Menai business park in Bangor, businesses are placed at a significant disadvantage because of the lack of quality of the connectivity. Many constituents have given me examples where a handful of homes are exempted; although fibre to the premises is provided for most of the premises the work hasn't been completed. There are some homes that have been left behind in Waen Pentir, Nebo, Nasareth, Tregarth and Tal-y-bont. Is this a sign of a lack of planning for the work and for that planning to happen appropriately? And, by the way, I do look forward to welcoming you to the Arfon constituency on 29 November, where we can air some of these problems in full.
Yes, I'm very much looking forward to coming. I find it very useful to go around Wales talking specifically to individuals and their communities about why we are where we are now and what can be done to specifically address their individual and community issues. We know that it's frustrating when you're one of the people who've been left out of the previous programme. It did deliver 733,000 premises for connectivity, but, of course, if you're one of the people who's in the remaining few per cent it's very frustrating indeed, and that's indeed why I'm doing the tour—to try and understand exactly what we can do. We have just done the procurement for lots 1 and 3. That's complete; the successful bidder is BT plc, and a grant agreement was in fact signed yesterday, as it happens. We will be now looking to clarify with them exactly which premises are included in their roll-out plans, and as soon as we have that information, we'll be able to convey it to local representatives, so that they can ensure that people are aware. And also then, of course, we will know who isn't included, so that we can come forward with a large number of other schemes that we plan, to get communities together, to have individual bespoke solutions, to look at how we can adapt our voucher schemes, and in general find a solution for those people who are not included. So, that's the way forward, and I'm very much looking forward to discussing the specifics in your constituency when I come.
Rwy'n edrych ymlaen yn arw at ddod. Mae'n ddefnyddiol iawn imi fynd o amgylch Cymru yn siarad yn benodol ag unigolion a'u cymunedau ynglŷn â pham rydym yn y sefyllfa sydd ohoni a beth y gellir ei wneud i fynd i'r afael yn benodol â'u problemau fel unigolion a chymunedau. Gwyddom ei bod yn rhwystredig iawn os ydych yn un o'r bobl a gafodd eu hepgor o'r rhaglen flaenorol. Darparwyd cysylltedd i 733,000 eiddo, ond wrth gwrs, os ydych yn un o'r bobl yn y ganran fechan sy'n weddill, mae'n rhwystredig dros ben, a dyna pam rwy'n gwneud y daith—er mwyn ceisio deall beth yn union y gallwn ei wneud. Rydym newydd gwblhau'r broses gaffael ar gyfer lotiau 1 a 3. Mae hynny wedi'i gwblhau; y cynigydd llwyddiannus yw BT plc, a llofnodwyd cytundeb grant ddoe, fel y mae'n digwydd. Byddwn yn gofyn iddynt egluro yn awr pa safleoedd yn union sydd wedi'u cynnwys yn eu cynlluniau cyflwyno, a chyn gynted ag y bydd y wybodaeth honno gennym, bydd modd inni ei rhoi i gynrychiolwyr lleol, fel y gallant sicrhau bod pobl yn ymwybodol. Wedyn, wrth gwrs, byddwn yn gwybod pwy sydd heb eu cynnwys, fel y gallwn gyflwyno nifer fawr o gynlluniau eraill rydym yn eu cynllunio, i ddod â chymunedau at ei gilydd, i gael atebion unigol pwrpasol, i edrych ar sut y gallwn addasu ein cynlluniau talebau, ac yn gyffredinol, i ganfod ateb i'r bobl sydd heb eu cynnwys. Felly, dyna'r ffordd ymlaen, ac edrychaf ymlaen yn arw at drafod y manylion yn eich etholaeth chi pan fyddaf yn dod yno.
Thank you. Joyce Watson.
Diolch. Joyce Watson.
No.
Na.
No. Okay. Mark Isherwood.
Na. Iawn. Mark Isherwood.
Diolch. Responses I received from Openreach on behalf of constituents from Arfon and Anglesey, across to Flintshire and Wrexham, after the Superfast Cymru project ended on 31 December last year, all had the line 'deployment work has stopped completely on any projects that have not been finished'. On 23 October, in your statement to the Assembly, you confirmed that lot 1 north Wales for the successor programme was now complete, that work on the underlying network to support the project would begin shortly, and that evaluation for east Wales was ongoing. It would be helpful if you could clarify where the north Wales and east Wales borders begin and end. But constituents have subsequently asked whether jobs that remained unfinished following the end of BT's contract last December will receive priority in north Wales, as we now go forward under lot 1.
Diolch. Roedd yr ymatebion a gefais gan Openreach ar ran etholwyr o Arfon ac Ynys Môn, ar draws i Sir y Fflint a Wrecsam, ar ôl i brosiect Cyflymu Cymru ddod i ben ar 31 Rhagfyr y llynedd, i gyd yn cynnwys brawddeg yn dweud bod y gwaith gweithredol ar unrhyw brosiectau nad ydynt wedi'u cwblhau wedi dod i ben. Ar 23 Hydref, yn eich datganiad i'r Cynulliad, gwnaethoch gadarnhau bod lot 1 gogledd Cymru ar gyfer y rhaglen olynol bellach wedi'i gwblhau, y byddai'r gwaith ar y rhwydwaith sylfaenol i gefnogi'r prosiect yn dechrau cyn bo hir, a bod y broses werthuso ar gyfer dwyrain Cymru yn parhau. Byddai'n ddefnyddiol pe gallech egluro lle mae ffiniau gogledd Cymru a dwyrain Cymru yn dechrau ac yn gorffen. Ond ers hynny, mae etholwyr wedi gofyn a fydd gwaith a oedd yn dal heb ei gwblhau wedi i gytundeb BT ddod i ben fis Rhagfyr diwethaf yn cael blaenoriaeth yng ngogledd Cymru, wrth i ni symud ymlaen yn awr o dan lot 1.
The superfast website has the map outlined—I can send the link again to the Member; it shows exactly where the lots are, and what's included and not included. As I said, we're in the process of negotiating exactly which premises, because we very much want to learn from some of the experiences of the communications in the first superfast scheme, around giving people certainty about where they are in the programme, and what they can expect, and also giving them certainty that they're not in the programme, so that we can address issues in that way. We are actually still in conversation with Openreach about what are called stranded resources—the investment that they put into the ground that wasn't complete. I just want to make it very clear once again, Deputy Presiding Officer, that we have not paid a penny towards those stranded resources; the conversation is about whether they want to put their commercial money behind that, or whether it wants to be included in this lot, or whether there's some other arrangement that we can meet around the gain share in order to connect those premises up. But it's their commercial outlay—they invested the money to put that down; it's not being done with public money, and it's a commercial matter for them in the end.
Mae gwefan Cyflymu Cymru yn amlinellu'r map—gallaf anfon y ddolen i'r Aelod eto; mae'n dangos yn union lle mae'r lotiau, a beth sydd wedi'i gynnwys a heb ei gynnwys. Fel y dywedais, rydym wrthi'n negodi yn union pa safleoedd, oherwydd rydym yn awyddus iawn i ddysgu o rai o'r profiadau cyfathrebu yng nghynllun cyntaf Cyflymu Cymru, o ran rhoi sicrwydd i bobl ynglŷn â ble maent arni yn y rhaglen, a beth y gallant ei ddisgwyl, yn ogystal â rhoi sicrwydd iddynt nad ydynt yn y rhaglen, fel y gallwn ymdrin â phroblemau yn y modd hwnnw. Mewn gwirionedd, rydym yn dal i sgwrsio gydag Openreach am yr hyn a elwir yn adnoddau a adawyd ar ôl—y buddsoddiad a wnaed ganddynt yn y ddaear na chafodd ei gwblhau. Rwyf eisiau dweud yn glir iawn unwaith eto, Ddirprwy Lywydd, nad ydym wedi talu'r un geiniog tuag at yr adnoddau hynny a adawyd ar ôl; mae'r sgwrs yn ymwneud ag a ydynt eisiau cyfrannu eu harian masnachol tuag at hynny, neu a ydynt eisiau cael eu cynnwys yn y lot hwn, neu a oes unrhyw drefniant arall y gallwn gytuno arno mewn perthynas â rhannu'r budd er mwyn cysylltu'r safleoedd hynny. Ond eu gwariant masnachol hwy ydyw—hwy sydd wedi buddsoddi'r arian i'w wneud; nid yw'n cael ei wneud ag arian cyhoeddus, a mater masnachol iddynt hwy ydyw yn y pen draw.
Thank you. We now turn to spokespeople's questions. And the first this afternoon is the Conservative spokesperson, Russell George.
Diolch. Trown yn awr at gwestiynau'r llefarwyr. Ac yn gyntaf y prynhawn yma mae llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.
Diolch, Deputy Presiding Officer. Can I ask the leader of the house why she is withholding information on phase 2 of the Superfast Cymru scheme?
Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ofyn i arweinydd y tŷ pam ei bod yn dal gwybodaeth yn ôl am gam 2 o gynllun Cyflymu Cymru?
I'm not withholding any information that I'm aware of. As I said, we've let lots 1 and 3. We're still in negotiation with lot 2. I'm very frustrated about how long that's taking, but as soon as I am in a position to say what's happening with that, I will of course do so.
Nid wyf yn dal unrhyw wybodaeth rwy'n ymwybodol ohoni yn ôl. Fel y dywedais, rydym wedi gosod lot 1 a lot 3. Rydym yn parhau i negodi mewn perthynas â lot 2. Rwy'n rhwystredig iawn ynglŷn â pha mor hir y mae hynny'n ei gymryd, ond cyn gynted ag y byddaf mewn sefyllfa i ddweud beth sy'n digwydd mewn perthynas â hynny, byddaf yn gwneud hynny wrth gwrs.
Well, I do share your frustrations, leader of the house. I did table written questions to you over a week ago. The due date for answer was yesterday, and I do wonder why there is a delay. Is it to avoid scrutiny in today's questions? Also, you did suggest in yesterday's business statement that you were waiting until today's questions to make some kind of announcement about lot 2, or phase 2, of the Superfast Cymru scheme. Now, like many Members across this Chamber, I have inquiries every single day from constituents so frustrated about the lack of information, complaining about the lack of information, and the delays on the implementation of the next scheme. So, I would question why this information about lot 2, and other information that I have asked for, hasn't been released at the earliest opportunity. You will be aware that some premises that were under review in the first Superfast Cymru contract did not receive superfast broadband. How and when will it be known whether or not these premises will be part of the contract to provide superfast broadband, and what comprehensive strategy will there be to enable unaddressed premises to have superfast broadband?
Wel, rwy'n rhannu eich rhwystredigaeth, arweinydd y tŷ. Cyflwynais gwestiynau ysgrifenedig i chi dros wythnos yn ôl. Ddoe oedd y dyddiad ar gyfer ateb, ac rwy'n meddwl tybed pam fod yna oedi. Ai'r rheswm yw eich bod eisiau osgoi craffu yn y cwestiynau heddiw? Hefyd, fe wnaethoch awgrymu yn y datganiad busnes ddoe eich bod yn aros tan y cwestiynau heddiw i wneud rhyw fath o gyhoeddiad am lot 2, neu gam 2, o gynllun Cyflymu Cymru. Nawr, fel llawer o Aelodau ar draws y Siambr hon, rwy'n cael cwestiynau bob dydd gan etholwyr sy'n rhwystredig iawn ynglŷn â'r diffyg gwybodaeth, yn cwyno am y diffyg gwybodaeth a'r oedi mewn perthynas â gweithredu'r cynllun nesaf. Felly, rwy'n cwestiynu pam nad yw'r wybodaeth hon am lot 2, a gwybodaeth arall rwyf wedi gofyn amdani, wedi cael ei rhyddhau ar y cyfle cyntaf. Fe fyddwch yn ymwybodol na lwyddodd rhai safleoedd a oedd yn destun adolygiad yng nghontract cyntaf Cyflymu Cymru i gael band eang cyflym iawn. Sut a phryd y cawn wybod a fydd y safleoedd hyn yn rhan o'r contract i ddarparu band eang cyflym iawn, a pha strategaeth gynhwysfawr fydd ar gael i alluogi safleoedd nad ydynt yn rhan o'r cynllun i gael band eang cyflym iawn?
I'm sorry about the written answers. You've actually had an answer today, which won't make you happy at all, saying that we just couldn't get the data together in the time available. So, I've asked officials to just tell you that. I was actually hoping to be able to give you the information in the answer, in the time period, but it hasn't been possible to do. So, I'm sure in your inbox, at the end of this session, you'll find something from me apologising for that. The answer simply says we don't have the data available at the moment. I am as frustrated as you are by the problems we're having with the lot 2 contract. As soon as I am in a position to tell you something about it, I will. You can hear that I hope daily to be able to do that. I'm deeply frustrated by not being able to do so. There have been a large number of difficulties that I am more than happy to share with the Chamber as soon as I am able to do so.
Mae'n ddrwg gennyf am yr atebion ysgrifenedig. Mewn gwirionedd, rydych wedi cael ateb heddiw, ac ni fydd yn eich plesio o gwbl, sef nad oeddem yn gallu casglu'r data yn yr amser a oedd ar gael. Felly, rwyf wedi gofyn i swyddogion ddweud hynny wrthych. Roeddwn yn gobeithio gallu rhannu'r wybodaeth gyda chi yn yr ateb, yn yr amser a oedd gennym, ond nid yw wedi bod yn bosibl i mi wneud hynny. Felly, rwy'n sicr y bydd gennych neges gennyf yn eich mewnflwch ar ddiwedd y sesiwn hon yn ymddiheuro am hynny. Yr ateb, yn syml, yw nad yw'r data ar gael gennym ar hyn o bryd. Mae'r problemau rydym yn eu hwynebu gyda chontract lot 2 yn fy ngwneud yr un mor rhwystredig â chi. Cyn gynted ag y byddaf mewn sefyllfa i ddweud rhywbeth wrthych amdano, byddaf yn gwneud hynny. Gallwch glywed fy mod yn gobeithio gallu gwneud hynny bob dydd. Mae'r ffaith nad wyf yn gallu gwneud hynny'n peri rhwystredigaeth ddofn i mi. Mae nifer fawr o anawsterau wedi bod, ac rwy'n fwy na pharod i'w rhannu gyda'r Siambr cyn gynted ag y gallaf wneud hynny.
Thank you. I am pleased to hear that your frustrations are as mine, and my frustration are borne out of the inbox that I receive from my constituents. I appreciate that you are waiting for this information from officials, but I do question why this information isn't already available, but I thank you for getting that information to me as soon as you do have it available.
You know my views with regard to phase 1 and phase 2. There should have been a seamless transition between the two schemes. There was an open access market review that would have given an indication of which premises need to be in phase 2, or which premises would not have been completed in phase 1. But my final question is in regard to new and recently built premises, which may not be in scope for this second contract. What method is there in place to ensure that such premises get included as swiftly as possible without having to wait for another protracted next generation open access review?
Diolch. Rwy'n falch o glywed eich bod yn profi'r un rhwystredigaethau â minnau, ac mae fy rhwystredigaethau'n deillio o'r negeseuon rwy'n eu derbyn gan fy etholwyr. Rwy'n derbyn eich bod yn aros am y wybodaeth hon gan swyddogion, ond rwy'n cwestiynu pam nad yw'r wybodaeth hon eisoes ar gael, ond diolch i chi am ymrwymo i rannu'r wybodaeth honno gyda mi cyn gynted ag y bydd ar gael i chi.
Rydych yn gwybod beth yw fy marn ar gam 1 a cham 2. Dylid bod wedi sicrhau pontio di-dor rhwng y ddau gynllun. Cynhaliwyd adolygiad o'r farchnad agored a fyddai wedi rhoi syniad ynglŷn â pha safleoedd y mae angen eu cynnwys yng ngham 2, neu pa safleoedd na fyddai wedi cael eu cwblhau yng ngham 1. Ond mae fy nghwestiwn olaf yn ymwneud ag adeiladau newydd ac adeiladau a adeiladwyd yn ddiweddar, nad ydynt, o bosibl, yn cael eu hystyried ar gyfer yr ail gontract hwn. Pa ddull sydd ar waith i sicrhau bod safleoedd o'r fath yn cael eu cynnwys cyn gynted ag y bo modd heb orfod aros am adolygiad mynediad agored hirfaith arall ar gyfer y genhedlaeth nesaf?
For what it's worth, I share your frustration. Many of your constituents write directly to me as well. So, I still have a very large postbag of people whose frustration I entirely share. And this is, without rehearsing the same old arguments, a function of the way that we are restricted in doing this. It's not regarded as infrastructure. It is regarded as a market intervention in an existing market. So, each time we intervene, we have to show again that we are covered by the state aid rule exemption. We have to do that through the Department for Digital, Culture, Media and Sport in the UK Government, and through Broadband Development UK. It's a long and tortuous process. We have continual conversations with them about how to speed that process up. We have had many conversations. My colleague the Minister for housing and I, and my colleague the Cabinet Secretary for planning have had numerous conversations with new build and house builders across Wales about including at least the cabling out to the road when the road is adopted and so on, so that when broadband comes along the highway outside it's an easy connect and so on. There is an agreement for builds over 30 houses, but the rest is still up to the market. And then, each time, I have to prove a market failure.
So, I hope you can hear that I'm as frustrated with this situation as you are. It would help if the UK Government would be able to move forward its universal broadband obligation, and if we could understand exactly how that is to be moved forward, so that we could piggyback on that. We're in extensive conversation with them about how to do that, and as soon as I have any information on that, I'm more than happy to share it. But, in the end, this is still being treated as a luxury product, when, in fact, it is an essential infrastructure, and we have to have a change in that attitude in order to be able to move this agenda on.
Os yw o unrhyw werth, rwy'n rhannu eich rhwystredigaeth. Mae llawer o'ch etholwyr yn ysgrifennu'n uniongyrchol ataf fi yn ogystal. Felly, mae gennyf sach fawr iawn o ohebiaeth gan bobl rwystredig ac rwy'n rhannu eu rhwystredigaeth. Ac mae hyn, heb fynd i ailadrodd yr un hen ddadleuon, yn rhan o'r ffordd y cawn ein cyfyngu wrth wneud hyn. Nid yw'n cael ei ystyried yn seilwaith. Caiff ei ystyried fel ymyrraeth y farchnad mewn marchnad sydd eisoes yn bodoli. Felly, bob tro rydym yn ymyrryd, mae'n rhaid i ni ddangos unwaith eto ein bod wedi ein heithrio o'r rheol cymorth gwladol. Mae'n rhaid i ni wneud hynny drwy'r Adran Digidol, Diwylliant, Cyfryngau a Chwaraeon yn Llywodraeth y DU, a thrwy Broadband Development UK. Mae'n broses hir ac arteithiol. Rydym yn cael sgyrsiau parhaus â hwy ynglŷn â sut i gyflymu'r broses honno. Rydym wedi cael llawer o sgyrsiau. Mae fy nghyd-Aelod, y Gweinidog dros dai a minnau, a fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros gynllunio, wedi cael nifer o sgyrsiau gydag adeiladwyr tai newydd ledled Cymru ynglŷn â chynnwys y gwaith o osod y ceblau i'r ffordd, o leiaf, pan fabwysiedir y ffordd ac ati, fel y gellir cysylltu â'r band eang yn hawdd pan fydd yn dod ar hyd y briffordd y tu allan. Ceir cytundeb ar gyfer cynlluniau sy'n cynnwys dros 30 o dai, ond mae'r gweddill yn ddibynnol ar y farchnad o hyd. Ac yna, bob tro, mae'n rhaid i mi brofi methiant yn y farchnad.
Felly, rwy'n gobeithio y gallwch glywed fy mod yr un mor rhwystredig â chi ynglŷn â'r sefyllfa hon. Byddai'n help pe bai Llywodraeth y DU yn gallu bwrw ymlaen â'i dyletswydd i ddarparu band eang i bawb, ac os gallem ni ddeall sut yn union y mae gwneud hynny, gallem fynd ati i wneud yr un peth. Rydym yn cael sgwrs helaeth gyda hwy ynglŷn â sut i wneud hynny, a chyn gynted ag y bydd gennyf unrhyw wybodaeth am hynny, rwy'n fwy na pharod i'w rhannu. Ond yn y pen draw, mae band eang yn dal i gael ei drin fel cynnyrch moethus, pan fo'n seilwaith hanfodol mewn gwirionedd, ac mae'n rhaid inni newid yr agwedd honno er mwyn gallu symud yr agenda hon yn ei blaen.
Plaid Cymru spokesperson, Leanne Wood.
Llefarydd Plaid Cymru, Leanne Wood.
Leader of the house, your list of responsibilities includes human rights in relation to United Nations and European Union conventions. Can you explain how you work with other departments and Ministers, in particular the Cabinet Secretary for Economy and Transport, to ensure compliance with human rights in relation to UN and EU conventions?
Arweinydd y tŷ, mae eich rhestr o gyfrifoldebau yn cynnwys hawliau dynol mewn perthynas â chonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig a'r Undeb Ewropeaidd. A allwch chi egluro sut rydych yn gweithio gydag adrannau a Gweinidogion eraill, yn enwedig Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth, i sicrhau cydymffurfiaeth â hawliau dynol mewn perthynas â chonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig a'r Undeb Ewropeaidd?
Yes. I have a series of meetings, bilaterals, as we call them, one-on-one with each Cabinet Secretary and Minister of the Government on a rolling programme. I've just completed my first year in this portfolio. I've met all of them at least once, and with some of them I'm on the second round. And the purpose of that is to go through their portfolio responsibilities and to talk about how we ensure that the underlying principles of the conventions, the UN and human rights and, actually, all equality issues are included properly in their portfolio and brought forward to the front. I'm just doing the same thing for the gender review, actually. I'm just at the end of the set of meetings in which I'm doing the same thing for that.
Gallaf. Mae gennyf gyfres o gyfarfodydd ar y gweill, cyfarfodydd dwyochrog fel rydym yn eu galw, ar sail un i un gyda phob Ysgrifennydd Cabinet a Gweinidog y Llywodraeth ar raglen dreigl. Rwyf newydd gwblhau fy mlwyddyn gyntaf yn y portffolio hwn. Rwyf wedi cyfarfod â hwy i gyd o leiaf unwaith, ac rwyf ar yr ail rownd gyda rhai ohonynt. Diben hyn oll yw trafod eu cyfrifoldebau portffolio a siarad ynglŷn â sut y gallwn sicrhau bod egwyddorion sylfaenol y confensiynau, hawliau dynol a'r Cenhedloedd Unedig, ac mewn gwirionedd, yr holl faterion cydraddoldeb, yn cael eu cynnwys yn briodol yn eu portffolio ac yn cael lle blaenllaw. Rwy'n gwneud yr un peth ar gyfer yr adolygiad rhywedd, mewn gwirionedd. Rwyf bron â gorffen y gyfres o gyfarfodydd lle rwy'n gwneud yr un peth ar gyfer hwnnw.
Okay, thank you for your answer. Your colleague and Cabinet Secretary for Economy and Transport is listed as the keynote speaker at an arms fair in Cardiff to be held next year. This event will involve the sale of weapons to regimes with appalling human rights records that are involved in serious armed conflicts, including Saudi Arabia, a country that were it not for its oil interests would have been regarded as a state sponsor of terrorism, as any honest analysis would conclude. Can you explain how your colleague's explicit endorsement of this bazaar of brutality is compatible with compliance with human rights obligations?
Iawn, diolch i chi am eich ateb. Mae eich cyd-Aelod ac Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth wedi'i restru fel siaradwr gwadd mewn ffair arfau a fydd yn cael ei chynnal yng Nghaerdydd y flwyddyn nesaf. Bydd y digwyddiad hwn yn cynnwys gwerthu arfau i gyfundrefnau ag enw gwarthus iddynt mewn perthynas â hawliau dynol ac sy'n weithredol mewn achosion o wrthdaro arfog difrifol, gan gynnwys Saudi Arabia, gwlad a fyddai'n cael ei hystyried yn wladwriaeth sy'n noddi terfysgaeth oni bai am ei buddiannau olew, fel y byddai unrhyw ddadansoddiad gonest yn ei gasglu. A allwch chi egluro sut y mae cymeradwyaeth eich cyd-Aelod i'r ffair greulondeb hon yn gydnaws â chydymffurfiaeth â chyfrifoldebau hawliau dynol?
I did not know that my colleague was scheduled to speak there, and I will be more than happy to take that up with him.
Nid oeddwn yn gwybod bod trefniadau i fy nghyd-Aelod siarad yno, ac rwy'n fwy na pharod i drafod hynny gydag ef.
Well, thank you for agreeing to do that, leader of the house, because there are 14 million people in Yemen that are on the brink of famine, thanks to the war, which our arms trade is supporting—one of the worst humanitarian crises in recent years. The Saudi regime remains a regime that heavily oppresses women, restricts basic freedoms and assassinates its opponents overseas. It's heavily linked to the growth of the Taliban, as you know, in the 1990s, and the only reason that our Governments deny this is because of the influence of big oil, BAE Systems and UK politics. How can your Government possibly justify this?
Wel, diolch i chi am gytuno i wneud hynny, arweinydd y tŷ, oherwydd mae 14 miliwn o bobl yn Yemen sydd ar fin newynu, diolch i'r rhyfel y mae ein masnach arfau yn ei gefnogi—un o'r argyfyngau dyngarol gwaethaf yn y blynyddoedd diwethaf. Mae cyfundrefn Saudi Arabia yn parhau i fod yn gyfundrefn sy'n gormesu menywod, yn cyfyngu ar ryddid sylfaenol ac yn llofruddio ei gwrthwynebwyr dramor. Mae ganddi gysylltiad cryf â thwf y Taliban, fel y gwyddoch, yn y 1990au, a'r unig reswm y mae ein Llywodraethau'n gwadu hyn yw oherwydd dylanwad cwmnïau olew mawr, BAE Systems a gwleidyddiaeth y DU. Sut yn y byd y gall eich Llywodraeth gyfiawnhau hyn?
As you heard the First Minister say, in First Minister's questions yesterday, he's more than happy to look into the comments that were made about the possibility that that arms trade is being helped by any Welsh Government money and report back to the Chamber. And I'll make sure that I'll do the same thing in talking to colleagues who are supporting anything of that sort.
Fel y clywsoch y Prif Weinidog yn dweud yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog ddoe, mae'n fwy na pharod i edrych ar y sylwadau a wnaed ynglŷn â'r posibilrwydd fod y fasnach arfau yn cael cymorth gan unrhyw arian Llywodraeth Cymru ac adrodd yn ôl i'r Siambr. Ac fe wnaf yn siŵr fy mod yn gwneud yr un peth drwy siarad â chyd-Aelodau sy'n cefnogi unrhyw beth o'r fath.
Thank you. The UKIP spokesperson, David Rowlands.
Diolch. Llefarydd UKIP, David Rowlands.
Diolch, Dirprwy Lywydd. As you know, leader of the house, I have often been complimentary about the success of the Welsh Government's digital roll-out in Wales. But, leader of the house, I'm sure you will agree that digital exclusion is where a person is not a regular internet user. This can come about for a number of reasons, not just lack or not of physical infrastructure. It can be as a result of inadequate finances leading to the inability to pay, either for the hardware or indeed the internet connection fee. This could be particularly applied to the poorest in society, and we all acknowledge that as technology rapidly evolves digital exclusion can be a barrier to a person living a fulfilling and productive life. This issue is placed into sharp relief when we consider the unemployed. If you are actively seeking work, being able to use the internet is, or is very close to, being an essential tool to search for job vacancies and for completing applications for vacancies. Can the leader of the house indicate to us any interventions currently in place that might mitigate this exclusion?
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Fel y gwyddoch, arweinydd y tŷ, rwyf wedi canmol Llywodraeth Cymru sawl gwaith ar lwyddiant y gwaith o gyflwyno darpariaeth ddigidol yng Nghymru. Ond arweinydd y tŷ, rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno bod allgáu digidol yn digwydd pan nad yw person yn defnyddio'r rhyngrwyd yn rheolaidd. Gall hyn ddigwydd am nifer o resymau, nid yn unig oherwydd diffyg neu absenoldeb seilwaith ffisegol. Gall fod o ganlyniad i ddiffyg arian yn arwain at anallu i dalu, naill ai am y caledwedd neu'n wir, y ffi ar gyfer cysylltu â'r rhyngrwyd. Mae hyn yn arbennig o berthnasol i'r bobl dlotaf mewn cymdeithas, ac rydym i gyd yn cydnabod, wrth i dechnoleg ddatblygu'n gyflym, fod allgáu digidol yn gallu rhwystro pobl rhag byw bywyd llawn a chynhyrchiol. Daw'r broblem hon yn amlwg iawn pan fyddwn yn ystyried y bobl sy'n ddi-waith. Os ydych wrthi'n chwilio am waith, mae gallu defnyddio'r rhyngrwyd yn adnodd sy'n hanfodol, neu'n agos iawn at fod, ar gyfer chwilio am swydd a chwblhau ceisiadau am swyddi. A all arweinydd y tŷ nodi unrhyw ymyriadau sydd ar waith ar hyn o bryd a allai liniaru'r allgáu digidol hwn?
Yes, we fund a number of programmes in this space: we fund Digital Communities Wales and, in fact, we are about to increase the size of that to £6 million to include health digital inclusion activities. We know from the national survey for Wales that about 60 per cent of people aged 75 or over and about 26 per cent of disabled people do have digital exclusion issues. So, the programme is particularly targeted to ensure that those communities can access health and social care services in particular, and also universal credit services.
We run a number of other programmes including business exploitation programmes. So, as the superfast programme rolls out, a team of people comes behind it, which is entirely aimed at increasing take-up and making sure that small businesses in particular in the area of the roll-out are able to get the benefit of getting online, and that they don't simply transform their old paper systems digitally, but they actually understand what that digital exploitation might look like and how they might increase their business in that way. We also run a whole series of digital pioneer programmes in our primary schools and secondary schools. And, of course, our twenty-first century schools programme is a collaboration, which includes strategic capital investment for our education estate to ensure digital inclusion in all of our curriculum.
Gallaf, rydym yn ariannu nifer o raglenni yn y maes: rydym yn ariannu Cymunedau Digidol Cymru ac yn wir, rydym ar fin cynyddu maint hwnnw i £6 miliwn er mwyn cynnwys gweithgareddau cynhwysiant digidol ym maes iechyd. Mae arolwg cenedlaethol Cymru wedi dangos bod tua 60 y cant o'r bobl 75 oed a hŷn, ynghyd â thua 26 y cant o bobl anabl, yn profi problemau allgáu digidol. Felly, mae'r rhaglen wedi'i thargedu'n arbennig i sicrhau bod y cymunedau hynny'n gallu cael mynediad at wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yn arbennig, yn ogystal â gwasanaethau credyd cynhwysol.
Rydym yn gweithredu nifer o raglenni eraill gan gynnwys rhaglenni datblygu busnes. Felly, wrth i ni gyflwyno'r rhaglen Cyflymu Cymru, daw tîm o bobl gyda hi yn unswydd er mwyn cynyddu'r niferoedd sy'n manteisio ar fand eang a sicrhau bod busnesau bach, yn arbennig, yn yr ardaloedd lle cyflwynir y rhaglen, yn gallu manteisio ar fynediad at y rhyngrwyd, a'u bod yn gwneud mwy na newid o'u hen systemau papur i systemau digidol, ond eu bod mewn gwirionedd yn deall sut i fanteisio'n ddigidol a sut y gallant ymestyn eu busnes yn y ffordd honno. Rydym hefyd yn cynnal cyfres gyfan o raglenni arloesi digidol yn ein hysgolion cynradd a'n hysgolion uwchradd. Ac wrth gwrs, mae ein rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn gydweithrediad, sy'n cynnwys buddsoddiad cyfalaf strategol ar gyfer ein hystâd addysg er mwyn sicrhau cynhwysiant digidol ym mhob rhan o'n cwricwlwm.
I thank the leader of the house for her answer, and you have pre-empted part of my third question. The most recent survey for Wales indicated, on page 7, that 10 per cent of unemployed people are not regularly internet users and this exactly matches the previous year's figure of 10 per cent. Now, whilst this does show some positive aspects in that the figure has not increased year on year, it does appear that the interventions you outlined earlier seem to be having little effect. So, leader of the house, is it not time to revisit some of those strategies now in place?
Diolch i arweinydd y tŷ am ei hateb, ac rydych wedi rhagdybio rhan o fy nhrydydd cwestiwn. Mae arolwg cenedlaethol diweddaraf Cymru wedi nodi, ar dudalen 7, nad yw 10 y cant o bobl ddi-waith yn defnyddio'r rhyngrwyd yn rheolaidd ac mae hyn yn cyfateb yn union i'r ffigur o 10 y cant a nodwyd y flwyddyn gynt. Nawr, er ei bod yn gadarnhaol i raddau nad yw'r ffigur hwnnw wedi codi o un flwyddyn i'r llall, mae'n ymddangos nad yw'r ymyriadau a amlinellwyd gennych yn gynharach yn cael llawer o effaith. Felly, arweinydd y tŷ, onid yw'n bryd ailedrych ar rai o'r strategaethau sydd ar waith?
Yes, I quite agree with him, and that's exactly why we've just looked at how we can change the way that we do the Digital Communities Wales programme. And when that programme comes to an end, at the end of this financial year, it will be re-procured on the basis of a doubled-sized programme to take in the people who are reliant on digital services, such as he outlines—people who have universal credit issues, but, actually, those who have much more specific issues around health and social care, because we do know that most of the people suffering that kind of digital exclusion are people over 75 and are more likely to be involved in health and social care, and people with disabilities also are more likely to be involved in health and social care.
Ydy, rwy'n cytuno'n llwyr ag ef, a dyna'n union pam rydym newydd edrych ar sut y gallwn newid y ffordd y gweithredwn y rhaglen Cymunedau Digidol Cymru. A phan ddaw'r rhaglen honno i ben ar ddiwedd y flwyddyn ariannol hon, bydd yn cael ei chaffael eto fel rhaglen ddwbl ei maint i gynnwys pobl sy'n ddibynnol ar wasanaethau digidol, fel y mae'n dweud—pobl sy'n ymwneud â'r credyd cynhwysol, ond mewn gwirionedd, y rheini sy'n ymwneud yn llawer mwy penodol â'r system iechyd a gofal cymdeithasol, oherwydd fe wyddom fod y rhan fwyaf o bobl sy'n dioddef y math hwnnw o allgáu digidol yn bobl dros 75 oed ac yn fwy tebygol o fod yn rhan o'r system iechyd a gofal cymdeithasol, ac mae pobl ag anableddau hefyd yn fwy tebygol o fod yn rhan o'r system iechyd a gofal cymdeithasol.
Again, I thank the leader of the house for an honest answer to that question.
Can I move on to another aspect, which I indicated earlier that you had alluded to? I was pleased to see that a survey for Wales showed no significant gender differences in personal internet use for ages 65 and below. However, for the ages 65 to 74, the survey records a somewhat puzzling statistic: that 75 per cent of men and only 68 per cent of women are regular internet users. However, a far more telling statistic, and one that you did mention earlier—one of perhaps greater concern—is that, for ages 75 upwards, only 40 per cent are internet active. Now, given the fact that many services are now being moved to deliver online, including financial and medical services, is it not time to redouble our efforts to get all of the people more engaged with the internet and, indeed, the digital revolution being played out around them?
Unwaith eto, diolch i arweinydd y tŷ am ateb gonest i'r cwestiwn hwnnw.
A gaf fi symud ymlaen at agwedd arall, un y nodais yn gynharach eich bod wedi cyfeirio ati? Roeddwn yn falch o weld bod arolwg cenedlaethol Cymru wedi dangos nad oedd gwahaniaethau sylweddol o ran rhywedd mewn defnydd personol o'r rhyngrwyd ymhlith unigolion 65 oed a iau. Fodd bynnag, ar gyfer unigolion 65 oed i 74 oed, mae'r arolwg yn cofnodi ystadegyn eithaf rhyfedd: fod 75 y cant o ddynion yn defnyddio'r rhyngrwyd yn rheolaidd, a dim ond 68 y cant o fenywod. Fodd bynnag, ystadegyn llawer mwy arwyddocaol, ac un y soniasoch amdano'n gynharach—un sydd efallai yn peri mwy o bryder—yw'r un sy'n dangos mai 40 y cant yn unig o unigolion 75 oed a hŷn sy'n defnyddio'r rhyngrwyd. Nawr, o ystyried bod llawer o wasanaethau bellach yn newid i ddarpariaeth ar-lein, gan gynnwys gwasanaethau ariannol a meddygol, onid yw'n bryd i ni gryfhau ein hymdrechion i sicrhau bod pawb yn ymwneud mwy â'r rhyngrwyd ac yn wir, â'r chwyldro digidol sy'n digwydd o'u cwmpas?
Yes. As I say, I completely agree with him. There is definitely an age divide here. Obviously, those people who grew up in the digital world, grow up with competencies that older people have to acquire later on in life, and that can be more difficult as the world changes around you. But Digital Communities Wales works with a wide range of organisations best placed to reach digitally excluded people. They offer training and support to embed digital inclusion within other organisations as well as help to train and place volunteers. So, they work with a number of organisations that also work with people likely to be digitally excluded. This includes, for example, libraries, where there is free access to and support for the internet for those who need it most. So, it overcomes the issue that David Rowlands raised about being able to afford internet provision at home. We’ve just extended that, whilst we look at doubling the programme to include health and social care.
Ydy. Fel rwy'n dweud, rwy'n cytuno'n llwyr ag ef. Mae yna raniad oedran yma yn bendant. Yn amlwg, mae'r bobl a fagwyd yn y byd digidol yn tyfu fyny'n meddu ar y cymwyseddau sy'n rhaid i bobl hŷn eu caffael yn ddiweddarach yn eu bywydau, a gall hynny fod yn anos wrth i'r byd newid o'ch cwmpas. Ond mae Cymunedau Digidol Cymru yn gweithio gydag amrywiaeth eang o'r sefydliadau sydd yn y sefyllfa orau i gyrraedd pobl sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol. Maent yn cynnig hyfforddiant a chymorth i ymgorffori cynhwysiant digidol o fewn sefydliadau eraill yn ogystal â helpu i hyfforddi a lleoli gwirfoddolwyr. Felly, maent yn gweithio gyda nifer o sefydliadau sydd hefyd yn gweithio gyda phobl sy'n debygol o fod wedi'u hallgáu'n ddigidol. Mae hyn yn cynnwys llyfrgelloedd, er enghraifft, lle y ceir mynediad am ddim at y rhyngrwyd a chymorth i'w defnyddio ar gyfer y rhai sydd ei hangen fwyaf. Felly, mae'n goresgyn y broblem a nododd David Rowlands ynglŷn â gallu fforddio darpariaeth ryngrwyd yn y cartref. Rydym newydd ymestyn hynny, wrth inni edrych ar ddyblu maint y rhaglen i gynnwys iechyd a gofal cymdeithasol.
We now return to the questions on the order paper. Question 3, Rhianon Passmore.
Dychwelwn yn awr at y cwestiynau ar y papur trefn. Cwestiwn 3, Rhianon Passmore.
3. Sut y mae'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd yn trawsnewid y dirwedd ddigidol yn Islwyn? OAQ52905
3. How are Welsh Government actions transforming the digital landscape of Islwyn? OAQ52905
Thank you for that. A range of activity is under way in Islwyn and throughout the wider borough of Caerphilly relating to digital. This includes Welsh Government’s significant investment in the new, state-of-the-art high school in Islwyn through our twenty-first century schools programme, and increasing broadband availability through the Superfast Cymru programme.
Diolch i chi am hynny. Mae amrywiaeth o weithgarwch ar y gweill yn Islwyn a ledled bwrdeistref ehangach Caerffili mewn perthynas â'r ddarpariaeth ddigidol. Mae hyn yn cynnwys buddsoddiad sylweddol Llywodraeth Cymru mewn ysgol uwchradd newydd, fodern yn Islwyn drwy ein rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, a chynyddu argaeledd band eang drwy raglen Cyflymu Cymru.
I know that the leader of the house has herself been instrumental in ensuring that the Welsh Government's Superfast Cymru programme has already transformed the digital landscape across Wales, with more than nine out of 10 premises now being able to access superfast broadband. How important, then, does the Welsh Government believe it would be for the communities of Islwyn that decent broadband would be available on an open network with a choice of providers?
Gwn fod arweinydd y tŷ ei hun wedi chwarae rhan allweddol yn y broses o sicrhau bod rhaglen Cyflymu Cymru Llywodraeth Cymru eisoes wedi trawsnewid y dirwedd ddigidol ar draws Cymru, gyda mwy na naw o bob 10 safle bellach yn gallu cael mynediad at fand eang cyflym iawn. Ym marn Llywodraeth Cymru, felly, pa mor bwysig yw sicrhau bod band eang safonol ar gael i gymunedau Islwyn, a hynny ar rwydwaith agored gyda dewis o ddarparwyr?
Yes, I absolutely agree that it's absolutely essential. The entire programme has been done on the basis that we provide the base infrastructure and that the person who ends up providing that—so, BT Openreach in the case of the first superfast programme—provides that as an open-access network, and every ISP who wants to have access to that can have access to that.
In some areas of Wales—not Islwyn, I have to say—there are some restrictions around the number of ISPs offering services, because we have the highest penetration of fibre to the premises anywhere in Europe—coming up for 49,000 premises—and ISPs are taking a little while to catch up with that. But as the programme rolls out, more and more ISPs are coming online and the price is going down, as you'd expect, exactly as it did when broadband first rolled out and the ISPs caught up with that programme. So, yes, the entire programme is tendered on the basis that the Member outlines and it's a fundamental tenet of ours that that publicly provided infrastructure is available for all ISPs.
Cytunaf yn llwyr ei fod yn gwbl hanfodol. Mae'r rhaglen gyfan wedi'i llunio ar y sail ein bod yn darparu'r seilwaith sylfaenol a bod y person sy'n darparu hwnnw yn y pen draw—felly, BT Openreach yn achos rhaglen gyntaf Cyflymu Cymru—yn ei ddarparu fel rhwydwaith mynediad agored, a bod pob darparwr gwasanaethau rhyngrwyd sydd eisiau cael mynediad ato yn gallu gwneud hynny.
Mewn rhai ardaloedd o Gymru—nid Islwyn, mae'n rhaid i mi ddweud—mae yna rai cyfyngiadau ar nifer y darparwyr gwasanaethau rhyngrwyd sy'n cynnig gwasanaethau, oherwydd mae gennym dreiddiad uwch o ffibr i safleoedd nag unrhyw le arall yn Ewrop—yn agos at 49,000 o safleoedd—ac mae darparwyr gwasanaethau rhyngrwyd yn cymryd ychydig o amser i ddal i fyny â hynny. Ond wrth i'r rhaglen gael ei chyflwyno, mae mwy a mwy o ddarparwyr gwasanaethau rhyngrwyd yn mynd ar-lein ac mae'r pris yn gostwng, fel y byddech yn ei ddisgwyl, yn union fel y gwnaeth pan gafodd band eang ei gyflwyno gyntaf a bu'n rhaid i'r darparwyr gwasanaethau rhyngrwyd ddal i fyny â'r rhaglen honno. Felly, ydy, mae'r rhaglen gyfan wedi cael ei thendro ar y sail y mae'r Aelod yn ei amlinellu ac mae sicrhau bod y seilwaith hwnnw a ddarperir yn gyhoeddus ar gael ar gyfer yr holl ddarparwyr gwasanaethau rhyngrwyd yn un o'n hegwyddorion sylfaenol.
Many people in Islwyn would like to access digital employment opportunities in and around Newport, and both the UK and Welsh Governments have supported the creation of these. We have the Office for National Statistics Data Science Campus ,and I'm pleased to hear that Ken Skates will be visiting the next-generation data centre—the largest in Europe—on Monday. But, for many, the biggest challenge is transport, and because the M4 is clogged with through traffic, instead of its original purpose of a northern distributor road for Newport, it's harder than it would be for many in Islwyn to access those opportunities. Will your Government actually deliver on the M4 relief road that you promised in your manifesto?
Hoffai llawer o bobl yn Islwyn fanteisio ar gyfleoedd cyflogaeth digidol yng Nghasnewydd a'r cyffiniau, ac mae Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru wedi cefnogi cynlluniau i greu'r rhain. Mae gennym Gampws Gwyddor Data y Swyddfa Ystadegau Gwladol, ac rwy'n falch o glywed y bydd Ken Skates yn ymweld â chanolfan ddata'r genhedlaeth nesaf—y fwyaf yn Ewrop—ddydd Llun. Ond i lawer o bobl, trafnidiaeth yw'r her fwyaf, ac oherwydd bod yr M4 wedi'i thagu gan draffig, yn hytrach na'i diben gwreiddiol o fod yn ffordd ddosbarthu ogleddol ar gyfer Casnewydd, mae manteisio ar y cyfleoedd hynny yn anos nag y dylai fod i lawer o bobl yn Islwyn. A fydd eich Llywodraeth yn darparu ffordd liniaru'r M4 fel rydych wedi addo ei wneud yn eich maniffesto?
That is not in my portfolio—the M4 relief road—so I'm not the Cabinet Secretary who should be asked, but, obviously, the point of the broadband programme is to enable people to work in better jobs, closer to their home and not to have to commute on polluting forms of transport to destinations far away. So, a very large part of the reason that we've put this investment in throughout Wales is to allow very well paid jobs to be delivered closer to people's homes in their communities so they don't have to suffer the commute that the Member so eloquently outlined.
Nid yw honno'n rhan o fy mhortffolio—ffordd liniaru'r M4—felly nid fi yw'r Ysgrifennydd Cabinet y dylech fod yn ei holi, ond yn amlwg, diben y rhaglen band eang yw galluogi pobl i weithio mewn swyddi gwell, yn nes at adref a pheidio â gorfod cymudo a defnyddio mathau o drafnidiaeth sy'n llygru er mwyn cyrraedd cyrchfannau pell. Felly, rhan fawr o'r rheswm pam y gwnaethom y buddsoddiad hwn ledled Cymru yw er mwyn sicrhau bod swyddi ar gyflogau da yn cael eu darparu yn nes at gartrefi pobl yn eu cymunedau fel nad oes raid iddynt ddioddef y teithiau cymudo y cyfeiriodd yr Aelod atynt mor huawdl.
4. A wnaiff Arweinydd y Tŷ ddatganiad am y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i roi terfyn ar gaethwasiaeth fodern a masnachu mewn pobl yn ne-ddwyrain Cymru? OAQ52906
4. Will the Leader of the House make a statement on Welsh Government action to end modern slavery and trafficking in south-east Wales? OAQ52906
Thank you for that very important question. We are determined to make all parts of Wales hostile to slavery. We are working with police and crime commissioners and with our multi-agency partners to protect vulnerable people and put an end to this heinous crime.
Diolch i chi am y cwestiwn pwysig hwnnw. Rydym yn benderfynol o sicrhau bod pob rhan o Gymru yn elyniaethus tuag at gaethwasiaeth. Rydym yn gweithio gyda chomisiynwyr heddlu a throseddu yn ogystal â'n partneriaid amlasiantaethol i ddiogelu pobl sy'n agored i niwed a rhoi diwedd ar y drosedd ffiaidd hon.
Thank you. The Welsh Government's anti-slavery co-ordinator has stated that raising awareness of modern slavery is key to tackling the issue. What do the latest figures on the number of cases reported tell us about the scale of the problem and the awareness of members of the public in recognising slavery and also in more victims coming forward? As we know, modern slavery does increasingly exist in our society both hidden and in plain sight, sometimes in mundane establishments such as nail bars and car washes, but equally in agriculture, catering, hotel trades and caring professions, and, of course, prostitution.
Diolch. Mae cydgysylltydd atal caethwasiaeth Llywodraeth Cymru wedi datgan bod codi ymwybyddiaeth o gaethwasiaeth fodern yn allweddol os ydym am fynd i'r afael â'r broblem. Beth y mae'r ffigurau diweddaraf ar nifer yr achosion a gofnodwyd yn ei ddweud wrthym am faint y broblem ac ymwybyddiaeth y cyhoedd o ran adnabod caethwasiaeth a hefyd o ran sicrhau bod mwy o ddioddefwyr yn rhoi gwybod i'r heddlu? Fel y gwyddom, mae caethwasiaeth fodern yn digwydd fwyfwy yn ein cymdeithas, ynghudd ac yng ngolwg pawb, weithiau mewn sefydliadau chyffredin megis barrau ewinedd a mannau golchi ceir, ond yn yr un modd mewn amaeth, arlwyo, gwestai a'r proffesiynau gofalu, a phuteindra wrth gwrs.
Yes, indeed. The latest figures on the reported cases of slavery in Wales are telling us that we are now beginning to understand the true scale of this problem and that our multi-agency approach to gathering intelligence and raising awareness is, indeed, working. In Wales in 2017, there were 192 people identified as potential victims of slavery and referred into the national referral mechanism, which is operated by the National Crime Agency. But, just in the first six months of this year, 116 people have been referred into the national referral mechanism and there's no sign of a slowdown in this year-on-year increase in referrals. Of the 116 referrals this year in Wales, the highest number of referrals were UK nationals, and that was 42 women, men and children, and the other main sources were countries from all over the world, in fact. They included 46 women and 70 men; 65 were referred for adult exploitation and 51 for exploitation as a minor.
The Member made an excellent point about it being in plain sight, because a large number of these young people, in particular, have been caught up in the county lines crime, particularly teenage boys who are UK nationals, but we are also dealing with girls as young as two who have been rescued from sexual exploitation.
Currently, labour exploitation is, however, the main form of exploitation, followed by sexual exploitation and domestic servitude. From the reported cases, we know that often people are held in that kind of captivity in plain sight. A large number of people knew that they were there but hadn't recognised the symptoms. So, the Member's quite right to say that we can all play our part in tackling slavery by raising awareness of what the signs are, what to look out for and how to report that into the mechanisms.
Ie, yn wir. Mae'r ffigurau diweddaraf ar yr achosion o gaethwasiaeth y rhoddwyd gwybod amdanynt yng Nghymru yn dweud wrthym ein bod bellach yn dechrau deall gwir faint y broblem hon a bod ein dull amlasiantaethol o gasglu gwybodaeth a chodi ymwybyddiaeth yn gweithio mewn gwirionedd. Yng Nghymru yn 2017, cafodd 192 o bobl eu nodi fel dioddefwyr caethwasiaeth posibl a chawsant eu hatgyfeirio at y mecanwaith atgyfeirio cenedlaethol a weithredir gan yr Asiantaeth Troseddu Cenedlaethol. Ond yn ystod chwe mis cyntaf y flwyddyn hon, cafodd 116 o bobl eu hatgyfeirio at y mecanwaith atgyfeirio cenedlaethol ac nid oes unrhyw arwydd y bydd y cynnydd blynyddol hwn yn nifer yr atgyfeiriadau yn arafu. O'r 116 o atgyfeiriadau yng Nghymru eleni, roedd y nifer uchaf o atgyfeiriadau yn wladolion y DU, sef 42 o fenywod, dynion a phlant, ac roedd y gweddill yn hanu o wledydd ym mhob rhan o'r byd mewn gwirionedd. Roeddent yn cynnwys 46 o fenywod a 70 o ddynion; cafodd 65 ohonynt eu hatgyfeirio fel achosion o gamfanteisio ar oedolion a chafodd 51 eu hatgyfeirio fel achosion o gamfanteisio ar blant.
Mae'r Aelod wedi gwneud pwynt ardderchog y gall ddigwydd yng ngolwg pawb, oherwydd mae nifer fawr o'r bobl ifanc hyn, yn arbennig, wedi cael eu dal yn y drosedd llinellau cyffuriau, yn enwedig bechgyn yn eu harddegau sy'n wladolion y DU, ond rydym hefyd yn ymdrin â merched mor ifanc â dwy oed sydd wedi cael eu hachub rhag camfanteisio rhywiol.
Ar hyn o bryd, fodd bynnag, camfanteisio ar weithwyr yw'r prif ffurf ar gamfanteisio, wedi'i ddilyn gan gamfanteisio rhywiol a chaethwasanaeth ddomestig. O'r achosion y rhoddwyd gwybod amdanynt, rydym yn gwybod bod pobl yn aml yn cael eu dal yn y math hwnnw o gaethiwed yng ngolwg pawb. Roedd nifer fawr o bobl yn gwybod eu bod yno ond heb adnabod y symptomau. Felly, mae'r Aelod yn hollol iawn i ddweud y gall pawb ohonom chwarae ein rhan yn y broses o drechu caethwasiaeth drwy godi ymwybyddiaeth o'r arwyddion, yr hyn y dylid edrych amdano a sut i rannu'r wybodaeth honno â'r mecanweithiau.
Can I commend the work of the St Giles Trust, who presented yesterday to the all-party group on looked-after children about the county lines project that is running in co-operation with a project in Gwent? We heard really alarming evidence of how these drug rings use looked-after children, care leavers and, of course, lots of other vulnerable people, and it's really important that those trapped in this sort of criminal activity realise that if they come forward as victims of modern slavery or human trafficking, they'll be supported and it'll be the larger, vast crime of their imprisonment in some terrible way—and we've heard some of the examples that are used—by these gangs that the police will focus on and prosecute.
A gaf fi gymeradwyo gwaith Ymddiriedolaeth St Giles, a roddodd gyflwyniad ddoe i'r grŵp hollbleidiol ar blant sy'n derbyn gofal am y prosiect llinellau cyffuriau a weithredir mewn cydweithrediad â phrosiect yng Ngwent? Clywsom dystiolaeth wirioneddol frawychus ynglŷn â sut y mae'r cylchoedd cyffuriau hyn yn defnyddio plant sy'n derbyn gofal, unigolion sy'n gadael gofal, a llawer o bobl eraill sy'n agored i niwed wrth gwrs, ac mae'n bwysig iawn fod y rhai sydd wedi'u dal mewn gweithgareddau troseddol o'r fath yn sylweddoli y byddant yn cael eu cefnogi os ydynt yn rhoi gwybod eu bod yn ddioddefwyr caethwasiaeth fodern neu fasnachu mewn pobl, ac y bydd yr heddlu yn canolbwyntio ar, ac yn erlyn troseddau llawer mwy a gwaeth y gangiau hyn a'u caethiwodd mewn ffordd ofnadwy.
Yes, indeed, and we've done a lot of work. The Gwent police and crime commissioner, who's a well-known and regarded previous colleague of ours, has been very active, and members of the leadership group. And now, actually, all of the police forces of Wales have active groups in this area, but he was very much at the forefront of that and he funded a number of anti-slavery awareness-raising conferences, and he jointly hosted the event that my colleague Joyce Watson AM held at the Senedd, which was called 'making our collective commitment to eradicating modern slavery and human trafficking', which was attended by a number of Assembly Members, including David Melding. That was making that exact point, and I've also made that point to a number of UK Government Ministers when I've met with them. But what we have to be sure of is that we don't have any unintended consequences that prevent people from coming forward, thinking that they will be prosecuted themselves for some minor involvement in whatever activity and masking out the bigger problem. That is a very good case in point that he makes—the one where you've been involved in some kind of drug issue and, therefore, you think you're liable to prosecution and don't come forward—but there are many others where people think that they are falling foul of the immigration rules or a number of other things, and we've been at great pains to ensure that people see the bigger crime behind the front and also see the crime ring behind the individual who is caught up in it.
Ie, yn wir, ac rydym wedi gwneud llawer o waith. Mae comisiynydd heddlu a throseddu Gwent, sy'n un o'n cyn-Aelodau adnabyddus ac uchel ei barch, wedi bod yn weithgar iawn, ynghyd ag aelodau o'r grŵp arweinyddiaeth. A bellach, mewn gwirionedd, mae gan bob un o heddluoedd Cymru grwpiau gweithredol yn y maes hwn, ond yn sicr roedd ar flaen y gad yn hynny o beth a bu'n gyfrifol am ariannu nifer o gynadleddau i godi ymwybyddiaeth wrth-gaethwasiaeth, a chynhaliodd y digwyddiad yn y Senedd gyda fy nghyd-Aelod, Joyce Watson AC o'r enw 'addewid i ddileu caethwasiaeth fodern a masnachu pobl', a fynychwyd gan nifer o Aelodau'r Cynulliad, gan gynnwys David Melding. Roedd yn gwneud yr union bwynt hwnnw, ac rwyf fi hefyd wedi ei roi i nifer o Weinidogion Llywodraeth y DU pan wyf yn eu cyfarfod. Ond yr hyn sy'n rhaid inni fod yn sicr ohono yw na fydd unrhyw ganlyniadau anfwriadol a fydd yn atal pobl rhag rhoi gwybod am y drosedd, gan feddwl y byddant yn cael eu herlyn eu hunain am chwarae rhan fach ym mha weithgaredd bynnag a chuddio'r broblem fwy. Mae hwnnw'n bwynt da iawn y mae'n ei wneud—lle rydych wedi bod yn rhan o ryw fath o broblem yn ymwneud â chyffuriau a'ch bod yn credu felly eich bod yn agored i gael eich erlyn ac yn cadw rhag rhoi gwybod—ond mae llawer o achosion eraill lle mae pobl yn credu eu bod yn torri rheolau mewnfudo neu nifer o bethau eraill, ac rydym wedi ymdrechu'n galed i sicrhau bod pobl yn gweld y drosedd fwy o dan yr wyneb a hefyd yn gweld y cylch troseddu y tu ôl i'r unigolyn sydd wedi cael ei ddal ynddo.
5. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi'r wybodaeth ddiweddariad am fynediad i fand eang yng Ngorllewin De Cymru? OAQ52915
5. Will the Leader of the House provide an update on access to broadband in South Wales West? OAQ52915
Yes, indeed. The Superfast Cymru scheme facilitated superfast broadband access to over 77,000 premises across the region, with average speeds of around 77 Mbps, investing over £19 million. The successful bidder for lot 3 of the successor project is indeed BT Plc, and the grant agreement was signed yesterday.
Gwnaf, yn wir. Mae cynllun Cyflymu Cymru wedi hwyluso mynediad at fand eang cyflym iawn ar gyfer dros 77,000 o safleoedd ar draws y rhanbarth, gyda chyflymder cyfartalog o tua 77 Mbps, gan fuddsoddi dros £19 miliwn. BT Plc yw'r cynigydd llwyddiannus ar gyfer lot 3 y prosiect olynol, a llofnodwyd y cytundeb grant ddoe.
Thank you very much. I think we might be in a ha'porth of tar position, in that case, because I raised some time ago with Openreach directly, actually, its refusal to provide full roll-out to particular businesses in Bridgend, persuading them, if you like, to sign up for more expensive packages than otherwise they would have. But now I'm hearing from residents in Bridgend about inconsistency of the roll-out of broadband in their area—in a single street. I'm thinking of one particular street in Litchard, where there are houses that have been advised they can apply for broadband now, which is great, whereas, doors away, the occupiers are being told that they can't do that, 'pending technology', whatever that means, or, 'situations are being explored'. Again, I'm really not sure what it means and neither are they. Obviously, this discrepancy is surprising in itself because we are actually talking about next-door neighbours here. It's hugely frustrating for residents and businesses. So, if I provide you with the details, would you approach Openreach for me to see if I can get a quicker answer, and then Bridgend residents will hopefully have a satisfactory answer to the problems that affect them?
Diolch yn fawr iawn. Credaf y gallem fod mewn sefyllfa colli pedol a wnelo hoelen felly, oherwydd mewn trafodaeth gydag Openreach beth amser yn ôl, mewn gwirionedd, nodais eu bod wedi gwrthod cyflwyno'r ddarpariaeth yn llawn i fusnesau penodol ym Mhen-y-bont ar Ogwr, a'u bod wedi'u perswadio, os mynnwch, i brynu pecynnau mwy costus nag y byddent wedi'i wneud fel arall. Ond yn awr clywaf gan drigolion ym Mhen-y-bont ar Ogwr fod y broses o gyflwyno band eang yn eu hardal yn anghyson—ar un stryd. Rwy'n meddwl am un stryd benodol yn y Llidiart, lle y ceir tai sy'n cael gwybod y gallant wneud cais am fand eang yn awr, sy'n wych, tra bo perchnogion tai eraill gerllaw yn cael gwybod na allant wneud hynny oherwydd eu bod yn 'aros am y dechnoleg', beth bynnag y mae hynny'n ei olygu, neu eu bod 'yn ymchwilio i sefyllfaoedd'. Unwaith eto, nid wyf yn siŵr beth y mae'n ei olygu ac nid ydynt hwy'n gwybod ychwaith. Yn amlwg, mae'r anghysondeb hwn yn syndod ynddo'i hun oherwydd rydym yn sôn am gymdogion yma. Mae'n hynod rwystredig i breswylwyr a busnesau. Felly, os rhoddaf y manylion i chi, a wnewch chi gysylltu ag Openreach i weld os gallaf gael ateb yn gynt, a gobeithio wedyn y caiff preswylwyr Pen-y-bont ar Ogwr ateb boddhaol i'r problemau sy'n effeithio arnynt?
Yes, indeed. If Suzy Davies wants to provide me with the specifics—. We need specific postal addresses or telephone numbers in order to give specific information back. I will say, though, that, quite often, when you ask your current internet service provider, ISP, 'Is this available?', they'll say 'no'. What they actually mean is that they don't provide it and not that it's not available at your address. So, we do ask people to check online the number of ISPs available in their area, and try them all, because some ISPs simply won't give superfast broadband in particular areas because their particular network is at capacity. So, shopping around is the answer sometimes. But if you provide me with the details, we'll be able to come back to you and tell you the specifics.
Gwnaf, yn wir. Os yw Suzy Davies eisiau rhoi'r manylion i mi—. Rydym angen cyfeiriadau post neu rifau ffôn penodol er mwyn rhannu gwybodaeth benodol. Hoffwn ddweud, fodd bynnag, yn aml iawn, pan fyddwch yn gofyn i'ch darparwr gwasanaethau rhyngrwyd cyfredol, 'A yw hwn ar gael?', byddant yn dweud 'na'. Yr hyn y maent yn ei olygu mewn gwirionedd yw nad ydynt hwy'n ei ddarparu, nid dweud nad yw ar gael yn eich cyfeiriad chi. Felly, rydym yn gofyn i bobl edrych ar-lein i weld faint o ddarparwyr gwasanaethau rhyngrwyd sydd ar gael yn eu hardal hwy, a rhoi cynnig ar bob un ohonynt, oherwydd mae rhai darparwyr gwasanaethau rhyngrwyd yn gwrthod rhoi band eang cyflym iawn mewn ardaloedd penodol oherwydd bod eu rhwydwaith penodol hwy wedi cyrraedd capasiti llawn. Felly, siopa o gwmpas yw'r ateb weithiau. Ond os rhowch chi'r manylion i mi, gallwn ddod yn ôl atoch gyda'r manylion penodol.
The UK Government has been urging Welsh businesses to apply for their gigabit broadband voucher scheme. I'm sure you know what it is, but it's a scheme where SMEs were given £3,000, but it's now been reduced to £2,500 because it's had such a big uptake, for SMEs to have fibre broadband installed in their businesses where they require that support. But, to me, it was quite shocking to find that, to date, only 58 businesses in Wales had been issued with a voucher, compared to 418 in Northern Ireland and over 300 in Scotland. So, this disparity is something that I'm concerned about, given that businesses come to me quite often saying that they can't get access to broadband. This would, it would seem to me, be an ideal place for them to try to get that funding. So, what are you doing to encourage Welsh businesses, and businesses in my area in South Wales West, to utilise the scheme before it ends? Because I understand, from reading an article online here today, that they are thinking of ending it earlier than planned because of such a large uptake across the rest of the UK. But that doesn't help Wales because we don't have enough people applying. So, what are you doing to get Welsh businesses to apply to this scheme?
Mae Llywodraeth y DU wedi bod yn annog busnesau Cymru i wneud cais am eu cynllun talebau band eang gigabit. Rwy'n siŵr eich bod yn gwybod beth ydyw, ond mae'n gynllun lle roedd busnesau bach a chanolig yn arfer cael £3,000, ond mae bellach wedi ei ostwng i £2,500 oherwydd bod cymaint wedi manteisio arno, er mwyn galluogi busnesau bach a chanolig sydd angen y cymorth hwnnw i gael band eang ffibr wedi'i osod. Ond i mi, roedd yn syndod gweld mai 58 o fusnesau yn unig yng Nghymru sydd wedi cael taleb hyd yma, o gymharu â 418 yng Ngogledd Iwerddon a thros 300 yn yr Alban. Felly, mae'r gwahaniaeth hwn yn peri pryder i mi, gan fod busnesau'n cysylltu â mi yn aml i ddweud nad ydynt yn gallu cael mynediad at fand eang. Mae'n ymddangos i mi y byddai hwn yn lle delfrydol iddynt geisio cael yr arian hwnnw. Felly, beth rydych yn ei wneud i annog busnesau Cymru, a busnesau yn fy ardal i yng Ngorllewin De Cymru, i ddefnyddio'r cynllun cyn iddo ddod i ben? Oherwydd rwy'n deall o ddarllen erthygl ar-lein yma heddiw eu bod yn ystyried dod â'r cynllun i ben yn gynharach na'r bwriad oherwydd bod cynifer o fusnesau wedi manteisio arno ar draws gweddill y DU. Ond nid yw hynny'n helpu Cymru oherwydd nid oes gennym ddigon o bobl yn gwneud cais. Felly, beth rydych yn ei wneud i annog busnesau Cymru i wneud cais am y cynllun hwn?
The scheme is available in Wales, but it crosses across our own ultrafast voucher scheme. So, a large number of Welsh businesses have gone through the ultrafast voucher scheme, which is in the same space but a little bit different, and, actually, officials at the moment are working very hard to see if we can make the two schemes marry together. Ours is more generous, but what we're looking to do is to see if we can get the UK Government voucher scheme to cover off some part of it and then for us to top up the Welsh businesses so that, actually, they have a more generous offer. So, what's happening there is that it's crossing across an existing scheme that we had that businesses are also able to access. We are in the process of trying to make that a simplified set of schemes. It has been quite difficult to get details about longevity, and so on, out of the UK Government so that we can do that piece of work effectively.
Mae'r cynllun ar gael yng Nghymru, ond mae'n croesi ar draws ein cynllun talebau cyflym iawn ein hunain. Felly, mae nifer fawr o fusnesau yng Nghymru wedi mynd ar drywydd y cynllun talebau cyflym iawn, sydd yn yr un man ond ychydig yn wahanol, ac mewn gwirionedd, mae swyddogion yn gweithio'n galed iawn ar hyn o bryd i weld a allwn gydblethu'r ddau gynllun. Mae ein cynllun ni'n fwy hael, ond yr hyn rydym yn bwriadu ei wneud yw gweld a allwn sicrhau bod cynllun talebau Llywodraeth y DU yn talu am ran ohono a'n bod ni'n rhoi mwy o arian i fusnesau Cymru fel eu bod yn cael cynnig mwy hael. Felly, yr hyn sy'n digwydd yw ei fod yn croesi ar draws cynllun sy'n bodoli eisoes, ac sydd hefyd ar gael i fusnesau. Rydym yn y broses o geisio ei wneud yn set symlach o gynlluniau. Mae wedi bod braidd yn anodd cael manylion ynglŷn â hirhoedledd ac ati gan Lywodraeth y DU fel y gallwn wneud y gwaith hwnnw'n effeithiol.
6. A wnaiff Arweinydd y Tŷ amlinellu blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella'r seilwaith digidol yn Sir Benfro? OAQ52893
6. Will the Leader of the House outline the Welsh Government's priorities for improving digital infrastructure in Pembrokeshire? OAQ52893
Yes, indeed. In our continued roll-out of fast fibre, we have identified around 8,554 premises across the region that could potentially see connectivity coverage under the new initiative. Our mobile action plan also sets out priorities for improved mobile connectivity across all of Wales, including Pembrokeshire.
Gwnaf, yn wir. Yn y broses barhaus o gyflwyno ffibr cyflym, rydym wedi nodi tua 8,554 o safleoedd ar draws y rhanbarth a allai gael eu cysylltu o dan y cynllun newydd o bosibl. Mae ein cynllun gweithredu ar ffonau symudol hefyd yn nodi blaenoriaethau ar gyfer gwella cysylltedd symudol ledled Cymru, gan gynnwys Sir Benfro.
Leader of the house, your recent statement on broadband confirmed that one of your priorities is developing community-based models and solutions for tackling notspots. You made reference to schemes in Michaelston-y-Fedw between Cardiff and Newport, and Llanddewi Rhydderch in Monmouthshire. Whilst this work is welcome, it's important that your officials are looking at ways of working with communities outside of south-east Wales too. Therefore, can you tell us what specific work your officials have undertaken in Pembrokeshire to develop community solutions for tackling broadband notspots across my constituency, so that communities like Mynachlog-ddu, which I know you're aware of, are able to actually receive sufficient broadband services?
Arweinydd y tŷ, mae eich datganiad diweddar ar ddarpariaeth band eang wedi cadarnhau mai un o'ch blaenoriaethau yw datblygu atebion a modelau cymunedol ar gyfer mynd i'r afael â mannau gwan. Rydych wedi cyfeirio at gynlluniau yn Llanfihangel-y-Fedw rhwng Caerdydd a Chasnewydd, a Llanddewi Rhydderch yn Sir Fynwy. Er bod y gwaith hwn i'w groesawu, mae'n bwysig fod eich swyddogion yn edrych ar ffyrdd o weithio gyda'r cymunedau y tu allan i dde-ddwyrain Cymru hefyd. Felly, a allwch chi ddweud wrthym pa waith penodol y mae eich swyddogion wedi'i wneud yn Sir Benfro i ddatblygu atebion cymunedol ar gyfer mynd i'r afael â mannau gwan y band eang ar draws fy etholaeth i, fel bod cymunedau fel Mynachlog-ddu, y gwn eich bod yn ymwybodol ohoni, yn gallu derbyn gwasanaethau band eang digonol?
Yes, absolutely. I very much enjoyed coming down to his constituency and meeting the residents there. My understanding is that my officials are in touch with a number of the residents who attended. Joyce Watson also invited me to a meeting down in Pembrokeshire and officials are in touch with residents who got together there to form a community group. There was a meeting with Elin Jones in Ceredigion, actually, where a similar thing has happened.
What we've been doing—and this is very much, Deputy Presiding Officer, part of the publicity for this—is asking people to come forward, and, if AMs know of any other communities that will be prepared to come forward and do that, we are very happy to facilitate any structure that can come forward. There are existing schemes up in the Llŷn Peninsula, for example, and all over Wales—those are just the two that have got the most publicity. We're looking to see what publicity we can give to the other schemes across Wales so that people can see that there are a large number of models that can be brought forward. It doesn't have to be the model in Michaelston-y-Fedw; although there is nothing wrong with that model, it doesn't suit everyone. So, there are a number of options available.
Once we've sorted out the lot 2 position, then I will know exactly how much money is left over in the £80 million pot that we've talked about for a long time, to facilitate those community schemes on a faster programme. Part of my frustration with not knowing what's happening on lot 2 is that I'm not able to say, definitively, how much money that is, but we know that it'll be a substantial amount of money and we're very happy to facilitate that for any community that wants it.
Yn bendant. Mwynheais ymweld â'i etholaeth a chyfarfod â'r trigolion yno. Deallaf fod fy swyddogion mewn cysylltiad â nifer o'r preswylwyr a oedd yn bresennol. Cefais wahoddiad i gyfarfod yn Sir Benfro hefyd gan Joyce Watson ac mae fy swyddogion mewn cysylltiad â thrigolion a ddaeth at ei gilydd yno i ffurfio grŵp cymunedol. Roedd yna gyfarfod gydag Elin Jones yng Ngheredigion, mewn gwirionedd, lle y digwyddodd rhywbeth tebyg.
Yr hyn rydym wedi bod yn ei wneud—ac mae hyn yn rhan fawr iawn o'r cyhoeddusrwydd ar gyfer hyn, Ddirprwy Lywydd—yw gofyn i bobl gamu ymlaen, ac os yw ACau'n gwybod am unrhyw gymunedau eraill a fydd yn barod i gamu ymlaen a gwneud hynny, rydym yn hapus iawn i hwyluso unrhyw strwythur y gellir ei gyflwyno. Mae cynlluniau cyfredol ym Mhenrhyn Llŷn, er enghraifft, ac ym mhob cwr o Gymru—ond dyna'r ddau sydd wedi cael y cyhoeddusrwydd mwyaf. Rydym yn edrych i weld pa gyhoeddusrwydd y gallwn ei roi i gynlluniau eraill ar draws Cymru fel y gall pobl weld bod nifer fawr o fodelau y gellir eu cyflwyno. Nid oes raid iddo fod yn fodel tebyg i un Llanfihangel-y-Fedw; er nad oes dim o'i le ar y model hwnnw, nid yw'n gweddu i bawb. Felly, mae yna nifer o opsiynau ar gael.
Pan fyddwn wedi rhoi trefn ar sefyllfa lot 2, byddaf yn gwybod yn union faint o arian sy'n weddill yn y gronfa o £80 miliwn y buom yn sôn amdani ers amser, er mwyn hwyluso'r ffordd i'r cynlluniau cymunedol hynny fynd ar raglen gyflymach. Rhan o fy rhwystredigaeth ynglŷn â pheidio â gwybod beth sy'n digwydd ar lot 2 yw'r ffaith nad wyf yn gallu dweud, i sicrwydd, faint o arian fydd hynny, ond gwyddom y bydd yn swm sylweddol o arian ac rydym yn hapus i hwyluso hynny ar gyfer unrhyw gymuned sydd ei eisiau.
Leader of the house, physical infrastructure is obviously crucial to small businesses in counties like Pembrokeshire, which, of course, is a county of lots of small towns. The physical infrastructure is crucial, but we also need cultural change if we're going to achieve a really full digital renaissance. We also know that our small businesses—our small retail businesses—are very much under pressure from the really big online giants like Amazon. The Federation of Small Businesses has come out in their recent report and suggested a network of digital town-centre managers who could work with small retail businesses in a particular town to develop a sort of whole-town offer online. That could be a really interesting and innovative way of enabling some of those small businesses that haven't got time or the skills to develop a really strong online presence of their own. What consideration has the Welsh Government given to the suggestion from the Federation of Small Businesses, and is there any way in which you can work to promote this idea, which seems to me to be a very positive suggestion?
Arweinydd y tŷ, mae seilwaith ffisegol yn amlwg yn hanfodol i fusnesau bach mewn siroedd fel Sir Benfro, sydd, wrth gwrs, yn sir sy'n cynnwys llawer o drefi bach. Mae'r seilwaith ffisegol yn hollbwysig, ond rydym hefyd angen newid diwylliannol os ydym am gyflawni dadeni digidol gwirioneddol lawn. Gwyddom hefyd fod ein busnesau bach—ein busnesau manwerthu bach—o dan bwysau aruthrol gan gewri ar-lein mawr iawn fel Amazon. Yn eu hadroddiad diweddar, mae'r Ffederasiwn Busnesau Bach wedi awgrymu rhwydwaith o reolwyr canol tref digidol a allai weithio gyda busnesau manwerthu bach mewn tref benodol i ddatblygu rhyw fath o gynnig ar-lein ar gyfer y dref gyfan. Gallai hynny fod yn ffordd arloesol a diddorol iawn o alluogi rhai o'r busnesau bach nad oes ganddynt amser na sgiliau i ddatblygu presenoldeb ar-lein cryf iawn eu hunain. Pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i awgrym y Ffederasiwn Busnesau Bach, ac a oes unrhyw ffordd y gallwch weithio i hyrwyddo'r syniad hwn, sy'n ymddangos yn awgrym cadarnhaol iawn i mi?
Yes, indeed. We're very keen on promoting it. In fact, if you visit Llandrindod Wells, you'll find that all the shops there have come together. You can log on to their internet as you go into the town and it tells you all the offers available and what shops are open and all that sort of stuff. There's a little closed WiFi area network that allows all of those businesses to come together. There are others around Wales—that's just one that's popped into my head as one I recently visited. We're very happy to facilitate that kind of collaborative working in order to make the best of the online presence. We also have a business exploitation team that follows the superfast Cymru roll-out. A big lightening bolt appears on your village green and people are asked and we have had very good take-up of that across Wales. That is aimed at ensuring that people don't just digitise their paper system, but that they actually understand the benefits of going online.
And, Deputy Llywydd, if you indulge me just for one moment, I'll just tell the story of a hotel in Wales that was very happy that they could just put vouchers—you know, wowchers and all those sorts of things—online to increase their capacity, but, actually, as a result of the business exploitation team, became aware that they could have all kinds of other digital experiences for their guests, that they could allow streaming from GoPros, that they could allow uploading of pictures and all the rest of it, and download Netflix, et cetera, et cetera, from their connection, and are very happy indeed that their business has gone from strength to strength. But it's not something that they would have thought of unless the exploitation team had gone in and shown them what could be done. And then, of course, it opens people's imaginations right up. So, we have a team specifically dedicated to doing that, and, if you want to put me in touch with any of the people you think would be interested, I'd be more than happy to follow that up.
Ie, yn wir. Rydym yn awyddus iawn i'w hyrwyddo. Yn wir, os ewch i Landrindod, fe welwch fod yr holl siopau yno wedi dod at ei gilydd. Gallwch fewngofnodi ar eu rhyngrwyd pan fyddwch yn cyrraedd y dref a bydd yn dweud wrthych am yr holl gynigion sydd ar gael a pha siopau sydd ar agor a phob math o bethau. Mae yna rwydwaith ardal WiFi fach gaeedig sy'n caniatáu i'r holl fusnesau ddod at ei gilydd. Ceir rhai eraill o gwmpas Cymru—cofiais am Landrindod gan fy mod wedi ymweld â'r lle yn ddiweddar. Rydym yn hapus i hwyluso'r math hwnnw o gydweithio er mwyn gwneud y gorau o bresenoldeb ar-lein. Hefyd, mae gennym dîm datblygu busnes sy'n dilyn y broses o gyflwyno Cyflymu Cymru. Mae mellten fawr yn ymddangos ar sgwâr eich pentref a gofynnir i bobl ac mae nifer fawr iawn wedi manteisio ar hynny ledled Cymru. Ei nod yw sicrhau bod pobl yn gwneud mwy na digideiddio eu system bapur yn unig, a'u bod yn deall manteision mynd ar-lein.
Ac os maddeuwch i mi am eiliad, Ddirprwy Lywydd, rwyf am adrodd stori am westy yng Nghymru a oedd yn hapus iawn eu bod yn gallu rhoi talebau—wyddoch chi, 'wowchers' a phethau o'r fath—ar-lein i gynyddu eu capasiti, ond mewn gwirionedd, o ganlyniad i'r tîm datblygu busnes, daethant yn ymwybodol y gallent ddarparu pob math o brofiadau digidol eraill i'w gwesteion, gan ganiatáu iddynt ffrydio o GoPros, a chaniatáu iddynt uwchlwytho lluniau ac yn y blaen, a lawrlwytho Netflix, ac ati, o'u cysylltiad, ac maent yn hapus iawn oherwydd mae eu busnes wedi mynd o nerth i nerth. Ond nid yw'n rhywbeth y byddent wedi meddwl amdano oni bai bod y tîm datblygu busnes wedi ymweld â hwy a dangos iddynt beth y gallent ei wneud. Ac mae'n tanio dychymyg pobl wedyn wrth gwrs. Felly, mae gennym dîm arbennig ar gyfer gwneud hynny, ac os ydych eisiau fy rhoi mewn cysylltiad ag unrhyw rai o'r bobl y credwch y byddai ganddynt ddiddordeb, buaswn yn fwy na pharod i fynd ar drywydd hynny.
Thank you. And, finally, question 7, Janet Finch-Saunders.
Diolch. Ac yn olaf, cwestiwn 7, Janet Finch-Saunders.
7. A wnaiff Arweinydd y Tŷ ddatganiad am lefelau anghydraddoldeb yng Nghymru? OAQ52919
7. Will the Leader of the House make a statement on levels of inequality in Wales? OAQ52919
Yes. The Welsh Government is committed to driving forward the goal of making Wales a more equal nation. The Equality and Human Rights Commission’s new report, 'Is Wales Fairer? (2018)' provides important evidence and demonstrates there is much more to do. We will take careful notice of the report and its recommendations.
Gwnaf. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i hyrwyddo'r nod o wneud Cymru yn genedl fwy cyfartal. Mae adroddiad newydd y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, 'A yw Cymru'n decach? (2018)' yn darparu tystiolaeth bwysig ac yn dangos bod llawer mwy i'w wneud. Byddwn yn talu sylw gofalus i'r adroddiad a'i argymhellion.
Thank you, and thank you for pointing out the EHRC report, 'Is Wales Fairer?', highlighting some very concerning statistics on levels of female participation in Welsh society. In Wales, women continue to be severely under-represented in public roles. In 2015-16, only 14 per cent of local government chief executives in Wales were women, despite making up 73 per cent of overall local authority positions. In our emergency services, 33 per cent of chief fire officers and deputies were women—that's 50 per cent workforce—whilst just 29 per cent of all police officers are female. Furthermore, the report also highlights that gender inequality is increasing, with seven out of 10 mothers in Wales reporting to have had a negative or possibly discriminatory experience after returning to work from maternity leave. Such negative experiences may go some way to explain why women are so under-represented in our public services. Ruth Coombs, the head of EHRC in Wales, has argued that it is now time for the action to be taken by the Welsh Government, and that you need to take a lead. Therefore, could you outline exactly what actions you are taking as a result of that report, and how are you showing strong leadership in that regard?
Diolch i chi, a diolch i chi am nodi adroddiad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, 'A yw Cymru'n decach?', sy'n tynnu sylw at ystadegau sy'n peri pryder mawr ar lefelau cyfranogiad menywod yn y gymdeithas yng Nghymru. Nid yw menywod Cymru wedi'u cynrychioli'n ddigonol mewn swyddi cyhoeddus o hyd. Yn 2015-16, 14 y cant yn unig o brif weithredwyr llywodraeth leol yng Nghymru oedd yn fenywod, er bod 73 y cant o holl weithwyr awdurdodau lleol yn fenywod. Yn ein gwasanaethau brys, 33 y cant o'r prif swyddogion tân a'r dirprwyon oedd yn fenywod—mewn gweithlu lle mae 50 y cant yn fenywod—a 29 y cant yn unig o holl swyddogion yr heddlu sy'n fenywod. At hynny, mae'r adroddiad hefyd wedi amlygu bod anghydraddoldeb rhwng y rhywiau yn cynyddu, gyda saith o bob 10 mam yng Nghymru yn adrodd eu bod wedi cael profiad negyddol, neu wedi profi gwahaniaethu posibl, wedi iddynt ddychwelyd i'r gwaith ar ôl absenoldeb mamolaeth. Gall profiadau negyddol o'r fath esbonio pam nad yw menywod wedi'u cynrychioli'n ddigonol yn ein gwasanaethau cyhoeddus. Mae Ruth Coombs, pennaeth y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yng Nghymru, wedi dadlau ei bod yn bryd bellach i Lywodraeth Cymru roi camau gweithredu ar waith, a bod yn rhaid i chi gymryd yr awenau. Felly, a allech chi amlinellu yn union pa gamau rydych yn eu rhoi ar waith o ganlyniad i'r adroddiad hwnnw, a sut rydych yn dangos arweiniad cryf yn hynny o beth?
Yes. We're very committed to working with EHRC and others to ensure that women do not face discrimination in the workplace in relation to pregnancy or maternity. The Welsh Government has itself signed up to EHRC's Working Forward campaign, which not only benefits women in the workplace, but makes good business sense to support staff in the workplace. The Member will be very aware that Chwarae Teg is currently leading on delivery of phase 2 of the gender review, building on the work they completed in phase 1, and by summer of next year we'll have a clear road map for achieving gender equality in Wales. The work will continue beyond the end of the project to ensure we're doing the things to achieve this goal. I did issue a written statement on the review earlier this week.
We have a number of other actions, which I've discussed with the EHRC in my regular meeting with them, and I also had an additional meeting specifically to discuss the 'Is Wales Fairer?' report. We fed that into our new 'Action on disability: the right to independent living' consultation, and I would urge everyone in the Chamber to respond. We've sought the views of disabled people and worked closely with disability stakeholder organisations to co-produce that new approach. On race, we are funding the Ethnic Minorities and Youth Support Team Wales to deliver an all-Wales BME engagement programme over the next three years, in order to understand the views and issues facing those communities in Wales, because what's quite clear, and the Member read out some of the statistics, is that the more protected characteristics—or intersectionality, as the jargon would have it—that you have, the more likely you are to experience those kinds of inequalities. So, we also give an equality and inclusion equality grant for organisations representing gender equality, race and LGBT issues, and we fund three inclusion projects: the all-Wales hate crime report and support centre, the Gypsy, Roma and Traveller advice and advocacy service, and the national support services for refugees, asylum seekers and migrants—all with a view to ensuring that people have the right attitudes to work. My colleague, the Cabinet Secretary for Economy and Transport, has been working very hard, as part of his economic action plan, to drive those kinds of equalities into the ask from companies as they sign up. And my colleague, the Minister for public services, is very engaged in this space with local authorities and we've been actively, together, considering what we can do to change the composition of local authorities, both for the councillors and representatives themselves, and indeed for the workforce that supports the elected representatives.
Gallaf. Rydym yn ymrwymedig iawn i weithio gyda'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol ac eraill i sicrhau nad yw menywod yn wynebu gwahaniaethu yn y gweithle mewn perthynas â beichiogrwydd neu famolaeth. Mae Llywodraeth Cymru ei hun wedi ymrwymo i ymgyrch Gweithio Ymlaen y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, sydd nid yn unig o fudd i fenywod yn y gweithle ond sydd hefyd yn gwneud synnwyr busnes da ar gyfer cefnogi staff yn y gweithle. Bydd yr Aelod yn ymwybodol iawn fod Chwarae Teg yn arwain ar gyflawni cam 2 yr adolygiad rhywedd ar hyn o bryd, gan adeiladu ar y gwaith a gwblhawyd ganddynt yng ngham 1, ac erbyn haf y flwyddyn nesaf, bydd gennym fap clir ar gyfer sicrhau cydraddoldeb rhwng y rhywiau yng Nghymru. Bydd y gwaith yn parhau y tu hwnt i ddiwedd y prosiect er mwyn sicrhau ein bod yn gwneud popeth i gyflawni'r nod hwn. Cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig ar yr adolygiad yn gynharach yr wythnos hon.
Mae gennym nifer o gamau gweithredu eraill yr wyf wedi'u trafod gyda'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn fy nghyfarfod rheolaidd â hwy, a chefais gyfarfod ychwanegol hefyd i drafod yr adroddiad 'A yw Cymru'n decach?' yn benodol. Rydym wedi bwydo hwnnw i mewn i'n hymgynghoriad newydd, 'Gweithredu ar Anabledd: yr hawl i fyw'n annibynnol', a hoffwn annog pawb yn y Siambr i ymateb iddo. Rydym wedi ceisio barn pobl anabl ac wedi gweithio'n agos gyda sefydliadau rhanddeiliaid anabledd i gydgynhyrchu'r dull newydd hwnnw o weithredu. Ar hil, rydym yn darparu cyllid i Dîm Lleiafrifoedd Ethnig a Chymorth Ieuenctid Cymru i gyflwyno rhaglen ymgysylltu Cymru gyfan ar gyfer pobl dduon a lleiafrifoedd ethnig dros y tair blynedd nesaf, er mwyn deall y safbwyntiau a'r problemau sy'n wynebu'r cymunedau hynny yng Nghymru, oherwydd mae'n eithaf clir, ac mae'r Aelod wedi nodi rhai o'r ystadegau, po fwyaf o nodweddion gwarchodedig sydd gennych—neu elfennau croestoriadol, fel y byddai'r jargon yn ei ddweud—y mwyaf tebygol rydych chi o brofi'r mathau hynny o anghydraddoldebau. Felly, rydym hefyd yn rhoi grant cydraddoldeb a chynhwysiant ar gyfer sefydliadau sy'n cynrychioli cydraddoldeb o ran rhywedd, hil a materion LGBT, ac rydym yn ariannu tri phrosiect cynhwysiant: canolfan genedlaethol Cymru gyfan ar gyfer cymorth ac adrodd ar droseddau casineb, gwasanaeth cyngor ac eiriolaeth ar gyfer Sipsiwn, Roma a Theithwyr, a'r gwasanaethau cymorth cenedlaethol ar gyfer ffoaduriaid, ceiswyr lloches ac ymfudwyr—i gyd gyda'r bwriad o sicrhau bod gan bobl yr agweddau cywir tuag at waith. Mae fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth, wedi bod yn gweithio'n galed iawn, fel rhan o'i gynllun gweithredu economaidd, i sicrhau bod y cwmnïau sy'n ymrwymo i'r cynllun yn gwneud y mathau hynny o gydraddoldebau yn ofynnol. Ac mae fy nghyd-Aelod, y Gweinidog gwasanaethau cyhoeddus, yn weithredol iawn yn y maes gydag awdurdodau lleol ac rydym wedi bod wrthi'n ystyried gyda'n gilydd beth y gallwn ei wneud i newid cyfansoddiad awdurdodau lleol, ar gyfer y cynghorwyr a'r cynrychiolwyr eu hunain, ac yn wir ar gyfer y gweithlu sy'n cynorthwyo'r cynrychiolwyr etholedig.
Leader of the house, will you report on action taken to close the gender pay gap following Equal Pay Day on Saturday? A recent ONS report said that the gender pay gap for full-time workers has fallen to a record low of 8.6 per cent. It's good to see it's fallen, but it still shows what a long way we have to go.
Arweinydd y tŷ, a wnewch chi adrodd ar y camau a gymerwyd i gau'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau yn dilyn y Diwrnod Cyflog Cyfartal ddydd Sadwrn? Mae adroddiad diweddar gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol wedi dweud bod y bwlch cyflog rhwng y rhywiau ar gyfer gweithwyr amser llawn wedi gostwng i'r lefel isaf erioed, sef 8.6 y cant. Mae'n dda gweld ei fod wedi gostwng, ond mae'n dal i ddangos bod gennym ffordd bell i fynd.
Yes, indeed, and, again, as part of the economic action plan in the private sector, and as part of our ask from our main companies in Wales, we are asking that people sign up to the eradication of the gender pay gap. We're working very hard to ensure that the Welsh Government has no such pay gap, and, again, with my colleague, the Cabinet Secretary for public services, to include other public services in that. I've had extensive discussions with the Cabinet Secretary for health in order to drive the gender pay gap out of public services in Wales, because we should be the exemplar employers in this field; we ought to be able to show the way. But we have of course included it in our economic action plan to ensure we have the right ethos in Wales, and we have signed up, as I said in response to Janet Finch-Saunders, to the EHRC's Working Forward programme as well.
Yn wir, ac unwaith eto, fel rhan o'r cynllun gweithredu economaidd yn y sector preifat, ac fel rhan o'r hyn a ofynnwn gan ein prif gwmnïau yng Nghymru, rydym yn gofyn i bobl ymrwymo i ddileu'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau. Rydym yn gweithio'n galed iawn i sicrhau nad oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw fwlch cyflog o'r fath, ac unwaith eto, gyda fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros wasanaethau cyhoeddus, i gynnwys gwasanaethau cyhoeddus eraill yn hynny. Rwyf wedi cael trafodaethau helaeth gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd er mwyn cael gwared ar y bwlch cyflog rhwng y rhywiau mewn gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru, oherwydd dylem fod yn gyflogwyr enghreifftiol yn y maes hwn; dylem allu arwain y ffordd. Ond wrth gwrs, rydym wedi'i gynnwys yn ein cynllun gweithredu economaidd i sicrhau bod gennym yr ethos cywir yng Nghymru, ac rydym wedi ymrwymo, fel y dywedais mewn ymateb i Janet Finch-Saunders, i raglen Gweithio Ymlaen y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol hefyd.
Thank you very much, leader of the house.
Diolch yn fawr iawn, arweinydd y tŷ.
Item 3 on the agenda this afternoon is questions to the Assembly Commission. Questions 1 and 2 will be answered by the Llywydd. Question 1, Janet Finch-Saunders.
Eitem 3 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad. Bydd y Llywydd yn ateb cwestiynau 1 a 2. Cwestiwn 1, Janet Finch-Saunders.
Thank you, Deputy Presiding Officer. According to NHS figures, 534,000 people—
Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Yn ôl ffigurau'r GIG, mae 534,000 o bobl—
Can you ask the question, please?
A allwch chi ofyn y cwestiwn, os gwelwch yn dda?
Sorry—
Mae'n ddrwg gennyf—
Assembly Commission questions, question 1.
Cwestiynau Comisiwn y Cynulliad, cwestiwn 1.
1. Pa gynlluniau sydd gan y Comisiwn i wella’r broses o ddarlledu trafodion yn y Senedd? OAQ52922
1. What plans does the Commission have to improve the broadcasting of proceedings in the Senedd? OAQ52922
Regarding the proceedings—recorded proceedings—if you could make a statement on how they are going to improve our recorded proceedings, is my question.
O ran y trafodion—y trafodion a gofnodir—a allwch wneud datganiad ar sut y maent yn mynd i wella'r broses o gofnodi'r trafodion, yw fy nghwestiwn.
Quite close.
Eithaf agos.
Yes: what plans does the Commission have to improve the broadcasting of proceedings in the Senedd? Llywydd.
Ie: pa gynlluniau sydd gan y Comisiwn i wella'r broses o ddarlledu trafodion yn y Senedd? Lywydd.
Thank you.
Diolch.
Mae gennym gynlluniau parhaus i wella gwasanaethau darlledu a systemau clywedol, ac mae hyn wedi arwain yn ddiweddar at y newidiadau yn y seilwaith i wella dibynadwyedd y systemau'n sylweddol. Cyflwynwyd offer clipio Senedd.tv ac mae hyn wedi cael ei groesawu'n gyffredinol. Yn y dyfodol, rŷm ni hefyd yn bwriadu gwneud y trafodion yn fwy hygyrch drwy ddefnyddio technoleg sy'n troi llais yn destun.
We have a continuous plan for improvements to broadcasting and AV services and this has recently seen infrastructure changes that have significantly improved reliability. The introduction of a Senedd.tv clipping tool has received universal praise. In the future we also plan to make proceedings more accessible by using technology such as voice-to-text transcription.
Thank you. As I mentioned, 534,000 people in Wales suffer with hearing loss. I also in Aberconwy have a very large demographic of older people, and it has come out recently—I had an ageing well conference on Friday, and I was approached a number of times by people who actually do try to tune in to Senedd.tv, but those with hearing difficulties are experiencing some problems. I raised it during the last term, and there were going to be some improvements made such as subtitles, but, in terms of the hearing, I've even had staff in my offices complain that they can't always hear it, even on full volume and things. Senedd.tv itself, the actual recording—it has been raised with me a number of times that it is quite problematic, so I'm just wondering what steps the Commission is taking to ensure that there are subtitles, and that consideration is given, particularly so, to those with hearing problems.
Diolch. Fel y soniais, mae 534,000 o bobl yng Nghymru yn dioddef yn sgil nam ar y clyw. Mae gennyf ddemograffeg mawr iawn o bobl hŷn yn Aberconwy, a chefais wybod yn ddiweddar—cefais gynhadledd ar heneiddio'n dda ddydd Gwener, a daeth nifer o bobl ataf i ddweud eu bod yn ceisio gwrando ar Senedd.tv, ond bod y rheini sydd â phroblemau clyw yn cael rhai problemau. Codais y mater yn ystod y tymor diwethaf, a dywedwyd y byddai rhai gwelliannau'n cael eu gwneud megis is-deitlau, ond o ran y clyw, rwyf wedi cael aelodau o staff yn fy swyddfeydd hyd yn oed yn cwyno nad ydynt yn gallu ei glywed bob tro, hyd yn oed os yw lefel y sain ar ei uchaf ac yn y blaen. Mae Senedd.tv ei hun, y darllediad ei hun—mae nifer wedi dweud wrthyf eu bod yn cael trafferth, felly rwy'n meddwl tybed pa gamau y mae'r Comisiwn yn eu cymryd i sicrhau bod is-deitlau'n cael eu cynnwys, a bod ystyriaeth yn cael ei rhoi, yn arbennig felly, i bobl sydd â nam ar eu clyw.
Thank you for the supplementary. You've raised two points there, one which is new to me—not raised with me before—about the quality of the audio ordinarily on Senedd.tv, and if that's not audible then it's not good enough. So, I'll make sure that we review that and ensure that it can be heard, certainly.
Then on the issue more generally of subtitling, subtitling retrospectively and live subtitling, we are investing in the infrastructure that we have and in the video capacity that we have to make subtitling more straightforward in the future. Live subtitling, though, especially live subtitling of two languages spoken in this Assembly, is quite challenging in terms of the technology, but also in terms of its accuracy of what we say, and it needs to be accurate in order to be respectful of what's said by Members here. So this is obviously something that would be of benefit to many people in our society, and generally a good thing to do, so we are looking both to invest and then to develop and use the technology of subtitling so that more people are able to access with ease what we say and do and decide in this place.
Diolch i chi am y cwestiwn atodol. Rydych wedi codi dau bwynt yno, un sy'n newydd i mi—un nad yw wedi ei ddwyn i fy sylw o'r blaen—am ansawdd y sain fel arfer ar Senedd.tv, ac os nad yw hwnnw'n glywadwy, yna nid yw hynny'n ddigon da. Felly, byddaf yn sicrhau ein bod yn adolygu hynny ac yn sicrhau bod modd ei glywed, yn bendant.
Yna, ar fater mwy cyffredinol is-deitlo, is-deitlo yn ôl-weithredol ac is-deitlo byw, rydym yn buddsoddi yn y seilwaith sydd gennym ac yn y capasiti fideo sydd gennym er mwyn sicrhau bod is-deitlo'n haws yn y dyfodol. Mae is-deitlo byw, er hynny, yn enwedig is-deitlo'r ddwy iaith a siaredir yn y Cynulliad hwn yn fyw, yn dipyn o her o ran y dechnoleg, ond hefyd o ran cywirdeb yr hyn rydym yn ei ddweud, ac mae angen iddo fod yn gywir er mwyn parchu'r hyn a ddywedir gan yr Aelodau yma. Felly, mae'n amlwg yn rhywbeth a fyddai o fudd i lawer o bobl yn ein cymdeithas, ac yn beth da i'w wneud yn gyffredinol, felly rydym yn ystyried buddsoddi, ac yna datblygu a defnyddio technoleg is-deitlo fel bod mwy o bobl yn gallu cael mynediad hwylus at yr hyn rydym yn ei ddweud ac yn ei benderfynu yn y lle hwn.
2. Pa gynlluniau sydd gan y Comisiwn i wella'r amgylchedd o amgylch y Cynulliad? OAQ52903
2. What plans does the Commission have to improve the environment around the Assembly? OAQ52903
Fel y gwyddoch, ychydig iawn o fannau gwyrdd sydd ar ystâd y Cynulliad gan fod llawer o'r tir wedi'i balmantu neu'i darmacio. Fodd bynnag, o fewn y cyfyngiadau hyn, rydym wedi cyflwyno nifer o fentrau amgylcheddol i greu cynefinoedd bywyd gwyllt ac i gynyddu nifer y peillwyr yn ardal Bae Caerdydd. Y fenter ddiweddaraf yw'r cychod gwenyn sydd wedi'u gosod ar do’r Pierhead, mae'n debyg.
As you will know there is very limited green space on the Assembly’s estate as much of the area is paved or tarmacked, but within these limitations we have introduced a number of environmental initiatives to provide habitats for wildlife and to increase the presence of pollinators in Cardiff Bay. The most recent initiative is the beehives set on the Pierhead roof, apparently.
I thank the Llywydd for that response. Last month I attended the event to launch the Commission's annual environment report and I was thrilled to be taken to the roof of the Pierhead building to see the two beehives the Commission has installed there in partnership with Cardiff University, whose aim is to make Cardiff the UK's first bee-friendly city. So, that's fantastic that we're contributing to that from here.
But one of the issues raised with me was the lack of bee-friendly plants around the Assembly estate, and I wondered if the Commission could consider some of the land that is not used and may not belong to us, but is actually surrounding this building—whether some sort of bee-friendly flowers or plants could be planted there. There was a scheme a couple of years ago to plant in the car park. There was an area of the car park, and staff took part in that and did it in their lunch hours and tended the flowers. So, I just wondered if that was something we could look at, particularly in view of the fact of this wonderful progress—this wonderful project of having the bees.
Diolch i'r Llywydd am yr ymateb hwnnw. Fis diwethaf, mynychais y digwyddiad i lansio adroddiad amgylcheddol blynyddol y Comisiwn ac roedd yn wefr cael mynd ar ben to adeilad y Pierhead i weld y ddau gwch gwenyn y mae'r Comisiwn wedi'u gosod yno mewn partneriaeth â Phrifysgol Caerdydd, gyda'r nod o sicrhau mai Caerdydd fydd y ddinas gyntaf yn y DU sy'n Caru Gwenyn. Felly, mae'n wych ein bod yn cyfrannu at hynny o'r lle hwn.
Ond un o'r pethau a gafodd eu dwyn i fy sylw oedd y diffyg planhigion ar gyfer gwenyn ar ystâd y Cynulliad, ac roeddwn yn meddwl tybed a allai'r Comisiwn ystyried defnyddio rhywfaint o'r tir nad yw'n cael ei ddefnyddio, nad yw'n eiddo i ni o bosibl, ond sy'n amgylchynu'r adeilad hwn mewn gwirionedd—a fyddai modd plannu blodau neu blanhigion ar gyfer gwenyn yno. Cafwyd cynllun ychydig flynyddoedd yn ôl i blannu yn y maes parcio. Roedd yna ran benodol o'r maes parcio, a chymerodd y staff ran yn hynny a gofalu am y blodau yn ystod eu hawr ginio. Felly, roeddwn yn meddwl tybed a oedd hynny'n rhywbeth y gallem ei ystyried, yn enwedig o ystyried cynnydd gwych o'r fath—y prosiect gwenyn gwych hwn.
Unlike you, I've not been brave enough to visit the roof of the Pierhead to see the two beehives, but I'm very pleased that we're able to take part in that project. As you've suggested, there are a number of places around the estate where there has been planting of bee-friendly pollinators, and that includes the car park, and those plants and flowers remain in that car park. Also, around the Senedd building, you will have noticed the pot planting in the garden outside the Senedd cafe. We've had a recent meeting—our officials—with the Royal Society for the Protection of Birds to look as well at what can be done to attract more wildlife, and birds in particular, to the estate by means of nest boxes and a mini pond, possibly. Don't get excited at the prospect of a mini pond at the moment, but we're looking into a number of these issues—.
Yn wahanol i chi, nid wyf wedi bod yn ddigon dewr i ymweld â tho'r Pierhead i weld y ddau gwch gwenyn, ond rwy'n falch iawn ein bod yn gallu cymryd rhan yn y prosiect hwnnw. Fel yr awgrymoch chi, mae nifer o fannau o gwmpas yr ystâd lle mae pobl wedi bod yn plannu planhigion peillio y mae gwenyn yn hoff ohonynt, ac mae hynny'n cynnwys y maes parcio, ac mae'r planhigion a'r blodau yn y maes parcio hwnnw o hyd. Hefyd, o amgylch adeilad y Senedd, fe fyddwch wedi sylwi ar y potiau plannu yn yr ardd y tu allan i gaffi'r Senedd. Cawsom gyfarfod yn ddiweddar—ein swyddogion—gyda'r Gymdeithas Frenhinol er Gwarchod Adar i edrych ar yr hyn y gellir ei wneud i ddenu mwy o fywyd gwyllt, ac adar yn arbennig, i'r ystâd drwy gyfrwng blychau nythu a phwll bach, o bosibl. Peidiwch â chyffroi am y posibilrwydd o bwll bach ar hyn o bryd, ond rydym yn edrych ar nifer o'r pethau hyn—.
Can we have a swimming pool as well?
A gawn ni bwll nofio hefyd?
No, you can't have a swimming pool. [Laughter.] And as you've said, these are important contributions that we can make at a small scale in Cardiff Bay. But, obviously, we need to play our part so that we are putting our estate to some better natural and wildlife support than it probably has been in the past.
Na chewch, ni chewch bwll nofio. [Chwerthin.] Ac fel rydych wedi'i ddweud, mae'r rhain yn gyfraniadau pwysig y gallwn eu gwneud ar raddfa fach ym Mae Caerdydd. Ond yn amlwg, mae angen i ni chwarae ein rhan fel ein bod yn defnyddio ein hystâd i gefnogi natur a bywyd gwyllt yn well nag y gwnaeth yn y gorffennol yn ôl pob tebyg.
And question 3 is to be answered by Commissioner Joyce Watson. Question 3 is from Helen Mary Jones.
A bydd cwestiwn 3 yn cael ei ateb gan y Comisiynydd Joyce Watson. Mae cwestiwn 3 gan Helen Mary Jones.
3. A wnaiff y Comisiwn ddatganiad am arferion gweithio hyblyg sydd ar gael i staff y Comisiwn? OAQ52925
3. Will the Commission make a statement regarding flexible working practices available to Commission staff? OAQ52925
Thank you for the question. The Commission offers a wide range of flexible working policies, and that means that our staff at all levels are utilising both formal and informal flexible working arrangements. And these policies have contributed to the Assembly being recognised as one of the top 30 employers for working families in the UK.
Diolch i chi am y cwestiwn. Mae'r Comisiwn yn cynnig ystod eang o bolisïau gweithio hyblyg, ac mae hynny'n golygu bod ein staff, ar bob lefel, yn defnyddio trefniadau gweithio hyblyg ffurfiol ac anffurfiol. Ac mae'r polisïau hyn wedi cyfrannu at sicrhau bod y Cynulliad yn cael ei gydnabod fel un o'r 30 cyflogwr gorau ar gyfer teuluoedd sy'n gweithio yn y DU.
Thank you very much for that answer, Joyce Watson, and I'm sure we'll all be very proud of that recognition and we would want to continue this institution's reputation as one of the best family-friendly employers.
One of the consequences, as you will know, historically, is that women taking flexible working practices have faced issues in terms of promotion. I would be very surprised if that were the case here. However, it has been the case in Scandinavian countries, for example, that where equal opportunities are offered and men and women start to take up flexible working practices, it can be the case that men end up being discriminated against because, somehow, it's more culturally acceptable for a woman to work shorter hours because she needs to spend time with her children than it is for a man to make a similar decision.
Now, I'm not suggesting for a moment that that would be happening here, but can I ask if the Commission will consider looking at the sex balance between men and women in terms of who is taking up those flexible working practices? And I would imagine that we are probably doing better than many employers and that we probably have got more male staff taking those opportunities. But could you also take a look at what levels those people are and whether, over time, there is any effect on people's career progression, men or women, if they choose to take flexible working practices? I'm not suggesting that this is the case, but having seem some evidence from elsewhere, I think that we would want to be sure that we avoided any unintended consequences from what is, in itself, very good practice.
Diolch yn fawr iawn am yr ateb, Joyce Watson, ac rwy'n siŵr y byddwn ni i gyd yn falch iawn o'r gydnabyddiaeth honno ac y byddem eisiau sicrhau bod enw da'r sefydliad hwn, fel un o'r cyflogwyr gorau sy'n ystyriol o deuluoedd, yn parhau.
Un o'r canlyniadau, fel y byddwch yn gwybod, yn hanesyddol, yw bod menywod sy'n manteisio ar arferion gweithio hyblyg wedi wynebu problemau o ran dyrchafiad. Buaswn yn synnu'n fawr pe bai hynny'n wir yma. Fodd bynnag, mae wedi bod yn wir mewn gwledydd Llychlynnaidd, er enghraifft, lle mae cyfleoedd cyfartal yn cael eu cynnig a lle mae dynion a menywod yn dechrau manteisio ar arferion gweithio hyblyg, gall fod yn wir fod gwahaniaethu'n digwydd yn erbyn dynion oherwydd, rywsut, mae'n fwy derbyniol yn ddiwylliannol i fenyw weithio llai o oriau oherwydd bod angen iddi dreulio amser gyda'i phlant nag yw hi i ddyn wneud penderfyniad tebyg.
Nawr, nid wyf yn awgrymu am eiliad y byddai hynny'n digwydd yma, ond a gaf fi ofyn a wnaiff y Comisiwn ystyried edrych ar y cydbwysedd rhwng dynion a menywod o ran pwy sy'n manteisio ar yr arferion gweithio hyblyg hyn? A buaswn yn tybio ein bod yn gwneud yn well na llawer o gyflogwyr yn ôl pob tebyg a bod gennym fwy o aelodau gwrywaidd o staff yn manteisio ar y cyfleoedd hynny mae'n debyg. Ond a allech chi hefyd edrych i weld ar ba lefelau y mae'r bobl hynny ac a oes unrhyw effaith ar ddilyniant gyrfa pobl, boed yn ddynion neu fenywod, dros amser, os ydynt yn dewis manteisio ar arferion gweithio hyblyg? Nid wyf yn awgrymu bod hyn yn wir, ond ar ôl gweld tystiolaeth o fannau eraill, rwy'n credu y byddem eisiau sicrhau ein bod yn osgoi unrhyw ganlyniadau anfwriadol i'r hyn sydd, ynddo'i hun, yn arfer da iawn.
You're absolutely right, we wouldn't want to create a situation that had unintended consequences, ether for workers' progression or for the gender of those of those feeling that they are comfortable taking up the opportunity of flexible working.
Now, we do have some figures that tell us that—. Our latest diversity and inclusion annual report shows that 20 per cent of staff have formal arrangements. And that's the formal arrangements to work part time. And of those, it's 30 per cent of women and 10 per cent of men, across all grades, whatever those are. Fourteen per cent of our top three grades—that's executive bands 2 and 1 and the senior staff—also have formal agreements to work part time. It is spread across all other grades as well.
What we don't have, and I think we need to put our hand up here, is the information on the informal agreements, because there are a number of informal agreements that people accept through their line managers, and we don't keep the information on that, which would add to this picture that I've just described. So, I'm quite happy to take this back to the Commission on your behalf and see if we can incorporate more cohesively and comprehensively the data that you require. There is no suggestion at all—for anybody who is accepting flexible working, however that is, whether it's part-time working, working at home or compressed hours—that that is actually affecting their status within the organisation. But, again, without fully gathering all of that information, we can't be 100 per cent certain, and I think that's where we would like to be. I thank you for your question.
Rydych yn hollol gywir, ni fyddem yn dymuno creu sefyllfa a fyddai'n arwain at ganlyniadau anfwriadol, naill ai o ran gallu gweithwyr i gamu ymlaen yn eu gyrfa neu o ran rhywedd y rheini sy'n teimlo eu bod yn gyfforddus yn manteisio ar y cyfle i weithio'n hyblyg.
Nawr, mae gennym rai ffigurau sy'n dweud wrthym—. Mae ein hadroddiad blynyddol diweddaraf ar amrywiaeth a chynhwysiant yn dangos bod gan 20 y cant o staff drefniadau ffurfiol. A threfniadau ffurfiol i weithio'n rhan-amser yw'r rheini. Ac o'r rheini, mae'n 30 y cant o fenywod a 10 y cant o ddynion, ar draws pob gradd, beth bynnag yw'r rheini. Mae gan 14 y cant o'n tair gradd uchaf—sef band gweithredol 2 ac 1 a'r staff uwch—gytundebau ffurfiol i weithio'n rhan-amser hefyd. Mae wedi'i wasgaru ar draws pob gradd arall yn ogystal.
Yr hyn nad oes gennym, a chredaf fod angen i ni syrthio ar ein bai yn y fan hon, yw'r wybodaeth ar y cytundebau anffurfiol, oherwydd mae nifer o gytundebau anffurfiol y mae pobl yn eu derbyn drwy eu rheolwyr llinell, ac nid ydym yn cadw'r wybodaeth ar hynny, a fyddai'n ychwanegu at y darlun rwyf newydd ei ddisgrifio. Felly, rwy'n ddigon hapus i fynd â hyn yn ôl at Comisiwn ar eich rhan a gweld a allwn ymgorffori'r data sydd ei angen arnoch mewn ffordd fwy cydlynol a chynhwysfawr. Nid oes unrhyw awgrym o gwbl—i unrhyw un sy'n derbyn gweithio hyblyg, ym mha fodd bynnag, boed yn weithio rhan-amser, gweithio gartref neu weithio oriau cywasgedig—fod hynny'n effeithio ar eu statws o fewn y sefydliad mewn gwirionedd. Ond unwaith eto, heb gasglu'r holl wybodaeth honno, ni allwn fod 100 y cant yn sicr, a chredaf mai dyna lle yr hoffem fod. Diolch i chi am eich cwestiwn.
Thank you very much.
Diolch yn fawr iawn.
Item 4 is topical questions, none of which have been accepted this afternoon.
Eitem 4 yw'r cwestiynau amserol, ond nid oes yr un wedi dod i law y prynhawn yma.
So, item 5 is the 90-second statements, and the first up this afternoon is Vikki Howells.
Felly, eitem 5 yw'r datganiadau 90 eiliad, a'r cyntaf y prynhawn yma yw Vikki Howells.
Diolch, Dirprwy Llywydd. This year, Social Enterprise Day falls on Thursday, 15 November. The day is a chance to raise awareness of social enterprises, those businesses committed to a social or environmental mission. It is also part of Global Entrepreneurship Week. Something of the scale and scope of the sector in Wales is suggested by the report on social businesses in Wales: the state of the sector. This was produced by the Wales Co-operative Centre and funded by the Welsh Government and appeared in 2017. It paints a picture of a vibrant sector, contributing around £2.37 billion to the national economy. Also, one that employs in the region of 48,000 people.
It noted that social businesses are predominantly found in areas of social deprivation. In these areas, they play a key role, supporting communities and offering jobs and training. They also provide those fundamental services that the public and private sectors could otherwise struggle to maintain. Social Enterprise Day is an opportunity for us all to consider the positive impact that social enterprises have in our communities and in our economy. I am proud to be working with the Wales Co-operative Centre to promote Social Enterprise Day 2018 here in Wales, to help raise awareness of these amazing organisations and the work that they do putting positive social and environmental values at the heart of the economy. Thank you.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Eleni, cynhelir y Diwrnod Mentrau Cymdeithasol ar ddydd Iau 15 Tachwedd. Mae'r diwrnod yn gyfle i godi ymwybyddiaeth o fentrau cymdeithasol, y busnesau sydd wedi ymrwymo i genhadaeth gymdeithasol neu amgylcheddol. Mae hefyd yn rhan o Wythnos Entrepreneuriaeth y Byd. Mae'r adroddiad ar fusnesau cymdeithasol yng Nghymru, ar gyflwr y sector, yn rhoi syniad o raddfa a chwmpas y sector yng Nghymru. Cafodd yr adroddiad ei gynhyrchu gan Ganolfan Gydweithredol Cymru a'i hariannu gan Lywodraeth Cymru ac fe ymddangosodd yn 2017. Mae'n rhoi darlun o sector bywiog sy'n cyfrannu tua £2.37 biliwn i'r economi genedlaethol. Hefyd, mae'n sector sy'n cyflogi tua 48,000 o bobl.
Nododd fod busnesau cymdeithasol i'w gweld yn bennaf mewn ardaloedd o amddifadedd cymdeithasol. Yn yr ardaloedd hyn, maent yn chwarae rôl allweddol, yn cefnogi cymunedau a chynnig swyddi a hyfforddiant. Maent hefyd yn darparu gwasanaethau sylfaenol y byddai'r sector cyhoeddus a'r sector preifat yn cael trafferth i'w cynnal fel arall o bosibl. Mae'r Diwrnod Mentrau Cymdeithasol yn gyfle i bawb ohonom ystyried yr effaith gadarnhaol y mae mentrau cymdeithasol yn ei chael yn ein cymunedau a'n heconomi. Rwy'n falch o weithio gyda Chanolfan Gydweithredol Cymru i hyrwyddo Diwrnod Mentrau Cymdeithasol 2018 yma yng Nghymru, er mwyn helpu i godi ymwybyddiaeth o'r sefydliadau ardderchog hyn a'r gwaith y maent yn ei wneud i sicrhau bod gwerthoedd cymdeithasol ac amgylcheddol cadarnhaol yn ganolog yn yr economi. Diolch.
Last weekend, we had the opportunity to give thanks for our people's sacrifices during war, and to acknowledge those people who continue to serve in our armed forces today and in the future. Today, I'd like to celebrate the life of one of Shotton's bravest residents, Harry Weale VC. Harry was just 16 when he came forward to fight for and protect his country. I, for one, could not imagine how Harry felt, leaving home for the unknown to fight for the very first time in a foreign country. His courage alone was displayed from the very fact that he joined our armed forces, and he joined the Royal Welch Fusiliers, and it is no surprise that he returned home to a hero's welcome.
Deputy Llywydd, we should all remember that, without people like Harry, generations to come would not have had the choices, opportunities and freedoms that we have today. It is for those privileges that I am grateful and I'm sure we all are grateful here today too. So, we must never forget. One final thing I would like to say is:
'At the going down of the sun and in the morning / We will remember them.'
Y penwythnos diwethaf, cawsom gyfle i ddiolch am aberth ein pobl mewn rhyfeloedd, ac i gydnabod y bobl sy'n parhau i wasanaethu yn ein lluoedd arfog heddiw ac yn y dyfodol. Heddiw, hoffwn ddathlu bywyd un o drigolion dewraf Shotton, Harry Weale VC. Dim ond 16 oed oedd Harry pan aeth i amddiffyn ei wlad ac ymladd drosti. Ni allaf ddychmygu sut roedd Harry'n teimlo, wrth adael ei gartref i fynd i ymladd am y tro cyntaf mewn gwlad dramor. Mae ei ddewrder i'w weld yn y ffaith ei fod wedi ymuno â'n lluoedd arfog, wedi ymuno â'r Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig, ac nid yw'n syndod ei fod wedi dychwelyd adref a chael croeso teilwng i arwr.
Ddirprwy Lywydd, dylai pob un ohonom gofio, heb bobl fel Harry, na fyddai'r cenedlaethau a ddilynodd wedi cael y dewisiadau, y cyfleoedd a'r rhyddid sydd gennym ni heddiw. Rwy'n ddiolchgar am y breintiau hynny, ac rwy'n siŵr ein bod i gyd yn ddiolchgar yma heddiw hefyd. Felly, mae'n rhaid i ni beidio ag anghofio. Un peth olaf yr hoffwn ei ddweud yw:
Pan elo’r haul i lawr ac ar wawr y bore / Ni â’u cofiwn hwy.'
Thank you.
Diolch.
Next, we move to a motion to elect a Member to the Assembly Commission. I call on the Chair of the Business Committe to move the motion—Llywydd.
Nesaf, symudwn at y cynnig i ethol Aelod i Gomisiwn y Cynulliad. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig—Lywydd.
Cynnig NDM6869 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 7.9, yn penodi David Rowlands (Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig) yn aelod o Gomisiwn y Cynulliad.
Motion NDM6869 Elin Jones (Ceredigion)
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 7.9, appoints David Rowlands (United Kingdom Independence Party) as a member of the Assembly Commission.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Rwy'n cynnig y cynnig.
I move the motion.
Diolch. Does anybody wish to speak? No. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. A oes unrhyw un yn dymuno siarad? Nac oes. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Again, a motion to elect a Member to a comittee. I call again on the Chair of the Business Committee to move the motion formally.
Unwaith eto, cynnig i ethol Aelod i bwyllgor. Galwaf eto ar Gadeirydd y Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig yn ffurfiol.
Cynnig NDM6868 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol David Rowlands (Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig) yn aelod amgen o’r Pwyllgor Safonau Ymddygiad yn lle Michelle Brown (Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig).
Motion NDM6868 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects David Rowlands (United Kingdom Independence Party) in place of Michelle Brown (United Kingdom Independence Party) as alternate member of the Standards of Conduct Committee.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Cynnig yn ffurfiol.
I formally move.
Diolch. Nobody wants to speak. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, that motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Nid oes neb eisiau siarad. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 6 on the agenda this afternoon is the motion to approve the Assembly Commission's budget for 2019-20, and I call on Suzy Davies to move the motion on behalf of the Commission. Suzy.
Eitem 6 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r cynnig i gymeradwyo cyllideb Comisiwn y Cynulliad ar gyfer 2019-20, a galwaf ar Suzy Davies i wneud y cynnig ar ran y Comisiwn. Suzy.
Cynnig NDM6861 Suzy Davies
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 20.16:
Yn cytuno ar gyllideb Comisiwn y Cynulliad ar gyfer 2019-20, fel y pennir yn Nhabl 1 o 'Cyllideb Comisiwn Cynulliad Cenedlaethol Cymru ar gyfer 2019-20', a osodwyd gerbron y Cynulliad ar 7 Tachwedd 2018 a’i bod yn cael ei hymgorffori yn y Cynnig Cyllidebol Blynyddol o dan Reol Sefydlog 20.26(ii).
Motion NDM6861 Suzy Davies
To propose that the National Assembly for Wales in accordance with Standing Order 20.16:
Agrees the budget of the Assembly Commission for 2019-20, as specified in Table 1 of the 'National Assembly for Wales Assembly Commission Budget 2019-20', laid before the Assembly on 7 November 2018 and that it be incorporated in the Annual Budget Motion under Standing Order 20.26 (ii).
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I move the Commission's budget motion for 2019-20 and ask that it be incorporated into the annual budget motion.
As you'll have seen from the draft budget, the Commission is seeking a total budget of £57.023 million, comprising £37.076 million for Commission services, £16.197 million for the remuneration board's determination and £3.75 million for non-cash items broadly over which we have no control.
The increase requested in the budget is within the amount recommended by Finance Committee last year and in line with the increase to the Welsh block. In the context of ongoing work around Brexit and Assembly reform, this has meant strict and better evidenced prioritisation of projects. Some prospective activity could take us into new territory, of course, and in the event of a second phase of Assembly reform involving an increase in the size of the Assembly, we were grateful to the Finance Committee for at least leaving the door open to a supplementary budget, should we not be able to meet the demands within the current budget.
The Commission exists to support the Assembly and, of course, its Members, and the pressure on Members remains significant. Given our relatively small number and complex issues, which we are addressing now, notably Assembly reform, the impact of the UK leaving the European Union, we need a budget that provides the right level of resource to support Members through this period.
Our strategy outlines the budget for the remainder of this the fifth Assembly and the first year of the next Assembly. One of the strategic aims is to engage with the people of Wales and champion this place, helping our constituents understand what we do and why it's important that they understand what we do and to have them participate in our democracy. And we are about to have our first election to the Youth Parliament. Voting is open, and the results will be known in December for this new and exciting chapter in our history. And it flies, I think, in the face of the perception that young people aren't interested in politics when you hear that 450 candidates across Wales are standing for election and 23,000 young people have registered to vote against our target of 10,000, and that's more than some constituency Assembly Members get. [Laughter.] It really is a momentous step in democracy in Wales.
The Assembly also has new legislative powers, which it must use to best effect in delivering a strong, sustainable democracy for the benefit of the people of Wales. So, we think this is a fair budget that challenges the Commission to use resources wisely—that's another strategic goal—to an even more acute degree. So, I would like to thank the Finance Committee for its scrutiny of this budget and its continued commitment to improve the transparency of Commission funding, whilst pushing us to become more efficient and effective in the work that we do.
We note that the committee is content with the draft budget proposals as they are and welcome comments that changes introduced in the 2019-20 budget document contribute to transparency in our budgeting process. We aim to continue demonstrating the openness that we have shown to date and we are committed also to continuing to work with the committee to ensure that budget submissions year on year provide information that the committee, on behalf of the whole Assembly, would like to see.
The committee made eight recommendations, all of which we have addressed in our response. Three of the recommendations requested further information and clarity on particular areas of the budget, including the cost of the Youth Parliament, and, certainly, in due course, we will have a much clearer picture of exactly how the recurring costs will look, and those will be absorbed into future service plans rather than standing alone in the budget as they do at the moment.
Two recommendations concerned staffing: one touched on the findings of the capacity review and whether a voluntary exit scheme for Commission staff would achieve an effective reconfiguration of our staff resources within the cap on headcount for the future; and the other looked at continuing work being done around sickness management and managing staff churn. This work is ongoing and, as ever, the Commission needs to ensure it has the right skills in place to continue delivering all of our priorities and support services.
Another recommendation encouraged the Commission to determine a consistent way of presenting the numbers and the increase in the budget for future years, and this is a principle that we actually share as a Commission. The budget is presented differently this year, reflecting requests made of us by Finance Committee in the past. So, we don't want an ever-changing presentation either, because it makes year-on-year comparisons difficult, not just to make, but to explain as well.
The final two recommendations were concerned with Assembly reform, specifically the financial impact of proposed legislation—our legislation—and an associated financial impact assessment of progressing this work. The Finance Committee requested sight of our outturn figures on this work, and how it might differ from the actual budget provision, and of course we'll be happy to provide that information when it's available. As an AM myself, I certainly welcome detailed and well-evidenced and well-explained financial impact assessments.
The major change in the presentation of course has been—well, not just the presentation—the use of the remuneration board's determination figures. And where the full amount of the determination is not spent, then it will not be drawn down on other Assembly priorities; it will remain in the block grant. The flip side of that, which actually was something that the Finance Committee concluded itself, is that if there are any unexpected determination costs, they should not be met from the Commission's operational budget. So, if unexpected costs do arise, and the determination spend exceeds its allocated budget, if we cannot manage that within an operational budget—if it's a very small amount—we will seek a supplementary budget.
We are, as ever, open to suggestions on how to improve our budgeting process, and willing to answer any questions that Members may have. In the meantime, I am happy to put this budget forward on behalf of the Commission, and reiterate our commitment to working in a way that is open and transparent, delivering the best possible value for money for the people of Wales.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n gwneud cynnig cyllideb y Comisiwn ar gyfer 2019-20 ac yn gofyn iddo gael ei ymgorffori yng nghynnig y gyllideb flynyddol.
Fel y byddwch wedi'i weld yn y gyllideb ddrafft, mae'r Comisiwn yn gofyn am gyfanswm o £57.023 miliwn o gyllideb, sy'n cynnwys £37.076 miliwn ar gyfer gwasanaethau'r Comisiwn, £16.197 miliwn ar gyfer dyfarniad y bwrdd taliadau a £3.75 miliwn ar gyfer eitemau nad ydynt yn arian parod ac nad oes gennym at ei gilydd unrhyw reolaeth drostynt.
Mae'r cynnydd y gofynnwyd amdano yn y gyllideb o fewn y swm a argymhellwyd gan y Pwyllgor Cyllid y llynedd ac yn unol â'r cynnydd i floc Cymru. Yng nghyd-destun gwaith parhaus ar Brexit a diwygio'r Cynulliad, mae hyn wedi golygu proses lem gyda thystiolaeth well ar gyfer blaenoriaethu prosiectau. Gallai peth gweithgaredd arfaethedig ein harwain i diriogaeth newydd, wrth gwrs, a chydag ail gam diwygio'r Cynulliad yn galw am gynyddu maint y Cynulliad, roeddem yn ddiolchgar i'r Pwyllgor Cyllid am adael y drws yn agored i gyllideb atodol o leiaf, pe na baem yn gallu diwallu'r galwadau o fewn y gyllideb gyfredol.
Mae'r Comisiwn yn bodoli i gefnogi'r Cynulliad, a'i Aelodau wrth gwrs, ac mae'r pwysau ar Aelodau yn parhau i fod yn sylweddol. O ystyried nad oes llawer ohonom, a'r materion cymhleth rydym yn ymdrin â hwy yn awr, sef yn benodol, diwygio'r Cynulliad, effaith ymadawiad y DU â'r Undeb Ewropeaidd, rydym angen cyllideb sy'n darparu'r lefel gywir o adnoddau i gefnogi'r Aelodau drwy'r cyfnod hwn.
Mae ein strategaeth yn amlinellu'r gyllideb ar gyfer gweddill y pumed Cynulliad hwn a blwyddyn gyntaf y Cynulliad nesaf. Un o'r nodau strategol yw ymgysylltu â phobl Cymru a hyrwyddo'r lle hwn, gan helpu ein hetholwyr i ddeall beth a wnawn a pham ei bod yn bwysig iddynt ddeall yr hyn a wnawn a'u hannog i gymryd rhan yn ein democratiaeth. Ac rydym ar fin cynnal ein hetholiad cyntaf i'r Senedd Ieuenctid. Mae'r bleidlais yn agored, a bydd y canlyniadau yn hysbys ym mis Rhagfyr ar gyfer y bennod newydd a chyffrous hon yn ein hanes. A chredaf ei fod yn gwrth-ddweud y canfyddiad nad oes gan bobl ifanc ddiddordeb mewn gwleidyddiaeth pan glywch fod 450 o ymgeiswyr ledled Cymru yn sefyll yn yr etholiad a bod 23,000 o bobl ifanc wedi cofrestru i bleidleisio yn erbyn ein targed o 10,000, ac mae hynny'n fwy nag y mae rhai o Aelodau Cynulliad yr etholaethau yn ei gael. [Chwerthin.] O ddifrif, mae'n gam anferthol ymlaen i ddemocratiaeth yng Nghymru.
Hefyd, mae gan y Cynulliad bwerau deddfwriaethol newydd, ac mae'n rhaid iddo eu defnyddio yn y ffordd orau ar gyfer darparu democratiaeth gref, gynaliadwy er budd pobl Cymru. Credwn, felly, fod hon yn gyllideb deg sy'n herio'r Comisiwn i ddefnyddio adnoddau'n ddoeth—dyna nod strategol arall—i raddau hyd yn oed yn fwy. Felly, hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid am graffu ar y gyllideb hon a'i ymrwymiad parhaus i wella tryloywder prosesau ariannu'r Comisiwn, gan ein gwthio i wneud y gwaith a wnawn yn fwy effeithlon ac effeithiol.
Rydym yn nodi bod y pwyllgor yn fodlon ar gynigion y gyllideb ddrafft fel y maent ac yn croesawu'r sylwadau bod newidiadau a gyflwynwyd yn nogfen y gyllideb ar gyfer 2019-20 yn cyfrannu at dryloywder yn ein proses gyllidebu. Ein nod yw parhau i arddangos y natur agored rydym wedi'i harddangos hyd yn hyn ac rydym hefyd wedi ymrwymo i barhau i weithio gyda'r pwyllgor i sicrhau bod cyflwyniadau'r gyllideb, flwyddyn ar ôl blwyddyn, yn darparu gwybodaeth y byddai'r pwyllgor, ar ran y Cynulliad cyfan, yn dymuno ei gweld.
Gwnaeth y pwyllgor wyth o argymhellion, ac rydym wedi rhoi sylw i bob un yn ein hymateb. Roedd tri o'r argymhellion yn gofyn am ragor o wybodaeth ac eglurder ar feysydd penodol o'r gyllideb, gan gynnwys cost y Senedd Ieuenctid, ac yn sicr, maes o law, bydd gennym ddarlun llawer cliriach o'r costau cylchol, a bydd y rheini'n cael eu hamsugno i gynlluniau gwasanaethau yn y dyfodol yn hytrach na sefyll ar eu pen eu hunain yn y gyllideb fel y maent ar hyn o bryd.
Roedd dau o'r argymhellion yn ymwneud â staffio: roedd un yn ymwneud â chanfyddiadau'r adolygiad o gapasiti ac a fyddai cynllun ymadael gwirfoddol ar gyfer staff y Comisiwn yn sicrhau bod ein hadnoddau staff yn cael eu had-drefnu'n effeithiol o fewn y cap ar nifer y staff yn y dyfodol; ac roedd y llall yn edrych ar y gwaith parhaus a wneir mewn perthynas â rheoli salwch a throsiant staff. Mae'r gwaith hwn yn mynd rhagddo ac fel erioed, mae angen i'r Comisiwn sicrhau bod ganddo'r sgiliau cywir ar waith i barhau i gyflawni pob un o'n blaenoriaethau a'n gwasanaethau cymorth.
Roedd argymhelliad arall yn annog y Comisiwn i benderfynu ar ffordd gyson o gyflwyno'r niferoedd a'r cynnydd yn y gyllideb ar gyfer y dyfodol, ac mae hon yn egwyddor rydym yn ei rhannu fel Comisiwn mewn gwirionedd. Mae'r gyllideb wedi'i chyflwyno'n wahanol eleni, gan adlewyrchu pethau y mae'r Pwyllgor Cyllid wedi gofyn i ni eu gwneud yn y gorffennol. Felly, nid ydym eisiau cyflwyniad sy'n newid drwy'r amser ychwaith, oherwydd mae hynny'n gwneud y broses o wneud, ac egluro, cymariaethau o flwyddyn i flwyddyn yn anodd.
Roedd y ddau argymhelliad olaf yn ymwneud â diwygio'r Cynulliad, ac effaith ariannol y ddeddfwriaeth arfaethedig—ein deddfwriaeth—yn benodol, ac asesiad effaith ariannol cysylltiedig o ddatblygiad y gwaith hwn. Gofynnodd y Pwyllgor Cyllid am gael gweld ein ffigurau alldro ar y gwaith hwn, a sut y gallai fod yn wahanol i ddarpariaeth y gyllideb wirioneddol, ac wrth gwrs, byddwn yn hapus i ddarparu'r wybodaeth honno pan fydd ar gael. Fel AC fy hun, rwy'n sicr yn croesawu asesiadau effaith ariannol manwl gyda llawer o dystiolaeth ac wedi'u hegluro'n dda.
Wrth gwrs, y newid mawr yn y cyflwyniad—wel, nid yn unig y cyflwyniad—yw'r defnydd o ffigurau dyfarniad y bwrdd taliadau. A lle nad yw swm llawn y dyfarniad wedi cael ei wario, ni chaiff ei wario ar flaenoriaethau eraill y Cynulliad; bydd yn aros yn y grant bloc. Yr ochr arall i'r geiniog, a rhywbeth y daeth y Pwyllgor Cyllid ei hun i'r casgliad hwn yn ei gylch mewn gwirionedd, yw na ddylid talu unrhyw gostau annisgwyl sy'n codi o'r dyfarniad, os oes rhai, o gyllideb weithredol y Comisiwn. Felly, os oes costau annisgwyl yn codi, ac os bydd gwariant y dyfarniad yn fwy na'r gyllideb a ddyranwyd, os na allwn reoli hynny o fewn cyllideb weithredol—os yw'n swm bach iawn—byddwn yn gofyn am gyllideb atodol.
Fel erioed, rydym yn agored i awgrymiadau ynglŷn â sut i wella ein proses gyllidebu, ac yn barod i ateb unrhyw gwestiynau sydd gan Aelodau. Yn y cyfamser, rwy'n hapus i gyflwyno'r gyllideb hon ar ran y Comisiwn, ac yn ailadrodd ein hymrwymiad i weithio mewn ffordd sy'n agored a thryloyw, gan sicrhau'r gwerth gorau posibl am arian i bobl Cymru.
Thank you. Can I now call the Chair of the Finance Committee, Llyr Gruffydd?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llyr Gruffydd?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o gael siarad yn y ddadl yma y prynhawn yma. Fel aelod newydd, a Chadeirydd newydd, y Pwyllgor Cyllid, wrth gwrs, dyma'r tro cyntaf i mi gyfrannu at y gwaith o graffu cyllideb Comisiwn y Cynulliad yn y ffordd yma, ond rwy'n deall bod y Comisiwn wedi bod yn destun gwaith craffu trylwyr gan y Pwyllgor Cyllid dros y blynyddoedd diwethaf. Ac mi oedd Aelodau yn awyddus i sicrhau bod ein hadroddiad ni yn adlewyrchu'r ffaith ein bod ni'n teimlo bod newid diwylliant yn digwydd yn y Comisiwn, gan sicrhau bod cyllidebu yn digwydd mewn ffordd fwy trylwyr, ac rydym ni am ganmol y Comisiwn a'r prif weithredwr yn hynny o beth. A gaf i droi, felly, at rai o'n hargymhellion ni?
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I’m very pleased to speak in today’s debate. As a new member, and new Chair, of the Assembly Finance Committee, this is the first time I’ve been involved in the scrutiny of the Assembly Commission's budget in this way, but I do understand that the Commission has been subject to thorough scrutiny by the Finance Committee over the past few years. Members were keen to ensure that our report did reflect the fact that we feel that there is a culture change happening within the Commission, ensuring a much more transparent approach to budgeting, and we want to commend the Commission and the chief executive on that. Turning, therefore, to some of our specific recommendations.
One of the areas that has drawn criticism in previous years has been the approach to funding projects, as we've just heard really, through utilising underspends from the determination to top up the Commission's budget. This year, the Commission has changed the way it budgets, with clear separation between the budget of the Commission and the determination. So, rather than utilising the underspend from the determination to fund projects, a project fund has been included, and a specific budget line for the remuneration board's determination.
In light of the recent changes to the determination, the Commission would have seen a likely reduction in the size of this underspend. However, we are pleased to see these changes. These changes have resulted in some presentational issues with this budget, in the way in which spending is detailed, and our first recommendation asks for consistency in budget presentation, and the Commission of course has accepted this recommendation.
The committee made recommendations in relation to specific workstreams, namely the projects under public information and engagement, and the Youth Parliament costs. The committee thought these areas lacked clarity. We requested the final budget be updated in relation to public information and engagement, and, whilst further information has been provided to the committee, I am disappointed that the actual recommendation to update the budget documentation has not been implemented. The Commission's response provides additional costs on the Youth Parliament; however, it remains unclear how these costs have been established. I note that costs will be updated after the first residential meeting of the Youth Parliament, but we do remain concerned that the basis for the costs identified seem to lack a substantive evidence base.
The budget refers to a possible voluntary exit scheme in the final quarter of 2018-19. The committee recommended that staffing decisions should be given serious consideration, and any voluntary exit scheme should clearly link to the capacity review. The response still doesn't provide clear links. However, I do recognise that this may relate to sensitive information in relation to staffing. And on staffing, of course, we have previously requested that the Commission doesn't increase the head count of staff within the Assembly, and we are pleased that the head count has remained at 491. We recognise that there have been, and will continue to be, challenges ahead, but we welcome the commitment from the Commission to only revisit the cap of 491 in exceptional circumstances.
Recommendation 4 of our report referred to the costs of the Legislative Workbench software. And I am pleased that the narrative surrounding this has been updated to clarify the resource committed by the Welsh Government and that committed by the Commission. This is clearly a hugely important area to us as a legislature, and clarity, of course, in that respect, is very, very welcome.
We note the possibilities for potential in-year supplementary budgets, and recognise that these relate to pension scheme changes, and changes to accounting rules as well. We welcome the early notice of the possibility of those supplementary budgets coming forward.
Finally, the committee has previously recommended that the Commission's budget doesn't exceed the increase in the Welsh block grant, and we've commended the Commission on budgeting within 1.6 per cent for 2019-20. However, the response of the committee states that they will ensure that the Commission's operational budget increases in line with the Welsh block grant. The 'response of the Commission', I should have said. And as a committee, we're a little bit concerned that there is an assumption there that the budget should automatically increase. The budget, of course, should remain within the block grant, yes, but that doesn't necessarily mean that the Commission should automatically assume that their budget increases at the same level. So, I very much hope that the culture change that I referred to at the beginning of my contribution continues, and that our recommendations as a Finance Committee can contribute positively to the continued strengthening of the Commission's budgeting process.
Un o'r meysydd sydd wedi denu beirniadaeth mewn blynyddoedd blaenorol yw'r dull o ariannu prosiectau, fel rydym newydd glywed mewn gwirionedd, drwy ddefnyddio tanwariant o'r dyfarniad i ychwanegu at gyllideb y Comisiwn. Eleni, mae'r Comisiwn wedi newid y ffordd y mae'n cyllidebu, gyda rhaniad clir rhwng cyllideb y Comisiwn a'r dyfarniad. Felly, yn hytrach na defnyddio'r tanwariant o'r dyfarniad i ariannu prosiectau, cynhwyswyd cronfa brosiectau, a llinell benodol yn y gyllideb ar gyfer dyfarniad y bwrdd taliadau.
Yng ngoleuni'r newidiadau diweddar i'r dyfarniad, byddai'r Comisiwn wedi gweld gostyngiad tebygol ym maint y tanwariant hwn. Fodd bynnag, rydym yn falch o weld y newidiadau hyn. Mae'r newidiadau wedi arwain at rai problemau mewn perthynas â chyflwyno'r gyllideb hon, yn y ffordd y manylir ar y gwariant, ac mae ein hargymhelliad cyntaf yn gofyn am gysondeb yn y modd y cyflwynir y gyllideb, ac wrth gwrs mae'r Comisiwn wedi derbyn yr argymhelliad hwn.
Gwnaeth y pwyllgor argymhellion mewn perthynas â ffrydiau gwaith penodol, sef y prosiectau sy'n ymwneud â gwybodaeth i'r cyhoedd ac ymgysylltiad, a chostau'r Senedd Ieuenctid. Roedd y pwyllgor o'r farn fod diffyg eglurder yn y meysydd hyn. Rydym wedi gofyn am i'r gyllideb derfynol gael ei diweddaru mewn perthynas â gwybodaeth i'r cyhoedd ac ymgysylltiad, ac er bod rhagor o wybodaeth wedi'i darparu i'r pwyllgor, rwy'n siomedig nad yw'r argymhelliad i ddiweddaru dogfennau'r gyllideb wedi'i weithredu. Mae ymateb y Comisiwn yn darparu costau ychwanegol ar gyfer y Senedd Ieuenctid; fodd bynnag, nid yw'n glir o hyd sut y sefydlwyd y costau hyn. Nodaf y bydd y costau'n cael eu diweddaru ar ôl cyfarfod preswyl cyntaf y Senedd Ieuenctid, ond rydym yn parhau'n bryderus nad yw'n ymddangos bod yna sylfaen dystiolaeth arwyddocaol i'r costau a nodwyd.
Mae'r gyllideb yn cyfeirio at gynllun ymadael gwirfoddol posibl yn ystod chwarter olaf 2018-19. Argymhellodd y pwyllgor y dylid rhoi ystyriaeth ddifrifol i benderfyniadau staffio, a dylai unrhyw gynllun ymadael gwirfoddol gysylltu'n glir â'r adolygiad o gapasiti. Nid yw'r ymateb yn darparu cysylltiadau clir o hyd. Fodd bynnag, rwy'n cydnabod efallai y bydd hyn yn ymwneud â gwybodaeth sensitif mewn perthynas â staffio. Ac ar staffio, wrth gwrs, rydym wedi gofyn o'r blaen am sicrhau nad yw'r Comisiwn yn cynyddu nifer staff y Cynulliad, ac rydym yn falch mai 491 yw'r nifer o hyd. Rydym yn cydnabod bod yna heriau wedi bod, ac yn mynd i barhau i fod, ond rydym yn croesawu ymrwymiad y Comisiwn i beidio ag ailystyried y cap o 491 ac eithrio mewn amgylchiadau eithriadol yn unig.
Roedd argymhelliad 4 ein hadroddiad yn cyfeirio at gostau'r meddalwedd Legislative Workbench. Ac rwy'n falch fod y naratif ar hyn wedi'i ddiweddaru i egluro'r adnoddau yr ymrwymwyd iddynt gan Lywodraeth Cymru a chan y Comisiwn. Mae hwn yn amlwg yn faes hynod bwysig i ni fel deddfwrfa, ac mae eglurder yn hynny o beth, wrth gwrs, i'w groesawu'n fawr iawn.
Nodwn y posibiliadau ar gyfer cyllidebau atodol posibl yn ystod y flwyddyn, ac rydym yn cydnabod bod y rhain yn ymwneud â newidiadau cynllun pensiwn, a newidiadau i reolau cyfrifyddu yn ogystal. Croesawn yr hysbysiad cynnar ynglŷn â'r posibilrwydd y caiff y cyllidebau atodol hynny eu cyflwyno.
Yn olaf, mae'r pwyllgor wedi argymell o'r blaen na ddylai cyllideb y Comisiwn fod yn fwy na'r cynnydd yng ngrant bloc Cymru, ac rydym wedi canmol y Comisiwn am gyllidebu o fewn 1.6 y cant yn 2019-20. Fodd bynnag, mae ymateb y pwyllgor yn datgan y byddant yn sicrhau bod cyllideb weithredol y Comisiwn yn cynyddu yn unol â grant bloc Cymru. Dylwn fod wedi dweud 'ymateb y Comisiwn'. Ac fel pwyllgor, rydym ychydig yn bryderus fod rhagdybiaeth yno y dylai'r gyllideb gynyddu'n awtomatig. Wrth gwrs, dylai'r gyllideb aros o fewn y grant bloc, dylai, ond nid yw hynny o reidrwydd yn golygu y dylai'r Comisiwn ragdybied yn awtomatig y bydd eu cyllideb yn cynyddu ar yr un lefel. Felly, rwy'n mawr obeithio bod y newid diwylliant y cyfeiriais ato ar ddechrau fy nghyfraniad yn parhau, ac y gall ein hargymhellion fel Pwyllgor Cyllid gyfrannu'n gadarnhaol at barhau i gryfhau proses gyllidebu'r Comisiwn.
I welcome the budget proposals. Yes, the settlement will be difficult for the Commission to work within. I have no doubt they'll have to make some very difficult decisions. Welcome to the world of the rest of the public sector. It cannot be immune from the problems and difficulties caused by austerity as the rest of the public sector is facing. I said last year that the Commission's budget could not be immune to the real-term cuts in expenditure that many public sector bodies, which we all rely on, which we all have a very high opinion of, and which we all need, are facing.
I'm very pleased to see the end-of-year underspend in the remuneration board's determination because there was a level of inevitability about that underspend, in that the budget was based on people being paid at the highest point on the grade for all staff, and anybody who was joining was starting at the lowest point. So, there was a level of inevitability about that, which was not good for budgeting for the Assembly and didn't hold us in the best light.
I'm very pleased to see that the budget has been produced to mirror the increase in the Welsh block grant. Llyr Gruffydd wasn't there last year, but one of the things we said was that we didn't want it to exceed that. I think the expectation was that 'not exceed' meant equal it. I think that's the view that was held by the Commission as well, that that's what our view was—that we would expect it to move in the same direction. But there are pressures on the Commission budget. We keep on asking them to do more and more, but we don't want give them money for it. But I'm sure there's not a local authority leader in Wales who would not be saying exactly the same thing. So, it is difficult, and I congratulate both the Commission staff, the chief executive, and the Commissioners, for bringing a budget in like this. It's going to be difficult, it's going to take managing, but I think that we cannot treat ourselves differently to the way we treat the rest of the public sector in Wales. And, so, I would urge Members of the Assembly today to support this budget.
Rwy'n croesawu cynigion y gyllideb. Bydd, fe fydd yn anodd i'r Comisiwn weithio o fewn y setliad. Nid oes gennyf amheuaeth y bydd ganddynt rai penderfyniadau anodd iawn i'w gwneud. Croeso i fyd gweddill y sector cyhoeddus. Ni all fod yn rhydd rhag y problemau a'r anawsterau a achoswyd gan bolisïau cyni y mae gweddill y sector cyhoeddus yn eu hwynebu. Dywedais y llynedd na allai cyllideb y Comisiwn fod yn rhydd rhag y toriadau mewn termau real yn y gwariant sy'n wynebu llawer o gyrff sector cyhoeddus y mae pawb ohonom yn dibynnu arnynt, ac y mae gan bawb ohonom feddwl mawr ohonynt, ac y mae pawb ohonom eu hangen.
Rwy'n falch iawn o weld y tanwariant diwedd blwyddyn yn nyfarniad y bwrdd taliadau gan fod yna elfen anochel ynglŷn â'r tanwariant hwnnw, yn yr ystyr fod y gyllideb yn seiliedig ar bobl yn cael eu talu ar bwynt uchaf y radd ar gyfer pob aelod o staff, ac roedd unrhyw un a oedd yn ymuno yn dechrau ar y pwynt isaf. Felly, roedd elfen anochel i hynny, nad oedd yn dda o ran cyllidebu ar gyfer y Cynulliad ac nad oedd yn ein rhoi yn y golau gorau.
Rwy'n falch iawn o weld bod y gyllideb wedi'i chynhyrchu i adlewyrchu'r cynnydd yng ngrant bloc Cymru. Nid oedd Llyr Gruffydd yno y llynedd, ond un o'r pethau a ddywedasom oedd nad oeddem eisiau iddo fod yn fwy na hwnnw. Credaf mai'r disgwyl oedd bod 'peidio â bod yn fwy na hwnnw' yn golygu bod yr un faint ag ef. Credaf mai dyna oedd barn y Comisiwn hefyd, mai dyna oedd ein barn—y byddem yn disgwyl iddo symud i'r un cyfeiriad. Ond mae pwysau ar gyllideb y Comisiwn. Rydym yn parhau i ofyn iddynt wneud mwy a mwy, ond nid ydym yn rhoi arian iddynt amdano. Ond rwy'n siŵr nad oes yna arweinydd awdurdod lleol yng Nghymru na fyddai'n dweud yr un peth yn union. Felly, mae'n anodd, ac rwy'n llongyfarch staff y Comisiwn, y prif weithredwr a'r Comisiynwyr, am gyflwyno cyllideb fel hon. Mae'n mynd i fod yn anodd, mae'n mynd i alw am reolaeth, ond nid wyf yn credu y gallwn drin ein hunain yn wahanol i'r ffordd rydym yn trin gweddill y sector cyhoeddus yng Nghymru. Ac felly, hoffwn annog Aelodau'r Cynulliad i gefnogi'r gyllideb hon heddiw.
Thank you. Can I call on Suzy Davies to reply to the debate?
Diolch. A gaf fi alw ar Suzy Davies i ymateb i'r ddadl?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Jest i ddechrau, rwy'n falch i glywed, Llyr, eich bod chi'n gwerthfawrogi y gwaith rydym ni wedi bod yn ei wneud i foddhau'r pwyllgor ynglŷn â'u pryderon.
Thank you very, Deputy Presiding Officer. I'm pleased to hear, Llyr, that you appreciate the work that we have been doing to respond to the committee's concerns.
I'll just turn straight away to the Youth Parliament. Of course, this is the first time we've done it, and it's the first time anybody in an Assembly of this size has done quite what we're doing as well. If you remember, the way that we are constructing this is quite different from existing examples with the UK Parliament, and even what Scotland is attempting to do. So, I hope you will bear with us in giving you specific figures. I think it would be perhaps unfortunate to expect us to update you week-on-week on how we're spending on this. Please come back and scrutinise us in PAC next year, when we will have actual figures to give you. And, of course, the figures aren't actually plucked from thin air. They are taken from examples, well, estimates, of how much work individual members of staff here will need to do in order to work in the various constituencies, and with the bodies who aren't constituency—
Rwyf am droi'n syth at y Senedd Ieuenctid. Wrth gwrs, dyma'r tro cyntaf inni ei wneud, a dyma'r tro cyntaf i unrhyw un mewn Cynulliad o'r maint hwn wneud yn union yr hyn rydym ni'n ei wneud hefyd. Os cofiwch, mae'r ffordd rydym yn datblygu hyn yn wahanol iawn i enghreifftiau sydd eisoes yn bodoli gyda Senedd y DU, a hyd yn oed yr hyn y mae'r Alban yn ceisio ei wneud. Felly, gobeithio y byddwch yn amyneddgar gyda ni o ran rhoi ffigurau penodol i chi. Credaf y gallai fod yn anffodus disgwyl inni roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi wythnos ar ôl wythnos o ran sut rydym yn gwario ar hyn. Dowch yn ôl a chraffu arnom yn y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus y flwyddyn nesaf, pan fydd gennym ffigurau go iawn i'w rhoi i chi. Ac wrth gwrs, nid yw'r ffigurau wedi ymddangos o unman. Cânt eu cymryd o enghreifftiau, wel, amcangyfrifon o faint o waith y bydd angen i aelodau unigol o staff ei wneud er mwyn gweithio yn yr etholaethau amrywiol, a chyda'r cyrff nad ydynt yn etholaethau—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
By all means.
Ar bob cyfrif.
Thanks, Suzy. David Rowlands and I and Mohammad Asghar visited the King Henry VIII Comprehensive School in Abergavenny regarding the Youth Parliament to speak to some of the new candidates and I was really impressed by their attitudes. So, I think we fully understand the pressures on the Commission in trying to do something totally new. So, there was no suggestion within our report that innovative areas like this shouldn't be pursued by the Commission. I understand that, as Mike Hedges said, times are tight, but something like that is well worth pursuing, so we fully understand where you're coming from in terms of problems with budgeting.
Diolch, Suzy. Ymwelodd David Rowlands a Mohammad Asghar a minnau ag ysgol Gyfun Brenin Harri VIII yn y Fenni mewn perthynas â'r Senedd Ieuenctid i siarad â rhai o'r ymgeiswyr newydd, a chreodd eu hagweddau argraff fawr arnaf. Felly, rwy'n credu ein bod yn deall yn iawn cymaint o bwysau sydd ar y Comisiwn wrth iddo geisio gwneud rhywbeth hollol newydd. Felly, nid oedd unrhyw awgrym yn ein hadroddiad na ddylai'r Comisiwn fynd ar drywydd meysydd arloesol o'r fath. Rwy'n deall, fel y dywedodd Mike Hedges, fod arian yn dynn, ond mae'n werth mynd ar drywydd rhywbeth o'r fath, felly rydym yn deall yn iawn yr hyn a ddywedwch ynglŷn â phroblemau gyda chyllidebu.
Well, I'm absolutely delighted to hear that, Nick, because, of course, this is one of the major steps forward for this democracy that this place has actually voted for. To think that we're actually bringing it in in its inaugural year for £100,000 with running costs after that of about £50,000, I think, from where I'm standing, that actually sounds more than value for money. Obviously, there's a pressure on us now having budgeted for those figures to make sure that we stick somewhere pretty close to them anyway, and we look forward—if that is that the correct phrase—to answering questions on that next year.
Regarding staffing and the voluntary exit scheme, any decision is related to the capacity review. It's one of the things that gets taken into account in the prioritisation of just about anything now, because I think we would all accept that the skill sets needed within the Commission staff now to help support us, as Members, in what is going to be a completely different institution from 1999, are considerable. There would have been an argument, I would say, for saying that we did need additional staff for this, but having made the commitment to stick to 491, how those 491 are utilised is a considerable challenge actually, and I'm hoping for Assembly support in the way that we're doing that.
Sticking to the Welsh block grant, I think our commitment was not to exceed it; it wasn't necessarily to match it. But I think we've done pretty well to come in on this, bearing in mind, as a couple of Members have said here, including you, Mike, how difficult this is, and I'm hoping you'll be employing the same level of scrutiny and the same arguments about bringing things in on a sixpence to the other 99.7 per cent of the budget that will be affecting this place, and I'm sure you will.
The other thing perhaps I might have mentioned in my opening remarks, and I just want to raise it here, because you mentioned it, Mike, is that we are no longer budgeting for 100 per cent of the remuneration board's determination figure for reasons that have been put forward very persuasively by the Finance Committee in the past. So, I thank you for acknowledging that, and a similar figure has been included for churn within Commission staff as well, so that it's not just Assembly Members and their staff that are being treated in that way. We are—. The Commission staff are treated in the same way.
So, I'm glad you recommended this budget for acceptance. I obviously do as well, and I'd be grateful for all your support later on at voting time. Thank you.
Wel, rwyf wrth fy modd yn clywed hynny, Nick, oherwydd, wrth gwrs, dyma un o'r prif gamau ymlaen i'r ddemocratiaeth hon y mae'r lle hwn wedi pleidleisio drosto mewn gwirionedd. I feddwl ein bod yn ei gyflwyno yn ei flwyddyn gyntaf am £100,000 gyda chostau rhedeg ar ôl hynny o tua £50,000, rwy'n meddwl, ac yn fy marn i, mae hynny'n swnio'n fwy na gwerth am arian. Yn amlwg, mae pwysau arnom yn awr ar ôl cyllidebu ar sail y ffigurau hynny i wneud yn siŵr ein bod yn cadw'n weddol agos atynt beth bynnag, ac edrychwn ymlaen—os mai dyna'r ymadrodd cywir—i ateb cwestiynau ar hynny y flwyddyn nesaf.
O ran staffio a'r cynllun ymadael gwirfoddol, mae unrhyw benderfyniad yn gysylltiedig â'r adolygiad o gapasiti. Dyna un o'r pethau sy'n cael eu hystyried wrth flaenoriaethu unrhyw beth fwy neu lai yn awr, oherwydd rwy'n credu y byddai pawb ohonom yn derbyn fod angen setiau sgiliau sylweddol ar staff y Comisiwn yn awr i'n helpu ni fel Aelodau mewn sefydliad a fydd yn gwbl wahanol i'r hyn ydoedd yn 1999. Buaswn yn dweud y gallech fod wedi dadlau bod angen staff ychwanegol er mwyn gwneud hyn, ond ar ôl gwneud yr ymrwymiad i gadw at 491, mae'r modd y defnyddir y 491 yn her sylweddol mewn gwirionedd, ac rwy'n gobeithio cael cefnogaeth gan y Cynulliad i'r ffordd y gwnawn hynny.
Wrth lynu at grant bloc Cymru, rwy'n credu mai ein hymrwymiad oedd i beidio â gwario mwy na hynny; nid gwario'r un faint o reidrwydd. Ond credaf ein bod wedi gwneud yn eithaf da ar hyn, o gofio pa mor anodd yw hyn, fel y mae rhai Aelodau wedi dweud yma, gan eich cynnwys chi, Mike, ac rwy'n gobeithio y byddwch yn arfer yr un lefel o graffu a'r un dadleuon ynglŷn â gwneud llawer gydag ychydig yn achos y 99.7 y cant arall o'r gyllideb a fydd yn effeithio ar y lle hwn, ac rwy'n siŵr y gwnewch.
Y peth arall y gallwn fod wedi sôn amdano o bosibl yn fy sylwadau agoriadol, ac rwyf am ei grybwyll yma gan i chi gyfeirio ato, Mike, yw nad ydym mwyach yn cyllidebu ar gyfer 100 y cant o ffigur dyfarniad y bwrdd taliadau am y rhesymau a gyflwynwyd yn gadarn iawn gan y Pwyllgor Cyllid yn y gorffennol. Felly, diolch i chi am gydnabod hynny, ac mae ffigur tebyg wedi'i gynnwys ar gyfer trosiant staff o fewn y Comisiwn yn ogystal, er mwyn sicrhau nad Aelodau'r Cynulliad a'u staff yn unig sy'n cael eu trin yn y ffordd honno. Rydym—. Mae staff y Comisiwn yn cael eu trin yn yr un modd.
Felly, rwy'n falch eich bod wedi cynnig y gyllideb hon i'w chymeradwyo. Yn amlwg rwy'n gwneud hynny hefyd, a buaswn yn ddiolchgar am gefnogaeth pawb ohonoch yn nes ymlaen yn ystod y cyfnod pleidleisio. Diolch i chi.
Thank you. The proposal is to note the committee's report. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw nodi adroddiad y pwyllgor. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 7 on the agenda this afternoon is the debate on the Finance Committee's report on its inquiry into preparations for replacing EU funding for Wales, and I call on the Chair of the Finance Committee to move the report. Llyr Gruffydd.
Eitem 7 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Cyllid ar ei ymchwiliad i baratoadau ar gyfer disodli ffrydiau cyllido'r UE yng Nghymru, a galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid i gynnig yr adroddiad. Llyr Gruffydd.
Cynnig NDM6864 Llyr Gruffydd
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Cyllid, 'Paratoadau ar gyfer disodli ffrydiau cyllido’r Undeb Ewropeaidd yng Nghymru', a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 25 Medi 2018.
Motion NDM6864 Llyr Gruffydd
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes the report of the Finance Committee, 'Preparations for Replacing EU Funding for Wales', which was laid in the Table Office on 25 September 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae'n bleser eto cael cyfrannu i'r ddadl yma fan hyn prynhawn yma fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid ac i edrych ar ein hymchwiliad ni i'r paratoadau, wrth gwrs, ar gyfer yr hyn a fydd yn disodli ffrydiau cyllido'r Undeb Ewropeaidd yng Nghymru. Er nad oeddwn i'n aelod o'r pwyllgor yn ystod yr ymchwiliad, rydw i wedi edrych ar y dystiolaeth â chryn ddiddordeb ac mi hoffwn i ddiolch i bawb a roddodd dystiolaeth i'r pwyllgor yng nghwrs yr ymchwiliad. Mi hoffwn i ddiolch hefyd i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid am ei ymateb ef i'n hadroddiad ni, yn enwedig y ffaith bod y Llywodraeth, wrth gwrs, yn derbyn pob un o'r argymhellion, sydd wastad yn help i gael canmoliaeth oddi wrth unrhyw bwyllgor yn y lle yma, rydw i'n siŵr.
Mi gawsom ni hefyd, wrth gwrs, ymateb ysgrifenedig i'n hadroddiad gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Fodd bynnag, fe gafodd y pwyllgor ei siomi am nad oedd yr Ysgrifennydd Gwladol wedi ymrwymo'n llawn i waith y pwyllgor ar y mater pwysig hwn. Os yw Brexit am fod yn llwyddiant i Gymru, yna bydd yn rhaid wrth ymrwymiad ar lefel y Deyrnas Unedig ac mae hyn yn cynnwys cael y cyfle, wrth gwrs, i allu gwneud gwaith craffu, rhywbeth na chawsom ni i'r graddau byddai aelodau'r pwyllgor wedi ei ddymuno yn yr achos yma.
Ar hyn o bryd, wrth gwrs, mae Cymru yn cael oddeutu £680 miliwn o arian yr Undeb Ewropeaidd bob blwyddyn, ac o'i gymharu fesul pen mae hyn yn fwy o bell ffordd na'r hyn a roddir i'r gwledydd datganoledig eraill ac i ranbarthau Lloegr hefyd. Daw'r rhan fwyaf o'r arian hwn, wrth gwrs, drwy gronfeydd strwythurol a thrwy'r polisi amaethyddol cyffredin. Mae'r pwyllgor yn credu y bydd sicrhau cyllid ôl-Brexit yn hanfodol i Gymru a chafwyd bod cefnogaeth gref i safbwynt Llywodraeth Cymru na ddylai Cymru fod geiniog ar ei cholled ar ôl Brexit.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. It’s a pleasure again to be able to contribute to this debate today as Chair of the Finance Committee and to look at our inquiry into the preparations for replacing EU funding for Wales. Although I was not a member of the committee during this inquiry, I have read the evidence with great interest and I’d like to thank all those who gave evidence to the committee during the inquiry. I’d also like to thank the Cabinet Secretary for Finance for his response to our report, and particularly the fact that the Government has accepted all of our recommendations, which is always a help to get any praise from any committee in this place, I’m sure.
We also received a written response to our report from the Secretary of State for Wales. However, the committee was disappointed that the Secretary of State did not fully engage with the committee on this important matter. If Brexit is to be a success for Wales, engagement from a UK level will be vital and this includes the opportunities to be able to do scrutiny work, which is something we didn’t have to the extent that the Members would have wished in this case.
Wales currently receives about £680 million in EU funding per year, and in terms of a per capita comparison this is by far the highest of the devolved nations and the English regions. Most of this funding comes through the structural funds and the common agricultural policy. The committee believes that securing post-Brexit funding will be vital for Wales and they found strong support for the Welsh Government’s position that Wales should be not a penny worse off after Brexit.
Mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi cyhoeddi y bydd cronfeydd strwythurol yn cael eu disodli gan gronfa ffyniant gyffredin y Deyrnas Unedig. Ac er bod ymgynghoriad i fod i ddechrau ar y gronfa cyn diwedd y flwyddyn, ychydig iawn o fanylion a gafwyd ynglŷn â sut y bydd hwnnw yn gweithio. Bu ffynhonnell y cyllid sy'n dod i Gymru yn newid yn sgil Brexit, ond, wrth gwrs, rŷm ni ddim wedi gweld fawr o newid yn y realiti sy'n eistedd tu ôl i'r asesiadau a seiliwyd ar anghenion i bennu'r arian hwnnw. Yn ôl ystod eang o dystiolaeth a setiau data economaidd, mae rhesymau clir dros barhau i fuddsoddi yng Nghymru, gan gynnwys GVA y pen yn y rhannau tlotaf o Gymru sy'n hanner cyfartaledd ar gyfer y Deyrnas Unedig. Bydd yr anghenion hynny, wrth gwrs, ddim wedi diflannu, pa bynnag ddull y bydd yr ariannu yn ei gymryd, felly, yn ein hadroddiad ni, rŷm ni'n tynnu sylw at sut y gellid rhannu'r gronfa rhwng y pedair gwlad, a chyflwynir dadl gref y dylai Cymru gael o leiaf yr un lefel o gyllid ar ôl Brexit. Ond yr un mor bwysig, wrth gwrs, yw i'r arian barhau i gael ei reoli a'i weinyddu yma yng Nghymru.
Dros yr 20 mlynedd diwethaf, mae Swyddfa Cyllid Ewropeaidd Cymru—WEFO, wrth gwrs—wedi rheoli, gweinyddu a gwario cyllid o'r Undeb Ewropeaidd yn uniongyrchol. Wrth wneud hynny, maen nhw wedi meithrin arbenigedd helaeth ac wedi sefydlu partneriaethau, ac mae ganddyn nhw y strwythurau angenrheidiol i gyflwyno rhaglenni llwyddiannus. Mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi gwneud ymrwymiad y bydd pob penderfyniad a wneir yng Nghymru yn aros yng Nghymru, ac rŷm ni'n disgwyl, wrth gwrs, i'r ymrwymiad hwnnw gael ei anrhydeddu. Fe wnaethom ni argymell y dylai Llywodraeth Cymru sefydlu uned ganolog a chanddi'r arbenigedd angenrheidiol i gyflwyno rhaglen ariannu gydlynol ar ôl Brexit, ac rwy'n falch o ddweud bod y Llywodraeth wedi cadarnhau'r bwriad i wneud hynny, yn ogystal â'i threfniadau i gydlynu'r gwaith hwn ar draws y Llywodraeth.
Mae'r pwyllgor o'r farn y dylai cyfran Cymru o gronfa ffyniant gyffredin y Deyrnas Unedig ddarparu cyllid amlflwydd, sicrhau gweithio mewn partneriaeth, a hefyd, wrth gwrs, parhau i brif-ffrydio cydraddoldeb yng Nghymru, a dylai Llywodraeth Cymru barhau i ganolbwyntio ar hybu cydraddoldeb a mynd i'r afael â thlodi ac â hawliau dynol wrth weinyddu'r gronfa. Yn ogystal, mae'r pwyllgor o'r farn y dylai'r newid i'r gronfa newydd gael ei ddefnyddio fel cyfle i symleiddio'r trefniadau gweinyddol, a defnyddio'r dulliau fel y rhai a gynigir gan Ysgrifennydd y Cabinet ar gyfer sefydliadau partner dibynadwy.
Fe ddaw brif gyfran arall o gyllid yr Undeb Ewropeaidd drwy’r polisi amaethyddol cyffredin, wrth gwrs. Mae'r CAP yn hanfodol i ffermio yng Nghymru. Yn 2016-17, fe wnaeth dros hanner y ffermydd yng Nghrymu golled neu roedd angen cymhorthdal arnyn nhw i osgoi gwneud colled. Mae cyfleodd clir i wella ar y CAP lle mae Cymru yn y cwestiwn, a chyfleoedd i sicrhau bod yr hyn sy'n dod yn lle cyllid CAP yn alinio’n well ag anghenion penodol Cymru. Ond mae'n hanfodol, wrth gwrs, fod y penderfyniadau cyllido hyn yn parchu'r setliad datganoli, a'u bod yn rhoi i Lywodraeth Cymru yr hyblygrwydd mwyaf posib i allu gwneud penderfyniadau sy'n cefnogi anghenion penodol y sector rheoli tir yma yng Nghymru drwy bolisïau a wnaed yng Nghymru. I'r perwyl hwn, mae'n bleser gen i nodi bod ymateb y Llywodraeth yn cadarnhau bod cytundebau â Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn golygu, ac rwy'n dyfynnu, na
'fydd Cymru’n cael ei chyfyngu wrth lunio cynlluniau newydd a bydd yn gallu gweithredu yn ôl yr hyn sydd orau i Gymru.'
Ar hyn o bryd, mae'r arian sy'n dod i Gymru o dan y CAP ddwywaith gymaint â'r hyn y byddem yn ei gael ar sail poblogaeth y Deyrnas Unedig, ac mae hyn yn dangos, wrth gwrs, bwysigrwydd y sector amaethyddiaeth i ni yma yng Nghymru. Mae'n hanfodol, felly, fod y lefel hon o gyllid yn cael ei diogelu ar ôl Brexit a'i gwarantu am sawl blwyddyn i ddod.
Rŷm ni'n croesawu'r ffaith bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn lansio adolygiad annibynnol i lefelau cyllido ar ôl y CAP ledled y Deyrnas Unedig, ond rŷm ni'n parhau i wylio rhag y canlyniadau posib a ddaw yn sgil hynny, gan fod rhywun yn gofidio efallai bod yna dro yn mynd i fod yn y gynffon honno i Gymru. Ond, yn sicr, mi fyddwn yn parhau i gadw llygad barcud ar y broses honno. Rŷm ni'n annog Llywodraeth Cymru i fod yn llais cryf yn ystod y broses hon er mwyn sicrhau bod unrhyw drefniant y mae'r adolygiad yn ei argymell yn gyson ag argymhellion y pwyllgor yma a'i fod e, wrth, gwrs yn bodloni anghenion Cymru.
Mae Cymru hefyd, wrth gwrs, wedi elwa yn fawr ar raglenni eraill yr Undeb Ewropeaidd dros y blynyddoedd, megis Horizon 2020, yn enwedig yn y sectorau addysg uwch ac addysg bellach, yn ogystal â Banc Buddsoddi Ewrop hefyd. Fe wnaethom ni argymell y dylai Llywodraeth Cymru annog Llywodraeth y Deyrnas Unedig i gynnal perthynas â Banc Buddsoddi Ewrop er mwyn sicrhau y gall Cymru elwa ar fuddsoddiad parhaus mewn projectau seilwaith, ac mae'n galonogol bod Llywodraeth Cymru yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig yn hyn o beth, ond mae'r diffyg cynnydd ac eglurder gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig yn peri pryder o hyd.
Rŷm ni hefyd yn cefnogi'r penderfyniad i geisio mynediad parhaus at Horizon Europe, ond rŷm ni o'r farn os na ellir sicrhau mynediad o'r fath, yna dylid darparu'r cyllid cyfatebol i gyllideb gwyddoniaeth ac ymchwil y Deyrnas Unedig.
Yn ychwanegol at y lefel cyllidol cychwynnol ar ôl Brexit, wrth gwrs, mae hefyd yn bwysig trafod sut y bydd cyllid o'r fath yn datblygu dros amser. Yn hyn o beth, rŷm ni yn rhannu pryderon y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol y gallai un addasiad i'r grant bloc, er ei fod yn dderbyniol yn y byr dymor, beri risgiau yn y tymor hirach. Rŷm ni hefyd yn cytuno â'i argymhelliad bod, ac rydw i'n dyfynnu,
'Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod arian wedi’i brofi ar gyfer y dyfodol'
—yn futureproofed—
'ac yn edrych ar rinweddau fformiwla gwrthrychol sy’n seiliedig ar anghenion',
a bod hynny wedi'i gytuno gan bob gwlad yn y Deyrnas Unedig.
Fe glywodd y pwyllgor dystiolaeth y byddai codi baseline y grant bloc gan ddim mwy na symiau cyfatebol i gyllid yr Undeb Ewropeaidd yn cael effaith lem ar Gymru dros amser. Dylai fod yn flaenoriaeth gan Lywodraeth Cymru i sicrhau ateb hirdymor cynaliadwy a fyddai'n dyrannu cyllid ar draws y Deyrnas Unedig yn seiliedig ar anghenion, yn lle, wrth gwrs, fformiwla Barnett a'r wasgfa sy'n rhan annatod ohoni. Rwy'n falch o nodi bod y Llywodraeth yn cytuno â hynny.
Mae'n amlwg, felly, fod llawer iawn o'r penderfyniadau pwysig sy'n ymwneud â chyllid i Gymru ar ôl Brexit yn benderfyniadau i Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Ond fel y dywedais ar y cychwyn, mae'r pwyllgor wedi cael ei siomi gan y diffyg ymgysylltu gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig hyd yn hyn, ac rŷm ni yn cydnabod, wrth gwrs, y rôl y bydd gan Lywodraeth Cymru i'w chwarae yn y trafodaethau rhwng y Llywodraethau.
Rwy'n gobeithio bod y dystiolaeth a gafodd y Pwyllgor Cyllid a'r adroddiad yr ŷm ni wedi'i gynhyrchu fan hyn, wrth gwrs, yn ddadl drawsbleidiol a Chymreig dros gyllid teg yn dilyn Brexit, a'u bod hefyd yn atgyfnerthu safbwynt Llywodraeth Cymru. Mae'n dda gen i fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn yn llawn yr argymhellion y mae'r pwyllgor yn eu gwneud yn yr adroddiad. Er hynny, mae sylwadau Ysgrifennydd y Cabinet fan hyn yn y Siambr, sef nad yw e'n credu am eiliad y cafwyd sicrwydd digonol y bydd Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn parchu'r setliad datganoli, yn destun pryder mawr, sy'n tynnu sylw, wrth gwrs, at yr angen i'r Llywodraethau weithio'n galed er mwyn sicrhau cytundeb teg, cytundeb rhesymol a chytundeb parhaol i Gymru a'i phobl. Diolch.
The UK Government has announced that structural funds will be replaced by a UK shared prosperity fund. And even though a consultation on the fund is due to be launched before the end of the year, very little detail has been given on how this fund will operate. The sources of funding coming to Wales will change in the wake of Brexit, but, of course, little change has been seen in the reality behind the needs-based assessment that determined those funds. According to a wide range of evidence and economic data sets, there is a clear rationale for continued investment in Wales, including GVA per head in the poorest parts of Wales, which is half the UK average. These needs, of course, will not have gone away, whichever approach the funding takes, so in our report we highlight how the fund might be shared between the four nations, and we present a strong case for Wales to receive at least the same funding post Brexit. But equally important, of course, is for the moneys to continue to be managed and administered here in Wales.
Over the past 20 years, the Wales European Funding Office, WEFO, have managed, administered and spent EU funds directly, and in the process they have built up considerable expertise and established partnerships, and they have the necessary structures in place to deliver successful programmes. The UK Government has committed that all decisions made in Wales will remain in Wales, and we expect this commitment to be honoured. We recommended that the Welsh Government should install a central unit equipped with the necessary expertise to deliver a coherent programme of funding post Brexit, and I’m pleased to say that the Government has confirmed this intention, as well as its moves to co-ordinate this work across Government.
The committee believes that the Welsh share of the UK shared prosperity fund should provide multi-year funding, ensure partnership working and also, of course, to continue to mainstream equality in Wales. Also, the Welsh Government should continue to focus on promoting equality, tackling poverty and on human rights when administering the fund. In addition, the committee believes that the move to the new fund should be taken as an opportunity to simplify administrative arrangements and to use approaches such as those proposed by the Cabinet Secretary for trusted partner organisations.
The other main tranche of EU funding comes from the common agricultural policy. The CAP is vital to farming in Wales. In 2016-17, over half the farms in Wales either made a loss or they required a subsidy to avoid making a loss. Now, there are clear opportunities to improve on the CAP for Wales and to ensure that post-CAP funding is better aligned with the specific needs of Wales. But it is essential that these funding decisions respect the devolution settlement and that they give the Welsh Government the maximum possible flexibility to enable it to make decisions that support the specific needs of the Welsh land management sector through made-in-Wales policies. To this end, I am pleased that the response from the Government confirms that agreements with the UK Government mean that Wales, and I quote,
'will not be constrained in its design of new schemes and will be able to implement what is best for Wales.'
At present, the funding that comes to Wales under the CAP is double its UK population share, and this reflects the importance of the agriculture sector to Wales. It’s essential, therefore, that this level of funding is protected post Brexit and guaranteed for a number of years.
We welcome the fact that the UK Government is launching an independent review into post-CAP funding levels across the UK, but we remain wary of possible outcomes of that that may provide a sting in the tail for Wales. But, certainly, we’ll be continuing to keep an eagle eye on that process. We urge the Welsh Government to be a strong voice during this process to ensure that any mechanism the review recommends is consistent with the recommendations of this committee and, of course, that it meets the needs of Wales.
Wales has also benefited greatly from other EU programmes such as Horizon 2020, especially in the higher and further education sectors, as well as the European Investment Bank. We recommended that the Welsh Government urges the UK Government to maintain a relationship with the EIB to ensure that Wales remains able to benefit from continued investment and infrastructure projects, and I’m reassured that the Welsh Government continues to press the UK Government on this, but the lack of progress and clarity provided by the UK Government remains a concern.
We also support the decision to seek continued access to Horizon Europe, but we believe that should such access not be possible, the equivalent funding should be provided to the UK science and research budget.
In addition to the initial post-Brexit funding level, it’s also important to consider how such funding will evolve over time. In this, we share the concerns of the External Affairs and Additional Legislation Committee that a one-off adjustment to the block grant, while acceptable in the short term, may pose risks in the long term. We agree with the recommendation that
'the Welsh Government ensures that funding is'
futureproofed
'and examines the merits of an objective needs-based formula'
that is agreed by all nations of the UK.
The committee heard evidence that simply uplifting the baseline of the block grant by an equivalent amount to EU funding would have a severe impact on Wales over time. It should be a priority for the Welsh Government to ensure a sustainable, long-term solution that allocates funding across the UK based on needs as a replacement for the Barnett formula and its in-built squeeze. I’m pleased that the Government agrees with this.
It’s clear, therefore, that a great many of the important decisions relating to post-Brexit funding for Wales are decisions for the UK Government. But as I said at the outset, the committee is disappointed by the lack of engagement received to date from the UK Government. However, we do recognise the role the Welsh Government will play in negotiations between the Governments.
I hope that the evidence that the Finance Committee has received and the report that we have produced will form a strong, cross-party Welsh case for fair post-Brexit funding, as well as adding weight to the Welsh Government’s position. I’m pleased that the Welsh Government has accepted in full the recommendations of the committee’s report. That said, I find the Cabinet Secretary’s comments in the Chamber, namely, that he does not for a moment believe that we have received sufficient assurances that the UK Government will respect the devolution settlement, to be deeply worrying, and they highlight the need for the Governments to work hard to ensure a fair, reasonable and long-lasting deal for Wales and its people. Thank you.
I'm pleased to contribute to this debate today as a member of the Finance Committee, and to reiterate the views of our new Chair, who actually covered the issues in our report very fully and comprehensively, so I don't need to add much to that. It was clearly an area of enormous importance that we were looking at during our reporting stage.
The issue of how we replace EU funding post the UK's exit from the European Union is something that will affect us all, affect all sectors of the economy. It's an unprecedented situation, and I think we recognised that in the sessions that we had with the Welsh Government. This has not been done before, so you can't expect the Welsh Government to be able to plan everything meticulously ahead, although from the discussions that we did have with officials in the Welsh Government, I think that a lot of good work has been done in a difficult situation.
There is no right way to proceed, so key is recommendation 1, which says that we need the best possible funding deal to ensure that Wales is not a penny worse off post Brexit. We particularly phrased it as 'not a penny worse off', because, let's face it, if we could get some additional money in addition to what we've had—I know that it might be seen as pie in the sky, but if we could get some additional money then that avenue should not be closed down. But the very standard-case scenario that we would want to see would be us getting a pound-for-pound replacement from the new funding arrangements that we get at the moment from Brussels.
The Conservative manifesto for the 2017 general election committed my party to establishing a UK-wide shared prosperity fund, which the Chair has mentioned, that would avoid some of the costs and the bureaucracy associated with the current funds. And whilst I think we all recognise how much Wales has benefited from structural funds and how much our agricultural industry has benefited from payments from the CAP, I think that all of us would say that it hasn't been a perfect situation and that there have been some administration costs. There are different ways of doing things that this is an opportunity for us to do; we don't have to follow everything as it's been done by Brussels hitherto.
I appreciate that we haven't seen to many details of this fund, and I'm sure the Cabinet Secretary will make comments on this in his remarks later, but I think it is important that we hit the ground running when that shared prosperity fund is up and running. So, aside from some of the issues about not knowing exactly what the details will be, it's important that the Welsh Government puts in place mechanisms so that as soon as the details of that fund do become clear, we can hit the ground running and get on with using that money as it should be used. David.
Rwy'n falch o gyfrannu at y ddadl hon heddiw fel aelod o'r Pwyllgor Cyllid, ac o ategu safbwyntiau ein Cadeirydd newydd, sydd wedi cynnwys y materion yn ein hadroddiad yn llawn ac yn gynhwysfawr iawn mewn gwirionedd, felly nid oes angen imi ychwanegu llawer at hynny. Roedd yr hyn yr edrychem arno yn hystod ein cyfnod adrodd yn amlwg yn faes aruthrol o bwysig.
Mae sut y down o hyd i gyllid yn lle ffrydiau cyllido'r UE wedi i'r DU adael yr Undeb Ewropeaidd yn rhywbeth a fydd yn effeithio ar bawb ohonom, yn effeithio ar bob sector o'r economi. Mae'n sefyllfa ddigynsail, a chredaf fod pawb ohonom wedi cydnabod hynny yn y sesiynau a gawsom gyda Llywodraeth Cymru. Nid yw hyn wedi'i wneud o'r blaen, felly ni allwch ddisgwyl i Lywodraeth Cymru allu cynllunio popeth yn berffaith ymlaen llaw, er fy mod yn credu, o'r trafodaethau a gawsom gyda swyddogion yn Llywodraeth Cymru, fod llawer o waith da wedi'i wneud mewn sefyllfa anodd.
Nid oes un ffordd gywir o symud ymlaen, felly mae argymhelliad 1 yn allweddol, drwy ddweud bod angen inni gael y cytundeb cyllido gorau posibl er mwyn sicrhau nad yw Cymru geiniog ar ei cholled ar ôl Brexit. Rydym wedi defnyddio'r geiriad penodol 'geiniog ar ei cholled', oherwydd, a dweud y gwir, pe gallem gael rhywfaint o arian ychwanegol yn ogystal â'r hyn rydym wedi'i gael—gwn y gallai hyn gael ei weld fel breuddwyd gwrach, ond pe gallem gael rhywfaint o arian ychwanegol yna ni ddylem gau'r drws ar hynny. Ond hoffem weld senario sy'n cynnig fan lleiaf yr un faint o gyllid bunt am bunt o'r trefniadau cyllid newydd ag a gawn ar hyn o bryd o Frwsel.
Ymrwymodd maniffesto'r Ceidwadwyr ar gyfer etholiad cyffredinol 2017 fy mhlaid i sefydlu cronfa ffyniant gyffredin, y cyfeiriodd y Cadeirydd ati, a fyddai'n osgoi rhai o'r costau a'r fiwrocratiaeth sydd ynghlwm wrth y ffrydiau cyllido presennol. Ac er y credaf fod pawb ohonom yn cydnabod faint y mae Cymru wedi elwa o'r cronfeydd strwythurol a faint y mae ein diwydiant amaethyddol wedi elwa o daliadau'r PAC, credaf y byddai pob un ohonom yn dweud nad yw wedi bod yn sefyllfa berffaith a bod rhai costau gweinyddol ynghlwm wrthi. Mae yna ffyrdd gwahanol o wneud pethau a dyma gyfle inni eu gwneud; nid oes raid inni ddilyn popeth fel y cafodd ei wneud gan Frwsel hyd yn hyn.
Rwy'n sylweddoli nad ydym wedi gweld llawer iawn o fanylion am y gronfa hon, ac rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn tynnu sylw at hynny yn ei sylwadau yn nes ymlaen, ond credaf ei bod hi'n bwysig i ni fod yn barod erbyn yr adeg y bydd y gronfa ffyniant gyffredin wedi'i sefydlu ac yn weithredol. Felly, ar wahân i rai materion sy'n codi o'r ffaith nad ydym yn gwybod yn union beth fydd y manylion, mae'n bwysig fod Llywodraeth Cymru yn rhoi mecanweithiau ar waith fel y gallwn fod yn barod cyn gynted ag y daw manylion y gronfa honno'n glir, ac y gallwn fwrw ati i ddefnyddio'r arian hwnnw fel y dylai gael ei ddefnyddio. David.
Thank you for taking the intervention. Do you therefore agree that, actually, what we need is knowledge, because how can the Government actually put mechanisms in place to hit the ground running when they don't even know what it is they're going to be hitting the ground running with? The problem is we don't know. We don't know anything.
Diolch i chi am gymryd yr ymyriad. A ydych yn cytuno felly, mewn gwirionedd, mai'r hyn sydd ei angen arnom yw gwybodaeth, oherwydd sut y gall y Llywodraeth roi mecanweithiau ar waith i allu bod yn barod i gychwyn pan nad ydynt yn gwybod beth fydd ganddynt hyd yn oed? Y broblem yw nad ydym yn gwybod. Nid ydym yn gwybod unrhyw beth.
I fully recognise the problems that the Welsh Government have in this regard. I think to say we don't know anything is going a bit further—[Interruption.] Hang on. I've taken one intervention. We don't know everything, but to say we don't know anything at all I think is wrong. We can estimate exactly—not exactly, but we can estimate how the system will potentially look, so certain work has to be done. I'm sure that the Cabinet Secretary is aware of that and that officials are getting on with it; they certainly seem to be dealing with some of the concerning issues when we took evidence.
Turning to chapter 3 and reform of the Barnett formula, well, of course, we've been talking about this for a very long time, but it's developed a new resonance now Brexit is on the horizon. Recommendation 2 recommends,
'that the Welsh Government should work with the UK Government and other devolved administrations to develop a sustainable long-term replacement for the Barnett formula that allocates funding across the UK based on needs.'
At the heart of this is the widely held view that the Barnett formula will be unsuitable for allocating future funding allocations.
So, yes, we've come a long way. We do have the fiscal framework and the Barnett floor, and we've had modifications to the Barnett formula that will help in the short to medium term, but the committee recognised that in the longer term, particularly post Brexit, a full review of the Barnett formula is necessary. The Institute for Fiscal Studies highlighted that the formula does not take account of differences in funding needs or population growth and, if used to determine funding, it could be seriously disadvantageous to Wales.
There were different options put forward that were quite mind-boggling to the committee. An alternative would be the index per capita formula that's used in Scotland or, alternatively, the UK and Welsh Governments may wish to allocate funding differently again using hypothecation and indexing changes over time.
I appreciate I'm out of time, deputy Chair, but it's been a pleasure to be part of this debate, and also to be part of the committee inquiry into this. It's a very important area, and I look forward to listening to what other Members have to say.
Rwy'n cydnabod yn llawn y problemau sy'n wynebu Llywodraeth Cymru yn hyn o beth. Credaf fod dweud nad ydym yn gwybod unrhyw beth yn mynd ychydig pellach—[Torri ar draws.] Un funud. Rwyf wedi cymryd un ymyriad. Nid ydym yn gwybod popeth, ond mae dweud nad ydym yn gwybod unrhyw beth o gwbl yn anghywir yn fy marn i. Gallwn amcangyfrif yn union—nid yn union, ond gallwn amcangyfrif sut olwg fydd ar y system o bosibl, felly mae'n rhaid gwneud gwaith penodol. Rwy'n siŵr fod Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol o hynny a bod swyddogion yn bwrw ymlaen â'r gwaith; yn sicr, pan oeddem yn gwrando ar y dystiolaeth, roeddent i'w gweld yn ymdrin â rhai o'r materion sy'n peri pryder.
Gan droi at bennod 3 a diwygio fformiwla Barnett, wel, wrth gwrs, rydym wedi bod yn siarad am hyn ers amser maith iawn, ond mae'n fwy arwyddocaol bellach gan fod Brexit ar y gorwel. Mae argymhelliad 2 yn argymell
'y dylai Llywodraeth Cymru weithio gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig a gweinyddiaethau datganoledig eraill i ddatblygu dewis amgen hirdymor cynaliadwy yn lle fformiwla Barnett, sy’n dyrannu cyllid ar draws y Deyrnas Unedig yn seiliedig ar angen.'
Wrth wraidd hyn y mae'r farn gyffredin y bydd fformiwla Barnett yn anaddas ar gyfer dyrannu dyraniadau cyllid yn y dyfodol.
Felly, ydym, rydym wedi dod yn bell. Mae gennym y fframwaith cyllidol a llawr Barnett, ac rydym wedi cael addasiadau i fformiwla Barnett a fydd yn helpu yn y tymor byr i'r tymor canolig, ond roedd y pwyllgor yn cydnabod bod angen adolygiad llawn o fformiwla Barnett yn fwy hirdymor, yn enwedig ar ôl Brexit. Nododd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid nad yw'r fformiwla yn ystyried gwahaniaethau yn yr angen am gyllid neu dwf yn y boblogaeth ac os caiff ei defnyddio i bennu cyllid, gallai fod yn anfanteisiol tu hwnt i Gymru.
Cyflwynwyd gwahanol opsiynau a roddodd gryn dipyn i'r pwyllgor gnoi cil arno. Un dewis amgen fyddai'r fformiwla mynegai y pen a ddefnyddir yn yr Alban neu fel arall, efallai y bydd Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru am ddyrannu arian mewn ffordd wahanol eto gan ddefnyddio trefniadau neilltuo cyllid a newidiadau mynegeio dros amser.
Rwy'n sylweddoli fod fy amser wedi dod i ben, ddirprwy Gadeirydd, ond mae wedi bod yn bleser cael bod yn rhan o'r ddadl hon, a hefyd i fod yn rhan o ymchwiliad y pwyllgor i hyn. Mae'n faes pwysig iawn, ac edrychaf ymlaen at glywed beth sydd gan yr Aelodau eraill i'w ddweud.
Thank you. Julie Morgan.
Diolch. Julie Morgan.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer, for calling me to speak in this very topical debate, as we move into an even more nail-biting time over our future relationship with the European Union. I'm not a member of the committee, but I did give evidence to the committee as chair of the Wales programme monitoring committee, along with Sioned Evans, the chief executive of WEFO, and Grahame Guilford, EU funding ambassador. The report certainly makes a strong case for the continuation of funding, at least at the level of the present European structural funds. And, in fact, as the Chair has already said in his introduction, Wales receives considerably more structural funds per person than any other part of the UK, so Brexit could hit Wales particularly hard.
Many organisations cited in the report gave evidence about the value of the funds, and many drew attention to the cross-cutting themes that have to be adhered to when European funding is agreed—the cross-cutting themes of equal opportunities and gender mainstreaming, sustainable development and tackling poverty and social exclusion. That is one of the great things, I think, about the European funds that we have had—that these themes have been built into all the projects. Chwarae Teg in particular drew attention to the projects that had been set up to look at women in the workforce and to tackle inequalities. I think it's important to remember that, in WEFO, there is a whole section of staff that is devoted to promoting the cross-cutting themes and ensuring that they're embedded at the beginning in all of the projects that are agreed to have EU funding. I think it is absolutely essential that, in any future funding that comes through the shared prosperity fund, these themes are also built in. We must make sure that tackling inequality is one of the main issues of these themes. I think it is also important to remember, as the Chair of the committee also said, about the huge amount of expertise that has been built up in Wales over nearly 20 years of EU funding—and that is recognised in the report—because the Welsh Government has been responsible for managing EU structural funds since April 2000 and, of course, has an in-depth knowledge of local views, local situations and local partnerships. It is vitally important that this is not lost, and it cannot be replicated by a Whitehall-down approach.
One of the most striking things in the report that struck me reading it was how it highlighted what an unequal country the UK is. I was particularly struck by the bit in the report that said that:
The UK currently has the largest regional economic disparity in GDP per person of any of the 28 EU Member States',
with Inner London West having a GDP per head of 611 per cent of the EU average, while West Wales and the Valleys has a GDP of 68 per cent. I think it is very worrying that there are such extremes of wealth in the UK and that we have such an unequal society across the UK, because an unequal society will never be a cohesive society, and obviously the financial crash and austerity, which has followed, has made the gap between rich and poor get even wider.
But it was very good to hear in the committee report the strong support for the view that Wales should not be a penny worse off than it would have been within the EU, because this was, after all, one of the 'leave' campaign's promises to voters before the referendum.
Now, I know there have been pre-consultation meetings between different organisations in Wales in the Wales Office ahead of the formal consultation on the shared prosperity fund, which I'm told is planned to start before Christmas. It was interesting to hear in First Minister's questions, when I asked the First Minister about a meeting that was supposed to take, that did take, place last Friday—this was a meeting with third sector organisations and I know there was some concern amongst the third sector about who was being involved and who wasn't being involved in discussing the shared prosperity fund, but the First Minister said that his officials here were informed, but only the day before. So, I think, in response to Nick Ramsay's comments, that we only know a little bit and pretty late in the day. So, I think it is a matter of great concern. I think there is concern amongst organisations, and particularly organisations working on promoting equality and helping women to achieve and prosper are very concerned that there may be any change of emphasis if the UK Government controls the levers of the shared prosperity fund. So, I am very pleased that the Welsh Government is quite clear that anything that comes from the shared prosperity fund to Wales must be controlled and made in Wales.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd, am alw arnaf i siarad yn y ddadl amserol hon, wrth inni symud i adeg fwy ansicr byth hyd yn oed o ran ein perthynas â'r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol. Nid wyf yn aelod o'r pwyllgor, ond rhoddais dystiolaeth iddo fel cadeirydd pwyllgor monitro rhaglen Cymru, gyda Sioned Evans, prif weithredwr WEFO, a Grahame Guilford, llysgennad cyllido'r UE. Mae'r adroddiad yn sicr yn gwneud achos cryf dros barhau cyllid, ar lefel bresennol y cronfeydd strwythurol Ewropeaidd fan lleiaf. Ac yn wir, fel y dywedodd y Cadeirydd eisoes yn ei gyflwyniad, mae Cymru'n cael swm cryn dipyn yn uwch o gronfeydd strwythurol y pen nag unrhyw ran arall o'r DU, felly gallai Brexit daro Cymru'n arbennig o galed.
Rhoddodd nifer o sefydliadau a nodwyd yn yr adroddiad dystiolaeth ar werth y ffrydiau cyllido, a thynnodd llawer ohonynt sylw at y themâu trawsbynciol sy'n rhaid cydymffurfio â hwy pan gytunir ar gyllid Ewropeaidd—themâu trawsbynciol cyfle cyfartal a phrif ffrydio rhywedd, datblygu cynaliadwy a threchu tlodi ac allgáu cymdeithasol. Dyna un o'r pethau gwych, rwy'n meddwl, am y cyllid Ewropeaidd a gawsom—fod y themâu hyn wedi'u hymgorffori'n rhan o'r holl brosiectau. Amlygodd Chwarae Teg yn arbennig y prosiectau a sefydlwyd i edrych ar fenywod yn y gweithlu ac i fynd i'r afael ag anghydraddoldebau. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cofio bod adran gyfan o staff yn WEFO wedi'i neilltuo ar gyfer hyrwyddo themâu trawsbynciol a sicrhau eu bod wedi'u sefydlu ar y dechrau ym mhob un o'r prosiectau y cytunwyd i roi cyllid yr UE ar eu cyfer. Rwy'n meddwl ei bod hi'n gwbl allweddol fod y themâu hyn yn cael eu hymgorffori mewn unrhyw gyllid a ddaw drwy'r gronfa ffyniant gyffredin hefyd. Rhaid inni wneud yn siŵr fod mynd i'r afael ag anghydraddoldeb yn un o'r prif faterion yn y themâu hyn. Hefyd mae'n bwysig cofio, fel y dywedodd Cadeirydd y pwyllgor, am yr arbenigedd enfawr a ddatblygwyd yng Nghymru dros bron i 20 mlynedd o gyllid yr UE—a chydnabyddir hynny yn yr adroddiad—oherwydd mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gyfrifol am reoli cronfeydd strwythurol yr UE ers mis Ebrill 2000 ac wrth gwrs, mae ganddi wybodaeth fanwl am safbwyntiau lleol, sefyllfaoedd lleol, partneriaethau lleol. Mae'n hanfodol bwysig nad yw hyn yn cael ei golli, ac nid oes modd i ddull sy'n deillio o Whitehall ei efelychu.
Un o'r pethau mwyaf trawiadol yn yr adroddiad a'm trawodd wrth i mi ei ddarllen oedd y modd yr amlygai pa mor anghyfartal yw'r DU fel gwlad. Yn fwyaf arbennig, fe'm trawyd gan y rhan yn yr adroddiad a oedd yn dweud:
'Ar hyn o bryd, yn y Deyrnas Unedig y mae’r gwahaniaeth economaidd
rhanbarthol mwyaf mewn Cynnyrch Domestig Gros y pen o unrhyw un o’r 28 o
Aelod-wladwriaethau’r Undeb Ewropeaidd',
gyda Gorllewin Llundain Fewnol â chynnyrch domestig gros y pen o 611 y cant o gyfartaledd yr UE, tra bo cynnyrch domestig gros Gorllewin Cymru a'r Cymoedd yn 68 y cant. Mae'n destun pryder mawr yn fy marn i fod y fath eithafion o gyfoeth yn y DU a bod gennym gymdeithas mor anghyfartal ar draws y DU, oherwydd ni fydd cymdeithas anghyfartal byth yn gymdeithas gydlynol, ac yn amlwg, mae'r chwalfa ariannol a'r cyni a'i dilynodd wedi gwneud y bwlch rhwng y cyfoethog a'r tlawd hyd yn oed yn fwy.
Ond roedd hi'n braf iawn clywed yn adroddiad y pwyllgor am y gefnogaeth gref i'r farn na ddylai Cymru fod geiniog ar ei cholled nag y byddai wedi bod o fewn yr UE, oherwydd wedi'r cyfan, dyna oedd un o addewidion yr ymgyrch dros adael i bleidleiswyr cyn y refferendwm.
Nawr, rwy'n gwybod bod cyfarfodydd cyn-ymgynghorol wedi bod rhwng gwahanol sefydliadau yng Nghymru yn Swyddfa Cymru cyn yr ymgynghoriad ffurfiol ar y gronfa ffyniant gyffredin y deallaf fod bwriad iddo ddechrau cyn y Nadolig. Roedd yn ddiddorol clywed yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog, pan ofynnais iddo ynglŷn â chyfarfod a oedd i fod i ddigwydd, ac a wnaeth ddigwydd ddydd Gwener diwethaf—cyfarfod oedd hwn â sefydliadau trydydd sector a gwn fod peth pryder yn y trydydd sector ynglŷn â phwy oedd yn rhan a phwy nad oedd yn rhan o'r broses o drafod y gronfa ffyniant gyffredin, ond dywedodd y Prif Weinidog fod ei swyddogion yma wedi cael gwybod, ond nid tan y diwrnod cynt. Felly, mewn ymateb i sylwadau Nick Ramsay, credaf mai ychydig yn unig a wyddom, a hynny'n eithaf hwyr yn y dydd. Felly, mae'n fater o bryder mawr yn fy marn i. Mae pryder ymysg sefydliadau, ac mae sefydliadau sy'n gweithio ar hybu cydraddoldeb a helpu menywod i gyflawni a ffynnu, yn enwedig, yn bryderus iawn y bydd newid pwyslais os yw Llywodraeth y DU yn rheoli liferi'r gronfa ffyniant gyffredin. Felly, rwy'n falch iawn fod Llywodraeth Cymru yn gwbl glir fod yn rhaid i unrhyw beth a ddaw o'r gronfa ffyniant gyffredin i Gymru gael ei reoli a'i wneud yng Nghymru.
Can I join the Chair in thanking all those who gave evidence to the committee and to the clerking team of the committee as well in producing the work? It's crucial that we do that. Can I also agree with Nick Ramsay—it's probably the only thing I will agree with him on this afternoon—in that in fact the Chair give a very detailed review of that report. I want to express my huge disappointment that only one person—oh, Andrew R.T. has now just appeared; two people—who actually supported Brexit are in this Chamber to listen to this important debate, because it discusses the future funding for Wales. And UKIP have disappeared. They all wanted this, but when it comes to the actual realities on the ground they don't want to know about it. I think it's disgraceful.
Dirprwy Lywydd, last year, the External Affairs and Additional Legislation Committee published its report on the future of regional policy in Wales post Brexit, and that report highlighted the issue of funding for that future and the challenges that were posed as we no longer became beneficiaries of European funding. During the 2014-20 round of European structural funds, Wales has been earmarked to receive £2.1 billion in funding. I'll repeat that: £2.1 billion. Given that every year Wales receives £375 million of funds from the European structural investment funds during that period for the purposes of regional economic development, it was clear to us as a committee then that we needed to look at these issues in more detail, and I'm very pleased that the Finance Committee took on the role of looking at this in far more detail. The loss of access to these funds could result in a funding black hole for a number of investments in areas such as skills and apprenticeships—Jobs Growth Wales, we know, was funded by European funds—research collaboration and excellence—we've talked about Horizon 2020 and its successor, Horizon Europe—infrastructure and innovation. Indeed, we stand to lose more money than any other nation in the United Kingdom if European structural funds are not replaced. Julie Morgan's highlighted the fact that we get—I think it's 458 per cent of the UK average in Wales. The next one closest to us is actually Northern Ireland, at 197 per cent. So, we are way in the lead in the benefits we have from European structural funds. It's hugely disappointing that we have not yet got clarity on what will replace it.
Now, the principles underpinning the current system of support from EU to member states are based on fairness and need. Regions that have a per capita GDP of less than 75 per cent of the EU average qualify for that maximum level. There are actually only two in the UK that actually met that status: that's Cornwall and the Isles of Scilly, and west Wales and the Valleys. And we know that, if we had remained in the EU for the next period of the MFF, we would have actually had either equivalent funding or the minimum of a transition funding. Now, we've not been given any notification as to whether that will happen. All we've been told is there will be a shared prosperity fund. I'm sorry, Nick, that's all we've been told. Estimates and guesses—we can guess things, but it's nowhere given us in detail as to how that fund will work, what will be in it, who can bid for it. Is it a bidding scheme? Is it an allocation? What will the criteria be? It seems to be that the UK Government has taken the view, 'Well, that's not our priority'.
A gaf fi ymuno â'r Cadeirydd i ddiolch i bawb a roddodd dystiolaeth i'r pwyllgor ac i dîm clercio'r pwyllgor hefyd am gynhyrchu'r gwaith? Mae'n hanfodol ein bod yn gwneud hynny. A gaf fi gytuno â Nick Ramsay hefyd—mae'n debyg mai dyna'r unig beth rwy'n cytuno ag ef yn ei gylch y prynhawn yma—drwy ddweud bod y Cadeirydd wedi rhoi adolygiad manwl iawn o'r adroddiad mewn gwirionedd. Rwyf am fynegi fy siom enfawr mai un person yn unig—o, mae Andrew R.T. newydd ymddangos yn awr; dau o bobl—a gefnogodd Brexit sydd yn y Siambr i wrando ar y ddadl bwysig hon, oherwydd mae'n trafod ffrydiau cyllido i Gymru yn y dyfodol. Ac mae UKIP wedi diflannu. Roeddent i gyd eisiau hyn, ond pan ddaw'n fater o wynebu'r realiti gwirioneddol ar lawr gwlad nid ydynt eisiau gwybod. Credaf fod hynny'n gywilyddus.
Ddirprwy Lywydd, y llynedd, cyhoeddodd y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ei adroddiad ar ddyfodol polisi rhanbarthol yng Nghymru ar ôl Brexit, ac roedd yr adroddiad hwnnw'n tynnu sylw at gyllido ar gyfer y dyfodol hwnnw a'r heriau a fyddai'n codi wrth inni roi'r gorau i fanteisio ar fudd cyllid Ewropeaidd. Yn ystod cylch cronfeydd strwythurol Ewropeaidd 2014-20, clustnodwyd £2.1 biliwn o gyllid ar gyfer Cymru. Rwyf am ailadrodd hynny: £2.1 biliwn. O gofio bod Cymru'n cael £375 miliwn o gyllid bob blwyddyn o'r cronfeydd buddsoddi strwythurol Ewropeaidd yn ystod y cyfnod hwnnw at ddibenion datblygu economaidd rhanbarthol, roedd yn amlwg i ni fel pwyllgor wedyn fod angen inni edrych ar y materion hyn yn fanylach, ac rwy'n falch iawn fod y Pwyllgor Cyllid wedi ysgwyddo'r rôl o edrych ar hyn mewn llawer mwy o fanylder. Gallai colli mynediad at y cronfeydd hyn arwain at dwll du ariannol mewn perthynas â nifer o fuddsoddiadau mewn meysydd megis sgiliau a phrentisiaethau—fe wyddom fod Twf Swyddi Cymru wedi cael ei ariannu o'r cronfeydd Ewropeaidd—cydweithio a rhagoriaeth ymchwil—rydym wedi sôn am Horizon 2020 a'i olynydd, Horizon Ewrop—seilwaith ac arloesedd. Yn wir, rydym yn mynd i golli mwy o arian nag unrhyw wlad arall yn y Deyrnas Unedig os na cheir hyd i gyllid yn lle'r cronfeydd strwythurol Ewropeaidd. Nododd Julie Morgan y ffaith ein bod yn cael—458 y cant ydyw, rwy'n credu, o gyfartaledd y DU yng Nghymru. Y wlad sydd agosaf atom mewn gwirionedd yw Gogledd Iwerddon, ar 197 y cant. Felly, rydym ymhell ar y blaen o ran y budd a gawn o'r cronfeydd strwythurol Ewropeaidd. Mae'n hynod siomedig nad ydym wedi cael eglurhad eto ynglŷn â beth a ddaw yn ei le.
Nawr, mae'r egwyddorion sy'n sail i'r system bresennol o gymorth gan yr UE i aelod-wladwriaethau yn seiliedig ar degwch ac angen. Mae rhanbarthau sydd â chynnyrch domestig gros y pen o lai na 75 y cant o gyfartaledd yr UE yn gymwys ar gyfer yr uchafswm. Dau ranbarth yn unig yn y DU a oedd yn bodloni'r statws hwnnw: Cernyw ac Ynysoedd Scilly, a gorllewin Cymru a'r Cymoedd. Ac fe wyddom, pe baem wedi aros yn yr UE ar gyfer cyfnod nesaf y fframwaith ariannol amlflwydd, byddem wedi cael arian cyfatebol neu isafswm o gyllid pontio. Nawr, nid ydym wedi cael unrhyw hysbysiad ynglŷn ag a fydd hynny'n digwydd. Y cyfan a ddywedwyd wrthym yw y bydd yna gronfa ffyniant gyffredin. Mae'n ddrwg gennyf, Nick, dyna'r cyfan a ddywedwyd wrthym. Amcangyfrifon a dyfaliadau—gallwn ddyfalu pethau, ond ni chawsom glywed yn fanwl gan neb sut y bydd y gronfa honno'n gweithio, beth fydd ynddi, pwy sy'n cael gwneud cais amdani. A yw'n gynllun ymgeisio? A yw'n ddyraniad? Beth fydd y meini prawf? Mae'n ymddangos fel pe bai Llywodraeth y DU o'r farn nad yw'n flaenoriaeth iddi.
Will you take an intervention? I don't disagree with you, Dave. I think it's not an ideal situation. I'd like to see much more detail of the shared prosperity fund myself. The only point I was making was that there are certain assumptions that can be made, and I know full well that the Cabinet Secretary's officials have been looking at different options; of course they have. So, there is something that we can do, but I don't fundamentally disagree with you. We would not choose to be in this position.
A wnewch chi dderbyn ymyriad? Nid wyf yn anghytuno â chi, Dave. Credaf nad yw'n sefyllfa ddelfrydol. Hoffwn weld llawer mwy o fanylion am y gronfa ffyniant gyffredin fy hun. Yr unig bwynt yr oeddwn yn ei wneud oedd y gellir gwneud rhai rhagdybiaethau, a gwn yn iawn fod swyddogion Ysgrifennydd y Cabinet wedi bod yn edrych ar opsiynau gwahanol; wrth gwrs eu bod. Felly, mae yna rywbeth y gallwn ei wneud, ond nid wyf yn anghytuno'n sylfaenol â chi. Ni fyddem yn dewis bod yn y sefyllfa hon.
I agree. And, yes, there are some assumptions that can be made, but, of course, as Julie Morgan pointed out, with the news today as to what's happening in Cabinet right now, all those assumptions could be thrown in the air and discarded, because we just haven't got a clue. And that's the biggest problem: there is no commitment to any aspect of this. The high-level abstract definitions say absolutely nothing. And Julie's also highlighted the concern that we've also had in the past—and we've raised this with the Cabinet Secretary on other aspects of Brexit—is the engagement with the Welsh Government. Julie highlighted the fact that there was a meeting last week, preparatory to the consultation, but it was organised through the Welsh Office, not the Welsh Government, and George Hollingbery came to our committee to talk about trade and he was having exploratory discussions with stakeholders, so he said, organised through the Welsh Office, not the Welsh Government, on aspects of business in Wales. It is clear that the engagement with devolved institutions is atrocious, and it's something that really needs to be taken up at a much higher level— if you can, Nick, if you've got any influence at No. 10, please tell them that they need to engage with the Welsh institutions. [Interruption.] It's very important. They could tell us as well, yes.
Now, the report does highlight, once again, that lack of engagement, and I think we need to address that because we have representation for communities, deprived areas. Those communities benefit from European funding. They're going to lose out, and yet the UK Government doesn't seem to have an interest in helping us help them. We do know that Wales will lose funding; we do know that some of our most deprived communities will no longer get the opportunity to have financial investment and support; we do know, to date, that there are no identified replacement programmes. It's time for the UK Government to move ahead with the promises to the Welsh people of no loss of funding now or in the future.
Rwy'n cytuno. Ac oes, mae yna rai rhagdybiaethau y gellir eu gwneud, ond wrth gwrs, fel y nododd Julie Morgan, gyda'r newyddion heddiw ynglŷn â beth sy'n digwydd yn y Cabinet yr eiliad hon, gallai'r holl ragdybiaethau hynny gael eu taflu yn yr awyr a'u hanghofio, oherwydd nid oes gennym unrhyw syniad. A dyna'r broblem fwyaf: nid oes unrhyw ymrwymiad i unrhyw agwedd ar hyn. Nid yw'r diffiniadau haniaethol lefel uchel yn dweud dim byd o gwbl. Ac mae Julie wedi tynnu sylw hefyd at y pryder a oedd gennym yn y gorffennol—ac rydym wedi codi hyn gydag Ysgrifennydd y Cabinet ar agweddau eraill ar Brexit—ynglŷn â'r ymgysylltiad â Llywodraeth Cymru. Tynnodd Julie sylw at y ffaith bod cyfarfod yr wythnos diwethaf i baratoi ar gyfer yr ymgynghoriad, ond fe'i trefnwyd drwy Swyddfa Cymru, nid Llywodraeth Cymru, a daeth George Hollingbery i'n pwyllgor i siarad ynglŷn â masnach ac roedd yn cael trafodaethau archwiliadol gyda rhanddeiliaid, yn ôl yr hyn a ddywedodd, wedi'u trefnu drwy Swyddfa Cymru, nid Llywodraeth Cymru, ar agweddau ar fusnes yng Nghymru. Mae'n amlwg bod yr ymgysylltiad â sefydliadau datganoledig yn erchyll, ac mae'n rhywbeth y mae gwir angen mynd i'r afael ag ef ar lefel uwch o lawer—os gallwch chi, Nick, os oes gennych unrhyw ddylanwad yn Rhif 10, dywedwch wrthynt fod angen iddynt ymgysylltu â'r sefydliadau Cymreig. [Torri ar draws.] Mae'n bwysig iawn. Gallent ddweud wrthym ni hefyd, gallent.
Nawr, unwaith eto, mae'r adroddiad yn nodi'r diffyg ymgysylltiad hwnnw, ac mae angen inni fynd i'r afael â hynny am ein bod yn cynrychioli cymunedau, ardaloedd difreintiedig. Mae'r cymunedau hynny'n elwa o gyllid Ewropeaidd. Maent yn mynd i fod ar eu colled, ac eto nid yw Llywodraeth y DU i'w gweld fel pe bai ganddi ddiddordeb yn ein helpu ni i'w helpu hwy. Rydym yn gwybod y bydd Cymru'n colli arian; rydym yn gwybod na fydd rhai o'n cymunedau mwyaf difreintiedig yn cael cyfle mwyach i gael buddsoddiad ariannol a chymorth; gwyddom nad oes unrhyw raglenni wedi'u nodi hyd yn hyn i gymryd eu lle. Mae'n bryd i Lywodraeth y DU symud ymlaen gyda'r addewidion i bobl Cymru na fyddant yn colli arian yn awr neu yn y dyfodol.
I think it's a very good report, and I think the recommendations are very good. I just want to focus on a few comments with regard to my concerns over the shared prosperity fund.
Rwy'n meddwl ei fod yn adroddiad da iawn, a chredaf fod yr argymhellion yn dda iawn. Rwyf am ganolbwyntio'n unig ar rai sylwadau ar fy mhryderon ynglŷn â'r gronfa ffyniant gyffredin.
But, within the context of the shared prosperity fund, it is—. It's nice, actually, to see Nick Ramsay struggling and squirming, trying to explain what information whatsoever has been given from the Government. You did the best you could; I think that's probably a fair comment. But what I do get annoyed about is, certainly from the Secretary of State for Wales, in talking about it, and saying, 'Well, of course, the past system hasn't worked very well'—I have to tell you, in Rhondda Cynon Taf, in the Pontypridd and the Taff Ely area, it has been phenomenally successful in a constituency that's suffered from deindustrialisation. We had the £7 million of money for the lido, which connected with the £10 million for the pedestrianisation. We had the £100 million for the Church Village bypass, which has made a massive transformation. We've now got the £119 million for the rail enhancement part of the metro, £27 million of which is within the Taff's Well area, and, of course, the announcement more recently—I think an excellent announcement from the Cabinet Secretary for Finance—in respect of the £100 million in respect of further research and innovation. Those things, together with the way in which Welsh Government has moved Transport for Wales into the Pontypridd area, and the engagement and the partnership—it's actually transforming and regenerating. It has been vitally important, vitally useful, and a really serious consequence from not having it.
But my reason for going on about the shared prosperity fund—. Sometimes you make these glib comments, you know, that the Welsh Conservatives and the Conservative Government has been sharing prosperity ever since it was elected in 2010. The only problem is that it's been sharing prosperity with the people who are already prosperous, not with the people who actually need it. But the Secretary of State for Wales, when he's been asked about this and been challenged about this in Westminster, this is what he said on 24 October 2018:
'The UK's exit from the European Union provides us with an opportunity to reconsider how funding for growth across the UK is designed and delivered. In our manifesto'—
I presume that's the 2017 manifesto, coming up to two years ago—
'we committed to engaging with the Welsh Government on the UK Shared Prosperity Fund, and that work is under way.'
Well, from what I can see, that's been a manifesto commitment that's been broken from day one. There is no engagement, there has been no sharing of information, and there is no realistic work that is under way. And no doubt the Cabinet Secretary will say that's wrong. But more importantly than that, of course, is that the Secretary of State for Wales, who apparently seems to be confused about what his role is, or, in fact, that if he actually has a role that delivers any benefit to Wales whatsoever, he says, in an event that he had that, as far as I'm aware, was done without the engagement with Welsh Government:
'The creation of the UKSPF creates several risks and concerns. Will it be devolved? If yes, how will the governance and management work? Who will decide the investment priorities? Perhaps a UK Common Framework would work better for Scotland’s third sector? Will it be less money than we have now? Will the sector have a voice?'
Now, those were the questions that were being raised in the event at which he was the main speaker, and I think it raises the concerns that we all have, and we have to speak completely openly about, that what we are seeing is a re-centralisation of UK policy, a clawing back on devolution by using the finance—the so-called finance—that will go into the shared prosperity fund to actually control the political direction within Wales. We can have all the powers we want in this particular Assembly, but if we don't have the finance to enable us to implement them, then that power becomes sterile, and that is my real concern.
In a situation where the UK Government is telling us nothing, is clearly breaking its promises for engagement, will not give any commitment whatsoever in terms of how much money we will need, even if it's to guarantee that we will not get less, what it is actually talking about is how it will control that finance, how it will use that finance, to redirect policy, and even a question as to whether it will be devolved at all. That is the challenge I see, and, in a Conservative Government that is so abysmally divided, that it is in danger of, on the brink of, a general election any day now, it is a real concern that we have no idea, no capacity whatsoever, to plan for the future in terms of the so-called shared prosperity fund. There is only one commitment that will satisfy this, and that is that we will not have less money than we had before. And then there was a second commitment—it wasn't just the one; there was a second commitment—and that is that it will not be in any way used to undermine devolution, that those resources will come here to this place, the local, democratically elected Assembly of Wales, to decide how best it can be used. The decisions taken in my constituency have been very wise, prudent and are bearing fruit, and there's no reason to expect that not to happen in the future, unless there is a recentralisation policy, a secret agenda that the Tories have in the UK, to actually undermine devolution and recentralise power.
Ond yng nghyd-destun y gronfa ffyniant gyffredin, mae'n—. Mae'n braf, mewn gwirionedd, gweld Nick Ramsay yn cael anhawster ac yn gwingo wrth geisio egluro pa wybodaeth o gwbl a roddwyd gan y Llywodraeth. Fe wnaethoch gystal ag y gallech; rwy'n meddwl bod hwnnw mae'n debyg yn sylw teg. Ond yr hyn sy'n fy ngwneud yn ddig, yn sicr gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru, wrth iddo siarad am y peth, a dweud, 'Wel, wrth gwrs, nid yw'r system wedi gweithio'n dda iawn yn y gorffennol'—rhaid imi ddweud wrthych, yn Rhondda Cynon Taf, ym Mhontypridd ac yn ardal Taf Elái, mae wedi bod yn eithriadol o lwyddiannus mewn etholaeth sydd wedi dioddef yn sgil ddad-ddiwydiannu. Cawsom y £7 miliwn o arian ar gyfer y lido, a gysylltai â'r £10 miliwn ar gyfer creu parthau cerddwyr. Cawsom y £100 miliwn ar gyfer ffordd osgoi Pentre'r Eglwys, sydd wedi trawsnewid pethau'n aruthrol. Bellach mae gennym y £119 miliwn i'r rhan o'r metro ar gyfer gwella rheilffyrdd, gyda £27 miliwn ohono yn ardal Ffynnon Taf, ac wrth gwrs, y cyhoeddiad yn fwy diweddar—cyhoeddiad rhagorol yn fy marn i gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid—mewn perthynas â'r £100 miliwn tuag at ymchwil ac arloesi pellach. Mae'r pethau hynny, ynghyd â'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi symud Trafnidiaeth Cymru i ardal Pontypridd, a'r bartneriaeth a'r ymgysylltiad—mewn gwirionedd mae'n trawsnewid ac yn adfywio. Mae wedi bod yn hanfodol bwysig, yn hynod ddefnyddiol, a byddai pethau'n wahanol iawn pe na bai wedi'i roi.
Ond fy rheswm dros roi cymaint o sylw i'r gronfa ffyniant gyffredin—. Weithiau rydych yn gwneud sylwadau smala, wyddoch chi, fod y Ceidwadwyr Cymreig a'r Llywodraeth Geidwadol wedi bod yn rhannu ffyniant byth ers ei hethol yn 2010. Yr unig broblem yw ei bod wedi bod y rhannu ffyniant â phobl sydd eisoes yn ffyniannus, nid y bobl sydd ei angen mewn gwirionedd. Ond pan ofynnwyd i Ysgrifennydd Gwladol Cymru ynglŷn â hyn, a phan gafodd ei herio ynglŷn â hyn yn San Steffan, dyma'r hyn a ddywedodd ar 24 Hydref 2018:
Mae ymadawiad y DU â'r Undeb Ewropeaidd yn rhoi cyfle inni ailystyried sut y mae cyllid ar gyfer twf ar draws y DU yn cael ei gynllunio a'i ddarparu. Yn ein maniffesto—
maniffesto 2017, rwy'n cymryd, bron ddwy flynedd yn ôl—
rydym wedi ymrwymo i ymgysylltu â Llywodraeth Cymru ynglŷn â chronfa ffyniant gyffredin y DU, ac mae'r gwaith hwnnw'n mynd rhagddo.
Wel o'r hyn a welaf, roedd hwnnw'n ymrwymiad maniffesto a dorrwyd o'r diwrnod cyntaf un. Nid fu unrhyw ymgysylltu, ni rannwyd unrhyw wybodaeth, ac nid oes unrhyw waith go iawn yn mynd rhagddo. Ac yn ddiau bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud bod hynny'n anghywir. Ond yn bwysicach na hynny, wrth gwrs, mae'r ffaith bod Ysgrifennydd Gwladol Cymru, sydd i'w weld yn ddryslyd ynglŷn â beth yw ei rôl, mae'n debyg, neu'n wir, pa un a oes ganddo rôl sy'n cyflawni unrhyw fudd o gwbl mewn gwirionedd i Gymru, wedi dweud mewn digwyddiad a drefnwyd yn ôl yr hyn rwy'n ei ddeall heb unrhyw ymgysylltiad â Llywodraeth Cymru:
Mae sefydlu cronfa ffyniant gyffredin y DU yn creu nifer o risgiau a phryderon. A fydd wedi ei datganoli? Os bydd, sut y bydd y drefn o'i llywodraethu a'i rheoli'n gweithio? Pwy fydd yn penderfynu ar y blaenoriaethau buddsoddi? Efallai y byddai Fframwaith Cyffredin y DU yn gweithio'n well ar gyfer trydydd sector yr Alban? A fydd yn llai o arian nag a gawn yn awr? A fydd gan y sector lais?
Nawr, dyna'r cwestiynau a gâi eu gofyn yn y digwyddiad lle roedd yn brif siaradwr, a chredaf ei fod yn mynegi'r pryderon sydd gan bawb ohonom, ac mae'n rhaid inni siarad yn gwbl agored amdanynt, mai'r hyn a welwn yw ailganoli polisi'r DU, cyfyngu ar ddatganoli drwy ddefnyddio'r cyllid—y cyllid honedig—a fydd yn mynd i'r gronfa ffyniant gyffredin i reoli'r cyfeiriad gwleidyddol yng Nghymru mewn gwirionedd. Gallwn gael yr holl bwerau a ddymunwn yn y Cynulliad hwn, ond os nad oes gennym gyllid i'n galluogi i'w gweithredu, bydd y pŵer hwnnw'n ddiffrwyth, a dyna yw fy mhryder mawr.
Mewn sefyllfa lle nad yw Llywodraeth y DU yn dweud dim wrthym, lle mae'n amlwg yn torri ei haddewidion mewn perthynas ag ymgysylltu, lle nad yw'n rhoi unrhyw ymrwymiad o gwbl o ran faint o arian y bydd ei angen arnom, neu warantu na chawn lai hyd yn oed, yr hyn y mae'n siarad amdano mewn gwirionedd yw sut y bydd yn rheoli'r cyllid hwnnw, sut y bydd yn defnyddio'r cyllid hwnnw, i ailgyfeirio polisi, a hyd yn oed yn cwestiynu a fydd yn cael ei ddatganoli o gwbl. Dyna'r her a welaf, ac mewn Llywodraeth Geidwadol sydd mor druenus o ranedig, sydd mewn perygl o wynebu etholiad, ar drothwy etholiad cyffredinol unrhyw ddiwrnod yn awr, mae'n bryder gwirioneddol nad oes gennym unrhyw syniad, unrhyw allu o gwbl i gynllunio ar gyfer y dyfodol o ran y gronfa ffyniant gyffredin fel y'i gelwir. Un ymrwymiad yn unig a fydd yn ateb hyn, sef na chawn lai o arian nag a gaem o'r blaen. Ac yna cafwyd ail ymrwymiad—nid un yn unig a gafwyd; roedd yna ail ymrwymiad—sef na fydd yn cael ei ddefnyddio mewn unrhyw ffordd i danseilio datganoli, y bydd yr adnoddau hynny'n dod yma i'r lle hwn, sef y Cynulliad Cymru lleol a etholwyd yn ddemocrataidd, i benderfynu sut i wneud y defnydd gorau ohono. Mae'r penderfyniadau a wnaed yn fy etholaeth wedi bod yn ddoeth ac yn ddarbodus, ac maent yn dwyn ffrwyth, ac nid oes unrhyw reswm i ddisgwyl na fydd hynny'n digwydd yn y dyfodol, oni bai bod polisi o ailganoli, agenda gudd gan y Torïaid yn y DU, i danseilio datganoli mewn gwirionedd ac ailganoli grym.
I'd like to thank the Finance Committee for their report.
Over the past two decades, Wales has been the beneficiary of billions of pounds of EU funding, and we are currently receiving nearly £700 million a year. With the UK due to leave the EU in March next year, it is vital that we secure funding from the UK Government that is equal to or greater than the level of funding we receive from the EU.
The UK pays around £13 billion per annum to the EU, and money is then returned to the UK to pay for the common agricultural policy and structural funds. When Wales received Objective 1 funding in 1999, it was a once-in-a-lifetime opportunity to improve the economy of large parts of Wales. But still, west Wales and the Valleys remain one of the poorest parts of the UK. Therefore, tackling this inequality, post Brexit, is of paramount importance.
In 2014, Wales once again qualified for the highest level of structural funds as a lesser developed region, and this concerns me. While EU funding has delivered many improvements to Wales, it hasn’t transformed our economy. Wales remains the poorest part of the UK, and one of the poorest regions in Europe. Post Brexit, we have the opportunity to develop funding programmes that meet the needs of Wales. Structural funds can be developed and designed to meet the needs of Wales. Agri-funding schemes can be developed that benefit Wales’s environment and our farmers.
In order to achieve this, we must ensure that Wales continues to get the same level of funding. I therefore welcome the committee’s first recommendation to ensure that Wales is not a penny worse off post Brexit. In fact, I support all the committee’s recommendations.
The UK Government’s shared prosperity fund must work for Wales, and funds destined for Wales decided upon by this institution. Whatever system the UK Government comes up with for replacing EU funding programmes, it must not be used as a way of circumventing devolution. Devolution is here to stay, and we must send out a clear message that this institution is responsible for funding decisions affecting Wales.
I am pleased that the Welsh Government have accepted all the committee’s recommendations, and by us supporting the motion before us today, we will be sending a clear signal to the UK Government: guarantee the funding and allow us to decide on how best to spend it.
Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid am eu hadroddiad.
Dros y ddau ddegawd diwethaf, mae Cymru wedi derbyn biliynau o bunnoedd o gyllid yr UE, ac rydym ar hyn o bryd yn derbyn bron i £700 miliwn y flwyddyn. Gyda'r DU i adael yr UE ym mis Mawrth y flwyddyn nesaf, mae'n hanfodol ein bod yn cael arian gan Lywodraeth y DU sydd yr un faint neu'n fwy na lefel yr arian a gawn gan yr UE.
Mae'r DU yn talu tua £13 biliwn y flwyddyn i'r UE, a daw arian yn ôl i'r DU wedyn i dalu am y polisi amaethyddol cyffredin a'r cronfeydd strwythurol. Pan gafodd Cymru arian Amcan 1 yn 1999, roedd yn gyfle unwaith mewn oes i wella economi rhannau helaeth o Gymru. Ond er hynny, gorllewin Cymru a'r Cymoedd yw un o rannau tlotaf y DU o hyd. Felly, mae mynd i'r afael â'r anghydraddoldeb hwn, ar ôl Brexit, yn hollbwysig.
Yn 2014, roedd Cymru unwaith eto'n gymwys ar gyfer y lefel uchaf o gronfeydd strwythurol fel rhanbarth llai datblygedig, ac mae hyn yn destun pryder i mi. Er bod arian yr UE wedi cyflawni llawer o welliannau i Gymru, nid yw wedi trawsnewid ein heconomi. Cymru yw'r rhan dlotaf o'r DU o hyd, ac un o'r rhanbarthau tlotaf yn Ewrop. Ar ôl Brexit, mae cyfle gennym i ddatblygu rhaglenni ariannu sy'n ateb anghenion Cymru. Gellir datblygu a chynllunio cronfeydd strwythurol i ddiwallu anghenion Cymru. Gellir datblygu cynlluniau ariannu amaeth a all fod o fudd i amgylchedd Cymru ac i'n ffermwyr.
Er mwyn cyflawni hyn, rhaid inni sicrhau bod Cymru'n parhau i gael yr un lefel o gyllid. Felly croesawaf argymhelliad cyntaf y pwyllgor i sicrhau nad yw Cymru geiniog ar ei cholled ar ôl Brexit. Yn wir, rwy'n cefnogi pob un o argymhellion y pwyllgor.
Rhaid i gronfa ffyniant gyffredin Llywodraeth y DU weithio i Gymru, a'r sefydliad hwn a ddylai benderfynu ar yr arian sy'n dod i Gymru. Pa system bynnag y bydd Llywodraeth y DU yn ei dewis yn lle rhaglenni cyllid yr UE, rhaid peidio â'i defnyddio fel ffordd o osgoi rhoi gormod o ddatganoli. Mae datganoli yma i aros, a rhaid inni gyfleu neges glir mai'r sefydliad hwn sy'n gyfrifol am benderfyniadau ariannu sy'n effeithio ar Gymru.
Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn holl argymhellion y pwyllgor, a thrwy ein bod yn cefnogi'r cynnig sydd ger ein bron heddiw, byddwn yn anfon neges glir i Lywodraeth y DU: gwarantwch y cyllid a chaniatewch i ni benderfynu ar y ffordd orau i'w wario.
Thank you. Jane Hutt.
Diolch. Jane Hutt.
Thank you very much, Dirprwy Llywydd, for calling me to speak. I speak in full support of the Finance Committee inquiry report; I took part in it as a member. I want to focus specifically in support of recommendations 2 to 7: the importance of the shared prosperity fund; the impact on equalities of the loss of European funding; and the future fiscal framework for Wales in relation to Brexit.
In the Equality and Human Rights Commission Brexit and equalities debates last week, I spoke of the importance of the socioeconomic duty in Wales. Although this isn't featured in the Finance Committee's report, I do believe that this is a vital duty for the Welsh Government to enact. It will play a part in giving us powers to counteract the adverse impacts of Brexit on equality and human rights. It's also important in the funding context in terms of powers and priorities that this Welsh Government needs. We drew attention to the threats to EU funding in last week's debates, the uncertain prospects for the UK's shared prosperity fund. We made it clear that the UK shared prosperity fund proposed by the UK Government should be administered by the Welsh Government to ensure that it's sensitive to local needs and inequalities in Wales. We made it clear, as all speakers, indeed, have done today, that the fund should be targeted at tackling inequality and socioeconomic disadvantage.
Our committees have identified the EU funds that relate directly to equality and human rights, with around 60 per cent of European social fund-funded projects targeting people with one or more protected characteristics. I welcome the actions the Welsh Government has taken to influence this agenda. It's unclear how the UK Government has responded to the positive policy papers that have come from the Welsh Government, starting with the 'Regional Investment in Wales after Brexit' paper, which was published last December. A commitment in that paper to using funding received from Europe to support regional development and reduce inequality, and a commitment to a multi-annual approach towards investing replacement funding to maintain a long-term focus on the structural challenges in our economy and the labour market—how has the UK Government responded to this?
The Cabinet Secretary might like to update us on his last oral statement on the regional investment steering group that's been set up with businesses, local government, universities and the third sector, and £350,000 from the European transition fund to establish a partnership with the Organisation for Economic Co-operation and Development to help inform our approach. Welsh Government has been proactive in preparing for future funding arrangements post Brexit, and we've repeatedly told the UK Government that its proposed consultation about the shared prosperity fund must now take place, engaging with the Welsh Government and the National Assembly for Wales, with our committees asking for it, with interest arising across the Chamber, as well as from the Finance Committee.
Llywydd, at the Women in Wales For Europe meeting, last week, which I chaired, the Equality and Human Rights Commission alerted us to their forthcoming report. It will be called 'If not the EU, then who? The potential impact of the loss of EU funding on equality and human rights in Britain'. That report's going to be published imminently. It will provide an evidence base for the commission, the Welsh Government and ourselves in this Assembly, to respond to the UK Government shared prosperity fund consultation, and I understand that that EHRC research explores how the new UK shared prosperity fund can be an opportunity to keep equality and human rights as a cross-cutting theme in the way that Julie Morgan has described as being so influential in the use of our structural funds. So, I hope that the EHRC report will be influential with the UK Government as well.
Can I finish by welcoming the Cabinet Secretary's response to recommendation 2, acknowledging the Welsh Government paper, 'Reforming UK funding and fiscal arrangements after Brexit', fully backing the call for the Barnett formula to be replaced with a new, rules-based system that would ensure the allocation of resources within the UK is based on relative need. Alongside the socioeconomic duty, it is vital that we strengthen our powers and resource base for public finance in Wales. The fiscal framework and inter-governmental machinery reform is crucial to that, if Wales is to have a strong voice in not only Brexit, but the discussions of the future of the management of our public finances in Wales. So, I do hope that the Finance Committee's report will be useful to the Cabinet Secretary in his ongoing negotiations on behalf of Wales.
Diolch yn fawr iawn am alw arnaf i siarad, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n siarad i roi fy nghefnogaeth lawn i adroddiad ymchwiliad y Pwyllgor Cyllid; cymerais ran ynddo fel aelod. Rwyf am ganolbwyntio'n benodol ar fy nghefnogaeth i argymhellion 2 i 7: pwysigrwydd y gronfa ffyniant gyffredin; yr effaith ar gydraddoldeb o golli cyllid Ewropeaidd; a'r fframwaith cyllidol ar gyfer Cymru yn y dyfodol mewn perthynas â Brexit.
Yn nadl Brexit a chydraddoldebau y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yr wythnos diwethaf, siaradais am bwysigrwydd y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol yng Nghymru. Er nad yw'n ymddangos yn adroddiad y Pwyllgor Cyllid, rwy'n credu ei bod yn ddyletswydd hollbwysig i Lywodraeth Cymru ei gweithredu. Bydd yn chwarae ei rhan yn rhoi pwerau inni wrthsefyll effeithiau andwyol Brexit ar gydraddoldeb a hawliau dynol. Mae hefyd yn bwysig yn y cyd-destun cyllido o ran y pwerau a'r blaenoriaethau sydd eu hangen ar y Llywodraeth hon yng Nghymru. Fe wnaethom dynnu sylw at y bygythiadau i ffrydiau cyllido'r UE yn y dadleuon yr wythnos diwethaf, y rhagolygon ansicr ar gyfer cronfa ffyniant gyffredin y DU. Fe'i gwnaethom yn glir y dylai Llywodraeth Cymru weinyddu cronfa ffyniant gyffredin y DU a argymhellwyd gan Lywodraeth y DU er mwyn sicrhau ei bod yn sensitif i anghenion lleol ac anghydraddoldebau yng Nghymru. Fe'i gwnaethom yn glir, fel pob siaradwr heddiw yn wir, y dylid targedu'r gronfa ar gyfer mynd i'r afael ag anghydraddoldeb ac anfantais economaidd-gymdeithasol.
Mae ein pwyllgorau wedi nodi cronfeydd yr UE sy'n uniongyrchol berthnasol i gydraddoldeb a hawliau dynol, gyda thua 60 y cant o brosiectau a ariennir o gronfa gymdeithasol Ewrop yn targedu pobl ag un neu fwy o nodweddion gwarchodedig. Rwy'n croesawu'r camau gweithredu y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cymryd i ddylanwadu ar yr agenda hon. Nid yw'n glir sut y mae Llywodraeth y DU wedi ymateb i'r papurau polisi cadarnhaol a ddaeth gan Lywodraeth Cymru, gan ddechrau gyda'r papur 'Buddsoddi rhanbarthol yng Nghymru ar ôl Brexit', a gyhoeddwyd fis Rhagfyr diwethaf. Sut y mae Llywodraeth y DU wedi ymateb i ymrwymiad yn y papur hwnnw i ddefnyddio cyllid a dderbyniwyd gan Ewrop i gefnogi datblygu rhanbarthol a lleihau anghydraddoldeb, ac ymrwymiad i ddull amlflwydd o fuddsoddi cyllid yn lle arian Ewropeaidd i gynnal ffocws hirdymor ar yr heriau strwythurol yn ein heconomi a'r farchnad lafur?
Efallai y carai Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ar ei ddatganiad llafar diwethaf ar y grŵp llywio buddsoddi rhanbarthol a sefydlwyd gyda busnesau, llywodraeth leol, prifysgolion a'r trydydd sector, a £350,000 o'r gronfa bontio Ewropeaidd i sefydlu partneriaeth gyda'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i helpu i lywio ein dull o weithredu. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod wrthi'n rhagweithiol yn paratoi ar gyfer trefniadau ariannu yn y dyfodol ar ôl Brexit, ac rydym wedi dweud wrth Lywodraeth y DU droeon fod yn rhaid i'w hymgynghoriad arfaethedig ar y gronfa ffyniant gyffredin ddigwydd yn awr, gan ymgysylltu â Llywodraeth Cymru a Chynulliad Cenedlaethol Cymru, gyda'n pwyllgorau'n gofyn amdano, a diddordeb ar draws y Siambr, yn ogystal â'r Pwyllgor Cyllid.
Lywydd, yn y cyfarfod a gadeiriais yr wythnos diwethaf o Menywod yng Nghymru dros Ewrop, tynnodd y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol ein sylw at yr adroddiad sydd ganddynt yn yr arfaeth. Ei enw fydd 'Os nad yr UE, pwy? Effaith bosibl colli cyllid yr UE ar gydraddoldeb a hawliau dynol ym Mhrydain'. Mae'r adroddiad hwnnw ar fin cael ei gyhoeddi. Bydd yn darparu sylfaen dystiolaeth i'r comisiwn, Llywodraeth Cymru a ninnau yn y Cynulliad hwn allu ymateb i ymgynghoriad Llywodraeth y DU ar y gronfa ffyniant gyffredin, ac rwy'n deall bod y gwaith ymchwil hwnnw gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn archwilio'r modd y gall cronfa ffyniant gyffredin newydd y DU fod yn gyfle i gadw cydraddoldeb a hawliau dynol yn thema drawsbynciol yn y ffordd y mae Julie Morgan wedi'i disgrifio fel rhywbeth sydd mor ddylanwadol yn y defnydd o'n cronfeydd strwythurol. Felly, rwy'n gobeithio y bydd adroddiad y comisiwn yn dylanwadu ar Lywodraeth y DU yn ogystal.
A gaf fi orffen drwy groesawu ymateb Ysgrifennydd y Cabinet i argymhelliad 2, sy'n cydnabod papur Llywodraeth Cymru, 'Diwygio trefniadau ariannu a chodi cyllid y DU ar ôl Brexit', gan gefnogi'n llawn yr alwad am system newydd yn seiliedig ar reolau yn lle fformiwla Barnett er mwyn sicrhau y dyrennir adnoddau o fewn y DU yn seiliedig ar angen cymharol. Ochr yn ochr â'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol, mae'n hanfodol ein bod yn atgyfnerthu ein pwerau a'n sylfaen adnoddau ar gyfer cyllid cyhoeddus yng Nghymru. Mae'r fframwaith cyllidol a diwygio'r prosesau rhynglywodraethol yn allweddol i hynny os yw Cymru'n mynd i gael llais cryf, nid yn unig yn Brexit, ond yn y trafodaethau ar reoli ein cyllid cyhoeddus yng Nghymru yn y dyfodol. Felly, rwy'n gobeithio y bydd adroddiad y Pwyllgor Cyllid yn ddefnyddiol i Ysgrifennydd y Cabinet yn ei negodiadau parhaus ar ran Cymru.
I congratulate the Finance Committee on its very important report and recommendations, Dirprwy Lywydd. We all know that the challenges involved with Brexit are immense, and the uncertainty is great, and that poses all sorts of very, very difficult challenges for organisations, and, indeed, everybody in Wales. Trying to find a way through is very, very difficult, given the complexity and the reach of our membership into all aspects of life.
We've heard mention of some European Union programmes today, Dirprwy Lywydd, and I'd like to mention the LIFE programme, which many of our organisations concerned with our environment and nature and biodiversity in Wales value greatly, and have requested that it be highlighted in terms of continuation of funding. It has been critical to nature and, by extension, well-being in Wales, since 1992, when it first started. Over that period, we've had 18 nature and biodiversity LIFE projects in Wales, with a total value of over €65 million—€36 million of which is directly from European Union funds. I would say, Dirprwy Lywydd, and I know many would agree, that money has achieved a lot and has been put to very good use. I think that's very much the view of Welsh Government, given that the Welsh Government's own nature recovery plan for Wales lists several LIFE-funded projects that are critical to the achievement of nature conservation objectives in our country, and it specifically mentions LIFE as crucial to achieving our nature recovery objectives. So, given that centrality of that programme, those projects and that funding to nature, biodiversity and well-being in Wales, I wonder if the Cabinet Secretary might consider calling on UK Government to replace the EU LIFE nature fund with an equivalent dedicated funding programme for nature as we move forward.
Rwy'n llongyfarch y Pwyllgor Cyllid ar ei adroddiad a'i argymhellion pwysig iawn, Ddirprwy Lywydd. Mae pawb ohonom yn gwybod bod yr heriau sydd ynghlwm wrth Brexit yn enfawr, ac mae'r ansicrwydd yn fawr, ac mae hynny'n creu pob math o heriau anodd tu hwnt i sefydliadau, ac i bawb yng Nghymru yn wir. Mae ceisio dod o hyd i ffordd drwodd yn anodd eithriadol o ystyried cymhlethdod a chyrhaeddiad ein haelodaeth ym mhob agwedd ar fywyd.
Clywsom sôn am rai o raglenni'r Undeb Ewropeaidd heddiw, Ddirprwy Lywydd, a hoffwn sôn am y rhaglen LIFE y mae llawer o'n sefydliadau sy'n ymwneud â'n hamgylchedd a natur a bioamrywiaeth yng Nghymru yn rhoi gwerth mawr arni, ac rydym wedi gofyn iddi gael sylw o ran parhau cyllid. Mae wedi bod yn hanfodol i natur ac o ganlyniad i hynny, i les yng Nghymru ers 1992 pan ddechreuodd gyntaf. Dros y cyfnod hwnnw, rydym wedi cael 18 o brosiectau natur a bioamrywiaeth LIFE yng Nghymru, sy'n werth dros €65 miliwn i gyd—gyda €36 miliwn ohono'n dod yn uniongyrchol o gronfeydd yr Undeb Ewropeaidd. Buaswn yn dweud, Ddirprwy Lywydd, a gwn y byddai llawer yn cytuno, fod yr arian hwnnw wedi cyflawni llawer ac wedi'i ddefnyddio'n dda iawn. Credaf mai dyna farn bendant Llywodraeth Cymru, o gofio bod cynllun adfer natur Llywodraeth Cymru ei hun ar gyfer Cymru'n rhestru sawl prosiect a ariennir gan LIFE sy'n allweddol i gyflawni amcanion cadwraeth natur yn ein gwlad, ac mae'n sôn yn benodol am LIFE fel rhywbeth sy'n hanfodol i gyflawni ein hamcanion adfer natur. Felly, o ystyried pa mor ganolog yw'r rhaglen honno, y prosiectau hynny a'r cyllid hwnnw i natur, bioamrywiaeth a lles yng Nghymru, tybed a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried galw ar Lywodraeth y DU i roi rhaglen ariannu benodol gyfatebol ar waith yn lle cronfa natur EU LIFE ar gyfer natur wrth inni symud ymlaen.
Thank you. Can I now call the Cabinet Secretary for Finance, Mark Drakeford?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, Mark Drakeford?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Fel Aelodau eraill prynhawn yma, fe hoffwn i ddechrau drwy ddweud gair o ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid ac i Llyr Gruffydd am eu gwaith ar yr adroddiad, ac i'r holl randdeiliaid ar draws Cymru sydd wedi rhoi tystiolaeth fel rhan o ymchwiliad y pwyllgor ac i bawb sydd wedi siarad mor gefnogol yn y drafodaeth heddiw.
Rydw i'n mynd i ddefnyddio'r amser sydd gyda fi i ymateb i rai o'r argymhellion yn yr adroddiad ac i adeiladu ar rai pwyntiau a wnaed heddiw.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. As other Members have done, I would like to start by saying a few words of thanks to the Finance Committee and to Llyr Gruffydd for their work on this report, and to all the stakeholders across Wales who've provided evidence as part of the committee’s inquiry and to everyone who has spoken in so supportive a way during this debate today.
I’m going to use my time to respond to some of the recommendations in the report and to build on some of the points that have been made this afternoon.
Thanks very much to all those who've taken part in what has been a consensual debate, as was the report itself. I was very pleased on behalf of the Government to be able to support all the report's recommendations. We particularly and obviously support the overarching recommendation of the report to continue to negotiate with the UK Government to ensure that Wales is not a penny worse off as a result of Brexit. As others have said, this was a promise made to people in Wales during the referendum campaign, and the UK Government must live up to that promise.
Now, Dirprwy Lywydd, I've always recognised in the Chamber the value of the Chancellor of the Exchequer's commitment to current programmes. The guarantee that he has provided has been undoubtedly useful in sustaining the interest and commitment to that programme, but as the weeks and months go by, it is hugely regrettable, as David Rees said, that we are still no clearer on the UK Government's intentions beyond 2021. The delay in the spending review into next year means that it is now going to be even more difficult to plan effectively for our future outside the European Union and to support prosperity across Wales.
The value of the programmes to Wales has been regularly referred to during the debate. Caroline Jones referred to the money that we get for European structural and investment funds, worth some £370 million annually to Wales. John Griffiths made a really important contribution, I think, in reminding us that, as well as the money we get through its structural funds and the money we get to support agriculture in Wales, there are a series of other really important European Union programmes—Erasmus+, Horizon 2020, the interterritorial co-operation programme, Creative Europe, and, as John said this afternoon, the LIFE programme. All of those strands in European funding have done enormous good here in Wales and allowed Wales to play a part on the European stage. When we say that Wales must not be a penny worse off, we mean continued access to those programmes and to what they bring to Wales, as the report does in, for example, highlighting the importance of the European Investment Bank to us here.
It's essential, then, that the UK Government not only confirms replacement funding for the Welsh Government to protect the livelihoods of our businesses, people and communities, but also that we retain the responsibility that has been here in this Assembly since it was founded in 1999 to decide how that funding is best deployed along with our partners here in Wales.
We set out our policy position in 'Regional Investment in Wales after Brexit'. It was developed through close and open dialogue with stakeholders and it contains those 'made in Wales' solutions to which Members this afternoon have referred. I'm very grateful to the committee for its support of this basic policy position.
We've heard a lot this afternoon about the UK shared prosperity fund. Maybe that wasn't one of the more consensual moments in our debate. Let me say from my perspective, there's very little 'shared' about it, in the sense that we know almost nothing about the plans that the UK Government has for the fund. We raise it absolutely regularly. I raised it at the last meeting of finance Ministers with the Treasury, strongly supported by the Scottish Government. The First Minister raised it again with the Deputy Prime Minister and the Scottish First Minister at the British-Irish Council at the weekend. Frankly, Dirprwy Lywydd, we have more traction with UK Ministers who do not represent Wales in the UK Government than we do through the Secretary of State himself, constantly, as Mick Antoniw said, talking Wales down in a vain attempt to aggrandise his own role in the UK Government.
We reject outright any notion of a UK shared prosperity fund that would take money or decision making away from Wales. The repeated promises that Brexit would result in an increase in powers for this institution have to be honoured in the very practical implementation of any funding arrangements the other side of the European Union. That was endorsed this week, Dirprwy Lywydd, in a report by the all-party parliamentary committee on this matter, which said, yet again, the money that goes to Wales and to Scotland as a result of our membership of the European Union must flow to Wales and Scotland in the future, and the decision making about how best to use those investments must be left as close to where those decisions matter.
Diolch fawr iawn i bawb sydd wedi cymryd rhan mewn dadl sydd wedi bod yn gydsyniol, fel yr adroddiad ei hun. Roeddwn yn falch iawn ar ran y Llywodraeth o allu cefnogi pob un o argymhellion yr adroddiad. Yn fwyaf arbennig ac amlwg rydym yn cefnogi argymhelliad trosfwaol yr adroddiad i barhau i negodi â Llywodraeth y DU er mwyn sicrhau nad yw Cymru geiniog ar ei cholled yn sgil Brexit. Fel y dywedodd eraill, dyna addewid a wnaed i bobl Cymru yn ystod ymgyrch y refferendwm, a rhaid i Lywodraeth y DU wireddu'r addewid hwnnw.
Nawr, Ddirprwy Lywydd, rwyf bob amser yn y Siambr wedi cydnabod gwerth ymrwymiad Canghellor y Trysorlys i raglenni presennol. Mae'r sicrwydd y mae wedi'i roi wedi bod yn ddefnyddiol yn ddi-os i gynnal diddordeb ac ymrwymiad i'r rhaglen honno, ond wrth i'r wythnosau a'r misoedd fynd heibio, mae'n destun gofid mawr, fel y dywedodd David Rees, nad ydym ronyn yn gliriach ynglŷn â bwriadau Llywodraeth y DU y tu hwnt i 2021. Mae'r oedi yn yr adolygiad o wariant nes y flwyddyn nesaf yn golygu ei bod hi'n mynd i fod hyd yn oed yn fwy anodd cynllunio'n effeithiol ar gyfer ein dyfodol y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd ac i gefnogi ffyniant ledled Cymru.
Cyfeiriwyd droeon at werth y rhaglenni i Gymru yn ystod y ddadl. Cyfeiriodd Caroline Jones at yr arian a gawn ar gyfer cronfeydd strwythurol a buddsoddi o Ewrop sy'n werth tua £370 miliwn bob blwyddyn i Gymru. Gwnaeth John Griffiths gyfraniad hynod bwysig, rwy'n meddwl, a oedd yn ein hatgoffa, yn ogystal â'r arian a gawn drwy'r cronfeydd strwythurol a'r arian a gawn i gefnogi amaethyddiaeth yng Nghymru, fod yna gyfres o raglenni eraill pwysig iawn i'w cael gan yr Undeb Ewropeaidd—Erasmus+, Horizon 2020, y rhaglen gydweithredu rhyngdiriogaethol, Ewrop Greadigol, ac fel y dywedodd John y prynhawn yma, y rhaglen LIFE. Mae pob un o'r elfennau hynny o arian Ewropeaidd wedi gwneud daioni enfawr yma yng Nghymru ac wedi galluogi Cymru i chwarae rhan ar y llwyfan Ewropeaidd. Pan ddywedwn na ddylai Cymru fod geiniog ar ei cholled, yr hyn a olygwn yw parhau mynediad at y rhaglenni hynny a'r hyn a gynigiant i Gymru, fel y mae'r adroddiad yn ei wneud, er enghraifft, drwy dynnu sylw at bwysigrwydd Banc Buddsoddi Ewrop i ni yma.
Mae'n hanfodol, felly, fod Llywodraeth y DU nid yn unig yn cadarnhau cyllid newydd i Lywodraeth Cymru er mwyn diogelu bywoliaeth ein busnesau, ein pobl a'n cymunedau, ond hefyd ein bod yn cadw'r cyfrifoldeb a fu yma yn y Cynulliad ers ei sefydlu yn 1999 am benderfynu ar y ffordd orau o ddefnyddio'r arian hwnnw gyda'n partneriaid yma yng Nghymru.
Rydym wedi nodi ein safbwynt polisi yn 'Buddsoddi rhanbarthol yng Nghymru ar ôl Brexit'. Cafodd ei ddatblygu drwy ddeialog agos ac agored gyda rhanddeiliaid ac mae'n cynnwys yr atebion 'gwnaed yng Nghymru' y mae'r Aelodau wedi cyfeirio atynt y prynhawn yma. Rwy'n ddiolchgar iawn i'r pwyllgor am ei gefnogaeth i'r safbwynt polisi sylfaenol hwn.
Clywsom lawer y prynhawn yma am gronfa ffyniant gyffredin y DU. Efallai nad dyna oedd rhai o eiliadau mwy cydsyniol ein dadl. Gadewch imi ddweud o'm rhan i nad oes fawr 'yn gyffredin' amdani, yn yr ystyr nad ydym yn gwybod y nesaf peth i ddim am y cynlluniau sydd gan Lywodraeth y DU ar gyfer y gronfa. Rydym yn codi'r mater yn rheolaidd tu hwnt. Fe'i codais yng nghyfarfod diwethaf y Gweinidogion cyllid â'r Trysorlys, gyda chefnogaeth gadarn Llywodraeth yr Alban. Cododd Prif Weinidog Cymru'r mater gyda'r Dirprwy Brif Weinidog a Phrif Weinidog yr Alban yn y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig dros y penwythnos. A dweud y gwir, Ddirprwy Lywydd, rydym yn cael mwy o lwyddiant gyda Gweinidogion y DU nad ydynt yn cynrychioli Cymru yn Llywodraeth y DU nag a gawn drwy'r Ysgrifennydd Gwladol ei hun, sydd, fel y dywedodd Mick Antoniw, yn gyson yn bychanu Cymru mewn ymgais ofer i chwyddo ei rôl ei hun yn Llywodraeth y DU.
Rydym yn gwrthod yn llwyr unrhyw syniad o gronfa ffyniant gyffredin yn y DU a fyddai'n mynd amddifadu Cymru o gyllid neu'r hawl i wneud penderfyniadau. Rhaid gwireddu'r addewidion mynych y byddai Brexit yn arwain at gynyddu pwerau'r sefydliad hwn drwy weithrediad tra ymarferol unrhyw drefniadau ariannu yr ochr arall i'r Undeb Ewropeaidd. Ategwyd hynny yr wythnos hon, Ddirprwy Lywydd, mewn adroddiad gan y pwyllgor seneddol hollbleidiol ar y mater hwn, a ddywedodd, unwaith eto, fod yn rhaid i'r arian sy'n mynd i Gymru ac i'r Alban o ganlyniad i'n haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd lifo i Gymru ac i'r Alban yn y dyfodol, a rhaid i'r broses o benderfynu ar y ffordd orau o ddefnyddio'r buddsoddiadau hynny fod mor agos ag y bo modd at ble mae'r penderfyniadau hynny'n cyfrif.
Will the Cabinet Secretary take an intervention?
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet dderbyn ymyriad?
Of course, Andrew.
Wrth gwrs, Andrew.
I'm grateful to him for taking the intervention. I do take the point, and I, as a Member of this institution, want as much autonomy as possible within this institution, but under the EU rules, on the rural development plan, for example, the Cabinet Secretary and her officials would be going back and forth to Brussels for final sign-off. Do you not accept that there is an element, on a UK basis, for agreement around some of the general principles that are best defined in the agricultural field as UK frameworks?
Rwy'n ddiolchgar iddo am dderbyn yr ymyriad. Rwy'n derbyn y pwynt, ac fel Aelod o'r sefydliad hwn, rwyf eisiau cymaint ag y bo modd o ymreolaeth o fewn y sefydliad hwn, ond o dan reolau'r UE, ar y cynllun datblygu gwledig, er enghraifft, byddai Ysgrifennydd y Cabinet a'i swyddogion yn mynd yn ôl ac ymlaen i Frwsel er mwyn sicrhau cymeradwyaeth derfynol. Onid ydych yn derbyn fod yna elfen, ar sail y DU, ar gyfer cytuno ar rai o'r egwyddorion cyffredinol y gellir eu diffinio orau yn y maes amaethyddol fel fframweithiau ar gyfer y DU?
Well, let me answer Andrew R.T. Davies in two ways. First of all, Andrew, one of the major selling points that were put forward by those who supported the idea of leaving the European Union is that we would be free of those restraints in the future and that those decisions would come here to Wales, and that's what I am arguing for in relation to the shared prosperity fund. Those responsibilities have been here since 1999, and the other side of the European Union, those responsibilities should be augmented, not taken away.
You used a very important word in your intervention, which was 'by agreement', and if there were to be a proper discussion with the UK Government on how those funds might best be used—and maybe there are some UK-wide themes that we would wish to agree on with others—I'd have no objection to that. There's been nothing of that, I can absolutely assure you of that. There has been not a single occasion on which we have sat down around a table, with Scotland and the UK Government, to draw out exactly that.
On the new agriculture policy front, we are working closely with the UK Government and other devolved administrations, and it demonstrates that where that takes place, it is possible to draw out those things where we have common ground, and we know now that the majority of the framework that will govern agriculture in the future will be managed through non-legislative inter-governmental co-ordination. So, when it's done by agreement, progress can be made. We see very little sign of that in the shared prosperity fund area.
Very briefly, Dirprwy Lywydd, just to mention some final important themes in the report and in contributions. Absolutely, we recognise what Julie Morgan said about the need to continue to secure expertise in the administration of those funds, to simplify those processes, to make sure that we use European Union funds to focus relentlessly on equality and human rights, especially citizenship rights in the Brexit context—a point picked up by Jane Hutt when she talked about the socioeconomic duty. The report talks about the reform of Barnett and we agree, but it's been very difficult to bring others to the table. It seems particularly hard to me to see how Barnett could be used in any emergency budget that might be necessary in a hard-line Brexit.
In conclusion, Dirprwy Lywydd, the Welsh Government accepts all the report's recommendations. Its evidence provides a core part of our negotiating strategy to achieve the best funding deal for Wales. We will continue to adopt an open and evidence-based approach to those negotiations and I welcome the contribution that this report and this debate make to that whole process.
Wel, gadewch imi ateb Andrew R.T. Davies mewn dwy ffordd. Yn gyntaf oll, Andrew, un o'r pwyntiau gwerthu mawr a gyflwynwyd gan y rhai a oedd o blaid y syniad o adael yr Undeb Ewropeaidd yw y byddem yn rhydd o'r cyfyngiadau hynny yn y dyfodol ac y byddai'r penderfyniadau hynny'n dod yma i Gymru, a dyna rwy'n dadlau drosto mewn perthynas â'r gronfa ffyniant gyffredin. Mae'r cyfrifoldebau hynny wedi bod yma ers 1999, a'r ochr arall i'r Undeb Ewropeaidd, dylai'r cyfrifoldebau hynny gael eu hymestyn, nid eu dwyn ymaith.
Fe ddefnyddioch chi air pwysig iawn yn eich ymyriad, sef 'cytundeb', a phe bai trafodaeth briodol gyda Llywodraeth y DU ar y ffordd orau o ddefnyddio'r cronfeydd hynny—ac efallai fod yna rai themâu ledled y DU y byddem yn dymuno cytuno arnynt gydag eraill—ni fyddai gennyf unrhyw wrthwynebiad i hynny. Gallaf eich sicrhau'n bendant na fu dim o hynny. Ni fu unrhyw achlysur lle rydym wedi eistedd o gwmpas y bwrdd gyda Llywodraeth yr Alban a Llywodraeth y DU i drafod hynny.
O ran polisi amaethyddiaeth newydd, rydym yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth y DU a'r gweinyddiaethau datganoledig eraill, a lle bo hynny'n digwydd, mae'n dangos ei bod yn bosibl neilltuo'r pethau lle mae gennym dir yn gyffredin, a gwyddom bellach y bydd y rhan fwyaf o'r fframwaith a fydd yn rheoli amaethyddiaeth yn y dyfodol yn cael ei reoli drwy gydgysylltu rhynglywodraethol anneddfwriaethol. Felly, pan gaiff ei wneud drwy gytundeb, gellir gwneud cynnydd. Ychydig iawn o arwydd o hynny a welwn o ran y gronfa ffyniant gyffredin.
Yn fyr iawn, Ddirprwy Lywydd, os caf sôn i orffen am rai o'r themâu pwysig yn yr adroddiad ac yn y cyfraniadau. Yn sicr, rydym yn cydnabod yr hyn a ddywedodd Julie Morgan am yr angen i barhau i sicrhau arbenigedd wrth weinyddu'r cronfeydd hynny, i symleiddio'r prosesau hynny, er mwyn gwneud yn siŵr ein bod yn defnyddio cronfeydd yr Undeb Ewropeaidd i ganolbwyntio'n barhaus ar gydraddoldeb a hawliau dynol, yn enwedig hawliau dinasyddiaeth yng nghyd-destun Brexit—pwynt a nodwyd gan Jane Hutt pan soniodd am y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol. Mae'r adroddiad yn sôn am ddiwygio fformiwla Barnett ac rydym yn cytuno, ond mae wedi bod yn anodd iawn dod ag eraill at y bwrdd. Mae'n ymddangos yn arbennig o anodd i mi weld sut y gellid defnyddio Barnett mewn unrhyw gyllideb frys y gallai fod ei hangen mewn Brexit caled.
I gloi, Ddirprwy Lywydd, mae Llywodraeth Cymru'n derbyn holl argymhellion yr adroddiad. Mae ei dystiolaeth yn rhan greiddiol o'n strategaeth negodi ar gyfer sicrhau'r cytundeb ariannu gorau ar gyfer Cymru. Byddwn yn parhau i fabwysiadu ymagwedd agored ar sail tystiolaeth tuag at y negodiadau hynny ac rwy'n croesawu cyfraniad yr adroddiad a'r ddadl i'r holl broses honno.
I now call on Llyr Gruffydd to reply to the debate.
Galwaf yn awr ar Llyr Gruffydd i ymateb i'r ddadl.
Can I thank all Members who contributed to what I thought was an excellent debate? If I had a penny for every time I heard somebody say that we shouldn't be a penny worse off, then I could probably bankroll some of this myself. But, it does underline the fact that this is probably one of the central aspects: that we would like to see the Brexit dividend that was promised to us. Although the likelihood of that is quite remote, certainly in the short to medium term, the reality is that we, at the very least, expect to hold on to what we have previously received.
The other key feature coming through, of course, was the lack of detail coming from the UK Government. I wasn't a member of the Finance Committee when the Secretary of State was initially invited to come and give evidence, but you might want to consider whether the Secretary of State politely declined because he didn't really know himself what the proposals were going to be. Indeed, we look forward, if there is to be a consultation, as expected, or some sort of information dissemination before Christmas, to be made aware of that at the very least.
Of course, it raises again the point made by Mick Antoniw about the lack of engagement, and Jane Hutt and others mentioned the lack of engagement that's such a concerning feature of all facets of Brexit between the UK Government and the Welsh Government. Only this morning, members of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee were scrutinising the UK Agriculture Bill and concerns were expressed there around how the UK Government seem to be sucking some powers back to the centre in relation to funding as well, and setting upper limits, et cetera.
We saw—I see the Cabinet Secretary for rural affairs in her seat there—in the independent review that's now been started, looking at the way that farm funding is being allocated across the UK, how the Welsh Government didn't have that proactive role in looking at developing terms of reference for that particular piece of work. So, it is concerning, I think, that we're potentially seeing once again on an issue as important as successor funding programmes, we're possibly seeing the same tendency here.
Of course, David Rees and John Griffiths and others have referred to this risk of a funding black hole that we might see where important programmes, schemes and projects will be adversely impacted, affecting communities, businesses, industry, academia, et cetera, who are very much dependent on a lot of this money for much of their work.
The Cabinet Secretary reminded us that he's still no clearer as to the UK Government's intention beyond 2021. Well, what he can be sure of is our committee's support for the two key things that he mentioned, in that he demands of the UK Government a confirmation of replacement funding in the first place, but also that we here in Wales retain the responsibility to decide how that funding is deployed. And really, in that respect, I think this is very much a litmus test on whether devolution actually does what it says on the tin, because if that isn't delivered then clearly there will be fundamental questions to be asked.
Can I, in conclusion, also thank the clerk and the team at the Commission for the excellent support that the committee has received along the way of carrying out this work, and thank Assembly Members who are members of the committee as well for their deliberations? Hopefully this is an important contribution to what is a key discussion and a key factor for the future of this National Assembly, not only in our relationship with the UK Government, but certainly in terms of our ability to deliver the benefits that historically we've been able to deliver through European funding, and let's hope that, if there is a successor scheme that comes, then those schemes, whatever they look like, respect the principles outlined in our report and allow us to continue with much of that work. Diolch yn fawr.
A gaf fi ddiolch i'r holl Aelodau a gyfrannodd i'r hyn y teimlwn ei bod yn ddadl ardderchog? Pe bai gennyf geiniog am bob tro y clywais rywun yn dweud na ddylem fod geiniog ar ein colled, mae'n siŵr y gallwn dalu am beth o hyn fy hun. Ond mae'n tanlinellu'r ffaith mai dyma un o'r agweddau canolog mae'n debyg: y byddem yn hoffi gweld y difidend Brexit a addawyd i ni. Er mai annhebygol iawn y gwelwn hynny, yn sicr yn y tymor byr i'r tymor canolig, y realiti yw ein bod o leiaf yn disgwyl dal ein gafael ar yr hyn a gawsom yn flaenorol.
Y nodwedd allweddol arall a amlygwyd, wrth gwrs, oedd y diffyg manylion gan Lywodraeth y DU. Nid oeddwn yn aelod o'r Pwyllgor Cyllid pan wahoddwyd yr Ysgrifennydd Gwladol yn wreiddiol i ddod i roi tystiolaeth, ond efallai yr hoffech ystyried ai'r rheswm pam y gwrthododd yr Ysgrifennydd Gwladol yn gwrtais oedd oherwydd nad oedd yn gwybod ei hun beth oedd y cynigion yn mynd i fod mewn gwirionedd. Yn wir, rydym yn edrych ymlaen, os oes ymgynghoriad yn mynd i fod, yn ôl y disgwyl, neu ryw fath o ddosbarthu gwybodaeth cyn y Nadolig, at gael gwybod ynglŷn â hynny fan lleiaf.
Wrth gwrs, unwaith eto mae'n codi'r pwynt a wnaeth Mick Antoniw am y diffyg ymgysylltiad, a soniodd Jane Hutt ac eraill am y diffyg ymgysylltiad sy'n nodwedd mor ddigalon o bob agwedd ar Brexit rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru. Y bore yma, roedd aelodau o'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig yn craffu ar Fil Amaethyddiaeth y DU a mynegwyd pryderon yno ynglŷn â'r modd y mae Llywodraeth y DU i'w gweld yn sugno rhai pwerau yn ôl i'r canol mewn perthynas ag ariannu hefyd, a gosod terfynau uchaf, ac ati.
Yn yr adolygiad annibynnol sydd wedi cychwyn bellach—gwelaf Ysgrifennydd y Cabinet dros faterion gwledig yn ei sedd yno—i edrych ar y ffordd y mae cyllid i ffermydd yn cael ei ddyrannu ar draws y DU, gwelsom nad oedd gan Lywodraeth Cymru rôl ragweithiol yn y broses o edrych ar ddatblygu cylch gorchwyl ar gyfer y gwaith penodol hwnnw. Felly, rwy'n credu mai testun pryder yw'r ffaith ein bod o bosibl yn gweld yr un duedd yma unwaith eto ar fater mor bwysig â rhaglenni cyllido olynwyr.
Wrth gwrs, mae David Rees a John Griffiths ac eraill wedi cyfeirio at y risg o dwll du cyllidol y gallem ei gweld lle bydd rhaglenni, cynlluniau a phrosiectau pwysig yn cael eu niweidio, gan effeithio ar gymunedau, busnesau, diwydiant, sefydliadau academaidd, ac ati, sy'n dibynnu'n fawr iawn ar lawer o'r arian hwn ar gyfer llawer o'u gwaith.
Cawsom ein hatgoffa gan Ysgrifennydd y Cabinet nad yw ronyn yn gliriach ynglŷn â bwriad Llywodraeth y DU y tu hwnt i 2021. Wel, gall fod yn siŵr o gefnogaeth ein pwyllgor i'r ddau beth allweddol a grybwyllwyd ganddo, yn yr ystyr ei fod yn mynnu cadarnhad gan Lywodraeth y DU fod arian yn dod yn lle cyllid Ewropeaidd yn y lle cyntaf, ond hefyd ein bod ni yma yng Nghymru yn cadw'r cyfrifoldeb am benderfynu sut y caiff yr arian hwnnw ei ddefnyddio. Ac mewn gwirionedd, yn hynny o beth, rwy'n meddwl ei fod yn brawf gwirioneddol i ba raddau mewn gwirionedd y mae datganoli yn gwneud yr hyn y mae i fod i'w wneud, oherwydd os nad yw'n gwneud hynny, yn amlwg bydd cwestiynau sylfaenol i'w gofyn.
Wrth gloi, a gaf fi ddiolch hefyd i'r clerc a'r tîm yn y Comisiwn am y gefnogaeth ragorol a gafodd y pwyllgor ar hyd y ffordd wrth gyflawni'r gwaith hwn, a diolch i Aelodau'r Cynulliad sy'n aelodau o'r pwyllgor hefyd am eu gwaith? Gobeithio bod hwn yn gyfraniad pwysig i drafodaeth allweddol ac yn ffactor allweddol ar gyfer dyfodol y Cynulliad Cenedlaethol hwn, nid yn unig yn ein perthynas â Llywodraeth y DU, ond yn sicr o ran ein gallu i sicrhau'r manteision rydym wedi gallu eu sicrhau yn hanesyddol drwy arian Ewropeaidd, a gadewch inni obeithio, os daw cynllun olynol, y bydd y cynlluniau hynny, ar ba ffurf bynnag, yn parchu'r egwyddorion a amlinellwyd yn ein hadroddiad ac yn ein galluogi i barhau â llawer o'r gwaith hwnnw. Diolch yn fawr.
Thank you. The proposal is to note the committee's report. Does any Member object? Therefore the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw nodi adroddiad y pwyllgor. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Darren Millar, gwelliant 2 yn enw Julie James, a gwelliant 3 yn enw Neil McEvoy. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Os derbynnir gwelliant 2, caiff gwelliant 3 ei ddad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Darren Millar, amendment 2 in the name of Julie James, and amendment 3 in the name of Neil McEvoy. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. If amendment 2 is agreed, amendment 3 will be deselected.
Item 8 is the United Kingdom Independence Party debate on animal welfare, and I call on Gareth Bennett to move that motion.
Eitem 8 yw dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig ar les anifeiliaid, a galwaf ar Gareth Bennett i gyflwyno'r cynnig.
Cynnig NDM6863 Gareth Bennett
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn credu y dylai Cymru fod yn arweinydd byd mewn lles anifeiliaid.
2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:
a) gwneud gwyliadwriaeth teledu cylch cyfyng yn orfodol yn holl ladd-dai Cymru; a
b) gwahardd yr arfer o ladd anifeiliaid heb eu stynio yn holl ladd-dai Cymru.
3. Yn galw ar Lywodraeth y DU i wahardd allforio anifeiliaid byw at ddibenion eu magu a'u lladd.
Motion NDM6863 Gareth Bennett
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Believes that Wales should be a world leader in animal welfare.
2. Calls on the Welsh Government to:
a) make CCTV surveillance mandatory in all Welsh slaughterhouses; and
b) ban the practice of slaughtering livestock without stunning in all Welsh slaughterhouses.
3. Calls on the UK Government to ban live animal exports for the purposes of rearing and slaughter.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Today's debate relates to various aspects of animal welfare—an important subject, I'm sure we would all agree. And I'm therefore happy to move today's UKIP motion.
UKIP believes that the welfare of farm animals from rearing to slaughter should be an absolute priority for the UK and Welsh Governments. The UK has some of the highest standards of animal welfare in the world. However, our motion today illustrates how Wales can improve on the progress made thus far and demonstrates our desire to be the world leader for welfare standards.
The points in our motion are supported by professionals and by much academic research in the field of animal welfare. At the same time, we recognise the need for Wales's agricultural industry to continue to flourish and to produce its internationally acclaimed meat products.
The first part of our motion deals with CCTV surveillance. This is an essential tool in slaughterhouses to ensure that the highest standards of animal welfare are adhered to. Camera surveillance reduces the possibility of animal abuse and neglect and, where it does occur, the perpetrators can be brought quickly to justice. Currently, 14 slaughterhouses in Wales do not have CCTV surveillance in operation, although most of the larger ones do.
According to freedom of information requests submitted to the Welsh Government, data is not held on the positioning or range of cameras that are operating in slaughterhouses or the number of animals slaughtered without the presence of CCTV. However, the British Veterinary Association estimates that 2 million birds and almost 400,000 sheep, pigs, and cattle are slaughtered without CCTV surveillance each year in Wales. The BVA stated that the potential risk of welfare harm to these animals is increased by the lack of CCTV.
For the slaughterhouses that do have CCTV installation, there is not necessarily any consistency on the whereabouts of cameras within slaughterhouses. There are no consistent specifications over the location or number of cameras. Therefore, even in slaughterhouses where CCTV surveillance is installed, there is no guarantee that the cameras are in suitable locations to capture the footage necessary to ensure high standards of welfare in all cases. So, we do need to look at this as well.
Welsh Government funding to help the Food Standards Agency ensure that welfare standards are complied with only amounted to some £33,000 over a three-year period leading up to 2017. This level of funding is considered totally inadequate by many experts in ensuring that correct procedures are adhered to. In her statement yesterday, the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs, Lesley Griffiths, who is of course here today, stated that the Welsh Government is investing in small and medium slaughterhouses in Wales to ensure they are more resilient for the future. She added:
'I will consider legislating to ensure CCTV is in place in all Welsh slaughterhouses. However, I am committed to working with food business operators in a supportive relationship to achieve the same objective. CCTV is useful in safeguarding animal welfare'.
However, in reality, Wales is now lagging behind the rest of the UK. The Welsh Government is dragging its heels in relation to CCTV installation. UKIP's motion today seeks to bring Wales's animal welfare standards up to date by calling on the Welsh Government to legislate on CCTV surveillance and to provide the appropriate funding directly for this purpose.
The next part of our motion today deals with non-stun slaughter. Currently, EU member states have the competence to seek a derogation that allows slaughterhouses to omit the stunning of animals on the grounds of religious practices. The fact that UK law states that animals should be stunned before slaughter in itself recognises that the most humane method is by pre-stunning. Under Islamic law, which relates to halal as a method of slaughter, and under Jewish law, which relates to the shechita method of slaughter, an animal must be considered to be alive at the point of slaughter. Shechita expressly prohibits any stunning of the animal before slaughter. Across the UK, in slaughterhouses where halal slaughter is practised, 80 to 85 per cent of all animals are stunned before slaughter—information from the House of Commons Library. However, this still leaves a significant proportion of animals in the UK that are slaughtered without stunning. There is growing concern that, considering the rapid growth of the halal market, the general public are now regularly consuming both stunned and non-stunned meat.
What do the experts say on this subject? The British Veterinary Association, the Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals, Compassion in World Farming and the Humane Slaughter Association have all publicly called for the ban of non-stun slaughter in the UK. The BVA has stated:
'pre-stunning is superior from a welfare point of view'
on the grounds of scientific evidence.
Their research re-evaluated the need to stun calves prior to slaughter. The study reported:
'Consciousness, and therefore the ability of the animal to feel pain and experience distress after the incision, may persist for 60 seconds or longer in cattle.'
I should also point out that non-stun slaughter has already been banned in Denmark, Iceland, Sweden and New Zealand.
What of public opinion on this matter? Recently, the BVA launched a petition to ban non-stun slaughter. It reached over 100,000 signatures, prompting a debate in the House of Commons in 2014. Farmers Weekly conducted an online survey in March and April 2018 asking the question, 'Should non-stun religious slaughter of farm animals be banned in the UK?' Seventy-seven per cent responded 'yes'.
So, what is the Welsh Government's position on this? Lesley Griffiths has previously stated in the Chamber that she has had discussions with the BVA regarding the pre-stunning of animals. She said that she would take the advice on board, but would not make up policy on the run—this was when she was receiving rural affairs questions from my colleague Neil Hamilton. The First Minister, in contrast to Lesley Griffiths, during First Minister's questions recently stated that he would not support a ban of non-stun slaughter—this was in response to questions from me at FMQs.
What has the position of the UK Government been? Under the coalition Government of recent years, a petition reaching over 100,000 signatures calling for a ban on non-stun slaughter was debated in the Commons. Regrettably, the UK Government reaffirmed its commitment to the derogation in the law that permits the slaughtering of animals without stunning.
It is becoming increasingly apparent that both the Welsh Government and the UK Government are willing to ignore the advice of experts in the field of animal welfare. On an issue as important as this, where it has been proven that stunning before slaughter is the best practice for welfare standards, we should not allow religious practices to dictate Government policy.
Turning to today's amendments, there are plenty of things in the Conservative and the Government amendments that we would agree with, but, of course, they are again seeking to delete much of what we express in our points, so we are not supporting those amendments today.
By contrast, Neil McEvoy has put in a constructive amendment, which doesn't delete what we say but adds a good point to it. Neil is raising the issue of third-party puppy sales. Both myself and Michelle Brown have raised questions on that subject from the UKIP side in this Chamber in the past, and we are happy to support Neil's amendment 3 today.
Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Mae'r ddadl heddiw'n ymwneud ag amrywiol agweddau ar les anifeiliaid—pwnc pwysig, rwy'n siŵr y byddem oll yn cytuno. Ac felly rwy'n hapus i wneud y cynnig hwn heddiw ar ran UKIP.
Mae UKIP yn credu y dylai lles anifeiliaid fferm o adeg eu magu hyd nes y cânt eu lladd fod yn flaenoriaeth absoliwt i Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru. Y DU sydd â rhai o'r safonau uchaf o les anifeiliaid yn y byd. Fodd bynnag, mae ein cynnig heddiw yn dangos sut y gall Cymru wella ar y cynnydd a wnaed hyd yn hyn ac yn dangos ein dymuniad i fod yn arweinydd byd o ran safonau lles.
Cefnogir y pwyntiau yn ein cynnig gan weithwyr proffesiynol a chan lawer o ymchwil academaidd ym maes lles anifeiliaid. Ar yr un pryd, rydym yn cydnabod yr angen i ddiwydiant amaethyddol Cymru barhau i ffynnu ac i gynhyrchu ei chynhyrchion cig mawr eu bri yn rhyngwladol.
Mae rhan gyntaf ein cynnig yn ymwneud â gwyliadwriaeth teledu cylch cyfyng. Mae hwn yn declyn hanfodol mewn lladd-dai er mwyn sicrhau y glynir at y safonau uchaf o les anifeiliaid. Mae gwyliadwriaeth camera yn lleihau'r posibilrwydd o gam-drin ac esgeuluso anifeiliaid, a lle bo hynny'n digwydd, gellir dwyn y drwgweithredwyr i gyfrif yn gyflym. Ar hyn o bryd, nid oes gwyliadwriaeth teledu cylch cyfyng ar waith mewn 14 o ladd-dai yng Nghymru, er bod gan y rhan fwyaf o'r lladd-dai mwy o faint systemau o'r fath.
Yn ôl ceisiadau rhyddid gwybodaeth a gyflwynwyd i Lywodraeth Cymru, ni chedwir data ar leoliad na chyrhaeddiad y camerâu sy'n weithredol mewn lladd-dai na nifer yr anifeiliaid a laddwyd heb fod gwyliadwriaeth teledu cylch cyfyng ar waith. Fodd bynnag, mae Cymdeithas Milfeddygon Prydain yn amcangyfrif bod 2 filiwn o adar a bron 400,000 o ddefaid, moch, a gwartheg yn cael eu lladd heb wyliadwriaeth teledu cylch cyfyng bob blwyddyn yng Nghymru. Nododd y gymdeithas fod y risg bosibl o niwed i les yr anifeiliaid hyn yn cynyddu os nad oes teledu cylch cyfyng yn weithredol.
Yn achos y lladd-dai lle y gosodwyd teledu cylch cyfyng, nid oes unrhyw gysondeb o reidrwydd o ran lleoliad camerâu mewn lladd-dai. Ni cheir unrhyw fanylebau cyson ynglŷn â lleoliad neu nifer y camerâu. Felly, hyd yn oed mewn lladd-dai lle y ceir gwyliadwriaeth teledu cylch cyfyng, nid oes unrhyw sicrwydd fod y camerâu mewn lleoliadau addas i ffilmio'r hyn sydd ei angen er mwyn sicrhau safonau uchel o les ym mhob achos. Felly, mae angen inni edrych ar hyn yn ogystal.
Dros gyfnod o dair blynedd hyd at 2017, tua £33,000 yn unig o arian Llywodraeth Cymru a neilltuwyd ar gyfer helpu'r Asiantaeth Safonau Bwyd i sicrhau cydymffurfiaeth â safonau lles. Mae llawer o arbenigwyr yn ystyried bod y lefel hon o gyllid yn gwbl annigonol ar gyfer sicrhau y cydymffurfir â gweithdrefnau cywir. Yn ei datganiad ddoe, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig, Lesley Griffiths, sydd yma heddiw wrth gwrs, fod Llywodraeth Cymru yn buddsoddi mewn lladd-dai bach a chanolig eu maint yng Nghymru er mwyn sicrhau eu bod yn gallu gwrthsefyll heriau'r dyfodol yn well. Ychwanegodd:
'byddaf yn ystyried deddfu i sicrhau bod teledu cylch cyfyng ar waith ym mhob lladd-dy yng Nghymru. Fodd bynnag, rwy'n ymrwymedig i weithio gyda gweithredwyr busnes bwyd mewn perthynas gefnogol i gyflawni'r un amcan. Mae teledu cylch cyfyng yn ddefnyddiol o ran diogelu lles anifeiliaid'.
Mewn gwirionedd, fodd bynnag, mae Cymru bellach ar ei hôl hi o gymharu â gweddill y DU. Mae Llywodraeth Cymru yn llusgo'i thraed mewn perthynas â gosod teledu cylch cyfyng. Mae cynnig UKIP heddiw yn ceisio sicrhau bod safonau lles anifeiliaid Cymru yn gyfredol drwy alw ar Lywodraeth Cymru i ddeddfu ar wyliadwriaeth teledu cylch cyfyng a darparu cyllid uniongyrchol priodol at y diben hwn.
Mae rhan nesaf ein cynnig heddiw yn ymwneud â lladd heb stynio. Ar hyn o bryd, mae gan aelod-wladwriaethau'r UE gymhwysedd i ofyn am randdirymiad sy'n caniatáu i ladd-dai hepgor stynio anifeiliaid ar sail arferion crefyddol. Mae'r ffaith bod cyfraith y DU yn datgan y dylid stynio anifeiliaid cyn eu lladd ohoni ei hun yn cydnabod mai stynio cyn lladd yw'r dull lleiaf creulon. O dan gyfraith Islamaidd, sy'n ymwneud â halal fel dull o ladd, ac o dan gyfraith Iddewig, sy'n ymwneud â'r dull shechita o ladd, rhaid ystyried bod anifail yn fyw ar adeg eu lladd. Mae Shechita yn gwahardd yn benodol unrhyw stynio a wneir i anifail cyn ei ladd. Ledled y DU, mewn lladd-dai lle yr arferir lladd halal, caiff 80 i 85 y cant o'r holl anifeiliaid eu stynio cyn eu lladd—gwybodaeth gan Lyfrgell Tŷ'r Cyffredin. Fodd bynnag, mae hyn yn dal i adael cyfran sylweddol o anifeiliaid yn y DU sy'n cael eu lladd heb eu stynio. Ceir pryder cynyddol, o ystyried twf cyflym y farchnad halal, fod y cyhoedd yn gyffredinol yn rheolaidd bellach yn bwyta cig wedi'i stynio a heb ei stynio.
Beth y mae'r arbenigwyr yn ei ddweud ar y pwnc hwn? Mae Cymdeithas Milfeddygon Prydain, y Gymdeithas Frenhinol er Atal Creulondeb i Anifeiliaid, Compassion in World Farming a'r Humane Slaughter Association oll wedi galw'n gyhoeddus am wahardd lladd heb stynio yn y DU. Mae Cymdeithas Milfeddygon Prydain wedi datgan bod
stynio'n well o safbwynt lles
ar sail tystiolaeth wyddonol.
Roedd eu hymchwil yn ailwerthuso'r angen i stynio lloi cyn eu lladd. Nododd yr astudiaeth:
Gall ymwybod, a gallu'r anifail felly i deimlo poen a phrofi trallod ar ôl y toriad, barhau am 60 eiliad neu'n hwy mewn gwartheg.
Dylwn nodi hefyd fod lladd heb stynio eisoes wedi'i wahardd yn Denmarc, Gwlad yr Iâ, Sweden a Seland Newydd.
Beth am farn y cyhoedd ar y mater hwn? Yn ddiweddar, lansiodd Cymdeithas Milfeddygon Prydain ddeiseb i wahardd lladd heb stynio. Cyrhaeddodd dros 100,000 o lofnodion, gan ysgogi dadl yn Nhŷ'r Cyffredin yn 2014. Cynhaliodd Farmers Weekly arolwg ar-lein ym mis Mawrth a mis Ebrill 2018 yn gofyn y cwestiwn, 'A ddylid gwahardd lladd anifeiliaid heb eu stynio am resymau crefyddol yn y DU?' Atebodd 77 y cant y dylai gael ei wahardd.
Felly, beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru ar hyn? Mae Lesley Griffiths wedi datgan o'r blaen yn y Siambr ei bod wedi cael trafodaethau gyda Chymdeithas Milfeddygon Prydain ynglŷn â stynio anifeiliaid cyn eu lladd. Dywedodd y byddai'n ystyried y cyngor, ond na fyddai'n gwneud polisi heb ystyriaeth drylwyr—roedd hyn pan oedd hi'n cael cwestiynau materion gwledig gan fy nghyd-Aelod, Neil Hamilton. Dywedodd y Prif Weinidog, yn wahanol i Lesley Griffiths, yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog yn ddiweddar, na fyddai'n cefnogi gwaharddiad ar ladd heb stynio—roedd hyn mewn ymateb i gwestiynau gennyf yn ystod sesiwn gwestiynau i'r Prif Weinidog.
Beth yw safbwynt Llywodraeth y DU? O dan y Llywodraeth glymblaid yn y blynyddoedd diweddar, cafodd deiseb a gyrhaeddodd dros 100,000 o lofnodion yn galw am wahardd lladd heb stynio ei thrafod yn Nhŷ'r Cyffredin. Yn anffodus, cadarnhaodd Llywodraeth y DU ei hymrwymiad i randdirymiad yn y gyfraith sy'n caniatáu lladd anifeiliaid heb eu stynio.
Mae'n dod yn fwyfwy amlwg fod Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn barod i anwybyddu cyngor arbenigwyr ym maes lles anifeiliaid. Ar fater mor bwysig â hyn, lle y profwyd mai stynio cyn lladd yw'r arfer gorau o ran safonau lles, ni ddylem ganiatáu i arferion crefyddol bennu polisi Llywodraeth.
Gan droi at y gwelliannau heddiw, mae digonedd o bethau yng ngwelliannau'r Ceidwadwyr a'r Llywodraeth y byddem yn cytuno â hwy, ond wrth gwrs, maent unwaith eto'n ceisio dileu llawer o'r hyn a fynegwn yn ein pwyntiau, felly nid ydym yn cefnogi'r gwelliannau hynny heddiw.
Ar y llaw arall, mae Neil McEvoy wedi cyflwyno gwelliant adeiladol, nad yw'n dileu'r hyn a ddywedwn ond mae'n ychwanegu pwynt da ato. Mae Neil yn nodi mater gwerthu cŵn bach gan drydydd parti. Rwyf fi a Michelle Brown wedi gofyn cwestiynau am y mater hwnnw o ochr UKIP yn y Siambr hon yn y gorffennol, ac rydym yn hapus i gefnogi gwelliant 3 gan Neil heddiw.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Os derbynnir gwelliant 2, caiff gwelliant 3 ei ddad-ddethol. Rwy'n galw yn awr ar Andrew R.T. Davies i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar—Andrew R.T. Davies.
I have selected the three amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. If amendment 2 is agreed, amendment 3 will be deselected. I now call on Andrew R.T. Davies to move amendment 1, tabled in the name of Darren Millar—Andrew R.T. Davies.
Gwelliant 1—Darren Millar
Ar ôl pwynt 1, dileu popeth a rhoi yn ei le:
Yn croesawu'r gwaith cadarnhaol a wnaed gan Lywodraeth y DU i sicrhau bod gan y DU rai o'r safonau lles anifeiliaid uchaf yn y byd.
Yn nodi'r ymgynghoriad diweddar a gynhaliwyd gan Lywodraeth y DU ar agweddau ar les anifeiliaid wrth eu cludo fel bod y drefn reoleiddio yn adlewyrchu gwybodaeth wyddonol a milfeddygol unwaith y bydd y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd.
Yn croesawu'r penderfyniadau a gymerwyd gan Lywodraeth y DU i gynyddu’r dedfrydau uchaf am greulondeb anifeiliaid i bum mlynedd a chyflwyno teledu cylch cyfyng gorfodol mewn lladd-dai yn Lloegr.
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:
a) gwneud gwyliadwriaeth teledu cylch cyfyng yn orfodol mewn lladd-dai ledled Cymru;
b) archwilio’r posibilrwydd o gyflwyno cyfraith Lucy a gwahardd gwerthu cŵn bach gan siopau anifeiliaid anwes a'r holl werthwyr trydydd parti masnachol yng Nghymru; ac
c) cynyddu cymorth ar gyfer lladd-dai bach a chanolig i sicrhau bod ffermwyr yn gallu prosesu stoc mor lleol â phosibl.
Amendment 1—Darren Millar
After point 1, delete all and replace with:
Welcomes the positive work undertaken by the UK Government to ensure the UK has some of the highest animal welfare standards in the world.
Notes the recent consultation undertaken by the UK Government on aspects of animal welfare in transport so the regulatory regime reflects scientific and veterinary knowledge once the UK leaves the European Union.
Welcomes the decisions taken by the UK Government to raise the maximum sentences for animal cruelty to five years and to introduce mandatory CCTV in abattoirs in England.
Calls on the Welsh Government to:
a) make CCTV surveillance mandatory in all Welsh slaughterhouses;
b) explore the introduction of Lucy’s Law and a ban on the sale of puppies by pet shops and all commercial third party dealers in Wales; and
c) increase support for small and medium-sized abattoirs to ensure farmers are able to process stock as locally as possible.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
I think Darren thought he was having to get up and make a speech then. [Laughter.] Thank you, Presiding Officer—it's my pleasure to move the amendment that the Conservatives have put down to today's debate by UKIP, and I thank UKIP for bringing the debate on animal welfare here to the Chamber this afternoon. As I said in yesterday's statement, one of the things that fills most Members' postbags, and, indeed, Government postbags, I would assume, is issues around animal welfare and the concern that the public here in Wales have both for farm animals and for domestic animals as well. What I do think is important to understand, and the leader of UKIP touched on this—our deletion of part of his motion—is that, actually, in the farmed livestock sector it is important to look at the UK frameworks as well, on the basis that a lot of Welsh livestock, for better or for worse, ends up going over into England for processing. You can't isolate Wales on its own, albeit we can use the powers that are available to us to make significant advancements in improvements here.
It was a pleasure to make sure that our manifesto in 2016 actually included mandatory closed-circuit television facilitation across all Welsh abattoirs, and I know that the Government, to their credit, in fairness, are making progress on this particular issue. But what's really important is that access to funding for small and medium-sized abattoirs is secured, because the pressures in that particular sector have seen a huge demise of abattoir availability here in Wales, which, in effect, then knocks miles onto the journey time that stock have to go on to be processed, because, obviously, that local abattoir has had to shut because of cost pressure. So, it is vitally important that the Government do work with the sector to make sure that this mandatory adoption of CCTV in abattoirs is achieved, and that the financial systems, either through the rural development plan or another form of support, is made available to those operators.
The situation we find in the farmed environment at the moment is radically different from where we were 20 years ago, without a shadow of a doubt, when it comes to animal welfare. We have a consumer who is far better informed today over purchasing the product off the shelf that they wish to consume and, very often through their tastes and demands, drive improvements in welfare at the farm gate. We've seen a plethora of farm assurance schemes come forward in the livestock sector to give that assurance to the consumer when they're making that informed choice—the red tractor logo being one of the schemes, RSPCA Assured livestock, with their welfare badging, is another one, and I could go on because there are many. In fact, one of the issues, I would suggest, is maybe there are too many assurance schemes out there, and if they could be brought together either under one or two labels, that would assist informing the consumer of what they're actually purchasing.
That leads into labelling, which I do think is an important area for improvement to come forward. I raised in the statement yesterday the example of chicken being purchased here in Wales. On the front of the packaging it said 'British poultry', when you turned it over, it was 'produce of Thailand'. Now, if someone wants to purchase produce of Thailand, that's their prerogative, but when you're looking at the shelf and the front message is telling you that it is domestically produced poultry, that is misleading the consumer, without a shadow of a doubt, and yet the retailer in this particular instance does seem to have got away with it.
So, we do need to work on multiple fronts to make the improvements we want to see—from labelling to improvements in infrastructure and above all, I would suggest, as I said in the statement yesterday, around education in particular. The amendment that we've put down includes the Lucy's law proposal, which I think is vital for us to actually try and progress here in Wales when it comes to domestic pets, in particular—dogs, puppies and kittens—because this is an area of huge concern to the general public, and puppy farming, in particular, regrettably has a foothold in west Wales, in particular, as numerous examples have proven. We have the ability here through the legislative powers that we have and the regulations we can make to actually, once and for all, stamp this process out that leads to such dreadful welfare consequences to puppies and, in particular, kittens here in Wales and beyond, obviously, because those animals are transported great distances to the ultimate market that people are trying to sell those puppies and kittens to.
I'd also like to ask the Minister if she could, in her response, touch on the point about that it's all well and good us talking within this Chamber about regulation and legislation, but what's important to understand is: do the regulatory bodies here in Wales have the ability and the resource to actually enact the legislation and the regulations we've put forward? Very often, trading standards departments are one of the departments that have been hollowed out in local government, and they have a huge pressure and a huge agenda to deal with. And what is vital to understand is that if we are to bring forward proposals such as Lucy's law, such as improvement in transport regulations for farmed animals and improvements in abattoirs, there is the capacity in the regulatory bodies to actually supervise and make sure that the protections that we aspire to put in place, that are rightly demanded of us by our voters, can be policed out there in the industry and in the pet sector.
So, that's why I call on the Chamber to support the amendment that the Conservatives have put down this afternoon, because it doesn't look at Wales just in isolation, it looks across the UK as a whole, and seeks to make substantial improvements not just in farmed livestock, but in the pet environment as well, which is a critical area of concern for constituents.
Rwy'n credu bod Darren yn meddwl y byddai'n rhaid iddo godi a gwneud araith yn y fan honno. [Chwerthin.] Diolch ichi, Lywydd—mae'n bleser gennyf gynnig y gwelliant y mae'r Ceidwadwyr wedi'i gyflwyno i'r ddadl heddiw gan UKIP, a diolch i UKIP am gyflwyno'r ddadl ar les anifeiliaid yma yn y Siambr y prynhawn yma. Fel y dywedais yn y datganiad ddoe, buaswn yn tybio mai un o'r pethau sy'n llenwi'r rhan fwyaf o sachau post yr Aelodau, a sachau post y Llywodraeth yn wir, yw materion yn ymwneud â lles anifeiliaid a'r pryder sydd gan y cyhoedd yma yng Nghymru ynghylch anifeiliaid fferm ac anifeiliaid domestig yn ogystal. Rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig deall, a soniodd arweinydd UKIP am hyn—y ffaith ein bod yn dileu rhan o'r cynnig—yn y sector ffermio da byw mewn gwirionedd, ei bod yn bwysig edrych ar fframweithiau'r DU yn ogystal, ar y sail fod llawer o dda byw Cymru, er gwell neu er gwaeth, yn mynd i Loegr i'w prosesu. Ni allwch ynysu Cymru ar ei phen ei hun, er y gallwn ddefnyddio'r pwerau sydd ar gael inni i wneud gwelliannau sylweddol yma.
Roedd yn bleser gwneud yn siŵr fod ein maniffesto yn 2016 yn cynnwys hwyluso teledu cylch cyfyng gorfodol ar draws holl ladd-dai Cymru, a gwn fod y Llywodraeth, er clod iddynt, a bod yn deg, yn gwneud cynnydd ar y mater penodol hwn. Ond yr hyn sy'n wirioneddol bwysig yw y sicrheir mynediad at gyllid ar gyfer lladd-dai bach a chanolig eu maint, oherwydd mae'r pwysau yn y sector penodol hwnnw wedi cyfyngu'n enfawr ar nifer y lladd-dai sydd ar gael yma yng Nghymru, ac mae hynny i bob pwrpas yn ychwanegu milltiroedd at yr amser teithio sy'n rhaid i stoc ei oddef cyn cael eu prosesu, oherwydd, yn amlwg, mae'r lladd-dy lleol wedi gorfod cau oherwydd pwysau costau. Felly, mae'n hanfodol bwysig fod y Llywodraeth yn gweithio gyda'r sector i wneud yn siŵr fod teledu cylch cyfyng yn dod yn orfodol mewn lladd-dai, a bod y systemau ariannol, naill ai drwy'r cynllun datblygu gwledig neu fath arall o gymorth, yn dod ar gael i'r gweithredwyr hynny.
Heb rithyn o amheuaeth, mae'r sefyllfa a welwn yn yr amgylchedd a ffermir ar hyn o bryd yn wahanol iawn i ble'r oeddem 20 mlynedd yn ôl o ran lles anifeiliaid. Mae gennym ddefnyddiwr sy'n llawer mwy gwybodus wrth brynu'r cynnyrch oddi ar y silff y dymunant ei fwyta ac yn aml iawn drwy eu chwaeth a'u galwadau hwy, maent yn ysgogi gwelliannau lles wrth gât y fferm. Rydym wedi gweld llu o gynlluniau gwarant ffermydd yn cael eu cyflwyno yn y sector da byw i roi sicrwydd i'r defnyddiwr pan fyddant yn gwneud y dewis gwybodus hwn—a logo'r tractor coch yw un o'r cynlluniau hynny, ac mae gwarant anifeiliaid fferm RSPCA, gyda'u label lles, yn un arall, a gallwn barhau oherwydd ceir llawer ohonynt. Yn wir, un o'r problemau, buaswn yn awgrymu, yw bod gormod o gynlluniau gwarant i'w cael o bosibl, a phe bai modd eu dwyn ynghyd o dan un neu ddau o labeli, byddai hynny'n helpu i hysbysu'r defnyddiwr beth y mae'n ei brynu mewn gwirionedd.
Mae hynny'n arwain at labelu, a chredaf fod hwnnw'n faes pwysig ar gyfer gwella. Yn y datganiad ddoe soniais am enghraifft y cyw iâr a gafodd ei brynu yma yng Nghymru. Ar flaen y pecyn dywedai 'British poultry', ond wedi i chi ei droi drosodd, dywedai mai cynnyrch o Wlad Thai ydoedd. Nawr, os oes rhywun am brynu cynnyrch o Wlad Thai, croeso iddynt wneud hynny, ond pan fyddwch yn edrych ar y silff a bod y neges ar y blaen yn dweud wrthych mai dofednod wedi'i gynhyrchu yn y wlad hon ydyw, mae hynny'n camarwain y defnyddiwr, heb rithyn o amheuaeth, ac eto mae'n ymddangos bod y manwerthwr yn yr achos penodol hwn wedi cael rhyddid i wneud hynny.
Felly, mae angen inni weithio mewn sawl ffordd i wneud y gwelliannau y dymunwn eu gweld—o labelu i welliannau seilwaith ac yn bennaf oll, buaswn yn awgrymu, fel y dywedais yn y datganiad ddoe, mewn perthynas ag addysg yn arbennig. Mae'r gwelliant a gyflwynwyd gennym yn cynnwys cynnig cyfraith Lucy y credaf ei fod yn hanfodol i ni geisio gwneud cynnydd yma yng Nghymru ar fater anifeiliaid anwes domestig, yn enwedig—cŵn, cŵn bach a chathod bach—oherwydd mae hwn yn faes sy'n peri pryder enfawr i'r cyhoedd yn gyffredinol, ac yn anffodus mae ffermio cŵn bach, yn arbennig, wedi cael troedle yng ngorllewin Cymru, yn benodol, fel y profodd nifer o enghreifftiau. Mae gennym allu yma drwy'r pwerau deddfwriaethol sydd gennym a'r rheoliadau y gallwn eu gwneud i gael gwared unwaith ac am byth ar y broses hon sy'n arwain at ganlyniadau lles mor ofnadwy i gŵn bach ac yn arbennig, i gathod bach yma yng Nghymru a thu hwnt, yn amlwg, oherwydd caiff yr anifeiliaid hynny eu cludo dros bellteroedd mawr i'r farchnad y mae pobl yn ceisio gwerthu'r cŵn a'r cathod bach hynny iddi yn y pen draw.
Hoffwn ofyn hefyd i'r Gweinidog os gallai, yn ei hymateb, gyffwrdd ar y pwynt mai un peth yw i ni siarad yn y Siambr hon am reoliad a deddfwriaeth, ond yr hyn sy'n bwysig ei ddeall yw: a oes gallu ac adnoddau gan y cyrff rheoleiddio yma yng Nghymru i weithredu'r ddeddfwriaeth a'r rheoliadau a gyflwynwn mewn gwirionedd? Yn aml iawn, adrannau safonau masnach yw un o'r adrannau sy'n dioddef toriadau mawr mewn llywodraeth leol, ac maent o dan bwysau enfawr a chanddynt agenda helaeth i ymdrin â hi. A'r hyn sy'n rhaid ei ddeall os ydym am gyflwyno cynigion fel cyfraith Lucy, fel gwella rheoliadau cludo anifeiliaid fferm a gwelliannau i ladd-dai, yw bod capasiti yn y cyrff rheoleiddio i oruchwylio a gwneud yn siŵr y gellir plismona'r amddiffyniadau y dymunwn eu rhoi ar waith, ac y mae ein hetholwyr yn briodol iawn yn eu mynnu gennym, allan yno yn y diwydiant ac yn y sector anifeiliaid anwes.
Felly, dyna pam rwy'n galw ar y Siambr i gefnogi'r gwelliant y mae'r Ceidwadwyr wedi'i gyflwyno y prynhawn yma, oherwydd nid yw'n edrych ar Gymru ar ei phen ei hun yn unig, mae'n edrych ar draws y DU gyfan, ac yn ceisio gwneud gwelliannau sylweddol, nid yn unig maes ffermio da byw, ond hefyd yn yr amgylchedd anifeiliaid anwes yn ogystal, sy'n destun pryder allweddol i etholwyr.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig i gynnig yn ffurfiol gwelliant 2 a gyflwynwyd yn enw Julie James.
I call on the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs to formally move amendment 2 tabled in the name of Julie James.
Gwelliant 2—Julie James
Dileu popeth ar ôl pwynt 1 a rhoi yn ei le:
Yn nodi’r camau y mae Llywodraeth Cymru wedi’u cymryd o ran:
a) cyflwyno grant busnesau bwyd ar gyfer lladd-dai bach a chanolig fel bod modd iddynt osod teledu cylch cyfyng a hefyd wneud gwelliannau busnes eraill;
b) cynnwys safonau cadarn o ran lles ac iechyd anifeiliaid mewn gwaith er mwyn diffinio’r Gwerthoedd Brand Cynaliadwy i’r diwydiant bwyd amaeth.
c) sicrhau bod unrhyw adolygiad o ddeddfwriaeth ym maes labelu bwyd sy’n gysylltiedig â lles anifeiliaid yn seiliedig ar dystiolaeth.
Yn nodi nad oes unrhyw ladd heb stynio yn digwydd yng Nghymru ar hyn o bryd.
Yn nodi mai dymuniad Llywodraeth Cymru yw sicrhau bod anifeiliaid yn cael eu lladd mor agos ag y bo’n ymarferol at eu pwynt cynhyrchu.
Amendment 2—Julie James
Delete all after point 1 and replace with:
Notes action taken by the Welsh Government on:
a) introducing a food business grant for small and medium slaughterhouses for the installation of CCTV and other business improvements;
b) including robust animal health and welfare standards in work to define the Sustainable Brand Values (SBV) for the agri-food industry.
c) ensuring any review of food labelling legislation relating to animal welfare must be evidenced based.
Notes that no non-stun slaughter is practiced currently in Wales.
Notes the Welsh Government’s preference is for animals to be slaughtered as close as practicable to their point of production.
Cynigiwyd gwelliant 2.
Amendment 2 moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Galwaf ar Neil McEvoy i gynnig gwelliant 3 a gyflwynwyd yn ei enw.
I call on Neil McEvoy to move amendment 3 tabled in his name.
Gwelliant 3—Neil McEvoy
Ym mhwynt 2, ychwanegu is-bwynt newydd:
gwahardd gwerthu cŵn bach gan drydydd partïon i roi terfyn ar ffermio anfoesegol cŵn bach.
Amendment 3—Neil McEvoy
In point 2, add as new sub-point:
ban third-party puppy sales to end unethical puppy farming.
Cynigiwyd gwelliant 3.
Amendment 3 moved.
Diolch, Llywydd. First of all, this is not a Muslim or a Jewish issue. It's got nothing to do with religious practice, so I don't really see the relevance of that being mentioned earlier. This is a matter of animal welfare.
The amendment I've introduced is a simple one: it's to ban third-party puppy sales, to end unethical puppy farming. Intensive breeding of dogs can mean hundreds of animals living in very cramped conditions, with female dogs forced to breed multiple litters every year. An early day motion on the issue introduced in the Westminster Parliament in December 2017 achieved significant cross-party support, and the UK Government then went on to announce that it would end the practice of battery farming in England through a ban on third-party sales.
Now, it's not really right that, in Wales, we have dogs living in horrible conditions and being forced to breed over and over again. I was listening to horror stories last night about dogs being left in awful states because of constant breeding. The motive is because it's seen as easy money. Puppies need the best start in life, and that means care for animal welfare rather than dogs being seen simply as a paycheck. I hope we all now vote to have the highest animal welfare standards in Wales, and I would ask you all to please join me in voting for this amendment to end puppy farming in Wales. Diolch yn fawr.
Diolch, Lywydd. Yn gyntaf oll, nid yw hwn yn fater Mwslimaidd nac Iddewig. Nid oes ganddo ddim i'w wneud ag arferion crefyddol, felly nid wyf yn gweld perthnasedd crybwyll hynny yn gynharach. Mater sy'n ymwneud â lles anifeiliaid yw hwn.
Rwyf wedi cyflwyno gwelliant syml: sef gwahardd gwerthu cŵn bach gan drydydd parti er mwyn rhoi diwedd ar ffermio cŵn bach yn anfoesegol. Gall bridio cŵn mewn modd dwys olygu bod cannoedd o anifeiliaid yn byw mewn amgylchiadau cyfyng iawn, gyda geist yn gorfod magu toreidiau lluosog bob blwyddyn. Cafodd cynnig cynnar-yn-y-dydd ar y mater a gyflwynwyd yn Senedd San Steffan ym mis Rhagfyr 2017 gefnogaeth drawsbleidiol sylweddol, ac aeth Llywodraeth y DU ati wedyn i gyhoeddi y byddai'n rhoi diwedd ar yr arfer o ffermio batri yn Lloegr drwy waharddiad ar werthu gan drydydd parti.
Nawr, nid yw'n iawn mewn gwirionedd fod gennym gŵn yng Nghymru sy'n byw mewn amgylchiadau ofnadwy ac yn cael eu gorfodi i fridio drosodd a throsodd. Roeddwn yn gwrando ar straeon arswyd neithiwr ynglŷn â chŵn yn cael eu gadael mewn cyflwr ofnadwy oherwydd bridio parhaus. Y cymhelliad yw ei fod yn cael ei weld fel arian hawdd. Mae angen y dechrau gorau mewn bywyd ar gŵn bach, ac mae hynny'n golygu gofal am les anifeiliaid yn hytrach na bod cŵn yn cael eu gweld fel ffordd o wneud arian yn unig. Gobeithio y bydd pawb ohonom yn pleidleisio i sicrhau'r safonau lles anifeiliaid uchaf yng Nghymru, a hoffwn ofyn i bawb ohonoch ymuno â mi i bleidleisio o blaid y gwelliant hwn i roi diwedd ar ffermio cŵn bach yng Nghymru. Diolch yn fawr.
As my colleague Gareth Bennett said, UKIP's debate today is about one thing: improving the lives of farm animals from rearing to slaughter. UKIP has been at the forefront of dealing with animal welfare policy. As a party, we have promoted high standards of animal welfare for livestock and domestic animals. Indeed, long before the changes to the law in England, my party was calling for tougher prison sentences for those guilty of animal abuse and a life ban on any individual found to have caused such animal neglect or abuse. We acknowledge that the UK has some of the highest standards of animal welfare in the world. However, as our motion suggests today, we can do more. My colleague Gareth Bennett has already stated that there is certainly room to improve the methods by which animals are slaughtered and how the Welsh Government can facilitate greater levels of surveillance to ensure best practices are always adhered to.
Point 3 of our motion addresses the issue of live animal exports. To give this some context, only 1.3 per cent of the total value of the UK's live exports are animals reared in Wales. Therefore, we can be sure that Wales's agricultural industry would not be adversely affected to any great degree if a ban on live exports were to be implemented. We are proud of the international reputation of Wales's red meat sector, and we firmly believe that animals that are reared and slaughtered locally under high animal welfare standards result in the best end product, which leads to increased consumer confidence.
In 2011, the European Commission reviewed its regulations on the protection of animals in transit, and it must be said that these regulations go as far as possible to ensure high standards of welfare by authorising transporters, establishing basic requirements for vehicles and containers, limits to the length of time in transit and requirements for authorised rest stops. However, the Commission's own review acknowledged that severe animal welfare problems with animals in transit still persist. There have been numerous incidents in the UK and Europe where welfare standards have been compromised, leading to injury, dehydration, exhaustion and even death of animals in transit.
Last year, a Bulgarian truck carrying sheep was left for four days with limited access to water and food, resulting in the suffering and death of a number of animals. And in 2012, a vehicle transporting sheep through the port of Ramsgate was declared unfit to travel. The animals on board were found to be sick and lame, resulting in 43 having to be put down. In the case that followed, the High Court ruled that the port could not ban live animal exports on the grounds of freedom of movement within Europe. Although these more severe cases are rare, they illustrate that no amount of regulation on transportation can completely mitigate the risk to animal welfare.
A further risk to livestock exported from the UK is that they're often transported on unsuitable ferries. This is due to large ferry companies banning livestock on their vessels. This problem was acknowledged by a National Farmers Union spokesman, who, in 2016, conceded that the port of Ramsgate and the ferries currently used were—euphemistically, he said—referred to as 'not ideal for this sort of trade.'
As the UK prepares to leave the EU, we have an opportunity to improve the standards of animal welfare legislation in Wales and the UK, particularly where it relates to animals in transit. It is not only in the interest of livestock, but also Wales's prized agricultural industry, to do more to safeguard animal welfare. Every year, the EU estimates that around 4 million cattle, 28 million pigs, 4 million sheep, 245 million poultry and 150,000 horses are transported for more than eight hours within the EU. These numbers illustrate the scale of the problem and a capacity for infringements to welfare standards. We, in UKIP, are utterly convinced that animals placed in transit for prolonged periods of time compromise those welfare standards no matter what precautions are put in place. Upon leaving the EU, UKIP will demand that the Conservative UK Government legislate for a ban, and we urge this Chamber and the Welsh Government to support us in this proposal.
Fel y dywedodd fy nghyd-Aelod, Gareth Bennett, mae dadl UKIP heddiw'n ymwneud ag un peth: gwella bywydau anifeiliaid fferm o adeg eu magu hyd nes y cânt eu lladd. Mae UKIP wedi bod ar flaen y gad yn ymdrin â pholisi lles anifeiliaid. Fel plaid, rydym wedi hyrwyddo safonau uchel o ran lles anifeiliaid ar gyfer da byw ac anifeiliaid domestig. Yn wir, ymhell cyn y newidiadau i'r gyfraith yn Lloegr, roedd fy mhlaid yn galw am ddedfrydau llymach o garchar ar gyfer pobl sy'n euog o gam-drin anifeiliaid a gwaharddiad am oes ar unrhyw unigolyn y gwelir ei fod wedi cam-drin neu wedi esgeuluso anifail yn y fath fodd. Rydym yn cydnabod bod gan y DU rai o'r safonau uchaf o ran lles anifeiliaid yn y byd. Fodd bynnag, fel yr awgryma ein cynnig heddiw, fe allwn wneud mwy. Mae fy nghyd-Aelod, Gareth Bennett, eisoes wedi datgan fod lle pendant i wella'r dulliau o ladd anifeiliaid a'r modd y gall Llywodraeth Cymru hwyluso lefelau uwch o wyliadwriaeth er mwyn sicrhau cydymffurfiaeth ag arferion gorau bob amser.
Mae pwynt 3 ein cynnig yn ymdrin â mater allforio anifeiliaid byw. I roi rhywfaint o gyd-destun i hyn, 1.3 y cant yn unig o gyfanswm gwerth allforion byw y DU sy'n anifeiliaid a fagwyd yng Nghymru. Felly, gallwn fod yn sicr na fyddai diwydiant amaethyddol Cymru yn cael ei niweidio i raddau mawr pe bai gwaharddiad ar allforion byw yn dod yn weithredol. Rydym yn falch o'r enw da rhyngwladol sydd i sector cig coch Cymru, ac rydym yn credu'n gryf fod anifeiliaid a fagwyd ac a laddwyd yn lleol o dan safonau lles anifeiliaid uchel yn arwain at y cynnyrch terfynol gorau, a hynny yn ei dro yn arwain at gynyddu hyder defnyddwyr.
Yn 2011, adolygodd y Comisiwn Ewropeaidd ei reoliadau ar ddiogelu anifeiliaid wrth eu cludo, ac mae'n rhaid dweud bod y rheoliadau hyn yn mynd gyn belled â phosibl i sicrhau safonau lles uchel drwy awdurdodi cludwyr, sefydlu gofynion sylfaenol ar gyfer cerbydau a chynwysyddion, cyfyngiadau ar hyd amser teithio a gofynion ar gyfer seibiant awdurdodedig. Fodd bynnag, cydnabu adolygiad y Comisiwn ei hun fod problemau difrifol yn dal i fodoli o ran lles anifeiliaid wrth eu cludo. Cafwyd nifer o ddigwyddiadau yn y DU ac yn Ewrop lle methwyd bodloni safonau lles, gan arwain at anifeiliaid yn dioddef anafiadau, diffyg hylif a blinder, a hyd yn oed yn marw wrth gael eu cludo.
Y llynedd, gadawyd lori o Fwlgaria yn cario defaid am bedwar diwrnod heb fawr o ddŵr na bwyd, gan arwain at ddioddefaint a marwolaeth nifer o'r anifeiliaid. Ac yn 2012, pennwyd nad oedd cerbyd a gludai ddefaid drwy borthladd Ramsgate yn ffit i deithio. Canfuwyd bod yr anifeiliaid ynddi'n sâl ac yn gloff, gan arwain at orfod lladd 43 ohonynt. Yn yr achos llys a ddilynodd, dyfarnodd yr Uchel Lys na allai'r porthladd wahardd allforio anifeiliaid byw ar sail y rhyddid i symud o fewn Ewrop. Er bod yr achosion mwy difrifol hyn yn brin, maent yn dangos na all unrhyw faint o reoliadau ar gludiant gael gwared ar y risg i les anifeiliaid yn llwyr.
Risg bellach i dda byw sy'n cael eu hallforio o'r DU yw eu bod yn aml yn cael eu cludo ar longau fferi anaddas. Deillia hyn o'r ffaith bod cwmnïau fferi mawr wedi gwahardd da byw ar eu llongau. Mae llefarydd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr wedi cydnabod y broblem, wrth gyfaddef yn 2016, fod porthladd Ramsgate a'r fferïau a ddefnyddir ar hyn o bryd yn cael eu disgrifio—yn llednais, meddai—fel rhai 'nad ydynt yn ddelfrydol ar gyfer masnach o'r fath'.
Wrth i'r DU baratoi i adael yr UE, mae gennym gyfle i wella safonau deddfwriaeth lles anifeiliaid yng Nghymru a'r DU, yn enwedig lle mae'n ymwneud ag anifeiliaid wrth eu cludo. Byddai gwneud mwy i ddiogelu lles anifeiliaid yn llesol i dda byw, ond byddai hefyd yn llesol i ddiwydiant amaethyddol gwerthfawr Cymru. Bob blwyddyn, mae'r UE yn amcangyfrif bod tua 4 miliwn o wartheg, 28 miliwn o foch, 4 miliwn o ddefaid, 245 miliwn o ddofednod a 150,000 o geffylau yn cael eu cludo am fwy nag wyth awr o fewn yr UE. Mae'r niferoedd hyn yn dangos maint y broblem a'r lle i droseddau ddigwydd o ran safonau lles. Yn UKIP, rydym yn gwbl argyhoeddedig fod anifeiliaid sy'n gorfod teithio am gyfnodau hir o amser yn peryglu'r safonau lles hynny ni waeth pa ragofalon a roddir ar waith. Ar ôl gadael yr UE, bydd UKIP yn mynnu bod Llywodraeth Geidwadol y DU yn deddfu ar gyfer gwaharddiad, ac rydym yn annog y Siambr hon a Llywodraeth Cymru i'n cefnogi yn y cynnig hwn.
I don't doubt your sincerity in not wanting to compromise animal welfare, but, of course, there is a risk that the whole Brexit process will undermine that. Because we in Plaid Cymru want to see Wales as one of the world leaders in animal welfare and we want to see that continue after the significant challenges that will be posed to animal welfare by Brexit, because the EU regulations, of course, on welfare standards are among the highest in the world and we need to make sure that those standards are upheld and implemented, and it's crucial that Brexit doesn't lead to a race to the bottom on animal welfare standards. And the best way, of course, in which we could protect the welfare of animals in Wales is to stay in the EU or, at the very least, to stay in the single market and the customs union.
Now, nearly 50 per cent of veterinary surgeons registering in the UK qualified elsewhere in the EU. Within meat hygiene services, it's estimated that more than 80 per cent of the veterinary workforce is made up of non-British EU citizens across the UK. I actually think it's closer to—if not actually—100 per cent here in Wales. So, following Brexit, we'll need to ensure a sufficient number of veterinary professionals to safeguard the welfare of both farm and companion animals and this includes, of course, safeguarding animal welfare in slaughterhouses.
Now, Plaid Cymru supports the slaughter and processing of animals as close as possible to where they're reared. This benefits both their welfare and the local rural economy and, of course, has environmental benefits in terms of reduced emissions from not needing to transport the animals such long distances. Support will be needed for the food and drink sector following Brexit, and that means from farmers to slaughterhouses to the food processors as well so that we can safeguard animal welfare and that we can make sure that Welsh produce has that strong brand that we all want it to have, which signifies the high standards that we're so proud of.
CCTV surveillance has an important role to play in ensuring conformity with current regulations relating to animal welfare. However, it also needs to be borne in mind that slaughterhouses in Wales tend to be small businesses and that legislating on mandatory use of CCTV would clearly need to be done in conjunction with providing additional support for these small businesses.
A key approach that could secure significant improvements in animal welfare, of course, is informed consumer choice, and this picks up on a point made previously about labelling. The BVA is calling for mandatory methods of production labelling of meat and dairy products and there are currently, I think, seven main farm assurance schemes—a few of them were listed earlier—each having a different criteria, and the lack of clarity, therefore, about whether animals are stunned before slaughter isn't addressed as maybe they should do in that respect.
Now, the BVA's Voice of the Veterinary Profession survey found that 94 per cent of vets believe UK consumers of meat and fish should be better informed about slaughter methods. There's also significant public support for clearer labelling generally: 80 per cent of EU consumers want labelling that clearly shows which farm system was used to produce their meat and dairy product. And, as stated by the BVA, and I quote, mandatory production food labelling
'could offer post-Brexit UK food producers and farmers a unique selling point by providing consumers with the clear welfare labelling they want.'
And I would encourage the Cabinet Secretary to pursue that in terms of where we want to go here in Wales. Welsh farmers can compete with anywhere in the world on standard and on the quality of their produce, and that needs to be reflected in the way that their food is marketed, branded and labelled.
There is a real risk that Brexit will lead to the Welsh market being flooded by lower quality produce, with zero regard, potentially, for animal welfare, and that certainly isn't where we want to go. I'd like to say that we—and as I said yesterday, actually, in response to the Cabinet Secretary's statement on animal welfare—support action on third-party puppy sales, and, in that respect, we certainly would urge the Welsh Government to take decisive action on that also.
Nid wyf yn amau eich didwylledd o ran peidio â bod eisiau peryglu lles anifeiliaid, ond wrth gwrs, mae perygl y bydd holl broses Brexit yn tanseilio hynny. Oherwydd rydym ni ym Mhlaid Cymru eisiau gweld Cymru'n un o arweinwyr y byd ym maes lles anifeiliaid ac rydym am weld hynny'n parhau ar ôl yr heriau sylweddol y mae Brexit yn eu creu i les anifeiliaid, oherwydd mae rheoliadau'r UE, wrth gwrs, ar safonau lles ymysg yr uchaf yn y byd ac mae angen inni wneud yn siŵr fod y safonau hynny'n cael eu cynnal a'u gweithredu, ac mae'n hollbwysig nad yw Brexit yn arwain at ras i'r gwaelod ar fater safonau lles anifeiliaid. A'r ffordd orau, wrth gwrs, y gallem ddiogelu lles anifeiliaid yng Nghymru yw aros yn yr UE neu o leiaf aros yn y farchnad sengl a'r undeb tollau.
Nawr, mae bron 50 y cant o'r milfeddygon sy'n cofrestru yn y DU wedi cymhwyso mewn mannau eraill yn yr UE. Yn y gwasanaethau hylendid cig, amcangyfrifir bod mwy na 80 y cant o'r gweithlu milfeddygol ledled y DU yn ddinasyddion yr UE nad ydynt yn hanu o Brydain. Mewn gwirionedd, credaf ei fod yn agosach i 100 y cant, os nad yn 100 y cant, yma yng Nghymru. Felly, yn dilyn Brexit, bydd angen inni sicrhau nifer ddigonol o weithwyr proffesiynol milfeddygol i ddiogelu lles anifeiliaid fferm ac anifeiliaid anwes ac mae hyn yn cynnwys diogelu lles anifeiliaid mewn lladd-dai wrth gwrs.
Nawr, mae Plaid Cymru yn cefnogi lladd a phrosesu anifeiliaid mor agos â phosibl i'r man lle y cawsant eu magu. Mae hyn o fudd i'w lles a'r economi wledig yn lleol ac wrth gwrs, ceir manteision amgylcheddol o ran lleihau allyriadau am na fyddai angen cludo anifeiliaid am bellteroedd mor hir. Bydd angen cymorth i'r sector bwyd a diod yn dilyn Brexit, ac mae hynny'n golygu gan ffermwyr i ladd-dai i'r proseswyr bwyd hefyd fel y gallwn ddiogelu lles anifeiliaid a sicrhau bod gan gynnyrch o Gymru y brand cryf y byddai pawb ohonom yn hoffi iddo ei gael, yn arwydd o'r safonau uchel rydym mor falch ohonynt.
Mae gan wyliadwriaeth teledu cylch cyfyng rôl bwysig i'w chwarae yn sicrhau cydymffurfiaeth â rheoliadau presennol sy'n ymwneud â lles anifeiliaid. Fodd bynnag, mae angen cadw mewn cof hefyd fod lladd-dai yng Nghymru yn tueddu i fod yn fusnesau bach ac yn amlwg byddai'n rhaid i ddeddfu ar ddefnydd gorfodol o deledu cylch cyfyng ddigwydd ar y cyd â darparu cymorth ychwanegol i'r busnesau bach hyn.
Un dull allweddol a allai sicrhau gwelliannau sylweddol ym maes lles anifeiliaid, wrth gwrs, yw dewis i ddefnyddwyr ar sail gwybodaeth, ac mae hyn yn dilyn ymlaen o bwynt a wnaed o'r blaen am labelu. Mae Cymdeithas Milfeddygon Prydain yn galw am ddulliau gorfodol o labelu cynhyrchion cig a llaeth ac ar hyn o bryd, rwy'n credu, ceir saith prif gynllun gwarant ffermydd—rhestrwyd rhai ohonynt yn gynharach—a meini prawf gwahanol gan bob un, ac nid yw'r diffyg eglurder, felly, ynglŷn â stynio anifeiliaid cyn eu lladd yn cael y sylw y dylai ei gael yn y cyswllt hwnnw o bosibl.
Nawr, canfu arolwg Cymdeithas Milfeddygon Prydain i ganfod llais y proffesiwn milfeddygol fod 94 y cant o filfeddygon yn credu y dylai pobl sy'n bwyta cig a physgod yn y DU gael mwy o wybodaeth ynglŷn â dulliau lladd. Hefyd, ceir cefnogaeth sylweddol ymhlith y cyhoedd i labelu cliriach yn gyffredinol: mae 80 y cant o gwsmeriaid yr UE eisiau labeli sy'n dangos yn glir pa system ffermio a ddefnyddiwyd i gynhyrchu eu cynnyrch cig a llaeth. Ac fel y nodwyd gan Gymdeithas Milfeddygon Prydain gallai labeli bwyd gorfodol ar gynnyrch, ac rwy'n dyfynnu,
roi pwynt gwerthu unigryw i gynhyrchwyr bwyd a ffermwyr y DU ar ôl Brexit drwy roi'r labeli lles clir y maent eu heisiau i ddefnyddwyr.
A buaswn yn annog Ysgrifennydd y Cabinet i fynd ar drywydd hynny o ran ble rydym am fynd yma yng Nghymru. Gall ffermwyr Cymru gystadlu ag unrhyw le yn y byd o ran safon ac o ran ansawdd eu cynnyrch, ac mae angen i hynny gael ei adlewyrchu yn y ffordd y caiff eu bwyd ei farchnata, ei frandio a'i labelu.
Mae yna berygl gwirioneddol y bydd Brexit yn arwain at orlifo marchnad Cymru â chynnyrch o ansawdd is, heb unrhyw ystyriaeth, o bosibl, i les anifeiliaid, ac yn sicr nid dyna'r llwybr yr ydym am ei ddilyn. Hoffwn ddweud—ac fel y dywedais ddoe, mewn gwirionedd, mewn ymateb i ddatganiad Ysgrifennydd y Cabinet ar les anifeiliaid—ein bod yn cefnogi camau gweithredu ar werthu cŵn bach gan drydydd parti, ac yn y cyswllt hwnnw byddem yn sicr yn annog Llywodraeth Cymru i roi camau pendant ar waith ar hynny hefyd.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.
I call on the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs, Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. I'm pleased to be responding to this debate on behalf of the Government. We won't be supporting the original motion. As I've stated many times, including yesterday in my oral statement on the same subject, and as Gareth Bennett quoted back to me, I would consider legislating to ensure CCTV is in place in all Welsh slaughterhouses. However, I will initially work with food business operators in a supportive relationship to achieve the same objective.
I want to reinforce other commitments I made yesterday regarding the work to continue to improve standards of animal welfare in Wales. Welsh Government considers animal welfare an area on which we will not compromise. It's very high on my agenda, and it's extremely important we maintain our standards and expectations, particularly when we consider the pressures we could be faced with when we leave the European Union. I do not support amendment 1 from the Welsh Conservatives as, again, the call for mandatory CCTV is premature. I reiterate: I'm working to support the small and medium abattoirs in Wales in the first instance.
Large abattoirs handle the major throughput of slaughter numbers in Wales and already have CCTV, as, indeed, do all abattoirs supplying supermarkets. To support the position that I've taken, the Welsh Government has introduced a food business investment scheme for small and medium slaughterhouses to allow them to install CCTV and undertake other business improvements to make them more resilient. The industry has really responded in a very positive way to this initiative, and more than two thirds of those eligible are already in discussion with our business managers, demonstrating how, with the appropriate support, the industry is taking the lead on improving welfare standards. I was determined to support smaller slaughterhouses to assist them to enable the slaughter of animals closer to their place of production, and I will be monitoring the uptake of the grant in the coming months.
I've always been clear: animals should be slaughtered as close to the farm as possible. I appreciate the trade of live animals is currently lawful, and I will continue to ensure the welfare of animals during transport and at the time of killing continues to improve in Wales. And I should just tell Gareth Bennett that Food Standards Agency records confirm non-stun slaughter does not currently take place in any abattoirs in Wales. Red meat produced in Wales has a long-standing reputation for quality. This reputation can only be achieved by having, and maintaining, robust animal health and welfare standards. Many of the small slaughterhouses also operate local butcher shops and support local restaurants and hotels, and I'm sure everyone can recognise the connectivity and the value this brings to rural communities.
Andrew R.T. Davies raised the issue of the importance of enforcement officers within our local authorities and our other agencies, and, certainly, it's very important that, when we see poor animal welfare, it's dealt with very swiftly, and the days that I've spent with the RSPCA, for instance, and the north Wales rural crime team, assure me that that is indeed happening, but it is very important that local authorities have the capacity across Wales.
In addition, we are also undertaking a major programme of work to define a series of sustainable brand values that will define food production in Wales from the beginning to the end of the food supply chain. Development of these brand values will allow producers in Wales to differentiate themselves from international competitors, and this will allow us to increase the impact of the sustainability message and the awareness of our food and drink in domestic and international markets. It's going to be absolutely crucial for our continued success after we exit the European union.
Further research is ongoing to determine which sustainability measures resonate strongly with trade buyers and consumers, and how the scheme can be accredited so that it can be recognised as a quality standard across all markets.
In terms of food labelling, the regulations are clear on the information that must be provided to consumers when they buy food and how that information should be presented. As I mentioned yesterday, all fresh, chilled and frozen pork, lamb, goat and poultry must be labelled with an indication of origin, meaning mandatory labelling of the place of rearing and the place of slaughter of the animal from which the meat is obtained. Any changes to food/drink labelling legislation need to be evidence-based and also mindful of how food and drink is traded and consumed within the market as a whole.
A literature review has been undertaken by the Farmed Animal Welfare Committee, and a jointly GB-funded project is under way on the welfare of animals in transport. The findings will be submitted to the Farmed Animal Welfare Committee, and they provide independent scientific advice, not just to us, but also to England and Scotland.
I support amendment 3 from Neil McEvoy. Again, I mentioned this yesterday in the oral statement—I have asked my officials to investigate how a ban on third party sales could address Members' and the public's concerns. Information on the supply chain of puppies is of particular significance, I believe, in this process. It's absolutely essential that we address the root cause of any welfare concerns in changes to legislation, and I mentioned yesterday that I will be launching a consultation in the new year.
My officials are working closely with key stakeholders and also local authorities in ensuring that we have pertinent evidence and data. They will also liaise with DEFRA and the Scottish Government to ensure synergy between approaches to achieve real and lasting improvements. Driven by demand, the puppy market can be very lucrative for breeders and sellers and responsible pet ownership starts with responsible sourcing. So, I'm very pleased to have the opportunity to, once again this week, reinforce the Welsh Government's position on these issues, and reiterate that animal health and welfare is a priority for this Welsh Government. Diolch.
Diolch, Lywydd. Mae'n bleser gennyf ymateb i'r ddadl hon ar ran y Llywodraeth. Ni fyddwn yn cefnogi'r cynnig gwreiddiol. Fel y dywedais sawl gwaith, gan gynnwys ddoe yn fy natganiad llafar ar yr un pwnc, ac fel y cefais fy nyfynnu gan Gareth Bennett, buaswn yn ystyried deddfu i sicrhau bod teledu cylch cyfyng ar waith ym mhob lladd-dy yng Nghymru. Fodd bynnag, byddaf yn gweithio yn gyntaf gyda gweithredwyr busnesau bwyd mewn perthynas gefnogol i gyflawni'r un amcan.
Rwyf am ategu ymrwymiadau eraill a wneuthum ddoe mewn perthynas â'r gwaith o barhau i wella safonau lles anifeiliaid yng Nghymru. Mae Llywodraeth Cymru yn ystyried bod lles anifeiliaid yn faes na fyddwn yn cyfaddawdu yn ei gylch. Mae'n uchel iawn ar fy agenda, ac mae'n bwysig dros ben inni gynnal ein safonau a'n disgwyliadau, yn enwedig o ystyried y pwysau a allai ein hwynebu pan fyddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Nid wyf yn cefnogi gwelliant 1 gan y Ceidwadwyr Cymreig unwaith eto am fod yr alwad i wneud teledu cylch cyfyng yn orfodol yn rhy gynnar. Rwy'n ailadrodd: yn y lle cyntaf rwy'n gweithio i gefnogi'r lladd-dai bach a chanolig eu maint yng Nghymru.
Lladd-dai mawr sy'n ymdrin â'r rhan fwyaf o'r anifeiliaid a leddir yng Nghymru ac mae teledu cylch cyfyng ganddynt eisoes, fel, yn wir, sydd gan bob lladd-dy sy'n cyflenwi archfarchnadoedd. I gefnogi fy safbwynt, mae Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno'r cynllun buddsoddi mewn busnesau bwyd ar gyfer lladd-dai bach a chanolig i'w galluogi i osod teledu cylch cyfyng a chyflawni gwelliannau eraill i'w busnesau i'w gwneud yn fwy gwydn. Mae'r diwydiant wedi ymateb mewn ffordd gadarnhaol iawn i'r fenter hon, ac mae mwy na dwy ran o dair o'r rhai sy'n gymwys eisoes mewn trafodaethau gyda'n rheolwyr busnes, sy'n dangos sut y mae'r diwydiant, gyda'r cymorth priodol, yn arwain ar wella safonau lles. Roeddwn yn benderfynol o gefnogi lladd-dai llai o faint i'w cynorthwyo i allu lladd anifeiliaid yn nes at y man cynhyrchu, a byddaf yn monitro'r niferoedd sy'n manteisio ar y grant yn ystod y misoedd nesaf.
Rwyf wedi bod yn glir bob amser: dylid lladd anifeiliaid mor agos at y fferm â phosibl. Rwy'n derbyn bod y fasnach anifeiliaid byw yn gyfreithlon ar hyn o bryd, a byddaf yn parhau i sicrhau bod lles anifeiliaid wrth eu cludo ac adeg eu lladd yn parhau i wella yng Nghymru. A hoffwn ddweud wrth Gareth Bennett fod cofnodion yr Asiantaeth Safonau Bwyd yn cadarnhau nad oes unrhyw ladd heb stynio yn digwydd ar hyn o bryd mewn unrhyw ladd-dai yng Nghymru. Mae gan gig coch a gynhyrchwyd yng Nghymru enw da hirsefydlog am ei ansawdd. Ni ellir ennill enw da o'r fath heb gael, a chynnal, safonau iechyd a lles anifeiliaid sy'n gadarn. Mae llawer o'r lladd-dai bach hefyd yn gweithredu siopau cigydd lleol ac yn cynnal bwytai a gwestai lleol, ac rwy'n siŵr y gall pawb gydnabod y cysylltedd a'r gwerth y mae hyn yn ei gynnig i gymunedau gwledig.
Soniodd Andrew R.T. Davies am bwysigrwydd swyddogion gorfodi yn ein hawdurdodau lleol a'n hasiantaethau eraill, ac yn sicr, mae'n bwysig iawn, pan fyddwn yn gweld lles anifeiliaid yn dioddef, ein bod yn ymdrin â'r mater yn gyflym iawn, ac mae'r dyddiau a dreuliais gyda'r RSPCA, er enghraifft, a thîm troseddau gwledig gogledd Cymru, yn fy sicrhau bod hynny'n bendant yn digwydd, ond mae'n bwysig iawn fod capasiti gan awdurdodau lleol ar draws Cymru.
Rydym hefyd yn cyflawni rhaglen waith fawr i ddiffinio cyfres o werthoedd brand cynaliadwy a fydd yn diffinio cynhyrchiant bwyd yng Nghymru o'r dechrau i ben draw'r gadwyn cyflenwi bwyd. Bydd datblygu'r gwerthoedd brand hyn yn caniatáu i gynhyrchwyr yng Nghymru fod yn wahanol i gystadleuwyr rhyngwladol, gan ganiatáu inni gynyddu effaith neges cynaliadwyedd ac ymwybyddiaeth o'n bwyd a'n diod mewn marchnadoedd domestig a rhyngwladol. Mae'n mynd i fod yn gwbl hanfodol i'n llwyddiant parhaus ar ôl inni adael yr Undeb Ewropeaidd.
Mae ymchwil pellach ar y gweill i bennu pa fesurau cynaliadwyedd sy'n bwysig i brynwyr a defnyddwyr y farchnad, a sut y gellir achredu'r cynllun er mwyn iddo gael ei gydnabod fel safon ansawdd ar draws yr holl farchnadoedd.
O ran labelu bwyd, mae'r rheoliadau'n glir ar y wybodaeth sy'n rhaid ei darparu i ddefnyddwyr pan fyddant yn prynu bwyd a sut y dylid cyflwyno'r wybodaeth honno. Fel y soniais ddoe, rhaid i labeli pob cynnyrch porc, cig oen, cig gafr a dofednod ffres, wedi'u hoeri ac wedi'u rhewi gynnwys tarddiad, sy'n golygu gorfodaeth i labelu'r man lle magwyd, a lle lladdwyd yr anifail y daeth y cig ohono. Mae angen i unrhyw newidiadau i ddeddfwriaeth labelu bwyd a diod fod yn seiliedig ar dystiolaeth gan gadw mewn cof hefyd sut y caiff bwyd a diod eu masnachu a'u defnyddio o fewn y farchnad gyfan.
Cynhaliodd y Pwyllgor Lles Anifeiliaid Fferm adolygiad o lenyddiaeth, ac mae prosiect a ariennir ar y cyd drwy Brydain yn mynd rhagddo ar les anifeiliaid wrth eu cludo. Cyflwynir y canfyddiadau i'r Pwyllgor Lles Anifeiliaid Fferm, ac maent yn darparu cyngor gwyddonol annibynnol, nid yn unig i ni, ond i Loegr a'r Alban hefyd.
Rwy'n cefnogi gwelliant 3 gan Neil McEvoy. Unwaith eto, soniais am hyn ddoe yn y datganiad llafar—gofynnais i fy swyddogion archwilio sut y gallai'r gwaharddiad ar werthiannau gan drydydd parti ddatrys pryderon yr Aelodau a'r cyhoedd. Mae gwybodaeth am y gadwyn gyflenwi cŵn bach yn arbennig o bwysig yn y broses hon, rwy'n credu. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn mynd i'r afael â gwraidd unrhyw bryderon lles wrth wneud newidiadau i'r ddeddfwriaeth, a soniais ddoe y byddaf yn lansio ymgynghoriad yn y flwyddyn newydd.
Mae fy swyddogion yn gweithio'n agos gyda rhanddeiliaid allweddol ac awdurdodau lleol hefyd i sicrhau bod gennym dystiolaeth a data perthnasol. Byddant hefyd yn cysylltu â DEFRA a Llywodraeth yr Alban i sicrhau synergedd rhwng dulliau gweithredu er mwyn cyflawni gwelliannau real a pharhaol. Mae'r farchnad cŵn bach wedi'i gyrru gan y galw, a gall dalu'n dda iawn i fridwyr a gwerthwyr, ac mae perchnogaeth gyfrifol ar anifeiliaid anwes yn dechrau gyda chyrchu cyfrifol. Felly, rwy'n falch iawn o gael y cyfle unwaith eto yr wythnos hon i atgyfnerthu safbwynt Llywodraeth Cymru ar y materion hyn, ac i ailadrodd bod iechyd a lles anifeiliaid yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Diolch.
Galwaf ar Gareth Bennett i ymateb i'r ddadl.
I call on Gareth Bennett to reply to the debate.
Diolch, Llywydd. Thanks to everyone who contributed to an interesting debate. If I can go through the contributions, Andrew R.T. Davies was telling us about some of the problematic aspects of the motion in that a lot of Welsh livestock actually crosses the border and goes over to England for processing. The Conservatives, in their manifesto in Wales, supported the installation of CCTV in all Welsh slaughterhouses, which goes along with part of our motion today, But he did point out that a crucial aspect is going to be funding to stop more closures of relatively small local abattoirs, and we share the concern. We agree that there does need to be a co-ordinated response, with the Government helping to fund the abattoirs to allow that kind of installation to take place.
Andrew also cited the large improvements in animal welfare that have taken place over the last 20 years and improvements, also, in labelling. But he did raise issues over the veracity of some of the labelling, because of the large number of different labels that are now in usage, so that does, perhaps, raise question marks over how far the labelling can be trusted. Of course, Andrew did cite one specific example where something was actually imported from Thailand.
He does want the Welsh Government to better regulate—the Conservatives do want the Welsh Government to better regulate—puppy and kitten farming, which, as Andrew noted, is prevalent in west Wales, particularly the puppy farming. But he pointed out that we do need the capacity within the regulatory bodies to ensure effective enforcement of any regulations or bans that are brought in.
Neil McEvoy was speaking particularly of the problem of puppy farming. He related the poor living conditions that are often experienced by many of the dogs—and he also mentioned kittens—that are involved in this trade, and another issue being that the welfare of the animals is often poor, because of the need for constant breeding.
David Rowlands—my UKIP colleague—he concentrated on the issue of live animal exports, and he pointed out that, despite the European Commission regulations, there are still harrowing journeys faced by many animals that are being exported. He noted, or he opined, that even if we regulate in this area, there are still going to be issues that do arise, and the best solution is to simply ban the live animal exports.
Llyr Gruffydd raised many issues with our motion. Of course, he made the points very clearly. He raised the risk that Brexit itself could undermine animal welfare, and he raised the issue that a large proportion of UK-domiciled vets working in abattoirs are actually non-UK citizens—I believe a lot of them are Spanish—so this is an issue that we do take on board, and we will have to address that. CCTV has a good part to play, Llyr said, but he did point out that small slaughterhouses require funding, dovetailing with the point that Andrew R.T. Davies made, so we kind of agree on this point that Government assistance is going to be required to help the small local slaughterhouses if we are going to move towards more CCTV installation. Llyr also pointed out that there is a lot of public support for clearer labelling, again dovetailing with Andrew R.T. Davies's points, and he also supports Welsh Government action on puppy sales, which I think, possibly, everyone is maybe agreeing with.
Lesley Griffiths, the Minister, asserted the need for strong animal welfare standards. That was very good to hear, and I'm sure she is committed to that. She did point out that her Government is against the mandatory installation of CCTV in slaughterhouses. Her words were, It's 'premature'. 'Premature', yes. She said it was 'premature'. She did make the point that there is a need to work closely with food businesses if we are going to move forward in this area. There has, of course, been Welsh Government funding already, which she mentioned. She also stated that non-stun slaughter doesn't take place in Wales. There is also the need to work on the brand values, which she's working on. Again, this relates to the labelling issue, which several people have mentioned. Again, she stated that the Government is also supportive of a ban on third-party puppy sales. So, I suppose that aspect, that amendment, is something that perhaps everyone can support, so maybe we can move forward with that as soon as possible. Thanks again to everyone for taking part in today's debate. Diolch yn fawr iawn.
Diolch, Lywydd. Diolch i bawb a gyfrannodd at ddadl ddiddorol. Os caf fynd drwy'r cyfraniadau, roedd Andrew R.T. Davies yn dweud wrthym am rai o'r agweddau sy'n broblemus ynglŷn â'r cynnig yn yr ystyr fod llawer o dda byw Cymru mewn gwirionedd yn croesi'r ffin ac yn mynd i Loegr i'w prosesu. Roedd y Ceidwadwyr, yn eu maniffesto yng Nghymru, yn cefnogi gosod teledu cylch cyfyng yn holl ladd-dai Cymru, sy'n cyd-fynd â rhan o'n cynnig heddiw. Ond fe nododd mai un agwedd hollbwysig fydd arian i atal rhagor o ladd-dai lleol cymharol fach rhag cau, ac rydym yn rhannu'r pryder hwnnw. Rydym yn cytuno bod angen ymateb cydgysylltiedig, gyda'r Llywodraeth yn helpu i ariannu'r lladd-dai er mwyn caniatáu iddynt osod darpariaeth felly.
Soniodd Andrew hefyd am y gwelliannau mawr sydd wedi digwydd ym maes lles anifeiliaid dros yr 20 mlynedd diwethaf, a gwelliannau hefyd o ran labelu. Ond fe dynnodd sylw at broblemau gyda geirwiredd peth o'r labelu, oherwydd y nifer fawr o wahanol labeli a ddefnyddir bellach, felly mae'n bosibl fod hynny'n creu amheuon ynglŷn ag i ba raddau y gellir ymddiried yn y labeli. Wrth gwrs, nododd Andrew un enghraifft benodol lle roedd cynnyrch wedi'i fewnforio o Wlad Thai mewn gwirionedd.
Mae'n awyddus i Lywodraeth Cymru wella'r broses o reoleiddio—mae'r Ceidwadwyr am i Lywodraeth Cymru wella'r broses o reoleiddio—ffermio cŵn bach a chathod bach, sydd, fel y nododd Andrew, wedi cael troedle yng ngorllewin Cymru, yn enwedig ffermio cŵn bach. Ond tynnodd sylw at y ffaith bod angen capasiti yn y cyrff rheoleiddio i sicrhau bod unrhyw reoliadau neu waharddiadau a gyflwynir yn cael eu gorfodi'n effeithiol.
Roedd Neil McEvoy yn siarad yn benodol am broblem ffermio cŵn bach. Soniodd am yr amgylchiadau wael y mae llawer o'r cŵn—a soniodd hefyd am gathod bach—yn eu dioddef yn aml yn y fasnach hon, a mater arall oedd bod lles yr anifeiliaid yn aml yn dioddef, oherwydd yr angen i fridio'n gyson.
Canolbwyntiodd David Rowlands—fy nghyd-Aelod UKIP—ar allforio anifeiliaid byw, a nododd, er gwaethaf rheoliadau'r Comisiwn Ewropeaidd, fod llawer o'r anifeiliaid a gaiff eu hallforio yn dal i wynebu teithiau erchyll. Nododd ei farn y byddai problemau'n dal i ddigwydd hyd yn oed pe baem yn rheoleiddio yn y maes, a'r ateb gorau yn syml yw gwahardd allforio anifeiliaid byw.
Crybwyllodd Llyr Gruffydd lawer o broblemau gyda'n cynnig. Wrth gwrs, fe wnaeth y pwyntiau'n glir iawn. Nododd y risg y gallai Brexit ei hun danseilio lles anifeiliaid, a soniodd fod cyfran fawr o'r milfeddygon sy'n byw yn y DU ac sy'n gweithio mewn lladd-dai yn ddinasyddion o'r tu allan i'r DU mewn gwirionedd—credaf fod llawer ohonynt yn dod o Sbaen—felly mae hon yn broblem rydym yn ei hystyried, a bydd yn rhaid inni ddatrys hynny. Mae rhan dda gan deledu cylch cyfyng i'w chwarae, meddai Llyr, ond fe nododd fod angen cyllid ar ladd-dai bach, sy'n cysylltu â'r pwynt a wnaeth Andrew R.T. Davies, felly rydym yn rhyw fras gytuno ar y pwynt fod gofyn cael cymorth gan y Llywodraeth i helpu'r lladd-dai bach lleol os ydym i symud tuag at osod rhagor o systemau teledu cylch cyfyng. Hefyd, nododd Llyr fod llawer o gefnogaeth gyhoeddus i labelu cliriach, gan gysylltu â phwyntiau Andrew R.T. Davies unwaith eto, ac mae hefyd yn cefnogi camau gweithredu Llywodraeth Cymru ar werthu cŵn bach, y credaf efallai fod pawb yn gytûn yn ei gylch.
Soniodd Lesley Griffiths, y Gweinidog, am yr angen i gael safonau lles anifeiliaid cryf. Roedd yn braf iawn clywed hynny, ac rwy'n siŵr ei bod wedi ymrwymo i hynny. Fe nododd fod ei Llywodraeth yn erbyn ei gwneud hi'n orfodol i osod teledu cylch cyfyng mewn lladd-dai. Roedd hi'n 'rhy gynnar' i wneud hynny yn ei geiriau hi. 'Yn rhy gynnar', ie. Dywedodd ei bod hi'n 'rhy gynnar'. Fe wnaeth y pwynt fod angen gweithio'n agos gyda busnesau bwyd os ydym yn mynd i symud ymlaen yn y maes hwn. Wrth gwrs, cyfeiriodd at y cyllid a gafwyd gan Lywodraeth Cymru eisoes. Dywedodd hefyd nad oes unrhyw ladd heb stynio yn digwydd yng Nghymru. Hefyd, mae angen gweithio ar y gwerthoedd brand, ac mae hi'n gweithio arnynt. Unwaith eto, mae hyn yn ymwneud â labelu, a grybwyllwyd gan nifer o bobl. Eto, dywedodd fod y Llywodraeth yn cefnogi gwaharddiad ar werthu cŵn bach gan drydydd parti. Felly, mae'n debyg fod yr agwedd honno, y gwelliant hwnnw, yn rhywbeth y gall pawb ei gefnogi o bosibl, felly efallai y gallwn symud ymlaen ar hynny cyn gynted â phosibl. Diolch eto i bawb am gymryd rhan yn y ddadl heddiw. Diolch yn fawr iawn.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Cyn inni symud at y cyfnod pleidleisio, mae'n bleser gen i gyhoeddi canlyniad y balot deddfwriaethol a gynhaliwyd heddiw. Mae'n bleser gen i gyhoeddi y gall Darren Millar ofyn i'r Cynulliad gytuno i gyflwyno Bil Aelod ar hawliau pobl hŷn. Llongyfarchiadau, Darren Millar.
Before we move to voting time, it’s my pleasure to announce the result of the legislative ballot held today. I’m pleased to announce that Darren Millar may seek the Assembly’s agreement to introduce a Member Bill on the rights of older people. Congratulations, Darren Millar.
Y cyfnod pleidleisio yw'r eitem nesaf, ac oni bai bod tri Aelod yn dymuno i fi ganu'r gloch, rydw i'n symud at y bleidlais gyntaf—pleidlais ar ddadl UKIP ar les anifeiliaid. Rydw i'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Gareth Bennett. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid tri, neb yn ymatal, 49 yn erbyn. Ac felly, mae'r cynnig wedi ei wrthod.
Voting time is the next item, and unless three Members wish the bell to be rung, I will move immediately to the first vote, which is the vote on the UKIP debate on animal welfare. I call for a vote on the motion tabled in the name of Gareth Bennett. Open the vote. Close the vote. In favour three, no abstentions, 49 against. Therefore, the motion is not agreed.
NDM6863 - Dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig - Lles Anifeiliaid – cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 3, Yn erbyn: 49, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y cynnig
NDM6863 - United Kingdom Independence Party debate - Animal Welfare: For: 3, Against: 49, Abstain: 0
Motion has been rejected
Mae'r bleidlais nesaf ar welliant 1. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Rydw i'n galw am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Agorwch y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, un yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 1.
The next vote is on amendment 1. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 13, one abstention, 38 against. Therefore, amendment 1 is not agreed.
NDM6863 – Gwelliant 1: O blaid: 13, Yn erbyn: 38, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM6863 - Amendment 1: For: 13, Against: 38, Abstain: 1
Amendment has been rejected
Gwelliant 2. Os derbynnir gwelliant 2, caiff gwelliant 3 ei ddad-ddethol. Rydw i'n galw am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 48, neb yn ymatal, pedwar yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 2, a dad-ddetholwyd gwelliant 3.
Amendment 2. If amendment 2 is agreed, amendment 3 will be deselected. I call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 48, no abstentions, four against. And therefore, amendment 2 is agreed, and amendment 3 is deselected.
NDM6863 – Gwelliant 2: O blaid: 48, Yn erbyn: 4, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6863 - Amendment 2: For: 48, Against: 4, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Cafodd gwelliant 3 ei ddad-ddethol.
Amendment 3 deselected.
Sy'n dod â ni at y bleidlais ar y cynnig wedi'i ddiwygio.
Which brings us to a vote on the motion as amended.
Cynnig NDM6863 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn credu y dylai Cymru fod yn arweinydd byd mewn lles anifeiliaid.
2. Yn nodi’r camau y mae Llywodraeth Cymru wedi’u cymryd o ran:
a) cyflwyno grant busnesau bwyd ar gyfer lladd-dai bach a chanolig fel bod modd iddynt osod teledu cylch cyfyng a hefyd wneud gwelliannau busnes eraill;
b) cynnwys safonau cadarn o ran lles ac iechyd anifeiliaid mewn gwaith er mwyn diffinio’r Gwerthoedd Brand Cynaliadwy i’r diwydiant bwyd amaeth.
c) sicrhau bod unrhyw adolygiad o ddeddfwriaeth ym maes labelu bwyd sy’n gysylltiedig â lles anifeiliaid yn seiliedig ar dystiolaeth.
3. Yn nodi nad oes unrhyw ladd heb stynio yn digwydd yng Nghymru ar hyn o bryd.
4. Yn nodi mai dymuniad Llywodraeth Cymru yw sicrhau bod anifeiliaid yn cael eu lladd mor agos ag y bo’n ymarferol at eu pwynt cynhyrchu.
Motion NDM6863 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Believes that Wales should be a world leader in animal welfare.
2. Notes action taken by the Welsh Government on:
a) introducing a food business grant for small and medium slaughterhouses for the installation of CCTV and other business improvements;
b) including robust animal health and welfare standards in work to define the Sustainable Brand Values (SBV) for the agri-food industry.
c) ensuring any review of food labelling legislation relating to animal welfare must be evidenced based.
3. Notes that no non-stun slaughter is practiced currently in Wales.
4. Notes the Welsh Government’s preference is for animals to be slaughtered as close as practicable to their point of production.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 49, neb yn ymatal, tri yn erbyn. Derbyniwyd y cynnig wedi'i ddiwygio.
Open the vote. Close the vote. In favour 49, no abstentions, three against. The motion as amended is therefore agreed.
NDM6863 - Dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig - Lles Anifeiliaid – cynnig fel ei ddiwygiwyd: O blaid: 49, Yn erbyn: 3, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM6863 - Motion as amended: For: 49, Against: 3, Abstain: 0
Motion as amended has been agreed
Ni chyflwynwyd pwnc ar gyfer y ddadl fer, a dyna ni felly yn dod i ddiwedd ein trafodion am y dydd.
No topic was tabled for the short debate, and that brings today's proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 17:20.
The meeting ended at 17:20.