Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
18/07/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Russell George.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Finance, and the first question is from Russell George.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ryddhad ardrethi busnes ar gyfer y sector twristiaeth? OAQ52538
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on business rate relief for the tourism sector? OAQ52538
Diolch yn fawr, Llywydd. We support businesses across Wales, including those in the tourism sector, through a range of relief schemes. In the current financial year, we will provide £210 million in reliefs, supporting more than three quarters of Welsh business rate payers.
Diolch yn fawr, Lywydd. Rydym yn cefnogi busnesau ledled Cymru, gan gynnwys y rheini yn y sector twristiaeth, drwy ystod o gynlluniau rhyddhad ardrethi. Yn y flwyddyn ariannol hon, byddwn yn darparu £210 miliwn mewn rhyddhad ardrethi, gan gefnogi mwy na thri chwarter o dalwyr ardrethi busnes yng Nghymru.
There is a system called check, challenge, appeal that operates in England, which allows businesses to check the facts about their properties and view valuations before deciding whether to challenge the valuation. This seems to minimise uncertainty and ensure businesses reach a resolution quicker. It also reduces uncertainty for local authorities, who, of course, have to set aside money to cover potential appeals. So, I wonder whether you intend to bring forward such a system here in Wales.
Secondly, I wonder whether you could comment on the need to reform business rates in the tourism sector, with the likes of Airbnb and other businesses competing with those types of businesses, and also the likes of businesses, such as in my own constituency, where some operators own, for example, four self-catering units on one site, and they're competing against businesses that have far more self-catering units but scattered across a wide area and who pay no business rates at all, but they do pay council tax at a much lower rate. So, I wonder whether you could comment on the reform that's needed in the tourism sector in this regard, and I have written to you with a proposal from a constituent about a flat rate of 25 per cent across all tourism businesses, regardless of size.
Mae system o'r enw gwirio, herio, apelio ar waith yn Lloegr, sy'n caniatáu i fusnesau wirio'r ffeithiau am eu heiddo a gweld prisiadau cyn penderfynu herio'r prisiad. Ymddengys bod hyn yn lleihau ansicrwydd ac yn sicrhau bod busnesau yn canfod ateb yn gyflymach. Mae hefyd yn lleihau ansicrwydd i awdurdodau lleol, sydd wrth gwrs yn gorfod neilltuo arian ar gyfer apeliadau posibl. Felly, tybed a ydych yn bwriadu cyflwyno system o'r fath yma yng Nghymru.
Yn ail, tybed a allech roi sylwadau ar yr angen i ddiwygio ardrethi busnes yn y sector twristiaeth, gyda busnesau fel Airbnb a busnesau eraill sy’n cystadlu â'r mathau hynny o fusnesau, yn ogystal â'r math o fusnesau, megis rhai yn fy etholaeth fy hun, lle mae rhai gweithredwyr yn berchen, er enghraifft, ar bedair uned hunanddarpar ar un safle, ac maent yn cystadlu â busnesau sydd â llawer mwy o unedau hunanddarpar ond sydd wedi'u gwasgaru ar draws ardal eang ac nid ydynt yn talu unrhyw ardrethi busnes o gwbl, ond maent yn talu’r dreth gyngor ar gyfradd is o lawer. Felly, tybed a allech roi sylwadau ar y diwygio sydd ei angen yn y sector twristiaeth yn hyn o beth, ac rwyf wedi ysgrifennu atoch gyda chynnig gan etholwr am gyfradd safonol o 25 y cant ar gyfer pob busnes twristiaeth, waeth beth fo'i faint.
Well, Llywydd, I thank Russell George for those follow-up questions. We have recently completed a consultation on reform of the appeals system in the business rate sector, and it is an area that is ripe for reform, and we do intend to bring forward proposals. We do not intend simply to import into Wales the check, challenge, appeal system as it has been applied in England, where there are many businesses who feel that the playing field has been tilted significantly against them and that their appeals are not fairly heard. So, while I agree with Russell George there is genuine room for simplifying the system, for making it more efficient, for eliminating appeals that never end up finally being heard, I still want to retain a system that is clearly fair to businesses who have a legitimate reason for making an appeal.
The Member is also right to point to the unfairness, as many in the tourism sector see it, in competition from organisations like Airbnb, who are not physically located in Wales and therefore don't have to pay business rates, while a business on the street somewhere in a town in Wales does. We are looking to see whether it is possible to address that issue. It is more likely, I think, to be addressed by the Chancellor of the Exchequer, who has recently said that he intends to investigate changes to tax legislation to see whether Amazon—another example of an organisation that doesn't pay business rates, while a small bookshop on a high street will—. So, we keep a watching brief on that issue, knowing that there are some unfairnesses in the system.
And, finally, on his point in relation to self-catering units, I've had correspondence, as he says, from himself, I've had it from Kirsty Williams, I've had it from Eluned Morgan, and we will look carefully at the proposals that have been put to us. I think it's fair, Llywydd, for me to say that we already provide extensive rate relief to small business—it's a small business rate relief scheme. And, sometimes, organisations that have a large cluster of tourism outlets do not qualify within the rules of the scheme as it stands. But I'm aware of the issue, grateful for the correspondence, and we will continue to take a close look at it.
Wel, Lywydd, diolch i Russell George am y cwestiynau dilynol hynny. Yn ddiweddar, rydym wedi cwblhau ymgynghoriad ar ddiwygio'r system apeliadau yn y sector ardrethi busnes, ac mae'n faes sy'n barod i gael ei ddiwygio, ac rydym yn bwriadu cyflwyno argymhellion. Nid ydym yn bwriadu mewnforio Cymru i'r system gwirio, herio, apelio fel y'i defnyddir yn Lloegr, lle mae llawer o fusnesau'n teimlo nad ydynt yn cael chwarae teg o gwbl ac nad yw eu hapeliadau yn cael eu clywed yn deg. Felly, er fy mod yn cytuno â Russell George fod taer angen symleiddio'r system, ei gwneud yn fwy effeithlon, a chael gwared ar apeliadau nad ydynt yn cael eu clywed yn y pen draw, rwy'n dal i fod eisiau cadw system sy'n amlwg yn deg i fusnesau sydd â rheswm dilys dros apelio.
Mae'r Aelod hefyd yn iawn i dynnu sylw at yr annhegwch, fel y mae nifer yn y sector twristiaeth yn ei weld, yn y gystadleuaeth gan sefydliadau fel Airbnb, nad ydynt wedi'u lleoli yng Nghymru yn ffisegol ac felly nid oes yn rhaid iddynt dalu ardrethi busnes, tra bo busnes ar y stryd rywle mewn tref yng Nghymru yn gorfod gwneud hynny. Rydym yn archwilio i weld a oes modd mynd i'r afael â'r mater hwnnw. Credaf ei fod yn fwy tebygol o gael sylw gan Ganghellor y Trysorlys, sydd wedi dweud yn ddiweddar ei fod yn bwriadu ymchwilio i newidiadau i ddeddfwriaeth treth i weld a yw Amazon—enghraifft arall o sefydliad nad yw'n talu ardrethi busnes, tra bo siop lyfrau fechan ar y stryd fawr yn gwneud hynny—. Felly, rydym yn cadw llygad ar y mater hwnnw, gan wybod bod rhywfaint o annhegwch yn y system.
Ac yn olaf, ar ei bwynt ynglŷn ag unedau hunanddarpar, rwyf wedi cael gohebiaeth, fel y dywed, ganddo ef, gan Kirsty Williams, gan Eluned Morgan, a byddwn yn archwilio'r argymhellion a gyflwynwyd i ni yn ofalus. Credaf ei bod yn deg imi ddweud, Lywydd, ein bod eisoes yn darparu rhyddhad ardrethi helaeth i fusnesau bach—cynllun rhyddhad ardrethi i fusnesau bach ydyw. Ac weithiau, nid yw sefydliadau sydd â chlystyrau mawr o safleoedd twristiaeth yn gymwys o fewn rheolau'r cynllun fel y mae. Ond rwy'n ymwybodol o'r mater, rwy'n ddiolchgar am yr ohebiaeth, a byddwn yn parhau i'w ystyried yn ofalus.
Cabinet Secretary, the tourism sector is a wide-ranging area. It covers places like the Glyncorrwg ponds, or the mountain bikes that are in Glyncorrwg, but those also cover the self-catering units where people stay at to use those systems. But what serves that self-catering sector also are our small businesses, which serve the community as a whole, and very often as a single business within that community, and, if that business was lost, at off-peak times we would see the community suffer as well. Will you look at expanding the opportunities to small businesses in communities that serve the tourism sector but also serve the community, because the business rate relief for some of those is still forcing them, in off-peak times, to struggle?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r sector twristiaeth yn faes eang. Mae'n cynnwys lleoedd fel pyllau Glyncorrwg, neu'r beiciau mynydd yng Nglyncorrwg, ond mae rheini hefyd yn cynnwys yr unedau hunanddarpar y mae pobl yn aros ynddynt er mwyn defnyddio'r systemau hynny. Ond maeein busnesau bach hefyd yn gwasanaethu'r sector hunanddarpar hwnnw, ac maent yn gwasanaethu'r gymuned gyfan, ac yn aml iawn fel un busnes o fewn y gymuned honno, a phe bai'r busnes hwnnw'n cael ei golli, ar adegau allfrig, byddem yn gweld y gymuned yn dioddef hefyd. A wnewch chi ystyried ehangu'r cyfleoedd i fusnesau bychain mewn cymunedau, sy'n gwasanaethu'r sector twristiaeth, ond sydd hefyd yn gwasanaethu'r gymuned, gan fod y rhyddhad ardrethi busnes ar gyfer rhai ohonynt yn golygu, yn ystod oriau allfrig, eu bod yn ei chael hi’n anodd?
I understand the point the Member makes very well. Llywydd, there are just over 5,000 properties classified as self-catering businesses in the data collection exercise carried out in 2017, and, of those, 96 per cent of them, over 4,800, were in receipt of assistance from the small business rate relief scheme. The wider point that David Rees points is to the case for aligning small business rate relief with the social as well as the economic purposes of the Welsh Government. We have an indiscriminate system. Businesses get small business rate relief whether that relief is essential to their business or not, and I'm interested to look at reforms that would better align the money that the public purse provides in this area with the economic and social outcomes that we are seeking to achieve.
Rwy'n deall y pwynt y mae’r Aelod yn ei wneud yn dda iawn. Lywydd, dosbarthwyd ychydig dros 5,000 eiddo yn fusnesau hunanddarpar yn yr ymarfer casglu data a gynhaliwyd yn 2017, ac o'r rheini, roedd 96 y cant ohonynt, dros 4,800, yn derbyn cymorth gan y cynllun rhyddhad ardrethi busnesau bach. Y pwynt ehangach y cyfeiria David Rees ato yw’r achos dros alinio rhyddhad ardrethi i fusnesau bach gyda dibenion cymdeithasol yn ogystal â dibenion economaidd Llywodraeth Cymru. Mae gennym system anwahaniaethol. Mae busnesau’n cael rhyddhad ardrethi i fusnesau bach boed y rhyddhad hwnnw'n hanfodol i'w busnes ai peidio, ac rwy'n awyddus i edrych ar ddiwygiadau a fyddai'n alinio’r arian y mae pwrs y wlad yn ei ddarparu yn y maes hwn yn well gyda'r canlyniadau economaidd a chymdeithasol rydym yn ceisio’u cyflawni.
2. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o'r effaith ar Gymru yn sgil y ffaith nad yw Llywodraeth y DU wedi cytuno ar fargen â 27 aelod-wladwriaeth yr UE ar y trefniadau ar gyfer ymadael â'r Undeb Ewropeaidd? OAQ52535
2. What assessment has the Cabinet Secretary made of the impact on Wales of the UK Government not reaching a deal with the EU-27 on the arrangements for leaving the EU? OAQ52535
I thank the Member for that question. The UK Government’s chaotic handling of Brexit undoubtedly risks a catastrophic 'no deal'. The White Paper published by the UK Government finally set out a change of direction. It must now move away from their red line strategy towards the right form of Brexit, as we set out over 18 months ago in 'Securing Wales’ Future'.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Nid oes amheuaeth fod y ffordd anhrefnus y mae Llywodraeth y DU yn ymdrin â Brexit yn peri risg drychinebus o 'ddim bargen'. Nododd y Papur Gwyn a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU newid cyfeiriad o’r diwedd. Mae'n rhaid iddi symud yn awr oddi wrth eu strategaeth linell goch tuag at Brexit o’r math cywir, fel y nodwyd gennym dros 18 mis yn ôl yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'.
Thank you for that response, Cabinet Secretary. With Tories resigning almost every day, and others doing all they can to undermine their beleaguered Prime Minister, I'm sure I'm not alone in finding the whole debacle around the Brexit negotiations pretty alarming for the future of Wales. At the very moment when calm heads are required in order to deal with a tough set of negotiations, all we can see is a process that appears out of control and is plunging us towards the prospect of a disastrous 'no deal' and all the damage that that will cause. Now, as you know, Cabinet Secretary, I have much experience of negotiation, and one thing I do know is that when you're in a hole you stop digging. So, would you agree with me that, for everyone's sake, it's now time to call for a pause and to ask the EU-27 to extend the timetable so that this job can be done properly?
Diolch am eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Gyda Thorïaid yn ymddiswyddo bron bob dydd, ac eraill yn gwneud popeth yn eu gallu i danseilio eu Prif Weinidog sydd dan warchae, rwy’n siŵr nad fi yw’r unig un sy’n credu bod holl ffiasgo trafodaethau Brexit yn peri cryn bryder ar gyfer dyfodol Cymru. Ar yr union adeg pan fo angen bod yn ddigynnwrf er mwyn ymdrin â negodiadau anodd, yr unig beth a welwn yw proses sy'n ymddangos fel pe bai allan o reolaeth ac sy’n ein harwain tuag at y posibilrwydd trychinebus o 'ddim bargen' a'r holl ddifrod y bydd hynny’n ei achosi. Nawr, fel y gwyddoch, Ysgrifennydd y Cabinet, mae gennyf gryn brofiad o negodi, ac un peth rwy'n ei wybod yw eich bod yn rhoi'r gorau i gloddio pan ydych mewn twll. Felly, a fyddech yn cytuno â mi, er lles pawb, ei bod bellach yn bryd galw am seibiant a gofyn i 27 yr UE ymestyn yr amserlen fel y gellir gwneud hyn yn iawn?
I thank the Member for that question. Indeed, she is a very experienced and formidable negotiator in my experience of being on the opposite side of the table to her. I agree that the chaos in the UK Government is deeply alarming. She proposes extending the article 50 deadline, and that may yet be needed, although I think we should be under no illusions about the difficulties that would lie in the path of achieving that. The real solution is for the Prime Minister to come forward, vigorously defend an approach that clearly embraces participation in the single market and the customs union, which would resolve the issue of the Irish border and the damage that that is doing to the potential withdrawal agreement. The withdrawal agreement has another deadline in it as well, Llywydd, which we discussed on the floor of the Assembly yesterday, and that is the deadline around the transition period. It makes no more sense to have a cliff edge in December 2020 than in March 2019, and we need flexibility on that issue as well.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Yn wir, mae'n negodydd profiadol ac effeithiol iawn o fy mhrofiad o fod ar ochr arall i'r bwrdd oddi wrthi. Rwy’n cytuno bod yr anhrefn yn Llywodraeth y DU yn peri cryn bryder. Mae'n cynnig ymestyn terfyn amser erthygl 50, ac efallai y bydd angen gwneud hynny o hyd, er fy mod yn credu y dylem fod yn gwbl ymwybodol o’r rhwystrau a fyddai’n ein hwynebu wrth geisio cyflawni hynny. Yr ateb go iawn fyddai pe bai Prif Weinidog y DU yn camu ymlaen i amddiffyn dull sy'n amlwg yn cefnogi cyfranogiad yn y farchnad sengl a'r undeb tollau, a fyddai'n datrys mater ffin Iwerddon a'r difrod y mae hynny’n ei wneud i'r cytundeb ymadael posibl. Mae’r cytundeb ymadael yn cynnwys terfyn amser arall hefyd, Lywydd, a drafodwyd gennym ar lawr y Cynulliad ddoe, sef y terfyn amser mewn perthynas â’r cyfnod pontio. Nid yw'n gwneud mwy o synnwyr fod ochr y dibyn ym mis Rhagfyr 2020 yn hytrach nag ym mis Mawrth 2019, ac mae arnom angen hyblygrwydd ar y mater hwnnw hefyd.
Clearly, our colleagues in Westminster have voted as they have voted over the last few days. And, ahead of Dominic Raab's meeting with Mr Barnier, I believe tomorrow, with the aim of accelerating negotiations to complete the withdrawal agreement in time for the October deadline, officials of the UK and the EU are understood to have met on Monday to discuss the Irish border, the future relationship and final withdrawal agreement issues, and to have met yesterday, and will be meeting today, to discuss the final remaining 20 per cent of the UK exit agreement. What input have you or your officials had into this week's talks, if any?
Yn amlwg, mae ein cymheiriaid yn San Steffan wedi pleidleisio fel y maent wedi pleidleisio dros y dyddiau diwethaf. A chyn i Dominic Raab gyfarfod gyda Mr Barnier, yfory rwy’n credu, gyda’r nod o gyflymu’r trafodaethau er mwyn cwblhau'r cytundeb ymadael mewn pryd ar gyfer y terfyn amser ym mis Hydref, deellir bod swyddogion y DU a'r UE wedi cyfarfod ddydd Llun i drafod ffin Iwerddon, y berthynas yn y dyfodol a materion yn ymwneud â’r cytundeb ymadael terfynol, a’u bod wedi cyfarfod ddoe, ac y byddant yn cyfarfod heddiw, i drafod yr 20 y cant sy'n weddill o gytundeb ymadael y DU. Pa gyfraniad rydych chi neu eich swyddogion wedi'i wneud i’r trafodaethau yr wythnos hon, os o gwbl?
Well, Llywydd, I wish Mr Raab well in the discussions that he will have. When the First Minister was with Michel Barnier on Monday, Mr Barnier did indeed show the First Minister the text of the agreement, showing the 80 per cent that had been agreed, and the remaining 20 per cent yet to be agreed. We had an opportunity to make an input there. We continue to have opportunities at official level. Do they come at us in a way that we think is aligned to the responsibilities that we, and other devolved administrations, exercise? And are we given the sort of opportunity that would genuinely assist in shaping the UK Government's proposition? Well, I'm afraid, we know from long experience that that is not the case. We continue to take whatever opportunities are available to us.
Wel, Lywydd, dymunaf yn dda i Mr Raab yn y trafodaethau y bydd yn eu cael. Pan oedd y Prif Weinidog gyda Michel Barnier ddydd Llun, yn wir fe ddangosodd Mr Barnier destun y cytundeb i'r Prif Weinidog, gan ddangos yr 80 y cant sydd wedi’i gytuno, a'r 20 y cant sydd heb ei gytuno eto. Cawsom gyfle i wneud cyfraniad yno. Mae gennym gyfleoedd o hyd ar lefel swyddogol. A ydynt yn gyfleoedd a ddaw inni mewn ffordd y credwn ei bod yn cyd-fynd â'r cyfrifoldebau rydym ni, a gweinyddiaethau datganoledig eraill, yn eu harfer? Ac a ydym yn cael y math o gyfle a fyddai o gymorth gwirioneddol i lunio cynnig Llywodraeth y DU? Wel, mae arnaf ofn ein bod yn gwybod o brofiad nad yw hynny'n wir. Rydym yn parhau i gymryd unrhyw gyfleoedd sydd ar gael i ni.
Cabinet Secretary, as you know, we are heading towards a situation where the chaos we have seen in London—where, last week, they were actually running through the Commons with White Papers, because no-one had seen them, and the resignations of Ministers—is pushing us towards a 'no deal' exit. Mark Isherwood has highlighted that the officials were negotiating on Monday, yesterday and today. Well, probably, they had a different set of guidelines on Monday, yesterday and today, and, therefore, they don't even know what they were talking about. That leads us to a possible and likely scenario of 'no deal' on exit. Yesterday, you indicated that you were preparing contingency plans for that situation. Have you undertaken an analysis of the priority areas for those contingency plans, so that we know how the Welsh Government will look to protect those priority areas for our economy and for the people of Wales?
Ysgrifennydd y Cabinet, fel y gwyddoch, rydym yn agosáu at sefyllfa lle mae'r anhrefn rydym wedi'i weld yn Llundain—lle, yr wythnos diwethaf, roeddent yn rhedeg drwy'r Tŷ Cyffredin gyda'r Papurau Gwyn, am nad oedd unrhyw un wedi'u gweld, a Gweinidogion yn ymddiswyddo—yn ein gwthio tuag at ymadael heb 'ddim bargen'. Mae Mark Isherwood wedi tynnu sylw at y ffaith bod y swyddogion wedi bod yn negodi ddydd Llun, ddoe a heddiw. Wel, yn ôl pob tebyg, roedd ganddynt set wahanol o ganllawiau ddydd Llun, ddoe a heddiw, ac felly, nid ydynt hyd yn oed yn gwybod am beth roeddent yn sôn. Mae hynny'n ein harwain at senario bosibl a thebygol o 'ddim bargen' pan fyddwn yn ymadael. Ddoe, dywedasoch eich bod yn paratoi cynlluniau wrth gefn ar gyfer y sefyllfa honno. A ydych wedi cynnal dadansoddiad o'r meysydd blaenoriaethol ar gyfer y cynlluniau wrth gefn hynny, er mwyn inni wybod sut y bydd Llywodraeth Cymru yn ceisio diogelu'r meysydd blaenoriaethol hynny ar gyfer ein heconomi a phobl Cymru?
Well, I can assure the Member that that contingency planning is happening, that it does involve identifying those areas that lie directly within the responsibility of the Welsh Government, that would look at the impacts of a 'no deal' Brexit that would fall more sharply on the Welsh population, and then draw up contingency plans to deal with that catastrophic outcome.
Wel, gallaf roi sicrwydd i'r Aelod fod cynlluniau wrth gefn yn cael eu llunio, fod y broses honno'n cynnwys nodi'r meysydd y mae Llywodraeth Cymru yn uniongyrchol gyfrifol amdanynt, y byddai'n archwilio effeithiau Brexit 'dim bargen' a fyddai'n effeithio'n waeth ar boblogaeth Cymru, ac yna'n llunio cynlluniau wrth gefn i ymdrin â'r canlyniad trychinebus hwnnw.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau i Ysgrifennydd y Cabinet. Llefarydd Plaid Cymru, Steffan Lewis.
Questions now from party spokespeople to the Cabinet Secretary. The Plaid Cymru spokesperson, Steffan Lewis.
Diolch, Llywydd. Yesterday, we saw the publication of two documents that are significant to Wales's fiscal and economic well-being. The first one was the document from the Office for Budget Responsibility—the fiscal sustainability report. The second was the Welsh Government's paper on reforming UK funding and fiscal arrangements after separation from the European Union.
The OBR's report was a stark warning, a further warning if we needed it, that we can expect unsustainable public finances in the UK for the short to medium term at least, and that that would put significant further pressures on budgets, and that we could expect further fiscal contraction. In the Welsh Government's document, which Plaid Cymru welcomes broadly, particularly those elements that relate to fair funding for Wales, it states that Wales should not lose a single penny as a result of leaving the European Union and that future regional policy should remain devolved fully to the Welsh Government. I wonder, within the context of the OBR's forecast, if the Cabinet Secretary can update the Assembly on whether or not the UK Government has conceded the financial implications of future devolution of regional policy, and the fact of the principle that it should remain devolved.
Diolch, Lywydd. Ddoe, cyhoeddwyd dwy ddogfen sy'n arwyddocaol i les ariannol ac economaidd Cymru. Y gyntaf oedd y ddogfen gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol—yr adroddiad cynaliadwyedd ariannol. Yr ail oedd papur Llywodraeth Cymru ar ddiwygio cyllid y DU a'r trefniadau cyllidol ar ôl gwahanu oddi wrth yr Undeb Ewropeaidd.
Roedd adroddiad y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn rhybudd clir, rhybudd pellach os oedd arnom angen un, y gallwn ddisgwyl cyllid cyhoeddus anghynaladwy yn y DU ar gyfer y tymor byr i ganolig o leiaf, ac y byddai hynny'n rhoi pwysau ychwanegol sylweddol ar gyllidebau, ac y gallem ddisgwyl rhagor o gyfangu cyllidol. Yn nogfen Llywodraeth Cymru, a groesewir yn fras gan Plaid Cymru, yn enwedig yr elfennau sy'n ymwneud â chyllid teg i Gymru, mae'n datgan na ddylai Cymru golli'r un geiniog o ganlyniad i ymadael â'r Undeb Ewropeaidd ac y dylai polisi rhanbarthol yn y dyfodol barhau i fod yn gwbl ddatganoledig i Lywodraeth Cymru. Yng nghyd-destun rhagolwg y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, tybed a all Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad ynglŷn ag a yw Llywodraeth y DU wedi cyfaddef beth yw goblygiadau ariannol datganoli polisi rhanbarthol yn y dyfodol, a ffaith yr egwyddor y dylai barhau i fod yn ddatganoledig.
Well, thanks, Steffan Lewis, for that. He's absolutely right to say that the OBR's latest forecast is consistent with what they have been saying for many months now. They are part of that economic mainstream that tells us that if we were to leave the European Union on a crash-out 'no deal' basis, then we're facing a contraction of our economy between 8 per cent and 10 per cent, and that is massive. Now, not everybody agrees with it, but mainstream economic forecasters such as the OBR are in exactly that position.
We don't have the assurances from the UK Government that Steffan Lewis has asked about, although I have discussed this issue directly with the Chief Secretary to the Treasury, directly with the Chancellor of the Duchy of Lancaster, and made our point. We will not sign up to a shared prosperity fund that, for example, might offer us a Barnett share of that fund, which would undoubtedly be well below what we have as a result of the needs assessment that leads to the money that we get from the European Union. Nor will we sign up to a bidding regime for a shared prosperity fund in which UK Government Ministers set the rules, UK Government Ministers make the decisions and UK Government Ministers adjudicate on disputes when those arise. We have given the UK Treasury a solution to a problem, and they're not an organisation short of problems on their hands. The solution is the one we set out in our document: simply put into the baseline of the National Assembly the money that we get as a result of our qualification for that help under the European Union and then allow us to make the decisions that will allow us to align that money with the needs of our regional economic development for the future.
Wel, diolch am hynny, Steffan Lewis. Mae'n llygad ei le yn dweud bod rhagolwg diweddaraf y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn gyson â'r hyn y maent wedi'i ddweud ers misoedd lawer bellach. Maent yn rhan o'r brif ffrwd economaidd sy'n dweud wrthym, pe baem yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ar sail 'dim bargen', y byddem yn wynebu cyfangu o rhwng 8 y cant a 10 y cant ar ein heconomi, ac mae hynny'n enfawr. Nawr, nid yw pawb yn cytuno â hynny, ond dyna'n union yw safbwynt daroganwyr economaidd prif ffrwd megis y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol.
Nid ydym wedi cael y sicrwydd y mae Steffan Lewis wedi gofyn amdanynt gan Lywodraeth y DU, er fy mod wedi trafod y mater hwn yn uniongyrchol â Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys, yn uniongyrchol gyda Changhellor Dugiaeth Caerhirfryn, ac wedi gwneud ein pwynt. Ni fyddwn yn cefnogi cronfa cyd-ffyniant a allai, er enghraifft, gynnig cyfran Barnett inni o'r gronfa honno, a fyddai, heb os, yn llawer is na'r hyn sydd gennym o ganlyniad i'r asesiad o anghenion sy'n arwain at yr arian a gawn gan yr Undeb Ewropeaidd. Ni fyddwn ychwaith yn ymrwymo i gyfundrefn o wneud ceisiadau am gronfa cyd-ffyniant lle mae Gweinidogion Llywodraeth y DU yn pennu'r rheolau, lle mae Gweinidogion Llywodraeth y DU yn gwneud y penderfyniadau a lle mae Gweinidogion Llywodraeth y DU yn dyfarnu ar anghydfodau pan fyddant yn codi. Rydym wedi rhoi ateb i broblem i Drysorlys y DU, ac nid ydynt yn sefydliad sy'n brin o broblemau. Yr ateb yw'r un a nodir yn ein dogfen: rhoi'r arian a gawn o ganlyniad i'n cymhwysedd am y cymorth hwnnw o dan yr Undeb Ewropeaidd i mewn i linell sylfaen y Cynulliad Cenedlaethol a'n caniatáu i wneud penderfyniadau a fydd yn caniatáu inni alinio'r arian hwnnw gydag anghenion ein datblygiad economaidd rhanbarthol ar gyfer y dyfodol.
I thank the Cabinet Secretary for that answer. It's disappointing though and not surprising any more that he is yet to have assurances from the UK Government that regional policy would remain devolved and that Wales wouldn't lose out on a single penny. What I think people might be interested to learn from Welsh Government, however, is its future vision for regional policy, if we continue to retain it at a national level here in Wales as a policy area, and of course continue to receive the equivalent funding too. Is the Cabinet Secretary able to elaborate on his vision for the future of regional policy?
I know that the Welsh Government hasn't had much luck with maps recently, but there will be some across the country who will be concerned that, if we have new regions in Wales to replace west Wales and the Valleys—the traditional convergence funding regions—places like Rhondda, the Heads of the Valleys, Blaenau Gwent and so on, would be in with Cardiff, the most prosperous part of the country, and that that would mask, potentially, the disadvantage and the economic aid that is needed in those communities.
There are schools of thought, of course, that suggest that there shouldn't be regions within Wales for the sake of regional policy at all and that it should be a community-based project and that's something that Welsh Government has looked at in the past. So, I wonder if he could give an indication of Welsh Government thinking when it comes to how we would administer regional policy and how disadvantaged communities will not lose out in future.
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Mae'n siomedig, serch hynny, ac nid yw'n syndod mwyach nad yw wedi cael sicrwydd eto gan Lywodraeth y DU y byddai polisi rhanbarthol yn parhau i fod yn ddatganoledig ac na fyddai Cymru'n colli'r un geiniog. Yn hyn y credaf y gall pobl fod yn awyddus i'w ddysgu gan Lywodraeth Cymru, fodd bynnag, yw ei gweledigaeth ar gyfer polisi rhanbarthol yn y dyfodol, a ydym yn parhau i'w gadw ar lefel genedlaethol yma yng Nghymru fel maes polisi, ac wrth gwrs, yn parhau i dderbyn y cyllid cyfatebol hefyd. A all Ysgrifennydd y Cabinet ymhelaethu ar ei weledigaeth ar gyfer dyfodol polisi rhanbarthol?
Gwn nad yw Llywodraeth Cymru wedi cael llawer o lwc gyda mapiau yn ddiweddar, ond bydd rhai pobl ledled y wlad yn pryderu, pe bai gennym ranbarthau newydd yng Nghymru yn lle gorllewin Cymru a'r Cymoedd—y rhanbarthau cyllid cydgyfeirio traddodiadol—y byddai lleoedd fel Rhondda, Blaenau'r Cymoedd, Blaenau Gwent ac ati i mewn gyda Chaerdydd, rhan fwyaf llewyrchus y wlad, a byddai hynny, o bosibl, yn celu'r anfantais a'r cymorth economaidd sydd ei angen yn y cymunedau hynny.
Mae yna rai o'r farn, wrth gwrs, na ddylid cael rhanbarthau yng Nghymru at ddibenion polisi rhanbarthol o gwbl ac y dylai fod yn brosiect cymunedol ac mae hynny'n rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i ystyried yn y gorffennol. Felly, tybed a all roi arwydd o farn Llywodraeth Cymru o ran sut y byddem yn gweinyddu polisi rhanbarthol a sut na fydd cymunedau difreintiedig ar eu colled yn y dyfodol.
I thank Steffan Lewis for that important question. As he knows, we published a paper in the series of documents we have published since the White Paper of January 2017 on regional policy. That was not an attempt to set out a definitive set of arrangements for the future, but to sum up the state of the debate at that point, and we've had a very lively debate since, with many contributions to a consultation we've carried out on that paper. We've published those consultation responses and I hope to be in a position in the autumn to bring forward a paper that sums that up and does set a more definite set of propositions in place.
The point that he made is an important one, because it gets to the heart of a dilemma in it. In those consultation responses there is a great deal of consensus across Wales on the need for greater flexibility in the future. European Union funding, if there is a silver lining in this at all, can come to us with fairly rigid rules attached to it: geographical rigidity and, the sorts of things you can spend the money on, there are rigidities there too. And the consultation said that this is an opportunity for us to be more flexible around some of those things. But then that does give rise to an anxiety on the part of those geographical areas that have benefited from funding so far that this may be to their detriment. The Welsh Government's position is that we have no intention of operating in that way and what we see flexibility as is not absorbing areas of greater need in a wider economy that disguises that need, but to allow, at the margin, a sensible flexibility that means that you are not prevented from making good investments that will be to the benefit of those areas because you have an over-rigid set of rules.
Diolch i Steffan Lewis am y cwestiwn pwysig hwnnw. Fel y gŵyr, cyhoeddasom bapur yn y gyfres o ddogfennau a gyhoeddwyd gennym ers y Papur Gwyn mis Ionawr 2017 ar bolisi rhanbarthol. Nid ymgais ydoedd i nodi set bendant o drefniadau ar gyfer y dyfodol, ond crynodeb o gyflwr y ddadl ar y pwynt hwnnw, ac rydym wedi cael trafodaeth fywiog iawn ers hynny, gyda llawer o gyfraniadau i ymgynghoriad a gynhaliwyd gennym ar y papur hwnnw. Rydym wedi cyhoeddi'r ymatebion i'r ymgynghoriad hwnnw a gobeithiaf fod mewn sefyllfa yn yr hydref i gyflwyno papur sy'n crynhoi hynny ac sy'n rhoi set o gynigion mwy pendant yn eu lle.
Mae'r pwynt a wnaeth yn un pwysig, oherwydd mae'n mynd at wraidd problem ynddo. Yn yr ymatebion hynny i'r ymgynghoriad, ceir consensws ledled Cymru, i raddau helaeth, ar yr angen am fwy o hyblygrwydd yn y dyfodol. Gall cyllid yr Undeb Ewropeaidd, os oes unrhyw fudd yn hyn o gwbl, gael ei ddarparu inni gyda rheolau eithaf caeth ynghlwm wrtho: anhyblygrwydd daearyddol a'r mathau o bethau y gallwch wario'r arian arnynt, ceir anhyblygrwydd yn hynny o beth hefyd. A dywedodd yr ymgynghoriad fod hwn yn gyfle inni fod yn fwy hyblyg mewn perthynas â rhai o'r pethau hynny. Ond mae hynny wedyn yn arwain at bryderon ymysg yr ardaloedd daearyddol sydd wedi elwa o'r cyllid hyd yma y gallai hyn effeithio'n wael arnynt. Safbwynt Llywodraeth Cymru yw nad oes gennym unrhyw fwriad o weithredu yn y modd hwnnw, ac nid ydym yn ystyried hyblygrwydd yn rhywbeth sy'n amsugno ardaloedd mewn mwy o angen mewn economi ehangach sy'n cuddio'r angen hwnnw, ond mae caniatáu hyblygrwydd synhwyrol, ar yr ymylon, yn golygu nad ydych yn cael eich atal rhag gwneud buddsoddiadau da a fydd yn fuddiol i'r ardaloedd hynny am fod gennych set o reolau sy'n rhy anhyblyg.
I thank him for that answer, and I'm pleased to hear that we wouldn't have a situation in Wales where—as much as we don't want Wales as a whole to lose out on a single penny of what we could expect in regional aid, we wouldn't want any community to lose a single penny in terms of what it could expect in regional aid as well.
Another aspect that is touched upon in the latest paper published by the Welsh Government is that of state aid and, of course, this is an area where there will be a requirement for inter-governmental agreement unless, of course, the Westminster Government assumes complete responsibility for the issue and we are forced into a race to the bottom on state aid, which is something that I wouldn't rule out.
The Welsh Government White Paper states that
'Any new arrangements should be drawn up in line with our principles of agreement and consent, working collaboratively with the UK Government and the other devolved nations.'
But I contrast that with the passage in the UK Government White Paper—if it hasn't been changed in the last 24 hours—which relates to state aid, which hails the fact that the UK Government spent just 0.3 per cent of GDP on state aid in 2016, which is less than half the EU average. Had the UK Government spent the EU average on state aid, that would have made an additional £8 billion available for investment and Wales could have expected something in the region of £400 million as a result.
So, it's clear that there's a significant difference of opinion, not just between Welsh Government and the UK Government and not just on the principle of whether state aid is devolved or not, but also on what one would do with it once we leave the European Union. So, can we have an assurance from the Cabinet Secretary that the Welsh Government won't sign up to any future inter-governmental agreement that cedes state aid rules exclusively to the UK Government and that, instead, any future agreement has to be based on shared responsibility and agreement? Because, of course, we will need UK frameworks and rules, and state aid is a good example of where those will be needed, by agreement.
Diolch iddo am ei ateb, ac rwy'n falch o glywed na fyddai gennym sefyllfa yng Nghymru lle—nid ydym am i Gymru yn ei chyfanrwydd golli'r un geiniog o'r hyn y gallem ei ddisgwyl mewn cymorth rhanbarthol, ac yn yr un modd ni fyddem am i unrhyw gymuned golli'r un geiniog o'r hyn y gallent ei ddisgwyl mewn cymorth rhanbarthol ychwaith.
Agwedd arall sy'n cael ei chrybwyll yn y papur diweddaraf a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru yw cymorth gwladwriaethol, ac wrth gwrs, mae hwn yn faes lle bydd angen cytundeb rhynglywodraethol oni bai, wrth gwrs, fod Llywodraeth San Steffan yn cymryd cyfrifoldeb llawn am y mater ac yn ein gorfodi i mewn i ras tuag at y gwaelod ar gymorth gwladwriaethol, ac mae hynny'n rhywbeth na fuaswn yn ei ddiystyru.
Dywed Papur Gwyn Llywodraeth Cymru y
Dylai unrhyw drefniadau newydd gael eu llunio yn unol â’n hegwyddorion o gytundeb a chydsyniad, gan gydweithio gyda Llywodraeth y DU a’r gwledydd datganoledig eraill.
Ond rwy'n cyferbynnu hynny â'r darn ym Mhapur Gwyn Llywodraeth y DU—os nad yw wedi cael ei newid yn ystod y 24 awr ddiwethaf—sy'n ymwneud â chymorth gwladwriaethol, sy'n croesawu'r ffaith mai 0.3 y cant yn unig o'r cynnyrch domestig gros y mae Llywodraeth y DU wedi'i wario ar gymorth gwladwriaethol yn 2016, sy'n llai na hanner cyfartaledd yr UE. Pe bai Llywodraeth y DU wedi gwario cyfartaledd yr UE ar gymorth gwladwriaethol, byddai hynny wedi darparu £8 biliwn yn ychwanegol ar gyfer buddsoddi a gallai Cymru fod wedi disgwyl oddeutu £400 miliwn o ganlyniad.
Felly, mae'n amlwg fod cryn wahaniaeth barn, nid yn unig rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ac nid yn unig ynglŷn â'r egwyddor ynglŷn ag a yw cymorth gwladwriaethol wedi'i ddatganoli ai peidio, ond hefyd ynglŷn â beth y dylid ei wneud ag ef wedi inni adael yr Undeb Ewropeaidd. Felly, a gawn ni sicrwydd gan Ysgrifennydd y Cabinet na fydd Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i unrhyw gytundeb rhynglywodraethol yn y dyfodol sy'n ildio rheolau cymorth gwladwriaethol yn gyfan gwbl i Lywodraeth y DU, ac yn lle hynny, y bydd yn rhaid i unrhyw gytundeb yn y dyfodol fod yn seiliedig ar gytundeb a chyfrifoldeb a rennir? Oherwydd, wrth gwrs, bydd arnom angen fframweithiau a rheolau'r DU, ac mae cymorth gwladwriaethol yn enghraifft dda o ble y bydd eu hangen, drwy gytundeb.
The Member makes two important points, really. First of all, he puts his finger on one of the ways in which those people who advocated Brexit misled the public in the arguments that they put. Because they always portray European Union state aid rules as some sort of straitjacket that prevents us from doing the good things that we would like to do. Germany has eight times the intensity of state aids of the United Kingdom and operates entirely within the European Union rulebook. So, the idea that, somehow, we were trapped into something that forced us to do things that we wouldn't have wanted to do, turns out, on examination, to be nothing like the truth.
I'm happy to provide the assurance that Steffan Lewis looked for in his second question. If there is—and I agree with him that there is very likely to be—the need for a framework operating across the internal market of the United Kingdom, we will not sign up to something imposed on us. We will expect to be at the table, we will expect to be part of those discussions, and we will expect to be in a position where the outcome is agreed between the component parts of the United Kingdom, not the result of one part alone.
Mae'r Aelod yn gwneud dau bwynt pwysig, mewn gwirionedd. Yn gyntaf, mae'n nodi un o'r ffyrdd y gwnaeth y bobl a hyrwyddai Brexit gamarwain y cyhoedd gyda'u dadleuon. Oherwydd maent bob amser yn portreadu rheolau cymorth gwladwriaethol yr Undeb Ewropeaidd fel rhyw fath o wasgod gaeth sy'n ein rhwystro rhag gwneud y pethau da yr hoffem eu gwneud. Mae cymorth gwladwriaethol yr Almaen wyth gwaith yn fwy na'r Deyrnas Unedig ac maent yn gweithredu'n gyfan gwbl o fewn llyfr rheolau'r Undeb Ewropeaidd. Felly, mae'r syniad ein bod, rywsut, wedi ein caethiwo i rywbeth sy'n ein gorfodi i wneud pethau na fyddem wedi dymuno'u gwneud, o graffu arno, yn bell iawn o'r gwir.
Rwy'n fwy na pharod i roi'r sicrwydd roedd Steffan Lewis yn chwilio amdano yn ei ail gwestiwn. Os bydd—ac rwy'n cytuno ag ef ei bod yn debygol iawn y bydd—angen am fframwaith sy'n gweithredu ar draws marchnad fewnol y Deyrnas Unedig, ni fyddwn yn cytuno i rywbeth sy'n cael ei orfodi arnom. Byddwn yn disgwyl bod wrth y bwrdd, byddwn yn disgwyl bod yn rhan o'r trafodaethau hynny, a byddwn yn disgwyl bod mewn sefyllfa lle y cytunir ar y canlyniad rhwng y gwahanol rannau o'r Deyrnas Unedig, nid canlyniad un rhan yn unig.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Nick Ramsay.
The Conservative spokesperson, Nick Ramsay.
Diolch, Llywydd. Cabinet Secretary, the Wales Centre for Public Policy has recently published its report on the Welsh tax base, which has raised a number of salient points about the impact even small changes to the tax system can have on taxpayer behaviour, migration and inward investment.
With regard to land transaction tax, the report highlights that, although there were only 45 LTT and non-residential property transactions over £5 million in 2015-16, they accounted for 43 per cent of total transaction value of Welsh LTT. The report also notes that just 10 fewer freehold transactions over £5 million in one year could reduce revenue by £7 million. Taking all that into account, we've asked you previously, and I ask you again: will you, at the very least, monitor the top rate of LTT in this regard within Wales and consider bringing it in line with England or Scotland if the economy does show signs of suffering?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddiweddar, mae Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru wedi cyhoeddi eu hadroddiad ar sylfaen drethu Cymru, sydd wedi codi nifer o bwyntiau perthnasol ynglŷn â'r effaith y gall mân newidiadau hyd yn oed i'r system dreth ei chael ar ymddygiad trethdalwyr, ymfudo a mewnfuddsoddi.
O ran y dreth trafodiadau tir, er mai 45 yn unig o drafodiadau treth trafodiadau tir a thrafodiadau eiddo amhreswyl dros £5 miliwn a gafwyd yn 2015-16, mae'r adroddiad yn nodi eu bod yn cyfateb i 43 y cant o gyfanswm gwerth trafodiadau treth trafodiadau tir Cymru. Mae'r adroddiad hefyd yn nodi y gallai 10 yn llai o drafodiadau rhydd-ddaliadol dros £5 miliwn mewn un flwyddyn arwain at £7 miliwn yn llai o refeniw. O ystyried hyn oll, rydym wedi gofyn ichi eisoes, a gofynnaf ichi eto: a wnewch chi o leiaf fonitro cyfradd uchaf y dreth trafodiadau tir yn y cyswllt hwn yng Nghymru ac ystyried ei halinio â Lloegr neu'r Alban os yw'r economi yn dangos arwyddion ei bod yn dioddef?
Well, I'm happy to repeat the assurances that I gave the Member the last time that he asked me that question, and of course we monitor the impact of policy on transactions, and that where there is evidence that leads us to reach different conclusions, then that's what we will do. But LTT is now just over three months old, so, the evidence base at the moment is preliminary at best, and we will continue to see what the actual results of this on the ground look like, rather than speculating on what they might be.
Wel, rwy'n fwy na pharod i ailadrodd y sicrwydd a roddais i'r Aelod y tro diwethaf y gofynnodd y cwestiwn hwnnw imi, ac wrth gwrs, rydym yn monitro effaith y polisi ar drafodion, a lle y ceir tystiolaeth sy'n ein harwain i ddod i gasgliadau gwahanol, dyna a wnawn. Ond mae'r dreth trafodiadau tir ychydig dros dri mis oed bellach, felly mae'r sylfaen dystiolaeth ar hyn o bryd yn rhagarweiniol ar y gorau, a byddwn yn parhau i weld sut y bydd canlyniadau gwirioneddol hyn ar lawr gwlad yn edrych, yn hytrach na dyfalu beth y gallent fod.
Cabinet Secretary, the report also showed the inextricable link between the Welsh economy and the ability of the Welsh Government to raise tax revenue in general. In particular, differences between the UK's economy and the Welsh economy have been starkly laid out: lower income, lack of high-skilled, high-paid jobs, lower productivity, and higher exposure to automation. All these things, I know, your Government is aware of.
I've raised this with you before, especially the apparent divergence between the economy Secretary's stance and yours. The economic action plan, on the one hand, mentions tax in passing just once, and yet we've repeatedly, on these benches, raised concerns about the 6 per cent supertax on commercial land transactions that could keenly affect further inward investment. You mentioned Brexit in response to Steffan Lewis earlier. Do you think at this time, with Brexit getting closer and being much more of a reality to us all, that now is not the time to be looking to have taxes like this on those very people in Wales that we're going to be looking to over the months and years to come to make sure that Wales's economy is stronger?
Ysgrifennydd y Cabinet, dangosodd yr adroddiad hefyd y cysylltiad annatod rhwng economi Cymru a gallu Llywodraeth Cymru i godi refeniw treth yn gyffredinol. Yn benodol, mae'r gwahaniaethau rhwng economi Cymru ac economi'r DU wedi eu nodi'n hollol glir: incwm is, diffyg swyddi medrus ar gyflogau uchel, cynhyrchiant is a mwy o berygl o awtomatiaeth. Gwn fod eich Llywodraeth yn ymwybodol o'r holl bethau hyn.
Rwyf wedi codi hyn gyda chi eisoes, yn enwedig y gwahaniaeth ymddangosiadol rhwng safbwynt Ysgrifennydd yr economi a'ch safbwynt chi. Mae'r cynllun gweithredu economaidd, ar y naill law, yn crybwyll treth unwaith yn unig, ac eto rydym wedi mynegi pryderon dro ar ôl tro ar y meinciau hyn ynglŷn â'r uwch dreth o 6 y cant ar drafodiadau tir masnachol a allai gael effaith sylweddol ar fewnfuddsoddi pellach. Fe sonioch chi am Brexit wrth ymateb i Steffan Lewis yn gynharach. A ydych o'r farn ar hyn o bryd, wrth i Brexit ddod yn agosach a dod yn fwy real o lawer i bob un ohonom, nad nawr yw'r amser i ystyried cael trethi fel hyn ar yr union bobl yng Nghymru y byddwn yn dibynnu arnynt dros y misoedd a'r blynyddoedd i ddod i sicrhau bod economi Cymru yn gryfach?
Well, it is a paradox, Llywydd, isn't it? It is the Conservative Party that argued the most strongly for fiscal powers to be devolved to Wales, and now the argument of the Conservative Party is that, having devolved them, we mustn't use them—that all we can do is to make sure that we don't diverge from what is going on across our border. You can't have it both ways. You either believe, as your party has preached, that powers should be devolved to Wales so that we can make decisions here, or you believe that no difference is possible across the border. We were prepared to sign up to your first proposition.
If the powers are here, the powers must be exercised here. The decisions about which the Member complains are the decisions that this National Assembly made, endorsed in the budget-making process, passing the regulations in January to give rise to them. I'll do what I said in my answer to his first question: having made the decision, we will monitor its effect. If there are lessons to learn, and if there are changes that need to be made, then that's what we will do, but we won't operate on the basis of a series of hypotheticals, where the actual evidence is barely a quarter old.
Wel, mae'n baradocs, Lywydd, onid yw? Y Blaid Geidwadol a fu'n dadlau gryfaf dros ddatganoli pwerau cyllidol i Gymru, a bellach, dadl y Blaid Geidwadol yw, ar ôl eu datganoli, na ddylem eu defnyddio—mai'r unig beth y gallwn ei wneud yw sicrhau nad ydym yn dargyfeirio oddi wrth yr hyn sy'n digwydd dros y ffin. Ni allwch ei chael hi'r ddwy ffordd. Rydych naill ai'n credu, fel y mae eich plaid wedi pregethu, y dylid datganoli pwerau i Gymru fel y gallwn wneud penderfyniadau yma, neu rydych yn credu nad oes unrhyw wahaniaeth yn bosibl dros y ffin. Roeddem yn barod i dderbyn eich cynnig cyntaf.
Os yw'r pwerau yma, rhaid arfer y pwerau yma. Y penderfyniadau y mae'r Aelod yn cwyno amdanynt yw'r penderfyniadau a wnaed gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn, ac a ategwyd ganddo yn y broses o lunio'r gyllideb, cyn cyflwyno’r rheoliadau ym mis Ionawr i'w rhoi mewn grym. Byddaf yn gwneud yr hyn a ddywedais yn fy ateb i'w gwestiwn cyntaf: ar ôl gwneud y penderfyniad, byddwn yn monitro ei effaith. Os oes gwersi i'w dysgu, ac os oes newidiadau y bydd angen eu gwneud, byddwn yn gwneud hynny, ond ni fyddwn yn gweithredu ar sail cyfres o sefyllfaoedd damcaniaethol, lle mae'r dystiolaeth wirioneddol prin yn chwarter mlwydd oed.
That's a very interesting answer, Cabinet Secretary, because you're right: we did, on this side of the Chamber, as did the majority of AMs, support the devolution of tax powers to this place, and we fully believe in accountability. I'm pleased that the Conservative Government—the previous UK coalition Government—did actually go in that direction.
It sounds to me that what you're saying there is that you fully intend to raise taxes where you possibly can. Of course, having taxes devolved to this place doesn't simply mean that you put them up; it also means that you can keep them the same or lower them, but, of course, you will be getting the revenue here from those taxes.
You told the Finance Committee only last week that you're sceptical that a modest tax would have an impact on inward migration. That may be the case, but if there is a 1p increase to income tax to help the Welsh NHS, for instance, as an example; a 1 per cent to 3 per cent contribution of income towards social care on top; and a continued rise in council tax and other tax increases in Wales, I repeat what I said before: as we are running up to Brexit and there are economic uncertainties, even if you believe in the future that modest tax rises may actually be beneficial to the economy and improve public services, is this really the time not to be ruling out those rises? People need stability and businesses need stability. Surely, as finance Secretary, you want to work for the good of Wales and make sure that, in the future, any tax rises are done when you have that evidence base, which you believe in so strongly.
Mae hwnnw'n ateb diddorol iawn, Ysgrifennydd y Cabinet, gan eich bod yn llygad eich lle: ar yr ochr hon i'r Siambr, fel y gwnaeth y rhan fwyaf o Aelodau'r Cynulliad, fe gefnogom ni ddatganoli pwerau treth i'r lle hwn, ac rydym yn credu'n llwyr mewn atebolrwydd. Rwy'n falch fod y Llywodraeth Geidwadol—Llywodraeth glymblaid flaenorol y DU—wedi mynd i'r cyfeiriad hwnnw mewn gwirionedd.
Ymddengys i mi mai'r hyn rydych yn ei ddweud yw eich bod yn llawn fwriadu codi trethi lle y gallwch. Wrth gwrs, nid yw'r ffaith bod trethi wedi eu datganoli i'r lle hwn yn golygu eich bod yn eu codi; mae hefyd yn golygu y gallwch eu cadw yr un fath neu eu gostwng, ond wrth gwrs, byddwch yn cael y refeniw yma o'r trethi hynny.
Fe ddywedoch chi wrth y Pwyllgor Cyllid yr wythnos diwethaf eich bod yn amheus y byddai treth gymedrol yn cael effaith ar fudo. Efallai fod hynny'n wir, ond os oes cynnydd o 1c yn y dreth incwm i helpu GIG Cymru, er enghraifft; cyfraniad o 1 y cant i 3 y cant o incwm tuag at ofal cymdeithasol yn ychwanegol at hynny; a chynnydd parhaus yn y dreth gyngor a threthi eraill yng Nghymru, rwy'n ailadrodd yr hyn a ddywedais eisoes: gan ein bod yn agosáu at Brexit a bod yna ansicrwydd economaidd, hyd yn oed os ydych yn credu y gall cynnydd cymedrol mewn trethi fod yn fuddiol i'r economi a gwella gwasanaethau cyhoeddus yn y dyfodol, ai nawr yw'r amser i beidio â diystyru'r cynnydd hwnnw? Mae angen sefydlogrwydd ar bobl ac mae angen sefydlogrwydd ar fusnesau. Does bosib, fel Ysgrifennydd cyllid, nad ydych yn awyddus i weithio er lles Cymru ac i sicrhau, yn y dyfodol, fod unrhyw gynnydd mewn treth yn digwydd pan fydd gennych y sylfaen dystiolaeth honno rydych yn credu mor gryf ynddi.
Well, Llywydd, I said no such thing, in answer to Nick Ramsay's second question. I made no observations whatsoever about the direction in which tax changes might happen. I simply responded to his suggestion that we had to stay in line with the tax regime on the other side of our border. That is not what tax devolution is all about.
We will look carefully at the evidence. We will make decisions in the light of the circumstances at the time. The report to which he made reference in his first question, of course, suggests that there would be very little movement at the border if tax rates in Wales were to be higher than those in England, quite unlike the advice I'm sometimes offered by the Conservative benches here.
Wel, Lywydd, ni ddywedais y fath beth, i ateb ail gwestiwn Nick Ramsay. Ni wneuthum unrhyw sylwadau o gwbl ynghylch cyfeiriad posibl newidiadau treth. Yr unig beth a wneuthum oedd ymateb i'w awgrym fod yn rhaid inni gydymffurfio â'r gyfundrefn dreth dros y ffin. Nid dyna yw diben datganoli treth.
Byddwn yn edrych yn ofalus ar y dystiolaeth. Byddwn yn gwneud penderfyniadau yng ngoleuni'r amgylchiadau ar y pryd. Mae'r adroddiad y cyfeiriodd ato yn ei gwestiwn cyntaf, wrth gwrs, yn awgrymu mai ychydig iawn o symud a fyddai ar y ffin pe bai'r cyfraddau treth yng Nghymru yn uwch na'r rhai yn Lloegr, yn wahanol iawn i'r cyngor sy'n cael ei gynnig imi weithiau gan feinciau'r Ceidwadwyr yma.
Llefarydd UKIP, Michelle Brown.
UKIP spokesperson, Michelle Brown.
Thank you, Presiding Officer. Good afternoon, Cabinet Secretary. Does the Cabinet Secretary agree that if the Westminster Government delivers on the Welsh Government's justifiable demand that Wales should not lose a single penny following Brexit, it should be the Welsh Government that decides which projects receive that support rather than the EU?
Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Ysgrifennydd y Cabinet. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno, os yw Llywodraeth San Steffan yn cyd-fynd â galwad gwbl briodol Llywodraeth Cymru na ddylai Cymru golli'r un geiniog ar ôl Brexit, mai Llywodraeth Cymru a ddylai benderfynu pa brosiectau sy'n derbyn y cymorth hwnnw yn hytrach na'r UE?
I entirely agree with the Member that if the UK Government does what those who advocated leaving the European Union said would happen—that's a guarantee that Wales would not lose out by a penny—then the decisions that would be made as to how that money is best used are best made here in Wales. The First Minister has already given an undertaking that if money comes to Wales for the purposes of regional economic development, we will use it for those purposes. If money comes to Wales to sustain our rural economy, it will be used for those purposes. But, the specifics of that are best made here, rather than in London.
Rwy'n cytuno'n llwyr â'r Aelod, os yw Llywodraeth y DU yn gwneud yr hyn a ddywedodd y rhai a oedd o blaid gadael yr Undeb Ewropeaidd fyddai'n digwydd—sef gwarant na fyddai Cymru yr un geiniog ar ei cholled—mai yma yng Nghymru yw'r lle gorau i wneud y penderfyniadau ynghylch y ffordd orau o ddefnyddio'r arian hwnnw. Mae'r Prif Weinidog eisoes wedi rhoi ymrwymiad, os daw arian i Gymru at ddibenion datblygu economaidd rhanbarthol, y byddwn ei ddefnyddio i'r dibenion hynny. Os daw arian i Gymru i gynnal ein heconomi wledig, caiff ei ddefnyddio i'r dibenion hynny. Ond dyma'r lle gorau i fynd i'r afael â manylion hynny, nid Llundain.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary, and I agree with you that those decisions are best made here rather than elsewhere. Obviously, the Welsh Government and we in Wales have a much clearer idea of what Wales needs and what the Welsh people want, rather than a distant EU and the committees on which we only have three out of 350 members, such as the Committee of the Regions, yet your Government continues to advocate involvement in the EU, even if we have to enter into reciprocal agreements and obligations with, and therefore the priorities of, the EU as a condition.
So, as the Cabinet Secretary for Finance, aren't you obliged to work out the best way of funding the priorities of the democratically elected Welsh Government, which should reflect the priorities of the Welsh people, as opposed to the priorities of the democratically deficient EU? To continue to advocate involvement in so much of the EU following Brexit goes against what you said to my colleague Neil Hamilton yesterday, when you claimed that you respect and will deliver on the Brexit vote.
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy'n cytuno â chi mai dyma'r lle gorau i wneud y penderfyniadau hynny yma yn hytrach nag unrhyw le arall. Yn amlwg, mae gan Lywodraeth Cymru a ninnau yng Nghymru lawer gwell syniad o'r hyn sydd ei angen ar Gymru a dymuniadau pobl Cymru na sydd gan UE pell a phwyllgorau lle mae gennym dri aelod yn unig o blith 350 o aelodau, megis Pwyllgor y Rhanbarthau, ond mae eich Llywodraeth yn parhau i ddadlau dros barhau i fod yn rhan o'r UE, hyd yn oed os bydd yn rhaid inni ymrwymo i gytundebau dwyochrog a rhwymedigaethau'r UE, ac felly blaenoriaethau'r UE fel amod.
Felly, fel Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, onid oes rheidrwydd arnoch i sicrhau'r ffordd orau o ariannu blaenoriaethau Llywodraeth Cymru, a etholwyd yn ddemocrataidd, a ddylai adlewyrchu blaenoriaethau pobl Cymru yn hytrach na blaenoriaethau'r UE, sy'n ddemocrataidd ddiffygiol? Mae parhau i ddadlau dros fod yn rhan o gymaint o'r UE ar ôl Brexit yn mynd yn groes i'r hyn a ddywedoch chi ddoe wrth fy nghyd-Aelod Neil Hamilton pan honnoch eich bod yn parchu pleidlais Brexit ac y byddwch yn cyflawni mewn perthynas â hi.
Well, the fundamental difficulty with the Member's question is this, is that she blurs the line between the fundamental decision, which is to say that we are leaving the European Union, we will not be members of the European Union after the end of March next year, and the form in which we leave the European Union. It is possible to leave the European Union in a way that does maximum damage to our economy; that is well advocated by people in this Chamber whose prescriptions for Wales would leave us, as I say, with an economy between 10 per cent and 8 per cent lower than it is today, or we can leave it in a way set out in the White Paper that the Welsh Government and Plaid Cymru jointly published in January of last year. That policy offers a way of leaving the European Union that does not, as she suggests, turn our back on the decision of the referendum, but which mitigates to the greatest possible extent the damage that would otherwise be done.
Wel, y broblem sylfaenol gyda chwestiwn yr Aelod yw hyn, ei bod yn cymylu'r ffin rhwng y penderfyniad sylfaenol, sef dweud ein bod yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, na fyddwn yn aelodau o'r Undeb Ewropeaidd ar ôl diwedd mis Mawrth y flwyddyn nesaf, a ffurf ein hymadawiad â'r Undeb Ewropeaidd. Mae'n bosibl gadael yr Undeb Ewropeaidd mewn ffordd sy'n gwneud y niwed mwyaf posibl i'n heconomi; cefnogir hynny'n bendant gan bobl yn y Siambr hon y byddai eu hargymhellion ar gyfer Cymru yn ein gadael, fel y dywedaf, gydag economi rhwng 10 y cant ac 8 y cant yn llai na'r hyn ydyw heddiw, neu gallwn adael yn y ffordd a nodir yn y Papur Gwyn a gyhoeddwyd ar y cyd gan Lywodraeth Cymru a Phlaid Cymru ym mis Ionawr y llynedd. Mae'r polisi hwnnw'n cynnig ffordd o adael yr Undeb Ewropeaidd nad yw'n golygu, fel y mae hi'n awgrymu, troi ein cefnau ar benderfyniad y refferendwm, ond sy'n lliniaru'r niwed a wneid fel arall i'r graddau mwyaf posibl.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary. I'd remind you that you and the other remainers spent the entirety of the EU referendum campaign telling voters about the doom that would supposedly hit us if they voted to leave, and if we severed control of the EU over our affairs, yet they still voted to leave. They either didn't believe you or they considered that independence would be worth the scenarios you said would take place. Since then you've been treating the electorate, as other remainers have, as if you're thinking, 'Bless them, they didn't know what they were doing'. Well, I've got more faith in the intelligence and understanding of the Welsh voters and, therefore, I ask you: don't you agree that ending the control of the EU over the affairs of Wales and the wider UK is what the electorate want, and this is what you should be advocating and working to achieve?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Hoffwn eich atgoffa eich bod chi a'r rhai eraill a oedd am aros yn yr UE wedi treulio holl ymgyrch refferendwm yr UE yn sôn wrth bleidleiswyr am y dinistr honedig a fyddai'n ein hwynebu pe baent yn pleidleisio dros adael, a phe baem yn torri i ffwrdd oddi wrth reolaeth yr UE dros ein materion ein hunain, ond, eto i gyd, fe bleidleision nhw dros adael. Naill ai nid oeddent yn eich credu, neu roeddent o'r farn fod annibyniaeth yn werth y senarios roeddech yn dweud y byddent yn digwydd. Ers hynny rydych chi, fel eraill a oedd o blaid aros, wedi bod yn trin yr etholwyr fel pe baech yn meddwl, 'Druan ohonynt, nid oeddent yn gwybod beth roeddent yn ei wneud'. Wel, mae gennyf fwy o ffydd yn neallusrwydd a chrebwyll pleidleiswyr Cymru, ac felly, gofynnaf ichi: onid ydych yn cytuno mai rhoi diwedd ar reolaeth yr UE dros faterion Cymru a'r DU yn ehangach yw dymuniad yr etholwyr, ac mai dyna y dylech fod yn ei hyrwyddo ac yn gweithio i'w gyflawni?
Well, I'll just repeat, really, that the Welsh Government from the day of the referendum accepted the decision that was set out in the referendum. We have never quarrelled with the fact of Brexit; that was determined by people in a vote. Our focus is on the form of Brexit always, and I can tell her this—that when I knock doors in parts of my own constituency, where people undoubtedly voted in large numbers to leave, they will tell you that they did not vote for the sort of chaotic, self-harming form of Brexit that she and other people in this Chamber advocate.
Wel, fe ailadroddaf, mewn gwirionedd, fod Llywodraeth Cymru, ers diwrnod y refferendwm, wedi derbyn y penderfyniad a wnaed yn y refferendwm. Nid ydym wedi dadlau â Brexit fel ffaith; penderfynwyd ar hynny gan y bobl mewn pleidlais. Mae ein ffocws bob amser ar ffurf Brexit, a gallaf ddweud hyn wrthi—pan fyddaf yn curo ar ddrysau mewn rhannau o fy etholaeth i, lle y pleidleisiodd niferoedd mawr o bobl, heb unrhyw amheuaeth, dros adael, byddant yn dweud wrthych na wnaethant bleidleisio dros y math anhrefnus, hunan-niweidiol o Brexit y mae hi a phobl eraill yn y Siambr hon yn ei gefnogi.
3. Beth yw blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer buddsoddi mewn seilwaith yng ngorllewin Cymru? OAQ52529
3. What are the Welsh Government's priorities for infrastructure investment in west Wales? OAQ52529
I thank the Member for that question. Amongst our priorities for infrastructure investment in west Wales are the £0.5 billion of investment in the twenty-first century schools programme in the area, completion of 42 separate affordable housing schemes, the £50 million we intend to invest in improvements to the A40, and the delivery of the Cardigan integrated care centre.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Ymhlith ein blaenoriaethau ar gyfer buddsoddi mewn seilwaith yng ngorllewin Cymru mae'r £0.5 biliwn o fuddsoddiad yn rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn yr ardal, cwblhau 42 o wahanol gynlluniau tai fforddiadwy, y £50 miliwn y bwriadwn ei fuddsoddi mewn gwelliannau i'r A40, ac agor canolfan gofal integredig Aberteifi.
I'm grateful to the Cabinet Secretary for that response. Now, the Wales infrastructure investment plan's mid-point review highlights the allocation of £110 million from the Welsh Government Building for the Future programme to regenerate town centres across Wales. Of course, Milford Haven in my constituency has regularly been at the top of vacant shop rates in recent years, and so, given the historic problems in Pembrokeshire, could you tell us how this funding will actually be allocated across Wales, and what specific funding from that programme will be allocated to regenerate towns in my own constituency?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ymateb. Nawr, mae adolygiad hanner ffordd cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru yn tynnu sylw at y dyraniad o £110 miliwn o raglen Adeiladu ar gyfer y Dyfodol Llywodraeth Cymru er mwyn adfywio canol trefi ledled Cymru. Wrth gwrs, mae Aberdaugleddau yn fy etholaeth wedi bod ar frig y rhestr cyfraddau siopau gwag yn rheolaidd dros yn y blynyddoedd diwethaf, ac felly, o ystyried y problemau hanesyddol yn sir Benfro, a allech ddweud wrthym sut y bydd yr arian hwn yn cael ei ddyrannu ledled Cymru, a pha gyllid penodol o'r rhaglen honno a fydd yn cael ei ddyrannu i adfywio trefi yn fy etholaeth i?
Well, Llywydd, the detail of that decision is not one that I make as finance Secretary; I make the money available to my portfolio colleagues, and then they make the decisions that Paul Davies refers to, and very important decisions they are. And I know that my colleague, the economy and transport Secretary, takes a close interest in the way in which we are able to use the funds that have been made available to regenerate town centres right across Wales, including west Wales. I'll make sure that the Member gets a note of the specifics to the question that he has asked me.
Wel, Lywydd, nid wyf yn ymdrin â manylion y penderfyniad hwnnw fel Ysgrifennydd cyllid; rwy'n darparu'r arian i fy nghyd-Aelodau portffolio, ac yna maent yn gwneud y penderfyniadau y cyfeiria Paul Davies atynt, ac maent yn benderfyniadau pwysig iawn. A gwn fod gan fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd yr economi a thrafnidiaeth, gryn ddiddordeb yn y ffordd y gallwn ddefnyddio'r cyllid a ddarparwyd i adfywio canol trefi ledled Cymru, gan gynnwys gorllewin Cymru. Byddaf yn sicrhau bod yr Aelod yn cael manylion y cwestiwn a ofynnodd i mi.
Wel, cyn bo hir, bydd y Llywodraeth yn derbyn yr astudiaeth dichonoldeb yn deillio o'r cytundeb gyda Plaid Cymru ar ailagor y rheilffordd rhwng Caerfyrddin ac Aberystwyth. Pan ddaeth y Prif Weinidog i'r Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog yn Aberystwyth, fe wnaeth dywallt dŵr oer dros y syniad o ailagor y rheilffordd, chwedl golygyddol y Cambrian News. Ond, erbyn hyn, gyda'r cyhoeddiad ddoe gan Ken Skates o cyn lleied o arian rŷm ni wedi ei dderbyn i fuddsoddi mewn rheilffyrdd yng Nghymru, a'r ffaith bod gyda chi drafodaethau i gael mynediad at y rheilffyrdd a'r arian yn llifo o'r Llywodraeth yma i Llywodraeth San Steffan, a'r ffordd arall rownd, onid yw'n briodol ac yn amser i wneud yr achos cenedlaethol dros ailagor y rheilffordd yma, ac a ydych chi a'ch Llywodraeth chi yn barod i arwain y frwydr yma i gael y buddsoddiad sydd yn haeddiannol ond sydd hefyd yn deilwng i'r rhan yma o'r byd?
Well, before too long, the Government will receive the feasibility study emerging from the agreement with Plaid Cymru on reopening the rail line between Carmarthen and Aberystwyth. When the First Minister came to the Committee for the Scrutiny of the First Minister in Aberystwyth, he poured cold water over the idea of reopening the line, which was rehearsed in the Cambrian News editorial. But now, with the announcement made yesterday by Ken Skates on how little money we’ve received in rail investment in Wales, and given the fact that you are now having discussions to have access to funds flowing from the Government here to the Westminster Government, and vice versa, isn’t this an appropriate time to make the national case for reopening this rail line, and will you and your Government lead this battle to get that investment, which is well deserved but would also be properly invested in this area of the world?
Wel, Llywydd, clywais i beth ddywedodd Ken Skates yn y datganiad yma ddoe. Clywais i beth ddywedodd Aelodau eraill hefyd am y buddsoddiad nad ydym ni wedi'i gael yma yng Nghymru oddi wrth y Deyrnas Unedig yn y rheilffyrdd sydd gyda ni. Rwy'n edrych ymlaen at yr adroddiad yr ydym ni'n mynd i'w gael am ailagor y rheilffordd rhwng Caerfyrddin ac Aberystwyth. Mae nifer o bethau lle rŷm ni wedi cytuno i wneud gwaith i weld sut rŷm ni'n gallu mynd ymlaen â nhw yn y dyfodol ond bydd yn rhaid i ni aros am yr adroddiad ar y rheilffordd. Ond mae mwy nag un o adroddiadau rŷm ni'n aros i'w gweld a bydd yn rhaid i ni gyda'n gilydd wneud rhyw fath o flaenoriaethau mas o'r pethau rŷm ni wedi edrych i mewn iddyn nhw i weld beth rŷm ni'n gallu ei wneud a sut rŷm ni'n gallu eu gwneud nhw yn y dyfodol.
Well, Llywydd, I heard what Ken Skates said in the statement here yesterday. I also heard what other Members had to say about the investment that we’ve not received here in Wales from the United Kingdom Government in our railway services. I do look forward to the report that we will receive about reopening the rail line between Carmarthen and Aberystwyth. There are a number of things that we have agreed to do to start to look at what can be done in the future, but we will have to await that study on the feasibility of the railway. But there is more than one report that we’re awaiting and we will have to take them together and then bring out the priorities that we will need to undertake, having looked at what we can and should do in the future.
4. Pa ystyriaeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i rhoi i adroddiad Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru, 'Y Sylfaen Drethu Gymreig: Risgiau a Chyfleoedd ar ôl Datganoli Cyllidol'? OAQ52547
4. What consideration has the Cabinet Secretary made of the Wales Centre for Public Policy report, 'The Welsh Tax Base: Risks and Opportunities after Fiscal Devolution'? OAQ52547
I thank Jack Sargeant for that question. The Welsh Government commissioned the report to which he refers and we welcome the contribution it makes to inform the debate on tax in Wales and to support the development of tax policy. The report adds to a growing body of work about Welsh taxes, including Professor Gerry Holtham’s recent report about paying for social care.
Diolch i Jack Sargeant am ei gwestiwn. Llywodraeth Cymru a gomisiynodd yr adroddiad y cyfeiria ato ac rydym yn croesawu'r cyfraniad a wna i lywio'r drafodaeth ar drethu yng Nghymru ac i gefnogi datblygiad polisi treth. Mae'r adroddiad yn ychwanegu at gorff cynyddol o waith ar drethi yng Nghymru, gan gynnwys adroddiad diweddar yr Athro Gerry Holtham ar dalu am ofal cymdeithasol.
I'd like to thank the Cabinet Secretary for that answer. The Wales Centre for Public Policy report, which the Conservative spokesperson Nick Ramsay also brought up, also highlights that increasing income tax in Wales would not be a simple matter, but it did suggest that it did present an opportunity to make council tax more progressive. One opportunity highlighted would be to reform council tax at the same time to create a holistic approach to taxation. Now, you know as well as I, Cabinet Secretary, that local authorities have had to make some very tough choices in recent years and not least due to the decisions made in the UK Government. Could the Cabinet Secretary just clarify that he is considering the report and such reform and whether any discussions will take place between himself and the Cabinet Secretary for local government on this issue?
Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Mae adroddiad Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru, a grybwyllwyd hefyd gan lefarydd y Ceidwadwyr, Nick Ramsay, yn nodi na fyddai cynyddu treth incwm yng Nghymru yn fater syml, ond awgryma fod cyfle i'w gael i wneud y dreth gyngor yn fwy blaengar. Un cyfle a nodwyd fyddai diwygio'r dreth gyngor ar yr un pryd er mwyn creu ymagwedd gyfannol tuag at drethiant. Nawr, fe wyddoch gystal â minnau, Ysgrifennydd y Cabinet, fod awdurdodau lleol wedi gorfod gwneud dewisiadau anodd iawn dros y blynyddoedd diwethaf, yn enwedig yn sgil y penderfyniadau a wnaed gan Lywodraeth y DU. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet egluro ei fod yn ystyried yr adroddiad a diwygiadau o'r fath, ac a fydd unrhyw drafodaethau yn digwydd rhyngddo ac Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol ar y mater hwn?
Well, I thank Jack Sargeant for that. It's an important part of the report that says to us that we must think about Welsh taxes in the round and that we must be prepared to think about ways in which decisions made on taxes on income can be calibrated alongside decisions made about taxes on property. There are some very interesting parts of the report that refer to the trade-offs that there may be between the one and the other. So, I can certainly give Jack Sargeant an assurance that we are looking carefully at that, that I do discuss it with Alun Davies, and that there is a set of work in hand to look both at short-term changes we could make to council tax to try to make it less regressive than it inevitably is, and then to look at some more profound reforms of local taxation to see if there is, in a practical sense, something different that we could use instead of council tax. I hope that that work will be completed during this Assembly term and available to the next Assembly.
Wel, diolch i Jack Sargeant am hynny. Mae rhan bwysig o'r adroddiad yn dweud wrthym fod yn rhaid inni feddwl am drethi Cymru yn eu cyfanrwydd a bod yn rhaid inni fod yn barod i feddwl am ffyrdd y gellir graddnodi penderfyniadau a wneir ynglŷn â threthi ar incwm ochr yn ochr â phenderfyniadau a wneir ynglŷn â threthi ar eiddo. Mae rhai rhannau diddorol iawn o'r adroddiad yn cyfeirio at y cyfaddawdau posibl y gellid eu cael rhwng y naill a'r llall. Felly, yn sicr, gallaf roi sicrwydd i Jack Sargeant ein bod yn ystyried hynny'n ofalus, fy mod yn ei drafod gydag Alun Davies, a bod gwaith ar y gweill i ystyried newidiadau y gallem eu gwneud i'r dreth gyngor yn y tymor byr i geisio ei gwneud yn llai anflaengar nag yw hi, yn anochel, ac yna i ystyried diwygiadau mwy dwys i drethiant lleol i weld, yn ymarferol, a oes rhywbeth gwahanol y gallem ei ddefnyddio yn lle'r dreth gyngor. Rwy'n gobeithio y bydd y gwaith hwnnw'n cael ei gwblhau yn ystod tymor y Cynulliad hwn ac y bydd ar gael ar gyfer y Cynulliad nesaf.
Diolch, Llywydd. Does the way in which income tax is being partly devolved to Wales skew the incentives for Welsh Government in a tax-raising direction, in that we have the revenue benefit of any increase in the Welsh rate of tax, but any offsetting reduction across the tax base due to changes in behaviour as people face higher taxes—between half and three quarters of that loss of revenue on that tax base—would be felt by the UK Government, which won't be taking the decision?
Diolch, Lywydd. A yw'r ffordd y mae treth incwm yn cael ei datganoli'n rhannol i Gymru yn gwyro cymhellion Llywodraeth Cymru tuag at gynyddu trethi, yn yr ystyr ein bod yn cael budd refeniw yn sgil unrhyw gynnydd yn y gyfradd dreth yng Nghymru, ond byddai unrhyw ostyngiad gwrthbwyso ar draws y sylfaen drethu o ganlyniad i newidiadau mewn ymddygiad wrth i bobl wynebu trethi uwch—rhwng hanner a thri chwarter y refeniw a gollir ar y sylfaen drethu honno—yn cael eu teimlo gan Lywodraeth y DU, na fydd yn gwneud y penderfyniad?
Well, that issue was well rehearsed, Llywydd, during the negotiations over the fiscal framework. The fiscal framework does pass certain risks to Wales. It does in compensation protect us from some other risks, and the form of devolution of income tax that we have—and there are many other models we could have had and others who argue that it should have been taken further—but one of the, I think, positive aspects of it in the short run at least, as we take on these new responsibilities, is that it does mean that we are not as exposed to some of the risks that we otherwise would be exposed to had we come to a different set of agreements in the fiscal framework.
Wel, cafodd y mater gryn sylw, Lywydd, yn ystod y trafodaethau ynglŷn â'r fframwaith cyllidol. Mae'r fframwaith cyllidol yn trosglwyddo rhai risgiau i Gymru. I wrthbwyso hynny, mae'n ein hamddiffyn rhag rhai risgiau eraill, a'r math o ddatganoli treth incwm sydd gennym—ac mae llawer o fodelau eraill y gallem fod wedi eu cael ac eraill sy'n dadlau y dylid bod wedi mynd ag ef ymhellach—ond credaf mai un o'r agweddau cadarnhaol arno, yn y tymor byr o leiaf, wrth inni ymgymryd â'r cyfrifoldebau newydd hyn, yw ei fod yn golygu nad ydym mor agored i rai o'r risgiau y byddem yn eu hwynebu fel arall pe baem wedi cytuno ar set wahanol o gytundebau yn y fframwaith cyllidol.
5. Pa lefel o flaenoriaeth a roddir i'r portffolio addysg wrth benderfynu ar ymrwymiadau gwario Llywodraeth Cymru? OAQ52531
5. What level of priority is given to the education portfolio in deciding Welsh Government spending commitments? OAQ52531
Thanks to John Griffiths for that. Allocations to the education portfolio receive a high priority in budget setting, but in an age of unrelenting austerity have to be considered alongside the need to invest in our health and social care services, in housing and in transport, in energy and the environment, to mention just a small selection of pressing needs.
Diolch i John Griffiths am hynny. Mae dyraniadau i'r portffolio addysg yn cael blaenoriaeth uchel wrth osod y gyllideb, ond mewn oes o gyni di-ildio, mae'n rhaid eu hystyried ochr yn ochr â'r angen i fuddsoddi yn ein gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol, mewn tai ac mewn trafnidiaeth, mewn ynni a'r amgylchedd, i grybwyll ond rhai o'r anghenion dybryd.
Cabinet Secretary, I do understand that it's incredibly difficult to allocate funding in this age of austerity and all the pressures that involves. Nonetheless, I do believe that education should have a bigger share of the Welsh Government's budget than is currently the case. I believe that would be very much in line with the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, because greater spend on education will equip our children to prosper in their careers and to have better health and better quality of life in general. I also believe that it's preventative spend in terms of lifelong learning. In addition, a report by Brian Morgan and Gerry Holtham looking at what works for economic development across the world found that the biggest single determinant of economic success was a high level of spend on education. So, with that sort of background, will you, in the future, consider whether education and lifelong learning should have a bigger share of the Welsh Government's budget?
Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n deall ei bod yn hynod o anodd dyrannu cyllid yn yr oes hon o gyni a'r holl bwysau sy'n mynd law yn llaw â hynny. Serch hynny, credaf y dylai addysg gael cyfran fwy o gyllideb Llywodraeth Cymru na'r hyn a ddarperir ar hyn o bryd. Credaf y byddai hynny'n cyd-fynd â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, gan y byddai mwy o wario ar addysg yn paratoi ein plant i ffynnu yn eu gyrfaoedd ac i gael gwell iechyd a gwell ansawdd bywyd yn gyffredinol. Credaf hefyd ei fod yn wariant ataliol o ran dysgu gydol oes. Yn ogystal, mae adroddiad gan Brian Morgan a Gerry Holtham a fu'n edrych ar beth sy'n gweithio ar gyfer datblygu economaidd ledled y byd yn dod i'r casgliad mai'r penderfynydd mwyaf mewn perthynas â llwyddiant economaidd yw lefel uchel o wariant ar addysg. Felly, gyda'r math hwnnw o gefndir, a wnewch chi, yn y dyfodol, ystyried a ddylai addysg a dysgu gydol oes gael cyfran fwy o gyllideb Llywodraeth Cymru?
Well, Llywydd, John Griffiths makes a persuasive case on behalf of education spend, and he's made it regularly in this Chamber in recent years. He will know that, on the capital side of our budget, the twenty-first century schools programme, band A and band B taken together, is the single largest investment that we make right across the responsibilities that the Welsh Government exercises, and that is a sign of the very high priority that we do attach to education and lifelong learning. Where revenue spending is concerned, where the auditor general's letter to the Public Accounts Committee confirmed that our budget has been cut by 10.5 per cent over the last decade, the choices are starker still. But I can assure him that, in making those very difficult decisions, the case he makes and the case that is repeated by the Cabinet Secretary with that responsibility is never overlooked.
Wel, Lywydd, mae John Griffiths yn gwneud achos argyhoeddiadol dros wariant ar addysg, ac mae wedi gwneud yr achos hwnnw'n rheolaidd yn y Siambr hon dros y blynyddoedd diwethaf. Bydd yn gwybod, ar ochr gyfalaf ein cyllideb, mai rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, gan gymryd band A a band B gyda'i gilydd, yw'r buddsoddiad mwyaf a wnawn ar draws y cyfrifoldebau sydd gan Lywodraeth Cymru, ac mae hynny'n arwydd o'r flaenoriaeth uchel a roddwn i addysg a dysgu gydol oes. O ran gwariant refeniw, lle y cadarnhaodd llythyr yr archwilydd cyffredinol at y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus fod toriad o 10.5 y cant wedi bod i'n cyllideb dros y degawd diwethaf, mae'r dewisiadau hyd yn oed yn fwy anodd. Ond gallaf ei sicrhau, wrth wneud y penderfyniadau anodd hynny, nad yw'r achos y mae'n ei wneud a'r achos sy'n cael ei ailadrodd gan Ysgrifennydd y Cabinet gyda'r cyfrifoldeb hwnnw byth yn cael ei anwybyddu.
Cabinet Secretary, the Assembly's education committee has highlighted concerns that the pupil development grant funding aimed at helping poorer pupils may not be delivering value for money in Wales. Given that tackling poverty is a key core aim of the Welsh Government, what consideration was given when setting the education budget to ensuring that the pupil development grant meets its aim of improving the attainment outcomes of pupils from the poorest backgrounds, not only to help their educational attainment but also their future health and well-being? Thank you.
Ysgrifennydd y Cabinet, mae pwyllgor addysg y Cynulliad wedi nodi pryderon efallai nad yw cyllid y grant datblygu disgyblion sydd wedi'i anelu at helpu disgyblion tlotach yn sicrhau gwerth am arian yng Nghymru. O gofio bod trechu tlodi yn un o nodau craidd allweddol Llywodraeth Cymru, pa ystyriaeth a roddwyd wrth bennu'r gyllideb addysg i sicrhau bod y grant datblygu disgyblion yn cyflawni ei nod o wella canlyniadau cyrhaeddiad disgyblion o'r cefndiroedd tlotaf, nid yn unig er mwyn cynorthwyo eu cyrhaeddiad addysgol ond hefyd eu hiechyd a'u lles yn y dyfodol? Diolch.
I thank the Member for the question. I agree with the committee that it is very important to have a focus not simply on inputs—the money we spend on something—but the impact that that spending has, and I can assure him that, in the discussions that I have bilaterally with all Cabinet colleagues during the budget-setting process, not only do we consider the amount of resource that we are devoting to any area but we look at the impact and the effect that that spending has too. If we come across programmes where we don't believe that the spend is having the impact then we look to see how those can be recalibrated. I am very proud of the investment that this Government makes through the PDG in providing for those pupils who come from the least advantaged parts of our communities. I want that money to have a maximum impact, and I know that the Cabinet Secretary concerned works very hard to ensure exactly that.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Cytunaf â'r pwyllgor ei bod yn bwysig iawn canolbwyntio nid yn unig ar y mewnbynnau—yr arian a wariwn ar rywbeth—ond ar yr effaith y mae'r gwariant hwnnw'n ei chael, a gallaf ei sicrhau, yn y trafodaethau dwyochrog a gaf gyda'r holl gyd-Aelodau o'r Cabinet yn ystod y broses o bennu'r gyllideb, nid yn unig ein bod yn ystyried faint o adnoddau rydym yn eu dyrannu i unrhyw faes, ond ein bod yn ystyried yr effaith a gaiff y gwariant hwnnw hefyd. Os down ar draws rhaglenni lle nad ydym yn credu bod y gwariant yn cael yr effaith honno, rydym yn archwilio sut y gellir eu hailgalibro. Rwy'n falch iawn o'r buddsoddiad y mae'r Llywodraeth hon yn ei wneud drwy'r grant datblygu disgyblion yn darparu ar gyfer y disgyblion sy'n dod o rannau mwyaf difreintiedig ein cymunedau. Rwyf am i'r arian hwnnw gael yr effaith fwyaf posibl, a gwn fod yr Ysgrifennydd Cabinet sy'n ymwneud ag ef yn gweithio'n galed iawn i sicrhau bod hynny'n digwydd.
Mi oeddwn i’n falch iawn bod Plaid Cymru wedi llwyddo i sicrhau buddsoddiad ychwanegol o £30 miliwn mewn arian cyfalaf, fel rhan o’n cytundeb ni ar y gyllideb atodol, er mwyn ehangu addysg Gymraeg. Rydw i, erbyn hyn, wedi cael cadarnhad bod pob un awdurdod lleol yng Nghymru wedi ymgeisio am gyfran o’r arian yna—yn wir, bod cyfanswm y ceisiadau dros £100 miliwn. Felly, leiciwn i ofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet beth mae hynny'n ei ddweud wrthym ni ynglŷn â'r galw sydd yna am fwy o fuddsoddiad mewn addysg Gymraeg. Pa neges mae hynny'n ei anfon i chi fel Ysgrifennydd Cabinet wrth i chi ystyried eich cyllideb y flwyddyn nesaf? A wnewch chi ystyried o leiaf parhau â'r math yna o fuddsoddiad yn y flwyddyn sydd i ddod, os nad ydych chi mewn sefyllfa hyd yn oed i'w gynyddu e?
I was very pleased that Plaid Cymru was able to achieve an additional investment of £30 million capital funding, as part of our agreement on the supplementary budget, to expand Welsh-medium education. By now, I have received confirmation that all local authorities in Wales have put in a bid for a proportion of that money. In fact, the total of applications is over £100 million. So, I would like to ask the Cabinet Secretary what that tells us about the demand that exists for creating investment in Welsh-medium education. What message does that send to you as Cabinet Secretary as you consider your budget for next year? Will you consider at least continuing with that type of investment in the coming year, if you’re not in a position to be able to increase it?
Y neges rydw i'n tynnu mas o hynny yw'r llwyddiant rydym ni wedi'i gael yma yng Nghymru i dyfu'r nifer o bobl sydd eisiau cael addysg drwy gyfrwng yr iaith Gymraeg. Mae hynny'n rhywbeth pwysig ac yn rhywbeth trawsbleidiol yma yn y Cynulliad rydym ni wedi gweithio'n galed i'w hybu.
The message that I draw from that is the success that we’ve had here in developing the numbers that want to access education through the medium of Welsh. That’s important, and it's a cross-party issue here in the Assembly that we've worked hard to promote.
The Member will remember that one of the strongest cases for the additional £30 million upfront investment in Welsh-medium education is that it would free up resources in subsequent years so that we will be able to create a new stream of investment in the Welsh-medium sector, not just for the £30 million, but following it. So, I'm not surprised to learn that there was a greater level of application for the money than money in the fund, but because of the way that we have done it, it does mean that there will be opportunities not just in that year but in subsequent years, and I'm quite sure that those schemes that are not at the front of the queue when the decisions come to be made, and where the money may not be needed immediately—that we will also now look to see what we can do to go on investing in this sector, because that was what the money was intended to do.
Bydd yr Aelod yn cofio mai un o'r achosion cryfaf dros y buddsoddiad ychwanegol o £30 miliwn mewn addysg cyfrwng Cymraeg oedd y byddai'n rhyddhau adnoddau mewn blynyddoedd dilynol fel y gallwn greu ffrwd newydd o fuddsoddiad yn y sector cyfrwng Cymraeg, nid yn unig ar gyfer y £30 miliwn, ond ar ôl hynny. Felly, nid yw'n syndod clywed y bu lefel uwch o geisiadau am arian na'r swm o arian sydd yn y gronfa, ond oherwydd y ffordd rydym wedi gwneud hyn, golyga y bydd cyfleoedd nid yn unig yn ystod y flwyddyn honno ond dros y blynyddoedd dilynol, ac rwy'n siŵr y bydd y cynlluniau hynny nad ydynt ar frig y rhestr pan fydd penderfyniadau'n cael eu gwneud, a lle na fydd angen yr arian ar unwaith, o bosibl—y byddwn yn edrych hefyd i weld beth y gallwn ei wneud i barhau i fuddsoddi yn y sector hwn, gan mai dyna oedd y bwriad ar gyfer yr arian.
6. Pa gynlluniau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u sefydlu ar gyfer y posibilrwydd o ymadael â'r Undeb Ewropeaidd heb fargen? OAQ52556
6. What plans has the Cabinet Secretary put in place for a possible no-deal exit from the European Union? OAQ52556
I thank the Member for that question. The damage caused by a 'no deal' exit from the European Union cannot be eliminated, but contingency planning is being carried out across the Welsh Government and with our partners in order to mitigate the impact of what would be a catastrophic outcome for Wales.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Ni ellir dileu'r difrod a achosir yn sgil ymadael â'r Undeb Ewropeaidd heb 'ddim bargen', ond mae cynlluniau wrth gefn yn cael eu llunio ar draws Llywodraeth Cymru a chyda'n partneriaid er mwyn lliniaru effaith yr hyn a fyddai'n ganlyniad trychinebus i Gymru.
Yesterday, Labour MPs voting with the Tories ensured that a critical amendment to the trade Bill fell. The amendment guaranteed, if negotiations failed, that the most basic customs union would still be an option, protecting our steel and agricultural industries, Welsh jobs and wages. A 'no deal' Brexit now looks more likely than ever. European nations have been told to step up planning for a 'no deal' scenario and drug companies are stockpiling medicine for the same reason. Cabinet Secretary, I have twice asked the First Minister what the Welsh Government is doing to ensure similar measures are being put in place, and twice—rather irresponsibly, I have to say—the First Minister has said that it's not possible to put plans in place to mitigate a 'no deal' Brexit, yet you say here this afternoon that you have contingency plans. Given that there are two contradictory positions given to us from the Government, will you now commit to publishing a 'no deal' mitigation plan for the sake of Welsh jobs and wages?
Ddoe, sicrhaodd ASau Llafur a bleidleisiodd gyda'r Torïaid fod gwelliant hanfodol i'r Bil masnach yn methu. Roedd y gwelliant yn gwarantu, pe bai'r trafodaethau'n methu, y byddai'r undeb tollau mwyaf sylfaenol yn parhau i fod yn opsiwn, gan ddiogelu ein diwydiant dur a'n diwydiant amaethyddol, a swyddi a chyflogau Cymru. Ymddengys bellach fod Brexit 'dim bargen' yn fwy tebygol nag erioed. Dywedwyd wrth wledydd Ewrop am gynyddu eu cynlluniau ar gyfer senario 'dim bargen' ac mae cwmnïau cyffuriau yn pentyrru meddyginiaethau am yr un rheswm. Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf wedi gofyn ddwywaith i'r Prif Weinidog beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod mesurau tebyg yn cael eu rhoi ar waith, a ddwywaith—yn eithaf anghyfrifol, mae'n rhaid i mi ddweud—mae'r Prif Weinidog wedi dweud nad oes modd rhoi cynlluniau ar waith i liniaru Brexit 'dim bargen', ond eto i gyd rydych chi'n dweud yma y prynhawn yma fod gennych gynlluniau wrth gefn. O gofio bod y Llywodraeth wedi rhoi dau safbwynt anghyson inni, a wnewch chi ymrwymo yn awr i gyhoeddi cynllun lliniaru 'dim bargen' er budd swyddi a chyflogau Cymru?
Well, Llywydd, there is no contradiction in the position of the Government. The First Minister has said—and I entirely agree with him—that anybody who regards a 'no deal' Brexit as just another point on a continuum, and that you can plan away the downsides of that, is simply offering a false prospectus to the Welsh public. So, I say again: a 'no deal' Brexit would be catastrophic and no amount of planning can eliminate that catastrophe.
Wel, Lywydd, nid oes unrhyw anghysondeb yn safbwynt y Llywodraeth. Mae'r Prif Weinidog wedi dweud—ac rwy'n cytuno'n llwyr ag ef—fod unrhyw un sy'n ystyried Brexit 'dim bargen' yn bwynt arall ar gontinwwm, ac y gallwch gynllunio i gael gwared ar ei anfanteision yn gyfan gwbl, yn cynnig prosbectws ffug i'r cyhoedd yng Nghymru. Felly, rwy'n dweud unwaith eto: byddai Brexit 'dim bargen' yn drychinebus ac ni all unrhyw gynllunio gael gwared â'r trychineb hwnnw'n gyfan gwbl.
But you can mitigate it.
Ond fe allwch ei liniaru.
But you can carry out contingency planning, and there's no contradiction between those two positions. That's what I said in my answer to the Member. She will have drawn some comfort, I'm sure, from what the auditor general said in his valedictory letter. He said that
'it is apparent that work is getting underway within the Welsh Government and many other public bodies across Wales to manage some of the more immediate challenges that the Brexit process and its continuing uncertainties are posing'.
So, it was apparent to the auditor general that that work is going on. I give her an assurance that it is. We discussed it in some detail on the floor of the Assembly yesterday. Those are plans of a contingency nature. There is no plan that can simply wipe away the effect on Wales of a catastrophic 'no deal' exit.
Ond fe allwch lunio cynlluniau wrth gefn, ac nid oes unrhyw anghysondeb rhwng y ddau safbwynt. Dyna a ddywedais yn fy ateb i'r Aelod. Bydd yr hyn a ddywedodd yr archwilydd cyffredinol yn ei lythyr ymadawol, yn rhywfaint o gysur iddi rwy'n siŵr. Dywedodd ei bod
'yn ymddangos bod gwaith yn symud ymlaen o fewn Llywodraeth Cymru a llawer o gyrff cyhoeddus eraill ledled Cymru i reoli rhai o’r heriau cynharaf y mae proses Brexit a’i hansicrwydd parhaus yn eu gosod'.
Felly, roedd yn amlwg i'r archwilydd cyffredinol fod y gwaith hwnnw'n mynd rhagddo. Rwy'n ei sicrhau ei fod. Buom yn ei drafod yn fanwl ar lawr y Cynulliad ddoe. Natur wrth gefn sydd i'r cynlluniau hynny. Nid oes unrhyw gynllun a all gael gwared yn gyfan gwbl ar effaith drychinebus gadael heb gytundeb ar Gymru.
Can I talk about Brexit in terms of organisations that rarely get mentioned, namely local government? How is the Welsh Government helping local authorities prepare for Brexit, including the possibility of a 'no deal' scenario? Because local authorities don't often get mentioned when we talk about Brexit, but they will, in many cases, be at the front line when we come out.
A gaf fi sôn am Brexit yn nhermau sefydliadau nad ydynt yn cael eu crybwyll yn aml, a llywodraeth leol yn benodol? Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo awdurdodau lleol i baratoi ar gyfer Brexit, gan gynnwys y posibilrwydd o senario 'dim bargen'? Oherwydd yn aml, nid yw awdurdodau lleol yn cael eu crybwyll pan fyddwn yn sôn am Brexit, ond mewn llawer o achosion, byddant ar y rheng flaen pan fyddwn yn gadael.
I thank Mike Hedges for that question. I want to assure him that local government plays an important part in our planning and that it is very ably represented on the European advisory group by the leader of Swansea council, Councillor Rob Stewart, who regularly reports at that group about issues of concern to local authorities and action that is being taken. I was very pleased earlier this month to be able to confirm £150,000 worth of support for the WLGA from our £50 million European Union transition fund, and that's there to help local authorities in the vital work that they do in preparing for Brexit.
Diolch i Mike Hedges am ei gwestiwn. Hoffwn ei sicrhau bod llywodraeth leol yn chwarae rhan bwysig yn ein proses gynllunio a'i bod yn cael ei chynrychioli'n dda iawn yn y grŵp cynghori ar Ewrop gan arweinydd cyngor Abertawe, y Cynghorydd Rob Stewart, sy'n rhoi adroddiadau rheolaidd yn y grŵp hwnnw ynglŷn â materion sy'n peri pryder i awdurdodau lleol a'r camau sy'n cael eu cymryd. Yn gynharach y mis hwn, roeddwn yn falch iawn o allu cadarnhau gwerth £150,000 o gymorth i Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru o'n cronfa bontio Undeb Ewropeaidd £50 miliwn, ac mae'r gronfa honno yno i gynorthwyo awdurdodau lleol gyda'r gwaith hanfodol a wnânt wrth baratoi ar gyfer Brexit.
7. Pa ystyriaeth a roddwyd i daliadau gwasanaeth gan awdurdodau lleol wrth bennu'r gyllideb ar gyfer y portffolio llywodraeth leol a gwasanaethau cyhoeddus? OAQ52533
7. What consideration was given to service charges by local authorities when setting the budget for the local government and public services portfolio? OAQ52533
I thank the Member for that. Local authorities are able to charge for services where there is statutory provision to allow it. Authorities must carefully consider the use of charging to deliver quality services while remaining fair and providing value for money for local citizens.
Diolch i'r Aelod am hynny. Gall awdurdodau lleol godi tâl am wasanaethau lle y ceir darpariaeth statudol i ganiatáu hynny. Mae'n rhaid i awdurdodau roi ystyriaeth ofalus i godi tâl er mwyn darparu gwasanaethau o safon gan barhau i fod yn deg a darparu gwerth am arian i ddinasyddion lleol.
Thank you very much for the reply, Cabinet Secretary. A reduction in public funding has given a greater focus on charging for services by local authorities. In November 2016, a report by the Auditor General for Wales concluded that the local authorities are not pursuing all options to generate income because of weaknesses in their policies and in how they use data and information to support decision making. What discussions has the Cabinet Secretary had with ministerial colleagues and others about implementing the auditor general's recommendations to relieve some of the pressure on local authorities' budgets caused by cuts in the Welsh Assembly's funding?
Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'r gostyngiad mewn cyllid cyhoeddus wedi rhoi mwy o ffocws ar awdurdodau lleol yn codi tâl am wasanaethau. Ym mis Tachwedd 2016, daeth adroddiad gan Archwilydd Cyffredinol Cymru i'r casgliad nad yw'r awdurdodau lleol yn mynd ar drywydd pob opsiwn i gynhyrchu incwm oherwydd gwendidau yn eu polisïau a'r ffordd y maent yn defnyddio data a gwybodaeth i gefnogi eu penderfyniadau. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cael gyda chyd-Weinidogion ac eraill ynghylch gweithredu argymhellion yr archwilydd cyffredinol i liniaru rhywfaint o'r pwysau ar gyllidebau awdurdodau lleol a achosir gan y toriadau yng nghyllid Cynulliad Cymru?
I thank the Member for that. I'm familiar with the report to which he refers and a number of the recommendations that the auditor general made to assist local authorities in this area. He will be aware that the auditor general also said that it was important for local authorities to balance the need to raise additional revenue through charges with the impact that that might have on some sections of the community and, in effect, price them out of being able to use important local authority services such as leisure centres. So, it's a difficult balancing act that local authorities have to carry out in this area. Officials of the Welsh Government have been discussing the report and the way that it's being put to use by local authorities, and they continue to do that difficult thing—looking to raise revenue—to make good the cuts that his Government has imposed on us, while, at the same time, making sure that they do it in a way that does not disproportionately impact on certain sections of the community.
Diolch i'r Aelod am hynny. Rwy'n gyfarwydd â'r adroddiad y cyfeiria ato a nifer o'r argymhellion a wnaed gan yr archwilydd cyffredinol i gynorthwyo awdurdodau lleol yn y maes hwn. Fe fydd yn ymwybodol fod yr archwilydd cyffredinol wedi dweud hefyd ei bod yn bwysig i awdurdodau lleol gydbwyso'r angen i godi refeniw ychwanegol drwy godi tâl gyda'r effaith y gallai hynny ei chael ar rai rhannau o'r gymuned, ac mewn gwirionedd, eu prisio allan o allu defnyddio gwasanaethau awdurdodau lleol pwysig megis canolfannau hamdden. Felly, mae'n rhaid i awdurdodau lleol wneud y gwaith anodd o gadw'r ddysgl yn wastad yn y maes hwn. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru wedi bod yn trafod yr adroddiad a'r ffordd y caiff ei ddefnyddio gan awdurdodau lleol, ac maent yn parhau i wneud y peth anodd hwnnw—ceisio codi refeniw—er mwyn gwneud iawn am y toriadau y mae ei Lywodraeth wedi'u gorfodi arnom, gan sicrhau, ar yr un pryd, eu bod yn gwneud hynny mewn ffordd nad yw'n cael effaith anghymesur ar rai rhannau o'r gymuned.
Ac yn olaf, cwestiwn 8—Siân Gwenllian.
Finally, question 8—Siân Gwenllian.
8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ymdrechion Llywodraeth Cymru i fynd i’r afael ag unrhyw wendidau yn y system ardrethi busnes? OAQ52557
8. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government's efforts to tackle any weaknesses in the business rates system? OAQ52557
Diolch am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn ymchwilio i wahanol opsiynau ar gyfer cryfhau’r system ardrethi annomestig yng Nghymru. Mae’r rhain yn cynnwys cynigion ar gyfer taclo’r rheini sy’n osgoi talu trethi, ystyried pa mor aml y mae’r trethi yn cael eu hailbrisio, ac adolygu’r system apelio. Rydym ni hefyd yn chwilio am gyfle ar gyfer diwygio mwy sylfaenol yn y tymor hir.
Thank you for the question. The Welsh Government is exploring a number of options for strengthening the non-domestic rates system in Wales. These include proposals for tackling avoidance, considering the frequency of revaluations, and reviewing the appeals system. We are also looking at the scope for more fundamental reforms in the longer term.
Rai misoedd yn ôl, mi ges i gyfle i’ch holi chi ynglŷn ag ymdrechion y Llywodraeth i fynd i’r afael â’r patrwm cynyddol o berchnogion ail gartrefi yn cofrestru eu heiddo fel tai gwyliau er mwyn osgoi talu treth gyngor. A chan eu bod nhw’n fusnesau bach, maen nhw’n gymwys am ryddhad busnes yn unol â chynllun rhyddhad ardrethi busnes y Llywodraeth. Mi ddywedoch chi bryd hynny y buasech chi’n gweithio efo’r awdurdodau lleol a’r swyddfa brisio er mwyn casglu data a monitro hyn. A oes modd inni gael diweddariad am hyn ac i weld beth mae’r data yn ei ddangos hyd yma? Oherwydd o ystyried bod yna gynnydd sylweddol yn y nifer o ail gartrefi yng Ngwynedd, er enghraifft, os nad ydy’r prosesau yma’n ddigon cryf, mae’n rhaid inni fod yn rhagweithiol er mwyn sicrhau na fydd y trethdalwr yn colli allan.
Some months ago, I had an opportunity to question you on the Government’s attempt to tackle the increasing pattern of the owners of second homes registering their properties as holiday lets in order to avoid paying council tax. As they are small businesses, they qualify for business rate relief in accordance with the Government’s business rate relief scheme. You said at that time that you would work with local authorities and the valuation office in order to gather data and to monitor this. Could we have an update on this to see what that data has demonstrated to date? Given that there is a substantial increase in the number of second homes in Gwynedd, for example, unless these processes are sufficiently robust, then we have to be proactive in order to ensure that the ratepayer doesn’t lose out.
Diolch i Siân Gwenllian am y cwestiwn yna. Rwy’n cofio’r cwestiwn a gawsom ni ar lawr y Cynulliad y tro diwethaf.
I thank Siân Gwenllian for that question. I do recall the question that we had on the floor of the Assembly previously.
After that, as the Member will know, I undertook to amend our tax policy work plan for this year, and it now includes a specific commitment to monitor the implementation of that legislation, to ensure that it is operating as intended and that it does not create opportunities for avoidance. So, that work is part of the tax plan; it is being undertaken. I plan to report in October, alongside the draft budget, on the work that has been carried out this year under the tax plan, and I will be reporting on the data that we've collected as part of that exercise.
Wedi hynny, fel y gŵyr yr Aelod, ymrwymais i ddiwygio ein cynllun gwaith ar bolisi treth ar gyfer eleni, ac mae bellach yn cynnwys ymrwymiad penodol i fonitro gweithrediad y ddeddfwriaeth honno, er mwyn sicrhau ei bod yn gweithredu fel y bwriadwyd ac nad yw'n creu cyfleoedd i osgoi trethi. Felly, mae'r gwaith hwnnw'n rhan o'r cynllun treth; mae'n mynd rhagddo. Rwy'n bwriadu adrodd yn ôl ym mis Hydref, ochr yn ochr â'r gyllideb ddrafft, ar y gwaith a wnaed eleni o dan y cynllun treth, a byddaf yn adrodd ar y data rydym wedi'i gasglu fel rhan o'r ymarfer hwnnw.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw cwestiynau i Arweinydd y Tŷ a'r Prif Chwip, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Rhun ap Iorwerth.
The next item, therefore, is the questions to the Leader of the House and Chief Whip, and the first question is from Rhun ap Iorwerth.
1. A wnaiff Arweinydd y Tŷ ddatganiad am ymdrechion Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â chaethwasiaeth fodern? OAQ52542
1. Will the Leader of the House make a statement on Welsh Government efforts to tackle modern slavery? OAQ52542
Diolch. We are determined to do all we can to make Wales hostile to slavery. In April, we had the first prosecution in the UK for county lines using modern slavery legislation. This saw two men jailed for trafficking a vulnerable woman from London to Swansea to sell heroin.
Diolch. Rydym yn benderfynol o wneud popeth a allwn i sicrhau bod Cymru yn elyniaethus tuag at gaethwasiaeth. Ym mis Ebrill, cawsom yr erlyniad cyntaf yn y DU am 'linellau sirol' gan ddefnyddio deddfwriaeth caethwasiaeth fodern. Arweiniodd hyn at garcharu dau ddyn am fasnachu menyw agored i niwed o Lundain i Abertawe i werthu heroin.
Diolch yn fawr am yr ateb yna. Mae caethwasiaeth fodern, wrth gwrs, yn drosedd anfoesol sy'n cael ei chyflawni yn erbyn rhai o'r bobl fwyaf bregus a'r rhai sydd fwyaf agored i niwed drwy gael eu hecsbloetio. Rydw i wedi cael cyswllt efo nifer o fudiadau yn y gogledd—mae Haven of Light yn un ohonyn nhw—sy'n gweithio ar godi ymwybyddiaeth a chefnogi dioddefwyr. Rydw i wedi trafod efo'r cyngor lleol, ac wedi cael cyswllt efo Heddlu Gogledd Cymru. Rydw i'n gwybod eu bod nhw'n flaengar iawn yn datblygu un o ddim ond pedair uned caethwasiaeth fodern sydd yna, ac mae eraill yn dilyn eu harweiniad nhw. Rŵan, yng nghynhadledd y bartneriaeth caethwasiaeth fodern genedlaethol yn Birmingham yr wythnos diwethaf, mi oedd yna bwyslais mawr, rydw i'n deall, ar bwysigrwydd gweithio ar draws asiantaethau statudol, cyrff anllywodraethol a busnes. Fy nghwestiwn i, yn syml iawn, ydy: pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i annog y math yna o gydweithio ar draws gwahanol sectorau, sy'n gallu gwneud gwahaniaeth yn y maes yma?
Thank you very much for that response. Modern slavery, of course, is an immoral crime, which is affecting some of the most vulnerable people in our communities and those who are most open to exploitation. I’ve had contact with a number of organisations in north Wales—Haven of Light is one of them—working to raise awareness and to support victims. I’ve had discussions with the local council, and had discussions with North Wales Police. I know that they have been very prominent in developing one of only four modern slavery units, and others are following their lead. Now, in the national modern slavery partnership meeting in Birmingham last week, I understand that there was great emphasis on working across statutory agencies, non-governmental organisations and business. So, my question is, simply: what steps are the Welsh Government taking to encourage that sort of collaboration across various sectors, which can make a difference in this area?
The Member is absolutely right there. It's a hidden, complex and completely intolerable crime, against which we must work very hard. We are, of course, the first, and remain the only country in the UK, to have appointed an anti-slavery co-ordinator, and established the Wales anti-slavery leadership group to provide that strategic leadership and guidance on how we tackle slavery. That is the point of that. We absolutely accept the Member's premise that without working across the statutory agencies, we have much-reduced chances of actually finding and protecting the vulnerable people and prosecuting the people who put them into that position. And so it's absolutely about working with partners, but delivering consistent standards of anti-slavery training to almost 8,000 people across Wales. That is the exact purpose of that, in order to make sure that we have a consistent approach across all of our agencies that are engaged together in combating this terrible crime.
Mae'r Aelod yn llygad ei le. Mae'n drosedd gudd a chymhleth na ddylid ei goddef ar unrhyw gyfrif, ac mae'n rhaid inni weithio'n galed iawn yn ei herbyn. Ni, wrth gwrs, yw'r wlad gyntaf, a'r unig wlad yn y DU o hyd i benodi cydgysylltydd atal caethwasiaeth, a sefydlwyd grŵp arwain atal caethwasiaeth Cymru i ddarparu'r arweiniad strategol hwnnw a'r canllawiau ar sut i fynd i'r afael â chaethwasiaeth. Dyna yw ei bwynt. Rydym yn derbyn haeriad yr Aelod fod llawer llai o obaith gennym, heb weithio ar draws yr asiantaethau statudol, o ddod o hyd i bobl agored i niwed a'u hamddiffyn ac o erlyn y bobl sy'n eu rhoi yn y sefyllfa honno. Ac felly, yn sicr, mae a wnelo hyn â gweithio gyda phartneriaid, ond hefyd â darparu hyfforddiant atal caethwasiaeth o safon gyson i bron 8,000 o bobl ledled Cymru. Dyna'n union yw diben hynny, er mwyn sicrhau bod gennym ymagwedd gyson ar draws ein holl asiantaethau sy'n mynd ati gyda'i gilydd i drechu'r drosedd ofnadwy hon.
There is evidence of forced labour in hand car washes, and it's believed to be growing from 10,000 to 20,000 businesses in the UK, and many of those are unregulated. We know that the UK Government has launched a hand car wash inquiry last April, and the main goal is to look at, principally, environmental impacts and the regulations that govern hand car washes, but it is also going to look at how the UK Government is meeting its obligation to reduce human exploitation under the UN sustainable development goals. Leader of the house, will the Welsh Government consider launching a similar inquiry that focuses on the regulation of such industries, and their link to human trafficking and exploitation?
Ceir tystiolaeth o lafur dan orfod mewn sefydliadau golchi ceir â llaw, a chredir bod hynny'n tyfu o 10,000 i 20,000 o fusnesau yn y DU, gyda llawer ohonynt heb eu rheoleiddio. Gwyddom fod Llywodraeth y DU wedi lansio ymchwiliad i sefydliadau golchi ceir â llaw fis Ebrill diwethaf, a'r prif nod yw archwilio effeithiau amgylcheddol a'r rheoliadau sy'n llywodraethu sefydliadau golchi ceir â llaw, ond bydd hefyd yn edrych ar sut y mae Llywodraeth y DU yn cyflawni ei rhwymedigaeth i leihau camfanteisio ar bobl o dan nodau datblygu cynaliadwy'r Cenhedloedd Unedig. Arweinydd y tŷ, a wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried lansio ymchwiliad tebyg sy'n canolbwyntio ar reoleiddio diwydiannau o'r fath, a'u cysylltiad â masnachu pobl a chamfanteisio?
It's a very interesting inquiry. We are co-operating with the Gangmasters and Labour Abuse Authority in their input into that inquiry, and of course we will be looking with great interest to see what the outcome of the inquiry report is, and to see what lessons we can learn in Wales. We have a very open mind about what might lead on from that, once they've completed the report.
Mae'n ymchwiliad diddorol iawn. Rydym yn cydweithredu â'r Awdurdod Gangfeistri a Cham-drin Llafur gyda'u cyfraniad i'r ymchwiliad hwnnw, ac wrth gwrs, bydd gennym gryn ddiddordeb yng nghanlyniad adroddiad yr ymchwiliad, a gweld pa wersi y gallwn eu dysgu yng Nghymru. Mae gennym feddwl agored iawn o ran yr hyn a allai ddeillio o hynny, ar ôl iddynt gwblhau'r adroddiad.
Obviously, I acknowledge the Welsh Government's interest in this and, actually, the hard work of Joyce Watson on this matter for some considerable period of time, but I'd be quite interested in hearing a little bit more about specific activity between the two Governments, if you like, since Theresa May introduced this Act in 2015. As Rhun mentioned, many agencies are involved in identifying and helping other people identify what modern slavery is, but have you had any evidence yet that suggests that the co-ordinator is helping police forces here in Wales to tackle this crime in a consistent way—that's my main question—but whether that's then cascaded down, to use those dreaded words, to some of the agencies we were talking about earlier?
Yn amlwg, rwy'n cydnabod diddordeb Llywodraeth Cymru yn hyn o beth, yn ogystal â gwaith caled Joyce Watson ar y mater ers cryn dipyn o amser, ond hoffwn glywed ychydig mwy am weithgaredd penodol rhwng y ddwy Lywodraeth, os mynnwch, ers i Theresa May gyflwyno'r Ddeddf hon yn 2015. Fel y dywedodd Rhun, mae llawer o asiantaethau'n ymwneud â'r gwaith o nodi a helpu pobl eraill i nodi beth yw caethwasiaeth fodern, ond a ydych wedi cael unrhyw dystiolaeth hyd yma sy'n awgrymu bod y cydgysylltydd yn cynorthwyo'r heddlu yma yng Nghymru i fynd i'r afael â'r drosedd hon mewn ffordd gyson—dyna fy mhrif gwestiwn—ond hefyd, a yw hynny wedyn yn rhaeadru i lawr, i ddefnyddio'r geiriau ofnadwy hynny, i rai o'r asiantaethau y buom yn sôn amdanynt yn gynharach?
Yes. We've been conducting, as I said in answer to Rhun ap Iorwerth and Joyce Watson—we have input into a large number of agencies all over the place, via the anti-slavery co-ordinator. And we've been doing the awareness raising and training to increase awareness, if you like. And one of the reasons that we think that that's working is that referrals are increasing—so, they've increased from 34 in 2012 to 193 in 2017. We've had 53 referrals in the first few months of this year, for example, and we believe that that activity is directly related to the increased working together, and the awareness raising, and the consistent approach that we've been advocating, if you like. So, it's essential: for example, we're working with partners to tackle the county lines criminals. I'm sure you'll all have seen reports in various press and media about that. The National Crime Agency and police are working with us to tackle online sex-for-sale—it's very hard to say—websites. So, absolutely, we work absolutely across the board, and this is not a crime that's confined within any kind of boundary—it's absolutely essential to work in as wide a way as possible, with all of the agencies who might become involved in this terrible crime.
Ie. Rydym wedi bod yn cynnal, fel y dywedais mewn ateb i Rhun ap Iorwerth a Joyce Watson—mae gennym fewnbwn i nifer fawr o asiantaethau ym mhob man, drwy'r cydgysylltydd atal caethwasiaeth. Ac rydym wedi bod yn codi ymwybyddiaeth ac yn cynnal hyfforddiant i godi ymwybyddiaeth, os mynnwch. Ac un o'r rhesymau pam y credwn fod hynny'n gweithio yw bod nifer yr atgyfeiriadau'n cynyddu—felly, maent wedi cynyddu o 34 yn 2012 i 193 yn 2017. Rydym wedi cael 53 o atgyfeiriadau yn ystod yr ychydig fisoedd cyntaf o'r flwyddyn hon, er enghraifft, ac rydym yn credu bod y gweithgarwch hwnnw'n uniongyrchol gysylltiedig â'r ffaith ein bod yn cydweithio mwy, a'r ffaith ein bod yn codi ymwybyddiaeth, a'r dull cyson rydym wedi bod yn ei hyrwyddo, os hoffech chi. Felly, mae'n hanfodol: er enghraifft, rydym yn gweithio gyda phartneriaid i fynd i'r afael â'r troseddwyr 'llinellau sirol'. Rwy'n siŵr y byddwch i gyd wedi gweld adroddiadau yn y wasg a'r cyfryngau amrywiol am hynny. Mae'r Asiantaeth Troseddu Cenedlaethol a'r heddlu yn gweithio gyda ni i fynd i'r afael â gwefannau sy'n gwerthu rhyw ar-lein. Felly, yn bendant, rydym yn gweithio ar bob agwedd, ac nid yw hon yn drosedd sydd wedi'i chyfyngu o fewn unrhyw fath o ffin—mae'n gwbl hanfodol ein bod yn gweithio yn y ffordd fwyaf eang sy'n bosibl, gyda'r holl asiantaethau a allai ddod yn rhan o'r drosedd ofnadwy hon.
2. Pa gymorth y gall Llywodraeth Cymru ei gynnig i gymunedau i'w helpu i godi ymwybyddiaeth o'r materion sy'n wynebu ceiswyr lloches? OAQ52549
2. What support can the Welsh Government offer communities to help raise awareness of issues facing asylum seekers? OAQ52549
The Welsh Government is committed to fostering understanding and good relations between the various parts of our communities, which obviously include asylum seekers. We do this through many ways, including our funding for the Asylum Rights programme and our nation of sanctuary plan.
Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i feithrin dealltwriaeth a chysylltiadau da rhwng gwahanol rannau o'n cymunedau, sy'n amlwg yn cynnwys ceiswyr lloches. Gwnawn hyn mewn nifer o ffyrdd, gan gynnwys ein cyllid ar gyfer y rhaglen Hawl i Loches a'n cynllun cenedl noddfa.
Thank you very much. A couple of weeks ago, I visited Llanishen High School, in my constituency of Cardiff North, to present a certificate as the first school of sanctuary in Cardiff, presenting it to students who are tackling the stigma faced by asylum seekers, both inside the school and outside in the community. What support and encouragement can the Cabinet Secretary offer to other schools who want to become schools of sanctuary? Because it seems such an important way of raising awareness and tackling, sadly, the stigma that there is out there about asylum seekers.
Diolch yn fawr iawn. Ychydig wythnosau'n ôl, ymwelais ag Ysgol Uwchradd Llanisien yn fy etholaeth, sef Gogledd Caerdydd, i gyflwyno tystysgrif iddi fel yr ysgol noddfa gyntaf yng Nghaerdydd, gan ei chyflwyno i fyfyrwyr sy'n mynd i'r afael â'r stigma a wynebir gan geiswyr lloches, o fewn yr ysgol a thu allan yn y gymuned. Pa gymorth ac anogaeth y gall Ysgrifennydd y Cabinet eu cynnig i ysgolion eraill sydd eisiau dod yn ysgolion noddfa? Oherwydd mae'n ymddangos yn ffordd mor bwysig o godi ymwybyddiaeth a mynd i'r afael â'r stigma sy'n bodoli, yn anffodus, mewn perthynas â cheiswyr lloches.
Yes, it's a great project, and I'm delighted to see that sort of project spreading throughout Wales. We have a number of initiatives spreading through Wales. Actually, many are spontaneously arising, because the people of Wales are actually very welcoming, and very happy to have asylum seekers and refugees in their communities. We've had lots of communities coming forward to be part of the Croeso movement, for example.
Specifically, the new education curriculum, of course, supports children to become ethical, informed citizens of the world, and we expect that to include a complete understanding of other cultures. And as part of our nation of sanctuary plan, we have committed to an equality and diversity communications plan, and worked to get more balanced reporting. What we're hoping to do is pull all of those schemes together, so that a school, or any other part of our community, can come forward and become part of the sanctuary scheme across Wales, to spread it out. So, all of the publicity that we can give to all of the good-news stories like that, across Wales, help other people who want to become involved. So, it's a great project, and we're hoping to have many more in the future in Wales.
Ydi, mae'n brosiect gwych, ac rwy'n falch iawn o weld y math hwnnw o brosiect yn lledaenu ledled Cymru. Mae gennym nifer o fentrau'n lledaenu drwy Gymru. Mewn gwirionedd, mae llawer ohonynt yn codi'n ddigymell, oherwydd bod pobl Cymru yn groesawgar iawn, ac yn hapus iawn i gael ceiswyr lloches a ffoaduriaid yn eu cymunedau. Rydym wedi cael llawer o gymunedau'n cynnig bod yn rhan o'r mudiad Croeso, er enghraifft.
Yn benodol, mae'r cwricwlwm addysg newydd, wrth gwrs, yn cynorthwyo plant i ddod yn ddinasyddion moesol a deallus yn y byd ac rydym yn disgwyl i hynny gynnwys dealltwriaeth gyflawn o ddiwylliannau eraill. Ac fel rhan o'n cynllun cenedl noddfa, rydym wedi ymrwymo i gynllun cyfathrebu cydraddoldeb ac amrywiaeth, ac wedi gweithio i sicrhau prosesau adrodd mwy cytbwys. Yr hyn y gobeithiwn ei wneud yw dwyn pob un o'r cynlluniau hynny ynghyd, fel y gall ysgol, neu unrhyw ran arall o'n cymuned, fod yn rhan o'r cynllun noddfa ledled Cymru, er mwyn ei ledaenu. Felly, mae'r holl gyhoeddusrwydd y gallwn ei roi i newyddion da o'r fath, ledled Cymru, yn helpu pobl eraill sy'n dymuno cymryd rhan. Felly, mae'n brosiect gwych, ac rydym yn gobeithio cael llawer mwy ohonynt yn y dyfodol yng Nghymru.
Leader of the house, many of the people fleeing from countries where there's danger and war are fleeing persecution—persecution because of their religious beliefs, usually converts from Islamic backgrounds who convert to Christianity, for example, in some parts of the middle east. Faith groups and churches in the UK have provided sanctuary for these individuals, and given them a very warm welcome, including here in Wales. Will you join me in congratulating Tredegarville Baptist Church, for example, and their pastor, Phylip Rees, here in Cardiff, for the excellent work that they've done in welcoming refugees from Iran, from parts of Kurdish Iraq, and from Afghanistan, who've been fleeing that sort of persecution, to be welcomed into the community, and the excellent ties that they have developed with those refugees? What more can the Welsh Government do to promote that sort of welcome being available in other churches across Wales?
Arweinydd y tŷ, mae llawer o'r bobl sy'n ffoi o wledydd lle y ceir perygl a rhyfel yn ffoi rhag erledigaeth—erledigaeth oherwydd eu credoau crefyddol, fel arfer y rheini sydd wedi trosi o gefndiroedd Islamaidd i Gristnogaeth, er enghraifft, mewn rhai rhannau o'r dwyrain canol. Mae grwpiau ffydd ac eglwysi yn y DU wedi darparu noddfa i'r unigolion hyn, ac wedi rhoi croeso cynnes iawn iddynt, gan gynnwys yma yng Nghymru. A wnewch chi ymuno â mi i longyfarch Eglwys y Bedyddwyr Tredegarville, er enghraifft, a'u gweinidog, Phylip Rees, yma yng Nghaerdydd, am y gwaith rhagorol y maent wedi'i wneud yn croesawu ffoaduriaid o Iran, o rannau o Irac Gwrdaidd, ac o Affganistan, sydd wedi bod yn dianc rhag y math hwnnw o erledigaeth, i'w croesawu i'r gymuned, a'r cysylltiadau rhagorol y maent wedi'u datblygu gyda'r ffoaduriaid hynny? Beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod y math hwnnw o groeso ar gael mewn eglwysi eraill ar draws Cymru?
Yes, of course, I'm very happy to welcome those programmes. As I've just said in response to Julie Morgan, we have a large number of heart-warming stories from across Wales, in all of our communities, and in all of our—you know, faith communities, and other communities of interest, and geographical communities, which shows that people reach out and want to include them. We've got some excellent stories about the benefit that asylum seekers who have become refugees—in terms of status—bring. And at the moment we're compiling some stories for the Home Office, both of the unintended consequences of the juxtaposition of some of their policies, but also of stories that we hope will change the media perception of asylum and refugee seekers—stories where people have benefited from communities such as the one that you describe, but who also have themselves contributed hugely to those communities, and enhanced both the cultural and social cohesion of their neighbourhood in so doing.
Ie, wrth gwrs, rwy'n hapus iawn i groesawu'r rhaglenni hynny. Fel rwyf newydd ei ddweud mewn ymateb i Julie Morgan, mae gennym nifer fawr o straeon calonogol o bob cwr o Gymru, ym mhob un o'n cymunedau, ac ym mhob un o'n—wyddoch chi, cymunedau ffydd, a chymunedau eraill o ddiddordeb, a chymunedau daearyddol, sy'n dangos bod pobl yn estyn allan ac eisiau eu cynnwys. Mae gennym straeon ardderchog am y manteision y mae ceiswyr lloches sydd wedi dod yn ffoaduriaid—o ran statws—yn eu dwyn gyda hwy. Ac ar hyn o bryd rydym yn casglu straeon ar gyfer y Swyddfa Gartref, ynglŷn â chanlyniadau anfwriadol cyfochriad rhai o'u polisïau, ond hefyd o straeon rydym yn gobeithio y byddant yn newid canfyddiad y cyfryngau o geiswyr lloches a ffoaduriaid—straeon lle mae pobl wedi elwa o gymunedau fel yr un rydych yn ei disgrifio, ond sydd hefyd wedi cyfrannu llawer i'r cymunedau hynny eu hunain, ac wedi gwella cydlyniant cymdeithasol a diwylliannol eu cymdogaeth wrth wneud hynny.
A few weeks ago, I spoke at the Centre for African Entrepreneurship's Women in Politics event that they had, about trying to get more diverse candidates in the National Assembly. But a few asylum-seeker mothers came specifically to that meeting to meet with me because they were telling me about the fact that their children are wanting to go to Gower College Swansea in the new term, but because they can't get access to the education maintenance allowance, and they can't afford the transport there, they're potentially going to be disenfranchised from actually getting an education because of the fact that they can't afford it. Now, I was at an event where they had people like Malala and Nelson Mandela all on display, and it seemed ironic to me—we all know what Malala had to go through—that in Wales, in the twenty-first century, we may be stopping asylum-seeker children, who are actually women, from getting access to that education by virtue of the fact that they have no recourse to that public finance. So, please will you look into this issue, because I would not want to see us stopping those young asylum seekers while they're here to access the education that they rightly deserve?
Ychydig wythnosau yn ôl, bûm yn siarad mewn digwyddiad Menywod mewn Gwleidyddiaeth yn y Ganolfan Entrepreneuriaeth Affricanaidd, am geisio cael ymgeiswyr mwy amrywiol yn y Cynulliad Cenedlaethol. Ond daeth ychydig o famau a oedd yn geiswyr lloches i'r cyfarfod hwnnw yn arbennig er mwyn cyfarfod â mi, oherwydd roeddent yn dweud wrthyf fod eu plant eisiau mynd i Goleg Gŵyr Abertawe yn y tymor newydd, ond oherwydd na allant gael y lwfans cynhaliaeth addysg, ac oherwydd na allant fforddio'r cludiant yno, mae'n bosibl y byddant yn cael eu hamddifadu o'u hawl i addysg oherwydd y ffaith nad ydynt yn gallu ei fforddio. Nawr, roeddwn mewn digwyddiad lle roedd ganddynt arddangosfa o bobl fel Malala a Nelson Mandela, ac roedd yn ymddangos yn eironig i mi—rydym i gyd yn gwybod am yr heriau a wynebodd Malala—ein bod ni, yng Nghymru, yn yr unfed ganrif ar hugain, yn atal plant sy'n geiswyr lloches, sy'n fenywod mewn gwirionedd, rhag cael mynediad at yr addysg honno yn rhinwedd y ffaith nad yw'r cyllid cyhoeddus hwnnw ar gael iddynt. Felly, os gwelwch yn dda, a wnewch chi edrych ar y mater hwn, oherwydd ni fuaswn eisiau i ni atal y ceiswyr lloches ifanc hyn, tra'u bod yma, rhag cael mynediad at yr addysg y maent yn ei haeddu?
I couldn't agree with you more, Bethan Sayed. We would very much like to extend a number of public funds to asylum and refugee peoples, but, unfortunately, we come up against the Home Office system of 'no recourse to public funds' very often. I can assure you that we are currently actively working very hard to put a scheme together to ensure that, in Wales, we can give people access in a way that's compliant, of course, with the current law, but which also allows the access to happen. There is a raft of very complicated arrangements in place where funds are added to the list of 'no recourse to public funds', and we need to make sure that we don't unnecessarily have funds added to those because of the way we construct a scheme, whilst at the same time assisting all of the people who have come to live with us here in Wales to access the education that they, of course, rightly deserve.
Rwy'n cytuno'n llwyr â chi, Bethan Sayed. Byddem yn hoffi'n fawr iawn pe baem yn gallu cynnig nifer o gronfeydd cyhoeddus i geiswyr lloches a ffoaduriaid, ond yn anffodus, rydym yn aml yn wynebu system y Swyddfa Gartref o 'dim hawl i gronfeydd cyhoeddus' yn aml iawn. Gallaf eich sicrhau ein bod wrthi ar hyn o bryd yn gweithio'n galed iawn i roi cynllun at ei gilydd i sicrhau ein bod, yng Nghymru, yn gallu darparu mynediad i bobl mewn ffordd sy'n cydymffurfio, wrth gwrs, â'r gyfraith bresennol, ond sydd hefyd yn caniatáu mynediad at gyllid. Mae llu o drefniadau cymhleth iawn ar waith lle y caiff cronfeydd eu hychwanegu at y rhestr o 'dim hawl i gronfeydd cyhoeddus', ac mae angen i ni wneud yn siŵr nad yw cronfeydd yn cael ei ychwanegu at y rheini'n ddiangen oherwydd y ffordd rydym yn llunio cynllun, ac ar yr un pryd ein bod yn cynorthwyo'r holl bobl sydd wedi dod i fyw atom yma yng Nghymru i gael mynediad at yr addysg y maent, yn gwbl briodol, yn ei haeddu.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.
I now call the party spokespeople to ask questions. Conservative spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. Only yesterday, I received correspondence from a Flintshire constituent who had received a response from Openreach saying that they would not gain access under the first phase of the Superfast Cymru programme. Another one I also received, on behalf of a constituent, from Openreach, only yesterday, said:
'I'm very sorry that residents of Llangollen have not heard any news concerning the proposed fibre roll-out in their area. I have spoken with our local fibre team and sadly the delivery of fibre broadband across the area has now been halted.'
Both of them refer to the Welsh Government's successor programme. Why, therefore, have you not, thus far, provided the statement that you stated on 10 May, in response to my written question, you would be providing within the next month? You said:
'The procurement exercise for the successor project, which is planned to close on the 23rd May, is well underway, with a view to a delivery contract being awarded in late summer of this year. I will make a statement within the next month to update members'—
which should, therefore, presumably have been by 10 June.
Diolch, Lywydd. Ddoe, cefais ohebiaeth gan etholwr o sir y Fflint a oedd wedi cael ymateb gan Openreach yn dweud na fyddent yn cael mynediad o dan gam cyntaf rhaglen Cyflymu Cymru. Roedd un arall a gefais, ar ran etholwr, gan Openreach ddoe yn dweud hefyd:
Mae'n ddrwg gennyf nad yw trigolion Llangollen wedi clywed unrhyw newyddion ynglŷn â'r bwriad i gyflwyno band eang ffeibr yn eu hardal. Rwyf wedi siarad â'n tîm ffeibr lleol ac yn anffodus mae darpariaeth band eang ffeibr ar draws yr ardal bellach wedi'i stopio.
Mae'r ddau ohonynt yn cyfeirio at raglen olynol Llywodraeth Cymru. Pam, felly, nad ydych chi hyd yma wedi darparu'r datganiad y dywedoch chi ar 10 Mai, mewn ymateb i fy nghwestiwn ysgrifenedig, y byddech yn ei ddarparu o fewn y mis nesaf? Roeddech yn dweud:
Mae'r ymarfer caffael ar gyfer y prosiect olynol, a fydd yn dod i ben ar 23 Mai, ar y gweill, gyda golwg ar gontract cyflenwi yn cael ei ddyfarnu yn hwyr yn yr haf eleni. Byddaf yn gwneud datganiad o fewn y mis nesaf i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau—
a ddylai, felly, yn ôl pob tebyg, fod wedi'i wneud erbyn 10 Mehefin.
We have, of course, completed the very successful Superfast Cymru roll-out scheme, and as the Member knows, from the amount of correspondence that he and I have had, and a number of other Members in the Chamber have had, we have about 85,000 people who are not included in that, but the scheme has delivered to many more premises than we originally anticipated.
We have announced the successor project. It is currently out to procurement. I was very much hoping to be in a position by today to be able to give more details, Llywydd, of this, but, unfortunately, I'm not in that position. I hope to be in that position extremely soon.
Wrth gwrs, rydym wedi cwblhau cynllun cyflwyno Cyflymu Cymru yn llwyddiannus iawn, ac fel y gŵyr yr Aelod, o'r ohebiaeth y mae ef a minnau wedi'i chael, ac y mae nifer o Aelodau eraill yn y Siambr wedi'i chael, mae gennym tua 85,000 o bobl nad ydynt wedi'u cynnwys yn hwnnw, ond mae'r cynllun wedi'i ddarparu i lawer mwy o safleoedd na'r hyn a ragwelwyd gennym yn wreiddiol.
Rydym wedi cyhoeddi prosiect olynol. Mae hwnnw yn mynd drwy'r broses gaffael ar hyn o bryd. Roeddwn yn gobeithio'n fawr y buaswn mewn sefyllfa i allu rhoi mwy o fanylion am hwn erbyn heddiw, Lywydd, ond yn anffodus, nid wyf yn y sefyllfa honno. Gobeithiaf y byddaf yn y sefyllfa honno yn fuan iawn.
Thank you. Well, I hope you'll appreciate the frustration for the constituents who received a copy of your reply and have been waiting since 10 June, and have contacted me regularly asking whether we've had the statement yet.
On a separate matter, in May the Wales Council for Voluntary Action produced a report called 'Empowering Communities'—not directly within your brief, but this bit certainly is in your brief. It said that they've
'focussed on "place-based" or locality based communities, but different groups of people live within them: different genders, ethnicities, faiths, ages.'
And they said that
'Recognising the diversity in and across communities—and building on the strengths this brings—should be at the core of community wellbeing policies. Equality is part of community wellbeing.'
In that context, and within your brief, how do you propose to respond to the comments in the valedictory letter from the Auditor General for Wales to Nick Ramsay, as Chair of the Public Accounts Committee, which referred to
'what has been conspicuously absent so far across the Welsh public service'
and the
'real opportunities to reshape services and re-design delivery models in ways which enable genuine transformation and place the citizen at the centre, through working collectively in ways which transcend our inherited organisational structures'?
Diolch. Wel, rwy'n gobeithio y byddwch yn deall rhwystredigaeth yr etholwyr a gafodd gopi o'ch ateb ac sydd wedi bod yn aros ers 10 Mehefin, ac sydd wedi cysylltu â mi yn rheolaidd yn gofyn a ydym wedi cael y datganiad eto.
Ar fater gwahanol, ym mis Mai, cynhyrchodd Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru adroddiad o'r enw 'Grymuso Cymunedau'—nad yw o fewn eich briff yn uniongyrchol, ond mae'r rhan hon yn sicr o fewn eich briff. Roedd yn dweud eu bod wedi
'canolbwyntio ar gymunedau sy’n "seiliedig ar le" neu ardal leol, ond mae grwpiau gwahanol o bobl yn byw yn y rhain: gwahanol ryweddau, grwpiau ethnig, grwpiau ffydd, oedrannau.'
Ac roeddent yn dweud
'Dylai cydnabod amrywiaeth mewn cymunedau ac ar draws cymunedau—a meithrin y cryfderau sy’n dod gyda hynny—fod yn ganolog i bolisïau llesiant cymunedol. Mae cydraddoldeb yn rhan o lesiant cymunedol.'
Yn y cyd-destun hwnnw, ac o fewn eich briff, sut rydych yn bwriadu ymateb i'r sylwadau yn y llythyr ymadawol gan Archwilydd Cyffredinol Cymru i Nick Ramsay, fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, a oedd yn cyfeirio at
'yr hyn sydd wedi bod yn amlwg absennol hyd yma ar draws y gwasanaeth cyhoeddus yng Nghymru'
a'r cyfleoedd gwirioneddol
'i ailsiapio gwasanaethau ac ailgynllunio modelau darparu mewn ffyrdd sy’n gwneud trawsnewid gwirioneddol yn bosibl a gosod y dinesydd yn y canol, drwy weithio ar y cyd mewn ffyrdd sy'n codi uwchlaw y strwythurau sefydliadol a etifeddwyd'?
Well, of course, as part of our community cohesion plan, we do work very closely with our stakeholders and we are consulting on the new national community cohesion plan in the autumn that will, of course, have the intersectionality that Mark Isherwood I know feels very passionately about. We are working very hard to ensure that our forthcoming strategy fits in with the other strategies in that seamless way that the auditor general's been discussing.
Wel, wrth gwrs, fel rhan o'n cynllun cydlyniant cymunedol, rydym yn gweithio'n agos iawn â'n rhanddeiliaid ac rydym yn ymgynghori ar y cynllun cydlyniant cymunedol cenedlaethol newydd yn yr hydref a fydd, wrth gwrs, yn cynnwys y croestoriad y gwn fod Mark Isherwood yn teimlo'n angerddol iawn yn ei gylch. Rydym yn gweithio'n galed iawn i sicrhau bod ein strategaeth arfaethedig yn cyd-fynd â'r strategaethau eraill yn y ffordd ddi-dor y mae'r archwilydd cyffredinol wedi bod yn ei thrafod.
Thanks. Well, I hope you'll in that recognise that some of the people at the top who represent the barriers to sharing power will be made to recognise that this is about turning the power thing upside down and designing the system backwards, with the people as the starting point and not the afterthought.
My final question relates to play and sport. Sense produced a report a couple of years ago, a play inquiry, which said that early intervention through play is vitally important for children with multiple needs and their families and brings a wide range of developmental and emotional benefits.
Play Wales, quoting a further source, said that
'Enabling all children to play, and to play together, is about a benefit to the whole community. It is not about overcoming legal hurdles or making expensive provision for a small section of the community. If any child is prevented from playing then it diminishes the play experience of all.'
How do you, therefore, respond to the evidence that disabled children in Wales are too often being denied proper access to play areas, despite the negative impact on them, where equipment suitable for all children is available but too often isn't made available, and that there needs to be a duty on local authorities to provide equipment in play areas that meet the needs of disabled children and other children? Also, alongside that is the report, last week, from Sport Wales, which found that access to sport by disabled children and adults is perceived to be patchy in many areas across many sports, with accessible changing rooms and direct access to sporting facilities often lacking.
I know you'll agree with me that disabled children and adults deserve equal access to play and to sport. How on earth are you going to make that happen?
Diolch. Wel, rwy'n gobeithio y byddwch chi felly'n cydnabod y bydd rhai o'r bobl ar y brig sy'n cynrychioli'r rhwystrau i rannu grym yn cael eu gorfodi i gydnabod fod hyn yn ymwneud â throi mater pŵer wyneb i waered a dylunio'r system tuag at yn ôl, gyda'r bobl yn fan cychwyn yn hytrach nag ôl-ystyriaeth.
Mae fy nghwestiwn olaf yn ymwneud â chwarae a chwaraeon. Cyhoeddwyd adroddiad gan Sense ychydig flynyddoedd yn ôl, ymchwiliad i chwarae, a ddywedodd fod ymyrraeth gynnar drwy chwarae yn hanfodol bwysig i blant ag anghenion lluosog a'u teuluoedd ac yn esgor ar amrywiaeth eang o fanteision datblygiadol ac emosiynol.
Dywedodd Chwarae Cymru, gan ddyfynnu ffynhonnell arall,
'Mae galluogi pob plentyn i chwarae, ac i chwarae gyda'i gilydd, o fudd i'r gymuned gyfan. Nid yw'n ymwneud â goresgyn rhwystrau cyfreithiol neu sicrhau darpariaeth costus ar gyfer adran fechan o'r gymuned. Os y caiff unrhyw blentyn ei rwystro rhag chwarae yna bydd yn lleihau profiad chwarae pob un.'
Felly sut rydych yn ymateb i'r dystiolaeth sy'n dangos bod plant anabl yng Nghymru yn rhy aml yn cael eu hamddifadu o fynediad priodol at fannau chwarae, er gwaethaf yr effaith negyddol arnynt, lle mae cyfarpar addas ar gyfer pob plentyn ar gael ond yn rhy aml, ni wneir yn siŵr ei fod ar gael, a bod angen gosod dyletswydd ar awdurdodau lleol i ddarparu offer mewn mannau chwarae sy'n diwallu anghenion plant anabl a phlant eraill? Hefyd, ochr yn ochr â hynny, mae'r adroddiad a gyhoeddwyd gan Chwaraeon Cymru yr wythnos ddiwethaf, a ganfu fod mynediad plant ac oedolion anabl at chwaraeon yn cael ei ystyried yn anghyson mewn llawer o ardaloedd ar draws llawer o chwaraeon, gydag ystafelloedd newid hygyrch a mynediad uniongyrchol at gyfleusterau chwaraeon yn aml yn absennol.
Gwn y byddwch yn cytuno â mi fod plant ac oedolion anabl yn haeddu mynediad cyfartal at chwarae ac at chwaraeon. Sut ar y ddaear rydych yn bwriadu gwneud i hynny ddigwydd?
I completely agree with Mark Isherwood. Obviously, the thing that we'd all like to see is that all play areas everywhere are accessible to all children. We don't want to have children who have to travel longer distances than any other child in order to access equipment that is the only equipment that's accessible to them. So, we are working very hard with Disability Wales, and in our framework for action on independent living, in our guidance to Disability Wales, and in a large number of engagement activities with disability groups to get guidance out as fast as possible about the redesign of any accessible areas, so that we do not have any exclusion of anyone no matter what their characteristics are. So, I completely agree with him that we need to do that.
In my overall plan for equalities, which is the four-year review that will be coming in front of this Chamber, Llywydd, in December, I hope to be able to cover off our future plans for the sort of inclusion that Mark Isherwood has just talked about.
Rwy'n cytuno'n llwyr â Mark Isherwood. Yn amlwg, yr hyn y byddai pawb ohonom yn hoffi ei weld yw bod yr holl fannau chwarae ym mhob man yn hygyrch i bob plentyn. Nid ydym eisiau i blant orfod teithio pellteroedd hwy nag unrhyw blentyn arall er mwyn cael mynediad at yr unig gyfarpar sy'n hygyrch iddynt. Felly, rydym yn gweithio'n galed iawn gydag Anabledd Cymru, ac yn ein fframwaith gweithredu ar gyfer byw'n annibynnol, yn ein canllawiau i Anabledd Cymru, ac mewn nifer fawr o weithgareddau ymgysylltu gyda grwpiau anabledd i gyflwyno'r canllawiau ynglŷn ag ail-ddylunio unrhyw fannau hygyrch cyn gynted â phosibl, fel nad oes neb yn cael eu heithrio ni waeth beth yw eu nodweddion. Felly, cytunaf yn llwyr ag ef fod angen i ni wneud hynny.
Yn fy nghynllun cydraddoldeb cyffredinol, sef yr adolygiad pedair blynedd a fydd yn cael ei gyflwyno gerbron y Siambr hon ym mis Rhagfyr, Lywydd, rwy'n gobeithio y byddaf yn gallu trafod ein cynlluniau ar gyfer y dyfodol mewn perthynas â'r math o gynhwysiant y mae Mark Isherwood newydd sôn amdano.
Llefarydd UKIP, David Rowlands.
UKIP spokesperson, David Rowlands.
Diolch, Llywydd. Leader of the house, as a former magistrate, I have seen first-hand the sometimes horrific consequences of domestic abuse. Could the leader of the house please outline the latest interventions being instigated by the Welsh Government to combat these crimes?
Diolch, Lywydd. Arweinydd y tŷ, fel cyn ynad, rwyf wedi gweld canlyniadau, a chanlyniadau erchyll weithiau, cam-drin domestig â fy llygaid fy hun. A fyddai arweinydd y tŷ yn gallu rhoi amlinelliad o'r ymyriadau diweddaraf sy'n cael eu hysgogi gan Lywodraeth Cymru i fynd i'r afael â'r troseddau hyn?
Yes. We're just in the process of rolling out the implementation of our groundbreaking Act. We're actually, as we speak, in the position of rolling out the regional frameworks. We've been working very hard indeed with a large number of stakeholders across Wales, including, I think crucially, survivors of domestic abuse, to ensure that we get the guidelines and pathways properly put in place so that no matter where you disclose—no matter where the disclosure takes place—you are guided to the correct pathway that has the right outcome for you as a survivor, or as a potential survivor at that point, so that we can help people to get their lives back on track as fast as possible.
Gallaf. Rydym yn y broses o roi ein Deddf arloesol ar waith. Mewn gwirionedd, wrth i ni siarad, rydym wrthi'n cyflwyno'r fframweithiau rhanbarthol. Rydym wedi bod yn gweithio'n galed iawn yn wir gyda nifer fawr o randdeiliaid ledled Cymru, gan gynnwys, yn hollbwysig rwy'n credu, goroeswyr cam-drin domestig, er mwyn sicrhau bod y canllawiau a'r llwybrau ar waith yn briodol gennym fel eich bod, ni waeth ble fyddwch chi'n gwneud y datgeliad—ni waeth ble mae'r datgeliad yn digwydd—yn cael eich tywys at y llwybr cywir a fydd yn arwain at y canlyniad cywir i chi fel goroeswr, neu fel darpar oroeswr ar y pwynt hwnnw, fel y gallwn helpu pobl i gael eu bywydau yn ôl ar y trywydd cywir cyn gynted â phosibl.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I thank you for that answer, leader of the house. It has been stated by Welsh Women's Aid that victims of domestic abuse cannot leave the abusive environment because they cannot afford to do so. With the latest figures showing cases of domestic abuse in Wales rising by 23 per cent, can the leader of the house give us an indication as to the support available to victims who are caught in such a situation?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, arweinydd y tŷ. Dywedodd Cymorth i Fenywod Cymru nad yw dioddefwyr cam-drin domestig yn gallu gadael yr amgylchedd ymosodol oherwydd na allant fforddio gwneud hynny. Gyda'r ffigurau diweddaraf yn dangos bod achosion o gam-drin domestig yng Nghymru wedi cynyddu 23 y cant, a wnaiff arweinydd y tŷ sôn am y cymorth sydd ar gael i ddioddefwyr sy'n cael eu dal mewn sefyllfa o'r fath?
Yes. We fund a variety of programmes right across Wales, but we are currently, as I said, working with a number of stakeholders to ensure that those pathways exist everywhere in Wales. I think, Llywydd, it is not the case that we have a completely ideal framework right across Wales, but, as part of our regional strategy and as part of our roll-out, and as a result of advice from our national advisers, we are hoping to put that plan into action, and we are on target in terms of the Act for enacting the national framework plans, and that will inform our spending subsequently.
I would just say, though, that we ought to be glad that the numbers are rising, because what we hope that that means, although we haven't empirical evidence of this, is that, of course, people are more prepared to come forward. What we don't want is to have it as a hidden crime where people don't come forward. So, we welcome the rise in numbers, as that indicates a rise in the number of reported incidents.
Gwnaf. Rydym yn ariannu amrywiaeth o raglenni ar draws Cymru, ond ar hyn o bryd, fel y dywedais, rydym yn gweithio gyda nifer o randdeiliaid i sicrhau bod y llwybrau hynny yn bodoli ym mhob man yng Nghymru. Lywydd, nid yw'n wir fod gennym fframwaith hollol ddelfrydol ledled Cymru, ond fel rhan o'n strategaeth ranbarthol ac fel rhan o'r broses o gyflwyno'r cynllun, ac o ganlyniad i gyngor gan ein cynghorwyr cenedlaethol, rydym yn gobeithio gallu rhoi'r cynllun hwnnw ar waith, ac rydym ar y trywydd cywir o ran y Ddeddf ar gyfer gweithredu'r cynlluniau fframwaith cenedlaethol, a bydd hynny'n llywio ein gwariant yn dilyn hynny.
Buaswn yn dweud, serch hynny, y dylem fod yn falch bod y niferoedd yn codi, oherwydd rydym yn gobeithio bod hynny'n golygu fod pobl yn fwy parod i roi gwybod am ddigwyddiadau, er nad oes gennym dystiolaeth empirig o hynny, wrth gwrs. Yr hyn nad ydym ei eisiau yw trosedd gudd lle nad yw pobl yn rhoi gwybod amdani. Felly rydym yn croesawu'r cynnydd yn y niferoedd, gan fod hynny'n dangos cynnydd yn nifer y digwyddiadau y rhoddir gwybod amdanynt.
Again, I thank the Cabinet Secretary for that, and I do acknowledge the many interventions now taking place with regard to domestic abuse. But I'm sure you'll agree with me that refuges are a key element in getting victims out of abusive situations. What will the Welsh Government do to ensure that refuges in Wales are kept open? And if funding is channelled through local authorities in future, what measures are in place to mitigate top-slicing funds to facilitate administration costs?
Unwaith eto, diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am hynny, ac rwy'n cydnabod y nifer o ymyriadau sy'n digwydd bellach mewn perthynas â cham-drin domestig. Ond rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â mi fod llochesi yn elfen allweddol er mwyn symud dioddefwyr o sefyllfaoedd lle y cânt eu cam-drin. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud i sicrhau bod llochesi yng Nghymru yn aros ar agor? Ac os bydd arian yn cael ei sianelu drwy awdurdodau lleol yn y dyfodol, pa fesurau sydd ar waith i leihau'r gyfran o'r arian sy'n mynd tuag at gostau gweinyddol?
Absolutely, exactly as I said, there is now an onus on local authorities to produce regional plans, and the regional plan is a needs assessment, and so they must then respond to the needs assessment, which is the needs assessment of their area, and the funding follows. So, it's not just that we give them the money and then we ask them to just sort it out as they see fit; they've got to produce the regional plan, which tells us what the need in the area is and then we look to see that the funding is indeed spent in that way. As part of the new supergrant, which is what David Rowlands is referring to, there is a voluminous, I think it's fair to say, set of guidance that goes with that about what we expect local authorities to do.
Yn sicr, yn union fel y dywedais, mae yna bellach gyfrifoldeb ar awdurdodau lleol i gynhyrchu cynlluniau rhanbarthol, ac mae'r cynllun rhanbarthol yn asesiad o anghenion, ac felly mae'n rhaid iddynt ymateb wedyn i'r asesiad o anghenion, sy'n asesu anghenion eu hardal, ac mae'r arian yn dilyn. Felly, mae'n fwy na'n bod yn rhoi arian iddynt ac yna'n gofyn iddynt ei ddyrannu fel y mynnant; mae'n rhaid iddynt gynhyrchu'r cynllun rhanbarthol, sy'n dweud wrthym beth yw'r angen yn yr ardal, ac yna byddwn yn edrych i weld bod yr arian yn cael ei wario yn y ffordd honno mewn gwirionedd. Fel rhan o'r grant mawr newydd, sef yr hyn roedd David Rowlands yn cyfeirio ato, credaf ei bod yn deg dweud fod set swmpus o ganllawiau i fynd ochr yn ochr â hwnnw ynglŷn â'r hyn rydym yn disgwyl i awdurdodau lleol ei wneud.
The Plaid Cymru spokesperson, Siân Gwenllian.
Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rydw i am drafod rhai o gasgliadau'r adolygiad cyflym o gydraddoldeb rhywedd, a'r cam cyntaf, sydd wedi cael eu cyhoeddi'n ddiweddar. Mae'r adroddiad yn tynnu sylw at nifer o feysydd ble mae angen i Lywodraeth Cymru ysgogi gwelliant a dangos arweiniad. Un weithred yn benodol y mae'r adroddiad yn ei argymell ydy mynd i'r afael â nifer isel y bobl sy'n manteisio ar absenoldeb rhiant a rennir o fewn Llywodraeth Cymru. Mae'r adroddiad yn argymell yn benodol cyflwyno absenoldeb rhiant a rennir ar gyfradd mamolaeth well—yr enhanced maternity rate—i dadau sydd yn cymryd cyfnod o absenoldeb. A ydych chi'n mynd i wneud hyn?
Thank you, Deputy Presiding Officer. I want to talk about some of the conclusions of the ‘Rapid Review of Gender Equality 2018: Phase One’, which was recently published. The report draws attention to many areas where the Welsh Government needs to drive improvement and show leadership. One specific action that the report recommends is to tackle the low number of people who take advantage of shared parental leave within Welsh Government. The report specifically recommends the introduction of shared parental leave at the enhanced maternity rate to fathers who take a period of absence. Will you do this?
Yes, I'm very much hoping that we can implement that recommendation in the report. I'll just, Deputy Presiding Officer, set out where we are. We've published phase 1 of the report as it is. We have yet to respond formally to it. We are looking now to see what we can take forward rapidly over the summer, or, in other words—I don't know what cliche I can use: low-hanging fruit, if you like—something that is pretty obvious that we can get on with, and then we'll have a medium and longer term plan for some of the, as Siân Gwenllian rightly said, more challenging aspects of the report.
I'm due to have a series of meetings with the Permanent Secretary—and I'm not in any way shirking this, I would just like to hasten to say, but obviously the terms and conditions of the civil service are a matter for the Permanent Secretary and not for Ministers—but I'm due to have a series of meetings with the Permanent Secretary around a range of items in the report, which are to do with civil service terms and conditions and so on, with a view to seeing what we can do. I'm delighted to say that, alongside the Assembly Commission, the Welsh Government has now signed up to the Chwarae Teg fair-play employer benchmarking, so, that should drive some of that forward as well.
Ie, rwy'n gobeithio'n fawr iawn y byddwn yn gallu gweithredu'r argymhelliad hwnnw yn yr adroddiad. Rwyf am egluro ein sefyllfa ar hyn o bryd, Ddirprwy Lywydd. Rydym wedi cyhoeddi cam 1 yr adroddiad fel y mae. Nid ydym wedi ymateb yn ffurfiol iddo eto. Ar hyn o bryd, rydym yn edrych i weld beth y gallwn ei ddatblygu'n gyflym dros yr haf, neu mewn geiriau eraill—ni wn pa ystrydeb y gallaf ei defnyddio: ffrwythau isel, os mynnwch—rhywbeth sy'n eithaf amlwg y gallwn fwrw ymlaen ag ef, ac yna bydd gennym gynllun tymor canolig a thymor hwy ar gyfer rhai o'r agweddau mwy heriol ar yr adroddiad, fel y dywedodd Siân Gwenllian yn gywir.
Byddaf yn cael cyfres o gyfarfodydd gyda'r Ysgrifennydd Parhaol—a hoffwn brysuro i ddweud nad wyf yn osgoi hyn mewn unrhyw ffordd, ond yn amlwg, mater i'r Ysgrifennydd Parhaol yw telerau ac amodau'r gwasanaeth sifil, nid Gweinidogion—ond byddaf yn cael cyfres o gyfarfodydd gyda'r Ysgrifennydd Parhaol ynghylch amrywiaeth o eitemau yn yr adroddiad, sy'n ymwneud â thelerau ac amodau'r gwasanaeth sifil ac ati, gyda golwg ar weld beth y gallwn ei wneud. Rwy'n falch o ddweud bod Llywodraeth Cymru, ochr yn ochr â Chomisiwn y Cynulliad, bellach wedi ymrwymo i system feincnodi cyflogwyr Chwarae Teg, felly dylai hynny ysgogi rhywfaint o'r gwaith hwnnw yn ogystal.
Diolch yn fawr, ac edrychwn ni ymlaen i weld hynny yn cael ei weithredu. Mae’r adroddiad yn tynnu sylw at nifer o feysydd lle nad ydy’r Llywodraeth wedi cyflawni yr hyn a fwriadwyd. Mae’r adroddiad yn rhybuddio bod cydraddoldeb yn aml yn cael ei weld fel ymarfer ticio blwch sydd ddim yn dylanwadu ar bolisi. Mae yna un rhan sydd yn arbennig o feirniadol yn yr adroddiad, lle mae’n dweud fel hyn:
'mae proses bresennol y gyllideb a’r strwythur yn parhau i weithredu fel rhwystr rhag gweithio’n effeithiol yn drawslywodraethol ar bob mater, gan gynnwys cydraddoldeb rhywiol. Nid yw proses y gyllideb wedi’i chysoni â’r broses o lunio polisïau ac mae cyllidebau yn canolbwyntio ar bwysau ariannol yn hytrach nag ar effaith.'
Mi wnaf i ddweud hynny eto:
'Nid yw proses y gyllideb wedi’i chysoni â’r broses o lunio polisïau'.
I mi, mae hynny’n feirniadaeth ddamniol o’r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn pennu ei chyllideb, a’r ffordd y mae wedi bod yn gweithredu ers blynyddoedd lawer. Ond, yn bwysicach, beth ydych chi yn mynd i'w wneud i sicrhau bod hyn yn newid, ac yn newid ar unwaith?
Thank you very much, and we look forward to seeing that being implemented. Now, the report draws attention to many areas where the Government has not achieved what was intended, and the report does warn that equality is often seen as a tick-box exercise that doesn't influence policy. There is one part that is particularly critical in the report, where it talks about how,
'the current budget process and structure continues to act as a barrier to effective cross-government working on all issues, including gender equality. The budget process is not aligned to the policy-making process and budgets focus on financial pressures rather than impact.'
I will repeat that:
'The budget process is not aligned to the policy-making process'.
To me, that is a damning criticism of the way that the Welsh Government sets is budgets, and the way that it has been operating for many years. But, more importantly, what are you going to do to ensure that this changes, and changes immediately?
Actually, as it happens, the Cabinet Secretary for Finance and I, just shortly before this session, attended the budget advisory group for equality, where we consult with them during the budget process. We had a spirited discussion there of the new integrated equality assessments and what we can do, as a group of people, to ensure that they are rolled out in a helpful way and not as a tick-box exercise. I have a helpful graph, Deputy Presiding Officer, that I can share with Assembly Members, about how we expect that process to work and what improvements it should bring. As part of that, we then discuss—because, as I said, we haven't responded formally to the report. When we do respond—. We discussed helpfully in that group what the group might do in order to move some of the issues forward when we do the formal response. So, it was a very helpful preliminary conversation, and, in the autumn, I'll be in a better position to be able to respond very positively to some of those.
Mewn gwirionedd, fel y mae'n digwydd, mynychodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a minnau, ychydig cyn y sesiwn hon, grŵp cynghorol y gyllideb ar gydraddoldeb, lle rydym yn ymgynghori â hwy yn ystod proses y gyllideb. Cawsom drafodaeth fywiog yno am yr asesiadau cydraddoldeb integredig newydd a'r hyn y gallwn ei wneud, fel grŵp o bobl, i sicrhau eu bod yn cael eu cyflwyno mewn ffordd ddefnyddiol yn hytrach nag ymarfer ticio blychau. Mae gennyf graff defnyddiol, Ddirprwy Lywydd, y gallaf ei rannu ag Aelodau'r Cynulliad, ynglŷn â sut y disgwyliwn i'r broses honno weithio a pha welliannau a fydd yn deillio ohoni. Fel rhan o hynny, rydym yn trafod—oherwydd, fel y dywedais, nid wyf wedi ymateb yn ffurfiol i'r adroddiad. Pan fyddwn yn ymateb—. Buom yn trafod yn y grŵp hwnnw, mewn ffordd ddefnyddiol, beth y gall y grŵp ei wneud er mwyn bwrw ymlaen â rhai o'r materion pan fyddwn yn ymateb yn ffurfiol. Felly, roedd yn sgwrs ragarweiniol ddefnyddiol iawn, ac yn yr hydref, byddaf mewn gwell sefyllfa i allu ymateb yn gadarnhaol iawn i rai o'r pethau hynny.
Mae’r adroddiad hefyd yn amlygu diffyg gallu eich Llywodraeth i droi bwriadau yn ganlyniadau. Mae o'n nodi fel hyn:
'Mae llawer o’r rhai y buom yn siarad â hwy yn teimlo bod diffyg uchelgais o ran y camau gweithredu a’r amcanion o fewn cynlluniau cydraddoldeb, cynlluniau llesiant a pholisïau cenedlaethol yn ehangach ac, ar sail dadansoddiad o bolisïau presennol Llywodraeth Cymru, mae tueddiad cynyddol i wneud datganiadau uchelgeisiol, eang gyda chamau gweithredu, amserlenni a mesurau llwyddiant cyfyngedig'
er mwyn amlinellu sut y caiff yr uchelgeisiau hyn eu gwireddu. Mae’n rhaid imi ddweud, mae’r datganiad ynglŷn ag eisiau creu Cymru ffeministaidd yn taro nodyn yn y fan yna, onid ydy—sef, 'datganiadau uchelgeisiol, eang', ond lle mae’r camau gweithredu?
Yn rhyngwladol, o blith y gwledydd hynny sy’n perfformio’n dda o ran cydraddoldeb rhywedd, mae bron bob un ohonyn nhw yn cyhoeddi data a thystiolaeth rheolaidd a hygyrch yn mapio allan cydraddoldeb rhywedd. Heb gamau gweithredu na dangosyddion i hyrwyddo cydraddoldeb rhywedd mewn polisïau yng Nghymru, mi fydd hi’n amhosibl olrhain cynnydd yn effeithiol, a chyfyngedig fydd y gweithgaredd craffu.
A ydych chi’n cydnabod bod y rhain yn themâu yr ydym ni’n eu gweld dro ar ôl tro gan eich Llywodraeth chi? Mi fyddwn ni’n nodi yn nes ymlaen yn ein dadl ar adroddiad y pwyllgor ar gyflogau isel, ac mi wnaethom ni sôn am hyn yn ddiweddar hefyd yn gysylltiedig efo iechyd meddwl a nifer o bynciau eraill—sef y diffyg data a’r diffyg targedau. A fedrwch chi ddangos y ffordd, felly, i weddill y Llywodraeth, drwy fabwysiadau targedau meintiol a dangosyddion pwrpasol i fesur cynnydd tuag at gydraddoldeb rhywedd yng Nghymru?
The report also talks about the lack of ability within your Government to turn intentions into outcomes. It goes on to say that:
'Actions and objectives within equality plans, well-being plans and national policy more widely are felt by many of those we spoke to, to lack ambition and, based on an analysis of current Welsh Government policies, there is an increasing tendency to make broad, aspirational statements with limited actions, timescales and success measures to outline how these aspirations will be realised.'
I have to say that the statement, in relation to wanting to create a feminist Wales, does ring a bell there, doesn't it—that is, that they are 'broad, aspirational statements', but where are the actions emanating from that?
In terms of the best performing nations in relation to gender equality, all of them publish data and evidence regularly and accessibly, mapping out gender equality. Without actions or indicators that will promote gender equality in policies in Wales, it will be impossible for us to trace or to see the progress that takes place effectively, and it will restrict scrutiny.
Do you acknowledge that these are themes that we see time and again from your Government? We will, later on, be looking at the report of the low-pay inquiry that the committee undertook, and we also recently discussed, in terms of mental health and other subjects—this lack of data and lack of targets. So, can you show the way to the rest of the Government, by adopting quantitative targets and meaningful indicators in order to measure progress towards gender equality in Wales?
Yes, I think there's much that I can agree with there in what Siân Gwenllian is saying. I don't agree that it's an issue across the board, but there are data issues in Wales. We struggle to uplift some of the national surveys in a realistic way, and although it's not quite on the topic that we're currently discussing, I hope it will be illustrative. For example, we haven't taken part in the race disparity audit that the UK Government did, even with the Welsh uplift, because the numbers that we would have got from that would have been too low to have been of any statistical significance. So, we're actively looking at the moment at what we can do in Wales to do something that is statistically significant, and very much in terms of our response to this early phase of the gender review, and then I hope in the action plan going forward, once we've got the second-stage process, will be how we get baseline data, what data's currently available, what resource we need to uplift that, because we will have to do that, because the UK data tends not to have enough of a sample in Wales to be significant, and then what we can do to create those targets, because I quite agree with her that, unless we have those targets in place, we won't have any idea whether our policy is or isn't effective.
Also, on the point of leadership, though, it's easy to be cynical, but if you don't state that you want Wales to be a feminist place, and if you're afraid to do that because of the cynicism, then I personally think you'd never get there. So, whilst I acknowledge the cynicism, I also acknowledge the vision, and I want to work very hard indeed to make sure that we do have an active action plan that is implementable and meaningful over, as I said, the short, medium and longer term to embed those processes.
Ie, credaf fy mod yn gallu cytuno â llawer o'r hyn a ddywed Siân Gwenllian. Nid wyf yn cytuno bod hon yn broblem ym mhob man, ond mae yna broblemau data yng Nghymru. Rydym yn cael trafferth i ymgodi rhai o'r arolygon cenedlaethol mewn ffordd realistig, ac er nad yw'n ymwneud yn uniongyrchol â'r pwnc rydym yn ei drafod ar hyn o bryd, rwy'n gobeithio y bydd yn enghreifftiol. Er enghraifft, nid ydym wedi cymryd rhan yn yr archwiliad anghyfartaledd hiliol y cymerodd Lywodraeth y DU ran ynddo, hyd yn oed gan ymgodi ar gyfer Cymru, oherwydd byddai'r niferoedd y byddem wedi'u cael o hwnnw wedi bod yn rhy isel i fod o unrhyw arwyddocâd ystadegol. Felly, rydym wrthi'n edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud yng Nghymru ar hyn o bryd er mwyn gwneud rhywbeth sydd o arwyddocâd ystadegol, ac i raddau helaeth o ran ein hymateb i'r cam cynnar hwn o'r adolygiad rhywedd, ac yna, rwy'n gobeithio, y cynllun gweithredu yn y dyfodol, pan fydd gennym broses yr ail gam, sut y cawn afael ar ddata sylfaenol, pa ddata sydd ar gael ar hyn o bryd, pa adnoddau rydym eu hangen i ymgodi hwnnw, oherwydd bydd yn rhaid i ni wneud hynny, gan nad yw data y DU yn tueddu i gynnwys digon o sampl yng Nghymru i fod yn arwyddocaol, ac yna yr hyn y gallwn ei wneud i greu'r targedau hynny, oherwydd cytunaf yn llwyr â hi, oni bai bod gennym y targedau hynny ar waith, ni fydd gennym unrhyw syniad a yw ein polisi yn effeithiol ai peidio.
Hefyd, o ran arweinyddiaeth, fodd bynnag, mae'n hawdd bod yn sinigaidd, ond os nad ydych yn datgan eich bod eisiau i Gymru fod yn wlad ffeministaidd, ac os ydych yn ofni gwneud hynny oherwydd y sinigiaeth, yna yn bersonol, ni chredaf y byddech chi byth yn cyrraedd y pwynt hwnnw. Felly, er fy mod yn cydnabod y sinigiaeth, rwyf hefyd yn cydnabod y weledigaeth, ac rwyf eisiau gweithio'n galed iawn yn wir i wneud yn siŵr fod gennym gynllun gweithredu gweithgar ac ystyrlon y gellir ei weithredu, fel y dywedais, dros y tymor byr, y tymor canolig a'r tymor hwy i ymgorffori'r prosesau hynny.
3. Sut y mae Llywodraeth Cymru'n mynd i'r afael â cham-drin domestig yn y Rhondda? OAQ52555
3. How is the Welsh Government tackling domestic abuse in the Rhondda? OAQ52555
We continue to implement the commitment set out in our national strategy on violence against women, domestic abuse and sexual violence across the whole of Wales, as well as supporting the regional boards to deliver on their strategies at both a local and a regional level.
Rydym yn parhau i weithredu'r ymrwymiad a nodwyd yn ein strategaeth genedlaethol ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol ledled Cymru gyfan, yn ogystal â chynorthwyo'r byrddau rhanbarthol i gyflawni eu strategaethau yn lleol ac ar lefel ranbarthol.
As a former employee and board member for Cwm Cynon Women's Aid, I've got first-hand experience of the seriousness and the impact of domestic abuse. Failure to provide support can literally be a matter of life and death, and the statistics for domestic abuse in my constituency are particularly shocking. That's why I was concerned to read about the delays to the implementation of the Violence against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act 2015 in the excellent report produced by Chwarae Teg just last week. Will you make solid assurances now that the Welsh Government is remedying this and the other failures that have been highlighted within that particular report?
Fel gweithiwr ac aelod blaenorol o fwrdd Cymorth i Fenywod Cwm Cynon, mae gennyf brofiad uniongyrchol o ddifrifoldeb ac effaith cam-drin domestig. Gall methiant i ddarparu cymorth fod yn fater o fywyd neu farwolaeth yn llythrennol, ac mae'r ystadegau cam-drin domestig yn fy etholaeth yn arbennig o frawychus. Dyna pam roeddwn yn pryderu wrth ddarllen am yr oedi cyn gweithredu Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015 yn yr adroddiad ardderchog a gynhyrchwyd gan Chwarae Teg yr wythnos diwethaf. A wnewch chi roi sicrwydd cadarn yn awr fod Llywodraeth Cymru yn unioni hyn a'r methiannau eraill a amlygwyd yn yr adroddiad penodol hwnnw?
Since I came into this portfolio, we've had the new national advisers appointed, we've got the guidance for the local strategies published, and we've got a comprehensive communications campaign launched, which I know the Member is aware of—the This is Me and the Don't Be a Bystander campaigns being part of it, for example. We've got the consultation on regional commissioning guidance launched, we've got the consultation on a framework for engaging survivors launched, and we've got the roll-out of our 'ask and act' training for front-line workers.
We aim to consult on the draft indicators before the end of the autumn term, for the national indicators, and in future our annual reports will include progress against the national indicators as well as achievements to date on the delivery framework. So, there was a slow start, but I think we've accelerated now, we're back on target, and I think when we consult on the draft indicators before the end of the autumn term we will then be back where we should have been in the first place.
Ers i mi gael y portffolio hwn, mae'r cynghorwyr cenedlaethol newydd wedi'u penodi, mae'r canllawiau ar gyfer y strategaethau lleol wedi'u cyhoeddi, ac mae ymgyrch gyfathrebu gynhwysfawr wedi cael ei lansio, a gwn fod yr Aelod yn ymwybodol ohoni—mae ymgyrchoedd Dyma fi a Paid Cadw'n Dawel yn rhan ohoni, er enghraifft. Rydym wedi lansio'r ymgynghoriad ar y canllawiau comisiynu rhanbarthol, rydym wedi lansio'r ymgynghoriad ar fframwaith ar gyfer ymgysylltu â goroeswyr, ac rydym yn cyflwyno ein hyfforddiant 'gofyn a gweithredu' ar gyfer gweithwyr rheng flaen.
Ein nod yw ymgynghori ar y dangosyddion drafft cyn diwedd tymor yr hydref, ar gyfer y dangosyddion cenedlaethol, ac yn y dyfodol bydd ein hadroddiadau blynyddol yn cynnwys cynnydd yn erbyn y dangosyddion cenedlaethol yn ogystal â llwyddiannau hyd yn hyn ar y fframwaith cyflawni. Felly, roedd yn ddechrau araf, ond credaf ein bod wedi cyflymu bellach, rydym yn ôl ar y trywydd cywir, ac rwy'n credu, pan fyddwn yn ymgynghori ar y dangosyddion drafft cyn diwedd tymor yr hydref, byddwn yn ôl lle y dylem fod wedi bod yn y lle cyntaf.
Cabinet Secretary, research has consistently shown that better outcomes are achieved for victims and their children when an integrated approach is taken by the agencies, and we know from Government stats in Wales, England and Scotland that domestic abuse counts for at least one in 10 people who require local authority support for homelessness. Some of the charities in the sector report that it's a significant factor in up to a third of the cases they deal with, because the person is simply too terrified, really, to stay, but cannot also leave the home they're in. So, can you ensure that, in all the advice lines and agencies that are commissioned to give advice, critical attention is given to the issue of homelessness and finding homes quickly for people, for women and children, under this terrible threat?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae gwaith ymchwil wedi dangos yn gyson fod y canlyniadau'n well i ddioddefwyr a'u plant pan fo'r asiantaethau'n mabwysiadu dull integredig, a gwyddom o ystadegau Llywodraeth yng Nghymru, Lloegr a'r Alban mai cam-drin domestig sydd i gyfrif am o leiaf un o bob 10 o bobl sydd angen cymorth digartrefedd gan yr awdurdod lleol. Mae rhai o'r elusennau yn y sector yn adrodd ei fod yn ffactor sylweddol mewn hyd at draean o'r achosion y maent yn ymdrin â hwy, oherwydd bod y person yn rhy bryderus, mewn gwirionedd, i aros, ond ni allant adael y cartref y maent yn byw ynddo ychwaith. Felly, a allwch chi sicrhau, ym mhob un o'r llinellau cyngor a'r asiantaethau sy'n cael eu comisiynu i roi cyngor, fod sylw allweddol yn cael ei roi i ddigartrefedd a dod o hyd i gartrefi i bobl yn gyflym, ar gyfer menywod a phlant sy'n wynebu'r bygythiad ofnadwy hwn?
Yes, I completely agree with David Melding. I was very privileged to attend the launch of the Pobl Gwent roll-out, where registered social landlords are beginning to understand their role in tackling domestic abuse and have trained their staff to recognise the signs. This includes all staff—staff going in to do maintenance work and all the rest of it—to pick up the signs. They have an immensely helpful web portal part funded by the Welsh Government, which is actually available to anyone. If you want to look at it it's very helpful, just for you to be able to sit in your car afterwards and just run through what you can and can't do, when to ask for advice, and what other questions to ask—say you've forgotten your screwdriver and go back in and ask a question, or whatever. I'm delighted to see that being rolled out, and that is very much part of our framework and training, to enable that to happen across our RSLs. Also, we are working very hard so that we have a commitment in place, for example, that if you have a secure tenancy and you have to move to another part of Wales, we honour that. We're working very hard to ensure that we have reciprocal arrangements across borders, because the systems change quite radically, but we're working hard to make sure that we have reciprocal arrangements in place for mostly women who are fleeing. It's not always women, but it's mostly women who are fleeing that kind of domestic abuse.
Rwy'n cytuno'n llwyr â David Melding. Roedd yn fraint mawr mynychu lansiad Pobl Gwent, lle mae landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn dechrau deall eu rôl o ran mynd i'r afael â cham-drin domestig ac maent wedi hyfforddi eu staff i adnabod yr arwyddion. Mae hyn yn cynnwys pob aelod o staff—staff sy'n mynd i wneud gwaith cynnal a chadw ac yn y blaen—i sylwi ar arwyddion. Mae ganddynt borth gwe hynod ddefnyddiol a ariennir yn rhannol gan Lywodraeth Cymru, sydd ar gael i unrhyw un. Os ydych eisiau edrych arno mae'n ddefnyddiol iawn, i chi allu eistedd yn eich car wedyn a meddwl am yr hyn y gallwch ac na allwch ei wneud, pryd i ofyn am gyngor, a pha gwestiynau eraill i'w gofyn—dywedwch eich bod wedi anghofio eich tyrnsgriw ac ewch yn ôl a gofyn cwestiwn, neu beth bynnag. Rwy'n falch iawn o weld hwnnw'n cael ei gyflwyno, ac mae hwnnw'n rhan bwysig iawn o'n fframwaith a'n hyfforddiant, i alluogi hynny i ddigwydd ar draws ein landlordiaid cymdeithasol cofrestredig. Hefyd, rydym yn gweithio'n galed iawn fel bod gennym ymrwymiad ar waith, er enghraifft, os oes gennych denantiaeth ddiogel a bod yn rhaid i chi symud i ran arall o Gymru, y byddwn yn anrhydeddu hynny. Rydym yn gweithio'n galed iawn i sicrhau bod gennym drefniadau dwyochrog ar draws ffiniau, oherwydd mae'r systemau yn newid yn eithaf radical, ond rydym yn gweithio'n galed i wneud yn siŵr fod gennym drefniadau dwyochrog ar waith ar gyfer menywod, yn bennaf, sy'n ffoi. Nid menywod ydynt bob amser, ond menywod yn bennaf sy'n ffoi rhag y math hwnnw o gam-drin domestig.
4. Sut y mae Llywodraeth Cymru'n sicrhau ei bod yn bodloni gofynion Deddf Cydraddoldeb 2010 o ran pobl ifanc ag anableddau dysgu a'u teuluoedd? OAQ52524
4. How does the Welsh Government ensure that it is meeting the requirements of the Equality Act 2010 with regard to learning disabled young people and their families? OAQ52524
We're committed to improving the lives of everyone and addressing inequalities. The Improving Lives programme, which we set out in our statement on 3 July, builds on good practice to drive improvements in supporting children and young people with learning disabilities to reach their full potential.
Rydym yn ymrwymedig i wella bywydau pawb a mynd i'r afael ag anghydraddoldebau. Mae'r rhaglen Gwella Bywydau, a nodwyd yn ein datganiad ar 3 Gorffennaf, yn adeiladu ar arferion da i lywio gwelliannau er mwyn cefnogi plant a phobl ifanc ag anableddau dysgu i gyrraedd eu potensial llawn.
Thank you. This month's 'Don't Hold Back' report by the Children's Commissioner for Wales specifically refers to the Equality Act 2010 and quotes the explanatory memo to the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014, stating:
'The Bill will promote equality, improve the quality of services and the provision of information people receive, as well as ensuring the right incentives for commissioners to achieve a shared focus on prevention and early intervention.'
How do you therefore propose to respond to the report's findings, highlighting the experiences of young people with learning disabilities and their families as they transition to adult services, that, although they found good pockets of practice across Wales, the main findings highlight a lack of support for families, difficulty in accessing services, and little say for young people in shaping their futures, which, as they say, contradict the aspirations of both the Social Services and Well-being (Wales) Act and the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015—two flagship Welsh Government policies?
Diolch. Mae'r adroddiad 'Peidiwch â dal yn ôl' gan Gomisiynydd Plant Cymru yn cyfeirio'n benodol at Ddeddf Cydraddoldeb 2010 ac yn dyfynnu'r nodyn esboniadol i Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, gan ddweud:
'Bydd y Bil yn hybu cydraddoldeb ac yn gwella ansawdd gwasanaethau a’r wybodaeth a gynigir i bobl, yn ogystal â sicrhau bod yna gymhellion priodol i lywodraeth leol a’u partneriaid sicrhau bod yna bwyslais ar y cyd ar atal ac ymyrryd yn gynnar.'
Felly, sut rydych yn bwriadu ymateb i ganfyddiadau'r adroddiad, sy'n tynnu sylw at brofiadau pobl ifanc ag anableddau dysgu a'u teuluoedd yn y cyfnod pontio i wasanaethau oedolion, ac, er eu bod wedi gweld enghreifftiau o arferion da ledled Cymru, mae'r prif ganfyddiadau yn amlygu diffyg cymorth i deuluoedd, anawsterau wrth gael mynediad at wasanaethau, ac ychydig iawn o lais i bobl ifanc wrth gynllunio eu dyfodol, sydd, fel y dywedant, yn gwrth-ddweud y dyheadau yn Neddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) a Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015—dau o bolisïau blaenllaw Llywodraeth Cymru?
We're looking forward to receiving the children's commissioner's upcoming report on the impact of transitions. We're going to be committed to working with the children's commissioner to ensure the experiences of young people improve at the time they become adults and that will include, as the Member says, better multi-agency planning, providing clear information and support, ensuring that the young people themselves can play an active role in their own transition, improvements to transport, and meaningful employment opportunities.
Rydym yn edrych ymlaen at dderbyn adroddiad y comisiynydd plant ar effaith pontio. Byddwn yn ymrwymedig i weithio gyda'r comisiynydd plant i sicrhau bod profiadau pobl ifanc yn gwella pan fyddant yn dod yn oedolion a bydd hynny'n cynnwys, fel y dywed yr Aelod, cynllunio amlasiantaethol gwell, darparu gwybodaeth a chymorth clir, sicrhau bod y bobl ifanc eu hunain yn gallu chwarae rhan weithredol yn eu cynlluniau pontio eu hunain, gwelliannau i drafnidiaeth a chyfleoedd cyflogaeth ystyrlon.
Can I also thank the leader for the answer to this question, because I'm trustee of Vale People First, a self-advocacy organisation that is for and led by people with a learning disability in the Vale of Glamorgan? I was very pleased to attend an event in Barry with Andrew R.T. Davies to showcase the achievement of their Big Lottery-funded project, I Am Not Invisible. Will the leader of the house join me in commending the work of this unique organisation in my constituency, which is an important representative voice for people with a learning disability in the Vale?
A gaf fi hefyd ddiolch i'r arweinydd am yr ateb i'r cwestiwn hwn, oherwydd rwy'n ymddiriedolwr i Vale People First, sefydliad hunan-eirioli ar gyfer ac sy'n cael ei arwain gan bobl gydag anabledd dysgu ym Mro Morgannwg? Roeddwn yn falch iawn o fynychu digwyddiad yn y Barri gydag Andrew R.T. Davies i arddangos cyflawniad eu prosiect, a ariennir gan y Loteri Fawr, I am Not Invisible. A wnaiff arweinydd y tŷ ymuno â mi a chanmol gwaith y sefydliad unigryw hwn yn fy etholaeth, sy'n llais cynrychiadol pwysig ar gyfer pobl ag anabledd dysgu yn y Fro?
Yes, it's a great project and, of course, I am very happy to join with her in commending the young people who are part of the project. It's very much part of our strategy to ensure that young people have a voice and are able to express that voice in a meaningful way to inform our strategies and our roll-out plans, and I'm delighted that she was able to attend that programme just recently.
Ie, mae'n brosiect gwych ac wrth gwrs, rwy'n hapus iawn i ymuno â hi a chanmol y bobl ifanc sy'n rhan o'r prosiect. Mae'n rhan bwysig iawn o'n strategaeth i sicrhau bod gan bobl ifanc lais a'u bod yn gallu mynegi'r llais hwnnw mewn ffordd ystyrlon i lywio ein strategaethau a'n cynlluniau gweithredu, ac rwy'n falch iawn ei bod wedi gallu mynychu'r rhaglen honno yn ddiweddar.
5. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y camau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i ddigideiddio gwasanaethau cyhoeddus? OAQ52537
5. Will the Leader of the House provide an update on action the Welsh Government is taking to digitise public services? OAQ52537
Certainly. Digital First sets out the steps needed to create the right environment for the delivery of effective digital public services. There are a range of improvements being made across and within all Cabinet Secretary portfolios.
Yn sicr. Mae Digidol yn Gyntaf yn nodi'r camau sydd eu hangen i greu'r amgylchedd cywir ar gyfer darparu gwasanaethau cyhoeddus digidol effeithiol. Mae amrywiaeth o welliannau'n cael eu gwneud ar draws ac o fewn portffolios yr holl Ysgrifenyddion Cabinet.
Thank you for that answer, leader of the house. Councils across Wales are looking to artificial intelligence to take over some of the functions of their staff. Cardiff council are introducing a virtual assistant to handle queries from the public, and Monmouthshire council are introducing a chatbot for its online queries. A report by PricewaterhouseCoopers suggests that the move to artificial intelligence will see a large decrease in the number of people employed in admin and support services. Leader of the house, what assessment has your Government made of the impact that artificial intelligence will have on the public sector workforce?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, arweinydd y tŷ. Mae cynghorau ledled Cymru yn edrych ar ddeallusrwydd artiffisial i ymgymryd â rhai o swyddogaethau eu staff. Mae cyngor Caerdydd yn cyflwyno rhith-gynorthwyydd i ymdrin ag ymholiadau gan y cyhoedd, ac mae Cyngor Sir Fynwy yn cyflwyno bot sgwrsio ar gyfer ei ymholiadau ar-lein. Mae adroddiad gan PricewaterhouseCoopers yn awgrymu y bydd y newid i ddeallusrwydd artiffisial yn golygu gostyngiad mawr yn nifer y bobl a gyflogir mewn gwasanaethau gweinyddol a chymorth. Arweinydd y tŷ, pa asesiad y mae eich Llywodraeth wedi'i wneud o'r effaith y bydd deallusrwydd artiffisial yn ei chael ar weithlu'r sector cyhoeddus?
There are mixed skill levels amongst public sector workers, which does impact on their ability to spot digital service transformation opportunities, and also to use new services that have been delivered. So, we have a training programme across the public sector to upskill staff and we're working very hard with councils who have recently expressed a view around creating a cohesive digital leadership role for local authorities, with a view to upskilling the staff, not just because of the threat of artificial intelligence, although clearly that threat exists for lower level admin tasks in particular—it's something that's been happening for a good long while now, since the early 1980s—but also with a view to actively including transformation programmes to enable those staff to be freed up for front-line service jobs that are not impacted by AI, and there are a large number of those as well. It's something the workforce partnership council has a huge interest in, and I know, for example, that they're considering making improvements to the People Exchange Cymru online service for recruitment with a view to making it a portal for that kind of activity.
Mae yna lefelau sgiliau cymysg ymhlith gweithwyr y sector cyhoeddus, sy'n effeithio ar eu gallu i nodi cyfleoedd i drawsnewid gwasanaethau digidol, a hefyd i ddefnyddio gwasanaethau newydd sydd wedi'u darparu. Felly, mae gennym raglen hyfforddi ar draws y sector cyhoeddus i uwchsgilio staff ac rydym yn gweithio'n galed iawn gyda'r cynghorau sydd wedi mynegi barn yn ddiweddar ar greu rôl arweinyddiaeth ddigidol gydlynol ar gyfer awdurdodau lleol, gyda'r bwriad o uwchsgilio'r staff, nid yn unig oherwydd bygythiad deallusrwydd artiffisial, er bod y bygythiad hwnnw'n amlwg yn bodoli ar gyfer tasgau gweinyddol lefel is yn arbennig—mae'n rhywbeth sydd wedi bod yn digwydd ers amser hir bellach, ers y 1980au cynnar—ond hefyd gyda golwg ar fynd ati i gynnwys rhaglenni trawsnewid er mwyn rhyddhau'r staff hynny ar gyfer swyddi gwasanaethau rheng flaen na chânt eu heffeithio gan ddeallusrwydd artiffisial, a cheir nifer fawr o'r rheini yn ogystal. Mae gan gyngor partneriaeth y gweithlu ddiddordeb enfawr ynddo, a gwn, er enghraifft, eu bod yn ystyried gwneud gwelliannau i wasanaeth recriwtio ar-lein Cyfnewid Pobl Cymru gyda'r bwriad o'i wneud yn borth ar gyfer y math hwnnw o weithgarwch.
Leader of the house, I'm regularly approached, as I know many Assembly Members are, by organisations that have got ideas about how they might be able to help to improve, digitise and streamline public services. Many of these organisations have proven track records throughout the rest of the UK and, indeed, in Europe, but they are finding it increasingly difficult to interface with the Welsh Government. I'm concerned that we're creating barriers, and there's a risk of us not being at the forefront of a digital revolution in public services.
What routes would you suggest as the best way in for these organisations? They do try to approach individual portfolio holders, but get stopped at the gate by officials. A 'not made here in Wales' mentality doesn't help us to become leaders or the best of, and we want to learn from other good examples throughout Europe. I am really conscious of the fact that, especially in health, there is an awful lot of very good work going on elsewhere, and we just don't seem to have a handle on it.
Arweinydd y tŷ, mae sefydliadau'n cysylltu â mi yn rheolaidd, fel llawer o Aelodau'r Cynulliad rwy'n gwybod, am fod ganddynt syniadau ynglŷn â sut y byddent yn gallu helpu i wella, digideiddio a symleiddio gwasanaethau cyhoeddus. Mae llawer o'r sefydliadau hyn wedi profi eu hunain ledled gweddill y DU ac Ewrop yn wir, ond maent yn ei chael hi'n fwyfwy anodd rhyngwynebu â Llywodraeth Cymru. Rwy'n bryderus ein bod yn creu rhwystrau, ac mae perygl na fyddwn ar flaen y gad yn y chwyldro digidol mewn gwasanaethau cyhoeddus.
Pa lwybrau y byddech yn eu hawgrymu fel y ffyrdd gorau i mewn ar gyfer y sefydliadau hyn? Maent yn ceisio cysylltu â deiliaid portffolio unigol, ond cânt eu rhwystro gan swyddogion. Nid yw meddylfryd 'heb ei wneud yma yng Nghymru' yn ein helpu i ddod yn arweinwyr na'r gorau yn y maes, ac rydym eisiau dysgu o'r enghreifftiau da eraill ledled Ewrop. Rwy'n ymwybodol iawn o'r ffaith, yn arbennig ym maes iechyd, fod llawer iawn o waith da iawn yn digwydd mewn mannau eraill, ac ymddengys nad oes gennym ran ynddo.
I'm very happy to be the conduit into Government if anybody's experiencing that difficulty. Deputy Presiding Officer, I'm always astonished when I say this, but I'll say it again here in the Chamber: my e-mail address is julie.james@gov.wales. It's astonishing to me how few people take up that opportunity. I'd very much welcome contact from anyone who thinks they can improve public services.
My colleague the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services and I are working very hard on those programmes. We're delighted, as I've just said, that there are proposals for the WLGA to establish a digital leadership function, which will enable that to co-ordinate. Via the workforce partnership council, as well, we have a direct conduit to all devolved and non-devolved public sector organisations that take part in the workforce partnership council arrangements, with a view to spreading that good practice.
Rwy'n hapus iawn i fod yn sianel i'r Llywodraeth os oes rhywun yn profi'r anhawster hwnnw. Ddirprwy Lywydd, rwyf bob amser wedi synnu pan fyddaf yn dweud hyn, ond fe'i dywedaf eto yma yn y Siambr: fy nghyfeiriad e-bost yw julie.james@gov.wales. Mae'n syndod i mi cyn lleied o bobl sy'n manteisio ar y cyfle hwnnw. Buaswn yn croesawu ymholiadau gan unrhyw un sy'n credu y gallant wella gwasanaethau cyhoeddus.
Mae fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, yn gweithio'n galed iawn ar y rhaglenni hynny. Rydym yn falch iawn, fel rwyf newydd ei ddweud, fod yna gynigion i'r CLlLC sefydlu swyddogaeth arweinyddiaeth ddigidol, a fydd yn ei alluogi i gydlynu. Drwy gyngor partneriaeth y gweithlu yn ogystal, mae gennym sianel uniongyrchol i'r holl sefydliadau sector cyhoeddus datganoledig, yn ogystal â'r rhai nad ydynt wedi'u datganoli, sy'n cymryd rhan yn nhrefniadau cyngor partneriaeth y gweithlu, gyda'r bwriad o ledaenu'r arfer da hwnnw.
6. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y ddarpariaeth o fand eang yn ne-ddwyrain Cymru? OAQ52548
6. Will the Leader of the House provide an update on broadband provision in south-east Wales? OAQ52548
Certainly. The Superfast Cymru scheme has, to date, facilitated the roll-out of superfast broadband access to over 230,000 homes and businesses across the region, delivering average speeds of over 70 Mbps and investing over £63 million.
Yn sicr. Mae cynllun Cyflymu Cymru, hyd yma, wedi hwyluso'r broses o gyflwyno mynediad at fand eang cyflym iawn i dros 230,000 o gartrefi a busnesau ar draws y rhanbarth, gan ddarparu cyflymder cyfartalog o dros 70 Mbps a buddsoddi dros £63 miliwn.
Thank you. It was a pleasure to join you and the community in Michaelston-y-Fedw earlier this month for the launch of the village's ultrafast broadband hub. The community-led project is part-funded by the Welsh Government, and it's the first of its kind in Wales. It's been a real community effort, with residents digging chambers, laying ducts and fitting out communication hubs. The hard work has really paid off, and most of the village will soon have higher download speeds.
Michaelston-y-Fedw has been a real success, but I'm aware of several other issues with broadband speeds in other parts of my constituency. So, what's the Welsh Government doing to ensure that more households have access to superfast broadband and that the timescales are clearly communicated to people?
Diolch. Roedd yn bleser gennyf ymuno â chi a'r gymuned yn Llanfihangel-y-Fedw yn gynharach y mis hwn ar gyfer lansio hyb band eang cyflym iawn y pentref. Mae'r prosiect dan arweiniad y gymuned ac mae wedi'i ariannu'n rhannol gan Lywodraeth Cymru, a dyma'r cyntaf o'i fath yng Nghymru. Mae wedi bod yn ymdrech gymunedol go iawn, gyda thrigolion yn palu ceudyllau, yn gosod pibellau ac yn gosod cyfarpar hybiau cyfathrebu. Mae'r gwaith caled wedi talu ar ei ganfed, a bydd gan y rhan fwyaf o'r pentref gyflymderau llwytho gwell yn fuan.
Mae Llanfihangel-y-Fedw wedi bod yn llwyddiant gwirioneddol, ond rwy'n ymwybodol o nifer o broblemau eraill gyda chyflymderau band eang mewn rhannau eraill o fy etholaeth. Felly, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod gan fwy o aelwydydd fynediad at fand eang cyflym iawn a bod yr amserlenni yn cael eu mynegi'n glir i bobl?
Yes, it was a great scheme. It was great to be there, wasn't it, to see the enthusiasm for it? Deputy Presiding Officer, if I could recommend that to all other communities across Wales—it's a scheme that was completely underpinned by the Welsh Government voucher schemes, both Access Broadband Cymru and the ultrafast voucher schemes. The village crowdfunded a part of it so that they could raise the speeds to a gigabit. They're hoping to roll it out to 70 or so users. They're hoping to get a return of around £20,000 a year once it's fully rolled out to invest in community projects across the village and upgrade the entire area.
There's absolutely nothing not to totally love about the scheme. It was completely underpinned as well by my broadband team, who worked, as was acknowledged on the day, tirelessly with them to ensure that all of the hurdles that they encountered were smoothed for them. But, I have to pay tribute to the dedication of the people working on it, who really did work very long hours to bring it to fruition.
It's a scheme we'd like to see replicated, although there are many other models of it. We're happy to support such a scheme right across Wales. As I said earlier, in terms of the future, I'm very disappointed I wasn't able to announce something today. We worked very hard to try to do so, but it's not been possible. We hope to be able to do it in the very near future.
Oedd, roedd yn gynllun gwych. Roedd yn wych gallu bod yno, onid oedd, i weld y brwdfrydedd drosto? Ddirprwy Lywydd, pe cawn argymell hynny i'r holl gymunedau eraill ledled Cymru—mae'n gynllun a oedd wedi'i seilio'n llwyr ar gynlluniau talebau Llywodraeth Cymru, Allwedd Band Eang Cymru a'r cynlluniau talebau gwibgyswllt. Cododd y pentref rywfaint o'r arian drwy gyllido torfol fel y gallent gynyddu'r cyflymder i gigabit. Maent yn gobeithio ei gyflwyno i oddeutu 70 o ddefnyddwyr. Maent yn gobeithio gwneud elw o tua £20,000 y flwyddyn pan fydd wedi'i gyflwyno'n llawn i'w fuddsoddi mewn prosiectau cymunedol ar draws y pentref ac uwchraddio'r ardal gyfan.
Nid oes dim byd o gwbl i beidio â'i hoffi am y cynllun. Cafodd ei gefnogi'n llwyr hefyd gan fy nhîm band eang, a fu'n gweithio'n ddiflino gyda hwy, fel y cydnabuwyd ar y diwrnod, i sicrhau bod yr holl rwystrau y daethant ar eu traws yn cael eu lleddfu iddynt. Ond mae'n rhaid i mi dalu teyrnged i ymroddiad y bobl a fu'n gweithio arno, ac a weithiodd oriau hir iawn yn wir i sicrhau ei fod yn dwyn ffrwyth.
Mae'n gynllun y byddem yn hoffi ei ailadrodd, er bod llawer o fodelau eraill ohono. Rydym yn hapus i gefnogi cynllun o'r fath ledled Cymru. Fel y dywedais yn gynharach, o ran y dyfodol, rwy'n siomedig iawn nad oeddwn yn gallu cyhoeddi rhywbeth heddiw. Rydym wedi gweithio'n galed iawn i geisio gwneud hynny, ond nid oedd yn bosibl. Rydym yn gobeithio gallu gwneud hynny yn y dyfodol agos iawn.
7. Pa gynnydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran cyflawni ei hamcanion polisi ar gyfer sicrhau mwy o gydraddoldeb yng Nghymru? OAQ52532
7. What progress is being made in achieving the Welsh Government's policy objectives for greater equality in Wales? OAQ52532
The Welsh Government publishes an annual report on equality, which sets out the progress we have made towards advancing equality in Wales. It includes an update on the action we have taken to fulfil our eight equality objectives. The latest report is available on the Welsh Government’s website.
Mae Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi adroddiad blynyddol ar gydraddoldeb, sy'n nodi'r cynnydd a wnaethom tuag at hyrwyddo cydraddoldeb yng Nghymru. Mae'n cynnwys diweddariad ar y camau a gymerwyd gennym i gyflawni ein hwyth amcan cydraddoldeb. Mae'r adroddiad diweddaraf ar gael ar wefan Llywodraeth Cymru.
Cabinet Secretary, we are lucky to live in a diverse Wales with many different ethnic minorities. There are, of course, issues of inequality amongst those communities and also with regard to the protected characteristics, and there is rightly a strong focus on those, but I believe social class is also a very important aspect of inequality in Wales and it actually cuts across the protected characteristics, for example, ethnic minorities and people with disabilities. There are particular issues, for example, with white working-class Welsh children in schools and a lack of social mobility. I just wonder what focus Welsh Government has on those particular problems, and that social class aspect to inequality.
Ysgrifennydd y Cabinet, rydym yn ffodus i fyw mewn Cymru amrywiol gyda llawer o leiafrifoedd ethnig gwahanol. Wrth gwrs, mae materion anghydraddoldeb yn codi ymysg y cymunedau hynny a hefyd mewn perthynas â'r nodweddion gwarchodedig, ac yn briodol, ceir ffocws cryf iawn ar y rheini, ond credaf fod dosbarth cymdeithasol hefyd yn agwedd bwysig iawn ar anghydraddoldeb yng Nghymru ac mewn gwirionedd, mae'n torri ar draws y nodweddion gwarchodedig, er enghraifft, lleiafrifoedd ethnig a phobl ag anableddau. Ceir problemau penodol, er enghraifft, gyda phlant dosbarth gweithiol gwyn o Gymru mewn ysgolion a diffyg symudedd cymdeithasol. Tybed sut y mae Llywodraeth Cymru yn canolbwyntio ar y problemau penodol hynny, a'r agwedd ar anghydraddoldeb sy'n ymwneud â dosbarth cymdeithasol.
Whilst not a protected characteristic in its own right, John Griffiths is absolutely right: it cuts across all of the other intersectionalities, so anyone with any of the protected characteristics will also be impacted by social class. We know that the multiple inequalities heaped on top of each other make the barriers that people face very severe indeed. Whilst the UK Government's ongoing welfare reform and austerity measures really are hitting people very hard, we do continue to do all that we can to increase prosperity and promote equality across Wales. Creating a more equal Wales, where everyone has the opportunity to reach their full potential and is able to contribute fully to the economy, will inevitably allow Wales to be a more prosperous and innovative place. So, it's vital we continue to support and engage with people from the protected groups and from all socioeconomic classes to address the barriers to equality and inclusion.
Deputy Presiding Officer, I know that many of us in this Chamber share the sentiment I'm about to express. This is not about climbing out of your community; it's about enabling your community to thrive and you climbing inside and with your community, and the Welsh Government is determined to ensure that all of our communities thrive and prosper in that way.
Er nad yw'n nodwedd warchodedig yn ei hawl ei hun, mae John Griffiths yn hollol gywir: mae'n torri ar draws yr holl groestoriadau eraill, felly bydd unrhyw un sydd ag unrhyw un o'r nodweddion gwarchodedig hefyd yn cael eu heffeithio gan ddosbarth cymdeithasol. Rydym yn gwybod bod yr anghydraddoldebau lluosog sydd wedi'u pentyrru ar ben ei gilydd yn gwneud y rhwystrau sy'n wynebu pobl yn ddifrifol iawn. Tra bo mesurau cyni a diwygiadau lles parhaus Llywodraeth y DU yn taro pobl yn galed iawn, rydym yn parhau i wneud popeth a allwn i gynyddu ffyniant a hyrwyddo cydraddoldeb ledled Cymru. Bydd creu Cymru fwy cyfartal, lle mae pawb yn cael cyfle i gyrraedd eu potensial llawn ac yn gallu cyfrannu'n llawn at yr economi, yn anochel yn caniatáu i Gymru fod yn wlad fwy ffyniannus ac arloesol. Felly, mae'n hanfodol ein bod yn parhau i gefnogi ac ymgysylltu â phobl o'r grwpiau gwarchodedig ac o bob dosbarth economaidd-gymdeithasol i fynd i'r afael â'r rhwystrau i gydraddoldeb a chynhwysiant.
Ddirprwy Lywydd, rwy'n gwybod bod llawer ohonom yn y Siambr yn rhannu'r teimladau rwyf ar fin eu mynegi. Nid oes a wnelo hyn â throi cefn ar eich cymuned; mae'n ymwneud â galluogi eich cymuned i ffynnu a'ch bod yn camu i mewn ac yn aros gyda'ch cymuned, ac mae Llywodraeth Cymru yn benderfynol o sicrhau bod ein holl gymunedau yn llewyrchus ac yn ffynnu yn y ffordd honno.
Thank you very much, leader of the house.
Diolch yn fawr iawn, arweinydd y tŷ.
Item 3 on the agenda is questions to the Assembly Commission. The first questions this afternoon will be answered by the Llywydd. Question 1, Simon Thomas.
Eitem 3 ar yr agenda yw'r cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad. Bydd y cwestiwn cyntaf y prynhawn yma yn cael ei ateb gan y Llywydd. Cwestiwn 1, Simon Thomas.
1. A wnaiff y Comisiwn datganiad ynglŷn â defnyddio ystâd y Cynulliad ar gyfer yr Eisteddfod Genedlaethol? OAQ52554
1. Will the Commission make a statement on using the Assembly estate for the National Eisteddfod? OAQ52554
Bydd yr Eisteddfod Genedlaethol ym Mae Caerdydd am y tro cyntaf ymhen ychydig wythnosau. Rwy’n falch iawn o ddweud y bydd ein hystâd yn rhan ganolog o’r gweithgareddau. Mi fydd y Lle Celf yn ein Senedd, yn y Neuadd, yr Oriel a'r Cwrt, ac mi fydd holl gyfarfodydd Pabell y Cymdeithasau yn ein hystafelloedd pwyllgor. Bydd Pabell y Dysgwyr yn meddiannu neuadd y Pierhead. Gobeithio y bydd cymaint â phosibl o Aelodau Cynulliad yn cael y cyfle i ymweld â'r Eisteddfod eleni; mi fydd hi'n Eisteddfod wahanol iawn yn y bae. 190
The National Eisteddfod will be in Cardiff Bay for the first time in a few weeks' time. I am very pleased to say that our estate will be a central part of the activities. The Lle Celf—the arts pavilion—will be in the Senedd, in the Neuadd, the Oriel and the Cwrt, and all the meetings in the Societies Pavilion will be held in our committee rooms. The learners pavilion will take over the Pierhead. I hope that as many Assembly Members as possible will have a chance to visit the Eisteddfod this year; it will be a very different Eisteddfod in the bay.
Diolch i'r Llywydd am yr ymateb. Rwy'n edrych ymlaen i'r Eisteddfod ddod i'r bae ac i'r Cynulliad, ac rwy'n edrych ymlaen yn arbennig i'r adeilad hyfryd yma, a adeiladwyd i gyhoedd Cymru, gael ei ddefnyddio at ddibenion diwylliannol yn ogystal â gwleidyddol. Roeddwn wastad yn meddwl y byddai'r Siambr yma yn gwneud Cylch yr Orsedd arbennig o dda, ond mae'n debyg nad ydym wedi mynd cweit mor bell â hynny. Nawr yw'r cyfle i ddangos bod Eisteddfod heb ffens, heb wal a heb dâl i ddod mewn yn mynd i fod yn agored i bawb.
I thank the Llywydd for that response. I look forward to the Eisteddfod coming to the bay and to the Assembly and I particularly look forward to seeing this wonderful building that was built for the Welsh public being used for cultural purposes as well as political purposes. I always thought that this Chamber would make a wonderful Cylch yr Orsedd, but it appears that we haven’t gone quite that far. Now is the opportunity to show that an Eisteddfod without a fence, without a wall and without a charge for entrance will be open to all.
And I just want to urge everyone—. When I went to my first Eisteddfod, I could barely speak Welsh. It is an absolutely wonderful immersive experience, and I want to urge people throughout Wales to come to Cardiff, come to the National Assembly, be part of a magnificent experience and living a week through the Welsh language. Diolch yn fawr.
A hoffwn annog pawb—. Pan euthum i fy Eisteddfod gyntaf, prin y gallwn siarad Cymraeg. Mae'n brofiad ymdrochol hollol wych, a hoffwn annog pobl ledled Cymru i ddod i Gaerdydd, i ddod i'r Cynulliad Cenedlaethol, bod yn rhan o brofiad gwych a byw'r wythnos drwy gyfrwng y Gymraeg. Diolch yn fawr.
Wel, a gaf i gymeradwyo popeth mae'r Aelod newydd ei ddweud? Rwy'n difaru'n fawr ein bod ni ddim wedi meddwl am y syniad o gynnal Cylch yr Orsedd i mewn fan hyn yn y Cynulliad. Mae'n siŵr ei bod rhy hwyr i mi nawr i gynnig hynny i'r Orsedd. Ond, eto, mae hon yn mynd i fod yn Eisteddfod Genedlaethol wahanol iawn. Mi fydd pobl Caerdydd a phobl Cymru gyfan yn gallu bod yn rhan o'r Eisteddfod yma heb fod yna ffens na wal yn eu gwahanu. Felly, gobeithio y bydd cymaint o bobl â phosibl yn gallu cymryd y cyfle i ymweld ac i weld y celfyddydau a bwrlwm y Gymraeg yma ym Mae Caerdydd.
Mae'r Eisteddfod Genedlaethol yn bwysig ym mha bynnag ardal o Gymru mae'n cael ei chynnal. Mewn dwy flynedd, mi fydd hi yn Nhregaron yng Ngheredigion, ac mae honno lawn mor bwysig ag Eisteddfod Bae Caerdydd, a hefyd yn Llanrwst y flwyddyn nesaf. Ond, ymhen ychydig wythnosau, mi fydd yr Eisteddfod Genedlaethol fan hyn yn y bae, ac mae'n bleser i fi fod yn Llywydd ac i ni gyd fel Aelodau i fod yn gallu cyfrannu, gobeithio, tuag at lwyddiant yr Eisteddfod honno drwy gyfrannu o'n heiddo ni a'n cefnogaeth ni hefyd.
Well, may I just echo what the Member has just said, indeed, everything he’s just said? I greatly regret that we hadn’t thought of the idea of holding the Cylch yr Orsedd here in the Chamber. I’m sure it’s too late for me now to propose that to the Gorsedd. But this will be a very different National Eisteddfod. The people of Cardiff and people all over Wales will be able to be a part of this Eisteddfod without there being a fence, without there being a wall keeping people out. So, I do hope that as many people as possible will be able to take this opportunity to visit and to see the arts and the excitement in terms of the Welsh language here in Cardiff Bay.
The National Eisteddfod is important in whichever part of Wales it may be held. In two years’ time, it will be in Tregaron in Ceredigion and that is equally as important as the Cardiff Bay Eisteddfod, and, of course, it will also be going to Llanrwst next year. But, in a few weeks’ time, the National Eisteddfod will be here in the bay, and it is my pleasure to be the Llywydd and for us all as Members to be able to contribute, we hope, to the success of that Eisteddfod by contributing from our own pockets and giving our support, also.
Thank you. Question 2 to the Commission this afternoon will be answered by Commissioner Joyce Watson. Question 2, Julie Morgan.
Diolch. Bydd cwestiwn 2 i'r Comisiwn y prynhawn yma yn cael ei ateb gan y Comisiynydd Joyce Watson. Cwestiwn 2, Julie Morgan.
2. Pa gamau y mae'r Comisiwn wedi'u cymryd i alluogi menywod i fwydo ar y fron yn y Senedd? OAQ52550
2. What action has the Commission taken to enable women to breastfeed in the Senedd? OAQ52550
Thank you for the question. The Senedd is recognised as a breastfeeding-friendly space, and we have signs on screens throughout the Senedd, at the entrance and in the cafe area that promote that. We have purchased a breastfeeding chair, and I'm sure the Member will be pleased to hear that, especially since she pressed us to do so. Following consultation, that has now been placed in the dedicated quiet room in the Senedd, which also has sensory toys. There is also a dedicated children's space in the Senedd cafe and all front of house staff have been informed of our family- and breastfeeding-friendly provision, so that they can direct visitors accordingly and make the experience, hopefully, a positive one.
Diolch i chi am y cwestiwn. Cydnabyddir y Senedd fel man sy'n croesawu bwydo ar y fron, ac mae gennym arwyddion ar sgriniau drwy'r Senedd, yn y fynedfa ac yn y caffi sy'n hyrwyddo hynny. Rydym wedi prynu cadair bwydo ar y fron, ac rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn falch o glywed hynny, yn enwedig gan ei bod wedi pwyso arnom i wneud hynny. Yn dilyn ymgynghoriad, mae honno bellach wedi'i gosod yn yr ystafell dawel bwrpasol yn y Senedd, sydd hefyd yn cynnwys teganau synhwyraidd. Mae yna hefyd le arbennig ar gyfer plant yng nghaffi'r Senedd ac mae'r holl staff rheng flaen wedi cael eu hysbysu am ein darpariaeth sy'n croesawu teuluoedd a bwydo ar y fron, fel y gallant gyfeirio ymwelwyr yn unol â hynny a gwneud y profiad, gobeithio, yn un cadarnhaol.
I thank Joyce Watson for that response and I think progress is being made. I'm pleased that there is now a specially designed chair to make it easy and comfortable for mothers to breastfeed and that a designated place has been given, but I do feel that there should be more done to make mothers and the public aware that this is a place where breastfeeding is welcome. I know that Joyce Watson has said there are signs, but I feel that, if you were coming here to this Senedd and you wanted to know where you went to breastfeed your child, it wouldn't be immediately obvious. I feel that there should be more efforts made in that way. I don't know if she can comment on that.
Diolch i Joyce Watson am yr ymateb hwnnw, a chredaf ein bod yn gwneud cynnydd. Rwy'n falch fod yna gadair wedi'i dylunio'n arbennig i'w gwneud yn hawdd ac yn gyfforddus i famau fwydo ar y fron a bod lle dynodedig wedi'i ddarparu, ond rwy'n credu y dylem wneud mwy i sicrhau bod mamau a'r cyhoedd yn ymwybodol fod hwn yn fan lle y croesewir bwydo ar y fron. Gwn fod Joyce Watson wedi dweud bod yna arwyddion, ond rwy'n teimlo, pe baech yn dod yma i'r Senedd a'ch bod eisiau gwybod ble i fynd i fwydo eich plentyn ar y fron, na fyddai'n amlwg ar unwaith. Teimlaf y dylid gwneud mwy o ymdrechion yn y ffordd honno. Nid wyf yn gwybod a yw hi'n gallu rhoi sylwadau ar hynny.
Okay. The Commission staff are working on broadening the appeal of our Parliament and we are trying to encourage more diversity in the demographic of people who visit us here. A number of activities are targeted at families with young children and they're already programmed, and no doubt that will be the case when we host the eisteddfod here. So, linking those two things together and also putting it very firmly up there that we are a family-friendly place, who also invite women, if they so choose, to breastfeed within that space, is of critical importance. We know that when the weeping window sculpture was here we attracted more young families than was the case wherever else that had been. So, in terms of working on the agenda that you are talking about, I think that, whilst we do have some signage, it would be a good thing for us to have a look again at that and perhaps even to go back to those people that we engaged with when we decided where we would put the nursing chair and see if they have an opinion about where we might add signage so that people clearly do know. Because what we really want to be is a welcoming and engaging place to come and I think it's always wise to take the opinion of those people who want to take advantage of that.
Iawn. Mae staff y Comisiwn yn gweithio ar ehangu apêl ein Senedd ac rydym yn ceisio annog mwy o amrywiaeth o ran demograffeg y bobl sy'n ymweld â ni yma. Mae nifer o weithgareddau wedi'u targedu at deuluoedd â phlant ifanc ac maent eisoes wedi'u rhaglenni, ac nid oes amheuaeth y bydd hynny'n wir pan fyddwn yn cynnal yr Eisteddfod yma. Felly, mae'n hollbwysig ein bod yn cysylltu'r ddau beth hynny gyda'i gilydd, yn ogystal â dangos yn gadarn iawn ein bod yn fan sy'n croesawu teuluoedd, sydd hefyd yn gwahodd menywod, os ydynt yn dymuno, i fwydo ar y fron o fewn y gofod hwnnw. Rydym yn gwybod, pan oedd y cerflun ffenestr wylo yma, ein bod wedi denu mwy o deuluoedd ifanc nag a gafwyd yn unman arall roedd hwnnw wedi bod. Felly, o ran gweithio ar yr agenda rydych yn sôn amdani, er bod gennym rai arwyddion, credaf y byddai'n beth da i ni edrych ar hynny eto a dychwelyd, efallai hyd yn oed, at y bobl y buom yn ymgysylltu â hwy pan oeddem yn ceisio penderfynu lle i roi'r gadair bwydo ar y fron a gweld a oes ganddynt farn ynglŷn â ble y gallem ychwanegu arwyddion fel ei fod yn amlwg i bobl. Oherwydd rydym eisiau bod yn lle croesawgar a deniadol i bobl ymweld ag ef ac rwy'n credu ei bod bob amser yn ddoeth inni ystyried barn y bobl sydd eisiau manteisio ar hynny.
Thank you very much.
Diolch yn fawr iawn.
Item 4 on the agenda this afternoon is topical questions. The first topical question this afternoon is to be answered by the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs. Lee Waters.
Eitem 4 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r cwestiynau amserol. Bydd y cwestiwn amserol cyntaf y prynhawn yma yn cael ei ateb gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig. Lee Waters.
1. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o benderfyniad yr Archwilydd Cyffredinol i gymhwyso cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer y drydedd flwyddyn yn olynol? 207
1. What assessment has the Cabinet Secretary made of the Auditor General’s decision to qualify the accounts of Natural Resources Wales for the third year in succession? 207
Thank you. I was extremely disappointed to learn Natural Resources Wales's accounts have been qualified for a third year in relation to the sale of timber. I welcome the Wales Audit Office acknowledgement that the response from NRW has been constructive and there is clear leadership commitment to take action. I met this morning with the chair and chief executive of NRW to discuss the matter.
Diolch. Siom mawr i mi oedd clywed bod cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cael eu cymhwyso am y drydedd flwyddyn mewn perthynas â gwerthu pren. Croesawaf y ffaith bod Swyddfa Archwilio Cymru wedi cydnabod bod ymateb Cyfoeth Naturiol Cymru wedi bod yn adeiladol a bod yna ymrwymiad clir ar ran yr arweinyddiaeth i roi camau gweithredu ar waith. Cyfarfûm y bore yma gyda chadeirydd a phrif weithredwr Cyfoeth Naturiol Cymru i drafod y mater.
Thank you, Cabinet Secretary. Last year, the Public Accounts Committee criticised NRW for giving a £39 million contract to BSW Timber in Newbridge-on-Wye without competition. It did not represent value for money but it was justified on the grounds that the firm would invest in a new sawmill, which would benefit the industry overall. They didn't deliver on that deal. We now discover that NRW has done it again. The Wales Audit Office now tells us NRW has awarded 59 contracts where there's no evidence this has been done at market price, and some contracts were awarded without tender. Twenty one of these were to BSW Timber, the same company that had reneged on the last deal. What is going on in NRW? To have their accounts qualified for the third year running is unprecedented and frankly outrageous. I'm struggling to think of an explanation for why this might be. Might it be corruption or incompetence? But it does appear that the forestry section of NRW is out of control; the internal audit controls are not fit for purpose. Where is the board in all of this? After the woeful performance before the PAC, the previous chief executive, Emyr Roberts, left, albeit with a large pay-off, which does stick in the throat. I'm encouraged by the auditors' view that the new CEO, Clare Pillman, has responded in a way that suggests that she does take the issues, at last, seriously, but what about the chair, Diane McCrea? Where has she been? How could she let this happen again? She was in charge last year. I think this should give us pause for thought about creating large organisations like this. If this was any other organisation—if this was a local authority, we'd be putting them under special measures. So, I'd ask the Cabinet Secretary—. I think this is an extremely serious situation. I'm really quite angry and baffled that this has happened for the third year running, and I'd hope she takes this extremely seriously, and I think there should be accountability from the senior leadership at board level and at executive level of this organisation, which does seem to be out of control.
Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Y llynedd, cafodd Cyfoeth Naturiol Cymru eu beirniadu gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus am roi contract gwerth £39 miliwn i BSW Timber yn y Bontnewydd-ar-Wy heb gystadleuaeth. Nid oedd yn cynrychioli gwerth am arian, ond cafodd ei gyfiawnhau ar y sail y byddai'r cwmni'n buddsoddi mewn melin lifio newydd, a fyddai o fudd i'r diwydiant yn gyffredinol. Nid ydynt wedi cadw'r addewid hwnnw. Bellach rydym yn darganfod bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gwneud yr un peth eto. Mae Swyddfa Archwilio Cymru yn dweud wrthym yn awr fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi dyfarnu 59 o gontractau lle na cheir unrhyw dystiolaeth fod hyn wedi cael ei wneud am bris y farchnad, a dyfarnwyd rhai contractau heb dendr. Roedd 21 o'r rhain i BSW Timber, yr un cwmni a dorrodd ei addewid yn y cytundeb diwethaf. Beth sy'n digwydd yn Cyfoeth Naturiol Cymru? Mae cael eu cyfrifon wedi'u cymhwyso am y drydedd flwyddyn yn olynol yn ddigynsail ac yn warthus a dweud y gwir. Rwy'n cael trafferth meddwl am esboniad pam y gallai hyn fod yn digwydd. A allai fod yn llygredd neu anghymhwysedd? Ond ymddengys bod adran goedwigaeth Cyfoeth Naturiol Cymru wedi colli rheolaeth; nid yw'r rheolaethau archwilio mewnol yn addas i'r diben. Ble mae'r bwrdd yn hyn oll? Ar ôl y perfformiad truenus gerbron y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, gadawodd y prif weithredwr blaenorol, Emyr Roberts, er iddo gael taliad olaf mawr, ac mae hynny'n anodd i'w lyncu. Caf fy nghalonogi gan farn yr archwilwyr fod y prif weithredwr newydd, Clare Pillman, wedi ymateb mewn ffordd sy'n awgrymu ei bod o ddifrif ynghylch y problemau o'r diwedd, ond beth am y cadeirydd, Diane McCrea? Ble mae hi wedi bod? Sut y gallai adael i hyn ddigwydd eto? Hi oedd wrth y llyw y llynedd. Rwy'n credu y dylai hyn wneud inni feddwl yn ddwys ynglŷn â chreu sefydliadau mawr fel hyn. Pe bai hwn yn unrhyw sefydliad arall—pe bai'n awdurdod lleol, byddem yn eu gwneud yn destun mesurau arbennig. Felly, hoffwn ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet—. Credaf fod hon yn sefyllfa ddifrifol dros ben. Rwy'n ddig iawn ac mewn penbleth pam fod hyn wedi digwydd am y drydedd flwyddyn yn olynol, a buaswn yn gobeithio ei bod yn rhoi ystyriaeth ddifrifol iawn i hyn, a chredaf y dylai fod atebolrwydd gan yr uwch arweinwyr ar lefel y bwrdd ac ar lefel weithredol y sefydliad hwn, sy'n ymddangos fel pe bai wedi colli rheolaeth.
I am completely in agreement with you that this is a very serious matter. I met first the chair on Monday to discuss her tenure, the report and NRW's response to it, and I am reflecting on that conversation. I absolutely agree with you that it is a matter of great concern.
You referred to the fact that there is now a new chief executive in place, and I mentioned that I, along with the Minister for Environment, met with the new chief executive and chair this morning. I believe, following my discussion with the chief executive, that it's very clear that she too is taking these issues very seriously. I think she's given a very strong leadership commitment to take action to ensure that this does not happen again.
You mentioned that it had happened three years in a row, and I absolutely share your concern and your anger.
I think the commitment of the chief executive is absolutely illustrated in a recent letter she wrote to Nick Ramsay, the Chair of the Public Accounts Committee, where she updated on the action plan to address the issues identified previously by the Auditor General for Wales and the subsequent report from the National Assembly's Public Accounts Committee, and that letter included confirmation that Clare Pillman, the chief executive, is reorganising the commercial services function within NRW, including the appointment of a head of commercial services. The chief executive has also appointed Ernst & Young to carry out an independent review of the key commercial business areas and governance arrangements. And I just do want to assure Members that I will be keeping a very close watch on this.
Rwy'n cytuno'n llwyr â chi bod hwn yn fater difrifol iawn. Cyfarfûm yn gyntaf â'r cadeirydd ddydd Llun i drafod ei chyfnod yn y swydd, yr adroddiad ac ymateb Cyfoeth Naturiol Cymru iddo, ac rwy'n ystyried y sgwrs honno. Cytunaf yn llwyr â chi fod hwn yn fater o bryder mawr.
Fe gyfeirioch chi at y ffaith bod prif weithredwr newydd bellach wedi'i phenodi, a chrybwyllais fy mod, ynghyd â Gweinidog yr Amgylchedd, wedi cyfarfod â'r prif weithredwr newydd a'r cadeirydd y bore yma. Yn dilyn fy nhrafodaeth gyda'r prif weithredwr, credaf ei bod yn glir iawn ei bod hithau hefyd o ddifrif ynglŷn â'r materion hyn. Credaf ei bod wedi rhoi ymrwymiad cryf iawn ar ran yr arweinyddiaeth i roi camau ar waith i sicrhau na fydd hyn yn digwydd eto.
Fe sonioch ei fod wedi digwydd dair blynedd yn olynol, ac rwy'n rhannu eich pryder a'ch dicter yn llwyr.
Rwy'n credu bod ymrwymiad y prif weithredwr i'w weld yn glir mewn llythyr diweddar a ysgrifennodd at Nick Ramsay, Cadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, lle y rhoddodd y newyddion diweddaraf am y cynllun gweithredu i fynd i'r afael â'r problemau a nodwyd yn flaenorol gan Archwilydd Cyffredinol Cymru ac yn adroddiad dilynol Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus y Cynulliad Cenedlaethol, ac roedd y llythyr hwnnw'n cynnwys cadarnhad fod Clare Pillman, y prif weithredwr, yn ad-drefnu'r swyddogaeth gwasanaethau masnachol o fewn Cyfoeth Naturiol Cymru, ac yn bwriadu penodi pennaeth gwasanaethau masnachol. Mae'r prif weithredwr hefyd wedi penodi Ernst & Young i gynnal adolygiad annibynnol o'r meysydd busnes masnachol allweddol a'r trefniadau llywodraethu. A hoffwn sicrhau'r Aelodau y byddaf yn cadw llygad manwl iawn ar hyn.
There's not much I can add, really, to Lee Waters's excellent question. Speaking as Chair of the Public Accounts Committee, we are quite literally astonished, baffled—whatever description you want to give it—that the Auditor General for Wales has once again had to qualify the accounts of NRW for the third year running, and again on the basis of their transactions relating to timber sales, contracts, being irregular. We are disappointed that there is further uncertainty on whether NRW has complied with principles of public law, state-aid rules—the list goes on. The committee will be re-examining this issue during the autumn term to ensure that we are satisfied with the action being taken, and we're certainly going to monitor this.
We did hope that we wouldn't be—. Well, we assumed that we wouldn't be in this position again. It is, as Lee Waters said, quite extraordinary that we do find ourselves in this position. In terms of—. Well, I have two questions for you, actually, Cabinet Secretary. You said you had a meeting this morning, I think, with the chair or—
Nid oes llawer y gallaf ei ychwanegu, mewn gwirionedd, at gwestiwn ardderchog Lee Waters. Fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, rydym wedi rhyfeddu, yn llythrennol, mewn penbleth—sut bynnag rydych eisiau ei ddisgrifio—fod Archwilydd Cyffredinol Cymru wedi gorfod cymhwyso cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru unwaith eto am y drydedd flwyddyn yn olynol, ac eto ar sail y ffaith bod eu trafodion sy'n gysylltiedig â'u gwerthiannau pren, contractau, yn afreolaidd. Rydym yn siomedig fod yna ansicrwydd pellach ynglŷn ag a yw Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cydymffurfio ag egwyddorion cyfraith gyhoeddus, rheolau cymorth gwladwriaethol—mae'r rhestr yn ddiddiwedd. Bydd y pwyllgor yn ailedrych ar y mater yn ystod tymor yr hydref i sicrhau ein bod yn fodlon gyda'r camau a gymerir, a byddwn yn sicr yn monitro hyn.
Roeddem wedi gobeithio na fyddem—. Wel, roeddem yn tybio na fyddem yn y sefyllfa hon eto. Fel y dywedodd Lee Waters, mae'n rhyfeddol iawn ein bod yn y sefyllfa hon. O ran—. Wel, mae gennyf ddau gwestiwn i chi, mewn gwirionedd, Ysgrifennydd y Cabinet. Fe ddywedoch eich bod wedi cael cyfarfod y bore yma, rwy'n credu, gyda'r cadeirydd neu—
The chair and chief exec.
Y cadeirydd a'r prif weithredwr.
The chair and chief exec. So, clearly, you're—that was the right thing to do. At any point during this process, during the last year since we knew the previous problems existed, had they run by you what they were doing? Had they alerted you to the fact that they were dealing with the same timber company that failed to build a sawmill before? And 59 contracts were awarded—well, why 59? Have they given you any explanation at all as to why those 59 contracts were awarded and what the nature of them was? Because I share Lee Waters's bafflement. It is very difficult for us as members of the committee, and I'm sure for other Assembly Members, to begin to understand in the first instance just what on earth is going on.
Y cadeirydd a'r prif weithredwr. Felly, yn amlwg, rydych—dyna oedd y peth cywir i'w wneud. A oeddent wedi dweud wrthych am yr hyn roeddent yn ei wneud ar unrhyw adeg yn ystod y broses hon, yn ystod y flwyddyn ddiwethaf ers i ni gael gwybod am y problemau blaenorol? A oeddent wedi rhoi gwybod i chi eu bod yn ymdrin â'r un cwmni pren a fethodd adeiladu melin lifio y tro diwethaf? Ac fe gafodd 59 o gontractau eu dyfarnu—wel, pam 59? A ydynt wedi rhoi unrhyw esboniad o gwbl i chi pam y cafodd y 59 o gontractau hynny eu dyfarnu a beth oedd eu natur? Oherwydd rwy'n rhannu penbleth Lee Waters. Mae'n anodd iawn i ni, fel aelodau o'r pwyllgor, a'r Aelodau Cynulliad eraill rwy'n siŵr, ddechrau deall yn y lle cyntaf beth ar y ddaear sy'n digwydd.
Thank you, Nick Ramsay. I too had assurance from the previous chief executive that this would not happen again this year, so you can imagine how disappointed and concerned I am. I probably can't be any more specific about my annoyance in relation to this. I met the chair—what I said was I met the chair on Monday, and I met the chair and the chief executive this morning along with Hannah Blythyn, the Minister for Environment, where we did discuss matters around public law and state aid, because, clearly, those are two areas where there needs to be a focus and, again, I was reassured that the chief executive was taking this very seriously going forward. She's also strengthening the audit and risk assurance committee by appointing a non-board member with additional public sector governance and finance expertise also, and we have a planned recruitment going forward for the board. We have five new members that we'll be appointing this year also, which I probably should have said in my answer to Lee Waters.
Diolch i chi, Nick Ramsay. Cefais innau sicrwydd hefyd gan y prif weithredwr blaenorol na fyddai hyn yn digwydd eto eleni, felly gallwch ddychmygu pa mor siomedig a phryderus wyf fi. Mae'n debyg na allaf fod yn fwy penodol am fy anfodlonrwydd ynglŷn â hyn. Cyfarfûm â'r cadeirydd—yr hyn a ddywedais oedd fy mod wedi cyfarfod â'r cadeirydd ddydd Llun, a chyfarfûm â'r cadeirydd a'r prif weithredwr y bore yma ynghyd â Hannah Blythyn, Gweinidog yr Amgylchedd, a thrafodwyd materion yn ymwneud â chyfraith gyhoeddus a chymorth gwladwriaethol, oherwydd, yn amlwg, mae'r rheini'n ddau faes y mae angen canolbwyntio arnynt ac unwaith eto, cefais sicrwydd fod y prif weithredwr o ddifrif ynglŷn â hyn wrth symud ymlaen. Mae hi hefyd yn cryfhau'r pwyllgor archwilio a sicrhau risg drwy benodi aelod nad yw'n aelod o'r bwrdd sydd ag arbenigedd ychwanegol ym maes llywodraethu sector cyhoeddus ac arbenigedd cyllid hefyd, ac rydym wedi cynllunio proses recriwtio ar gyfer y bwrdd yn y dyfodol. Mae gennym bum aelod newydd y byddwn yn eu penodi y flwyddyn hon hefyd, ac mae'n debyg y dylwn fod wedi dweud hynny yn fy ateb i Lee Waters.
I don't think I can add any more other than to say that I completely agree with what's been said by Lee Waters and Nick Ramsay. I said yesterday that I thought the governance of Natural Resources Wales was rotten and I had no faith in it: I repeat that just to get it on the record with you. I have no faith in the governance of this organisation at the moment. You know, making one mistake and a mistake carrying on for a second year you can kind of understand—it was a big mistake, mind you; heads should have rolled about that one—but then to do this on a number of contracts shows there's something fundamentally wrong.
Now, Lee Waters did mention corruption. I don't know whether that's true, but I've written to you with an evidenced case from a constituent of mine of how he believes a contract was constructed in such a way as to ensure that one contractor could win it, with Natural Resources Wales then paying extra on top of the contract because it had been done in the wrong way—so, the equipment was being bought separately, whereas my constituent had bid for it with the equipment as part of the contract—in other words, jobs for boys, or doing things for people that you know. I'd like you to reopen that correspondence that we've had because you, I have to be honest, gave me a brush-off and said my constituent should take it through the Natural Resources Wales complaints procedures. Well, of course he had—of course he had—and he's now taken it to the ombudsman and he's taken it to the BBC as well. But this is something seriously wrong, and these things don't happen through incompetence. You do it once or twice through incompetence. This is something that's much more fundamental. So, I want to push you even further than what you've just said. Really, can the chair continue? And, secondly, will you send in your own officials to examine these contracts, top to bottom, and make sure that every single one of them is not being done with any gifts and favours involved in them?
Nid wyf yn credu y gallaf ychwanegu unrhyw beth arall ar wahân i ddweud fy mod yn cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd Lee Waters a Nick Ramsay. Dywedais ddoe fy mod yn credu bod system lywodraethu Cyfoeth Naturiol Cymru yn bwdr ac nad oes gennyf unrhyw ffydd ynddi: rwy'n ailadrodd hynny er mwyn ei gofnodi gyda chi. Nid oes gennyf unrhyw ffydd yn system lywodraethu'r sefydliad hwn ar hyn o bryd. Hynny yw, gallwch ryw fath o ddeall gwneud un camgymeriad a bod y camgymeriad hwnnw'n para am ail flwyddyn—roedd yn gamgymeriad mawr, cofiwch chi; dylai rhywrai fod wedi talu'n ddrud am hwnnw—ond mae gwneud hyn gyda nifer o gontractau yn dangos bod rhywbeth sylfaenol o'i le.
Nawr, soniodd Lee Waters am lygredd. Ni wn a yw hynny'n wir, ond rwyf wedi ysgrifennu atoch gydag achos â thystiolaeth gan un o fy etholwyr ynglŷn â sut y mae'n credu bod contract wedi'i lunio mewn modd sy'n sicrhau y gallai un contractwr ei ennill, gyda Cyfoeth Naturiol Cymru yn talu mwy ar ben y contract oherwydd ei fod wedi cael ei wneud yn y ffordd anghywir—felly, roedd yr offer yn cael ei brynu ar wahân, tra bo fy etholwr wedi gwneud cais amdano gyda'r offer yn rhan o'r contract—mewn geiriau eraill, swyddi i'r hogiau, gwneud pethau ar gyfer pobl rydych yn eu hadnabod. Hoffwn i chi ailagor yr ohebiaeth a gawsom oherwydd fe wnaethoch chi, mae'n rhaid i mi fod yn onest, wrthod gwrando arnaf a dweud y dylai fy etholwr gyflwyno ei achos i weithdrefnau cwynion Cyfoeth Naturiol Cymru. Wel, wrth gwrs, roedd wedi gwneud hynny—wrth gwrs ei fod—ac mae bellach wedi'i ddwyn i sylw'r ombwdsmon a'r BBC yn ogystal. Ond mae rhywbeth mawr o'i le fan hyn, ac nid yw'r pethau hyn yn digwydd oherwydd anghymhwystra. Anghymhwystra fyddai ei wneud unwaith neu ddwywaith. Mae hwn yn rhywbeth llawer mwy sylfaenol. Felly, rwyf am eich gwthio hyd yn oed ymhellach na'r hyn rydych newydd ei ddweud. O ddifrif, a all y cadeirydd barhau? Ac yn ail, a wnewch chi anfon eich swyddogion eich hun i mewn i edrych ar y contractau hyn, o'r brig i'r bôn, a gwneud yn siŵr nad oes unrhyw un ohonynt yn cael ei wneud gyda rhoddion neu ffafrau ynghlwm wrthynt?
There were three additional questions there, which I'll answer. I'll certainly have a look at the correspondence again. Yes, I will be sending my officials in to monitor it. And I mentioned that I'd met with the chair on Monday, I discussed her tenure, I discussed the accounts, and I was reflecting on that conversation, and I don't think it's appropriate to say any more at this point.
Roedd tri chwestiwn ychwanegol yno, ac fe wnaf eu hateb. Yn sicr, byddaf yn edrych ar yr ohebiaeth eto. Byddaf, mi fyddaf yn anfon fy swyddogion yno i'w fonitro. A soniais fy mod wedi cyfarfod â'r cadeirydd ddydd Llun, trafodais ei chyfnod yn y swydd, trafodais y cyfrifon, ac roeddwn yn myfyrio ar y sgwrs honno, ac nid wyf yn credu ei bod yn briodol i mi ddweud mwy ar hyn o bryd.
I hope that the Cabinet Secretary will be impressed that there is a cross-party consensus on this, not only from Lee Waters in the highly commendable way in which he phrased his question, from the Conservatives and Plaid Cymru, but also from UKIP, and, as a member of the Public Accounts Committee, I don't think I'm alone in saying that the evidence that we've received in the past from Natural Resources Wales has been deeply unimpressive on a whole range of levels. When Natural Resources Wales was formed, there were built into its structure perhaps many conflicts of interest that cannot be remedied—on the one hand, it's a commercial operation; on the other hand, it's charged with acting in the interests of the public—and I raised a case at First Minister's questions, unconnected with any of this, only on Tuesday last week about a contract that Natural Resources Wales has let in relation to BikePark Wales near Merthyr Tydfil, which is now restricting public access to public land for private interest and is purporting to fine people for riding on their cycle tracks without permission. So, there's a lot wrong with Natural Resources Wales, not just in terms of financial governance, but also in terms of the public policy implications that often surface in constituents' correspondence. So, can I urge her, along with Simon Thomas, to leave no stone unturned in unearthing the rottenness at the heart of this organisation? And, certainly, a complete change of personnel seems long overdue.
Rwy'n gobeithio bod Ysgrifennydd y Cabinet yn nodi bod yna gonsensws trawsbleidiol ar hyn, nid yn unig gan Lee Waters yn y ffordd hynod glodwiw y geiriodd ei gwestiwn, gan y Ceidwadwyr a Phlaid Cymru, ond hefyd gan UKIP, ac fel aelod o'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, nid wyf yn credu mai fi yw'r unig un a fyddai'n dweud bod y dystiolaeth rydym wedi'i chael gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn y gorffennol wedi bod yn hynod o anhrawiadol ar amryw o lefelau. Pan ffurfiwyd Cyfoeth Naturiol Cymru, cafodd sawl gwrthdaro buddiannau na ellir eu cywiro eu hadeiladu i mewn i'w strwythur—ar y naill law, mae'n sefydliad masnachol; ar y llaw arall, mae'n gyfrifol am weithredu er budd y cyhoedd—a chyfeiriais at achos yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog ddydd Mawrth diwethaf, achos nad yw'n gysylltiedig â'r mater hwn, ynglŷn â chontract y mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi'i osod mewn perthynas â BikePark Wales ger Merthyr Tudful, sydd bellach yn cyfyngu ar fynediad cyhoeddus at dir cyhoeddus ar gyfer buddiant preifat ac mae'n honni y bydd yn codi dirwy ar bobl am feicio ar eu llwybrau beicio heb ganiatâd. Felly, mae llawer o'i le ar Cyfoeth Naturiol Cymru, nid yn unig o ran llywodraethu ariannol, ond hefyd o ran y goblygiadau polisi cyhoeddus sy'n dod i'r amlwg yn aml mewn gohebiaeth gan etholwyr. Felly, a gaf fi ei hannog gyda Simon Thomas, i wneud popeth yn ei gallu i ddod o hyd i'r pydredd wrth wraidd y sefydliad hwn? Ac yn sicr, mae'n hen bryd iddynt newid eu personél yn llwyr.
I certainly recognise the cross-party consensus. I don't think I can add anything to my answers to the other three Members who have raised questions. As I say, we have had a new chief executive. I'm very reassured following my conversation with her just how seriously she takes this. I will be sending my officials in and I will be keeping a very close eye on it.
Rwy'n sicr yn cydnabod y consensws trawsbleidiol. Nid wyf yn credu y gallaf ychwanegu unrhyw beth at fy atebion i'r tri Aelod arall sydd wedi gofyn cwestiynau. Fel y dywedaf, rydym wedi cael prif weithredwr newydd. Rwy'n dawel iawn fy meddwl yn dilyn fy sgwrs â hi ei bod hi'n ystyried y mater yn ddifrifol iawn. Byddaf yn anfon fy swyddogion i mewn a byddaf yn cadw llygad agos iawn ar y mater.
Andrew R.T. Davies, briefly.
Andrew R.T. Davies, yn fyr.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Cabinet Secretary, yesterday in First Minister's questions, we heard from the First Minister that, actually, the amalgamation of the three organisations that form Natural Resources Wales was a resounding success that the Welsh Government had instigated. You have highlighted a litany of failures on behalf of NRW here today, and we've heard from Members across the Chamber. Do you regard it as a success story?
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, ddoe mewn cwestiynau i'r Prif Weinidog, clywsom ganddo fod uno'r tri sefydliad sy'n ffurfio Cyfoeth Naturiol Cymru wedi bod yn llwyddiant ysgubol a ysgogwyd gan Lywodraeth Cymru. Rydych wedi tynnu sylw at gyfres o fethiannau ar ran Cyfoeth Naturiol Cymru yma heddiw, ac rydym wedi clywed gan Aelodau ar draws y Siambr. A ydych yn ei ystyried yn llwyddiant?
I think there certainly have been some successes. I haven't highlighted a list of them. We were talking about one issue in relation to the accounts. As I've said, I absolutely can't express my disappointment and concern enough, and I hope, by the fact that I had the chair in on Monday, and I've had the chair and the chief executive in today, that Members will recognise the seriousness with which I take this. But I think there have been some highlights. Certainly, it's very difficult when you bring three organisations together, and I think there have certainly been issues—there have been issues around staff morale, for instance—that have made me keep a very close watch on it. I met with the chief exec and the chair regularly when I first came into portfolio. Obviously, it now sits within the Minister for Environment's portfolio; she meets regularly with them. So, I think there have been some successes, but clearly, this is not one of them.
Credaf fod rhai llwyddiannau wedi bod, yn sicr. Nid oes gennyf restr ohonynt. Roeddem yn siarad am un broblem mewn perthynas â'r cyfrifon. Fel rwy'n dweud, ni allaf fynegi cymaint yw fy siom a fy mhryder, ac rwy'n gobeithio, yn sgil y ffaith fy mod wedi cael y cadeirydd i mewn ddydd Llun, a fy mod wedi cael y cadeirydd a'r prif weithredwr i mewn heddiw, y bydd yr Aelodau'n cydnabod pa mor ddifrifol rwy'n ystyried hyn. Ond rwy'n credu bod rhai uchafbwyntiau wedi bod. Yn sicr, mae'n anodd iawn pan ddowch â thri sefydliad at ei gilydd, ac rwy'n credu bod problemau wedi bod, yn bendant—cafwyd problemau gyda morâl y staff, er enghraifft—sydd wedi gwneud i mi gadw llygad agos iawn arno. Cyfarfûm â'r prif weithredwr a'r cadeirydd yn rheolaidd pan gefais y portffolio. Yn amlwg, mae'n perthyn i bortffolio Gweinidog yr Amgylchedd bellach; mae hi'n cyfarfod yn rheolaidd â hwy. Felly, rwy'n credu bod rhai llwyddiannau wedi bod, ond yn amlwg, nid yw hyn yn un ohonynt.
Thank you very much, Cabinet Secretary. The next topical question will be answered by the Cabinet Secretary for Education. Lynne Neagle.
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Atebir y cwestiwn amserol nesaf gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg. Lynne Neagle.
2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynllun Grant Datblygu Disgyblion - Mynediad? 209
2. Will the Cabinet Secretary provide an update on the Pupil Development Grant - Access scheme? 209
Thank you, Lynne. This support is available for parents to apply for via their local authority. I'm very pleased that we've been able to introduce a new, more generous, and more flexible scheme ready for the start of the new school year.
Diolch i chi, Lynne. Mae'r cymorth hwn ar gael i rieni wneud cais amdano drwy eu hawdurdod lleol. Rwy'n falch iawn ein bod wedi gallu cyflwyno cynllun newydd, mwy hael a mwy hyblyg yn barod ar gyfer dechrau'r flwyddyn ysgol newydd.
Thank you. I was pleased and relieved that the Cabinet Secretary has confirmed the replacement for the school uniform grant, and that this is an enhanced scheme that will provide help to more families. I was also delighted that Torfaen council, in recognition of the need to get the money out to families quickly, in readiness for the new school term in September, is not going through an application process, but are proactively identifying those families who need the help and automatically directing the funds to them. As you know, the cost of school uniform is a major stress for families, and I am concerned that other local authorities may not be as proactive as Torfaen has been. What steps will you take as Cabinet Secretary to ensure that all local authorities understand that this money needs to be available for families in good time before the start of the new term in September?
Diolch. Roeddwn yn falch fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cadarnhau cynllun newydd yn lle'r grant gwisg ysgol, a bod hwn yn gynllun gwell a fydd yn darparu cymorth i fwy o deuluoedd. Roedd wrth fy modd hefyd nad yw Cyngor Torfaen, i gydnabod yr angen i gael yr arian i deuluoedd yn gyflym yn barod ar gyfer y tymor ysgol newydd ym mis Medi, yn mynd drwy broses o wneud cais, ond yn hytrach eu bod yn mynd ati'n rhagweithiol i nodi teuluoedd sydd angen y cymorth a chyfeirio arian iddynt yn awtomatig. Fel y gwyddoch, mae cost gwisg ysgol yn straen mawr i deuluoedd, ac rwy'n bryderus na fydd awdurdodau lleol eraill mor rhagweithiol ag y mae Torfaen wedi bod. Pa gamau a gymerwch fel Ysgrifennydd y Cabinet i sicrhau bod pob awdurdod lleol yn deall bod angen i'r arian hwn fod ar gael ar gyfer teuluoedd mewn da bryd cyn dechrau'r tymor newydd ym mis Medi?
Thank you. We have been working very closely with local authorities, principally through the Association of Directors of Education in Wales, to make them aware of their indicative allocations—they're only indicative because, of course, this is a demand-led grant—and to confirm with them the formal terms and conditions of that grant. We are also working with them to ensure that bureaucracy around applications in the scheme is kept to a minimum, and we will continue throughout the summer to use Welsh Government channels, as well as media outlets, to alert parents to the availability of this support.
Diolch. Buom yn cydweithio'n agos iawn ag awdurdodau lleol, yn bennaf drwy gyfrwng Cymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru, i'w gwneud yn ymwybodol o'u dyraniadau dangosol—yr unig reswm pam eu bod yn ddangosol wrth gwrs yw am fod hwn yn grant a arweinir gan y galw—ac i gadarnhau telerau ac amodau'r grant yn ffurfiol gyda hwy. Rydym hefyd yn gweithio gyda hwy i sicrhau bod y fiwrocratiaeth sy'n gysylltiedig â cheisiadau yn y cynllun wedi'i chyfyngu i gyn lleied ag y bo modd, a byddwn yn parhau drwy gydol yr haf i ddefnyddio sianeli Llywodraeth Cymru, yn ogystal â'r cyfryngau, i roi gwybod i'r rhieni fod y cymorth hwn ar gael.
Thank you for your answer to Lynne Neagle. I think it is important that this is widely promoted across the country, and that we don't just leave it down to local authorities, particularly over a summer period when many families may be less able to communicate directly with schools about the availability of support. Can I ask you, Cabinet Secretary—? We have another budget round coming up. One of the problems with the budget round last time was that you didn't cough up about the fact that you were actually chopping the previous grant, and there was no transparency around that, nor was there a children's rights impact assessment undertaken on the changes in your budget that resulted in the previous grant being axed. Now, of course, we're pleased that you've rowed back, that you've done a u-turn on this, and that there's actually now something that is more generous available, and that can be used for other purposes than just the school uniform grant. But can you tell us—and give us some assurances—how your budget processes are stacking up for the budget that will be presented in the autumn, and can you confirm that there will be a children's rights impact assessment on every single budget line where it affects children and young people?
Diolch i chi am eich ateb i Lynne Neagle. Mae'n bwysig i hyn gael ei hyrwyddo'n eang ar draws y wlad, ac nad ydym yn ei adael i awdurdodau lleol, yn enwedig dros gyfnod yr haf pan fydd llawer o deuluoedd yn llai abl i gyfathrebu'n uniongyrchol ag ysgolion ynglŷn â pha gymorth sydd ar gael. A gaf fi ofyn ichi, Ysgrifennydd y Cabinet—? Mae gennym gylch cyllidebol arall ar y gorwel. Un o'r problemau gyda'r cylch cyllidebol diwethaf oedd na ddywedoch eich bod yn cael gwared ar y grant blaenorol, ac ni chafwyd unrhyw dryloywder ynghylch hynny, ac ni wnaed asesiad o effaith y newidiadau yn eich cyllideb a arweiniodd at dorri'r grant blaenorol ar hawliau plant. Nawr, wrth gwrs, rydym yn falch eich bod wedi camu'n ôl, eich bod wedi gwneud tro pedol ar hyn, a bod rhywbeth sy'n fwy hael ar gael, ac y gellir defnyddio hwnnw at ddibenion eraill yn hytrach na'r grant gwisg ysgol yn unig. Ond a allwch ddweud wrthym—a rhoi rhywfaint o sicrwydd inni—sut y mae eich prosesau cyllidebol yn mynd i fod yn addas ar gyfer y gyllideb a gaiff ei chyflwyno yn yr hydref, ac a allwch gadarnhau y bydd asesiad o'r effaith ar hawliau plant ar bob llinell yn y gyllideb lle mae'n effeithio ar blant a phobl ifanc?
Darren, I can confirm that we will be using, as I said, a variety of media channels over the summer to alert parents to the availability of this grant. Indeed, the most successful Facebook post on the Welsh education Facebook page in the last month has been the post that alerted people to the existence of this grant. That was shared more than any other post, and we will continue, as I said, to publicise the existence of the grant. You're right to say that it is more generous. It is available to those parents of children in receipt of free school meals entering into year 7, at a maximum of up to £125. Last year, it was £120. But, uniquely, it is now also available for those parents who've got children starting school. It is also available for a wider range of items that might be associated with taking up not only opportunities within school but also sporting opportunities, extra-curricular opportunities or perhaps equipment that children need to access for, for instance, a school trip, such as outdoor equipment that perhaps is quite expensive. I can confirm that as we work with my Cabinet colleague the Cabinet Secretary for Finance to finalise the Welsh Government's budgets, we will be looking to take every opportunity to enhance how budgets are portrayed to individual committees, and reviewing exactly how we carry out impact assessments on individual budget lines.
Darren, gallaf gadarnhau y byddwn yn defnyddio, fel y dywedais, amrywiaeth o gyfryngau dros yr haf i roi gwybod i rieni fod y grant hwn ar gael. Yn wir, y cynnwys mwyaf llwyddiannus ar y dudalen addysg Cymru ar Facebook yn y mis diwethaf oedd y deunydd a dynnai sylw pobl at fodolaeth y grant hwn. Cafodd ei rannu'n amlach nag unrhyw ddeunydd arall, a byddwn yn parhau, fel y dywedais, i roi cyhoeddusrwydd i fodolaeth y grant. Rydych yn iawn i ddweud ei fod yn fwy hael. Mae ar gael i rieni plant sy'n cael prydau ysgol am ddim ac sy'n mynd i mewn i flwyddyn 7, hyd at uchafswm o £125. Y llynedd, roedd yn £120. Ond mae'n unigryw yn yr ystyr ei fod bellach ar gael hefyd ar gyfer rhieni sydd â phlant yn dechrau yn yr ysgol. Mae hefyd ar gael ar gyfer amrywiaeth ehangach o eitemau a allai fod yn gysylltiedig â manteisio ar gyfleoedd nid yn unig o fewn yr ysgol ond cyfleoedd chwaraeon hefyd, cyfleoedd allgyrsiol neu offer sydd ei angen ar blant i gael mynd ar drip ysgol er enghraifft, megis offer awyr agored sy'n eithaf drud o bosibl. Wrth i ni weithio gyda fy nghyd-Aelod o'r Cabinet, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, i gwblhau cyllidebau Llywodraeth Cymru, gallaf gadarnhau y byddwn yn ceisio manteisio ar bob cyfle i wella'r modd y caiff cyllidebau eu portreadu i bwyllgorau unigol ac adolygu sut yn union y cynhaliwn asesiadau effaith ar linellau cyllideb unigol.
The local authorities that I've spoken to are worried that this is all very last minute, and clearly that underlines the fact that it was a bit of a rearguard action to the scrapping of the school uniforms grant. So, I too welcome this u-turn from the Government. Local authorities have told me that you published your written statement outlining the proposals for the new scheme, but there was a delay then, in terms of receiving their offer letter and being clear about the terms of reference. As a result, of course, there's been a further delay in the system for them to implement their systems locally in order to promote and put systems in place for this scheme to work. I have to ask whether you regret the way that this situation has been arrived at. Why weren't local authorities given sufficient warning and sufficient time to get ready for this? Why wasn't it, for example, properly consulted upon before the announcement was made? Why was the scheme not ready to go, instead of being clearly what it is now, a last-minute rush job?
Mae awdurdodau lleol y siaradais â hwy yn pryderu bod hyn oll yn cael ei wneud ar y funud olaf, ac yn amlwg mae hynny'n tanlinellu'r ffaith mai gweithredu mewn ymateb i gael gwared ar y grant gwisg ysgol oedd hyn. Felly, rwyf fi hefyd yn croesawu'r tro pedol hwn gan y Llywodraeth. Mae awdurdodau lleol wedi dweud wrthyf eich bod wedi cyhoeddi eich datganiad ysgrifenedig yn amlinellu'r cynigion ar gyfer y cynllun newydd, ond cafwyd oedi wedyn, o ran cael eu llythyr cynnig a bod yn glir ynglŷn â'r cylch gorchwyl. O ganlyniad, wrth gwrs, cafwyd oedi pellach yn y system iddynt weithredu eu systemau'n lleol er mwyn hyrwyddo a rhoi systemau ar waith i'r cynllun hwn allu gweithio. Rhaid imi ofyn a yw'n edifar gennych am y ffordd y cyrhaeddwyd y sefyllfa hon. Pam nad oedd awdurdodau lleol wedi cael rhybudd digonol a digon o amser i baratoi ar gyfer hyn? Pam nad ymgynghorwyd yn briodol arno, er enghraifft, cyn gwneud y cyhoeddiad? Pam nad oedd y cynllun yn barod i gychwyn, yn hytrach na bod yr hyn ydyw yn awr, sef gweithred funud olaf?
Let's be absolutely clear: local authorities, via ADEW, were consulted throughout the month of May. I made my statement in this Chamber on 7 June. Individual directors of education were provided with an update on 8 June. By 29 June, all local authorities had received their indicative allocations and the criteria for the grant, and that was formally confirmed on 9 July.
Gadewch inni fod yn gwbl glir: ymgynghorwyd ag awdurdodau lleol, drwy gyfrwng Cymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru, drwy gydol mis Mai. Gwneuthum fy natganiad yn y Siambr hon ar 7 Mehefin. Darparwyd diweddariad i gyfarwyddwyr addysg unigol ar 8 Mehefin. Erbyn 29 Mehefin, roedd yr holl awdurdodau lleol wedi cael eu dyraniadau dangosol a'r meini prawf ar gyfer y grant, a chadarnhawyd hynny'n ffurfiol ar 9 Gorffennaf.
Thank you very much, Cabinet Secretary.
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.
We move on to item 5, which are the 90-second statements. The first up this afternoon is Andrew R.T. Davies.
Symudwn ymlaen at eitem 5, sef y datganiadau 90 eiliad. Y cyntaf y prynhawn yma yw Andrew R.T. Davies.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. The British Association of Physicians of Indian Origin—BAPIO—is a non-political national voluntary organisation. It was established in 1996 by its founder president, Dr Ramesh Mehta OBE, to support doctors arriving from India to work in our NHS. BAPIO Wales is BAPIO’s largest national division and, under the chairmanship of Keshav Singhal MBE, has proven to be the most active too.
Since its creation, our national health service has relied on international medical graduates for its success and stability. Indeed, there are estimated to be over 50,000 doctors of Indian origin serving in our NHS across the United Kingdom. These all make a significant impact on the health of the entire population of the United Kingdom, and that is particularly the case here in Wales. At one point during the 1960s and 1970s, almost 70 per cent of GPs in the Welsh Valleys were of Indian origin, and today, nearly a third of all hospital consultants in Wales are of Indian origin.
On Saturday 7 July, I joined members of BAPIO Wales at an event to mark the seventieth anniversary of our NHS and to celebrate the contribution Indian doctors have made. The event was held here at the Senedd, and it was a pleasure to see colleagues from across the Chamber attend. By making this statement today I, and I am sure many other colleagues in this Chamber, acknowledge the huge contribution that doctors from the Indian sub-continent have made to the NHS and will continue to make as the NHS here in Wales goes forward.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Mae'r Gymdeithas Brydeinig o Feddygon o Darddiad Indiaidd—BAPIO—yn sefydliad gwirfoddol cenedlaethol anwleidyddol. Fe'i sefydlwyd yn 1996 gan ei lywydd a'i sylfaenydd, Dr Ramesh Mehta OBE, i gefnogi meddygon sy'n cyrraedd o India i weithio yn ein GIG. BAPIO Cymru yw is-adran genedlaethol fwyaf BAPIO ac o dan gadeiryddiaeth Keshav Singhal MBE, dyma ei his-adran fwyaf gweithgar hefyd.
Ers ei greu, mae ein gwasanaeth iechyd gwladol wedi dibynnu ar raddedigion meddygol rhyngwladol i sicrhau ei lwyddiant a'i sefydlogrwydd. Yn wir, amcangyfrifir bod dros 50,000 o feddygon o dras Indiaidd yn gwasanaethu yn ein GIG ledled y Deyrnas Unedig. Mae'r rhain i gyd yn cael effaith sylweddol ar iechyd poblogaeth gyfan y Deyrnas Unedig, ac mae hynny'n arbennig o wir yma yng Nghymru. Ar un adeg yn ystod y 1960au a'r 1970au, roedd bron 70 y cant o feddygon teulu yn y Cymoedd yng Nghymru o dras Indiaidd, a heddiw, mae bron i draean o'r holl feddygon ymgynghorol mewn ysbytai yng Nghymru yn hanu o dras Indiaidd.
Ddydd Sadwrn 7 Gorffennaf, ymunais ag aelodau o BAPIO Cymru mewn digwyddiad i nodi pen-blwydd ein GIG yn 70 oed ac i ddathlu'r cyfraniad y mae meddygon Indiaidd wedi'i wneud. Cynhaliwyd y digwyddiad yma yn y Senedd, ac roedd yn bleser gweld cydweithwyr o bob rhan o'r Siambr yn bresennol. Drwy wneud y datganiad hwn heddiw, rwyf fi, a llawer o gyd-Aelodau eraill yn y Siambr rwy'n siŵr, yn cydnabod y cyfraniad enfawr y mae meddygon o is-gyfandir India wedi'i wneud i'r GIG a'r cyfraniad y byddant yn parhau i'w wneud i'r GIG yma yng Nghymru yn y dyfodol.
Suzy Davies.
Suzy Davies.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I'd like to begin by wishing a very happy fifth birthday to the Keep Me Posted campaign. The Keep Me Posted campaign was set up, as I said, five years ago to protect consumers' rights to choose paper bills and statements without charge or penalty. It's not an anti-digital campaign. It's about making sure that everyone is in the best position to control their finances. As energy suppliers, phone companies and others do more online, more of us have been informed that if we wish to continue to receive paper statements or paper bills by post, then we're going to be charged for it.
Whatever businesses think about saving money in administration by getting rid of paper bills, Keep Me Posted has found that people who get a paper bill, instead of one by e-mail, are 30 per cent less likely to contact the business or organisation's call centre with further questions. Just 29 per cent of people who receive a paper bill need a reminder to pay it, compared to 59 per cent of those who receive an electronic bill, so you have to ask: is that really cost-effective?
The right to receive paper bills and statements at no extra cost gives customers a better service and lowers the chances of people falling into debt, and that really matters if you're financially vulnerable or have cognitive difficulties or simply don't have access to the internet—something that was acknowledged by the Minister when I raised this a couple of years ago. It seems, of course, that it saves on hidden back-room costs for businesses and organisations as well. Some Members will have met the Keep Me Posted team at the information drop-in session a couple of weeks ago, but I hope you will all consider signing up to the statement of opinion on this issue if you haven't already done so. It's just landing in your inboxes, I think.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddechrau drwy ddymuno pen-blwydd hapus iawn i'r ymgyrch Keep Me Posted yn bump oed. Sefydlwyd yr ymgyrch Keep Me Posted, fel y dywedais, bum mlynedd yn ôl i ddiogelu hawliau defnyddwyr i ddewis biliau a datganiadau papur heb dâl na chosb. Nid ymgyrch wrth-ddigidol yw hi. Mae'n ymwneud â gwneud yn siŵr fod pawb yn y sefyllfa orau i reoli eu harian. Wrth i gyflenwyr ynni, cwmnïau ffôn ac eraill wneud mwy ar-lein, mae mwy ohonom wedi cael gwybod, os ydym am barhau i gael datganiadau papur neu filiau papur drwy'r post, y bydd rhaid i ni dalu tâl amdanynt.
Beth bynnag y mae busnesau yn ei gredu am arbed arian ar weinyddiaeth drwy gael gwared ar filiau papur, mae Keep Me Posted wedi canfod bod pobl sy'n cael bil papur, yn hytrach nag un e-bost, 30 y cant yn llai tebygol o gysylltu â chanolfan alwadau'r busnes neu'r sefydliad gyda chwestiynau pellach. Dim ond 29 y cant o'r bobl sy'n cael bil papur sydd angen eu hatgoffa i'w dalu, o'i gymharu â 59 y cant o'r rhai sy'n cael bil electronig, felly rhaid ichi ofyn: yw hynny'n gosteffeithiol mewn gwirionedd?
Mae'r hawl i gael datganiadau a biliau papur heb unrhyw gost ychwanegol yn rhoi gwasanaeth gwell i gwsmeriaid ac yn lleihau'r tebygolrwydd y bydd pobl yn mynd i ddyled, ac mae hynny'n wirioneddol bwysig os ydych chi mewn sefyllfa fregus yn ariannol neu ag anawsterau gwybyddol neu'n syml nad oes gennych fynediad at y rhyngrwyd—rhywbeth a gydnabuwyd gan y Gweinidog pan dynnais sylw at hyn flwyddyn neu ddwy yn ôl. Mae'n ymddangos, wrth gwrs, ei fod yn arbed ar gostau ystafell gefn cudd i fusnesau a sefydliadau yn ogystal. Bydd rhai Aelodau wedi cyfarfod â thîm Keep Me Posted yn y sesiwn wybodaeth galw heibio ychydig wythnosau yn ôl, ond rwy'n gobeithio y bydd pawb ohonoch yn ystyried llofnodi'r datganiad o farn ar y mater hwn os nad ydych eisoes wedi gwneud hynny. Mae ar fin glanio yn eich mewnflychau, rwy'n credu.
Simon Thomas.
Simon Thomas.
Diolch, Dirprwy Lywydd. The Tenby Museum and Art Gallery, the oldest independent museum in Wales, is also this week celebrating a birthday—its one hundred and fortieth birthday. The museum was established to display rare geological artefacts collected by the Rev Gilbert Smith and purchased by the town for £100—that's £11,000 in today's money. Over the years, the museum has won many national awards and has become one of Tenby's top attractions. There is still a strong emphasis on archeology and geology, but more modern exhibitions include those on the local history of Tenby, maritime history and piracy, and an excellent collection featuring works by, among others, Augustus and Gwen John, John Piper, David Jones, Claudia Williams, Nina Hamnett and Kyffin Williams. Currently, the museum is exhibiting a celebration of the Year of the Sea by Anna Waters and Dawny Tootes. For 139 years, the museum was staffed by a dedicated group of volunteers and only last year appointed its first paid curator. Situated at the heart of the old castle in Tenby, where the only court poem of Dyfed, 'Edmig Dinbych', says,
'Addfwyn y rhoddir i bawb ei ran'—
'Splendid in granting to each their share' in Joseph Clancy's translation—the museum shares the richness of our culture with everyone who visits. Thanks to all those over the years who have supported and maintained the museum and best wishes for the future.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae Amgueddfa ac Oriel Gelf Dinbych-y-pysgod, amgueddfa annibynnol hynaf Cymru, hefyd yn dathlu pen-blwydd yr wythnos hon—ei phen-blwydd yn 140 oed. Sefydlwyd yr amgueddfa i arddangos arteffactau daearegol prin a gasglwyd gan y Parch Gilbert Smith ac a brynwyd gan y dref am £100—dyna £11,000 yn arian heddiw. Dros y blynyddoedd, mae'r amgueddfa wedi ennill nifer o wobrau cenedlaethol ac wedi dod yn un o brif atyniadau Dinbych-y-pysgod. Mae pwyslais cryf o hyd ar archaeoleg a daeareg, ond mae arddangosfeydd mwy modern yn cynnwys rhai ar hanes lleol Dinbych-y-pysgod, hanes morwrol a môr-ladrata a chasgliad rhagorol yn cynnwys gweithiau gan Augustus a Gwen John, John Piper, David Jones, Claudia Williams, Nina Hamnett a Kyffin Williams ymhlith eraill. Ar hyn o bryd, mae'r amgueddfa yn arddangos dathliad o Flwyddyn y Môr gan Anna Waters a Dawny Tootes. Ers 139 o flynyddoedd câi'r amgueddfa ei staffio gan grŵp ymroddedig o wirfoddolwyr a'r llynedd yn unig y penodwyd ei churadur cyflogedig cyntaf. Mae'r amgueddfa wedi'i lleoli ynghanol yr hen gastell yn Ninbych-y-pysgod, lle mae'r unig gerdd llys o Ddyfed, 'Edmig Dinbych' yn dweud,
'Addfwyn y rhoddir i bawb ei ran'—
'Splendid in granting to each their share' yng nghyfieithiad Joseph Clancy—mae'r amgueddfa yn rhannu cyfoeth ein diwylliant gyda phawb sy'n ymweld â hi. Diolch i bawb dros y blynyddoedd sydd wedi cefnogi a chynnal yr amgueddfa a dymuniadau gorau ar gyfer y dyfodol.
Jayne Bryant.
Jayne Bryant.
In 1915, Newport workhouse, known locally as Woolaston House, was taken over by the War Office. It became part of the Third Western General Hospital, which today is St Woolos Hospital. Earlier this month, a commemorative plaque was unveiled outside St Woolos by the Gwent branch of the Western Front Association. The plaque was created by the talented Newport designer Danielle Mayer. As we celebrate the seventieth anniversary of the NHS, it's another opportunity to show our gratitude to previous generations of doctors, nurses and hospital staff.
Special mention must be given to the women who worked in the hospital during the war years. They include the matron Katherine Gilchrist Wilson, members of the Territorial Force Nursing Service and voluntary aid detachments from the Red Cross and St John's. The running of the hospital not only required medical staff, but also general service VADs like storekeepers, cooks and cleaners, all of whom were vital.
Our community comes together in difficult times. Trains of wounded men were met at Newport station by local volunteers, giving them tea, cigarettes and fruit. I'm proud that, 100 years ago, the people of Newport came together to look after each other during one of the darkest periods in our recent history. While we must always remember those who fought and died in the great war, we must also remember those who saved lives.
Yn 1915, meddiannodd y Swyddfa Ryfel dloty Casnewydd, a elwir yn lleol yn Woolaston House. Daeth yn rhan o Ysbyty Cyffredinol Third Western, sef Ysbyty Gwynllyw heddiw. Yn gynharach y mis hwn, dadorchuddiwyd plac coffa y tu allan i ysbyty Gwynllyw gan Gangen Gwent o Gymdeithas Ffrynt y Gorllewin. Crëwyd y plac gan y dylunydd dawnus o Gasnewydd, Danielle Mayer. Wrth i ni ddathlu pen-blwydd y GIG yn 70 oed, mae'n gyfle arall i ddangos ein diolchgarwch i genedlaethau blaenorol o feddygon, nyrsys a staff ysbytai.
Rhaid rhoi sylw arbennig i fenywod a weithiai yn yr ysbyty yn ystod blynyddoedd y rhyfel. Maent yn cynnwys y metron Katherine Gilchrist Wilson, aelodau o Wasanaeth Nyrsio y Fyddin Diriogaethol a didoliadau cymorth gwirfoddol o'r Groes Goch a St John. Roedd rhedeg yr ysbyty nid yn unig yn galw am staff meddygol, ond didoliadau cymorth gwirfoddol gwasanaeth cyffredinol fel siopwyr, cogyddion a glanhawyr, a phob un ohonynt yn hanfodol.
Mae ein cymuned yn dod at ei gilydd ar adegau anodd. Roedd gwirfoddolwyr lleol yn cyfarfod â threnau'n llawn o ddynion clwyfedig yng ngorsaf Casnewydd, a byddent yn rhoi te, sigaréts a ffrwythau iddynt. Rwy'n falch fod pobl Casnewydd wedi dod at ei gilydd 100 mlynedd yn ôl i edrych ar ôl ei gilydd yn ystod un o'r cyfnodau tywyllaf yn ein hanes diweddar. Er bod yn rhaid inni gofio bob amser am y rhai a ymladdodd ac a fu farw yn y rhyfel mawr, rhaid inni gofio hefyd am y rhai a fu'n achub bywydau.
Thank you very much.
Diolch yn fawr iawn.
Item 6 on the agenda this afternoon is a statement by Paul Davies on the introduction of a Member-proposed Bill, the Autism (Wales) Bill. I now call on Paul Davies to introduce that Bill.
Eitem 6 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan Paul Davies ar gyflwyno Bil arfaethedig Aelod, Bil Awtistiaeth (Cymru). Galwaf ar Paul Davies i gyflwyno'r Bil hwnnw.
Thank you, Deputy Presiding Officer. As Members are aware, on Friday last week, I laid the Autism (Wales) Bill with the Table Office. Can I put on record my sincere thanks to Tom Jackson and his team for their tremendous support and guidance during the development of this Bill? Can I also thank NAS Cymru and the countless stakeholders who have helped make this Bill a reality?
This is primary legislation to help improve the lives of people living with autism across Wales, and those people are all around us: colleagues, friends, family. We need to meet their needs, we need to protect their rights, we need to realise their potential. In two consultation exercises and numerous meetings, the autism community has overwhelmingly made it clear that they favour primary legislation, expressing goodwill and support for a Bill. In doing so, they shared their stories and experiences with me. I’d like to tell you one such story, although I’m going to change the names of the people involved.
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Fel y gwyddoch, ddydd Gwener yr wythnos diwethaf, gosodais Fil Awtistiaeth (Cymru) yn y Swyddfa Gyflwyno. A gaf fi gofnodi fy niolch diffuant i Tom Jackson a'i dîm am eu cefnogaeth aruthrol a'u harweiniad wrth ddatblygu'r Bil hwn? A gaf fi ddiolch hefyd i Gymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth Cymru a'r rhanddeiliaid di-rif sydd wedi helpu i roi bod i'r Bil?
Deddfwriaeth sylfaenol yw hon i helpu i wella bywydau pobl sy'n byw gydag awtistiaeth ledled Cymru, ac mae'r bobl hynny o'n cwmpas ym mhob man: cydweithwyr, ffrindiau, teulu. Mae angen inni ddiwallu eu hanghenion, mae angen inni ddiogelu eu hawliau, mae angen inni wireddu eu potensial. Mewn dau ymarfer ymgynghori a chyfarfodydd niferus, mae'r gymuned awtistiaeth wedi dweud yn hynod o glir eu bod o blaid deddfwriaeth sylfaenol, gan fynegi ewyllys da tuag at Fil a'u cefnogaeth iddo. Wrth wneud hynny, maent wedi rhannu eu straeon a'u profiadau gyda mi. Hoffwn ddweud un stori o'r fath wrthych, er fy mod yn mynd i newid enwau'r bobl dan sylw.
A mum called Sarah told me about how her little girl would sometimes have meltdowns, how when it got too noisy, she would lose all control and would scratch at her own eyes so that Sarah had to try to restrain her, how her brothers didn’t understand why their sister sometimes hit out at them and why their mum wasn’t telling her off. And all the time that Sarah was dealing with all of that, and holding down a job, she was also fighting to get her daughter a diagnosis. She told me she had to fight for everything, and that it was so exhausting when you have to spend your day looking after a child who is pinching, head-butting and biting at you. Now, the good news is that Sarah’s daughter got a diagnosis of autism spectrum disorder, and that they are both now receiving support. They’ve got strategies in place that help them manage things. Her daughter has little flip cards that help her plan her daily routines.
I don’t want to suggest that many positive practices are not already in place. The problem is that while good practice in services for people with ASD is evident in some parts of Wales, in other areas services are poor, and waiting times, for a diagnosis in particular, are far too long. That’s why I’m introducing this Bill, because evidence from research, and the two consultations I ran, showed that services across Wales for people with ASD are inconsistent, and in some areas, inadequate. The Bill aims to promote best practice in autism services in all areas of Wales and to ensure that people with ASD and their families and carers are able to navigate them.
It is to the Welsh Government’s credit that it chose to publish and maintain an autism strategy that has secured some tangible service improvements. This Bill aims to build on those developments. It requires relevant bodies to comply with the strategy and associated guidance, ensuring consistent levels of services. And it provides a legislative framework to secure ongoing improvements and longer term service continuity.
It’s a Bill that is aimed at maintaining a governmental focus on the needs of people like Sarah and her daughter, regardless of whatever political and economic climates may arise in the future. For instance, the Bill requires the Welsh Government to publish an autism strategy and associated guidance, with which local authorities and NHS bodies must comply. The strategy and guidance will be subject to consultation and periodic review.
The Bill sets out requirements for data to be collected and published. This is to enable ongoing planning and improvement of ASD services. The Bill also recognises that some of the challenges faced by people with ASD, their families and carers could be helped by greater understanding about ASD from the public and service providers. Consequently, the Bill addresses the need for training and requires Welsh Ministers to undertake an awareness-raising campaign to enhance understanding of the needs of people with ASD by the public, employers and service providers.
In the interest of futureproofing, the Bill uses the definition of autism spectrum disorder in the World Health Organization's international classification of diseases. That means that if our understanding of autism spectrum disorder changes in the future, the Bill will change with it. The Bill also includes a power for its provisions to be applied in relation to other neurodevelopmental disorders. This power has been included to mitigate concerns that an autism Bill could inadvertently diminish relevant bodies’ focus on addressing other neurodevelopmental disorders. It would be for Welsh Ministers to justify, in bringing forward regulations for the Assembly’s consideration, whether the provisions of the Bill would be appropriate in relation to the needs of people with other neurodevelopmental disorders. Again, my underlying intention has been to anticipate the potential for issues arising in the future and ensure that this legislation is fit for purpose, not just now but in the years to come.
In summary, this is a Bill built for meeting the needs of people with autism, now and in the future, once and for all, ensuring timely diagnosis and better support across the country, no matter where you live, and increasing public awareness of autism and a wider understanding of the condition among us all.
Before closing, Deputy Presiding Officer, I'd like to thank everyone who has engaged in the two consultations I've conducted in the development of this Bill, and the hundreds of individuals, like Sarah and her daughter, who have spoken personally with me about its proposals. I am pleased that the overwhelming majority of responses have been very positive about the Bill, and that the Bill has been improved as a result of their input. I continue to welcome such input, and look forward to open-minded and thorough discussions in the course of this Bill’s legislative journey through the Assembly, and I commend it to this Chamber.
Dywedodd mam o'r enw Sarah wrthyf sut y byddai ei merch fach weithiau'n ei cholli hi, sut y byddai'n colli pob rheolaeth pan fyddai pethau'n mynd yn rhy swnllyd a byddai'n crafu ei llygaid ei hun fel bod yn rhaid i Sarah geisio ei hatal rhag gwneud hynny, sut nad oedd ei brodyr yn deall pam roedd eu chwaer weithiau'n eu taro a pham nad oedd eu mam yn dweud y drefn wrthi. A'r holl amser y byddai Sarah yn ceisio ymdopi â hyn i gyd, a gwneud ei swydd, roedd hi hefyd yn ymladd i gael diagnosis i'w merch. Dywedodd wrthyf ei bod yn gorfod ymladd am bopeth, a'i fod yn waith mor flinedig pan fo'n rhaid i chi dreulio eich diwrnod yn edrych ar ôl plentyn sy'n eich pinsio, yn eich taro â'i phen ac yn eich cnoi. Nawr, y newyddion da yw bod merch Sarah wedi cael diagnosis o anhwylder sbectrwm awtistiaeth, a'u bod ill dwy bellach yn cael cymorth. Mae ganddynt strategaethau ar waith sy'n eu helpu i reoli pethau. Mae gan ei merch gardiau fflipio sy'n ei helpu i gynllunio ei gweithgareddau dyddiol arferol.
Nid wyf am awgrymu nad oes llawer o arferion cadarnhaol eisoes ar waith. Er bod arferion da mewn gwasanaethau i bobl ag anhwylder sbectrwm awtistiaeth i'w gweld mewn rhai rhannau o Gymru, y broblem yw bod gwasanaethau'n wael mewn ardaloedd eraill, ac mae amseroedd aros, am ddiagnosis yn arbennig, yn llawer rhy hir. Dyna pam rwy'n cyflwyno'r Bil hwn, oherwydd dangosodd tystiolaeth o ymchwil, a'r ddau ymgynghoriad a gynhaliais, fod gwasanaethau ledled Cymru ar gyfer pobl sydd ag anhwylder sbectrwm awtistiaeth yn anghyson, ac mewn rhai ardaloedd, mae'n annigonol. Nod y Bil hwn yw hyrwyddo arferion gorau mewn gwasanaethau awtistiaeth ym mhob rhan o Gymru ac i sicrhau bod pobl ag anhwylder sbectrwm awtistiaeth a'u teuluoedd a'u gofalwyr yn gallu dod o hyd i'w ffordd drwyddynt.
Mae'n glod i Lywodraeth Cymru ei bod wedi dewis cyhoeddi a chynnal strategaeth awtistiaeth sydd wedi sicrhau rhai gwelliannau amlwg i'r gwasanaeth. Mae'r Bil hwn yn ceisio adeiladu ar y datblygiadau hynny. Mae'n ei gwneud yn ofynnol i gyrff perthnasol gydymffurfio â'r strategaeth a chanllawiau cysylltiedig, gan sicrhau lefelau cyson o wasanaethau. Ac mae'n darparu fframwaith deddfwriaethol i sicrhau gwelliannau parhaus a pharhad y gwasanaeth yn fwy hirdymor.
Mae'n Fil sy'n anelu at gynnal ffocws llywodraethol ar anghenion pobl fel Sarah a'i merch, ni waeth pa hinsoddau gwleidyddol ac economaidd a welir yn y dyfodol. Er enghraifft, mae'r Bil yn ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru gyhoeddi strategaeth awtistiaeth a chanllawiau cysylltiedig, a rhaid i awdurdodau lleol a chyrff y GIG gydymffurfio â hwy. Bydd y strategaeth a'r canllawiau yn destun ymgynghoriad ac adolygiad cyfnodol.
Mae'r Bil yn nodi gofynion ar gyfer casglu a chyhoeddi data. Gwneir hyn er mwyn gallu llunio cynlluniau parhaus a gwella gwasanaethau anhwylderau sbectrwm awtistiaeth. Mae'r Bil hefyd yn cydnabod y gallai rhai o'r heriau a wynebir gan bobl ag anhwylderau sbectrwm awtistiaeth, eu teuluoedd a gofalwyr gael eu helpu drwy fwy o ddealltwriaeth am anhwylderau sbectrwm awtistiaeth ymhlith y cyhoedd a darparwyr gwasanaeth. O ganlyniad, mae'r Bil yn rhoi sylw i'r angen am hyfforddiant ac yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gynnal ymgyrch codi ymwybyddiaeth er mwyn wella dealltwriaeth o anghenion pobl sydd ag anhwylderau sbectrwm awtistiaeth ymhlith y cyhoedd, cyflogwyr a darparwyr gwasanaeth.
Er mwyn diogelu ar gyfer y dyfodol, mae'r Bil yn defnyddio'r diffiniad o anhwylder sbectrwm awtistiaeth yn nosbarthiad clefydau rhyngwladol Sefydliad Iechyd y Byd. Golyga hyn, os bydd ein dealltwriaeth o anhwylder sbectrwm awtistiaeth yn newid yn y dyfodol, y bydd y Bil yn newid gyda'r ddealltwriaeth honno. Mae'r Bil hefyd yn cynnwys pŵer i gymhwyso ei ddarpariaethau mewn perthynas ag anhwylderau niwroddatblygiadol eraill. Mae'r pŵer hwn wedi'i gynnwys er mwyn lliniaru pryderon y gallai Bil awtistiaeth drwy amryfusedd leihau ffocws cyrff perthnasol ar fynd i'r afael ag anhwylderau niwroddatblygiadol eraill. Mater i Weinidogion Cymru fydd cyfiawnhau, drwy gyflwyno rheoliadau i'r Cynulliad eu hystyried, p'un a fyddai darpariaethau'r Bil yn briodol mewn perthynas ag anghenion pobl sydd ag anhwylderau niwroddatblygiadol eraill. Unwaith eto, fy mwriad sylfaenol oedd rhagweld y potensial i faterion sy'n codi yn y dyfodol a sicrhau bod y ddeddfwriaeth hon yn addas at y diben, nid yn unig yn awr ond yn y blynyddoedd i ddod.
I grynhoi, mae hwn yn Fil a ddatblygwyd ar gyfer diwallu anghenion pobl ag awtistiaeth, yn awr ac yn y dyfodol, unwaith ac am byth, gan sicrhau diagnosis amserol a gwell cefnogaeth ar draws y wlad, ni waeth ble rydych chi'n byw, a chynyddu ymwybyddiaeth y cyhoedd o awtistiaeth a dealltwriaeth ehangach o'r cyflwr ymysg pob un ohonom.
Cyn cloi, Ddirprwy Lywydd, hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddau ymgynghoriad a gynhaliais wrth ddatblygu'r Bil hwn, a'r cannoedd o unigolion, fel Sarah a'i merch, sydd wedi siarad yn bersonol gyda mi ynglŷn â'i argymhellion. Rwy'n falch fod y mwyafrif llethol o'r ymatebion wedi bod yn gadarnhaol iawn am y Bil, a bod y Bil wedi gwella o ganlyniad i'w mewnbwn. Rwy'n parhau i groesawu mewnbwn o'r fath, ac edrychaf ymlaen at drafodaethau agored a thrylwyr yn ystod taith ddeddfwriaethol y Bil hwn drwy'r Cynulliad, ac rwy'n ei gymeradwyo i'r Siambr.
Thank you very much. Can I now call the Cabinet Secretary for Health and Social Services? Vaughan Gething.
Diolch yn fawr iawn. A gaf fi alw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol? Vaughan Gething.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and thank you to the Member in charge for his statement and for the conversations we have had over a period of time leading up to today. The Welsh Government remains committed to supporting and improving the range of services available for children and adults with autistic spectrum disorder, their families and carers. Whilst Wales has led the way in the UK in developing policies to support people with autism and their families and carers, I remain acutely aware of the challenges that people do face in accessing high-quality care and support. I see these challenges not only as a constituency Member and as a Minister, but in some of my own personal contacts, and no-one can doubt the courage and the fortitude that people with autistic spectrum disorder and their families and carers show every single day. To witness it and the efforts that families make to making sure that people in their families continue to have a service and an opportunity is really humbling, and it's natural that everyone in this Chamber would want to do everything in their power to support them. So, I do congratulate the Member on the work he has undertaken over recent months and in bringing the Bill to this stage in the Assembly.
There are, of course, a number of questions that we'll need to ask ourselves over the coming months, and in particular whether this legislation at this time will further improve services and outcomes and experience for people. There is, of course, the alternative question of whether this legislation will have a minimal or potentially negative impact if it does take away the focus on service improvement measures that have been put in place in this Assembly term and we remain committed to.
As I set out in my oral statement last month, the Welsh Government can demonstrate practical steps that we have taken on improving autism services, backed by over £13 million of new investment, creating an integrated autism service across Wales. The situation, of course, is not perfect, but real progress is being made, and there is a risk to disrupting it. The annual report on the delivery of the ASD strategic action plan sets out the progress that we are making. To cement our future commitment, we will shortly publish a consultation on a code of practice on the delivery of autism services. We've had an autism strategy in place for over 10 years and there is absolutely no reason to believe that it will not continue.
I would ask the Member in charge of the Bill and Members scrutinising to consider some of the following points over the coming months: to consider how this Bill will add value to the commitments already being delivered through the existing strategy; what the response is to the concerns that have been raised by number of people through the consultation on the draft Bill that the legislation may privilege one condition over and above others; and to ask that the Bill proposes increasing expectations on our stretched statutory services by introducing waiting-time targets for assessment of 13 weeks—not only the evidence base behind that, but the balance of that risk against other aspects of the service, and whether they'll suffer, as resources would, understandably, be directed to assessment. Members of our ASD advisory group, the ASD diagnostic community of practice and regional integrated autism services have already raised their own concerns about this.
Is legislating for what is still a relatively narrow range of medical data an appropriate use of legislation? It seems unavoidable to me that that would, potentially, lock us into an approach that may need change as medical knowledge of care and treatment changes. I've heard what the Member had to say in his opening statement, but I think there's still a real risk of us, nevertheless, being locked into an approach we would want to change. Critically, why would the legislation enhance our ability to better tackle the core problem of growing or recruiting suitably qualified clinicians? And there are, of course, the costs of this legislation and how they're paid. Now, Members will also have received a joint briefing from the NHS Confederation and I believe four different royal colleges, setting out a range of questions to be asked during the course of the Bill as well.
To sum up, people with autistic spectrum disorder, their families and carers do deserve better services on a more consistent basis, and they deserve our support for them. In the Welsh Government, we believe we have a clear plan of action to do so, with the commitment and, indeed, financial resources to achieve that. There is, of course, a case, which Members will want to consider, for letting the new measures that have been put in place to take hold and to review progress rather than to legislate now. That is a choice for Members to make. But the Welsh Government will continue to engage constructively in the passage of the Bill and through the Assembly process. Our key question, though, is whether this Bill will improve experiences and outcomes, and that will guide our approach to the next stage. We look forward to hearing the evidence, seeing it tested and taking part in the scrutiny.
Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd, a diolch i'r Aelod sy'n gyfrifol am ei ddatganiad ac am y sgyrsiau a gawsom dros gyfnod o amser yn arwain at heddiw. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau'n ymrwymedig i gefnogi a gwella'r amrywiaeth o wasanaethau sydd ar gael ar gyfer plant ac oedolion sydd ag anhwylder sbectrwm awtistiaeth, eu teuluoedd a'u gofalwyr. Er bod Cymru wedi arwain y ffordd yn y DU drwy ddatblygu polisïau i gefnogi pobl ag awtistiaeth a'u teuluoedd a'u gofalwyr, rwy'n parhau'n ymwybodol iawn o'r heriau sy'n wynebu pobl wrth geisio cael gofal a chymorth o ansawdd uchel. Gwelaf yr heriau hyn nid yn unig fel Aelod etholaeth ac fel Gweinidog ond hefyd yn rhai o fy nghysylltiadau personol fy hun, ac ni all unrhyw un amau'r dewrder y mae pobl ag anhwylder sbectrwm awtistiaeth a'u teuluoedd a'u gofalwyr yn ei ddangos bob dydd. Mae gweld y dewrder hwn ac ymdrechion y mae teuluoedd yn eu gwneud i sicrhau bod pobl yn eu teuluoedd yn parhau i gael gwasanaeth a chyfle yn gwneud i mi deimlo'n wylaidd iawn, ac mae'n naturiol y byddai pawb yn y Siambr am wneud popeth yn eu gallu i'w cefnogi . Felly, rwy'n llongyfarch yr Aelod ar y gwaith a wnaeth dros y misoedd diwethaf ac am ddod â'r Bil i'r cam hwn yn y Cynulliad.
Wrth gwrs, ceir nifer o gwestiynau y bydd angen inni eu gofyn i ni'n hunain dros y misoedd nesaf, ac yn benodol, a fydd y ddeddfwriaeth hon ar yr adeg hon yn gwella gwasanaethau a chanlyniadau a phrofiad pobl ymhellach. Mae yna gwestiwn amgen wrth gwrs a fydd y ddeddfwriaeth hon ond yn cael effaith fach neu effaith negyddol o bosibl os yw'n tynnu'r ffocws oddi ar fesurau gwella gwasanaeth a roddwyd ar waith yn y tymor Cynulliad hwn, mesurau rydym yn parhau'n ymrwymedig iddynt.
Fel y dywedais yn fy natganiad llafar y mis diwethaf, gall Llywodraeth Cymru ddangos camau ymarferol a gymerwyd gennym i wella gwasanaethau awtistiaeth, gyda chymorth dros £13 miliwn o fuddsoddiad newydd, a chreu gwasanaeth awtistiaeth integredig ledled Cymru. Wrth gwrs, nid yw'r sefyllfa'n berffaith, ond gwneir cynnydd gwirioneddol, a cheir risg o darfu arno. Mae'r adroddiad blynyddol ar weithredu'r cynllun gweithredu strategol ar anhwylderau sbectrwm awtistiaeth yn nodi'r cynnydd a wnawn. I gadarnhau ein hymrwymiad yn y dyfodol, cyn bo hir byddwn yn cyhoeddi ymgynghoriad ar god ymarfer ar ddarparu gwasanaethau awtistiaeth. Mae strategaeth awtistiaeth wedi bod ar waith gennym ers dros 10 mlynedd ac ni cheir unrhyw rheswm dros gredu na fydd yn parhau.
Buaswn yn gofyn i'r Aelod sy'n gyfrifol am y Bil a'r Aelodau sy'n craffu i ystyried rhai o'r pwyntiau canlynol dros y misoedd nesaf: i ystyried sut y bydd y Bil hwn yn ychwanegu gwerth at yr ymrwymiadau sydd eisoes yn cael eu cyflawni drwy'r strategaeth bresennol; beth yw'r ymateb i'r pryderon a godwyd gan nifer o bobl drwy'r ymgynghoriad ar y Bil drafft y gallai'r ddeddfwriaeth roi mantais ychwanegol i un cyflwr dros rai eraill; ac i ofyn i'r Bil gynyddu disgwyliadau mewn perthynas â'n gwasanaethau statudol sydd dan bwysau drwy gyflwyno targedau amser aros ar gyfer cael asesiad o 13 wythnos—nid yn unig y dystiolaeth sy'n sail i hynny, ond cydbwysedd y risg honno yn erbyn agweddau eraill ar y gwasanaeth, ac a fyddant yn dioddef, wrth i adnoddau, yn ddealladwy, gael eu cyfeirio tuag at asesiad. Mae aelodau o'n grŵp cynghori ar anhwylderau sbectrwm awtistiaeth, cymuned ymarfer diagnostig anhwylderau sbectrwm awtistiaeth a gwasanaethau awtistiaeth integredig rhanbarthol eisoes wedi mynegi eu pryderon eu hunain ynglŷn â hyn.
A yw deddfu ar gyfer yr hyn sy'n dal i fod yn ystod gymharol gul o ddata meddygol yn ddefnydd priodol o ddeddfwriaeth? Mae'n ymddangos i mi nad oes modd osgoi gweld hynny'n ein clymu, o bosibl, wrth ddull y gallai fod angen iddo newid wrth i wybodaeth feddygol ynglŷn â gofal a thriniaeth newid. Clywais yr hyn a ddywedodd yr Aelod yn ei ddatganiad agoriadol, ond credaf fod perygl gwirioneddol o hyd er hynny o gael ein clymu wrth ddull y byddem eisiau ei newid. Yn hollbwysig, pam y byddai'r ddeddfwriaeth yn gwella ein gallu i fynd i'r afael â'r broblem graidd o dyfu neu recriwtio clinigwyr sydd â chymwysterau addas? Ac wrth gwrs, ceir costau'r ddeddfwriaeth hon a sut y cânt eu talu. Nawr, bydd yr Aelodau wedi cael sesiwn friffio ar y cyd gan Gydffederasiwn y GIG, a phedwar gwahanol goleg brenhinol, rwy'n credu, sy'n nodi amrywiaeth o gwestiynau i'w gofyn yn ystod hynt y Bil yn ogystal.
I grynhoi, mae pobl ag anhwylder sbectrwm awtistiaeth, eu teuluoedd a'u gofalwyr yn haeddu gwell gwasanaethau ar sail fwy cyson, ac maent yn haeddu ein cefnogaeth i'r rheini. Yn Llywodraeth Cymru, credwn fod gennym gynllun gweithredu clir ar gyfer gwneud hynny, gydag ymrwymiad ac adnoddau ariannol yn wir ar gyfer cyflawni hynny. Wrth gwrs, ceir achos y bydd yr Aelodau am ei ystyried dros adael i'r mesurau newydd a roddwyd ar waith ymsefydlu ac i adolygu cynnydd yn hytrach na deddfu yn awr. Dyna'r dewis i'r Aelodau ei wneud. Ond bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i ymwneud yn adeiladol â hynt y Bil a thrwy broses y Cynulliad. Ein cwestiwn allweddol, fodd bynnag, yw a fydd y Bil hwn yn gwella profiadau a chanlyniadau, a bydd hynny'n llywio ein hymagwedd tuag at y cam nesaf. Rydym yn edrych ymlaen at glywed y dystiolaeth, ei gweld yn cael ei phrofi a chymryd rhan yn y broses graffu.
Can I start by saying that the Cabinet Secretary and I want to see improvements in services, and we both want to see better outcomes being delivered throughout Wales? In the meetings that we've had together I believe that we both made that absolutely clear. We're on the same page when it comes to wanting to improve services for people with autism, but I believe, by introducing primary legislation, this is the only way to make sure that we actually put services on a statutory footing, and that we see consistency of services across Wales. I accept that measures have been introduced by the Welsh Government. However, what is clear is that the issues that were identified in the first strategy in 2008 are the same issues that remain now in 2018: diagnosis, data, support services, training, employment, housing, mental health—just to name but a few. That is what people are telling me about this issue—that those are the same issues that were actually being debated then, 10 years ago, and that is why we need primary legislation.
Now, the Cabinet Secretary, of course, mentioned his code of practice. The problem with introducing a code is that it can be revoked. It does not ensure a continued focus on driving and improving services, and this Bill will of course provide certainty going forward, because once a code is introduced, it can't be scrutinised, amended or improved, unlike a piece of legislation. My piece of legislation will go through the Assembly's scrutiny process, and the autism community, in the consultations that I've held, have expressed a clear preference for primary legislation. Successive consultations have shown that we need a Bill, not a code. I also have some concern as to the extent that a code would obligate local authorities and local health boards to follow its requirements, as opposed to having regard to its requirements. My Bill is absolutely clear: it will make sure that local authorities and local health boards are actually obliged to offer services in their local areas. That is the difference between this piece of legislation and your code.
Now, the Cabinet Secretary also mentioned costs. Yes, there's no getting away from the fact that legislation that improves services for people with autism spectrum disorder will cost money. However, I believe those costs are worth while, both for the individuals affected and that they will ultimately lead to long-term economic savings. For example, the Bill sets out that the autism strategy must require that a first diagnostic meeting takes place within the time frame set out by the National Institute for Health and Care Excellence. Currently, NICE's time frame for a first diagnostic meeting is that it takes place within three months of referral. The Welsh Government's target is that people wait half a year for a first diagnostic meeting. Reducing this waiting target of half a year will have costs, as set out in the explanatory memorandum to this Bill. Having said that, it's a false economy to think that there won't be costs associated with a person who has yet to receive a diagnosis. Without an accurate diagnosis, services are less likely to be as well tailored and effective as they could be, and many reactive costs will be incurred.
So, I would urge him to reconsider his position. I believe this is the best way in making sure that we have a consistent approach across Wales, by introducing a piece of legislation, because by doing so we will ensure that services are put on a statutory footing for the future.
A gaf fi ddechrau drwy ddweud bod Ysgrifennydd y Cabinet a minnau eisiau gweld gwelliannau mewn gwasanaethau, ac mae'r ddau ohonom eisiau gweld gwell canlyniadau yn cael eu cyflawni ledled Cymru? Yn y cyfarfodydd a gawsom gyda'n gilydd rwy'n credu ein bod ein dau wedi gwneud hynny'n gwbl glir. Rydym ar yr un dudalen yn ein hawydd i wella gwasanaethau i bobl ag awtistiaeth, ond credaf mai cyflwyno deddfwriaeth sylfaenol yw'r unig ffordd o wneud yn siŵr ein bod yn rhoi gwasanaethau ar sail statudol, a'n bod yn gweld cysondeb yn y gwasanaethau ar draws Cymru. Rwy'n derbyn bod mesurau wedi eu cyflwyno gan Lywodraeth Cymru. Fodd bynnag, yr hyn sy'n glir yw mai'r materion a nodwyd yn y strategaeth gyntaf yn 2008 yw'r un materion sy'n parhau yn awr yn 2018: diagnosis, data, gwasanaethau cymorth, hyfforddiant, cyflogaeth, tai, iechyd meddwl—i enwi ond ychydig. Dyna beth y mae pobl yn ei ddweud wrthyf am y mater hwn—mai dyna'r un materion a gâi eu trafod bryd hynny, 10 mlynedd yn ôl, a dyna pam y mae angen deddfwriaeth sylfaenol.
Nawr, soniodd Ysgrifennydd y Cabinet, wrth gwrs, am ei god ymarfer. Y broblem gyda chyflwyno cod yw y gellir ei ddirymu. Nid yw'n sicrhau ffocws parhaus ar yrru a gwella gwasanaethau, a bydd y Bil hwn wrth gwrs yn rhoi sicrwydd wrth symud ymlaen, oherwydd pan gyflwynir cod, ni ellir craffu arno, ei ddiwygio na'i wella, yn wahanol i ddarn o ddeddfwriaeth. Bydd fy neddfwriaeth i'n mynd drwy broses graffu'r Cynulliad, ac mae'r gymuned awtistiaeth, yn yr ymgynghoriadau a gynhaliais, wedi mynegi'n glir y byddai'n well ganddynt weld deddfwriaeth sylfaenol. Mae ymgynghoriadau dilynol wedi dangos bod angen Bil, nid cod, arnom. Rwy'n bryderus braidd hefyd ynglŷn ag i ba raddau y byddai cod yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol a byrddau iechyd lleol ddilyn ei ofynion, yn hytrach nag ystyried ei ofynion. Mae fy Mil yn hollol glir: bydd yn gwneud yn siŵr ei bod hi'n ofynnol i awdurdodau lleol a byrddau iechyd lleol gynnig gwasanaethau yn eu hardaloedd lleol. Dyna'r gwahaniaeth rhwng eich cod a'r darn hwn o ddeddfwriaeth.
Nawr, soniodd Ysgrifennydd y Cabinet hefyd am gostau. Nid oes dianc rhag y ffaith y bydd deddfwriaeth sy'n gwella gwasanaethau i bobl ag anhwylder sbectrwm awtistiaeth yn costio arian. Fodd bynnag, credaf fod y costau hynny'n werth chweil i'r unigolion yr effeithir arnynt a byddant hefyd yn y pen draw yn arwain at arbedion economaidd hirdymor. Er enghraifft, mae'r Bil yn nodi bod rhaid i'r strategaeth awtistiaeth ei gwneud yn ofynnol i gyfarfod diagnostig cyntaf ddigwydd o fewn yr amserlen a nodir gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal (NICE). Ar hyn o bryd, ffrâm amser NICE ar gyfer cyfarfod diagnostig cyntaf yw ei fod yn digwydd o fewn tri mis i atgyfeirio. Targed Llywodraeth Cymru yw bod pobl yn aros am hanner blwyddyn am gyfarfod diagnostig cyntaf. Bydd costau ynghlwm wrth leihau'r targed aros hanner blwyddyn hwn, fel y nodir yn y memorandwm esboniadol i'r Bil hwn. Wedi dweud hynny, mae'n economi ffug i feddwl na fydd costau'n gysylltiedig â rhywun sydd heb gael diagnosis eto. Heb ddiagnosis cywir, mae gwasanaethau'n llai tebygol o fod wedi eu teilwra'n dda ac mor effeithiol ag y gallent fod, a bydd llawer o gostau adweithiol yn codi.
Felly, rwy'n ei annog i ailystyried ei safbwynt. Rwy'n credu mai dyma'r ffordd orau o wneud yn siŵr fod gennym ymagwedd gyson ledled Cymru, drwy gyflwyno deddfwriaeth, oherwydd drwy wneud hynny, byddwn yn sicrhau y caiff gwasanaethau eu rhoi ar sail statudol ar gyfer y dyfodol.
Can I thank Paul for bringing this forward? As chair of the cross-party autism group over many years, I know that this has been a primary call from the autism community at large. With huge numbers of people on the spectrum, their families, their carers and the professionals who work with them on the front line are calling for this in huge numbers.
I recognise that autism is neither a learning difficulty nor a mental health issue, and therefore falls between the two stools. Currently, there's blurring around the edges in consequence of poor services too-often experienced. I also know, from my own casework and my work as chair of the cross-party autism group, and I suspect many millions of pounds are being wasted getting this wrong, with pressure on secondary and statutory services, which should not be there, when most of this could be dealt with through effective co-working, co-production, early intervention and prevention.
We received a Welsh Local Government Association briefing ahead of this statement, which refers to the refreshed strategic action plan, believed to be the only strategy for autism spectrum disorder in the world, but that's something we also heard, for many years previously, after the initial autism strategy was launched. In fact, every time it was mentioned, that was the claim for credit, that it was the first, but we also know that the community told us it didn't benefit.
When I led the debate, which this Assembly voted for, in January 2015, calling for an autism Act, when the meeting voted for it, I referred to the meeting of the cross-party group the previous November in which the people attending, representing communities from across the whole of Wales, as well as a large group of Assembly Members, voted unanimously in favour of calling for an autism Act. Do you therefore agree with me that the evidence we then heard confirms the need for underpinning legislation, where we heard from, for instance, Gwynedd and Anglesey, who told us that diagnosis was improving, but post-diagnostic support wasn't available, and that an autism Act was needed to safeguard and strengthen services and ensure consistency of support? We heard from Bridgend about the hope that followed the autism strategy, but how it hadn't achieved what it could have, and there was concern amongst local stakeholder groups in Bridgend about exactly where autism fitted in.
When I led the debate here, which unfortunately the Government whipped their back benches to defeat, in October 2016, I also referred to evidence, for example, from Ystradgynlais, that people felt let down and angry that they'd had to fight so hard to get the support they need, and it was important that people with autism were no longer invisible to services; and, for example, from Carmarthenshire and Pembrokeshire, that the strategy promised to deliver so much that people are being pushed into further crisis. So, again, do you confirm your shared view with me that boasting about being the first is not the measure of success? The measure of success is how this impacts on the lives of the people it's supposed to support.
Do you agree that the need for this Bill and following Act is further emphasised by the judicial review proceedings relating to the failure to assess and then meet the needs of a young autistic adult in May of this year, which resulted in Flintshire County Council agreeing to provide a formal apology and make a damages award because of a failure to meet the requirements of Social Services and Well-being (Wales) Act regulations and codes, and that it reinforces the need for specific autism legislation?
Do you agree with me that a chart I've received from a group of parents of autistic children only yesterday, where high numbers of them identify school failure to identify a child's difficulties; health failure to identify a child's difficulties; agencies' culture of dismissing families, blaming, or threatening; no or inadequate liaison and joint working between statutory agencies; a family not informed of disabled children's right to advocacy by the local education authority—? There are pages more of this, with numerous parents who found that they've shared identical experiences. They're parents primarily in Flintshire, but also in Denbighshire. I received that only yesterday. Do you agree that this e-mail I received from a parent in north Wales yesterday further confirms the need for an Act?
'I'm in the process of finishing up corrections of the assessment and care plan, drafted by social services for my child. My aim is to show that they've either grossly misheard or failed to make accurate notes of what I've told them, or out and out omitted information and details that I have notified them about.'
I receive e-mails like that every single day.
A gaf fi ddiolch i Paul am gyflwyno hyn? Fel Cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar awtistiaeth dros nifer o flynyddoedd, gwn fod hon wedi bod yn alwad sylfaenol gan y gymuned awtistiaeth yn gyffredinol. Gyda nifer fawr o bobl ar y sbectrwm, mae eu teuluoedd, eu gofalwyr a'r gweithwyr proffesiynol sy'n gweithio gyda hwy ar y rheng flaen yn galw am hyn mewn niferoedd enfawr.
Rwy'n cydnabod nad yw awtistiaeth yn fater iechyd meddwl nac anhawster dysgu, ac felly mae'n disgyn rhwng y ddwy stôl. Ar hyn o bryd, mae pethau'n annelwig o gwmpas yr ymylon o ganlyniad i'r gwasanaethau gwael a brofir yn rhy aml. Gwn hefyd, o fy ngwaith achos fy hun a fy ngwaith fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar awtistiaeth, ac rwy’n tybio bod miliynau lawer o bunnoedd yn cael eu gwastraffu ar wneud hyn yn anghywir, gyda phwysau ar wasanaethau eilaidd a statudol na ddylai fod yno, pan ellid ymdrin â hyn drwy gydweithio effeithiol, cydgynhyrchu, ymyrraeth gynnar ac atal.
Cawsom sesiwn friffio gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru cyn y datganiad hwn, sy'n cyfeirio at y cynllun gweithredu strategol newydd, a chredir mai dyma'r unig strategaeth ar gyfer anhwylderau sbectrwm awtistiaeth yn y byd, ond mae hynny'n rhywbeth a glywsom dros flynyddoedd lawer cyn hynny hefyd, ar ôl i'r strategaeth awtistiaeth gychwynnol gael ei lansio. Mewn gwirionedd, bob tro y câi ei chrybwyll, dyna oedd yr honiad, mai dyna oedd y strategaeth gyntaf, ond gwyddom hefyd fod y gymuned wedi dweud wrthym na chafodd fudd ohoni.
Pan arweiniais y ddadl, y pleidleisiodd y Cynulliad hwn drosti, ym mis Ionawr 2015, yn galw am Ddeddf awtistiaeth pan bleidleisiodd y cyfarfod o'i phlaid, cyfeiriais at y cyfarfod o'r grŵp trawsbleidiol y mis Tachwedd blaenorol pan bleidleisiodd y bobl a'i mynychodd, a gynrychiolai gymunedau ledled Cymru gyfan, yn ogystal â grŵp mawr o Aelodau'r Cynulliad, yn unfrydol o blaid galw am Ddeddf awtistiaeth. A ydych yn cytuno â mi felly fod y dystiolaeth a glywsom wedyn yn cadarnhau'r angen am ddeddfwriaeth sylfaenol, pan glywsom gan, er enghraifft, gan Wynedd ac Ynys Môn, a ddywedodd wrthym fod diagnosis yn gwella, ond nad oedd cefnogaeth ar ôl diagnosis ar gael, a bod angen Deddf awtistiaeth i ddiogelu ac atgyfnerthu gwasanaethau a sicrhau cysondeb yn y cymorth? Clywsom gan Ben-y-bont ar Ogwr am y gobaith a ddilynodd y strategaeth awtistiaeth, ond nad oedd wedi cyflawni'r hyn y gallai fod wedi'i gyflawni, a bod pryder ymysg grwpiau rhanddeiliaid lleol yn Mhen-y-bont ar Ogwr ynglŷn â lle'n union roedd awtistiaeth yn ffitio i mewn.
Pan arweiniais y ddadl yma ym mis Hydref 2016, gyda'r Llywodraeth, yn anffodus, yn chwipio ei meinciau cefn i'w threchu, cyfeiriais hefyd at dystiolaeth, er enghraifft, o Ystradgynlais, fod pobl yn teimlo'n siomedig ac yn ddig eu bod wedi gorfod ymladd mor galed i gael y cymorth sydd ei angen arnynt, ac roedd hi'n bwysig nad oedd pobl ag awtistiaeth yn anweledig i'r gwasanaethau mwyach; ac er enghraifft, o sir Gaerfyrddin a sir Benfro, fod y strategaeth yn addo cyflawni cymaint fel bod pobl yn cael eu gwthio i argyfwng pellach. Felly, unwaith eto, a ydych yn cytuno â mi nad yw brolio am fod y cyntaf yn fesur o lwyddiant? Mesur llwyddiant yw sut y mae hyn yn effeithio ar fywydau'r bobl y mae i fod i'w cefnogi.
A ydych yn cytuno bod yr angen am y Bil hwn a'r Ddeddf i'w ganlyn yn cael ei bwysleisio ymhellach gan yr achos adolygiad barnwrol yn ymwneud â methiant i asesu a diwallu anghenion oedolyn awtistig ifanc ym mis Mai eleni, a arweiniodd at Gyngor Sir y Fflint yn cytuno i ddarparu ymddiheuriad ffurfiol a dyfarnu iawndal oherwydd methiant i fodloni gofynion rheoliadau a chodau Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru), a'i fod yn atgyfnerthu'r angen am ddeddfwriaeth awtistiaeth benodol?
A ydych yn cytuno â mi bod siart a gefais gan grŵp o rieni plant awtistig ddoe ddiwethaf, lle mae niferoedd mawr ohonynt yn nodi methiant ysgolion i adnabod anawsterau plant; methiant iechyd i nodi anawsterau plant; diwylliant asiantaethau o ddiystyru teuluoedd, beio, neu fygwth; diffyg cysylltiad a chydweithio neu gysylltiad a chydweithio annigonol rhwng asiantaethau statudol; teulu nad yw wedi cael gwybod am hawl plant anabl i eiriolaeth gan awdurdod addysg lleol—? Ceir tudalennau yn rhagor o hyn, gyda nifer o rieni a welodd eu bod yn rhannu profiadau sy'n union yr un fath. Rhieni yn sir y Fflint ydynt yn bennaf, ond hefyd yn sir Ddinbych. Cefais hwn ddoe. A ydych yn cytuno bod yr e-bost hwn a gefais gan riant yng ngogledd Cymru ddoe yn cadarnhau ymhellach yr angen am Ddeddf?
Rwyf wrthi'n gorffen cywiriadau'r asesiad a'r cynllun gofal, a ddrafftiwyd gan y gwasanaethau cymdeithasol ar gyfer fy mhlentyn. Fy nod yw dangos eu bod naill ai wedi camglywed yn ddybryd neu wedi methu gwneud nodiadau cywir o'r hyn rwyf wedi'i ddweud wrthynt, neu eu bod wedi hepgor gwybodaeth a manylion a roddais iddynt yn llwyr.
Rwy'n cael negeseuon e-bost fel hyn bob dydd.
Are you winding up, please?
A ydych yn dirwyn i ben, os gwelwch yn dda?
These and many more matters emphasise the need for an Act. My final point: will you confirm that the initial evaluation, the interim evaluation of the integrated autism service, if nothing else—
Mae'r rhain a llawer o faterion eraill yn pwysleisio'r angen am Ddeddf. Fy mhwynt olaf: a wnewch chi gadarnhau bod y gwerthusiad cychwynnol, y gwerthusiad interim o'r gwasanaeth awtistiaeth integredig, yn anad dim—
I'm sorry. Can you wind up, please? You've had over five minutes.
Mae'n ddrwg gennyf. A wnewch chi ddirwyn i ben, os gwelwch yn dda? Rydych wedi cael dros bum munud.
Which is a passion, a very, very important issue, but I fully accept—
Ac mae'n fater angerddol, yn fater pwysig tu hwnt, ond rwy'n derbyn yn llwyr—
There are 30 minutes for everybody, and I've got a long list of speakers who I want to try and get in as well.
Mae 30 munud ar gyfer pawb, ac mae gennyf restr hir o siaradwyr rwyf am geisio'u cynnwys hefyd.
Okay. The fact that that found weaknesses and inconsistencies in both assessment and diagnostic services of the integrated autism strategy, and a failure to co-produce, and a top-down approach, which has stifled the development of these—if we get that right because of the statutory underpinning, we can finally start delivering services and if the priority is money, as I saw from here, save money too.
O'r gorau. Mae'r ffaith bod hwnnw wedi dod o hyd i wendidau ac anghysondebau yn asesiadau a gwasanaethau diagnostig y strategaeth awtistiaeth integredig, a methiant i gydgynhyrchu, a dull o'r brig i lawr, sydd wedi llesteirio datblygiad y rhain—os cawn hynny'n iawn o'i osod ar sail statudol, gallwn ddechrau darparu gwasanaethau o'r diwedd ac os mai'r flaenoriaeth yw arian, fel y gwelais o'r fan hon, gallwn arbed arian hefyd.
Could I thank the Member for his support? The Member has been tireless in campaigning to improve autism services throughout his time here, and he has done a wonderful job in raising these issues as chair of the cross-party group on autism. He's someone who has been advocating a bespoke Bill for many, many years so that we see the improvements required in all parts of Wales. His energy, his enthusiasm, his dedication, his commitment have actually been second to none. I've welcomed the invitation through the Member to address the cross-party group on autism, and it's given me a better understanding of some of the issues facing people living with autism.
I think the Member is absolutely right. We have received substantial and significant evidence, not just throughout the development of this Bill, but we have received significant evidence over the last few years that people want to see legislation in this area because they do believe that, by introducing a piece of legislation, we can underpin these services. So it is absolutely crucial, in my view, that we see this piece of legislation passed through this place, so that we make sure that services are put on a statutory footing, so that we make sure that the services are consistent across Wales. Because that's what we're hearing all the time—the inconsistency that some services are available, but in other areas, services are not available. By introducing this legislation we will make sure that there will be consistency of services throughout Wales.
The Member has given a number of examples and he has also given us a number of people's experiences where improvements have not been met, and that's why it is important that we actually get this right, and that's why it is important that we see this piece of legislation being passed by this place.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gefnogaeth? Mae'r Aelod wedi ymgyrchu'n ddiflino i wella gwasanaethau awtistiaeth drwy gydol ei amser yma, ac mae wedi gwneud gwaith gwych yn codi'r materion hyn fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar awtistiaeth. Mae'n rhywun sydd wedi bod yn hyrwyddo Bil pwrpasol ers llawer o flynyddoedd er mwyn inni allu gweld y gwelliannau sydd eu hangen ym mhob rhan o Gymru. Mae ei egni, ei frwdfrydedd, ei ymroddiad, ei ymrwymiad wedi bod yn ddiguro. Rwyf wedi croesawu'r gwahoddiad drwy'r Aelod i annerch y grŵp trawsbleidiol ar awtistiaeth, ac mae wedi rhoi dealltwriaeth well i mi ynglŷn â rhai o'r materion sy'n wynebu pobl sy'n byw gydag awtistiaeth.
Credaf fod yr Aelod yn llygad ei le. Rydym wedi derbyn tystiolaeth sylweddol ac arwyddocaol, nid yn unig drwy gydol datblygiad y Bil hwn, ond rydym wedi derbyn tystiolaeth sylweddol dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf fod pobl am weld deddfwriaeth yn y maes hwn oherwydd eu bod yn credu y gallwn, drwy gyflwyno deddfwriaeth, gryfhau'r gwasanaethau hyn. Felly mae'n hollbwysig, yn fy marn i, ein bod yn gweld y ddeddfwriaeth hon yn cael ei phasio drwy'r lle hwn, er mwyn inni wneud yn siŵr fod gwasanaethau yn cael eu rhoi ar sail statudol, fel y gallwn sicrhau bod gwasanaethau'n gyson ledled Cymru. Oherwydd dyna'r hyn a glywn bob amser—yr anghysondeb fod rhai gwasanaethau ar gael, ond mewn ardaloedd eraill, nid yw'r gwasanaethau ar gael. Drwy gyflwyno'r ddeddfwriaeth hon byddwn yn sicrhau y bydd gwasanaethau'n gyson ledled Cymru.
Mae'r Aelod wedi rhoi nifer o enghreifftiau ac mae hefyd wedi rhoi nifer o brofiadau pobl lle na chyflawnwyd gwelliannau, a dyna pam ei bod hi'n bwysig ein bod yn cael hyn yn iawn, a dyna pam y mae'n bwysig ein bod yn gweld y ddeddfwriaeth hon yn cael ei phasio gan y lle hwn.
Thank you. Rhun ap Iorwerth.
Diolch. Rhun ap Iorwerth.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rydw i'n llongyfarch yr Aelod am ddod â'r ddeddfwriaeth yma ger ein bron ni. Rydym ni fel plaid wedi credu ers amser y gallai Deddf awtistiaeth gynnig budd eang i bobl sydd yn byw efo awtistiaeth, yn sicr o ran annog diagnosis, taclo materion fel amseroedd aros, ac, rydw i'n meddwl, delifro cysondeb hefyd ar draws Cymru. Rydw i'n ymwybodol hefyd fod yna randdeiliaid sydd ag amheuon am werth deddfwriaeth. Rydw i'n clywed yn gyson beth mae'r Llywodraeth yn ei ddweud. Rydw i'n clywed y bobl sydd yn dweud, 'Watsiwch chi fynd lawr y ffordd yma. Bydd yna bobl eraill efo salwch eraill neu gyflyrau eraill am gael deddfwriaeth benodol ar eu cyfer nhw.' Ond rydw i'n edrych ymlaen at weld y gwaith y mae'r pwyllgor yn ei wneud yn y maes yma.
Mi fyddwn i'n licio gwybod—a gwnaf ganolbwyntio dim ond ar y pwynt yma—beth ydy barn yr Aelod am un mater, rydw i'n meddwl, sydd angen ei herio, sef y syniad yma o awtistiaeth fel salwch neu gyflwr gan rai—y model meddygol, os liciwch chi. Sut mae o'n meddwl y gallai deddfwriaeth newid a herio'r canfyddiad hwnnw? Achos mae'r canfyddiad yna o awtistiaeth yn methu'r pwynt braidd, rydw i'n meddwl. Rydw i'n meddwl y dylem ni o bosibl fod yn meddwl llawer mwy yn nhermau niwro-amrywiaeth; hynny ydy, dylem ni weld awtistiaeth, Asperger's ac ati fel ffyrdd gwahanol mae'r ymennydd yn gweithio. Mae yna ddigon o enghreifftiau erbyn hyn o sut mae sefydliadau neu gwmnïau yn gweld nodweddion arbennig, nodweddion positif, mewn pobl sydd â'u hymenyddion yn gweithio mewn ffordd wahanol. Mae GCHQ wedi bod yn recriwtio pobl sydd ddim yn neurotypical oherwydd eu bod nhw'n dadansoddi data mewn ffordd wahanol.
Rydw i'n meddwl y gallai deddfwriaeth helpu i newid agweddau mewn ffordd bositif. Mi fydd rhai ar y sbectrwm yn cael eu hystyried i fod ag anabledd yn barod, ac yn cael cefnogaeth yn hynny o beth, ond beth rydym ni ei angen, rydw i'n meddwl, ydy cydnabod nodweddion ac rydw i'n meddwl y gallai deddfwriaeth fod yn ddefnyddiol. Mi fydd rhai pobl ar y sbectrwm, drwy gael eu cydnabod fel bod ag anabledd, yn cael cefnogaeth drwy ddeddfwriaeth cydraddoldeb. Ond, pe baem ni'n meddwl yn wahanol, ac yn ystyried niwro-amrywiaeth fel nodwedd benodol a neilltuol o fewn y maes cydraddoldeb, mi allai hynny fod yn bositif er mwyn newid y ffordd mae gwasanaethau'n cael eu cynllunio a'r ffordd mae gwasanaethau’n cael eu delifro. Ac nid wyf yn argyhoeddedig bod y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a'r Ddeddf anghenion dysgu ynddyn nhw eu hunain yn ddigon i newid y ffordd rydym ni'n meddwl am ASD yng Nghymru. Felly, rydw i'n gobeithio y bydd y broses bwyllgor yn edrych ar y maes hwnnw ac mi fyddai'n dda gen i glywed barn yr Aelod ar y potensial i'r ddeddfwriaeth wneud hyn.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I congratulate the Member for bringing this legislation before us. We as a party have believed for some time that an autism Act could provide wide-ranging benefits for those people living with autism, certainly in terms of encouraging swift diagnosis, tackling things such as waiting times, and also providing consistency across Wales. I am also very aware that there are stakeholders who have their doubts about the value of legislation. I regularly hear what the Government says. I hear those people say, 'Well, be guarded about going down this route. There will be people with other conditions who will then want specific legislation for themselves too.' But I do look forward to seeing the work that the committee will do in this area.
I would like to know—and I will focus only on this point—what the Member’s view is on one issue that I do think needs to be challenged, namely, this idea of autism as an illness or a condition—the medical model of autism, if you like. How does he think that legislation could change and challenge that perception? Because that perception of autism misses the point rather, in my view. I think we should perhaps be thinking far more in terms of neurodiversity. We should see autism, Asperger’s and so on as different ways in which the brain works. There are plenty of examples of how organisations or companies see particular characteristics, positive characteristics, in people whose brains work in a different way. GCHQ has been recruiting people who are not neurotypical because they analyse data in a different way.
I do think that legislation could assist to change attitudes in a positive way. There will be some on the spectrum who will be considered to have a disability and will be receiving support in those circumstances, but I think what we need to do is to recognise these characteristics and I think legislation can be useful in that area. There will be some people on the spectrum, having been identified as having a disability, who will be supported through equalities legislation. But, if we were to think differently and to consider neurodiversity as a particular characteristic within the equalities sphere, then that could also be positive in terms of changing how services are planned and how services are delivered. And I’m not convinced that the social services Act and the additional learning needs Act are sufficient in themselves to change the way we think about ASD in Wales. So, I do hope that the Committee Stage will look at that area, and I would be grateful to hear the Member’s view on the potential for this legislation to deliver this.
A gaf i ddiolch i'r Aelod a'i blaid am eu cefnogaeth i'r Bil yma? Rydw i'n falch iawn o glywed y byddan nhw yn cefnogi'r Bil. Rwy'n deall, wrth gwrs, y bydd ef a'i blaid hefyd yn sgrwtineiddio'r Bil dros y misoedd nesaf, ond o beth rydw i wedi'i glywed oddi wrtho fe heddiw, mae'n edrych i fi ei fod e'n cefnogi deddfwriaeth yn y maes yma.
Mae e hefyd yn iawn o ran cysondeb. Mae'n bwysig iawn fod yna cysondeb, rydw i'n credu, ar draws Cymru. Dyna beth nad ydym wedi'i weld, yn anffodus, dros y blynyddoedd diwethaf, oherwydd, yn anffodus, rydym ni wedi gweld gapiau mewn gwasanaethau. Felly, mae'n bwysig ein bod ni'n gweld y cysondeb yma, a dyna'r unig ffordd i gael cysondeb, yn fy marn i, yw gweld deddfwriaeth fel hyn yn cael ei phasio yn y lle hwn.
Rydw i'n credu bod e hefyd yn iawn i edrych ar hyn nid fel salwch ond fel niwro-amrywiaeth. Rydw i'n cytuno gydag ef yn llwyr ac mae'r Bil hwn yn ei gwneud hi'n eithaf clir bod yn rhaid i ni godi ymwybyddiaeth ymysg pawb, ymysg y cyhoedd hefyd, ac mae'r ddeddfwriaeth hon yn mynd i wneud hynny oherwydd, wrth gwrs, fel rhan o'r Bil bydd yn rhaid i Weinidogion sicrhau bod yna ymgyrch barhaol yn mynd ymlaen i sicrhau bod yr ymwybyddiaeth yna'n cael ei chodi ymysg y cyhoedd. Felly, rydw i'n edrych ymlaen, wrth gwrs, i ddelio â'r pwyllgor mae e'n eistedd arno ac yn edrych ymlaen at y sgrwtini rydw i'n siŵr y bydd e'n ei roi i'r ddeddfwriaeth yma dros y misoedd nesaf.
Could I thank the Member and his party for their support for this Bill? I’m very pleased to hear that they will support the Bill. I do understand, of course, that he and his party will also be scrutinising the Bill over the months to come, but from what I’ve heard from him today it looks to me as though he supports legislation in this area.
He’s also right in terms of consistency. It’s very important that there is consistency across Wales. That’s what we haven’t seen, unfortunately, over recent years, because unfortunately we’ve seen gaps in services. So, it is important that we see that consistency, and the only way to have consistency, in my opinion, is to see this kind of legislation being passed in this place.
I think that it’s also right to look at this not as an illness but as neurodiversity. I do agree with him entirely and this Bill does make it quite clear that we have to raise awareness among everyone, the public as well, and this legislation is going to do that because, as part of the Bill, Ministers will have to ensure that there is an ongoing campaign to ensure that that awareness is raised among the public. So, I do look forward to dealing with the committee that he is a member of and look forward to the scrutiny that he will provide for this legislation over the months to come.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I would like to thank Paul Davies for his continuing efforts to make an autism Act for Wales a reality. This Bill will help deliver what those on the ASD spectrum have been calling for for years—action to improve autism services in Wales. Action that the ASD action plan has, so far, failed to materialise.
The Minister has, on a number of occasions, denied that there is any need for this Bill, but it is clear that previous strategies and current legislation have not done enough to improve services for children and adults on the autism spectrum. And my casework is evidence of this. It should be a matter of national shame that, in many parts of Wales, there are no clear pathways to the diagnosis of autism, despite the roll-out of the integrated autism service.
I'd like to highlight a case that came to me. A young lady with autism, on the autism spectrum, was not allowed to go to the prom because she did not have 85 per cent attendance at school. Her attendance, because she self-harmed, sometimes she simply couldn't face going into school; other times, she wanted to just be on her own. And I think that this is one area that really startled me, that the discrimination, because a child—well, a young lady—had tried hard with 79 per cent attendance to go to the prom and she was not allowed. So, if Paul's Act does anything, then, Paul, I hope it would highlight and abolish situations such as this.
As Paul Davies has already highlighted, this Bill would place a duty on every single health board to make sure that there is a clear publicly available pathway to diagnosis. The Bill will ensure that staff working in our NHS and the social care sector in Wales are better trained and better equipped to support those on the autism spectrum, and will help put an end to the gaps in the services. People on the spectrum receive services that are either focused on additional learning needs or on mental health provision, and many, unfortunately, fall through the gaps that exist between our health and education services.
It has been 10 years since the publication of the autism strategic action plan, and very little has changed for those on the spectrum. We are long past the need for words. I support the intention behind this Bill and look forward to ensuring its swift passage through the health committee.
Paul, can you expand upon the support this Bill has from the wider public? Did you get the impression that the Bill was not just preferable but essential? There are those who say such measures are costly. Paul, has any assessment been made of the costs of not introducing this Bill? Finally, there are concerns that introducing condition-specific legislation will lead to calls for legislation for many other conditions. So, how would you answer those concerns?
I thank you once again for bringing forward this Bill. I look forward to undertaking detailed scrutiny and ensuring the Bill becomes an Act as quickly as possible. Thank you.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i Paul Davies am ei ymdrechion parhaus i wneud Deddf awtistiaeth i Gymru yn realiti. Bydd y Bil hwn yn helpu i gyflawni'r hyn y mae rhai ag anhwylderau sbectrwm awtistiaeth wedi galw amdano ers blynyddoedd—camau gweithredu i wella gwasanaethau awtistiaeth yng Nghymru. Camau gweithredu y mae'r cynllun gweithredu ar anhwylderau sbectrwm awtistiaeth wedi methu eu sicrhau hyd yma.
Ar nifer o achlysuron, mae'r Gweinidog wedi gwadu bod unrhyw angen am y Bil hwn, ond mae'n amlwg nad yw strategaethau blaenorol a'r ddeddfwriaeth bresennol wedi gwneud digon i wella gwasanaethau ar gyfer plant ac oedolion ar y sbectrwm awtistiaeth. Ac mae fy ngwaith achos yn dystiolaeth o hyn. Dylai fod yn destun cywilydd cenedlaethol, mewn sawl rhan o Gymru, nad oes llwybrau clir i ddiagnosis o awtistiaeth, er gwaethaf y ffaith bod y gwasanaeth awtistiaeth integredig wedi'i gyflwyno.
Hoffwn dynnu sylw at achos a ddaeth i fy sylw. Ni chaniatawyd i fenyw ifanc sydd ag awtistiaeth, ar y sbectrwm awtistiaeth, i fynd i'r prom ysgol am nad oedd ganddi lefel presenoldeb o 85 y cant yn yr ysgol. Weithiau, ni allai wynebu mynd i'r ysgol, ac roedd ei phresenoldeb yn isel, oherwydd ei bod hi'n hunan-niweidio; ar adegau eraill, roedd hi am fod ar ei phen ei hun. A chredaf fod hwn yn un maes sydd wedi peri dychryn imi, fod gwahaniaethu'n digwydd, am fod plentyn—wel, menyw ifanc—wedi ymdrechu'n galed gyda lefel presenoldeb o 79 y cant i fynd i'r prom ac ni chafodd wneud hynny. Felly, os bydd Deddf Paul yn gwneud unrhyw beth, yna rwy'n gobeithio, Paul, y byddai'n tynnu sylw at sefyllfaoedd fel hyn ac yn cael gwared arnynt.
Fel y mae Paul Davies eisoes wedi nodi, byddai'r Bil hwn yn gosod dyletswydd ar bob bwrdd iechyd i wneud yn siŵr fod llwybr clir i'r cyhoedd gael diagnosis. Bydd y Bil yn sicrhau bod staff sy'n gweithio yn ein GIG a'r sector gofal cymdeithasol yng Nghymru yn cael eu hyfforddi'n well ac mewn gwell sefyllfa i gefnogi'r rhai ar y sbectrwm awtistiaeth, ac yn helpu i roi diwedd ar y bylchau yn y gwasanaethau. Mae pobl ar y sbectrwm yn cael gwasanaethau sydd naill ai'n canolbwyntio ar anghenion dysgu ychwanegol neu ar ddarpariaeth iechyd meddwl, ac mae llawer, yn anffodus, yn disgyn drwy'r bylchau sy'n bodoli rhwng ein gwasanaeth iechyd a'n gwasanaeth addysg.
Mae 10 mlynedd ers cyhoeddi'r cynllun gweithredu strategol ar awtistiaeth, ac ychydig iawn sydd wedi newid i'r rhai sydd ar y sbectrwm. Mae'r angen am eiriau wedi hen fynd heibio. Rwy'n cefnogi'r bwriad sy'n sail i'r Bil hwn ac yn edrych ymlaen at sicrhau ei daith gyflym drwy'r pwyllgor iechyd.
Paul, a allwch ymhelaethu ar y gefnogaeth sydd i'r Bil hwn gan y cyhoedd yn ehangach? A gawsoch chi'r argraff nid yn unig fod yn well gan y cyhoedd weld Bil, ond ei fod yn hanfodol? Ceir rhai sy'n dweud bod mesurau o'r fath yn gostus. Paul, a wnaed unrhyw asesiad o'r costau o beidio â chyflwyno'r Bil hwn? Yn olaf, mae yna bryderon y bydd cyflwyno deddfwriaeth sy'n ymwneud â chyflwr penodol yn arwain at alwadau am ddeddfwriaeth ar gyfer nifer o gyflyrau eraill. Felly, sut y byddech yn ateb y pryderon hynny?
Diolch ichi unwaith eto am gyflwyno'r Bil hwn. Edrychaf ymlaen at wneud gwaith craffu manwl a sicrhau bod y Bil yn dod yn Ddeddf cyn gynted â phosibl. Diolch.
Can I thank the Member for her support, and for her party's support for this Bill? She's right that, despite the strategy introduced 10 years ago, we are still seeing a lack of services for people with autism in certain parts of Wales.
She raises the point about placing a duty on bodies, and this Bill will actually place a duty on local health boards and local authorities to ensure that services are actually delivered in all communities of Wales. It's also, I think, important to say that this Bill will make sure that there is a clear pathway to the diagnosis of autism, and I'm sure she's had examples, and she's had constituents contacting her, where parents have been unable to get a diagnosis for their children. In my own area, in Pembrokeshire, unfortunately, I know of parents whose children have waited up to seven years before a diagnosis. That is totally unacceptable, and that's why we need change, that's why we need to make sure that we see this Bill passing, because this Bill will actually underpin those particular services.
She raises the point about support—the wider support for this Bill. I am in no doubt whatsoever that there is wide support for this Bill. I've run two consultations now over the last 12 months. It's been absolutely clear from those consultations that there is overwhelming support for this Bill, and they do believe that this Bill is absolutely essential.
She mentioned the costs, and I think I referred to costs earlier on when I responded to the Cabinet Secretary for health. Yes, there's no getting away from the fact that legislation that improves services for people with autism spectrum disorder will cost money, but I believe that those costs are actually worth while for the individuals affected and that they will ultimately lead to long-term economic savings as well.
The final point she raised was whether there's a risk that giving autism a special legal status could actually risk other conditions being demeaned. Well, the Welsh Government has previously published an autism strategic action plan, and I'm not aware of any evidence that was raised that this has actually resulted in inequality as far as that action plan is concerned.
The Autism Act 2009 is already in place in England, while in Northern Ireland the Autism Act (Northern Ireland) 2011 is in effect. Again, I'm not aware of evidence that either Act is known to have had a detrimental effect on provision for people with other neurodevelopmental disorders. The Bill also includes a safeguard against inadvertently diminishing relevant bodies' focus on addressing the needs of people with other neurodevelopmental disorders. It includes that the definition of autism spectrum disorder may include any other neurodevelopmental disorder prescribed by regulations by Welsh Ministers. So, Welsh Ministers in the future could actually do that.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei chefnogaeth, ac am gefnogaeth ei phlaid i'r Bil hwn? Mae hi'n iawn, er gwaethaf y strategaeth a gyflwynwyd 10 mlynedd yn ôl, rydym yn dal i weld prinder gwasanaethau ar gyfer pobl ag awtistiaeth mewn rhai rhannau o Gymru.
Mae hi'n codi'r pwynt am osod dyletswydd ar gyrff, a bydd y Bil hwn mewn gwirionedd yn gosod dyletswydd ar fyrddau iechyd lleol ac awdurdodau lleol i sicrhau y caiff gwasanaethau eu darparu yn holl gymunedau Cymru. Mae hefyd yn bwysig dweud, rwy'n credu, y bydd y Bil hwn yn sicrhau bod llwybr clir i ddiagnosis o awtistiaeth, ac rwy'n siŵr ei bod wedi cael enghreifftiau, ac wedi cael etholwyr yn cysylltu â hi, lle mae rhieni wedi methu cael diagnosis i'w plant. Yn fy ardal i, yn sir Benfro, yn anffodus, gwn am rieni y mae eu plant wedi aros hyd at saith mlynedd cyn cael diagnosis. Mae hynny'n gwbl annerbyniol, a dyna pam y mae angen newid, dyna pam y mae angen inni wneud yn siŵr ein bod yn gweld y Bil hwn yn pasio, oherwydd bydd y Bil hwn yn sail i'r gwasanaethau hynny.
Mae hi wedi codi pwynt am gefnogaeth—y cymorth ehangach ar gyfer y Bil hwn. Nid oes gennyf amheuaeth o gwbl nad oes cefnogaeth eang i'r Bil hwn. Rwyf wedi cynnal dau ymgynghoriad yn awr dros y 12 mis diwethaf. Bu'n hollol amlwg o'r ymgynghoriadau hynny y ceir cefnogaeth eithriadol i'r Bil hwn, a chredant ei fod yn gwbl hanfodol.
Fe soniodd am y costau, a chredaf imi gyfeirio at gostau yn gynharach pan ymatebais i Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd. Nid oes dianc rhag y ffaith y bydd deddfwriaeth sy'n gwella gwasanaethau i bobl ag anhwylder sbectrwm awtistiaeth yn costio arian, ond credaf fod y costau hynny'n werth chweil i'r unigolion yr effeithir arnynt ac y byddant yn arwain yn y pen draw at arbedion economaidd hirdymor yn ogystal.
Y pwynt olaf a gododd oedd y risg y gallai rhoi statws cyfreithiol arbennig i awtistiaeth greu perygl o ostwng statws cyflyrau eraill. Wel, mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi cyhoeddi cynllun gweithredu strategol ar awtistiaeth, ac nid wyf yn ymwybodol o unrhyw dystiolaeth a welwyd fod hynny wedi arwain at anghydraddoldeb o ran y cynllun gweithredu hwnnw.
Mae Deddf Awtistiaeth 2009 eisoes ar waith yn Lloegr, ac yng Ngogledd Iwerddon mae Deddf Awtistiaeth (Gogledd Iwerddon) 2011 mewn grym. Unwaith eto, nid wyf yn ymwybodol o dystiolaeth fod y naill Ddeddf na'r llall yn wedi cael effaith andwyol hysbys ar y ddarpariaeth i bobl ag anhwylderau niwroddatblygiadol eraill. Mae'r Bil hefyd yn cynnwys diogelwch rhag lleihau ffocws cyrff perthnasol ar fynd i'r afael ag anghenion pobl sydd ag anhwylderau niwroddatblygiadol eraill. Mae'n cynnwys darpariaeth y gall y diffiniad o anhwylder sbectrwm awtistiaeth gynnwys unrhyw anhwylder niwroddatblygiadol arall a ragnodir gan reoliadau gan Weinidogion Cymru. Felly, gallai Gweinidogion Cymru wneud hynny yn y dyfodol mewn gwirionedd.
Thank you very much, Paul Davies, for raising these important issues around people on the autistic spectrum, which are complicated. However, I'm not convinced that a Bill is the right response. This is not a party political matter, and we're going to be given a free vote, so—. I don't think it should be under any circumstances a party political matter. For example, the example given by Caroline of the young lady who was denied access to the proms—that doesn't seem to me that we need an autism Act; we need a very rapid review of the well-being policies of that particular school. I'm not in denial at all that people on the autistic spectrum or their families face very challenging issues to get the services that they require, but I'm not sure that an autism Bill is the way forward.
I bear in mind that the 'A Healthier Wales' document, which is the Government's response to the parliamentary review of the NHS, has an emphasis on ensuring that we have the team around the patient, ensuring that we have responsive services, we have patient-centred care, but, in addition to that, we're in danger of medicalising something that I think ought to be much more of a social model in response to this. We need all our schools and all our businesses to be autism-friendly in the same way that we would like them to be dementia-friendly. So, I have some considerable concerns about pushing for a Bill for one condition, when it's in danger of compartmentalising conditions into silos, because people on the autistic spectrum may, on the one hand, be nuclear physicists; on the other hand, they may have other conditions that disable them and challenge them. And the autism may or may not be the dominant presenting issue that they need support with.
I absolutely understand that there is considerable room for improvement in the way we meet the needs of children and adults who are on the autistic spectrum, but I don't feel that we've necessarily given the autistic spectrum disorder strategic action plan and the delivery plan, which was only launched in November 2016, enough time to really say whether this is the right road to go down.
There's no clear treatment for this condition. Obviously, it depends very much on the specific issues; this is not about ensuring clinical guidelines are being adhered to. We need appropriate services to support the challenges faced by particular individuals. We clearly need to ensure that those who have most contact with individuals, particularly schools, are responding appropriately, but we need to ensure that there is zero tolerance of schools that push pupils off their rolls because they think they might impact on their exam performance. We need fully integrated, inclusive schools, and I would happily stand on the picket line to challenge anything like that that's going on.
I'm still struggling with whether or not there's been a rise in autism, or whether there's been improved diagnosis. It's something I'd be interested to get Paul Davies's view on. Clearly, were there to be a pattern of cause and effect that we could detect by collecting information through the register that local authorities are obliged to have for children, and we could oblige them to have for adults too—if there was to be a pattern around the diagnosis of autism and were it to be linked to environmental issues, we'd clearly be obliged to act on that. So, I think information is extremely important, but I have concerns about putting this into the straitjacket of a Bill when we already have a lot of obligations around the ways in which both local authorities and health boards need to respond, and I feel we haven't given sufficient time to ensure that those are being appropriately delivered and rolled out.
Diolch yn fawr, Paul Davies, am godi'r materion pwysig a chymhleth hyn ynglŷn â phobl ar y sbectrwm awtistig. Fodd bynnag, nid wyf yn argyhoeddedig mai Bil yw'r ymateb priodol. Nid mater pleidiol yw hwn, ac rydym yn mynd i gael pleidlais rydd, felly—. Nid wyf yn credu y dylai fod yn fater pleidiol mewn unrhyw amgylchiadau. Er enghraifft, yr enghraifft a roddwyd gan Caroline o fenyw ifanc y gwrthodwyd mynediad iddi i'r prom—nid yw hynny'n ymddangos i mi fel rheswm dros fod angen Deddf awtistiaeth; mae angen adolygiad cyflym iawn o bolisïau lles yr ysgol benodol honno. Nid wyf yn gwadu o gwbl fod pobl ar y sbectrwm awtistig neu eu teuluoedd yn wynebu problemau heriol iawn i gael y gwasanaethau sydd eu hangen arnynt, ond nid wyf yn siŵr mai Bil awtistiaeth yw'r ffordd ymlaen.
Rwy'n cadw mewn cof fod y ddogfen 'Cymru Iachach', sef ymateb y Llywodraeth i'r adolygiad Seneddol o'r GIG, yn cynnwys pwyslais ar sicrhau bod gennym dîm o amgylch y claf, fod gennym wasanaethau ymatebol, fod gennym ofal sy'n canolbwyntio ar y claf, ond yn ogystal â hynny, rydym mewn perygl o drin yn feddygol rhywbeth y credaf y dylai fod yn llawer mwy o fodel cymdeithasol mewn ymateb i hyn. Mae angen i'n holl ysgolion a'n holl fusnesau fod yn ystyriol o awtistiaeth yn yr un ffordd ag y byddem yn hoffi iddynt fod yn ystyriol o ddementia. Felly, mae gennyf gryn bryderon ynglŷn â gwthio am Fil ar gyfer un cyflwr, pan fo perygl o ddosbarthu cyflyrau i seilos, oherwydd gallai pobl ar y sbectrwm awtistig, ar y naill law, fod yn ffisegwyr niwclear; ar y llaw arall, gallai fod ganddynt gyflyrau eraill sy'n eu gwneud yn anabl ac yn eu herio. Ac efallai nad yr awtistiaeth yw'r brif broblem y maent angen cymorth gyda hi.
Rwy'n llwyr ddeall bod cryn le i wella'r ffordd rydym yn diwallu anghenion plant ac oedolion sydd ar y sbectrwm awtistig, ond nid wyf yn teimlo ein bod o reidrwydd wedi rhoi digon o amser i'r cynllun gweithredu strategol ar anhwylderau sbectrwm awtistig a'r cynllun cyflawni, a lansiwyd ym mis Tachwedd 2016, i allu dweud o ddifrif mai dyma'r ffordd gywir.
Nid oes unrhyw driniaeth glir ar gyfer y cyflwr hwn. Yn amlwg, mae'n dibynnu llawer iawn ar y problemau penodol; nid oes a wnelo hyn â sicrhau bod cydymffurfio'n digwydd â chanllawiau clinigol. Mae arnom angen gwasanaethau priodol i gefnogi'r heriau a wynebir gan unigolion arbennig. Yn amlwg mae angen inni sicrhau bod y rhai sydd â fwyaf o gysylltiad gydag unigolion, yn enwedig ysgolion, yn ymateb yn briodol, ond mae angen inni sicrhau nad oes unrhyw oddefgarwch tuag at ysgolion sy'n gwthio disgyblion oddi ar eu rhestri oherwydd eu bod yn credu y gallent effeithio ar berfformiad arholiadau'r ysgol. Mae angen ysgolion cwbl integredig a chynhwysol, a buaswn yn falch o sefyll ar y llinell biced i herio unrhyw beth felly sy'n digwydd.
Rwy'n dal i fethu deall a fu cynnydd mewn awtistiaeth neu a yw diagnosis yn well. Hoffwn glywed barn Paul Davies ynglŷn â hynny. Yn amlwg, pe bai patrwm o achos ac effaith y gallem ei ganfod drwy gasglu gwybodaeth drwy'r gofrestr y mae'n ofynnol i awdurdodau lleol ei chael ar gyfer plant, ac y gallem eu gorfodi i'w chael ar gyfer oedolion hefyd—pe bai patrwm ynghlwm wrth y diagnosis o awtistiaeth a phe bai'n cael ei gysylltu â materion amgylcheddol, yn amlwg byddai dyletswydd arnom i weithredu ar hynny. Felly, credaf fod gwybodaeth yn eithriadol o bwysig, ond mae gennyf bryderon ynglŷn â gosod hyn mewn Bil caeth pan fo gennym eisoes lawer o rwymedigaethau mewn perthynas â'r ffyrdd y mae angen i awdurdodau lleol a byrddau iechyd ymateb, a theimlaf nad ydym wedi rhoi digon o amser i sicrhau bod y rheini'n cael eu cyflawni a'u cyflwyno'n briodol.
Can I thank the Member for Cardiff Central for her comments? I'm sorry that she's not convinced that legislation is required. I will continue, obviously, to speak to her to convince her that this is the right thing to do over the next few months and I'm sure she will also be part of the scrutiny process. Now, she mentioned earlier that patient care should actually be at the heart of any service improvement, and, of course, this is what this Bill is all about. Patient care is at the heart of this Bill because what I'm trying to do is to make sure that services, going forward, are actually put on a statutory footing, which they are not at the moment, and that will obviously ensure that services then are underpinned going forward.
Now, she raises the point that this Bill could give autism a special status. Well, I could argue that the Welsh Government is giving autism a special legal status by looking to introduce a code, for example. Given that the Government is looking to introduce a code, then surely it doesn't believe there's a risk in giving autism a special legal status and creating inequality and demeaning other conditions either, because the Government is looking to carry out improvements and introducing measures at the same time.
You mentioned support for schools. I agree with you; we need to make sure that staff in schools receive the appropriate training. Again, that is included in my Bill: to make sure that staff who deal with people, children, with autism receive the right training. That is actually included in my Bill as well.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod dros Ganol Caerdydd am ei sylwadau? Mae'n ddrwg gennyf nad yw hi wedi ei hargyhoeddi fod angen deddfwriaeth. Byddaf yn parhau i siarad â hi dros y misoedd nesaf, wrth gwrs, i'w darbwyllo mai dyma'r peth iawn i'w wneud ac rwy'n siŵr y bydd hi hefyd yn rhan o'r broses graffu. Nawr, soniodd yn gynharach y dylai gofal cleifion fod yn ganolog i unrhyw welliant i'r gwasanaeth, ac wrth gwrs, dyna holl ddiben y Bil hwn. Mae gofal cleifion yn ganolog i'r Bil oherwydd mai'r hyn rwy'n ceisio ei wneud yw sicrhau bod gwasanaethau yn cael eu rhoi ar sail statudol yn y dyfodol, ac nid yw hynny'n wir ar hyn o bryd, ac yn amlwg bydd hynny'n sicrhau sylfaen gadarn i wasanaethau wrth symud ymlaen.
Nawr, mae'n codi pwynt y gallai'r Bil hwn roi statws arbennig i awtistiaeth. Wel, gallwn ddadlau bod Llywodraeth Cymru yn rhoi statws cyfreithiol arbennig i awtistiaeth drwy ystyried cyflwyno cod, er enghraifft. O gofio bod y Llywodraeth yn ystyried cyflwyno cod, does bosibl ei bod yn credu bod risg mewn rhoi statws cyfreithiol arbennig i awtistiaeth a chreu anghydraddoldeb a diraddio cyflyrau eraill ychwaith, oherwydd bod y Llywodraeth yn ystyried gwneud gwelliannau a chyflwyno mesurau ar yr un pryd.
Fe sonioch am gymorth i ysgolion. Rwy'n cytuno â chi; mae angen inni wneud yn siŵr fod staff mewn ysgolion yn cael hyfforddiant priodol. Unwaith eto, mae hynny wedi'i gynnwys yn fy Mil: gwneud yn siŵr fod y staff sy'n ymdrin â phobl, plant, ag awtistiaeth yn cael yr hyfforddiant cywir. Mae hynny wedi'i gynnwys yn fy Mil hefyd.
Can I thank Paul Davies for attempting to address some of the concerns I've expressed about the range of neurodevelopmental conditions being addressed by this? I appreciate his efforts and I look forward to seeing how that is scrutinised as the Bill goes through to see whether or not that is going to be robust enough to address my concerns. Last Friday, I went to visit Serendipity Day Nursery in Pembrey, who were the first school in Carmarthenshire to achieve the learning with autism early years programme, which has been developed under the integrated autism service programme. I was very impressed by what they had done there, where they were creating an environment where they were supporting a child with autism who still hadn't had a diagnosis—because there's a very long wait in Hywel Dda for a diagnosis—but clearly exhibited signs of autism, but also, crucially, addressing the other children too and making them understand what difference is all about and how they needed to adapt their behaviour to create a supportive environment.
I think, in all of this—and I've thought a lot about the role of legislation in this, and I remain open to the possibility of legislation if the integrated autism service is not being seen to deliver, but I think really what we need is a societal response around the concept of neurodiversity. This is a spectrum after all. There's no magic bullet. Once you have a label, once you have a diagnosis, it doesn't mean you're going to be cured. It's about creating an environment where we appreciate that all of us have strengths and weaknesses and we accommodate that and we allow people to achieve their potential. It may be there's a role for law in that but, if it was that simple, we've already passed laws that should cover some of this stuff. The fact we feel they're not quite working does suggest that another law may not be the easy answer that we are looking for.
I'm aware that the National Autistic Society have launched a very effective campaign, but it should be recognised that the clinicians and professionals working with this condition are not of a unified view on whether or not legislation is the right approach. They're very discomfited to say that in public but I've spoken to a number who are not comfortable with the idea of an autism Bill and they don't think it's the right use of resource or priorities or focus. I think the Cabinet Secretary, to my mind, made a persuasive case in that, if there is finite resource in the system, surely we're best directing that at improving the service rather than developing legislation and all the rigmarole that goes around it.
That said, the integrated autism service is still not fully rolled out. It doesn't exist in Carmarthenshire, and there are still teething problems. I spoke to one practitioner just this morning who pointed out to me that there is a real problem they're concerned with where children with associated learning diagnoses are being turned away from the integrated autism service and exist in some kind of no man's land—they're told go back to child and adolescent mental health services because they have a specialist condition, whereas, in fact, it was CAMHS that tried to divert them away from CAMHS to the integrated autism service in the first place. So, I think that's an issue that I'd like the Cabinet Secretary to look at. I think there are still teething problems as this new service beds down. And I think we can all agree that that's what we want—it's the ends. We can discuss the means; it's the ends that matter, and I still think there's some persuading to do to convince all of us that a piece of legislation is the way to do that.
Hoffwn ddiolch i Paul Davies am geisio mynd i'r afael â rhai o'r pryderon a fynegais am yr ystod o gyflyrau niwroddatblygiadol y mae hyn yn mynd i'r afael â hwy. Rwy'n gwerthfawrogi ei ymdrechion ac edrychaf ymlaen at weld sut y caiff hynny ei graffu wrth i'r Bil fynd ar ei hynt a gweld a yw'n mynd i fod yn ddigon cadarn i dawelu fy mhryderon ai peidio. Ddydd Gwener diwethaf, ymwelais â Meithrinfa Ddydd Serendipity ym Mhen-bre, sef yr ysgol gyntaf yn sir Gaerfyrddin i gyflawni'r rhaglen dysgu gydag awtistiaeth ar gyfer y blynyddoedd cynnar, a ddatblygwyd o dan y rhaglen gwasanaeth awtistiaeth integredig. Gwnaed argraff fawr arnaf gan yr hyn yr oeddent wedi'i wneud yno, yn creu amgylchedd lle maent yn cefnogi plentyn ag awtistiaeth sydd heb gael diagnosis eto—am fod amser aros hir iawn yn Hywel Dda am ddiagnosis—ond a oedd yn amlwg yn arddangos arwyddion o awtistiaeth, ond hefyd, yn hollbwysig, maent yn rhoi sylw i'r plant eraill hefyd a gwneud iddynt ddeall beth yw ystyr gwahaniaeth a sut roedd angen iddynt addasu eu hymddygiad er mwyn creu amgylchedd cefnogol.
Yn hyn oll—ac rwyf wedi meddwl llawer am rôl deddfwriaeth yn hyn, ac rwy'n dal i fod yn agored i'r posibilrwydd o ddeddfwriaeth os nad yw'r gwasanaeth awtistiaeth integredig i'w weld yn cyflawni, ond credaf mai'r hyn sydd ei angen arnom go iawn yw ymateb cymdeithasol i'r cysyniad o niwroamrywiaeth. Sbectrwm yw hwn wedi'r cyfan. Nid oes unrhyw fwled hud. Pan fydd gennych label, pan fydd gennych ddiagnosis, nid yw'n golygu eich bod yn mynd i gael eich gwella. Mae'n ymwneud â chreu amgylchedd lle rydym yn deall bod gan bob un ohonom gryfderau a gwendidau a'n bod yn darparu ar gyfer hynny ac yn galluogi pobl i gyflawni eu potensial. Mae'n bosibl fod rôl i'r gyfraith yn hynny, ond pe bai mor syml â hynny, rydym eisoes wedi pasio deddfau a ddylai ymdrin â rhai o'r pethau hyn. Mae'r ffaith ein bod yn teimlo nad ydynt yn gweithio'n hollol fel y dylent yn awgrymu efallai nad deddf arall yw'r ateb hawdd rydym yn chwilio amdano.
Rwy'n ymwybodol fod Cymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth wedi lansio ymgyrch effeithiol iawn, ond dylid cydnabod nad yw clinigwyr a gweithwyr proffesiynol sy'n gweithio gyda'r cyflwr hwn yn unedig eu barn mai deddfwriaeth yw'r ateb cywir. Nid ydynt yn gyffyrddus iawn yn dweud hynny'n gyhoeddus ond rwyf wedi siarad â sawl un nad ydynt yn gyfforddus â'r syniad o Fil awtistiaeth ac nid ydynt yn credu ei fod yn ddefnydd cywir o adnoddau na blaenoriaethau na ffocws. Rwy'n meddwl bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi gwneud achos argyhoeddiadol drwy ddweud, os yw'r adnoddau yn y system yn gyfyngedig, does bosibl nad yw'n well inni eu cyfeirio tuag at wella'r gwasanaeth yn hytrach na datblygu deddfwriaeth a'r holl rigmarôl sydd ynghlwm wrth hynny.
Wedi dweud hynny, nid yw'r gwasanaeth awtistiaeth integredig wedi'i gyflwyno yn llawn eto. Nid yw'n bodoli yn sir Gaerfyrddin, a cheir problemau cychwynnol o hyd. Siaradais ag un ymarferydd y bore yma a nododd broblem sy'n eu pryderu'n fawr yn ymwneud â'r ffaith bod plant sydd wedi cael diagnosis o gyflyrau dysgu cysylltiedig yn cael eu troi ymaith o'r gwasanaeth awtistiaeth integredig ac yn bodoli mewn rhyw fath o dir neb—dywedir wrthynt am ddychwelyd at y gwasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed am fod ganddynt gyflwr arbenigol, ond mewn gwirionedd, CAMHS a geisiodd eu dargyfeirio oddi wrth CAMHS i'r gwasanaeth awtistiaeth integredig yn y lle cyntaf. Felly, credaf fod honno'n broblem yr hoffwn i Ysgrifennydd y Cabinet edrych arni. Credaf fod problemau cychwynnol o hyd wrth i'r gwasanaeth newydd hwn ymsefydlu. A chredaf y gall pawb ohonom gytuno mai dyna rydym ei eisiau—beth sy'n digwydd yn y pen draw. Gallwn drafod y modd o gyrraedd yno; y pen draw sy'n bwysig, ac rwy'n dal i gredu bod angen gwneud rhagor o berswadio i argyhoeddi pawb ohonom mai deddfwriaeth yw'r ffordd o wneud hynny.
Can I thank the Member for Llanelli for his comments? We have had several discussions around this piece of legislation. I'm grateful that he remains open-minded about introducing legislation, so I suppose my job over the next few months will be to persuade him that this is the right thing to do. And I understand what he's saying, that he believes, perhaps, that the law—introducing legislation may not be the way forward, but I believe that it is the way forward. We need to ensure that services going forward are underpinned. I mentioned earlier that we have been, obviously, discussing the autism strategy that was introduced in 2008, and I don't want to rehearse what I said earlier, but we are discussing the same issues now that we were discussing 10 years ago. And I believe that the only way that we can actually ensure that we see service improvements is by introducing legislation, by making sure that services are put on a statutory footing so that those services are consistent across Wales and so that we don't have any gaps in those services. You know as well as I do—you've had constituents contacting you, as I have had, who, unfortunately, are unable to access services. We must make sure that those services are available. We must make sure that local health boards and local authorities are actually obliged to deliver these services, and this is what this Bill will actually do.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod dros Lanelli am ei sylwadau? Rydym wedi cael nifer o drafodaethau ynghylch y ddeddfwriaeth hon. Rwy'n ddiolchgar ei fod yn parhau i fod â meddwl agored ynglŷn â chyflwyno deddfwriaeth, felly mae'n debyg mai fy ngwaith dros yr ychydig fisoedd nesaf fydd ei berswadio mai dyma'r peth iawn i'w wneud. Ac rwy'n deall beth y mae'n ei ddweud, ei fod yn credu efallai nad deddfwriaeth sy'n cyflwyno deddf yw'r ffordd orau ymlaen o bosibl, ond rwy'n credu mai dyna'r ffordd ymlaen. Mae angen inni sicrhau bod gwasanaethau yn y dyfodol yn cael sylfaen gadarn. Soniais yn gynharach ein bod wedi bod yn trafod y strategaeth awtistiaeth a gyflwynwyd yn 2008, ac nid wyf am ailadrodd yr hyn a ddywedais yn gynharach, ond rydym yn trafod yr un problemau yn awr ag yr oeddem yn eu trafod 10 mlynedd yn ôl. A chredaf mai'r unig ffordd y gallwn sicrhau mewn gwirionedd ein bod yn gweld gwelliannau yn y gwasanaethau yw drwy gyflwyno deddfwriaeth, drwy wneud yn siŵr fod gwasanaethau'n cael eu rhoi ar sail statudol fel bod y gwasanaethau hynny'n gyson ar draws Cymru ac fel nad oes gennym unrhyw fylchau yn y gwasanaethau hynny. Fe wyddoch gystal â minnau—rydych wedi cael etholwyr yn cysylltu â chi, fel finnau, sydd, yn anffodus, yn methu cael gafael ar wasanaethau. Rhaid inni wneud yn siŵr fod y gwasanaethau hynny ar gael. Rhaid inni wneud yn siŵr ei bod hi'n ofynnol i fyrddau iechyd lleol ac awdurdodau lleol ddarparu'r gwasanaethau hyn, a dyna fydd y Bil hwn yn ei wneud mewn gwirionedd.
Thank you very much, and apologies to anybody else who wanted to take part; we've overrun by 20 minutes on this statement.
Diolch yn fawr iawn, ac ymddiheuriadau i unrhyw un arall a oedd yn awyddus i gymryd rhan; rydych 20 munud dros yr amser ar y datganiad hwn.
A statement by the Chair of the Public Accounts Committee on the outgoing Auditor General for Wales. I call on Nick Ramsay to deliver the statement.
Datganiad gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar ymadawiad Archwilydd Cyffredinol Cymru. Galwaf ar Nick Ramsay i gyflwyno'r datganiad.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Later this week, on 20 July, Huw Vaughan Thomas CBE will complete his last day in office as the Auditor General for Wales. I'd like to take this opportunity to reflect on his tenure as auditor general and to express thanks to him for his contributions to public life.
Huw was appointed auditor general in 2010, bringing with him a wealth of experience and expertise from his long and successful career across the public sector. He's proved to be an excellent appointee. Huw took to his role with many challenges ahead, starting with the difficult circumstances he inherited following incidents at the Wales Audit Office prior to his appointment. One of his first challenges was to present proposals to strengthen the governance and accountability of the organisation and oversee a period of organisational and cultural change. This he did with determination, and, following an internal review, he introduced a set of new governance arrangements, which restored public confidence and transformed the culture at the Wales Audit Office.
This period of change within Huw's term of office also saw the implementation of the Public Audit (Wales) Act 2013, which further strengthened and improved the accountability and governance arrangements of the AGW and the WAO, while preserving and protecting the independence and objectivity of the AGW. The introduction in 2014 of the Wales Audit Office board further strengthened governance of the WAO and even up until most recently Huw has been overseeing significant changes in culture and working practices, including recent investments in data analytics. As Huw comes to the end of his career, he has planted the seeds for the next generation of auditors, with investments in finance trainees and apprenticeships, inspiring maybe a future auditor general. During his term of office, Huw has been at the forefront of improving public services and securing value for money for the taxpayer. His role as auditor general has been crucial and influential, the driving force and heart of good governance and accountability. Under Huw's leadership, during times of renewed austerity and increased focus on public finances and challenge on how that money is spent, he has delivered.
Huw has always championed the importance of independent public audit in supporting effective scrutiny of the Welsh Government, not just in holding the Government to account, but also providing vital insights and supporting improvements. As auditor general, Huw has overseen the publication of numerous hard-hitting reports. These reports have shone a light on poor governance and the inefficient use of public money, and I specifically refer to some of Huw's most influential reports: in 2011, his special inspection report on Anglesey County Council, which resulted in commissioners being sent in by the Welsh Government to take over the operation of the council—a first for the UK; his report in 2012 on AWEMA, which, together with other audit reports, prompted wholesale changes to the Welsh Government's management of its £2.6 billion annual grants expenditure; his joint review in 2013 with Healthcare Inspectorate Wales of the governance arrangements at Betsi Cadwaladr UHB, which was a precursor to the health board being placed in special measures; his 2015 report on the regeneration investment fund for Wales, which sold public land at a significant undervalue, potentially losing the taxpayer tens of millions of pounds; and his first public interest report on an NHS body in 2017 in relation to Cardiff and Vale UHB's mismanagement of a consultancy contract.
Such reports, although sobering to read, have been crucial in identifying areas that need strengthening and driving forward improvements to Welsh Government decision making and how public services are delivered. The importance of this cannot be understated. This independent audit is supported through parliamentary scrutiny by the Public Accounts Committee, which has worked closely with Huw over his term of office to maximise the impact of his work in holding the Welsh Government and other relevant organisations to account. Huw has been a constant source of support and advice to the committee, enhancing our work, and, increasingly, AGW reports have been used to inform the work of other Assembly committees, an excellent example of which is the Finance Committee's consideration of reports on fiscal preparedness.
In more recent times, Huw has also been pivotal to the implementation of the future generations Act of 2015. The Act requires the auditor general to report on the extent to which public bodies have applied the sustainable development principle to the way they set their objectives and the steps they're taking to meet those objectives. Huw has recently published his year 1 commentary report on how public bodies have responded to the Act, which identifies a number of emerging good practices across Wales for others to draw upon. The hard work and commitment demonstrated by Huw has been recognised with him being awarded a CBE in the 2018 Queen's birthday honours for services to public audit and accountability in Wales, and we extend our congratulations to Huw on this special achievement.
This recognition of Huw's outstanding contribution to public life consolidates a lifelong commitment to public life. He's been an auditor general who has not been afraid to say it like it is when necessary, and he leaves office with an excellent record, having served the people of Wales as auditor general for the last eight years. Huw, you've led with integrity and will leave a lasting legacy of renewed public confidence in public audit and accountability. We wish you well in the future. Diolch yn fawr.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Yn ddiweddarach yr wythnos hon, ar 20 Gorffennaf, bydd Huw Vaughan Thomas CBE yn cwblhau ei ddiwrnod olaf yn ei swydd fel Archwilydd Cyffredinol Cymru. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i fyfyrio ar ei gyfnod fel archwilydd cyffredinol ac i fynegi diolch iddo am ei gyfraniadau i fywyd cyhoeddus.
Penodwyd Huw yn archwilydd cyffredinol yn 2010, gan ddwyn cyfoeth o brofiad ac arbenigedd gydag ef o'i yrfa hir a llwyddiannus ar draws y sector cyhoeddus. Mae wedi profi'n benodiad rhagorol. Cymerodd at ei rôl gyda llawer o heriau o'i flaen, gan ddechrau gyda'r amgylchiadau anodd a etifeddodd yn dilyn digwyddiadau yn Swyddfa Archwilio Cymru cyn ei benodi. Un o'i heriau cyntaf oedd cyflwyno cynigion i gryfhau trefniadau llywodraethu ac atebolrwydd y sefydliad a goruchwylio dros gyfnod o newid sefydliadol a diwylliannol. Fe wnaeth hyn gyda phenderfyniad, ac yn dilyn adolygiad mewnol, cyflwynodd set o drefniadau llywodraethu newydd, a adferodd hyder y cyhoedd a thrawsnewid y diwylliant yn Swyddfa Archwilio Cymru.
Yn ystod y cyfnod hwn o newid yn yr amser y bu Huw yn ei swydd, daeth Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2013 i rym, deddf a gryfhaodd ac a wellodd drefniadau atebolrwydd a llywodraethu Archwilydd Cyffredinol Cymru a Swyddfa Archwilio Cymru, gan gynnal a gwarchod annibyniaeth a gwrthrychedd Archwilydd Cyffredinol Cymru. Roedd cyflwyno bwrdd Swyddfa Archwilio Cymru yn 2014 yn cryfhau trefniadau llywodraethu Swyddfa Archwilio Cymru ymhellach a hyd yn oed tan yn ddiweddar mae Huw wedi bod yn goruchwylio dros newidiadau sylweddol yn y diwylliant a'r arferion gweithio, gan gynnwys buddsoddiadau diweddar mewn dadansoddi data. Wrth i Huw ddod at ddiwedd ei yrfa, mae wedi plannu'r hadau ar gyfer y genhedlaeth nesaf o archwilwyr, gyda buddsoddiadau mewn hyfforddeion a phrentisiaid cyllid, i ysbrydoli archwilydd cyffredinol yn y dyfodol efallai. Yn ystod ei gyfnod yn y swydd, mae Huw wedi bod ar flaen y gad yn gwella gwasanaethau cyhoeddus ac yn sicrhau gwerth am arian i'r trethdalwr. Mae ei rôl fel archwilydd cyffredinol wedi bod yn hollbwysig a dylanwadol, yn rym ysgogol a chalon llywodraethu ac atebolrwydd da. O dan arweiniad Huw, yn ystod cyfnodau o gyni o'r newydd a ffocws cynyddol ar gyllid cyhoeddus a her ynglŷn â sut y gwerir yr arian hwnnw, mae wedi cyflawni.
Mae Huw bob amser wedi hyrwyddo pwysigrwydd archwilio cyhoeddus annibynnol i gefnogi craffu effeithiol ar Lywodraeth Cymru, nid yn unig o ran dwyn y Llywodraeth i gyfrif, ond hefyd o ran darparu mewnwelediad hanfodol a chefnogi gwelliannau. Fel archwilydd cyffredinol, mae Huw wedi goruchwylio dros gyhoeddi nifer o adroddiadau cadarn. Mae'r adroddiadau hyn wedi taflu goleuni ar drefniadau llywodraethu gwael a defnydd aneffeithlon o arian cyhoeddus, a chyfeiriaf yn benodol at rai o adroddiadau mwyaf dylanwadol Huw: yn 2011, ei adroddiad arolwg arbennig ar Gyngor Sir Ynys Môn a arweiniodd at gomisiynwyr yn cael eu gyrru i mewn gan Lywodraeth Cymru i ysgwyddo'r gwaith o weithredu'r cyngor—rhywbeth a ddigwyddodd am y tro cyntaf yn y DU; ei adroddiad yn 2012 ar AWEMA, a arweiniodd, ar y cyd ag adroddiadau archwilio eraill, at newidiadau ar raddfa eang i'r modd y rheolai Llywodraeth Cymru ei gwariant blynyddol o £2.6 ar grantiau; ei adolygiad ar y cyd yn 2013 gydag Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru o'r trefniadau llywodraethu ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, a ragflaenodd y penderfyniad i wneud y bwrdd iechyd yn destun mesurau arbennig; ei adroddiad yn 2015 ar gronfa buddsoddi Cymru mewn adfywio, a oedd yn gwerthu tir cyhoeddus am lawer llai na'i werth, gan golli degau o filiynau o bunnoedd i'r trethdalwr o bosibl; a'i adroddiad budd y cyhoedd cyntaf ar gorff GIG yn 2017 mewn perthynas â chamreoli contract ymgynghoriaeth gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro.
Er bod eu darllen yn ddigon i'ch sobri, mae adroddiadau o'r fath wedi bod yn hanfodol ar gyfer nodi meysydd sydd angen eu cryfhau ac i hybu gwelliannau i brosesau gwneud penderfyniadau Llywodraeth Cymru a'r modd y caiff gwasanaethau cyhoeddus eu darparu. Ni ellir tanddatgan pwysigrwydd hyn. Cefnogir yr archwilio annibynnol hwn gan graffu seneddol gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, sydd wedi gweithio'n agos gyda Huw dros ei gyfnod yn y swydd i sicrhau bod ei waith mor effeithiol â phosibl yn dwyn Llywodraeth Cymru a sefydliadau perthnasol eraill i gyfrif. Mae Huw wedi bod yn ffynhonnell gyson o gymorth a chyngor i'r pwyllgor, yn gwella ein gwaith, ac yn gynyddol, defnyddiwyd adroddiadau Archwilydd Cyffredinol Cymru i lywio gwaith pwyllgorau eraill y Cynulliad, ac enghraifft ragorol o hyn yw ystyriaeth y Pwyllgor Cyllid o adroddiadau ar barodrwydd cyllidol.
Yn fwy diweddar, mae Huw hefyd wedi bod yn allweddol i weithrediad Deddf cenedlaethau'r dyfodol 2015. Mae'r Ddeddf yn mynnu bod yr archwilydd cyffredinol yn adrodd ar i ba raddau y mae cyrff cyhoeddus wedi cymhwyso'r egwyddor datblygu cynaliadwy i'r ffordd y maent yn pennu eu hamcanion a'r camau y maent yn eu cymryd i fodloni'r amcanion hynny. Yn ddiweddar, cyhoeddodd Huw ei adroddiad sylwebaeth blwyddyn 1 ar sut y mae cyrff cyhoeddus wedi ymateb i'r Ddeddf, adroddiad sy'n nodi nifer o arferion da sy'n dod i'r amlwg ledled Cymru i eraill eu harfer. Cydnabuwyd y gwaith caled a'r ymrwymiad a ddangoswyd gan Huw pan gafodd CBE yn anrhydeddau pen-blwydd y Frenhines 2018 am wasanaethau i archwilio cyhoeddus ac atebolrwydd yng Nghymru, ac estynnwn ein llongyfarchiadau i Huw ar y llwyddiant arbennig hwn.
Mae'r gydnabyddiaeth hon i gyfraniad rhagorol Huw i fywyd cyhoeddus yn atgyfnerthu ymrwymiad oes i fywyd cyhoeddus. Mae wedi bod yn archwilydd cyffredinol nad yw wedi ofni ei dweud hi fel y mae pan fo angen, ac mae'n gadael y swydd gyda record ragorol, ar ôl gwasanaethu pobl Cymru fel archwilydd cyffredinol am yr wyth mlynedd diwethaf. Huw, rydych wedi arwain gyda gonestrwydd a byddwch yn gadael gwaddol barhaus o hyder cyhoeddus newydd mewn archwilio cyhoeddus ac atebolrwydd. Dymunwn yn dda i chi yn y dyfodol. Diolch yn fawr.
Mae'n bleser gen i hefyd godi i ddiolch i'r archwilydd am ei wasanaeth. Mae'n nodweddiadol ohono fe, a dweud y gwir, ei fod e'n arloesi hyd yn oed wrth adael, achos rydw i'n credu mai fe yw'r un cyntaf o'r archwilwyr i gynnig llythyr ffarwelio sydd yn rhoi mewn un lle, a dweud y gwir, braslun—gorolwg, a dweud y gwir—o'r tirwedd y mae e wedi bod yn arsylwi arni dros yr wyth mlynedd ddiwethaf, ac mae'n ddefnyddiol tu hwnt. Mae'n ymylu ar y deifiol weithiau. Ac, wrth gwrs, mae yna gyfeiriad at rai o'r adroddiadau sydd wedi pwyntio at lywodraethu gwael, ond mae yn ddiddorol i weld mai Swyddfa Archwilio Cymru ydy un o’r llefydd mwyaf pwysig sydd yn gyrru arloesedd. Nid yw efallai’n draddodiadol ein bod ni’n cysylltu archwilio gyda phethau fel arloesedd a chreadigedd, ond mae yna dîm yn y tîm arferion gorau sydd wedi bod yn gyrru’r agenda yma. Yr unig enghraifft arall rwy’n gallu meddwl amdani yw llys archwilwyr Brasil lle mae gyda nhw hefyd, yr archwilwyr, labordy arloesedd, ac efallai bod mawr ei angen e yn y wlad honno.
Mae’r pwyntiau mae’r archwilydd yn eu gwneud yn y llythyr yn eithaf diddorol o ran y diffygion mae e’n pwyntio mas hefyd o ran ein gwladwriaeth ni, er efallai nad ydym wedi cwympo i mewn i’r un trybini yn ddiweddar â gwladwriaeth Brasil. Ond mae yna reswm inni wrando ar lais yr archwilydd cyffredinol, oherwydd mae e’n pwyntio mas y diffyg, efallai, meddwl radical—ein bod ni ddim yn gallu meddwl yn ddigon arloesol, ein bod ni’n dueddol o weithiau meddwl yn nhermau mwy yn y byr dymor ac nid o ran y tymor hir, bod yna oreffaith, efallai, ar effeithlonrwydd yn hytrach nag edrych yn fwy eang, yn fwy pwrpasol, ar ailsiapio ein gwasanaethau cyhoeddus mewn ffordd mwy cynhwysfawr. Mae yna oredrych ar strwythurau yn hytrach na chanlyniadau, ac wedyn mae yna duedd, wrth gwrs, o ailbecynnu problemau yn hytrach na mynd i’r afael â nhw ar lefel sylfaenol. Mae yna ddigon o ddadansoddi.
Roedd yntau hefyd wedi gwasanaethu ar y comisiwn Williams. Rŷm ni i gyd yn gwybod beth yw’r problemau. Strategaethau arbennig o dda, a dim cymaint â hynny o anghytundeb ar draws y pleidiau—the truth that dare not speak its name ynglŷn â gwerthoedd, efallai. Ond sut rŷm ni’n gallu, wedyn, cyfieithu’r nodau, y gwerthoedd a’r amcanion hynny i mewn i bolisïau sydd yn mynd i ddelifro? Mae’r archwilydd wedi gwneud cymwynas inni, rwy’n credu, hyd yn oed wrth ffarwelio, er mwyn gosod inni’r her, a dweud y gwir—hynny yw, sut rŷm ni yn y Senedd yma yn gallu codi ein gorwelion a dechrau gwireddu rhai o’r amcanion rŷm ni i gyd yn eu rhannu. Diolch.
It’s my pleasure, also, to rise to thank the auditor general for his service. It is characteristic of him, to tell the truth, that he’s innovating, even in leaving, because I think he’s the first one of the auditors to propose a farewell letter that provides, in one place, an overview of the landscape that he has been observing over the last eight years. It is very useful, and it’s very scathing at times. There are references to some of the reports that have pointed to poor governance, but it is interesting to see that the WAO is one of the most important places that drives innovation. We don’t traditionally associate auditing with innovation, but the best practices team has been driving that agenda. The only other example I can think of is Brazil's court of accounts, where they also have an innovation laboratory, and maybe that’s greatly needed there.
The points that the auditor general makes in the letter are quite interesting in terms of the deficiencies he points out and in terms of our state, although we're perhaps not falling into the same kind of trouble as Brazil. But there is a reason for us to listen to the voice of the auditor general, because he does point out the lack of radical thinking, the fact that we can’t think innovatively enough and that we tend to think in terms of short term issues, rather than thinking in the long term, and that there is an overemphasis on efficiency rather than in looking more broadly and more purposefully at reshaping our public services in a more comprehensive way. There is an overemphasis on structures rather than outcomes, and then the tendency of course to repackage problems rather than tackle them at a foundational level. There's enough analysis.
He also served on the Williams commission. We all know what the problems are. Excellent strategies, and not such a great disagreement among the parties—the truth that dare not speak its name in terms of values, perhaps. But how can we translate those objectives into policies that are going to deliver? The auditor general has done us a favour, even in saying farewell in terms of setting out the challenge that is how we in this Parliament can raise our horizons and start to realise some of the objectives that we all share. Thank you.
Thank you, Adam Price. I know very little about auditors in Brazil; it does sound a bit like a film, doesn't it? So, I'll leave that for other people to comment on.
There's going to be very little disagreement, I sense, in this statement. Adam, you've cited the auditor general's role in innovating and driving the agenda forward, and you're totally right. I think before Members go on the Public Accounts Committee—it's a little bit similar to finance, in this respect—I think they do think it's going to be a very dry subject, and that auditing is something that a certain type of person does in an office somewhere, or wherever it might be, out in the field. Of course, the reality, as you know, and I know, and previous chairs of PAC know, is that, actually, the reality is quite different. You're right; Huw has had a role in terms of driving the agenda forward—innovating, a key word—and a role of leadership. So, the job of the auditor general is something that, I think, has clearly changed over the years and will change in the future, but he does leave a legacy there of which he can be rightly proud.
We often talk about this place—initially the Assembly and now as it transforms into a Parliament—in establishing a new future for Wales. It's not just down to us in this Chamber here and the public; there are certain key figures who, throughout time, can be cited in the development of Westminster as being key, and they will be cited here. I've no doubt at all that in the future, people will look back and they will say that Huw's role as an auditor general came at a key point, and he didn't just transform the organisation of the Wales Audit Office, he also will have a role in transforming Wales as well.
Diolch i chi, Adam Price. Nid wyf yn gwybod fawr ddim am archwilwyr yn Brasil; mae'n swnio ychydig bach fel ffilm, onid yw? Felly, fe adawaf hynny i bobl eraill wneud sylwadau arno.
Rwy'n synhwyro na fydd fawr o anghytuno yn y datganiad hwn. Adam, rydych wedi nodi rôl yr archwilydd cyffredinol yn arloesi ac yn hyrwyddo'r agenda, ac rydych yn llygad eich lle. Cyn i Aelodau fynd ar y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus—mae'n weddol debyg i gyllid, yn hyn o beth—rwy'n credu eu bod yn meddwl ei fod yn mynd i fod yn bwnc sych iawn, a bod archwilio yn rhywbeth y mae math penodol o berson yn ei wneud mewn swyddfa yn rhywle, neu ble bynnag, allan yn y maes. Wrth gwrs, mae'r realiti, fel y gwyddoch chi ac fel y gwn i, ac fel y gŵyr cadeiryddion blaenorol y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, yn wahanol iawn mewn gwirionedd. Rydych chi'n iawn; mae Huw wedi chwarae rôl yn hyrwyddo'r agenda—arloesi, gair allweddol—a rôl arweiniol. Felly, mae gwaith yr archwilydd cyffredinol yn rhywbeth y credaf ei fod yn sicr wedi newid dros y blynyddoedd a bydd yn newid yn y dyfodol, ond mae'n gadael gwaddol y gall fod yn falch iawn ohoni.
Soniwn yn aml am y lle hwn—y Cynulliad i ddechrau ac yn awr wrth iddo drawsnewid yn Senedd—yn sefydlu dyfodol newydd i Gymru. Nid mater i ni yn y Siambr yma a'r cyhoedd yn unig ydyw; ceir rhai ffigurau allweddol ar hyd yr oesau y cyfeirir atynt fel rhai a fu'n allweddol i ddatblygiad San Steffan, a byddwn yn cyfeirio atynt yma. Nid oes gennyf amheuaeth o gwbl y bydd pobl yn edrych yn ôl yn y dyfodol, ac yn dweud bod rôl Huw fel archwilydd cyffredinol wedi dod ar bwynt allweddol, ac nad trawsnewid sefydliad Swyddfa Archwilio Cymru yn unig a wnaeth, ond fod ganddo rôl yn trawsnewid Cymru yn ogystal.
I welcome the opportunity to say a few words on the retirement of the auditor general, Huw Vaughan Thomas. I've been a member of the Public Accounts Committee, or a substitute member, since 2011. To me, the outgoing auditor general had two great strengths, which I hope Nick Ramsay will agree with me on: knowing what the key areas to investigate and report on were, and proportionality in his response. If anybody follows the auditor general's reports, the auditor general's office produces many each year, but it's actually about identifying the key ones, going into them in detail, and reporting back and taking them before the Public Accounts Committee, because if the Public Accounts Committee received all of them, they'd spend an hour each week just receiving and accepting. So, it's the proportionality in what to deal with and highlighting major failings of Government departments—Penmon fish farm, Kancoat, Powys Fadog, the Circuit of Wales—projects that could never have succeeded and that should have been picked up by the civil servants at the very earliest moment as projects that were incapable of success. The failure to do that—. The auditor general has brought those to the attention of Welsh Government, which I hope will work in the future—that people will cast a critical eye over projects and whether they actually can work or not. Many projects will fail, many good projects will fail for all sorts of reasons, but if the auditor general leaves us with something, it's that people cast a critical eye over projects and say, 'Can this project actually succeed?', and when the answer is 'no', then those projects don't get taken forward and money is not spent on them. Can I just finally wish Huw Vaughan Thomas a long and happy retirement? I've enjoyed seven years of discussions, not always agreements with him, but always something that I think I've learnt a lot from, and I hope he's enjoyed.
Rwy'n croesawu'r cyfle i ddweud ychydig eiriau ar ymddeoliad yr archwilydd cyffredinol, Huw Vaughan Thomas. Rwyf wedi bod yn aelod o'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, neu'n aelod dirprwyol, ers 2011. I mi, roedd dau gryfder mawr yn perthyn i'r archwilydd cyffredinol sy'n ymadael, a gobeithio y bydd Nick Ramsay yn cytuno â mi yn eu cylch: gwybod beth yw'r meysydd allweddol i'w hymchwilio ac i adrodd arnynt, a chymesuredd yn ei ymateb. Os bydd unrhyw un yn dilyn adroddiadau'r archwilydd cyffredinol, mae swyddfa'r archwilydd cyffredinol yn cynhyrchu nifer bob blwyddyn, ond mae'n ymwneud mewn gwirionedd â nodi'r rhai allweddol, mynd i mewn iddynt yn fanwl, ac adrodd yn ôl a'u cyflwyno gerbron y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, oherwydd pe bai'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn derbyn pob un ohonynt, byddent yn treulio awr bob wythnos yn gwneud dim mwy na chael a derbyn. Felly, mae cymesuredd o ran beth i ymdrin ag ef a thynnu sylw at fethiannau mawr adrannau'r Llywodraeth—fferm bysgod Penmon, Kancoat, Powys Fadog, Cylchffordd Cymru—prosiectau na allai byth â bod wedi llwyddo ac y dylai gweision sifil fod wedi sylwi arnynt ar y cam cyntaf un fel prosiectau na allai lwyddo. Mae'r methiant i wneud hynny—. Mae'r archwilydd cyffredinol wedi dod â'r rhain i sylw Llywodraeth Cymru, a gobeithiaf y bydd hynny'n gweithio yn y dyfodol—y bydd pobl yn bwrw golwg feirniadol dros brosiectau a ph'un a allant weithio ai peidio mewn gwirionedd. Bydd llawer o brosiectau'n methu, bydd llawer o brosiectau da yn methu am bob math o resymau, ond un peth yn anad dim y mae'r archwilydd cyffredinol yn ei adael i ni yw'r modd y dylai pobl fwrw golwg feirniadol dros brosiectau a gofyn, 'A all y prosiect hwn lwyddo mewn gwirionedd?', a phan fyddwn yn ateb 'na', yna ni fydd y prosiectau hynny'n cael eu datblygu ac ni werir arian arnynt. A gaf fi orffen drwy ddymuno ymddeoliad hir a hapus i Huw Vaughan Thomas? Rwyf wedi mwynhau saith mlynedd o drafodaethau gydag ef, ac nid rhai cytûn bob amser, ond rhai y credaf bob amser fy mod wedi dysgu llawer ohonynt, a gobeithio ei fod yntau wedi eu mwynhau hefyd.
One certainty of life on the Public Accounts Committee is that Mike Hedges cannot leave it. He always ends up leaving and then coming back at some point, and I think you're probably one of the most experienced Members on that committee now, Mike.
You made some very valid points. In true Mike Hedges style, I rattled off a long list of successful reports the auditor general gave, and you've completed the list, actually, with a list of the public accounts reports that we've done on the back of the auditor general's reports, such as on the Circuit of Wales and a long list of others. But you're right, it is about casting a critical eye, and one of the reasons why I've enjoyed being Chair of public accounts so much is that it allows you to get away from the traditional political-type arguments that people expect us to have in this Chamber, and we rightly have, and it takes you into a cross-party area where we are not being critical of the Government because they are them and we are us, we are doing it because we are trying to highlight—trying to provide that critical eye that you spoke about and cast light on areas that have failed and then enable and allow the Welsh Government to improve those areas, either directly, if it's the Welsh Government that's gone slightly off the path, or if it's another organisation that is related—. That's one asset of the Public Accounts Committee. I know that we've had some witnesses before us over recent months and they've confessed to being terrified. We don't aim to terrify them, but I think it is the very idea of being in front of a public accounts committee, whether it be here or in Brazil or in Westminster, wherever it may be—it does carry a certain gravitas to it.
Working with the auditor general and his office has been a great privilege for me, and I'm sure I speak for Darren Millar, and previous Chairs who've worked with Huw. He has provided a robustness that has uniquely complemented the committee and allowed us to move forward as a committee and as an institution, and, as I said in my previous response to Adam, hopefully he will allow Wales to move forward a little bit too in terms of efficient spend of public money and delivering what the people of Wales expect from us.
Un peth sy'n sicr o fywyd ar y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yw na all Mike Hedges ei adael. Mae bob amser yn gadael ac yna'n dychwelyd ar ryw bwynt, a chredaf y eich bod, mae'n debyg, yn un o'r Aelodau mwyaf profiadol ar y pwyllgor hwnnw bellach, Mike.
Gwnaethoch bwyntiau dilys iawn. Yn null Mike Hedges, rhoddais restr hir o adroddiadau llwyddiannus a roddodd yr archwilydd cyffredinol, ac rydych wedi cwblhau'r rhestr, mewn gwirionedd, gyda rhestr o'r adroddiadau cyfrifon cyhoeddus a wnaethom yn sgil adroddiadau'r archwilydd cyffredinol, megis ar Gylchffordd Cymru a rhestr hir o rai eraill. Ond rydych chi'n iawn, mae a wnelo â bwrw llygad beirniadol, ac un o'r rhesymau pam rwyf wedi mwynhau bod yn Gadeirydd cyfrifon cyhoeddus i'r fath raddau yw ei fod yn caniatáu i chi symud oddi wrth y dadleuon gwleidyddol traddodiadol y mae pobl yn disgwyl inni eu cael, yn ddigon priodol, yn y Siambr hon, ac mae'n mynd â chi i mewn i fan trawsbleidiol lle nad ydym yn feirniadol o'r Llywodraeth oherwydd mai hwy ydynt hwy ac mai ni ydym ni, ond yn hytrach, am ein bod yn ceisio tynnu sylw at—yn ceisio darparu'r llygaid beirniadol y siaradoch chi amdano a thaflu goleuni ar feysydd sydd wedi methu a galluogi a chaniatáu i Lywodraeth Cymru wella'r meysydd hynny wedyn, naill ai'n uniongyrchol, os mai Llywodraeth Cymru sydd wedi gwyro ychydig oddi ar y llwybr, neu os yw'n sefydliad arall sy'n gysylltiedig—. Dyna un o fanteision y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus. Gwn ein bod wedi cael tystion ger ein bron dros y misoedd diwethaf ac maent wedi cyfaddef fod y profiad yn codi arswyd arnynt. Nid ydym yn ceisio eu dychryn, ond credaf fod y syniad o fod ger bron y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ynddo'i hun, boed yma neu yn Brasil neu yn San Steffan, ble bynnag y bo—mae rhywfaint o urddas yn perthyn iddo.
Mae gweithio gyda'r archwilydd cyffredinol a'i swyddfa wedi bod yn fraint fawr i mi, ac rwy'n siŵr fy mod yn siarad dros Darren Millar, a Chadeiryddion blaenorol sydd wedi gweithio gyda Huw. Mae wedi darparu cadernid sydd wedi ategu gwaith y pwyllgor mewn ffordd unigryw ac wedi caniatáu inni symud ymlaen fel pwyllgor ac fel sefydliad, ac fel y dywedais yn fy ymateb blaenorol i Adam, gobeithio y bydd yn caniatáu i Gymru symud ymlaen ychydig bach hefyd o ran gwario arian cyhoeddus yn effeithlon a chyflawni'r hyn y mae pobl Cymru yn ei ddisgwyl gennym.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
I'm very grateful for this opportunity to say a few words in tribute to Huw Vaughan Thomas on his retirement as the Auditor General for Wales. I have served on the Public Accounts Committee for the whole time since Huw's appointment in October 2010. In that time, I have been impressed by his commitment to the role, his pursuit of excellence and his dedication to his duties. His experience, gained us a variety of Government roles in a number of distinguished public appointments and in the private sector, made him uniquely placed to be Auditor General for Wales.
In his time, he has never shied away from the challenge of helping organisations become more efficient and effective in delivering public services. These include the Welsh Government. His reports into issues such as the Welsh Government's relationship with Pinewood and its initial funding of the Circuit of Wales project, which my colleague Nick Ramsay has already mentioned, highlighted serious deficiencies in administration and accountability. If properly addressed, these reports will have lasting beneficial effects on achieving value for money. I believe Huw Thomas's term as auditor general will be defined by the legacy he has left behind and its impact on the public sector. He has raised the audit bar—the quality bar—to such a high level that it will be a tough act to follow. Thank you, Huw. You have done a wonderful job for the last eight years for this nation. All that remains is to wish Huw a long and happy retirement, and to welcome Adrian Crompton to this important and challenging role, to follow in his footsteps. Thank you.
Rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfle hwn i ddweud ychydig eiriau o deyrnged i Huw Vaughan Thomas ar ei ymddeoliad fel Archwilydd Cyffredinol Cymru. Rwyf wedi gwasanaethu ar y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus am yr holl amser ers penodi Huw ym mis Hydref 2010. Yn yr amser hwnnw, mae ei ymrwymiad i'r rôl wedi creu argraff arnaf, yn ogystal â'i awydd i fynd ar drywydd rhagoriaeth a'i ymroddiad i gyflawni ei ddyletswyddau. Roedd ei brofiad, a enillwyd drwy amrywiaeth o rolau Llywodraeth mewn nifer o swyddi cyhoeddus nodedig ac yn y sector preifat, yn ei roi mewn sefyllfa unigryw i fod yn Archwilydd Cyffredinol Cymru.
Yn ei amser, nid yw erioed wedi cilio rhag yr her o helpu sefydliadau i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus yn fwy effeithlon ac effeithiol. Mae'r rhain yn cynnwys Llywodraeth Cymru. Roedd ei adroddiadau ar faterion megis cydberthynas Llywodraeth Cymru â Pinewood a chyllid cychwynnol prosiect Cylchffordd Cymru a nodwyd eisoes gan fy nghyd-Aelod Nick Ramsay yn tynnu sylw at ddiffygion difrifol o ran gweinyddiaeth ac atebolrwydd. O'u trin yn briodol, bydd yr adroddiadau hyn yn cael effeithiau buddiol parhaus ar sicrhau gwerth am arian. Credaf fod tymor Huw Thomas fel archwilydd cyffredinol yn cael ei ddiffinio gan y gwaddol y mae wedi'i adael ar ei ôl a'i effaith ar y sector cyhoeddus. Mae wedi codi'r bar archwilio—y bar ansawdd—i lefel mor uchel fel y bydd yn anodd llenwi ei esgidiau. Diolch ichi, Huw. Rydych wedi gwneud gwaith gwych dros yr wyth mlynedd diwethaf ar ran y genedl hon. Y cyfan sydd ar ôl yw dymuno ymddeoliad hir a hapus i Huw, a chroesawu Adrian Crompton i'r rôl bwysig a heriol hon, i ddilyn ôl ei droed. Diolch.
Running out of accolades now—[Laughter.] I knew I shouldn't have mentioned Mike Hedges as being the longest serving, because obviously my colleague Mohammad Asghar has been on the committee a long time as well.
Yes, your points are well made. Over the last two years, since I've been Chair of the committee, we've looked at a number of different areas. The Circuit of Wales is an obvious one. Kancoat, I think, was mentioned by Mike. And in all that time, Huw has given me as Chair, the Members, but also the committee clerks a lot of support as well. It is a tough act to follow, and the next auditor general doesn't need to be like the last auditor general—doesn't need to be like Huw. It is a role that—. I know, from my discussions with Huw, he has told me you take it and you make what you want from it. There are certain key levels that you have to reach within that job, but at the same time—. It's also, of course, worth pointing out: it's an interesting mixture, because you're the auditor general but you're also the chief executive of a very important organisation within Wales. So, it's not an easy job to follow. We wish Adrian Crompton the best in taking up the cudgels there. But it's worth pointing out Huw has not just been respected by people here; he's also got a wider respect. I've visited other audit offices and auditor generals across the UK—and, indeed, we speak to them from across the world—and he's very highly regarded. I have no doubt at all that once you've relaxed a bit, Huw, then you will move on to other things, and I know you've had a very diverse and interesting career, and I'm sure that in the future you will still have much to give to Welsh life.
Rydym yn mynd yn brin o anrhydeddau yn awr—[Chwerthin.] Gwyddwn na ddylwn fod wedi crybwyll Mike Hedges fel yr un sydd wedi gwasanaethu hwyaf, oherwydd yn amlwg mae fy nghyd-Aelod Mohammad Asghar wedi bod ar y pwyllgor ers amser hir hefyd.
Fe wnaethoch bwyntiau da. Dros y ddwy flynedd ddiwethaf, ers i mi fod yn Gadeirydd y pwyllgor, rydym wedi edrych ar nifer o feysydd gwahanol. Mae Cylchffordd Cymru yn un amlwg. Rwy'n credu bod Mike wedi crybwyll Kancoat. A thrwy'r holl gyfnod hwnnw, mae Huw wedi rhoi llawer o gymorth i mi fel Cadeirydd, i'r Aelodau, ond hefyd i glercod y pwyllgorau. Maent yn esgidiau mawr i'w llenwi, ac nid oes angen i'r archwilydd cyffredinol nesaf fod fel yr archwilydd cyffredinol diwethaf—nid oes angen iddo fod fel Huw. Mae'n rôl sydd—. O fy nhrafodaethau gyda Huw, rwy'n gwybod ei fod wedi dweud wrthyf y dylech gymryd y rôl a gwneud beth hoffwch chi ohoni. Ceir lefelau allweddol penodol sy'n rhaid i chi eu cyrraedd yn y swydd honno, ond ar yr un pryd—. Mae hefyd, wrth gwrs, yn werth nodi: mae'n gymysgedd diddorol, oherwydd rydych yn archwilydd cyffredinol ond rydych hefyd yn brif weithredwr sefydliad pwysig iawn yng Nghymru. Felly, nid yw'n swydd hawdd i'w dilyn. Pob dymuniad da i Adrian Crompton wrth iddo fynd i'r afael â hi. Ond mae'n werth nodi nad y bobl yma'n unig sy'n fawr eu parch tuag at Huw; mae wedi ennyn parch yn ehangach hefyd. Rwyf wedi ymweld â swyddfeydd archwilio ac archwilwyr cyffredinol eraill ledled y DU—ac yn wir, rydym yn siarad â hwy o bob cwr o'r byd—ac mae iddo enw da iawn. Nid oes gennyf amheuaeth o gwbl, pan fyddwch wedi cael rhywfaint o seibiant, Huw, y byddwch yn symud ymlaen at bethau eraill, a gwn eich bod wedi cael gyrfa amrywiol a diddorol iawn, ac rwy'n siŵr y bydd gennych lawer i'w roi o hyd i fywyd Cymru yn y dyfodol.
I'd like to add my few poor words to the eloquent encomiums of those who have spoken in this debate hitherto, and they're very genuinely meant. It would be very easy for a debate of this kind to degenerate into empty formality, but this is very much the opposite. I think that Huw Vaughan Thomas has been an outstanding public servant, not only in this office of auditor general, but in the many other roles that he's performed in the course of a long and distinguished career of public service.
Auditing, famously, is for those who find accountancy too exciting, but to be auditor general is a different thing altogether, and Huw famously started his time in office by saying, 'I'm not an accountant, but I have experience of being an accounting officer', and the two roles, of course, are very, very different. He has been, I think, an outstanding success as auditor general, starting on what we might have called a bit of a sticky wicket. He had to sort his own office out before he could start on anything else, and after a very unfortunate series of errors in his own department before he took office, he had to impose the kind of financial rectitude upon the audit office that he has tried to impose on all other arms of Government ever since.
He has been a firm hand on the tiller, and has steadied the ship, and in the course of the last seven or eight years, I think that he has transformed the audit office in Wales, and I think he has shown a depth of vision here as well, not just in the sense that he's applied a minute scrutiny to the accounts of Government departments, but also because he has exercised his power of choice in a very good way, and has concentrated upon, I think, some of the bigger issues that needed to be drawn out of the way that a huge amount of public money is spent in Wales, to the lasting benefit of the taxpayer and, indeed, good government in general.
Because I was running out of interesting reading material, I actually read the 2011 report of the Public Accounts Committee, when Darren Millar was the Chair of it, on the problems of the Wales Audit Office itself. That said, right at the very beginning of Huw's tenure of office, he was forthright, open and transparent, and that is the principle upon which he has conducted himself in his great office in the whole time he's been there. He has spoken truth to power, and there is no task, I think, more vital in a democratic system, because all Governments of whatever persuasion at times think that they have a kind of inviolability and that they can do no wrong, or little wrong. It is very important that the cross-party consensus that Nick Ramsay referred to should sometimes cause them to think again and to draw themselves up.
It would be tedious to go through the long list of public offices that Huw Vaughan Thomas has held, but I think it's an important element of his experience that he was the chief executive of two local authorities before he became the auditor general—in Gwynedd and Denbighshire. He chaired the Big Lottery Fund in Wales as well, and he had experience in Government departments in other parts of the United Kingdom. He's served on organisations like the Parole Board for England and Wales. He's got a vast breadth of experience, as well as a depth in the areas that we're talking about today. So, I think that we should salute him for his success in his office, and for the inheritance that he is handing on to his successor. He is a hard act to follow. Nobody is, of course, indispensable, but nevertheless I think he will be remembered as one of the great auditors, not just of Wales but also of the United Kingdom, and the whole people of Wales thank him for his service.
Hoffwn ychwanegu fy mhwt at folawd huawdl y rhai sydd wedi siarad yn y drafodaeth hon hyd yma, ac maent yn rhai diffuant iawn. Byddai'n hawdd iawn i drafodaeth o'r fath ddirywio'n ffurfioldeb gwag, ond mae'n gwbl groes i hynny. Credaf fod Huw Vaughan Thomas wedi bod yn was cyhoeddus rhagorol, nid yn unig yn swydd yr archwilydd cyffredinol, ond mewn llawer o rolau eraill y mae wedi'u cyflawni mewn gyrfa hir a nodedig o wasanaeth cyhoeddus.
Mae archwilio yn enwog am fod yn rhywbeth ar gyfer y rheini y mae cyfrifyddiaeth yn rhy gyffrous iddynt, ond mae bod yn archwilydd cyffredinol yn beth cwbl wahanol, ac mae'n hanesyn enwog fod Huw wedi dechrau ei amser yn yn y swydd drwy ddweud, 'Nid wyf yn gyfrifydd, ond mae gennyf brofiad o fod yn swyddog cyfrifyddu', ac mae'r ddwy rôl, wrth gwrs, yn wahanol iawn. Yn fy marn i, mae wedi bod yn llwyddiant ysgubol fel archwilydd cyffredinol, gan ddechrau gyda'r hyn y gallem ei alw'n sefyllfa anodd braidd. Bu'n rhaid iddo roi trefn ar ei swyddfa ei hun cyn y gallai ddechrau ar unrhyw beth arall, ac ar ôl cyfres anffodus iawn o gamgymeriadau yn ei adran ei hun cyn iddo ddechrau yn y swydd, bu'n rhaid iddo osod y math o uniondeb ariannol ar y swyddfa archwilio ag y ceisiodd ei osod ar bob cangen arall o Lywodraeth byth ers hynny.
Mae wedi bod yn llaw gadarn ar y llyw, ac wedi sefydlogi'r llong, ac yn ystod y saith neu wyth mlynedd diwethaf, credaf ei fod wedi trawsffurfio'r swyddfa archwilio yng Nghymru, ac rwy'n credu ei fod wedi dangos dyfnder y weledigaeth yma yn ogystal, nid yn unig yn yr ystyr ei fod wedi craffu'n fanwl ar gyfrifon adrannau'r Llywodraeth, ond hefyd oherwydd ei fod wedi arfer ei bŵer i ddewis mewn ffordd dda iawn, ac wedi canolbwyntio ar rai o'r pethau ehangach roedd angen eu canfod ynglŷn â'r ffordd y caiff swm enfawr o arian cyhoeddus ei wario yng Nghymru, er budd parhaol y trethdalwr ac yn wir, llywodraethu da yn gyffredinol.
Am fy mod yn brin o ddeunydd darllen diddorol, darllenais adroddiad 2011 y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, pan oedd Darren Millar yn Gadeirydd arno, ar broblemau Swyddfa Archwilio Cymru ei hun. Wedi dweud hynny, ar y dechrau un yn ei swydd, roedd Huw yn gadarn, yn agored ac yn dryloyw, a dyna'r egwyddorion y mae wedi eu dilyn yn ei swydd bwysig dros yr holl amser y bu ynddi. Mae wedi glynu at y gwir yn wyneb grym, ac nid oes unrhyw dasg sy'n fwy hanfodol mewn system ddemocrataidd yn fy marn i, oherwydd mae pob Llywodraeth o ba liw bynnag yn meddwl o bryd i'w gilydd ei bod yn ddihalog ac na all wneud dim o'i le, neu fawr o ddim yn anghywir. Mae'n bwysig iawn fod y consensws trawsbleidiol y cyfeiriodd Nick Ramsay ato yn peri iddynt ailfeddwl weithiau a gwella eu hunain.
Byddai'n ddiflas i mi fynd drwy'r rhestr hir o swyddi cyhoeddus y bu Huw Vaughan Thomas ynddynt, ond credaf mai un elfen bwysig o'i brofiad yw ei fod wedi bod yn brif weithredwr dau awdurdod lleol cyn iddo ddod yn archwilydd cyffredinol—yng Ngwynedd a sir Ddinbych. Cadeiriodd y Gronfa Loteri Fawr yng Nghymru hefyd, a chafodd brofiad mewn adrannau Llywodraeth mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Mae wedi gwasanaethu mewn sefydliadau fel Bwrdd Parôl Cymru a Lloegr. Mae ganddo brofiad helaeth, yn ogystal â dyfnder yn y meysydd rydym yn sôn amdanynt heddiw. Felly, credaf y dylem ei anrhydeddu am ei lwyddiant yn ei swydd, ac am y gwaddol y mae'n ei drosglwyddo i'w olynydd. Mae'n un anodd i'w ddilyn. Nid oes neb, wrth gwrs, yn anhepgor, ond serch hynny, credaf y caiff ei gofio fel un o'r archwilwyr mawr, nid yn unig yng Nghymru ond yn y Deyrnas Unedig hefyd, ac mae holl bobl Cymru yn ddiolchgar iddo am ei wasanaeth.
'The great auditors'—how do I follow that? I stand to be corrected, but I think it was Tony Blair who once said we cannot change our country without first changing ourselves. I might be wrong, but I think it was back when he was starting out and he first became Labour leader. I think the point you made about what the auditor general inherited with the Wales Audit Office as it was and the reputation that it had—clearly, it needed turning around for the good of government, for the good of Wales, for the good of everyone, and he achieved that. He first of all showed that the Wales Audit Office could meet the challenge and get on with the job of scrutinising everything else.
Yes, we do salute the outgoing auditor general, and we recognise that the next auditor general will have that tough act to follow. I think one thing is clear: yes, we've done a lot of hard-hitting reports over the last few years, and I know that Darren Millar and previous audit Chairs have also had their role to play in earlier reports, and that job is not going to get any easier—let's not pretend it will. The Assembly now has been with us for 20 years. We're looking at the transformation of this place into a Parliament, and it's going to become increasingly important for the Wales Audit Office to step up to the mark as well and renew itself.
It's interesting that Huw Vaughan Thomas leaves at a time when we have the situation here with the multiple leadership elections going on in the different parties. So, currently, the parties here are in a process of renewal and rejuvenation, which is so important to all parties, and so important to government.
I'm sure that Huw will rejuvenate himself once he's left the auditor general's office, and will very much appreciate the rest and a change of life. We've got to look to the future now. We've got to make sure that we get on with the job that we're tasked with, and it's not just a question of criticising the Government when we feel they've done wrong, it's a question of appreciating where Government gets it right as well. We have, of course, the great advantage on the Public Accounts Committee that we get to speak to the officials, not just the Minister—it's not just the Cabinet Secretaries, it's not just the headline, but it is what lies beneath that. It's the area that doesn't often get the publicity that it needs, and it's our job on the Public Accounts Committee, and indeed, of course, the other committees in the Assembly, to make sure that over the future months and years to come that light is shone on areas of public life that don't always get it, and we all work together to try and make Wales a little bit of a better place.
'Yr archwilwyr mawr'—sut y mae dilyn hynny? Rwy'n barod i gael fy nghywiro, ond credaf mai Tony Blair a ddywedodd unwaith na allwn newid ein gwlad heb yn gyntaf newid ein hunain. Efallai fy mod yn anghywir, ond rwy'n credu iddo ddweud hynny yn ôl pan ddaeth yn arweinydd Llafur. Credaf fod y pwynt a wnaethoch am yr hyn a etifeddodd yr archwilydd cyffredinol gyda Swyddfa Archwilio Cymru fel yr oedd a'r enw oedd ganddi—yn amlwg, roedd angen ei newid er budd llywodraeth, er budd Cymru, er lles pawb, a llwyddodd i wneud hynny. Dangosodd yn gyntaf oll y gallai Swyddfa Archwilio Cymru ateb yr her a bwrw ymlaen gyda'r gwaith o graffu ar bopeth arall.
Rydym yn anrhydeddu'r archwilydd cyffredinol sy'n ymadael, ac rydym yn cydnabod y bydd gan yr archwilydd cyffredinol nesaf waith caled i lenwi ei esgidiau. Credaf fod un peth yn glir: rydym wedi gwneud llawer o adroddiadau cadarn dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, a gwn fod Darren Millar a Chadeiryddion archwilio blaenorol wedi chwarae rôl mewn adroddiadau cynharach hefyd, ac nid yw'r gwaith hwnnw'n mynd i fynd yn haws—gadewch inni beidio ag esgus ei fod. Mae'r Cynulliad wedi bod gyda ni bellach ers 20 mlynedd. Rydym yn ystyried gweddnewid y lle hwn yn Senedd, a bydd yn dod yn fwyfwy pwysig i Swyddfa Archwilio Cymru ymateb i'r her yn ogystal, ac adnewyddu ei hun.
Mae'n ddiddorol bod Huw Vaughan Thomas yn gadael ar adeg pan fydd gennym sefyllfa yma gyda'r etholiadau arweinyddiaeth lluosog yn digwydd yn y gwahanol bleidiau. Felly, ar hyn o bryd, mae'r pleidiau yma yn broses o adnewyddu ac adfywio, sydd mor bwysig i bob plaid, ac mor bwysig i lywodraeth.
Rwy'n siŵr y bydd Huw yn adfywio ei hun pan fydd wedi gadael swydd yr archwilydd cyffredinol, ac y bydd yn gwerthfawrogi'r seibiant a newid bywyd yn fawr. Rhaid inni edrych tua'r dyfodol yn awr. Rhaid inni wneud yn siŵr y gallwn fwrw ati gyda'r gwaith y disgwylir inni ei wneud, ac nid yw'n fater syml o feirniadu'r Llywodraeth pan fyddwn yn teimlo eu bod wedi gwneud rhywbeth o'i le, mae'n fater o werthfawrogi lle mae'r Llywodraeth yn gwneud pethau'n iawn yn ogystal. Wrth gwrs, mae gennym fantais fawr ar y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn yr ystyr ein bod yn cael cyfle i siarad â'r swyddogion, nid yn unig y Gweinidog—mae'n ymwneud â mwy nag Ysgrifenyddion y Cabinet yn unig, y penawdau'n unig, ond â'r hyn sydd oddi tanynt. Mae'n faes nad yw'n cael y cyhoeddusrwydd sydd ei angen arno yn aml, a'n gwaith ni ar y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, a'r pwyllgorau eraill yn y Cynulliad wrth gwrs, yw gwneud yn siŵr dros y misoedd a'r blynyddoedd i ddod fod goleuni'n cael ei daflu ar feysydd o fywyd cyhoeddus nad ydynt bob amser yn ei gael, a bod pawb ohonom yn gweithio gyda'n gilydd i geisio gwneud Cymru yn lle ychydig bach gwell.
Diolch yn fawr i Nick Ramsay am ddod â’r datganiad ar ran y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus heddiw, sy’n fy ngalluogi i, ar ran y Pwyllgor Cyllid, i ategu ein diolch i’r archwilydd cyffredinol. Mae e’n gweithio gyda phwyllgor Nick, wrth gwrs, yn bennaf. Mae llywodraethiant swyddfa’r archwilydd cyffredinol yn dod i’r Pwyllgor Cyllid, ac rydym ni wedi gwerthfawrogi’n fawr iawn barodrwydd Huw Vaughan Thomas i gydweithio â ni, a hefyd y ffordd mae wedi hwyluso'r gwaith yna. Am eiliad yn fanna, pan oeddech chi'n sôn am adfywio, roeddwn i'n meddwl bod Huw yn mynd i droi mewn i ryw fath o Doctor Who, ac yn adfywio mewn rhyw ffurf arall, eto fyth. Ond nid yw e cweit y math yna, efallai, ond mae'n sicr wedi dod â goleuni lle'r oedd angen dod â goleuni, ac wedi sicrhau bod ein democratiaeth ni yn fan hyn yn gweithio yn llawer mwy llwyddiannus.
Jest i ni atgoffa ein hunain, mae Huw fel yr archwilydd cyffredinol yn un o ychydig brif swyddogion y gwasanaeth cyhoeddus yng Nghymru rydym ni fel Cynulliad yn eu penodi yn fan hyn, ac felly mae'n briodol ein bod ni'n cofnodi yn swyddogol ein diolchiadau iddo fe. Mae e wedi gadael gwaddol i'r Pwyllgor Cyllid. Mae e wedi archwilio o dan y drefn sydd yn rheoli ei waith yntau, ac wedi penderfynu bod angen gwella deddfwriaeth er mwyn gwneud gwaith yr archwilydd cyffredinol nesaf yn fwy hwylus, a gwaith y swyddfa yn fwy hwylus. Felly, mae e wedi gadael gwaddol i ni gydweithio arno fe hefyd. Ond y prif beth i'w wneud yw dweud rhywbeth na allwn fod wedi'i ddweud yn y Senedd arall roeddwn i'n Aelod ohoni unwaith, sef troi at rywun yn y galeri, sydd ddim yn ddieithryn i ni, gan gyfeirio ato fe yn bersonol, a diolch i Huw Vaughan Thomas am ei waith fel Archwilydd Cyffredinol Cymru, a dweud wrtho fe, 'Peidiwch â bod yn ddieithryn i'r Cynulliad o hyn ymlaen ychwaith.'
Thank you to Nick Ramsay for bringing this statement forward on behalf of the Public Accounts Committee today, which enables me, on behalf of the Finance Committee, to endorse the thanks expressed to the auditor general. Although he works mainly with Nick's committee, of course, the governance of the auditor's office come to the Finance Committee, and we have very much appreciated the willingness of Huw Vaughan Thomas to collaborate with us, and the way in which he has facilitated that work. For a second there, when you were talking about regeneration, I thought that Huw was going to become some sort of Doctor Who and regenerate in some alternative form. But, it’s not quite that situation. But, he has certainly cast light where light needed to be cast and has ensured that our democracy here works far more successfully.
Just to remind ourselves that Huw as auditor general is one of the few lead officials within public service in Wales that we as an Assembly appoint. Therefore, it is appropriate that we officially put on record our thanks to him. He has left a legacy for the Finance Committee. He has audited under the systems governing his operations and decided that legislation needed to be improved to facilitate the work of the next auditor general and of the office in future. Therefore, he has left a legacy for us to work with too. But, the main thing to do and to say today is something that I couldn’t have done in the Parliament that I was once a Member of, and that is to turn to somebody in the gallery, who isn’t a stranger to us, and to refer to him in personal terms and to thank Huw Vaughan Thomas for all of his work as Auditor General for Wales, and to tell him, 'Don’t be a stranger to this Assembly from now on either.'
When people ask me to give them a solid reason why we should have more Assembly Members, I often cite the fact that not only do I chair the Public Accounts Committee and have that role of looking back, but of course I sit with Simon Thomas on the Finance Committee with the job of looking financially forward. I'm trying to look both ways at once sometimes, which wouldn't happen in larger institutions. And of course I've spoken about public accounts, but it was the Finance Committee that had the valuable role of recruiting the new auditor general, and I sat with Simon Thomas on the interview panel—it seems a long time ago now—to make sure that—
Pan fydd pobl yn gofyn imi roi rheswm cadarn pam y dylem gael rhagor o Aelodau Cynulliad, yn aml byddaf yn dweud nid yn unig fy mod yn cadeirio'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a bod gennyf rôl i edrych yn ôl, ond wrth gwrs rwy'n aelod o'r Pwyllgor Cyllid gyda Simon Thomas gyda'r gwaith o edrych ymlaen yn ariannol. Rwy'n ceisio edrych y ddwy ffordd ar unwaith weithiau, ac ni fyddai hynny'n digwydd mewn sefydliadau mwy o faint. Ac wrth gwrs rwyf wedi siarad am gyfrifon cyhoeddus, ond y Pwyllgor Cyllid oedd â'r rôl werthfawr o recriwtio'r archwilydd cyffredinol newydd, ac roeddwn yn aelod o'r panel cyfweld gyda Simon Thomas—mae'n ymddangos fel amser maith yn ôl bellach—i wneud yn siŵr fod—
It was snowing.
Roedd hi'n bwrw eira.
I wondered why it seemed so long ago. Yes, it was a totally different weather situation then.
But, yes, you're quite right: it's as we discussed during that process. This is an important role. That cannot be overstated. I think I said 'understated' in my initial speech; I meant 'overstated', of course. It cannot be overstated, and it's really important that the process, not just the people involved, but the process of audit itself moves on and develops. It wasn't that long ago, of course, that the Wales Audit Office came into existence, compared with other audit bodies across the UK. So, it's still a young body, but as I said before, it will have a very increasing role.
I've been very grateful to Huw Vaughan Thomas for the support he's given me and the committee clerks during my time as the Chair of public accounts, and I'm convinced that he leaves a legacy of which he can be proud, and which stands us in good stead for the future.
Roeddwn i'n meddwl tybed pam ei bod hi'n ymddangos mor hir yn ôl. Oedd, roedd y sefyllfa dywydd yn hollol wahanol bryd hynny.
Ond rydych yn hollol iawn: dyna fel y trafodasom yn ystod y broses honno. Mae hon yn rôl bwysig. Ni ellir gorbwysleisio hynny. Credaf imi ddweud 'tanddatgan' yn fy araith gychwynnol; yr hyn a olygwn oedd 'gorbwysleisio', wrth gwrs. Ni ellir ei orbwysleisio, ac mae'n bwysig iawn fod y broses, nid y bobl sy'n rhan ohoni yn unig, ond y broses archwilio ei hun yn symud ymlaen ac yn datblygu. Nid oes amser maith wrth gwrs ers i Swyddfa Archwilio Cymru ddod i fodolaeth, o'i gymharu â chyrff archwilio eraill ledled y DU. Felly, mae'n dal i fod yn gorff ifanc, ond fel y dywedais o'r blaen, bydd rôl gynyddol iawn ganddo.
Rwyf wedi diolch yn fawr iawn i Huw Vaughan Thomas am y cymorth a roddodd i mi ac i glercod y pwyllgor yn ystod fy nghyfnod fel Cadeirydd cyfrifon cyhoeddus, ac rwy'n argyhoeddedig ei fod yn gadael gwaddol y gall fod yn falch ohono, ac un sy'n ein rhoi mewn sefyllfa dda ar gyfer y dyfodol.
I just want to pay my tribute as well to the work of Huw Vaughan Thomas for the eight years that he served as auditor general. Six of those he spent with me as the Chair of the Public Accounts Committee, and I have to say that he was always extremely professional. He maintained absolutely his independence, and of course he pulled no punches in the reports that he published. Many of those reports would regularly hit the headlines, as they have done since.
I think it's testament to his work that the committee was able to undertake a number of reforms as well in the last Assembly, as a result of the sound advice and the wisdom that was given to us by the auditor general in terms of adapting our own working practices. I can recall many a meeting in different parts of the UK when the committee went to meet with audit committees up in Scotland, in the Republic of Ireland and in Northern Ireland, and it's fair to say that the respect that was there amongst his counterparts in those legislatures was extremely high in terms of the regard in which Huw was held.
And, of course, it is important to point out that for much of the decades of public service that Huw has given to the nation of the UK and this nation of Wales, the biggest proportion of that has been here in our country. On behalf of the people of north Wales and my own constituents, I want to put on record Huw's contribution as chief executive of Denbighshire for a number of years—a local authority that had its challenges during his tenure there, but, again, one that was under good leadership during his time in office.
I think it's also just important to put on record that Huw has not just made a huge impact in terms of his contribution to the public sector, but also to the charitable sector over the years. He's held many roles on a number of charities that also, of course, benefit the public, not least his work as chair of the National Registers of Communication Professionals Working with Deaf and Deafblind People and of course the national trustee status that he held with RNID in Wales, and of course roles on the Prince's Trust and other organisations too. I think it's important to reflect that when you give work out, giving it to a busy person is very often the way to make sure that things are done. And I know that Huw's time was not his own very often, and that he will cherish, no doubt, the extra time that he will now have to be able to focus on his own personal interests. But I wish him every success in his retirement. I think his CBE was richly deserved in the birthday honours list, and I look forward very much to seeing what role Huw will play in the future of Wales as we go forward.
Just one final comment. We've referred to the strains on Assembly Members at times and our capacity to work. I couldn't help but notice that the Llywydd made a statement on the future of the Assembly earlier on today. It's worth reflecting on the fact that, of course, Huw Vaughan Thomas did serve on the Richard commission way back when, which made some clear recommendations about the capacity of this National Assembly, and his sage advice on the Richard commission, I believe, still stands today. If there's something else that I think it's important for us to reflect on, it's the advice that he gave as a member of that Richard commission on the capacity of this Assembly, and in particular the numbers of Assembly Members.
Hoffwn innau dalu fy nheyrnged hefyd i waith Huw Vaughan Thomas am yr wyth mlynedd y bu'n gwasanaethu fel archwilydd cyffredinol. Treuliodd chwech o'r rheini gyda minnau'n Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, a rhaid imi ddweud ei fod bob amser yn hynod o broffesiynol. Cadwodd ei annibyniaeth yn llwyr, ac wrth gwrs nid oedd yn ildio rhag ei dweud hi yn yr adroddiadau a gyhoeddwyd ganddo. Byddai llawer o'r adroddiadau hynny'n cyrraedd y penawdau'n rheolaidd, fel sydd wedi digwydd ers hynny.
Credaf mai arwydd o'i waith oedd bod y pwyllgor wedi gallu cyflawni nifer o ddiwygiadau yn ystod y Cynulliad diwethaf hefyd, o ganlyniad i'r cyngor cadarn a'r doethineb a roddwyd i ni gan yr archwilydd cyffredinol ar addasu ein harferion gwaith ein hunain. Cofiaf sawl cyfarfod mewn gwahanol rannau o'r DU pan aeth y pwyllgor i gyfarfod â phwyllgorau archwilio yn yr Alban, Gweriniaeth Iwerddon a Gogledd Iwerddon, ac mae'n deg dweud bod y parch a oedd yno ymhlith ei gymheiriaid yn y deddfwrfeydd hynny yn eithriadol o fawr o ran yr enw da a oedd gan Huw.
Ac wrth gwrs, mae'n bwysig nodi, o'r degawdau lawer o wasanaeth cyhoeddus y mae Huw wedi ei roi i'r DU a Chymru, mae'r gyfran fwyaf ohonynt wedi bod yma yn ein gwlad. Ar ran pobl gogledd Cymru a fy etholwyr fy hun, rwyf am gofnodi cyfraniad Huw Lewis fel prif weithredwr sir Ddinbych am nifer o flynyddoedd—awdurdod lleol a wynebodd ei heriau yn ystod ei amser yno, ond unwaith eto, cafodd ei arwain yn dda yn ystod ei gyfnod yn y swydd.
Credaf hefyd ei bod hi'n bwysig inni gofnodi bod Huw nid yn unig wedi cael effaith enfawr o ran ei gyfraniad i'r sector cyhoeddus, ond hefyd i'r sector elusennol dros y blynyddoedd. Mae wedi cael llawer o rolau gyda nifer o elusennau sydd hefyd, wrth gwrs, o fudd i'r cyhoedd, nid yn lleiaf ei waith fel Cadeirydd y Cofrestri Cenedlaethol Gweithwyr Cyfathrebu Proffesiynol yn gweithio gyda Phobl Fyddar a Byddar a Dall ac wrth gwrs, y statws ymddiriedolwr cenedlaethol a oedd ganddo gyda'r Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Fyddar a Thrwm eu Clyw yng Nghymru, a rolau gydag Ymddiriedolaeth y Tywysog a sefydliadau eraill hefyd wrth gwrs. Mae'n bwysig ystyried pan fyddwch yn rhoi gwaith allan, fod ei roi i berson prysur yn aml yn ffordd o wneud yn siŵr fod pethau'n cael eu gwneud. A gwn nad oedd amser Huw yn eiddo iddo ef ei hun yn aml iawn, ac yn ddi-os, bydd yn trysori'r amser ychwanegol a fydd ganddo yn awr i ganolbwyntio ar ei ddiddordebau personol. Ond rwy'n dymuno pob llwyddiant iddo yn ei ymddeoliad. Rwy'n credu bod ei CBE yn gwbl haeddiannol yn y rhestr anrhydeddau pen-blwydd, ac edrychaf ymlaen yn fawr at weld pa rôl y bydd Huw yn ei chwarae yn y dyfodol yng Nghymru.
Un sylw olaf. Rydym yn cyfeirio at y straen ar Aelodau Cynulliad ar adegau, a'n capasiti i weithio. Ni allwn helpu ond sylwi bod y Llywydd wedi gwneud datganiad ar ddyfodol y Cynulliad yn gynharach heddiw. Mae'n werth myfyrio ar y ffaith bod Huw Vaughan Thomas, wrth gwrs, wedi gwasanaethu ar gomisiwn Richard dro'n ôl pan wnaed argymhellion clir ynglŷn â chapasiti'r Cynulliad Cenedlaethol hwn, ac rwy'n credu bod ei gyngor doeth ar gomisiwn Richard yn dal i sefyll heddiw. Yn anad dim arall y credaf ei bod hi'n bwysig inni ei ystyried, y cyngor a roddodd fel aelod o gomisiwn Richard ar gapasiti'r Cynulliad yw hwnnw, ac yn enwedig niferoedd Aelodau Cynulliad.
I've very little to add to that, Llywydd, you'll be pleased to know, other than as a former PAC chair, I know how closely Darren Millar worked with Huw and did a lot of important work. I should probably have pointed out at the start that Huw is in the gallery. I'm just thinking of people watching this from outside and we're all looking heavenward as if he's sitting on a cloud somewhere, but no, he's actually there. But all that remains for me to say is congratulations on your CBE and good luck in the future.
Nid oes fawr ddim i'w ychwanegu at hynny, Lywydd, fe fyddwch yn falch o wybod, heblaw fy mod yn gwybod pa mor agos y gweithiodd Darren Millar fel cyn-Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus gyda Huw a gwnaethant lawer o waith pwysig. Dylwn fod wedi nodi ar y cychwyn, mae'n debyg, fod Huw yn yr oriel. Rwy'n meddwl am bobl yn gwylio hyn o'r tu allan ac rydym oll yn edrych tua'r nef fel pe bai'n eistedd ar gwmwl yn rhywle, ond na, mae yno yn y cnawd. Ond y cyfan sydd ar ôl gennyf i'w ddweud yw llongyfarchiadau ar eich CBE a phob lwc yn y dyfodol.
Diolch i'r Cadeirydd. Diolch i'r archwilydd cyffredinol a phob dymuniad da yn y dyfodol ar ein rhan ni i gyd yn y Cynulliad yma.
I thank the Chair. I also thank the auditor general and best wishes for the future from us all at this Assembly.
Yr eitem nesaf felly yw'r ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad i'r Cynulliad o dan Reol Sefydlog 22.9. Rydw i'n galw ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig, Jayne Bryant.
The next item is the debate on the Standards of Conduct Committee's report to the Assembly under Standing Order 22.9. I call on the Chair of the committee to move the motion, Jayne Bryant.
Cynnig NDM6773 Jayne Bryant
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn ystyried Adroddiad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad—Adroddiad 02-18 a osodwyd gerbron y Cynulliad ar 9 Gorffennaf 2018 yn unol â Rheol Sefydlog 22.9
2. Yn cymeradwyo'r argymhelliad yn yr adroddiad bod achos o dorri amodau wedi ei ganfod a phenderfynu y dylai'r Aelod, o dan Reol Sefydlog 22.10 (iii) gael ei geryddu a'i wahardd o drafodion y Cynulliad am gyfnod o 14 diwrnod calendr, gan ddechrau ar ddiwrnod cyntaf tymor y Cynulliad ar ôl toriad yr haf (17 Medi 2018).
Motion NDM6773 Jayne Bryant
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Considers the Report of the Standards of Conduct Committee—Report 02-18 laid before the Assembly on 9 July 2018 in accordance with Standing Order 22.9
2. Endorses the recommendation in the report that a breach has been found and resolves that the Member, under Standing Order 22.10 (iii) should be sanctioned and excluded from Assembly proceedings for the period of 14 calendar days commencing on the first day of the Assembly term after summer recess (17 September 2018).
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. As Chair of the Standards of Conduct Committee I formally move the motion. The committee considered the report from the National Assembly for Wales Commissioner for Standards in relation to a complaint made against Rhianon Passmore AM for bringing the Assembly into disrepute, which is a breach of the code of conduct. The committee's report details the facts relating to the complaint and sets out in full the committee's reasons for its recommendation. The Standards of Conduct Committee gave the commissioner's report careful consideration and concluded that a sanction was appropriate in this case. This decision was not taken lightly, but it was agreed that the breach warranted a significant sanction. I call on the Assembly to endorse the committee's recommendation.
Diolch, Lywydd. Fel Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, rwy'n gwneud y cynnig yn ffurfiol. Ystyriodd y pwyllgor yr adroddiad gan Gomisiynydd Safonau Cynulliad Cenedlaethol Cymru mewn perthynas â chwyn yn erbyn Rhianon Passmore AC am ddwyn anfri ar y Cynulliad, sy'n torri amodau cod ymddygiad y Cynulliad. Mae adroddiad y pwyllgor yn rhoi manylion y ffeithiau sy'n berthnasol i'r gŵyn ac yn nodi rhesymau'r pwyllgor dros ei argymhelliad yn llawn. Mae'r Pwyllgor Safonau Ymddygiad wedi rhoi ystyriaeth ofalus i adroddiad y comisiynydd a daeth i'r casgliad fod cosb yn briodol yn yr achos hwn. Nid ar chwarae bach y gwnaed y penderfyniad hwn, ond cytunwyd bod yr achos o dorri amodau yn galw am gerydd sylweddol. Galwaf ar y Cynulliad i gymeradwyo argymhelliad y pwyllgor.
Llywydd, I rise today to read out a statement from Rhianon Passmore AM in her own words. So, the words that I’m about to read were written by her and not by myself.
'Llywydd, I apologise to you and all Members of the National Assembly for my absence today. I am grateful for you allowing the leader of the house to read out this personal statement to the Assembly. I referred myself to the standards commissioner, I assume responsibility for my actions. I accept the recommendations of the commissioner and the decision of the Assembly standards committee. I apologise.
'Whilst I can often be described in public as a self-confident female politician, I've had to encounter private struggles that I have found it difficult to master. While I wish to maintain privacy for my private life and for my family, I do want to acknowledge the support I have received during this incredibly difficult time. I remain committed to doing my job for the people who elected me to the best of my ability.
'None of this excuses my guilt for breaking the law. I am profoundly sorry for that. I want to recognise the humanity that has been shown to me in private correspondence from Members across the Chamber and from journalists who scrutinise our work. I will ensure that the issues in my private life are tackled, and I remain committed to passionately serving the constituents I'm honoured to represent to the best of my ability. I know I have to regain people's trust, and I shall work my hardest, and to the best of my ability, every day to achieve that. Thank you. Rhianon Passmore AM.'
Diolch.
Lywydd, rwy'n codi heddiw i ddarllen datganiad gan Rhianon Passmore AC yn ei geiriau ei hun. Felly, ysgrifennwyd y geiriau rwyf ar fin eu darllen ganddi hi ac nid gennyf fi.
'Lywydd, rwy'n ymddiheuro i chi a phob Aelod o'r Cynulliad Cenedlaethol am fy absenoldeb heddiw. Rwy'n ddiolchgar i chi am ganiatáu i arweinydd y tŷ i ddarllen y datganiad personol hwn i'r Cynulliad. Cyfeiriais fy hun at y comisiynydd safonau, rwy'n cymryd cyfrifoldeb am fy ngweithredoedd. Rwy'n derbyn argymhellion y comisiynydd a phenderfyniad pwyllgor safonau'r Cynulliad. Rwy'n ymddiheuro.
'Er y gellid yn aml fy nisgrifio yn gyhoeddus fel gwleidydd benywaidd hunanhyderus, rwyf wedi gorfod wynebu brwydrau preifat y cefais hi'n anodd eu goresgyn. Er fy mod am gynnal preifatrwydd fy mywyd preifat a fy nheulu, rwyf am gydnabod y gefnogaeth a gefais yn ystod y cyfnod hynod o anodd hwn. Rwy'n dal i fod yn ymrwymedig i wneud fy ngwaith ar ran y bobl a wnaeth fy ethol hyd eithaf fy ngallu.
'Nid oes dim o hyn yn esgusodi fy euogrwydd am dorri'r gyfraith. Mae'n wirioneddol ddrwg gennyf am hynny. Hoffwn gydnabod y caredigrwydd a ddangoswyd tuag ataf mewn gohebiaeth breifat gan Aelodau ar draws y Siambr a chan newyddiadurwyr sy'n craffu ar ein gwaith. Byddaf yn sicrhau fy mod yn mynd i'r afael â'r problemau yn fy mywyd preifat, ac rwy'n parhau'n gwbl ymrwymedig i wasanaethu'r etholwyr y mae'n fraint gennyf eu cynrychioli hyd eithaf fy ngallu. Gwn fod yn rhaid i mi adennill ymddiriedaeth pobl, a byddaf yn gweithio mor galed ag y gallaf, a hyd eithaf fy ngallu, bob dydd i gyflawni hynny. Diolch. Rhianon Passmore AC.'
Diolch.
Cadeirydd y pwyllgor i ymateb—Jayne Bryant.
Committee Chair to respond—Jayne Bryant.
Diolch, Llywydd. I'd like to thank the Member once again for providing a further statement today and for putting on record, once again, her apology.
Diolch, Lywydd. Hoffwn ddiolch i chi unwaith eto am ddarparu datganiad pellach heddiw ac am gofnodi ei hymddiheuriad unwaith eto.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Yr eitem nesaf yw'r cynnig i nodi'r adroddiad blynyddol ar gynllun ieithoedd swyddogol Comisiwn y Cynulliad ar gyfer 2017-18. Galwaf ar aelod o'r Comisiwn, Adam Price.
The next item is the motion to note the annual report on the Assembly Commission’s official languages scheme for 2017-18. I call on a member of the Commission, Adam Price.
Cynnig NDM6774 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â pharagraff 8(8) o Atodlen 2 i Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006:
Yn nodi'r Adroddiad Cydymffurfio Blynyddol ar Gynllun Ieithoedd Swyddogol Comisiwn y Cynulliad, a osodwyd gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru ar 11 Gorffennaf 2018.
Motion NDM6774 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with paragraph 8(8) of Schedule 2 of the Government of Wales Act 2006:
Notes the Annual Compliance Report on the Assembly Commission’s Official Languages Scheme, laid before the National Assembly for Wales on 11 July 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. Pleser o’r mwyaf yw cyflwyno’r adroddiad blynyddol hwn ar gynllun ieithoedd swyddogol Comisiwn y Cynulliad ar gyfer y pumed Cynulliad.
Mae’r Comisiwn wedi gosod y nod o fod yn sefydliad sy’n adnabyddus am ddarparu gwasanaethau dwyieithog rhagorol ac arloesol, ac i fod yn gorff sy’n esiampl i gyrff eraill yng Nghymru a thu hwnt. Mae’n braf, felly, cyflwyno’r adroddiad yma o gynnydd ar yr uchelgais hon.
Symudaf yn gyntaf at y themâu a bennwyd ar gyfer cyfnod y cynllun. Rydym wedi pennu pum thema i strwythuro ein gwaith, gyda’r nod o gyflawni ein huchelgais o fod yn sefydliad gwirioneddol ddwyieithog sy’n edrych am bob cyfle i hybu a hwyluso defnyddio’r Gymraeg.
Mae’r thema gyntaf yn ymwneud â recriwtio, ac, fel y gwnaethom ni ymrwymo erbyn yr haf eleni, rydym wedi mabwysiadu dull newydd o recriwtio. O hyn ymlaen, felly, bydd y Comisiwn yn pennu lefel sgiliau iaith Gymraeg ar gyfer pob swydd y byddwn yn ei hysbysebu. Bydd lefel sylfaenol o sgiliau Cymraeg yn rhan o’r disgrifiad swydd ar gyfer unrhyw swydd lle nad oes angen lefel uwch o sgiliau. Ar gyfer swyddi y mae angen lefel uwch o sgiliau iaith Gymraeg, rydym hefyd wedi cyflwyno fframwaith sy’n diffinio’r lefelau hynny o un i bump.
Dyma ddatganiad pendant, Llywydd, o’n dyhead i gefnogi gweithlu ein Senedd genedlaethol i berchnogi’r Gymraeg yn ddiwahân i gadarnhau ei safle a’i statws fel iaith sy’n eiddo i holl ddinasyddion Cymru, ac i gymryd camau ymarferol i alluogi ein staff i gyd i wasanaethu pobl Cymru yn ein dwy iaith.
Yr ail thema yw sgiliau iaith, ac, unwaith eto, pennwyd cyfres o dargedau i’w cyflawni erbyn haf 2018. Dros y flwyddyn diwethaf, mae’r tîm sgiliau iaith wedi gweithio ar ddatblygu rhaglen hyfforddiant sgiliau iaith Gymraeg sydd ar gael i bawb, o ddysgwyr newydd i siaradwyr Cymraeg rhugl. Dros yr haf, byddwn yn treialu mwy o hyfforddiant dwys, ac mae staff ac Aelodau wedi cael cyfle i fod yn rhan o ddarpariaeth breswyl y project Cymraeg Gwaith o dan ofal y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol.
O ran cynlluniau ieithyddol, sef y trydydd thema yn y cynllun, mae’r holl wasanaethau wedi bod yn diweddaru eu cynlluniau iaith gyda chefnogaeth y tîm ieithoedd swyddogol. Yn ogystal â sicrhau bod gan ein gweithlu lefel briodol o sgiliau Cymraeg, mae’n hollbwysig, wrth gwrs, ein bod ni'n cynllunio’n fwriadus i roi pob cyfle i’n staff ddefnyddio’u sgiliau Cymraeg, waeth ar ba lefel, yn eu gwaith. Wrth adolygu ein cynlluniau iaith gwasanaeth, rydym wedi gweld peuoedd iaith yn datblygu o fewn y sefydliad, gydag aelodau timau yn gweithio’n fewnol drwy gyfrwng y Gymraeg, ond yn darparu’r gwasanaeth allanol yn gwbl ddwyieithog. Mae’r peuoedd hyn yn rhywbeth y byddwn yn awyddus i’w datblygu ymhellach dros y flwyddyn i ddod.
Mae’r pedwerydd thema yn ymwneud â thrafodion y Cynulliad. Mae’r gwaith yn y maes hwn wedi canolbwyntio ar gefnogi Aelodau a hwyluso gweithio dwyieithog.
Thema pump yw’r un mwyaf eang o ran y gwaith a wnaed dros y flwyddyn. Mae’r targedau fan hyn yn rhai gweddol syml ar y cyfan, ond, gyda’i gilydd, byddant yn gwneud cyfraniad mawr at newid delwedd ac ethos ein sefydliad i adlewyrchu’r genedl ddwyieithog rydym yn ei gwasanaethu. Bellach, mae bathodynnau a llinynnau gwddf yn cael eu defnyddio a’u dosbarthu yn ddiofyn, er enghraifft, ac mae llawer o staff y Comisiwn yn defnyddio’r bathodyn 'iaith gwaith' ar eu e-byst hefyd. Fel y byddech chi'n ddisgwyl, mae ein gwaith ar dechnoleg iaith wedi parhau, gan gynnwys gwaith sydd wedi arwain at broject cyffrous iawn ar gyfer y Swyddfa Gyflwyno a thîm y Cofnod.
I symud ymlaen felly at y safonau gwasanaeth o fewn y cynllun, mae’r adroddiad yn cynnwys gwybodaeth am y ffordd rŷm ni wedi cynnal y safonau a osodwyd. Am y tro cyntaf eleni, mae’r adroddiad blynyddol yn cynnwys ystadegau ar nifer o elfennau o’r gwasanaethau rŷm ni yn eu darparu. Yn ystod y broses o ddrafftio’r cynllun, dywedodd y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu wrthym y byddai data o’r fath yn ddefnyddiol i helpu Aelodau i fonitro ein perfformiad mewn rhai meysydd. Felly, maen nhw wedi eu gosod mas yn yr adroddiad blynyddol. Edrychaf ymlaen at gydweithio ymhellach â’r pwyllgor yn y gwaith hwn yn y dyfodol agos. Mae'n rhaid i mi droi reit tu ôl i'ch gweld chi. Bydd y data yma yn ffurfio gwaelodlin ar gyfer mesur ein perfformiad dros y blynyddoedd i ddod a thargedu hyfforddiant i staff. Byddwn hefyd yn gwneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau bod mwy o wybodaeth ddwyieithog, gan gynnwys tystiolaeth a deddfwriaeth, ar gael i Aelodau Cynulliad wrth iddynt gymryd rhan mewn trafodion a pharatoi ar eu cyfer.
Yn olaf, at fonitro a chydymffurfio, yn yr adroddiad rŷm ni yn adrodd ar y cwynion a'r adborth rŷm ni wedi eu derbyn, a'r camau a gymerwyd ac unrhyw gamau y byddwn ni'n eu cymryd i gywiro methiannau ac i wella cydymffurfiaeth â'r cynllun yn barhaus, yn ysbryd tryloywder a rhoi sicrwydd i bobl Cymru fod y sefydliad hwn yn un sy'n cymryd cydraddoldeb ieithyddol o ddifrif mewn gair a gweithred. Unwaith eto, bydd y manylion yma yn eich helpu chi i ddal Comisiwn y Cynulliad i gyfrif am ein gwaith yn eich cefnogi chi a phobl Cymru i weithio ac i ymgysylltu â ni fel sefydliad yn eich dewis chi o ran iaith swyddogol, ac felly gwella ein gwasanaethau dwyieithog ymhellach i'r dyfodol. Diolch yn fawr.
Thank you, Llywydd. It gives me great pleasure to present this annual report on the Assembly Commission’s official languages scheme for the fifth Assembly.
The Commission has set the aim of being an institution that’s known for providing excellent bilingual services that are innovative, and to be a body that’s an example for other bodies in Wales and beyond. It’s good, therefore, to present this report on progress on this ambition.
First, I will address the themes that have been set for the period of the scheme. We have set five themes to structure our work, with the aim of achieving our ambition of becoming a truly bilingual institution that looks for every opportunity to facilitate and promote the use of the Welsh language.
The first theme relates to recruitment, and, as we committed to achieving by this summer, we have adopted a new approach to recruitment. Now, the Commission will set specific Welsh language skills levels for every post that we will advertise. This will mean that a basic level of Welsh language skills will be part of the job description for any role that does not require a higher level of skills. For posts that require a higher level of Welsh language skills, we have introduced a matrix that defines those levels from one to five.
This is a clear statement, Llywydd, of our ambition to support the workforce of our national Parliament to take ownership of the Welsh language, without exception, to confirm its position and status as a language that belongs to all citizens of Wales, and to take practical steps to enable all of our staff to serve the people of Wales in both our languages.
The second theme is language skills, and, again, a series of targets have been set to be delivered by the summer of 2018. Over the past year, the language skills team has worked on developing a Welsh language skills training programme that is available to all, from new learners to fluent Welsh speakers. Over the summer, we will trial more intensive training, and staff and Members have had an opportunity to be part of the residential provision of the Cymraeg Gwaith project under the auspices of the National Centre for Learning Welsh.
In terms of language planning, which is the third theme, all services have been updating their language schemes with the support of the official languages team. As well as ensuring that our workforce has the appropriate level of Welsh language skills, it is crucial too, of course, that we do plan in a meaningful way to provide opportunities for all our staff to use their Welsh language skills, at whatever level, in their day-to-day work. In reviewing our service language plans, we have seen language domains developing within the institution, with teams working internally through the medium of Welsh, but providing external services bilingually. These domains are something that we will be eager to develop further over the next year.
The fourth theme relates to Assembly proceedings. Work in this area has focused on supporting Members and facilitating bilingual working.
The fifth theme is the broadest in terms of the work done over the year. The targets here are relatively simple, generally speaking, but, together, they will make a major contribution to changing the image and ethos of our institution to reflect the bilingual nation that we serve. Badges and lanyards are now being used and distributed by default, and many Commission staff use the 'iaith gwaith' badge on their e-mails too. As you would expect, our work on language technology has continued, including some work that has led to a very exciting project for the Table Office and Record of Proceedings teams.
To move on to the service levels within the scheme, we have information on how we’ve maintained the standards that have been set. For the first time this year, the annual report includes statistics on many elements of the services that we provide. During the process of drafting the scheme, the Culture, Welsh Language and Communications Committee told us that data of this kind would be useful in assisting Members to monitor our performance in certain areas. We have set this out in the annual report and I look forward to working further with the committee on this work in the near future. I have to turn around 180 degrees to see you. This data will form a baseline to measure our performance over coming years and to target training for staff. We will also do everything within our ability to ensure that more bilingual information, including evidence and legislation, is available to Assembly Members as they take part in proceedings and prepare for those proceedings.
Finally, I’ll move on to monitoring and compliance. In the report, we report on the complaints and the feedback that we’ve received and the steps that have been taken and any further steps that we will take to deal with any problems and to ensure that we are fully compliant, in the spirit of transparency and providing assurance to the people of Wales that this institution is one that takes linguistic equality seriously in word and deed. Once again, these details will assist you to hold the Assembly Commission to account for our activities in supporting you and the people of Wales to work and to engage with us as an institution in your official language of choice, and therefore improve our bilingual services further for the future. Thank you.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu i siarad—Bethan Sayed.
I call on the Chair of the Culture, Welsh Language and Communications Committee to speak—Bethan Sayed.
Diolch, Llywydd. Hoffwn groesawu cyhoeddi adroddiad blynyddol y cynllun ieithoedd swyddogol ar gyfer 2017-18. Yn amlwg, mae'n ddefnyddiol bod yr adroddiad yn cael ei gyhoeddi cyn gynted ag sy'n bosibl. Felly, hoffwn longyfarch y Comisiwn a staff y Cynulliad am gyflawni'r ymrwymiad i gyhoeddi'r adroddiad erbyn y mis Gorffennaf yn dilyn y flwyddyn ariannol y mae'n ymwneud â hi.
Er ein bod ni'n croesawu hynny, mae'n achosi rhai anawsterau i ni fel pwyllgor. Y cyfle cyntaf a gafodd Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu i ystyried yr adroddiad oedd yn ein cyfarfod y bore yma. Roedd hyn yn rhy hwyr i ni allu cael cyngor ystyriol ar ei gynnwys ac nid yw wedi caniatáu amser i ni ystyried pa un a ydym am graffu ar y Comisiwn o ran y cynnwys, heb sôn am wneud unrhyw graffu ychwanegol. Felly, yn ddelfrydol, byddai'r pwyllgor wedi hoffi gweld yr adroddiad mewn da bryd er mwyn ystyried ei gynnwys, craffu arno—os oeddem yn credu bod angen gwneud hynny, wrth gwrs—ac yna bwydo canlyniad y gwaith craffu hwnnw i'r ddadl hon heddiw.
Rwyf wedi siarad efo Adam Price ac yn deall bod rhai problemau ymarferol wrth gyhoeddi'r adroddiad llawer yn gynt yn y flwyddyn. Yn sicr, ni fyddwn am weld oedi gyda chyhoeddiadau yn y dyfodol. Serch hynny, gofynnaf fod y Comisiwn yn gwneud pob ymdrech yn y dyfodol i gyhoeddi'r adroddiad yn ddigon cynnar er mwyn caniatáu i'r pwyllgor ei ystyried yn briodol, ac, os bydd angen, craffu arno cyn y ddadl yn y Cyfarfod Llawn. Os yw hynny'n golygu cynnal y ddadl yn y Cyfarfod Llawn yn yr hydref yn hytrach na diwrnod olaf tymor yr haf, yna rwy'n credu bod y pris hwnnw'n werth ei dalu er mwyn gwneud gwaith craffu effeithiol.
Gan droi at gynnwys yr adroddiad ei hun, mae gennyf nifer o bwyntiau i'w gwneud a chwestiynau i'r Comisiynydd. Yn gyntaf, pan luniwyd y cynllun presennol, cafodd asesiad o effaith ar gydraddoldeb, neu EIA, ei baratoi. Nodaf fod y gweithgor a sefydlwyd i weithio ar thema 1, sef recriwtio, yn edrych yn rheolaidd ar y tasgau sy'n codi o'r EIA i sicrhau eu bod yn cael eu gwneud mewn gwirionedd. Fodd bynnag, a allai'r Comisiynydd sicrhau bod EIA diwygiedig, sy'n dangos yn glir y cynnydd a wnaed ar y tasgau hyn bellach wedi'i gyhoeddi?
Nid oes llawer o wybodaeth yn yr adroddiad yma am y broses recriwtio newydd na gwybodaeth am y lefelau sgiliau iaith a gesglir. Efallai y gallai'r Comisiynydd ymhelaethu ar hynny. Er enghraifft, bydd y dystysgrif lefel cwrteisi newydd a roddir i bawb a gaiff eu hasesu ar y lefel hon ond yn para am ddwy flynedd. Pam dwy flynedd? Byddai esboniad o'r rhesymeg y tu ôl i hynny yn ddefnyddiol i ni fel pwyllgor. Yn fwy cyffredinol, byddai rhagor o wybodaeth yn y maes hwn ac, yn y dyfodol, mwy o ddata—mwy o ddata eto, sori—am y niferoedd sy'n cael eu recriwtio ar bob lefel yn ddefnyddiol i ni.
Mae'r adroddiad yn dweud bod Comisiwn y Cynulliad yn disgwyl i'r sefydliadau a'r cyrff hynny sy'n destun safonau neu gynlluniau iaith gydymffurfio â'u cynlluniau eu hunain wrth gyflwyno gwybodaeth i'r Cynulliad. Fodd bynnag, mae'r adroddiad yn cyfeirio at is-ddeddfwriaeth, sy'n aml yn cael ei chyflwyno yn Saesneg yn unig. Tybed a all y Comisiynydd roi sylwadau pellach ar hynny a pha gamau sy'n cael eu cymryd i sicrhau bod Llywodraeth Cymru, rwy'n tybio, yn cydymffurfio â'i chyfrifoldebau yn y maes hwn.
Ar bwynt tebyg, nodaf fod 23 y cant o bapurau a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru i bwyllgorau'r Cynulliad yn Saesneg yn unig. Pa gamau y mae'r Comisiwn yn eu cymryd i godi'r mater hwn gyda Llywodraeth Cymru? A hefyd o ran cydymffurfiaeth Llywodraeth Cymru, ar hyn o bryd nid oes unrhyw wybodaeth ynghylch i ba raddau y mae Aelodau’r Cynulliad yn derbyn atebion yn Gymraeg i gwestiynau ysgrifenedig y Cynulliad. A bod yn deg, mater i'r Cynulliad fynd i'r afael ag ef yw hynny i ddechrau ond a oes unrhyw dystiolaeth bod y Llywodraeth yn ymateb yn Saesneg i gwestiynau yn y Gymraeg?
Mae 20 y cant o gyfraniadau mewn dadleuon yn y Cyfarfod Llawn gan Aelodau yn cael eu gwneud yn Gymraeg. Fodd bynnag, dim ond 8 y cant o'r cyfraniadau mewn pwyllgorau sy'n Gymraeg. A all y Comisiynydd gynnig unrhyw esboniad am y gwahaniaeth hwnnw ac a oes unrhyw waith yn cael ei wneud i annog mwy o ddefnydd o'r Gymraeg mewn pwyllgorau? Yn fy marn bersonol i, un o'r prif broblemau yw, weithiau, rŷm ni'n gofyn cwestiynau yn y Gymraeg ac mae pobl yn tynnu eu clustffonau oddi arnynt ac wedyn yn disgwyl weithiau fod y cwestiynau atododol yn mynd i ddilyn yn Saesneg ac wedyn mae'n amharu ar lif y rheini sy'n gofyn y cwestiynau. Felly, efallai mwy o wybodaeth i'r rheini sydd yn rhoi tystiolaeth gerbron y pwyllgor fod yna oblygiad—neu efallai y gallan nhw gadw'r clustffonau hynny arnynt yn ystod sesiynau pwyllgorau.
Yn olaf, nodaf fod enghreifftiau o gwynion wedi codi ynghylch diffyg cydymffurfio â'r cynllun—rydych chi wedi dweud hyn yn barod, Adam. Fodd bynnag, nid oes unrhyw ddata er mwyn rhoi syniad i ni o nifer y cwynion. Byddai'n ddefnyddiol pe byddai data yn y dyfodol yn cynnwys nifer y cwynion a ddaeth i law fel y gellir gwneud cymariaethau o flwyddyn i flwyddyn. Byddai hynny hefyd yn golygu y gellir monitro'n effeithiol unrhyw gynnydd neu ostyngiad, yn ogystal ag unrhyw dueddiadau ynghylch y math o gwynion.
Hoffwn orffen drwy ddiolch i holl staff y Cynulliad sy'n ein helpu i weithio mewn amgylchedd gwirioneddol ddwyieithog, boed hynny'r rhai sy'n cyfieithu fy sylwadau heddiw neu'r rhai sy'n ein helpu gyda gwasanaethau cyfieithu ysgrifenedig. Ond diolch hefyd i'r staff hynny, siaradwyr Cymraeg a di-Gymraeg fel ei gilydd, sy'n cydnabod pa mor bwysig ydyw bod y lle hwn yn cael ei weld fel esiampl o sefydliad dwyieithog ac sydd, drwy ei waith, yn caniatáu i ni weithio yn ein hiaith o ddewis ac sy'n sicrhau bod gwasanaethau yn cael eu darparu i ganiatáu i'r cyhoedd ryngweithio â ni yn eu dewis iaith.
Thank you, Llywydd, I’d like to welcome the publication of the OLS annual report for 2017-18. Evidently, it’s very helpful that the report is being published as early as possible. I’d like to congratulate the Commission and the staff of the Assembly for achieving the commitment to publish the report by July following the financial year to which it relates.
Although we do welcome that, it does cause some difficulties for us as a committee. The first chance the Culture, Welsh Language and Communications Committee had to consider the report was at our meeting this morning. This was too late for us to be able to have considered advice about its content and has not allowed time for us to consider whether we wanted to scrutinise the Commission on its content, let alone actually conduct any additional scrutiny. Ideally, the committee would wish to have seen the report in good time to consider its content, and conduct scrutiny if it thought that was necessary, and then feed the outcome of that scrutiny through to this debate today.
I have spoken to Adam Price and I do understand that there are some practical issues with publishing the report much earlier in the year. We certainly wouldn’t want to hold up the publication in future. Nevertheless, I would ask that the Commission makes every effort in future years to publish the report early enough to allow the committee to properly consider it, and, if necessary, to conduct scrutiny before the Plenary debate. If that means that the Plenary debate needs to be held in the early autumn rather than on the last day of the summer term, then I think that’s a price worth paying for effective scrutiny.
Turning to the content of the report itself, I do have a number of points to make and questions for the Commissioner. Firstly, when the current scheme was drawn up, an equality impact assessment was prepared. I note that the working group established to work on theme 1, namely recruitment, checks regularly that the tasks arising from the EIA are in fact being carried out. However, could the Commissioner ensure that a revised EIA, which shows clearly the progress made on these tasks is now published?
There is not a great deal of information in the report on the new recruitment process and the language skills level information collected. Perhaps the Commissioner could expand on that. For instance, the new courtesy level certificate that will be given to everyone assessed at this level will only last for two years. Why two years? An explanation of the thinking behind this would be helpful for us as a committee. More generally, more information in this area and, in future years, more data—more data again, sorry—on the numbers recruited at each level would be very useful for us.
The report says that the Assembly Commission expects those organisations and bodies that are subject to language standards or schemes to comply with their own schemes in submitting information to the Assembly. However, the report refers to subordinate legislation, which is often presented in English only. I wonder if the Commissioner could comment further on that and what steps are being taken to ensure that the Welsh Government, I assume, complies with its responsibilities in this area.
On a similar point, I note that 23 per cent of papers submitted by the Welsh Government to Assembly committees are in English only. What steps is the Commission taking to raise this issue with the Welsh Government? Also, on the Welsh Government’s compliance, there is currently no information on the extent to which Assembly Members receive replies in Welsh to written Assembly questions. In fairness, that’s an issue for the Assembly to address in the first instance, but is there any evidence of the Government replying in English to questions in Welsh?
Twenty per cent of contributions in Plenary debates by Members are made in Welsh. However, just 8 per cent of contributions in committee are made in Welsh. Can the Commissioner offer any explanation for that disparity and whether any work is being done to encourage greater use of Welsh in committees? In my personal opinion, one of the main problems is, sometimes, we ask questions in Welsh and people take off their headsets and then expect, sometimes, that the supplementary questions are going to be asked in English, and that interrupts the flow of those asking the questions. So, maybe more information for those giving evidence before committees that there is an expectation—or perhaps they can keep the headsets on during the committee meetings.
Finally, I note that there are examples of complaints that have arisen about non-compliance with the scheme, and you’ve already referred to this, Adam. However, there are no data to give us a sense of the scale of the complaints. It would be helpful if, in future, data are included on the number of complaints received so that comparisons can be made from year to year. This would also allow any increase or decrease, as well as any trends about the type of complaints, to be monitored more effectively.
I’d like to finish by thanking all the staff of the Assembly who help us to work in a genuinely bilingual environment, whether that be the translators translating my remarks today or those who help us with written translation services. But I’d also like to thank those staff, Welsh and non-Welsh speakers alike, who recognise the importance of this place being seen as an exemplar of a bilingual institution and who, through their work, allow us to work in our language of choice and who ensure that services are provided to allow the public to interact with us in their language of choice.
Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy'n fwy na bodlon nodi'r adroddiad yma a'i groesawu hyd yn oed. Yn ystod y flwyddyn diwethaf, mae'n ymddangos i mi fod y lle yma wedi dechrau teimlo dipyn bach yn wahanol; mae'r Record wedi gwella ac rwy'n falch, wrth gwrs, o weld bod rhai o'n staff diogelwch wedi dechrau fy nghroesawu i yn Gymraeg. Siŵr o fod maen nhw wedi gweld y lanyard, a gobeithio dyna'r unig reswm. Hefyd, rwy'n teimlo fy mod i wedi elwa ar rai o'r gwersi gloywi a hefyd rhai o'r gwersi hanes Cymru hefyd sydd wedi dod am ddim—nid oeddwn i'n disgwyl y rhain. Hefyd, mae wedi bod yn mater o bleser gweld bod yna fwy o bobl yn gwisgo'r lanyards yma, a mwy o ddysgwyr yn defnyddio'r Gymraeg yma yn y Siambr. Mae yna neges gryf gyda hynny hefyd achos rwyf wedi sylweddoli bod rhai ohonyn nhw wedi dod—wel, rhai o leiaf—o ardaloedd Cymru lle nad oes yna ddim lot o bobl yn siarad Cymraeg. Mae yna nifer o bobl, efallai, sydd ddim cweit wedi croesi'r trothwy i ddeall pa mor bwysig yw'r Gymraeg dros Gymru, ac i gael rhai o'r Aelodau o'r Cymoedd, er enghraifft, yn sefyll i fyny ac yn siarad Cymraeg, efallai am y tro cyntaf—mae honno'n neges bwysig, rydw i'n credu.
Rwy’n falch eich bod chi wedi cyfeirio at y pwyllgor diwylliant yn yr adroddiad, ac, er fy mod i’n hapus i weld llinell sylfaen am hysbysebion a busnes y Cynulliad, er enghraifft, mae dal yn siomedig bod yr adroddiad yn llawn o frawddegau fel 'cynnydd yn y dysgwyr' neu 'sawl cwrs' neu 'grwpiau o ddysgwyr'. Heb ffigurau pendant, mae’n mynd i fod yn amhosibl gweld, flwyddyn nesaf, maint unrhyw lwyddiant. Mae’n bownd o fod lwyddiant, ond bydd yn anodd ei weld ef, a thwf sgiliau unigolion.
Rwy’n gwybod ei fod yn anodd dweud pwy sydd wedi llwyddo achos mae hwn yn gwestiwn o gyfrinachedd, siŵr o fod, ond, yn arbennig, rydw i’n meddwl y byddai’n help i ddeall faint o staff Aelodau sydd wedi ymateb i’r cynnig a pha fath o broblemau oedd gyda nhw o ran cymryd mantais o’r cynnig o ystyried eu ffordd o weithio sydd heb ei ragweld. Nid wyf i’n rhoi esgus drostyn nhw, wrth gwrs, ond rŷm ni i gyd yn gwybod fel Aelodau sut mor anodd yw hi i ffeindio amser yn ystod yr wythnos i ni gael tipyn bach o help gyda’n Cymraeg. Mae’r un peth yn wir ynglŷn â’n staff hefyd.
Fel Comisiwn, rydym wedi cynnal arolwg staff yn eithaf diweddar, ac mae hynny’n cynnwys staff Aelodau. A oedd rhywbeth yn glir o hynny o ran faint ohonyn nhw oedd yn gwybod, er enghraifft, am dudalennau’r wefan am y cynllun, help gyda chyfieithu ac yn y blaen? A ydym ni’n gwybod faint o hits mae tudalennau’r cynllun wedi eu cael? Achos nid oedd yn glir i mi yn yr arolwg cyffredinol beth oedd ein staff yn meddwl am y cynllun.
Ynglŷn â’r Comisiwn, wrth gwrs, rŷm ni’n edrych ar weithlu hyblyg nawr, ac rwy’n deall fod capasiti cynnig gwasanaeth mewn tîm, yn lle gofyn am sgiliau afrealistig gan bob unigolyn, yn beth pwysig. Ond, wrth ymateb i’r ddadl, a fydd yn bosibl i ddweud tipyn bach mwy yn benodol am ble rŷch chi wedi edrych am syniadau cyn creu'r fframwaith sgiliau iaith a phwy sy’n edrych dros y broses pennu rhuglder nawr? Achos mae’r bwrdd buddsoddi ac adnoddau wedi diflannu, wrth gwrs.
Jest i droi at bapurau’r Llywodraeth—mae Bethan Sayed wedi cyfeirio at hynny yn barod—a ydy’n glir, ynglŷn â’r papurau is-ddeddfwriaeth, a yw’r broblem yn dod o’r Deyrnas Unedig neu o’r Llywodraeth yma? Achos os yw’r Llywodraeth yma—wel, mae’r ddwy ohonyn nhw, actually. Erbyn hyn, ddylai unrhyw un sydd o dan safonau ddim chwilio am esgusodion nawr am beidio â chydymffurfio. Mae pawb yn gallu esgusodi slips bach fan hyn ac yn y blaen, ond i gael rhywbeth, mae'n debyg, sydd yn fwy systematig na hynny—mae cwestiynau i’r Llywodraeth yma, ac efallai San Steffan. Hoffwn i wybod sut rydych chi’n mynd i wynebu hynny.
Rwy’n mynd i siecio fy neges peiriant ateb hefyd. Mae’n rhaid i mi wneud hynny, achos, os oes cwyn wedi dod mewn ynglŷn â hynny, hoffwn i sortio hynny.
Jest i ddod i ben, Llywydd, rwy’n cytuno â’r pwynt ynglŷn â dwy iaith yn cael eu darlledu ar yr un pryd, yn arbennig fel rhywun sy’n dal i ddysgu. Mae isdeitlau yn lot, lot gwell. Rydym wedi clywed y bore yma yn ein pwyllgor am S4C a beth maen nhw’n gallu ei wneud gyda’r system is-deitlau. Rwy’n gwybod fod y Comisiwn wedi bod yn siarad â nhw. Jest i roi enghraifft, roeddwn i’n gwrando yn y caffi wedyn, neu drio gwrando, ar gwestiwn Simon Thomas—ac rwy’n sôn nawr am y system fewnol, nid system tu fas, ac, i rywun fel fi sy’n chwilio am gyfleoedd i godi geiriau newydd, roedd yn siom nad oedd yn bosibl i wrando ar Simon, achos mae’n iwsio geiriau sy’n newydd i fi yn aml. Felly, os oes pobl tu fas i’r sefydliad yn cael yr un profiad—[Torri ar draws.] [Chwerthin.] Geiriau newydd i chi hefyd mae’n debyg. Ocê, mae’n fine. Os oes yna rywbeth byddem ni’n gallu ei wneud yn y dyfodol ynglŷn â hynny, i rywun fel fi, fe fyddai’n gam mawr ymlaen, rwy’n credu. Diolch.
Thank you very much, Llywydd. I am more than content to note this report and even to welcome it. Over the past year, it seems to me that this place has started to feel slightly different; the Record has improved and I’m pleased to see that some of our security staff have started to welcome me in Welsh. They’ve probably seen my lanyard; I hope that's the only reason. I also feel that I have benefited from the language improvement classes as well as the Welsh history lessons that came free of charge, which I wasn’t expecting. But it’s also been a pleasure to see that there are more people now wearing these lanyards and more Welsh learners using the Welsh language here in the Chamber. There’s a strong message conveyed there too, because I’ve noticed that some, at least, have come from areas of Wales where there aren’t many Welsh speakers. There are many people who perhaps haven’t crossed the bridge to understanding how important the Welsh language is the length and breadth of Wales, and to see some Members from the Valleys, for example, standing up and speaking Welsh perhaps for the first time, that sends a clear and important message, I think.
I'm pleased that you made reference to the culture committee in the report, and, although I'm happy to see a baseline in terms of Assembly advertisements and business, it's still disappointing that the report is full of sentences in terms of 'an increase in learners' or 'several courses' or 'groups of learners', without providing specific figures. It's going to be impossible to see next year the scale of any success there. I'm sure there will be success, but it'll be difficult to identify that success, and in terms of individual skills too.
I know it's difficult to say who has made progress, because there's a question of confidentiality involved there, but I particularly feel that it would be useful to understand how many Members' support staff have taken up the offer and what sort of problems they've encountered in terms of taking up the offer, given their patterns of work. I'm not making excuses for them, of course, but we all know as Members how difficult it is to find time during the week for us to have some help with the Welsh language, and the same is true for our staff too.
So, as a Commission, we've had a staff survey quite recently, and that includes Member support staff. Was there any information that emerged there on how many people were aware of the pages on the website about the scheme, about help with translation, for example? Do we know how many hits the language scheme pages have had? It wasn't clear to me in the general staff survey what our staff thought about the scheme.
In terms of the Commission, of course we are looking at a flexible workforce now, and I understand that the capacity to provide services within teams, rather than asking for unrealistic levels of skills of all individuals, is important. But, in response to the debate, I wonder whether you could say a little more specifically about where you've looked for ideas before creating this language skills framework and who has oversight of the process of deciding on fluency levels? Because the investment and resourcing board is no more, of course.
Just turning to the Government papers, which Bethan Sayed referred to already—is it clear, in terms of subordinate legislation, whether that problem emerges from the UK Government or the Government here? Because if the Government here is—well, both of them, actually. Anyone now who is subject to standards shouldn't be looking for excuses for not complying with those standards. Of course, everyone can excuse the odd slip here and there, but to have something that's apparently more systematic than that—then there are questions to be asked of the Government here and perhaps the Government in Westminster. I'd like to know how you're going to face and deal with that.
I'm going to check my answerphone message, certainly. That's something I need to do, because, if we've received a complaint about that, I'll need to sort that out.
Just to conclude, Llywydd, I agree with the point about both languages being broadcast simultaneously, particularly as someone who is still learning. Subtitles are far better. We heard this morning in committee about S4C and what they're currently doing in terms of their subtitling system, and I know that the Commission has been in contact with them. Just to give you an example, I was listening in the cafe earlier, or trying to listen, to Simon Thomas's question—and I'm talking here about the internal system, not an external system, and for someone like me who is looking for opportunities to pick up new vocabulary, it was disappointing not to be able to listen to Simon, because he often uses words that are new to me. Therefore, if people outwith the institution have the same experience—[Interruption.] [Laughter.] They're words new to you, apparently, as well. Okay, that's fine. If there is something that we could do in future on that, for someone like me, it would be a major step forward I think. Thank you.
Diolch am yr adroddiad pwysig yma. Mi oeddwn i’n falch o weld fod Comisiwn y Cynulliad yn cyflwyno papurau cyhoeddus i bwyllgorau yn ddwyieithog ar y cyfan, ond, fel mae Suzy a Bethan wedi sôn, yn bryderus o weld fod y Llywodraeth wedi cyflwyno gwybodaeth yn uniaith Saesneg 174 o weithiau. Hefyd, mae'r adroddiad yn dweud bod 25 y cant o'r dogfennau a osodwyd—fel rydym ni newydd fod yn ei drafod rŵan, memoranda esboniadol ac is-ddeddfwriaeth—heb gael eu gosod yn ddwyieithog, dogfennau y mae'r Llywodraeth ei hun yn eu cynhyrchu. Felly, mae angen rhoi neges glir heddiw, rydw i'n meddwl, i'r Llywodraeth, i sicrhau bod y Llywodraeth yn cydymffurfio â'r safonau iaith sydd wedi cael eu gosod arni wrth ymwneud â'r Cynulliad, ac rydw i'n galw ar y Llywodraeth i gydweithio efo'r Comisiwn i sicrhau eu bod nhw yn perfformio'n well ac yn peidio â llesteirio ewyllys y Cynulliad yma.
Mae'r adroddiad eleni yn cynnwys data, ond data cychwynnol, ac mae'r adroddiad yn dweud hefyd y bydd adroddiadau mewn blynyddoedd i ddod yn cynnwys y data ar ffurf lle y bydd modd cymharu'r sefyllfa dros nifer o flynyddoedd, ac mae hyn yn hollbwysig, wrth gwrs. Mi fyddai'n fuddiol iawn, rydw i'n meddwl, cael awdit llawn o staff y Cynulliad er mwyn i ni wybod faint o bobl sydd â sgiliau dwyieithog, ym mha adrannau ac ati. Mae hyn yn hanfodol er mwyn cynllunio gweithlu'r dyfodol a defnyddio'r gweithlu presennol yn fwy pwrpasol. Rydw i'n falch o weld bod yna nodyn yn dweud ei bod hi'n fwriad i wneud hynny.
Rydw i'n falch iawn hefyd o weld y peuoedd iaith yma'n datblygu yn y Cynulliad, sef timau o bobl sydd yn gweithio'n bennaf drwy gyfrwng y Gymraeg, a bod y rhain yn dechrau dwyn ffrwyth. Mae'r timau yn cynnwys cyfuniad o siaradwyr rhugl a dysgwyr, ac mae cynllunwyr iaith yn nodi, yn gyffredinol, felly, fod creu peuoedd iaith yn y man gwaith, lle mae'r iaith leiafrifol yn cael ei defnyddio i weinyddu a chyfathrebu'n fewnol, yn hollbwysig wrth ddiogelu a datblygu iaith, ac mi fyddai creu awdit sgiliau iaith yn gallu annog creu rhagor o beuoedd Cymraeg, ac rydw i'n edrych ymlaen at weld hynny.
Un peth i orffen: fel rydych chi'n gwybod, rydw i yn dewis defnyddio fy iaith gyntaf, y Gymraeg, bron bob tro wrth fy ngwaith yn y Cynulliad, ac rwy'n falch iawn fy mod i'n gallu gwneud hynny, wrth gwrs. Un rhwystr i hynny ydy'r ffaith bod briffiadau'r Gwasanaeth Ymchwil ar gyfer gwaith pwyllgor yn cael eu paratoi yn Saesneg. Weithiau, mae hynny'n golygu oedi o ddiwrnod neu ddau cyn bod y fersiwn Gymraeg ar gael. Un ffordd o ddechrau goresgyn hynny fyddai annog y rhai sy'n meddu ar sgiliau dwyieithog yn y Gwasanaeth Ymchwil i gynhyrchu briffiadau yn y Gymraeg—yn y lle cyntaf, hynny yw. Mi fyddan nhw'n siŵr o gael eu trosi i'r Saesneg yn gyflym iawn, felly. I mi, dyma un arwydd o wir ddwyieithrwydd—hynny yw, bod dogfennau yn cael eu cynhyrchu yn y Gymraeg, ac ychydig iawn o hynny sydd yn digwydd rŵan, yn ôl fy mhrofiad i, beth bynnag. Ac yn ogystal â symud i'r cyfeiriad yna, efallai y byddai cynnwys dangosydd penodol i fesur cynnydd yn y maes yna yn bwysig.
Felly, rydw i yn edrych ymlaen at weld y ffrwyth gwaith yn parhau ac i weld cynnydd cyffredinol pellach erbyn i ni gael yr adroddiad y flwyddyn nesaf. Diolch.
Thank you for this important report. I was pleased to see that the Assembly Commission was providing bilingual papers to committees on the whole, but, as Suzy and Bethan have mentioned, I was concerned to see that the Government has presented information in English only 174 times. The report also states that 25 per cent of documents laid—as we’ve just been discussing, the explanatory memoranda and subordinate legislation—were not laid bilingually, and these are documents that the Government itself produces. So, we do need to convey a clear message to the Government today to ensure that the Government does comply with the language standards that have been imposed upon them in their dealings with the Assembly. I call on the Government to collaborate with the Commission to ensure that they do improve their performance and don’t hamper the will of this Assembly.
This year’s report includes data, but it is initial data, and the report also states that reports in ensuing years will include data in a way that will enable the comparison of the situation over a number of years, and this is very important, of course. It would also be beneficial, I think, to have a full audit of the Assembly staff for us to know how many people have bilingual skills, in which departments, and so on and so forth. This is crucial in order to plan the workforce of the future and also to use our current workforce more effectively. I’m pleased to see that there is a note that there is an intention to do that.
I’m also very pleased to see these language domains developing within the Assembly, which are teams of people who work mainly through the medium of Welsh, and I hope to see these develop. The teams include a combination of fluent speakers and Welsh learners, and language planners do note, generally speaking, that creating language domains within the workplace where the minority language is used for administration and internal communication is crucially important in safeguarding and developing a language. Creating a language skills audit would encourage the creation of further Welsh language domains, and I look forward to see that developed.
Just one thing in conclusion: as you know, I choose to use my first language, the Welsh language, on virtually all occasions in the Assembly and I’m very pleased that I’m able to do that. One barrier to that is the fact that research briefings for committee work are prepared in English and that occasionally means a delay of a day or two before the Welsh language version is available. One way of starting to overcome that problem would be to encourage those who do have bilingual skills within the Research Service to draft their briefings in Welsh initially. I’m sure they would be translated to English very swiftly if that were the case. For me, this is one sign of real bilingualism, namely that documents are drafted in Welsh and very little of that seems to be happening at the moment, from my experience, at least. In addition to moving in that direction, perhaps including a specific indicator to show progress in that area may be important.
So, I do look forward to seeing the fruit of this labour developing and to seeing further general improvements by next year’s report. Thank you.
Adam Price i ymateb i'r ddadl.
Adam Price to reply to the debate.
Diolch, Llywydd. Mae yna gymaint o sylwadau difyr a chwestiynau, ac rydw i'n ddiolchgar am rheini, ond ni fydd yn bosib i mi ei hateb nhw i gyd yn ystod y ddau funud nesaf, felly maddeuwch i mi am hynny, ond fe wnaf i, yn sicr, sicrhau eich bod chi yn cael ateb. O ran y diffyg amser ar gyfer craffu, wel, i raddau, arnaf i mae'r bai. Nid ydw i'n mynd i feio Ilar bach am hyn, ond roeddwn i wedi amserlennu hyn ar y diwrnod olaf am reswm, ac felly—. Ond rydw i yn edrych ymlaen at graffu gan y pwyllgor maes o law, ac fe edrychwn ni ar y trefniadau ar gyfer y flwyddyn nesaf. O ran yr asesiad o'r effaith ar gydraddoldeb—yr EQIA—mae yn ddogfen fyw, ac wrth i'r camau rydym ni'n eu cymryd gael eu cyflawni, byddwn yn ei ddiweddaru maes o law, a gallaf i roi rhagor o wybodaeth i chi. Mae'r system recriwtio newydd ond ar waith ers dechrau'r wythnos hon, felly bydd rhagor o wybodaeth y flwyddyn nesaf. O ran y dystysgrif dwy flynedd, roedd y gweithgor o'r farn y byddai angen gloywi sgiliau cwrteisi o dro i dro. Felly, dyna ran o’r rheswm am y ddwy flynedd. O ran cael rhagor o ffigurau meintiol ynglŷn â sgiliau ac yn y blaen—hynny yw, o ran dysgwyr, a'r awdit cyflawn, a dweud y gwir, roedd Siân Gwenllian yn cyfeirio ato fe—rwy’n meddwl bod hwnnw'n fanteisiol, felly. Hynny yw, rwy’n gobeithio y byddwn ni'n cyfoethogi'r adroddiadau blynyddol gyda rhagor o wybodaeth feintiol yn y dyfodol. Gallwn hefyd edrych ar yr hits—beth bynnag yw’r gair am hwnnw—ar y dudalen ynglŷn â’r cynllun, ac yn y blaen, ac i edrych ar sut mae hynny’n gweithio. Rwyf yn bwriadu ysgrifennu at y BBC ynglŷn ag isdeitlo, ar hyd y llinellau roedd Suzy Davies yn awgrymu, ac o ran y briffiadau, rwy’n meddwl bod awgrym Siân yn un adeiladol iawn, ac fe wnawn ni edrych i mewn i hwnnw ac adrodd nôl ichi. Maddeuwch imi, ond rwyf wedi rhedeg mas o amser, ond bydd modd inni ysgrifennu at bawb a chopïo pawb gydag atebion llawnach.FootnoteLink
Thank you, Llywydd. There are so many interesting comments and questions and I’m very grateful for those, but it won’t be possible for me to respond to them all in the next two minutes, so please forgive me for that. But, I will certainly ensure that you will get a reply. In terms of the lack of time for scrutiny, well, to a certain extent, I’m to blame for that. I’m not going to blame little Ilar for that. We had timetabled this for the last day for a reason, and so—. But I do look forward to scrutiny by the committee in due course, and we will be looking at the arrangements for next year. In terms of the EQIA, it is a live document, and as the steps that we take are delivered, we will be updating that in due course, but I’ll provide more information to you on that. The new recruitment system has only been in place since the start of this week, so there will be more information next year. In terms of the two-year certificate, the working group is of the opinion that there would be a need to refine the courtesy skills periodically. So, that’s the reason for the two-year timeframe. In terms of having quantitative figures in terms of skills and learners and the full audit that Siân Gwenllian referred to, I think that would be of benefit. So, I do hope that we will enrich the annual reports with more quantitative information in the future, and we can also look at the number of hits on the page on the scheme and so forth and look at how that works. I do intend to write to the BBC about subtitling along the lines that Suzy Davies did suggest, and in terms of the research briefings, I think Siân’s suggestion is a very constructive one and we will look into that and we will report back to you. Forgive me, but I have run out of time. It will be possible for us to write to everyone and copy everyone in with fuller answers.FootnoteLink
Y cynnig yw i nodi’r adroddiad blynyddol. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to note the annual report. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Mae hynny'n dod â ni at yr eitem nesaf, sef y ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar wneud i'r economi weithio i'r rheini sydd ag incwm isel. Rwy'n galw ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—John Griffiths.
That brings us to our next item, which is a debate on the Equality, Local Government and Communities Committee report on making the economy work for people on low incomes. I call on the committee Chair to move the motion—John Griffiths.
Cynnig NDM6771 John Griffiths
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 'Gwneud i’r economi weithio i’r rheini sydd ag incwm isel', a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Mai 2018.
Motion NDM6771 John Griffiths
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes the report of the Equality, Local Government and Communities Committee, 'Making the economy work for people on low incomes', which was laid in the Table Office on 23 May 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I’m very pleased to open today’s debate on our committee report. I would like to start by thanking all those who contributed to our inquiry, either by giving written or oral evidence, but in particular those people who participated in our focus groups. Hearing from them about the challenges of insecure work, low pay and accessing the welfare system really focused our minds and directly influenced our conclusions. Inequality causes great damage to our communities in so many ways, reducing quality of life for everyone, including those who are relatively prosperous. This is increasingly evidenced and acknowledged, and awareness has been raised by publications such as the book The Spirit Level. Wales has particular challenges to improve standards of living, and this report is one strand of the committee's work to help tackle inequality and poverty. We make 23 recommendations in total on a wide range of issues, from the Government’s economic strategy to quality of work and welfare. The Welsh Government accepted six recommendations, accepted 15 in principle and rejected two.
The response is disappointing in places. In particular, there is a lack of detail or meaningful engagement with the recommendations and the evidence underpinning them. In some areas, Welsh Government feels unable to commit to certain recommendations until the ongoing procurement review is completed. I would ask that the Cabinet Secretary agrees to come back to the committee following the publication of that review with a more detailed response to recommendations 14, 15 and 16 on procurement. There is also the ongoing activity on fair work, which is reflected in the Government's position. Recommendations 18, 20, 21 and 22 are, in effect, passed to the fair work commission for consideration. These recommendations relate to reducing the use of zero-hours contracts, increasing the use of the voluntary living wage and reducing the gender pay gap. As these are all matters that could have a direct impact on the levels of take-home pay for people at the sharp end of the labour market, it is concerning that decisions have been deferred until next year. We will continue to monitor the response to these recommendations and the progress of the fair work commission. As with procurement, we would expect to get detailed responses to our recommendations from Welsh Government once the commission has reported.
Llywydd, throughout our work, there were a number of key policy announcements by Welsh Government that we took into account, in particular the publication of the economic action plan and the employability plan. While broadly welcoming the shift in approach, we shared the concerns from stakeholders that both plans lack clear actions, deadlines and indicators against which performance can be measured. We therefore made recommendation 2, which calls for a single, joined-up implementation plan detailing how the economic action plan and the employability plan will be delivered. The Welsh Government accepted this in principle, stating that it will continue to consider the optimal mechanisms for managing and reporting on delivering, and will publish a progress report on the employability plan in September. It also cites the well-being indicators as a mechanism to ensure consistent measuring. We do not feel that this goes far enough. We are concerned that there is a risk that the good intentions in both these important plans may not be realised without setting clear timescales, deliverables and milestones. It also makes it very difficult for us as Assembly Members to scrutinise the effectiveness of the plans. I would like to receive greater clarity on why this recommendation was not fully accepted.
Diolch, Lywydd. Rwy'n falch iawn o agor y ddadl heddiw ar adroddiad ein pwyllgor. Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i bawb a gyfrannodd at ein hymchwiliad, naill ai drwy roi tystiolaeth yn ysgrifenedig neu ar lafar, ond yn enwedig i'r bobl a gymerodd ran yn ein grwpiau ffocws. Roedd clywed oddi wrthynt am heriau gwaith heb ddiogelwch, cyflogau isel a mynediad at y system les yn canolbwyntio ein meddyliau ac yn dylanwadu'n uniongyrchol ar ein casgliadau. Mae anghydraddoldeb yn achosi niwed mawr i'n cymunedau mewn cymaint o ffyrdd, gan leihau ansawdd bywyd i bawb, gan gynnwys pobl sy'n gymharol ffyniannus. Caiff hyn ei gydnabod yn fwyfwy amlwg, a chodwyd ymwybyddiaeth gan gyhoeddiadau megis y llyfr The Spirit Level. Mae Cymru'n wynebu heriau penodol o ran gwella safonau byw, ac mae'r adroddiad hwn yn un elfen o waith y pwyllgor i helpu i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb a thlodi. Rydym yn gwneud 23 o argymhellion i gyd ar amrywiaeth eang o faterion, o strategaeth economaidd y Llywodraeth i ansawdd gwaith a lles. Mae Llywodraeth Cymru wedi derbyn chwe argymhelliad, wedi derbyn 15 mewn egwyddor ac wedi gwrthod dau.
Mae'r ymateb yn siomedig mewn mannau. Yn benodol, ceir diffyg manylder neu ymgysylltiad ystyrlon â'r argymhellion, a'r dystiolaeth sy'n sail iddynt. Mewn rhai meysydd, mae Llywodraeth Cymru yn teimlo na all ymrwymo i argymhellion penodol hyd nes y cwblheir yr adolygiad caffael parhaus. Buaswn yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet gytuno i ddod yn ôl i'r pwyllgor yn sgil cyhoeddi'r adolygiad hwnnw gydag ymateb mwy manwl i argymhellion 14, 15 ac 16 ar gaffael. Hefyd, ceir y gweithgarwch parhaus ar waith teg, sy'n cael ei adlewyrchu yn safbwynt y Llywodraeth. Caiff argymhellion 18, 20, 21 a 22 eu trosglwyddo, i bob pwrpas, i'r comisiwn gwaith teg eu hystyried. Mae'r argymhellion hyn yn ymwneud â lleihau'r defnydd o gontractau dim oriau, cynyddu'r defnydd o'r cyflog byw a lleihau'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau. Gan fod y rhain oll yn faterion a allai effeithio'n uniongyrchol ar lefelau cyflogau pobl yn rheng flaen y farchnad lafur, mae'n destun pryder fod penderfyniadau wedi eu gohirio tan y flwyddyn nesaf. Byddwn yn parhau i fonitro'r ymateb i'r argymhellion hyn a chynnydd y comisiwn gwaith teg. Fel gyda chaffael, byddem yn disgwyl cael ymatebion manwl i'n hargymhellion gan Lywodraeth Cymru ar ôl i'r comisiwn gyflwyno'i adroddiad.
Lywydd, drwy gydol ein gwaith, roedd yna nifer o gyhoeddiadau polisi allweddol gan Lywodraeth Cymru a gafodd eu hystyried gennym, yn enwedig cyhoeddi'r cynllun gweithredu economaidd a'r cynllun cyflogadwyedd. Er ein bod yn croesawu'r newid dull at ei gilydd, roeddem yn rhannu pryderon rhanddeiliaid fod y ddau gynllun yn brin o gamau gweithredu clir, terfynau amser a dangosyddion y gellir mesur perfformiad yn eu herbyn. Felly rydym wedi gwneud argymhelliad 2, sy'n galw am un cynllun gweithredu cydgysylltiedig sy'n manylu ar sut y cyflawnir y cynllun gweithredu economaidd a'r cynllun cyflogadwyedd. Roedd Llywodraeth Cymru yn derbyn hyn mewn egwyddor, gan ddweud y bydd yn parhau i ystyried y dulliau gorau posibl ar gyfer rheoli ac adrodd ar gyflawniad, a bydd yn cyhoeddi adroddiad cynnydd ar y cynllun cyflogadwyedd ym mis Medi. Mae hefyd yn cyfeirio at y dangosyddion llesiant fel mecanwaith i sicrhau dulliau cyson o fesur. Nid ydym yn teimlo bod hyn yn mynd yn ddigon pell. Rydym yn pryderu bod perygl na fydd y bwriadau da yn y ddau gynllun pwysig hwn yn cael eu gwireddu heb bennu amserlenni clir, amcanion cyflawnadwy a cherrig milltir. Mae hefyd yn ei gwneud hi'n anodd iawn i ni fel Aelodau'r Cynulliad graffu ar effeithiolrwydd y cynlluniau. Hoffwn gael mwy o eglurder ynglŷn â pham na chafodd yr argymhelliad hwn ei dderbyn yn llawn.
Closely linked to this are our continuing concerns that the lack of a dedicated tackling poverty strategy will hamper the Welsh Government’s intentions to deliver prosperity for all. Recommendation 1 in this report is a repeat of our recommendation from our Communities First report, calling for such a strategy. Reflecting on the evidence we heard throughout the course of this inquiry, we became even more convinced. We do not accept the Welsh Government’s view that it would prevent a holistic approach to tackling complex issues. It is within the Government’s gift to develop a strategy that takes such a holistic approach. We will continue to make the case.
In exploring the focus on regional economic development within the economic action plan, we acknowledged that communities across Wales face different challenges and opportunities, and that this needs to be reflected in economic development. What works in Carmarthen might not work in Caernarfon. One of the most direct levers available is the placing of good-quality public sector jobs in areas outside Cardiff. We have seen this to an extent, with Welsh Government offices opened in Merthyr Tydfil, Aberystwyth and Llandudno Junction, but we think more could and should be done. We therefore make recommendation 6 that the Welsh Government reviews its location strategy to ensure a better spread of public sector jobs across Wales, and in particular deprived areas. This was accepted in principle, but the accompanying narrative does not engage fully with the recommendation. I ask the Cabinet Secretary to what extent the location strategy will achieve its aims to relocate jobs to those areas in Wales that are set to lose EU structural funding, and whether there are any plans to review the strategy.
Recommendation 17 called for the Welsh Government to publish the composition, terms of reference and details of meetings of the fair work board. The Government’s response accepted this in principle, stating that these could be made available. Can you please confirm, Cabinet Secretary, whether this information will be published? I have already touched on our recommendations around pay, which are to be considered by the fair work commission. However, there is one further recommendation on pay I would like to seek further clarity on today. Recommendation 19 called on the Welsh Government to develop a broad and wide-reaching campaign to encourage payment of the voluntary living wage. This was accepted in principle, but while details of the actions taken so far to encourage payment were provided, the response does not give a clear answer as to whether a broad-based campaign will be developed. We heard that such a campaign in Scotland had been very positive, and we believe this could be an effective way forward. I would like to seek clarity from the Cabinet Secretary as to whether the Welsh Government will be developing such a campaign.
Llywydd, I now look forward to hearing contributions from across the floor, and the Cabinet Secretary’s response.
Wedi'u cysylltu'n agos â hyn mae ein pryderon parhaus y bydd diffyg strategaeth benodol ar gyfer trechu tlodi yn llesteirio bwriadau Llywodraeth Cymru i sicrhau ffyniant i bawb. Mae argymhelliad 1 yn yr adroddiad hwn yn ailadrodd ein hargymhelliad o'n hadroddiad Cymunedau yn Gyntaf, yn galw am strategaeth o'r fath. Wrth fyfyrio ar y dystiolaeth a glywsom drwy gydol yr ymchwiliad hwn, cawsom ein hargyhoeddi hyd yn oed yn fwy. Nid ydym yn derbyn barn Llywodraeth Cymru y byddai'n atal dull cyfannol o fynd i'r afael â materion cymhleth. Mae modd i'r Llywodraeth ddatblygu strategaeth sy'n mabwysiadu ymagwedd gyfannol o'r fath. Byddwn yn parhau i ddadlau'r achos.
Wrth ystyried y ffocws ar ddatblygu economaidd rhanbarthol o fewn y cynllun gweithredu economaidd, roeddem yn cydnabod bod cymunedau ledled Cymru yn wynebu gwahanol heriau a chyfleoedd, a bod angen adlewyrchu hynny ym maes datblygu economaidd. Efallai na fydd yr hyn sy'n gweithio yng Nghaerfyrddin yn gweithio yng Nghaernarfon. Un o'r dulliau mwyaf uniongyrchol sydd ar gael yw lleoli swyddi sector cyhoeddus o ansawdd da mewn ardaloedd y tu allan i Gaerdydd. Rydym wedi gweld hyn i ryw raddau, gyda swyddfeydd Llywodraeth Cymru wedi agor ym Merthyr Tudful, Aberystwyth a Chyffordd Llandudno, ond credwn y gellid ac y dylid gwneud mwy. Felly rydym yn gwneud argymhelliad 6, y dylai Llywodraeth Cymru adolygu ei strategaeth leoli i sicrhau amrediad gwell o swyddi yn y sector cyhoeddus ledled Cymru, ac mewn ardaloedd difreintiedig yn benodol. Derbyniwyd hyn mewn egwyddor, ond nid yw'r naratif cysylltiedig yn cysylltu'n llawn â'r argymhelliad. Gofynnaf i Ysgrifennydd y Cabinet i ba raddau y bydd y strategaeth leoli yn cyflawni ei nodau i adleoli swyddi i'r ardaloedd yng Nghymru sy'n mynd i golli cyllid strwythurol yr UE, ac a oes unrhyw gynlluniau i adolygu'r strategaeth.
Galwodd argymhelliad 17 ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi cyfansoddiad, cylch gorchwyl a manylion cyfarfodydd y bwrdd gwaith teg. Roedd ymateb y Llywodraeth yn derbyn hyn mewn egwyddor, gan nodi y gellid sicrhau bod y rhain ar gael. A allwch gadarnhau, Ysgrifennydd y Cabinet, p'un a fydd y wybodaeth hon yn cael ei chyhoeddi? Rwyf eisoes wedi crybwyll ein hargymhellion sy'n ymwneud â chyflogau, sy'n cael eu hystyried gan y comisiwn gwaith teg. Fodd bynnag, ceir un argymhelliad pellach ar gyflogau yr hoffwn ofyn am eglurhad pellach arno heddiw. Galwai argymhelliad 19 ar Lywodraeth Cymru i ddatblygu ymgyrch eang a phellgyrhaeddol i annog talu'r cyflog byw gwirfoddol. Derbyniwyd hyn mewn egwyddor, ond er bod manylion am y camau a gymerwyd hyd yma i annog ei dalu wedi cael eu darparu, nid yw'r ymateb yn rhoi ateb clir ynglŷn ag a fydd ymgyrch eang yn cael ei datblygu. Clywsom fod ymgyrch o'r fath yn yr Alban wedi bod yn gadarnhaol iawn, a chredwn y gallai hon fod yn ffordd effeithiol ymlaen. Hoffwn ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a fydd Llywodraeth Cymru yn datblygu ymgyrch o'r fath.
Lywydd, rwy'n edrych ymlaen yn awr at glywed cyfraniadau ar draws y llawr, ac ymateb Ysgrifennydd y Cabinet.
I am pleased to be contributing to this debate today, after the insightful and eye-opening report on poverty in Wales by our committee. As you know, it is our committee's third strand of work on this exceptionally important issue, and the report stands by the need for the Welsh Government to streamline policy and set forth a clear, creative strategy to tackle poverty and to ensure that people in Wales have access to good-quality work and income.
Nearly a quarter of people in Wales live in poverty, and in my own constituency, in Conwy, specifically, 20 per cent of adults between 16 and 64 are unemployed. What is even more worrying is that there has been very little improvement, according to the figures, since 2005. Furthermore, it is the older people in the workforce who routinely get a bad deal. As Prime Cymru stated:
'Two-thirds of the people we work with are saying that they’re being discriminated against because of age in the workforce.'
And the Older People’s Commissioner for Wales report that only 22 per cent of older people leave their jobs willingly, as opposed to being pushed or nudged out is not good reading. This highlights the importance of retraining and employability support, but more so that the Welsh Government employment support schemes target those that are most in need, i.e. people who are already benefiting from UK Government support. As our report highlights, in order to make work for everyone, a joined-up approach is needed to tackling Wales's skills gap, and it is crucial to prevent people who are re-entering the jobs market from getting lost in Government red tape, to ensure that they can access opportunities that enable them to improve themselves, become incentivised and reinvigorated.
Welsh Conservatives would deliver a support scheme in tandem with the UK Government and its own Work Programme, to open up opportunities for those to participate in it, to ensure they can access upskilling and the required training. While I am pleased that the Welsh Government's response to recommendations within the report are largely positive, I am, however, disappointed to note the rejection of setting out and publishing a clear poverty strategy, bringing together the various elements of poverty reduction and establishing definitive performance indicators to make sure it's working, and that it is deliverable.
The auditor general noted, in his correspondence to the Public Accounts Committee on Monday, that on reflection of the many reports stating the systemic problems in Wales that need to be fixed, he himself finds himself both frustrated and increasingly concerned that we have not used devolution as an opportunity for a fundamental rethink. I second this opinion, and would be grateful if the Cabinet Secretary might confirm here today how these recommendations in the report are going to be taken forward, and what outcomes we can expect to see over the next 12 months. Diolch yn fawr iawn.
Rwy'n falch o gyfrannu at y ddadl hon heddiw, ar ôl yr adroddiad craff a syfrdanol ar dlodi yng Nghymru gan ein pwyllgor. Fel y gwyddoch, dyma'r drydedd elfen o waith ein pwyllgor ar y mater hynod bwysig hwn, ac mae'r adroddiad yn ategu'r angen i Lywodraeth Cymru symleiddio'r polisi a nodi strategaeth greadigol glir i fynd i'r afael â thlodi ac i sicrhau bod pobl yng Nghymru yn gallu dod o hyd i waith ac incwm da.
Mae bron chwarter y bobl yng Nghymru yn byw mewn tlodi, ac yn fy etholaeth i, yng Nghonwy, yn benodol, mae 20 y cant o oedolion rhwng 16 a 64 oed yn ddi-waith. Yr hyn sy'n peri mwy o bryder byth yw mai ychydig iawn o welliant a fu, yn ôl y ffigurau, ers 2005. At hynny, pobl hŷn yn y gweithlu sydd fel mater o drefn yn ei chael hi waethaf. Fel y nododd Prime Cymru,
Mae dwy ran o dair o'r bobl rydym yn gweithio gyda hwy yn dweud eu bod yn dioddef gwahaniaethu ar sail oedran yn y gweithlu.
Ac nid yw'n braf darllen yr hyn y mae Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru yn ei ddweud, mai 22 y cant yn unig o bobl hŷn sy'n gadael eu swyddi o'u gwirfodd yn hytrach na chael eu gwthio neu eu hannog o'u swyddi. Mae hyn yn amlygu pwysigrwydd cymorth ailhyfforddi a chyflogadwyedd, ond yn fwy na hynny, yr angen i gynlluniau cymorth cyflogaeth Llywodraeth Cymru dargedu'r rheini sydd fwyaf mewn angen, h.y. pobl sydd eisoes yn cael budd o gymorth Llywodraeth y DU. Fel y mae ein hadroddiad yn amlygu, er mwyn sicrhau bod gwaith i bawb, mae angen dull cydgysylltiedig o fynd i'r afael â'r bwlch sgiliau yng Nghymru, ac mae'n hollbwysig atal pobl sy'n dychwelyd i'r farchnad swyddi rhag mynd ar goll ym miwrocratiaeth y Llywodraeth, er mwyn sicrhau y gallant gael cyfleoedd sy'n eu galluogi i wella eu hunain, a chael eu hysgogi a'u hailrymuso.
Byddai'r Ceidwadwyr Cymreig yn cyflwyno cynllun cymorth ochr yn ochr â Llywodraeth y DU a'i Rhaglen Waith ei hun, i agor cyfleoedd i'r bobl hynny gymryd rhan ynddo, er mwyn sicrhau eu bod yn gallu manteisio ar gyfleoedd i uwchsgilio a chael hyfforddiant angenrheidiol. Er fy mod yn falch fod ymateb Llywodraeth Cymru i'r argymhellion yn yr adroddiad yn gadarnhaol ar y cyfan, rwy'n siomedig i weld fodd bynnag ei bod yn gwrthod yr argymhelliad i nodi a chyhoeddi strategaeth dlodi glir yn dwyn ynghyd y gwahanol elfennau o waith ar leihau tlodi a sefydlu dangosyddion perfformiad penodol i wneud yn siŵr ei bod yn gweithio, a bod modd ei chyflawni.
Nododd yr archwilydd cyffredinol yn ei ohebiaeth i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ddydd Llun ei fod, ar ôl ystyried yr adroddiadau niferus yn nodi problemau systemig yng Nghymru sydd angen eu hunioni, yn teimlo'n rhwystredig ac yn fwyfwy pryderus nad ydym wedi defnyddio datganoli fel cyfle i ailystyried yn sylfaenol. Rwy'n ategu'r farn hon, a buaswn yn ddiolchgar pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau yma heddiw sut y mae'r argymhellion hyn yn yr adroddiad yn mynd i gael eu datblygu, a pha ganlyniadau y gallwn ddisgwyl eu gweld dros y 12 mis nesaf. Diolch yn fawr iawn.
Dyma ni, unwaith eto, yn trafod adroddiad pwyllgor arall sydd wedi derbyn ymateb hynod siomedig gan y Llywodraeth, gyda dim ond chwech o'r 23 argymhelliad yn cael eu derbyn. Mae'r defnydd annerbyniol o 'dderbyn mewn egwyddor' yn cael ei roi ar waith 15 gwaith yn yr adroddiad yma. Er ei bod hi'n wyth mis ers i Ysgrifennydd Parhaol Llywodraeth Cymru ddweud mewn llythyr i Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus na ddylai Llywodraeth Cymru ddefnyddio'r term 'derbyn mewn egwyddor', 15 gwaith mae o'n digwydd yn fan hyn.
Mae hi'n siomedig iawn fod yna ddau argymhelliad pwysig a chwbl synhwyrol yn cael eu gwrthod—eu gwrthod yn llwyr. Yn gyntaf, argymhelliad 1, sef i
'argymell yn gryf bod strategaeth glir ar gyfer trechu tlodi yn cael ei chyhoeddi, un sy’n dwyn ynghyd yr elfennau niferus o waith i leihau tlodi i helpu i ddarparu cyfeiriad clir ac i helpu’r Cynulliad i graffu ar ddull y Llywodraeth.'
Yr ymateb oedd gwrthod. Mae’n anodd credu beth sydd yn cael ei ddweud wedyn yn y naratif fel esboniad dros wrthod. Dyma maen nhw’n ei ddweud:
'Dim ond trwy gydgysylltu popeth a wnawn y gallwn ni ymateb yn effeithiol i’r her hirdymor o drechu tlodi.'
Wel, yn union. Dyna’n union pam mae angen strategaeth, i ddwyn yr holl elfennau yma ynghyd o dan un ymbarél. Mae hynny’n gwneud synnwyr llwyr, ond mae’n cael ei wrthod yn fan hyn, yn anffodus.
Yr argymhelliad arall sydd yn cael ei wrthod ydy hwn: mae'r pwyllgor yn argymell,
'fel rhan o unrhyw ystyriaeth o ddatganoli pwerau ar weinyddu'r Credyd Cynhwysol, bod Llywodraeth Cymru yn cynnal dadansoddiad o'r manteision a'r risgiau.'
Yr ymateb eto ydy gwrthod. Beth yn y byd sydd o’i le mewn cynnal dadansoddiad—edrych ar y manteision, edrych ar y risgiau a dod ag adroddiad gerbron? Ac os ydy’r dadansoddiad yn dangos bod yna ormod o risgiau, yna mae hynny wedyn yn mynd i gryfhau dadl y Llywodraeth, sydd yn erbyn meddwl am y syniad o ddatganoli budd-daliadau lles, a’r gwaith o’u gweinyddu nhw. A gawn ni fod yn glir—sôn am y gwaith o’u gweinyddu nhw i Gymru ydyn ni yn fan hyn. Mae dweud peth fel hyn—dyma mae’r Llywodraeth yn ei ddweud fel ymateb i hwn:
'Fel mater o egwyddor, dylai pob un ohonom fod yn gymwys i hawl cyfartal gan ein gwladwriaeth les.'
Wel, wrth gwrs, ond mae dweud rhywbeth fel yna yn ddadl yn erbyn datganoli ac mae’n ddadl beryglus. I mi, un o rinweddau datganoli ydy ein galluogi ni yng Nghymru i dorri cwys ein hunain os ydym ni’n teimlo bod polisïau’r Deyrnas Unedig yn anghydnaws â’n gwerthoedd ni, fel yn yr achos yma. A sôn am newid bychan yr ydym ni mewn gwirionedd—datganoli gweinyddu. Mae’n siom fawr nad ydy’r Llywodraeth yn fodlon cynnal astudiaeth, dim ond edrych arno fo a chyflwyno papur i ni yn sôn am beth fyddai’r manteision, a beth y byddan nhw’n gweld ydy’r risgiau. Rydw i’n falch o ddweud y bydd y pwyllgor yn edrych ar hyn. Mi fyddwn ni fel pwyllgor yn gwneud darn o waith i edrych ar sut y mae datganoli rhannau o weinyddu y system les wedi gallu gweithio yn yr Alban.
Mi wnaf i orffen ar nodyn ychydig bach yn fwy positif. Mi wnaeth ein pwyllgor dynnu sylw at bwysigrwydd lledaenu cyflogaeth sector cyhoeddus ar draws Cymru, ac mae’r adroddiad yn argymell bod mwy o hyn yn digwydd, efo’r ffocws ar ardaloedd difreintiedig. Mae’n hollbwysig lledaenu cyflogaeth allan o’r de-ddwyrain. Wrth i’r Llywodraeth a gwasanaethau cyhoeddus eraill ystyried newid eu ffordd o ddarparu gwasanaethau, wrth iddyn nhw newid lleoliadau, neu wrth greu lleoliadau newydd ar gyfer gwasanaethau, mae hyn yn hollbwysig.
Mae’r adroddiad yn rhoi sylw i gaffael, ac fe wnaed nifer o argymhellion ynglŷn â sut y gallai cytundeb economaidd gael ei ddefnyddio i hyrwyddo’r amcanion sy’n cael eu rhannu yma. Hefyd, rydym ni yn edrych ymlaen at weld y cynllun gweithredu ar leihau’r bwlch cyflogau rhywedd, unwaith fydd y bwrdd gwaith teg wedi cyhoeddi ei argymhellion. Mae'n rhaid inni sylweddoli, rydw i'n meddwl, fod cyflogau isel yn fater cydraddoldeb yn ogystal â bod yn fater economaidd.
Rydw i yn credu—rydw i yn gorffen rŵan—fod yr adroddiad yma yn un defnyddiol ac yn un cynhwysfawr. Mae o’n dangos sut y gall Llywodraeth Cymru wneud llawer iawn mwy, petai’n dymuno, ac y mae’n dangos y gall newidiadau cymharol fychan i bolisi wneud gwahaniaeth mawr i’r rhai sydd ar gyflogau isel yng Nghymru.
Here we are, once again, discussing another committee report that’s been given a very disappointing response from Government, with only six of the 23 recommendations being accepted. The unacceptable use of 'accept in principle' is put into place 15 times in the case of this report. Although it’s eight months since the Welsh Government Permanent Secretary stated in a letter to the Chair of the Public Accounts Committee that the Welsh Government shouldn’t be using this term 'accept in principle', they do it 15 times in this report.
It’s very disappointing that two important recommendations and completely sensible recommendations are rejected—rejected outright, that is. First of all, recommendation 1, namely to
'strongly recommend that a clear tackling poverty strategy is published, which brings together the many strands of poverty reduction work to help provide clear direction and to help the Assembly scrutinise the Government’s approach.'
That was rejected. It's difficult to believe what is then said in the narrative as an explanation for that rejection. This is what they say:
'We can only effectively respond to the long-term challenge of addressing poverty by joining up everything we do.'
Well, exactly. That's exactly why we need a strategy, to draw all of those strands together under one umbrella. That makes full sense, but it is rejected here, unfortunately.
The other recommendation that is rejected is this one: the committee recommends,
'as part of any consideration of the devolution of powers on the administration of Universal Credit, the Welsh Government undertakes and publishes analysis of the benefits and risks.'
The response again is a rejection. What on earth is wrong with carrying out an analysis—to look at the benefits, to look at the risks and to bring a report forward? And if the analysis demonstrates that there are too many risks, then that will strengthen the Government's case, which opposes even considering the devolution of welfare payments or the work of administering those pay payments. And let's be clear, we are talking about the administration of those payments here. To say something like this—this is what the Government has said in response to this:
'As a matter of principle, we should all be entitled to an equal claim from our welfare state.'
Well, of course we should, but to make such a point and to use it as an argument against devolution is a very dangerous argument to make. One of the merits of devolution, for me, is to enable us in Wales to plough our own furrow if we feel that UK policies are not in keeping with our values, as in this case. We are truly talking about a minor change here—the devolution of administration. It's very disappointing that the Government isn't even willing to study the issue, just to look at it and present a paper to us on the benefits and potential risks. I'm pleased to say that the committee will be looking at this issue. We as a committee will be doing a piece of work to look at how the devolution of parts of the administration of the welfare system has worked in Scotland.
I will conclude on a slightly more positive note. Our committee highlighted the importance of disseminating public sector employment across Wales, and the report does recommend that this should happen more, with the focus on disadvantaged areas. It is crucial that we do disseminate employment from the south-east of Wales. As the Government and other public services consider changing the way that they provide services, as they change location, or in creating new locations for services, it is crucially important that they consider this.
The report covers procurement, and many recommendations were made as to how the economic contract could be used to promote the objectives that are shared here. We are also looking forward to seeing the action plan on reducing the gender pay gap, once the fair work board has published its recommendations. We must realise, I think, that low wages are an equality issue as well as being an economic issue.
I am concluding, but I do believe that this is a very useful and comprehensive report. It does demonstrate how the Welsh Government can do far more, if it chose to, and shows how very small changes to policy could make a major difference to those on low wages in Wales.
Thanks to the committee Chair for bringing today's debate, and to the people who took part in the inquiry. There are several factors involved in being on a low income, but most of them are connected to a person's employment situation. One of the worrying developments of recent years in Wales, and in the UK generally, is that many people on low incomes are now those who are in full-time employment. This demonstrates that many jobs are poorly paid. Many jobs also, in what we now call the gig economy, do not guarantee a full working week. There are some jobs for which people can turn up for work only to be told that there is no work that day. Then they have to return home. So, we have to deal with the problem that employment law in the UK does allow for zero-hours contracts and similar situations.
Diolch i Gadeirydd y pwyllgor am gyflwyno'r ddadl heddiw, ac i'r bobl a gymerodd ran yn yr ymchwiliad. Ceir nifer o ffactorau ynghlwm wrth fod ar incwm isel, ond mae'r rhan fwyaf ohonynt yn gysylltiedig â sefyllfa cyflogaeth yr unigolyn. Un o'r datblygiadau sy'n peri pryder dros y blynyddoedd diwethaf yng Nghymru, ac yn y DU yn gyffredinol, yw mai pobl mewn cyflogaeth amser llawn yw llawer o'r bobl sydd ar incwm isel bellach. Mae hyn yn dangos mai cyflogau gwael a geir mewn llawer o swyddi. Hefyd, mae llawer o swyddi yn yr hyn a alwn bellach yn economi gig yn methu gwarantu wythnos lawn o waith. Mewn rhai swyddi bydd pobl yn cyrraedd y gwaith i gael gwybod nad oes gwaith ar eu cyfer y diwrnod hwnnw. Rhaid iddynt ddychwelyd adref wedyn. Felly, rhaid inni ymdrin â'r broblem fod cyfraith cyflogaeth yn y DU yn caniatáu ar gyfer contractau dim oriau a sefyllfaoedd tebyg.
So, we do have problems with the world of work, which today is something of a minefield. Many of today's jobs are just a job, and do not really qualify as being what we would have termed 40 years ago as being a job with prospects. So, I wholeheartedly endorse the committee's recommendation 12, which calls on the Welsh Government to work with employers in the foundational sectors to pilot job ladders within firms to improve career progression within those companies.
Now, I've had quite a lot of jobs in my time—at least 35 of them, when I started totting them up—several of which I was actually sacked from, you may be surprised to hear, or not. But it is disheartening to do a job to the best of your ability and to gradually realise that there is actually no obvious career progression available, however well you perform at the job. The only incentive is to actually keep the job itself, and, of course, in an economy with stagnant wages there is no guarantee that your wage is even going to keep up with inflation. It often annoyed me that managers were brought in from outside companies to manage a work team with no knowledge of the work practices that were going on. I would always favour people being promoted from within the team, wherever possible.
One of the problems we have today is that there are simply too many people entering the job market. This means that wages are kept low and there is no incentive for a company to invest in its own workforce. That lack of investment in its own staff is a key reason why productivity today is worse in the UK than in, for example, Germany. Of course, from our viewpoint in UKIP, the elephant in the room is immigration. If you have a system that allows for hundreds of thousands of immigrants to enter your country every year, then you are allowing employers the opportunity to keep hiring cheap labour. It creates an employers' market. These are the simple rules of supply and demand as applied to the job market.
Of course, the left-wing parties won't agree with me that immigration has any adverse effect upon workers' wages and upon workers' conditions and career progression. I will have to beg to differ with them quite strongly on that point. What we can perhaps agree on is the need for companies to provide a good structure for career progression and agree that the Welsh Government must do what they can to help provide this outcome. So, I agree that we can use things like Welsh Government funding and Welsh Government contracts as a carrot to incentivise companies to foster this kind of job ladder at their firms.
Now, with regard to the subject of Welsh Government and public sector contracts, we do have to be wary of certain loopholes that companies can achieve to get around the rules. For instance, the Welsh Government can bring in rules regarding procurement, as we advocate in recommendation 14, but we have to ensure that the Government looks not just at the principal contractor on a job, and what their employment practices are, but also at the practices of the various subcontractors that the principal contractor brings in to do the actual work. If we don't thoroughly go down the supply chain and look at this properly, then you can have principal contractors crowing at how well they are treating their workers, but knowing full well that their subcontractors have people on zero-hours contracts, for instance.
I remember the old Investors in People certificates that companies used to get in the 1990s and put in a frame cupboard on the wall. It made me laugh when I looked at those certificates at a couple of places I worked at who were really bad employers. So, we have to ensure that getting some kind of Welsh Government mark as being a good employer is not just a fig leaf covering up all sorts of bad practices underneath.
Recommendation 23, which relates to the devolution of universal credit—Siân Gwenllian referred a lot to this in her response, and I broadly agree with her. Now, in UKIP we haven't supported the devolution of welfare payments, or, as Siân calls it, the devolution of the administration of welfare. But we have agreed that the Welsh Government should now publish an analysis of the benefits and risks of this so at least we can have an argument with all the facts transparently before us. This recommendation wasn't saying that we should agree to devolve welfare or the committee would never have agreed to it. It was just a call for the provision of some evidence.
The Welsh Government Ministers have stated in the Chamber in the past that the reason that they opposed the devolution of welfare was because Wales would lose out financially. Plaid have disputed this aspect of their argument. The Welsh Government position now appears to have changed, and they don't mention the financial argument anymore. It's all highly mysterious. I repeat the advice of our recommendation 23, that the Welsh Government now needs to provide us with a benefit and risk analysis to back up what the Ministers have said in the past. Diolch yn fawr iawn.
Felly, mae gennym broblemau gyda byd gwaith, sy'n dir peryglus heddiw. Nid yw llawer o swyddi heddiw yn ddim mwy na gwaith, ac ni ellir ei galw'n swydd gyda rhagolygon fel y gellid ei wneud 40 mlynedd yn ôl. Felly, rwy'n llwyr gymeradwyo argymhelliad 12 y pwyllgor, sy'n galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda chyflogwyr yn y sectorau sylfaenol i dreialu grisiau swyddi o fewn cwmnïau i wella gallu gweithwyr i gamu ymlaen yn eu gyrfa yn y cwmnïau hynny.
Nawr, rwyf wedi cael llawer o swyddi yn fy amser—o leiaf 35 ohonynt, pan ddechreuais eu cyfrif—ac efallai y bydd yn syndod i chi glywed i mi gael fy niswyddo o sawl un ohonynt, efallai ddim. Ond mae'n dorcalonnus gwneud gwaith hyd eithaf eich gallu a sylweddoli'n raddol nad oes unrhyw ffordd amlwg o gamu ymlaen yn eich gyrfa mewn gwirionedd, ni waeth pa mor dda y gwnewch y gwaith. Yr unig gymhelliant yw cadw'r swydd ei hun, ac wrth gwrs, mewn economi lle nad yw cyflogau'n codi, nid oes unrhyw sicrwydd y bydd eich cyflog yn cyd-fynd â chwyddiant hyd yn oed. Arferai fy ngwylltio'n aml fod rheolwyr yn cael eu dwyn i mewn o gwmnïau ar y tu allan i reoli tîm gwaith heb unrhyw wybodaeth am yr arferion gwaith a oedd yn digwydd. Buaswn bob amser yn ffafrio dyrchafu pobl o fewn y tîm, lle bo hynny'n bosibl.
Un o'r problemau sydd gennym heddiw yw bod gormod o bobl yn mynd i mewn i'r farchnad swyddi. Mae hyn yn golygu y cedwir cyflogau'n isel ac nid oes unrhyw gymhelliad i gwmni fuddsoddi yn ei weithlu ei hun. Mae'r diffyg buddsoddiad hwnnw yn ei staff ei hun yn rheswm allweddol pam fod cynhyrchiant heddiw yn waeth yn y DU nag yn yr Almaen er enghraifft. Wrth gwrs, o'n safbwynt ni yn UKIP, yr eliffant yn yr ystafell yw mewnfudo. Os oes gennych system sy'n caniatáu i gannoedd o filoedd o fewnfudwyr ddod i mewn i'ch gwlad bob blwyddyn, rydych yn caniatáu i gyflogwyr gael cyfle i barhau i logi llafur rhad. Mae'n creu marchnad cyflogwyr. Rheolau syml cyflenwad a galw yw'r rhain fel y'u cymhwysir i'r farchnad swyddi.
Wrth gwrs, ni fydd y pleidiau adain chwith yn cytuno â mi fod mewnfudo'n cael unrhyw effaith andwyol ar gyflogau gweithwyr ac ar amodau a gallu gweithwyr i gamu ymlaen yn eu gyrfa. Bydd yn rhaid i mi anghytuno â hwy yn eithaf cryf ar y pwynt hwnnw. Yr hyn y gallwn gytuno yn ei gylch efallai yw'r angen i gwmnïau ddarparu strwythur da er mwyn galluogi gweithwyr i gamu ymlaen yn eu gyrfa, a chytuno bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru wneud yr hyn a allant i helpu i sicrhau'r canlyniad hwn. Felly, rwy'n cytuno y gallwn ddefnyddio pethau fel arian Llywodraeth Cymru a chontractau Llywodraeth Cymru fel abwyd i gymell cwmnïau i feithrin grisiau swyddi o'r fath yn eu cwmnïau.
Nawr, mewn perthynas â Llywodraeth Cymru a chontractau sector cyhoeddus, rhaid inni ochel rhag ffyrdd penodol y gall cwmnïau osgoi cydymffurfio â'r rheolau. Er enghraifft, gall Llywodraeth Cymru gyflwyno rheolau ynghylch caffael, fel rydym yn argymell yn argymhelliad 14, ond rhaid inni sicrhau bod y Llywodraeth yn edrych nid yn unig ar brif gontractwr y gwaith, a beth yw eu harferion cyflogaeth, ond hefyd ar arferion gwahanol is-gontractwyr a gaiff eu dwyn i mewn gan y prif gontractwr i wneud y gwaith mewn gwirionedd. Os nad awn i lawr y gadwyn gyflenwi'n drwyadl ac edrych ar hyn yn briodol, gallwch gael prif gontractwyr yn clochdar pa mor dda y maent yn trin eu gweithwyr, ond gan wybod yn iawn fod gan eu his-gontractwyr bobl ar gontractau dim oriau, er enghraifft.
Rwy'n cofio'r hen dystysgrifau Buddsoddwyr mewn Pobl a arferai fod gan gwmnïau yn y 1990au mewn cwpwrdd ffrâm ar y wal. Gwnâi imi chwerthin pan edrychwn ar rai o'r tystysgrifau hynny mewn un neu ddau o leoedd y bûm yn gweithio ynddynt a oedd yn gyflogwyr gwael iawn. Felly, rhaid inni sicrhau nad yw cael rhyw fath o nod Llywodraeth Cymru i gyflogwr da yn gyfystyr â chael deilen ffigys sy'n gorchuddio pob math o arferion drwg oddi tani.
Argymhelliad 23, sy'n ymwneud â datganoli credyd cynhwysol—cyfeiriodd Siân Gwenllian at hyn sawl gwaith yn ei hymateb, ac yn gyffredinol rwy'n cytuno â hi. Nawr, yn UKIP nid ydym wedi cefnogi datganoli taliadau lles, neu fel y mae Siân yn ei alw, datganoli gweinyddu lles. Ond rydym wedi cytuno y dylai Llywodraeth Cymru gyhoeddi dadansoddiad yn awr o fanteision a risgiau hyn fel y gallwn o leiaf gael dadl gyda'r holl ffeithiau yn dryloyw o'n blaenau. Nid oedd yr argymhelliad hwn yn dweud y dylem gytuno i ddatganoli lles neu ni fyddai'r pwyllgor byth wedi cytuno iddo. Galwad am ddarparu rhywfaint o dystiolaeth yn unig ydoedd.
Mae Gweinidogion Llywodraeth Cymru wedi datgan yn y Siambr yn y gorffennol mai'r rheswm pam y gwrthwynebent ddatganoli lles oedd oherwydd y byddai Cymru ar ei cholled yn ariannol. Mae Plaid Cymru wedi gwrthwynebu'r agwedd hon ar eu dadl. Ymddengys bod safbwynt Llywodraeth Cymru bellach wedi newid, ac nid ydynt yn sôn am y ddadl ariannol mwyach. Mae'n ddirgelwch llwyr. Rwyf am ailadrodd y cyngor yn ein hargymhelliad 23, fod angen i Lywodraeth Cymru roi dadansoddiad manteision a risg i ni yn awr i gefnogi'r hyn y mae'r Gweinidogion wedi'i ddweud yn y gorffennol. Diolch yn fawr iawn.
I hadn't intended to speak about immigration, but I think Gareth Bennett's remarks require some challenge, because I absolutely don't think that the issues we face in our economy are to do with too many people looking for work. I think it's much more about our attitude towards the people capital that we have and how we deploy it, and in the context of automation that's an extremely important matter.
I absolutely do disagree that unemployment is down to immigration. Without immigration, we would have serious gaps in our national health services—doctors, nurses, radiographers—as well as people working in the animal welfare industry, our vets, our engineers, as well as propping up the tourism and agricultural industry. This we will find out if—. I hope it doesn't happen, but if the UK Government completely messes up the negotiations with Europe, we'll suddenly find we have massive gaps in keeping our economy running and our services running. I just think it's completely misplaced to think that the challenges that people face getting appropriate work are down to immigrants. I think that they absolutely enhance the workforce and give us a better quality of services. The issue we have to address, though, is how to ensure that gangmasters aren't controlling people and exploiting them.
Last week, I and several Members met a delegation from the Basque Country, led by the President of the Basque Government. I know I'm not the only person who's been to the Basque Country to look at the Mondragon industries, which have been so successful in creating socially useful, extremely productive and successful industries. But, I do recall on a visit I had about two years ago that one statistic stuck in my mind, which is that, of all the employees that they have, they've never actually sacked anybody, because their human resources policies are so fine-tuned to the individual needs of people who might have mental health needs or training needs that they never need to let people go. They may need to encourage them to move to shift their career pattern, but that's a completely different matter. So, there's an enormous amount we could learn from Mondragon University to promote ethical employment practices across our businesses—private and public.
On the delegation, there were several people, including the Minister for economy. I was particularly interested in her description of the visit that Lesley Griffiths undertook to the Basque Country in June to look at their approach to the food industry, which, of course, is one of the four elements of the Welsh Government's foundational economy. I was particularly interested in the Basque approach to food, which is not just about promoting and marketing food for the tourism market and high-class restaurants that serve incomers. They also focus on the nutritional needs of their whole nation, with a particular interest in the fresh nutritious food required for key groups, namely children and elderly people—pensioners, both in residential homes and in their own homes—to ensure that they eat correctly, and also people with compromised health. She mentioned cancer and diabetes. I would add obesity, but I rather suspect that the Basque Country doesn't have the levels of obesity that we do in this country.
So, I think, looking at the food industry and the recommendations that the Government is only accepting in principle, we know that the food industry is a low-wage sector, considerably reliant on European immigrants to fill gaps in the workforce that other people don't want to fill because the wages are low and the working conditions quite challenging. But we need to note that they are crucial to the harvesting of fruit and vegetables, looking after animals in abattoirs, in the processing factories—in fact, in every aspect of the food chain. We need to worry about how we're going to replace them were these European immigrants to disappear.
So, I was concerned that many of the Government's recommendations to what is admittedly a long report are recommendations in principle. You talk about enabling plans, but not a lot of detail about how you're going to carry out some of the concerns that we have about the systematic discrimination against women, for example, either before or after they have children. In the Cabinet Secretary's response, I hope he can tell us what the outcomes were of the symposium on 13 July that is mentioned in a couple of your answers, or the Government's response.
Nid oeddwn yn bwriadu siarad am fewnfudo, ond credaf fod sylwadau Gareth Bennett yn galw am eu herio, oherwydd nid wyf yn credu o gwbl fod y problemau a wynebwn yn ein heconomi yn ymwneud â gormod o bobl yn chwilio am waith. Rwy'n meddwl ei fod yn ymwneud llawer mwy â'n hagwedd tuag at y cyfalaf pobl sydd gennym a sut rydym yn ei ddefnyddio, ac yng nghyd-destun awtomatiaeth, mae hwnnw'n fater eithriadol o bwysig.
Rwy'n anghytuno'n llwyr fod diweithdra'n deillio o fewnfudo. Heb fewnfudo, byddai gennym fylchau difrifol yn ein gwasanaethau iechyd gwladol—meddygon, nyrsys, radiograffyddion—yn ogystal â phobl yn gweithio yn y diwydiant lles anifeiliaid, ein milfeddygon, ein peirianwyr, yn ogystal â gweithwyr sy'n cynnal y diwydiant twristiaeth a'r diwydiant amaethyddol. Fe wnawn ddarganfod hyn os—. Rwy'n gobeithio na fydd yn digwydd, ond os yw Llywodraeth y DU yn gwneud cawl llwyr o'r negodiadau gydag Ewrop, fe welwn yn sydyn fod gennym fylchau enfawr wrth geisio cadw ein heconomi a'n gwasanaethau yn weithredol. Rwy'n meddwl ei bod yn gwbl gyfeiliornus i gredu bod yr heriau sy'n wynebu pobl rhag cael gwaith addas i'w priodoli i fewnfudwyr. Credaf eu bod yn gwella'r gweithlu'n fawr ac yn rhoi gwasanaethau o ansawdd gwell i ni. Y broblem sy'n rhaid i ni fynd i'r afael â hi, fodd bynnag, yw sut i sicrhau nad yw gangfeistri'n rheoli pobl ac yn camfanteisio arnynt.
Yr wythnos diwethaf, cyfarfu sawl Aelod a minnau â dirprwyaeth o Wlad y Basg, dan arweiniad Arlywydd Llywodraeth Gwlad y Basg. Gwn nad fi yw'r unig un sydd wedi bod yng Ngwlad y Basg yn edrych ar ddiwydiannau Mondragon, sydd wedi llwyddo i'r fath raddau i greu diwydiannau defnyddiol yn gymdeithasol, a hynod gynhyrchiol a llwyddiannus. Ond ar ymweliad ddwy flynedd yn ôl rwy'n cofio bod un ystadegyn wedi glynu yn fy nghof, sef nad ydynt erioed wedi diswyddo unrhyw un o'r holl weithwyr sydd ganddynt, am fod eu polisïau adnoddau dynol yn cyd-fynd mor agos ag anghenion unigol pobl a allai fod ag anghenion iechyd meddwl neu anghenion hyfforddi fel nad oes angen iddynt ddiswyddo pobl byth. Efallai y bydd angen iddynt eu hannog i newid eu patrwm gyrfa, ond mae hynny'n fater hollol wahanol. Felly, mae yna lawer iawn y gallem ei ddysgu gan Brifysgol Mondragon ynglŷn â hyrwyddo arferion cyflogaeth foesegol ar draws ein busnesau—cyhoeddus a phreifat.
Yn rhan o'r ddirprwyaeth, roedd nifer o bobl, gan gynnwys Gweinidog yr economi. Roedd gennyf ddiddordeb arbennig yn nisgrifiad Lesley Griffiths o'i hymweliad â Gwlad y Basg ym mis Mehefin i edrych ar eu hymagwedd tuag at y diwydiant bwyd, sydd, wrth gwrs, yn un o bedair elfen economi sylfaenol Llywodraeth Cymru. Roedd gennyf ddiddordeb arbennig yn ymagwedd y Basgiaid tuag at fwyd, nad yw'n ymwneud yn unig â hybu a marchnata bwyd ar gyfer y farchnad dwristiaeth a bwytai o ansawdd da sy'n gwasanaethu ymwelwyr. Maent hefyd yn canolbwyntio ar anghenion maeth eu cenedl gyfan, gyda diddordeb arbennig yn y bwyd maethlon ffres sydd ei angen ar gyfer grwpiau allweddol, sef plant a phobl oedrannus—pensiynwyr, mewn cartrefi preswyl ac yn eu cartrefi eu hunain—er mwyn sicrhau eu bod yn bwyta'n iawn, a hefyd pobl a wynebai risgiau i'w hiechyd. Soniodd am ganser a diabetes. Buaswn yn ychwanegu gordewdra, ond rwy'n tybio nad oes gan Wlad y Basg lefelau gordewdra tebyg i'r hyn sydd gennym yn y wlad hon.
Felly, o edrych ar y diwydiant bwyd a'r argymhellion y mae'r Llywodraeth yn eu derbyn mewn egwyddor yn unig, gwyddom fod y diwydiant bwyd yn sector cyflogau isel, sy'n dibynnu cryn dipyn ar fewnfudwyr Ewropeaidd i lenwi bylchau yn y gweithlu nad yw pobl eraill eisiau eu llenwi am fod y cyflogau'n isel ac am fod yr amodau gwaith yn eithaf heriol. Ond mae angen inni nodi eu bod yn allweddol ar gyfer cynaeafu ffrwythau a llysiau, edrych ar ôl anifeiliaid mewn lladd-dai, yn y ffatrïoedd prosesu—yn wir, ym mhob agwedd ar y gadwyn fwyd. Mae angen inni boeni sut y cawn bobl eraill yn eu lle pe bai'r mewnfudwyr Ewropeaidd hyn yn diflannu.
Felly, roeddwn yn bryderus fod llawer o argymhellion y Llywodraeth i adroddiad sy'n hir, rhaid cyfaddef, yn argymhellion mewn egwyddor. Rydych yn sôn am gynlluniau galluogi, ond heb lawer o fanylion ynglŷn â sut rydych yn mynd i ddatrys rhai o'r pryderon sydd gennym ynghylch y gwahaniaethu systematig yn erbyn menywod, er enghraifft, naill ai cyn neu ar ôl iddynt gael plant. Yn ymateb Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n gobeithio y gall ddweud wrthym beth oedd canlyniadau'r symposiwm ar 13 Gorffennaf a grybwyllir mewn un neu ddau o'ch atebion, neu ymateb y Llywodraeth.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth i gyfrannu i'r ddadl—Ken Skates.
I call on the Cabinet Secretary for Economy and Transport to contribute to the debate—Ken Skates.
Diolch, Llywydd, and can I start by expressing my appreciation to all Members who have spoken today, and to all members of the committee for an insightful report? In particular, can I thank the Chair for leading on the work of the committee?
I think it rightly notes that whilst not all the levers to bring about any significant change in levels of poverty sit with the Welsh Government, particularly powers over the welfare system, we must do all we can to ensure that people in Wales have access to good quality work that provides a decent income. Our national strategy, 'Prosperity for All', provides clear and consistent frameworks for our whole-Government approach to increasing prosperity and addressing the root causes of poverty in a more effective and joined-up way than in the past. This is supported, of course, by our economic action plan, the employability plan, which work in tandem to increase wealth and well-being, whilst also reducing inequalities in both.
Now, Llywydd, at the heart of the economic action plan is a new relationship between Government and business, based on the principle of public investment with a social purpose, a something-for-something relationship between business and Government. We recognise that helping people into work is only part of the solution in terms of the challenge that tackling poverty presents. We need to work with employers to improve the quality of jobs, and to support people to remain in and progress in work, just as Jenny Rathbone has indicated. The new economic contract commits the Welsh Government to investing in economic growth, but with an expectation that the investment will also support the principle of fair work and decent, secure and rewarding employment. We'll continue to promote the benefits of paying the real living wage to business, including improvements to the quality of work of their staff, reduced absenteeism and positive impacts on recruitment and retention.
Our economic action plan provides a context in which we will work with businesses in foundational sectors, such as retail, to understand better the challenges they face, and to promote the living wage as part of sustainable growth. This includes targeted work to support growth and value in these sectors, with the aim of supporting greater opportunities for progression and for decent pay. Again, Jenny Rathbone in particular pointed to the foundational sectors as those areas of activity where women in particular have faced considerable disadvantage. In driving up the availability of higher quality and more secure jobs, we intend to drive down the gap in pay between men and women.
Now, a number of single parents felt that they face specific challenges in finding flexible work. We recognise that increases in the national minimum and living wages alone are simply not enough and need to be set alongside a suite of policies that support improved outcomes for low-income households. For example, our childcare offer will support working parents of three and four-year-olds, and this will increase employment choices, enabling those working part time to work more hours, and to support second earners into work. Households taking up the childcare offer are more likely to benefit from an increase in wage rates, and this combination of policies has the potential to have a positive impact on household income.
Our economic action plan introduces a new regionally focused model of economic development, and I'm pleased to see the broad support for this approach in the evidence given to the committee. The approach recognises the unique circumstances of each region and commits the Welsh Government to working collaboratively across Government and with partners to address challenges, build on strengths and develop distinctive opportunities to maximise growth across Wales. Janet Finch-Saunders identified the relatively high levels of unemployment that she is witnessing in her constituency, and the regional approach is directly intended to iron out regional inequalities across Wales, identifying the key strengths for each of the regions but also making sure that we tackle the individual challenges that our regions face.
Our ambition is also to make Wales a fair work nation, one where everybody can expect decent, life-enhancing work. Earlier this month, the First Minister announced that he had appointed Professor Linda Dickens from a shortlist of suitable, independent and authoritative candidates to chair the fair work commission. The independent commission will build on the work of the fair work board and look into many of the issues raised by the committee's report and more widely by people and organisations that have given evidence.
With nearly a quarter of people in Wales living in poverty, we do not underestimate the scale of the challenge. However, by working collaboratively with partners, we can build on our foundations, futureproof our economy and empower our people and communities so that everyone has the opportunity to contribute to and benefit from economic growth. Whilst I recognise the value of The Spirit Level as a critique of the inequality that we see across western capitalist economies, I also recommend to the chair of the committee Affluenza, as it, along with The Spirit Level, influenced the national strategy and the development of the economic action plan.
Diolch, Lywydd, ac a gaf fi ddechrau drwy fynegi fy ngwerthfawrogiad i'r holl Aelodau sydd wedi siarad heddiw, ac i holl aelodau'r pwyllgor am adroddiad craff? Yn benodol, a gaf fi ddiolch i'r Cadeirydd am arwain gwaith y pwyllgor?
Er nad yw'r holl ddulliau ar gyfer creu unrhyw newid sylweddol yn lefelau tlodi ym meddiant Llywodraeth Cymru, yn enwedig pwerau dros y system les, credaf fod yr adroddiad yn nodi'n briodol fod rhaid inni wneud popeth a allwn i sicrhau bod gan bobl yng Nghymru fynediad at waith o ansawdd da sy'n darparu incwm digonol. Mae ein strategaeth genedlaethol, 'Ffyniant i Bawb', yn darparu fframwaith clir a chyson ar gyfer ein dull Llywodraeth gyfan o gynyddu ffyniant a mynd i'r afael â gwraidd achosion tlodi mewn ffordd fwy effeithiol a chydgysylltiedig nag yn y gorffennol. Cefnogir hyn, wrth gwrs, gan ein cynllun gweithredu economaidd, y cynllun cyflogadwyedd, sy'n gweithio ar y cyd i gynyddu cyfoeth a lles, yn ogystal â lleihau'r anghydraddoldebau mewn cyfoeth a lles.
Nawr, wrth wraidd y cynllun gweithredu economaidd, Lywydd, mae perthynas newydd rhwng Llywodraeth a busnes, yn seiliedig ar yr egwyddor o fuddsoddiad cyhoeddus gyda diben cymdeithasol, perthynas rhywbeth-am-rywbeth rhwng busnes a'r Llywodraeth. Rydym yn cydnabod mai rhan yn unig o'r ateb yw helpu pobl i gael gwaith o ran yr her sy'n gysylltiedig â mynd i'r afael â thlodi. Mae angen inni weithio gyda chyflogwyr i wella ansawdd swyddi, ac i gynorthwyo pobl i aros mewn gwaith a chamu ymlaen yn eu gwaith, fel y dywedodd Jenny Rathbone. Mae'r contract economaidd newydd yn rhwymo Llywodraeth Cymru i fuddsoddi mewn twf economaidd, ond gyda'r disgwyliad y bydd y buddsoddiad hefyd yn cefnogi egwyddor gwaith teg a chyflogaeth weddus, ddiogel sy'n rhoi boddhad. Byddwn yn parhau i hyrwyddo manteision talu'r cyflog byw gwirioneddol i fusnesau, sy'n cynnwys gwelliannau i ansawdd gwaith eu staff, llai o absenoldeb ac effeithiau cadarnhaol ar recriwtio a chadw staff.
Mae ein cynllun gweithredu economaidd yn darparu cyd-destun ar gyfer gweithio gyda busnesau mewn sectorau sylfaenol, megis manwerthu, i ddeall yn well yr heriau a wynebant, ac i hyrwyddo'r cyflog byw fel rhan o dwf cynaliadwy. Mae hyn yn cynnwys gwaith wedi'i dargedu i gefnogi twf a gwerth yn y sectorau hyn, gyda'r nod o gefnogi mwy o gyfleoedd ar gyfer camu ymlaen a chyflogau gweddus. Unwaith eto, cyfeiriodd Jenny Rathbone yn benodol at y sectorau sylfaenol fel y meysydd gweithgaredd lle mae menywod yn arbennig wedi wynebu anfantais sylweddol. I sicrhau bod mwy o swyddi o ansawdd gwell a mwy diogel ar gael, rydym yn bwriadu lleihau'r bwlch cyflog rhwng dynion a menywod.
Nawr, teimlai nifer o rieni sengl eu bod yn wynebu heriau penodol wrth ddod o hyd i waith hyblyg. Rydym yn cydnabod nad yw cynnydd yn yr isafswm cyflog cenedlaethol a'r cyflog byw yn unig yn ddigon a bod angen eu gosod ochr yn ochr â chyfres o bolisïau sy'n cefnogi canlyniadau gwell i aelwydydd incwm isel. Er enghraifft, bydd ein cynnig gofal plant yn cefnogi rhieni sy'n gweithio a chanddynt blant tair a phedair oed, a bydd hyn yn cynyddu'r dewisiadau cyflogaeth, gan alluogi'r rhai sy'n gweithio'n rhan-amser i weithio mwy o oriau, ac i gynorthwyo rhai a allai ennill ail incwm i gael gwaith. Mae aelwydydd sy'n manteisio ar y cynnig gofal plant yn fwy tebygol o elwa o gynnydd mewn cyfraddau cyflog, ac mae potensial gan y cyfuniad hwn o bolisïau i effeithio'n gadarnhaol ar incwm y cartref.
Mae ein cynllun gweithredu economaidd yn cyflwyno model datblygu economaidd newydd gyda ffocws rhanbarthol, ac rwy'n falch o weld y gefnogaeth eang i'r dull hwn yn y dystiolaeth a roddwyd i'r pwyllgor. Mae'r dull yn cydnabod amgylchiadau unigryw pob rhanbarth ac yn rhwymo Llywodraeth Cymru i weithio ar y cyd ar draws y Llywodraeth a chyda phartneriaid i fynd i'r afael â heriau, i adeiladu ar gryfderau ac i ddatblygu cyfleoedd unigryw i sicrhau'r twf mwyaf posibl ar draws Cymru. Nododd Janet Finch-Saunders y lefelau cymharol uchel o ddiweithdra y mae'n dyst iddynt yn ei hetholaeth, a nod uniongyrchol y dull rhanbarthol yw lleddfu anghydraddoldebau rhanbarthol ar draws Cymru, gan nodi'r cryfderau allweddol ar gyfer pob un o'r rhanbarthau ond gan wneud yn siŵr hefyd ein bod yn mynd i'r afael â'r heriau unigol sy'n wynebu ein rhanbarthau.
Ein huchelgais hefyd yw gwneud Cymru yn genedl waith teg, un lle y gall pawb ddisgwyl gwaith gweddus, sy'n gwella bywyd. Yn gynharach y mis hwn, cyhoeddodd y Prif Weinidog ei fod wedi penodi'r Athro Linda Dickens o restr fer o ymgeiswyr addas, annibynnol ac awdurdodol i gadeirio'r comisiwn gwaith teg. Bydd y comisiwn annibynnol yn adeiladu ar waith y bwrdd gwaith teg ac yn ymchwilio i lawer o'r materion a nodwyd yn adroddiad y pwyllgor ac yn fwy eang gan y bobl a'r sefydliadau sydd wedi rhoi tystiolaeth.
Gyda bron i chwarter y bobl yng Nghymru yn byw mewn tlodi, nid ydym yn bychanu maint yr her. Fodd bynnag, drwy gydweithio â phartneriaid, gallwn adeiladu ar ein sylfeini, diogelu ein heconomi ar gyfer y dyfodol a grymuso ein pobl a'n cymunedau fel bod pawb yn cael cyfle i gyfrannu at dwf economaidd ac elwa ohono. Er fy mod yn cydnabod gwerth The Spirit Level fel beirniadaeth o'r anghydraddoldeb a welwn ar draws economïau cyfalafol y gorllewin, rwy'n argymell Affluenza i gadeirydd y pwyllgor, gan ei fod, gyda The Spirit Level, wedi dylanwadu ar y strategaeth genedlaethol a datblygiad y cynllun gweithredu economaidd.
John Griffiths i ymateb i'r ddadl.
I call on John Griffiths to reply to the debate.
I'd like to thank all the Members who've contributed to the debate today and, obviously, the Cabinet Secretary, Llywydd. I think we've seen some common themes amongst some of the points raised—for example, the recommendation to have a tackling poverty strategy and its importance was raised by both Siân and Gareth, and I raised it in my opening remarks. As I said then, this is a matter that we will return to as a committee having made this recommendation now in two separate reports.
Also, in terms of the third strand, as Janet put it, of the committee's tackling poverty work, this report is indeed that third strand and I think that highlights the importance that we attach to tackling poverty and of course its significance in Wales, where, as we all know, there are particular socioeconomic challenges within the UK that we need to understand and deal with.
Also, Llywydd, there's been an emphasis on outcomes and measurability of Welsh Government strategy and policy in this area. That applies to the tackling poverty strategy but it also applies more generally. I very much agree with Members that that is something that we need to again return to as we move forward and seek further information and assurance from the Welsh Government.
Also mentioned by Gareth and Siân was our recommendation that there should be an analysis of the risks and benefits of devolving administration of universal credit. Again, this is something that we raised in a previous report. So, again, we've addressed this matter and made these recommendations in two reports now, Llywydd. Again, we will not leave matters there, but I'm sure we'll return to those issues once more and also raise them in our scrutiny sessions with the Cabinet Secretary. So, again, we certainly intend to pursue that matter because we think it's a very important one and one that does require further analysis, further thought and further consideration.
Llywydd, I'm pleased that Jenny Rathbone responded to Gareth Bennett's comments on immigration because I think these are matters that need to be challenged in terms of the comments that Gareth made. I would add to what Jenny said in terms of the importance of people coming here to work to do vital jobs in our public services and how reliant those public services are on those workers, but it's also the case that, if we look at successful economies the world over, very often, they thrive on the energy, the talents, the skills that inward migration brings, and they've very much prospered by being open to that inward migration. People come in with real energy, starting their own firms and employing other people, as well as providing employment to other firms. Yes, Gareth.
Hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau sydd wedi cyfrannu at y ddadl heddiw, Lywydd, ac yn amlwg, i Ysgrifennydd y Cabinet. Credaf ein bod wedi gweld themâu cyffredin ymhlith rhai o'r pwyntiau a godwyd—er enghraifft, nodwyd yr argymhelliad i gael strategaeth trechu tlodi a'i phwysigrwydd gan Siân a Gareth, a soniais innau am hynny yn fy sylwadau agoriadol. Fel y dywedais bryd hynny, dyma fater y byddwn yn dychwelyd ato fel pwyllgor, ar ôl gwneud yr argymhelliad hwn bellach mewn dau adroddiad gwahanol.
Hefyd, o ran y drydedd elfen, fel y dywedodd Janet, o waith trechu tlodi'r pwyllgor, yr adroddiad hwn yn sicr yw'r drydedd elfen yn wir, a chredaf ei fod yn tynnu sylw at bwysigrwydd trechu tlodi i ni a'i arwyddocâd yng Nghymru wrth gwrs, lle mae pawb ohonom yn gwybod bod yna heriau economaidd-gymdeithasol penodol o fewn y DU sydd angen inni eu deall a mynd i'r afael â hwy.
Hefyd, Lywydd, cafwyd pwyslais ar ganlyniadau a mesuradwyedd strategaeth a pholisi Llywodraeth Cymru yn y maes hwn. Mae hynny'n berthnasol i'r strategaeth trechu tlodi, ond mae hefyd yn berthnasol yn fwy cyffredinol. Rwy'n cytuno'n gryf â'r Aelodau fod hynny'n rhywbeth y mae angen inni ddychwelyd ato wrth inni symud ymlaen a gofyn am ragor o wybodaeth a sicrwydd gan Lywodraeth Cymru.
Soniodd Gareth a Siân hefyd am ein hargymhelliad y dylid cael dadansoddiad o risgiau a manteision datganoli'r gwaith o weinyddu credyd cynhwysol. Unwaith eto, mae hyn yn rhywbeth a godwyd gennym mewn adroddiad blaenorol. Felly, rydym wedi ymdrin â'r mater hwn a gwneud yr argymhellion hyn mewn dau adroddiad yn awr, Lywydd. Unwaith eto, ni fyddwn yn gadael pethau yn y fan honno, ond rwy'n siŵr y byddwn yn dychwelyd at y materion hynny unwaith yn rhagor a hefyd yn eu codi yn ein sesiynau craffu gydag Ysgrifennydd y Cabinet. Felly, yn sicr rydym yn bwriadu mynd ar drywydd y mater hwnnw oherwydd credwn ei fod yn un pwysig iawn ac yn un sy'n galw am ddadansoddiad pellach ac ystyriaeth bellach.
Lywydd, rwy'n falch fod Jenny Rathbone wedi ymateb i sylwadau Gareth Bennett ar fewnfudo oherwydd credaf fod y rhain yn faterion y mae angen eu herio o ran y sylwadau a wnaeth Gareth. Hoffwn ychwanegu at yr hyn a ddywedodd Jenny ynglŷn â pha mor bwysig yw hi i bobl ddod yma i weithio i wneud swyddi hanfodol yn ein gwasanaethau cyhoeddus a pha mor ddibynnol yw'r gwasanaethau cyhoeddus ar y gweithwyr hyn, ond mae hefyd yn wir, os edrychwn ar economïau llwyddiannus drwy'r byd, yn aml iawn byddant yn ffynnu ar yr egni, y doniau, a'r sgiliau a ddaw yn sgil mewnfudo, ac i raddau helaeth, maent wedi llwyddo drwy fod yn agored i'r mewnfudo hwnnw. Daw pobl i mewn ag egni go iawn, gan ddechrau eu busnesau eu hunain a chyflogi pobl eraill, yn ogystal â darparu cyflogaeth i gwmnïau eraill. Ie, Gareth.
How do you therefore account for the fact that we now have wage stagnation and we have many people who are in full-time employment suffering from low wages?
Sut rydych chi'n esbonio'r ffaith felly fod gennym bellach gyflogau sy'n aros yn yr unfan a bod gennym lawer o bobl mewn gwaith amser llawn sy'n dioddef yn sgil cyflogau isel?
Well I think, as ever, Gareth, that those are very complex matters that you can't simplistically solve by saying that we should have less inward migration to the UK and Wales. You know, we've been in an age of austerity now, sadly, for something like 10 years. It's a deliberate policy choice by the UK Government and it has led to wage stagnation as well as having many other, I would argue, harmful effects.
It was interesting that Jenny mentioned the Basque Country and the fact that they have firms there that have never, ever sacked a single employee, which I think is a great example of responsible and socially responsible employers. I note that Gareth told us that he's had 35 jobs, which is quite a number, Gareth, and good experience to bring to this sort of committee work, but it did strike me that you might think, if you're not successful at the next Assembly election, about getting further details from Jenny Rathbone of that employer in the Basque Country, which provides such sustainable and reliable employment over a period of time. But, of course, I'm sure they have a different attitude to immigration than yours, which would facilitate your movement, were you so inclined.
Can I say as well, Llywydd, that it is really important, I think, as Gareth mentioned, that we take procurement down to the subcontractor level? We do address that in the report, and I know that Welsh Government is alive to the need to not just look at those getting initial contracts from Welsh Government, but also the subcontractors that feed off that business, because, obviously, those subcontractors employ quite a number of people and we need to make sure that they're reached by the sort of good practice and responsible employment code of ethics on employment that we expect from the initial contractors under the procurement policy.
Llywydd, as I've said, there are a number of matters that we will return to as a committee. We do welcome the Welsh Government's shift in approach to economic development. We want to see the good intentions followed through in concrete actions that will really deliver for those at the sharp end of the economy, and we will keep a close eye on relevant developments and the implementation of our accepted recommendations—those accepted in full and those accepted in part. In particular, we will revisit them following publications of the procurement review and the outputs from the fair work commission. We will also continue to make that case for a cross-cutting anti-poverty strategy.
I'd like to conclude once again by thanking all of those who contributed to our inquiry. Diolch yn fawr.
Wel, fel erioed, Gareth, rwy'n credu bod y rheini'n faterion cymhleth iawn na allwch eu datrys yn syml drwy ddweud y dylem gael llai o fewnfudo i'r DU a Chymru. Wyddoch chi, rydym wedi bod mewn oes o gyni ers oddeutu 10 mlynedd bellach, yn anffodus. Mae'n ddewis polisi bwriadol gan Lywodraeth y DU a arweiniodd at gyflogau'n sefyll yn eu hunfan yn ogystal â llawer o effeithiau niweidiol eraill, buaswn yn dadlau.
Roedd yn ddiddorol fod Jenny wedi sôn am Wlad y Basg a'r ffaith bod ganddynt gwmnïau yno nad ydynt erioed wedi diswyddo'r un gweithiwr, a chredaf fod honno'n enghraifft wych o gyflogwyr cyfrifol a chymdeithasol gyfrifol. Nodaf fod Gareth wedi dweud wrthym ei fod wedi cael 35 o swyddi, sy'n gryn dipyn o nifer, Gareth, a phrofiad da i'w ddwyn i'r math hwn o waith pwyllgor, ond fe wnaeth fy nharo y gallech feddwl, os nad ydych yn llwyddiannus yn yr etholiad Cynulliad nesaf, am gael rhagor o fanylion y cyflogwr hwnnw gan Jenny Rathbone yng Ngwlad y Basg, sy'n darparu cyflogaeth mor gynaliadwy a dibynadwy dros gyfnod o amser. Ond wrth gwrs, rwy'n siŵr fod ganddynt agwedd wahanol i'ch un chi tuag at fewnfudo, a fyddai'n ei gwneud hi'n hawdd i chi symud, pe baech yn dymuno gwneud hynny.
A gaf fi ddweud hefyd, Lywydd, ei bod yn bwysig iawn, rwy'n meddwl, fel y soniodd Gareth, ein bod yn mynd â chaffael i lawr i lefel is-gontractwr? Rydym yn ymdrin â hynny yn yr adroddiad, a gwn fod Llywodraeth Cymru yn effro i'r angen i edrych nid yn unig ar y rheini sy'n cael contractau cychwynnol gan Lywodraeth Cymru, ond hefyd ar yr is-gontractwyr sy'n bwydo oddi ar y busnes hwnnw, oherwydd, yn amlwg, mae'r is-gontractwyr hynny'n cyflogi nifer o bobl ac mae angen inni wneud yn siŵr eu bod yn cael eu cyrraedd gan y math o arfer da a chod moeseg cyflogaeth gyfrifol a ddisgwyliwn gan y contractwyr gwreiddiol o dan y polisi caffael.
Lywydd, fel y dywedais, ceir nifer o faterion y byddwn yn dychwelyd atynt fel pwyllgor. Rydym yn croesawu'r newid yn ymagwedd Llywodraeth Cymru tuag at ddatblygu economaidd. Rydym am weld y bwriadau da yn cael eu dilyn gan gamau pendant a fydd yn cyflawni o ddifrif ar gyfer y rheini sydd yn rheng flaen yr economi, a byddwn yn cadw llygad manwl ar ddatblygiadau perthnasol a gweithrediad yr argymhellion a dderbyniwyd—y rhai a dderbyniwyd yn llawn a'r rhai a dderbyniwyd yn rhannol. Yn benodol, byddwn yn ailedrych arnynt yn dilyn cyhoeddi'r adolygiad caffael ac allbynnau'r comisiwn gwaith teg. Byddwn hefyd yn parhau i ddadlau'r achos o blaid strategaeth wrth-dlodi drawsbynciol.
Hoffwn gloi drwy ddiolch i bawb a gyfrannodd at ein hymchwiliad unwaith eto. Diolch yn fawr.
Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to note the committee's report. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Mae hynny’n dod â ni at yr eitem nesaf, sef y cyfnod pleidleisio. Nid oes pleidlais i’w chynnal.
That brings us to the next item, which is voting time. There are no votes to be held.
Mae hynny’n dod a ni, felly, at eitem olaf y prynhawn, sef y ddadl fer ac rydw i’n galw ar John Griffiths, unwaith eto, i gyflwyno'r ddadl fer yn ei enw—John Griffiths.
Therefore, that brings us to the final item of the afternoon, which is the short debate, and I call on John Griffiths, once again, to present the short debate in his name—John Griffiths.
Diolch Llywydd. I have given a minute each to Joyce Watson, Mike Hedges and David Melding.
Diolch Lywydd. Rwyf wedi rhoi munud yr un i Joyce Watson, Mike Hedges a David Melding.
I'd like to use this short debate today to discuss the benefits of introducing default 20-mph speed limits in inner urban areas and why I believe this should be a Welsh Government policy for the whole of Wales. Twenty miles per hour would apply across the country in built-up, residential areas where people live. Local authorities would be able to exempt roads if local circumstances warranted. This would reverse the current position where 30 mph generally applies subject to lower limits for particular roads.
The benefits are many: it makes roads safer to protect life and limb and allows local communities to reclaim their streets. That would facilitate play, cycling and walking, and greater community cohesion and interaction. This, Llywydd, I believe, is an idea and policy whose time has come. It is already established and growing across the world. In the Netherlands, 70 per cent of urban roads have a 30 km or lower limit. In Scandinavian countries, it is becoming the norm in villages and towns. In fact, throughout Europe, these restrictions are increasingly being set across complete authorities, with exceptions for major roads with segregated facilities such as cycle paths. In comparison, the UK has been a late starter, but in the last 10 years, over 25 per cent of the population have gained a 20-mph limit on the streets where they live, learn, shop or work.
Many of our major cities, including Bristol, Manchester and Edinburgh have made the change; 43 per cent of Londoners are living on such roads, and 75 per cent of people in inner London boroughs. Bristol has had great success in adopting this approach, and even complete counties, such as Lancashire, Sefton, Calderdale, Clackmannanshire and Fife, have done so. Our fellow devolved nations are also looking to introduce this policy. In November last year, in Scotland, Green MSP, Mark Ruskell, proposed such a Bill. It is currently out for consultation and would be hugely significant for road safety if passed. I am calling on Welsh Government to do the same.
In the past year, Wales had seen over 3,000 car traffic accidents that resulted in injury or death. In my home city of Newport, there have been more than 140 accidents with three tragically ending in fatalities. Further action is required to reduce this toll on our families and communities. Driving through social housing estates with cars parked along both sides of the road and children playing, drivers have very little time to react if a child runs out into the road from between parked vehicles. Public Health Wales's most recent report by Dr Sarah Jones suggests that if all current 30-mph roads in Wales became 20 mph, six to 10 lives would be saved and 1,200 to 2,000 casualties avoided each year, at a value of prevention of £58 million to £84 million.
The case for change is well evidenced and made. The International Transport Forum of the OECD, in a recent report on 'Speed and Crash Risk', states categorically that where motorised vehicles and vulnerable road users share the same space, such as in residential areas, 20 mph is the recommended maximum. It highlights what we already know: speed has a direct influence on crash occurrence and severity. With higher driving speeds, the number of crashes and the crash severity increases disproportionately. With lower speeds, the number of crashes and the crash severity decrease. Eighty five per cent of pedestrians will survive a 30 km/h—that is 18.5 mph—impact, whereas 80 per cent of pedestrians will die in a 50 km/h, 32-mph impact.
Hoffwn ddefnyddio'r ddadl fer hon heddiw i drafod manteision cyflwyno terfynau cyflymder diofyn o 20 mya mewn ardaloedd trefol mewnol a pham y credaf y dylai hwn fod yn bolisi Llywodraeth Cymru ar gyfer Cymru gyfan. Byddai 20 mya mewn grym ar draws y wlad mewn ardaloedd adeiledig, preswyl lle mae pobl yn byw. Byddai awdurdodau lleol yn gallu eithrio ffyrdd pe bai amgylchiadau lleol yn cyfiawnhau hynny. Byddai hyn yn gwrthdroi'r sefyllfa bresennol lle mae 30 mya mewn grym yn gyffredinol yn amodol ar gyfyngiadau is ar gyfer ffyrdd penodol.
Ceir manteision niferus: mae'n gwneud ffyrdd yn fwy diogel er mwyn diogelu bywydau ac yn galluogi cymunedau lleol i adennill eu strydoedd. Byddai hynny'n hwyluso chwarae, beicio a cherdded, a mwy o gydlyniant a rhyngweithio cymunedol. Mae hwn, Lywydd, yn syniad ac yn bolisi y mae ei amser wedi dod yn fy marn i. Mae eisoes wedi'i sefydlu ac ar gynnydd ar draws y byd. Yn yr Iseldiroedd, mae terfyn cyflymder isaf o 30 km neu is ar 70 y cant o ffyrdd trefol. Yng ngwledydd Sgandinafia, mae'n dod yn norm mewn pentrefi a threfi. Yn wir, ledled Ewrop, mae'r cyfyngiadau hyn yn cael eu gosod yn gynyddol ar draws awdurdodau cyfan, gydag eithriadau ar gyfer ffyrdd mawr gyda chyfleusterau ar wahân megis llwybrau beicio. Mewn cymhariaeth, mae'r DU wedi dechrau'n hwyr, ond yn y 10 mlynedd diwethaf, mae dros 25 y cant o'r boblogaeth wedi elwa o gael terfyn cyflymder o 20 mya ar y strydoedd lle maent yn byw, yn dysgu, yn siopa neu'n gweithio.
Mae llawer o'n dinasoedd mawr, gan gynnwys Bryste, Manceinion a Chaeredin wedi gwneud y newid; mae 43 y cant o Lundeinwyr yn byw ar ffyrdd o'r fath, a 75 y cant o bobl ym mwrdeistrefi Llundain fewnol. Mae Bryste wedi cael llwyddiant mawr yn mabwysiadu'r dull hwn, ac mae siroedd cyfan hyd yn oed, megis swydd Gaerhirfryn, Sefton, Calderdale, Clackmannan a Fife, wedi gwneud hynny. Mae ein cyd-wledydd datganoledig hefyd yn ystyried cyflwyno'r polisi hwn. Ym mis Tachwedd y llynedd, yn yr Alban, cynigiodd yr MSP gwyrdd, Mark Ruskell, Fil i'r perwyl hwn. Mae'n destun ymgynghori ar hyn o bryd, a byddai'n hynod o arwyddocaol ar gyfer diogelwch ar y ffyrdd os caiff ei basio. Rwy'n galw ar Lywodraeth Cymru i wneud yr un peth.
Yn y flwyddyn ddiwethaf, mae Cymru wedi gweld dros 3,000 o ddamweiniau traffig ceir a arweiniodd at anaf neu farwolaeth. Yn ninas Casnewydd lle rwy'n byw, cafwyd mwy na 140 o ddamweiniau a thair ohonynt yn angheuol, yn drasig iawn. Mae angen gweithredu pellach i ostwng y niwed hwn i'n teuluoedd a'n cymunedau. Wrth yrru drwy ystadau tai cymdeithasol gyda cheir wedi'u parcio ar hyd y ddwy ochr i'r ffordd a phlant yn chwarae, nid oes gan yrwyr fawr iawn o amser i ymateb os yw plentyn yn rhedeg i'r ffordd rhwng cerbydau sydd wedi'u parcio. Mae adroddiad diweddaraf Iechyd Cyhoeddus Cymru gan Dr Sarah Jones yn awgrymu, pe bai holl ffyrdd 30 mya presennol Cymru yn dod yn rhai 20 mya, y byddai hynny'n achub chwech i 10 o fywydau ac yn arbed rhwng 1,200 a 2,000 o anafiadau bob blwyddyn, a gwerth hynny o ran atal yn £58 miliwn i £84 miliwn.
Mae'r achos dros newid yn seiliedig ar dystiolaeth dda. Mae Fforwm Trafnidiaeth Rhyngwladol y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, mewn adroddiad diweddar ar gyflymder a'r risg o ddamweiniau yn datgan yn bendant, lle mae cerbydau modur a defnyddwyr ffyrdd sy'n agored i niwed yn rhannu'r un gofod, fel mewn ardaloedd preswyl, 20 mya yw'r terfyn cyflymder uchaf a argymhellir. Mae'n amlygu'r hyn a wyddom eisoes: mae cyflymder yn dylanwadu'n uniongyrchol ar amlder a difrifoldeb damweiniau. Wrth yrru'n gyflymach, mae nifer damweiniau a difrifoldeb damweiniau'n cynyddu'n anghymesur. Ar gyflymder is, mae nifer damweiniau a difrifoldeb damweiniau'n lleihau. Bydd 85 y cant o gerddwyr yn goroesi gwrthdaro 30 km/h—hynny yw 18.5 mya—tra bydd 80 y cant o gerddwyr yn marw mewn gwrthdaro 50 km/h, sef 32 mya.
The severity of a collision follows from the laws of physics. At higher speeds, the kinetic energy released in a crash increases, as does the trauma experienced by those struck by, or occupying, the vehicles involved. The increase in crash risk is explained by the fact that when speed increases, the time to react to changes in the environment is shorter and manoeuvrability is reduced.
Lowering the default limit from 30 mph to 20 mph in built-up urban areas significantly decreases the risk of accidents. It may also save time, help make our air cleaner, and encourage more active lifestyles. People wrongly assume that lower limits delay journey times, yet average city speeds are generally well below 20 mph, owing to congestion and queues. Traffic flows more freely at 20 mph than 30 mph. Drivers make better use of road space by parking closer and junctions work more efficiently, and at a higher capacity, as it is easier to merge.
On air quality, mathematical modelling across a range of studies has demonstrated that improvements should result. Research by Imperial College London on speed restriction shows that where traffic flow was interrupted, there were higher emission rates. This study concluded that it would be incorrect to assume 20 mph would be detrimental to ambient local air quality, as the effects on vehicle emissions are mixed.
Lower limits reduce congestion by increasing flow rates and by smoothing traffic through urban environments where cars would usually be stopping and starting. NICE, the National Institute for Health and Care Excellence, recommends urban speed reduction for less pollution. Their guidance says 20-mph limits without physical measures in urban areas help avoid unnecessary acceleration and deceleration. Smoother driving with less wasteful braking and acceleration cut fuel use by 12 per cent in Germany after 30 km/h limits were implemented. Air quality also improves, since moving traffic emits less pollution than when standing still with engines on. Imperial College recommendations include reducing speed limits on urban roads and to incentivise cycling.
Llywydd, the introduction of this policy would also benefit public health in a number of ways in accordance with the future generations and well-being Act. In built-up areas, more people would feel comfortable to walk and cycle safely, and there would be a more pleasant environment for communities, encouraging community interaction and children's outdoor play.
Sustrans Cymru point to evidence that moving to slower speeds will lead to safer and healthier communities with greater levels of walking and cycling. In 2013, the charity surveyed residents in Wales, with six in 10 supporting 20-mph limits as the default speed for where they live. As a Welsh Government Minister, I was pleased to take forward the Active Travel (Wales) Act, passed in 2013. It places a legal duty on local authorities in Wales to audit existing routes for walking and cycling and then plan and deliver a comprehensive network of routes to work, school and local facilities. Twenty miles per hour limits will facilitate this.
Over the past few generations, unfortunately, there has been a dramatic reduction in the freedom given to children to get out and about without adult supervision. A comparative study by the Policy Studies Institute, spanning 40 years, shows that in 1971, 86 per cent of children of primary school age in the UK were allowed to travel home from school alone. By 2010, it was just 25 per cent. Traffic is a major factor in this change and one of the major barriers to children's freedom to play outside. Our residential streets have become hostile environments for children and teenagers, where informal street play has largely been displaced by the car.
The United Nations Convention on the Rights of the Child, which enshrines the right to play, states that consideration should be given to creating child-friendly urban and rural environments through road traffic measures, including speed limits. And Play Wales have provided important information on the role that 20-mph speed limits could have in improving children's ability to play—an activity that is central to their physical, mental, social and emotional health and well-being. The policy is also recommended by the Royal College of Paediatrics and Child Health Wales, which states that it might have a most wide-reaching and positive effect.
Llywydd, there is a pressing need to develop robust interventions that will have positive effects on the challenges facing public health today, on air pollution, obesity and road traffic injuries, which are all interrelated. A default 20-mph limit can play a major role and we do, I believe, need national consistency with local discretion to achieve the necessary change. These matters are as much about a public consensus as they are about traffic management. If we want consideration of the amenity and safety of residents of communities to be a national norm, then, at some stage, we need a national debate. We need to put communities first and redefine the spaces between our homes. I am a strong advocate of this change and I do believe that it will allow us to reclaim our roads and create community streets—community streets that become a better place to be.
So, over the last few months, I've met with Rod King, the founder of 20's Plenty for Us, an organisation that campaigns for this change, and I'd very much like to thank him for his expertise and advice. When the Assembly resumes in the autumn term, I will be hosting a round-table event on 3 October to discuss this topic further. I'm delighted that Rod King will be there, along with Public Health Wales, academics, Jeff Cuthbert, Sustrans Cymru and Welsh Government.
Llywydd, this is a policy that will deliver important and significant benefits for our communities. I very much hope that we can continue to build and strengthen our campaign and that Welsh Government makes 20 plenty for Wales.
Mae difrifoldeb gwrthdrawiadau'n dilyn deddfau ffiseg. Ar gyflymder uwch, mae'r egni cinetig sy'n cael ei ryddhau mewn damwain yn cynyddu, fel y gwna'r trawma a brofir gan y rhai a drawyd gan y cerbyd, neu sydd yn y cerbyd. Gellir egluro'r cynnydd yn y risg o ddamwain gan y ffaith bod yr amser i ymateb i newid yn yr amgylchedd pan fo cyflymder yn cynyddu yn fyrrach a cheir llai o allu i drin y cerbyd.
Mae gostwng y terfyn diofyn o 30 mya i 20 mya mewn ardaloedd trefol adeiledig yn lleihau'r perygl o ddamweiniau'n sylweddol. Gallai arbed amser hefyd, helpu i wneud ein haer yn lanach, ac annog ffyrdd o fyw mwy egnïol. Mae pobl yn tybio'n anghywir fod terfynau cyflymder is yn gwneud amseroedd teithio'n hwy, ond yn gyffredinol, mae'r cyflymder cyfartalog mewn dinasoedd ymhell islaw 20 mya, oherwydd tagfeydd a chiwiau. Mae traffig yn llifo'n fwy rhydd ar 20 mya na 30 mya. Mae gyrwyr yn gwneud gwell defnydd o le ar y ffordd drwy barcio'n agosach ac mae cyffyrdd yn gweithio'n fwy effeithlon, ac ar gapasiti uwch, gan ei bod yn haws uno â llif y traffig.
Ar ansawdd aer, mae modelu mathemategol ar draws amrywiaeth o astudiaethau wedi dangos y dylai arwain at welliannau. Dengys ymchwil gan Goleg Imperial Llundain ar gyfyngiadau cyflymder fod cyfraddau allyriadau'n uwch lle y terfir ar lif y traffig. Daeth yr astudiaeth i'r casgliad y byddai'n anghywir rhagdybio y byddai 20 mya yn niweidiol i ansawdd aer yr amgylchedd yn lleol, gan fod yr effeithiau ar allyriadau cerbydau'n gymysg.
Mae terfynau cyflymder is yn lleihau tagfeydd drwy gynyddu cyfraddau llif a llyfnhau traffig drwy amgylcheddau trefol lle byddai ceir yn stopio ac yn ailddechrau fel arfer. Mae NICE, y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal, yn argymell gostwng y cyflymder trefol i gael llai o lygredd. Dywed eu canllawiau fod terfynau 20 mya heb fesurau ffisegol mewn ardaloedd trefol yn helpu i osgoi cyflymu ac arafu diangen. Mae gyrru mwy esmwyth gyda llai o frecio a chyflymu gwastraffus wedi torri 12 y cant oddi ar y defnydd o danwydd yn yr Almaen ar ôl gweithredu terfynau 30 km/h. Mae ansawdd aer yn gwella hefyd, gan fod traffig sy'n symud yn allyrru llai o lygredd na phan fo cerbyd yn sefyll yn llonydd gyda'r injan yn rhedeg. Mae argymhellion y Coleg Imperial yn cynnwys gostwng terfynau cyflymder ar ffyrdd trefol a chymell pobl i feicio.
Lywydd, byddai cyflwyno'r polisi hwn o fudd i iechyd cyhoeddus hefyd mewn nifer o ffyrdd yn unol â Deddf cenedlaethau'r dyfodol a llesiant. Mewn ardaloedd adeiledig, byddai mwy o bobl yn teimlo'n gyfforddus i gerdded a beicio'n ddiogel, a byddai'r amgylchedd yn fwy dymunol i gymunedau, gan annog rhyngweithio cymunedol a chwarae awyr agored i blant.
Mae Sustrans Cymru yn nodi tystiolaeth y bydd newid i gyflymder arafach yn arwain at gymunedau mwy diogel ac iachach gyda lefelau uwch o gerdded a beicio. Yn 2013, cynhaliodd yr elusen arolwg o drigolion yng Nghymru, gyda chwech o bob 10 yn cefnogi terfynau 20 mya fel y cyflymder diofyn ar gyfer lle maent yn byw. Fel Gweinidog Llywodraeth Cymru, roeddwn yn falch o fwrw ymlaen â Deddf Teithio Llesol (Cymru), a basiwyd yn 2013. Mae'n gosod dyletswydd gyfreithiol ar awdurdodau lleol yng Nghymru i archwilio llwybrau presennol ar gyfer cerdded a beicio cyn cynllunio a darparu rhwydwaith cynhwysfawr o lwybrau i'r gwaith, i ysgolion ac i gyfleusterau lleol. Bydd terfynau 20 mya yn hwyluso hyn.
Dros yr ychydig genedlaethau diwethaf, yn anffodus bu gostyngiad dramatig yn y rhyddid a roddir i blant fynd allan heb oruchwyliaeth oedolion. Dengys astudiaeth gymharol gan y Sefydliad Astudiaethau Polisi dros 40 mlynedd fod 86 y cant o blant oedran ysgol gynradd yn cael teithio adref o'r ysgol ar eu pen eu hunain yn 1971. Erbyn 2010, 25 y cant yn unig oedd y ganran. Mae traffig yn ffactor mawr yn y newid hwn ac yn un o'r rhwystrau mwyaf i ryddid plant i chwarae y tu allan. Mae ein strydoedd preswyl wedi dod yn amgylcheddau peryglus i blant a phobl ifanc, ac mae chwarae anffurfiol ar y stryd wedi'i ddisodli gan y car i raddau helaeth.
Mae Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, sy'n ymgorffori'r hawl i chwarae, yn datgan y dylid rhoi ystyriaeth i greu amgylcheddau trefol a gwledig sy'n addas ar gyfer plant drwy fesurau traffig ar y ffyrdd, gan gynnwys terfynau cyflymder. Ac mae Chwarae Cymru wedi darparu gwybodaeth bwysig am rôl bosibl terfynau cyflymder 20 mya yn gwella gallu plant i chwarae—gweithgaredd sy'n ganolog i'w hiechyd a'u lles corfforol, meddyliol, cymdeithasol ac emosiynol. Argymhellir y polisi hefyd gan y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant Cymru, sy'n nodi y gallai gael effaith eang a chadarnhaol tu hwnt.
Lywydd, mae taer angen datblygu ymyriadau cadarn a fydd yn effeithio'n gadarnhaol ar yr heriau sy'n wynebu iechyd y cyhoedd heddiw, ar lygredd aer, ar ordewdra ac ar anafiadau traffig ar y ffyrdd, ac mae cydberthynas rhwng y rhain i gyd. Gall terfyn cyflymder diofyn o 20 mya chwarae rhan bwysig yn hyn ac rwy'n credu bod angen cysondeb cenedlaethol gyda disgresiwn lleol i gyflawni'r newid angenrheidiol. Mae a wnelo'r materion hyn lawn cymaint â chonsensws cyhoeddus ag â rheoli traffig. Os ydym am i ystyriaeth o amwynder a diogelwch trigolion cymunedau fod yn norm cenedlaethol, yna ar ryw adeg, mae angen inni gael trafodaeth genedlaethol. Mae angen inni roi cymunedau yn gyntaf ac ailddiffinio'r gofod rhwng ein cartrefi. Rwy'n cefnogi'r newid hwn yn frwd a chredaf y bydd yn caniatáu inni adennill ein ffyrdd a chreu strydoedd cymunedol—strydoedd cymunedol sy'n dod yn lleoedd gwell i fod ynddynt.
Felly, dros yr ychydig fisoedd diwethaf, rwyf wedi cyfarfod â Rod King, sylfaenydd 20's Plenty for Us, sefydliad sy'n ymgyrchu dros y newid hwn, a hoffwn yn fawr ddiolch iddo am ei arbenigedd a'i gyngor. Pan fydd y Cynulliad yn ailddechrau yn nhymor yr hydref, byddaf yn cynnal digwyddiad bwrdd crwn ar 3 Hydref i drafod y pwnc hwn ymhellach. Rwy'n falch iawn fod Rod King yn mynd i fod yno, ynghyd ag Iechyd Cyhoeddus Cymru, academyddion, Jeff Cuthbert, Sustrans Cymru a Llywodraeth Cymru.
Lywydd, mae hwn yn bolisi a fydd yn sicrhau manteision pwysig a sylweddol i'n cymunedau. Rwy'n gobeithio y gallwn barhau i adeiladu a chryfhau ein hymgyrch a bod Llywodraeth Cymru yn gwneud 20 mya yn ddigon yng Nghymru.
Thank you, John, for bringing this debate. I debated this many, many years ago and I certainly believe that 20's plenty. I think that want to ask the Government to consider the trunk roads that run through parts of my constituency. I've been contacted by Llanfair Caereinion on one such matter, where schoolchildren have to cross a main road to get to their school. Very often, they have to do the same to get to parks or anywhere else they need to go. So, I think that, whilst local authorities are responsible in the main, we do have to look at trunk roads.
Diolch ichi am gyflwyno'r ddadl hon, John. Bûm yn dadlau ynglŷn â hyn flynyddoedd lawer yn ôl, a chredaf yn sicr fod 20 mya yn ddigon. Rwy'n meddwl fy mod am ofyn i'r Llywodraeth ystyried y cefnffyrdd sy'n rhedeg drwy rannau o fy etholaeth. Mae Llanfair Caereinion wedi cysylltu â mi ar fater o'r fath, lle mae'n rhaid i blant ysgol groesi ffordd fawr i gyrraedd eu hysgol. Yn aml iawn, mae'n rhaid iddynt wneud yr un peth i fynd i barciau neu unrhyw le arall y mae angen iddynt fynd. Felly, er mai awdurdodau lleol sy'n bennaf gyfrifol, rhaid inni edrych ar gefnffyrdd.
Can I thank John Griffiths for giving me a minute in this debate? What's the difference between 20 mph and 30 mph? It doesn't sound very much, does it? Well, the perception, the corner vision, how much you actually see, increases the slower you're going. Your reaction time—. For those who did their driving test many years ago, the back page of 'The Highway Code' told you how long it would take to stop at different speeds. And the faster you're going, the longer your reaction time and the longer it takes you to stop when you actually do react. And the crash outcomes—the faster you're going, the more likely you are to seriously damage what are often little people.
I'll just very briefly recount an article that was in the South Wales Evening Post on Saturday, where Robyn Lee, the columnist, wrote about seeing an accident involving a child who just ran straight into the road and was hit by a car. It wasn't a serious accident; the child was just bruised. Why? Not because it was 20 mph, but because, fortunately, there was a very long traffic jam. We can't rely on traffic jams to keep our children safe; we need 20-mph zones.
A gaf fi ddiolch i John Griffiths am roi munud imi yn y ddadl hon? Beth yw'r gwahaniaeth rhwng 20 mya a 30 mya? Nid yw'n swnio'n fawr iawn. Wel, mae'r canfyddiad, y golwg drwy gornel y llygad, faint rydych yn ei weld mewn gwirionedd, yn cynyddu po arafaf rydych yn mynd. Mae eich amser ymateb—. I'r rhai a wnaeth eu prawf gyrru flynyddoedd lawer yn ôl, roedd tudalen gefn 'Rheolau'r Ffordd Fawr' yn dweud wrthych pa mor hir y byddai'n cymryd i stopio ar gyflymderau gwahanol. A pho gyflymaf y byddwch chi'n mynd, yr hiraf fydd eich amser ymateb a'r hiraf y bydd hi'n cymryd i chi stopio pan fyddwch chi yn ymateb. A chanlyniadau'r ddamwain—po gyflymaf y byddwch chi'n mynd, y mwyaf tebygol rydych chi o wneud niwed difrifol i rywun, a phlant ydynt yn aml.
Fe soniaf yn fyr am erthygl a oedd yn y South Wales Evening Post ddydd Sadwrn, lle roedd Robyn Lee, y colofnydd, yn ysgrifennu am weld damwain pan redodd plentyn yn syth i'r ffordd a chael ei daro gan gar. Nid oedd yn ddamwain ddifrifol; cleisiau'n unig a gafodd y plentyn. Pam? Nid oherwydd mai 20 mya oedd y terfyn cyflymder, ond yn ffodus, oherwydd bod yna dagfa draffig hir iawn. Ni allwn ddibynnu ar dagfeydd traffig i gadw ein plant yn ddiogel; mae angen parthau 20 mya.
I enthusiastically support the case put forward by John Griffiths. I do think that the default should be at 20 mph. There's overwhelming evidence. I think there's popular demand increasing for it. Some survey data were published today about how the public are getting much more demanding of what they expect in their cities, and they want less reliance on cars and more responsible use of cars. The 20's Plenty campaign has, I think, been a huge success. I commend the 20's Plenty campaign in Sully, which I can say today has submitted a petition to the Vale of Glamorgan Council, signed by 718 residents of Sully. I've met with that campaign and I wish them well. I also commend the great work done in Cardiff; they may not quite be up to Bristol's standard yet, but they're making real progress in moving to 20 mph being the default in Cardiff as well. It's time for this change. We should do it. We should set it as the default and then justify, or allow councils to justify, having it higher in select places.
Rwy'n frwd fy nghefnogaeth i'r achos a gyflwynwyd gan John Griffiths. Rwy'n credu y dylid cael terfyn cyflymder diofyn o 20 mya. Mae'r dystiolaeth yn ddiymwad. Credaf fod galw cynyddol amdano ymhlith y boblogaeth. Cyhoeddwyd data arolwg heddiw ynglŷn â sut y mae'r cyhoedd yn galw'n llawer mwy pendant am yr hyn y maent yn ei ddisgwyl yn eu dinasoedd, ac maent eisiau llai o ddibyniaeth ar geir a mwy o ddefnydd cyfrifol ar geir. Mae'r ymgyrch 20's Plenty wedi bod yn llwyddiant mawr. Rwy'n cymeradwyo ymgyrch 20's Plenty yn Sili, y gallaf ddweud ei bod heddiw wedi cyflwyno deiseb i Gyngor Bro Morgannwg wedi'i llofnodi gan 718 o drigolion Sili. Rwyf wedi cyfarfod â'r ymgyrchwyr hynny, ac rwy'n dymuno'n dda iddynt. Rwyf hefyd yn cymeradwyo'r gwaith gwych a wneir yng Nghaerdydd; efallai nad ydynt yn cyrraedd safon Bryste eto, ond maent yn gwneud cynnydd go iawn ar symud tuag at wneud 20 mya yn derfyn cyflymder diofyn yng Nghaerdydd hefyd. Mae'n bryd gwneud y newid hwn. Dylem ei wneud. Dylem ei osod fel y cyflymder diofyn a chyfiawnhau ei godi wedyn, neu ganiatáu i gynghorau gyfiawnhau ei godi'n uwch wedyn mewn mannau dethol.
Ysgrifennydd y Cabinet dros Economi a Thrafnidiaeth i ymateb i'r ddadl. Ken Skates.
The Cabinet Secretary for Economy and Transport to reply to the debate. Ken Skates.
Can I thank John Griffiths for raising this important matter for debate today? I know that it's an issue that he has felt strongly about for many years, and I'm very pleased to be able to respond to his and other Members' comments. Our new powers over national speed limits offer us opportunities to explore how they may be useful to help us meet our well-being goals in making Wales a more inclusive, healthy and thriving country, and there's been a lot of interest in this very topic of late. When Dr Sarah Jones and Huw Brunt published their research, which concluded that a default 20-mph limit in urban areas could improve road safety and air quality in Wales, we were delighted to invite them along to our active travel conference last year to discuss the issue, and their insight and contribution has assisted greatly. Lower traffic speeds can have a positive impact on road safety by potentially reducing the numbers of collisions and also their severity. And other potential benefits include making road environments more people-friendly overall, reducing severance, encouraging active travel by reducing the speed differential between motorised and active modes, and improving the perception of safety. All of these benefits can only be realised, of course, if lower speed limits are adhered to by the majority of drivers, or if speeds are noticeably reduced, at least.
Up to now, local authorities in Wales have used 20-mph limits overwhelmingly in closely targeted areas. These may cover sometimes only a short stretch of road and sometimes a larger network of streets, and over the years we have funded hundreds of 20-mph zones and limits, from our safe routes and also from our road safety grants right across Wales. These schemes are developed in consultation—that is important—in consultation with communities, and are generally very well supported and welcomed by those communities. I must say in response to Joyce Watson, who raised a really important point about Welsh Government's responsibility, and not just the responsibility of local authorities, we have carried out a comprehensive review of our trunk roads and as a consequence we've introduced our multi-year programme of establishing part-time 20-mph limits near nearly all schools on or close to our trunk roads. These operate at the start and at the end of the school day to create a safe environment for children travelling to and from school, and they also encourage behavioural change, and drive behavioural change, by motorists. Now, this programme will be completed this financial year and will cover 45 locations on our strategic road network. I'm pleased to say that, in Fishguard, we've introduced a permanent 20-mph limit on the trunk road, and, based on evidence and consultation, I'd be more than happy to consider permanent 20-mph limits elsewhere.
Now, as I stated, in order to achieve the positive impacts, lower speed limits need to be complied with, as John Griffiths rightly said. Twenty miles per hour speed limits have proven most effective in reducing speeds where they're either part of 20-mph zones, in which the speed limits are supported by physical measures such as road humps, tables and road narrowings, or where the existing physical environment has constraints that mean the lower speeds actually feel right for the motorist. Llywydd, area-wide signed-only speed limits have achieved varied, but generally smaller, reductions in average speeds. They are, however, becoming more common, in particular in larger urban areas. This includes Cardiff, where area-wide 20-mph speed limits are being rolled out, and I commend the council for doing this. As a result, the evidence base is growing. In deciding if and how we use our new powers, it will be very useful to look in detail at the experiences from these places alongside the comprehensive research carried out for the Department for Transport on the impact of 20-mph speed limits in a diverse range of locations across the UK, and that's due to report imminently.
To supplement this, Llywydd, I've also commissioned an evidence review of published evaluations ourselves. Now, as John Griffiths said in the previous debate, what works in Caernarfon might not work in Carmarthen. So, it's important to also consider alternative or additional means of improving road safety. There are other measures that can contribute to improving safety on our roads, such as a graduated driving licence, which I'm a supporter of, and I'm also a big fan of the play streets initiative, which essentially hands roads back to the communities, particularly for young people for the purpose of play.
I'm also supportive of methods of design to eliminate the most common cause of road traffic accidents, and that's driver distraction—methods such as encouraging motorists to minimise the risk of being distracted themselves by making sure that they don't switch on a mobile phone when they're driving, and to ensure that any entertainment that they have in their car is minimised so they're not distracted by that. I think the urban environment that is planned is also crucial in ensuring that driver distraction is minimised.
So, I strongly believe, Llywydd, that this topic merits very serious consideration, and I'm a strong supporter of 20 is plenty. We'll look at all the available evidence and we'll discuss it with our partners, before the proposals for consultation with the wider public are published.
Hoffwn ddiolch i John Griffiths am godi'r mater pwysig hwn ar gyfer y ddadl heddiw. Gwn fod hwn yn fater y mae wedi teimlo'n gryf yn ei gylch ers blynyddoedd lawer, ac rwy'n falch iawn o allu ymateb i'w sylwadau ac i sylwadau'r Aelodau eraill. Mae ein pwerau newydd dros derfynau cyflymder cenedlaethol yn cynnig cyfleoedd inni archwilio sut y gallant fod yn ddefnyddiol i'n helpu i gyrraedd ein nodau llesiant a gwneud Cymru'n wlad fwy cynhwysol, iach a ffyniannus, a bu llawer o ddiddordeb yn y pwnc hwn yn ddiweddar. Pan gyhoeddodd Dr Sarah Jones a Huw Brunt eu hymchwil a ddaeth i'r casgliad y gallai terfyn 20 mya diofyn mewn ardaloedd trefol wella diogelwch ar y ffyrdd ac ansawdd aer yng Nghymru, roeddem yn falch iawn o'u gwahodd i'n cynhadledd teithio llesol y llynedd i drafod y mater, ac mae eu syniadau a'u cyfraniad wedi bod o gymorth mawr. Gallai cyflymder traffig is effeithio'n gadarnhaol ar ddiogelwch ar y ffyrdd drwy leihau nifer y gwrthdrawiadau a hefyd eu difrifoldeb. Ac mae manteision posibl eraill yn cynnwys gwneud amgylcheddau ffyrdd yn fwy addas ar gyfer pobl yn gyffredinol, lleihau gwahanu ardaloedd o bobtu ffyrdd, annog teithio llesol drwy leihau'r gwahaniaeth cyflymder rhwng moddau modurol a dulliau teithio llesol, a gwella'r canfyddiad o ddiogelwch. Ni ellir gwireddu yr un o'r manteision hyn, wrth gwrs, heb fod y rhan fwyaf o yrwyr yn glynu at y terfynau cyflymder is hyn, neu heb fod y cyflymderau'n cael eu gostwng yn amlwg, fan lleiaf.
Hyd yn hyn, mae awdurdodau lleol yng Nghymru wedi defnyddio terfynau cyflymder 20 mya yn bennaf mewn ardaloedd a dargedwyd yn fanwl. Weithiau, ni fydd y rhain ond yn ymestyn dros ddarn byr o ffordd a rhwydwaith mwy o strydoedd weithiau, a dros y blynyddoedd rydym wedi ariannu cannoedd o barthau a therfynau cyflymder 20 mya, o'n grantiau llwybrau diogel a hefyd ein grantiau diogelwch ffyrdd ar draws Cymru. Datblygir y cynlluniau hyn mewn ymgynghoriad—mae hynny'n bwysig—mewn ymgynghoriad â chymunedau, ac yn gyffredinol cânt gefnogaeth a chroeso da gan y cymunedau hynny. Rhaid imi ddweud mewn ymateb i Joyce Watson, a nododd bwynt pwysig iawn am gyfrifoldeb Llywodraeth Cymru, ac nid cyfrifoldeb yr awdurdodau lleol yn unig, rydym wedi cynnal adolygiad cynhwysfawr o'n cefnffyrdd ac o ganlyniad rydym wedi cyflwyno ein rhaglen amlflwydd i sefydlu terfynau cyflymder 20 mya ger y mwyafrif helaeth o ysgolion ar ein cefnffyrdd neu'n agos atynt. Mae'r rhain yn gweithredu ar ddechrau ac ar ddiwedd y diwrnod ysgol i greu amgylchedd diogel ar gyfer plant sy'n teithio i ac o'r ysgol, ac maent hefyd yn annog newid mewn ymddygiad, ac yn hybu newid ymddygiad, ymhlith modurwyr. Nawr, bydd y rhaglen hon yn cael ei chwblhau yn y flwyddyn ariannol hon a bydd yn cwmpasu 45 o leoliadau ar ein rhwydwaith ffyrdd strategol. Rwy'n falch o ddweud, yn Abergwaun, ein bod wedi cyflwyno terfyn cyflymder 20 mya parhaol ar y gefnffordd, ac ar sail tystiolaeth ac ymgynghoriad, buaswn yn fwy na pharod i ystyried terfynau cyflymder 20 mya parhaol mewn mannau eraill.
Nawr, fel y dywedais, er mwyn cyflawni'r effeithiau cadarnhaol, mae angen cydymffurfio â therfynau cyflymder is, fel y dywedodd John Griffiths yn gywir. Mae terfynau cyflymder 20 milltir yr awr wedi bod yn fwyaf effeithiol am leihau cyflymder lle maent naill ai'n rhan o barthau 20 mya, pan fo'r terfynau cyflymder wedi'u cefnogi gan fesurau ffisegol fel twmpathau ffordd, byrddau arafu a chulhau ffyrdd, neu lle mae'r amgylchedd ffisegol presennol yn cynnwys cyfyngiadau sy'n golygu bod cyflymder is yn teimlo'n iawn i'r modurwr. Lywydd, mae terfynau cyflymder ardal gyfan gydag arwyddion yn unig wedi llwyddo i sicrhau gostyngiadau sy'n amrywiol ond yn llai ar y cyfan i'r cyflymder cyfartalog. Fodd bynnag, maent yn dod yn fwy cyffredin, yn arbennig mewn ardaloedd trefol mwy o faint. Mae hyn yn cynnwys Caerdydd, lle mae terfynau cyflymder 20 mya ardal gyfan yn cael eu cyflwyno, a chymeradwyaf y cyngor am wneud hyn. O ganlyniad, mae'r sylfaen dystiolaeth yn tyfu. Wrth benderfynu os a sut y defnyddiwn ein pwerau newydd, bydd yn ddefnyddiol iawn inni edrych yn fanwl ar brofiadau'r lleoedd hyn ochr yn ochr â'r gwaith ymchwil cynhwysfawr a wnaed ar gyfer yr Adran Drafnidiaeth ar effaith terfynau cyflymder 20 mya mewn amrywiaeth eang o leoliadau ar draws y DU, ac maent i fod i gyflwyno eu hadroddiad yn fuan.
I ategu hyn, Lywydd, rwyf wedi comisiynu ein harolwg ein hunain o dystiolaeth gwerthusiadau a gyhoeddwyd. Nawr, fel y dywedodd John Griffiths yn y ddadl flaenorol, efallai na fydd beth sy'n gweithio yng Nghaernarfon yn gweithio yng Nghaerfyrddin. Felly mae'n bwysig ystyried dulliau amgen neu ychwanegol o wella diogelwch ar y ffyrdd hefyd. Ceir mesurau eraill a all gyfrannu at wella diogelwch ar ein ffyrdd, megis trwydded yrru raddedig, ac rwy'n cefnogi hynny, ac rwyf hefyd yn un o gefnogwyr brwd y fenter strydoedd chwarae, sydd i bob pwrpas yn trosglwyddo ffyrdd yn ôl i'r cymunedau, yn enwedig ar gyfer pobl ifanc at ddibenion chwarae.
Rwyf hefyd yn cefnogi dulliau o gael gwared ar yr hyn sy'n achosi'r nifer fwyaf o ddamweiniau traffig, sef pethau sy'n tynnu sylw gyrwyr—dulliau fel annog modurwyr i leihau'r risg y bydd rhywbeth yn tynnu eu sylw drwy wneud yn siŵr nad yw'r ffôn symudol ymlaen ganddynt pan fyddant yn gyrru, a sicrhau bod unrhyw adloniant sydd ganddynt yn eu car yn cael ei gyfyngu cymaint ag y bo modd fel nad yw'n tynnu eu sylw. Credaf fod yr amgylchedd trefol a gynllunnir yn hollbwysig hefyd er mwyn sicrhau bod cyn lleied â phosibl o bethau'n tynnu sylw gyrwyr.
Felly, rwy'n credu'n gryf fod y pwnc hwn yn haeddu ystyriaeth ddifrifol iawn, Lywydd, ac rwy'n cefnogi'r ymgyrch 20's Plenty yn frwd. Byddwn yn edrych ar yr holl dystiolaeth sydd ar gael a byddwn yn ei thrafod gyda'n partneriaid cyn cyhoeddi'r argymhellion ar gyfer ymgynghori â'r cyhoedd yn ehangach.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet, a dyna ddod â'n trafodion i ben.
Thank you, Cabinet Secretary, and that brings today's proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:42.
The meeting ended at 18:42.