Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
07/11/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Before we begin today's proceedings, I'm sure Members will want to join me in marking a year since the death of our former colleague Carl Sargeant. On behalf of all Assembly Members and staff, I'd like to send our deepest condolences to our colleague Jack Sargeant, and his family, at this very difficult time.
Cyn i ni ddechrau ar y trafodion heddiw, rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau am ymuno â mi i nodi blwyddyn ers y bu farw ein cyn gyd-Aelod, Carl Sargeant. Ac ar ran holl Aelodau'r Cynulliad a’r staff, hoffwn fynegi ein cydymdeimlad dwys â’n cyd-Aelod, Jack Sargeant, a'i deulu ar yr adeg anodd hon.
Yr eitem gyntaf felly ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Llyr Gruffydd.
The first item, therefore, on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs, and the first question is from Llyr Gruffydd.
1. Beth yw gweledigaeth Ysgrifennydd y Cabinet ar gyfer dyfodol amaeth yng Nghymru? OAQ52877
1. What is the Cabinet Secretary's vision for the future of agriculture in Wales? OAQ52877
Diolch. Our vision was set out in the 'Brexit and our land' consultation. We want a thriving and resilient agricultural sector, where farmers produce outcomes of huge importance to Wales as a whole. Many of these can only be produced by Welsh farmers on Welsh land.
Diolch. Nodwyd ein gweledigaeth yn ein hymgynghoriad, 'Brexit a'n tir'. Rydym eisiau sector amaethyddol ffyniannus a chryf lle mae ffermwyr yn cynhyrchu canlyniadau o bwysigrwydd mawr i Gymru gyfan. Ceir llawer o ganlyniadau na all neb ond ffermwyr Cymru ar dir Cymru eu cynhyrchu.
Diolch i chi am eich ymateb. Mae'r sector amaeth, wrth gwrs, yn un o gynheiliaid allweddol yr iaith Gymraeg yma yng Nghymru, a byddwch chi'n ymwybodol o ddyletswyddau'r Llywodraeth yng nghyd-destun Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, lle mae ystyriaethau diwylliannol a ieithyddol i fod i gael eu gwrthbwyso'n gyfartal ag ystyriaethau economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol. Gyda hynny mewn golwg, ac o fod yn ymwybodol o'r ymateb sydd wedi bod gan Gymdeithas yr Iaith Gymraeg, gan Cytûn—Eglwysi Ynghyd yng Nghymru, gan Fforwm Gwledig y WLGA, a'r gofid mae rhai o'r rheini wedi'i fynegi am yr impact y bydd yr argymhellion o fewn 'Brexit a'n tir' yn ei gael ar yr iaith Gymraeg, a wnewch chi gadarnhau y bydd y Llywodraeth yn cynnal asesiad trylwyr o impact ieithyddol unrhyw newidiadau y byddwch chi yn eu cyflwyno ac, os bydd yr asesiad impact hwnnw yn dangos y bydd yna niwed i ddyfodol yr iaith Gymraeg, y bydd y Llywodraeth yn newid ei chwrs?
Thank you for that response. The agricultural sector is one of the key pillars of the Welsh language here in Wales, and you will be aware of the Government's responsibilities in light of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, where cultural and linguistic considerations are to be equally balanced with economic, environmental and social considerations. With that in mind, and being aware of the response from Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, from Cytûn—Churches Together in Wales, from the Welsh Local Government Association rural forum, and the concerns expressed by some on the impact that the recommendations within 'Brexit and our land' will have on the Welsh language, will you confirm that the Government will carry out a thorough assessment of the linguistic impact of any changes that you will introduce and that, if the impact assessment shows that there will be damage to the future of the Welsh language, the Government will change course?
Thank you. We certainly will carry out an impact assessment in relation to the Welsh language, probably over the next few months before we introduce the White Paper. The Welsh language is probably used more by the agricultural sector than any other sector in Wales, and I think one of the best ways of preserving the language is to keep farmers farming on our land.
Diolch. Yn sicr, byddwn yn cynnal asesiad o’r effaith ar y Gymraeg, dros y misoedd nesaf yn ôl pob tebyg, cyn i ni gyflwyno'r Papur Gwyn. Yn ôl pob tebyg, mae'r sector amaethyddol yn gwneud mwy o ddefnydd o’r Gymraeg nag unrhyw sector arall yng Nghymru, ac rwy'n credu mai un o'r ffyrdd gorau o warchod yr iaith yw cadw ffermwyr i ffermio ar ein tir.
One of the resilience issues that have been exposed by the whole discussions about what can happen as a result of Brexit is the shortage of fruit and vegetables grown in this country. Obviously, this is an important issue both for the well-being of all of us, but particularly for our ability to supply our schools, our hospitals and other public services with fresh produce. So, I just wondered what your plans were for ensuring that we have sufficient supplies of vegetables and fruit, which have been rather undermined over the last 20, 30 years.
Un o'r materion cydnerthedd a ddatgelwyd gan yr holl drafodaethau am yr hyn a all ddigwydd o ganlyniad i Brexit yw'r prinder ffrwythau a llysiau a dyfir yn y wlad hon. Yn amlwg, mae hwn yn fater pwysig i les pawb ohonom, ond yn enwedig o ran ein gallu i gyflenwi cynnyrch ffres i’n hysgolion, ein hysbytai a'n gwasanaethau cyhoeddus eraill. Felly, roeddwn yn meddwl tybed beth oedd eich cynlluniau ar gyfer sicrhau bod gennym ddigon o gyflenwadau o lysiau a ffrwythau, cyflenwadau sydd wedi cael eu tanseilio braidd dros yr 20, 30 mlynedd diwethaf.
Thank you. I should have probably mentioned in my opening answer to Llyr that we've had 12,000 responses to 'Brexit and our land'. So, we are currently analysing the responses and we'll have a more detailed consultation again in the spring, and, obviously, it will determine our policy. But I think there is a real opportunity around fruit and vegetable production, probably for the first time. We'll be able to look at schemes that can increase market potential, that can drive improvements in productivity, diversification. So, I think it's an area where we'll certainly want to support farmers to be able to diversify into areas such as horticulture or agroforestry.
Diolch. Dylwn fod wedi crybwyll yn fy ateb agoriadol i Llyr ein bod wedi cael 12,000 o ymatebion i 'Brexit a'n tir'. Felly, rydym wrthi'n dadansoddi'r ymatebion ar hyn o bryd a bydd gennym ymgynghoriad manylach eto yn y gwanwyn, ac yn amlwg, bydd yn pennu ein polisi. Ond rwy'n credu bod yna gyfle go iawn yn codi o gynhyrchu ffrwythau a llysiau, am y tro cyntaf mae'n debyg. Byddwn yn gallu edrych ar gynlluniau a all gynyddu potensial y farchnad, a all yrru gwelliannau mewn cynhyrchiant, arallgyfeirio. Felly, rwy'n credu ei fod yn faes lle byddwn yn sicr yn awyddus i gynorthwyo ffermwyr i allu arallgyfeirio i feysydd fel garddwriaeth neu amaeth-goedwigaeth.
2. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi pobl sy'n wynebu anawsterau yn dilyn insiwleiddio waliau ceudod o dan gynlluniau Llywodraeth Cymru? OAQ52882
2. What action is the Welsh Government taking to support people who are facing difficulties following cavity wall insulation under Welsh Government schemes? OAQ52882
Thank you. We've been notified of a very small number of complaints relating to cavity wall insulation installed under Welsh Government-funded schemes. All work undertaken through our Nest and Arbed schemes is delivered by registered installers. In the event of failure, beneficiaries are able to seek remedial work to be done by the contractor. In the event that the contractor is no longer trading, consumers are referred to the Cavity Insulation Guarantee Agency for remedial work to be undertaken where appropriate.
Diolch. Rhoddwyd gwybod i ni am nifer fach iawn o gwynion yn ymwneud ag insiwleiddio waliau ceudod a osodwyd dan gynlluniau a ariennir gan Lywodraeth Cymru. Caiff yr holl waith a wneir trwy ein cynlluniau Nest ac Arbed eu darparu gan osodwyr cofrestredig. Os methir gwneud y gwaith yn iawn, gall buddiolwyr ofyn am gael gwaith adferol wedi’i wneud gan y contractwr. Os na fydd y contractwr yn masnachu mwyach, cyfeirir defnyddwyr at yr Asiantaeth Gwarantau Inswleiddio Waliau Dwbl er mwyn i waith adferol gael ei wneud lle y bo'n briodol.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary, and I'm sure the small number that you refer to are probably all in my constituency, because I've got large numbers of people who have faced problems as a consequence of cavity wall insulation failing, and, therefore, they are now facing large bills because of the work that has to be done. Now, as you said in your answer, they went back to the builder, but most of those builders seem to have disappeared all of a sudden. Whether they were only in it for their own cash is another question. Then they went to CIGA, as you said, and CIGA are not really being supportive of their guarantee. In effect, CIGA are very much saying that, 'Sorry, this is a problem with the maintenance of the property. It's nothing to do with the cavity wall insulation.' And these individuals are vulnerable individuals who have not got the money to actually pay for the work that needs to be done. Will you take action against CIGA, please, to make sure they meet their obligations? They put a guarantee in place to reassure people who took on these Welsh Government schemes, so that, if there was a problem, they knew they would have that backing. Unfortunately, that backing is not there.
Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy'n siŵr fod y nifer fach o bobl y cyfeiriwch atynt i gyd yn fy etholaeth i yn ôl pob golwg, oherwydd mae gennyf nifer fawr o bobl sydd wedi wynebu problemau o ganlyniad i fethiant gwaith inswleiddio waliau ceudod, ac felly, maent bellach yn wynebu biliau mawr oherwydd y gwaith sy'n rhaid ei wneud. Nawr, fel y dywedasoch yn eich ateb, fe aethant yn ôl at yr adeiladwr, ond ymddengys bod y rhan fwyaf o'r adeiladwyr hynny wedi diflannu'n sydyn iawn. Mae’n gwestiwn arall a oeddent ond yn gwneud y gwaith er mwyn gwneud arian iddynt eu hunain yn unig. Fe aethant at yr Asiantaeth Gwarantau Inswleiddio Waliau Dwbl (CIGA), fel y dywedasoch, ac nid yw CIGA yn wirioneddol gefnogol i’w gwarant. Mewn gwirionedd, yr hyn y mae CIGA yn ei ddweud yw, 'Mae'n ddrwg gennym, problem gyda'r eiddo yw hon, nid yw'n ymwneud â'r gwaith insiwleiddio waliau ceudod'. Ac mae'r unigolion hyn yn unigolion agored i niwed heb arian i dalu am y gwaith sydd angen ei wneud. A wnewch chi roi camau ar waith yn erbyn CIGA os gwelwch yn dda i sicrhau eu bod yn cyflawni eu rhwymedigaethau? Maent yn rhoi gwarant ar waith i roi sicrwydd i bobl a ymgymerodd â’r cynlluniau Llywodraeth Cymru hyn, fel eu bod yn gwybod, pe bai problem, y byddent yn cael y gefnogaeth honno. Yn anffodus, nid yw'r gefnogaeth honno yno.
I thank David Rees for that question. I mentioned that CIGA has been the traditional and main guarantee provider in this issue. You'll remember we had a debate—probably about a year ago, actually—where there was some criticism levelled at CIGA, and, following that debate, I met with the chief executive, to discuss the concerns raised, to understand what action they are taking to alleviate these issues. And I am aware they have addressed a lot of previous concerns; we are monitoring it much more carefully. I have to say, in recent months, correspondence around problems have reduced, but I think it's really important that I am aware of the problems. So, if you have any individual cases, please do write to me, and I'll certainly take it up with CIGA. We are continuing to work with the UK Government, and CIGA and other agencies, so that we can encourage effective consumer protection; I think it's really important that people do know where to go. But I'd be very happy to look at any cases that you have. If want to write to me on a case-by-case basis, I'd be very happy to do that.
Diolch i David Rees am y cwestiwn. Soniais mai CIGA yw'r prif ddarparwr gwarantau yn y mater hwn yn draddodiadol. Ac fe gofiwch ein bod wedi cael dadl—tua blwyddyn yn ôl mae'n debyg—pan gafwyd rhywfaint o feirniadaeth o CIGA. Ac yn dilyn y ddadl honno, cyfarfûm â'r prif weithredwr i drafod y pryderon a godwyd er mwyn deall pa gamau y maent yn eu gweithredu er mwyn lliniaru'r problemau hyn. Ac rwy’n ymwybodol eu bod wedi mynd i'r afael â llawer o bryderon blaenorol; rydym yn ei fonitro'n llawer mwy gofalus. Mae'n rhaid i mi ddweud, yn ystod y misoedd diwethaf, fod gohebiaeth ynghylch problemau wedi lleihau, ond credaf ei bod yn bwysig iawn fy mod yn ymwybodol o'r problemau. Felly, os oes gennych unrhyw achosion unigol, ysgrifennwch ataf, a byddaf yn sicr yn eu trafod gyda CIGA. Rydym yn parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU, a CIGA ac asiantaethau eraill, fel y gallwn sicrhau diogelwch effeithiol i ddefnyddwyr; rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn i bobl wybod ble i fynd. Ond buaswn yn hapus iawn i edrych ar unrhyw achosion sydd gennych; os hoffech ysgrifennu ataf i drafod achosion unigol, buaswn yn falch iawn o wneud hynny.
I think that David Rees has raised a very important issue, very forcefully, and it's not just your constituents who've been affected by this, David—it's constituents for AMs across Wales. Cabinet Secretary, this really does highlight the problem when you retrofit existing housing stock in a way that deviates from the original standard, and isn't done in the way that it should be. And it's very important that companies who do this sort of work really do know what they're doing, and that lessons have been learned from this. It may well be that we don't know the full extent of this problem yet, as it can take some time for problems to surface, and it might even be that some of the vulnerable people who are living in these houses that have been poorly retrofitted haven't even been made aware of the problem yet. So, what are you doing to make sure you fully do ascertain the number of people who do need assistance in this regard? And, as I said before, what lessons have been learned by the Welsh Government and, indeed, the companies retrofitting, to make sure that this problem isn't happening now and that different but associated retrofitting issues in the future won't emerge?
Rwy'n credu bod David Rees wedi nodi mater pwysig iawn, yn rymus iawn, ac nid eich etholwyr chi yn unig sydd wedi’u heffeithio gan hyn, David, ond etholwyr ACau ledled Cymru. Ysgrifennydd y Cabinet, mae hyn o ddifrif yn tynnu sylw at y broblem pan fyddwch yn ailosod y stoc dai bresennol mewn modd sy'n gwyro oddi wrth y safon wreiddiol, ac nad yw'n cael ei wneud yn y ffordd y dylai gael ei wneud. Ac mae'n bwysig iawn fod cwmnïau sy'n gwneud y math hwn o waith yn gwybod yn iawn beth y maent yn ei wneud, a bod gwersi wedi'u dysgu o hyn. A allwch ddweud wrthym—efallai nad ydym yn gwybod gwir faint y broblem hon eto, gall gymryd peth amser i broblemau ddod yn amlwg, ac efallai na fydd rhai o'r bobl sy'n agored i niwed sy'n byw yn y tai hyn y gwnaed gwaith ailosod gwael arnynt yn ymwybodol o’r broblem eto hyd yn oed. Felly, beth rydych chi'n ei wneud i sicrhau eich bod yn canfod faint o bobl sydd angen cymorth gyda hyn mewn gwirionedd? Ac fel y dywedais o'r blaen, pa wersi a ddysgwyd gan Lywodraeth Cymru, ac yn wir y cwmnïau sy'n ailosod, i sicrhau nad yw'r broblem hon yn digwydd yn awr, ac na fydd problemau ôl-osod gwahanol ond cysylltiedig yn dod i'r amlwg yn y dyfodol?
Well, you ask what we've done as a Government, and, certainly under the new contracts that we have for Nest 2 and Arbed 3, we further strengthened the process by including strict minimum guarantee requirements, robust monitoring—because I don't think the monitoring was as robust as it could have been in the beginning—and assurance, and we also obviously inspect all installations.
Wel, rydych yn gofyn beth a wnaethom fel Llywodraeth, ac yn sicr o dan y cytundebau newydd sydd gennym ar gyfer Nest 2 ac Arbed 3, fe wnaethom gryfhau'r broses ymhellach trwy gynnwys gofynion sylfaenol ar gyfer gwarantau, monitro cadarn—oherwydd nid wyf yn meddwl bod y monitro mor gadarn ag y gallai fod wedi bod yn y cychwyn—a sicrwydd, ac rydym hefyd yn arolygu pob gwaith gosod wrth gwrs.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau i'r Ysgrifennydd Cabinet. Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.
Questions now from the party spokespeople to the Cabinet Secretary. The Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.
Diolch, Llywydd. Mae'r newyddion bod Arolygiaeth Gynllunio Lloegr a Chymru yn bwriadu cael gwared ar rôl cyfarwyddwr gweithredol Cymru yn amlwg yn mynd i fod yn syndod i nifer o bobl ac yn anfon neges glir o safbwynt y peryg bod Cymru yn cael ei hisraddio oddi fewn i'r arolygiaeth honno. A allaf i ofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet ba ran a gafodd hi a Llywodraeth Cymru yn y penderfyniad hwnnw?
Thank you, Llywydd. The news that the Planning Inspectorate for England and Wales intends to scrap the role of the executive director for Wales is clearly going to come as a surprise to many people, and it will send a clear message in terms of the risk that Wales is being downgraded within that inspectorate. Can I ask the Cabinet Secretary what role she and the Welsh Government played in that decision?
I quite agree with you—any downgrading in the status of the Welsh arm of the inspectorate, I think, is completely unacceptable. Previously, Llyr may be aware that we considered having a fully separate planning inspectorate for Wales in 2015. I've kept that under review, and I'm very grateful that my predecessor did and that I've been able to consider that also. We've expressed concerns that the removal of the post of director for Wales should not happen without any discussion with us. We have to be consulted formally before any proposals are finalised.
Rwy'n cytuno'n llwyr â chi—rwy’n credu bod unrhyw israddio yn statws cangen Cymru o'r arolygiaeth yn hollol annerbyniol. Yn flaenorol, efallai y bydd Llyr yn ymwybodol ein bod wedi ystyried cael arolygiaeth gynllunio gwbl ar wahân i Gymru yn 2015. Rwyf wedi cadw hynny o dan arolwg, ac rwy'n ddiolchgar iawn fod fy rhagflaenydd wedi gwneud hynny, ac rwyf wedi gallu ystyried hynny hefyd. Rydym wedi mynegi pryderon na ddylid cael gwared ar swydd cyfarwyddwr Cymru heb drafodaeth gyda ni. Rhaid ymgynghori â ni yn ffurfiol cyn i unrhyw gynigion gael eu cwblhau'n derfynol.
Ond beth mae hynny'n ei ddweud am y berthynas sydd gan y Llywodraeth yma, a'r partneriaid eraill o fewn yr Arolygiaeth Gynllunio, fod y fath benderfyniad yn gallu cael ei ystyried heb fod yna ymgynghoriad digonol â chi fel Ysgrifennydd Cabinet a gyda'r Llywodraeth yma? Mae'n plaid ni, wrth gwrs, wedi bod yn galw ers talwm iawn am arolygiaeth annibynnol i Gymru. Rydym ni'n gweld, yn sgil datganoli, sut y mae'r gyfundrefn gynllunio wedi bod yn esblygu i gyfeiriadau gwahanol iawn yng Nghymru, o'i chymharu â Lloegr, a hynny wrth gwrs yn enwedig yn sgil Deddf Cynllunio (Cymru) 2015. Felly, rydych chi'n dweud eich bod chi'n cadw hyn o dan adolygiad, mi oedd eich rhagflaenydd chi yn dweud bod hynny o dan adolygiad, ac mi oedd rhagflaenydd hwnnw hyd yn oed yn cydnabod bod yna le i dderbyn efallai, pe bai'r sefyllfa yn esblygu i gyfeiriadau gwahanol, nad yw cael un arolygiaeth i oruchwylio dwy gyfundrefn wahanol iawn yn gynaliadwy. Ar ba bwynt ydych chi'n mynd i ddod i gasgliad? Os nad yw hwn yn arwydd ac yn neges glir i ni o ble ddylem ni fynd, ar ba bwynt ydych chi'n mynd i ddod i'r casgliad bod yr amser wedi dod i ni gael arolygiaeth gynllunio annibynnol i Gymru unwaith ac am byth?
But what does that say about the relationship between the Government here, and other partners within the Planning Inspectorate, that such a decision can be considered without there having been adequate consultation with you as Cabinet Secretary and with the Government here? Our party, of course, has been calling for a very long time for an independent inspectorate for Wales. We see, in light of devolution, how the Planning Inspectorate has been evolving in very different directions in Wales, as compared to England, and particularly in light of the Planning (Wales) Act 2015. So, you say that you're keeping this under review, your predecessor said that it was under review, and his predecessor also acknowledged that there was scope to accept that, if the situation were to evolve in different directions, having one inspectorate to oversee two very different regimes wouldn't be sustainable. At what point will you come to a conclusion? If this isn't a clear message of the direction of travel, at what point will you come to the conclusion that the time has come to have an independent planning inspectorate for Wales once and for all?
Well, I think now that, obviously, the chief executive is currently consulting staff on that restructuring exercise, as part of that programme, they are looking at—as I say, consulting on—the structure. We have to be formally part of that consultation. But, as you say, I think the time certainly is now, isn't it, in answer to the question of when will I do something about it in the way that you want to. I certainly think we need to look at that much more seriously now.
Wel, rwy'n credu bod y prif weithredwr wrthi'n ymgynghori â staff ar yr ymarfer ailstrwythuro hwnnw ar hyn o bryd, fel rhan o'r rhaglen honno, maent yn edrych ar—fel rwy’n dweud, yn ymgynghori ar—y strwythur. Rhaid inni fod yn rhan ffurfiol o'r ymgynghoriad hwnnw. Ond fel y dywedwch, rwy'n credu mai nawr yw’r amser, onid e, mewn ateb i’r cwestiwn ynglŷn â phryd y byddaf yn gwneud rhywbeth am y peth yn y ffordd rydych chi ei eisiau? Rwy’n sicr yn meddwl bod angen inni edrych ar hynny yn llawer mwy difrifol yn awr.
I think I hear you saying that the time has come for an independent Welsh inspectorate. Could you confirm whether that's the case?
Rwy'n credu fy mod yn eich clywed yn dweud bod yr amser wedi dod i gael arolygiaeth annibynnol yng Nghymru. A wnewch chi gadarnhau hynny?
Well, I said I think the time has come now to look at something that we've been monitoring for the past three years, in light of this consultation.
Wel, yr hyn a ddywedais oedd fy mod yn credu bod yr amser wedi dod bellach i edrych ar rywbeth y buom yn ei fonitro dros y tair blynedd diwethaf, yng ngoleuni'r ymgynghoriad hwn.
Excellent.
Rhagorol.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.
The Conservative spokesperson, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. Cabinet Secretary, you recently took the decision on the Hendy windfarm to allow permission for that to be granted, despite the local authority's planning committee refusing the application and the planning inspectorate's own appeal inspector refusing the application. As I understand it, Welsh Government officials have been involved with Powys County Council in the zoning of areas that would be acceptable for windfarms to be developed. The unitary development plan or the local development plan up in that neck of the woods clearly identifies certain areas, and Hendy, as I understand it, falls outside of those areas. What confidence can local people have that the system is working on their behalf when you go in and override the local planning committee and also the planning inspectorate, who have stuck to the rules?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddiweddar fe wnaethoch benderfyniad ynghylch fferm wynt Hendy i adael i ganiatâd i hynny gael ei roi, er gwaethaf y ffaith bod pwyllgor cynllunio’r awdurdod lleol wedi gwrthod y cais a bod arolygydd apęliadau’r arolygiaeth gynllunio ei hun wedi gwrthod y cais. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae swyddogion Llywodraeth Cymru wedi bod yn ymwneud â Chyngor Sir Powys yn gosod parthau y byddai'n dderbyniol i ffermydd gwynt gael eu datblygu ynddynt. Mae'r cynllun datblygu unedol neu'r cynllun datblygu lleol yn y rhan honno o’r wlad yn dynodi rhai ardaloedd yn glir, ac mae Hendy, yn ôl yr hyn a ddeallaf, y tu allan i'r ardaloedd hynny. Pa hyder y gall pobl leol ei gael fod y system yn gweithio ar eu rhan pan fyddwch chi'n mynd i mewn ac yn diystyru’r pwyllgor cynllunio lleol a hefyd yr arolygiaeth gynllunio sydd wedi cadw at y rheolau?
I don't think it's a matter of overriding; I'm satisfied the planning inspector considered the relevant issues, but I disagree with the conclusion. I'm also the Cabinet Secretary with responsibility for energy. We have set renewable energy targets. We have to make sure that we deliver on those targets and, for me, the benefits of the proposal in terms of delivering renewable energy are material considerations that are sufficient to outweigh the identified impacts of the scheme on both the landscape and the visual amenity.
Ni chredaf ei fod yn fater o ddiystyru. Rwy'n fodlon fod yr arolygydd cynllunio wedi ystyried y materion perthnasol ond rwy'n anghytuno â'r casgliad. Fi hefyd yw Ysgrifennydd y Cabinet sydd â chyfrifoldeb am ynni. Rydym wedi gosod targedau ynni adnewyddadwy; mae'n rhaid inni sicrhau ein bod yn cyflawni'r targedau hynny ac i mi, mae manteision y cynnig o ran darparu ynni adnewyddadwy yn ystyriaethau perthnasol, sy'n ddigon i orbwyso effeithiau dynodedig y cynllun ar y dirwedd a'r amwynder gweledol.
I think in your reply to me there, Cabinet Secretary, you indicated that the planning inspector did stick to the rules but you disagree with his conclusion. Your department recently, as well, when it comes to shooting on public land, disagreed with the independent report that was commissioned at a cost of £47,000. Can you give us a sense of why the department is going against the evidence, in particular when it comes to this particular application? As you said, the planning inspector stuck to the rules; it was just that you disagreed with those conclusions. What part of the conclusions do you fundamentally disagree with that overrides the planning imperative here that local residents need to have confidence in when these applications come into their areas?
Yn eich ateb i mi yno, Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n credu eich bod wedi nodi bod yr arolygydd cynllunio yn cadw at y rheolau ond eich bod chi’n anghytuno â'i gasgliad. Yn amlwg, yn ddiweddar, mewn perthynas â saethu ar dir cyhoeddus, fe anghytunodd eich adran â'r adroddiad annibynnol a gomisiynwyd ar gost o £47,000. A allwch roi syniad inni pam y mae'r adran yn mynd yn erbyn y dystiolaeth, yn enwedig mewn perthynas â’r cais penodol hwn? Fel y dywedoch, fe gadwodd yr arolygydd cynllunio at y rheolau, chi’n unig a anghytunai â'r casgliadau hynny. Pa ran o'r casgliadau rydych chi’n anghytuno'n sylfaenol â hi sy'n goresgyn y rheidrwydd cynllunio yma fod angen i drigolion lleol fod â hyder yn y ceisiadau hyn pan fyddant yn dod i'w hardaloedd?
Well, I mentioned in my original answer to you why I believed the proposals around delivering renewable energy—. Our material considerations—they are sufficient to outweigh the identified impact. So, I think the balance, therefore, weighs in favour of the appeal. But I think, also, wind energy is a key part of Welsh Government's vision for future renewable electricity production, and I think that has to be taken into consideration by decision makers.
Wel, soniais yn fy ateb gwreiddiol i chi pam y credwn fod y cynigion ynghylch cyflenwi ynni adnewyddadwy—. Ein hystyriaethau perthnasol—maent yn ddigon i orbwyso'r effaith a nodwyd. Felly, credaf fod y cydbwysedd yn pwyso o blaid yr apêl. Ond rwy'n credu hefyd fod ynni gwynt yn rhan allweddol o weledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer cynhyrchu trydan adnewyddadwy yn y dyfodol ac rwy'n credu bod rhaid i'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau ystyried hynny.
I do take the point that Welsh Government, in fairness—we can disagree or agree with the policy—has had a policy of promoting wind energy, but they've had a policy of promoting wind energy within certain areas and certain zones that are proved for the development of these windfarms. Here, this particular development was outside of that zone and, as I said in my opening question to you, the Government have been involved in identifying those zones and the local authority have engaged in that discussion. How can communities and, in particular, local authorities have confidence that they will not be undermined and will not face huge costs from developers when you take such an arbitrary decision as you have on this particular application, because the planning permission that was refused stuck to the rules, the appeal inspectors, as you said in your own answer, stuck to the rules—the planning guidance that was given—and yet you came in and overrode that? This is causing huge frustration in this part of mid Wales. Other areas of Wales where they see that you will not intervene when you are requested to intervene are completely bemused by the decision that you have taken. So, can you clarify whether it is now open season to develop windfarms the length and breadth of Wales, because, as I said, this application is outside of the zone that you, as a Government, have approved with the local authority?
Rwy'n cymryd y pwynt fod gan Llywodraeth Cymru, a bod yn deg—gallwn anghytuno neu gytuno â'r polisi—bolisi o hyrwyddo ynni gwynt, ond mae polisi wedi bod ganddynt o hyrwyddo ynni gwynt mewn rhai ardaloedd a rhai parthau sydd wedi’u profi ar gyfer datblygu'r ffermydd gwynt hyn. Yma, roedd y datblygiad penodol hwn y tu allan i'r parth hwnnw ac fel y dywedais yn fy nghwestiwn agoriadol i chi, mae'r Llywodraeth wedi bod yn rhan o’r broses o nodi'r parthau hyn ac mae'r awdurdod lleol wedi cymryd rhan yn y drafodaeth honno. Sut y gall cymunedau, ac awdurdodau lleol yn arbennig, gael hyder na fyddant yn cael eu tanseilio ac na fyddant yn wynebu costau enfawr gan ddatblygwyr pan fyddwch yn gwneud penderfyniad mor fympwyol ag y gwnaethoch ar y cais penodol hwn, oherwydd roedd y caniatâd cynllunio a wrthodwyd yn cadw at y rheolau, roedd yr arolygwyr apęliadau, fel y dywedoch chi yn eich ateb, wedi cadw at y rheolau—y canllawiau cynllunio a roddwyd—ac eto fe ddaethoch chi i mewn a diystyru hynny? Mae hyn yn achosi rhwystredigaeth enfawr yn y rhan hon o ganolbarth Cymru. Ceir ardaloedd eraill o Gymru lle maent yn gweld na fyddwch yn ymyrryd pan ofynnir i chi ymyrryd wedi’u syfrdanu’n llwyr gan y penderfyniad a wnaethoch. Felly, a allwch chi egluro: a oes rhyddid llwyr bellach i unrhyw un ddatblygu ffermydd gwynt ar hyd a lled Cymru, oherwydd, fel y dywedais, mae'r cais hwn y tu allan i'r parth y gwnaethoch chi, fel Llywodraeth, ei gymeradwyo gyda'r awdurdod lleol?
It's certainly not open season. I think one of the ways of ensuring the public do have confidence is not to have conflicting policies. And I think one of the things that has become very apparent to me over the two years that I've been in this portfolio is the conflict in policies, and we are taking steps to ensure that that's not the case.
Yn sicr, nid oes rhyddid llwyr yn bodoli. Rwy'n credu mai un o'r ffyrdd o sicrhau bod gan y cyhoedd hyder yw peidio â chael polisïau sy'n gwrthdaro. Ac rwy'n credu mai un o'r pethau sydd wedi dod yn amlwg iawn i mi dros y ddwy flynedd y bûm yn y portffolio hwn yw gwrthdaro rhwng polisïau, ac rydym yn rhoi camau ar waith i sicrhau nad yw hynny’n digwydd.
Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch, Llywydd. Hendy windfarm is being built in an area of outstanding natural beauty. It's perfectly clear from the answer that you've just given, Cabinet Secretary, to Andrew R.T, Davies, that your mind was made up on this even before the planning inspector was appointed, because you've said, in effect, that the Government's policy on renewable energy outweighs any planning considerations. So, what on earth is the point of having planning inquiries in these circumstances because it's evident from your decision that this was merely a charade—a pretence—of taking local opinion into account, when you had no intention of doing so?
Diolch, Lywydd. Mae fferm wynt Hendy yn cael ei hadeiladu mewn ardal o harddwch naturiol eithriadol. Mae'n berffaith amlwg o'r ateb rydych newydd ei roi i Andrew R. T. Davies, Ysgrifennydd y Cabinet, eich bod wedi penderfynu ar hyn hyd yn oed cyn penodi'r arolygydd cynllunio, gan eich bod wedi dweud, i bob pwrpas, fod polisi'r Llywodraeth ar ynni adnewyddadwy yn gorbwyso unrhyw ystyriaethau cynllunio. Felly, beth ar y ddaear yw pwynt cael ymchwiliadau cynllunio yn yr amgylchiadau hyn oherwydd mae’n amlwg o'ch penderfyniad mai siarâd yn unig oedd hyn—esgus—eich bod yn ystyried y farn leol, pan nad oedd gennych unrhyw fwriad i wneud hynny?
It certainly wasn't a charade or a pretence.
Yn sicr, nid oedd yn siarâd nac yn esgus.
I think others will judge your actions rather than your words. But let's look at the decision that you've made and the reason that you've given for it. Yes, I understand that the Government has a commitment to renewable energy, but even if one accepts the Government's view of global warming and its causes, I cannot understand how the desecration of an important beauty spot in mid Wales can be outweighed by renewable energy considerations, because whatever the United Kingdom does in relation to global warming is immediately extinguished by what's happening in the rest of the world.
In China, for example, they are currently in the process of building another 210 GW of coal-fired power station. Now, at the moment, we are consuming in the United Kingdom 37 GW, so the Chinese are going to add, in the next few years, seven times the entire consumption of electricity in the United Kingdom on a dark and dull day, like today. So, whatever reduction in carbon emissions and whatever contribution that might make to solving the problems of global warming, it's going to make absolutely no difference whatsoever, but it's going to make a vast difference to the people of mid Wales.
Rwy'n credu y bydd eraill yn barnu eich gweithredoedd yn hytrach na'ch geiriau. Ond gadewch i ni edrych ar y penderfyniad a wnaethoch a'r rheswm rydych wedi'i roi amdano. Ydw, rwy’n deall fod gan y Llywodraeth ymrwymiad i ynni adnewyddadwy, ond yr hyn na allaf ei ddeall yw, hyd yn oed os yw rhywun yn derbyn barn y Llywodraeth ynglŷn â chynhesu byd-eang a'i achosion, sut y mae modd i ystyriaethau ynghylch ynni adnewyddadwy orbwyso'r dinistr i lecyn hardd yng nghanolbarth Cymru, gan fod unrhyw beth y mae'r Deyrnas Unedig yn ei wneud mewn perthynas â chynhesu byd-eang yn cael ei ddiddymu ar unwaith gan yr hyn sy'n digwydd yng ngweddill y byd.
Yn Tsieina, er enghraifft, ar hyn o bryd maent yn y broses o adeiladu gorsaf bŵer 210 GW arall sy’n defnyddio glo. Nawr, ar hyn o bryd, rydym yn defnyddio 37 GW yn y Deyrnas Unedig, felly dros y blynyddoedd nesaf bydd y Tsieinïaid yn ychwanegu saith gwaith holl ddefnydd trydan y Deyrnas Unedig ar ddiwrnod tywyll a diflas fel heddiw. Felly, pa ostyngiad bynnag a geir mewn allyriadau carbon a pha gyfraniad bynnag y gallai hynny ei wneud i ddatrys problemau cynhesu byd-eang, ni fydd yn gwneud unrhyw wahaniaeth o gwbl, ond bydd yn gwneud gwahaniaeth enfawr i bobl canolbarth Cymru.
I think most people, apart from Neil Hamilton and members of UKIP, do accept that climate change is happening and the reasons for it. I was waiting for you to mention China, because you always mention China when we're talking about renewable energy. You can't just sit back and do nothing. We, in Wales, may be a small nation, but I think we take our proposals to do all we can to mitigate climate change very, very seriously. I was out at the global climate action summit in San Francisco in September. People were looking at us because we are held up as best practice, not just in renewable energy, but in things like waste and recycling. You can't just sit back and say, 'Oh well, China are doing this, so we shouldn't do anything.' I really don't accept that. But I really do wish that you would look at what we're doing in climate change mitigation and join the rest of us in accepting that we have our role to play.
Credaf fod y rhan fwyaf o bobl, ar wahân i Neil Hamilton ac aelodau o UKIP, yn derbyn bod newid hinsawdd yn digwydd a'r rhesymau drosto. Roeddwn yn aros i chi sôn am Tsieina, oherwydd rydych chi bob amser sôn am Tsieina pan fyddwn yn sôn am ynni adnewyddadwy. Ni allwch eistedd yn ôl a gwneud dim. Efallai ein bod ni yng Nghymru yn wlad fach, ond credaf ein bod yn gwbl o ddifrif yn ein cynigion i wneud popeth a allwn i liniaru newid yn yr hinsawdd. Roeddwn allan yn yr uwchgynhadledd fyd-eang ar weithredu ar yr hinsawdd yn San Francisco ym mis Medi. Roedd pobl yn edrych arnom ni fel rhai a weithredai'r arferion gorau, nid yn unig ym maes ynni adnewyddadwy, ond mewn pethau fel gwastraff ac ailgylchu. Ni allwch eistedd yn ôl a dweud, 'O wel, mae Tsieina'n gwneud hyn, felly ni ddylem ni wneud unrhyw beth.' Nid wyf yn derbyn hynny o gwbl. Ond fe hoffwn yn fawr pe baech yn edrych ar yr hyn a wnawn i liniaru newid yn yr hinsawdd ac yn ymuno â'r gweddill ohonom drwy dderbyn bod gennym ein rhan i'w chwarae.
The Welsh Government may be leading, but nobody's following. That's the problem—that's what I'm arguing here. If this was going to make any difference at all and if people were actually going to be impressed by what's happening in Wales in parts of the world where it matters, if you were going to sort out the problems of global warming on the basis of the theories that you espouse, I could understand it, but that isn't happening. You say I always mention China—yes, I do, well, let's mention India as well. In addition to China, India is currently in the process of the construction of 130 GW of coal-fired power stations. So, 130 plus 210, that's 340 GW—that's 10 times the entire British consumption of electricity. Those are just new power stations in construction, fired by coal. So, whatever difference Llandegley Rocks wind turbines are going to make, it is a minute fraction of 1 per cent. It's going to make no difference, but what you've done by your decision, is to wreck and desecrate one of the most beautiful parts of mid Wales.
Efallai fod Llywodraeth Cymru yn arwain, ond nid oes neb yn dilyn. Dyna'r broblem—dyna rwy'n ei ddadlau yma. Pe bai hyn yn mynd i wneud unrhyw wahaniaeth o gwbl a phe bai'r hyn sy'n digwydd yng Nghymru o ddifrif yn mynd i greu argraff ar yr hyn sy'n digwydd yn y rhannau o'r byd lle mae'n cyfrif, pe baech chi'n mynd i ddatrys problemau cynhesu byd-eang ar sail y damcaniaethau rydych yn eu harddel, gallwn ei ddeall, ond nid yw hynny'n digwydd. Rydych yn dweud fy mod bob amser yn sôn am Tsieina—ydw, rwy'n gwneud hynny, wel, gadewch i ni sôn am India yn ogystal. Yn ogystal â Tsieina, mae India yn y broses o adeiladu gorsafoedd pŵer glo 130 GW. Felly, 130 a 210, dyna 340 GW—dyna 10 gwaith holl ddefnydd Prydain o drydan. Gorsafoedd pŵer glo sy'n cael eu hadeiladu o'r newydd yn unig yw'r rheini. Felly, beth bynnag y bo'r gwahaniaeth y bydd tyrbinau gwynt Creigiau Llandeglau yn ei wneud, nid yw ond yn ffracsiwn pitw o 1 y cant. Nid yw'n mynd i wneud gwahaniaeth, ond yr hyn a wnaethoch chi drwy eich penderfyniad yw difetha a dinistrio un o'r rhannau harddaf o ganolbarth Cymru.
You say nobody follows, but at that conference that I just mentioned that was held in September, there were 100 states and regions of which, I would say, most are coming forward with actions similar to Wales's. So, you mentioned India, I shared a platform with the mayor of Delhi who is desperate to do what we're doing in Wales, and is actually achieving that. So, I'm sorry, but you can't just sit back and blame everybody else. You have to take action and you have to show leadership.
Rydych yn dweud nad oes neb yn dilyn, ond yn y gynhadledd honno y soniais amdani a gynhaliwyd ym mis Medi, roedd yna 100 o wladwriaethau a rhanbarthau y buaswn yn dweud bod y rhan fwyaf ohonynt yn cyflwyno camau gweithredu tebyg i Gymru. Felly, fe sonioch chi am India, rhannais lwyfan gyda maer Delhi sy'n awyddus iawn i wneud yr hyn rydym ni'n ei wneud yng Nghymru, ac mewn gwirionedd mae'n cyflawni hynny. Felly, mae'n ddrwg gennyf, ond ni allwch eistedd yn ôl a rhoi'r bai ar bawb arall. Rhaid ichi weithredu, a rhaid ichi ddangos arweiniad.
Mae cwestiwn 3 [OAQ52884] wedi'i dynnu nôl. Felly, cwestiwn 4—Rhianon Passmore.
Question 3 [OAQ52884] is withdrawn. Question 4—Rhianon Passmore.
4. Pa fesurau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi'r diwydiant llaeth yn ne-ddwyrain Cymru? OAQ52867
4. What measures is the Welsh Government taking to support the dairy industry in south-east Wales? OAQ52867
Thank you. I'm committed to supporting the long-term development and profitability of dairy across Wales. Market support includes trade development in the UK and overseas markets. Business support includes benchmarking, technical support, business clustering and significant resources training.
Diolch. Rwyf wedi ymrwymo i gefnogi datblygiad hirdymor a phroffidioldeb llaeth ledled Cymru. Mae cefnogi'r farchnad yn cynnwys datblygu masnach yn y DU a marchnadoedd tramor. Mae cymorth busnes yn cynnwys meincnodi, cymorth technegol, clystyrau busnes a hyfforddiant adnoddau sylweddol.
Thank you, Cabinet Secretary. And as you stated at the recent annual dairy show, the need to prepare for a post-Brexit world has never been more essential, as Wales is set to be buffeted by the tsunami of its impacts. Cabinet Secretary, how does the Welsh Government assess that the new HerdAdvance project, which is part of the Welsh Government's £6.5 million dairy improvement programme, is going to aid farmers in my constituency of Islwyn? And what can the Welsh Government do to ensure that the new project, delivered by the agricultural and horticultural board, is embraced fully by as many farmers as possible in south-east Wales?
Diolch ichi, Ysgrifennydd y Cabinet. Ac fel y nodwyd gennych yn y sioe laeth flynyddol yn ddiweddar, ni fu erioed fwy o angen paratoi ar gyfer byd ar ôl Brexit, wrth i Gymru wynebu tswnami ei effeithiau. Ysgrifennydd y Cabinet, sut y mae Llywodraeth Cymru yn asesu bod y prosiect HerdAdvance newydd, sy'n rhan o raglen gwella llaeth £6.5 miliwn Llywodraeth Cymru, yn mynd i helpu ffermwyr yn fy etholaeth yn Islwyn? A beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod y prosiect newydd, a ddarperir gan y bwrdd amaethyddol a garddwriaethol, yn cael ei groesawu'n llawn gan gynifer o ffermwyr â phosibl yn ne-ddwyrain Cymru?
Thank you. You referred to last week's dairy show, and that's where we launched the first phase of the dairy improvement programme. So, now dairy farmers are able to apply for support to help them improve the health of their herds and the profitability of their businesses. The HerdAdvance project to which you specifically referred has been allocated £5.5 million over the next five years, and that aims to pilot how a farm can have a holistic approach to disease prevention and also can improve the efficiency and profitability of farm businesses.
It's become very apparent over the last two years, since we had the vote to leave the European Union, that we need to do all we can to support our farmers ahead of Brexit to make sure that they are resilient, that they are sustainable and that they are productive. So, we did some benchmarking, for instance, with the dairy sector last year. We had some funding from Europe, and about 75 per cent of dairy farmers took advantage of that money; it enabled them then to learn a great deal about their business.
Diolch. Fe gyfeirioch chi at y sioe laeth yr wythnos diwethaf, a dyna ble y lansiwyd cam cyntaf y rhaglen gwella llaeth. Felly, bellach gall ffermwyr llaeth wneud cais am gymorth i'w helpu i wella iechyd eu buchesi a phroffidioldeb eu busnesau. Dyrannwyd £5.5 miliwn i brosiect HerdAdvance y cyfeirioch chi ato'n benodol dros y pum mlynedd nesaf, a'i nod yw treialu sut y gall fferm fabwysiadu ymagwedd gyfannol tuag at atal clefydau yn ogystal â gwella effeithlonrwydd a phroffidioldeb busnesau fferm.
Daeth yn amlwg iawn dros y ddwy flynedd ddiwethaf, ers inni gael y bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd, fod angen inni wneud popeth a allwn i gefnogi ein ffermwyr cyn Brexit i wneud yn siŵr eu bod yn gryf, eu bod yn gynaliadwy a'u bod yn gynhyrchiol. Felly, gwnaethom beth gwaith meincnodi, er enghraifft, gyda'r sector llaeth y llynedd. Cawsom rywfaint o gyllid o Ewrop, a manteisiodd tua 75 y cant o'r ffermwyr llaeth ar yr arian hwnnw; fe'u galluogodd wedyn i ddysgu llawer am eu busnes.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am bolisi Llywodraeth Cymru ar ffracio? OAQ52859
5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government's policy on fracking? OAQ52859
Thank you. In Welsh Government’s 'Taking Wales Forward 2016-2021', we made clear our opposition to fracking. Over the summer, I held a public consultation on petroleum extraction in Wales that set out not only a policy to oppose fracking, but also proposed there should be no new petroleum licensing in Wales.
Diolch. Gwnaethom ein gwrthwynebiad i ffracio yn glir yn 'Symud Cymru Ymlaen 2016-2021' Llywodraeth Cymru. Dros yr haf, cynhaliais ymgynghoriad cyhoeddus ar echdynnu petrolewm yng Nghymru a nododd bolisi i wrthwynebu ffracio, ac argymhellodd hefyd na ddylid rhoi unrhyw drwyddedau petrolewm newydd yng Nghymru.
I recently sponsored an event in the Senedd with Friends of the Earth Cymru and Frack-Free Wales, Cabinet Secretary, and I am strongly opposed to fracking and have worked hard to stop it happening in the Vale of Glamorgan. You said recently in Welsh Government's 'Taking Wales Forward'—and you restated today your clear opposition to fracking. You noted that Welsh Government has powers over fracking and that you believe this type of energy production is counter to well-being goals and our environmental aims. So, I welcome the current moratorium on fracking and the consultation to remove fossil fuels from our energy mix, and not to support applications for hydraulic fracturing and petroleum licence consents. So, will the Welsh Government commit to permanently banning fracking in Wales?
Yn ddiweddar, noddais ddigwyddiad yn y Senedd gyda Cyfeillion y Ddaear Cymru a Frack-Free Wales, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy'n gwrthwynebu ffracio'n gryf ac wedi gweithio'n galed i'w rwystro rhag digwydd ym Mro Morgannwg. Fe ddywedoch chi'n ddiweddar yn 'Symud Cymru Ymlaen' Llywodraeth Cymru—ac rydych wedi ailddatgan eich gwrthwynebiad amlwg i ffracio heddiw. Nodwyd gennych fod gan Lywodraeth Cymru bwerau dros ffracio a'ch bod yn credu bod y math hwn o gynhyrchiant ynni yn groes i'r nodau llesiant a'n nodau amgylcheddol. Felly, rwy'n croesawu'r moratoriwm presennol ar ffracio a'r ymgynghoriad i gael gwared ar danwydd ffosil o'n cymysgedd ynni, ac i beidio â chefnogi ceisiadau ar gyfer hollti hydrolig a thrwyddedau petroliwm. Felly, a wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo i wahardd ffracio yng Nghymru yn barhaol?
Thank you. I'm determined to use every possible lever to ensure fracking does not take place in Wales. This includes strong opposition to issuing new petroleum licences, or consents for fracking, and the introduction of a much more robust planning policy. So, taken together, I think these will represent the most robust approach taken by any country in the UK to ensure fracking doesn't happen.
The policies that we've had in place have prevented any fracking occurring. I will be making an announcement before the end of term. So, we've got the 'Planning Policy Wales' revision, and we've also got our petroleum consultation summary, and that will ensure that Welsh Government's policies mean no future fracking in Wales.
Diolch. Rwy'n benderfynol o ddefnyddio pob dull posibl o sicrhau nad yw ffracio'n digwydd yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys gwrthwynebiad cryf i roi trwyddedau petrolewm newydd, neu ganiatadau ar gyfer ffracio, a chyflwyno polisi cynllunio llawer mwy cadarn. Felly, gyda'i gilydd, credaf mai dyma'r camau gweithredu mwyaf cadarn a gymerwyd gan unrhyw wlad yn y DU i sicrhau nad yw ffracio'n digwydd.
Mae'r polisïau a fu gennym ar waith wedi atal unrhyw ffracio rhag digwydd. Byddaf yn gwneud cyhoeddiad cyn diwedd y tymor. Felly, mae gennym yr adolygiad i 'Polisi Cynllunio Cymru', a hefyd mae gennym ein crynodeb o'r ymgynghoriad ar betrolewm, a bydd hynny'n sicrhau bod polisïau Llywodraeth Cymru'n golygu na fydd ffracio'n digwydd yn y dyfodol yng Nghymru.
Cabinet Secretary, thank you for that answer to the previous question, because I was going to ask you the timeline that you're working to. You indicate that you're bringing forward a statement before the Christmas recess. Will that statement include a timeline of delivery? Because, at the moment, the moratorium, in effect, has been brought forward by the prevention of new planning permissions in this particular area. Obviously, that can only last a certain period of time, and given it is a Government commitment, what sort of timeline are you working to to implement these stronger safeguards that will obviously enhance the ability to stop fracking and shale gas extraction here in Wales?
Ysgrifennydd y Cabinet, diolch i chi am yr ateb i'r cwestiwn blaenorol, oherwydd roeddwn yn mynd i ofyn i chi am yr amserlen rydych yn ei dilyn. Dywedwch eich bod yn cyflwyno datganiad cyn toriad y Nadolig. A fydd y datganiad hwnnw'n cynnwys amserlen ar gyfer cyflawni? Oherwydd ar hyn o bryd, i bob pwrpas, digwyddodd y moratoriwm yn sgil atal caniatadau cynllunio newydd yn y maes hwn. Yn amlwg, ni all hynny bara am fwy na chyfnod penodol o amser yn unig, ac o gofio ei fod yn ymrwymiad gan y Llywodraeth, pa fath o amserlen rydych chi'n ei dilyn er mwyn gweithredu'r mesurau diogelwch cryfach hyn a fydd yn amlwg yn gwella'r gallu i atal ffracio ac echdynnu nwy siâl yma yng Nghymru?
Thank you. Yes, I confirm I will be making a statement before the end of this term—so, within the next month and a half—and it will contain a timeline.
Diolch. Gallaf gadarnhau y byddaf yn gwneud datganiad cyn diwedd y tymor hwn—felly, o fewn y mis a hanner nesaf—a bydd yn cynnwys amserlen.
Cabinet Secretary, I welcome your Government's stance on fracking. Regardless of whether the fracking process can be made safe for the environment, the end product is still a fossil fuel. Cabinet Secretary, will your Government also be opposing any, and all, licences for underground coal gasification in Wales, as well as licences for new coal extraction?
Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n croesawu safbwynt eich Llywodraeth ar ffracio. Pa un a ellir gwneud y broses ffracio'n ddiogel ar gyfer yr amgylchedd ai peidio, tanwydd ffosil yw'r cynnyrch terfynol o hyd. Ysgrifennydd y Cabinet, a fydd eich Llywodraeth hefyd yn gwrthwynebu pob trwydded ar gyfer nwyeiddio glo tanddaearol yng Nghymru, yn ogystal â thrwyddedau ar gyfer gwaith echdynnu glo newydd?
As I say, I will be making a statement before the end of term to keep Members updated.
Fel y dywedais, byddaf yn gwneud datganiad cyn diwedd y tymor er mwyn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am effaith y cynigion a amlinellir yn ‘Brexit a’n tir’ ar yr iaith Gymraeg? OAQ52861
6. Will the Cabinet Secretary make a statement on the impact of the proposals outlined in 'Brexit and our land' on the Welsh language? OAQ52861
Diolch. The proposals in 'Brexit and our land' are designed to keep farming families on the land and communities intact. Supporting the Welsh language within those communities is an integral part of what we are seeking to achieve.
Diolch. Lluniwyd y cynigion yn 'Brexit a'n tir' ar gyfer cadw teuluoedd sy'n ffermio ar y tir a chymunedau'n gyfan. Mae cefnogi'r Gymraeg yn y cymunedau hynny'n rhan annatod o'r hyn y ceisiwn ei gyflawni.
Mae bron i draean o ffermwyr Cymru yn siarad Cymraeg, sydd 50 y cant yn uwch na chyfartaledd yr holl siaradwyr Cymraeg yng Nghymru. Mae’r sector amaethyddol a theuluoedd amaethyddol yn gwneud cyfraniad hanfodol i’r iaith ac yn diogelu’r Gymraeg yn ein cymunedau gwledig ni. Felly, mae’r cynigion yn y ddogfen ymgynghori, ‘Brexit a’n tir’, sydd yn cynnig rhoi’r gorau i daliadau uniongyrchol i ffermwyr wedi Brexit, yn bygwth tanseilio hyfywedd amaethyddiaeth yng Nghymru ac felly’r iaith Gymraeg. Sut, felly, mae’r cynigion yn yr ymgynghoriad yma’n cyd-fynd efo polisi miliwn o siaradwyr y Llywodraeth? Ac, onid yw peryglu dyfodol yr iaith Gymraeg yn y cymunedau gwledig yma, lle mae’r iaith Gymraeg yn fyw ac yn iach, yn mynd yn gwbl groes i’r amcanion hynny?
Almost a third of Welsh farmers are Welsh speakers, which is 50 per cent higher than the average of all Welsh speakers in Wales. The agricultural sector and farming families make a crucial contribution to the Welsh language and safeguard the Welsh language in our rural communities. Therefore, the proposals in 'Brexit and our land', which suggest ceasing direct payments to farmers after Brexit, are a threat to the viability of agriculture in Wales, and therefore the Welsh language. How, therefore, can the proposals outlined in this consultation correspond to the Government's million Welsh speakers policy? Isn't putting the future of the Welsh language in our rural communities at risk, where the Welsh language is alive and well, entirely contrary to those objectives?
Diolch. Well, you will have heard me mention in my answer to Llyr to question 1 that I believe that the best way of preserving the Welsh language—. You're quite right, the agricultural sector, I think you said 50 per cent uses the Welsh language, 50 per cent more than other sectors, and it's an absolutely inseparable part of the social fabric for parts of rural Wales. So, again, you will have heard me say that we will be doing an impact assessment.
But I just want to address your questions around the basic payment scheme. There's absolutely no link whatsoever between the BPS and a farmer's efforts, the performance of the farm business or the outcomes that the farm business achieves. I think the BPS delivers neither resilience nor long-term prosperity. I think it's time for change. Many people have said to me it's time for change. I was at the National Farmers Union conference last week and took the opportunity to speak to many farmers—we've had 12,000 responses to our consultation and they're just now starting to be analysed. But, again, amongst them—I've seen some of them—there are people who absolutely support what we're doing. But what I want to make really, really clear is that there is a need to support farming businesses—I've said that from day one since I've been in this portfolio. Support will continue; it'll just be done in a different and a smarter way.
Diolch. Wel, byddwch wedi fy nghlywed yn sôn yn fy ateb i Llyr a chwestiwn 1 fy mod yn credu mai'r ffordd orau o warchod y Gymraeg—. Rydych chi'n hollol iawn, y sector amaethyddol, rwy'n meddwl eich bod wedi dweud bod 50 y cant yn defnyddio'r Gymraeg, 50 y cant yn fwy na sectorau eraill, ac mae'n rhan gwbl annatod o wead cymdeithasol rhannau o'r Gymru wledig. Felly, unwaith eto, fe fyddwch wedi fy nghlywed yn dweud y byddwn yn gwneud asesiad o'r effaith.
Ond rwyf am ymdrin â'ch cwestiynau ynglŷn â chynllun y taliad sylfaenol. Nid oes unrhyw gysylltiad o gwbl rhwng y cynllun ac ymdrechion ffermwr, perfformiad y busnes fferm neu'r canlyniadau y mae'r busnes fferm yn eu cyflawni. Nid wyf yn credu bod cynllun y taliad sylfaenol yn sicrhau cydnerthedd na ffyniant hirdymor. Credaf ei bod yn bryd newid. Mae llawer o bobl wedi dweud wrthyf ei bod yn bryd newid. Roeddwn yng nghynhadledd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr yr wythnos diwethaf a manteisiais ar y cyfle i siarad â llawer o ffermwyr—cawsom 12,000 o ymatebion i'n hymgynghoriad ac maent yn dechrau cael eu dadansoddi bellach. Ond unwaith eto, yn eu plith—rwyf wedi gweld rhai ohonynt—ceir pobl sy'n cefnogi'r hyn rydym yn ei wneud yn llwyr. Ond rwyf am ddweud yn glir iawn fod angen cefnogi busnesau fferm—rwyf wedi dweud hynny o fy niwrnod cyntaf yn y portffolio hwn. Bydd cymorth yn parhau; caiff ei wneud mewn ffordd gallach a gwahanol, dyna i gyd.
'The Welsh language is an inseparable part of the social fabric of parts of rural Wales. Cultural connections with farming across Wales are strong and agriculture plays an important role in sustaining the Welsh language.'
That's it. That's the quote in 'Brexit and our land'. There was no more than that.
Having said that, though, I think you would agree with me that young farmers' clubs in particular are a great place for farming to grow and continue with youngsters progressing in the industry, and, of course, sustaining life and lifestyles in parts of rural Wales, providing the society, if you like, preventing loneliness, taking on community roles and nurturing an understanding of personal and mutual responsibility. So, I'm wondering if you will look again at the direct cuts that have been made to young farmers' clubs and speak to local government colleagues about the cuts that they're making to youth services' budgets and so on, which have indirectly supported young farmers' clubs.
'Mae’r Gymraeg yn rhan annatod o ffabrig cymdeithasol rhannau o Gymru wledig.
Mae cysylltiadau diwylliannol â ffermio ledled Cymru’n gryf ac mae gan amaethyddiaeth rôl bwysig o ran cynnal y Gymraeg.'
Dyna fe. Dyna'r dyfyniad yn 'Brexit a'n tir'. Nid oedd mwy na hynny.
Wedi dweud hynny, rwy'n credu y cytunwch fod clybiau ffermwyr ifanc yn arbennig yn lle gwych i ffermio dyfu a pharhau gyda phobl ifanc yn camu ymlaen yn y diwydiant, a chynnal bywyd a ffyrdd o fyw mewn rhannau o'r Gymru wledig, wrth gwrs, gan ddarparu'r gymdeithas, os hoffwch, atal unigrwydd, ysgwyddo rolau cymunedol a meithrin dealltwriaeth o gyfrifoldeb personol a chyffredinol. Felly, rwy'n meddwl tybed a wnewch chi edrych eto ar y toriadau uniongyrchol a wnaed i glybiau ffermwyr ifanc a siarad â chydweithwyr llywodraeth leol ynglŷn â'r toriadau y maent yn eu gwneud i gyllidebau gwasanaethau ieuenctid ac ati, sydd wedi cefnogi clybiau ffermwyr ifanc yn anuniongyrchol .
I absolutely think young farmers' clubs are—it's a fantastic organisation. I've met with many members over the past few years. I don't want to make cuts; I didn't come into politics to make cuts, but you'll be aware, because of austerity, we've all had to make very difficult decisions and nobody more so than the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services. I will do all I can to support them. I have conversations with them about how they can support us in return for that funding and I'm very keen to do all I can to support them.
Credaf yn bendant fod clybiau ffermwyr ifanc yn—mae'n sefydliad gwych. Rwyf wedi cyfarfod â llawer o aelodau dros y blynyddoedd diwethaf. Nid wyf eisiau gwneud toriadau; ni ddeuthum i'r byd gwleidyddol i wneud toriadau, ond fe fyddwch yn gwybod, oherwydd polisïau cyni, fod pawb ohonom wedi gorfod gwneud penderfyniadau anodd iawn a neb yn fwy nag Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus. Byddaf yn gwneud popeth y gallaf i'w cefnogi. Rwy'n cael sgyrsiau â hwy ynglŷn â sut y gallant ein cefnogi ni yn gyfnewid am yr arian hwnnw ac rwy'n awyddus iawn i wneud popeth y gallaf i'w cefnogi.
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am yr ymgynghoriad 'Brexit a'n tir'? OAQ52873
7. Will the Cabinet Secretary make a statement on the 'Brexit and Our Land' consultation? OAQ52873
Thank you. The 'Brexit and our land' consultation closed on 30 October. We've had over 12,000 responses from individuals and organisations. We will now thoroughly analyse all responses ahead of a planned further consultation in the new year.
Diolch. Daeth yr ymgynghoriad 'Brexit a'n tir' i ben ar 30 Hydref. Rydym wedi cael dros 12,000 o ymatebion gan unigolion a sefydliadau. Byddwn yn dadansoddi'r holl ymatebion yn drylwyr yn awr cyn yr ymgynghoriad pellach y bwriedir ei gynnal yn y flwyddyn newydd.
Thank you. I appreciate that you and your Government officials will now be wading through those 12,000 responses that you have received. However, we know, as AMs, from our mailbags, that our farmers have been very clear in their responses to you and they are asking for significant changes, including greater emphasis on actively farming the land; for productivity to be at the heart of the legislation; for food production to be regarded as a public good; for revised schemes to be accessible to all farmers, including tenants; and that a form of direct payment be continued. The lack of direct payments in your plan is a source of great concern, because, if unchanged, it could see numerous farms across Wales lose stability, confidence and ability to invest going forward. Cabinet Secretary, you don't need me to tell you that for every pound invested in our farms, there is a return in the local economy of around £7.40. Therefore, I am perplexed as to why you would even consider pursuing a policy that could see farmers lose this stability. You recently stated in a Farmers Guardian interview that implementing any form of direct payments would not be an option, even if an overwhelming majority of respondents have requested it. This is alarming. Please, will you give assurances to Members here and to our farmers that you will not make a farce of this Brexit consultation? And I can assure the Cabinet Secretary that I myself have responded; I'm one of those 12,000, and I write on behalf of every single farmer in the constituency of Aberconwy.
Diolch. Rwy'n sylweddoli y byddwch chi a'ch swyddogion Llywodraeth yn awr yn ymlafnio drwy'r 12,000 o ymatebion a gawsoch. Fodd bynnag, rydym yn gwybod, fel Aelodau Cynulliad, o'r ohebiaeth a gawn, fod ein ffermwyr wedi bod yn glir iawn yn eu hymatebion i chi ac maent yn gofyn am newidiadau sylweddol, gan gynnwys mwy o bwyslais ar ffermio'r tir yn weithredol; gwneud cynhyrchiant yn ganolog i'r ddeddfwriaeth; sicrhau bod cynhyrchu bwyd yn cael ei ystyried yn nwydd cyhoeddus; gwneud cynlluniau diwygiedig yn hygyrch i bob ffermwr, gan gynnwys tenantiaid; a bod ffurf ar daliad uniongyrchol yn parhau. Mae'r diffyg taliadau uniongyrchol yn eich cynllun yn peri pryder mawr, oherwydd, os na chaiff hynny ei newid, gallai arwain at golli sefydlogrwydd, hyder a gallu i fuddsoddi yn y dyfodol i nifer fawr o ffermydd ledled Cymru. Ysgrifennydd y Cabinet, nid oes angen imi ddweud wrthych fod elw o tua £7.40 yn yr economi leol am bob punt a fuddsoddir yn ein ffermydd. Felly, mae'n peri penbleth i mi pam y byddech chi hyd yn oed yn ystyried mynd ar drywydd polisi a allai achosi i ffermwyr golli'r sefydlogrwydd hwn. Yn ddiweddar fe ddywedoch chi mewn cyfweliad gyda Farmers Guardian na fyddai gweithredu unrhyw fath o daliadau uniongyrchol yn opsiwn, hyd yn oed os yw mwyafrif llethol yr ymatebwyr wedi gofyn am hynny. Mae hyn yn frawychus. Os gwelwch yn dda, a wnewch chi roi sicrwydd i'r Aelodau yma ac i'n ffermwyr na fyddwch yn gwneud ffars o'r ymgynghoriad Brexit hwn? Ac a gaf fi sicrhau Ysgrifennydd y Cabinet fy mod i wedi ymateb; rwy'n un o'r 12,000, ac rwy'n ysgrifennu ar ran pob ffermwr yn etholaeth Aberconwy.
I'm not sure you could possibly respond for every single farmer in your constituency with one view, because that's clearly not the case. I mentioned we've had 12,000, and I'm not disrespecting what you're saying about your mail bag, but I've seen a lot of correspondence that absolutely agrees that basic payment schemes shouldn't be kept. So, we can't generalise; we have to analyse all the responses.
If I can just address some of the points you make. Active farming is really important, and active farming will be absolutely at the heart of our new land management scheme. Food production cannot be a public good; it's got a market. There is no market for public goods, and what we're attempting to do with the public goods scheme, and what we want to do, is make sure that farmers are paid for public goods, for which there is no market at the moment. So, the air quality, the soil quality, the water quality—they don't get paid for that at the moment. We need to ensure that that changes.
Food production—I've made it very clear that the economic resilience scheme is around productivity. We've seen productivity go down in the agricultural sector, and we want to ensure that it's now raised. So, food production is absolutely at the heart of the economic resilience scheme. Again, I'll go back to what I said in a previous answer: I don't want anybody to think that there is not a need for farming businesses to be supported; we've made that very clear. Both the First Minister and I have said, any agricultural funding—. And let's be clear about this—your Government in London hasn't told us of any funding that we're going to get post Brexit for agriculture, so ring fencing nothing is not going to do anything for our farmers, is it? So, until we get that assurance, I suggest the Conservative Party are very, very careful.
Nid wyf yn siŵr y gallech ymateb ar ran pob ffermwr unigol yn eich etholaeth ag un farn, gan ei bod hi'n amlwg nad yw hynny'n wir. Soniais ein bod wedi cael 12,000, ac nid wyf yn amharchu'r hyn rydych yn ei ddweud am yr ohebiaeth a gawsoch, ond rwyf wedi gweld llawer o ohebiaeth sy'n cytuno'n llwyr na ddylid cadw cynlluniau'r taliad sylfaenol. Felly, ni allwn gyffredinoli; rhaid inni ddadansoddi'r holl ymatebion.
Os caf ymdrin â rhai o'r pwyntiau a wnewch. Mae ffermio gweithredol yn bwysig iawn, a bydd ffermio gweithredol yn gwbl ganolog i'n cynllun rheoli tir newydd. Ni all cynhyrchu bwyd fod yn nwydd cyhoeddus; mae marchnad iddo. Nid oes marchnad i nwyddau cyhoeddus, a'r hyn y ceisiwn ei wneud gyda'r cynllun nwyddau cyhoeddus, a'r hyn rydym am ei wneud, yw gwneud yn siŵr fod ffermwyr yn cael eu talu am nwyddau cyhoeddus nad oes unrhyw farchnad ar eu cyfer ar hyn o bryd. Felly, ansawdd aer, ansawdd pridd, ansawdd dŵr—nid ydynt yn cael eu talu am hynny ar hyn o bryd. Mae angen inni sicrhau bod hynny'n newid.
Cynhyrchu bwyd—rwyf wedi dweud yn glir iawn fod y cynllun cadernid economaidd yn ymwneud â chynhyrchiant. Rydym wedi gweld cynhyrchiant yn gostwng yn y sector amaethyddol, ac rydym am sicrhau ei fod yn codi. Felly, mae cynhyrchu bwyd yn gwbl ganolog i'r cynllun cadernid economaidd. Unwaith eto, fe af yn ôl at yr hyn a ddywedais mewn ateb blaenorol: nid wyf am i neb feddwl nad oes angen i fusnesau ffermio gael cymorth; rydym wedi gwneud hynny'n glir iawn. Mae'r Prif Weinidog a minnau wedi dweud, ar arian amaethyddol—. A gadewch inni fod yn glir ynglŷn â hyn—nid yw eich Llywodraeth yn Llundain wedi dweud wrthym am unrhyw gyllid a gawn ar gyfer amaethyddiaeth yn dilyn Brexit, felly nid yw clustnodi dim yn mynd i wneud unrhyw beth i'n ffermwyr. Felly, hyd nes y cawn y sicrwydd hwnnw, awgrymaf fod y Blaid Geidwadol yn bod yn ofalus iawn.
8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ystyried cyflwyno gwaharddiad cyfreithiol ar saethu gwyddau talcenwyn yr Ynys Las? OAQ52845
8. Will the Cabinet Secretary consider introducing a legal ban on the shooting of Greenland white-fronted geese? OAQ52845
Greenland white-fronted geese are categorised as endangered under the International Union for the Conservation of Nature global red list criteria. The African-Eurasian waterbird agreement has recently raised the issue of a statutory ban in Wales and England, and I will consider and respond later this term.
Caiff gwyddau talcenwyn yr Ynys Las eu categoreiddio fel rhywogaeth mewn perygl o dan feini prawf rhestr goch fyd-eang yr Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur. Yn ddiweddar, mae cytundeb adar dŵr Affrica-Ewrasia wedi codi mater gwaharddiad statudol yng Nghymru a Lloegr, a byddaf yn ystyried ac yn ymateb yn ddiweddarach y tymor hwn.
I thank the Minister for that response. At the last count, there were only 22 Greenland white-fronted geese on the Dyfi, and there's limited protection for those birds wintering in Wales outside of areas of voluntary moratorium on shooting. So, given the very low population and that limited protection in Wales, I would be very grateful if the Minister did introduce a legal ban, and I'm grateful that consideration will be given.
Diolch i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw. Yn ôl y cyfrif diwethaf, nid oedd ond 22 o wyddau talcenwyn yr Ynys Las ar y Ddyfi, a cheir gwarchodaeth gyfyngedig i'r adar sy'n gaeafu yng Nghymru y tu allan i ardaloedd lle y ceir moratoriwm gwirfoddol ar saethu. Felly, o ystyried y boblogaeth fach iawn ac mai cyfyngedig yw'r warchodaeth a geir yng Nghymru, buaswn yn ddiolchgar iawn pe bai'r Gweinidog yn cyflwyno gwaharddiad cyfreithiol, ac rwy'n falch iawn fod ystyriaeth yn mynd i gael ei rhoi.
I thank the Member for his question and his considerable interest and work in this area himself. I recognise that the existing year-round voluntary moratorium on the shooting of Greenland white-fronted geese in Wales is working effectively and being adhered to by wildfowling clubs in Wales. The African-Eurasian waterbird agreement also recognises this success and the work of the Welsh Greenland white-fronted geese partnership has been a fundamental part of this. The Royal Society for the Protection of Birds is also an active partner in the partnership, and in recent years has actually reported rises in numbers of such geese at sites in north Wales.
As I said in my first answer, the African-Eurasion waterbird agreement has recently raised the issue of a statutory ban in Wales and England, and I intend to respond by Christmas.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn a'i ddiddordeb a'i waith sylweddol yn y maes hwn. Rwy'n cydnabod bod y moratoriwm gwirfoddol presennol drwy gydol y flwyddyn ar saethu gwyddau talcenwyn yr Ynys Las yng Nghymru yn gweithio'n effeithiol ac y glynir ato gan glybiau helwriaeth yng Nghymru. Mae cytundeb adar dŵr Affrica-Ewrasia hefyd yn cydnabod y llwyddiant hwn ac mae gwaith partneriaeth gwyddau talcenwyn yr Ynys Las yng Nghymru wedi bod yn rhan hanfodol o hyn. Mae'r Gymdeithas Frenhinol er Gwarchod Adar hefyd yn bartner gweithredol yn y bartneriaeth, ac mewn gwirionedd mae wedi cofnodi cynnydd yn nifer gwyddau o'r fath ar safleoedd yng ngogledd Cymru yn y blynyddoedd diwethaf.
Fel y dywedais yn fy ateb cyntaf, yn ddiweddar mae cytundeb adar dŵr Affrica-Ewrasia wedi codi mater gwaharddiad statudol yng Nghymru a Lloegr, ac rwy'n bwriadu ymateb erbyn y Nadolig.
Minister, the Government has already had two consultations, in 2013 and 2016, on this particular issue. At the time, the Cabinet Secretary, Lesley Griffiths, said that there was no evidence to indicate that Greenland white-fronted geese are currently being shot in Wales. I think, from your answer to John Griffiths, there's an indication that the Government is minded to pursue legislation in this particular area. Given the assertion from the Cabinet Secretary that there is no evidence to indicate that, why does the Minister believe there is a need to move from the voluntary moratorium that currently exists?
Weinidog, mae'r Llywodraeth eisoes wedi cael dau ymgynghoriad yn 2013 a 2016, ar y mater penodol hwn. Ar y pryd, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, Lesley Griffiths, nad oedd unrhyw dystiolaeth i ddynodi bod gwyddau talcenwyn yr Ynys Las yn cael eu saethu yng Nghymru ar hyn o bryd. O'ch ateb i John Griffiths, credaf fod yna awgrym fod y Llywodraeth yn bwriadu mynd ar drywydd deddfwriaeth yn y maes penodol hwn. O ystyried yr honiad gan Ysgrifennydd y Cabinet nad oes unrhyw dystiolaeth i ddynodi hynny, pam y mae'r Gweinidog yn credu bod angen symud oddi wrth y moratoriwm gwirfoddol sy'n bodoli ar hyn o bryd?
The Member—[Inaudible.] We received a complaint made under the African-Eurasian waterbird agreement, alleging non-compliance with certain provisions of the international agreement in respect of the measures taken in Wales concerning the conservation of Greenland white-fronted geese. Our initial response to the AEWA complaint stated our view that, as there was no evidence of shooting, these voluntary measures in Wales were proving sufficient. However, the AEWA has considered this position and has not accepted it as sufficient. We take this complaint seriously, and so we are considering the course of action best needed to safeguard Greenland white-fronted geese for the future.
Mae'r Aelod—[Anghlywadwy.] Derbyniwyd cwyn a wnaed o dan gytundeb adar dŵr Affrica-Ewrasia (AEWA), yn honni bod diffyg cydymffurfiaeth â darpariaethau penodol yn y cytundeb rhyngwladol mewn perthynas â mesurau a gymerwyd yng Nghymru mewn perthynas â chadwraeth gwyddau talcenwyn yr Ynys Las. Roedd ein hymateb cychwynnol i'r gŵyn AEWA yn nodi ein barn fod y mesurau gwirfoddol hyn yng Nghymru'n ddigonol gan nad oedd unrhyw dystiolaeth o saethu. Fodd bynnag, mae AEWA wedi ystyried y sefyllfa ac nid yw wedi derbyn eu bod yn ddigon. Rydym o ddifrif ynglŷn â'r gŵyn hon, ac felly rydym yn ystyried y camau gweithredu gorau sydd eu hangen i ddiogelu gwyddau talcenwyn yr Ynys Las ar gyfer y dyfodol.
Tynnwyd cwestiwn 9 [OAQ52883] yn ôl, felly cwestiwn 10—Dawn Bowden.
Question 9 [OAQ52883] was withdrawn. Question 10—Dawn Bowden.
10. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am bolisi Llywodraeth Cymru ar dir comin? OAQ52863
10. Will the Cabinet Secretary make a statement on Welsh Government policy for common land? OAQ52863
Thank you. Common land is valued for its contribution to the natural and national heritage of Wales. Common land policy aims to protect such land, promote sustainable farming and public access to the countryside, balanced with wildlife and conservation interests. Our future policy will be influenced by the 'Brexit and our land' consultation.
Diolch. Gwelir gwerth tir comin o ran ei gyfraniad i dreftadaeth naturiol a chenedlaethol Cymru. Nod polisi tir comin yw diogelu tir o'r fath, hyrwyddo ffermio cynaliadwy a mynediad cyhoeddus i gefn gwlad, wedi'u cydbwyso â buddiannau bywyd gwyllt a chadwraeth. Bydd ymgynghoriad 'Brexit a'n tir' yn dylanwadu ar ein polisi yn y dyfodol.
Thank you, Cabinet Secretary, and I'm very aware of the great value of the extensive common land in my constituency, which includes the Merthyr and Gelligaer common. I'm sure you'll know that EU funding has been available both to help in the management of the common land and for local farmers to co-operate and to market their produce through a local butcher's shop, Cig Mynydd Cymru, in Treharris. Will the new farming and land management system that we introduce in Wales after Brexit continue to support this type of rural enterprise?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy'n ymwybodol iawn o werth mawr y tir comin helaeth yn fy etholaeth, sy'n cynnwys tir comin Merthyr a Gelligaer. Rwy'n siŵr y byddwch yn gwybod bod arian yr UE wedi bod ar gael i helpu i reoli tir comin ac i ffermwyr lleol allu cydweithredu a marchnata eu cynnyrch drwy siop gigydd leol, Cig Mynydd Cymru, yn Nhreharris. A fydd y system newydd ar gyfer ffermio a rheoli tir a gyflwynwn yng Nghymru ar ôl Brexit yn parhau i gefnogi menter wledig o'r fath?
I suppose the short answer is 'yes'. We certainly want to see more collaboration and ensure that we have robust supply chains. As you've heard me say a couple of times this afternoon, we are currently analysing all the responses to the consultation, so I can't give comment on the content of any specific future scheme. But, of course, organisations such as Farming Connect, for instance, which I know has provided support in establishing the co-operative to which you referred—. I'm certainly very keen for Farming Connect to continue post Brexit to support farmers and foresters.
Mae'n debyg mai'r ateb byr yw 'bydd'. Yn sicr rydym am weld mwy o gydweithio a sicrhau bod gennym gadwyni cyflenwi cadarn. Fel y byddwch wedi fy nghlywed yn dweud fwy nag unwaith y prynhawn yma, rydym ar hyn o bryd yn dadansoddi'r holl ymatebion i'r ymgynghoriad, felly ni allaf roi sylwadau ar gynnwys unrhyw gynllun penodol yn y dyfodol. Ond wrth gwrs, o ran sefydliadau megis Cyswllt Ffermio, er enghraifft, y gwn ei fod wedi darparu cefnogaeth i sefydlu'r cwmni cydweithredol y cyfeirioch chi ato—. Rwy'n sicr yn awyddus iawn i Cyswllt Ffermio barhau ar ôl Brexit i gefnogi ffermwyr a choedwigwyr.
A significant part of Gower within my region is made up of common land, as you know, and I have asked you before to have a look, maybe, at secondary legislation and the powers it might give you to curb irresponsible exercise of those rights. I know that my colleague Andrew R.T. Davies and, indeed, Hefin David have raised with you the opposite problem in the past, where some farmers have been stopped from exercising rights on common land. If I'm right, I think you've met with some Assembly Members about this, so I'm wondering if you can update us on any action taken on the back of that meeting to support farmers with their grazing rights and adjacent landowners, and whether there is anything in regulation that might assist you to solve some of these ongoing problems.
Mae rhan sylweddol o'r Gŵyr yn fy rhanbarth yn cynnwys tir comin, fel y gwyddoch, ac rwyf wedi gofyn ichi o'r blaen i edrych, efallai, ar is-ddeddfwriaeth a'r pwerau y gallai ei roi i chi i ffrwyno arfer anghyfrifol ar yr hawliau hynny. Gwn fod fy nghyd-Aelod Andrew R.T. Davies, a Hefin David yn wir, wedi sôn wrthych am y broblem groes i hynny yn y gorffennol, lle mae rhai ffermwyr wedi cael eu hatal rhag arfer hawliau ar dir comin. Os ydw i'n iawn, credaf eich bod wedi cyfarfod â rhai o Aelodau'r Cynulliad ynglŷn â hyn, felly tybed a allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn ag unrhyw gamau a gymerwyd ar ôl y cyfarfod hwnnw i gefnogi ffermwyr gyda'u hawliau pori a thirfeddianwyr cyfagos, ac a oes unrhyw beth yn y rheoliadau a allai eich helpu i ddatrys rhai o'r problemau parhaus hyn.
Thank you. You're quite right. I met with Hefin David and Andrew R.T. Davies and Mick Antoniw—I'm trying to think if there was anybody else; I don't think there was—probably last year. I'd certainly be very happy to share the correspondence with the Member following the meetings we've had.
Diolch. Rydych chi'n hollol iawn. Cyfarfûm â Hefin David ac Andrew R.T. Davies a Mick Antoniw—rwy'n ceisio meddwl a oedd unrhyw un arall yno; nid wyf yn credu bod—y llynedd mae'n debyg. Buaswn yn sicr yn hapus iawn i rannu'r ohebiaeth gyda'r Aelod yn dilyn y cyfarfodydd a gawsom.
11. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am rôl Llywodraeth Cymru o ran gwarchod rhywogaethau prin a rhai sydd mewn perygl yng Nghymru? OAQ52856
11. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government’s role in protecting rare and endangered species in Wales? OAQ52856
I am committed to maintaining the protections and safeguards in the current EU standards of species protection and building on this through the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 and the Environment (Wales) Act 2016. We aim to embed nature recovery across all of our policies and programmes.
Rwyf wedi ymrwymo i gadw'r warchodaeth a'r mesurau diogelwch yn safonau cyfredol yr UE ar gyfer amddiffyn rhywogaethau ac adeiladu ar hyn drwy Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016. Ein nod yw ymgorffori adferiad natur ar draws pob un o'n polisïau a'n rhaglenni.
Of course, rare and endangered species are not just in the Welsh countryside. They are also resident in many of the zoos across Wales, including the Welsh Mountain Zoo, which is the national zoo of Wales, of course, in my own constituency. It has endangered species programmes that are working to conserve the red squirrel population, of course, which I am the species champion for, but also red pandas, snow leopards, chimpanzees and many other species. What action is the Welsh Government taking to support such conservation work, where there are globally threatened species that are resident in Welsh zoos, and what specific support is the Welsh Government doing with the Welsh Mountain Zoo in my own constituency?
Wrth gwrs, nid yng nghefn gwlad Cymru yn unig y ceir rhywogaethau prin a rhai sydd mewn perygl. Maent hefyd yn byw mewn sawl sw ledled Cymru, gan gynnwys Sw Mynydd Cymru, sef sw cenedlaethol Cymru, wrth gwrs, yn fy etholaeth i. Mae ganddi raglenni rhywogaethau mewn perygl sy'n gweithio i warchod y wiwer goch, wrth gwrs, rhywogaeth rwy'n hyrwyddwr drosti, ond hefyd pandaod coch, llewpartiaid eira, tsimpansîaid a llawer o rywogaethau eraill. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi gwaith cadwraeth o'r fath, lle mae rhywogaethau dan fygythiad ledled y byd yn byw yn sŵau Cymru, a pha gymorth penodol y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu gyda Sw Mynydd Cymru yn fy etholaeth?
I thank the Member for his question. I remember many childhood trips to the Welsh Mountain Zoo myself, and I know that you are a proud champion of the red squirrel, which can actually be found in your own constituency in Clocaenog. When I actually went to visit there on a brisk north Wales day earlier this year, the seven red squirrels that have been released in the forest were feeling quite camera-shy that day, and I unfortunately didn't get to see any of them.
The Welsh Government is absolutely committed to supporting such projects, in terms of working with endangered species. I can't comment specifically in terms of the Welsh Mountain Zoo, but it's certainly something I'm willing to look into for the Member and perhaps to meet to discuss at a future date.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Rwy'n cofio llawer o deithiau plentyndod i Sw Mynydd Cymru fy hun, a gwn eich bod yn hyrwyddwr balch dros y wiwer goch, sydd i'w gweld yn eich etholaeth chi mewn gwirionedd, yng Nghlocaenog. Pan euthum i ymweld â'r fan honno ar ddiwrnod iachus yng ngogledd Cymru yn gynharach eleni, roedd y saith wiwer goch a ryddhawyd yn y goedwig yn teimlo braidd yn rhy swil i ymddangos o flaen y camera ar y diwrnod hwnnw, ac yn anffodus, ni welais yr un ohonynt.
Mae Llywodraeth Cymru yn gwbl ymrwymedig i gefnogi prosiectau o'r fath, o ran gweithio gyda rhywogaethau mewn perygl. Ni allaf sôn yn benodol am Sw Mynydd Cymru, ond mae'n sicr yn rhywbeth rwy'n barod i edrych arno ar ran yr Aelod a chyfarfod ag ef i'w drafod rywbryd yn y dyfodol.
12. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am amddiffyn pysgodfeydd yng nghanolbarth Cymru? OAQ52843
12. Will the Cabinet Secretary make a statement on fishery protection in mid Wales? OAQ52843
Thank you. Responsibility for freshwater fisheries protection resides with Natural Resources Wales, who have a statutory duty to maintain, improve and develop freshwater fisheries. Welsh Government has a similar responsibility for marine fisheries protection.
Diolch. Cyfrifoldeb Cyfoeth Naturiol Cymru yw amddiffyn pysgodfeydd dŵr croyw, ac mae ganddynt ddyletswydd statudol i gynnal, gwella a datblygu pysgodfeydd dŵr croyw. Mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb tebyg i ddiogelu pysgodfeydd morol.
Thank you for your answer, Cabinet Secretary. Anglers have been in contact with me for some time with regard to the lack of capacity within Natural Resources Wales with regard to the protection of our fisheries and lakes in the catchment area around mid Wales in particular. Now, I'm told that poaching for salmon is becoming more widespread, which of course ruins the future of fishing stock. The concern is partly attributed to the lack of officers in the area and residing in the area to police the situation and to also work with angling clubs, farmers and fishery owners. So, do you recognise that there is a lack of policing power within NRW in this area? And if so, if you do agree with that, what can be done to resolve the situation?
Diolch i chi am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae pysgotwyr wedi bod yn cysylltu â mi ers peth amser ynglŷn â diffyg capasiti o fewn Cyfoeth Naturiol Cymru i ddiogelu ein pysgodfeydd a'n llynnoedd yn y dalgylch o gwmpas canolbarth Cymru yn benodol. Nawr, dywedir wrthyf fod potsio am eogiaid yn dod yn fwy cyffredin, sydd wrth gwrs yn difetha dyfodol stoc pysgota. Priodolir y pryder yn rhannol i ddiffyg swyddogion yn yr ardal ac sy'n byw yn yr ardal i blismona'r sefyllfa ac i weithio hefyd gyda chlybiau pysgota, ffermwyr a pherchnogion pysgodfeydd. Felly, a ydych yn cydnabod bod diffyg pŵer plismona o fewn Cyfoeth Naturiol Cymru yn y maes hwn? Ac os felly, os ydych yn cytuno â hynny, beth y gellir ei wneud i ddatrys y sefyllfa?
Obviously, we provide core funding to NRW to make sure that they can fulfil their statutory responsibilities. They also receive about £1 million per annum from rod licence funding. I know you have written to me about this, and I'm awaiting a response to send back to you. I'm also meeting with the interim chair and the chief executive, along with the Minister for Environment, with NRW—I think it's next week. I will certainly raise it with them. But the short answer is: no, I don't agree with that.
Yn amlwg, rydym yn darparu cyllid craidd i Cyfoeth Naturiol Cymru i wneud yn siŵr y gallant gyflawni eu cyfrifoldebau statudol. Maent hefyd yn cael tua £1 filiwn y flwyddyn o arian y drwydded bysgota â gwialen. Gwn eich bod wedi ysgrifennu ataf ynglŷn â hyn, ac rwy'n disgwyl ymateb i'w anfon yn ôl atoch. Byddaf hefyd yn cyfarfod â'r cadeirydd dros dro a'r prif weithredwr, yn ogystal â Gweinidog yr Amgylchedd, gyda Cyfoeth Naturiol Cymru—yr wythnos nesaf rwy'n credu. Byddaf yn sicr o'i ddwyn i'w sylw. Ond yr ateb byr yw: na, nid wyf yn cytuno â hynny.
13. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o effaith amgylcheddol penderfyniad Llywodraeth y DU i beidio â chefnogi Morlyn Llanw Bae Abertawe? OAQ52866
13. What assessment has the Cabinet Secretary made of the environmental impact of the UK Government's decision not to back the Swansea Bay Tidal Lagoon? OAQ52866
Diolch. It would be for the UK Government to assess the environmental impact of not supporting this national energy infrastructure. Welsh Government has been clear and consistent in its support for tidal lagoons. We remain keen to see the recommendations in the Hendry report supported by UK Government.
Diolch. Mater i Lywodraeth y DU fyddai asesu effaith amgylcheddol peidio â chefnogi'r seilwaith ynni cenedlaethol hwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir ac yn gyson yn ei chefnogaeth i fôr-lynnoedd llanw. Rydym yn parhau'n awyddus i weld argymhellion adroddiad Hendry yn cael eu cefnogi gan Lywodraeth y DU.
Diolch am yr ateb yna. Ac yn bellach i hynny, a fyddech chi fel Llywodraeth Cymru'n cefnogi datblygu cwmni ynni cyhoeddus i Gymru i fynd i'r afael â datblygu morlyn bae Abertawe?
Thank you for that response. Further to that, will you as Welsh Government support the development of a public energy company for Wales in order to tackle the issue of developing Swansea bay tidal lagoon?
Well, the Member is probably aware that I did some previous work with another member of Plaid Cymru around this, and it was decided that we did not think that was the most appropriate way forward.
Wel, mae'r Aelod yn ymwybodol mae'n debyg fy mod wedi gwneud gwaith blaenorol gydag aelod arall o Blaid Cymru ar hyn, a phenderfynwyd nad oeddem yn meddwl mai dyna'r ffordd fwyaf priodol ymlaen.
14. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i ffermwyr? OAQ52846
14. What support does the Welsh Government provide to farmers? OAQ52846
Thank you. The Welsh Government provides a range of support to farmers in Wales, helping them to become more profitable, sustainable, resilient and professionally managed. This includes over £300 million a year support for farming, animal health and welfare, and rural development via the common agricultural policy. Agricultural businesses also benefit from Farming Connect grants and advice.
Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn darparu ystod o gefnogaeth i ffermwyr yng Nghymru, gan eu helpu i ddod yn fwy proffidiol, cynaliadwy, gwydn ac wedi'u rheoli'n fwy proffesiynol. Mae hyn yn cynnwys dros £300 miliwn y flwyddyn o gymorth ar gyfer ffermio, iechyd a lles anifeiliaid a datblygu gwledig drwy'r polisi amaethyddol cyffredin. Mae busnesau amaethyddol hefyd yn elwa o grantiau a chyngor Cyswllt Ffermio.
Thank you. I congratulate you on being the first Cab Sec or Minister to complete questions in a very long time. [Laughter.]
In August I joined the National Trust, the RSPB and a farmer on a National Trust farm, and they told me that a new sustainable land management scheme is needed that's fair to farmers, provides food, manages diversity and protects data and the environment. During the recess last week I had a meeting with NFU Cymru Clwyd county chair and their county adviser. They told me that within your proposals, the missing ingredient was the need for a stability mechanism to futureproof agriculture policy if we are to ensure a continued supply of quality, affordable food alongside public goods because of the economic resilience that the two together can provide. How do you respond to their call for that missing ingredient, for a stability mechanism within that, to help them now in planning for their investment in the future, given the uncertainty ahead, but also recognising that the whole principle behind agricultural support, going back to the 1940s, was recognition that, on occasions when the rain does fall, when the international disasters occur, or even conflict arises, we're going to need them again and we can't afford to lose them in the interim.
Diolch. Hoffwn eich llongyfarch ar fod yn Ysgrifennydd y Cabinet neu Weinidog cyntaf i gwblhau'r cwestiynau ers amser hir iawn. [Chwerthin.]
Ym mis Awst ymunais â'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, yr RSPB a ffermwr ar un o ffermydd yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol, a dywedwyd wrthyf fod angen cynllun rheoli tir cynaliadwy newydd sy'n deg i ffermwyr, yn darparu bwyd, yn rheoli amrywiaeth ac yn diogelu data a'r amgylchedd. Yn ystod y toriad yr wythnos diwethaf cefais gyfarfod â chadeirydd sirol NFU Cymru yng Nghlwyd a'u cynghorydd sirol. Dywedasant wrthyf mai'r hyn a oedd ar goll yn eich cynigion oedd yr angen am fecanwaith sefydlogrwydd i ddiogelu'r polisi amaeth ar gyfer y dyfodol os ydym i sicrhau cyflenwad parhaus o fwyd fforddiadwy o ansawdd ochr yn ochr â nwyddau cyhoeddus oherwydd y cadernid economaidd y gall y ddwy elfen eu cynnig gyda'i gilydd. Sut yr ymatebwch i'w galwad am yr elfen goll honno, am fecanwaith sefydlogrwydd o fewn hynny, i'w helpu i gynllunio yn awr ar gyfer eu buddsoddiad yn y dyfodol, o ystyried yr ansicrwydd sydd i ddod, ond hefyd gan gydnabod mai holl egwyddor cymorth amaethyddol, gan fynd yn ôl at y 1940au, oedd cydnabod, ar yr adegau pan fo'r glaw'n disgyn, pan ddigwydd y trychinebau rhyngwladol, neu ryfel hyd yn oed, ein bod yn mynd i fod eu hangen eto ac na allwn fforddio eu colli yn y cyfamser.
Thank you, and thank you for your comments. You've certainly laid down the gauntlet to the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services to follow me.
I think you've raised a very important point around stability, and certainly I've had discussions with farmers over the last couple of years around volatility. Clearly, this year, with the weather, we've absolutely seen that to the full. We had that very long, wet winter, we had heavy snow in the spring, and then we had the very dry and hot summer. I don't want to presume anything, because, as I say, we're analysing the responses to the consultation at the moment, but certainly the common agricultural policy has not provided the stability and the protection against that volatility that I think farmers want to see. And I think it's very important that, when we bring forward our Welsh agricultural policy, we do that.
Diolch i chi, a diolch am eich sylwadau. Rydych yn sicr wedi gosod her i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus i fy nilyn.
Credaf eich bod wedi gwneud pwynt pwysig iawn ynghylch sefydlogrwydd, ac yn sicr cefais drafodaethau gyda ffermwyr dros y ddwy flynedd ddiwethaf ynglŷn ag anwadalrwydd. Yn amlwg, eleni, gyda'r tywydd, rydym wedi gweld hynny'n llawn. Cawsom y gaeaf hir a gwlyb hwnnw, cawsom eira trwm yn y gwanwyn, ac yna cawsom haf sych a phoeth iawn. Nid wyf eisiau rhagdybio dim, oherwydd, fel y dywedaf, rydym yn dadansoddi'r ymatebion i'r ymgynghoriad ar hyn o bryd, ond yn sicr nid yw'r polisi amaethyddol cyffredin wedi darparu'r sefydlogrwydd a'r diogelwch rhag anwadalrwydd y credaf fod ffermwyr ei eisiau. Ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn, wrth inni gyflwyno ein polisi amaethyddol ar gyfer Cymru, ein bod yn gwneud hynny.
Top marks, Minister.
Marciau llawn, Weinidog.
Thank you.
Diolch.
And let's see how well you can do, Mr Davies, in answering your questions. [Laughter.]
A gadewch i ni weld pa mor dda y gallwch chi ateb eich cwestiynau chi, Mr Davies. [Chwerthin.]
Cwestiynau felly i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus.
Questions, therefore, to the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services.
Forty-five minutes starting.
Tri chwarter awr yn dechrau yn awr.
Cwestiwn cyntaf—Siân Gwenllian.
First question from Siân Gwenllian.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am oblygiadau’r setliad llywodraeth leol ar gyfer 2019/20? OAQ52872
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on the implications of the local government settlement for 2019/20? OAQ52872
5. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o ddigonolrwydd cyllid ar gyfer awdurdodau lleol yng Nghymru? OAQ52853
5. What assessment has the Cabinet Secretary made of the adequacy of funding for local authorities in Wales? OAQ52853
8. Faint o gyllid ychwanegol fydd ar gael i awdurdodau lleol yn dilyn y cyllid ychwanegol a ddyrannwyd i Gymru yn ddiweddar yng nghyllideb Llywodraeth y DU? OAQ52874
8. How much extra funding will be made available to local authorities following the increased funding recently allocated to Wales in the UK Government’s budget? OAQ52874
Diolch yn fawr, Llywydd. Rydw i wedi gwneud datganiad ar y setliad ar gyfer llywodraeth leol ar 9 Hydref. Mae'n fater i awdurdodau gwahanol wneud penderfyniadau ar sut maen nhw'n gwario'r gyllideb yma, ynghyd ag incwm eraill o grantiau, y dreth gyngor a ffynonellau eraill, yn ôl eu penderfyniadau a'u blaenoriaethau eu hunain.
Thank you, Llywydd. I announced the provisional local government settlement for 2019-20 on 9 October. It is for authorities to determine how they spend this funding, together with their other income from specific grants, council tax and other sources, according to local needs and priorities.
Mae Cyngor Gwynedd yn wynebu £11 miliwn o doriadau yn sgil polisi ariannol eich Llywodraeth chi, a fydd yn effeithio ar wasanaethau i bobl fwyaf bregus fy etholaeth. Mae'r Llywodraeth wedi cyhoeddi bod £15 miliwn ychwanegol ar gael i ysgolion a £13 miliwn ar gyfer gofal cymdeithasol, ond mae hwn yn gaeth i amodau. Rŵan, rydych chi, fel minnau, wedi dadlau'n gyson o blaid llywodraeth leol gref, a dros roi mwy o rym i gynghorau. Pam, felly, nad ydy'r arian ychwanegol yma yn cyrraedd y cynghorau drwy'r grant cynnal refeniw—arian craidd awdurdodau lleol, ac arian a allai gael ei ddefnyddio i warchod gwasanaethau sylfaenol ac allweddol ar yr adeg yma o lymder a thoriadau anferth?
Gwynedd Council is facing an £11 million cut in light of the fiscal policy of your Government, which will impact on services for the most vulnerable people in my constituency. The Government has announced that an additional £15 million is available for schools and £13 million for social care, but this is restricted by certain conditions. You, like me, have argued consistently for stronger local government and giving more powers to local authorities. Why, then, is this additional funding not reaching the councils through the revenue support grant—the core funding of local authorities, and funding that could be used to safeguard basic services and crucial services at this time of austerity and huge cuts?
Mae'r arian, wrth gwrs, i gyd yn mynd at y gwasanaethau craidd hynny rydych chi wedi eu disgrifio. Nid wyf yn credu bod neb fan hyn eisiau dadlau ddylai arian ddim fynd at ysgolion nag at ofal cymdeithasol. Nid wyf yn credu bod pobl eisiau gweld hynny, a dyna'n union beth rydym ni'n ei wneud. Ond a gaf i ddod yn ôl at bwrpas eich cwestiwn, pan oeddech chi'n sôn amboutu bolisi'r Llywodraeth yma? Mae hyn yn rhan o setliad, yn rhan o fformiwla, sydd wedi cael ei gytuno gan lywodraeth leol ac mae'n rhywbeth rydym ni'n ei wasanaethu a'i weinyddu ar y cyd gyda llywodraeth leol.
All the funding does go towards these core services that you've described. I don't believe that anybody here wants to argue that the funding shouldn't go to schools or social care. I don't believe people want to see that, and that's exactly what we are doing. But, if I could return to the purpose of your question, when you talked about the policy of this Government, this settlement is part of a formula that has been agreed by local government and it's something that we administer jointly with local government.
A gaf i ofyn i chi gadarnhau, Ysgrifennydd y Cabinet, eich bod chi eisiau grwpio cwestiynau 1, 5 ac 8?
Could I ask you to confirm, Cabinet Secretary, that you wish to group questions 1, 5 and 8?
Ydw.
Yes.
Cwestiwn 5, felly, Darren Millar.
Question 5, therefore, Darren Millar.
Diolch, Llywydd. Cabinet Secretary, people have just listened to your question, and they will be absolutely astonished at the complacency of your response. The Government in the UK, the UK Government, made some £550 million-worth of additional investment, which is coming to Wales as a result of their budget just last week. That means that there are extra resources available to the Welsh Government, and the Welsh Government's own First Minister has said that local government would be at the front of the queue if any additional resources come as a consequence of the budget. So, can you tell us: is any additional resource going to come into your portfolio that you can pass on to local government? And will you also rise to the question of leadership on the revenue support grant settlement, because, quite clearly, you're obfuscating on this particular issue and refusing to actually show some leadership in recognising that that revenue support grant is unfair? When you look at the settlement, it's delivered significant cuts to local authorities in north Wales, significant cuts to local authorities in rural parts of the country, and what appears to be the case is that there's cronyism, because most of the increases are going and the smallest cuts are going to Labour-led local authorities. People aren't stupid, they see the evidence of this year in, year out, when these settlements are presented through this National Assembly.
So, will you show some leadership? And what extra resources are local government going to get as a result of the bonanza of £550 million that has been awarded to Wales as a result of the UK Government's budget?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae pobl newydd wrando ar eich cwestiwn, a byddant yn gwbl syfrdan ynglŷn â difaterwch eich ymateb. Gwnaeth Llywodraeth y DU fuddsoddiad ychwanegol o tua £550 miliwn, sy'n dod i Gymru o ganlyniad i'w chyllideb yr wythnos diwethaf. Mae hynny'n golygu bod adnoddau ychwanegol ar gael i Lywodraeth Cymru, ac mae Prif Weinidog Llywodraeth Cymru wedi dweud y byddai llywodraeth leol ar flaen y ciw pe dôi unrhyw adnoddau ychwanegol o ganlyniad i'r gyllideb. Felly, a allwch ddweud wrthym: a oes unrhyw adnoddau ychwanegol yn mynd i ddod i'ch portffolio y gallwch eu trosglwyddo i lywodraeth leol? Ac a wnewch chi godi hefyd i gwestiwn ynglŷn ag arweiniad ar setliad y grant cynnal refeniw, oherwydd yn amlwg, rydych yn gymylog ar y mater hwn ac yn gwrthod dangos arweiniad a chydnabod bod y grant cynnal refeniw hwnnw'n annheg? Pan fyddwch yn edrych ar y setliad, mae wedi cyflwyno toriadau sylweddol i awdurdodau lleol yng ngogledd Cymru, toriadau sylweddol i awdurdodau lleol mewn rhannau gwledig o'r wlad, ac mae'n ymddangos bod yna ffrindgarwch ar waith, oherwydd mae'r rhan fwyaf o'r cynnydd a'r toriadau lleiaf yn mynd i awdurdodau lleol dan arweiniad Llafur. Nid yw pobl yn dwp, maent yn gweld tystiolaeth o hyn flwyddyn ar ôl blwyddyn, pan gyflwynir y setliadau drwy'r Cynulliad Cenedlaethol hwn.
Felly, a wnewch chi ddangos rhywfaint o arweiniad? A pha adnoddau ychwanegol y mae llywodraeth leol yn mynd i'w cael o ganlyniad i'r crochan o £550 miliwn a ddyfarnwyd i Gymru o ganlyniad i gyllideb Llywodraeth y DU?
Presiding Officer, the Member for Clwyd West is right, people aren't stupid, and they'll see through his shouting and his bluster. They'll see the reality of what austerity has done, not just in local government, but to other parts of the public sector as well. And let me say this—let me say this—he talks specifically about the local government settlement in Wales. When we made that announcement on 9 October, the University of Cambridge also published some data on local government on that date. What they showed was that, in Wales and Scotland, local government had been protected by the Governments in both those countries. In England, where the Conservatives have the opportunity to take these decisions, local government has been cut by 26 per cent—26 per cent. So, when he and his party come here with their crocodile tears telling us about what is happening in local government, I say to him, 'Physician, heal thyself'—you go back to your Government in London, you go back there and talk to them about austerity. You go there—[Interruption.] You go there—[Interruption.] You go there—[Interruption.] You can shout as much as you like; I've got time on my side. You go there. You go there and you tell them about the impacts of austerity on people, and I'll tell you, when you do that, that you're doing the right thing. But, up until then, don't come here making allegations that you cannot sustain about matters you do not understand.
Lywydd, mae'r Aelod dros Orllewin Clwyd yn iawn yn dweud nad yw pobl yn dwp, ac fe fyddant yn gweld drwy ei weiddi a'i arthio. Byddant yn gweld realiti'r hyn y mae cyni wedi'i wneud, nid yn unig mewn llywodraeth leol, ond i rannau eraill o'r sector cyhoeddus hefyd. A gadewch imi ddweud hyn—gadewch imi ddweud hyn—mae'n sôn yn benodol am y setliad llywodraeth leol yng Nghymru. Pan wnaethom y cyhoeddiad hwnnw ar 9 Hydref, cyhoeddodd Prifysgol Caergrawnt rywfaint o ddata ar lywodraeth leol ar y dyddiad hwnnw hefyd. Yr hyn a ddangosent oedd bod llywodraeth leol wedi cael ei gwarchod gan y Llywodraethau yng Nghymru a'r Alban. Yn Lloegr, lle mae gan y Ceidwadwyr gyfle i wneud y penderfyniadau hyn, mae llywodraeth leol wedi'i thorri 26 y cant—26 y cant. Felly, pan ddaw ef a'i blaid yma gyda'u dagrau ffug i ddweud wrthym am yr hyn sy'n digwydd mewn llywodraeth leol, rwy'n dweud wrtho, 'Feddyg, iachâ dy hun'—ewch yn ôl at eich Llywodraeth yn Llundain, ewch yn ôl yno a siarad â hwy am gyni. Ewch yno—[Torri ar draws.] Ewch yno—[Torri ar draws.] Ewch yno—[Torri ar draws.] Gallwch weiddi cymaint ag y mynnwch; mae gennyf amser. Ewch yno. Ewch yno a dywedwch wrthynt am effeithiau cyni ar y bobl, ac fe ddywedaf wrthych chi, pan wnewch hynny, eich bod chi'n gwneud y peth iawn. Ond tan hynny, peidiwch â dod yma i wneud honiadau na allwch eu cynnal am faterion nad ydych yn eu deall.
Cabinet Secretary, I have recently raised, on behalf of my constituents and all those working in local government across Wales, concerns in this Chamber about the funding settlement for our local authorities. Pre UK Government budget, there was strong condemnation from our local authority leaders and the WLGA itself about your lack of understanding about the essential moneys needed to support our social care, schools, housing and mental health support. Then you compounded this problem by likening our council leaders to Oliver Twist, wanting more. Your comments were a staggering insult and a betrayal to those working in our hard-working, front-line services. They were offensive and, frankly, they should be withdrawn.
Now, given the additional £370 million—. And, yes, forget the word 'austerity' now and stop hiding behind it—£370 million is coming, courtesy of the UK Government, for spend on public services. Why can't you guarantee that this funding will go where it's actually needed, to fund our schools, to fund our social services, to fund our housing and to fund our mental health support? But, most of all, will you, Cabinet Secretary, for once show some humility and apologise for those dreadful comments likening our local authorities to Oliver Twist?
Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddiweddar, ar ran fy etholwyr a phawb sy'n gweithio mewn llywodraeth leol ledled Cymru, mynegais bryderon yn y Siambr hon am y setliad cyllid ar gyfer ein hawdurdodau lleol. Cyn cyllideb Llywodraeth y DU, cafwyd condemniad cryf gan arweinwyr ein hawdurdodau lleol a CLlLC ei hun ynglŷn â'ch diffyg dealltwriaeth o'r arian hanfodol sydd ei angen i gefnogi ein gofal cymdeithasol, ein hysgolion, ein cymorth iechyd meddwl a thai. Yna, fe waethygoch chi'r broblem hon drwy gymharu ein harweinwyr cynghorau ag Oliver Twist, am eu bod eisiau mwy. Roedd eich sylwadau'n sarhad syfrdanol ac yn bradychu'r bobl weithgar sy'n gweithio yn ein gwasanaethau rheng flaen. Roeddent yn dramgwyddus ac a dweud y gwir, dylent gael eu tynnu'n ôl.
Nawr, o ystyried y £370 miliwn ychwanegol—. Ac ie, anghofiwch y gair 'cyni' yn awr a rhowch y gorau i guddio tu ôl iddo—mae £370 miliwn yn dod, trwy garedigrwydd Llywodraeth y DU, i'w wario ar wasanaethau cyhoeddus. Pam na allch warantu y bydd yr arian hwn yn mynd i ble mae ei angen mewn gwirionedd, i ariannu ein hysgolion, i ariannu ein gwasanaethau cymdeithasol, i ariannu ein tai ac i ariannu ein cymorth iechyd meddwl? Ond yn bennaf oll, am unwaith, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi ddangos ychydig o ostyngeiddrwydd ac ymddiheuro am y sylwadau ofnadwy a oedd yn cymharu ein hawdurdodau lleol ag Oliver Twist?
The Member for Aberconwy says she's speaking on behalf of local government employees and workers. I don't know which trade union you're a member of. [Interruption.] I'm a member of Unison, which isn't just the biggest union in Wales but also the biggest union in the public sector in Wales. Let me tell you, when I talk to colleagues in Unison—[Interruption.] When I talk to colleagues in Unison, what they don't do—what they don't do—is say to me, 'Do you know, Alun? What you should be doing is following the same approach as is taken by the Conservatives in England.'
Do you know what else I hear—[Interruption.] What else I hear—[Interruption.] And what else I hear from Conservative council leaders across Wales is that they don't want us to follow Conservative policies either. The only people who want us to follow Conservative policies are the people sitting behind me. Their council leaders don't want to see the same cuts in Wales as we're seeing across the border in England. They don't want to see Conservative policies implemented here. The only people who do are the Conservative group.
It's time that the Conservatives were honest, were absolutely honest, with people about the impact of what austerity is doing to people. I can understand that they don't want us to keep coming back to it. I can understand that they don't want us to talk about austerity, but, if she understood the UK budget, if she read the UK budget, she would know this as well—that spending on most public services will be reducing and not increasing, and, as time goes by, this time next year, there'll be more money spent in supporting local government in Wales than there will be across the whole of England. That's what Conservative policy leads to.
Mae'r Aelod dros Aberconwy yn dweud ei bod hi'n siarad ar ran cyflogeion a gweithwyr llywodraeth leol. Nid wyf yn gwybod pa undeb llafur rydych chi'n aelod ohono. [Torri ar draws.] Rwy'n aelod o Unsain, yr undeb mwyaf yng Nghymru, a'r undeb mwyaf yn y sector cyhoeddus yng Nghymru. Gadewch imi ddweud wrthych, wrth siarad â chydweithwyr yn Unsain—[Torri ar draws.] Wrth siarad â chydweithwyr yn Unsain, yr hyn nad ydynt yn ei wneud—yr hyn nad ydynt yn ei wneud—yw dweud wrthyf, 'Wyddoch chi beth, Alun? Yr hyn y dylech ei wneud yw dilyn yr un dull o weithredu â'r Ceidwadwyr yn Lloegr.'
Wyddoch chi beth arall rwy'n ei glywed—[Torri ar draws.] Rhywbeth arall rwy'n ei glywed—[Torri ar draws.] A rhywbeth arall rwy'n ei glywed gan arweinwyr cynghorau Ceidwadol ledled Cymru yw nad ydynt hwy eisiau inni ddilyn polisïau Ceidwadol ychwaith. Yr unig bobl sydd am inni ddilyn polisïau Ceidwadol yw'r bobl sy'n eistedd y tu ôl i mi. Nid yw eu harweinwyr cynghorau am weld yr un toriadau yng Nghymru ag y gwelwn ar draws y ffin yn Lloegr. Nid ydynt am weld polisïau Ceidwadol ar waith yma. Yr unig bobl sydd eisiau hynny yw'r grŵp Ceidwadol.
Mae'n bryd i'r Ceidwadwyr fod yn onest, yn gwbl onest, gyda phobl am effaith yr hyn y mae cyni yn ei wneud i bobl. Gallaf ddeall nad ydynt eisiau inni ddychwelyd ato o hyd. Gallaf ddeall nad ydynt am inni sôn am gyni, ond pe bai hi'n deall cyllideb y DU, pe bai'n darllen cyllideb y DU, byddai'n gwybod hyn hefyd—y bydd gwariant ar y rhan fwyaf o wasanaethau cyhoeddus yn lleihau ac nid yn cynyddu, ac wrth i amser fynd heibio, yr adeg hon y flwyddyn nesaf, bydd mwy o arian yn cael ei wario'n cefnogi llywodraeth leol yng Nghymru nag a fydd ar draws Lloegr gyfan. At hynny y mae polisi Ceidwadol yn arwain.
The Cabinet Secretaries covering areas such as transportation, education and the economy can provide funding to local government to spend in the areas of their responsibility. What financial support from other Cabinet members, out of their budgets, has the Cabinet Secretary asked for to support local government, which is in desperate need?
Gall Ysgrifenyddion y Cabinet sy'n gyfrifol am feysydd fel trafnidiaeth, addysg a'r economi ddarparu arian i lywodraeth leol ei wario yn eu meysydd cyfrifoldeb. Pa gymorth ariannol oddi wrth aelodau eraill o'r Cabinet, o'u cyllidebau, y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi gofyn amdano i gefnogi llywodraeth leol, sydd mewn angen dybryd?
Let me say this: the point that's made by the Member for Swansea East is well made, because, of course, local government isn't just receiving the funding through the RSG but is also receiving funding from other elements of the Welsh budget. Others have spoken already—I think Siân Gwenllian from Plaid Cymru spoke about the £15 million that's going into education. That of course is also going through local government. The Cabinet Secretary for Health and Social Services and the Minister for social services have also made significant statements on the funding going through local government to support social services and to support regional working. So, there are significant sums of money that are going into local government that go beyond the RSG and, in total, I suspect that that will be over £70 million in the next year.
Gadewch imi ddweud hyn: mae'r pwynt y mae'r Aelod dros Ddwyrain Abertawe yn ei wneud yn un da, oherwydd, wrth gwrs, nid yr arian drwy'r grant cynnal refeniw yn unig y mae llywodraeth leol yn ei gael, mae hefyd yn cael arian o elfennau eraill o gyllideb Cymru. Mae eraill wedi sôn eisoes—credaf fod Siân Gwenllian o Blaid Cymru wedi siarad am y £15 miliwn sy'n mynd i addysg. Wrth gwrs mae hwnnw hefyd yn mynd drwy lywodraeth leol. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol a'r Gweinidog gwasanaethau cymdeithasol hefyd wedi gwneud datganiadau o bwys ar y cyllid sy'n mynd drwy lywodraeth leol i gefnogi gwasanaethau cymdeithasol ac i gefnogi gweithio rhanbarthol. Felly, mae symiau sylweddol o arian yn mynd i lywodraeth leol y tu hwnt i'r grant cynnal refeniw ac at ei gilydd, rwy'n credu y bydd hwnnw dros £70 miliwn yn y flwyddyn nesaf.
2. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i helpu cyn-filwyr yn Islwyn? OAQ52865
2. What support is the Welsh Government giving to help veterans in Islwyn? OAQ52865
In my oral statement yesterday I outlined the progress that we have made in improving services and support for veterans, which includes those living in Islwyn.
Yn fy natganiad llafar ddoe amlinellais y cynnydd a wnaethom ar wella gwasanaethau a chymorth ar gyfer cyn-filwyr, sy'n cynnwys y rhai sy'n byw yn Islwyn.
Thank you, Cabinet Secretary. The communities of Islwyn will, this week, pay their respects to those who have fallen and to those brave men and women of our armed forces who have been willing to sacrifice everything to defend our precious freedom, which we treasure so deeply. Alongside many thousands of our citizens, I will be attending remembrance services across the breadth of my constituency and beyond. Cabinet Secretary, what update can I give to my communities of your avowed aim earlier this year to strengthen the veterans' unit within Welsh Government and the now benchmarked assessment the Welsh Government has made of any gaps in service delivery? And, further, how can these potential gaps be addressed?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Bydd cymunedau Islwyn yr wythnos hon yn talu teyrnged i'r rheini a fu farw ac i'r dynion a'r menywod dewr yn ein lluoedd arfog sydd wedi bod yn barod i aberthu popeth er mwyn amddiffyn ein rhyddid gwerthfawr a drysorwn i'r fath raddau. Ochr yn ochr â miloedd o'n dinasyddion, byddaf yn mynychu gwasanaethau coffa ar hyd a lled fy etholaeth a thu hwnt. Ysgrifennydd y Cabinet, pa wybodaeth y gallaf ei rhoi i fy nghymunedau am y nod y sonioch amdano yn gynharach eleni i gryfhau uned y cyn-filwyr o fewn Llywodraeth Cymru a'r asesiad sydd bellach wedi'i feincnodi a wnaeth Llywodraeth Cymru o unrhyw fylchau yn y gwasanaeth? Ac ymhellach, sut y gellir mynd i'r afael â'r bylchau posibl hyn?
Presiding Officer, I did make a statement yesterday, which outlined many of these matters, and I know that the Member took part in that debate yesterday. In addition to that which we discussed during that oral statement, I will say that we have recruited additional members of staff to work and support and strengthen the Welsh Government's team supporting the work of the armed forces. This will enable us as a Government to undertake further work to enhance services and support for the armed forces community, including work to support the programme that is being taken forward by the armed forces expert group, including that work that I announced yesterday in taking forward an employment pathway.
Can I also say, though, that we are going to be looking towards creating a new funding stream to sustain and support the local authority work that is going on, the liaison officers that will be appointed and who will work with the Welsh Local Government Association to ensure that those people who are delivering services at the heart of our communities also have the support that they require in order to deliver for the armed forces community? I should say, Presiding Officer, that, although we remember the sacrifice of our armed forces during this week in November, the real way in which we pay tribute to our armed forces is by delivering on our commitments in the covenant week on week, month on month, year on year.
Lywydd, gwneuthum ddatganiad ddoe, a oedd yn amlinellu llawer o'r materion hyn, ac rwy'n gwybod bod yr Aelod wedi cymryd rhan yn y ddadl honno ddoe. Yn ogystal â'r hyn a drafodwyd gennym yn ystod y datganiad llafar hwnnw, fe ddywedaf ein bod wedi recriwtio aelodau ychwanegol o staff i weithio ac i gefnogi a chryfhau tîm Llywodraeth Cymru sy'n cefnogi gwaith y lluoedd arfog. Bydd hyn yn ein galluogi fel Llywodraeth i ymgymryd â gwaith pellach i wella gwasanaethau a chymorth ar gyfer cymuned y lluoedd arfog, gan gynnwys gwaith i gefnogi'r rhaglen sy'n cael ei datblygu gan grŵp arbenigol y lluoedd arfog, gan gynnwys y gwaith a gyhoeddais ddoe i ddatblygu llwybr cyflogaeth.
A gaf fi ddweud hefyd, er hynny, ein bod yn bwriadu creu ffrwd ariannu newydd i gynnal a chefnogi gwaith awdurdodau lleol sy'n mynd rhagddo, y swyddogion cyswllt a gaiff eu penodi ac a fydd yn gweithio gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i sicrhau bod y bobl sy'n darparu gwasanaethau ynghanol ein cymunedau hefyd yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt er mwyn darparu ar gyfer cymuned y lluoedd arfog? Lywydd, er ein bod yn cofio aberth ein lluoedd arfog yn ystod yr wythnos hon ym mis Tachwedd, dylwn ddweud mai'r ffordd go iawn y gallwn dalu teyrnged i'n lluoedd arfog yw drwy weithredu ein hymrwymiadau yn y cyfamod o un wythnos i'r llall, o un mis i'r llall, o un flwyddyn i'r llall.
The Cabinet Secretary will be aware that unpreparedness for civilian life can result in veterans facing considerable obstacles, including getting a job. In your statement in April, you said the armed forces expert group is leading on the development of an employment pathway and employer's toolkit to help veterans to access meaningful employment. Good thinking. Could the Cabinet Secretary provide an update on this work, and when does he expect to publish the group's proposals?
Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol y gall diffyg parodrwydd ar gyfer bywyd fel sifiliaid olygu bod cyn-filwyr yn wynebu rhwystrau sylweddol, gan gynnwys trafferth i gael swydd. Yn eich datganiad ym mis Ebrill, dywedasoch fod grŵp arbenigol y lluoedd arfog yn arwain ar ddatblygu pecyn cyflogwr a llwybr cyflogaeth i helpu cyn-filwyr i gael mynediad at gyflogaeth ystyrlon. Syniad da. A allai Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y gwaith hwn, a pha bryd y mae'n disgwyl cyhoeddi cynigion y grŵp?
I made that announcement yesterday.
Gwneuthum y cyhoeddiad hwnnw ddoe.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.
Questions now from the party spokespeople. The Conservatives' spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Lywydd. Why do you feel that the current local government funding formula is fit for purpose, has the full support of local authorities across Wales and is able to keep pace with changing priorities of local government services?
Diolch, Lywydd. Pam y teimlwch fod y fformiwla bresennol ar gyfer cyllido llywodraeth leol yn addas at y diben, yn cael cefnogaeth lawn awdurdodau lleol ledled Cymru ac yn gallu ymdopi â newidiadau ym mlaenoriaethau gwasanaethau llywodraeth leol?
The formula is owned, if you like, by the partnership council for Wales and is updated regularly by the work of the finance sub-group and the distribution sub-group, upon which the whole of Welsh local government is represented. I don't think that the formula is fixed, if you like; it's constantly being reviewed and it's constantly being amended, year on year on year. The Member will understand that the distribution sub-group produces a report, which is made public, every year, which outlines the work that the distribution sub-group does do, or leads on at least, in order to ensure that amendments are made on an annual basis to the formula. So, I would say to him that I don't believe the formula is fixed in the way that he sometimes describes, but is constantly kept under review and is constantly updated by local government and Welsh Government working together with independent members.
Mae'r fformiwla yn eiddo, os mynnwch, i gyngor partneriaeth Cymru a chaiff ei diweddaru'n rheolaidd gan waith yr is-grŵp cyllid a'r is-grŵp dosbarthu, lle mae llywodraeth leol Cymru gyfan yn cael ei chynrychioli. Nid wyf yn meddwl bod y fformiwla'n sefydlog, os mynnwch; mae'n cael ei hadolygu'n gyson ac yn cael ei diwygio'n barhaus, flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn. Bydd yr Aelod yn deall bod yr is-grŵp dosbarthu'n cynhyrchu adroddiad, a gyhoeddir bob blwyddyn, sy'n amlinellu'r gwaith y mae'r is-grŵp dosbarthu yn ei wneud, neu'n arwain arno o leiaf, er mwyn sicrhau y gwneir gwelliannau ar sail flynyddol i'r fformiwla. Felly, buaswn yn dweud wrtho nad wyf yn credu bod y fformiwla'n sefydlog yn y ffordd y mae'n disgrifio weithiau, ond caiff ei hadolygu'n gyson a'i diweddaru'n barhaol gan lywodraeth leol a Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'i gilydd gydag aelodau annibynnol.
Thank you. Well, I can note that, following my lead, the Welsh Local Government Association coined a term for you—'Mr Bumble'. And, despite what you and the finance Secretary have claimed about agreement by the WLGA and the finance sub-group, the WLGA's chief executive stated before committee just a few weeks ago that the formula as it currently stands is held together by duct tape and sticking plasters, and that it probably needs a long hard look at it, and he further explained that such a review could take three to five years. Your own colleagues, including the Minister for Environment, recently called for the Welsh Government to undertake a review of the support given to council services. The First Minister met with Labour council leaders about funding, which we believe should have been open to all Welsh council leaders. The Welsh Conservatives have been calling for a review for years, but all the Welsh Government has done is divert the blame to local authorities and tinker around the edges, and, of course, the leader of the Conservative group in the WLGA tells me the standard response is that the WLGA were party to creating the formula. That's true, but it was constructed in partnership with the Welsh Government a long time ago and it's not now fit for purpose.
Will you, therefore, now listen, to this growing chorus of voices from all parties and political persuasions and initiate a review of the formula? If not, please tell those bodies why you still tend to repeat what we've heard from you in your earlier responses.
Diolch. Wel, gallaf nodi, yn dilyn fy arweiniad, fod Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi bathu enw ar eich cyfer—'Mr Bumble'. Ac er gwaethaf yr hyn rydych chi a'r Ysgrifennydd cyllid wedi honni am gytundeb gyda'r CLlLC a'r is-grŵp cyllid, nododd prif weithredwr Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru gerbron pwyllgor ychydig wythnosau yn ôl fod y fformiwla fel y mae ar hyn o bryd wedi'i dal at ei gilydd gan dâp gludiog a phlasteri, a bod gwir angen edrych yn ofalus arni, ac eglurodd ymhellach y gallai adolygiad o'r fath gymryd tair i bum mlynedd. Yn ddiweddar galwodd eich cyd-Aelodau eich hun, gan gynnwys Gweinidog yr Amgylchedd, ar Lywodraeth Cymru i gynnal adolygiad o'r cymorth a roddwyd i wasanaethau cynghorau. Cyfarfu'r Prif Weinidog ag arweinwyr cynghorau Llafur i drafod cyllid, a chredwn y dylai hynny fod wedi bod ar agor i holl arweinwyr cynghorau Cymru. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi bod yn galw am adolygiad ers blynyddoedd, ond y cyfan y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud yw dargyfeirio'r bai ar awdurdodau lleol a thincran o gwmpas yr ymylon, ac wrth gwrs, mae arweinydd grŵp Ceidwadol Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn dweud wrthyf mai'r ymateb safonol yw bod CLlLC yn rhan o'r gwaith o greu'r fformiwla. Mae hynny'n wir, ond fe'i lluniwyd amser maith yn ôl mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru, a bellach nid yw'n addas at y diben.
A wnewch chi wrando felly ar y côr cynyddol o leisiau o bob plaid a lliw gwleidyddol a chychwyn adolygiad o'r fformiwla? Os na, dywedwch wrth y cyrff hynny pam eich bod yn dal i dueddu i ailadrodd yr hyn a glywsom gennych yn eich atebion cynharach.
Almost all the people that you've described—and there are very few people in Wales who have reviewed the formula as hard as the outgoing chief executive of the WLGA; I think he's sat through more meetings on this formula than any Minister has at any time—. Can I say this: the formula is open to review year-on-year-on-year? And it is reviewed year-on-year-on-year, and Conservative leaders take part in that. Now, if they wish to ask for a fundamental root-and-branch review of the sort that you have described, then they are able to do so, except, of course, they do not do that when they are in the meetings having these conversations.
I'm very happy, Presiding Officer, to ensure, and I make an undertaking that, if these minutes are not already in the public domain, I will place them in the library so that Members on all sides of the Chamber can understand the work that is being done by the finance and distribution sub-groups, and to ensure that this information is made publicly available.
Mae bron yr holl bobl rydych wedi'u disgrifio—ac ychydig iawn o bobl yng Nghymru sydd wedi adolygu'r fformiwla mor drylwyr â phrif weithredwr ymadawol Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru; credaf ei fod wedi eistedd drwy fwy o gyfarfodydd ar y fformiwla hon nag unrhyw Weinidog ar unrhyw adeg—. A gaf fi ddweud hyn: mae'r fformiwla'n agored i'w hadolygu flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn? Ac mae'n cael ei hadolygu flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn, ac mae arweinwyr Ceidwadol yn cymryd rhan yn hynny. Nawr, os ydynt yn dymuno gofyn am adolygiad sylfaenol o'r brig i'r bôn o'r math a ddisgrifiwyd gennych, gallant wneud hynny, ond wrth gwrs, nid ydynt yn gwneud hynny pan fyddant yn y cyfarfodydd yn cael y sgyrsiau hyn.
Lywydd, rwy'n hapus iawn i sicrhau, ac yn gwneud addewid, os nad yw'r cofnodion hyn eisoes yn gyhoeddus, y byddaf yn eu rhoi yn y llyfrgell fel y gall Aelodau ar bob ochr i'r Siambr ddeall y gwaith a wneir gan yr is-grwpiau cyllid a dosbarthu, ac i sicrhau bod y wybodaeth hon ar gael i'r cyhoedd.
Well, that's a very timely response, because, since you took your post a year ago, you have continually peddled the story that Conservative councillors in Wales are happy with the funding they've received and that they wouldn't want Conservative policies in Wales. You told my colleague, Russell George, last month,
'I tell the Conservative group that their councillors do not want Conservative policies in Wales; they are delighted to have a Welsh Labour Government delivering support and funding to local authorities that Conservative councils in England could only dream of. So, when I meet Conservative councils, what they tell me is that what they need is a Labour Government.'
Something pretty much like what you've already said to us today. So, I put that to the Conservative group leaders across Wales. The first response I got was, 'A bit of a joke.' The second,
'He's demonstrated again and again that he has no real comprehension of the issues we're facing in local government',
and then terms like, 'The funding formula is a total disaster, not fit for purpose', and they said your claims were both 'ludicrous' and 'nonsense'. I quote.
Furthermore, it seems that even Labour councillors have been supportive of some UK Conservative policies, such as tomorrow's democracy event. On Monday, the Labour leader of Newport came out to support the devolving of business rates to local authorities, and revealed that the Labour leadership contender that you endorse is also in favour of devolving business rates to local authorities.
Therefore, will you now stop trying to deflect the serious issues facing local authorities, drop the adversarial position you've built up over the last 12 months, and work with councils of all persuasions, many of which are coalitions, to find a way forward so that their funding is fair, acknowledging that the points I've raised today were not something I plucked out, as you might say, from a party lines-to-take paper, which I rarely ever look at and almost never use. These were given to me first-hand by the persons I quote, either in committee or in response to my requests from the bodies concerned.
Wel, dyna ymateb amserol iawn, oherwydd, ers ichi ddod i'ch swydd flwyddyn yn ôl, rydych wedi pedlera'r stori'n barhaus fod cynghorwyr Ceidwadol yng Nghymru yn fodlon ar yr arian y maent wedi'i gael ac na fyddent eisiau polisïau'r Ceidwadwyr yng Nghymru. Dywedasoch wrth fy nghyd-Aelod, Russell George, y mis diwethaf,
'Rwy'n dweud wrth grŵp y Ceidwadwyr nad yw eu cynghorwyr eisiau polisïau Ceidwadol yng Nghymru; maent yn falch iawn o gael Llywodraeth Lafur sy'n darparu cymorth a chyllid i awdurdodau lleol mewn modd na all cynghorau Ceidwadol yn Lloegr ond breuddwydio amdano. Felly, pan fyddaf yn cyfarfod â chynghorau Ceidwadol, maent yn dweud wrthyf mai'r hyn y maent ei angen yw Llywodraeth Lafur.'
Rhywbeth digon tebyg i'r hyn rydych eisoes wedi'i ddweud wrthym heddiw. Felly, awgrymais hynny wrth arweinwyr grwpiau Ceidwadol ledled Cymru. Yr ymateb cyntaf a gefais oedd, 'Tipyn o jôc.' Yr ail,
Mae wedi dangos dro ar ôl tro nad oes ganddo unrhyw ddealltwriaeth go iawn o'r problemau rydym yn eu hwynebu mewn llywodraeth leol,
a phethau fel, 'Mae'r fformiwla ariannu yn drychineb llwyr, nid yw'n addas at y diben', ac roeddent yn dweud bod eich honiadau'n 'hurt' ac yn 'nonsens'. Rwy'n dyfynnu.
At hynny, mae'n ymddangos bod hyd yn oed cynghorwyr Llafur wedi bod yn gefnogol i rai o bolisïau Ceidwadwyr y DU, megis y digwyddiad democratiaeth yfory. Ddydd Llun, daeth arweinydd Llafur Casnewydd allan i gefnogi datganoli ardrethi busnes i awdurdodau lleol, a datgelodd fod y sawl sy'n cystadlu am yr arweinyddiaeth Lafur a gymeradwyir gennych hefyd o blaid datganoli ardrethi busnes i awdurdodau lleol.
Felly, a wnewch chi roi'r gorau yn awr i geisio osgoi'r materion difrifol sy'n wynebu awdurdodau lleol, rhoi'r gorau i'r safbwynt gwrthwynebol rydych wedi'i ddatblygu dros y 12 mis diwethaf, a gweithio gyda chynghorau o bob lliw, gyda llawer ohonynt yn glymbleidiau, i ddod o hyd i ffordd ymlaen fel bod eu cyllid yn deg, gan gydnabod nad yw'r pwyntiau a wneuthum heddiw yn bethau a dynnais, fel y byddech chi'n ei ddweud, o bapur plaid ar safbwyntiau i'w harddel, rhywbeth nad wyf yn edrych arno'n aml iawn ac na fyddaf bron byth yn ei ddefnyddio. Rhoddwyd y rhain i mi yn uniongyrchol gan y personau a ddyfynnaf, naill ai mewn pwyllgor neu mewn ymateb i fy ngheisiadau gan y cyrff dan sylw.
I seem to be being accused of consistency, which is certainly an original allegation to make. Can I say this: I understand that it is the role of the Conservative spokesperson in this place to make the worst possible case for the policies being pursued by this Government and to scrutinise us on the basis of that? But to come here and suggest that any council leader, of any colour, is coming to Welsh Government and saying, 'We want to see the same depth of cuts to local government funding as we've seen across the border' is frankly incredible. And it simply isn't a credible position to take. There is no suggestion that I hear from any local authority leader, of any political background, that they want to see their budgets cut by 26 per cent, which is exactly what's happened across the border, and I don't believe that the Conservative spokesperson does himself any credibility at all in order to try to sustain that argument. The issue that many of those people raise with us is the quantum of funding available—not simply the distribution of it, but the quantum that is available to us. And we know, from the Chancellor's budget last week, that funding on public services is going to be cut in this area time and time again. And perhaps, when the Conservative Government finally abolish the rate support grant in England, he will learn the folly of his position.
Mae'n ymddangos fy mod yn cael fy nghyhuddo o gysondeb, sy'n sicr yn gyhuddiad gwreiddiol i'w wneud. A gaf fi ddweud hyn: rwy'n deall mai rôl y llefarydd Ceidwadol yn y lle hwn yw gwneud yr achos gwaethaf posibl yn erbyn y polisïau y mae'r Llywodraeth hon yn mynd ar eu trywydd a chraffu arnom ar sail hynny? Ond mae dod yma ac awgrymu bod unrhyw arweinydd cyngor, o unrhyw liw, yn dod at Lywodraeth Cymru ac yn dweud, 'Rydym am weld toriadau yr un mor ddwfn i gyllid llywodraeth leol ag y gwelsom dros y ffin' yn anhygoel a dweud y gwir. Ac yn syml iawn, nid yw'n safbwynt credadwy i'w arddel. Nid oes unrhyw awgrym fy mod yn clywed gan unrhyw arweinydd awdurdod lleol, o unrhyw gefndir gwleidyddol, eu bod am weld eu cyllidebau'n cael eu torri 26 y cant, sef yn union yr hyn a ddigwyddodd dros y ffin, ac nid wyf yn credu bod llefarydd y Ceidwadwyr yn gredadwy o gwbl wrth iddo geisio cynnal y ddadl honno. Y broblem y mae llawer o'r bobl hynny'n ei dwyn i'n sylw yw faint o gyllid sydd ar gael—nid ei ddosbarthiad yn unig, ond faint sydd ar gael i ni. Ac rydym yn gwybod, o gyllideb y Canghellor yr wythnos diwethaf, fod cyllid ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yn mynd i gael ei dorri yn y maes hwn dro ar ôl tro. A phan fydd y Llywodraeth Geidwadol yn cael gwared yn y diwedd ar y grant cynnal ardrethi yn Lloegr, efallai y bydd yn gweld pa mor ffôl yw ei safbwynt.
Llefarydd Plaid Cymru, Dai Lloyd.
The Plaid Cymru spokesperson, Dai Lloyd.
Diolch, Llywydd. Clearly, Cabinet Secretary, you are well read, and a fan of Charles Dickens. So, if local government is Oliver Twist, does that make you Mr Bumble?
Diolch, Lywydd. Yn amlwg, Ysgrifennydd y Cabinet, rydych yn ddarllenwr mawr, ac yn hoff o Charles Dickens. Felly, os mai llywodraeth leol yw Oliver Twist, a yw hynny'n golygu mai chi yw Mr Bumble?
I would suspect that the Member opposite represents Harry Secombe in a way that I could only hope to.
Buaswn yn tybio bod yr Aelod gyferbyn yn portreadu Harry Secombe mewn ffordd na allwn i ond gobeithio ei wneud.
Just moving away slightly from any Dickensian wordplay, do you accept that local government has suffered in funding priorities, compared to other portfolios here? 'Hard times; for these times', as Dickens would say.
Os caf symud i ffwrdd o chwarae ar eiriau Dickensadd, a ydych yn derbyn bod llywodraeth leol wedi dioddef oherwydd blaenoriaethau cyllido, o'i gymharu â phortffolios eraill yma? 'Amseroedd caled; ar gyfer yr amseroedd hyn', fel y dywedai Dickens.
In terms of where local government is, clearly, we would want—. The Welsh Labour Government is not a Welsh Government that seeks to pursue a policy of austerity; that is not what we seek to do. What we want to be able to do is to fund local government, and other public services, properly, to enable us to deliver the high-quality services that we all want to see. But it is not credible to come to this place and argue that we can increase local government funding whilst not cutting funding elsewhere. And if the Member is arguing that we should change completely the budget, then he's welcome to make that argument, and I look forward to him telling me where he would want to make the cuts.
O ran ble mae llywodraeth leol, yn amlwg, byddem yn awyddus—. Nid yw Llywodraeth Lafur Cymru yn Llywodraeth sy'n ceisio mynd ar drywydd polisi cyni; nid dyna y ceisiwn ei wneud. Rydym eisiau gallu ariannu llywodraeth leol a gwasanaethau cyhoeddus eraill yn briodol, er mwyn ein galluogi i ddarparu'r gwasanaethau o ansawdd uchel y mae pawb ohonom am eu gweld. Ond nid yw'n gredadwy i ddod i'r lle hwn a dadlau y gallwn gynyddu cyllid llywodraeth leol heb dorri cyllid mewn mannau eraill. Ac os yw'r Aelod yn dadlau y dylem newid y gyllideb yn llwyr, mae croeso iddo wneud y ddadl honno, ac edrychaf ymlaen at ei weld yn dweud wrthyf ble y byddai am wneud y toriadau.
With the UK budget announcement last week, can local government have 'great expectations', or will they end up with 'little Dorrit'?
Gyda chyhoeddi cyllideb y DU yr wythnos diwethaf, a all llywodraeth leol gael 'Great Expectations', neu ai 'little Dorrit' fydd eu rhan yn y pen draw?
I am very impressed with Dr Dai Lloyd's literary knowledge—he puts me in my place. Can I say this: the Cabinet Secretary for Finance will be making a statement on the final budget, and on the consequentials, as a consequence of the budget of the United Kingdom Government? That will be made in due course.
Mae gwybodaeth lenyddol Dr Dai Lloyd yn fy rhyfeddu—mae'n fy rhoi i yn fy lle. A gaf fi ddweud hyn: bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gwneud datganiad ar y gyllideb derfynol, ac ar y symiau canlyniadol o ganlyniad i gyllideb Llywodraeth y Deyrnas Unedig? Bydd hynny'n digwydd maes o law.
Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.
The UKIP spokesperson, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. Good afternoon, Minister. There are some events commemorating Carl Sargeant, your Welsh Government predecessor as the housing Minister. Of course, he did many good things in that field. I've just gone through a file of questions that I asked—[Inaudible.]—and I see that—[Inaudible.]. I was specifically asking on that date about the use of publicly owned land in Wales that might be used for brownfield housing. The Minister stated that his team at housing were in discussions with Ken Skates and his department, looking at what land the Welsh Government owned that might be available for housing development. These discussions also involved the health department. Now, I don't recall any mention of this idea of developing publicly owned land from the Welsh Government since then. This was back in April 2017. So, are you in a position to give any update on this idea for brownfield housing on publicly owned land?
Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Mae digwyddiadau'n cael eu cynnal i goffáu Carl Sargeant, eich rhagflaenydd Llywodraeth Cymru fel y Gweinidog tai. Wrth gwrs, fe wnaeth lawer o bethau da yn y maes hwnnw. Rwyf wedi mynd trwy ffeil o gwestiynau a ofynnais ychydig—[Anghlywadwy.]—a gwelaf fod—[Anghlywadwy.]. Roeddwn yn gofyn yn benodol ar y dyddiad hwnnw ynghylch y defnydd o dir sy'n eiddo i'r cyhoedd yng Nghymru y gellid ei ddefnyddio ar gyfer tai ar safleoedd tir llwyd. Dywedodd y Gweinidog fod ei dîm yn yr adran dai mewn trafodaethau gyda Ken Skates a'i adran, yn edrych ar ba dir a oedd yn eiddo i Lywodraeth Cymru a allai fod ar gael ar gyfer datblygu tai. Roedd y trafodaethau hyn hefyd yn cynnwys yr adran iechyd. Nawr, nid wyf yn cofio unrhyw sôn am y syniad hwn o ddatblygu tir sy'n eiddo cyhoeddus gan Lywodraeth Cymru ers hynny. Roedd hyn yn ôl ym mis Ebrill 2017. Felly, a ydych mewn sefyllfa i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ar y syniad hwn o dir llwyd ar gyfer tai ar dir sy'n eiddo cyhoeddus?
Thank you very much for that question. I can certainly confirm that the Welsh Government, since that time, has been working on the agenda of identifying and freeing up publicly owned land for housing. There is a specific ministerial group that works together, also including my colleagues Lesley Griffiths and Ken Skates, and we work together to identify those parcels of land that Welsh Government owns, but also now we're seeking to look at land that is owned by the public estate much more widely—so, land owned by health boards, for example, local authority land. We've identified three parcels of land thus far that we think will be appropriate for housing, and we look, therefore, to bring those forward as soon as possible. I'd also add that we have the affordable housing group, which has a specific work stream under that which looks at land for housing.
Diolch yn fawr iawn ichi am y cwestiwn hwnnw. Yn bendant, gallaf gadarnhau ers hynny fod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio ar agenda o nodi a rhyddhau tir sy'n eiddo cyhoeddus ar gyfer tai. Ceir grŵp gweinidogol penodol sy'n gweithio gyda, ac yn cynnwys fy nghyd-Aelodau Lesley Griffiths a Ken Skates, ac rydym yn gweithio gyda'n gilydd ar nodi'r parseli o dir sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru, ond hefyd erbyn hyn rydym yn ceisio edrych ar dir sy'n eiddo i'r ystâd gyhoeddus yn ehangach o lawer—felly, tir sy'n eiddo i fyrddau iechyd, er enghraifft, tir awdurdod lleol. Rydym wedi nodi tri pharsel o dir hyd yn hyn y credwn y byddant yn addas ar gyfer tai, ac felly, rydym yn bwriadu cyflwyno'r rheini cyn gynted â phosibl. Buaswn hefyd yn ychwanegu bod gennym y grŵp tai fforddiadwy, sydd â ffrwd waith benodol o dan hynny sy'n edrych ar dir ar gyfer tai.
Before you ask your question, Gareth Bennett, with the exception of the Cabinet Secretary's microphone, no other microphone is currently working. [Laughter.] So, we're not able to resolve that without postponing the session. So, the session is now postponed.
Cyn i chi ofyn eich cwestiwn, Gareth Bennett, ac eithrio meicroffon Ysgrifennydd y Cabinet, nid oes unrhyw feicroffon arall yn gweithio ar hyn o bryd. [Chwerthin.] Felly, nid ydym yn gallu datrys hynny heb ohirio'r sesiwn. Felly, gohirir y sesiwn yn awr.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 14:40.
Plenary was suspended at 14:40.
Ailymgynullodd y Cynulliad am 15:30, gyda'r Llywydd yn y Gadair.
The Assembly reconvened at 15:30, with the Llywydd in the Chair.
Gallwn ni ailgychwyn ein trafodaethau. Ac, felly, rydw i'n galw Gareth Bennett.
We may now reconvene our discussions. And, therefore, I call Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. Good afternoon, again, Minister, and apologies if my first question sounds somewhat familiar, but the record didn't pick it up so I will rehearse it again. We have had some events today commemorating Carl Sargeant, who did much good work as your predecessor as the housing and communities Minister. I've just been looking through the file of questions from when I used to shadow Carl, and I see that 18 months ago, we were discussing various brownfield site initiatives. I was specifically asking about the use of publicly owned land in Wales that might be released for brownfield housing. The Minister stated that his team at housing were in discussions with Ken Skates and his department, looking at what land the Welsh Government owned that might be available for housing development. These discussions also involved the health department at the time. This was in April 2017. I just wondered: are you in a position to give any update from the Welsh Government on this idea of releasing Welsh Government land for brownfield housing?
Diolch, Lywydd. Prynhawn da, unwaith eto, Weinidog, ac ymddiheuriadau os yw fy nghwestiwn cyntaf yn swnio'n gyfarwydd braidd, ond ni chafodd ei glywed ar gyfer y cofnod felly rwyf am ei ailadrodd eto. Rydym wedi cael digwyddiadau heddiw i goffáu Carl Sargeant, a wnaeth lawer o waith da fel y Gweinidog tai a chymunedau a'ch rhagflaenodd. Rwyf newydd fod yn edrych drwy'r ffeil o gwestiynau o'r adeg pan oeddwn yn arfer cysgodi Carl, ac rwy'n gweld ein bod, 18 mis yn ôl, yn trafod amryw o fentrau safleoedd tir llwyd. Roeddwn yn gofyn yn benodol am y defnydd o dir sy'n eiddo i'r cyhoedd yng Nghymru a allai gael ei ryddhau ar gyfer tai ar safleoedd tir llwyd. Dywedodd y Gweinidog fod ei dîm yn yr adran dai mewn trafodaethau gyda Ken Skates a'i adran, yn edrych ar ba dir a oedd yn eiddo i Lywodraeth Cymru a allai fod ar gael ar gyfer datblygu tai. Roedd y trafodaethau hyn hefyd yn cynnwys yr adran iechyd ar y pryd. Roedd hyn ym mis Ebrill 2017. Roeddwn yn meddwl tybed a ydych mewn sefyllfa i roi'r wybodaeth ddiweddaraf gan Lywodraeth Cymru ar y syniad hwn o ryddhau tir Llywodraeth Cymru ar gyfer tai ar safleoedd tir llwyd?
Thank you very much for that question, and I can confirm that the work has been continuing since you had those initial discussions. There is a cross-Government group, which includes myself and the Ministers with responsibility for planning, economy and finance, that is looking right across the Welsh Government portfolio to identify parcels of land that we could bring forward for housing. And we're looking at them in a strategic way alongside our other priorities, for example, the proposed metro and so forth.
That group has identified three parcels of land thus far, although there are several others that we are looking at, and, of course, I recently announced the review of affordable housing, which has a specific sub-group under that, that is looking at land for housing and what more can be done to bring forward land for housing. I should add as well that the ministerial group is not just looking at Welsh Government land; we're looking at land owned by local authorities, health boards, and the public sphere more widely in order to identify those parcels that are strategically important and that haven't yet been brought forward for housing.
Diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw, a gallaf gadarnhau bod y gwaith wedi bod yn parhau ers ichi gael y trafodaethau cychwynnol hynny. Mae grŵp trawslywodraethol, sy'n fy nghynnwys i a'r Gweinidogion sydd â chyfrifoldeb dros gynllunio, yr economi a chyllid, yn edrych ar draws portffolio Llywodraeth Cymru i nodi parseli o dir y gellid eu cyflwyno ar gyfer tai. Ac rydym yn edrych arnynt mewn ffordd strategol ochr yn ochr â'n blaenoriaethau eraill, er enghraifft y metro arfaethedig ac ati.
Mae'r grŵp hwnnw wedi nodi tri pharsel o dir hyd yn hyn, er ein bod yn edrych ar nifer o rai eraill, ac wrth gwrs, yn ddiweddar cyhoeddais adolygiad o dai fforddiadwy, sy'n cynnwys is-grŵp penodol i edrych ar dir ar gyfer tai a beth arall y gellir ei wneud i gyflwyno tir ar gyfer tai. Dylwn ychwanegu hefyd nad edrych ar dir Llywodraeth Cymru yn unig y mae'r grŵp gweinidogol yn ei wneud; rydym yn edrych ar dir sy'n eiddo i awdurdodau lleol, byrddau iechyd, a'r cylch cyhoeddus yn fwy eang er mwyn nodi'r parseli sy'n strategol bwysig ac sydd heb gael eu cyflwyno eto ar gyfer tai.
Thanks for the response, and it's encouraging that you are taking on this as an ongoing project, and, also, involving other parts of the public sector. There is also a UK Government scheme, whereby they're getting local councils in England to compile a register of all their available brownfield sites—the idea being that this will make it easier for developers to know what land is available. That idea may well fit into what you're doing, as you just explained.
But local councils, as we know, are somewhat strapped for cash, both in England and Wales. So, if we followed a similar course here, then funding would presumably have to be released to the councils to allow them to compile those brownfield registers if they are the bodies that are going to be doing the compilation. So, what thoughts do you have on the scheme in England, and how it fits in with your plans in Wales?
Diolch am yr ateb, ac mae'n galonogol eich bod yn gwneud hyn fel prosiect parhaus, a hefyd yn cynnwys rhannau eraill o'r sector cyhoeddus. Mae yna gynllun gan Lywodraeth y DU hefyd, lle maent yn cael cynghorau lleol yn Lloegr i lunio cofrestr o'r holl safleoedd tir llwyd sydd ar gael ganddynt—y syniad yw y bydd hyn yn ei gwneud yn haws i ddatblygwyr wybod pa dir sydd ar gael. Gall y syniad gyd-fynd yn hawdd â'r hyn rydych yn ei wneud, fel rydych newydd egluro.
Ond mae cynghorau lleol, fel y gwyddom, braidd yn brin o arian yng Nghymru ac yn Lloegr. Felly, pe baem yn dilyn llwybr tebyg yma, mae'n debyg y byddai'n rhaid rhyddhau arian i gynghorau i ganiatáu iddynt lunio'r cofrestri tir llwyd hynny os mai hwy yw'r cyrff sy'n mynd i fod yn gwneud y gwaith o restru. Felly, pa ystyriaethau sydd gennych am y cynllun yn Lloegr, a sut y mae'n cyd-fynd gyda'ch cynlluniau yng Nghymru?
Thank you again for that question, and it reminds me of the work we're doing to release stalled sites. So, stalled sites specifically include brownfield sites, which might be infill sites, or windfall sites, for example, and those are well known to the local authorities. Our stalled sites fund is a £40 million fund, which will be recycled over the period of the grant fund to achieve £160 million of investment, and that's informed by some research that was undertaken that demonstrated around 7,600 homes could be built across 400 sites in Wales, were there the opportunity to release those sites because they've been stalled for reasons such as groundworks or infrastructure being prohibitively expensive. So, that fund is there specifically for small and medium-sized builders to access in order to be building on those plots of land that aren't attractive to the volume house builders, but, equally, are important in terms of using sites that perhaps might be eyesores, for example, within local communities.
Diolch i chi unwaith eto am y cwestiwn hwnnw, ac mae'n fy atgoffa o'r gwaith rydym yn ei wneud ar ryddhau safleoedd segur. Felly, mae safleoedd segur yn cynnwys safleoedd tir llwyd yn benodol, a allai fod yn safleoedd tirlenwi, neu hap-safleoedd, er enghraifft, ac mae'r rheini'n hysbys i'r awdurdodau lleol. Mae ein cronfa safleoedd segur yn gronfa o £40 miliwn a fydd yn cael ei hailgylchu dros gyfnod y gronfa grantiau i gyflawni £160 miliwn o fuddsoddiad, a chaiff hynny ei lywio gan ymchwil a wnaed a ddangosai y gellid adeiladu tua 7,600 o gartrefi ar 400 o safleoedd yng Nghymru pe bai cyfle i ryddhau'r safleoedd hynny oherwydd maent yn segur am resymau megis bod y sylfeini neu'r seilwaith yn afresymol o ddrud. Felly, mae'r gronfa honno yno'n benodol i adeiladwyr bach a chanolig ei defnyddio er mwyn adeiladu ar leiniau o dir nad ydynt yn ddeniadol i adeiladwyr tai ar raddfa fawr, ond sy'n bwysig ar yr un pryd o ran defnyddio safleoedd a allai fod yn ddolur llygad, er enghraifft, o fewn cymunedau lleol.
Again, you mentioned in your statement a few weeks ago that you saw a big role for small and medium-sized enterprises in providing housing. Of course, they haven't played a major role in the housing sector in Wales in recent years, so I'm glad that you've again mentioned that today. And what you've said in that response was again encouraging. Are there any other specific incentives that you're providing for the SMEs in order to encourage them to participate in the house building schemes?
Unwaith eto, fe sonioch yn eich datganiad rai wythnosau'n ôl eich bod yn gweld rôl fawr i fusnesau bach a chanolig yn y gwaith o ddarparu tai. Wrth gwrs, nid ydynt wedi chwarae rhan fawr yn y sector tai yng Nghymru yn y blynyddoedd diwethaf, felly rwy'n falch eich bod wedi sôn am hynny eto heddiw. Ac unwaith eto roedd yr hyn a ddywedoch chi yn eich ateb yn galonogol. A ydych yn darparu unrhyw gymhellion penodol eraill i fusnesau bach a chanolig er mwyn eu hannog i gymryd rhan yn y cynlluniau adeiladu tai?
Yes, we have our £40 million property development fund, which is specifically there—it's a loan fund at an attractive rate for SMEs. It's run through the Wales Development Bank. It was originally a fund of £10 million, but actually the demand was so high for it and it was so popular that we were able to increase the funding available to it. And, again, that's money that will be recycled over the lifetime of that scheme.
I also see a real role for SMEs in terms of helping us meet our decarbonisation ambitions. Lots of SMEs moved out of building houses to move into house repairs, and renovations, and so on, but, actually, in future, I'd like them to be part of the ambitious programme that we're trying to develop, in terms of retrofitting existing homes, and I hope to be able to say more about that in due course.
Ie, mae gennym ein cronfa datblygu eiddo £40 miliwn, sy'n benodol ar gyfer—cronfa fenthyciadau ar gyfradd ddeniadol yw hi ar gyfer busnesau bach a chanolig. Caiff ei rhedeg drwy Fanc Datblygu Cymru. Yn wreiddiol, cronfa o £10 miliwn oedd hi, ond roedd y galw mor uchel amdani mewn gwirionedd ac roedd hi mor boblogaidd fel ein bod wedi gallu cynyddu'r arian sydd ar gael iddi. Ac unwaith eto, mae hwnnw'n arian a fydd yn cael ei ailgylchu yn ystod oes y cynllun hwnnw.
Rwy'n gweld rôl go iawn hefyd i fusnesau bach a chanolig yn ein helpu i gyflawni ein huchelgeisiau o ran datgarboneiddio. Newidiodd llawer o fusnesau bach a chanolig o fod yn adeiladu tai at wneud gwaith atgyweirio ar dai, a gwaith adnewyddu, ac ati, ond mewn gwirionedd, yn y dyfodol, buaswn yn hoffi iddynt fod yn rhan o'r rhaglen uchelgeisiol rydym yn ceisio'i datblygu ar gyfer gwneud gwaith ôl-osod ar gartrefi sy'n bodoli eisoes, ac rwy'n gobeithio gallu dweud mwy am hynny maes o law.
3. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau llywodraethu da gan awdurdodau lleol yng Nghymru? OAQ52849
3. How does the Welsh Government ensure good governance by local authorities in Wales? OAQ52849
Local authorities are democratically accountable for the performance of their services, including their governance arrangements. They are supported through external audit, inspection, and regulatory bodies, who have a key role in ensuring the quality of our public services.
Mae awdurdodau lleol yn atebol yn ddemocrataidd am berfformiad eu gwasanaethau, gan gynnwys eu trefniadau llywodraethu. Cânt eu cefnogi drwy archwiliadau allanol, arolygu a chyrff rheoleiddio, sydd â rôl allweddol yn y gwaith o sicrhau ansawdd ein gwasanaethau cyhoeddus.
Thank you. Two months ago, a councillor in Flintshire said he would name and shame officers who did not reply to calls and e-mails if further action wasn't taken, stating that, after he'd previously raised this in 2017, new guidance was introduced, but it hadn't had the desired effect. Councillors voted to take action over these concerns, subsequent to which the chief executive pledged to tackle the issue by speaking to chief officers. However, in my experience on behalf of constituents, such delays are commonplace—I've had to refer them to the ombudsman in the past. I have one case with the chief executive himself, where an autistic adult had to go to the ombudsman to get the action after this non-response was escalated to stage 1 and stage 2 complaints, which were never responded to either, despite judicial review proceedings in May finding the council had failed to assess and meet the needs of a different autistic person, in terms of the care and support they needed. In these circumstances, and the further ombudsman's case last month, where a complaint was upheld against the council, having removed and destroyed a vehicle without notice, and it was recommended the council should review and amend procedures to ensure appropriate records are created, something we've heard repeatedly, with the internal audit manager whistleblower scandal, the housing maintenance scandal, the AD Waste scandal, and on it goes, when is somebody going to get a grip of these circumstances, and ensure that this culture no longer continues?
Diolch. Ddau fis yn ôl, dywedodd cynghorydd yn Sir y Fflint y byddai'n enwi ac yn codi cywilydd ar swyddogion nad oeddent yn ymateb i alwadau a negeseuon e-bost os nad oedd camau pellach yn cael eu rhoi ar waith, gan ddweud, ar ôl iddo godi hyn o'r blaen yn 2017, fod canllawiau newydd wedi'u cyflwyno, ond na chafodd y canllawiau hynny yr effaith a ddymunai. Pleidleisiodd cynghorwyr i weithredu ynghylch y pryderon hyn, ac yn dilyn hynny, addawodd y prif weithredwr y byddai'n mynd i'r afael â'r mater drwy siarad â phrif swyddogion. Fodd bynnag, yn fy mhrofiad i ar ran etholwyr, mae oedi o'r fath yn gyffredin—rwyf wedi gorfod eu cyfeirio at yr ombwdsmon yn y gorffennol. Mae gennyf un achos gyda'r prif weithredwr ei hun, lle bu'n rhaid i oedolyn awtistig fynd at yr ombwdsmon i weld camau'n cael eu rhoi ar waith wedi i'r diffyg ymateb gael ei uwchgyfeirio'n gŵyn cam 1 a cham 2, ac ni chafwyd ymateb i'r rheini chwaith, er i achos adolygiad barnwrol ym mis Mai ddyfarnu bod y cyngor wedi methu asesu a diwallu anghenion person awtistig arall, o ran y gofal a'r cymorth roeddent eu hangen. Yn yr amgylchiadau hyn, ac achos pellach yr ombwdsmon fis diwethaf lle cadarnhawyd cwyn yn erbyn y cyngor o fod wedi symud a dinistrio cerbyd heb rybudd, a lle'r argymhellwyd y dylai'r cyngor adolygu a diwygio gweithdrefnau er mwyn sicrhau bod cofnodion priodol yn cael eu creu, rhywbeth y clywsom dro ar ôl tro, gyda sgandal chwythwr chwiban y rheolwr archwilio mewnol, y sgandal gwaith cynnal a chadw tai, sgandal AD Waste, ac yn y blaen, pa bryd y mae rhywun yn mynd i gael rheolaeth ar yr amgylchiadau hyn, a sicrhau nad yw'r diwylliant hwn yn parhau mwyach?
Presiding Officer, the Member seems to have a large number of issues with his local council. I would suggest to him that he takes those matters up with that authority. It is not a matter for the Minister here in Cardiff to second guess the decisions of a local authority in any part of the country.
Lywydd, ymddengys bod gan yr Aelod nifer fawr o broblemau gyda'i gyngor lleol. Hoffwn awgrymu ei fod yn trafod y materion hyn gyda'r awdurdod hwnnw. Nid mater i'r Gweinidog yma yng Nghaerdydd yw rhagweld penderfyniadau awdurdod lleol mewn unrhyw ran o'r wlad.
4. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i awdurdodau lleol yng Ngorllewin De Cymru sy'n wynebu heriau o ganlyniad i galedi? OAQ52876
4. What support is the Welsh Government giving to local authorities in South Wales West who are facing challenges as a result of austerity? OAQ52876
We continue to protect local government funding from the impacts of austerity within the resources available to this Government.
Rydym yn parhau i ddiogelu cyllid llywodraeth leol rhag effeithiau cyni o fewn yr adnoddau sydd ar gael i'r Llywodraeth hon.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary. It seems that austerity is still the ideology of the Tory party in Westminster, and it continues to affect and impact upon our public services here in Wales. Now, since I've been a Member of the Assembly, the Welsh Labour Government's successfully been attempting to ensure that the impact is minimised as much as possible on local government. If you compare that to England, you can see the different impacts upon it. However, when I meet with local councillors and their officers—and I met with them in September at a meeting in Neath Port Talbot Council—they clearly emphasise—not just councillors, but employees—that they are now in a situation where they are down to the bare bones. They can't make any more cuts—they are really going to start hitting services that people rely on so dependently. Now, you've already answered this afternoon that the Cabinet Secretary for Finance will come back to the Chamber with plans for using the consequentials that we expect from the budget from the Chancellor last week. But will you be discussing with your Cabinet colleagues how we can look at all the grants that are going to local authorities, or to services that local authorities provide, to ensure that we can improve those as much as possible, but also where grants can be transferred into the RSG, so that we can minimise the paperwork required on grants, and also release the flexibility to local authorities to use that funding?
Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Ymddengys mai cyni yw ideoleg y blaid Dorïaidd yn San Steffan o hyd, ac mae'n parhau i effeithio ar ein gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru. Nawr, ers i mi fod yn Aelod o'r Cynulliad, mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi llwyddo i sicrhau bod cyn lleied â phosibl o effaith ar lywodraeth leol. Os cymharwch hynny â Lloegr, gallwch weld yr effeithiau gwahanol arni. Fodd bynnag, pan fyddaf yn cyfarfod â chynghorwyr lleol a'u swyddogion—a chyfarfûm â hwy ym mis Medi mewn cyfarfod yng Nghyngor Castell-nedd Port Talbot—maent yn amlwg yn pwysleisio—nid y cynghorwyr yn unig, ond gweithwyr—eu bod bellach mewn sefyllfa lle maent wedi wedi gwneud toriadau hyd at yr asgwrn. Ni allant wneud rhagor o doriadau—maent yn mynd i ddechrau taro'r gwasanaethau y mae pobl mor ddibynnol arnynt. Nawr, rydych wedi ateb eisoes y prynhawn yma y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn dod â chynlluniau i'r Siambr ar gyfer defnyddio'r symiau canlyniadol a ddisgwyliwn o gyllideb y Canghellor yr wythnos diwethaf. Ond a fyddwch yn trafod gyda'ch cyd-Weinidogion yn y Cabinet sut y gallwn edrych ar yr holl grantiau sy'n mynd i awdurdodau lleol, neu i wasanaethau y mae awdurdodau lleol yn eu darparu, er mwyn sicrhau y gallwn eu gwella cymaint â phosibl, ond hefyd ar ble y gellir trosglwyddo grantiau i'r grant cynnal refeniw, fel y gallwn leihau'r gwaith papur sydd ei angen ar grantiau, a rhyddhau'r hyblygrwydd i awdurdodau lleol ddefnyddio'r arian hwnnw hefyd?
Presiding Officer, all Members in the Chamber will be aware of the differential policies that are being followed by the different Governments within the United Kingdom. We debated earlier the consequences and the impacts of those differential policy decisions, and I felt that the research published by the University of Cambridge, on the same day, ironically, as we published the draft local government settlement for the coming year, demonstrated clearly that, in this country, we value local government and we value local services. We value the people who deliver those services, and the people who receive those services are at the centre of our thoughts. The fact that local government in England is being cut to the bone has an impact on us here. The fact that local government in England has seen a quarter of its budget taken away demonstrates that the United Kingdom Government does not share the same values or outlook as this Government here.
Members will also be aware that we have given some very clear commitments that we will look at the financial situation as we move through the debate on the budget. The Cabinet Secretary for Finance is in his place. He will have heard these exchanges, and we are debating and discussing how we take forward the budget. And I will say this, because I think sometimes there's some confusion about these matters, there is no differential view, if you like, within the Cabinet on these matters. All Ministers want to see this money delivered to front-line services. There isn't a single member of this Government who wants to see the policies of austerity ripping their way through public services in Wales as they have done so across the border. It is the purpose of this Government to protect, invest in and enhance public services in Wales and that is what will guide all of our debates, all of our discussions and all of our decisions.
Lywydd, bydd pob Aelod yn y Siambr yn ymwybodol o'r polisïau gwahaniaethol a ddilynir gan y Llywodraethau gwahanol yn y Deyrnas Unedig. Yn gynharach, trafodasom ganlyniadau ac effeithiau'r penderfyniadau polisi gwahaniaethol hynny, ac roeddwn yn teimlo bod yr ymchwil a gyhoeddwyd gan Brifysgol Caergrawnt, ar yr un diwrnod, yn eironig, ag y cyhoeddwyd y setliad llywodraeth leol drafft gennym ar gyfer y flwyddyn i ddod, yn dangos yn glir, yn y wlad hon, ein bod yn gweld gwerth llywodraeth leol ac yn gweld gwerth gwasanaethau lleol. Rydym yn gweld gwerth y bobl sy'n darparu'r gwasanaethau hynny, ac mae'r bobl sy'n derbyn y gwasanaethau hynny ar flaen ein meddyliau. Mae'r ffaith bod llywodraeth leol yn Lloegr yn cael ei thorri hyd at yr asgwrn yn effeithio arnom ni yma. Mae'r ffaith bod llywodraeth leol yn Lloegr wedi colli chwarter ei chyllideb yn dangos nad yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn rhannu'r un gwerthoedd ac agweddau â'r Llywodraeth yma.
Bydd yr Aelodau hefyd yn ymwybodol ein bod wedi rhoi ymrwymiadau clir iawn y byddwn yn edrych ar y sefyllfa ariannol wrth i ni symud drwy'r ddadl ar y gyllideb. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn ei le. Bydd wedi clywed y trafodaethau hyn, ac rydym yn trafod sut i ddatblygu'r gyllideb. Ac rwyf am ddweud hyn, oherwydd credaf weithiau fod yna rywfaint o ddryswch ynglŷn â'r materion hyn, nid oes unrhyw safbwynt gwahaniaethol, os mynnwch, o fewn y Cabinet ar y materion hyn. Mae'r holl Weinidogion am weld yr arian hwn yn cael ei ddarparu ar gyfer gwasanaethau rheng flaen. Nid oes unrhyw aelod o'r Llywodraeth hon yn dymuno gweld polisïau cyni'n rhwygo'u ffordd drwy wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru fel y maent wedi'i wneud dros y ffin. Diben y Llywodraeth hon yw diogelu, gwella a buddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru a dyna fydd yn llywio ein holl ddadleuon, ein holl drafodaethau a'n holl benderfyniadau.
Well, not all employment issues are down to how the Welsh Government chooses to spend the £16 billion that it gets. Research earlier this year by Wales Online shows that, between them, the three local authorities in my region spent almost £2.3 million paying staff who were suspended for a variety of reasons. Now, of course, I don't expect you to comment on individual cases, but do you think that there's more that Welsh Government could do, perhaps, in terms of guidance to help both councils and individuals deal with allocations and incidents? I'm very conscious of the work that we're doing here on respect and dignity, and I'm wondering whether councils are picking up on what we're doing and whether Welsh Government might be able to point them in this direction for good advice.
Wel, nid yw'r holl broblemau cyflogaeth yn dibynnu ar sut y mae Llywodraeth Cymru yn dewis gwario'r £16 biliwn a gaiff. Yn gynharach eleni dangosodd ymchwil gan Wales Online fod y tri awdurdod lleol yn fy rhanbarth wedi gwario bron £2.3 miliwn rhyngddynt yn talu staff a oedd wedi'u gwahardd dros dro am amrywiaeth o resymau. Nawr, wrth gwrs, nid wyf yn disgwyl ichi roi sylwadau ar achosion unigol, ond a ydych yn credu bod mwy y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud, efallai, o ran canllawiau i helpu cynghorau ac unigolion i ymdrin â dyraniadau a digwyddiadau? Rwy'n ymwybodol iawn o'r gwaith a wnawn yma ar urddas a pharch, ac rwy'n meddwl tybed a yw cynghorau'n sylwi ar beth a wnawn ac a fyddai Llywodraeth Cymru yn gallu eu cyfeirio yma i gael cyngor da.
I'm always happy to work with all local authorities and work with the WLGA, as a representative body, in order to deliver the sorts of respect policies that we would all want to see both within this place and all our democratic institutions. I'm very happy to continue working with local authorities to deliver that. If the Member has specific issues she wishes to raise with me, I'd ask her to do that via correspondence.
Rwy'n hapus bob amser i weithio gyda'r holl awdurdodau lleol ac i weithio gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, fel corff cynrychioliadol, er mwyn darparu'r math o bolisïau parch y byddai pawb ohonom am eu gweld yn y lle hwn ac yn ein holl sefydliadau democrataidd. Rwy'n hapus iawn i barhau i weithio gydag awdurdodau lleol i gyflawni hynny. Os oes gan yr Aelod faterion penodol yr hoffai eu dwyn i fy sylw, hoffwn ofyn iddi wneud hynny drwy ohebiaeth.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gryfhau democratiaeth leol yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OAQ52868
6. Will the Cabinet Secretary make a statement on strengthening local democracy in Mid and West Wales? OAQ52868
I intend to introduce a Bill in the next calendar year that will give effect to a number of proposals set out in the 'Electoral Reform in Local Government in Wales' consultation paper that will contribute to strengthening local democracy across the whole of the country, including Mid and West Wales.
Rwy'n bwriadu cyflwyno Bil yn y flwyddyn galendr nesaf a fydd yn gweithredu nifer o'r cynigion a nodir yn y papur ymgynghori 'Diwygio Etholiadol mewn Llywodraeth Leol yng Nghymru' a fydd yn cyfrannu at gryfhau democratiaeth leol ar draws y wlad gyfan, gan gynnwys Canolbarth a Gorllewin Cymru.
I thank the Cabinet Secretary for that response. In reply to Mark Isherwood, a moment ago, he said that it wasn't the role of Ministers in this place to second guess the decisions of local authorities. But, of course, that's exactly what his colleague, the Cabinet Secretary for energy, has done in respect of a planning decision at Llandegley Rocks in Radnorshire. I think he heard the exchange that took place between us earlier on. In this particular instance, the local authority turned the planning application down by an almost unanimous vote. Does he agree with me that it does tend to undermine local democracy if Ministers, for reasons that cannot be described as of overriding national importance, overturn the decisions of those who are elected on the ground to represent the interests of the people who themselves overwhelmingly opposed this proposal?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw. Wrth ateb Mark Isherwood, funud yn ôl, dywedodd nad rôl Gweinidogion yn y lle hwn oedd dyfalu beth fydd penderfyniadau awdurdodau lleol. Ond wrth gwrs, dyna'n union beth a wnaeth ei gyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros ynni, mewn perthynas â phenderfyniad cynllunio ar gyfer Creigiau Llandeglau yn sir Faesyfed. Credaf iddo glywed y drafodaeth a ddigwyddodd rhyngom yn gynharach. Yn yr achos penodol hwn, gwrthododd yr awdurdod lleol y cais cynllunio drwy bleidlais bron yn unfrydol. A yw'n cytuno â mi mai un peth sy'n tueddu i danseilio democratiaeth leol yw bod Gweinidogion, am resymau na ellir eu disgrifio fel rhai o bwysigrwydd dirfawr yn genedlaethol, yn gwrthdroi penderfyniadau'r rhai a etholwyd ar lawr gwlad i gynrychioli buddiannau'r bobl yr oedd y mwyafrif llethol ohonynt yn gwrthwynebu'r cynnig hwn?
Presiding Officer, the Member is tempting me into a terrible indiscretion. I have learnt through bitter experience not to speculate on decisions on any planning issue and it is not my intention to do so this afternoon.
Lywydd, mae'r Aelod yn fy nhemtio i gyflawni cam gwag dybryd. Dysgais drwy brofiad chwerw na ddylwn fwrw amcan ynghylch penderfyniadau ynglŷn ag unrhyw fater cynllunio ac nid yw'n fwriad gennyf wneud hynny y prynhawn yma.
Powys County Council recently unanimously passed a motion that stated that local authorities too often lose the confidence of the electorate, because they appear detached and unaccountable, and councillors of all parties supported this motion put forward by Dolforwyn county councillor Gareth Pugh. It was agreed that more needs to be done to engage and enthuse the electorate to make local government a more vibrant and relevant part of our communities. These concerns come about as a result of the local authority not engaging as sufficiently as perhaps they could have with regard to a large recycling facility planning application at Abermule in my constituency. From your perspective, Cabinet Secretary, is there anything that you can do in terms of providing local county councils with guidance in terms of how they can improve their engagement with the electorate when it comes to large, major decisions?
Yn ddiweddar, pasiodd Cyngor Sir Powys gynnig yn unfrydol a oedd yn datgan bod awdurdodau lleol yn rhy aml yn colli hyder yr etholwyr ynddynt, oherwydd eu bod yn ymddangos yn bell ac yn anatebol, a chefnogodd cynghorwyr o bob plaid y cynnig a gyflwynwyd gan gynghorydd sir Dolforwyn, Gareth Pugh. Cytunwyd bod angen gwneud rhagor i ennyn diddordeb a brwdfrydedd yr etholwyr i wneud llywodraeth leol yn rhan fwy bywiog a pherthnasol o'n cymunedau. Daw'r pryderon hyn o ganlyniad i'r ffaith nad oedd yr awdurdod lleol wedi ymgysylltu cymaint ag y gallent fod wedi'i wneud ynglŷn â chais cynllunio cyfleuster ailgylchu mawr yn Aber-miwl yn fy etholaeth. O'ch rhan chi, Ysgrifennydd y Cabinet, a oes unrhyw beth y gallwch ei wneud i roi arweiniad i gynghorau sir lleol ynglŷn â sut y gallant wella'u hymgysylltiad ag etholwyr mewn perthynas â phenderfyniadau mawr pwysig?
With the consent of the Presiding Officer, I won't refer to individual decisions of individual authorities, but what I would like to be able to say is that all of us, on all sides of the Chamber, want to see a vibrant democracy in all parts of this country and that means local authorities, ourselves as local Members, and Members of the UK Parliament as well, all participating in local debates about the future of our communities.
I very much welcome the decision of the National Assembly to introduce the Welsh Youth Parliament and I know that I'm seeking to talk to the people who are standing for the Blaenau Gwent seat, where I have a particular interest in seeking to—[Inaudible.] I don't think my days of standing for any youth institution are ahead of me, let me say. [Laughter.] I hope we will all be participating in that debate—
Gyda chaniatâd y Llywydd, ni chyfeiriaf at benderfyniadau unigol awdurdodau unigol, ond hoffwn allu dweud bod pob un ohonom, ar bob ochr i'r Siambr, am weld democratiaeth fywiog ym mhob rhan o'r wlad ac mae hynny'n golygu sicrhau bod awdurdodau lleol, ni ein hunain fel Aelodau lleol, ac Aelodau o Senedd y DU yn ogystal, oll yn cymryd rhan mewn trafodaethau lleol ar ddyfodol ein cymunedau.
Rwy'n croesawu'n fawr y penderfyniad yn y Cynulliad Cenedlaethol i gyflwyno Senedd Ieuenctid Cymru a gwn fy mod eisiau siarad â'r bobl sy'n sefyll am sedd Blaenau Gwent, lle mae gennyf ddiddordeb arbennig mewn ceisio—[Anghlywadwy.] Nid wyf yn meddwl bod fy nyddiau o sefyll etholiad i unrhyw sefydliad ieuenctid o fy mlaen, gadewch i mi ddweud. [Chwerthin.] Gobeithio y bydd pawb ohonom yn cymryd rhan yn y ddadl honno—
We were the future once.
Ni oedd y dyfodol unwaith.
We were the future. [Laughter.] And I hope we will all be able to join with those young people to engage in a debate about the nature of our democracy.
The proposals that were put forward by my predecessor, the current Cabinet Secretary for Finance, and I, in terms of strengthening local democracy, were to do exactly that: to strengthen political participation, to strengthen participation in decision making and to strengthen accountability of decision makers locally. I hope that, when it comes to a debate on this Bill, we will all, on all sides of the Chamber, participate in that discussion and ensure that we reflect on how we further strengthen democratic accountability in all parts of this country.
Ni oedd y dyfodol. [Chwerthin.] A gobeithio y bydd pawb ohonom yn gallu ymuno â'r bobl ifanc hynny i gymryd rhan mewn dadl ynghylch natur ein democratiaeth.
Nod y cynigion a gyflwynwyd gan fy rhagflaenydd, yr Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a minnau ar gryfhau democratiaeth leol, oedd gwneud yn union hynny: cryfhau cyfranogiad gwleidyddol, cryfhau cyfranogiad wrth wneud penderfyniadau a chryfhau atebolrwydd y rhai sy'n gwneud penderfyniadau'n lleol. Pan fyddwn yn trafod y Bil hwn, rwy'n gobeithio y bydd pawb ohonom, ar bob ochr i'r Siambr, yn cymryd rhan yn y drafodaeth honno ac yn sicrhau ein bod yn myfyrio ar sut y gallwn gryfhau atebolrwydd democrataidd ymhellach ym mhob rhan o'r wlad hon.
I believe that community councils can have a very important role in strengthening people's democratic participation and feeling that services are delivered in a way that's relevant to them. One of the recommendations of the independent review panel on community and town councils was that the whole of Wales should be covered by community and town councils—of course, that's not the case now—in order to provide place-based services as envisaged in that report. I wonder what your view of that is, Minister. In order to strengthen community councils, are there steps that the Welsh Government can take to increase the pool of qualified and appropriate town and community council clerks across Wales? I know that, particularly, some of the smaller community councils in mid and west Wales sometimes struggle to find the right person to support them.
Credaf y gall cynghorau cymuned chwarae rhan bwysig iawn yn cryfhau cyfranogiad democrataidd pobl a'r teimlad fod gwasanaethau'n cael eu darparu mewn ffordd sy'n berthnasol iddynt hwy. Un o argymhellion y panel adolygu annibynnol ar gynghorau cymuned a thref oedd y dylai Cymru gyfan gael ei chynrychioli gan gynghorau cymuned a thref—nid yw hynny'n wir yn awr wrth gwrs—er mwyn darparu gwasanaethau sy'n seiliedig ar le fel y rhagwelwyd yn yr adroddiad hwnnw. Tybed beth yw eich barn ar hynny, Weinidog. Er mwyn cryfhau cynghorau cymuned, a oes camau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i gynyddu'r gronfa o glercod cynghorau tref a chymuned cymwys a phriodol ar draws Cymru? Gwn fod rhai o'r cynghorau cymuned llai o faint yng nghanolbarth a gorllewin Cymru yn enwedig yn cael trafferth weithiau i ddod o hyd i'r person cywir i'w cefnogi.
Can I very much welcome the report of the panel on town and community councils, which reported to us on 3 October? The recommendations, I thought, were very persuasive in many different ways. I'm a great fan of local community and town councils. I know we've benefited greatly from the work of Tredegar Town Council at home. Can I say that I think there are a number of ways in which I want to take forward the reports and the recommendations? I'm anxious to ensure that we do have that conversation about the role of town and community councils and do so in the informed way that the panel have been able to go about their work. I will be asking the views of Members on how we wish to take this forward. We have proposals to make on doing so, but what I hope we'll be able to do is to engage in a positive debate about the positive impact that town and community councils can have, both on our accountability and our democracy and also on how we deliver services across the country. Whether we wish to create new councils or merge existing councils is a matter for conversation locally. There is current law that will enable that to happen. But I will look towards bringing together amendments to the Bill next February, if that is necessary, in order to give life to some of those recommendations.
A gaf fi roi croeso mawr iawn i adroddiad y panel ar gynghorau tref a chymuned a ddaeth i law ar 3 Hydref? Roeddwn yn credu bod yr argymhellion yn argyhoeddiadol iawn mewn llawer o ffyrdd gwahanol. Rwy'n hoff iawn o gynghorau tref a chymuned lleol. Gwn ein bod wedi elwa'n fawr o waith Cyngor Tref Tredegar gartref. A gaf fi ddweud fy mod yn credu bod nifer o ffyrdd yr hoffwn fwrw ymlaen â'r adroddiadau a'r argymhellion? Rwy'n awyddus i sicrhau ein bod yn cael y sgwrs honno am rôl cynghorau tref a chymuned ac yn gwneud hynny yn y modd deallus y gallodd y panel ei wneud wrth gyflawni eu gwaith. Byddaf yn gofyn barn yr Aelodau ar sut y dymunwn fwrw ymlaen â hyn. Mae gennym argymhellion i'w gwneud ar hynny, ond gobeithiaf y byddwn yn gallu cymryd rhan mewn dadl gadarnhaol am yr effaith gadarnhaol y gall cynghorau tref a chymuned ei chael ar ein hatebolrwydd a'n democratiaeth a hefyd ar sut y darparwn wasanaethau ar draws y wlad. Mae'r cwestiwn a ydym yn dymuno creu cynghorau newydd neu uno cynghorau presennol yn fater ar gyfer trafodaeth yn lleol. Ceir deddfwriaeth gyfredol a fydd yn galluogi hynny i ddigwydd. Ond byddaf yn edrych ar lunio gwelliannau i'r Bil fis Chwefror nesaf, os yw hynny'n angenrheidiol, er mwyn rhoi bod i rai o'r argymhellion hynny.
7. O ystyried bod Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi gwrthod cynlluniau Llywodraeth Cymru i leihau nifer yr awdurdodau lleol, beth yw cynlluniau Ysgrifennydd y Cabinet ar gyfer ad-drefnu awdurdodau lleol? OAQ52850
7. In light of the Welsh Local Government Association's rejection of Welsh Government plans to reduce local authority numbers, what are the Cabinet Secretary's plans for local authority reorganisation? OAQ52850
I set out my plans for the next steps for local government reform in my statement on 17 July.
Amlinellais fy nghynlluniau ar gyfer camau nesaf y broses o ddiwygio llywodraeth leol yn fy natganiad ar 17 Gorffennaf.
I thank the Cabinet Secretary for that non-answer. The WLGA, which is of course yet another unelected body that costs the public purse some £7 million per annum, seemed to be totally confused at your proposal to reduce local authorities. Was this because they were in the throes of responding proactively to the previous reform programme, as well as progressing the city deal agenda? Was their confusion further exacerbated by the fact that the Welsh Government had informed them, just a short time previously, that no local government reorganisation would take place for at least 10 years? Is it any wonder then, Cabinet Secretary, that local authorities responded by saying this announcement had caused disquiet, confusion and showed a lack of clarity at the heart of this Welsh Government, and that you had failed to make the case that the proposed mergers would deliver the savings envisaged?
Diolch i Ysgrifennydd Cabinet am yr ateb gwag hwnnw. Roedd y CLlLC, sydd wrth gwrs yn gorff anetholedig arall sy'n costio tua £7 miliwn i'r pwrs cyhoeddus bob blwyddyn, i'w weld wedi drysu'n llwyr gyda'ch cynnig i leihau nifer yr awdurdodau lleol. Ai'r rheswm am hyn oedd eu bod wrthi'n ymateb yn rhagweithiol i'r rhaglen ddiwygio flaenorol, yn ogystal â datblygu agenda'r dinas-ranbarth? A waethygwyd eu dryswch ymhellach gan y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi rhoi gwybod iddynt ychydig bach cyn hynny na fyddai unrhyw ad-drefnu llywodraeth leol yn digwydd am o leiaf 10 mlynedd? A yw'n rhyfedd o gwbl felly, Ysgrifennydd y Cabinet, fod awdurdodau lleol wedi ymateb drwy ddweud bod y cyhoeddiad hwn wedi achosi anesmwythyd, dryswch ac wedi dangos diffyg eglurder sylfaenol ar ran y Llywodraeth hon, a'ch bod wedi methu gwneud achos a ddynodai y byddai'r uno arfaethedig yn cyflawni'r arbedion a ragwelwyd?
Presiding Officer, I'm not sure the WLGA are confused, but I think the Member is. He's confused a number of different issues in a single question, which I accept is quite an achievement. Let me say this to him: I set out my intentions in the statement on 17 July. It appears he doesn't know that, and perhaps he should know that. I will be meeting with the working group next on 30 November to progress these matters. We have agreed terms of reference for that work and that work is being continued. I would suggest the Member tries to keep up.
Lywydd, nid wyf yn siŵr fod CLlLC yn drysu, ond credaf fod yr Aelod yn drysu. Mae wedi drysu rhwng nifer o wahanol faterion o fewn un cwestiwn, ac rwy'n derbyn bod hynny'n dipyn o gamp. Gadewch imi ddweud hyn wrtho: nodais fy mwriadau yn y datganiad ar 17 Gorffennaf. Mae'n ymddangos nad yw'n gwybod hynny, ac efallai y dylai wybod hynny. Bydd fy nghyfarfod nesaf â'r gweithgor ar 30 Tachwedd i ddatblygu'r materion hyn. Rydym wedi cytuno ar gylch gorchwyl ar gyfer y gwaith hwnnw, ac mae'r gwaith yn parhau. Buaswn yn awgrymu bod yr Aelod yn ceisio dal i fyny.
I think we're all aware how your Welsh Government and previous Cabinet Secretaries have churned out three different proposals for local government, each of which have been widely rejected with 21 of our local authorities coming out with lots of criticisms about these proposals, and, indeed, by council leaders and the WLGA. If I may, I'll just—Carmarthenshire came out and said that they were very disheartened after the much-welcomed assurance that there would be no structural change for a decade. Ceredigion—'It wouldn't be of any benefit to our residents.' Conwy—there is no compelling evidence that bigger is necessarily better; on the contrary, the experience in north Wales is that creating a large, single health board—well, we know what's happened there, don't we—has created problems that will continue to have negative impacts for years. At what point will you listen to local authorities, work with them across all the political groups and across all the council leaders, and come up with a sensible plan to help local authorities to work on a more regional basis, to collaborate with the partners that they see fit to work with, and actually allow them to take the lead on any local government reform going forward?
Credaf ein bod oll yn ymwybodol sut y mae eich Llywodraeth ac Ysgrifenyddion Cabinet blaenorol wedi cynhyrchu tri chynnig gwahanol ar gyfer llywodraeth leol, a phob un ohonynt wedi'u gwrthod yn eang gyda 21 o'n hawdurdodau lleol yn feirniadol iawn o'r cynigion hyn, ac arweinwyr cynghorau a CLlLC yn wir. Os caf, rwyf am—dywedodd Sir Gaerfyrddin eu bod yn siomedig iawn ar ôl cael sicrwydd a groesawyd yn fawr na fyddai unrhyw newid strwythurol am ddegawd. Ceredigion—'ni fyddai o unrhyw fudd i'n preswylwyr.' Conwy—nid oes unrhyw dystiolaeth gymhellol fod mwy o faint o reidrwydd yn golygu gwell; i'r gwrthwyneb, y profiad yng ngogledd Cymru yw bod creu un bwrdd iechyd mawr—wel, fe wyddom beth sydd wedi digwydd yno, oni wyddom—wedi creu problemau a fydd yn parhau i gael effaith negyddol am flynyddoedd. Ar ba bwynt fyddwch chi'n gwrando ar awdurdodau lleol, yn gweithio gyda hwy ar draws yr holl grwpiau gwleidyddol ac ar draws yr holl arweinwyr cynghorau, ac yn llunio cynllun synhwyrol i helpu awdurdodau lleol i weithio ar sail fwy rhanbarthol, i gydweithio â'r partneriaid yr ystyriant hi'n addas i weithio â hwy, a chaniatáu iddynt gymryd yr awenau ar unrhyw ddiwygio llywodraeth leol yn y dyfodol?
The Member asks me to allow others to take the lead in her question. In a previous question, of course, she demanded that I take the lead. I think she needs to make her mind up.
Mae'r Aelod yn gofyn i mi adael i bobl eraill gymryd yr awenau yn ei chwestiwn. Wrth gwrs, mewn cwestiwn blaenorol, roedd hi'n mynnu fy mod i'n cymryd yr awenau. Credaf fod angen iddi benderfynu.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, ar yr agenda yw'r cwestiynau amserol, ac i ofyn cwestiwn i'r Ysgrifennydd Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus—Rhun ap Iorwerth.
The next item, therefore, on our agenda is the topical questions, and to ask a question of the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services—Rhun ap Iorwerth.
2. Pa drafodaethau sydd wedi bod rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ynglŷn â hyfforddi peilotiaid Saudi Arabia yn RAF y Fali? 227
2. What discussions have taken place between the Welsh Government and the UK Government regarding the training of pilots from Saudi Arabia in RAF Valley? 227
No discussions have taken place on the use of RAF Valley for training purposes with pilots from Saudi Arabia. The use of RAF Valley for training purposes is a matter for the RAF and the Ministry of Defence. However, I did meet with the Ministry of Defence earlier this week and I will be meeting with Ministry of Defence Ministers again next week.
Nid oes unrhyw drafodaethau wedi digwydd ar ddefnydd o RAF y Fali at ddibenion hyfforddi peilotiaid o Saudi Arabia. Mater i'r RAF a'r Weinyddiaeth Amddiffyn yw'r defnydd o RAF y Fali at ddibenion hyfforddiant. Fodd bynnag, cyfarfûm â'r Weinyddiaeth Amddiffyn yn gynharach yr wythnos hon a byddaf yn cyfarfod â Gweinidogion y Weinyddiaeth Amddiffyn eto yr wythnos nesaf.
Mae safle'r llu awyr yn y Fali yn ganolfan ragoriaeth i hyfforddi peilotiaid llu awyr Prydain. Mae hefyd yn ganolfan lle mae peilotiaid o wledydd eraill yn treulio amser ar brydiau—rydym ni'n gwybod hynny. Ond mewn ateb i gwestiwn seneddol yn San Steffan gan Blaid Cymru yr wythnos diwethaf, fe wnaeth y Weinyddiaeth Amddiffyn gadarnhau bod peilotiaid o Saudi Arabia yn cael eu hyfforddi yno ar hyn o bryd. O ystyried y cwestiynau moesol difrifol sy'n cael eu codi ynglŷn â gweithredoedd Saudi Arabia yn rhyngwladol ar hyn o bryd, a ydy Llywodraeth Cymru yn cytuno efo fi ei bod hi'n amhriodol rhoi croeso i beilotiaid o lu awyr Saudi Arabia hyfforddi yma?
Fe allem ni siarad am y ffieiddio a fu yn rhyngwladol yn dilyn llofruddiaeth Jamal Khashoggi, ond beth sy'n fwyaf perthnasol yma ydy'r rhan y mae llu awyr Saudi Arabia yn ei chwarae mewn ymosodiadau ar Yemen, lle mae rhyfel wedi creu argyfwng dyngarol erchyll, a thra bod lluoedd teyrngarol yn trio ymateb i hynny, mae nifer fawr o bobl gyffredin, gan gynnwys plant, wedi cael eu lladd mewn ymosodiadau o'r awyr. Mi ddywedodd Amnest Rhyngwladol yn ddiweddar eu bod nhw wedi cofnodi 36 ymosodiad o'r awyr sy'n ymddangos fel petaent yn groes i gyfreithiau dyngarol rhyngwladol, yn cynnwys ymosodiadau ar ysbytai ac ysgolion, ac rydym ni'n gwybod mai llu awyr Saudi Arabia sy'n arwain yr ymosodiadau. Mae Llywodraeth America hefyd wedi cael ei beirniadu am ei rôl yn cefnogi a hyfforddi llu awyr Saudi Arabia. A wnewch chi—a wnaiff Lywodraeth Cymru hefyd gondemnio'r defnydd o RAF y Fali i'r pwrpas hwnnw?
Yn ogystal â'r elfen foesol, yn fyr, mae elfen ymarferol yma hefyd, ac yn y dyddiau diwethaf, rydym wedi clywed comisiynydd heddlu'r gogledd yn codi pryderon am y pwysau y gall presenoldeb peilotiaid Saudi Arabia yn y Fali ei roi ar adnoddau heddlu y gogledd. Felly, nac ydy, nid ydy amddiffyn ddim wedi ei ddatganoli ac nid ydy'r heddlu na heddlua wedi eu datganoli ychwaith, ond efo'r protest yn digwydd yn y Fali heno, fel mae'n digwydd, mae yna le, rydw i'n meddwl, i ymyrraeth yn fan hyn gan Lywodraeth Cymru i godi llais yn enw cyfiawnder.
The RAF Valley site is a centre of excellence for the training of RAF pilots. It's also a centre where pilots from other nations do spend time—we know that. But in response to a parliamentary question in Westminster from Plaid Cymru last week, the Ministry of Defence did confirm that pilots from Saudi Arabia were being trained there at the moment. Now, given the grave moral questions raised about the actions of Saudi Arabia internationally at the moment, does the Welsh Government agree with me that it is inappropriate to welcome pilots from the Saudi Arabian air force to train here?
We could talk about the abhorrence internationally about the murder of Jamal Khashoggi, but what is most relevant here is the part played by the Saudi Arabian air force in attacks on Yemen, where war has created an appalling humanitarian crisis, and whilst humanitarian forces try to respond to that, many ordinary people, including children, have been killed in air strikes. Amnesty International said recently that they have recorded 36 air attacks that appear to contravene international humanitarian law, including attacks on hospitals and schools, and we know that the Saudi air force is leading those strikes. The US Government has also been criticised for its role in supporting and training the Saudi Arabian air force. Will you, and will the Welsh Government, also condemn the use of RAF Valley for that purpose?
In addition to the ethical and moral issues, there is a practical element here too. In the past few days we have heard the police and crime commissioner for north Wales raising questions about the pressure that the presence of Saudi pilots could place on north Wales police officers. So, no, defence is not devolved, and policing is also non-devolved, but given the protests happening in Valley this evening, as it happens, I think there is scope for an intervention here from the Welsh Government in order to raise a voice in the name of justice.
Presiding Officer, the Member is aware, and I think Members on all sides of the Chamber are aware, that operational matters for the Royal Air Force are not a matter for this place, and it's not properly a matter to be discussed here. We will all have our views on world events, such as those taking place in Yemen and elsewhere, and we will all have views on that. What is a matter for this place, and what I believe is a proper matter for discussion here, is the role of all our armed forces and the bases that exist in Wales in sustaining and supporting British armed forces and to ensure that British armed forces are available to take part in operations in any part of the world, at any time. This Government supports the role of the Ministry of Defence in its bases in Wales, and I assume that the Member for sir Fôn supports the role of RAF Valley in his constituency, and I don't think he would want to be seen to be undermining the role of RAF Valley in any sense at all. What I will be debating and discussing with the Ministry of Defence is the basing of serving personnel in Wales. I would like to increase the MOD footprint in Wales. I am discussing with the MOD how we sustain and support additional bases in Wales. I want to see the barracks in Brecon maintained as a national headquarters for the armed forces in Wales, and I think all of us have very great reason—particularly this week, but not only this week—to be grateful for the service of all of our armed forces.
Lywydd, mae'r Aelod yn ymwybodol, a chredaf fod yr Aelodau ar bob ochr i'r Siambr yn ymwybodol, nad mater i'r lle hwn yw materion gweithredol y Llu Awyr Brenhinol, ac nid yw'n fater priodol i'w drafod yma. Bydd gan bawb ohonom ein barn ar ddigwyddiadau'r byd, megis y rhai sy'n digwydd yn Yemen ac mewn mannau eraill, a bydd gennym i gyd farn ar hynny. Yr hyn sy'n fater ar gyfer y lle hwn, a'r hyn y credaf ei fod yn fater priodol i'w drafod yma, yw rôl ein lluoedd arfog a'r safleoedd sy'n bodoli yng Nghymru ar gyfer cynnal a chefnogi lluoedd arfog Prydain ac i sicrhau bod lluoedd arfog Prydain ar gael i gymryd rhan mewn gweithredoedd yn unrhyw ran o'r byd ar unrhyw adeg. Mae'r Llywodraeth hon yn cefnogi rôl y Weinyddiaeth Amddiffyn ar ei safleoedd yng Nghymru, ac rwy'n rhagdybio bod yr Aelod dros Ynys Môn yn cefnogi rôl RAF y Fali yn ei etholaeth, ac nid wyf yn meddwl y byddai am gael ei weld yn tanseilio rôl RAF y Fali mewn unrhyw ystyr o gwbl. Yr hyn y byddaf yn ei ddadlau ac yn ei drafod gyda'r Weinyddiaeth Amddiffyn yw lleoli personél gweithredol yng Nghymru. Hoffwn gynyddu ôl troed y Weinyddiaeth Amddiffyn yng Nghymru. Rwy'n trafod gyda'r Weinyddiaeth Amddiffyn sut y gallwn gynnal a chefnogi canolfannau ychwanegol yng Nghymru. Hoffwn weld y barics yn Aberhonddu yn cael eu cynnal fel pencadlys cenedlaethol ar gyfer y lluoedd arfog yng Nghymru, a chredaf fod gan bob un ohonom reswm mawr iawn—yn enwedig yr wythnos hon, ond nid yr wythnos hon yn unig—dros fod yn ddiolchgar am wasanaeth ein holl luoedd arfog.
Last Friday, I was in Alice Street mosque in Butetown, speaking after Friday prayers. There's a Yemeni centre there and an established Yemeni community going back centuries. People told me how proud they are to have somebody with an Arab Yemeni background being elected to this Assembly for the first time. It was more than disappointing to find out that, at the other end of the country, in Anglesey, Saudi Arabian pilots are being trained to bomb Yemen, leading to thousands of civilian deaths. Now, some of these civilians being killed are family members of some of the people I met in Alice Street mosque. I find it an absolute disgrace that our country is being used to train pilots to bomb Yemen, a country with which we have such a strong connection historically. So, will you now, please, take urgent action to demand that the training of those Saudi pilots in Wales ceases? Diolch.
Ddydd Gwener diwethaf, roeddwn mewn mosg ar Stryd Alice yn Butetown, yn siarad ar ôl gweddïau dydd Gwener. Mae canolfan Yemenïaidd yno a chymuned Yemenïaidd sefydledig sy'n mynd yn ôl ganrifoedd. Dywedodd pobl wrthyf pa mor falch ydynt fod ganddynt rywun â chefndir Yemeni Arabaidd wedi ei ethol i'r Cynulliad hwn am y tro cyntaf. Roedd hi'n fwy na siomedig canfod, ar ben arall y wlad, ar Ynys Môn, fod peilotiaid o Saudi Arabia yn cael eu hyfforddi i fomio Yemen, gan arwain at filoedd o farwolaethau sifiliaid. Nawr, mae rhai o'r sifiliaid hyn sy'n cael eu lladd yn aelodau o deuluoedd rhai o'r bobl y cyfarfûm â hwy ym mosg Stryd Alice. Credaf ei bod yn gwbl warthus fod ein gwlad yn cael ei defnyddio i hyfforddi peilotiaid i fomio Yemen, gwlad y mae gennym gysylltiad mor gryf â hi yn hanesyddol. Felly, a wnewch chi yn awr, os gwelwch yn dda, roi camau brys ar waith i fynnu bod hyfforddiant y peilotiaid Saudi hynny yng Nghymru yn dod i ben? Diolch.
Presiding Officer, as I've already stated, Members on all sides of the Chamber will have their own views on world events and those taking place in Yemen and elsewhere, and I think we would all share similar views on the impact of warfare on civilians, wherever they happen to be, and we recognise that. It is not, however, a matter for this place to debate or discuss the operational decisions taken by the Royal Air Force in the deployment of UK resources. That is quite properly a matter for the Ministry of Defence, and it is quite properly not a matter that is devolved to this place. We may have individual views as individuals. However, it is right and proper that we support our armed forces, support the ability of the Royal Air Force and other parts of our armed forces to take the operational decisions that they believe they need in and within the structures that are established for them by the United Kingdom Government, which is accountable to the United Kingdom Parliament.
Lywydd, fel rwyf wedi dweud eisoes, bydd gan Aelodau ar bob ochr i'r Siambr eu barn eu hunain ar ddigwyddiadau byd-eang a'r rhai sy'n digwydd yn Yemen ac mewn mannau eraill, a chredaf y byddem oll yn rhannu barn debyg ynglŷn ag effaith rhyfela ar sifiliaid, lle bynnag y maent yn digwydd bod, ac rydym yn cydnabod hynny. Fodd bynnag, nid mater ar gyfer y lle hwn yw dadlau neu drafod penderfyniadau gweithredol a wneir gan y Llu Awyr Brenhinol ynglŷn â'r defnydd o adnoddau'r DU. Yn briodol iawn, mater ar gyfer y Weinyddiaeth Amddiffyn yw hynny, ac yn gywir iawn, nid yw'n fater a ddatganolwyd i'r lle hwn. Efallai y bydd gennym safbwyntiau unigol fel unigolion. Fodd bynnag, mae'n iawn ac yn briodol ein bod yn cefnogi ein lluoedd arfog, yn cefnogi gallu'r Llu Awyr Brenhinol a rhannau eraill o'n lluoedd arfog i wneud y penderfyniadau gweithredol y credant fod angen iddynt eu gwneud ac o fewn y strwythurau a sefydlwyd ar eu cyfer gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig, sy'n atebol i Senedd y Deyrnas Unedig.
Yr eitem nesaf yw'r datganiadau 90 eiliad, a'r datganiad cyntaf—Bethan Sayed.
The next item is the 90-second statements, and the first statement from Bethan Sayed.
I wanted to take this opportunity today for each and every one of us to remember our friend and colleague Carl Sargeant, on this, the anniversary of his passing. I know that we are all thinking about his family and friends here today, and we all remember him in our own unique ways—from his mischievous grins to his unconventional speeches, to the care that he had for others. He always had your back. I wasn't able to pay tribute to Carl in the Senedd last year; I broke my arm at the very same time, and watched all of your heartfelt tributes on Senedd.tv. I first met Carl when I was a student president, lobbying Ministers and Assembly Members as they entered Tŷ Hywel, at the time, for debates, and he always stopped and talked to me when other Assembly Members actually didn't—and I will name no names here today. He tried and failed to recruit me to the Labour Party, but in recent years he became a really good friend, a confidante, and someone I could always rely on to listen to me and support me when I had my own personal challenges in my life. And I will always respect that friendship, and I hope that I can take that friendship forward with his son, Jack Sargeant.
That day last year changed politics forever. It made me think about how we treat other people, and how we can develop long-lasting bonds beyond the confines of narrow party politics. I know that Jack Sargeant's work on talking about a kinder politics can help and assist all of us—all of us—in this room today.
I think it's important also for us to remember Carl's dedication to the White Ribbon campaign and the initiatives he took to tackle the scourge of domestic abuse in Wales. After his death, Welsh Women's Aid said, and I quote, Carl
'was a charismatic and influential leader, and was a supporter of many domestic abuse services across Wales.'
He played an
'instrumental part in the Welsh Government’s work to end violence against women, and was rarely seen without a white ribbon on his lapel'.
Well, Carl, if you're up there listening to us, we are all right, mate, but we will always remember you, and we will do justice to your legacy, but we miss you terribly here today. Diolch yn fawr iawn.
Roeddwn am fanteisio ar y cyfle hwn heddiw i bob un ohonom gofio ein ffrind a'n cyd-Aelod Carl Sargeant, flwyddyn wedi ei farwolaeth. Gwn ein bod oll yn meddwl am ei deulu a'i ffrindiau yma heddiw, ac rydym oll yn ei gofio yn ein ffyrdd unigryw ein hunain—o'i wenau drygionus i'w areithiau anghonfensiynol, i'w ofal am eraill. Roedd bob amser yn barod i'ch cefnogi. Ni allais dalu teyrnged i Carl yn y Senedd y llynedd; torrais fy mraich ar yr un adeg, a gwyliais bob un o'ch teyrngedau didwyll ar Senedd.tv. Cyfarfûm â Carl gyntaf pan oeddwn yn llywydd myfyrwyr, yn lobïo Gweinidogion ac Aelodau Cynulliad wrth iddynt fynd i mewn i Dŷ Hywel, ar y pryd, ar gyfer y dadleuon, ac roedd Carl bob amser yn aros i siarad gyda mi pan nad oedd Aelodau Cynulliad eraill yn gwneud hynny—ac nid wyf am enwi enwau yma heddiw. Fe geisiodd ac fe fethodd fy recriwtio i'r Blaid Lafur, ond yn y blynyddoedd diwethaf daeth ffrind da iawn, yn rhywun y gallwn droi ato a dibynnu arno bob amser i wrando arnaf a fy nghefnogi pan wynebais heriau personol yn fy mywyd. A byddaf bob amser yn parchu'r cyfeillgarwch hwnnw, a gobeithiaf y gallaf ddatblygu'r cyfeillgarwch hwnnw gyda'i fab, Jack Sargeant.
Fe wnaeth y diwrnod hwnnw y llynedd newid gwleidyddiaeth am byth. Gwnaeth i mi feddwl sut rydym yn trin pobl eraill, a sut y gallwn ddatblygu cysylltiadau hirdymor y tu hwnt i ffiniau gwleidyddiaeth bleidiol gul. Gwn fod gwaith Jack Sargeant ar siarad am wleidyddiaeth fwy caredig yn gallu helpu a chynorthwyo pawb ohonom—pob un ohonom—yn yr ystafell hon heddiw.
Credaf ei bod hi'n bwysig hefyd inni gofio ymrwymiad Carl i ymgyrch y Rhuban Gwyn a'r mentrau a roddodd ar waith i fynd i'r afael â melltith cam-drin domestig yng Nghymru. Ar ôl ei farwolaeth, dywedodd Cymorth i Fenywod Cymru am Carl, a dyfynnaf,
Roedd yn arweinydd carismatig a dylanwadol, ac yn gefnogwr nifer o wasanaethau cam-drin domestig ledled Cymru.
Chwaraeodd ran
allweddol yng ngwaith Llywodraeth Cymru i roi terfyn ar drais yn erbyn menywod, ac anaml y'i gwelid heb ruban gwyn ar labed ei got.
Wel, Carl, os wyt ti i fyny yno'n gwrando arnom, rydym yn iawn, gyfaill, ond byddwn bob amser yn dy gofio di, a byddwn yn gwneud cyfiawnder â dy waddol, ond rydym yn dy golli'n ofnadwy yma heddiw. Diolch yn fawr iawn.
Jane Hutt.
Jane Hutt.
Llywydd, I want to pay tribute to women in the first world war whose roles and lives were brought to light by my constituent and Welsh historian, Professor Deirdre Beddoe, last Sunday on BBC2. As Professor Beddoe told us, at the start of the war, women were encouraged by Ministers, including David Lloyd George, to say goodbye to the men they loved in every street and every community in the land, with government propaganda stressing that mothers, wives and sweethearts should send their men to the war. Professor Beddoe has highlighted the key role that women, particularly Welsh women, played in winning the war. She described how women were feeding the nation in the Women's Land Army, nursing, and working in often dangerous roles in 11 munition factories in Wales, and she discovered that the suffragettes were the first port of call for recruitment to the police.
At the start of the war, women who worked often did so for a pittance as domestic servants and waitresses, so the opportunity to work in a range of different workplaces was liberating, and, by the end of the war, 80 per cent of the workforce was made up of women. Women played their part behind the front, but entered the war without the vote. When the war was over, they were told, 'Your place is in the home.' But women won partial suffrage in 1918, a victory we've celebrated in this Senedd and in the centenary this year. In this very significant week of remembrance, we must remember the sacrifices and contributions women made, as well as remembering the devastating loss of their menfolk in the first world war.
Lywydd, hoffwn dalu teyrnged i fenywod yn y rhyfel byd cyntaf y disgrifiwyd eu rolau a'u bywydau gan fy etholwr a'r hanesydd Cymreig, yr Athro Deirdre Beddoe, ddydd Sul diwethaf ar BBC2. Fel y dywedodd yr Athro Beddoe wrthym, ar ddechrau'r rhyfel, câi menywod eu hannog gan Weinidogion, gan gynnwys David Lloyd George, i ddweud hwyl fawr wrth y dynion a garent ym mhob stryd a phob cymuned yn y tir, gyda phropaganda llywodraeth yn pwysleisio y dylai mamau, gwragedd a chariadon anfon eu dynion i'r rhyfel. Nododd yr Athro Beddoe y rôl allweddol y chwaraeodd menywod, yn enwedig menywod Cymru, yn ennill y rhyfel. Disgrifiodd sut y bwydai menywod y genedl ym Myddin Dir y Menywod, yn nyrsio, ac yn gweithio mewn rolau peryglus yn aml mewn 11 o ffatrïoedd arfau yng Nghymru, a darganfu mai'r swffragetiaid oedd y pwynt cyswllt cyntaf ar gyfer recriwtio i'r heddlu.
Ar ddechrau'r rhyfel, roedd menywod a weithiai yn aml yn gwneud hynny am y nesaf peth i ddim fel morwynion domestig a gweinyddesau, felly roedd y cyfle i weithio mewn amrywiaeth o weithleoedd gwahanol yn rhoi ymdeimlad o ryddid i fenywod, ac erbyn diwedd y rhyfel, roedd 80 y cant o'r gweithlu yn fenywod. Chwaraeai menywod eu rhan i ffwrdd o'r ffrynt, ond pan ddechreuodd y rhyfel, nid oedd ganddynt hawl i bleidleisio. Pan ddaeth y rhyfel i ben, dywedwyd wrthynt, 'Yn y cartref y mae eich lle.' Ond enillodd menywod y bleidlais yn rhannol yn 1918, buddugoliaeth a ddathlwyd gennym yn y Senedd hon ac ar gyfer y canmlwyddiant eleni. Yn ystod wythnos y cofio arwyddocaol iawn eleni, rhaid inni gofio aberth a chyfraniadau menywod, yn ogystal â chofio'r holl ddynion a gollasant yn y rhyfel byd cyntaf.
David Rees.
David Rees.
Diolch, Llywydd. Ninety-three years ago, on 10 November 1925, Richard Walter Jenkins Jnr was born in the family home in the Afan Valley. We know him as Richard Burton. Now, today, I'm not highlighting his life, as I hope to be here on the centenary of his birth to do that, but rather celebrating the thirty-sixth running of the Richard Burton 10K. The inaugural road race took place in 1982, following much work undertaken by the committee of the Cwmafan Welfare Association, who continued to operate that race for many successive years. The first race travelled the 10 km through my own village of Cwmafan, and it was used to raise money for the communities and facilities. Those early races raised sufficient funds to develop a gym for sporting clubs and local people to access, and thus we saw real benefit coming to the community from this race.
Since 1982 we have seen the race grow in stature, and, last Sunday, in its thirty-sixth year, it attracted approximately 1,800 runners—and that's not including the 400 plus mini-milers who took part in an earlier race on the same day—from all over the UK, running one of the oldest 10 km road races in our nation. Now, everyone is—. Quite a few people are involved: councillors, MPs—and one Assembly Member's actually run that race as well, and Bethan Sayed is that one Member. My stature does not match into road racing, so—. [Interruption.] No, I think I'll give that one a miss.
But whilst becoming a recognised race in the Welsh athletics calendar, it still remains true to its original concept and raises funds for local groups. Today, it's organised by a couple called Shaun and Anna Tobin, supported by a very active committee of volunteers, and they've transformed that route now to encompass both Cwmafan and Pontrhydyfen along the Richard Burton trail. It's a race that epitomises the spirit and beauty of our famous Welsh valleys with the spirit of the legend that is Richard Burton. Long may it continue to do so.
Diolch, Lywydd. Ar 10 Tachwedd 1925, 93 o flynyddoedd yn ôl, ganwyd Richard Walter Jenkins yr ieuengaf yng nghartref y teulu yng Nghwm Afan. Rydym yn ei adnabod fel Richard Burton. Nawr, heddiw, nid wyf am dynnu sylw at ei fywyd, gan fy mod yn gobeithio bod yma ar adeg canmlwyddiant ei eni i wneud hynny, ond yn hytrach, rwyf am ddathlu 36ain ras y Richard Burton 10K. Cynhaliwyd y ras ffordd gyntaf ym 1982, ar ôl llawer o waith gan bwyllgor Cymdeithas Les Cwmafan a ddaliodd ati i gynnal y ras honno am flynyddoedd lawer. Teithiodd y ras 10 km gyntaf drwy fy mhentref, sef Cwmafan, a chafodd ei defnyddio i godi arian ar gyfer y cymunedau a chyfleusterau. Cododd y rasys cynnar hynny ddigon o arian i ddatblygu campfa i glybiau chwaraeon a phobl leol ei defnyddio, ac felly gwelsom fudd gwirioneddol yn dod i'r gymuned o'r ras.
Ers 1982, rydym wedi gweld y ras yn tyfu, a ddydd Sul diwethaf, 36 o flynyddoedd ar ôl iddi gael ei rhedeg gyntaf, denodd oddeutu 1,800 o redwyr—a hynny heb gynnwys y 400 a mwy o redwyr milltir bach a gymerodd ran mewn ras gynharach ar yr un diwrnod—o bob cwr o'r DU, i redeg un o'r rasys ffordd 10 km hynaf yn ein gwlad. Nawr, mae pawb yn—. Mae cryn dipyn o bobl yn cymryd rhan: cynghorwyr, ASau—ac mae un Aelod Cynulliad wedi rhedeg y ras honno hefyd, sef Bethan Sayed. Nid yw fy nghorffolaeth i'n addas ar gyfer rhedeg ras ffordd, felly—. [Torri ar draws.] Na, rwy'n credu y gwnaf fi gadw'n glir o hynny.
Ond er iddi ddod yn ras gydnabyddedig ar galendr athletau Cymru, mae'n dal yn aros yn ffyddlon i'w bwriad gwreiddiol sef codi arian ar gyfer grwpiau lleol. Heddiw, caiff ei threfnu gan bâr o'r enw Shaun ac Anna Tobin, gyda chefnogaeth pwyllgor gweithgar iawn o wirfoddolwyr, ac maent wedi trawsnewid y llwybr bellach i gynnwys Cwmafan a Phontrhyd-y-fen ar hyd llwybr Richard Burton. Mae'n ras sy'n ymgorffori ysbryd a harddwch ein cymoedd enwog yng Nghymru ynghyd ag ysbryd y chwedl o ddyn, Richard Burton. Hir y parhaed.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cynnig i ethol Aelod i bwyllgor, ac rydw i'n galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig yn ffurfiol—Darren Millar.
The next item is the motion to elect a Member to a committee, and I call on a member of Business Committee to move the motion formally—Darren Millar.
Cynnig NDM6857 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheolau Sefydlog 17.3 a 17.13(ii), yn ethol Llyr Gruffydd (Plaid Cymru) yn aelod o’r Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog.
Motion NDM6857 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Orders 17.3 and 17.13(ii), elects Llyr Gruffydd (Plaid Cymru) as a Member of the Committee for the Scrutiny of the First Minister.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu'r cynnig? Felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Does any Member object to the motion? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Sy'n dod â ni at yr eitem ar ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ar gyllid wedi'i dargedu i wella canlyniadau addysgol, ac rydw i'n galw ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—Lynne Neagle.
That brings us to the debate on the Children, Young People and Education Committee report on targeted funding to improve educational outcomes. I call on the Chair of the committee to move the motion—Lynne Neagle.
Cynnig NDM6852 Lynne Neagle
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi Adroddiad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, 'Cyrraedd y nod? Cyllid wedi’i Dargedu i Wella Canlyniadau Addysgol', a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 20 Mehefin 2018.
Motion NDM6852 Lynne Neagle
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes the Children, Young People and Education Committee Report, 'On the Money? Targeted Funding to Improve Educational Outcomes', which was laid in the Table Office on 20 June 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I’m very pleased to open this debate on the Children, Young People and Education Committee’s inquiry on targeted funding to improve educational outcomes and our report, 'On the money?', which we published in June. The aim of our inquiry was to focus on whether Welsh Government's work on using a targeted approach to support disadvantaged pupils to reach their full potential and raise school standards more generally is truly on the money, and what more can be done to get the greatest impact and value for money from a targeted approach. If Wales is to have the first-class, heralded education system we all aspire to, we cannot and should not leave any pupils behind. That is why I'm pleased that the Cabinet Secretary for Education welcomes our report and has accepted 24 of our 31 recommendations and a further three in principle.
The Welsh Government has a well-established approach of targeting additional resources at particular groups of pupils who are at risk of not reaching their full potential. Tackling the negative correlation between deprivation, as measured by eligibility for free school meals, and attainment has been a priority for many years. Of course, some pupils from deprived backgrounds do very well and flourish academically, but we know many more do not. Pupils who are eligible for free school meals—eFSM—who often do well often do so against the odds and in spite of, rather than because of, their circumstances. This is why targeted support and intervention to break these structural inequalities, such as the pupil development grant, is so vital. This is why the committee’s report expresses general support for the principle of targeted funding. However, at £94 million per year, the PDG takes up a significant chunk of the education budget and it's crucial that we get the best possible value for money.
Our report also looked at the Welsh Government’s targeted school improvement programme, Schools Challenge Cymru, which between 2014 and 2017 worked with 39 underperforming schools in Wales.
Firstly, on the PDG, which is intended to be for every eFSM pupil, including those who are high-achieving but could achieve even more, our inquiry found that the PDG is predominantly being targeted at low-achieving eFSM pupils, and not at more able and talented ones. I am pleased that the Cabinet Secretary has accepted our recommendation on this and has already taken steps to address it.
Diolch, Lywydd. Rwy'n falch iawn o agor y ddadl hon ar ymchwiliad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg i gyllid wedi'i dargedu i wella canlyniadau addysgol a'n hadroddiad, 'Cyrraedd y nod?', a gyhoeddwyd gennym ym mis Mehefin. Nod ein hymchwiliad oedd edrych i weld a yw gwaith Llywodraeth Cymru ar ddefnyddio dull wedi'i dargedu i gynorthwyo disgyblion difreintiedig i gyrraedd eu potensial llawn ac i godi safonau ysgolion yn fwy cyffredinol yn cyrraedd y nod go iawn, a beth arall y gellir ei wneud i sicrhau'r effaith fwyaf a'r gwerth gorau am arian o ddull wedi'i dargedu. Os yw Cymru i gael y system addysg o'r radd flaenaf y mae pawb ohonom yn dyheu amdani, ni allwn ac ni ddylwn adael unrhyw ddisgyblion ar ôl. Dyna pam rwy'n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn croesawu ein hadroddiad ac wedi derbyn 24 o 31 o'n hargymhellion a thri arall mewn egwyddor.
Mae gan Lywodraeth Cymru ddull sefydledig o dargedu adnoddau ychwanegol at grwpiau penodol o ddisgyblion sydd mewn perygl o fethu cyrraedd eu potensial llawn. Mae mynd i'r afael â'r gydberthynas negyddol rhwng amddifadedd, fel y'i mesurir yn ôl cymhwysedd i gael prydau ysgol am ddim, a chyrhaeddiad wedi bod yn flaenoriaeth ers blynyddoedd lawer. Wrth gwrs, mae rhai disgyblion o gefndiroedd difreintiedig yn gwneud yn dda iawn ac yn ffynnu'n academaidd, ond gwyddom fod yna lawer rhagor nad ydynt yn gwneud hynny. Mae disgyblion sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim sy'n aml yn gwneud yn dda yn aml yn gwneud hynny yn groes i'r disgwyl ac er gwaethaf, yn hytrach nag oherwydd, eu hamgylchiadau. Dyna pam y mae cymorth ac ymyrraeth wedi'i dargedu i chwalu'r anghydraddoldebau strwythurol hyn, megis y grant datblygu disgyblion, mor hanfodol. Dyna pam y mae adroddiad y pwyllgor yn mynegi cefnogaeth gyffredinol i'r egwyddor o dargedu cyllid. Fodd bynnag, ar £94 miliwn y flwyddyn, mae'r grant datblygu disgyblion yn llyncu rhan sylweddol o'r gyllideb addysg ac mae'n hollbwysig ein bod yn sicrhau'r gwerth gorau posibl am arian.
Edrychodd ein hadroddiad hefyd ar raglen gwella ysgolion Llywodraeth Cymru, Her Ysgolion Cymru, rhaglen wedi'i thargedu a weithiodd gyda 39 o ysgolion a oedd yn tangyflawni yng Nghymru rhwng 2014 a 2017.
Yn gyntaf, ar y grant datblygu disgyblion, y bwriedir iddo fod ar gyfer pob disgybl sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim, gan gynnwys y rhai sy'n cyflawni ar lefel uchel ond a allai gyflawni mwy hyd yn oed, canfu ein hymchwiliad fod y grant datblygu disgyblion yn cael ei dargedu'n bennaf ar gyfer disgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim ac sy'n tangyflawni, ac nid ar gyfer rhai mwy abl a thalentog. Rwy'n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn ein hargymhelliad ar hyn ac eisoes wedi rhoi camau ar waith i ymdrin â'r mater.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
The Welsh Government has also committed to closely monitoring the impact of the PDG and ensuring value for money, which we welcome. Estyn told the committee that two thirds of schools were using the grant effectively. Both Estyn and the Cabinet Secretary indicated that this was to be expected as it reflects the proportion of schools with good or better leadership. However, the committee believes that we should not be satisfied with a position whereby a third of schools are not using the PDG effectively and would seek further assurances from the Cabinet Secretary on this point.
The PDG has been in place for over six years now, and almost £400 million has been invested in it. The school improvement consortia have now appointed PDG leads in each of the four regions. We recommended that they should do much more to challenge ineffective use of the grant. This is something that the evaluation by Ipsos MORI and the Wales Institute of Social and Economic Research, Data and Methods found was not happening sufficiently. I welcome the Cabinet Secretary’s acceptance of our recommendations in this area, particularly on how the PDG can be used to improve eFSM pupils' attendance and engagement with their education.
Deputy Presiding Officer, I will now focus on a couple of the recommendations that the Welsh Government has rejected. From 2018-19, the Welsh Government expects schools to use the PDG on pupils who've been eligible for free school meals in either of the previous two years; this provides welcome flexibility. However, schools have not been given any extra money to do this, as their PDG allocations are still based on a one-year eFSM headcount. If the Welsh Government wants schools to adopt a more flexible definition for targeting the grant, the committee recommended that it should commit to fully funding this.
Furthermore, in relation to allocations, the committee recognised the rationale for using the 2016 annual school census data: eFSMs figures were higher in that year, which had enabled more money to be drawn down for the PDG. However, we were concerned about schools that buck the trend and may have had a higher number of eFSM pupils in 2017 or 2018. As such, we called for schools' PDG allocations to be determined by whichever is the higher of their 2016 eFSM headcount or the latest available.
The committee made a number of recommendations about the impact of the PDG on attainment of eFSM pupils and unintended consequences of changes to key stage 4 performance measures. Attainment data shows encouraging progress in narrowing the gap in the attainment of pupils eligible for free school meals and non-eFSM pupils, at least up to 2016. However, the committee was very concerned by what happened following the Welsh Government’s changes to key stage 4 performance measures in 2017, which reduced the weighting given to vocational qualifications due to concerns that pupils were being excessively entered for these.
I know that rates of achievement of the level 2 threshold measures are not comparable between 2017 and previous years. However, what really concerned the committee was the widening gap between eFSM pupils and their peers. We found that there's now a disincentive to schools to enter pupils for vocational qualifications, even where it might be right for that pupil, and this has affected eFSM pupils disproportionately. The committee recommended that the Welsh Government urgently investigate this unintended consequence and learn lessons at the earliest opportunity. We recognise that new interim performance measures have been announced for summer 2019. However, given that the provisional 2018 results show a similar position to 2017, we'd welcome further assurances from the Cabinet Secretary that the 2017 and 2018 eFSM cohorts were not unfairly and adversely affected by the previous changes. How has the PDG mitigated, or failed to mitigate, against this?
The same can be said for looked-after children; their attainment relative to their peers has widened since 2016 after years of good progress in narrowing the gap. Moving on to the element of the PDG for looked-after children and adopted children, I welcome the Welsh Government’s commitment to using the evaluation it has commissioned from ICF Consulting to improve the programme going forward. The committee heard that this aspect of the PDG has been insufficiently strategic until quite recently, when the regional consortia have improved the way they target and administer the grant.
The committee's biggest concern, however, related to the way the PDG is used or not used on adopted children. There are around 4,000 looked-after children in Wales, and an estimated 3,000 to 3,500 adopted children. Whilst the Welsh Government expects consortia to target the PDG at adopted children as well as looked-after children, the funding allocation is based only on the numbers of looked-after children. This means one of two things: either the PDG is not being used for adopted children or if it is, then the per-head amount of £1,150 is effectively diluted by almost half.
I'm really pleased that the Welsh Government has said it will look at how adopted children can be more proactively identified and subsequently supported through the PDG. However, we are disappointed that our recommendation that the PDG is allocated to consortia based on the numbers of both looked-after children and adopted children has been rejected, although we note that the Cabinet Secretary will keep it under review.
Turning to Schools Challenge Cymru, I am pleased that the Cabinet Secretary has accepted our four recommendations, albeit one in principle. Whilst the improvements shown by schools involved in the programme were variable, some schools did extremely well as a result of the extra challenge and support, particularly in the central south Wales region. It is vital that there is no loss of momentum in these schools following the closure of a programme, and I am glad that the Government has agreed that the regional consortia should closely monitor the position. We did hear different interpretations of whether Schools Challenge Cymru was always intended to be time limited, but there was general consensus in our evidence that a programme of this kind really needs to run for longer than three years to have a lasting effect.
The committee noted the Cabinet Secretary's position that Schools Challenge Cymru served its purpose while the consortia were in their infancy and that they can now take on the baton of targeted school improvement in specific schools. But what the committee couldn't really understand was why the decision to discontinue Schools Challenge Cymru came seven months before the evaluation, which the Welsh Government itself commissioned, was completed. We were also concerned to be told of a lack of engagement in learning lessons from Schools Challenge Cymru with those central to delivering the programme, who told the committee that they felt somewhat frozen out.
The committee recommended that the Welsh Government and the consortia do more to learn lessons from Schools Challenge Cymru in order to apply these to school improvement more generally, and I am pleased the Cabinet Secretary has agreed to do this. The committee was concerned that, following the closure of the programme, its annual budget went back to reserves, rather than elsewhere within the education budget. Indeed, this inquiry has highlighted the wider issue of school funding, which has come up time and time again in various inquiries the committee has undertaken. The committee will be examining these issues and the process of allocating school budgets in its forthcoming inquiry into school funding, and this is, of course, a key issue for the 2019-20 draft budget, particularly given the concerns expressed over the level of funding for school budgets.
Finally, Deputy Presiding Officer, I'd like to thank stakeholders for the way they've positively engaged with the inquiry and their invaluable contributions, as well as the schools that we visited. I'd also like to thank the Cabinet Secretary for her positive response to this inquiry and our recommendations. I know the Welsh Government is committed to supporting disadvantaged pupils to reach their full potential and raising school standards more generally. I hope that our report has shown the value of regularly monitoring that Welsh Government's approach is truly on the money.
All our pupils, whatever their background, deserve to receive the greatest impact and value for money from a targeted approach. Thank you.
Mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi ymrwymo i fonitro effaith y grant datblygu disgyblion yn agos a sicrhau gwerth am arian, ac rydym yn croesawu hynny. Dywedodd Estyn wrth y pwyllgor fod dwy ran o dair o ysgolion yn defnyddio'r grant yn effeithiol. Nododd Estyn ac Ysgrifennydd y Cabinet fod hyn i'w ddisgwyl gan ei fod yn adlewyrchu'r gyfran o ysgolion gydag arweinyddiaeth dda neu well. Fodd bynnag, mae'r pwyllgor yn credu na ddylem fodloni ar sefyllfa lle nad yw traean yr ysgolion yn defnyddio'r grant datblygu disgyblion yn effeithiol a byddai'n gofyn am sicrwydd pellach gan Ysgrifennydd y Cabinet ar y pwynt hwn.
Mae'r grant datblygu disgyblion wedi bod ar waith ers dros chwe blynedd bellach, a buddsoddwyd bron i £400 miliwn ynddo. Mae consortia gwella ysgolion bellach wedi penodi arweinwyr grant datblygu disgyblion ym mhob un o'r pedwar rhanbarth. Rydym wedi argymell y dylent wneud llawer mwy i herio defnydd aneffeithiol o'r grant. Dyma rywbeth y canfu'r gwerthusiad gan Ipsos MORI a Sefydliad Ymchwil, Data a Methodoleg Gymdeithasol ac Economaidd Cymru nad oedd yn digwydd yn ddigonol. Rwy'n croesawu'r ffaith bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn ein hargymhellion yn hyn o beth, yn enwedig ynglŷn â sut y gellir defnyddio'r grant datblygu disgyblion i wella presenoldeb disgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim a'u hymgysylltiad â'u haddysg.
Ddirprwy Lywydd, rwyf am ganolbwyntio yn awr ar un neu ddau o'r argymhellion y mae Llywodraeth Cymru wedi'u gwrthod. O 2018-19, mae Llywodraeth Cymru yn disgwyl i ysgolion ddefnyddio'r grant datblygu disgyblion ar ddisgyblion sydd wedi bod yn gymwys am brydau ysgol am ddim yn y naill neu'r llall o'r ddwy flynedd flaenorol; mae hyn yn cynnig hyblygrwydd sydd i'w groesawu. Fodd bynnag, nid yw ysgolion wedi cael unrhyw arian ychwanegol i wneud hyn, gan fod eu dyraniadau grant datblygu disgyblion yn seiliedig ar nifer y disgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim mewn un flwyddyn. Os yw Llywodraeth Cymru am i ysgolion fabwysiadu diffiniad mwy hyblyg ar gyfer targedu'r grant, mae'r pwyllgor yn argymell y dylai ymrwymo i ariannu hyn yn llawn.
At hynny, mewn perthynas â dyraniadau, roedd y pwyllgor yn cydnabod y rhesymeg dros ddefnyddio data cyfrifiad ysgol blynyddol 2016: roedd y ffigurau prydau ysgol am ddim yn uwch yn y flwyddyn honno, gan alluogi mwy o arian i gael ei neilltuo ar gyfer y grant datblygu disgyblion. Fodd bynnag, roeddem yn bryderus ynglŷn ag ysgolion sy'n mynd yn groes i'r duedd ac a allai gael nifer uwch o ddisgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim yn 2017 neu 2018. O'r herwydd, galwasom am bennu dyraniadau'r grant datblygu disgyblion i ysgolion ar sail pa un bynnag sydd uchaf, naill ai nifer y disgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim yn 2016 neu'r cyfrif diweddaraf sydd ar gael.
Gwnaeth y pwyllgor nifer o argymhellion ynghylch effaith y grant datblygu disgyblion ar gyrhaeddiad disgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim a chanlyniadau anfwriadol newidiadau i fesurau perfformiad cyfnod allweddol 4. Dengys data cyrhaeddiad gynnydd calonogol ar gau'r bwlch yng nghyrhaeddiad disgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim a disgyblion nad ydynt yn cael prydau am ddim, o leiaf hyd at 2016. Fodd bynnag, roedd y pwyllgor yn bryderus iawn ynglŷn â'r hyn a ddigwyddodd yn dilyn newidiadau Llywodraeth Cymru i fesurau perfformiad cyfnod allweddol 4 yn 2017, a leihaodd y pwysoliad a roddwyd i gymwysterau galwedigaethol oherwydd pryderon fod gormod o ddisgyblion yn cael eu cofrestru ar eu cyfer.
Gwn nad oes modd cymharu cyfraddau cyflawniad y mesurau trothwy lefel 2 rhwng 2017 a blynyddoedd blaenorol. Fodd bynnag, yr hyn a oedd yn peri pryder gwirioneddol i'r pwyllgor oedd y bwlch a oedd yn tyfu rhwng disgyblion a oedd yn gymwys am brydau ysgol am ddim a'u cyfoedion. Canfuom nad oes cymhelliad i ysgolion gofrestru disgyblion ar gyfer cymwysterau galwedigaethol, hyd yn oed lle gallai fod yn iawn ar gyfer disgyblion unigol, ac mae hyn wedi effeithio'n anghymesur ar ddisgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim. Argymhellodd y pwyllgor y dylai Llywodraeth Cymru fynd ati ar fyrder i ymchwilio i'r canlyniad anfwriadol hwn a dysgu gwersi ar y cyfle cyntaf. Rydym yn cydnabod bod mesurau perfformiad dros dro newydd wedi cael eu cyhoeddi ar gyfer haf 2019. Fodd bynnag, o gofio bod y canlyniadau 2018 dros dro yn dangos sefyllfa debyg i 2017, byddem yn croesawu sicrwydd pellach gan Ysgrifennydd y Cabinet fod carfannau prydau ysgol am ddim 2017 a 2018 heb gael eu heffeithio'n annheg ac yn niweidiol gan y newidiadau blaenorol. Sut y mae'r grant datblygu disgyblion wedi lliniaru, neu wedi methu lliniaru yn erbyn hyn?
Gellir dweud yr un peth am blant sy'n derbyn gofal; mae eu bwlch cyrhaeddiad o'i gymharu â'u cyfoedion wedi ehangu ers 2016 ar ôl blynyddoedd o gynnydd da ar gau'r bwlch. Gan symud ymlaen at yr elfen o'r grant datblygu disgyblion ar gyfer plant sy'n derbyn gofal a phlant wedi'u mabwysiadu, rwy'n croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddefnyddio'r gwerthusiad a gomisiynodd gan ICF Consulting i wella'r rhaglen yn y dyfodol. Clywodd y pwyllgor nad oedd yr agwedd hon ar y grant datblygu disgyblion wedi bod yn ddigon strategol tan yn weddol ddiweddar, pan wellodd y consortia rhanbarthol y ffordd y maent yn targedu ac yn gweinyddu'r grant.
Roedd pryder mwyaf y pwyllgor, fodd bynnag, yn ymwneud â'r ffordd y caiff y grant datblygu disgyblion ei ddefnyddio neu'r ffordd na chaiff ei ddefnyddio ar blant wedi'u mabwysiadu. Ceir oddeutu 4,000 o blant sy'n derbyn gofal plant yng Nghymru, a 3,000 i 3,500 amcangyfrifedig o blant wedi'u mabwysiadu. Er bod Llywodraeth Cymru yn disgwyl i gonsortia dargedu'r grant datblygu disgyblion ar gyfer plant wedi'u mabwysiadu yn ogystal â phlant sy'n derbyn gofal, nid yw'r dyraniad cyllid ond yn seiliedig ar niferoedd y plant sy'n derbyn gofal yn unig. Mae hyn yn golygu un o ddau beth: naill ai nad yw'r grant datblygu disgyblion yn cael ei ddefnyddio ar gyfer plant wedi'u mabwysiadu neu os yw'n cael ei ddefnyddio, mae'r swm y pen o £1,150 wedi ei wanhau bron i'w hanner i bob pwrpas.
Rwy'n falch iawn fod Llywodraeth Cymru wedi dweud y bydd yn edrych ar sut y gellir mynd ati'n fwy rhagweithiol i nodi plant sydd wedi'u mabwysiadu a'u cefnogi wedyn drwy'r grant datblygu disgyblion. Fodd bynnag, rydym yn siomedig fod ein hargymhelliad y dylai'r grant datblygu disgyblion gael ei ddyrannu i gonsortia yn seiliedig ar y niferoedd plant sy'n derbyn gofal a phlant wedi'u mabwysiadu wedi ei wrthod, er ein bod yn nodi y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei adolygu'n rheolaidd.
Gan droi at Her Ysgolion Cymru, rwy'n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn ein pedwar argymhelliad, er mai mewn egwyddor y mae wedi derbyn un ohonynt. Er bod y gwelliannau a ddangoswyd gan ysgolion sy'n rhan o'r rhaglen yn amrywiol, gwnaeth rhai ysgolion yn dda iawn o ganlyniad i'r her a'r cymorth ychwanegol, yn enwedig yn rhanbarth canol de Cymru. Mae'n hanfodol na chollir momentwm yn yr ysgolion hyn yn dilyn cau rhaglen, ac rwy'n falch fod y Llywodraeth wedi cytuno y dylai'r consortia rhanbarthol fonitro'r sefyllfa yn agos. Clywsom wahanol ddehongliadau o ran y bwriad i gynnal Her Ysgolion Cymru am gyfnod penodol yn unig, ond gwelwyd consensws cyffredinol yn ein tystiolaeth fod gwir angen i raglen o'r fath redeg am fwy na thair blynedd i gael effaith barhaol.
Nododd y pwyllgor safbwynt Ysgrifennydd y Cabinet fod Her Ysgolion Cymru wedi cyflawni ei diben tra bo'r consortia'n magu gwraidd, ac y gallant bellach gymryd yr awenau o ran targedu gwaith gwella ysgolion ar gyfer ysgolion penodol. Ond ni allai'r pwyllgor ddeall pam fod y penderfyniad i ddod â Her Ysgolion Cymru i ben saith mis cyn i'r gwerthusiad, a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru ei hun, gael ei gwblhau. Roeddem hefyd yn bryderus o glywed am ddiffyg ymrwymiad i ddysgu gwersi gan Her Ysgolion Cymru gyda'r rhai sy'n ganolog i'r gwaith o gyflawni'r rhaglen yn dweud wrth y pwyllgor eu bod yn teimlo eu bod wedi cael eu cau allan rywfaint.
Argymhellodd y pwyllgor y dylai Llywodraeth Cymru a'r consortia wneud mwy i ddysgu gwersi gan Her Ysgolion Cymru er mwyn cymhwyso'r rhain i'r gwaith o wella ysgolion yn fwy cyffredinol, ac rwy'n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cytuno i wneud hyn. Roedd y pwyllgor yn pryderu, yn dilyn cau'r rhaglen, y byddai ei chyllideb flynyddol yn mynd yn ôl i gronfeydd wrth gefn, yn hytrach nag i fannau eraill o fewn y gyllideb addysg. Yn wir, mae'r ymchwiliad hwn wedi amlygu mater ehangach yn ymwneud ag ariannu ysgolion, sydd wedi codi dro ar ôl tro mewn gwahanol ymchwiliadau a wnaeth y pwyllgor. Bydd y pwyllgor yn edrych ar y materion hyn a'r broses o ddyrannu cyllidebau ysgol yn ei ymchwiliad sydd ar y ffordd i gyllido ysgolion, ac mae hyn, wrth gwrs, yn fater allweddol ar gyfer cyllideb ddrafft 2019-20, yn enwedig o ystyried y pryderon a fynegwyd ynghylch lefel y cyllid ar gyfer cyllidebau ysgolion.
Yn olaf, Ddirprwy Lywydd, hoffwn ddiolch i'r rhanddeiliaid am y ffordd y maent wedi ymwneud yn gadarnhaol â'r ymchwiliad ac am eu cyfraniadau gwerthfawr, yn ogystal â'r ysgolion yr ymwelwyd â hwy. Hoffwn ddiolch hefyd i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb cadarnhaol i'r ymchwiliad hwn ac i'n hargymhellion. Gwn fod Llywodraeth Cymru yn ymrwymedig i gynorthwyo disgyblion difreintiedig i gyflawni eu potensial llawn a chodi safonau ysgolion yn fwy cyffredinol. Gobeithiaf fod ein hadroddiad wedi dangos gwerth monitro'n rheolaidd fod dull gweithredu Llywodraeth Cymru yn bendant yn werth yr arian.
Mae ein holl ddisgyblion, beth bynnag yw eu cefndir, yn haeddu cael yr effaith fwyaf a'r gwerth gorau am arian o ddull wedi'i dargedu. Diolch.
Thank you to the committee for this report. As a new member of the committee, I've found this a really interesting read and, with that very necessary focus on school budgets now, I think we all welcome this scrutiny of the effectiveness of particular activities and the stability of the income streams that underpin them.
I'm interested, too, in whether school leaders make spending decisions on the basis of what they think will work best and hope that they can then resource those decisions sufficiently a bit further down the line, or whether it's finance first, resulting, maybe, in an offer to children that is less than optimum. Because, arguably, in both those cases, neither decision is as effective as it needs to be. In the first, the quality is there, but may be unaffordable and therefore not achievable, and in the second, the cheaper option may not quite hit the mark for the more challenging objectives for particular children. Obviously, I realise this is an oversimplification of the dilemmas that school leaders face—it's not all about money—but as recommendation 1 in this report does make clear, value for money and opportunity cost are considerations for this Assembly, considering the financial constraints we're under.
We recognise what you hope to achieve through the PDG, Cabinet Secretary, and would expect, of course, a robust defence of it when it appears to be falling short, but what we will be looking for in particular is a credible explanation of why it works when it does and an honest appraisal of why it doesn't when it doesn't. Because, if it is literally just about money, we'll support you in your arguments to the finance Secretary to get more money. However, if it's about weaknesses within school leadership or consortia or local authorities, or even within Welsh Government or Estyn, you need to be frank with us. So, while I completely accept the value of tracking systems and data gathering, which I see you mentioned in your response to recommendation 1, I'm also interested in what you might call—'performance management' is not quite right, but how you gather meaningful information about that, on which you can then act.
As you know, Welsh Conservative believe in more direct funding of schools and trusting teachers and other staff with decisions, but with that comes a greater responsibility for transparency and governance. Because we can hold Welsh Government to account until the cows come home, but, as we see time after time, that is not the same as Welsh Government accepting accountability and acting when this Assembly calls it out. So, it's pleasing, Cabinet Secretary, that you've accepted so many recommendations in the report, which speak to concerns about mission slip, really—not entirely across the board, but in some instances.
And the point about loss of focus on more able and talented children from the PDG target groups is an observation that matters particularly to me, I must admit. Just to be clear, I'm not going to be running any grammar school arguments in the course of this debate, so please don't be distracted by that, but this question about what has happened to working class, non-affluent Wales's status as an acme of educational achievement still hovers over us. And while we can talk about our greater understanding of the effects of poverty and other adverse childhood experiences, it's not as if they didn't exist before, and yet our education system doesn't seem to capture and raise up more of those poor but really able young people to reach the opportunities to an extent that they were able to do previously. So, we will expect to see that acceptance of recommendations, including recommendation 3, turned into action and attainment improvement, and we'll also be expecting assessment of the attributable effect of your PDG strategic advisers.
Finally, your approach to stopping some of the schools gaming the system—this move from BTECs to GCSEs for the cohorts of pupils that we're talking about in this debate, and the apparent effect on grades and the nature of vocational qualifications. It's been raised previously, and I'm sure we'll hear a bit more again today, that entering the children that we're talking about for GCSE equivalents rather than GCSEs made the narrowing of that attainment gap look a bit more impressive than it's actually been. So, I admire you for not accepting that, but I'm not sure what happens next for the young people who are on the wrong side of that attainment gap, and what you now need to do with the PDG—because it's funding we're talking about—as well as other strategies.
What it has exposed, though—or confirmed prejudices, if you like, Diprwy Llywydd—is that pre-16 vocational qualifications have been treated as lightweight qualifications, and, having seen copies of the relevant science papers in my own household, I can see why. Vocational courses and exams surely should be about responding to learners' different aptitudes and learning styles, and they should still be about achieving excellence, but in a different way with different ways of achieving high levels of practical applicability. We are never going to get anywhere near parity of esteem if the establishment treats vocational exams as the 'That'll do' option, especially for those who are in the greatest need of social mobility.
Diolch i'r pwyllgor am yr adroddiad hwn. Fel aelod newydd o'r pwyllgor, mae hwn wedi bod yn ddeunydd darllen diddorol iawn, a chyda'r ffocws angenrheidiol iawn ar gyllidebau ysgol bellach, credaf ein bod i gyd yn croesawu'r craffu hwn ar effeithiolrwydd gweithgareddau penodol a sefydlogrwydd y ffrydiau incwm sy'n sail iddynt.
Mae gennyf ddiddordeb hefyd mewn gweld a yw arweinwyr ysgolion yn gwneud penderfyniadau gwariant ar sail yr hyn y credant y bydd yn gweithio orau ac yn gobeithio y gallant ddod o hyd i adnoddau digonol ar gyfer y penderfyniadau hynny yn nes ymlaen, neu a yw'n fater o ddod o hyd i'r cyllid yn gyntaf, gan arwain, efallai, at gynnig i blant sy'n llai na'r gorau sy'n bosibl. Oherwydd gellid dadlau yn y ddau achos, nad yw'r naill benderfyniad na'r llall mor effeithiol ag y mae angen iddo fod. Yn y cyntaf, mae'r ansawdd yno, ond gallai fod yn anfforddiadwy ac felly'n anghyflawnadwy, ac yn yr ail, efallai na fydd yr opsiwn rhatach yn cyrraedd y nod yn llwyr o ran yr amcanion mwy heriol ar gyfer plant penodol. Yn amlwg, rwy'n sylweddoli bod hyn yn gorsymleiddio'r cyfyng-gyngor sy'n wynebu arweinwyr ysgol—nid yw'r cyfan yn ymwneud ag arian—ond fel y mae argymhelliad 1 yn yr adroddiad hwn yn egluro, mae gwerth am arian a chost cyfle yn ystyriaethau ar gyfer y Cynulliad hwn, o ystyried y cyfyngiadau ariannol sydd arnom.
Rydym yn cydnabod yr hyn y gobeithiwch ei gyflawni drwy'r grant datblygu disgyblion, Ysgrifennydd y Cabinet, a byddem yn disgwyl amddiffyniad cadarn ohono pan ymddengys nad yw'n cyrraedd y nod, ond yr hyn y byddwn yn chwilo amdano'n benodol yw esboniad credadwy o pam y mae'n gweithio pan yw'n gweithio a gwerthusiad gonest pam nad yw'n gweithio pan nad yw'n gweithio. Oherwydd, os yw'n llythrennol ond yn ymwneud ag arian yn unig, byddwn yn cefnogi eich dadleuon i'r Ysgrifennydd cyllid dros gael mwy o arian. Fodd bynnag, os yw'n ymwneud â gwendidau o ran arweinyddiaeth ysgol neu gonsortia neu awdurdodau lleol, neu hyd yn oed o fewn Llywodraeth Cymru neu Estyn, rhaid i chi fod yn onest gyda ni. Felly, er fy mod yn derbyn gwerth systemau olrhain a chasglu data yn llwyr, a gwelaf eich bod wedi sôn am hynny yn eich ymateb i argymhelliad 1, mae gennyf ddiddordeb hefyd yn yr hyn y gallech ei alw'n—nid yw 'rheoli perfformiad' yn hollol gywir, ond y modd y byddwch yn casglu gwybodaeth ystyrlon am hynny i chi allu gweithredu arno wedyn.
Fel y gwyddoch, mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn credu mewn ariannu ysgolion yn fwy uniongyrchol ac ymddiried mewn athrawon ac aelodau eraill o staff i wneud penderfyniadau, ond daw hynny law yn llaw â mwy o gyfrifoldeb dros dryloywder a llywodraethu. Oherwydd gallwn ddwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif hyd ddydd y farn, ond fel y gwelwn dro ar ôl tro, nid yw hynny yr un fath â Llywodraeth Cymru yn derbyn atebolrwydd ac yn gweithredu pan fydd y Cynulliad yn tynnu sylw at ei gwendidau. Felly, mae'n braf nodi, Ysgrifennydd y Cabinet, eich bod wedi derbyn cynifer o argymhellion yr adroddiad sy'n ymdrin â phryderon ynglŷn â methiant cenhadaeth mewn gwirionedd—nid yn gyffredinol, ond mewn rhai achosion.
Ac mae'r pwynt am golli ffocws ar blant mwy abl a thalentog o grwpiau targed y grant datblygu disgyblion yn sylw sy'n bwysig i mi, rhaid imi gyfaddef. I fod yn glir, nid wyf yn mynd i fod yn gwneud unrhyw ddadleuon dros ysgolion gramadeg yn ystod y ddadl hon, felly os gwelwch yn dda peidiwch â chael eich dargyfeirio gan hynny, ond mae'r cwestiwn ynglŷn â beth a ddigwyddodd i statws y Gymru ddosbarth gweithiol, anffyniannus fel crochan cyflawniad addysgol yn dal i hofran uwch ein pennau. Ac er y gallwn sôn am ein dealltwriaeth ehangach o effeithiau tlodi a phrofiadau niweidiol eraill yn ystod plentyndod, nid yw fel pe na baent yn bodoli o'r blaen, ac eto nid yw'n ymddangos bod ein system addysg yn darparu ar gyfer, nac yn codi mwy o'r bobl ifanc dlawd ond gwirioneddol alluog hyn i gyrraedd y cyfleoedd i'r un graddau ag y gallai ei wneud o'r blaen. Felly, byddwn yn disgwyl gweld yr argymhellion a dderbyniwyd, gan gynnwys argymhelliad 3, yn troi'n weithredu ac yn gwella cyrhaeddiad, a byddwn hefyd yn disgwyl asesiad o effaith briodoladwy eich ymgynghorwyr strategol y grant datblygu disgyblion.
Yn olaf, eich dull o atal rhai o'r ysgolion rhag chwarae'r system—y newid hwn o BTEC i TGAU ar gyfer y carfannau disgyblion y soniwn amdanynt yn y ddadl hon, a'r effaith ymddangosiadol ar raddau a natur cymwysterau galwedigaethol. Mae wedi cael ei godi o'r blaen, ac rwy'n siŵr y byddwn yn clywed ychydig mwy eto heddiw fod cofrestru'r plant y soniwn amdanynt am gymwysterau cyfwerth â TGAU yn hytrach na TGAU wedi gwneud i gau'r bwlch cyrhaeddiad edrych ychydig yn fwy trawiadol na'r hyn ydoedd mewn gwirionedd. Felly, rwy'n eich edmygu am beidio â derbyn hynny, ond nid wyf yn siŵr beth fydd yn digwydd nesaf i'r bobl ifanc sydd ar ochr anghywir i'r bwlch cyrhaeddiad hwnnw, a'r hyn sydd angen i chi ei wneud bellach gyda'r grant datblygu disgyblion—gan mai am ariannu rydym yn sôn—yn ogystal â strategaethau eraill.
Yr hyn y mae wedi ei amlygu, er hynny—neu'r rhagfarnau y mae wedi eu cadarnhau, os mynnwch, Ddiprwy Lywydd—yw bod cymwysterau galwedigaethol cyn-16 wedi cael eu trin fel cymwysterau ansylweddol, ac ar ôl gweld copïau o'r papurau gwyddoniaeth perthnasol ar fy aelwyd fy hun, gallaf weld pam. Does bosib na ddylai cyrsiau ac arholiadau galwedigaethol ymwneud ag ymateb i wahanol alluoedd ac arddulliau dysgu dysgwyr, a dylent ddal i ymwneud â sicrhau rhagoriaeth, ond mewn ffordd wahanol gyda ffyrdd gwahanol o gyflawni lefelau uchel o berthnasedd ymarferol. Ni lwyddwn i gyrraedd unman yn debyg i barch cydradd os yw'r sefydliad yn trin arholiadau galwedigaethol fel opsiwn 'gwneud y tro', yn enwedig ar gyfer y rhai sydd fwyaf o angen symudedd cymdeithasol.
I think the issue that most concerns me is how we manage to use this targeted money to level out the opportunities for young people in more deprived areas, or the pupils within schools who don't have the range of possibilities that better off households can provide for their children. I think there's a big challenge for those schools in my constituency that have significant numbers of mobility within year and within the period of the lifetime of the child's presence in the primary school. So, for example, at Albany school in Plasnewydd, there's a huge range of movement in and out of the school that occurs throughout the year. So, if we only have a snapshot of eligibility, this can lead to very challenging fluctuations in funding from one year to the next. So, for example, in a particular year, the lowest year they had was 80 pupils eligible for free school meals. Then, in the following year, there were 100 pupils. The school had planned for the current year that there would be funding for 100 pupils, but has now got to cope with £30,000 less in its budget with very little warning. That makes it extremely challenging for headteachers to ensure that they are providing for deprived children without overspending a budget they haven't got. So, I think that if there could be more monitoring over a slightly longer period, rather than just a snapshot on a particular day of the year, that would help those schools that do experience huge levels of mobility to be able to plan a bit better and not have surprises. Overall, though, I think that the pupil deprivation grant is hugely important in ensuring that every child gets the opportunity to succeed to the best of their abilities, because that simply isn't going to happen if we simply have per-pupil funding.
Rwy'n meddwl mai'r mater sy'n peri fwyaf o bryder i mi yw sut y llwyddwn i ddefnyddio'r arian targed hwn i lefelu'r cyfleoedd ar gyfer pobl ifanc mewn ardaloedd mwy difreintiedig, neu'r disgyblion mewn ysgolion nad oes ganddynt yr ystod o bosibiliadau y gall aelwydydd mwy cefnog eu darparu ar gyfer eu plant. Rwy'n meddwl bod yna her fawr i'r ysgolion yn fy etholaeth sydd â lefel sylweddol o symudedd o fewn y flwyddyn ac o fewn cyfnod presenoldeb y plentyn yn yr ysgol gynradd. Felly, er enghraifft, yn ysgol Albany ym Mhlasnewydd, mae ystod enfawr o symudedd i mewn ac allan o'r ysgol yn digwydd drwy gydol y flwyddyn. Felly, os mai ciplun yn unig o gymhwysedd sydd gennym, gall hyn arwain at amrywiadau heriol iawn yn y cyllid o un flwyddyn i'r llall. Felly, er enghraifft, mewn blwyddyn benodol, y flwyddyn isaf a oedd ganddynt oedd 80 o ddisgyblion cymwys am brydau ysgol am ddim. Yna, y flwyddyn ganlynol, roedd 100 o ddisgyblion yn gymwys. Roedd yr ysgol wedi cynllunio ar gyfer y flwyddyn gyfredol y byddai cyllid ar gael ar gyfer 100 o ddisgyblion, ond bellach mae'n rhaid iddi ymdopi â £30,000 yn llai yn ei chyllideb heb fawr iawn o rybudd. Mae hynny'n ei gwneud yn eithriadol o heriol i benaethiaid allu sicrhau eu bod yn darparu ar gyfer plant difreintiedig heb orwario cyllideb nad yw ganddynt. Felly, pe gellid monitro mwy dros gyfnod ychydig yn hwy, yn hytrach na chael ciplun yn unig ar ddiwrnod penodol o'r flwyddyn, credaf y byddai hynny'n helpu ysgolion sy'n profi lefelau anferth o symudedd i allu cynllunio ychydig yn well heb orfod wynebu'r annisgwyl. Yn gyffredinol, fodd bynnag, credaf fod y grant datblygu disgyblion yn hynod o bwysig ar gyfer sicrhau bod pob plentyn yn cael cyfle i lwyddo hyd eithaf eu gallu, gan nad yw hynny'n mynd i ddigwydd os mai cyllid fesul disgybl yn unig sydd gennym.
Mi fuaswn yn hoffi diolch i Llyr Gruffydd, fy rhagflaenydd ar y pwyllgor yma, am ei waith trwyadl, ac rydw i hefyd yn edrych ymlaen at gyfrannu yn egnïol at waith y pwyllgor yma ac fel llefarydd addysg Plaid Cymru. Mae gwella cyrhaeddiad disgyblion difreintiedig yn fater hollbwysig i Blaid Cymru, ac yn ôl yr Ysgrifennydd Cabinet, mae o hefyd yn flaenoriaeth ar gyfer Llywodraeth Cymru. Mi roedd ymrwymiad i gynnal y grant datblygu disgyblion drwy gydol y pumed Cynulliad yn un o'r deg blaenoriaeth addysg y cytunodd efo'r Prif Weinidog pan gafodd ei phenodi i'r Cabinet ym Mehefin 2016.
Ond, yn anffodus, mae nifer o'r argymhellion pwyllgor sydd wedi cael eu gwrthod gan yr Ysgrifennydd addysg yn ymwneud ag ymestyn cymhwyster disgyblion ar gyfer y grant datblygu disgyblion. Mi fydd cynigion Llywodraeth Cymru i newid y meini prawf ar gyfer cinio ysgol am ddim yn cael effaith andwyol ar ddisgyblion difreintiedig. Ar hyn o bryd, mae teuluoedd sy'n gymwys ar gyfer credyd cynhwysol yn gymwys ar gyfer cinio ysgol am ddim. O dan gynigion y Llywodraeth, dim ond teuluoedd gydag enillion net dan £7,400 y flwyddyn fydd yn gymwys ar gyfer cinio am ddim o fis Ionawr 2019. Mae Cymdeithas y Plant yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod teulu sy'n derbyn credyd cynhwysol yn parhau i dderbyn cinio ysgol am ddim. Byddai hynny'n costio £35 miliwn ychwanegol y flwyddyn. Mi fyddai codi'r cap ar enillion net i £14,000 y flwyddyn, fel sy'n digwydd yng Ngogledd Iwerddon, yn costio £20 miliwn yn ychwanegol.
Fe gollwyd £15 miliwn y flwyddyn o'r portffolio addysg pan ddaeth Her Ysgolion Cymru i ben. Yr oedd £12 miliwn o'r arian hwnnw yn swm canlyniadol Barnett. Mae'r Alban hefyd yn darparu cinio am ddim i'r holl ddisgyblion mewn adrannau babanod, gan olygu mai Llywodraeth Lafur Cymru a'r Ysgrifennydd Cabinet o'r Democratiaid Rhyddfrydol fydd gan y polisi mwyaf cybyddlyd yng ngwledydd Prydain. Byddwn i'n awgrymu y byddai'r £15 miliwn a gollwyd o'r gyllideb addysg yn gallu cyfrannu tuag at y gost o wrthdroi'r penderfyniad yma. Fe gyhoeddwyd yr ymgynghoriad ar ddiwygio'r meini prawf cymhwystra ar gyfer prydau ysgol am ddim ar ôl i'r pwyllgor orffen ystyried y dystiolaeth. Mae'n siomedig bod amseru'r Llywodraeth wedi golygu nad oedd gan y pwyllgor gyfle i graffu ar hyn fel rhan o'r adroddiad yma.
Rydw i am droi at ail agwedd yr adroddiad sydd yn tynnu fy sylw i ac wedi tynnu sylw nifer o aelodau'r pwyllgor dros gyfnod o flynyddoedd erbyn hyn, sef mater ariannu ysgolion yn gyffredinol. Mae £94 miliwn, neu 6 y cant o gyfanswm cyllideb refeniw addysg yn cael ei wario ar y grant datblygu disgyblion, gyda £400 miliwn yn cael ei fuddsoddi hyd yn hyn. Fe fyddaf i’n siomedig, felly, fod Estyn, yn eu tystiolaeth nhw, yn dweud mai dim ond dwy ran o dair o ysgolion sy’n defnyddio’r grant yma mewn ffordd effeithiol. Yn anffodus, mae’n rhaid inni ddod i’r casgliad bod toriadau cyson i gyllidebau cynghorau wedi arwain at doriadau i gyllidebau ysgolion, ac felly nid ydy hi’n peri syndod bod ysgolion wedi bod yn defnyddio arian o’r grant—y grant datblygu disgyblion—er mwyn llenwi bylchau yn eu cyllidebau craidd. Rŵan, rydw i'n gwybod nad dyna ydy’r pwrpas, ond dyna ydy realiti’r sefyllfa mewn nifer cynyddol o ysgolion.
Yn ôl grŵp ffocws y pwyllgor, mae’r grant yn celu’r ffaith nad yw cyllideb ysgolion yn ddigonol. Nid adnodd ychwanegol ydy’r grant bellach, ond cyllideb graidd ar newydd wedd. Nid fi sy’n dweud hynny; arbenigwyr yn y maes sy’n dweud hynny. Daeth y pwyllgor i’r casgliad, felly, ei fod yn cefnogi’r egwyddor o gyllid wedi’i dargedu, ond ei fod o’r farn na all yr egwyddor hon lwyddo oni bai bod cyllidebau craidd ysgolion yn cael eu hariannu’n ddigonol.
Mae argymhelliad 30 yn galw ar Lywodraeth Cymru i barhau i adolygu pa mor ddigonol ydy cyllidebau ysgolion ac ystyried sut y mae hyn yn effeithio ar ystyriaeth ysgolion o gyllid wedi’i dargedu, fel y grant datblygu disgyblion a’r defnydd ohono fo.
Mae gwir angen mynd i’r afael â’r broblem yma, ac mae angen i Lywodraeth Cymru sicrhau bod arian digonol i ddarparu addysg safonol ar gyfer pob plentyn yng Nghymru. Dylai codi cyrhaeddiad plant difreintiedig fod yn un o’r prif flaenoriaethau, ond nid yw hyn am ddigwydd dan raglen o lymder, lle mae ysgolion yn colli athrawon a chymorthyddion dysgu, gan arwain at gylch dieflig o ostwng safonau addysg.
I'd like to thank Llyr Gruffydd, my predecessor on this committee, for his thorough work. I also look forward to contributing with great energy to the work of this committee and as the spokesperson for Plaid Cymru on education. Improving the attainment of pupils from deprived backgrounds is vitally important to Plaid Cymru and, according to the Cabinet Secretary, it's also a priority for the Welsh Government. The commitment to maintain the pupil development grant throughout the fifth Assembly was one of the 10 education priorities agreed with the First Minister when she was appointed to the Cabinet in June of 2016.
But, unfortunately, a number of the recommendations that the committee has made have been rejected by the Cabinet Secretary with regard to extending pupils' eligibility for the pupil development grant, as has been seen, and the Welsh Government proposals to change the criteria for free school meals will have a detrimental effect on pupils from deprived backgrounds. At present, families who are eligible for universal credit are eligible for free school meals. Under the Government's proposals, only families with net earnings under £7,400 a year will be eligible for free school meals from January 2019. The Children's Society is calling on the Welsh Government to ensure that families receiving universal credit will continue to receive free school meals, and that will cost £35 million in addition per year. Increasing the cap on net earnings to £14,000 a year, as happens in Northern Ireland, would cost £20 million in addition.
Now, £15 million a year was lost from the education budget when Schools Challenge Cymru came to an end, and £12 million of that funding was a Barnett consequential. Scotland also provides free school meals for all pupils in infants units, which means that the Labour Welsh Government and the Cabinet Secretary from the Liberal Democrats will have the most miserly policy in the United Kingdom nations. I would suggest that the £15 million lost from the education budget could contribute to the cost of overturning that decision. The consultation on amending the eligibility criteria for free school meals was announced after the committee concluded its work on the evidence, and it's disappointing that the Government's timing has meant that the committee didn't have an opportunity to scrutinise this as part of this report.
I want to turn to a second aspect of the report that draws my attention and has drawn the attention of a number of committee members over a number of years now, namely the funding for schools in general. Some £94 million pounds, or 6 per cent of the education budget, is spent on the pupil development grant, with £400 million being invested to date. It's disappointing, therefore, that Estyn, in its evidence, says that only two thirds of schools are using this grant in an effective manner. Unfortunately, we do therefore have to come to the conclusion that consistent cuts to council budgets have led to cuts to schools budgets, and so it's no surprise, therefore, that schools have been using funding from the grant—the pupil development grant, that is—to fill gaps in their core budgets. I know that's not the purpose, but that's the reality of the situation in an increasing number of schools.
According to a focus group held by the committee, the grant hides the fact that school budgets are insufficient. It is not an additional resource, but core funding under a new guise. That's not what I'm saying—that's what experts in the field say. The committee came to the conclusion, therefore, that it supports the principle of targeted funding, but that it's of the opinion that this principle can't succeed unless core budgets for schools are funded sufficiently.
Recommendation 30 calls on the Welsh Government to continue to review how appropriate school funds are, and to consider how this affects schools' use of targeted funding, such as the pupil development grant and the use made of it.
We genuinely need to get to grips with these problems and the Welsh Government has to ensure that sufficient funding is available to provide a quality education for every child in Wales. Lifting the attainment of pupils from deprived backgrounds should be one of the main priorities, but this won't happen under austerity, where schools are losing teachers and teaching assistants, leading to a vicious circle of lowering standards.
