Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
20/03/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 14:05 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 14:05 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call the Members to order.
Yr eitem gyntaf yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog. A'r cwestiwn cyntaf, Lee Waters.
The first item is questions to the First Minister. The first question is from Lee Waters.
1. Yn dilyn ei daith ddiweddar i UDA, pa gynlluniau sydd gan y Prif Weinidog i annog y Cymry ar wasgar i ymgysylltu ymhellach? OAQ51929
1. Following his recent trip to the USA, what plans does the First Minister have to further engage the Welsh diaspora? OAQ51929
Diaspora communities play an important role in promoting Wales overseas. When travelling abroad, I do regularly meet people with Welsh heritage who contribute greatly, of course, to their adopted countries. I can say to the Member, when I was in the US, I met with technology leaders in a meeting arranged by somebody who I was actually in school with—it was that close a relationship—and also with many others who work in the US cities and in Canada who are very keen to work with the Welsh Government to promote Wales as a tourist destination and, of course, as a place to invest.
Mae cymunedau alltud yn chwarae rhan bwysig mewn hyrwyddo Cymru dramor. Wrth deithio dramor, rwy'n cyfarfod pobl â threftadaeth Gymreig yn rheolaidd, sy'n cyfrannu'n fawr, wrth gwrs, at eu gwledydd mabwysiedig. Gallaf ddweud wrth yr Aelod, pan oeddwn i yn yr Unol Daleithiau, cefais gyfarfod gydag arweinwyr technoleg a drefnwyd gan rywun yr oeddwn i yn yr ysgol gydag ef—roedd yn berthynas mor agos â hynny—a hefyd â llawer o bobl eraill sy'n gweithio yn ninasoedd yr Unol Daleithiau ac yng Nghanada sy'n awyddus iawn i weithio gyda Llywodraeth Cymru i hyrwyddo Cymru fel cyrchfan i dwristiaid ac, wrth gwrs, fel lle i fuddsoddi ynddo.
Thank you. I was pleased to hear that you met tech leaders in New York, including amongst them Welsh expats who are now leading international tech firms. Tapping into the expertise and the passion of diaspora communities has been shown to be an important economic development tool. I was pleased by yesterday's announcement that you have commissioned an academic-led review into digital innovation, but it's not due to report until a year's time, and that's a long time given the pace at which artificial intelligence is developing. So, what will you do in the meantime to make sure we take practical action to put Wales on the front foot, and how will the Welsh Government engage with diaspora groups to help us deal with the challenges and opportunities presented by developments in artificial intelligence?
Diolch. Roeddwn i'n falch o glywed eich bod chi wedi cyfarfod ag arweinwyr technoleg yn Efrog Newydd, gan gynnwys alltudion o Gymru yn eu plith sy'n arwain cwmnïau technoleg rhyngwladol blaenllaw erbyn hyn. Dangoswyd bod manteisio ar arbenigedd a brwdfrydedd cymunedau alltud yn ddull datblygu economaidd pwysig. Roeddwn i'n falch o glywed y cyhoeddiad ddoe eich bod chi wedi comisiynu adolygiad o arloesedd digidol o dan arweiniad gweithwyr academaidd, ond nad oes disgwyl iddo adrodd am flwyddyn, ac mae hynny'n amser maith o ystyried cyflymder datblygiad deallusrwydd artiffisial. Felly, beth fyddwch chi'n ei wneud yn y cyfamser i wneud yn siŵr ein bod ni'n cymryd camau ymarferol i roi Cymru ar flaen y gad, a sut y gwnaiff Llywodraeth Cymru ymgysylltu â grwpiau alltud i'n helpu ni i ymdrin â'r heriau a'r cyfleoedd sy'n deillio o ddatblygiadau mewn deallusrwydd artiffisial?
It's right to say that the digital world moves very, very quickly—we can see that— but, of course, the review has to look at all the issues that we will face in the future. It will be led by Professor Phil Brown, who is the distinguished research professor at Cardiff University School of Social Sciences. We want to develop, of course, the availability of good-quality jobs for everyone and to make sure that we have the skills we need not just for now but for the future.
It is important that we work with our diaspora communities, many of whom—I met them when I was in the US—have links into hotbeds of digitalisation such as Silicon Valley to make sure that we are aware of what is coming in the future and what type of skills our people will need. The review will need to do that as part of the plan we're developing to make sure that people have those skills.
Mae'n iawn i ddweud bod y byd digidol yn symud yn gyflym iawn, iawn—gallwn weld hynny—ond, wrth gwrs, mae'n rhaid i'r adolygiad ystyried yr holl faterion y byddwn yn eu hwynebu yn y dyfodol. Bydd yn cael ei arwain gan yr Athro Phil Brown, sef yr athro ymchwil nodedig yn Ysgol Gwyddorau Cymdeithasol Prifysgol Caerdydd. Rydym ni eisiau datblygu, wrth gwrs, swyddi o ansawdd da sydd ar gael i bawb a gwneud yn siŵr bod gennym ni'r sgiliau sydd eu hangen arnom, nid yn unig ar gyfer heddiw ond ar gyfer y dyfodol.
Mae'n bwysig ein bod ni'n gweithio gyda'n cymunedau alltud, y mae gan lawer ohonynt—cyfarfûm â nhw pan oeddwn i yn yr Unol Daleithiau—gysylltiadau â'r mannau sydd ar flaen y gad o ran digidoleiddio fel Dyffryn Silicon i wneud yn siŵr ein bod ni'n ymwybodol o'r hyn sy'n dod yn y dyfodol a pha fath o sgiliau fydd eu hangen ar ein pobl. Bydd angen i'r adolygiad wneud hynny yn rhan o'r cynllun yr ydym ni'n ei ddatblygu i wneud yn siŵr bod gan bobl y sgiliau hynny.
First Minister, yesterday students took part in a University of Wales Trinity Saint David's tourism and hospitality conference here in the Senedd, sponsored by my colleague Mike Hedges, and one of the excellent speakers at that was Samantha Birdsell, who had left Wales after university, worked for 20 years in tourism and hospitality, including 11 years in the US, and she's now back in the UK working for Marriott hotels. She is one of the examples of a high-flier, a high-achiever who's been away and come back, and she's working in one of our key sectors for economic development. How can we actively seek other high achievers from Wales to come back, and what can you as a Welsh Government offer them to do that?
Prif Weinidog, cymerodd myfyrwyr ran mewn cynhadledd twristiaeth a lletygarwch Prifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant yma yn y Senedd ddoe, a noddwyd gan fy nghyd-Aelod, Mike Hedges, ac un o'r siaradwyr ardderchog yno oedd Samantha Birdsell, a oedd wedi gadael Cymru ar ôl bod yn y brifysgol, ac a fu'n gweithio am 20 mlynedd ym maes twristiaeth a lletygarwch, gan gynnwys 11 mlynedd yn yr Unol Daleithiau, ac mae hi yn ôl yn y DU bellach yn gweithio i westai Marriott. Mae'n un o'r enghreifftiau o rywun sydd wedi llwyddo a chyflawni, sydd wedi bod i ffwrdd ac wedi dod yn ôl, ac mae hi'n gweithio yn un o'n sectorau allweddol ar gyfer datblygu economaidd. Sut gallwn ni fynd ati'n ymarferol i ddenu pobl lwyddiannus eraill o Gymru i ddod yn ôl, a beth allwch chi fel Llywodraeth Cymru ei gynnig iddyn nhw i wneud hynny?
Well, we have, in conjunction with the private sector, part-funded a diaspora feasibility study that includes three key focus areas: firstly, researching how other countries engage with their diasporas; secondly, identifying and engaging with Wales's 50 most influential diaspora to determine their capacity and propensity to contribute to the shaping of a Welsh diaspora initiative; and then, of course, to determine the potential benefits to Wales of establishing its own diaspora organisation. GlobalWelsh, which is a private sector partnership, has been established as a community-interest company to develop a diaspora for Wales to support jobs and growth. It's at an early stage of its development and, of course, it's looking to draw in further private sector investment. Now, by moving forward in that way, we can seek to find out where people are, first of all, and then make sure that their skills can be utilised on Wales's behalf in the future, whether they remain in the countries where they are currently living in or whether they bring the skills back to Wales.
Wel, rydym ni wedi, ar y cyd â'r sector preifat, rhan-ariannu astudiaeth o ddichonoldeb alltudion sy'n cynnwys tri maes allweddol o bwyslais: yn gyntaf, ymchwilio i sut y mae gwledydd eraill yn ymgysylltu â'u cymunedau alltud; yn ail, nodi ac ymgysylltu 50 o gymunedau alltud mwyaf dylanwadol Cymru i ganfod eu gallu a'u tuedd i gyfrannu at lunio menter cymunedau Cymry alltud; ac yna, wrth gwrs, canfod y manteision posibl i Gymru o sefydlu ei sefydliad cymunedau alltud ei hun. Sefydlwyd GlobalWelsh, sy'n bartneriaeth sector preifat, i sefydlu cwmni cymunedau alltud i Gymru er mwyn cefnogi swyddi a thwf. Mae ar gam cynnar o'i ddatblygiad ac, wrth gwrs, ei nod yw denu rhagor o fuddsoddiad sector preifat. Nawr, trwy symud ymlaen yn y modd hwnnw, gallwn geisio darganfod lle mae pobl, yn gyntaf oll, ac yna gwneud yn siŵr y gellir defnyddio eu sgiliau ar ran Cymru yn y dyfodol, pa un a ydyn nhw'n aros yn y gwledydd lle maen nhw'n byw ar hyn o bryd neu'n dod â'r sgiliau yn ôl i Gymru.
I think, of all the Celtic countries, we've got a lot of catching up to do when it comes to maximising the opportunities of engaging with our diaspora. There are a couple of points I'd like to raise with the First Minister—one I've raised before, and that is the decision of the Welsh Government not to continue to measure Wales's global reputation. I wonder if the First Minister could put in writing the reasons behind that decision not to measure Wales's global reputation, because I think that that is a useful indicator, particularly when we look at engaging with the diaspora and, more broadly, Wales's reputation as a trading nation. And, secondly, will he ask his officials to look into the possibility of a Welsh Government scheme to bestow on people an official Welsh Government certification of Welsh heritage so that in exchange for a considerable fee, and also, of course, a demonstration that they are of Welsh ancestry, people from across the world can have an official Welsh heritage certification from the Government that they will cherish, it will raise funds for the Welsh Government that could be put towards great efforts and projects like Wales for Africa, or give greater opportunities for young people from Wales to go and study and travel overseas.
Rwy'n credu, o'r holl wledydd Celtaidd, bod gennym ni lawer o ddal i fyny i'w wneud pan ddaw i fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd i ymgysylltu â'n cymunedau alltud. Ceir un neu ddau o bwyntiau yr hoffwn eu codi gyda'r Prif Weinidog—un yr wyf i wedi ei godi o'r blaen, sef penderfyniad Llywodraeth Cymru i beidio â pharhau i fesur enw da Cymru yn fyd-eang. Tybed a allai'r Prif Weinidog gyflwyno'n ysgrifenedig y rhesymau dros y penderfyniad hwnnw i beidio â mesur enw da Cymru yn fyd-eang, oherwydd rwy'n credu bod hwnnw'n ddangosydd defnyddiol, yn enwedig pan ein bod ni'n ceisio ymgysylltu â'r gymuned alltud ac, yn fwy cyffredinol, enw da Cymru fel gwlad fasnachu. Ac, yn ail, a wnaiff ef ofyn i'w swyddogion ystyried y posibilrwydd o gael cynllun Llywodraeth Cymru i gyflwyno ardystiad swyddogol Llywodraeth Cymru o dreftadaeth Gymreig i bobl fel y gall pobl o bedwar ban byd, yn gyfnewid am ffi sylweddol, a hefyd, wrth gwrs, y gallu i ddangos eu bod nhw o linach Gymreig, gael ardystiad swyddogol o dreftadaeth Gymreig gan y Llywodraeth y byddant yn ei drysori, a fydd yn codi arian i Lywodraeth Cymru y gellid ei roi tuag at ymdrechion a phrosiectau gwych fel Cymru o Blaid Affrica, neu roi mwy o gyfleoedd i bobl ifanc o Gymru fynd i astudio a theithio dramor.
The Member has always been a fount of original ideas, and that's one of them. It's an idea, I think, that's worthy of further examination. What I wouldn't want to do, of course, is to suggest to people that if they want to claim Welsh heritage, they've got to pay for it. But what is important is that we work with the diaspora that we have.
Just to give you an example of how far we've come, back in 2011 we had very few offices abroad. We've opened many more since then. We had no real link with the diaspora in the US, we had no link with Washington; now we host an event on Capitol Hill every single year. That is an event that's attended by many politicians on Capitol Hill. We always host events in New York; there's a new Welsh society in New York made up of young entrepreneurs of Welsh heritage—many of them from Wales originally, anyway—who want to help us, and, of course, we've just opened a new office in Montreal. Montreal is the home of some major companies that employ people in Wales, and we know that we have a diaspora in Montreal as well.
What we have done since 2011 is to look at opening new offices in parts of the world where we know that the Welsh heritage is strong in order to utilise the diaspora that exists there, and work with them to promote Wales in their home countries and, of course, make sure that we're able to open up opportunities for Welsh businesses as they look to trade with the US and Canada.
Mae'r Aelod wedi bod yn llawn syniadau gwreiddiol erioed, ac mae hwnna'n un ohonynt. Mae'n syniad, rwy'n credu, sy'n haeddu ystyriaeth bellach. Yr hyn na fyddwn i eisiau ei wneud, wrth gwrs, yw awgrymu i bobl os ydyn nhw eisiau hawlio treftadaeth Gymreig, bod yn rhaid iddyn nhw dalu amdani. Ond yr hyn sy'n bwysig yw ein bod ni'n gweithio gyda'r gymuned alltud sydd gennym ni.
Dim ond i roi enghraifft i chi o ba mor bell yr ydym ni wedi dod, prin iawn oedd y swyddfeydd a oedd gennym ni dramor yn ôl yn 2011. Rydym ni wedi agor llawer mwy ers hynny. Nid oedd gennym ni unrhyw gysylltiad gwirioneddol â'r gymuned alltud yn yr Unol Daleithiau, nid oedd gennym ni unrhyw gysylltiad â Washington; rydym ni bellach yn cynnal digwyddiad ar Capitol Hill bob un flwyddyn. Mae hwnnw'n ddigwyddiad a fynychir gan lawer o wleidyddion ar Capitol Hill. Rydym ni bob amser yn cynnal digwyddiadau yn Efrog Newydd; ceir cymdeithas Cymry newydd yn Efrog Newydd sy'n cynnwys entrepreneuriaid ifanc o dreftadaeth Gymreig—llawer ohonynt o Gymru yn wreiddiol, beth bynnag—sydd eisiau ein helpu ni, ac, wrth gwrs, rydym ni newydd agor swyddfa newydd ym Montreal. Mae Montreal yn gartref i rai cwmnïau mawr sy'n cyflogi pobl yng Nghymru, ac rydym ni'n gwybod bod gennym ni gymuned alltud ym Montreal hefyd.
Yr hyn yr ydym ni wedi ei wneud ers 2011 yw ceisio agor swyddfeydd newydd mewn rhannau o'r byd lle'r ydym ni'n gwybod bod treftadaeth Gymreig yn gryf er mwyn defnyddio'r gymuned alltud sy'n bodoli yno, a gweithio gyda nhw i hyrwyddo Cymru yn eu gwledydd cartref ac, wrth gwrs, gwneud yn siŵr ein bod ni'n gallu creu cyfleoedd i fusnesau o Gymru wrth iddyn nhw geisio masnachu â'r Unol Daleithiau a Chanada.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am bolisi Llywodraeth Cymru ar ansicrwydd bwyd yng Nghymru? OAQ51954
2. Will the First Minister make a statement on the Welsh Government's policy on food insecurity in Wales? OAQ51954
The Welsh Government is working with the Welsh food poverty alliance to address food insecurity, and that includes increasing the uptake of free school meals and working with food producers, manufacturers, retailers and supermarkets to help them deliver on corporate and social responsibility.
Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda chynghrair tlodi bwyd Cymru i fynd i'r afael ag ansicrwydd bwyd, ac mae hynny'n cynnwys cynyddu'r nifer sy'n manteisio ar brydau ysgol am ddim a gweithio gyda chynhyrchwyr bwyd, gweithgynhyrchwyr, manwerthwyr ac archfarchnadoedd i'w helpu i gyflawni eu cyfrifoldebau corfforaethol a chymdeithasol.
Thank you for that answer, First Minister. At the beginning of February, Emma Lewell-Buck MP had her Second Reading of her proposed Food Insecurity Bill in the House of Commons. The aim of the Bill is to ensure that UK Government establishes annual monitoring of, and reporting of, food insecurity in the UK.
I was contacted by Jig-So last month about this particular issue. They are a charity that do excellent work in this field, and they state there are two existing survey tools that have been validated and could be introduced inexpensively to measure food insecurity. First Minister, what assessment has the Welsh Government made about introducing food insecurity survey tools into Wales?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Ddechrau mis Chwefror, cafodd Emma Lewell-Buck AS ei hail ddarlleniad o'i Bil Ansicrwydd Bwyd arfaethedig yn Nhŷ'r Cyffredin. Nod y Bil yw sicrhau bod Llywodraeth y DU yn sefydlu proses monitro blynyddol, ac adrodd ar ansicrwydd bwyd yn y DU.
Cysylltodd Jig-So â mi fis diwethaf am y mater penodol hwn. Mae hon yn elusen sy'n gwneud gwaith rhagorol yn y maes hwn, ac maen nhw'n dweud bod dau ddull yn bodoli ar gyfer cynnal arolwg sydd wedi eu dilysu ac y gellid eu cyflwyno'n rhad i fesur ansicrwydd bwyd. Prif Weinidog, pa asesiad mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o gyflwyno dulliau cynnal arolwg o ansicrwydd bwyd i Gymru?
Well, we are working with the Welsh Food Poverty Alliance Wales to address food insecurity. There are a number, we understand, of food insecurity survey tools. They all collate important information that needs careful consideration. I note, for example, the recent End Hunger UK survey highlighted that a third of the UK's poorest households are skipping meals because they can't afford to put food on the table, with austerity and rising food prices driving hidden hunger. We know, of course, the situation with universal credit. So, what we want to do is to work with organisations to identify a tool that might be used in order to address food insecurity, because at the moment, of course, there seem to be a number of tools. But they all point to the same message, which is that austerity is driving people into poverty.
Wel, rydym ni'n gweithio gyda Chynghrair Tlodi Bwyd Cymru i fynd i'r afael ag ansicrwydd bwyd. Rydym ni'n deall bod nifer o ddulliau o gynnal arolwg o ansicrwydd bwyd. Maen nhw i gyd yn casglu gwybodaeth bwysig y mae angen ei hystyried yn ofalus. Nodaf, er enghraifft, bod arolwg diweddar End Hunger UK wedi tynnu sylw at y ffaith bod traean o aelwydydd tlotaf y DU yn peidio â chael prydau gan nad ydyn nhw'n gallu fforddio rhoi bwyd ar y bwrdd, gan fod cyni cyllidol a phrisiau bwyd sy'n codi yn ysgogi newyn cudd. Rydym ni'n ymwybodol, wrth gwrs, o'r sefyllfa gyda chredyd cynhwysol. Felly, yr hyn yr ydym ni eisiau ei wneud yw gweithio gyda sefydliadau i nodi dull y gellid ei ddefnyddio i fynd i'r afael ag ansicrwydd bwyd, oherwydd ar hyn o bryd, wrth gwrs, mae'n ymddangos bod nifer o ddulliau. Ond maen nhw i gyd yn cyfleu yr un neges, sef bod cyni cyllidol yn gyrru pobl i dlodi.
First Minister, the United Nations has estimated the scale of the food insecurity problem in the UK and, indeed, in other countries, but it seems to me, looking through some of the information that the UN has provided, that there's a lack of up-to-date relevant data, both on a UK level and Wales specific, so that we can fully assess the scale of this problem. I think the data that's being used is around 10 years old. Do you have any plans for the Welsh Government to collect more Welsh-specific data or, failing that, to work with the UK Government to see if we can get that data bang up to date so that we know the scale of the problem that we're dealing with?
Prif Weinidog, mae'r Cenhedloedd Unedig wedi amcangyfrif maint y broblem ansicrwydd bwyd yn y DU ac, yn wir, mewn gwledydd eraill, ond mae'n ymddangos i mi, o edrych drwy rywfaint o'r wybodaeth y mae'r Cenhedloedd Unedig wedi ei darparu, bod diffyg data perthnasol cyfredol, ar lefel y DU ac yn benodol i Gymru, fel y gallwn asesu maint y broblem hon yn llawn. Rwy'n credu bod y data sy'n cael eu defnyddio tua 10 mlwydd oed. A oes gennych chi unrhyw gynlluniau i Lywodraeth Cymru gasglu mwy o ddata penodol i Gymru neu, yn niffyg hynny, gweithio gyda Llywodraeth y DU i weld a allwn ni sicrhau bod y data hynny yn gwbl gyfredol fel ein bod ni'n gwybod maint y broblem yr ydym ni'n ymdrin â hi?
Well, the end hunger survey was published—or rather, it reflected findings published last year by the Food Standards Agency. In fact, the End Hunger UK survey was more recent than that, even.
I can say to the Member that recent Trussell Trust analysis shows that, in areas of full universal credit roll-out of six months or more, food banks have seen a 30 per cent average increase six months after roll-out compared to the year before. These are recent figures and they show us the scale of the problem that is being caused by unending austerity.
Wel, cyhoeddwyd yr arolwg End Hunger—neu yn hytrach, adlewyrchodd ganfyddiadau a gyhoeddwyd y llynedd gan yr Asiantaeth Safonau Bwyd. Mewn gwirionedd, roedd arolwg End Hunger UK yn fwy diweddar na hynny, hyd yn oed.
Gallaf ddweud wrth yr Aelod bod dadansoddiad diweddar gan Ymddiriedolaeth Trussell yn dangos, mewn mannau lle mae credyd cynhwysol wedi ei gyflwyno'n llawn ers chwe mis neu fwy, y bu cynnydd cyfartalog o 30 y cant i'r defnydd o fanciau bwyd ar ôl ei gyflwyno o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol. Mae'r rhain yn ffigurau diweddar ac maen nhw'n dangos maint y broblem sy'n cael ei hachosi gan gyni cyllidol diddiwedd.
Yr wythnos ddiwethaf, fe wnes i gynnal digwyddiad yma gyda Sefydliad y Merched ynglŷn â thlodi bwyd. Roedd Jig-So o Aberteifi'n bresennol, roedd y gynghrair tlodi bwyd yn bresennol a'r Trussell Trust hefyd yn bresennol. Mae'n amlwg bod Sefydliad y Merched am arwain ymgyrch ynglŷn â thlodi bwyd dros y misoedd nesaf, ac mae yna agwedd, wrth gwrs, ynglŷn â sefyllfa menywod yn arbennig yma, achos nhw, yn bennaf, sydd yn colli pryd o fwyd yn y sefyllfa yma. Mae hynny'n agwedd y dylem ni fod yn glir arni gyda bygythiad universal credit yn dod lawr y lein i nifer o gymunedau yng Nghymru, fel sydd newydd gael ei gyfeirio ato. Beth fyddech chi'n gallu ei wneud, fel Llywodraeth, i gydweithio gyda mudiadau fel Sefydliad y Merched, sydd yn mynd i mewn i gymunedau i wneud yn siŵr bod y gorau glas yn cael ei wneud i gefnogi'r teuluoedd hynny sydd yn wynebu llymder?
Last week, I staged an event here with the Women's Institute on food poverty. Jig-So from Cardigan were in attendance, Food Poverty Alliance Wales were there, as were the Trussell Trust. It’s clear that the Women’s Institute want to lead a campaign on food poverty over the next few months, and there is an issue related to women here, because it is they who primarily miss out on meals in these situations, and that is something that we should be clear on given the threat of universal credit coming down the line to many communities in Wales, as has just been mentioned. What can you as a Government do to work with organisations such as the Women’s Institute to go into communities to ensure that they do their very best to support those families who are facing austerity?
Wel, dau beth. Yn gyntaf, mae'n hollbwysig ein bod ni'n ystyried beth yw'r sefyllfa ym mhob rhan o Gymru. Yn ail, rŷm ni'n gweithio gyda'r cynghrair yn erbyn tlodi er mwyn delio gyda'r ansicrwydd ynglŷn â bwyd. Ond, beth sy'n wahanol ar hyn o bryd yw bod lefel y tlodi ymhlith y rheini sydd o oedran gweithio yn waeth nag ydyw ymhlith pensiynwyr. A dyna beth yw’r gwahaniaeth. Yn hanesyddol rŷm ni’n tueddu meddwl, os yw pobl yn byw ar bensiwn, eu bod nhw mewn sefyllfa waeth. Nid felly mae hi ar hyn o bryd, achos rŷm ni wedi gweld siẁd doriadau i fudd-daliadau i’r rheini sydd o oedran gweithio. A dyna beth yw’r gwahaniaeth. Dyna pam, wrth gwrs, mae’n hollbwysig i sicrhau bod y pwysau sydd yna ar incwm siẁd gymaint o deuluoedd ar hyn o bryd yn cael ei godi gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig.
Well, two things. First of all, it’s vital that we consider the situation in every part of Wales, and also that we should work with the food poverty alliance in order to deal with the issue. But what is different at present is that the level of poverty among those who are of working age is worse than among pensioners. Historically, people used to think that if they lived on a pension they were in a worse position, but that is not true, because we’ve seen so many cuts to benefits as regards those that are of working age, and that is the difference now. That’s why it’s vital to ensure that the UK Government acts to relieve the pressure on so many families’ income.
Cyn i ni symud ymlaen, mae’n briodol ein bod ni’n cofnodi marwolaeth y cyn-Ysgrifennydd Cymru Nicholas Edwards, Arglwydd Crickhowell, dyn a gafodd y weledigaeth ar gyfer trawsnewid yr ardal yma—bae Caerdydd— sy’n gartref i’n Senedd ni heddiw. A hefyd, Ivor Richard, Arglwydd Rhydaman, a arweiniodd y gwaith allweddol yn 2004 o baratoi’r ffordd tuag at gryfhau ein Cynulliad Cenedlaethol a chreu Senedd gryfach i Gymru. Rydw i’n siŵr, fel Cynulliad cyfan, ein bod ni’n cydymdeimlo gyda theuluoedd y ddau unigolyn.
Before we move on, it’s appropriate that we mark the death of the former Secretary of State for Wales, Nicholas Edwards, Lord Crickhowell, a man whose vision transformed this area of Cardiff bay, which is home to our Parliament today. And also Ivor Richard, Lord Richard of Ammanford, who led crucial work in 2004 in preparing the road to strengthening our National Assembly and creating a stronger Parliament for Wales. I’m sure that, as an Assembly, we extend our sympathies to the families of both men.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau, ac rydw i'n galw ar arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood.
Questions now from the party leaders, and I call on the leader of Plaid Cymru, Leanne Wood.
Diolch, Llywydd. First Minister, your Government has still not increased training places for doctors, and when my Plaid Cymru colleagues have asked about this previously, your health Secretary said he would announce doctor training places separately to those of nurses, midwives and other health professionals. Can you tell us when we can expect this long-overdue announcement?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, nid yw eich Llywodraeth wedi cynyddu nifer y lleoedd hyfforddi ar gyfer meddygon o hyd, a phan fo fy nghyd-Aelodau o Blaid Cymru wedi gofyn i chi am hyn yn y gorffennol, dywedodd eich Ysgrifennydd iechyd y byddai'n cyhoeddi lleoedd hyfforddi i feddygon ar wahân i'r rheini ar gyfer nyrsys, bydwragedd a gweithwyr iechyd proffesiynol eraill. A allwch chi ddweud wrthym pryd y gallwn ni ddisgwyl y cyhoeddiad hwn a ddylai fod wedi ei wneud ers talwm?
That is something that the Cabinet Secretary for health will be able to announce in due course. We all know, of course, that it's hugely important that we provide as many training places as we can and places in areas where people can gain the greatest experience that they can, whilst, of course, building on the recruitment campaign that's been so successful in bringing doctors into Wales.
Mae hynny'n rhywbeth y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd yn gallu ei gyhoeddi maes o law. Rydym ni i gyd yn gwybod, wrth gwrs, ei bod hi'n eithriadol o bwysig ein bod ni'n darparu cymaint o leoedd hyfforddi ag y gallwn ni a lleoedd mewn meysydd lle y gall pobl gael y profiad mwyaf posibl, gan, wrth gwrs, adeiladu ar yr ymgyrch recriwtio sydd wedi bod mor llwyddiannus o ran dod â meddygon i Gymru.
First Minister, we need that announcement sooner rather than later. Our academic institutions and health boards need assurances that you haven't forgotten about doctors. Today, we've seen plans to unveil five new medical schools in England at Sunderland, Lancashire, Lincoln, Canterbury and Chelmsford over the next three years—five new medical schools. It's relevant for Wales that these medical schools are aimed at what's known as under-doctored areas.
In Wales, of course, the progress on Bangor medical college has been painfully slow and we're still now only at the stage where your Government has only accepted students from elsewhere being given opportunities to spend more time in Bangor, rather than medical students being placed there on a permanent basis. And, incidentally, those universities that work in partnership on this are making very positive noises, which is great news. Given that even the Tories are opening new medical schools in England, do you accept that you've been painfully slow in expanding medial education in the north of Wales?
Prif Weinidog, mae angen y cyhoeddiad hwnnw arnom ni cyn gynted â phosibl. Mae ein sefydliadau academaidd a'n byrddau iechyd angen sicrwydd nad ydych chi wedi anghofio am feddygon. Heddiw, rydym ni wedi gweld cynlluniau i agor pum ysgol feddygol newydd yn Lloegr yn Sunderland, swydd Gaerhirfryn, Lincoln, Caergaint a Chelmsford dros y tair blynedd nesaf—pump o ysgolion meddygol newydd. Mae'n berthnasol i Gymru bod yr ysgolion meddygol hyn wedi eu targedu at yr hyn a gydnabyddir fel ardaloedd â phrinder doctoriaid.
Yng Nghymru, wrth gwrs, mae'r cynnydd o ran coleg meddygol Bangor wedi bod yn boenus o araf ac rydym ni'n dal i fod ar y cam lle mai eich Llywodraeth ddim ond wedi derbyn myfyrwyr o fannau eraill yn cael cyfleoedd i dreulio mwy o amser ym Mangor, yn hytrach na myfyrwyr meddygol yn cael eu lleoli yno yn barhaol. A gyda llaw, mae'r prifysgolion hynny sy'n gweithio mewn partneriaeth ar hyn yn dweud pethau cadarnhaol iawn, sy'n newyddion gwych. O gofio bod hyd yn oed y Torïaid yn agor ysgolion meddygol newydd yn Lloegr, a ydych chi'n derbyn eich bod chi wedi bod yn boenus o araf yn ehangu addysg feddygol yn y gogledd?
It's hugely important that medical education, when it's expanded, can provide students with the breadth of experience that they need in order to qualify, and that is a factor that always has to be taken into account. The issue around Bangor, of course, has been well explored. We are keen to make sure that as many places as possible are made available around Wales, whilst of course ensuring that people have access to as many specialisms as they can to build up their experience.
Mae'n hynod bwysig bod addysg feddygol, pan gaiff ei hehangu, yn gallu cynnig y profiad eang i fyfyrwyr sydd ei angen arnynt i gymhwyso, a chymerwyd y ffactor hwnnw i ystyried erioed. Mae'r mater o ran Bangor, wrth gwrs, wedi ei archwilio'n drylwyr. Rydym ni'n awyddus i wneud yn siŵr bod cymaint o leoedd â phosibl ar gael ledled Cymru, gan sicrhau wrth gwrs bod gan bobl fynediad at gymaint o arbenigeddau ag y gallant i gynyddu eu profiad.
First Minister, doctor training rates are lower in Wales than in England or in Scotland. All of the organisations—the British Medical Association, the Royal College of General Practitioners and the Royal College of Physicians—have all been supporting calls for an expansion of doctor numbers in Wales. Now, we can't rely on other countries to train our doctors. We lose enough talent as it is, and by increasing capacity in England, the UK Government and the English NHS will attract even more of our future Welsh doctors. We have fewer GPs now than in 2013. We have fewer hospital doctors now than in 2014. So, the claim that you sometimes make about record numbers of health staff includes nursing assistants, it includes admin staff and it hides the fact that we are down on the number of doctors. Now, Plaid Cymru would commit to training and recruiting 1,000 new doctors for the Welsh NHS. Other countries are pressing ahead with plans to expand training places. Even Jeremy Hunt is doing it. It seems that the universities are keen. Why is Wales, under this Labour Government, lagging so far behind?
Prif Weinidog, mae cyfraddau hyfforddi meddygon yn is yng Nghymru nag yn Lloegr a'r Alban. Mae'r holl sefydliadau—Cymdeithas Feddygol Prydain, Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol a Choleg Brenhinol y Ffisigwyr—i gyd wedi bod yn cefnogi galwadau i gynyddu niferoedd y meddygon yng Nghymru. Nawr, ni allwn ddibynnu ar wledydd eraill i hyfforddi ein meddygon. Rydym ni'n colli digon o dalent fel y mae hi, a thrwy gynyddu capasiti yn Lloegr, bydd Llywodraeth y DU a GIG Lloegr yn denu mwy fyth o'n meddygon o Gymru yn y dyfodol. Mae gennym ni lai o feddygon teulu nawr nag yn 2013. Mae gennym ni lai o feddygon ysbyty nawr nag yn 2014. Felly, mae'r honiad yr ydych chi'n ei wneud weithiau am y nifer uchaf erioed o staff iechyd yn cynnwys cynorthwywyr nyrsio, mae'n cynnwys staff gweinyddol ac yn cuddio'r ffaith bod nifer y meddygon yn is. Nawr, byddai Plaid Cymru yn ymrwymo i hyfforddi a recriwtio 1,000 o feddygon newydd i GIG Cymru. Mae gwledydd eraill yn bwrw ymlaen gyda chynlluniau i ehangu lleoedd hyfforddi. Mae hyd yn oed Jeremy Hunt yn ei wneud. Mae'n ymddangos bod y prifysgolion yn awyddus. Pam mae Cymru, o dan y Llywodraeth Lafur hon, mor bell ar ei hôl hi?
On 8 December, the Cabinet Secretary announced a £107 million investment package to support education and training programmes for healthcare professionals in Wales. That represents an increase of £12 million compared with 2017-18. That means that more than 3,500 new students will join those already studying healthcare education programmes across Wales, and the total number of people in education and training places in 2018-19 will be 9,490, compared to 8,573. There will be a 10 per cent increase in nurse training places across all four nursing fields, and 161 nurse training places in 2018-19. Now, the mistake that has been made, to my mind, by Plaid Cymru is looking at doctors in isolation. You cannot look at doctors in isolation; you have to look at the entire range of healthcare staff, and that means, of course, nurses, it means looking at those working in social care, it means making sure there are enough people to make sure that delayed transfers of care continue to go down and, of course, to make sure that you have staff like physiotherapists, who are able to provide the services that people need.
If we look at our recruitment campaign, it has been hugely successful in bringing doctors into Wales. It will never be the case, in any developed health service in Europe, that all the doctors in that health service are only trained within that health service. We want to attract the best people from around the world, and that's why, of course, our recruitment campaign has been so successful.
Ar 8 Rhagfyr, cyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet becyn buddsoddi gwerth £107 miliwn i gefnogi rhaglenni addysg a hyfforddiant i weithwyr gofal iechyd proffesiynol yng Nghymru. Mae hynny'n gynnydd o £12 miliwn o'i gymharu â 2017-18. Mae hynny'n golygu y bydd mwy na 3,500 o fyfyrwyr newydd yn ymuno â'r rheini sydd eisoes yn astudio rhaglenni addysg gofal iechyd ledled Cymru, a bydd cyfanswm o 9,490 o bobl mewn lleoedd addysg a hyfforddiant yn 2018-19, o'i gymharu â 8,573. Bydd cynnydd o 10 y cant i leoedd hyfforddi i nyrsys ar draws pob un o'r pedwar maes nyrsio, a 161 o leoedd hyfforddi nyrsys yn 2018-19. Nawr, y camgymeriad a wnaed, yn fy marn i, gan Blaid Cymru yw edrych ar feddygon yn annibynnol. Ni allwch edrych ar feddygon yn annibynnol; mae'n rhaid i chi edrych ar yr ystod gyfan o staff gofal iechyd, ac mae hynny'n golygu, wrth gwrs, nyrsys, mae'n golygu edrych ar y rhai sy'n gweithio ym maes gofal cymdeithasol, mae'n golygu gwneud yn siŵr bod digon o bobl i wneud yn siŵr bod nifer yr achosion o oedi wrth drosglwyddo gofal yn parhau i ostwng ac, wrth gwrs, i wneud yn siŵr bod gennych chi staff fel ffisiotherapyddion, sy'n gallu darparu'r gwasanaethau sydd eu hangen ar bobl.
Os edrychwn ni ar ein hymgyrch recriwtio, mae wedi bod yn hynod lwyddiannus o ran denu meddygon i Gymru. Ni fydd byth yn wir, mewn unrhyw wasanaeth iechyd datblygedig yn Ewrop, bod yr holl feddygon yn y gwasanaeth iechyd hwnnw wedi eu hyfforddi o fewn y gwasanaeth iechyd hwnnw yn unig. Rydym ni eisiau denu'r bobl orau o bedwar ban byd, a dyna pam, wrth gwrs, mae ein hymgyrch recriwtio wedi bod mor llwyddiannus.
Arweinydd yr wrthblaid, Andrew R.T. Davies.
The leader of the opposition, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. If I could, with your indulgence, Presiding Officer, also lend my tribute to Lord Nick Edwards and Lord Richard, who were great pillars of improving the quality of life for people here in Wales, and who also carried that charge into the second chamber and stood in their respective parties as great lead role models for politicians in future generations to follow. Their loss will be keenly felt by their families, but also by their political colleagues, and we pay tribute to their efforts on behalf of Wales and, indeed, the rest of United Kingdom, today.
First Minister, yesterday it was highlighted in the press that the Welsh Government were thinking about tolling the M4 relief road. Certainly, Gerry Holtham's proposals were called 'interesting' by a Welsh Government spokesperson. If the M4 relief road does go ahead, is the Welsh Government actively considering tolling that piece of road?
Diolch, Llywydd. Os caf innau hefyd, gyda'ch caniatâd, Llywydd, dalu teyrnged i Arglwydd Nick Edwards ac Arglwydd Richard, a oedd yn bileri pwysig o ran gwella ansawdd bywyd i bobl yma yng Nghymru, ac a drosglwyddodd y brwdfrydedd hwnnw i'r ail siambr hefyd, gan sefyll yn eu pleidiau unigol fel prif esiamplau ardderchog i wleidyddion cenedlaethau'r dyfodol eu dilyn. Bydd eu colli yn cael ei deimlo'n fawr gan eu teuluoedd, ond hefyd gan eu cydweithwyr gwleidyddol, a thalwn deyrnged i'w hymdrechion ar ran Cymru ac, yn wir, gweddill y Deyrnas Unedig, heddiw.
Prif Weinidog, amlygwyd yn y wasg ddoe bod Llywodraeth Cymru yn ystyried codi tollau ar ffordd liniaru'r M4. Yn sicr, dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru bod cynigion Gerry Holtham yn 'ddiddorol'. Os bydd ffordd liniaru'r M4 yn cael ei hadeiladu, a yw Llywodraeth Cymru yn rhoi ystyriaeth wirioneddol i godi tollau ar y darn hwnnw o ffordd?
No.
Nac ydy.
So, there has been no consideration at all around tolling of the M4 relief road. Your colleague on the backbenches there, Mick Antoniw from Pontypridd, highlighted only two weeks ago that the metro system is very much like the Loch Ness monster here now for many people. But the point he was making was that routes are being lost because of the cost of the M4 relief road and also the rising costs of the metro system. If tolling is not being considered for the M4 relief road, how is the Welsh Government looking to balance the budget for these two vital infrastructure projects here in south-east Wales and, indeed, other infrastructure projects across Wales, because the two of them, on the balance sheet, just do not seem to stack up?
Felly, ni fu unrhyw ystyriaeth o gwbl ynghylch codi tollau ar ffordd liniaru'r M4. Amlygodd eich cyd-Aelod ar y meinciau cefn yn y fan yna, Mick Antoniw o Bontypridd, dim ond pythefnos yn ôl bod y system fetro yn debyg iawn i anghenfil Loch Ness yn y fan yma nawr i lawer o bobl. Ond y pwynt yr oedd e'n ei wneud oedd bod llwybrau yn cael eu colli oherwydd cost ffordd liniaru'r M4, a hefyd costau cynyddol y system fetro. Os nad yw codi tollau yn cael ei ystyried ar gyfer ffordd liniaru'r M4, sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu mantoli'r gyllideb ar gyfer y ddau brosiect seilwaith hanfodol hyn yma yn y de-ddwyrain ac, yn wir, prosiectau seilwaith eraill ledled Cymru, oherwydd nid yw'n ymddangos bod y ddau ohonynt, ar y fantolen, yn gwneud synnwyr?
They come from two different pots. First of all, with regard to the M4 relief road, that was money that we intend to borrow. When it comes to the metro, that comes from other sources in terms of our own budgets, in terms of looking at the city deal for funding. They are not in competition for the same resources, and, just to re-emphasise, we are not looking to impose a toll on the M4.
Maen nhw'n dod o ddau wahanol bot. Yn gyntaf oll, o ran ffordd liniaru'r M4, roedd hwnnw'n arian yr ydym ni'n bwriadu ei fenthyg. Pan ddaw i'r Metro, mae hwnnw'n dod o ffynonellau eraill o ran ein cyllidebau ein hunain, o ran edrych ar y fargen ddinesig ar gyfer cyllid. Nid ydyn nhw'n cystadlu am yr un adnoddau, a dim ond i ail-bwysleisio, nid ydym yn bwriadu codi tollau ar yr M4.
I am grateful for the clarity on the tolling, but, again, you can't seem to have the two projects here in isolation, because the two projects are so massive in their capital expenditure. We know the M4 relief road, at the moment, by your own estimates to the public inquiry, will be costing £1.4 billion, and rising, I might add. The metro system is £700 million at the current estimates. Most people, as I said, would not be able to make those sums stack up. So, can you give us some clarity and certainty that you do have access to that money to build both projects and that other projects in other parts of Wales will not have to be curtailed because your capital budget will be spent or exhausted on both those projects?
Rwy'n ddiolchgar am yr eglurder ynghylch y tollau, ond, unwaith eto, nid yw'n ymddangos y gallwch chi gael y ddau brosiect yma ar wahân, gan fod y ddau brosiect mor anferth o ran eu gwariant cyfalaf. Rydym ni'n gwybod y bydd ffordd liniaru'r M4, ar hyn o bryd, yn ôl eich amcangyfrifon eich hun i'r ymchwiliad cyhoeddus, yn costio £1.4 biliwn, ac mae'n codi, dylwn ychwanegu. Mae'r system fetro yn £700 miliwn yn ôl yr amcangyfrifon cyfredol. Fel y dywedais, ni fyddai'r rhan fwyaf o bobl yn gallu gwneud synnwyr o'r symiau hynny. Felly, a allwch chi roi rhywfaint o eglurder a sicrwydd i ni fod gennych yr arian hwnnw ar gael i chi adeiladu'r ddau brosiect ac na fydd yn rhaid cwtogi ar brosiectau eraill mewn rhannau eraill o Gymru oherwydd bod eich cyllideb cyfalaf wedi ei gwario neu ei gwacáu ar y ddau brosiect hynny?
One of the reasons why we couldn't proceed, or the main reason why we couldn't proceed with the M4 relief road in years gone by is because we could not pay for it out of our existing roads budget. We needed to have borrowing powers in order to pay for a road project of that magnitude. So, that is paid for from a separate pot to the roads budget, so it's not in competition with any other roads project in terms of funding. When it comes to the metro, that is being funded in a different way, looking at our own budgets, looking at the city deal budgets, to take forward that project. What I can assure Members is that the metro and the M4 are not in competition for the same funding; they come from two different pots.
Un o'r rhesymau na allem ni fwrw ymlaen, neu'r prif reswm pam na allem ni fwrw ymlaen â ffordd liniaru'r M4 yn y gorffennol oedd oherwydd na allem ni dalu amdani o'n cyllideb ffyrdd bresennol. Roedd angen i ni gael pwerau benthyg er mwyn talu am brosiect ffordd o'r maint hwnnw. Felly, telir am hwnnw o bot ar wahân i'r gyllideb ffyrdd, felly nid yw'n cystadlu ag unrhyw brosiect ffyrdd eraill o ran cyllid. Pan ddaw i'r metro, mae hwnnw'n cael ei ariannu mewn ffordd wahanol, gan edrych ar ein cyllidebau ein hunain, gan edrych ar y cyllidebau bargen ddinesig, i fwrw ymlaen â'r prosiect hwnnw. Yr hyn y gallaf ei sicrhau i'r Aelodau yw nad yw'r metro a'r M4 yn cystadlu am yr un cyllid; maen nhw'n dod o ddau wahanol bot.
Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.
Leader of the UKIP group, Neil Hamilton.
Diolch yn fawr, Llywydd. As I was on my way to Cardiff yesterday, I was listening to the car radio, and the World at One was on, and, with some incredulity, I heard that the Welsh Government was consulting schoolchildren between the ages of seven and 11 for their views on Brexit—perhaps it shows the level of maturity of the Welsh Government on this issue—and was going to take their opinions into account in formulating policy. I can't believe that this is true, even though I read it subsequently on the BBC website. Amongst those whom I heard on that programme was a nine-year-old who said that she thought leaving the EU was a bad idea, because, 'One of my friends says she wants to be a singer, and if I want to go around the world to see different music, like, she won't be able to because we've left breakfast'—I think she must be a fan of the leader of the opposition's speech at the Conservative Party conference last year. Surely the First Minister must agree that this is an exercise in total fatuity.
Diolch yn fawr, Llywydd. Pan oeddwn i ar fy ffordd i Gaerdydd ddoe, roeddwn i'n gwrando ar y radio yn y car, ar raglen World at One, a, chyda chryn anghrediniaeth, clywais fod Llywodraeth Cymru yn ymgynghori â phlant ysgol rhwng saith ac 11 oed am eu safbwyntiau ar Brexit—efallai ei fod yn dangos lefel aeddfedrwydd Llywodraeth Cymru ar y mater hwn—ac yn mynd i gymryd eu safbwyntiau i ystyriaeth wrth lunio polisi. Ni allaf gredu bod hyn yn wir, er i mi ei ddarllen yn ddiweddarach ar wefan y BBC. Ymhlith y rhai a glywais ar y rhaglen honno roedd plentyn naw mlwydd oed a ddywedodd ei bod hi'n meddwl bod gadael yr UE yn syniad gwael, oherwydd, 'Mae un o fy ffrindiau yn dweud ei bod hi eisiau bod yn gantores, ac os wyf i eisiau mynd o gwmpas y byd i weld gwahanol gerddoriaeth, fel, ni fydd hi'n gallu gan ein bod ni wedi gadael brecwast'—mae'n rhaid ei bod hi'n hoff o araith arweinydd yr wrthblaid yng nghynhadledd y Blaid Geidwadol y llynedd. Does bosib nad yw'r Prif Weinidog yn cytuno bod hon yn weithred o oferedd llwyr.
Does he have to use a nine-year-old to fight his battles? Are things that bad in UKIP now that he has to criticise the view of a nine-year-old? I can tell you that that view was more coherent than many of the views I heard from people in his own party in the course of the referendum. He seemed to complain that the news item was a 'mawkish puff piece', playing on the—. And I quote:
'playing on the emotions of the listener in order to support the Remainer narrative that the nasty Brexiteers are stopping our children from being able to play with their friends from abroad.'
Now, if that is the level of political debate that the leader of UKIP comes up with, then give me the nine-year-old any day.
Oes rhaid iddo fe ddefnyddio plentyn naw mlwydd oed i ymladd ei frwydrau? A yw pethau cynddrwg â hynny yn UKIP bellach fel bod rhaid iddo feirniadu safbwynt plentyn naw mlwydd oed? Gallaf ddweud wrthych fod y safbwynt hwnnw yn gwneud mwy o synnwyr na llawer o'r safbwyntiau a glywais gan bobl yn ei blaid ef ei hun yn ystod y refferendwm. Roedd yn ymddangos ei fod yn cwyno fod yr eitem newyddion yn 'llenwad gordeimladol', yn chwarae ar—. A dyfynnaf:
chwarae ar yr emosiynau'r gwrandäwr er mwyn cefnogi naratif y rheini sy'n dymuno aros yn yr UE bod y bobl gas sy'n dymuno gadael yn atal ein plant rhag gallu chwarae â'u ffrindiau o dramor.
Nawr, os mai dyna lefel y drafodaeth wleidyddol y gall arweinydd UKIP ei chyrraedd, yna rhowch y plentyn naw mlwydd oed i mi unrhyw ddydd.
Well, actually, that particular reference—[Interruption.] Sorry, Llywydd. Actually, that particular reference referred to an 11-year-old's comment, also broadcast yesterday, where she said that, if we were to leave, a lot of people who have friends in Europe might not be able to get in. 'I'm aware that people can come into the country who may not always do good things, and they can do bad things, but, on the other hand, they do have relatives and friends. It's better to see them in real life than Skyping all the time and stuff.'
Well, these—[Interruption.] These—[Interruption.] It's not I who is bringing young children into the political debate. It's the politicisation of children that is the exercise that the Welsh Government in engaged on. Is it not inappropriate to politicise children in this way in order to pursue the Government's own political agendas?
Wel, mewn gwirionedd, roedd y cyfeiriad penodol hwnnw—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gen i, Llywydd. Mewn gwirionedd, roedd y cyfeiriad penodol hwnnw'n cyfeirio at sylw plentyn 11 mlwydd oed, a ddarlledwyd ddoe hefyd, pryd y dywedodd hi, pe byddem ni'n gadael, efallai na fyddai llawer o bobl sydd â ffrindiau yn Ewrop yn gallu dod i mewn. 'Rwy'n ymwybodol y gall pobl ddod i mewn i'r wlad efallai na fyddant bob amser yn gwneud pethau da, a gallant wneud pethau drwg, ond ar y llaw arall, mae ganddyn nhw berthnasau a ffrindiau. Mae'n well eu gweld nhw mewn bywyd go iawn yn hytrach na siarad ar Skype drwy'r amser a stwff.'
Wel, mae'r rhain—[Torri ar draws.] Mae'r rhain—[Torri ar draws.] Nid fi sy'n dod â phlant ifanc i mewn i'r ddadl wleidyddol. Gwleidyddoli plant yw'r arfer y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddilyn. Onid yw'n amhriodol gwleidyddoli plant yn y modd hwn er mwyn mynd ar drywydd agendâu gwleidyddol y Llywodraeth ei hun?
How does the leader of UKIP think that the parents of those children think of him now? What they will see is a politician in this Chamber belittling the views of their children for his own political purposes. Now, I don't know whether he is deliberately trying to alienate parents from voting for his party, but he's done an excellent job so far.
Beth mae arweinydd UKIP yn feddwl yw barn rhieni'r plant hynny ohono nawr? Yr hyn y byddan nhw'n ei weld yw gwleidydd yn y Siambr hon yn bychanu safbwyntiau eu plant at ei ddibenion gwleidyddol ei hun. Nawr, nid wyf i'n gwybod pa un a yw e'n ceisio gelyniaethu rhieni yn fwriadol i'w hatal rhag pleidleisio dros ei blaid, ond mae wedi gwneud gwaith rhagorol hyd yma.
It's not to belittle the views of children at all, but the level of maturity that is displayed in those comments of course reflects their age. Perhaps even the First Minister at that age was similarly immature; I don't know. But children of seven to 11, of course, are not yet mature, and their opinions reflect that. And even though we all mature and then our opinions are worthy of being listened to, as serious comments in political debate, I find it absolutely extraordinary that the Welsh Government is now proposing to take them seriously. We know that teachers—[Interruption.] We know that political education in schools is important, but it's also important that there should be balance, and children should be taught to be critical. Given that the Times Educational Supplement, in 2016, did an opinion poll of teachers that showed that 88 per cent of them were pro remain—75 per cent of teachers; 88 per cent of university lecturers are pro remain—isn't there a danger that, even subconsciously, if political topics of a controversial nature are taught in the classroom that balance is likely to be lost?
Nid yw'n bychanu safbwyntiau plant o gwbl, ond mae lefel yr aeddfedrwydd a ddangosir yn y sylwadau hynny yn adlewyrchu eu hoedran wrth gwrs. Efallai fod y Prif Weinidog hyd yn oed yr un mor anaeddfed yn yr oedran hwnnw; wn i ddim. Ond nid yw plant saith i 11, wrth gwrs, yn aeddfed eto, ac mae eu safbwyntiau yn adlewyrchu hynny—er ein bod ni i gyd yn aeddfedu ac yna mae'n werth gwrando ar ein safbwyntiau, fel sylwadau o ddifrif mewn dadl wleidyddol, mae'n gwbl ryfeddol i mi fod Llywodraeth Cymru yn bwriadu eu cymryd o ddifrif nawr. Rydym ni'n gwybod bod athrawon—[Torri ar draws.] Rydym ni'n gwybod bod addysg wleidyddol mewn ysgolion yn bwysig, ond mae hefyd yn bwysig y dylai fod cydbwysedd, ac y dylai plant gael eu haddysgu i fod yn feirniadol. O gofio bod y Times Educational Supplement, yn 2016, wedi cynnal arolwg barn ymhlith athrawon a oedd yn dangos bod 88 y cant ohonynt o blaid aros yn yr UE—75 y cant o athrawon; mae 88 y cant o ddarlithwyr Prifysgol o blaid aros yn yr UE—onid oes perygl, hyd yn oed yn isymwybodol, os bydd pynciau gwleidyddol o natur ddadleuol yn cael eu haddysgu yn yr ystafell ddosbarth bod y cydbwysedd hwnnw'n debygol o gael ei golli?
Let's see how many votes the leader of UKIP has managed to lose—the votes of teachers, the votes of parents, the votes of governors, the votes of grandparents, all because he's chosen, for reasons that go beyond me, to criticise the maturity of nine and 11-year-olds. We have spent our time in this Chamber, in all parties in fairness, talking about giving children a voice. Now, he's saying—and, David Melding, I heard him say it, and I think the comment is apposite—that children should be seen and not heard, which is exactly what the leader of UKIP is saying. Perhaps he may want to reflect on the fact, in managing to upset many thousands of people across Wales, that, actually, children do deserve a voice.
Gadewch i ni weld faint o bleidleisiau y mae arweinydd UKIP wedi llwyddo i'w colli—pleidleisiau athrawon, pleidleisiau rhieni, pleidleisiau llywodraethwyr, pleidleisiau neiniau a theidiau, y cwbl oherwydd ei fod wedi dewis, am resymau sydd y tu hwnt i mi, beirniadu aeddfedrwydd plant naw ac 11 mlwydd oed. Rydym ni wedi treulio ein hamser yn y Siambr hon, ym mhob plaid a bod yn deg, yn sôn am roi llais i blant. Nawr, mae e'n dweud—a, David Melding, fe'i clywais e'n ei ddweud, a chredaf fod y sylw yn briodol—y dylai plant gael eu gweld ac nid eu clywed, a dyna'n union y mae arweinydd UKIP yn ei ddweud. Efallai yr hoffai fyfyrio ar y ffaith, wrth lwyddo i godi gwrychyn miloedd lawer o bobl ledled Cymru, bod plant, mewn gwirionedd, yn haeddu llais.
I wonder what the children in the gallery think of Neil Hamilton's comments.
Tybed beth mae'r plant yn yr oriel yn ei feddwl am sylwadau Neil Hamilton.
3. Pa gymorth pellach y gall Llywodraeth Cymru ei roi i addysg uwch yng Nghymru? OAQ51965
3. What further support can the Welsh Government give to higher education in Wales? OAQ51965
Well, the support we are providing to the sector, together with the reforms we've introduced in response to the Diamond review, will create a more sustainable higher education sector in Wales and provide the most generous student support package in the UK.
Wel, bydd y cymorth yr ydym ni'n ei roi i'r sector, ynghyd â'r diwygiadau yr ydym ni wedi eu cyflwyno mewn ymateb i adolygiad Diamond, yn creu sector addysg uwch mwy cynaliadwy yng Nghymru ac yn cynnig y pecyn cymorth i fyfyrwyr mwyaf hael yn y DU.
First Minister, I wanted to raise the issue of the University and College Union strike. I know that talks are now ongoing about the validity of the figure that has been given for the pension deficit of £6.1 billion, and Universities UK has agreed an independent expert panel to review it. However, more strike action is still on the table, with potential disruption to exams, but, nevertheless, the strikers have the support of the students, of some of the vice chancellors, and of many of us politicians. So, I just want to ask the First Minister: what help could the Welsh Government give to reach a satisfactory conclusion of their strike?
Prif Weinidog, roeddwn i eisiau codi mater streic yr Undeb Prifysgolion a Cholegau. Gwn fod trafodaethau yn mynd rhagddynt ynghylch dilysrwydd y ffigur a roddwyd ar gyfer y diffyg o ran pensiynau o £6.1 biliwn, ac mae Universities UK wedi cytuno i banel arbenigol annibynnol ei adolygu. Fodd bynnag, mae mwy o streiciau yn dal i gael eu cynnig, sy'n golygu tarfu posibl i arholiadau, ond, serch hynny, mae'r myfyrwyr, rhai o'r is-gangellorion, a llawer ohonom ni wleidyddion yn cefnogi'r streicwyr. Felly, hoffwn ofyn i'r Prif Weinidog: pa gymorth gallai Llywodraeth Cymru ei roi i ddod â'u streic i ben yn foddhaol?
Well, this is a strike in a devolved sector, but over a non-devolved issue. There are two things, however, that it's important for us to say. First of all, I think it is important that there is an independent valuation, so that there can be confidence in that valuation, and, secondly, as a Government, we stand ready to facilitate any discussions in order to get to a conclusion.
Wel, mae hon yn streic mewn sector datganoledig, ond dros fater nad yw wedi ei ddatganoli. Mae dau beth, fodd bynnag, y mae'n bwysig i ni ei ddweud. Credaf yn gyntaf oll ei bod hi'n bwysig y ceir prisiad annibynnol, fel y gellir cael hyder yn y prisiad hwnnw, ac, yn ail, fel Llywodraeth, ein bod ni'n sefyll yn barod i hwyluso unrhyw drafodaethau er mwyn dod â'r streic i ben.
First Minister, one group of young people who often miss out on a university education are those from Gypsy, Roma and Traveller backgrounds. And you'll know that part of the reason for that is their poor performance at GCSEs compared to their peers. They get 30 per cent lower in terms of the individuals who actually pass five or more CGSEs at grades A* to C. Now, one of the things which your Government has done recently, which is going to make it more difficult for Gypsy, Roma and Traveller children to be able to access a university education, is the axing of the minority ethnic achievement grant. Much of that, of course, was used by schools in order to support the education of Gypsy, Roma and Traveller children. Will you consider reversing that decision, and what additional support are you going to provide on top of it, in order that we can address this inequality?
Prif Weinidog, un grŵp o bobl ifanc sy'n aml yn methu â chael addysg prifysgol yw'r rheini o gefndiroedd Sipsiwn, Roma a Theithwyr. A byddwch yn gwybod mai rhan o'r rheswm am hynny yw eu perfformiad gwael mewn arholiadau TGAU o'u cymharu â'u cyfoedion. Maen nhw'n cael 30 y cant yn is o ran unigolion sy'n llwyddo i gael graddau A* i C mewn pump neu fwy o bynciau TGAU. Nawr, un o'r pethau y mae eich Llywodraeth wedi ei wneud yn ddiweddar, sy'n mynd i'w gwneud yn fwy anodd i blant sy'n Sipsiwn, yn Roma ac yn Deithwyr allu cael mynediad at addysg brifysgol, yw diddymu'r grant cyflawniad lleiafrifoedd ethnig. Defnyddiwyd llawer o hwnnw, wrth gwrs, i gynorthwyo addysg plant sy'n Sipsiwn, yn Roma ac yn Deithwyr. A wnewch chi ystyried gwrthdroi'r penderfyniad hwnnw, a pha gymorth ychwanegol ydych chi'n mynd i'w ddarparu yn ogystal â hynny, fel y gallwn ni fynd i'r afael â'r anghydraddoldeb hwn?
If I remember rightly, there were three local authorities that were particularly affected by the grant. We have made sure that money has been made available to them in order for them to provide the services that they need to. We do, however, need to look in the future as to whether the grant is targeted enough. We know that there's underachievement amongst the Gypsy/Traveller community, but, of course, in other minority ethnic communities, achievement is actually higher than in the population as a whole. So, the question for us would be: how do we look at targeting more precisely resources towards those groups that need it most?
Os cofiaf yn iawn, roedd tri awdurdod lleol yr effeithiwyd yn arbennig arnynt gan y grant. Rydym ni wedi gwneud yn siŵr bod arian wedi roi ar gael iddyn nhw fel eu bod yn gallu darparu'r gwasanaethau y mae angen iddyn nhw eu darparu. Fodd bynnag, mae angen i ni edrych yn y dyfodol ar ba un a yw'r grant wedi ei dargedu'n ddigonol. Rydym ni'n gwybod bod tangyflawni ymhlith y gymuned Sipsiwn a Theithwyr, ond, wrth gwrs, mewn cymunedau lleiafrifoedd ethnig eraill, mae cyflawniad yn uwch na'r boblogaeth yn ei chyfanrwydd mewn gwirionedd. Felly, y cwestiwn i ni fyddai: sut ydym ni'n ceisio targedu adnoddau yn fwy penodol at y grwpiau hynny sydd eu hangen fwyaf?
Mae angen i'ch Llywodraeth chi, wrth gwrs, fod yn fwy rhagweithiol yn y mater yma. Rŷch chi'n iawn fod yr union bwynt o dan sylw ddim wedi'i ddatganoli, ond mae e yn, fel yr ŷch chi'n cydnabod, yn cael effaith sylweddol iawn ar agweddau helaeth o'r sector sydd wedi'u datganoli. Felly, a gaf ofyn i chi, wrth fod yn fwy rhagweithiol, a wnewch chi gynnull cyfarfod o is-gangellorion Cymru er mwyn dweud wrthyn nhw yn union beth yw barn eich Llywodraeth chi am yr hyn sydd wedi digwydd? A fyddech chi'n cytuno â Phlaid Cymru bod y modd y mae prifysgolion wedi trin ein darlithwyr ni yn gwbl warthus ac yn gwbl annerbyniol?
Your Government needs to be proactive in this area. You’re right that the exact point is not devolved but, as you acknowledge, it does have a very significant impact on vast areas of the sector that are devolved. So, in being proactive, will you convene a meeting of vice-chancellors in Wales to tell them exactly what your Government’s views are on what’s happened? Would you agree with Plaid Cymru that the way in which universities have treated our lecturers is entirely disgraceful and unacceptable?
Wel, beth a ddywedais i'n gynharach yw beth yn gwmws mae'r undeb wedi dweud wrthym ni, sef eu bod nhw'n moyn i ni eu cefnogi nhw er mwyn cael ystyriaeth unwaith eto o beth yw gwerth y cynllun pensiwn ar hyn o bryd, ac, yn ail, i ni i helpu i ddod â phobl at ei gilydd er mwyn gweld a oes ffordd ymlaen ynglŷn â hwn. Beth sydd yn ffaelu digwydd yn y pen draw—. Byddai'n beth gwael i ni yng Nghymru petai'r streic yn parhau, felly mae'n hollbwysig i sicrhau ein bod ni'n dod i gasgliad, bod y sefydliadau yn dod i gasgliad gyda'r undebau, dod i setliad gyda'r undebau, sydd yn sicrhau bod myfyrwyr yn gallu cario ymlaen gyda'u hastudiaethau.
Well, what I said earlier was exactly what the union has told us, that they wish us to support them in order to have a reconsideration of the value of the pension scheme, and, secondly, to help to bring people together to see whether there’s a way forward on this. But what we cannot do, ultimately—. It would be very bad for us in Wales if the strike were to continue, so it’s very important that we bring it to a conclusion, that the institutions come to an agreement with the unions, come to a settlement, which means that the students can carry on with their studies.
4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer dysgu rhan amser i oedolion? OAQ51966
4. Will the First Minister make a statement on Welsh Government support for adult part-time learning? OAQ51966
We made it clear in 'Prosperity for All' that we recognise the value of education and aim to instil in everyone a passion to learn throughout their lives. We support a range of adult learning opportunities, with a clear focus on supporting those in greatest need of our help.
Fe'i gwnaed yn eglur gennym yn 'Ffyniant i Bawb' ein bod ni'n cydnabod gwerth addysg ac yn bwriadu meithrin angerdd at ddysgu ym mhawb trwy gydol eu bywydau. Rydym ni'n cefnogi amrywiaeth o gyfleoedd dysgu i oedolion, gyda phwyslais eglur ar gynorthwyo'r rhai sydd fwyaf angen ein cymorth.
I attended a seminar with the Learning and Work Institute last week, in which those in need of returning to work, and returning to education and developing their skills, were highlighted. And one of the issues that was raised was the fact that those people returning to education may find it uncomfortable and intimidating going to formal college settings, where they may be dominated by young people, who are developing their skills in those environments and have perhaps a different set of skill needs. Therefore, community learning is really important, where returning learners can develop their skills in community settings. Would you be willing to commit that to be part of the national skills strategy, and also that the new post-compulsory education and training body overseeing further education and higher education also puts community learning at the heart of their mission too?
Roeddwn i'n bresennol mewn seminar gyda'r Sefydliad Dysgu a Gwaith yr wythnos diwethaf, pryd y tynnwyd sylw at y rheini sydd angen dychwelyd i'r gwaith, a dychwelyd i addysg a datblygu eu sgiliau. Ac un o'r materion a godwyd oedd y ffaith y gallai fod yn anghyfforddus ac yn frawychus i'r bobl hynny sy'n dychwelyd i addysg fynd i leoliadau coleg ffurfiol, lle gallai'r awenau gael eu cymryd gan bobl ifanc, sy'n datblygu eu sgiliau yn yr amgylcheddau hynny ac sydd â chyfres wahanol o anghenion o ran sgiliau efallai. Felly, mae dysgu yn y gymuned yn bwysig iawn, lle gall dysgwyr sy'n dychwelyd ddatblygu eu sgiliau mewn lleoliadau cymunedol. A fyddech chi'n fodlon ymrwymo i fod yn rhan o'r strategaeth sgiliau genedlaethol, a hefyd i'r corff addysg a hyfforddiant ôl-orfodol newydd sy'n goruchwylio addysg bellach ac addysg uwch wneud dysgu yn y gymuned yn ganolog i'w cenhadaeth hwythau hefyd?
Yes. We made it clear in 'Prosperity for All' that we recognise the value of education. We want to instill a passion for education, of course, in our people, and that means, of course, supporting those in greatest need of our help. And that means, of course, making sure that, where a community setting is the most appropriate, they are available in the future. In terms of the Tertiary Education and Research Commission for Wales, for them, their task will be to provide strategic direction and leadership for the whole PCET sector, including adult learning, and to make sure that we provide the services that people need as close to home as possible.
Byddwn. Fe'i gwnaed yn eglur gennym yn 'Ffyniant i Bawb' ein bod ni'n cydnabod gwerth addysg. Rydym ni eisiau ennyn brwdfrydedd at addysg, wrth gwrs, ymhlith ein pobl, ac mae hynny'n golygu, wrth gwrs, cynorthwyo'r rheini sydd angen ein cymorth fwyaf. Ac mae hynny'n golygu, wrth gwrs, gwneud yn siŵr, pan mai lleoliad cymunedol yw'r un mwyaf priodol, ei fod ar gael yn y dyfodol. O ran Comisiwn Addysg Drydyddol ac Ymchwil Cymru, iddyn nhw, eu tasg fydd darparu cyfeiriad ac arweinyddiaeth strategol i'r sector AHO cyfan, gan gynnwys dysgu oedolion, ac i wneud yn siŵr ein bod ni'n darparu'r gwasanaethau sydd eu hangen ar bobl mor agos i gartref â phosibl.
First Minister, the people of Newport have been promised significant investment with a new digital cluster, which could revitalise the city. Will you provide the opportunities for adults currently on low-paid employment to retrain for Newport's emerging digital economy?
Prif Weinidog, addawyd buddsoddiad sylweddol i bobl Casnewydd gyda chlwstwr digidol newydd, a allai adfywio'r ddinas. A wnewch chi gynnig y cyfleoedd i oedolion sydd mewn swyddi cyflog isel ar hyn o bryd i ailhyfforddi ar gyfer economi ddigidol newydd Casnewydd?
Sorry, I missed the second part of that question.
Mae'n ddrwg gen i, chlywais i ddim ail ran y cwestiwn yna.
Will you provide the opportunities for adults who are currently in low-paid employment to retrain—that's likely part time—for Newport's emerging digital economy?
A wnewch chi gynnig y cyfleoedd i oedolion sydd mewn swyddi cyflog isel ar hyn o bryd i ailhyfforddi—yn rhan-amser mae'n debyg—ar gyfer economi ddigidol newydd Casnewydd?
Well, of course, in the course of this afternoon, the Assembly will know more about the employability plan, and, of course, raising people's skills, and therefore their ability to move into better-paid jobs, is an important part of that.
Wel, wrth gwrs, bydd y Cynulliad yn gwybod mwy am y cynllun cyflogadwyedd yn ystod y prynhawn yma ac, wrth gwrs, mae cynyddu sgiliau pobl, ac felly eu gallu i symud i swyddi sy'n talu'n well, yn rhan bwysig o hynny.
Of course, we have an ageing population, we have a rising retirement age, and, of course, there are future job losses looming through automation, and the older generation will need to adapt and learn new skills in a way maybe that hasn't been the case in the past. Now, the Welsh Government will therefore need to provide more support for those people at these key transition points. So, can I ask how will adult community learning fit into your employability plan so that we can ensure that all adults have the access they'll increasingly need in years to come to lifelong learning?
Wrth gwrs, mae gennym ni boblogaeth sy'n heneiddio, mae gennym ni oedran ymddeol sy'n codi, ac, wrth gwrs, mae colled o swyddi ar y gorwel yn y dyfodol oherwydd awtomeiddio, a bydd angen i'r genhedlaeth hŷn addasu a dysgu sgiliau newydd mewn ffordd efallai nad yw wedi digwydd yn y gorffennol. Nawr, bydd angen felly i Lywodraeth Cymru ddarparu mwy o gymorth i'r bobl hynny ar yr adegau pontio allweddol hyn. Felly, a gaf i ofyn sut y bydd dysgu cymunedol i oedolion yn rhan o'ch cynllun cyflogadwyedd fel y gallwn ni sicrhau bod gan bob oedolyn y mynediad y bydd ei angen arnynt yn gynyddol yn y blynyddoedd i ddod at ddysgu gydol oes?
Well, we will shortly be consulting on the future funding and delivery structure of adult learning in Wales. We want to look at the current inequity—is the word, I think, I would use for it—of learning opportunities across Wales. Our vision for adult learning has to be one that focuses on tackling poverty, to make sure that not only do people have the skills, of course, to access the workplace, but they have the opportunity, as the Member rightly says, to learn throughout their lives. The world is a fast-changing place, and it's getting even faster, as the Member for Llanelli and others have already said. So, that consultation will be an important part of the direction that we take in terms of providing the right level of adult learning, remembering, of course, the amount of money that we've had cut from our budget since 2010.
Wel, byddwn yn ymgynghori yn fuan ar strwythur ariannu a darparu dysgu i oedolion yng Nghymru yn y dyfodol. Rydym ni eisiau edrych ar yr annhegwch—yw'r gair, rwy'n meddwl, y byddwn i'n ei ddefnyddio ar ei gyfer—presennol o ran cyfleoedd dysgu ledled Cymru. Mae'n rhaid i'n gweledigaeth ar gyfer dysgu i oedolion fod yn un sy'n canolbwyntio ar drechu tlodi, i wneud yn siŵr nid yn unig bod pobl yn meddu ar y sgiliau, wrth gwrs, i gael mynediad at y gweithle, ond eu bod nhw'n cael y cyfle fel y mae'r Aelod yn ei ddweud yn gywir, i ddysgu drwy gydol eu bywydau. Mae'r byd yn lle sy'n newid yn gyflym, ac mae'n mynd yn gyflymach fyth, fel y mae'r Aelod dros Lanelli ac eraill eisoes wedi ei ddweud. Felly, bydd yr ymgynghoriad hwnnw'n rhan bwysig o'r cyfeiriad y byddwn ni'n ei ddilyn o ran darparu'r lefel briodol o ddysgu i oedolion, gan gofio, wrth gwrs, y swm o arian a dorrwyd o'n cyllideb ers 2010.
5. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella amseroedd aros ar gyfer apwyntiadau cleifion allanol mewn ysbytai yng Nghymru? OAQ51924
5. What is the Welsh Government doing to improve waiting times for hospital outpatient appointments in Wales? OAQ51924
Well, the Welsh NHS has shown annual improvement in waiting times since August 2015. There was £50 million of additional expenditure in 2017-18, and ministerial scrutiny will of course make sure that that progress continues in the future and that we maintain the focus on improving the outlook when it comes to referral-to-treatment times, and also in terms of—in terms of referral-to-treatment times and, of course, all the other targets that we have in the NHS.
Wel, mae GIG Cymru wedi dangos gwelliant blynyddol o ran amseroedd aros ers mis Awst 2015. Roedd £50 miliwn o wariant ychwanegol yn 2017-18, a bydd craffu gweinidogol yn gwneud yn siŵr, wrth gwrs, bod y cynnydd hwnnw'n parhau yn y dyfodol a'n bod ni'n cynnal y pwyslais ar wella'r rhagolygon pan ddaw i amseroedd atgyfeirio i driniaeth, a hefyd o ran—o ran amseroedd atgyfeirio i driniaeth ac, wrth gwrs, yr holl dargedau eraill sydd gennym ni yn y GIG.
Thank you for that reply, First Minister. One way to reduce the hospital waiting times is to tackle the problem of missed out-patient appointments. Last year, there were nearly 300,000 missed appointments, at a cost for the NHS of more than £36 million. It is a pretty staggering figure. What action is the Welsh Government taking to reduce the number of missed out-patient hospital appointments, to reduce waiting times and release more money for front-line services in Wales, please?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Un ffordd o leihau amseroedd aros mewn ysbytai yw mynd i'r afael â'r broblem o apwyntiadau cleifion allanol yn cael eu methu. Y llynedd, roedd bron i 300,000 o apwyntiadau a fethwyd, ar gost o fwy na £36 miliwn i'r GIG. Mae'n ffigur braidd yn syfrdanol. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i leihau nifer yr apwyntiadau ysbyty cleifion allanol sy'n cael eu methu, i leihau amseroedd aros a rhyddhau mwy o arian ar gyfer gwasanaethau rheng flaen yng Nghymru, os gwelwch yn dda?
Well, it's a matter for the health boards. What I have noticed, however, is that, certainly, some health boards send out appointment letters that emphasise the cost of a missed appointment. I think that's important—that people understand that. They also emphasise that if people don't turn up at an appointment, they may end up back, further down the waiting list. That is the stick. The carrot is making it as easy as possible for people to contact the department in which they have the appointment. That means, of course, not just relying on a phone line, which might be busy or only open for a few hours of the day, but being able to have an e-mail address that people can contact, and then, of course, a swift response. That is something that I have seen with ABMU and something that certainly, I think, is good practice for the rest of Wales.
Wel, mater i'r byrddau iechyd yw hynny. Yr hyn yr wyf i wedi sylwi arno, fodd bynnag, yw, yn sicr, bod rhai byrddau iechyd yn anfon llythyrau apwyntiad sy'n pwysleisio cost apwyntiad a fethir. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig—bod pobl yn deall hynny. Maen nhw hefyd yn pwysleisio os nad yw pobl yn dod i apwyntiad, y gallen nhw symud yn ôl, ymhellach i lawr y rhestr aros yn y pen draw. Dyna'r ffon. Y foronen yw ei gwneud mor hawdd â phosibl i bobl gysylltu â'r adran lle mae ganddyn nhw'r apwyntiad. Mae hynny'n golygu, wrth gwrs, peidio â dibynnu ar linell ffôn yn unig, a allai fod yn brysur neu ar agor am ddim ond ychydig oriau y dydd, ond gallu cael cyfeiriad e-bost y gall pobl gysylltu ag ef, ac yna, wrth gwrs, ymateb yn gyflym. Mae hynny'n rhywbeth yr wyf i wedi ei weld gyda PABM ac yn rhywbeth sy'n sicr, rwy'n credu, yn arfer da i weddill Cymru.
People not turning up to out-patient appointments has a direct effect on ambulances and their capacity to turn up on time. Just in the last few hours, I've had a story from a constituent whereby they contacted the ambulance service at 10 o'clock one evening in Maesteg, it was categorised as a red risk of a heart attack because of the stress on that constituent, who has already had various illnesses, but still no ambulance arrived, after multiple follow-up calls. A family member also contacted the police because they were in such distress. The woman had to stay on the floor in damp weather because they didn't want to move her due to that head injury. Then, eventually, the police turned up, and then an ambulance, almost three hours later.
Now, this is really quite awful, and I think that the person who contacted me doesn't usually complain because they access the health service quite a bit, and they are the first people to praise the health service, in actual fact. My colleague, Rhun ap Iorwerth, raised the fact that this particular element of the system is broken—last week—and was met with disparaging comments from the health Secretary. If it's not broken, First Minister, can you tell us how you're going to alleviate the pain for those people who are waiting for ambulances? Because we will be perhaps criticised for living in a bubble if we're not reactive to the fact that they are experiencing these long delays and want to be seen in an appropriate manner and do not want to be waiting for hours on the streets in damp weather conditions.
Mae pobl nad ydynt yn dod i apwyntiadau cleifion allanol a drefnwyd yn cael effaith uniongyrchol ar ambiwlansys a'u gallu i gyrraedd yn brydlon. Dim ond yn ystod yr oriau diwethaf, rwyf i wedi cael stori gan etholwr pryd y cysylltodd â'r gwasanaeth ambiwlans am 10 o'r gloch un noson ym Maesteg, cafodd ei gategoreiddio fel risg coch o drawiad ar y galon oherwydd y straen ar yr etholwr hwnnw, sydd wedi dioddef nifer o afiechydon eisoes, ond ni chyrhaeddodd ambiwlans beth bynnag, ar ôl galwadau dilynol lluosog. Cysylltodd aelod o'r teulu â'r heddlu hefyd gan ei fod mor ofidus. Bu'n rhaid i'r fenyw aros ar y llawr mewn tywydd llaith gan nad oedden nhw eisiau ei symud hi oherwydd yr anaf hwnnw i'r pen. Wedyn, yn y pen draw, daeth yr heddlu, ac yna ambiwlans, bron i dair awr yn ddiweddarach.
Nawr, mae hyn yn wirioneddol ofnadwy, ac nid wyf i'n credu bod y sawl a gysylltodd â mi yn cwyno fel rheol gan ei fod yn defnyddio cryn dipyn ar y gwasanaeth iechyd, a nhw yw'r bobl gyntaf i ganmol y gwasanaeth iechyd, a dweud y gwir. Cododd fy nghyd-Aelod, Rhun ap Iorwerth, y ffaith fod yr elfen benodol hon o'r system wedi torri—yr wythnos diwethaf—a chafodd ei ddifrïo gan sylwadau'r Ysgrifennydd Iechyd. Os nad yw wedi torri, Prif Weinidog, a allwch chi ddweud wrthym ni sut yr ydych chi'n mynd i leddfu'r boen i'r bobl hynny sy'n aros am ambiwlansys? Oherwydd efallai y byddwn yn cael ein beirniadu am fyw mewn swigen os nad ydym yn ymatebol i'r ffaith eu bod yn dioddef yr oediadau hir hyn ac eisiau cael eu gweld mewn modd priodol ac nad ydynt eisiau bod yn aros am oriau ar y strydoedd mewn tywydd llaith.
Well, I can say that the eight-minute red target has been achieved for 22 consecutive months across south Wales—and South Wales Central particularly—but, of course, there are examples where that hasn't happened. Now, the Member has given an example of that. If the Member could provide me with details, confidentially, if the person doesn't want to give their—
Wel, gallaf ddweud bod y targed coch wyth munud wedi ei fodloni am 22 mis yn olynol ar draws y de—a Chanol De Cymru yn arbennig—ond, wrth gwrs, ceir enghreifftiau lle nad yw hynny wedi digwydd. Nawr, mae'r Aelod wedi rhoi enghraifft o hynny. Os gall yr Aelod roi manylion i mi, yn gyfrinachol, os nad yw'r person eisiau rhoi ei—
They're happy to share.
Maen nhw'n hapus i rannu.
Well, as many details as she feels appropriate. Then I will, of course, make sure that the incident is investigated.
Wel, cymaint o fanylion ac y mae hi'n teimlo sy'n briodol. Byddaf yn gwneud yn siŵr wedyn, wrth gwrs, bod yr achos yn cael ei ymchwilio.
First Minister, a large number of out-patient appointments are for diagnostic tests, where we see massive waiting lists. In December, we saw over 20,000 patients waiting more than eight weeks, and over 1,000 patients waiting for more than 24 weeks. I hope you will agree with me that this is unacceptable and will get worse due to increased demand in the coming years. First Minister, how does your Government plan to increase capacity in diagnostics to ensure nobody waits more than eight weeks?
Prif Weinidog, mae nifer fawr o apwyntiadau cleifion allanol ar gyfer profion diagnostig, lle y gwelwn restrau aros enfawr. Ym mis Rhagfyr, gwelsom dros 20,000 o gleifion yn aros mwy nag wyth wythnos, a dros 1,000 o gleifion yn aros mwy na 24 wythnos. Rwy'n gobeithio y byddwch chi'n cytuno â mi bod hyn yn annerbyniol ac y bydd yn gwaethygu oherwydd galw cynyddol yn y blynyddoedd i ddod. Prif Weinidog, sut mae eich Llywodraeth yn bwriadu cynyddu capasiti diagnosteg i sicrhau nad oes neb yn aros mwy nag wyth wythnos?
It has already happened, because the number of people waiting over eight weeks for one of the diagnostic tests at the end of December was 38 per cent lower than at the same point last year. We have invested heavily in diagnostic tests in order to get the waiting times down, and the figures are beginning to show that. Yes, it is, of course, right to say that there is, as ever, increased year-on-year demand in the NHS, but that doesn't mean, of course, that waiting times inevitably will keep rising, as the figures show.
Mae wedi digwydd eisoes, gan fod nifer y bobl a oedd yn aros dros wyth wythnos am un o'r profion diagnostig ddiwedd mis Rhagfyr 38 y cant yn is nag ar yr un adeg y llynedd. Rydym ni wedi buddsoddi'n helaeth mewn profion diagnostig er mwyn lleihau amseroedd aros, ac mae'r ffigurau yn dechrau dangos hynny. Ydy, wrth gwrs, mae'n iawn i ddweud y ceir, fel erioed, galw cynyddol o un flwyddyn i'r llall yn y GIG, ond nid yw hynny'n golygu, wrth gwrs, ei bod hi'n anochel y bydd amseroedd yn parhau i godi, fel y mae'r ffigurau yn dangos.
6. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o Ddeddf Lobïo (Yr Alban) 2016, a sut y gellir rhoi trefniadau tebyg ar waith yng Nghymru? OAQ51955
6. What assessment has the First Minister made of the Lobbying (Scotland) Act 2016, and how similar arrangements can be applied in Wales? OAQ51955
Well, I agree with the conclusions of the Standards of Conduct Committee’s report on lobbying that was published in January of this year.
Wel, rwy'n cytuno â chasgliadau adroddiad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad ar lobïo a gyhoeddwyd ym mis Ionawr eleni.
The Lobbying (Scotland) Act 2016 is now in force, so that lobbyists in that country will have to be legally registered. The same is true in Ireland, and there is a register in London, but Wales has the weakest lobbying legislation in these islands because your Government has chosen to do nothing. We now have lobbyists co-ordinating complaints against Assembly Members to damage reputations. Media in London have alleged that lobbyists in Cardiff were involved in the complaints that led to Carl Sargeant being sacked. The leader of the opposition has claimed that lobbyists leaked Carl Sargeant's sacking before he even knew about it. Even Ofcom—a competition regulator had to terminate a contract with Deryn, a Welsh lobbying firm, after it admitted breaking the rules. The public are now asking themselves what on earth—what on earth—is going on in this place. Because, from the outside, it looks a mess. Will you now accept that there is a problem with lobbyists here and move quickly to introduce legislation that will legally register them, so we all know who they are and we all know what they're up to?
Mae Deddf Lobïo (yr Alban) 2016 mewn grym erbyn hyn, fel y bydd yn rhaid i lobïwyr yn y wlad honno gael eu cofrestru'n gyfreithiol. Mae'r un peth yn wir yn Iwerddon, a cheir cofrestr yn Llundain, ond mae gan Gymru y ddeddfwriaeth lobïo wannaf yn yr ynysoedd hyn oherwydd bod eich Llywodraeth chi wedi dewis gwneud dim. Mae gennym ni lobïwyr erbyn hyn yn cydgysylltu cwynion yn erbyn Aelodau Cynulliad i niweidio enw da pobl. Mae cyfryngau yn Llundain wedi honni bod lobïwyr yng Nghaerdydd yn rhan o'r cwynion a arweiniodd at ddiswyddo Carl Sargeant. Mae arweinydd yr wrthblaid wedi honni bod lobïwyr wedi datgelu diswyddiad Carl Sargeant cyn ei fod ef yn gwybod amdano hyd yn oed. Ofcom hyd yn oed—bu'n rhaid i reoleiddiwr cystadleuaeth derfynu contract gyda Deryn, cwmni lobïo yng Nghymru, ar ôl iddo gyfaddef ei fod wedi torri'r rheolau. Mae'r cyhoedd bellach yn gofyn i'w hunain beth ar y ddaear—beth ar y ddaear—sy'n mynd ymlaen yn y lle hwn. Oherwydd, o'r tu allan, mae'n edrych fel llanastr. A wnewch chi dderbyn nawr bod problem gyda lobïwyr yn y fan yma a symud yn gyflym i gyflwyno deddfwriaeth a fydd yn eu cofrestru'n gyfreithiol, fel ein bod ni i gyd yn gwybod pwy ydyn nhw a'n bod ni i gyd yn gwybod beth maen nhw'n ei wneud?
Well, none of what the Member has said has any basis in fact at all, but it's a matter for him to talk about whatever he wants to in this Chamber. I wouldn't advise him to do that outside this Chamber, by any stretch of the imagination. But, it's not a matter for Government introduce legislation. It's a matter for the Assembly itself. Let's remind ourselves that the Standards of Conduct Committee conducted an inquiry to consider whether the arrangements for transparency around lobbying were fit for purpose and appropriate to the Assembly. It reported back with five recommendations, which didn't include the establishment of a lobbying register at the present time. That is a matter for the committee itself. It's not right for the Government to introduce legislation such as this. It's a matter for the Assembly, corporately, to consider it, as it has done through the Standards of Conduct Committee.
Wel, nid oes gan ddim o'r hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud unrhyw sail mewn gwirionedd o gwbl, ond mater iddo fe yw siarad am beth bynnag y mae'n dymuno yn y Siambr hon. Ni fyddwn yn ei gynghori i wneud hynny y tu allan i'r Siambr hon, ar unrhyw gyfrif. Ond, nid yw'n fater i Lywodraeth gyflwyno deddfwriaeth. Mae'n fater i'r Cynulliad ei hun. Gadewch i ni atgoffa ein hunain y cynhaliodd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad ymchwiliad i ystyried pa un a oedd y trefniadau ar gyfer tryloywder ynghylch lobïo yn addas i'r diben ac yn briodol i'r Cynulliad. Adroddodd yn ôl gyda phum argymhelliad, nad oeddent yn cynnwys sefydlu cofrestr lobïo ar hyn o bryd. Mae hwnnw'n fater i'r Pwyllgor ei hun. Nid yw'n briodol i'r Llywodraeth gyflwyno deddfwriaeth fel hyn. Mae'n fater i'r Cynulliad, yn gorfforaethol, ei ystyried, fel y mae wedi ei wneud drwy'r Pwyllgor Safonau Ymddygiad.
Brif Weinidog, rŷch chi wedi cyfeirio at ymchwiliad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad. Dywedodd y pwyllgor yn glir ei fod—ac rwy'n dyfynnu fan hyn—
'yn credu yn gryf y dylid trin Aelodau’r Cynulliad yn gydradd â Gweinidogion y Llywodraeth. Mae’r Pwyllgor felly yn argymell y dylai unrhyw newidiadau yn y dyfodol...ar gyfer Aelodau’r Cynulliad hefyd gynnwys y Llywodraeth a chod y Gweinidogion, ac ystyrir hyn fel rhan o waith y Pwyllgor yn y dyfodol.'
Felly, a ydych chi'n cytuno â barn y pwyllgor mewn perthynas â'r cod gweinidogol—hynny yw, y dylai unrhyw newidiadau yn y dyfodol i Aelodau'r Cynulliad hefyd fod yn berthnasol i aelodau'r Llywodraeth? Ac, os felly, sut byddwch chi fel Llywodraeth yn mynd ati i sicrhau bod hynny yn digwydd?
First Minister, you have made reference to the Standards of Conduct Committee’s inquiry. The committee stated clearly—and I'm quoting here—that they
'firmly believe that Assembly Members should be treated equally with Government Members. The Committee therefore recommends that any future changes made...for Assembly Members should also apply to the Government and the Ministerial Code, and this will be considered as part of the Committee’s work in the future.'
So, do you agree with the view of the committee in relation to the ministerial code, namely that any future changes that apply to Assembly Members should also apply to members of the Government? And if so, how will you as a Government go about ensuring that that does actually occur?
Wel, dau beth. Yn gyntaf, wrth gwrs, ni fyddai'r pwyllgor ei hun yn gallu newid y cod gweinidogol, ond os oes yna unrhyw newidiadau ynglŷn â sefyllfa Aelodau, wrth gwrs, byddai'n rhaid imi ystyried ym mha ffordd y dylai'r cod gweinidogol newid hefyd.
Two things. First of all, the committee itself can’t change the ministerial code, but if there is any change in terms of Assembly Members, then that is a situation that I would have to consider, namely how the ministerial code should change too.
First Minister, with the new tax-raising powers just days away, and the additional powers this place is set to gain post Brexit, surely it's time to bring in lobbying reform to ensure that our democracy is as open and transparent as possible. Do you agree that this Assembly must act on lobbying reform now to help strengthen public trust in us and how we operate?
Prif Weinidog, gyda'r pwerau codi trethi newydd ddim ond dyddiau i ffwrdd, a'r pwerau ychwanegol y mae'r lle hwn ar fin eu cael ar ôl Brexit, onid yw'n amser cyflwyno diwygiadau lobïo i sicrhau bod ein democratiaeth mor agored a thryloyw â phosibl. A ydych chi'n cytuno bod yn rhaid i'r Cynulliad hwn gymryd camau ar ddiwygiadau lobïo nawr er mwyn helpu i gryfhau ymddiriedaeth y cyhoedd ynom ni a sut yr ydym ni'n gweithredu?
Well, I'd argue that the Assembly has already done that. The Standards of Conduct Committee has done that, and it has also said, of course, that it will keep a watching brief on the operation of the Scottish model and review the situation in 2020, with a view to setting out a firm proposal for the sixth Assembly. I do think it's hugely important that, when it comes to the way Members conduct themselves, that is a matter for the whole Assembly and not just for the Government.
Wel, byddwn i'n dadlau bod y Cynulliad eisoes wedi gwneud hynny. Mae'r Pwyllgor Safonau Ymddygiad wedi gwneud hynny, ac mae hefyd wedi dweud, wrth gwrs, y bydd yn cadw golwg ar weithrediad model yr Alban ac yn adolygu'r sefyllfa yn 2020, gyda'r bwriad o gyflwyno cynnig cadarn ar gyfer y chweched Cynulliad. Rwy'n credu ei bod hi'n hynod bwysig, pan ddaw i'r ffordd y mae'r Aelodau yn ymddwyn, bod hwnnw'n fater i'r Cynulliad cyfan ac nid i'r Llywodraeth yn unig.
7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am uwchraddio'r rhwydweithiau ffyrdd yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OAQ51958
7. Will the First Minister make a statement on upgrades to the road networks in Mid and West Wales? OAQ51958
We are continuing to invest in transport infrastructure in Mid and West Wales, as set out in the national transport finance plan. We are also addressing pinch points on the trunk road network through a dedicated programme.
Rydym ni'n parhau i fuddsoddi mewn seilwaith trafnidiaeth yn y canolbarth a'r gorllewin, fel y nodir yn y cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol. Rydym ni hefyd yn mynd i'r afael â mannau cyfyng ar y rhwydwaith cefnffyrdd trwy raglen benodol.
I thank the First Minister for that reply. I'm sure he'd agree with me that upgrades are very welcome, but that they can sometimes cause disruption and economic costs, and it's important, therefore, that they should be completed as quickly as possible. At the moment, there's a resignalling project on the A477 to Pembroke Dock at its junction with the A4139. This is designated as a major European network road. It is, of course, the main route to the Irish ferry at Pembroke Dock and also the main route from Pembroke to the Cleddau bridge. Given that this is due to last for 17 weeks—that's nearly a third of the year—would it not be advisable in projects of this kind that they should be conducted not just in normal working hours but also at night or over weekends in order to reduce the economic dislocation that they will inevitably cause?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Rwy'n siŵr y byddai'n cytuno â mi bod gwaith uwchraddio i'w groesawu'n fawr, ond ei fod weithiau'n gallu achosi tarfu a chostau economaidd, ac mae'n bwysig, felly, ei fod yn cael ei gwblhau cyn gynted â phosibl. Ar hyn o bryd, ceir prosiect ailsignalu ar yr A477 i Ddoc Penfro ar ei chyffordd â'r A4139. Mae hon wedi ei dynodi'n ffordd rhwydwaith Ewropeaidd bwysig. Dyma'r prif lwybr, wrth gwrs, i'r fferi i Iwerddon yn Noc Penfro a hefyd y prif lwybr o Benfro i bont Cleddau. O gofio bod disgwyl i hyn bara am 17 wythnos—mae hynny bron i draean o'r flwyddyn—oni fyddai'n ddoeth mewn prosiectau o'r math hwn y dylent gael eu cynnal nid yn unig yn ystod oriau gwaith arferol, ond hefyd yn y nos neu dros y penwythnos er mwyn lleihau'r dryswch economaidd y mae'n anochel y byddant yn ei achosi?
Well, it doesn't work, of course, at night, because the ferry leaves at about 02:30 to 02:45 in the morning. So, in terms of the ferry—. Yes, it is sad that I know that. But the ferries leave around 02:30 in the morning and about 14:30 in the afternoon. So, it doesn't work in terms of working at night, when it comes to ferry traffic. But just to remind Members: these works provide a safer route for pedestrians by introducing traffic signals at the junction between Ferry Lane and the A477. It's essential to improve safety. It is supported by Pembrokeshire County Council. It is currently due for completion in May this year. Now, while every attempt is made to minimise disruption, inevitably there will be some disruption. But, of course, when work is completed, it will ensure that safety is enhanced.
Wel, nid yw'n gweithio, wrth gwrs, yn y nos, gan fod y fferi yn gadael tua 02:30 i 02:45 yn y bore. Felly, o ran y fferi—. Ydy, mae'n drist, rwy'n gwybod hynny. Ond mae'r fferïau yn gadael tua 02:30 yn y bore a tua 14:30 yn y prynhawn. Felly, nid yw'n gweithio o ran gweithio yn ystod y nos, pan ddaw i draffig fferi. Ond dim ond i atgoffa'r Aelodau: mae'r gwaith hwn yn darparu llwybr mwy diogel i gerddwyr trwy gyflwyno signalau traffig ar y gyffordd rhwng Lôn y Fferi a'r A477. Mae'n hanfodol i wella diogelwch. Fe'i cefnogir gan Gyngor Sir Penfro. Disgwylir ar hyn o bryd iddo gael ei gwblhau ym mis Mai eleni. Nawr, er y gwneir pob ymdrech i sicrhau bod cyn lleied o darfu â phosibl, mae'n anochel y bydd rhywfaint o darfu. Ond, wrth gwrs, pan fydd y gwaith wedi ei gwblhau, bydd yn sicrhau bod diogelwch yn well.
8. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru'n gweithio i wella iechyd plant yng Nghymru? OAQ51964
8. Will the First Minister outline how the Welsh Government is working to improve child health in Wales? OAQ51964
We are working to improve child health through a range of plans and actions. Our programme for government includes implementation of our Healthy Child Wales programme, a universal health programme for all families with children up to the age of seven.
Rydym yn gweithio i wella iechyd plant drwy ystod o gynlluniau a chamau gweithredu. Mae ein rhaglen lywodraethu yn cynnwys gweithredu ein rhaglen Plant Iach Cymru, rhaglen iechyd gyffredinol i bob teulu â phlant hyd at saith oed.
Thank you, First Minister. One of the biggest health challenges children face in Wales is that of childhood obesity, where Wales has some of the worst rates in the UK and, indeed, in western Europe. So, it's absolutely vital that we start to tackle that issue. Now, it has come to my attention that, over the next three years, Wales will receive £57 million as a result of the soft drinks industry levy that is being introduced next month, and in other parts of the UK that funding is going to be directed to initiatives to tackle obesity and improve activity among children. You will be aware that the Assembly's health committee is undertaking an inquiry into the physical activity of children, and I know that the Welsh Government is working up an obesity strategy that is unlikely to be cost-neutral. What assurances can you give that some of that substantial amount of funding will be redirected to tackle childhood obesity in Wales and that the strategy itself will match the scale of the challenge that we face here?
Diolch i chi, Prif Weinidog. Un o'r heriau iechyd mwyaf y mae plant yn ei hwynebu yng Nghymru yw gordewdra ymhlith plant, ac mae gan Gymru rai o'r cyfraddau gwaethaf yn y DU ac, yn wir, yng ngorllewin Ewrop. Felly, mae'n gwbl hanfodol ein bod yn dechrau mynd i'r afael â'r broblem honno. Nawr, mae wedi dod i'm sylw i y bydd Cymru, dros y tair blynedd nesaf, yn derbyn £57 miliwn o ganlyniad i'r ardoll ar y diwydiant diodydd meddal sy'n cael ei gyflwyno fis nesaf, ac mewn rhannau eraill o'r DU mae'r arian hwnnw'n mynd i gael ei gyfeirio at fentrau i fynd i'r afael â gordewdra a gwella gweithgarwch corfforol ymhlith plant. Byddwch yn ymwybodol bod pwyllgor iechyd y Cynulliad yn cynnal ymchwiliad i weithgarwch corfforol plant, a gwn fod Llywodraeth Cymru yn gweithio ar strategaeth gordewdra sy'n annhebygol o fod yn niwtral o ran cost. Pa sicrwydd y gallwch chi ei roi y bydd rhywfaint o'r swm sylweddol hwnnw o arian yn cael ei gyfeirio at fynd i'r afael â gordewdra ymhlith plant yng Nghymru ac y bydd y strategaeth ei hun yn cyfateb â maint yr her sy'n ein hwynebu yma?
Well, it is something that we are considering. I can say that we've received a modest amount of funding so far, because of the UK Government's expenditure in areas in England relating to school sports and breakfast clubs. That money has been allocated for maintaining free school breakfasts, new funding for summer holiday clubs, investing more in childhood immunisation and, of course, looking at taking forward a transformation fund in health. Now, when that money arrives, of course, consideration will be given to how it's best spent. But I do recognise, of course, that we have an issue that is not unique to Wales, but it's something that we face in Wales, namely childhood obesity, where extra resources would certainly be useful in terms of addressing that.
Wel, mae yn rhywbeth yr ydym ni'n ei ystyried. Gallaf ddweud ein bod wedi derbyn swm cymharol fach o gyllid hyd yma, oherwydd gwariant Llywodraeth y DU mewn ardaloedd yn Lloegr sy'n ymwneud â chwaraeon ysgol a chlybiau brecwast. Mae'r arian hwnnw wedi'i neilltuo i gynnal brecwast ysgol am ddim, cyllid newydd ar gyfer clybiau gwyliau haf, buddsoddi mwy mewn imiwneiddio plant ac, wrth gwrs, ystyried datblygu cronfa drawsnewid ym maes iechyd. Nawr, pan ddaw'r arian hwnnw, wrth gwrs, rhoddir ystyriaeth i'r ffordd orau o'i wario orau. Ond rwy'n cydnabod, wrth gwrs, bod gennym ni broblem nad yw'n unigryw i Gymru, ond mae'n rhywbeth yr ydym ni yn ei wynebu yng Nghymru, sef gordewdra ymhlith plant, a byddai adnoddau ychwanegol yn sicr yn ddefnyddiol er mwyn mynd i'r afael â hynny.
Ac yn olaf, cwestiwn 9—Angela Burns.
And finally, question 9—Angela Burns.
9. A wnaiff y Prif Weinidog roi manylion y cyllid a ddyrennir i addysg yng Nghymru? OAQ51959
9. Will the First Minister provide details of the allocation of funding for education in Wales? OAQ51959
Education reform is a key priority for us. It reflects our efforts to get to the very highest levels of expectation for learners and teachers. And we've aligned and prioritised our budgets to our national action plan for education.
Mae diwygio addysg yn flaenoriaeth allweddol i ni. Mae'n adlewyrchu ein hymdrechion i gael y lefelau uchaf o ddisgwyliad ar gyfer dysgwyr ac athrawon. Ac rydym ni wedi cyfochri a blaenoriaethu ein cyllidebau yn unol â'n cynllun gweithredu cenedlaethol ar gyfer addysg.
Earlier this month, your Cabinet Secretary for Education announced a £14 million injection of cash to help fund school repairs. This is a very welcome sum of money, and her statement very clearly said that every school will receive some funding. Now, throughout Wales, we have a number of new builds, either built this year or literally in the last sort of 18 months to two years. In my own constituency, I have a case of two schools, one beside the other. One is brand new and cost millions of pounds. The other one is a very old school, decades old, where they've literally had to beg and borrow in order to be able to turn it into a Welsh-medium school and to kit it out. I've been there; the roof is leaking, the tiles are falling off, et cetera. Do you think it is appropriate that every school should have some of this allocation? Would it not be more sensible—or would you consider looking at the schools that really need help to give us a good, modern-day learning environment, or as best as we can get in some of those very old school buildings we have, rather than also giving some of this money to very new builds?
Yn gynharach y mis hwn, cyhoeddodd eich Ysgrifennydd Cabinet dros Addysg £14 miliwn o arian i helpu i ariannu gwaith atgyweirio mewn ysgolion. Mae hwn yn swm derbyniol iawn o arian, ac yn ei datganiad dywedodd yn glir iawn y byddai pob ysgol yn derbyn rhywfaint o arian. Nawr, ledled Cymru, mae gennym nifer o adeiladau newydd, naill ai a adeiladwyd eleni neu yn llythrennol yn y 18 mis i ddwy flynedd ddiwethaf. Yn fy etholaeth i, mae gennyf achos o ddwy ysgol, un wrth ochr y llall. Mae un yn newydd sbon ac wedi costio miliynau o bunnoedd. Mae'r llall yn ysgol hen iawn, yno ers degawdau, lle maen nhw yn llythrennol wedi gorfod erfyn a benthyca er mwyn gallu ei throi yn ysgol cyfrwng Cymraeg a'i llenwi ag adnoddau. Rydw i wedi bod yno; mae'r to yn gollwng, mae'r teils yn cwympo oddi ar y to, ac ati. A ydych chi'n credu ei bod yn briodol bod pob ysgol yn cael rhywfaint o'r dyraniad hwn? Oni fyddai'n fwy synhwyrol—neu a fyddech chi'n ystyried edrych ar yr ysgolion sydd wir angen cymorth i roi amgylchedd dysgu da, cyfoes, neu gystal â phosibl yn rhai o'r adeiladau ysgol hen iawn hynny sydd gennym, yn hytrach na rhoi rhywfaint o'r arian hwn i adeiladau newydd iawn hefyd?
Well, it is a matter for local authorities to prioritise which schools they wish to bid for funding in terms of the twenty-first century schools programme. We don't direct which schools should receive the money.
I was pleased last week to be in Ysgol Glan Clwyd in Saint Asaph, where a new extension was being built. But it is for local authorities—[Interruption.] It is for local authorities. Let's remind ourselves that, under the Member's party in England, there are no new schools being built at all. There would be no funding available and, no doubt, if they were in power in Wales, then there would be no new schools being built in Wales either.
Yes, it is difficult, of course, where a new school is built, and other schools will say, 'Well, what about us?' But that is a question that should be directed to the local authority. It is for the local authority to determine and prioritise which schools and which works they want to bid for.
Wel, mae'n fater i awdurdodau lleol i flaenoriaethu pa ysgolion y maen nhw'n dymuno gwneud cais am arian ar eu cyfer o ran y rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. Dydym ni ddim yn pennu pa ysgolion ddylai dderbyn yr arian.
Roeddwn i'n falch yr wythnos diwethaf i fod yn Ysgol Glan Clwyd yn Llanelwy, lle mae estyniad newydd yn cael ei adeiladu. Ond mater i awdurdodau lleol—[torri ar draws.] Mater i awdurdodau lleol yw hynny. Gadewch i ni atgoffa ein hunain, o dan blaid yr Aelod yn Lloegr, does dim un ysgol newydd yn cael ei hadeiladu o gwbl. Ni fyddai unrhyw arian ar gael ac, yn ddiau, pe bydden nhw mewn grym yng Nghymru, yna ni fyddai unrhyw ysgolion newydd yn cael eu hadeiladu yng Nghymru ychwaith.
Ydy, mae'n anodd, wrth gwrs, pan fo ysgol newydd yn cael ei hadeiladu, a bydd ysgolion eraill yn dweud, 'Wel, beth amdanom ni?' Ond mae hwnnw'n gwestiwn y dylid ei gyfeirio at yr awdurdod lleol. Yr awdurdod lleol sy'n penderfynu ac yn blaenoriaethu pa ysgolion a pha waith y maen nhw yn dymuno gwneud cais amdanynt.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rwy'n galw ar arweinydd y tŷ, Julie James.
The next item is the business statement and announcement, and I call on the leader of the house, Julie James.
Diolch, Llywydd. There are a few changes to make to this week's business. Statements on local government and on a consultation on the draft legislation (Wales) Bill have been added to today's agenda. Additionally, the Business Committee has decided to postpone the debate led by UKIP until after the Easter recess. Business for the next three weeks is shown on the business statement and announcement found among the meeting papers, which are available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Mae ychydig o newidiadau i'w gwneud i fusnes yr wythnos hon. Mae datganiadau ar lywodraeth leol ac ar ymgynghori ar Fil deddfwriaeth (Cymru) drafft wedi'u hychwanegu at yr agenda heddiw. Yn ogystal â hynny, mae'r Pwyllgor Busnes wedi penderfynu gohirio'r ddadl a arweinir gan UKIP tan ar ôl toriad y Pasg. Dangosir busnes y tair wythnos nesaf ar y datganiad a chyhoeddiad busnes ymhlith papurau'r cyfarfod, sydd ar gael i Aelodau yn electronig.
Leader of the house, irrespective of the exchanges in First Minister's questions around the consultation that the Government is going to undertake for seven and 11-year-old children around their thoughts on Brexit, I'd be very grateful to understand how, if we have a statement from the Minister who's responsible, the Welsh Government are going to undertake this survey and interaction with young people. I appreciate this is the issue of the day for many people, but it's also a very political issue. I might be mistaken, but I don't think that this type of exercise on such a political issue has been undertaken by the Welsh Government before amongst such a cohort of children in our schools.
It is important that young people's voices are heard, but it is also important to understand how the Welsh Government will initiate the consultation and will work with schools to make sure there is no—and I'm not suggesting for a minute that this might be the case—creep of politicisation over the process. Without any statement coming forward from the Minister—and I can hear grumbling from the benches, but it's a legitimate point to make, because if this consultation is going to be undertaken, as the Government have indicated, other than the press comment, there has been no statement or indication from the Minister on exactly the length of time the consultation would take, the type of interaction with young people that might be undertaken, or what sort of forums will be engaged with, and I think that's a pretty relevant piece of information that Members should have access to, should parents raise concerns over this consultation, or indeed want to interact with the consultation. So, I'd be grateful if we could have a statement from the relevant Minister to indicate exactly how this consultation will be undertaken, and in particular what safeguards will be put in place.
Arweinydd y tŷ, heb ystyried y trafodaethau a gafwyd yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog ynghylch yr ymgynghoriad y bydd y Llywodraeth yn ei gynnal gyda phlant 7 ac 11 mlwydd oed ynglŷn â'u barn ar Brexit, byddwn yn ddiolchgar iawn i gael gwybod sut, os cawn ddatganiad gan y Gweinidog sy'n gyfrifol, y bydd Llywodraeth Cymru yn cynnal yr arolwg hwn ac yn rhyngweithio â phobl ifanc. Rwy'n gwerthfawrogi mai hwn yw mater y dydd i lawer o bobl, ond mae hefyd yn fater gwleidyddol iawn. Efallai fy mod i'n anghywir ond nid wyf yn credu bod ymarfer o'r fath ar fater mor wleidyddol wedi'i gynnal gan Lywodraeth Cymru ymysg y garfan o'r fath o blant yn ein hysgolion o'r blaen.
Mae'n bwysig bod lleisiau pobl ifanc yn cael eu clywed, ond mae'n bwysig hefyd i ddeall sut y bydd Llywodraeth Cymru yn cychwyn yr ymgynghoriad a sut y bydd yn gweithio gydag ysgolion i wneud yn siŵr nad oes—ac nid wyf yn awgrymu am funud y gallai hyn ddigwydd—gynnydd graddol mewn gwleidyddoli yn ystod y broses. Heb unrhyw ddatganiad o du'r Gweinidog—a gallaf glywed grwgnach yn dod o'r meinciau, ond mae'n bwynt dilys i'w wneud, oherwydd os yw'r ymgynghoriad hwn yn mynd rhagddo, fel y mae'r Llywodraeth wedi nodi, ar wahân i'r sylwadau i'r wasg, ni chafwyd unrhyw ddatganiad nac arwydd gan y Gweinidog ynglŷn â faint o amser yn union y byddai'r ymgynghoriad yn ei gymryd, y math o ryngweithio â phobl ifanc fyddai'n digwydd neu ba fath o fforymau yr ymgysylltir â nhw. Credaf fod hynny'n wybodaeth eithaf perthnasol a ddylai fod ar gael i Aelodau, pe byddai rhieni'n codi pryderon ynghylch yr ymgynghoriad hwn, neu yn wir pe byddent eisiau rhyngweithio â'r ymgynghoriad. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallem gael datganiad gan y Gweinidog perthnasol yn nodi sut yn union y bydd yn cynnal yr ymgynghoriad hwn, ac yn benodol, pa fesurau diogelu fydd ar waith.
I'm very much of the opinion that children should be both heard and seen, and should take an active role, as is appropriate for them, in any of the big issues of the day that affect their future. Obviously, that has to be an appropriate interaction with them, but those youngsters in our schools at the moment are the ones who will most be impacted by the decisions that we make, as obviously they will be on the planet longer than those of us who are a bit longer in the tooth.
So, I think it's an appropriate thing to do. I think it's important that the children are appropriately done. The Minister, I know, is intending to say something about that consultation shortly, but I'll make sure that he does so appropriately, and if that's not very imminent, then I'll make sure that he writes to all Members accordingly.
Rwyf o'r farn y dylai plant gael eu clywed a'u gweld, ac y dylent gymryd rhan weithredol, sy'n briodol iddynt, mewn unrhyw un o faterion mawr y dydd sy'n effeithio ar eu dyfodol. Yn amlwg, mae'n rhaid i'r rhyngweithio fod yn briodol, ond y bobl ifanc hynny sydd yn ein hysgolion ar hyn o bryd yw'r rhai hynny a fydd yn cael eu heffeithio fwyaf gan y penderfyniadau a wnawn ni, gan y byddant, yn amlwg ar y blaned yn hwy na'r rhai hynny ohonom ni sy'n dechrau tynnu 'mlaen.
Felly, credaf ei fod yn beth priodol i'w wneud. Credaf ei bod yn bwysig ein bod yn ymdrin â phlant yn briodol. Mae'r Gweinidog, mi wn, yn bwriadu dweud rhywbeth am yr ymgynghoriad hwnnw cyn bo hir, ond fe wnaf yn siŵr y bydd yn gwneud hynny yn briodol, ac os nad yw hynny ar fin digwydd, yna gwnaf yn siŵr y bydd yn ysgrifennu at yr holl Aelodau i'r perwyl hynny.
Can I draw the leader of the house's attention to the fact that today we established a cross-party group on gambling in the Assembly, and ask her to consider a Government debate on gambling? We've just had the Gambling Commission proposals around fixed-odds betting terminals, which surprised many of us who expected the upper limit to be much lower than the £30 that has been proposed. It surprised the market as well, because the betting companies' stocks and shares immediately went up. They were obviously expecting a much more rigorous regulation than we've got. The latest survey of problem gambling in Wales has identified that 4.5 per cent of Welsh males have what could be considered to be problems with gambling. Now, that's a figure that will grow. It's been identified by the chief medical officer as a public health issue for Wales, so I think a debate—we've had a backbench debate, but I think a Government debate on gambling would be apposite.
In that debate, I would like to understand exactly what powers the Government is likely to get over devolution. It was pitched as devolution of powers to stop the proliferation of fixed-odds betting terminals, but I think it only relates to a certain sum of money—I think £10 is the stake that's been mentioned. Clearly, if the Gambling Commission then changed the stake level then the devolution settlement looks a bit strange. We've pitched it at one sum, and then the Gambling Commission can change the sum, so it doesn't look like a very good devolution settlement to me. But it would be good to understand what the Government intends to do with these powers, and also the relationship of the Welsh Government to the Gambling Commission itself.
I've had interactions with many UK bodies over the years who, over the last five years in particular, have made more of an effort to involve and to talk to Assembly Members, and to realise that they represent Wales when they represent the UK, or England and Wales. The Gambling Commission is a UK body that is supposed to have interaction with Wales, but I'm not aware—it certainly hasn't talked to Assembly Members, and I think it would be interesting to know what relationship the Government has. Can the Government nominate a member of the Gambling Commission itself, for example, or does it have any formal relationship like that? So, I think a debate on gambling would be really interesting for Members, but I think also very pertinent to the acquisition of the new powers and to consider how we might use them.
The second thing I'd like to ask for is a simple statement, if we may. We've had the Brexit agreement announced yesterday between David Davis and Michel Barnier. We've seen the details of that. I don't want to go into a debate now on that—we have the Bills that we're discussing as well; we've had enough of that, perhaps. But, of course, there is still, in that agreement, the potential that the whole of the island of Ireland will remain in a customs union and single market. That pushes the border straight into Holyhead in particular, but the rest of Wales as well. There are huge implications for Wales in that. I'd just like to ask for the Welsh Government to give us a written statement, probably, setting out what the Welsh Government's interpretation and thoughts are regarding that. What are the implications for us? What do we need to prepare for? I think that's just a simple factual one to know that you have considered these issues and are prepared to, if necessary, act on them with the UK Government.
And finally, if I may, you'll have seen that today has revealed that the two founding members of New Directions, who have got the contract for supply teachers in Wales, have made nearly £1 million between them. You might wonder how on earth you can make £1 million in two years out of supply teaching. Well, I'll tell you how: you charge £1,250 for four and a half days for a history teacher, and then you pay the history teacher £130 a day. That's how you make £1 million out of supply teaching. We really should not have any profit made in supply teaching in Wales. It is completely wrong that public money is going to profit from supply teaching. There is an alternative—an alternative of a co-operative supply teaching agency, or a local authority-run supply teaching agency as, for example, food standards are held within the local authority. The previous education Minister talked about that but did nothing about it. This Government has talked about it several times but has done nothing about it. Surely it's time to draw the line under any profit from supply teachers. Just introduce some quick and easy legislation, which I think we'll support, to outlaw these practices.
A gaf i dynnu sylw arweinydd y tŷ at y ffaith ein bod heddiw wedi sefydlu grŵp trawsbleidiol ar hapchwarae yn y Cynulliad, a gofyn iddi ystyried dadl gan y Llywodraeth ar hapchwarae? Rydym newydd gael cynigion y Comisiwn Hapchwarae ynghylch terfynellau betio ods penodedig, ac fe synnwyd llawer ohonom a oedd yn disgwyl i'r terfyn uchaf fod yn is o lawer na'r £30 a gynigiwyd. Cafodd y farchnad ei synnu hefyd, oherwydd cododd stociau a chyfranddaliadau'r cwmnïau betio ar unwaith. Roeddynt yn amlwg yn disgwyl rheoliad llawer mwy llym na'r hyn sydd gennym. Nododd yr arolwg diweddaraf o broblemau gamblo yng Nghymru bod gan 4.5 y cant o ddynion Cymru yr hyn y gellid ei ystyried yn broblem hapchwarae. Nawr, mae hwnnw'n ffigur a fydd yn codi. Nodwyd gan y Prif Swyddog Meddygol bod hwn yn fater iechyd y cyhoedd i Gymru, felly credaf y byddai dadl—rydym wedi cael dadl meinciau cefn, ond credaf y byddai dadl gan y Llywodraeth ar hapchwarae yn briodol.
Yn y ddadl honno, hoffwn wybod yn union pa bwerau dros ddatganoli y mae'r Llywodraeth yn debygol o'u cael. Cafodd ei gynnig fel datganoli pwerau i atal ymlediad y terfynellau betio ods penodedig, ond credaf nad yw'n ond yn ymwneud â swm penodol o arian—rwy'n credu mai £10 yw'r arian betio sydd wedi'i grybwyll. Yn amlwg, petai'r Comisiwn Hapchwarae wedyn yn newid lefel yr arian fe fyddai'r setliad datganoli yn edrych ychydig yn rhyfedd. Rydym wedi ei gyflwyno fel un swm, ac yna mae'r Comisiwn Hapchwarae yn gallu newid y swm, felly nid yw'n ymddangos fel setliad datganoli da iawn i mi. Ond byddai'n dda cael deall beth y mae'r Llywodraeth yn bwriadu ei wneud â'r pwerau hyn, a hefyd beth yw'r berthynas rhwng Llywodraeth Cymru a'r Comisiwn Hapchwarae ei hun.
Rwyf wedi rhyngweithio â llawer o gyrff yn y DU dros y blynyddoedd, a dros y pum mlynedd diwethaf yn enwedig, maen nhw wedi gwneud mwy o ymdrech i gynnwys Aelodau'r Cynulliad ac i siarad â nhw, ac i sylweddoli eu bod yn cynrychioli Cymru pan fyddant yn cynrychioli'r DU, neu Gymru a Lloegr. Corff y DU yw'r Comisiwn Hapchwarae sydd i fod i ryngweithio â Chymru, ond nid wyf yn ymwybodol—yn sicr nid yw wedi siarad ag Aelodau'r Cynulliad, a chredaf y byddai'n ddiddorol gwybod pa berthynas sydd ganddo â'r Llywodraeth. A all y Llywodraeth enwebu aelod o'r Comisiwn Hapchwarae ei hun, er enghraifft, neu a oes ganddo unrhyw berthynas ffurfiol fel hynny? Felly, rwy'n credu y byddai dadl ar hapchwarae yn ddiddorol iawn i Aelodau, ond rwy'n credu hefyd y byddai'n berthnasol iawn i'r broses o gaffael y pwerau newydd a sut y gellid eu defnyddio.
Yr ail beth yr hoffwn i ofyn amdano, os caf i, yw datganiad syml. Ddoe, cyhoeddwyd y cytundeb Brexit rhwng David Davis a Michel Barnier. Rydym wedi gweld y manylion ynglŷn â hwnnw. Dwi ddim eisiau dadlau am hwnnw nawr—mae gennym y Biliau yr ydym yn eu trafod hefyd; yr ydym wedi cael digon o hynny, efallai. Ond, wrth gwrs, erys yn y cytundeb hwnnw, y posibilrwydd y bydd Ynys Iwerddon gyfan yn parhau mewn undeb tollau a marchnad sengl. Byddai hynny'n gwthio'r ffin yn syth i Gaergybi yn benodol, ond i weddill Cymru hefyd. Golyga hyn oblygiadau enfawr i Gymru. Hoffwn ofyn i Lywodraeth Cymru roi datganiad ysgrifenedig inni, yn nodi, mae'n debyg, beth yw dehongliad a syniadau Llywodraeth Cymru ynghylch hynny. Beth yw'r goblygiadau i ni? Ar gyfer beth y dylem ni baratoi? Rwy'n credu ei fod yn gwestiwn syml a ffeithiol i gael gwybod eich bod wedi ystyried y materion hyn a'ch bod yn barod i, os oes angen, weithredu arnyn nhw gyda Llywodraeth y DU.
Ac yn olaf, os caf i, byddwch yn gwybod y datgelwyd heddiw bod y ddau aelod sylfaenol o New Directions, sydd â chytundeb ar gyfer athrawon cyflenwi yng Nghymru, wedi gwneud bron i £1 miliwn rhyngddynt. Efallai eich bod yn meddwl sut ar y ddaear y gallwch wneud £1 miliwn mewn dwy flynedd drwy ddarparu athrawon cyflenwi. Wel, fe ddywedaf i wrthych chi sut: rydych yn codi £1,250 am athro hanes dros bedwar diwrnod a hanner, ac wedyn rydych yn talu £130 y dydd i'r athro hanes. Dyna sut yr ydych chi'n gwneud £1 miliwn drwy ddarparu athrawon cyflenwi. Ni ddylid gwneud unrhyw elw ar ddarparu athrawon cyflenwi yng Nghymru. Mae'n gwbl anghywir bod arian cyhoeddus yn creu elw ar ddarparu athrawon cyflenwi. Mae yna ddewis arall—y dewis hwnnw yw asiantaeth athrawon cyflenwi gydweithredol, neu asiantaeth athrawon cyflenwi sy'n cael ei rhedeg gan awdurdod lleol fel, er enghraifft y mae safonau bwyd yn dod o dan yr awdurdod lleol. Soniodd y Gweinidog addysg blaenorol am hynny ond ni wnaeth dim ynglŷn ag ef. Mae'r Llywodraeth hon wedi sôn amdano droeon ond wedi gwneud dim ynglŷn ag ef. Yn sicr mae'n bryd tynnu llinell o dan unrhyw elw a wneir ar ddarparu athrawon cyflenwi. Cyflwynwch ddeddfwriaeth gyflym a hawdd, y credaf y byddwn ni'n ei chefnogi, i wahardd yr arferion hyn.
Well, that was quite a range of issues that the Member raises. In terms of gambling, the Minister is going to bring a statement forward, in fact, about how we're going to use the new powers once we have them, but I think I'm right in saying that we do not have the power to appoint somebody to the commission. We have asked for the maximum stake to be reduced to £2. There's a massive campaign about this, so we're very disappointed in the outcome, which I think is a little bit of a fudge and kicking it into the long grass and not really taking responsibility. So, I think we share the disappointment that the Member expressed on that. But the Cabinet Secretary will be bringing forward a statement on the new powers and what we can do with them to make sure that we do get the best benefit.
The Chief Medical Officer for Wales, as the Member mentioned, has previously called for the maximum stake to be reduced to £2, because, clearly, you can lose an awful lot of money in a very quick amount of time on these things. It's all part of the issue around dealing with addiction to gambling and the serious impact it has on individuals and their families. I've had a couple of meetings myself with the Advertising Standards Authority, actually, about some of these issues, so I'd be more than happy to undertake to have further contact with them about some of the adverts that are seen on late-night television. For those of us who watch late-night television, it's really quite astonishing how many there are. So, I'm more than happy to undertake to bring that up with the Advertising Standards Authority as well.
In terms of Brexit, yes, I'm sure the Minister, when he's recovered from his flu, will want to make a statement about the most recent negotiation outcomes, as reported, and their effect on our position and so on. I'd like to wish him well. I very much wish he could be back tomorrow, but I fear not. I'm sure that as soon he is well enough he'll want to update Members on where we are with that.
And in terms of the supply teachers, that was a National Procurement Service contract—five entities submitted tenders. I know the Member is aware of these things. I too heard the interview on the radio this morning with the supplier in question. I'm more than happy to have a conversation with the Cabinet Secretary for Education about her view as to the sentiments expressed on that programme, but the contract was let in the normal way, through the National Procurement Service. But, as I say, I'm more than happy to have that conversation with the Cabinet Secretary for Education.
Wel, roedd gan yr Aelod amryw o faterion i'w codi. O ran hapchwarae, mae'r Gweinidog yn mynd i gyflwyno datganiad, mewn gwirionedd, am sut yr ydym ni'n mynd i ddefnyddio'r pwerau newydd pan fyddan nhw gennym ni, ond rwy'n credu fy mod yn iawn i ddweud nad oes gennym ni'r pŵer i benodi rhywun i'r comisiwn. Rydym ni wedi gofyn i uchafswm yr arian gael ei ostwng i £2. Mae yna ymgyrch enfawr ar hyn, felly rydym ni'n siomedig iawn â'r canlyniad, a chredaf ei fod yn dipyn o ateb dros dro, gan ei roi i'r naill ochr heb gymryd y cyfrifoldeb drosto mewn gwirionedd. Rwy'n credu felly, ein bod ni'n rhannu'r siom y mynegodd yr Aelod ynglŷn â hynny. Ond bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cyflwyno datganiad ar y pwerau newydd a'r hyn y gallwn ni ei wneud gyda nhw i wneud yn siŵr ein bod yn cael y budd gorau.
Mae Prif Swyddog Meddygol Cymru, fel y soniodd yr Aelod o'r blaen, wedi galw ar i uchafswm yr arian gael ei ostwng i £2, oherwydd, yn amlwg, gallwch chi golli llawer iawn o arian yn gyflym iawn ar y pethau hyn. Mae'r cyfan yn rhan o'r mater o ymdrin â chaethiwed i hapchwarae a'r effaith ddifrifol y mae'n ei chael ar unigolion a'u teuluoedd. Rydw i wedi cael un neu ddau o gyfarfodydd fy hun â'r Awdurdod Safonau Hysbysebu, mewn gwirionedd, ynghylch rhai o'r materion hyn, felly byddwn i'n fwy na pharod i gael rhagor o gysylltiad â nhw am rai o'r hysbysebion a welir ar y teledu yn hwyr y nos. I'r rhai hynny ohonom ni sy'n gwylio teledu yn hwyr y nos, mae'n eithaf syndod faint ohonyn nhw a geir. Felly, rwy'n fwy na pharod i ymgymryd â chodi hynny gyda'r Awdurdod Safonau Hysbysebu hefyd.
O ran Brexit, ie, rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog, pan fydd wedi gwella ar ôl y ffliw, yn dymuno gwneud datganiad ynghylch canlyniadau'r trafodaethau mwyaf diweddar, fel yr adroddwyd, a'u heffaith ar ein sefyllfa ni ac ati. Hoffwn i ddymuno'n dda iddo. Rwy'n gobeithio'n wir y bydd yn gallu bod yn ôl yfory, ond mae arnaf ofn na fydd. Rwy'n siŵr y bydd eisiau rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ar ein sefyllfa o ran hynny, cyn gynted ag y bydd yn ddigon iach.
Ac o ran athrawon cyflenwi, roedd contract Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol—cyflwynwyd tendrau gan bum endid. Gwn fod yr Aelod yn ymwybodol o'r pethau hyn. Clywais i hefyd y cyfweliad ar y radio y bore yma gyda'r cyflenwr dan sylw. Rwy'n fwy na pharod i gael sgwrs ag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i gael ei barn hi ynghylch y teimladau a fynegwyd ar y rhaglen honno, ond rhoddwyd y contract yn y modd arferol, drwy'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol. Ond, fel rwy'n dweud, rwy'n fwy na pharod i gael y sgwrs honno ag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg.
Leader of the house, in recent weeks, I've been made aware of severe restrictions on the connection of power sources, including renewable power sources, to the national grid in Merthyr Tydfil—and, so, I presume in other areas as well. It seems to me that that has significant implications for several policies of the Welsh Government, including energy generation, decarbonisation of the public sector estate, and for local economies. So, could you, leader of the house, possibly arrange to bring forward a statement from the Welsh Government about this problem and the actions that could be taken to overcome it?
Arweinydd y tŷ, yn ystod yr wythnosau diwethaf, rwyf wedi cael gwybod am gyfyngiadau difrifol ar gysylltiad ffynonellau pŵer, gan gynnwys ffynonellau ynni adnewyddadwy, â'r grid cenedlaethol ym Merthyr Tudful—ac, felly, rwy'n tybio mewn ardaloedd eraill hefyd. Mae'n ymddangos i mi fod goblygiadau sylweddol i hynny ar nifer o bolisïau Llywodraeth Cymru, gan gynnwys cynhyrchu ynni, datgarboneiddio ystâd y sector cyhoeddus, ac ar economïau lleol. Felly, a wnewch chi, arweinydd y tŷ drefnu, o bosibl, i gyflwyno datganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch y broblem hon a'r camau y gellid eu cymryd i'w goresgyn?
Yes, we're very much aware of the issue of grid constraints, particularly in south Wales, which are restricting the ability to deliver renewable energy projects in some areas, and it's been an ongoing issue for some time. We've raised these concerns with Western Power Distribution, who manage the distribution network in south Wales. Although it's called 'the grid', it isn't, of course, a single entity. We've been assured that there are no widespread restrictions on the network, but ease and cost of connection to the network very much depend on a number of factors, like the size of the connection, where the site is, what other generation demand is already connected to the network, what the capacity already is—it's a very complex web to negotiate. So, because of that, we are convening a group to work with us on solutions to the challenges inherent in developing a grid suitable to support our future energy systems, and then we will be able, as a result of convening that group, to develop options to address Wales's grid infrastructure issues, which are very much live. I'm sure that the Cabinet Secretary, once that group has been convened, will want to update the Senedd as to how it's going and its future work progress.
Ie, rydym ni'n ymwybodol iawn o broblem cyfyngiadau'r grid, yn arbennig yn y de, sydd yn cyfyngu ar y gallu i gyflawni prosiectau ynni adnewyddadwy mewn rhai ardaloedd, ac mae wedi bod yn broblem barhaus ers peth amser. Rydym ni wedi codi'r pryderon hyn gyda Western Power Distribution, sy'n rheoli'r rhwydwaith dosbarthu yn y de. Er ein bod yn ei alw yn 'y grid', nid un endid mohono, wrth gwrs. Rydym ni wedi cael sicrwydd nad oes unrhyw gyfyngiadau eang ar y rhwydwaith, ond mae hwylustod a chost cysylltiad â'r rhwydwaith yn dibynnu yn fawr iawn ar nifer o ffactorau, fel maint y cysylltiad, lle mae'r safle, pa anghenion cynhyrchu eraill sydd eisoes wedi cysylltu â'r rhwydwaith, beth yw'r capasiti eisoes—mae'n faes cymhleth iawn i'w drafod. Felly, oherwydd hynny, rydym ni'n trefnu grŵp i weithio gyda ni ar atebion i'r heriau cynhenid wrth ddatblygu grid addas i gefnogi ein systemau ynni yn y dyfodol, ac yna byddwn yn gallu, o ganlyniad i drefnu'r grŵp hwnnw, datblygu dewisiadau i fynd i'r afael â phroblemau seilwaith grid Cymru, sy'n digwydd ar hyn o bryd. Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet, pan fydd y grŵp hwnnw wedi cyfarfod, eisiau rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd ynglŷn â sut y mae'n mynd a datblygiad ei waith yn y dyfodol.
Two matters, if I may, leader of the house: the first is that it's a good six weeks now since the closure of the consultation around the location of the new trauma centre for south Wales. I know that Members worked very hard to get people to contribute to that consultation. There's a very strong opinion, as you probably know, in favour of Morriston Hospital being the location for those services and, of course, being the better access for west Wales and south-west Powys. It's such an important service; I'm wondering if you might have an update from the health Secretary as soon as possible after the Easter recess.
Secondly, I wonder if I could ask you, or perhaps the Cabinet Secretary for local government, for either a short statement or perhaps a letter to Assembly Members confirming whether there is guidance available to local authorities about the use of disability bays during periods of civic construction. Constituents in Bridgend have complained that work being undertaken to comply with the Active Travel (Wales) Act 2013 has meant that disabled parking bays are full of construction materials, and that makes it particularly challenging for them to access council services, and not least to go into council offices to make an application for blue badge renewal. Thank you.
Dau fater, os caf i, arweinydd y tŷ: y cyntaf yw ei bod yn chwe wythnos dda bellach ers diwedd yr ymgynghoriad ar leoliad y ganolfan trawma newydd ar gyfer y de. Rwy'n gwybod bod yr Aelodau wedi gweithio'n galed iawn i gael pobl i gyfrannu at yr ymgynghoriad hwnnw. Mae barn gref iawn, fel y gwyddoch chi mae'n siŵr, o blaid lleoli'r gwasanaethau hynny yn Ysbyty Treforys ac, wrth gwrs, mae'n lleoliad gwell o gyfeiriad y gorllewin a de-orllewin Powys. Mae'n wasanaeth mor bwysig; meddwl ydw i tybed a gewch chi ddiweddariad gan yr Ysgrifennydd iechyd cyn gynted â phosibl ar ôl toriad y Pasg.
Yn ail, tybed a gaf i ofyn i chi, neu efallai Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol, am ddatganiad byr neu lythyr i Aelodau'r Cynulliad efallai yn cadarnhau a oes arweiniad ar gael i awdurdodau lleol ynghylch y defnydd o gilfachau parcio i bobl anabl yn ystod cyfnodau o adeiladu mewn ardaloedd dinesig. Mae etholwyr ym Mhen-y-bont ar Ogwr wedi cwyno bod gwaith sy'n cael ei wneud i gydymffurfio â Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 wedi golygu bod y cilfachau parcio i bobl anabl yn llawn o ddeunyddiau adeiladu, a bod hynny'n ei gwneud yn arbennig o anodd iddyn nhw ddefnyddio gwasanaethau'r cyngor, heb sôn am fynd i mewn i swyddfeydd y cyngor i wneud cais i adnewyddu bathodyn glas. Diolch.
On the first matter, I was very keen that as many people as possible contributed to the consultation. The result of that, of course, is that we had a lot of contributions to the consultation, so the Cabinet Secretary, as soon as that process is finished, will be reporting back shortly after the Easter recess. He's nodding happily at me, so I'm confident in saying that.
In terms of the other matter that you raise, I have no awareness of that at all. I think it's actually the Cabinet Secretary for Economy and Transport who is responsible for that, so I suggest that you write with the specifics of that particular incident to him, because I'm not aware of that as a general problem.
O ran y mater cyntaf, roeddwn i'n awyddus iawn i sicrhau bod cynifer o bobl â phosibl yn cyfrannu at yr ymgynghoriad. Canlyniad hynny, wrth gwrs, yw y cawsom ni lawer o gyfraniadau i'r ymgynghoriad, felly bydd Ysgrifennydd y Cabinet, cyn gynted ag y bydd y broses honno wedi gorffen, yn adrodd yn ôl yn fuan ar ôl toriad y Pasg. Mae'n nodio'n hapus ataf, felly rwy'n dweud hynny'n hyderus.
O ran y mater arall yr ydych yn ei godi, nid wyf yn ymwybodol o hynny o gwbl. Credaf yn wir mai Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth sy'n gyfrifol am hynny, felly awgrymaf eich bod yn ysgrifennu ato i nodi manylion y digwyddiad penodol hwnnw, oherwydd nid wyf i'n ymwybodol o hynny fel problem gyffredinol.
Leader of the house, can I first of all support the comments from my colleague Simon Thomas as regards the gambling debate that we would look to have following the inaugural meeting of the cross-party group on gambling today? There are very strong feelings that, really, we need to tackle that issue, particularly following the news coming out of Westminster as regards the betting limit of £30, which is totally unacceptable.
My second issue is that you will be aware, leader of the house, that Abertawe Bro Morgannwg University Local Health Board has been under Welsh Government targeted intervention since September 2016, which, as you know, is only one step away from special measures. Concern existed at that time about unscheduled care/unplanned care, amongst other matters. Locally, obviously, we're aware that there have been significant operational pressures on unscheduled care, as everywhere else, over the winter, and there's been a knock-on effect on the delivery of national performance targets. So, bearing all that in mind and given the fact that over a year and a half has elapsed since the Welsh Government decided to provide targeted intervention in ABMU, I'd be grateful if the Cabinet Secretary for health were to bring forward a debate with a particular focus on improvements against the targeted intervention priorities in ABMU. Thank you.
Arweinydd y tŷ, a gaf i yn gyntaf oll gefnogi'r sylwadau gan fy nghyd-Aelod Simon Thomas o ran y ddadl am hapchwarae yr ydym yn gobeithio ei chael ar ôl cyfarfod cyntaf y grŵp trawsbleidiol ar hapchwarae heddiw? Mae yna deimladau cryf iawn, bod angen inni fynd i'r afael â'r broblem honno, mewn gwirionedd, yn enwedig yn dilyn y newyddion o San Steffan ynghylch y terfyn betio o £30, sy'n gwbl annerbyniol.
Fy ail fater yw y byddwch chi'n ymwybodol, arweinydd y tŷ, y bu Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg o dan ymyrraeth wedi'i thargedu gan Lywodraeth Cymru ers mis Medi 2016, sef, fel y gwyddoch chi, dim ond un cam i ffwrdd o fesurau arbennig. Roedd pryder yn bodoli ar yr adeg honno ynglŷn â gofal heb ei drefnu/gofal heb ei gynllunio, ymhlith materion eraill. Yn lleol, yn amlwg, rydym ni'n ymwybodol y bu pwysau gweithredol sylweddol ar ofal heb ei drefnu, fel ym mhobman arall, dros y gaeaf, a bu effaith ganlyniadol ar gyflawni targedau perfformiad cenedlaethol. Felly, o gofio hynny i gyd ac o ystyried y ffaith bod dros flwyddyn a hanner wedi mynd heibio ers i Lywodraeth Cymru benderfynu darparu ymyrraeth wedi'i thargedu ym Mwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, byddwn yn ddiolchgar pe byddai Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd yn cyflwyno dadl â phwyslais penodol ar welliannau o'u cymharu â blaenoriaethau'r ymyrraeth wedi'i thargedu ym Mwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg. Diolch.
Yes, I support the Member's comments on gambling, as I indicated in response to Simon Thomas. I'm pleased to see that the cross-party group has been convened to do that, and, as I said, the Cabinet Secretary will bring forward a statement as soon as we have the powers available to us to explore what we can do with those powers. It's a very important point.
In terms of the ABMU situation that the Member raises, the Cabinet Secretary will be bringing forward an end-of-year statement summing up all of the issues involved in that. We're not very far off the end of the year with regard to that.
Ie, rwy'n cefnogi sylwadau'r Aelod ar hapchwarae, fel y nodais wrth ymateb i Simon Thomas. Rwy'n falch o weld bod grŵp trawsbleidiol wedi'i ffurfio i wneud hynny, ac, fel y dywedais i, bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cyflwyno datganiad cyn gynted ag y bydd gennym y pwerau sydd ar gael inni i ystyried beth y gallwn ni ei wneud â'r pwerau hynny. Mae'n bwynt pwysig iawn.
O ran y sefyllfa ym Mwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg y mae'r Aelod yn ei chodi, bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cyflwyno datganiad ddiwedd y flwyddyn yn crynhoi'r holl faterion sy'n ymwneud â hynny. Nid ydym ni'n bell iawn o ddiwedd y flwyddyn o ran hynny.
Leader of the house, will you join me in welcoming the credit union payroll deduction scheme, supported by Michael Sheen. I spoke at the launch event last week at Capital Law. Could you clarify how the Welsh Government is supporting this Wales-wide initiative, which benefits employers and employees in the labour market?
Could we also have a statement on the call from Ovarian Cancer Action for a Wales national clinical audit of ovarian cancer. As was highlighted to Assembly Members last week, when Ovarian Cancer Action came to the Assembly for an event sponsored by Hannah Blythyn, ovarian cancer is the UK's deadliest gynaecological cancer. On Mother's Day, I joined hundreds of others on a walk in memory of Lesley Woolcock from Barry who was a tireless campaigner on ovarian cancer, but sadly lost her life in 2016 as a result of ovarian cancer. Can I also pay tribute to Soraya Kelly who joined the walk, who's supporting TheGlovesAreOn campaign?
Arweinydd y tŷ, a wnewch chi ymuno â mi i groesawu cynllun didyniad o'r gyflogres yr undeb credyd, a gefnogir gan Michael Sheen. Bûm yn siarad yn y digwyddiad lansio yr wythnos diwethaf yn Capital Law. A wnewch chi egluro sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r fenter hon ledled Cymru, sydd o fudd i gyflogwyr a chyflogeion yn y farchnad lafur?
A gawn ni hefyd ddatganiad ar yr alwad gan Ovarian Cancer Action am archwiliad clinigol cenedlaethol ar gyfer Cymru o ganser yr ofari. Fel yr amlygwyd wrth Aelodau'r Cynulliad yr wythnos diwethaf, pan ddaeth Ovarian Cancer Action i'r Cynulliad i ddigwyddiad a noddwyd gan Hannah Blythyn, canser yr ofari yw'r canser gynaecolegol mwyaf marwol yn y DU. Ar Sul y Mamau, ymunais â channoedd o bobl eraill i gerdded er cof am Lesley Woolcock o'r Barri a oedd yn ymgyrchydd diflino ar ganser yr ofari, ond yn drist iawn fe fu hi farw yn 2016 o ganlyniad i ganser yr ofari. A gaf i hefyd dalu teyrnged i Soraya Kelly a ymunodd â'r daith gerdded, sy'n cefnogi'r ymgyrch TheGlovesAreOn?
Yes. In terms of the credit union's payroll deduction scheme, I'm delighted to welcome the recent work—whether it's supported by famous actors or not, in fact—to boost credit union payroll deduction schemes. There has been an ongoing campaign for several years now, actually, to encourage large employers to allow payroll deduction to support the credit unions because, obviously, they offer people a great way to save and borrow responsibly and to keep control of their finances and there are real benefits for employees and employers—as Jane Hutt has pointed out—in partnering with credit unions.
I really hope employers across Wales will be involved, and I have no doubt that having a mark to recognise employers who offer payroll schemes will help to progress this. A hundred and forty organisations across Wales have already signed up to the Credit Unions of Wales payroll partner mark, so it's a very encouraging start. The Welsh Government has encouraged credit unions to visit our offices to help increase membership and to promote a responsible attitude to saving and borrowing amongst staff. The Minister for Housing and Regeneration recently wrote to the Assembly Commission, in fact, to promote the value of payroll services for National Assembly for Wales staff as well. We'll be advising them very shortly on funding awards to take forward projects from April this year, so it's a very good scheme indeed, and I hope that we can extend it right across Wales. That's very good.
Ydw. O ran cynllun didyniad o'r gyflogres yr undeb credyd, rwy'n falch iawn o groesawu'r gwaith diweddar—pa un a yw'n cael ei gefnogi gan actorion enwog neu beidio, mewn gwirionedd—i hybu cynlluniau didynnu o'r gyflogres yr undeb credyd. Bu ymgyrch barhaus ers sawl blwyddyn bellach, mewn gwirionedd, i annog cyflogwyr mawr i ganiatáu didynnu o'r gyflogres i gefnogi'r undebau credyd oherwydd, yn amlwg, maen nhw'n cynnig modd gwych i bobl gynilo a benthyg yn gyfrifol a chadw rheolaeth ar eu cyllid ac mae manteision gwirioneddol i gyflogeion a chyflogwyr—fel y mae Jane Hutt wedi'u nodi—o weithio mewn partneriaeth ag undebau credyd.
Rwy'n gobeithio mewn gwirionedd y bydd cyflogwyr ledled Cymru yn cymryd rhan, ac nid oes unrhyw amheuaeth gennyf y bydd bod â nod i gydnabod cyflogwyr sy'n cynnig cynlluniau cyflogres yn helpu i ddatblygu hyn. Mae cant a deugain o sefydliadau ledled Cymru eisoes wedi cytuno i nod partner cyflogres undebau credyd Cymru, felly mae'n ddechrau calonogol iawn. Mae Llywodraeth Cymru wedi annog undebau credyd i ymweld â'n swyddfeydd i helpu i gynyddu'r aelodaeth ac i hyrwyddo agwedd gyfrifol tuag at gynilo a benthyg ymysg y staff. Ysgrifennodd y Gweinidog Tai ac Adfywio yn ddiweddar at Gomisiwn y Cynulliad, mewn gwirionedd, i hyrwyddo gwerth gwasanaethau cyflogres ar gyfer staff Cynulliad Cenedlaethol Cymru hefyd. Byddwn yn eu cynghori cyn bo hir ar ddyfarniadau cyllid i ddatblygu prosiectau o fis Ebrill eleni, felly mae'n gynllun da iawn yn wir, ac rwy'n gobeithio y gallwn ei ymestyn ar hyd a lled Cymru. Mae hynny'n dda iawn.
Two issues, if I may, leader of the house. Firstly, as Minister for all things broadband and connectivity, I'm sure you'll join me in welcoming the UK Government's decision to pilot the 5G broadband technology in Monmouthshire. This is a great opportunity: I'm sure you'll agree with me on that. How are the Welsh Government planning to work with the UK Government on trialling this to make sure that it can be, if successful, rolled out as quickly as possible across the rest of Wales or other innovative, bespoke solutions can be developed?
Secondly, many of my constituents are deeply worried about Aneurin Bevan health board's decision to close the St Pierre dementia ward at Chepstow hospital. I appreciate that this is a health board matter, but I wonder if we could have a statement on guidance to local health boards on ensuring that vulnerable people are not left—because of health board decisions—having to travel very long, unreasonable distances to access the dementia care that they need.
Dau fater, os caf i, arweinydd y tŷ. Yn gyntaf, fel y Gweinidog dros yr holl bethau sy'n ymwneud â band eang a chysylltedd, rwy'n siŵr y byddwch chi'n ymuno â mi i groesawu penderfyniad Llywodraeth y DU i dreialu technoleg band eang 5G yn Sir Fynwy. Mae hwn yn gyfle gwych: rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi ar hynny. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu gweithio gyda Llywodraeth y DU i dreialu hyn i wneud yn siŵr bod modd, os yw'n llwyddiannus, ei gyflwyno cyn gynted â phosibl ledled gweddill Cymru neu fod modd datblygu atebion arloesol pwrpasol eraill?
Yn ail, mae llawer o'm hetholwyr yn poeni'n fawr am benderfyniad Bwrdd Iechyd Aneurin Bevan i gau ward dementia St Pierre yn ysbyty Cas-Gwent. Rwy'n sylweddoli mai mater i'r Bwrdd Iechyd yw hwn, ond tybed a allem ni gael datganiad ar y canllawiau i fyrddau iechyd lleol ar sicrhau na chaiff pobl agored i niwed eu gadael—oherwydd penderfyniadau bwrdd iechyd —yn gorfod teithio pellteroedd hir ac afresymol iawn i gael y gofal dementia sydd ei angen arnynt.
I'll do those in reverse order: the Cabinet Secretary is saying that he's happy to look at any issues that the Member is aware of in that regard, so I'd suggest that you write with any particulars that you have and he can address them in that way.
I thought I was going to get away with not mentioning the word 'broadband' today, but there we are; it's not to be. Actually, I had a very useful meeting with Monmouth council and the councillors there about broadband in Monmouth and about the 5G roll-out, so we're very happy to support them and we had a very useful meeting about how we could do that. We continue to push for several 5G pilots in various places in Wales. I continue to be very concerned, as I've said very often in this Chamber, about the way that the UK Government intends to approach the sale of 5G technology and we'll be keeping very much a weather eye on that and consulting in all of the usual ways that we do.
Fe ddechreuaf gyda'r olaf a gweithio am yn ôl: mae Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud ei fod yn fodlon ystyried unrhyw faterion y mae'r Aelod yn ymwybodol ohonyn nhw ynghylch hynny, felly byddwn i'n awgrymu eich bod yn ysgrifennu gydag unrhyw fanylion sydd gennych a gall ef ymdrin â nhw yn y modd hwnnw.
Roeddwn i'n meddwl fy mod i'n mynd i gael peidio â dweud y geiriau 'band eang' heddiw, ond dyna ni; dydy hynny ddim yn mynd i ddigwydd. Mewn gwirionedd, cefais gyfarfod defnyddiol iawn gyda chyngor Sir Fynwy a'r cynghorwyr yno am fand eang yn Sir Fynwy ac am gyflwyno 5G, felly rydym ni'n hapus i'w cefnogi nhw a chawsom gyfarfod defnyddiol iawn am sut y gallem ni wneud hynny. Rydym ni'n parhau i wthio am sawl cynllun treialu 5G mewn gwahanol fannau yng Nghymru. Rwy'n parhau i fod yn bryderus iawn, fel yr wyf i wedi dweud yn aml iawn yn y Siambr hon, am y ffordd y mae Llywodraeth y DU yn bwriadu mynd i'r afael â gwerthu technoleg 5G a byddwn ni'n cadw llygad barcud ar hynny ac yn ymgynghori yn yr holl ffyrdd arferol a wnawn.
Roeddwn i eisiau gofyn am ddatganiad gweinidogol ynglŷn â'r hyn sydd yn digwydd i ymwneud â'r sector breifat yng nghyd-destun diogelwch y fflatiau sydd yn cwmpasu y sefyllfa deunydd cyfansawdd alwminiwm. Rydw i'n gwybod bod Llywodraeth San Steffan yn edrych i mewn i'r sefyllfa, ond pan gawsom ni dystiolaeth i'r pwyllgor sy'n cael ei gadeirio gan John Griffiths, roedd hi'n amlwg bod lot o'r sector breifat ddim wedi ymwneud â'r sefyllfa; ddim wedi rhoi gwybodaeth gerbron ynglŷn ag os oedd yna cladding ACM gyda nhw, ac rydw i wedi cwrdd â nifer o grwpiau tenantiaid yn y sector breifat sydd yn poeni mai nhw fydd yn gorfod talu y bil os oes yna broblemau. Felly roeddwn i eisiau, cyn ein bod ni'n torri am recess, gofyn am ddiweddariad ar ôl i ni ddod nôl er mwyn deall beth sydd yn digwydd yn benodol yn y sector breifat.
I wanted to ask for a ministerial statement in relation to what’s happening with the private sector’s involvement in the safety of flats that come under the aluminium composite material scenario. I know that the Westminster Government is looking into this situation, but when we received evidence to the committee chaired by John Griffiths, it became clear that much of the private sector hadn’t been involved with this situation; hadn’t provided information as to whether there was ACM cladding on their buildings; and I have met with a number of tenant groups in the private sector who are concerned that they will have to pay the bill if there are problems. So, before we break for recess, I wanted to ask for an update on our return, so that we can understand what’s happening specifically in the private sector.
Yes. I understand that we've made excellent progress, actually, in engaging with private owners and managing agents of around 105 high-rise residential blocks across Wales, but the Minister's indicating that she's happy to update us about where we are at the moment. So, fortunately for you, she's sitting behind me indicating her agreement to that.
Ie. Rwy'n deall ein bod ni wedi gwneud cynnydd rhagorol, mewn gwirionedd, o ran ymgysylltu â pherchnogion preifat ac asiantau rheoli tua 105 o flociau preswyl uchel ledled Cymru, ond mae'r Gweinidog yn dangos ei bod hi'n hapus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynghylch ein sefyllfa ar hyn o bryd. Felly, yn ffodus i chi, mae hi'n eistedd y tu ôl i mi yn nodi ei bod yn cytuno i hynny.
Leader of the house, I'm afraid you're not getting away from broadband because my question comes from correspondence that I've received from the Royal National Lifeboat Institution. They've brought to my attention a lack of broadband at their St David's Head station.
They assure me that it's the only RNLI station in the whole of the UK without broadband. A fast, reliable service, as you can imagine, is vital to getting a lifeboat to those who need it, when they need it. At the moment, the launch of the lifeboat can be unreliable due to poor radio links, particularly in bad weather, when, of course, a lifeboat is most likely to be needed. The RNLI inform me that they're in the process of updating their launch system in St David's, but reliable broadband is critical. It seems that they've fallen off the end of the system that has been hugely successful, but in this case, is completely missing.
So, I suppose my question is: would you have a word with the Cabinet Secretary responsible for broadband—that is yourself—and talk and engage BT in some talks about installing broadband, in whichever way they do it, to this lifeboat station in St David's, so that it isn't the only RNLI station without broadband in the UK?
Arweinydd y tŷ, mae arnaf ofn nad ydych chi'n cael anghofio am fand eang oherwydd mae fy nghwestiwn yn deillio o ohebiaeth yr wyf wedi ei chael gan Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol y Badau Achub. Maen nhw wedi dwyn fy sylw at ddiffyg band eang yn eu gorsaf ym Mhenmaen Dewi.
Maent wedi fy sicrhau mai dyma'r unig orsaf RNLI ledled y DU heb fand eang. Mae gwasanaeth cyflym, dibynadwy, fel y gallwch ei ddychmygu, yn hanfodol i gael bad achub i'r rhai sydd ei angen, pan mae ei angen arnynt. Ar hyn o bryd, gall lansio'r bad achub fod yn annibynadwy oherwydd cysylltiadau radio gwael, yn enwedig mewn tywydd gwael, pan mae'r angen am fad achub yn fwyaf tebygol, wrth gwrs. Dywedodd yr RNLI wrthyf eu bod nhw wrthi'n diweddaru eu system lansio yn Nhyddewi, ond bod band eang dibynadwy yn hollbwysig. Mae'n ymddangos na chawson nhw system a fu'n llwyddiannus iawn, ond yn yr achos hwn, nid oes ganddyn nhw fand eang o gwbl.
Felly, mae'n debyg mai fy nghwestiwn yw: allech chi gael gair gydag Ysgrifennydd y Cabinet sy'n gyfrifol am fand eang—hynny yw, chi eich hun—a siarad gyda BT a chael trafodaeth gyda nhw ynglŷn â gosod band eang, ym mha ffordd bynnag a wnânt hynny, yn yr orsaf bad achub hon yn Nhyddewi, fel nad hi fydd yr unig orsaf RNLI heb fand eang yn y DU?
Yes. Joyce Watson makes an excellent point, and it's a very important point as well. I'm certainly going to be raising the issue with both Openreach and with my officials to see if we can sort out some issues with them as soon as possible. We have some issues in the pipeline that are commercially confidential around new procurements, but I'm hoping to have a resolution to them this week. So, hopefully, we'll have some good news before the Easter recess on that point.
Ydy. Mae Joyce Watson yn gwneud pwynt ardderchog, ac mae'n bwynt pwysig iawn hefyd. Byddaf yn sicr yn codi'r mater gydag Openreach a chyda fy swyddogion i weld a allwn ni ddatrys rhai materion gyda nhw cyn gynted â phosib. Mae rhai materion ar y gweill sy'n fasnachol gyfrinachol ynglŷn â chaffaeliadau newydd, ond rwy'n gobeithio y bydd penderfyniad yn eu cylch yr wythnos hon. Felly, gobeithio y cawn ni newyddion da cyn y gwyliau Pasg ynglŷn â'r pwynt hwnnw.
My first question was actually asked by Mr Nick Ramsay, and eloquently you answered it.
My second one is, actually, one of my constituents walked into my office and the local council asked him to make—. Because his business is not doing very well, after 30 years he wants to close it down, so he went to the council and the local council said, 'If you shut the shop, you have to pay the full rate, but if you keep the shop open, you'll pay half rates.' Is it the case that Caerphilly council is doing in the area for the rates? Could you ask your local government Minister to explain why these businesses who are struggling to survive, for the rates and everything, and why they're having such knock-on effects? When they are in business, they have to pay half rates, but if they are not in business, they've got to pay full rates for the properties.
Mewn gwirionedd, gofynnwyd fy nghwestiwn cyntaf gan Mr Nick Ramsay, ac fe wnaethoch chi ei ateb yn huawdl.
Fy ail gwestiwn yw hyn. Cerddodd un o'm hetholwyr i mewn i'm swyddfa a gofynnodd y cyngor lleol iddo wneud—. Gan nad yw ei fusnes yn llewyrchus iawn, ar ôl 30 mlynedd mae eisiau rhoi'r gorau iddi, felly aeth at y cyngor a dywedodd y cyngor lleol, 'os caewch chi'r siop, bydd yn rhaid i chi dalu ardrethi llawn, ond os ydych chi'n cadw'r siop yn agored, byddwch yn talu hanner yr ardrethi.' Ai dyma beth mae Cyngor Caerffili yn ei wneud yn yr ardal gydag ardrethi? A allech chi ofyn i'ch Gweinidog llywodraeth leol esbonio pam mae'r busnesau hyn yn brwydro i oroesi, o ran yr ardrethi a phopeth arall, a pham y ceir goblygiadau o'r fath? Pan maen nhw'n masnachu, rhaid iddyn nhw dalu hanner yr ardrethi, ond os nad ydyn nhw'n masnachu, mae'n rhaid iddyn nhw dalu ardrethi llawn ar gyfer yr eiddo.
I think that's a very specific issue, that's not suitable to be addressed as a statement. I suggest you write to the Cabinet Secretary for a specific answer to that problem.
Rwy'n credu bod hynny'n fater penodol iawn, nad yw'n addas rhoi sylw iddo ar ffurf datganiad. Awgrymaf eich bod yn ysgrifennu at Ysgrifennydd y Cabinet am ateb penodol i'r broblem honno.
Whilst we've been in the Chamber, you might have seen it's been reported that emergency services have been sent to RAF Valley after a Hawk aircraft flown by the Red Arrows display team has crashed. Members may be concerned. Hopefully there haven't been injuries or fatalities, but we know that 1,500 people work on the base and there's also residential accommodation on and surrounding the base. Could the Welsh Government, therefore, urgently establish what we know and make a written statement for Members, so that we can be appraised of the circumstances?
And secondly, and finally, on a happier note, would you join me in congratulating Glyndŵr University, which is celebrating its first 10 years as a university?
Tra rydym ni wedi bod yn y Siambr, hwyrach y gwelsoch chi fod adroddiad yr anfonwyd gwasanaethau brys i RAF y Fali ar ôl i awyren Hawk a oedd yn cael ei hedfan gan dîm arddangos y Red Arrows gael damwain. Hwyrach bod yr Aelodau yn bryderus. Gobeithio na fu marwolaethau nac anafiadau, ond gwyddom fod 1,500 o bobl yn gweithio yn y ganolfan ac mae llety preswyl ar y safle ac o'i amgylch. A allai Llywodraeth Cymru, felly, sefydlu ar frys yr hyn a wyddom ni a gwneud datganiad ysgrifenedig i'r Aelodau, fel y gallwn ni gael gwerthusiad o'r amgylchiadau?
Ac yn ail, ac yn olaf, ar nodyn hapusach, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch Prifysgol Glyndŵr, sy'n dathlu ei 10 mlynedd gyntaf ers ymsefydlu'n brifysgol?
Yes, I'm aware of the incident at RAF Valley. My colleague has actually left the Chamber in order to ascertain more information. I have no further information as yet. I'm sure as more information becomes available, we will make it available to the Senedd.
And yes, of course, I'm very happy to join with the Member in congratulating Glyndŵr University on that anniversary.
Ydw, rwy'n ymwybodol o'r digwyddiad yn RAF y Fali. Mewn gwirionedd, mae fy nghyd-Aelod wedi gadael y Siambr er mwyn dod o hyd i fwy o wybodaeth. Nid oes gennyf unrhyw wybodaeth bellach hyd yma. Rwy'n siŵr fel y cawn fwy o wybodaeth, y byddwn yn hysbysu'r Senedd.
Ac ydw, wrth gwrs, rwy'n hapus iawn i ymuno gyda'r Aelod i longyfarch Prifysgol Glyndŵr ar yr achlysur hwnnw.
Diolch i arweinydd y tŷ.
Thank you, leader of the house.
Felly, rŷm ni'n cyrraedd y datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, a'r datganiad hwnnw ar lywodraeth leol. Rwy'n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet i wneud ei ddatganiad. Alun Davies.
That brings us to the statement by the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services, and that is a statement on local government. I call on the Cabinet Secretary to make the statement. Alun Davies.
Diolch yn fawr. Llywydd, I believe in local government. I was brought up in a house where both my parents worked in delivering local services in Tredegar. For me, local government is not simply about structures and lines on maps. For me, this debate is about people, and it is about who we are as a people.
I want us to discuss and debate how we strengthen and empower communities and councils across Wales. I agree with those people who have argued that we need devolution of powers, not simply to Wales, but throughout Wales as well. I have already asked council leaders what new and additional powers they want to better deliver high-quality services and to shape the future of the communities that they represent.
Diolch yn fawr. Llywydd, rwy'n credu mewn Llywodraeth Leol. Cefais fy magu mewn tŷ lle'r oedd fy nau riant yn gweithio yn darparu gwasanaethau lleol yn Nhredegar. I mi, nid yw Llywodraeth Leol yn ymwneud yn unig â strwythurau a llinellau ar fapiau. I mi, mae'r drafodaeth hon yn ymwneud â phobl, ac mae'n ymwneud â phwy ydym ni fel pobl.
Hoffwn inni drafod a dadlau sut yr ydym ni'n cryfhau ac yn grymuso cymunedau a chynghorau ledled Cymru. Cytunaf gyda'r bobl hynny sydd wedi dadlau bod angen inni ddatganoli pwerau, nid yn unig i Gymru, ond ledled Cymru hefyd. Rwyf eisoes wedi gofyn i arweinwyr cyngor pa bwerau newydd ac ychwanegol y mae arnyn nhw eu heisiau i ddarparu gwasanaethau o ansawdd uchel yn well ac i ddylanwadu ar ddyfodol y cymunedau y maen nhw'n eu cynrychioli.
I am committed to delivering more powers to Welsh local government and I want to give those new powers to councils that are robust and sustainable enough to use them. I hope that this will be an enriching and positive debate. All too often in the past, we have all focused solely on the challenges facing councils, whether those are financial or otherwise. I hope that we can now focus on the opportunities that we can help create for local authorities in Wales—councils with more freedom and powers, which are bolder and more innovative, and which can deliver the best solutions for their communities and shape their futures.
We all want to see more people coming into local government to serve as councillors. We need councillors, old and new, who reflect the diversity of our communities and are value driven, capable and energetic, working hard to improve people’s lives for the better. We also all want to see strong democratic debate and accountability rooted in the communities we serve. And that includes community and town councils, which play an important part in the delivery of strong local government. While the role of councillors and their relationship with the communities they represent has changed dramatically in the last 10 years, they remain the life blood of local government. Communities have high expectations for public services and councillors across Wales are making some very tough choices. I want to ensure that they have the support, recognition and reward they need and deserve for the crucial role that they play in our democracy.
Presiding Officer, I simply do not believe that this vision of powerful, robust and energised local government can be built without a serious debate about local government structures. Wales needs strong, effective, empowered local authorities that can weather continued austerity and build local democratic structures fit for future generations. Our local authorities need to have the capacity and capability to develop and implement the bold new solutions demanded by the increasing challenges they face.
I know local government has made some very real efforts to change, adapt and invest for the future, but I also understand that in the face of UK Government cuts, there are limited options for ensuring the future sustainability of local services. There is a general acceptance that things cannot carry on as they are and a general acknowledgement that more money, even if it were available, would not necessarily solve all of these problems
Working together regionally remains crucial. It is central to our model of delivery in education and social services, and has been led proactively by local government through the city and growth deals. This must continue and I know that local government leaders remain committed to working regionally. I am committed to working with local government to secure change. I have already announced proposals to increase participation and to improve the democratic process for everyone in Wales, and will continue to work hard to deliver this shared vision.
The Green Paper consultation that I am launching today sets out the proposals to explore the possibility of creating larger, stronger councils. The Green Paper sets out for debate possible options on how this can be achieved. These options include voluntary mergers, a phased approach with early adopters merging first, followed by other authorities, or finally, a comprehensive programme to create a new structure for local government.
Presiding Officer, bringing local authorities together, whilst making a range of changes designed to reinvigorate the democratic process and strengthen the role of elected members, offers us an opportunity to deliver democratically accountable, high-quality and sustainable public organisations that can address the many economic and social changes and challenges that our communities face now, and in the future.
I believe it is important, as part of this debate, to have an agreed future footprint for local government. While I believe that such a future footprint is crucial, I am open to a discussion on what this might look like. The Green Paper sets out an approach that reflects the thinking of the Williams commission and builds on feedback from previous consultations to stimulate discussion to arrive at an agreed approach. I recognise that there are a number of challenges in creating larger, stronger authorities. These challenges are not insurmountable; they are potentially complex and overcoming them will require commitment and leadership at all levels of Government. However, in themselves, they are not reasons for avoiding delivering changes to help transform and sustain our public services for the future.
I believe that local government has the vision and ambition to transform our communities and that we, as the Welsh Government, need to equip them to realise those ambitions. I am making proposals today, but I remain committed to a conversation and would welcome any additional proposals from others. Presiding Officer, I hope now that we can have that positive, constructive and optimistic conversation about how we empower and strengthen local government for the future.
Rwyf wedi ymrwymo i ddarparu mwy o bwerau i lywodraeth leol Cymru ac rwyf eisiau rhoi'r pwerau newydd hynny i gynghorau sy'n gadarn ac yn ddigon cynaliadwy i'w defnyddio. Rwy'n gobeithio y bydd hon yn drafodaeth fuddiol a chadarnhaol. Yn rhy aml yn y gorffennol, mae pob un ohonom ni wedi canolbwyntio dim ond ar yr heriau sy'n wynebu cynghorau, boed y rheini yn rhai ariannol neu fel arall. Rwy'n gobeithio y gallwn ni ganolbwyntio ar y cyfleoedd y gallwn ni helpu i'w creu ar gyfer awdurdodau lleol yng Nghymru—cynghorau sydd â mwy o ryddid a phwerau, sy'n fwy beiddgar ac yn fwy arloesol, ac a all gyflwyno'r atebion gorau ar gyfer eu cymunedau a llunio'u dyfodol.
Rydym ni i gyd eisiau gweld mwy o bobl yn dod i lywodraeth leol i wasanaethu fel cynghorwyr. Mae arnom angen cynghorwyr, hen a newydd, sy'n adlewyrchu amrywiaeth ein cymunedau ac sy'n egwyddorol, yn alluog ac egnïol, yn gweithio'n galed i wella bywydau pobl er gwell. Rydym ni i gyd hefyd eisiau gweld dadlau democrataidd ac atebolrwydd grymus yn ymwreiddio yn y cymunedau a wasanaethwn. Ac mae hynny'n cynnwys cynghorau cymuned a thref, sy'n chwarae rhan bwysig wrth gyflwyno llywodraeth leol gref. Er bod swyddogaeth cynghorwyr a'u perthynas â'r cymunedau y maent yn eu cynrychioli wedi newid yn ddramatig dros y 10 mlynedd diwethaf, nhw o hyd yw curiad calon llywodraeth leol. Mae gan gymunedau ddisgwyliadau uchel ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus ac mae cynghorwyr ledled Cymru yn gwneud rhai dewisiadau anodd iawn. Rwyf eisiau sicrhau y cânt eu cefnogi, eu cydnabod a'u gwobrwyo yn ôl eu hangen a'u haeddiant ar gyfer y swyddogaeth hanfodol y maent yn rhan ohoni yn ein democratiaeth.
Llywydd, nid wyf yn credu y gellir adeiladu'r weledigaeth hon o lywodraeth leol rymus, gadarn ac egnïol heb gael trafodaeth o ddifrif ynglŷn â strwythurau llywodraeth leol. Mae ar Gymru angen awdurdodau lleol cryf, effeithiol, a grymus y gallant ymdopi â chynni parhaus ac adeiladu strwythurau democrataidd lleol sy'n addas i'r cenedlaethau i ddod. Mae angen i'n hawdurdodau lleol gael y capasiti a'r gallu i ddatblygu a gweithredu'r atebion newydd beiddgar a fynnir gan yr heriau cynyddol y maent yn eu hwynebu.
Rwy'n gwybod bod llywodraeth leol wedi gwneud rhai ymdrechion gwirioneddol i newid, i addasu ac i fuddsoddi ar gyfer y dyfodol. Ond rwyf hefyd yn deall yn wyneb toriadau Llywodraeth y DU, mai dim ond hyn a hyn o ddewisiadau sydd ar gael ar gyfer sicrhau cynaliadwyedd gwasanaethau lleol yn y dyfodol. Mae derbyniad cyffredinol na all pethau barhau fel y maent a chydnabyddiaeth gyffredinol na fyddai mwy o arian, hyd yn oed pe bai ar gael, o reidrwydd yn datrys yr holl broblemau hyn.
Mae cydweithio'n rhanbarthol yn parhau'n hanfodol. Mae'n ganolog i'n model o ddarparu addysg a gwasanaethau cymdeithasol, ac mae llywodraeth leol wedi arwain hyn yn rhagweithiol drwy gyfrwng y bargeinion dinesig a'r bargeinion twf. Rhaid i hyn barhau, ac rwy'n gwybod bod arweinwyr llywodraeth leol yn parhau i fod wedi ymrwymo i weithio'n rhanbarthol. Rwyf wedi ymrwymo i weithio gyda llywodraeth leol i sicrhau newid. Rwyf eisoes wedi cyhoeddi cynigion i gynyddu cyfranogiad ac i wella'r broses ddemocrataidd i bawb yng Nghymru, a byddaf yn parhau i weithio'n galed i gyflwyno'r gyd-weledigaeth hon.
Mae'r ymgynghoriad ar y Papur Gwyrdd yr wyf yn ei lansio heddiw yn nodi'r cynigion i edrych ar y posibilrwydd o greu cynghorau cryfach, mwy o faint. Mae'r Papur Gwyrdd yn nodi'r gwahanol ddewisiadau i'w trafod ynglŷn â sut y gellir cyflawni hyn. Mae'r dewisiadau hyn yn cynnwys trefniadau uno gwirfoddol, dull gweithredu fesul cam gyda'r rhai sy'n mabwysiadu hynny yn gyntaf yn uno yn gyntaf, ac yna awdurdodau eraill, neu yn olaf, raglen gynhwysfawr i greu strwythur newydd ar gyfer llywodraeth leol.
Llywydd, mae dod ag awdurdodau lleol at ei gilydd, gan wneud amrywiaeth o newidiadau er mwyn adfywio'r broses ddemocrataidd gyda'r bwriad o gryfhau swyddogaeth aelodau etholedig, yn cynnig cyfle inni greu sefydliadau cyhoeddus o ansawdd uchel sy'n gynaliadwy ac yn atebol yn ddemocrataidd, ac sy'n gallu ymdrin â llawer o'r newidiadau a'r heriau economaidd a chymdeithasol sy'n wynebu ein cymunedau nawr, ac yn y dyfodol.
Mae'n bwysig, fel rhan o'r ddadl hon, gael cynllun cytunedig ar gyfer dyfodol llywodraeth leol. Er y credaf fod cynllun o'r fath ar gyfer y dyfodol yn hanfodol, rwy'n barod i drafod ei ffurf. Mae'r Papur Gwyrdd yn nodi ffordd o fynd ati sy'n adlewyrchu meddylfryd Comisiwn Williams ac yn adeiladu ar adborth o'r ymgynghoriadau blaenorol i ysgogi trafodaeth i gytuno ar sut i fynd ati. Rwy'n cydnabod bod nifer o heriau wrth greu awdurdodau cryfach, mwy o faint. Nid yw'r heriau hyn yn rhai amhosib eu goresgyn; maent yn gymhleth, o bosib, a bydd eu goresgyn yn gofyn am ymrwymiad ac arweinyddiaeth ar bob lefel o Lywodraeth. Fodd bynnag, ynddynt eu hunain, nid ydynt yn rhesymau dros osgoi gwneud newidiadau i helpu i drawsnewid a chynnal ein gwasanaethau cyhoeddus ar gyfer y dyfodol.
Credaf fod gan lywodraeth leol y weledigaeth a'r uchelgais i drawsnewid ein cymunedau a bod angen i ni, Lywodraeth Cymru, eu galluogi i wireddu'r uchelgeisiau hynny. Rwy'n gwneud cynigion heddiw, ond rwyf yn parhau'n ymroddedig i gael sgwrs a byddwn yn croesawu unrhyw gynigion ychwanegol gan eraill. Llywydd, gobeithio yn awr y gallwn ni gael y sgwrs gadarnhaol, adeiladol a gobeithiol honno ynglŷn â sut yr ydym ni'n grymuso ac yn cryfhau llywodraeth leol ar gyfer y dyfodol.
Llywydd, today, we were called at 10:30 as spokespeople to meet with the Cabinet Secretary to discuss the proposals going forward, and I thank the Cabinet Secretary for that. He has maintained since he came into post that he wanted to do so with absolute respect, and that's something we want to work forward to, in positive, going forward, terms. However, I have to be honest, to then present a Green Paper 70 pages long with very little time to absorb it and be able to scrutinise you directly doesn't give us much, and I think there is a lack of respect there. However, we move on; we are where we are, and we do have spokespersons' questions tomorrow, so no doubt I'll be teasing some of the more contentious points out.
But, you know, reform in any guise, however required, can be contentious, especially given that this is yet another attempt by your Government to get a grip of a failed local government system, and it's failed under a Welsh Labour Government. I don't blame our hard-working staff, our officers or our elected members across all 22 authorities. The blame for 20 years of running our local government system to a point that's been described by the WLGA as seeing services
'wearing down to the point of collapse and the public are...frustrated in terms of paying council tax and yet seeing key community functions cut or closed'—.
Indeed, it is telling that there is actually no mention in this about even improving the quality of services to local residents, no mention of the fundamental principles required with any reform, of financial governance, democratic accountability and financial probity. We know the whole position currently is unsustainable and that something has to give. Again, that is what the WLGA say.
The biggest area in local government where up-front savings could be made without wholesale restructuring is through joint working in back-office services, and that's been raised with all the regulatory bodies and others who are interested in us delivering public services effectively across Wales. That doesn't require any change to legislation, doesn't affect democratic representation, and could be initiated immediately. The back-office aspects of local government are relegated to pages 41 and 42 of the Green Paper, and one very much gets the impression that it is an afterthought. That, to me, speaks many volumes in that not only has this Welsh Labour Government run our health service down since devolution, but, through a lack of strategic vision and leadership, we now have a very broken system of public services here in Wales.
You reference the Williams commission in your Green Paper, highlighting some of the problems facing local government. Yet, it doesn't acknowledge many of the other 62 recommendations made by that commission.
This will now be the third attempt and third announcement that there is an intention by your Government to gerrymander—I mean reorganise local government. Over the past seven years, in my role as the Welsh Conservative spokesperson on local government, this portfolio has changed hands in the Cabinet no less than five times with three varying models of local government reform going forward. I suppose my first question to the Cabinet Secretary himself is: do you believe, in all honesty, that you will even still be in post to see the actual delivery of any fundamental and positive reform moving forward?
In 2016, it was also reported that your predecessor, Mark Drakeford, promised the Carmarthenshire council leader his council would stand alone for at least 10 years, instead supporting the option of regional working. We now find out that the Green Paper seeks to scrap regional working and, in doing so, you are throwing councils, their staff, into more turmoil and uncertainty.
Now, I think this comes to three proposals for local government reform in two years. The number of publications and consultations listed in annex A—eight in two years—demonstrates just how long a journey it has been from Williams to now. It has certainly not been direct. I note the options outlined in the Green Paper and consider that only one protects local authorities from voluntary mergers. Were your predecessor's assurances to Carmarthenshire council, therefore, wrong with regard to option 1 and voluntary mergers? Now that these are back on the table, will you be making approaches to those authorities, and what have you done to date for those who came forward with voluntary proposal mergers before, to make amends to those that were quite badly thrown out by a previous Cabinet, well, a Minister, at the time?
With regard to options 2 and 3, we face the same concerns regarding the actual process towards mergers. Where is your cost analysis for actually implementing a system that will, in effect, see 22 local authorities taken down to 10? On council tax harmonisation, little is said within this paper. It says that there's been convergence, and, in the majority of places, the differences today are small and this should not be an insurmountable issue. But we know, in Monmouthshire, for instance, for band E properties, it's £300 less than Blaenau Gwent. And you actually seriously want to merge Blaenau Gwent, Torfaen, with Monmouthshire. We know what this is about. This is about working with the new electoral system, going forward. And it is—this is a political reform. It's not about bringing good services to our people.
On transition committees and shadow authorities, we have the same questions as in the last Assembly. How will they be accountable? What will the cost be? Who will safeguard and plan them well ahead? I note you've explained you intend to devolve significant powers to local authorities—it's taken you 20 years to actually even think of doing that—for example, land use, planning, housing, skills, transport and environment, as well as issues relating to funding, finance and taxation. Cabinet Secretary, this is a considerable breadth of scope, and I do remain, actually, cynical as to whether this Welsh Government is up for it. Essentially, offering up more ways to tax our hard-working local residents—we know that the Local Government Association Labour group in England has called for higher council tax, a new land value tax and a hotel tax, so will he—
Llywydd, heddiw, fe'n galwyd ni lefarwyr am 10:30 i gyfarfod ag Ysgrifennydd y Cabinet i drafod y cynigion ar gyfer y dyfodol, ac rwy'n diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am hynny. Mae wedi dadlau ers iddo ymgymryd â'i swydd bod arno eisiau gwneud hynny gyda pharch llwyr, ac mae hynny'n rhywbeth y mae arnom ni eisiau gweithio tuag ato, mewn modd cadarnhaol, wrth gamu i'r dyfodol. Fodd bynnag, mae'n rhaid imi fod yn onest, i gyflwyno wedyn Bapur Gwyrdd 70 tudalen o hyd gydag ychydig iawn o amser i'w ddarllen ac i allu craffu yn uniongyrchol, nid yw'n rhoi llawer o amser inni, ac rwy'n credu bod hynny'n dangos diffyg parch. Fodd bynnag, rydym ni'n symud ymlaen; rydym ni yn y sefyllfa yr ydym ni ynddi, ac mae gennym ni gwestiynau'r llefarwyr yfory, felly yn ddiamau byddaf yn holi ynghylch rhai o'r pwyntiau mwy dadleuol.
Ond, wyddoch chi, gall diwygio ym mha bynnag fodd, a sut bynnag y mae'n ofynnol, fod yn ddadleuol, yn enwedig o gofio bod hon yn ymgais arall eto gan eich Llywodraeth i fynd i'r afael â system fethedig o lywodraeth leol, ac mae hi wedi methu dan Lywodraeth Lafur Cymru. Nid wyf yn rhoi'r bai ar ein staff gweithgar, ein swyddogion na'n haelodau etholedig ym mhob un o'r 22 awdurdod. Y bai am 20 mlynedd o redeg ein system llywodraeth leol i gyflwr a ddisgrifiwyd gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru fel gweld gwasanaethau
'yn cael eu gwasgu hyd yr eithaf ac mae’r cyhoedd yn...rhwystredig wrth dalu mwy o dreth cyngor ac eto’n gweld gwasanaethau cymunedol allweddol yn cael eu torri neu'n cau'—.
Yn wir, mae'n arwyddocaol nad oes unrhyw sôn mewn gwirionedd am wella ansawdd gwasanaethau i drigolion lleol, nid oes sôn am yr egwyddorion sylfaenol sy'n ofynnol gydag unrhyw ddiwygio, o lywodraethu ariannol, atebolrwydd democrataidd ac uniondeb ariannol. Rydym ni'n gwybod bod y sefyllfa gyfan ar hyn o bryd yn anghynaladwy a bod yn rhaid i rywbeth newid. Unwaith eto, dyna'r hyn y mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn ei ddweud.
Y maes mwyaf mewn llywodraeth leol lle gellid gwneud arbedion ymlaen llaw heb ailstrwythuro cynhwysfawr yw drwy weithio ar y cyd mewn gwasanaethau cefn swyddfa, a chrybwyllwyd hynny gyda'r holl gyrff rheoleiddio ac eraill sy'n awyddus ein bod yn darparu gwasanaethau cyhoeddus effeithiol ledled Cymru. Gyda hynny nid oes angen unrhyw newid i ddeddfwriaeth, nid yw'n effeithio ar gynrychiolaeth ddemocrataidd a gallai ddechrau ar unwaith. Mae'r agweddau cefn swyddfa ar lywodraeth leol wedi cael eu halltudio i dudalennau 41 a 42 y Papur Gwyrdd, ac rydych chi'n cael yr argraff ei fod yn ôl-ystyriaeth. Mae hynny, i mi, yn dweud cyfrolau bod Llywodraeth Lafur Cymru nid yn unig wedi andwyo ein gwasanaeth iechyd ers datganoli, ond oherwydd diffyg gweledigaeth strategol ac arweinyddiaeth, mae gennym ni bellach system ddarniog iawn o wasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru.
Rydych chi'n cyfeirio at gomisiwn Williams yn eich Papur Gwyrdd, gan dynnu sylw at rai o'r problemau sy'n wynebu llywodraeth leol. Eto i gyd, nid yw'n cydnabod llawer o'r 62 o'r argymhellion eraill a wnaed gan y comisiwn hwnnw.
Dyma bellach fydd y drydedd ymgais a'r trydydd cyhoeddiad o fwriad eich llywodraeth chi o chwarae'r ffiniau —rwy'n golygu ad-drefnu llywodraeth leol. Dros y saith mlynedd diwethaf, yn fy swyddogaeth fel llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig ar Lywodraeth Leol, mae'r portffolio hwn wedi newid dwylo yn y Cabinet ddim llai na phum gwaith gyda thri model gwahanol o ddiwygio Llywodraeth Leol yn y dyfodol. Mae'n debyg mai fy nghwestiwn cyntaf i Ysgrifennydd y Cabinet ei hun yw: a ydych chi'n credu, mewn gwirionedd, y byddwch chi hyd yn oed yn dal i fod yn y swydd i weld unrhyw ddiwygio sylfaenol a chadarnhaol yn y dyfodol?
Yn 2016, adroddwyd hefyd bod eich rhagflaenydd, Mark Drakeford, wedi addo i arweinydd Cyngor Sir Gaerfyrddin y byddai ei gyngor yn uned ar wahân am o leiaf 10 mlynedd, gan gefnogi yn hytrach y dewis o weithio'n rhanbarthol. Cawn wybod bellach fod y Papur Gwyrdd yn ceisio cael gwared ar weithio rhanbarthol ac, wrth wneud hynny, rydych yn taflu cynghorau, a'u staff, i fwy o ansefydlogrwydd ac ansicrwydd.
Nawr, rwy'n credu bod hyn yn golygu tri chynnig ar gyfer diwygio Llywodraeth Leol mewn dwy flynedd. Mae nifer y cyhoeddiadau ac ymgynghoriadau a restrir yn Atodiad A—wyth mewn dwy flynedd—yn dangos pa mor hir fu'r daith o adeg cyhoeddi adroddiad Williams i'r sefyllfa bresennol. Yn sicr ni fu'n uniongyrchol. Rwy'n nodi'r dewisiadau a amlinellir yn y papur gwyrdd ac o'r farn mai un yn unig sy'n diogelu awdurdodau lleol rhag uno gwirfoddol. A oedd sicrwydd eich rhagflaenydd i Gyngor Sir Gaerfyrddin, felly, yn anghywir o ran dewis 1 ac uno gwirfoddol? Nawr bod y rhain yn bosibiliadau unwaith eto, a fyddwch chi'n dechrau trafod gyda'r awdurdodau hynny, a beth ydych chi wedi ei wneud hyd yn hyn ar gyfer y rhai a gyflwynodd gynigion ar uno gwirfoddol o'r blaen, i wneud yn iawn i'r rhai a daflwyd yn ddiseremoni o'r neilltu gan Weinidog, wel, Cabinet blaenorol, ar y pryd?
O ran dewisiadau 2 a 3, rydym ni'n wynebu yr un pryderon ynghylch y broses wirioneddol tuag at uno. Ble mae eich dadansoddiad cost ar gyfer gweithredu'r system a fydd, i bob pwrpas, yn gweld 22 awdurdod lleol mewn gwirionedd yn lleihau i 10? Ynglŷn â chysoni'r dreth gyngor, prin iawn yw'r sôn am hynny yn y papur hwn. Dywed fod cydgyfeirio wedi digwydd, ac, yn y rhan fwyaf o leoedd, bod y gwahaniaethau heddiw yn fach ac ni ddylai hyn fod yn broblem nad oes modd ei datrys. Ond rydym yn gwybod, yn Sir Fynwy, er enghraifft, ar gyfer eiddo band E, mae'n £300 yn llai nac ym Mlaenau Gwent. Ac rydych chi mewn difrif calon eisiau uno Blaenau Gwent, Torfaen gyda Sir Fynwy. Rydym ni'n gwybod beth yw gwreiddyn hyn. Mae hyn yn ymwneud â gweithio gyda system etholiadol newydd, yn y dyfodol. Ac mae hyn yn—mae hyn yn ddiwygio gwleidyddol. Does a wnelo ddim â darparu gwasanaethau da i'n pobl.
O ran pwyllgorau pontio ac awdurdodau cysgodol, mae gennym yr un cwestiynau ag yn y Cynulliad diwethaf. Sut y byddant yn atebol? Beth fydd y gost? Pwy fydd yn eu diogelu ac yn eu cynllunio ymhell ymlaen llaw? Rwy'n sylwi ichi esbonio eich bod yn bwriadu datganoli pwerau sylweddol i awdurdodau lleol—mae wedi cymryd 20 mlynedd mewn gwirionedd ichi hyd yn oed ystyried gwneud hynny—er enghraifft, defnydd tir, cynllunio, tai, sgiliau, trafnidiaeth a'r amgylchedd, yn ogystal â materion yn ymwneud ag arian, cyllid a threthu. Ysgrifennydd y Cabinet, mae hyn yn amrywiaeth sylweddol iawn, ac rwy'n dal i fod, mewn gwirionedd, yn amheus ynghylch a yw'r Llywodraeth hon yn barod amdani. Yn y bôn, cynnig mwy o ffyrdd i drethu ein trigolion lleol sy'n gweithio'n galed—rydym ni'n gwybod bod grŵp Llafur Cymdeithas Llywodraeth Leol yn Lloegr wedi galw am dreth gyngor uwch, treth gwerth tir newydd a threth gwesty, felly a wnaiff ef—
Can I just ask you to bring your questions to a close? You've now taken longer than the Cabinet Secretary. So, if you can draw your questions to a close.
A gaf i ofyn ichi ddod â'ch cwestiynau i ben? Rydych chi bellach wedi cymryd hirach nag Ysgrifennydd y Cabinet. Felly, os gallwch chi ddirwyn eich cwestiynau i ben.
Okay. Okay. With your proposals for larger local authorities, does the Cabinet Secretary envisage that councillors will be elected by proportional representation or first-past-the-post? We would like the answer to that today. And, finally, will you confirm how many council leaders have asked you to leave their councils alone and actually continue in the model now of 22 local authorities? How many council leaders, Cabinet Secretary, in all honesty? Thank you.
Iawn. Iawn. Gyda'ch cynigion ar gyfer awdurdodau lleol mwy, a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn rhagweld y caiff cynghorwyr eu hethol gan gynrychiolaeth gyfrannol neu y cyntaf i'r felin? Hoffem gael ateb i hynny heddiw. Ac, yn olaf, a wnewch chi gadarnhau faint o arweinwyr cyngor sydd wedi gofyn i chi adael llonydd i'w cynghorau ac mewn gwirionedd i barhau gyda'r model presenol o 22 awdurdod lleol? Faint o arweinwyr cyngor, Ysgrifennydd y Cabinet, mewn gwirionedd? Diolch.
I think Members across the whole Chamber will be glad to hear that the Conservatives do finally have a couple of questions at the end of that. I will say to the Member that I finished my statement with the words that I hoped that we can now have a positive, constructive and optimistic conversation. Perhaps that, in itself, was optimistic. The Member has listed a number of consultations and the process we've been through over the last few years. What she failed to mention is the fact that she hasn't supported a single one of those proposals, and neither has she brought forward any proposals of her own. You know, it isn't sufficient—. And let me say this, let me say this very, very clearly: it is an inadequate response to the challenges faced by local government to simply say and repeat speeches that were made one year and two years ago. That's an inadequate response. It's an inadequate response. It's an inadequate response. It's an inadequate response to what is being proposed today, and what is being proposed in this White Paper. Let me say this: the Member concerned, the Conservative party—[Interruption.] You've asked the questions; I'm quite prepared to sit down if you're not prepared to listen to the answers. Let me say this: the Conservatives describe our local government system as a failed system and a broken system. I reject that. I reject that description. I reject it completely. I reject the criticism that she makes of local government leaders, and I reject the criticism she makes of the way in which local government is currently being managed in Wales. What I want to do is not look for difficulties and look for where there are challenges facing local government. What I want to be able to do is to look at the future for local government and to be positive about that future.
The Member asks about voting systems, and she uses some pretty poor language in order to describe her concerns. But I have to say to her, I made that statement—[Interruption.] I made that statement—I made that statement, in January, on electoral systems. We have not revised that in any way at all, and that forms a part of the basis of what we're saying today. But I hope that the Conservatives will break with the habit of a lifetime and look towards a positive future for local government in Wales. I hope that they will engage in this process—they haven't to date, but I hope that they will do so. And let me emphasise again, Presiding Officer, this is a Green Paper process. It is not a conclusion of a conversation; it is a beginning of a conversation. I want to hear, and I will be proactively seeking to hear, not only what people have to say about the proposals that I make in this document, in this Green Paper, but proposals that others wish to make as well and proposals that they have to empower local authorities, proposals that they have to make local government more robust and more powerful in the future, proposals that they have in order to devolve more powers from this place to local government across Wales, proposals that they have to improve the delivery of services, and proposals that they have in order to strengthen and empower democratic accountability and our local democratic debates across Wales. So far from the Conservatives, whenever the difficult questions are asked, all we hear is a deafening silence.
Rwy'n credu y bydd yr Aelodau drwy'r Siambr gyfan yn falch o glywed bod gan y Ceidwadwyr Cymreig gwestiwn neu ddau ar ddiwedd hynny. Byddaf yn dweud wrth yr Aelod imi orffen fy natganiad gyda'r geiriau fy mod yn gobeithio y gallwn ni gael sgwrs gadarnhaol, adeiladol a gobeithiol bellach. Efallai fod hynny, ynddo'i hun, yn obeithiol. Mae'r Aelod wedi rhestru nifer o ymgynghoriadau a'r broses y buom drwyddi dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Yr hyn na soniodd amdano yw'r ffaith nad yw hi wedi cefnogi dim un o'r cynigion hynny, nac ychwaith wedi cyflwyno unrhyw gynigion ei hun. Wyddoch chi, nid yw'n ddigonol—. A gadewch imi ddweud hyn, gadewch imi ddweud hyn yn gwbl, gwbl eglur: mae'n ymateb annigonol i'r heriau y mae llywodraeth leol yn eu hwynebu i wneud dim amgenach na dweud ac ailadrodd yr areithiau a wnaed flwyddyn a dwy flynedd yn ôl. Mae hynny'n ymateb annigonol. Mae'n ymateb annigonol. Mae'n ymateb annigonol. Mae'n ymateb annigonol i'r hyn a gynigir heddiw, a'r hyn a gynigir yn y Papur Gwyn hwn. Gadewch imi ddweud hyn: mae'r Aelod dan sylw, y Blaid Geidwadol—[Torri ar draws.] Rydych chi wedi gofyn y cwestiynau; rwyf yn eithaf parod i eistedd os nad ydych chi'n barod i wrando ar yr atebion. Gadewch imi ddweud hyn: mae'r Ceidwadwyr yn disgrifio ein system llywodraeth leol yn system sydd wedi methu a system sydd wedi torri. Rwy'n gwrthod hynny. Rwy'n gwrthod y disgrifiad hwnnw. Rwy'n ei wrthod yn llwyr. Rwy'n gwrthod ei beirniadaeth o arweinwyr llywodraeth leol, ac rwy'n gwrthod ei beirniadaeth o'r ffordd y mae llywodraeth leol ar hyn o bryd yn cael ei rheoli yng Nghymru. Yr hyn yr wyf eisiau ei wneud yw nid edrych am anawsterau ac edrych am yr agweddau hynny lle mae heriau yn wynebu llywodraeth leol. Yr hyn yr wyf eisiau ei wneud yw edrych ar ddyfodol llywodraeth leol a bod yn gadarnhaol am y dyfodol hwnnw.
Mae'r Aelod yn gofyn am systemau pleidleisio, ac mae'n defnyddio iaith pur wael er mwyn disgrifio ei phryderon. Ond rhaid imi ddweud wrthi, gwnes y datganiad hwnnw— [Torri ar draws.] Gwnes y datganiad hwnnw—gwnes y datganiad hwnnw, ym mis Ionawr, ynglŷn â systemau etholiadol. Nid ydym wedi diwygio hynny mewn unrhyw ffordd o gwbl, ac mae hynny yn ffurfio rhan o sail yr hyn yr ydym ni'n ei ddweud heddiw. Ond gobeithio y bydd y Ceidwadwyr yn cefnu ar arfer oes ac yn edrych tuag at ddyfodol cadarnhaol ar gyfer llywodraeth leol yng Nghymru. Rwy'n gobeithio y byddant yn rhan o'r broses hon—nid ydyn nhw wedi bod hyd yn hyn, ond rwy'n gobeithio y byddant yn gwneud hynny. A gadewch imi bwysleisio eto, Llywydd, proses Papur Gwyrdd yw hon. Nid terfyn sgwrs; mae'n ddechrau sgwrs. Rwyf eisiau clywed, a byddaf yn ceisio mynd ati'n rhagweithiol i glywed, nid yn unig yr hyn y mae pobl wedi ei ddweud am y cynigion a wnaf yn y ddogfen hon, yn y Papur Gwyrdd hwn, ond cynigion y mae eraill yn dymuno eu gwneud yn ogystal â'r cynigion sydd ganddyn nhw i rymuso awdurdodau lleol, cynigion sydd ganddyn nhw i wneud llywodraeth leol yn fwy cadarn a mwy pwerus yn y dyfodol, cynigion sydd ganddynt er mwyn datganoli mwy o bwerau o'r lle hwn i lywodraeth leol ledled Cymru, cynigion sydd ganddyn nhw i wella'r modd y caiff gwasanaethau eu darparu, a chynigion sydd ganddyn nhw er mwyn cryfhau a grymuso atebolrwydd democrataidd a'n dadleuon democrataidd lleol ledled Cymru. Mor wahanol i'r Ceidwadwyr, pryd bynnag y gofynnir y cwestiynau anodd, y cyfan a glywn yw distawrwydd byddarol.
Ges innau, fel yr Ysgrifennydd Cabinet, fy magu mewn cartref ble roedd fy nau riant yn gweithio i gyngor lleol, yn darparu gwasanaethau lleol i bobl a phlant yng Ngwynedd. Rydw i wedi bod yn gynghorydd cymuned ac yn gynghorydd sir, ac rwyf yn rhannu barn yr Ysgrifennydd Cabinet ynglŷn â phwysigrwydd llywodraeth leol. Dyma'r rhwyd sy'n ceisio diogelu ein pobl a'n cymunedau mwyaf bregus. Mae'r dasg yn mynd yn gynyddol anodd wrth i bolisïau llymder frathu, ac mae gen i'r parch mwyaf i'r gwaith sy'n cael ei gyflawni gan ein cynghorau lleol ar draws Cymru.
Felly, beth yn y byd sydd yn mynd ymlaen yn rhengoedd y Llywodraeth hon? Heddiw, rydym ni'n cael cadarnhad o dro u-bedol pellgyrhaeddol ynglŷn â dyfodol ein cynghorau. Wedi dwy flynedd o fynd i un cyfeiriad dan arweinyddiaeth Mark Drakeford, wele Ysgrifennydd Cabinet newydd yn dod â Phapur Gwyrdd gerbron sydd yn dro pedol syfrdanol. Mae'r saga hon—yn wir, y ffars hon—yn gofyn cwestiynau sylfaenol am allu'r Llywodraeth hon i lywodraethu yn effeithiol, ac yn gofyn cwestiynau sylfaenol am yr arweinyddiaeth bresennol.
Fe gofiwch chi ym Mehefin 2015 cafwyd cyhoeddiad gan Leighton Andrews, y Gweinidog llywodraeth leol ar y pryd, a oedd yn cynnig creu wyth neu naw awdurdod lleol allan o'r 22 yng Nghymru. Fe gofiwch chi'r storm o brotest a ddaeth yn sgîl hynny, ac, erbyn cyhoeddi maniffesto Llafur, cyn etholiadau Cynulliad 2016, roedd hynny wedi mynd i'r gwellt—nid oedd yna ddim ymrwymiad i'r nifer o gynghorau yr hoffai Llafur eu gweld yn cael eu creu. Ac meddai Unison ar y pryd:
Like the Cabinet Secretary, I was brought up in a home where both my parents worked for a local council, providing local services to children and adults in Gwynedd. I’ve been a community councillor and a county councillor, and I share the Cabinet Secretary’s view on the importance of local government. This is the safety net that safeguards our most vulnerable people and communities. The task is becoming increasingly difficult as the austerity policies bite, and I have the utmost respect for the work undertaken by our local councils across Wales.
Therefore, what on earth is going on in this Government’s ranks? Today, we received confirmation of a far-reaching u-turn on the future of our councils. After two years of going in one direction under the leadership of Mark Drakeford, we see a new Cabinet Secretary bringing a Green Paper forward that is a substantial and shocking u-turn. This saga—indeed, this farce—poses fundamental questions of the ability of this Government to govern effectively, and poses fundamental questions of the current leadership of the Government.
You will recall in July 2015 that there was an announcement by Leighton Andrews, the Minister for local government at that time, that proposed the creation of eight or nine local authorities from the 22 we currently have. You’ll recall the storm of protest that emerged from that, and, by the time of the publication of the Labour manifesto before the 2016 Assembly, that had been ditched. There was no commitment to that number of councils or, indeed, any number of councils that Labour would want to create. Unison said at that time:
'We are in a state of limbo...the workforce is anxious and fearful of the future.'
Rydym mewn cyflwr o ansicrwydd... mae'r gweithlu yn bryderus ac yn ofni'r dyfodol.
Fe gollodd Leighton Andrews ei sedd yn y Rhondda ym Mai 2016, yn sgîl buddugoliaeth swmpus fy ffrind Leanne Wood, arweinydd Plaid Cymru. Daeth Mark Drakeford yn Ysgrifennydd Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ac roedd yna gynigion newydd ar y bwrdd. Roedd uno cynghorau, drwy Ddeddf, wedi mynd, ac roedd rhanbartholi mandadol o rai gwasanaethau yn opsiwn canolog i weledigaeth Drakeford. A dyma ni, bron i dair blynedd yn ddiweddarach, ac o dan oruchwyliaeth Ysgrifennydd Cabinet newydd eto—y trydydd Ysgrifennydd Cabinet Llywodraeth Leol mewn tair blynedd. A dyma ni, yn ôl i fap tebyg iawn i un Leighton Andrews. Roedd ganddo fo wyth neu naw cyngor newydd; heddiw, 10 cyngor newydd sydd ar y bwrdd.
Felly, mi hoffwn i ofyn: pam fydd uno cynghorau yn mynd i ddenu cefnogaeth y tro yma pan fethwyd y tro diwethaf? A fedrwch chi gadarnhau bod yr amserlen yn opsiwn 2 yn golygu bod gan gynghorau tan 2027 i uno? Rydw i'n meddwl bod Janet Finch-Saunders wedi gofyn y cwestiwn, ond wnes i ddim clywed yr ateb. Roedd Mark Drakeford wedi gwarantu na fyddai yna newid am 10 mlynedd. Eisoes, rydw i'n cael negeseuon yn gofyn am gadarnhad o hynny, felly mi fuaswn i'n falch iawn petaech chi'n gallu cadarnhau hynny. Ynglŷn â'r pwerau newydd a fydd yn cael eu datganoli i'r cynghorau newydd yma, beth fydd y pwerau yma? Ac a fydd yna gyllid yn mynd efo'r pwerau hynny? Ac yn olaf, a fydd eich Llywodraeth yn gwneud dadansoddiad o faint fydd yr opsiwn o uno cynghorau yn ei gostio?
I gloi, mae yna dri pheth yn glir. Unwaith eto, mae llywodraeth leol mewn limbo. Unwaith eto, mae gweithwyr yn ansicr am eu dyfodol. Unwaith eto, rydym ni'n mynd rownd a rownd mewn cylchoedd yn ailgylchu cynigion, yn ailgychwyn sgwrs sydd wedi ei chynnal yn aflwyddiannus o'r blaen, a dim arwydd o gynnydd o du'r Llywodraeth aneffeithiol yma.
Leighton Andrews lost his seat in Rhondda in May 2016, given the substantial victory of my friend Leanne Wood, the leader of Plaid Cymru. Mark Drakeford became Cabinet Secretary for Finance and Local Government, and there were new proposals on the table. Merging councils through legislation had been scrapped, and mandatory regionalisation of certain services was a central option to the Drakeford vision. And here we are, almost three years later, and under the stewardship of a new Cabinet Secretary yet again—the third Cabinet Secretary for local government in three years. And we are back to a map very similar to the Leighton Andrews map. He had eight or nine new councils; today, we have 10.
Therefore, I would like to ask: why will council mergers attract support this time when it failed last time to do so? Can you confirm that the timetable in option 2 would mean that councils will have until 2027 to merge? I think Janet Finch-Saunders asked that question, but I didn’t hear any response to it. Mark Drakeford had guaranteed that there wouldn’t be change for 10 years. I’m already receiving messages asking for confirmation of that, so I would be grateful if you could confirm that. In terms of the new powers to be devolved to these new councils, what will those powers be? And will funding follow those new powers? Finally, will your Government carry out an analysis of how much the option of merging councils will cost?
To conclude, there are three things that have become clear. Once again, local government is in limbo. Once again, staff are uncertain about their own futures. And once again, we’re going round and round in circles recycling proposals and restarting conversations that have been held unsuccessfully in the past, and there is no sign of progress from this ineffective Government.
Rydw i'n dal yn mynd i fod yn cymryd fy optimism ymlaen gyda'r math o atebion rydym ni'n eu cael, achos beth rydw i'n clywed gan y llefarydd Plaid Cymru yw ailadrodd hanes; araith hanesyddol, ond ddim yn cynnig unrhyw syniadau newydd. Dyna beth nad ydym ni'n gweld yn y drafodaeth yma. Nid oes un o'r gwrthbleidiau rydym ni wedi clywed ganddyn nhw yn barod—nid oes ganddyn nhw unrhyw syniadau o gwbl am sut rydym ni'n mynd i symud ymlaen.
A gaf i ddweud hyn? A gaf i ddweud hyn yn glir? Rydw i wedi bod yn siarad gydag arweinwyr cyngor ar draws Cymru, yn cynnwys arweinwyr Plaid Cymru, ac a gaf i ddweud hyn wrthych chi: nid oes neb sydd yn mynd i ddweud eu bod nhw'n hapus gyda'r sefyllfa bresennol ac yn credu bod y strwythur presennol yn gynaliadwy yn y dyfodol? Ac mae'n rhaid i fi wynebu hynny. Mae'n rhaid i fi wynebu hynny. Mae'n bosibl i chi edrych yn ôl i'r etholiadau diwethaf, ond mae'n rhaid i fi edrych i'r dyfodol, ac mae'n rhaid i fi edrych ymlaen, ac mae'n rhaid i fi meddwl amboutu'r math o strwythur a fydd yn rhoi sicrwydd i'r gweithwyr cyngor ac i'r bobl sy'n derbyn y gwasanaethau lleol.
Nid yw hi'n ddigonol, felly, i beidio â chymryd rhan yn y drafodaeth yna amboutu'r dyfodol. Fe wnaf i ddweud hyn wrthych chi: rydw i eisiau chwilio am gytundeb gyda llywodraeth leol. Nid ydw i eisiau gwthio newid trwyddo oni bai bod yna gefnogaeth am hynny. Rydw i eisiau treulio amser yn cael y sgyrsiau yma. Rydw i eisiau treulio amser yn arwain y drafodaeth yma. Rydw i eisiau cael y math yma o drafodaeth ar draws Cymru i sicrhau ein bod ni yn cael cytundeb yn y pen draw, so bod yna gytundeb ar y ffordd ymlaen. Ac rydw i'n fodlon buddsoddi amser i wneud hynny, ac rydw i'n fodlon buddsoddi adnoddau, fel Llywodraeth, i sicrhau ein bod ni yn cael y cytundeb yna. Ond, mae'n rhaid i ni hefyd gael arweinyddiaeth. Mae'n rhaid i ni hefyd gael arweinyddiaeth, ac nid yw hi'n ddigonol i edrych yn ôl. Pan rydych chi'n trio arwain, mae'n rhaid i chi edrych o'ch blaen chi.
Rydw i'n trafod ar hyn o bryd y math o bwerau y gallem ni eu trosglwyddo i lywodraeth leol, ac mi fyddaf i'n gwneud datganiad ar hynny pan rydw i mewn sefyllfa i wneud hynny. Mae'r Aelod yn gofyn a fydd cyllid ar gyfer y pwerau newydd yma. Wrth gwrs, mae rhai o'r pwerau yma yn gallu codi eu cyllid eu hunain. Mae'n dibynnu ar sut mae llywodraeth leol yn defnyddio'r pwerau newydd. Felly, rydw i eisiau edrych ar sut rydym ni'n creu pecyn gwahanol, newydd ar gyfer llywodraeth leol, ac rydw i'n mynd i chwilio am gytundeb gyda llywodraeth leol. Ond, rydw i'n mynd i sicrhau bod y cytundeb yma yn gytundeb gydag uchelgais—uchelgais ar gyfer lywodraeth leol, uchelgais ar gyfer y dyfodol, ac uchelgais am beth rydym ni'n gallu gwneud fel gwlad.
I’m still going to be continuing with my optimism with the kinds of questions that we’re having, because what I hear from the spokesperson for Plaid Cymru is a reiteration of history; a historic argument, but without offering any new ideas. That’s what we’re not seeing in this. None of the opposition parties that we’ve heard from already have any ideas at all about how we’re going to move forward.
So, may I say this very clearly? I have been talking to council leaders the length and breadth of Wales, including Plaid Cymru leaders, and I’m going to tell you this: nobody is going to say that they’re content with the current situation and feel that the current structures are sustainable for the future. And I have to face that. I have to face that. It is possible for you to look back to past elections, but I have to look to the future; I have to look forward and think about the kinds of structures that will give a certainty for council staff and for the people who use local services.
It’s not enough not to take part in this debate about the future. And I’ll say this: I want to seek agreement with local government. I don’t want to push change through unless there’s support for it. I want to spend time having these discussions. I want to spend time leading this debate. I want to have the kind of debate across Wales to ensure that we do get that agreement, ultimately, so that there is agreement on the way forward. And I’m willing to invest time to do that. I’m willing to invest the resources, as a Government, to ensure that we do get that agreement. But we also have to have leadership. We have to have that leadership, and it’s not enough to look back. When you’re trying to lead, you have to look forward.
I’m having discussions at the moment about the kinds of powers that we can transfer to local government, and I will be making a statement on that when I’m in a situation to do so. The Member asks whether funding will be available for these new powers. Well, of course, some of these powers can draw their own funds. It depends how the local authorities use these new powers. So, I want to look at how we put together a new package for local government and I’m going to be seeking agreement with local government. But, I’m going to ensure that this agreement is an agreement that is an ambitious one—ambitious for local government, ambitious for the future and ambitious for what we can do as a nation.
Thank you for your statement, Cabinet Secretary. I know that you are very well aware of my very deep concerns about the impact of attempting a major restructure of local government during a time of austerity, and can I take this opportunity to remind the Cabinet Secretary that in the last Assembly, Torfaen submitted a proposal for a voluntary merger, which was declined? So, there is absolutely no shortage of willingness to collaborate in Torfaen. I do have some questions. My priority is to get through these years of austerity while trying to secure the best possible public services. Now, we know that services are under stress, but can I ask the Cabinet Secretary: where is the evidence that this is because of structure, rather than the impact of austerity and growing demand, neither of which will be stemmed by reorganisation? Can I ask what the Welsh Government's estimates—? I'm assuming that the Green Paper has been costed. What are the costs of reorganisation, and how will it be paid for, given the current shortage of resources? And would you agree with me, Cabinet Secretary, that the city deals and other joint working show that, with negotiation and perseverance, regional working can, indeed, make an impact?
Diolch i chi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n gwybod eich bod yn ymwybodol iawn o'm pryderon dwfn iawn i am effaith ceisio ailstrwythuro llywodraeth leol ar raddfa eang yn ystod cyfnod o gyni. A gaf i achub ar y cyfle hwn i atgoffa Ysgrifennydd y Cabinet bod Torfaen yn y Cynulliad diwethaf wedi cyflwyno cynnig ar gyfer uno gwirfoddol, a gafodd ei wrthod? Felly, does dim diffyg parodrwydd o gwbl i gydweithio yn Nhorfaen. Mae gennyf rai cwestiynau. Fy mlaenoriaeth yw goroesi'r blynyddoedd hyn o gyni gan geisio sicrhau'r gwasanaethau cyhoeddus gorau posib. Nawr, rydym yn gwybod bod gwasanaethau dan straen, ond a gaf i ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet: ble mae'r dystiolaeth bod hyn oherwydd strwythur, yn hytrach nag effaith cynni a galw cynyddol, na fydd lliniaru ar y naill na'r llall drwy ad-drefnu? A gaf i ofyn beth yw amcangyfrifon Llywodraeth Cymru—? Rwy'n tybio bod y Papur Gwyrdd wedi ei gostio. Beth yw costau ad-drefnu, a sut y telir amdano, o ystyried y prinder adnoddau presennol? A ydych chi'n cytuno â mi, Ysgrifennydd y Cabinet, fod y bargeinion dinesig a chydweithio o fathau eraill yn dangos, gyda negodi a dyfalbarhad, y gall gweithio rhanbarthol, yn wir, gael effaith?
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Yes, regional working is a crucial and critical part of what we're doing. This is not an either/or, if you like. This is about creating the units of governance with the capacity and the strategic ability to empower and to drive forward regional working. You and I both supported the proposed merger of Torfaen and Blaenau Gwent in the previous Assembly, and I think you and I both spoke in favour of that at the time. We certainly both met our respective council leaders at the time, and we certainly did provide support to them in taking that forward. I think we both share a disappointment that it didn't happen at that time, and certainly that's what I will be seeking to do now.
In answer to the previous question from the Plaid Cymru spokesperson, I hope I was very, very clear that what I'm seeking to do here is to seek agreement on how we take these matters forward. It's not simply to establish a process through this Green Paper today and then simply choose one of those options. It is to establish the debate, create a framework for that debate, create the opportunity for that discussion, and then, on our agreed proposals, which we will discuss at the end of this process, take that forward to legislation. Now, at the moment, we're not in that position. We're not in the position to actually give you some of the detailed answers that you've asked for, because we haven't taken that decision. What I don't want to do—and this is what I really don't want to do this afternoon—is to end a conversation with the conclusions of that conversation. What I want to do today is to begin that conversation and look for not just a debate on the options that I am making here—what I'm proposing here in this Green Paper—but if there is a plan that comes from either Torfaen, Blaenau Gwent or elsewhere, then let me say: I'm very, very happy to consider that. The consideration that we will be giving to these matters isn't limited to the three proposals in the Green Paper. It isn't limited to a single proposal or a number of proposals. What it is is an opportunity for people to come forward with those proposals, to come forward with those ideas, to be creative in exactly the way that the Member for Torfaen suggests local government has been creative in its approach to city deals and regional working in other ways. This is an opportunity to have that debate—that wider debate, that positive debate, that creative debate, that rich debate—and what I don't want to do today is to either finish that debate, close that debate down or limit that debate.
Ydy, mae gweithio rhanbarthol yn rhan hanfodol a phwysig o'r hyn yr ydym yn ei wneud. Nid y naill neu'r llall mohono, os mynnwch chi. Mae hyn yn ymwneud â chreu'r unedau llywodraethu gyda'r capasiti a'r gallu strategol i rymuso ac i sbarduno gweithio rhanbarthol. Roeddech chi a minnau yn cefnogi uno arfaethedig Torfaen a Blaenau Gwent yn y Cynulliad blaenorol, ac rwy'n credu y gwnaethoch chi a minnau siarad o blaid hynny ar y pryd. Yn sicr, gwnaeth y ddau ohonom ni gyfarfod arweinwyr ein priod gynghorau ar y pryd, ac yn sicr rhoddwyd cymorth iddyn nhw fwrw ymlaen â hynny. Rwy'n credu bod y ddau ohonom yn rhannu'r siom na ddigwyddodd hynny ar y pryd, ac yn sicr mae hynny'n rhywbeth y byddaf yn ceisio ei wneud yn awr.
Wrth ateb y cwestiwn blaenorol gan lefarydd Plaid Cymru, rwy'n gobeithio y bûm yn eglur iawn, iawn mai'r hyn yr wyf yn ceisio ei wneud yma yw ceisio cael cytundeb ar sut i ddatblygu'r materion hyn. Nid yw'n golygu sefydlu proses drwy'r Papur Gwyrdd hwn heddiw ac yna ddewis un o'r posibiliadau hynny. Mae'n ymwneud â sefydlu'r drafodaeth, creu fframwaith ar gyfer y drafodaeth honno, creu cyfle ar gyfer y drafodaeth honno, ac yna, o ran y cynigion y cytunwn ni arnyn nhw, y byddwn yn eu trafod ar ddiwedd y broses hon, byddwn yn datblygu'r rheini yn ddeddfwriaeth. Nawr, ar hyn o bryd, dydyn ni ddim yn y sefyllfa honno. Dydyn ni ddim yn y sefyllfa mewn gwirionedd i roi ichi rai o'r atebion manwl yr ydych chi wedi gofyn amdanynt, oherwydd dydyn ni ddim wedi gwneud y penderfyniad hwnnw. Yr hyn nad wyf i eisiau ei wneud—a dyma'r hyn nad wyf i eisiau ei wneud o gwbl y prynhawn yma—yw terfynu sgwrs gyda chasgliadau'r sgwrs honno. Yr hyn yr wyf eisiau ei wneud heddiw yw dechrau'r sgwrs honno a chael trafodaeth nid yn unig ynglŷn â'r dewisiadau yr wyf yn eu cynnig yn y fan yma—yr hyn yr wyf yn ei gynnig yma yn y Papur Gwyrdd hwn—ond os daw cynllun gan Torfaen, Blaenau Gwent neu rywle arall, yna gadewch i mi ddweud: rwy'n hapus iawn, iawn i ystyried hynny. Nid yw'r ystyriaeth y byddwn yn ei rhoi i'r materion hyn yn gyfyngedig i'r tri chynnig yn y Papur Gwyrdd. Nid yw'n gyfyngedig i un cynnig neu i nifer o gynigion. Cyfle yw hwn i bobl gyflwyno'r cynigion hynny, cyflwyno'r syniadau hynny, a bod yn greadigol yn union fel mae'r Aelod dros Torfaen yn awgrymu y bu llywodraeth leol yn greadigol yn y ffordd yr aeth i'r afael â'r bargeinion dinesig a gweithio rhanbarthol mewn ffyrdd eraill. Mae hwn yn gyfle i gael y drafodaeth honno—y drafodaeth ehangach honno, y drafodaeth gadarnhaol honno, y drafodaeth greadigol honno, y drafodaeth gyfoethog honno, a'r hyn nad wyf i eisiau ei wneud heddiw yw gorffen y drafodaeth honno, terfynu'r drafodaeth honno neu gyfyngu ar y drafodaeth honno.
Thanks to the Minister for today's statement, and also for the briefing earlier today. The Welsh Government's proposed local government reforms have been long in the making, as we've heard from other contributors, and yes, we are on the third Minister who has now worked on them. So, the current Minister has inherited a difficult issue, and I think that most of the players in local government in Wales will probably be relieved, to some extent, that we've got to this point today—that is, we now have a map of the proposed councils. Because what most council leaders want is some measure of certainty for their sector in the coming years. So, although we are moving to a Green Paper, so things can still change, and are subject to consultation, hopefully we will soon know what the final map of the Welsh councils will look like. Now, that is not to say there won't be controversy over which councils we do end up with. Janet raised the issue earlier today of possible political fixing. Now, I won't use the same term, but we know that's always a possibility when boundaries change. But I think there are genuine concerns that are always likely to arise from this kind of reorganisation.
For instance, residents in largely rural Monmouthshire may well have genuine concerns about the proposed merger with the two eastern valleys councils of Torfaen and Blaenau Gwent. There may be concern too in the Vale of Glamorgan about the proposed merger with Cardiff—a major problem there being that Cardiff is an expanding city in population terms, and the planners in Cardiff would dearly love to get their hands on the remaining green fields in the Vale. But, many people living in the Vale may not wish for that quite so ardently. I'm sure there are other issues that you'll have to deal with, Minister.
RCT is a big council as it is—this is another issue—in terms of its electorate. I think we did have an inkling that a merger with Merthyr may well have been on the cards, given that a lot of the services are already shared between the two. But throwing Bridgend into the mix as well did come as something of a surprise. So, I'm sure there will be many controversies going forward. We know that there is going to be contention. So, what I do ask today is: your figure of 10 councils—is that firmly settled in your mind? What if, for instance, there is a strong lobby from various quarters for, let's say, 12 rather than 10? Would you still fairly consider those kinds of representations?
There is also the issue of voluntary mergers. You still leave some leeway for mergers to take place on a voluntary basis. But, of course, the problem with that, as we heard earlier, is that when was proposed by your predecessor but one, he then threw out all of the voluntary mergers that the councils came up with. So, how much leeway are you going to give for proposals for voluntary mergers that don't fit in with the map that you've put forward so far?
Reginal working—Lynne Neagle raised that. You cited the importance of regional working yourself in today's statement, and I think we need to encourage regional working. I know that there is some good practice going on in the use of regional working, driven by financial imperatives. We know there's a lot of stuff going on in south-east Wales where they are using shared services. Now, is it your plan—. We know that you have gone away from this comment of mandatory regional working, which Mark Drakeford was very keen to use. He kept using the term 'mandatory'. You're not using that anymore. So, how are you going to drive forward the idea of regional working? Also, once you have your councils—whether it be 10 or 12 or however many—will you still be encouraging regional working beyond the parameters of one council? Will you still be encouraging, for instance, Gwent-wide regional working, which I understand is happening in some cases at the moment? Thank you. Diolch yn fawr iawn.
Diolch i'r Gweinidog am y datganiad heddiw, a hefyd am y sesiwn wybodaeth yn gynharach heddiw. Bu'r diwygiadau y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu eu gwneud i lywodraeth leol yn yr arfaeth yn hir, fel yr ydym ni wedi clywed gan gyfranwyr eraill, ac ie, dyma'r trydydd Gweinidog sydd bellach wedi gweithio arnynt. Felly, mae'r Gweinidog presennol wedi etifeddu mater anodd, ac rwy'n credu y bydd y rhan fwyaf o bobl mewn llywodraeth leol yng Nghymru yn teimlo rhyddhad, i ryw raddau, ein bod wedi cyrraedd y sefyllfa hon heddiw—hynny yw, bellach mae gennym ni fap o gynghorau arfaethedig. Yr hyn y mae'r rhan fwyaf o arweinyddion cyngor ei eisiau yw rhywfaint o sicrwydd ar gyfer eu sector yn y blynyddoedd i ddod. Felly, er bod gennym ni bellach Bapur Gwyrdd, gall pethau newid o hyd, ac maen nhw'n amodol ar ymgynghori, a gobeithio y byddwn cyn bo hir yn gwybod sut y bydd y map terfynol o gynghorau Cymru yn edrych. Nawr, nid yw hynny'n golygu na fydd dadlau ynglŷn â pha gynghorau fydd gennym ni yn y pen draw. Crybwyllodd Janet yn gynharach heddiw y posibilrwydd o gastiau gwleidyddol. Nawr, ni wnaf i ddefnyddio'r un term, ond gwyddom fod hynny bob amser yn bosib pan fydd ffiniau yn newid. Ond rwy'n credu bod pryderon gwirioneddol sydd bob amser yn debygol o ddeillio o'r math hwn o ad-drefnu.
Er enghraifft, efallai y bydd gan drigolion yn Sir Fynwy, sy'n wledig i raddau helaeth, bryderon dilys ynghylch y cynnig arfaethedig i uno gyda dau gyngor yn y Cymoedd dwyreiniol, sef Torfaen a Blaenau Gwent. Efallai fod pryder hefyd ym Mro Morgannwg am y cynnig i uno â Chaerdydd—problem fawr yw bod Caerdydd yn ddinas sy'n ehangu o ran poblogaeth, a byddai cynllunwyr yng Nghaerdydd wrth eu bodd yn meddiannu'r caeau gwyrdd sy'n weddill yn y Fro. Ond, efallai na fydd llawer o bobl sy'n byw yn y Fro yr un mor awyddus. Rwy'n siŵr bod materion eraill y bydd yn rhaid i chi ymdrin â nhw, Gweinidog.
Mae Rhondda Cynon Taf yn gyngor mawr fel y mae—mae hwn yn fater arall—o ran ei etholwyr. Rwy'n credu bod gennym ni ryw syniad y gallai uno â Merthyr o bosib fod yn ddewis, o gofio bod y ddau gyngor eisoes yn rhannu llawer o wasanaethau. Ond roedd taflu Pen-y-bont i'r cymysgedd hefyd yn syndod braidd. Felly, rwy'n siŵr y bydd llawer o ddadleuon yn y dyfodol. Gwyddom y bydd sawl cynnen. Felly, yr hyn yr wyf i yn ei ofyn heddiw yw: eich ffigur o 10 cyngor—a yw hynny wedi ei bennu yn bendant yn eich meddwl? Beth os, er enghraifft, y ceir lobi gref o amrywiol gyfeiriadau ar gyfer, gadewch i ni ddweud, 12 yn hytrach na 10? A fyddech chi'n dal i roi ystyriaeth deg i'r mathau hynny o sylwadau?
Ceir hefyd y mater o drefniadau uno gwirfoddol. Rydych chi'n dal i adael rhywfaint o ryddid i'r uno ddigwydd yn wirfoddol. Ond, wrth gwrs, y broblem gyda hynny, fel y clywsom yn gynharach, yw pan gynigiwyd hynny gan eich rhagflaenydd ond un, gwrthododd yr holl uniadau gwirfoddol hynny a gynigiwyd gan y cynghorau. Felly, faint o ryddid a rowch chi i gynigion ar gyfer uno gwirfoddol nad ydyn nhw'n cyd-fynd â'r map yr ydych chi wedi ei gyflwyno yma?
Gweithio rhanbarthol—crybwyllodd Lynne Neagle hynny. Fe wnaethoch chi nodi eich hun yn y datganiad heddiw pa mor bwysig yw gweithio rhanbarthol, ac rwy'n credu bod angen inni annog gweithio rhanbarthol. Rwy'n gwybod fod rhywfaint o arfer da yn digwydd o ran gweithio'n rhanbarthol, wedi'i seilio ar reidrwydd ariannol. Gwyddom fod llawer o bethau yn digwydd yn y de-ddwyrain lle maen nhw'n rhannu gwasanaethau. Nawr, ai eich cynllun yw—. Gwyddom eich bod wedi ymbellhau oddi wrth y sylw hwn o weithio rhanbarthol gorfodol, yr oedd Mark Drakeford yn awyddus iawn i'w ddefnyddio. Roedd yn defnyddio'r term 'gorfodol' o hyd. Nid ydych chi'n defnyddio hynny mwyach. Felly, sut ydych chi'n mynd i hyrwyddo'r syniad o weithio rhanbarthol? Hefyd, pan fo gennych chi eich cynghorau—boed hynny'n 10 neu 12 neu ba nifer bynnag—a fyddwch chi'n dal yn annog gweithio rhanbarthol y tu hwnt i ffiniau un cyngor? A fyddwch chi'n parhau i annog, er enghraifft, gweithio rhanbarthol drwy Went gyfan, y deallaf sy'n digwydd mewn rhai achosion ar hyn o bryd? Diolch. Diolch yn fawr iawn.
I will say that the map is an indicative map, which gives indications of the direction that we would like to travel in. But, certainly, if strong cases are made, I certainly would be very prepared to look at all those cases, as I've said in answer to previous questions. This is a Green Paper process, where we are happy to consider all different proposals that will be made from any different source in order to look positively at how we can strengthen and empower local government.
I would say that I'd be very disappointed if the representatives of Monmouthshire suddenly found it so difficult to live with myself and the representative for Torfaen. You know, I was born in Monmouthshire in the 1960s—in Tredegar—and Monmouthshire as a concept goes back to the Act of Union. So, we have, over the last 500 years, gained a certain familiarity with ourselves, which I hope we haven't lost in the last 20 years. So, certainly, it's something that we have sought to recognise in the way that we are trying to bring people together. But, I have to say to the Member that everything we are proposing today is about beginning a conversation and not concluding one.
But the point that the Member makes about regional working is crucial. It's absolutely crucial. There are certain things where I think we need to be very clear in what our approach is. I don't wish to see any new authority crossing a health board or a police boundary. I think that makes sense in terms of a coherence of service delivery and in terms of regional working. The purpose of this proposed reform isn't an either/or—regional working or a different structure. It is in order to de-complexify, if you like, and in order to strengthen regional working. Many of us have had conversations, particularly those of us who represent the south Wales Valleys, about the complexity of some of our structures today, about the complexity of decision making. And what we want to be able to do is to have governance of a size that is appropriate to a country of 3 million people. What that enables us to do is to create structures that have the power to then deliver regional working in a more profound way, to have a capacity to think and to act strategically within a regional footprint, and to work alongside colleagues in order to deliver either the services or the strategic economic development that they want to see.
So, this is about not simply drawing lines on a map, it is about how we empower local government and how we strengthen local government in order to provide a more robust structure for the future.
Fe wnaf i ddweud bod y map yn fap dangosol, sy'n rhoi arwyddion o'r llwybr yr hoffem ni ei ddilyn. Ond, yn sicr, os gwneir achosion cryf, byddwn yn barod iawn i ystyried yr holl achosion hynny, fel yr wyf i wedi dweud mewn ateb i gwestiynau blaenorol. Mae hon yn broses Papur Gwyrdd, lle rydym yn hapus i ystyried yr holl gynigion gwahanol a wneir o unrhyw ffynhonnell wahanol er mwyn edrych yn gadarnhaol ar sut y gallwn ni gryfhau a grymuso llywodraeth leol.
Byddwn yn dweud y byddwn yn siomedig iawn pe byddai cynrychiolwyr Sir Fynwy yn sydyn yn ei chael hi mor anodd i fyw gyda fi a chynrychiolydd Torfaen. Wyddoch chi, cefais fy ngeni yn Sir Fynwy yn y 1960au—yn Nhredegar —ac mae Sir Fynwy fel cysyniad yn mynd yn ôl i'r Ddeddf Uno. Dros y 500 mlynedd diwethaf, rydym wedi dod i adnabod ein hunain yn bur dda, a gobeithio nad ydym wedi ei golli yn yr 20 mlynedd diwethaf. Felly, yn sicr, mae'n rhywbeth yr ydym ni wedi ceisio ei gydnabod yn y ffordd yr ydym ni'n ceisio dod â phobl ynghyd. Ond mae'n rhaid imi ddweud wrth yr Aelod bod popeth yr ydym yn ei gynnig heddiw yn ymwneud â dechrau sgwrs ac nid dod â sgwrs i ben.
Ond mae'r pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud ynghylch gweithio rhanbarthol yn hanfodol. Mae'n gwbl hanfodol. Mae yna rai pethau lle rwy'n credu bod angen inni fod yn glir iawn yn ein dull o weithredu. Nid wyf yn dymuno gweld unrhyw awdurdod newydd yn croesi ffiniau bwrdd iechyd neu awdurdod heddlu. Rwy'n credu bod hynny'n gwneud synnwyr o ran cysondeb darparu gwasanaethau ac o ran gweithio rhanbarthol. Nid diben y cynnig diwygio yw naill ai un peth neu'r llall—gweithio rhanbarthol neu strwythur gwahanol. Y diben yw dad-gymhlethu pethau, os mynnwch chi, ac er mwyn atgyfnerthu gweithio rhanbarthol. Mae llawer ohonom wedi cael sgyrsiau, yn enwedig y rhai ohonom sy'n cynrychioli Cymoedd y De, ynghylch cymhlethdod rhai o'n strwythurau heddiw, ynghylch cymhlethdod y broses o wneud penderfyniadau. A'r hyn yr ydym ni eisiau ei wneud yw cael dull o lywodraethu sy'n briodol i wlad o 3 miliwn o bobl. Mae hynny yn ein galluogi ni i greu strwythurau sydd â'r grym i allu gweithio'n rhanbarthol mewn ffordd fwy dwys, i fod â'r gallu i feddwl ac i weithredu'n strategol o fewn ffiniau rhanbarthol, ac i weithio ochr yn ochr â chydweithwyr er mwyn sicrhau naill ai y gwasanaethau neu'r datblygiad economaidd strategol y maent eisiau eu gweld.
Felly, nid diben hyn yw gwneud dim byd amgenach na thynnu llinellau ar fap, mae'n ymwneud â sut yr ydym ni'n grymuso llywodraeth leol a sut y gallwn ni gryfhau llywodraeth leol er mwyn darparu strwythur mwy cadarn ar gyfer y dyfodol.
Cabinet Secretary, it won't surprise you that I remain opposed to a merged Pembrokeshire and to forcing it back into a Dyfed model, because I remain of the view that that will lead to further centralisation of services away from Pembrokeshire. Now, I appreciate that today's Green Paper is looking to explore the approach that should be taken by the Welsh Government, which includes a single comprehensive merger programme, and I presume from that option that it would result in the Welsh Government forcing mergers if that option is adopted.
It's quite clear from the people that I represent that there is no appetite to merge Pembrokeshire back into a Dyfed model, especially given that Pembrokeshire County Council, from all parties, including your Labour colleagues on the council, just over two years ago voted in favour of a notice of motion, calling the reintroduction of the old Dyfed model unacceptable. In the circumstances, can you here, today, therefore reassure my constituents that you will not proceed with forced mergers, unless the proposals carry the will of the people that I represent?
Ysgrifennydd y Cabinet, ni fydd yn syndod ichi fy mod yn dal i wrthwynebu cyfuno Sir Benfro a'i gorfodi i fod yn rhan o fodel Dyfed unwaith eto, oherwydd rwyf yn dal o'r farn y bydd hynny'n arwain at ganoli pellach ar draul Sir Benfro. Nawr, rwy'n sylweddoli mai bwriad y Papur Gwyrdd heddiw yw ystyried sut y dylai Llywodraeth Cymru fynd ati, sy'n cynnwys rhaglen uno gynhwysfawr sengl, ac rwy'n tybio o'r dewis hwnnw mai'r canlyniad fyddai Llywodraeth Cymru yn gorfodi uno os mabwysiedir y dewis hwnnw.
Mae'n eithaf clir nad oes gan y bobl yr wyf i'n eu cynrychioli unrhyw awydd i uno Sir Benfro yn ôl i fodel Dyfed, yn enwedig o gofio bod Cyngor Sir Penfro, o bob plaid, gan gynnwys eich cyd-Aelodau Llafur ar y Cyngor, wedi pleidleisio ychydig dros ddwy flynedd yn ôl o blaid hysbysiad o gynnig, gan ddweud bod ailgyflwyno hen fodel Dyfed yn annerbyniol. Yn yr amgylchiadau hyn, a allwch chi yn y fan yma, heddiw, felly, sicrhau fy etholwyr na fyddwch yn bwrw ymlaen ag uno gorfodol, oni fydd y cynigion yn seiliedig ar farn y bobl yr wyf yn eu cynrychioli?
I'm aware of the strong feelings of the Member for Preseli. Let me say this: as I said in answer to previous questions, what I'm not going to do today is to announce my conclusions of this process. I don't think, in all fairness, you would expect or anticipate me saying that. What we are providing for is three options here, only one of which you've described in your question, and one of which, of course, wouldn't provide for any of those scenarios that you've drawn in your question.
But what I would say to you is: how do we protect public services? How do we protect public service workers? How do we devolve more power closer to home, away from this place? All issues that you've brought up over the years we've spent in this Chamber together, and where there's been broad and wide agreement—how do we do that in a way that guarantees robust local accountability as well as robust local decision making? And I don't think that you would necessarily disagree with any of those objectives, although I do understand the almost emotional commitment, if you like, to Pembrokeshire as a historic county of Wales. I would not want for one moment for these proposals to be interpreted as a threat to any of those historical identities—we hold them strong, and we quite rightly hold those identities strong. It is important that we recognise those. But the delivery of public services would be, under any model, a matter for a local authority in that area, and I would certainly encourage all local authorities to ensure that jobs and services are provided as close to the citizen as possible in whatever structure we finally conclude would be relevant for the future.
Rwy'n ymwybodol o deimladau cryf yr Aelod dros Breseli. Caniatewch imi ddweud hyn: fel y dywedais wrth ateb cwestiynau blaenorol, yr hyn nad wyf yn mynd i'w wneud heddiw yw cyhoeddi fy nghasgliadau o'r broses hon. Nid wyf yn credu, gyda phob tegwch, y byddech yn disgwyl neu yn tybio y buaswn yn dweud hynny. Yr hyn yr ydym yn ei gynnig yw tri dewis, yr ydych chi wedi disgrifio dim ond un ohonyn nhw yn eich cwestiwn, ac ni fyddai un ohonynt, wrth gwrs, yn darparu ar gyfer unrhyw un o'r posibiliadau hynny y gwnaethoch chi eu hamlinellu yn eich cwestiwn.
Ond yr hyn y byddwn yn ei ddweud wrthych yw: sut ydym ni'n gwarchod gwasanaethau cyhoeddus? Sut ydym ni'n diogelu gweithwyr y gwasanaethau cyhoeddus? Sut ydym ni'n datganoli mwy o bŵer i'n hardaloedd, ymhell o'r lle hwn? Yr holl faterion hynny yr ydych chi wedi eu crybwyll dros y blynyddoedd yr ydym ni wedi eu treulio yn y Siambr hon gyda'n gilydd, a lle bu cytundeb eang a helaeth—sut ydym ni'n gwneud hynny mewn ffordd sy'n gwarantu atebolrwydd lleol cadarn, yn ogystal â gwneud penderfyniadau cadarn yn lleol? Ac nid wyf yn credu y byddech chi o reidrwydd yn anghytuno ag unrhyw un o'r amcanion hynny, er fy mod i yn deall yr ymrwymiad emosiynol bron, os mynnwch chi, i Sir Benfro fel sir hanesyddol yng Nghymru. Ni fyddwn am eiliad eisiau i'r cynigion hyn gael eu dehongli fel bygythiad i unrhyw un o'r hunaniaethau hanesyddol hynny—rydym yn eu cofleidio'n dynn, ac mae'n gwbl briodol inni gofleidio'r hunaniaethau hynny yn dynn. Mae'n bwysig ein bod yn eu cydnabod. Ond byddai darparu gwasanaethau cyhoeddus, o dan unrhyw fodel, yn fater ar gyfer yr awdurdod lleol yn yr ardal honno, a byddwn yn sicr yn annog pob awdurdod lleol i sicrhau bod swyddi a gwasanaethau yn cael eu darparu mor agos i'r dinesydd â phosib ym mha strwythur bynnag y down i'r casgliad a fyddai'n berthnasol i'r dyfodol.
First of all, can I welcome devolution in Wales of more powers to local authorities? It's a movement away from the direction of travel over the last 45 years. Some people in here may remember when local authorities controlled the police, controlled water, controlled higher education, controlled further education, all of which have been taken off local government over the last 45 years. Quite often, a local government reorganisation seems like a good time to remove powers from a local authority. So, I very much welcome that.
Of course, we're overdue a local government reorganisation. We have one every 22 years, and we should have had one last year, shouldn't we, rather than this year, but that's the direction. And every time we have a local government reorganisation, we've got it right. This is the optimum way of running local government. We had it in 1973, when I was in school, when the counties and districts inside them were perfect, then we had, 'No, you need unitary authorities.' Now we know we need very large authorities.
Why does the Cabinet Secretary believe that larger bodies in local government are more efficient and effective than smaller ones? Can I ask: is he aware of the problems that Birmingham social services, for example, have had, which is the largest local authority in Britain, possibly the largest in Europe? What population and geographical size does he think is optimum? I ask that because Powys, apparently, with a population of approximately 132,000, is fine to be stand-alone, but Pembrokeshire, as Paul Davies mentioned, with 128,000, isn't. Carmarthenshire, with 180,000, isn't. I'm trying to get behind the logic of why, in some areas, we need very big authorities. Why do Swansea and Neath Port Talbot, which are both bigger than Powys, have to be merged? I've got no problem with them merging. I'm not sure we'll get a much better authority, and there'll be costs associated with it. And to the question that was asked earlier—[Inaudible.]—the cost of reorganisation will be approximately 5 per cent of the current net expenditure. That's what happened last time, and I don't see any reason why it shouldn't be the same this time.
We've created lots in Wales over the years—lots of large bodies within the public sector. That's been the direction of travel under Conservative Governments at Westminster, under Labour, under Labour and Plaid, under Labour and the Liberal Democrats in here. We've had fewer and fewer organisations, which tend to be larger and larger. Just a question—the Cabinet Secretary might not want to answer this—but does he believe that the larger organisations in Wales, the really big ones—and you can think of some now—and the all-Wales bodies, are performing so well that we need to have more larger bodies?
Yn gyntaf oll, a gaf i groesawu datganoli mwy o bwerau i awdurdodau lleol yng Nghymru? Mae'n ymbellhau o'r llwybr y buom yn ei dilyn yn ystod y 45 mlynedd diwethaf. Efallai y bydd rhai pobl yma yn cofio adeg pan oedd yr awdurdodau lleol yn rheoli'r heddlu, yn rheoli dŵr, yn rheoli addysg uwch, yn rheoli addysg bellach, bob un ohonynt wedi'u cymryd oddi ar lywodraeth leol yn ystod y 45 mlynedd diwethaf. Yn aml iawn, mae ad-drefnu llywodraeth leol yn ymddangos yn amser da i hawlio pwerau oddi ar awdurdodau lleol. Felly, rwy'n croesawu hynny'n fawr.
Wrth gwrs, mae'n hen bryd ad-drefnu llywodraeth leol. Rydym ni'n gwneud hynny bob 22 mlynedd, a dylem fod wedi gwneud hynny y llynedd, oni ddylem, yn hytrach na'r flwyddyn hon, ond dyna'r sefyllfa. A phob tro yr ydym wedi ad-drefnu llywodraeth leol, rydyn ni wedi gwneud hynny'n gywir. Dyma'r ffordd orau bosib o redeg llywodraeth leol. Gwnaed hynny ym 1973, pan oeddwn i yn yr ysgol, pan oedd y siroedd a'r rhanbarthau oddi mewn iddynt yn berffaith, ac fe gawson ni, 'Na, mae angen ichi gael awdurdodau unedol.' Nawr gwyddom fod angen inni gael awdurdodau mawr iawn.
Pam mae Ysgrifennydd y Cabinet yn credu bod cyrff mwy o faint mewn llywodraeth leol yn fwy effeithlon ac effeithiol na chyrff llai o faint? A gaf i ofyn: a yw'n ymwybodol o'r problemau y mae gwasanaethau cymdeithasol Birmingham, er enghraifft, wedi eu cael, sef yr awdurdod lleol mwyaf ym Mhrydain, o bosib y mwyaf yn Ewrop? Pa boblogaeth a maint daearyddol sydd orau, yn ei farn ef? Rwy'n gofyn hynny oherwydd mae'n iawn i Bowys, mae'n debyg, sydd â phoblogaeth o oddeutu 132,000, fod yn uned yn ei hawl ei hun, ond nid yw'n iawn i Sir Benfro, fel y soniodd Paul Davies, sydd â phoblogaeth o 128,000. Nid yw'n iawn i Sir Gaerfyrddin, sydd â 180,000. Rwy'n ceisio deall y rhesymeg pam, mewn rhai ardaloedd, mae angen awdurdodau mawr iawn arnom ni. Pam mae'n rhaid uno Abertawe a Chastell-nedd Port Talbot, sydd ill dau yn fwy na Phowys? Does gen i ddim problem gyda nhw yn uno. Nid wyf yn siŵr a gawn ni awdurdod fawr gwell, a bydd costau'n gysylltiedig â hynny. Ac i ateb y cwestiwn a ofynnwyd yn gynharach—[Anghlywadwy.]—tua 5 y cant o'r gwariant net cyfredol fydd y gost o ad-drefnu. Dyna a ddigwyddodd y tro diwethaf, ac nid wyf yn gweld unrhyw reswm pam na ddylai fod yr un peth y tro hwn.
Rydym ni wedi creu llawer yng Nghymru dros y blynyddoedd—llawer o gyrff mawr o fewn y sector cyhoeddus. Dyna'r llwybr a ddilynwyd dan Lywodraethau Ceidwadol yn San Steffan, dan Lafur, dan Lafur a Phlaid Cymru, dan Lafur a'r Democratiaid Rhyddfrydol yn y fan hon. Rydym ni wedi cael llai a llai o sefydliadau, sy'n tueddu i fod yn fwy ac yn fwy o faint. Dim ond cwestiwn—efallai na fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn dymuno ateb hwn—ond a yw'n credu bod y sefydliadau mwy o faint yng Nghymru, y rhai mawr iawn—a gallwch chi feddwl am rai nawr—a'r cyrff Cymru gyfan, yn perfformio cystal fel bod angen inni gael ychwaneg o gyrff mwy?
Thank you. I'm glad that the Member for Swansea East welcomed the general thrust of my approach to these matters in terms of devolving powers to local government structures and bodies across Wales, and decentralising governance in Wales. I'm sure that the Member will be pleased that I do welcome that.
Do you know, the conversation that you've started in that question is exactly the conversation I want to have over the coming months? Because I do not say in this paper, and I do not believe, that there is a single optimum size or shape that fits everywhere in Wales. What is right in Powys isn't necessarily going to be right for the Valleys of south Wales, certainly isn't going to be right for the cities, and certainly wouldn't be right for areas of the north either. So, we don't seek to say here that there is an optimum shape and an optimum size for local government. What we're seeking to do is to create structures to which we can devolve additional powers and with which we can protect the roles and jobs of public service workers, so that we can deliver excellence in public services and ensure and hard-wire democratic accountability and democratic decision making within those structures, as close to the citizen as possible.
Now, how you get close to the citizen will be different in different places. I accept that, and I accept that some councils will always be larger, and others smaller than some other authorities. I accept that, and that is the nature of the country in which we live. I don't want to deliver uniformity across Wales but I do believe that we need a level of consistency in services and a consistency in democratic accountability, and a consistency in how we're able to manage our affairs. Mike Hedges and I were both in school in 1973—I suspect different schools, but we were both in school—and we were both born in and have lived in different local authority areas, and I accept that there's been a search for the right shape and the right size for authorities, and we haven't, in the past, always got those things right. That is why I start this conversation today in a way that seeks to stimulate debate and not to close down debate. I know, on occasions like this, in statements like this, Members will ask questions and they will seek definite and precise answers, but I think every so often it is right and proper that a Minister starts a debate and doesn't seek to conclude the debate in the same speech.
Diolch. Rwy'n falch bod yr Aelod dros Ddwyrain Abertawe yn croesawu ar y cyfan y ffordd yr wyf yn ymdrin â'r materion hyn o ran datganoli pwerau i strwythurau a chyrff llywodraeth leol ledled Cymru, a datganoli llywodraethu yng Nghymru. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn falch fy mod i yn croesawu hynny.
Wyddoch chi, y sgwrs y rhoddoch chi gychwyn arni yn y cwestiwn hwnnw yw yr un sgwrs yn union yr hoffwn i ei chael dros y misoedd nesaf? Nid wyf yn dweud yn y papur hwn, ac nid wyf yn credu, bod un siâp neu faint delfrydol sy'n gweddu i bobman yng Nghymru. Nid yw'r hyn sy'n briodol ym Mhowys o reidrwydd yn briodol ar gyfer y Cymoedd y De, yn sicr ni fyddai'n briodol ar gyfer y dinasoedd, ac yn sicr ni fyddai'n briodol ar gyfer ardaloedd y Gogledd chwaith. Felly, nid ceisio dweud yr ydym ni fod siâp delfrydol neu faint delfrydol ar gyfer llywodraeth leol. Yr hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud yw creu strwythurau y gallwn ni ddatganoli pwerau ychwanegol iddyn nhw ac y gallwn ni warchod swyddi a swyddogaethau gweithwyr y gwasanaethau cyhoeddus gyda nhw, fel y gallwn ni sicrhau rhagoriaeth mewn gwasanaethau cyhoeddus a sicrhau bod atebolrwydd democrataidd a gwneud penderfyniadau democrataidd wrth wraidd y strwythurau hynny, mor agos at ddinasyddion â phosib.
Nawr, bydd y modd yr ydych yn closio at y dinesydd yn wahanol mewn gwahanol leoedd. Rwy'n derbyn hynny, ac rwy'n derbyn y bydd rhai cynghorau bob amser yn fwy, ac eraill yn llai na rhai awdurdodau eraill. Rwy'n derbyn hynny, a dyna natur y wlad yr ydym yn byw ynddi. Nid wyf eisiau sicrhau unffurfiaeth drwy Gymru ond rwyf yn credu bod angen lefel o gysondeb o ran gwasanaethau a chysondeb mewn atebolrwydd democrataidd, a chysondeb o ran sut rydym ni'n gallu ymgymryd â'n gorchwylion. Roedd Mike Hedges a minnau ill dau yn yr ysgol ym 1973—gwahanol ysgolion rwy'n amau, ond roedd y ddau ohonom yn yr ysgol—ac mae'r ddau ohonom wedi cael ein geni ac wedi byw mewn ardaloedd awdurdod lleol gwahanol, ac rwy'n derbyn ein bod wedi chwilio am y siâp cywir a'r maint cywir ar gyfer awdurdodau, ac nad ydym bob amser wedi llwyddo yn hynny o beth yn y gorffennol. Dyna pam yr hoffwn i ddechrau'r sgwrs hon heddiw mewn ffordd sy'n ceisio ysgogi trafodaeth ac nid dod â thrafodaeth i ben. Rwy'n gwybod, ar adegau fel hyn, mewn datganiadau fel hyn, y bydd yr Aelodau yn gofyn cwestiynau ac y byddant yn ceisio atebion pendant a manwl, ond rwy'n credu bob hyn a hyn ei bod yn addas a phriodol i Weinidog ddechrau trafodaeth heb geisio ddod â'r drafodaeth i ben yn yr un araith.
Can I first of all put on record, Cabinet Secretary, that I think I'd rather live next to you than with you? There may still be time for your charm to work on me, but as things stand at the moment, I'm happy as a next-door neighbour. [Laughter.]
You certainly deserve credit for your courage in pursuing issues seemingly designed to reduce your popularity, probably as much in the Labour Party, given today's speeches, as across other political parties. Look, I welcome your statement today. I think it is an interesting debate. We do, all of us, want to talk about how we progress public services in Wales. But I must say, I don't quite understand why this Green Paper starts off by saying that local government is about more than drawing lines on maps, and then on the next page you go on to draw a bunch of lines on maps. There are no options as to how those lines should be drawn. It's sort of shoved in the middle of the document as though this is the obvious way that it should be done, but there's no actual logic to it, to me.
There are lots of interesting statistics, ranging from population to council tax bases, but no recognition of the importance of the feel of an area, its character, its brand—to use the modern term. Why are you going about it in this way, rather than looking at the factors that, for instance, in my area, make Monmouthshire successful in harnessing the energy of its people, of promoting its history and heritage, and growing the local economy, because the brand works? It's not the case that across the whole of Wales local government has been a total disaster. There have been elements of good practice and there have been elements of poor practice. I think your intention—at least, I think your intention at the start of this process—is to try and make sure that it's the good practice that wins over the poor practice. We would certainly support that.
There's no explanation about how local government area 10, which I think I'll end up living in—. I trust that's a working title, it does sound a little bit like something from Nineteen Eighty-Four—very Orwellian—perhaps there's something behind this. How will that area 10 provide a more successful brand? Will it be identifiable or respected by or accepted by the people who will live in it? As Gareth Bennett said in his comments earlier, if you're talking about joining an area like Monmouthshire with Blaenau Gwent—okay, you've got the Heads of the Valleys road, which is being developed, and there might be some arguments for building on that, but it doesn't seem to me that the public, the people out there these bodies are supposed to represent, are really involved or engaged in this at all. So, if you want to come to my area at some point, I'll take you around one of the country shows, and I'm sure you'll get people's opinions very quickly.
Look, like you, I'm an optimist, Cabinet Secretary, but optimism does require a basis for that optimism and not simply a leap in the dark. I do fear that at this point in time this paper is closer to the latter than the former.
A gaf i yn gyntaf roi ar gofnod, Ysgrifennydd y Cabinet, fy mod i'n credu y byddai'n well gennyf fyw yn y tŷ drws nesaf i chi nag yn yr un tŷ â chi? Efallai fod amser o hyd i'ch swyn weithio arnaf, ond fel y mae pethau ar hyn o bryd, rwy'n bodloni ar fod yn gymydog. [Chwerthin.]
Rydych chi'n sicr yn haeddu clod am eich dewrder wrth fynd ar drywydd materion sydd wedi eu cynllunio yn ôl pob golwg i'ch gwneud yn llai poblogaidd, gymaint felly yn y Blaid Lafur, o ystyried areithiau heddiw, a chyda'r pleidiau gwleidyddol eraill. Nawr, rwy'n croesawu eich datganiad heddiw. Rwy'n credu ei bod hi'n drafodaeth ddiddorol. Rydym ni, bob un ohonom ni, eisiau trafod sut yr ydym ni'n datblygu gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Ond mae'n rhaid imi ddweud, ni allaf ddeall pam mae'r Papur Gwyrdd hwn yn dechrau drwy ddweud bod llywodraeth leol yn golygu mwy na thynnu llinellau ar fapiau, ac yna ar y dudalen nesaf rydych chi'n tynnu llwyth o linellau ar fapiau. Nid oes unrhyw ddewisiadau ynghylch sut y dylid tynnu'r llinellau hynny. Mae'n cael ei wthio i ganol y ddogfen rywsut fel y ffordd amlwg o'i wneud, ond does dim rhesymeg wirioneddol yn perthyn iddo, i mi.
Mae yna lawer o ystadegau diddorol, yn amrywio o boblogaeth i sylfeini treth gyngor, ond dim cydnabyddiaeth o bwysigrwydd naws ardal, ei chymeriad, ei brand—i ddefnyddio'r term modern. Pam ydych chi'n mynd ati fel hyn, yn hytrach nag edrych ar y ffactorau hynny, er enghraifft, yn fy ardal i, sy'n gwneud Sir Fynwy yn llwyddiannus yn harneisio ynni ei phobl, yn hybu ei hanes a'i threftadaeth, ac yn tyfu economi leol, oherwydd mae'r brand yn gweithio? Nid yw'n wir fod llywodraeth leol wedi bod yn drychinebus ledled Cymru. Bu elfennau o arfer da a bu elfennau o arfer gwael. Credaf mai eich bwriad—o leiaf, credaf mai eich bwriad ar ddechrau'r broses hon—yw ceisio gwneud yn siŵr mai'r arfer da sy'n cario'r dydd ar yr arfer gwael. Byddem yn sicr yn cefnogi hynny.
Nid oes unrhyw eglurhad ynglŷn â sut y bydd ardal llywodraeth leol 10, y credaf y byddaf yn byw ynddi yn y pen draw—. Rwy'n ffyddiog mai teitl gweithredol yw hynny, mae yn swnio ychydig fel rhywbeth o Nineteen Eighty-Four— Orwellaidd iawn—efallai fod hyn yn seiliedig ar rywbeth. Sut y bydd yr ardal 10 honno yn cynnig brand mwy llwyddiannus? A gaiff ei hadnabod neu ei pharchu neu ei derbyn gan y bobl sy'n byw ynddi? Fel y dywedodd Gareth Bennett yn ei sylwadau yn gynharach, os ydych chi'n sôn am uno ardal fel Sir Fynwy a Blaenau Gwent—iawn, mae gennych chi ffordd Blaenau'r Cymoedd, sy'n cael ei datblygu, ac efallai fod rhai dadleuon o blaid adeiladu ar hynny, ond nid yw'n ymddangos i mi fod y cyhoedd, y bobl ar lawr gwlad y mae'r cyrff hyn i fod i'w cynrychioli, yn ymwneud â hyn neu yn rhan o hyn o gwbl mewn gwirionedd. Felly, os hoffech chi ddod i fy ardal i rywbryd, fe wnaf i eich tywys o gwmpas un o'r sioeau cefn gwlad, ac rwy'n siŵr y byddech yn cael barn y bobl yn ebrwydd iawn.
Nawr, fel chithau, rwy'n optimist, Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae angen sail ar gyfer yr optimistiaeth honno a rhaid iddi fod yn fwy na cham yn y tywyllwch. Mae arnaf ofn bod y papur hwn ar hyn o bryd yn agosach i'r diwethaf na'r cyntaf.
I agree with large parts of Nick Ramsay's speech, much to his horror—I actually think he's right. The interesting thing is that he describes himself as somebody from Monmouthshire and he takes ownership of that, but I'm from Monmouthshire. I was born in St James Hospital, Tredegar, Monmouthshire. I was educated in Monmouthshire as well. And the first time I saw the All Blacks play, they played Monmouthshire. You know, it is part of my identity as well as a part of your identity, Nick, and you know that and I know that. We are both from that place that we both recognise and have historical roots that go back long into history. That is why the point that you make, and the point made by Paul Davies as well, is so important about what local structures are.
My belief in where I come from and my identity, as somebody from the borderlands of Wales, from Monmouthshire, from a border county, isn't determined by the structure of local government, but is determined by who we see ourselves as being and how we define ourselves in what we do and how we live, and that isn't a matter—. No politician can take that from somebody, and no politician can create it either.
So, what we're seeking to do here is to recognise those historical bounds, those historical traditions, those histories that created all of us. You don't own Monmouthshire and neither do I. We both share that history and we both share that identity. I recognise the validity of the points that you're raising and I recognise the points that you make in terms of the structures that we've described in this Green Paper, but what I would really value from you isn't a critique of that but an alternative to it and a proposal to build upon it.
You recognise and I recognise that what we can't do today is carry on doing what we've done in the past, and that means that we do need to think hard about these matters. We need to think hard about the people who deliver our services, we need to think hard about how we hard-wire democratic accountability, and we need to think hard about the sorts of structures to which we can devolve powers, and we can devolve and empower new opportunities for local government, to see a renaissance of local government in Wales and to ensure that local government in the future doesn't just have the powers but the ability to deliver on those powers.
Rwy'n cytuno â rhannau helaeth o araith Nick Ramsay, er mawr syndod iddo—mewn gwirionedd, rwy'n creu ei fod yn gywir. Y peth diddorol yw ei fod yn ei ddisgrifio ei hun yn un o feibion Sir Fynwy ac mae'n cymryd perchenogaeth o hynny, ond rwyf i o Sir Fynwy. Cefais fy ngeni yn Ysbyty Sant Ioan, Tredegar, Sir Fynwy. Cefais fy addysg yn Sir Fynwy hefyd. A'r tro cyntaf y gwelais y Crysau Duon yn chwarae, roedden nhw'n chwarae yn Sir Fynwy. Wyddoch chi, mae'n rhan o fy hunaniaeth i yn ogystal â bod yn rhan o'ch hunaniaeth chi, Nick, ac rydych chi'n gwybod hynny ac rwyf innau'n gwybod hynny. Rydym ni'n dau yn hanu o'r lle hwnnw y mae'r ddau ohonom ni yn ei adnabod a lle mae gennym wreiddiau hanesyddol sy'n mynd yn ôl ymhell mewn hanes. Dyna pam mae'r pwynt yr ydych yn ei wneud, a'r pwynt a wnaeth Paul Davies hefyd, mor bwysig ynghylch sut bethau yw strwythurau lleol.
Nid yw fy nghred yn fy nharddiad a fy hunaniaeth i, fel rhywun o ororau Cymru, o Sir Fynwy, y sir ar y ffin, yn seiliedig ar strwythur llywodraeth leol, ond mae'n seiliedig ar sut yr ydym ni'n gweld ein hunain a sut yr ydym ni'n diffinio ein hunain yn yr hyn a wnawn a sut yr ydym ni'n byw, ac nid yw hynny'n fater—. Ni all unrhyw wleidydd gymryd hynny oddi ar rywun, ac ni all unrhyw wleidydd ei greu chwaith.
Felly, yr hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud yma yw cydnabod y ffiniau hanesyddol hynny, y traddodiadau hanesyddol hynny, yr hanesion hynny sydd wedi creu pob un ohonom ni. Dydych chi ddim yn berchen ar Sir Fynwy ac nid wyf innau chwaith. Mae'r ddau ohonom ni'n rhannu'r hanes hwnnw a'r ddau ohonom yn rhannu'r hunaniaeth honno. Rwy'n cydnabod dilysrwydd y pwyntiau yr ydych chi'n eu gwneud ac yn cydnabod y pwyntiau a wnewch chi o ran y strwythurau yr ydym ni wedi'u disgrifio yn y Papur Gwyrdd hwn. Ond yr hyn y byddwn i mewn gwirionedd yn ei werthfawrogi gennych chi yw nid beirniadaeth o hynny ond dewis amgen a chynnig i adeiladu arno.
Rydych chi a minnau'n cydnabod mai'r hyn na allwn ni ei wneud heddiw yw parhau i wneud yr hyn yr ydym wedi'i wneud yn y gorffennol, ac mae hynny'n golygu bod angen inni feddwl yn ddwys am y materion hyn. Mae angen inni feddwl yn ddwys am y bobl sy'n darparu ein gwasanaethau, mae angen inni feddwl yn ddwys am sut yr ydym ni'n gosod atebolrwydd democrataidd wrth wraidd hyn i gyd, ac mae angen inni feddwl yn ddwys am y math o strwythurau y gallem ni ddatganoli pwerau iddyn nhw, ac fe allwn ni ddatganoli a grymuso cyfleoedd newydd i lywodraeth leol, i weld dadeni mewn llywodraeth leol yng Nghymru ac i sicrhau bod gan lywodraeth leol yn y dyfodol nid yn unig y pwerau ond y gallu i gyflawni gyda'r pwerau hynny.
And finally with just a question, Mark Isherwood.
Ac yn olaf, gyda dim ond cwestiwn, Mark Isherwood.
Thank you. Well, we've heard much of your general thrust, including your acknowledgement that we need devolution of powers within Wales, which is precisely what the North Wales Economic Ambition Board is calling for in its growth bid. Could I suggest that an alternative model might be the collaborative regional approach developed in north Wales by the North Wales Economic Ambition Board, working together in strategy, prioritisation and, increasingly in the future, delivery, where we know the evidence from mergers in all the sectors is that big is not always more beautiful, cost-effective or efficient?
Diolch. Wel, rydym ni wedi clywed llawer am eich byrdwn cyffredinol, gan gynnwys eich bod yn cydnabod bod angen i ni ddatganoli pwerau o fewn Cymru, sef yr union beth y mae Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru yn galw amdano yn ei gynnig twf. A gaf i awgrymu mai model arall posibl fyddai'r dull rhanbarthol cydweithredol a ddatblygir yn y gogledd gan Fwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, gan weithio gyda'i gilydd mewn strategaeth, wrth flaenoriaethu ac, yn gynyddol yn y dyfodol, wrth gyflenwi, lle gwyddom o'r dystiolaeth o achosion o uno yn yr holl sectorau nad yw mawr bob amser yn well, yn fwy cost-effeithiol nac yn fwy effeithlon?
Yes, I am happy to pursue that dialogue and that conversation. As I said, this is the beginning of a process and not the end of a process, and what we're seeking to do today is to stimulate exactly that conversation. I've spoken to all the local government leaders in north Wales, and spoken to them at length about how they work together, and I've tried to speak to them about how we deliver public services across north Wales. There are differing views across those six authorities, but there is an absolute commitment to working together, and I accept that; I don't question it. I value that and I'm grateful to them for that.
What we need to be able to ensure in regional working is that we have the building blocks in order to empower regional working, that we have the building blocks in order to deliver the strategic thinking, the strategic ability to deploy resources in order to have that maximum impact. How we do that will be different in different parts of Wales, and I hope that we can have that rich debate in north Wales about how all of our communities can feel empowered and can feel that they can hold politicians, both here and locally, to account.
Ydw, rwy'n hapus i fynd ar drywydd y ddeialog a'r sgwrs honno. Fel y dywedais, dechrau proses yw hyn nid diwedd proses, a'r hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud heddiw yw ysgogi'r union sgwrs honno. Rwyf wedi siarad â'r holl arweinwyr llywodraeth leol yn y gogledd, ac wedi siarad â nhw yn fanwl am sut y maen nhw'n gweithio gyda'i gilydd, ac rwyf wedi ceisio siarad â nhw am sut yr ydym ni'n darparu gwasanaethau cyhoeddus ar draws y gogledd. Ceir safbwyntiau gwahanol ar draws y chwe awdurdod, ond mae ymrwymiad pendant i weithio gyda'i gilydd, ac rwy'n derbyn hynny; dydw i ddim yn amau hynny. Rwy'n gwerthfawrogi hynny ac rwy'n ddiolchgar iddyn nhw am hynny.
Yr hyn y mae angen inni allu ei sicrhau drwy weithio'n rhanbarthol yw bod gennym y blociau adeiladu er mwyn grymuso gweithio rhanbarthol, bod gennym y blociau adeiladu er mwyn cyflawni'r meddwl strategol, y gallu strategol i ddefnyddio adnoddau er mwyn cael yr effaith fwyaf bosibl honno. Mae'r modd y byddwn yn gwneud hynny yn wahanol mewn gwahanol rannau o Gymru, ac rwy'n gobeithio y gallwn ni gael y ddadl gyfoethog honno yn y gogledd ynghylch sut y gall ein holl gymunedau deimlo eu bod wedi eu grymuso a'u bod yn teimlo y gallan nhw ddwyn gwleidyddion i gyfrif, yma ac yn lleol.
Diolch.
Thank you.
Yr eitem nesaf yw’r Rheoliadau Safonau’r Gymraeg (Rhif 7) 2018. Galwaf ar Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes i wneud y cynnig. Eluned Morgan.
The next item is the Welsh Language Standards (No. 7) Regulations 2018. I call on the Minister for Welsh Language and Lifelong Learning to move the motion. Eluned Morgan.
Cynnig NDM6693 Julie James
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Safonau'r Gymraeg (Rhif 7) 2018 yn cael ei llunio yn unol â'r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 27 Chwefror 2018.
Motion NDM6693 Julie James
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 27.5
1. Approves that the draft Welsh Language Standards (No. 7) Regulations 2018 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 27 February 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch. Mae’n bleser mawr cael agor y drafodaeth hon ar Reoliadau Safonau’r Gymraeg (Rhif 7) 2018. Mae’r rheoliadau yn caniatáu Comisiynydd y Gymraeg i osod safonau ar fyrddau iechyd, ymddiriedolaethau iechyd, cynghorau iechyd cymunedol a Bwrdd Cynghorau Iechyd Cymuned Cymru. Maent yn gyrff sy’n darparu gwasanaethau hanfodol i’r cyhoedd, ac ymhlith prif gyflogwyr Cymru. Bydd y safonau hyn yn adeiladu ar 'Mwy na geiriau', fframwaith strategol Llywodraeth Cymru ar gyfer gwasanaethau Cymraeg mewn iechyd, gwasanaethau cymdeithasol a gofal cymdeithasol.
Mae’r fframwaith yn cyflwyno’r egwyddor o gynnig rhagweithiol, fod rhywun yn cael cynnig gwasanaeth Cymraeg heb orfod gofyn amdano. Mae 'Mwy na geiriau' yn cydnabod bod gofal ac iaith yn mynd law yn llaw â phwysigrwydd sicrhau urddas a pharch i siaradwyr Cymraeg. Mae’n fwy na chydymffurfio â gofynion cyfreithiol a chynnal safonau proffesiynol yn unig. Mae’n ymwneud â darparu gwasanaethau cyhoeddus da sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn.
Mae’r rheoliadau yn adeiladu ar y seiliau cryf mae’r cynlluniau iaith a 'Mwy na geiriau' wedi eu creu o fewn y sector. Y peth pwysicaf am y polisi o greu safonau a’i ymestyn i gyrff newydd yw ei fod yn sicrhau bod mwy o gyrff yn cynnig gwasanaethau Cymraeg i’w defnyddwyr ac i’w staff. Ond mae llawer o waith adeiladu capasiti i’w wneud, ac mae’r safonau hyn yn adlewyrchu hynny.
Mae pawb yn defnyddio gwasanaethau iechyd ar ryw adeg neu’i gilydd, felly rwy’n falch o fedru cyflwyno y rheoliadau yma, sydd â photensial i wella profiad siaradwyr Cymraeg wrth ddefnyddio’r gwasanaethau hynny.
Wrth baratoi’r rheoliadau, rydym wedi bod yn ymwybodol bod rhai o’r cyrff yn rhedeg gwasanaethau 24 awr bob diwrnod o’r flwyddyn, ac rwyf hefyd wedi ystyried yr ystod eang o wasanaethau maen nhw’n eu cynnig mewn amrywiaeth o leoliadau, o’r arferol i lawdriniaeth y galon, o ofal brys i ofal diwedd oes. Mae sicrhau bod y Gymraeg yn ganolog i’r holl wasanaethau yma yn heriol, ac mae yna ddealltwriaeth na fydd yn digwydd dros nos. Ond er mwyn llwyddo, bydd angen i'r cyrff newid eu dulliau o weithio, a byddwn yn sicrhau bod y gefnogaeth ar gael i wella gwasanaethau Cymraeg.
Wrth baratoi'r rheoliadau yma, rydw i wedi gwrando ac ystyried ymatebion a dderbyniwyd i'r ymgynghoriad, ac rydw i'n derbyn bod yr amserlen wedi bod yn dynn i graffu arnynt, ond mae'n bwysig, rydw i'n meddwl, ein bod ni'n symud ymlaen. Mae sawl ymgynghoriad wedi bod, ac mae'n bryd, rydw i'n meddwl, nawr, i gychwyn ar y daith. Yn sgil y dystiolaeth a dderbyniwyd, rydw i wedi diwygio rhai o'r safonau drafft, ac rydw i'n credu bod y safonau yma yn cynorthwyo'r cyrff i gynllunio a chynyddu eu gallu i gynnig gwasanaethau cyfrwng Cymraeg. Y nod yn y pen draw yw bod pawb yn medru derbyn gwasanaethau yn yr iaith o'u dewis.
Rhan o'r jig-so yw'r rheoliadau hyn. Er mwyn gwireddu'r nod o fwy o wasanaethau cyfrwng Cymraeg, mae'n gwneud synnwyr i gefnogi'r rheoliadau hyn fydd yn gosod seilwaith i weithredu gydag ymyraethau eraill er mwyn adeiladu'r capasiti yn y sector i gynnig gwasanaethau yn y Gymraeg. Er enghraifft, trwy'r prosiect Cymraeg Byd Busnes, mae swyddogion yn gweithio gyda busnesau i gynyddu eu defnydd o'r Gymraeg, ac mi fyddwn yn rhedeg project peilot gyda rhai clystyrau meddygon teulu yn ardaloedd byrddau iechyd Hywel Dda ac Aneurin Bevan i gynyddu eu defnydd o'r Gymraeg. Hefyd, fe fydd yna toolkit yn cael ei ddatblygu ar gyfer darparwyr gofal sylfaenol annibynnol, gan gynnwys cyngor ar sut i weithredu yn ddwyieithog.
Mae cynllun peilot newydd wedi'i lansio gan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol mewn partneriaeth â phrifysgolion Caerdydd ac Abertawe i gynyddu nifer y myfyrwyr Cymraeg eu hiaith sy'n astudio meddygaeth. Mae dros 50 o ddisgyblion blwyddyn 12 wedi ymuno â'r peilot yma, ac mi welais i enghraifft wych yn Ysgol Feddygol Caerdydd o ddarlith yn cael ei chyflwyno yn y Gymraeg i ddarlithfa llawn myfyrwyr, a'r rhan fwyaf o'r rheini yn gwrando drwy glustffonau. Mae'r Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol yn datblygu cyrsiau sy'n benodol ar gyfer y sector iechyd. Mae'r rheoliadau sydd ger eich bron yn rhan allweddol o'r jig-so hwn a fydd yn arwain at well gwasanaethau yn y sector iechyd dros amser.
Thank you. It’s a great pleasure to open this discussion on the Welsh Language Standards (No. 7) Regulations 2018. The regulations allow the Welsh Language Commissioner to place standards on health boards, health trusts, community health councils and the Board of Community Health Councils in Wales. These are organisations that provide crucial services to the public and are among the leading employers of Wales. These standards will build upon 'More than just words', the Welsh Government’s strategic framework for Welsh language services in health, social services and social care.
The framework introduces the principle of the active offer, that one should be offered a Welsh language service without having to request it. 'More than just words' recognises that care and language go hand in hand with the importance of ensuring the dignity and respect of Welsh speakers. It is more than complying with legal requirements and maintaining professional standards. It relates to providing quality public services that focus on the individual.
The regulations build on the firm foundations that the language schemes and 'More than just words' have created within the sector. The most important thing about the policy of creating standards and extending it to new organisations and bodies is to ensure that more bodies provide Welsh language services for their users and their staff. But there's a great deal of capacity-building work to be done, and these standards reflect that.
Everyone uses health services at some point or another, and therefore I'm pleased to be able to introduce these standards, which have the potential of improving the experiences of Welsh speakers as they access these services.
In preparing the regulations, we have been aware that some of these bodies run services 24/7 every day of the year, and I've also considered the broad range of services that they provide in a range of locations, from the commonplace to heart surgery, from emergency care to end-of-life care. Ensuring that the Welsh language is at the heart of all of these services is challenging, and there is an understanding that it won't happen overnight. If we're to succeed, the bodies will have to change the way they work, and we will ensure that the support is available to them to improve Welsh language services.
In preparing these regulations, I have listened and considered the responses received to the consultation, and I accept that the timetable for scrutiny has been tight, but I do think it's important that we make progress. A number of consultations have taken place, and I think it is now time to start this journey. Given the evidence received, I have amended some of the draft standards, and I believe that these standards assist bodies in planning and increasing their capacity to provide Welsh language services. The ultimate aim is that everyone will be able to access services in the language of their choice.
These regulations are part of the jigsaw. If we're to deliver that aim of providing more Welsh language services, it makes sense to support these regulations, which will put foundations in place for actions with other interventions in order to build the capacity required within the sector to provide services through the medium of Welsh. For example, through the Welsh Language in Business project, officials are working with businesses to increase their use of the Welsh language, and we will be running a pilot project with some GP clusters in the Hywel Dda and Aneurin Bevan areas to increase and enhance their use of the Welsh language. There will also be a toolkit developed for independent providers of primary care on how to operate bilingually.
A new pilot scheme has been launched by the Coleg Cymraeg Cenedlaethol in partnership with the universities of Cardiff and Swansea to increase the number of Welsh-speaking students who study medicine. Over 50 year-12 pupils have joined this pilot, and I saw an excellent example at Cardiff School of Medicine of a lecture being presented through the medium of Welsh to a lecture theatre full of students, most of those students listening via headphones. The National Centre for Learning Welsh is developing courses that are specifically designed for the health sector. The regulations before you are a key part of this jigsaw, which will lead to improved services in the health sector over time.
Diolch. Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor, Bethan Sayed.
Thank you. I call on the committee Chair, Bethan Sayed.
Diolch, Dirprwy Lywydd.
Mae'r rheoliadau hyn yn amlwg yn rhan bwysig iawn o'r system safonau iaith Gymraeg a gyflwynwyd gan Fesur yr Iaith Gymraeg (Cymru) 2011. Cytunodd y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu ei bod yn bwysig craffu ar y rheoliadau yma mor ofalus â phosib, gyda chyfle i randdeiliaid gyflwyno tystiolaeth ysgrifenedig ac i'r pwyllgor glywed tystiolaeth lafar.
Yn yr amser cyfyngedig iawn oedd ar gael, roedd y pwyllgor yn gallu gwahodd a derbyn ystod o dystiolaeth ysgrifenedig, a hefyd cwestiynu peth o'r dystiolaeth honno mewn cyfarfod cyhoeddus o'r pwyllgor. Hoffwn gofnodi diolchiadau'r pwyllgor i bawb a gymerodd ran yn ein hymgynghoriad a darparu tystiolaeth lafar, a hynny ar fyr rybudd. Cafodd y pwyllgor sesiwn friffio technegol preifat gan swyddogion Llywodraeth Cymru ym mis Mawrth, a hoffwn hefyd gofnodi diolchiadau'r pwyllgor i'r swyddogion hynny. Mae'r holl dystiolaeth a gawsom wedi'i hatodi i'n hadroddiad neu wedi'i chyhoeddi yn nhrawsgrifiad ein cyfarfod ar 14 Mawrth.
Casgliadau'r pwyllgor, ac amser ar gael i graffu: wel, dim ond 21 diwrnod gafodd eu caniatáu y tro hwn o'r rheoliadau yn cael eu gosod gerbron y Cynulliad tan y ddadl hon. Er bod hyn wedi caniatáu i ni gynnal ymgynghoriad ysgrifenedig sylfaenol iawn, a threfnu rhywfaint o dystiolaeth lafar, prin yw hynny'n ddigonol er mwyn craffu ar reoliadau mor arwyddocaol â'r rhain. Er enghraifft, dim ond pum diwrnod gwaith oedd ar gael i dderbyn ymatebion ysgrifenedig, a dim ond 10 diwrnod gwaith rhwng gosod y rheoliadau a'r dyddiad olaf i'r pwyllgor eu hystyried nhw. Oherwydd gofynion y Rheolau Sefydlog a briffio'r pwyllgor, roedd yr amser a oedd wirioneddol ar gael rhywfaint yn llai na hyn.
Nid yw'n ymddangos bod unrhyw reswm penodol pam na ellid fod wedi cynnal y ddadl hon yn nes ymlaen er mwyn caniatáu amser ar gyfer craffu mwy cynhwysfawr. Er y gallai hyn fod wedi achosi ychydig o oedi o ran y gwaith paratoi ar weithredu'r rheoliadau, byddai wedi caniatáu i'n pwyllgor ni ystyried y mater yma'n fanylach. Felly, byddai'r pwyllgor yn falch pe byddai'r Llywodraeth yn caniatáu mwy o amser i graffu ar reoliadau safonau'r Gymraeg yn y dyfodol.
Gellid cyflawni hyn yn haws trwy ei wneud yn glir yn y memorandwm esboniadol na fydd yn ceisio cymeradwyaeth o ran rheoliadau tan fod cyfnod hwy na'r isafswm o 20 diwrnod wedi mynd heibio. Byddai 40 diwrnod yn caniatáu craffu rhesymol gan y pwyllgor—gan gynnwys pwyllgorau eraill sydd â diddordeb—ac ni fyddai hynny'n achosi oedi gormodol o ran eu gweithredu.
Cytunodd y pwyllgor ei fod wedi cymryd yn rhy hir i ddod â'r rheoliadau hyn gerbron y Cynulliad—rhyw dair blynedd o'r dechrau i'r diwedd. Cytunom fod angen dybryd bellach i roi safonau Cymraeg cadarn ar waith ar gyfer y gwasanaeth iechyd. Ac ni chlywsom unrhyw dystiolaeth oedd yn nodi nad oes angen safonau er mwyn symud darpariaeth y Gymraeg yn y gwasanaeth iechyd yn ei blaen.
Fodd bynnag, clywodd y pwyllgor bryderon sylweddol am agweddau o'r rheoliadau. Mewn sawl ffordd, y gwasanaeth iechyd yw'r gwasanaeth cyhoeddus pwysicaf y bydd y rhan fwyaf o bobl yn ei ddefnyddio. Efallai mai'r pryder mwyaf a glywsom oedd diffyg unrhyw hawl i dderbyn gwasanaethau gofal iechyd clinigol wyneb yn wyneb yn Gymraeg. Wrth gwrs, am resymau ymarferol, ni all hawl i dderbyn y gwasanaethau hyn fod yn absoliwt. Ond mae pwysigrwydd iaith mewn diagnosis a gofal yn glir iawn. Hefyd, dylai'r hawl i dderbyn gwasanaeth yn eich dewis iaith fod yn egwyddor sefydledig yn y sector cyhoeddus yng Nghymru, hyd yn oed os ceir achlysuron pan fydd amgylchiadau ymarferol yn cwtogi ar yr hyn y gellir ei ddarparu. Nid yw'r syniad na ddylai'r egwyddor sylfaenol hon hefyd fod yn gymwys i'r gwasanaeth iechyd, yn ein barn ni, yn dderbyniol. Felly, rydym am i'r Llywodraeth ystyried cyflwyno rheoliadau ychwanegol cyn gynted ag y bo'n ymarferol posib i sefydlu hawliau cliriach i dderbyn gwasanaethau gofal iechyd wyneb yn wyneb yn y Gymraeg.
Gwasanaethau gofal sylfaenol yw'r rhai sy'n cael eu defnyddio amlaf gan y cyhoedd, a'r prif faes pryder arall am y rheoliadau yw nad yw'r mwyafrif ohonynt yn gymwys i ddarparwyr gwasanaethau gofal sylfaenol. Unwaith eto, mae'r pwyllgor yn cydnabod y problemau ymarferol, ond mae absenoldeb unrhyw safonau o gwbl ar gyfer darparwyr gofal sylfaenol annibynnol yn wendid clir yn ein tyb ni. Nid ydym yn argyhoeddedig ei fod yn afresymol gosod dyletswyddau ar fyrddau iechyd lleol i sicrhau bod darparwyr gofal sylfaenol annibynnol yn cydymffurfio â safonau. [Torri ar draws.] Rwy'n credu taw datganiad yw hwn.
Thank you, Dirprwy Lywydd.
These regulations are clearly a very important part of the Welsh language standards system introduced by the Welsh Language (Wales) Measure 2011. The Culture, Welsh Language and Communications Committee agreed that it was important that the regulations should be scrutinised as carefully as possible, with an opportunity for stakeholders to submit written evidence and for the committee to hear oral evidence.
In the extremely limited time available, the committee was able to invite and receive a range of written evidence, and also to question some of that evidence in a public meeting of the committee. I'd like to put on record the committee’s thanks to all those who took part in our consultation and who provided oral evidence at very short notice. The committee also received a private technical briefing from Welsh Government officials in March, and I’d also like to put on record the committee’s thanks to those officials. All of the evidence we received is attached to our report or is published in the transcript of our meeting on 14 March.
Turning to the committee’s conclusions and time available for scrutiny: well, we had just 21 days on this occasion from the regulations being laid before the Assembly until this debate. While this has allowed us to carry out a very basic written consultation and to arrange some oral evidence sessions, it's only barely sufficient to properly scrutinise regulations as significant as these. For example, there were only five working days available to receive written responses, and only 10 working days between the laying of the regulations and the final date for the committee to consider them. As a result of the requirements of Standing Orders and committee briefings, the time genuinely available was even more restricted.
It doesn't appear that there's any specific reason why this debate couldn't have been held later on to allow time for more comprehensive scrutiny. Even though this could have caused some delay in terms of the preparatory work on implementing the regulations, it would have allowed our committee to consider this issue in more detail. So, the committee would be pleased if the Government could allow more time to scrutinise the regulations in future.
This could be achieved easily by making it clear in the explanatory memorandum that it will not be seeking approval in terms of regulations until a period greater than the minimum of 20 days has elapsed. Forty days would allow reasonable committee scrutiny—including by other committees with an interest—while not holding up work unduly in terms of implementation.
The committee agreed that it has taken too long to bring these regulations before the Assembly—some three years from start to finish. We agreed that there is now a pressing need to put in place robust Welsh language standards for the health service. And, we heard no evidence that standards are not needed to move Welsh language provision in the health service forward.
However, the committee did hear considerable concerns about aspects of the regulations. In many ways, the health service is the most important public service that most people will use. Perhaps the greatest concern we heard was the lack of any right to receive face-to-face clinical healthcare services in Welsh. Of course, for practical reasons, a right to receive these services cannot be absolute. But, the importance of language in diagnosis and care is very clear. Also, the right to receive a service in your language of choice should be an established principle in the public sector in Wales, even if there are occasions when practicalities temper what can be provided. The idea that this basic principle should not also apply to the health service is, in our view, unacceptable. So, we want the Government to consider bringing forward, as soon as practicable, additional regulations to establish clearer rights to receive face-to-face healthcare services in Welsh.
Primary care services are the ones most often used by the public, and the other major area of concern about the regulations is that they do not apply for the most part to primary care service providers. Again, the committee recognises the practicalities, but the absence of any standards at all for independent primary care providers is a clear weakness, in our view. We are not convinced that it is unreasonable to place duties on local health boards to pursue compliance with standards by independent primary care providers. [Interruption.] I think this a statement.
Do you want an intervention?
Ydych chi eisiau ymyriad?
I can?
Gaf i?
Yes, you can do.
Cewch, cewch wneud hynny.
I thought it was a statement. Sorry.
Roeddwn i'n meddwl mai datganiad oedd hwn. Mae'n ddrwg gennyf.
Na, mae'n ddadl.
No, it is a debate.
Mae'n ddadl nawr.
It's a debate now.
Mae'n ddadl nawr, ie. Y pwynt roeddwn i jest eisiau ei godi, ac rwy'n gwybod nad yw'r pwyllgor wedi cael lot o amser i edrych ar hyn, ond mae yna ddarpariaeth benodol yn y Mesur ar gyfer yr hyn y mae Cadeirydd y pwyllgor newydd ei amlinellu. Mae modd i'r Llywodraeth benodi, drwy reoliadau, drwy ddeddfwriaeth, unrhyw un i ddod o dan y Mesur sydd yn derbyn mwy na £400,000 y flwyddyn o arian cyhoeddus. Mae'r rhan fwyaf, nid pob un, ond y rhan fwyaf o ymarferwyr gofal sylfaenol yn derbyn y swm yna, ac felly yn gallu cael eu cynnwys o dan y Mesur yma. A oedd unrhyw ystyriaeth yn y pwyllgor, neu gan y Gweinidog, o pam nad oedden nhw wedi iwso'r ffordd yma?
It's certainly a debate now. The point I wanted to raise, and I know that the committee hasn't had much time to look at this, but there is specific provision in the Measure for that which the Chair has just outlined. It would be possible for the Government to designate, through regulations, anyone to be captured under the Measure who is in receipt of more than £400,000 of public funding. Not all, but most independent primary care providers do receive this sum, and therefore could be encapsulated under this Measure. Was there any consideration given by the committee, or by the Minister, as to why this wasn't adopted?
Gwnaethom ni ofyn i bobl a oedd wedi dod gerbron ynglŷn â'r syniad hwnnw, ond nid ydym wedi cael digon o amser i sgrwtineiddio'n effeithlon. Ond rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth rydym wedi'i godi fel rhywbeth y gellid ei ystyried.
Mae gen i dipyn bach o amser ar ôl. Mater i'r Llywodraeth yw cyflwyno safonau y gellir eu cymhwyso'n synhwyrol i ofal sylfaenol ac i rymuso a chefnogi byrddau iechyd lleol i helpu darparwyr gwasanaethau gofal sylfaenol i gydymffurfio â safonau a datblygu gwasanaethau.
Mewn gwirionedd, mae'r Llywodraeth wedi dweud ei bod yn bwriadu gosod nifer bach o ddyletswyddau Cymraeg gan ddefnyddio'r contract gofal sylfaenol. Ond fel sydd wedi cael ei ddweud yn barod, mae yna fodd gwneud hyn yn ehangach, ac nid yw'n glir inni pam na ellir nodi'r dyletswyddau penodol a osodir mewn contractau mewn safonau ar gyfer byrddau iechyd lleol a fyddai'n creu llwybr ar gyfer cwynion i Gomisiynydd y Gymraeg a mwy o dryloywder.
O dan y system sydd yn cael ei phenodi gan y Gweinidog, yn ôl beth rwy'n deall, ni fydd y comisiynydd yn ymatebol i unrhyw gwynion neu unrhyw faterion yn ei chylch. Felly, daeth y pwyllgor i'r casgliad y dylai'r Llywodraeth gyflwyno rheoliadau diwygiedig, gyda safonau cliriach ar gyfer datblygu gwasanaethau Cymraeg yn y sector gofal sylfaenol.
Yn olaf, a sori am redeg dros amser, thema sy'n rhedeg drwy'r dystiolaeth a glywsom oedd yr angen i wella recriwtio a sgiliau perthnasol staff sy'n siarad Cymraeg yn y gwasanaeth iechyd. Rydym ni yn cytuno bod hwn yn fater o bryder. Mae'n bwysig bod Llywodraeth Cymru yn gwneud yn siŵr bod y polisïau ehangach hyn yn cael eu sicrhau yn gyflym a gydag uchelgais i helpu i fynd i'r afael â rhai o'r materion ymarferol y mae tystion wedi tynnu sylw atynt. Diolch yn fawr iawn.
We did ask those who appeared before the committee about that particular idea, but we haven't had sufficient time to scrutinise that effectively. But I think that is something that we have raised, as something that could be considered.
I have a little bit of time remaining. So, it's a matter for the Government to bring forward standards that can be applied sensibly to primary care and to empower and support local health boards to help primary care service providers to comply with standards and develop services.
In fact, the Government has said that it does intend to place a small number of Welsh language duties using the primary care contract. But as has already been mentioned, there is a way to do this more widely, and it is not clear to us why the specific duties that will be placed in contracts cannot be specified in standards for local health boards, which would then create a route for complaints to the Welsh Language Commissioner and greater transparency.
Under the system that is being put in place by the Minister, as far as I can understand it, the commissioner won't be answerable to any complaints or any issues. So, the committee concluded that the Government should bring forward revised regulations with clearer standards for developing Welsh language services in the primary care sector.
Finally, and I'm sorry for running over time, a theme running through the evidence we heard was the need to improve the recruitment and relevant skills of Welsh speaking staff in the health services. We do agree that this is a concern. It is important that the Welsh Government ensures that these broader policies are pursued at pace and with ambition to help address some of the practical issues that witnesses have drawn to our attention. Thank you very much.
Mae'n rhaid imi gyfaddef, mae hwn wedi bod yn benderfyniad anodd. Mae'n rhaid imi ddweud hynny. Ar yr un llaw, mae gyda ni system o hawliau yr ydym yn ceisio eu hymestyn, ac, ar y llaw arall, mae gyda ni sector sydd ddim yn barod ar gyfer hawliau ystyrlon, sef cyfathrebu wyneb yn wyneb a darpariaeth yn y sector gofal sylfaenol. Mae'r safonau fel ag y maen nhw yn cynnwys gwahaniaethu anffodus rhwng cleifion sy'n mynychu meddygfa a gynhelir gan yr awdurdodau iechyd a'r rhai sy'n mynd i feddygfa annibynnol. Maen nhw'n cynnwys gwahaniaethu anffodus rhwng cleifion mewnol a chleifion allanol.
Serch y ffaith bod ymgynghoriad eang ar fersiwn drafft y rheoliadau wedi digwydd, ni chafodd y fersiwn terfynol gyfnod hir o ymgynghori, ac mae’n cynnwys nifer fach o newidiadau o bwys. Nid oedd yr ymatebion i’r ymgynghoriad byr o’r un farn chwaith. Yn gyffredinol, mae’r safonau fel ag y maent yn glir ac yn gallu cael eu cymhwyso’n rhesymol ac yn gyfatebol mewn ardaloedd gwahanol o Gymru, ond rydym yn methu ag anwybyddu’r anghysondebau cynhenid am byth.
Serch hynny, mae’n rhaid ystyried y rhesymau pam mae’r gwendidau hyn yn ymddangos. Yn flaenorol, rwyf i wedi dweud yn fan hyn, yn y Cynulliad, bod safonau heriol yn gallu gwthio cynghorau ystyfnig i gymryd camau, er enghraifft. Ac, ar gyfer rhannau mawr o’r gwasanaeth iechyd, dywedwn yr un peth. Roeddem yn gwybod bod safonau ar y ffordd ers 2010, a dylent fod wedi bod yn paratoi ar eu cyfer. Yn sicr, gall y rhan fwyaf o’r safonau fel ag y maent wedi cael eu rhagweld. Dyna pam hoffwn i fwrw ymlaen gyda nhw nawr.
Gallwn ni ystyried pam nad yw rhai o’r safonau wedi cael eu cynnwys, pan, o safbwynt hawliau, efallai y dylent fod. Beth rydw i’n gweld yw: pam ydy'n anodd recriwtio ymarferwyr meddygol o safon berthnasol? Pam ydy hwn yn fwy anodd nag yw recriwtio staff i’r cyngor? Achos dyna beth sydd wedi bod yn digwydd, yn anffodus. Gyda chyn lleied o ymarferwyr meddygol allweddol perthnasol sy’n siarad Cymraeg yng Nghymru, mae’r hawl i ymgynghoriad trwy gyfrwng y Gymraeg, ar hyn o bryd, yn rhywbeth ni ellir ei orfodi, ac felly ni ddylied ei eirio fel hawl. Yn wahanol i awdurdod lleol, mae'r garfan o feddygon a meddygon dan hyfforddiant yn dod o bob cornel y byd ac nid wyf yn gweld hwn fel cwestiwn o'r gwasanaeth iechyd yn anwybyddu sgiliau'r gweithlu meddygol; mae’n gwestiwn o sicrhau gweithlu o gwbl, pa bynnag iaith maen nhw’n ei siarad.
Ond ni fyddwn yn derbyn y rheswm hwn am byth. Weinidog, byddwn yn pleidleisio dros y rheoliadau heddiw achos mae angen rhywbeth ar ôl cymaint o amser, ac mae dros 100 o safonau y gellir eu cymhwyso ar unwaith. Ond byddwn yn eich cadw at safon 110, a byddwn yn disgwyl i hyn fod yn gam tuag at unrhyw set newydd o safonau maes o law—y rhan nesaf o’r jig-so, fel y dywedoch chi. Rydym ni’n cydnabod, er bod recriwtio’n parhau i fod yn broblem, ei bod yn bosib y bydd sicrhau hawliau i ymgynghoriadau wyneb yn wyneb dros bob disgyblaeth yn dal i fod yn anodd, ond byddwn yn disgwyl iddynt gael eu cyflwyno mewn meysydd allweddol megis dementia, iechyd meddwl, plant ac awtistiaeth o leiaf, fel canlyniad i safon 110, a chyn, os yw'n bosib, i'r pum mlynedd, sef yr hyd y tu mewn i’r safon yna, ddod i ben.
Felly, dyna pam roeddwn i’n fodlon arwyddo adroddiad y pwyllgor, achos rwyf i o’r farn ei bod yn bosib gwneud rhywbeth cyn y pum mlynedd, os yw'n bosib, sef pan fo’n ymarferol. Nid oes angen i ni aros am bum mlynedd os oes yna siawns i wneud rhywbeth cyn hynny. Diolch.
I have to admit that this has been a difficult decision. I must make that point. On the one hand, we have a system of rights that we’re trying to extend, and, on the other, we have a sector that isn’t ready for meaningful rights, that is, face-to-face communication and provision in the primary care sector. The standards, as they currently exist, do actually contain some unfortunate discrimination between patients that are served by a GP surgery run by the health boards and those going to independent GP surgeries. There are also issues between in-patients and out-patients.
Despite a broad-ranging consultation on the draft version of the regulations, the final version wasn’t subject to a long period of consultation, and it includes a small number of significant changes. The responses to that brief consultation weren't of the same opinion either. Generally speaking, the standards as they currently stand are clear and can be applied in various different areas of Wales, but we cannot ignore the inherent inconsistencies forever.
We have to consider why these weaknesses have appeared in the regulations, and in the past I have said in this Assembly that challenging standards can push stubborn councils to take steps, for example. And, for large parts of the health service, I would say the same thing. They’ve known that standards were in the pipeline since 2010, and they should have been making preparations for them. Certainly, most of these standards as they currently exist could have been foreseen, and that’s why I would like to proceed with these standards now.
We can consider why some of the standards haven’t been included, when, from the point of view of rights, they should have been. Now, what I would ask is: why is it difficult to recruit practitioners of sufficient quality? Why is that more difficult than recruiting staff to councils? Because that’s what’s been happening, unfortunately. With so few key relevant practitioners able to speak Welsh in Wales, the right to a consultation through the medium of Welsh at the moment is something that cannot be enforced, and therefore it shouldn’t be worded as an inherent right. Unlike local authorities, the cohort of doctors and trainee doctors come from all parts of the world, and I don't see this as a question of the health service ignoring the inherent skills of the workforce; it’s a question of ensuring a workforce at all, whatever language they speak.
But we won’t accept this rationale forever. Minister, we will be supporting these regulations today because something needs to be done after so long, and there are over 100 standards that could be applied at once. But we will hold you to standard 110, and we will expect this to be a step towards any new set of standards in the future—the next part of the jigsaw, as you mentioned. We recognise that, although recruitment is still a problem, it's possible securing rights to face-to-face consultations across all disciplines will still be difficult, but we will expect them to be introduced in key areas such as dementia, mental health, children’s services and autism services at least as a result of standard 110, and, if possible, it should be done before the five years is up.
So, that’s why I was content to sign up to the committee’s report, because I am of the view that it’s possible to do something before the end of that five years, and that is to do something as soon as is reasonably practicable. We don’t have to wait for five years if there is a chance to do something sooner. Thank you.
Mae'n siomedig bod y Llywodraeth yn benderfynol o fwrw ymlaen i gynnal pleidlais heddiw ar y safonau pwysig sydd i'w pennu mewn perthynas â'r Gymraeg yn y maes iechyd, sef Rheoliadau Safonau’r Gymraeg (Rhif 7) 2018. Mae Plaid Cymru yn credu y dylid gohirio'r penderfyniad er mwyn rhoi cyfle i'r Llywodraeth ychwanegu at y safonau sydd gerbron heddiw. Mae pwyllgor trawsbleidiol y Gymraeg, diwylliant a chyfathrebu wedi dweud y dylai'r Llywodraeth ystyried rhoi mwy o amser i'r pwyllgor gael mwy o gyfle i graffu ar y safonau.
It’s disappointing that the Government is determined to continue with the vote on these important standards that are to be set with regard to the Welsh language in the area of health, namely the Welsh Language Standards (No. 7) Regulations 2018. Plaid Cymru believes that this decision should be postponed to give the Government an opportunity to add to the standards that are before us today. The cross-party Culture, Welsh Language and Communications Committee has said that the Government should consider giving more time to the committee to have more of an opportunity to scrutinise these standards.
Mae'r pwyllgor hefyd yn dod i'r casgliad y dylid cyflwyno safonau ychwanegol. Fel y mae pethau'n sefyll, mae'r safonau yn gwbl annigonol a diffygiol. Gan y bydd yna bleidlais heddiw, nid oes gennym ni yn rhengoedd Plaid Cymru ddim dewis ond pleidleisio yn erbyn y safonau gwan yma. Nid yw'r safonau sydd gerbron yn gosod unrhyw safon sy'n cydnabod yr angen am wasanaethau wyneb yn wyneb drwy'r Gymraeg yn ein hysbytai. Nid ydyn nhw chwaith yn gosod safonau ar gyfer y mwyafrif helaeth o ddarparwyr gofal sylfaenol, sef y prif gysylltiad rhwng trigolion a'r byd iechyd.
Mae cael cysylltiad wyneb yn wyneb yn eich mamiaith i drafod agweddau o'ch gofal iechyd yn gwbl angenrheidiol i ansawdd y gwasanaeth hwnnw, yn arbennig felly os ydych chi'n blentyn bach sydd heb gaffael yr iaith Saesneg eto, neu os ydych chi'n dioddef o broblemau cof megis dementia sy'n golygu mai yn eich mamiaith yn unig y byddwch chi'n cyfathrebu, neu os ydych chi'n dioddef salwch meddwl ac am drin emosiynau dyrys mewn ffordd ystyrlon. Mae ansawdd y gofal, ac, mewn rhai achosion, diogelwch y claf, yn cael eu cyfaddawdu os oes yna broblemau cyfathrebu. Mae'r angen hwnnw yn cael ei gydnabod yn gwbl glir yn strategaeth arloesol Llywodraeth Cymru 'Mwy na geiriau', ond, yn anffodus, nid ydy ysbryd y strategaeth honno yn cael ei adlewyrchu yn y safonau gwan sydd gerbron heddiw.
A gawn ni oedi am funud i ystyried beth yn union yw safonau? Mae Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011 yn galluogi Gweinidogion Cymru i bennu safonau, sef dull o bennu safonau ymddygiad mewn perthynas â'r Gymraeg. Yn achos y sector iechyd, mae yna 114 safon yn cael eu pennu, yn ymwneud yn bennaf â gohebiaeth, galwadau ffôn, cyfarfodydd staff, arwyddion, cyfweliadau swyddi, llunio polisi ac yn y blaen. Ond nid oes disgwyl i gorff iechyd neidio yn syth i gyflawni hynny dros nos. Mae proses lle bydd Comisiynydd y Gymraeg yn cyflwyno hysbysiad cydymffurfio ar y corff dan sylw, ond, ac mae hwn yn 'ond' pwysig, nid oes rheidrwydd ar y comisiynydd i'w gwneud hi'n ofynnol i bob corff gydymffurfio â phob safon. Yn hytrach, rhestr yw safonau—bwydlen, os liciwch chi—ac os yw hi'n amlwg yn gwbl anymarferol i gorff weithredu yn unol ag unrhyw un o'r safonau yna nid oes rhaid i'r safon benodol yna fod yn yr hysbysiad cydymffurfiol. Nid oes yn rhaid chwaith i'r safonau fod yn weithredol yn syth. Mae hyblygrwydd mawr yn y system yn galluogi'r comisiynydd i osod diwrnod gosod i'r dyfodol.
Beth sy'n cael ei anghofio fel rhan o'r drafodaeth yma i gyd yw llais y claf. Prin iawn yw'r sôn am hawliau cleifion mewn ysbyty. Mae yna un safon o blith y rhain yn sôn am yr angen i gofnodi dymuniad i siarad Cymraeg, ond, ar ôl gwneud hynny, nid yw'n sôn am beth i'w wneud efo'r wybodaeth. Wedyn mae yna safon arall yn sôn am gyhoeddi cynlluniau pum mlynedd am y camau sy'n bwriadu cael eu cymryd i gynyddu'r gallu i gynnal ymgynghoriad clinigol yn y Gymraeg, ond, eto, nid oes yna safon benodol sydd yn gosod yr hawl i wasanaeth Cymraeg, ac felly mae hyd yn oed y safon bum mlynedd yn mynd yn ddiystyr oherwydd nad ydy'r safon yna yn cael ei diffinio yn glir fel rhan o'r rheoliadau yma. Nid oes yna gyfeiriad o gwbl at osod safonau yn y sector gofal sylfaenol annibynnol, sydd yn wendid amlwg.
Fy nadl i ydy y dylai'r safonau osod hawliau am wasanaeth wyneb yn wyneb yn y Gymraeg—hawliau clir. Wrth gwrs, mae yna heriau mawr, rydym ni i gyd yn gwybod hynny, ond mae yna newid ar droed wrth i fwy a mwy o nyrsys a doctoriaid dderbyn eu hyfforddiant drwy'r Gymraeg. Mae angen ymateb yn greadigol i'r heriau sydd yn wynebu'r gwasanaeth iechyd. Mae modd ychwanegu at y safonau yma heb achosi problemau mawr, a byddai Plaid Cymru, mewn Llywodraeth, yn troi pob carreg i ganfod yr atebion creadigol, a byddai Plaid Cymru, mewn Llywodraeth, efo'r ewyllys wleidyddol gadarn i fynnu bod anghenion siaradwyr Cymraeg yn cael eu cyfarch yn llawn.
The committee has also come to the conclusion that additional standards should be put forward. As things stand, the standards are entirely insufficient and deficient. As there will be a vote today, we in the Plaid Cymru ranks have no choice but to vote against these weak standards. The standards that are before us don't set any standard that acknowledges the need for face-to-face services through the medium of Welsh in our hospitals, nor do they set standards for the vast majority of primary care providers, which are the main link between citizens and the world of health.
Having that face-to-face contact in your mother tongue to discuss aspects of your healthcare is vital for the quality of that service, especially if you are a young child who hasn't yet acquired the English language, or if you suffer issues with memory such as dementia that mean that it's only in your mother tongue that you can communicate, or if you suffer from mental ill health and want to deal with emotions in a meaningful way. The quality of the care, and, in some cases, the safety of the patient, are compromised if there are communication issues. That need is acknowledged very clearly in the innovative Welsh Government strategy 'More than just words', but, unfortunately, the spirit of that strategy isn't reflected in these weak standards that are before us today.
If we can pause for a moment to consider what exactly standards are, the Welsh Language (Wales) Measure 2011 enables Welsh Ministers to set standards, which is a way of setting standards of behaviour with regard to the Welsh language. In the case of the health sector, there are 114 standards set, mainly relating to correspondence, phone calls, staff meetings, signs, job interviews, policy making and so on. But there is no expectation for a health body to jump straight into achieving that overnight. There's a process where the Welsh Language Commissioner will be putting forward a compliance notice on the body in question, but, and this is an important 'but', there's no compulsion on the commissioner to make it a requirement for every body to comply with every standard. Rather, this is a list—it's a menu, if you will—and if it's clear that it is entirely impractical for a body to operate in accordance with any of the standards then that specific standard doesn't have to be in the compliance notice, nor does the standard have to be implemented immediately. There is a great deal of flexibility in the system that would allow the commissioner to set a future implementation date.
What's forgotten as part of this discussion is the voice of the patient. Very rarely is there mention of the rights of patients in hospitals. There's one standard amongst all of the others talking about the need to record a desire to speak Welsh, but, after that, it doesn't mention what to do with that information. Then there's another standard about publishing five-year plans about the steps that are intended to be taken to improve the ability to undertake a clinical consultation in the Welsh language, but, again, there is no specific standard that sets out the right to a Welsh language service, and so even that five-year standard becomes meaningless, because that standard isn't defined clearly as part of these regulations. There's no reference at all to setting standards in the independent primary care sector, which is a clear weakness.
My argument is that these standards should set out rights to a face-to-face service through the medium of Welsh—clear rights. Of course, there are great challenges, we all know that, but there is change afoot as more nurses and doctors receive training through the medium of Welsh. We need to respond creatively to the challenges that face the health service. There is a way to add to these standards without causing major problems, and Plaid Cymru, in Government, would leave no stone unturned to find those creative solutions, and Plaid Cymru, in Government, would have the robust political will to demand that the needs of Welsh speakers are met fully.
It's easy to see these regulations—wrongly—as part of a policy on culture; it's actually a health measure that we're talking about today, and we will be supporting the regulations on the basis that half a loaf is better than no bread. I heard the eloquent plea by Siân Gwenllian today to go further, and I very much sympathise with it. It won't please them to know it, but Cymdeithas yr Iaith Gymraeg have produced some written evidence with which I very largely agree. They say that they recommend a specific stance should be added confirming the rights of both in-patients and out-patients to receive clinical consultation, treatment and care through the medium of Welsh, and Siân Gwenllian has explained why this is very necessary for the very young, for perhaps the very old, and perhaps the not so old, who unfortunately suffer from dementia or related conditions, where the ability to attend a consultation through the language in which you can best express yourself is going to be the language through which you may best be diagnosed and therefore treated. That's a vitally important issue, which needs to be properly recognised.
I fully understand the reasons why the Minister has not felt able to go so far, but I do think that Siân Gwenllian made a good point when she referred to the degree of flexibility that exists within the scheme that has been set up by the 2011 Measure. I do believe that there should be an aim set in legislation for the right to receive face-to-face treatment or diagnosis through the language of your choice, and the explanatory memorandum to these regulations does explain why this would not necessarily come into conflict with the obvious practical difficulties that we have, not having enough professionals able to deal with patients through the medium of Welsh. The evidence that we've seen from the British Medical Association is also an interesting point to add to that: we mustn't have the Welsh language being perceived outside Wales as an impediment to the recruitment of professionals within Wales, and I do believe that that is an important point, which we must always bear in mind. But the explanatory memorandum to these regulations explains, I think, quite clearly, that the scheme that the commissioner is obliged to implement gives her—'her' at the moment, at any rate—the power to be flexible, as Siân Gwenllian said. The commissioner may
'require a body to comply with one standard in some circumstances and another standard in other circumstances',
'the Commissioner may require the body to comply with the standard in some circumstances but not others, or require it to comply with the standard only in some areas.'
Similarly, where there are two or more standards relating to a specific conduct,
'the Commissioner may...require a body to comply with one of those standards only, or with different standards at different times, in different circumstances, or in different areas'.
I think that's a fully comprehensive possibility of introducing flexibility into the scheme. So, I do hope that although we'll support these regulations today—and I know for a fact that the Minister would like to go further and is only inhibited by what she sees as practical difficulties at the current time—that, within a relatively short time, we will be able to go further towards the realisation of this objective. Because I do believe that it's important for people to have the assurance that they can use the health service in a way that is best for them. It is a national health service, and that includes, obviously, Welsh speakers—and, indeed, Welsh monoglot speakers, for that matter—as well as everybody else, and so I think it's important for reasons of inclusivity. It's important for reasons, as we all know, of achieving by the year 2050, if we can, a million Welsh speakers, but it's more important, I think, that we see this as a measure that is going to provide the best possible health service for everybody in our country.
Mae'n hawdd gweld y rheoliadau hyn—yn anghywir—fel rhan o bolisi ar ddiwylliant; trafod mesur iechyd yr ydym ni heddiw mewn gwirionedd, a byddwn ni'n cefnogi'r rheoliadau ar y sail bod hanner torth yn well na dim bara. Clywais apêl huawdl Siân Gwenllian heddiw i fynd ymhellach, a chydymdeimlaf yn fawr iawn â hynny. Ni fydd clywed hyn yn ei phlesio hi, ond mae Cymdeithas yr Iaith Gymraeg wedi cyflwyno rhywfaint o dystiolaeth ysgrifenedig yr wyf yn cytuno â hi i raddau helaeth. Maen nhw'n dweud eu bod yn argymell y dylid ychwanegu safbwynt penodol yn cadarnhau hawliau cleifion mewnol a chleifion allanol i gael ymgynghoriad clinigol, triniaeth a gofal drwy gyfrwng y Gymraeg, ac mae Siân Gwenllian wedi egluro pam mae hyn yn angenrheidiol i blant ifanc iawn, efallai i'r rhai sy'n hen iawn, ac efallai i'r rhai nad ydynt mor hen, sydd yn anffodus yn dioddef o ddementia neu gyflyrau sy'n gysylltiedig â hynny. Mae cael ymgynghoriad drwy'r iaith y gallwch fynegi eich hun orau ynddi, yn golygu mai'r iaith honno yw'r orau ar gyfer cael y diagnosis gorau ac felly cael y driniaeth orau. Mae hynny'n fater hanfodol bwysig, ac mae angen ei gydnabod yn briodol.
Rwyf yn deall yn iawn y rhesymau pam nad yw'r Gweinidog wedi teimlo y gall fynd mor bell, ond rwyf yn credu bod Siân Gwenllian wedi gwneud pwynt da pan gyfeiriodd at faint o hyblygrwydd sy'n bodoli o fewn y cynllun a sefydlwyd gan Fesur 2011. Rwyf i'n credu y dylid gosod nod mewn deddfwriaeth ar gyfer yr hawl i gael triniaeth neu ddiagnosis wyneb yn wyneb drwy gyfrwng iaith o'ch dewis, ac mae'r memorandwm esboniadol ar gyfer y rheoliadau hyn yn egluro pam na fyddai hyn, o reidrwydd yn gwrthdaro â'r anawsterau ymarferol amlwg sydd gennym, sef y prinder o weithwyr proffesiynol sy'n gallu ymdrin â chleifion drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae'r dystiolaeth a welsom gan Gymdeithas Feddygol Prydain hefyd yn bwynt diddorol i'w ychwanegu at hynny: Allwn ni ddim gadael i'r Gymraeg gael ei gweld o'r tu allan i Gymru fel rhwystr i recriwtio gweithwyr proffesiynol yng Nghymru, ac rwyf i'n credu bod hwnnw'n bwynt pwysig y mae'n rhaid inni ei gadw mewn cof bob amser. Ond mae'r memorandwm esboniadol ar gyfer y rheoliadau hyn, yn fy marn i, yn esbonio'n glir iawn bod y cynllun y mae'r Comisiynydd yn gorfod gweithredu yn rhoi iddi hi—'hi' ar hyn o bryd, beth bynnag, y pŵer i fod yn hyblyg, fel y dywedodd Siân Gwenllian. Gallai'r Comisiynydd
ei gwneud yn ofynnol i gorff gydymffurfio ag un safon mewn rhai amgylchiadau ac â safon arall mewn amgylchiadau eraill.
gall y Comisiynydd ei gwneud yn ofynnol i gorff gydymffurfio â'r safon mewn rhai amgylchiadau, ond nid mewn eraill, neu ei gwneud yn ofynnol iddo gydymffurfio â'r safon mewn rhai meysydd yn unig.'
Yn yr un modd, pan fo dwy neu fwy o safonau sy'n ymwneud ag ymddygiad penodol,
gall y Comisiynydd ei gwneud yn ofynnol i gorff gydymffurfio ag un o'r safonau hynny yn unig, neu â gwahanol safonau ar wahanol adegau, mewn amgylchiadau gwahanol, neu mewn meysydd gwahanol.
Credaf fod hynny'n ei gwneud hi'n gwbl bosibl i gyflwyno hyblygrwydd i'r cynllun. Felly, rwy'n gobeithio, er byddwn yn cefnogi'r rheoliadau hyn heddiw—a gwn yn sicr yr hoffai'r gweinidog fynd ymhellach a'i bod yn cael ei chyfyngu dim ond gan yr hyn y mae'n eu gweld fel anawsterau ymarferol ar hyn o bryd—y byddwn, o fewn cyfnod cymharol fyr, yn gallu mynd ymhellach tuag at wireddu'r amcan hwn. Oherwydd rwyf i'n credu ei bod hi'n bwysig i bobl fod yn sicr y gallant ddefnyddio'r gwasanaeth iechyd mewn ffordd sydd orau iddyn nhw. Mae'n wasanaeth iechyd cenedlaethol, ac mae hynny'n cynnwys, yn amlwg, siaradwyr Cymraeg—ac, yn wir, Cymry uniaith, o ran hynny—yn ogystal â phawb arall, ac felly mae'n bwysig o ran cynwysoldeb. Mae'n bwysig am y rheswm, fel yr ydym ni i gyd yn gwybod, ein bod eisiau cyflawni, os gallwn ni, y dasg o gael miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn y flwyddyn 2050, ond mae'n bwysicach, rwy'n credu, ein bod ni'n gweld hwn fel mesur sy'n mynd i ddarparu'r gwasanaeth iechyd gorau posibl ar gyfer pawb yn ein gwlad.
Well, I rather agree with Neil Hamilton on this, in that it's really important that, whatever measures we're introducing, we cannot afford to give the impression that only those who speak Welsh can be working in the Welsh NHS, because that would be a very dangerous path to travel. I welcome the measure; a long time in gestation, but now we need to give birth to this baby. Therefore, I will be voting in favour of the measure. We have to recognise that—. I absolutely agree with Siân Gwenllian that, in some cases, it isn't just a quality issue; it can be a safety issue. If a child is a Welsh speaker and needs to express how they're feeling about the pain or where it is, the quality of the consultation is going to be reliant on being able to understand what that child has to say. So, this is a really important issue in areas where children are being brought up as Welsh speakers. That also applies in relation to where we're discussing mental health issues or dementia is involved, where people may revert to being monoglot as a result of their dementia.
Caution is required in the speed with which we introduce this measure, simply because many of the services, certainly in my area of Cardiff and Vale, are dependent not just on attracting people from other parts of Britain, but on attracting European clinicians for whom we have to make sure that they speak sufficiently good English, never mind Welsh, and it's extremely unlikely they're going to speak Welsh if they're coming from other countries. So, I absolutely support the right and the duty on us to make progress on ensuring that services offer people the choice between Welsh and English, but as with the movement to enable women to see women clinicians, particularly on women's health issues, where somebody's life is at risk, we're clearly not going to be proposing that somebody cannot see a doctor because a woman doctor isn't available. In emergency circumstances, we clearly have to go with the clinician that's in front of them.
So, I support this measure, but I think we need to go cautiously in order not to artificially discourage people from coming to work in the Welsh NHS when, at the moment, we are having considerable difficulty filling vacancies for people who speak either language, never mind both languages.
Wel, rwyf yn cytuno i raddau helaeth â Neil Hamilton ynglŷn â hyn, o ran ei bod hi'n bwysig iawn, beth bynnag fo'r mesurau yr ydym ni'n eu cyflwyno, nad ydym ni'n creu'r argraff mai dim ond y rhai sy'n siarad Cymraeg gaiff weithio yn GIG Cymru, oherwydd byddai hynny'n llwybr peryglus iawn i'w droedio. Croesawaf y mesur; cafodd feichiogrwydd hir, ond bellach mae angen rhoi genedigaeth i'r babi. Felly, byddaf yn pleidleisio o blaid y mesur. Mae'n rhaid inni gydnabod hynny—. Cytunaf yn llwyr â Siân Gwenllian, mewn rhai achosion, nad yw'n fater o ansawdd yn unig. Gall fod yn fater o ddiogelwch. Os yw plentyn yn Gymraeg ei iaith a bod angen iddo fynegi ei deimladau am y boen neu ble mae'r boen, bydd ansawdd yr ymgynghoriad yn ddibynnol ar y gallu i ddeall beth mae'r plentyn hwnnw yn ei ddweud. Felly, mae hwn yn fater pwysig iawn mewn ardaloedd lle mae plant yn cael eu magu yn Gymraeg eu hiaith. Mae hyn hefyd yn berthnasol pan fyddwn ni'n trafod materion iechyd meddwl neu ddementia, pryd y bydd pobl efallai yn dychwelyd i fod yn uniaith o ganlyniad i'r dementia.
Mae'n rhaid cymryd pwyll wrth inni gyflwyno'r mesur hwn, yn syml oherwydd bod llawer o'r gwasanaethau, yn sicr yn fy ardal i yng Nghaerdydd a'r Fro, yn dibynnu nid yn unig ar ddenu pobl o rannau eraill o Brydain, ond ar ddenu clinigwyr Ewropeaidd y mae'n rhaid inni sicrhau eu bod yn siarad Saesneg yn ddigon da, heb sôn am y Gymraeg, ac mae'n annhebygol iawn y byddan nhw'n siarad Cymraeg os ydyn nhw'n dod o wledydd eraill. Felly, rwy'n llwyr gefnogi'r hawl a'r ddyletswydd sydd arnom ni i symud ymlaen o ran sicrhau bod gwasanaethau yn cynnig y dewis o Gymraeg neu Saesneg i bobl, ond fel yn achos y mudiad i alluogi menywod i gael gweld clinigwyr benywaidd, yn enwedig ar faterion iechyd menywod, pan fo bywyd rhywun mewn perygl, yn amlwg nid ydym yn mynd i gynnig na all rhywun weld meddyg oherwydd nad oes meddyg benywaidd ar gael. Mewn amgylchiadau o argyfwng, yn amlwg mae'n rhaid inni dderbyn y clinigwr sydd o'u blaenau.
Felly, cefnogaf y mesur hwn, ond credaf fod angen inni droedio'n ofalus rhag i ni, mewn modd artiffisial, annog pobl i beidio â dod i weithio i GIG Cymru pan fo anhawster sylweddol ar hyn o bryd i lenwi swyddi gwag gyda phobl sy'n siarad y naill iaith neu'r llall, heb sôn am y ddwy iaith.
Galwaf ar y Gweinidog i ymateb i'r ddadl.
I call on the Minister to reply to the debate.
Diolch yn fawr iawn, a diolch, yn gyntaf, i'r pwyllgor am yr adroddiad. Rydw i'n ymwybodol iawn nad ydych chi wedi cael lot o amser i edrych ar hyn, ond rydym ni wedi cydymffurfio â'r 21 diwrnod sydd fel arfer yn cael eu cydnabod. Ond rydw i yn derbyn efallai y gallwn ni edrych ar ehangu hynny, os mae hynny wedi creu problem y tro yma. Ond dyna'r ffordd y mae wastad wedi cael ei wneud. O ran egwyddor, rydw i'n meddwl y gallwn ni edrych ar ymestyn yr amser yn y dyfodol.
Roedd Cadeirydd y pwyllgor yn iawn i ddweud ei bod hi wedi cymryd amser hir. Wrth gwrs, roedd yna ymgynghoriad a oedd wedi mynd ymlaen am amser hir. Mae e'n wasanaeth sy'n eithaf soffistigedig, yn eithaf eang, ac roeddwn i'n awyddus iawn i sicrhau ein bod ni'n cael ymateb oddi wrth bob math o lefelau yn yr adran iechyd. Ond dyna pam rydym ni'n awyddus i fwrw ymlaen heddiw.
Nawr, mae'r mater yma o'r ymgynghoriad clinigol wyneb yn wyneb yn un eithaf caled, achos, yn rhannol, y problemau ymarferol. Unwaith rydych chi'n sefydlu hawliau, ar ba bwynt ydych chi'n dweud, 'Wel, actually, mae'n rhaid ichi gael y driniaeth yma ar y foment yma'? Nid ydych chi, ambell waith, eisiau stopio'r broses yna o helpu'r claf drwy'r system. Felly, mae'n rhaid inni gael y balans yna'n iawn. Dyna pam beth rydym ni wedi'i ddweud yw ein bod ni eisiau dechrau byrddau iechyd ar y trywydd yma o sicrhau eu bod nhw'n gwybod, yn y pen draw, y bydd angen iddyn nhw roi gwasanaeth—symud tuag at roi gwasanaeth clinigol i'r claf. A dyna pam rydym ni wedi cyflwyno'r syniad yma o gynlluniau pum mlynedd, a dyna pam y mae'n rhaid iddyn nhw ddangos inni sut y maen nhw'n mynd i ymateb, a'u bod nhw'n gallu newid o ran beth y maen nhw eisiau ei wneud yn yr ardaloedd hynny. Felly, mae beth sy'n iawn ar gyfer rhan o Wynedd, efallai, yn hollol wahanol i beth sy'n iawn ar gyfer rhan arall o Betsi Cadwaladr. Felly, bydd lle gyda nhw i ymateb i beth sy'n ddelfrydol yn lleol.
O ran gofal sylfaenol—
Thank you very much, and thank you, first of all, to the committee for the report. I am highly aware that you didn't have a great deal of time to look at this, but we have complied with the 21 days that is usually in place. However, I do accept that perhaps we can look at expanding that, if that's created a problem on this occasion. But that's the way it's always been done. But as a point of principle, I do think that we can extend the time in future.
The Chair of the committee was right in saying that it has taken a long period of time. There was a consultation that went on for a lengthy period of time. It is quite a sophisticated and broad-ranging service, and I was eager to ensure that we did get responses from all sorts of levels within the health sector. But that is why we are eager now to make progress today.
Now, this issue of the face-to-face clinical consultation is a difficult one, partly because of the practical problems. Once you establish rights, at what point do you say, 'Well, actually, you have to have this given treatment or consultation at this particular point'? You don't necessarily want to stop that process of assisting the patient through the system. So, we have to strike that balance correctly, and that's why we have said that we want to start the health boards on this journey of ensuring that, ultimately, they will need to provide services and to move towards providing clinical services to their patients. That is why we've introduced this idea of five-year plans, and that's why they have to demonstrate to us how they're going to respond and that they can change in terms of what they want to do in any given area. So, what might be right for parts of Gwynedd might be very different to what might be required in another part of Betsi Cadwaladr. So, they will have that flexibility to respond to local need.
In terms of primary care—
A wnewch chi gymryd ymyriad?
Will you take an intervention?
Gwnaf.
Yes.
Beth rydym wedi'i glywed gan un aelod o'r Pwyllgor, Siân Gwenllian, oedd bod modd rhoi safon yn hynny o beth, a hyblygrwydd wedyn o ran sut y byddai'r safon honno'n cael ei weithredu. Felly, gellir wedyn rhoi'r safon honno ar, er enghraifft, Gwynedd, lle bod Blaenau Gwent efallai'n mynd i gymryd mwy o amser i wneud hynny. Os nad oes yna safon, wedyn efallai nad yw'r rhwymedigaeth mor gryf—heb y safon honno yn gweithredu.
What we heard from one member of the committee, Siân Gwenllian, was that it was possible to give that flexibility about how that standard would be implemented. So, you could then place a standard on Gwynedd, whereas Blaenau Gwent might take more time to reach that particular standard. If there isn't a standard, then the obligation isn't perhaps as strong—if that standard isn't in place.
Beth rwy'n gobeithio y bydd yn digwydd nawr yw y bydd y comisiynydd yn siarad gyda'r gwasanaethau yma ac yn gweld beth sy'n ddelfrydol ac yn gwthio nhw yn yr ardaloedd lle mae hi efallai'n meddwl y gallwn ni wthio pobl ymhellach.
O ran gofal sylfaenol, bydd y gofal a fydd yn cael ei roi yn uniongyrchol gan y byrddau iechyd yn dod o dan y safonau. Mae yna fater ymarferol ynglŷn â sut rydym ni'n cael pobl yng ngofal sylfaenol sy'n annibynnol i weithredu'r safonau hyn, a sut rydym yn eu cael nhw i gydymffurfio, a beth yw'r system o blismona. Mae dros 3,500 o'r rhain. Nid oes capasiti gyda'r comisiynydd iaith i fynd ar ôl cymaint â hynny o fudiadau. Felly, rwy'n meddwl ei bod yn gwneud mwy o synnwyr i wneud hwn drwy'r byrddau iechyd. Dyna pam y mae yna gytundeb. Roedd cytundeb wedi dechrau ddoe. Mae GPs wedi cael mwy o arian, a rhan o'r cytundeb yna oedd eu bod nhw wedi ymrwymo i edrych i mewn i roi mwy o wasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg. Felly, rŷm ni wedi dechrau ar y trywydd yma, ac mae ffordd i fynd gyda'r cytundebau hynny. Ond mae plismona hefyd yn bwysig.
Suzy, mae balans hawliau yn bwysig, rwy'n cytuno. Mae'n really anodd yn y maes yma. Beth yw'ch hawl chi? A oes gyda chi yr un hawl ym Mlaenau Gwent ag sydd yng Ngwynedd? Mae'n anodd iawn pan mae'r system yma sydd gyda ni yn edrych ar beth sy'n reasonable a proportionate. Felly, rwy'n meddwl bod y system sydd gyda ni yn eithaf soffistigedig, ond mae yn gwneud sens i ymateb i beth sydd ei angen yn lleol.
Rwy'n meddwl bod yn rhaid inni fod yn sensitif, Siân Gwenllian, i'r henoed ac i blant yn arbennig, ac rwy'n gobeithio y bydd pobl, wrth ddod ymlaen â'r syniadau ynglŷn â chynlluniau pum mlynedd, yn edrych ar rheini fel y pwynt cyntaf i sicrhau eu bod yn symud tuag at roi cynnig clinigol i'r rheini yn gyntaf. Rwy'n gobeithio y byddan nhw'n ystyried hynny. Ond, rwy'n awyddus nawr i'r comisiynydd fwrw ymlaen gyda'r gwaith. Rwy'n deall bod recriwtio yn gallu bod yn broblem yn yr adran iechyd, ac nid ydym eisiau rhoi unrhyw negeseuon allan na fydd pobl sydd ddim yn siarad Cymraeg yn cael eu croesawu yng Nghymru. Mae'n really bwysig ein bod ni'n cael y neges sensitif yma yn gywir, fel yr oedd Neil Hamilton yn ei ddweud.
What I hope will happen now is that the commissioner will speak to these services and see what is ideal in those areas, and to push them in those areas where we can push people further.
In terms of primary care, of course, care provided directly by health boards will be captured under the standards, but that's an issue of practicalities in terms of how we actually require independent primary care providers to comply with these standards. What is the system to police this? There are over 3,500 of these, and the language commissioner doesn't have the capacity to pursue that many bodies. So, I think it makes more sense to do this through the health boards. That's why there is an agreement in place. It commenced yesterday, and GPs have been given more funding. As part of that contract, they are committed to looking into providing more services through the medium of Welsh. So, we've started on this road. There is some way to go with those contracts, of course, but policing this is important.
Suzy, the balance of rights is important, I agree. It's very difficult in this area, in terms of what your rights are. Do you have the same rights in Blaenau Gwent as you would have in Gwynedd? It's very difficult when we have this system that looks at what's reasonable and proportionate. So, I do think that the system that we have is quite sophisticated, but it does make sense to respond to what is required locally.
I do think we have to be sensitive, Siân Gwenllian, to the elderly and children particularly, and I do hope that when people bring these ideas forward on their five-year plans that they will look at those as the first points so that they move towards providing a clinical offer in those sectors first of all. I hope that they will consider that. But, I am eager now for the commissioner to proceed with this work. I do understand that recruitment can be problematic in the health sector, and we don't want to convey any messages that people who don't speak Welsh aren't welcome in Wales. It's extremely important that we get this sensitive message right, as Neil Hamilton said.
A wnewch chi gymryd ymyriad ar y pwynt hwnnw?
Will you take an intervention on that point?
Well, the Minister's out of time—very briefly, then.
Wel, does gan y Gweinidog ddim amser ar ôl—yn fyr iawn, felly.
Wel, dim ond ar y pwynt hwnnw, achos cawsom dystiolaeth ar y ffordd y mae darpar fyfyrwyr meddygol yn cael eu recriwtio yn ein hysgolion meddygol yng Nghymru—y ddwy sydd gyda ni. Mae canran isel iawn yn dod o Gymru yn y lle cyntaf, ac nid oes dim pwysau yn cael eu rhoi ar a ydych chi'n siarad Cymraeg ai peidio ar hyn o bryd. Dyna pam y mae pwysau cynyddol i gael ysgol feddygol ym Mangor, a fyddai, gobeithio, yn gallu gwyrdroi y math yma o bethau.
Well, just on that point, because we had evidence on the way that prospective students are recruited in our medical schools in Wales—the two that we have. A very low percentage come from Wales in the first instance, and there is no weighting being put on whether you speak Welsh or not. That's why there is pressure to have a medical school in Bangor to overcome this situation.
Ond eto, mae'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol yn gwneud lot o waith yn y maes yma yn barod. Felly, mae lot o waith eisoes yn cael ei wneud. Felly, ni allwn ddiystyru'r pethau eraill sy'n digwydd. Dim ond safonau yw'r rhain, a phan wnes i siarad yn y cyflwyniad agoriadol, dywedais fod yn rhaid inni edrych ar y safonau hyn mewn cyd-destun sydd lot yn ehangach. Ond, rwy'n gobeithio nawr y gallwn ni fwrw ymlaen gyda hyn. Rwy'n meddwl bod angen inni ofyn i'r comisiynydd ddechrau ar y gwaith yma, ac rwy'n hyderus y bydd yr ystyriaeth a'r gwasanaeth a fydd ar gael ar gyfer pobl yn y dyfodol yn gwella o ganlyniad i'r safonau hyn.
But the Coleg Cymraeg Cenedlaethol is doing a great deal of work in this area already. So, a great deal of work is already being done. So, we can't discount the other things that are happening. We are dealing just with the standards today, and in my opening remarks, I did say that we must look at these standards in a far broader context. But, I do now hope that we can make progress in this area. I do think that we need to ask the commissioner to start this work, and I am confident that the services available for people in future will improve as a result of these standards.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
We now move to item 5 on our agenda, which is the Welsh Revenue Authority (Powers to Investigate Criminal Offences) Regulations 2018. I call on the leader of the house to move that motion—Julie James.
Symudwn yn awr at eitem 5 ar ein hagenda, sef Rheoliadau Awdurdod Cyllid Cymru (Pwerau i Ymchwilio i Droseddau) 2018. Galwaf ar arweinydd y tŷ i gynnig y cynnig hwnnw—Julie James.
Cynnig NDM6694 Julie James
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o'r Rheoliadau Awdurdod Cyllid Cymru (Pwerau i Ymchwilio i Droseddau) 2018 yn cael ei llunio yn unol â'r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 21 Chwefror 2018.
Motion NDM6694 Julie James
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5
1. Approves that the draft Welsh Revenue Authority (Powers to Investigate Criminal Offences) Regulations 2018 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 21 February 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. The Welsh Government carried out a consultation last year about whether the Welsh Revenue Authority should have access to some of the same criminal powers as HMRC. The consultation, which closed on 2 October, focused on those powers to deter and investigate devolved tax crime—powers that are consistent with those used by HMRC in England for the taxes it is responsible for. Seventeen responses were received, including contributions from the National Crime Agency and from Natural Resources Wales. Overall, there was support for the Welsh Revenue Authority to exercise powers of entry, search and seizure, subject to obtaining a warrant, to exercise certain powers under the Proceeds of Crime Act 2002 via accredited financial investigators, and to carry out and authorise the use of covert and directed surveillance in accordance with the Regulation of Investigatory Powers Act 2000.
Following the consultation, a draft of the Welsh Revenue Authority (Powers to Investigate Criminal Offences) Regulations 2018 was laid before the Assembly on 21 February. Deputy Presiding Officer, I am today seeking the Assembly's support for these regulations. On 21 February, the Proceeds of Crime Act 2002 (References to Welsh Revenue Authority Financial Investigators) Order 2018 and the Regulation of Investigatory Powers (Directed Surveillance and Covert Human Intelligence Sources) (Amendment) (Wales) Order 2018 were laid under the negative procedure. These complete the package of investigatory powers to which the WRA will have access. Deputy Presiding Officer, I would like to highlight some points raised during the consultation and explain how we have responded.
There was a mixed response to the proposal not to provide the Welsh Revenue Authority with powers of arrest and detention, and some respondents expressed concern that the absence of these powers might prevent the WRA from interviewing suspects during an investigation. Some respondents also felt it might be appropriate for the WRA to have a general power to stop and search individuals suspected of devolved tax crime. However, given the small number of devolved tax offences expected to be investigated each year, we do not believe it is currently proportionate for the WRA to have access to arrest and detention powers, nor do we believe that it is necessary for the WRA to have access to a general stop-and-search power. The absence of these powers will also not prevent the WRA from working alongside police forces, where necessary, or from requesting suspects voluntarily to attend an interview.
I would like to record my thanks to the Finance Committee and the Constitutional and Legislative Affairs Committee for their work in considering the regulations and Orders.
Diolch ichi, Dirprwy Lywydd. Cynhaliodd Llywodraeth Cymru ymgynghoriad y llynedd ar ba un a ddylai Awdurdod Cyllid Cymru gael mynediad at rai o'r un pwerau troseddol â Chyllid a Thollau Ei Mawrhydi. Roedd yr ymgynghoriad, a ddaeth i ben ar 2 Hydref, yn canolbwyntio ar y pwerau hynny i atal ac ymchwilio i droseddau treth datganoledig—pwerau sy'n gyson â'r rhai hynny a ddefnyddir gan Cyllid a Thollau Ei Mawrhydi yn Lloegr ar gyfer y trethi y mae'n gyfrifol amdanynt. Cafwyd dau ar bymtheg o ymatebion, gan gynnwys cyfraniadau gan yr Asiantaeth Troseddu Cenedlaethol a Cyfoeth Naturiol Cymru. Yn gyffredinol, roedd cefnogaeth i ganiatáu i Awdurdod Cyllid Cymru arfer pwerau mynediad, chwilio ac atafaelu, yn amodol ar gael gwarant, i arfer pwerau penodol o dan Ddeddf Enillion Troseddu 2002 drwy ymchwilwyr ariannol achrededig, ac i gynnal ac awdurdodi'r defnydd o wyliadwriaeth gudd a gwyliadwriaeth gyfeiriedig yn unol â Deddf Rheoleiddio Pwerau Ymchwilio 2000.
Yn dilyn yr ymgynghoriad, gosodwyd drafft o'r Reoliadau Awdurdod Cyllid Cymru (Pwerau i Ymchwilio i Droseddau) 2018 gerbron y Cynulliad ar 21 Chwefror. Dirprwy Lywydd, rwyf heddiw yn ceisio cefnogaeth y Cynulliad ar gyfer y rheoliadau hyn. Ar 21 Chwefror, gosodwyd Gorchymyn Deddf Enillion Troseddau 2002 (Cyfeiriadau at Ymchwilwyr Ariannol Awdurdod Cyllid Cymru) 2018 a Gorchymyn Rheoleiddio Pwerau Ymchwilio (Gwyliadwriaeth Gyfeiriedig a Ffynonellau Cuddwybodaeth Ddynol) (Diwygio) (Cymru) 2018 o dan y weithdrefn negyddol. Mae'r rhain yn cwblhau'r pecyn o bwerau ymchwilio a fydd ar gael i Awdurdod Cyllid Cymru. Dirprwy Lywydd, hoffwn dynnu sylw at rai pwyntiau a godwyd yn ystod yr ymgynghoriad ac egluro sut yr ydym wedi ymateb.
Cafwyd ymateb cymysg i'r cynnig i beidio â darparu pwerau arestio a chadw yn y ddalfa i Awdurdod Cyllid Cymru, a mynegodd rhai o'r ymatebwyr rywfaint o bryder y gallai absenoldeb y pwerau hyn atal Awdurdod Cyllid Cymru rhag cyfweld â phobl sydd dan amheuaeth yn ystod ymchwiliad. Teimlai rhai ymatebwyr hefyd y gallai fod yn briodol i Awdurdod Cyllid Cymru gael pŵer cyffredinol i stopio a chwilio unigolion sydd dan amheuaeth o droseddau treth datganoledig. Fodd bynnag, o ystyried y nifer fach o droseddau treth datganoledig y disgwylir yr ymchwilir iddynt bob blwyddyn, nid ydym ni'n credu ei bod yn gymesur ar hyn o bryd i'r Awdurdod fod â mynediad at bwerau arestio a chadw yn y ddalfa, ac nid ydym yn credu ei bod yn angenrheidiol i'r Awdurdod fod â mynediad at bŵer stopio a chwilio cyffredinol. Ni fydd absenoldeb y pwerau hyn yn atal yr Awdurdod rhag gweithio ochr yn ochr â heddluoedd ychwaith, lle bo angen, na rhag gofyn i bobl sydd dan amheuaeth ddod am gyfweliad o'u gwirfodd.
Hoffwn gofnodi fy niolch i'r Pwyllgor Cyllid a'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am eu gwaith wrth ystyried y rheoliadau a'r gorchmynion.
I call on the Chair of the Finance Committee, Simon Thomas.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Simon Thomas.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Jest i ategu bod y Pwyllgor Cyllid wedi ystyried y rheoliadau sydd gerbron y Cynulliad heddiw, a hefyd y rheoliadau a wnaethpwyd drwy’r weithdrefn negyddol, sydd yn rhan o’r pecyn, fel y dywedodd arweinydd y tŷ. Mae’r Pwyllgor Cyllid yn fodlon ar y grymoedd hyn yn cael eu rhoi i Awdurdod Cyllid Cymru, ond rwy’n credu ei bod yn bwysig tynnu sylw’r Cynulliad cyfan at y ffaith bod y grymoedd yma yn rhai sylweddol iawn. Maen nhw’n rhai pwerus iawn, ac maen nhw yn caniatáu i’r awdurdod cyllid fynd i mewn i eiddo ac i archwilio ymddygiad pobl. Wrth gwrs, mae gan Cyllid a Thollau Ei Mawrhydi rymoedd tebyg, ac mae ond yn deg, wrth ddatganoli trethi, ein bod ni hefyd yn datganoli grymoedd yn ymwneud ag unrhyw ymgais i dwyllo cyllid y wlad—y wlad yn y cyd-destun yma, wrth gwrs, yw Cymru. Felly, er ein bod ni’n cytuno ar y rheoliadau, rydym ni hefyd jest yn tynnu sylw’r Cynulliad yn ein hadroddiad ni at y pwerau eang ond pwrpasol hyn.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Just to echo that the Finance Committee has considered the regulations before the Assembly today, as well as the regulations made through the negative procedure, which are part of the package, as the leader of the house said. The Finance Committee is content with these powers being given to the Welsh Revenue Authority, but I do think it's right to draw the Assembly's attention to the fact that these are substantial powers. They are very strong powers, and they allow the WRA to enter properties and to examine conduct. Of course, HMRC has similar powers, and it's only fair that, in devolving taxation, we should also devolve the powers that relate to any effort to evade taxation. So, although we agree with the regulations, we would just draw the Assembly's attention in our report to these wide-ranging but necessary powers.
Can I call the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw?
A gaf i alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw?
Thank you, Dirprwy Lywydd. As the Cabinet Secretary has said, these regulations provide for various provisions of the Police and Criminal Evidence Act 1984 and the Criminal Justice and Police Act 2001 to be applied to the investigation of offences conducted by the Welsh Revenue Authority, and they include obtaining entry to premises under specified circumstances and seizing relevant items.
There were only really a few points that the committee wanted to raise. The regulations give substantial powers to the WRA, and we felt that the explanation provided was reasonable, but that the instrument was worthy of reporting on grounds of being of legal or political importance or giving rise to issues of public policy that are likely to be of interest to the Assembly.
We decided at our meeting to include another point for reporting, relating to an anomaly between the regulations and the explanatory memorandum. The explanatory memorandum states that the revenue authority must comply with statutory codes of practice made under the Police and Criminal Evidence Act 1984, but our understanding is that they need only have regard to the code and, in particular, the relevant parts of the code. There is an important difference between having to comply with something and having to have regard to it. In our report we therefore said the Welsh Government should clarify the position and, if necessary, ensure that all the relevant documents related to the regulations are corrected accordingly.
Diolch ichi, Dirprwy Lywydd. Fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r rheoliadau hyn yn darparu ar gyfer gwahanol ddarpariaethau Deddf yr Heddlu a Thystiolaeth Droseddol 1984 a Deddf Cyfiawnder Troseddol a'r Heddlu 2001 sydd i'w cymhwyso i ymchwiliadau i droseddau a gynhelir gan Awdurdod Cyllid Cymru, ac maent yn cynnwys cael mynediad i safleoedd o dan amgylchiadau penodedig ac atafaelu eitemau perthnasol.
Dim ond ychydig o bwyntiau yr oedd y pwyllgor am eu codi, mewn gwirionedd. Mae'r rheoliadau yn rhoi pwerau sylweddol i'r Awdurdod, ac roeddem ni o'r farn bod yr esboniad a roddwyd yn rhesymol, ond bod gwerth adrodd ar yr offeryn ar y sail ei fod o bwysigrwydd cyfreithiol neu wleidyddol neu yn codi materion polisi cyhoeddus sy'n debygol o fod o ddiddordeb i'r Cynulliad.
Gwnaethom benderfynu yn ein cyfarfod i gynnwys pwynt arall ar gyfer adrodd, sy'n ymwneud ag anghysondeb rhwng y rheoliadau a'r memorandwm esboniadol. Mae'r memorandwm esboniadol yn datgan bod yn rhaid i'r awdurdod cyllid gydymffurfio â chodau ymarfer statudol a wnaed o dan Ddeddf yr Heddlu a Thystiolaeth Droseddol 1984, ond ein dealltwriaeth ni yw mai dim ond y cod y mae angen iddyn nhw ei ystyried ac, yn benodol, rhannau perthnasol o'r cod. Mae yna wahaniaeth pwysig rhwng cydymffurfio â rhywbeth a gorfod rhoi sylw iddo. Yn ein hadroddiad felly, gwnaethom ddweud y dylai Llywodraeth Cymru egluro'r sefyllfa ac, os oes angen, sicrhau bod yr holl ddogfennau perthnasol sy'n ymwneud â'r rheoliadau yn cael eu cywiro yn unol â hynny.
I concur with the sentiments of the previous speakers. I think it's clearly important that the Welsh Revenue Authority does have the same tools at its disposal as HMRC currently does. We are now in that transition phase to the implementation of the new taxes, and this is an important part of ensuring that the new tax regime is properly enforced. I'm happy to support the regulations.
Cytunaf â sylwadau'r siaradwyr blaenorol. Credaf ei bod yn amlwg yn bwysig fod gan Awdurdod Cyllid Cymru yr un arfau ag sydd ar gael i Gyllid a Thollau EM ar hyn o bryd. Rydym yn awr yn y cyfnod pontio hwnnw cyn rhoi'r trethi newydd ar waith, ac mae hyn yn rhan bwysig o sicrhau bod y gyfundrefn dreth newydd yn cael ei gorfodi'n briodol. Rwy'n hapus i gefnogi'r rheoliadau.
Thank you. Can I call on the leader of the house to reply?
Diolch ichi. A gaf i alw ar arweinydd y tŷ i roi ateb?
Thank you, Deputy Presiding Officer. I thank Members very much for their contributions to this debate. No Government should legislate to provide a public authority with criminal powers unless it is necessary and proportionate. The consultation proposed that the WRA should have access to some of the powers currently exercised by HMRC when investigating tax crime in Wales. These established powers are accompanied by a clearly defined set of safeguards to ensure they are used proportionately and appropriately. Having considered the responses to the consultation, we have concluded that the WRA should have access to some of the powers currently available to HMRC, and I therefore formally move the regulations. Diolch.
Diolch ichi, Dirprwy Lywydd. Rwy'n diolch yn fawr iawn i'r Aelodau am eu cyfraniadau i'r ddadl hon. Ni ddylai unrhyw Lywodraeth ddeddfu i roi pwerau troseddol i awdurdod cyhoeddus oni fydd hynny'n angenrheidiol ac yn gymesur. Roedd yr ymgynghoriad yn cynnig y dylai fod gan Awdurdod Cyllid Cymru rai o'r pwerau y mae Cyllid a Thollau EM yn eu harfer ar hyn o bryd wrth ymchwilio i droseddau treth yng Nghymru. Mae cyfres o fesurau diogelu â therfynau eglur iddynt gan y pwerau sefydledig hyn er mwyn sicrhau eu bod yn cael eu defnyddio yn gymesur ac yn briodol. Wedi ystyried yr ymatebion i'r ymgynghoriad, daethpwyd i'r casgliad y dylai fod gan ACC rai o'r pwerau sydd ar gael i Gyllid a Thollau EM ar hyn o bryd, ac felly cynigiaf y rheoliadau yn ffurfiol. Thank you.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch ichi. Y cynnig yw cytuno ar y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Gan hynny, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
We'll now move to voting time unless three Members wish for the bell to be rung.
Byddwn yn symud i'r cyfnod pleidleisio nawr, heb i dri aelod ddymuno i'r gloch gael ei chanu.
I will now proceed to open the vote. So, we go to vote on the Welsh Language Standards (No. 7) Regulations and I call for a vote on the motion tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. For the motion 43, no abstentions, eight against. Therefore, the motion is agreed.
Byddaf yn bwrw ymlaen i agor y bleidlais nawr. Felly, rydym yn mynd i bleidleisio ar Reoliadau Safonau'r Gymraeg (Rhif 7) ac rwy'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Dros y cynnig 43, dim ymataliadau, wyth yn erbyn. Gan hynny, derbynnir y cynnig.
NDM6693 - Rheoliadau Safonau’r Gymraeg (Rhif 7) 2018: O blaid: 43, Yn erbyn: 8, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM6693 - The Welsh Language Standards (No. 7) Regulations 2018: For: 43, Against: 8, Abstain: 0
Motion has been agreed
We now move to a statement by the Minister for Welsh Language and Lifelong Learning on the employability plan. I call on Eluned Morgan to move the statement. Eluned.
Symudwn yn awr at ddatganiad gan Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes ar y cynllun cyflogadwyedd. Galwaf ar Eluned Morgan i gynnig y datganiad. Eluned.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae’n dda gen i lansio'r cynllun cyflogadwyedd heddiw, ac a gaf i ddechrau trwy ddiolch i fy nghyd-Aelodau am eu cyfraniadau nhw wrth ddatblygu’r cynllun, achos mae'r cynllun yma yn gynllun traws-lywodraethol?
Un o brif gyfrifoldebau Llywodraeth yw addysgu, hyfforddi a pharatoi pobl ar gyfer y byd gwaith. Mae cael gweithlu mwy o faint a mwy cynhwysol yn dda i hybu lefelau cynhyrchiant ein gwlad, ond mae yna hefyd fanteision eraill i weithio. Mae cael gwaith yn codi pobl allan o dlodi ac, yn ôl yr Athro Stephen Hawking, mae gwaith yn rhoi ystyr a phwrpas, a gall bywyd fod yn wag hebddo.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I am pleased to launch my employability plan today, and I start by thanking my fellow Members for their contributions to the development of this plan, because it is a cross-governmental scheme.
It is one of the prime responsibilities of Government to educate, train and prepare people for the world of work. A larger, more inclusive workforce is good for our nation’s productivity, but there are also individual benefits to work. Work lifts people out of poverty, and, according to Professor Stephen Hawking, work gives you meaning and purpose, and life can be empty without it.
Our vision is to make Wales a full-employment, high-tech, high-wage economy. We want more people joining or returning to the world of work. We want a more inclusive workforce, with greater numbers of disabled people in work, and a decrease in the gender pay gap, as well as the disability, and black, Asian, minority ethnic pay gaps. We need to prepare people for a changing world of work, ready to meet the opportunities of automation, digitalisation and decarbonisation. But we won’t shy away from the challenges that this change brings either. There are predictions of significant job losses and disruption in the labour market. So, we are preparing now, by making sure our skills and training provision is closely linked to market requirements, that lifelong career development becomes standard practice, and that the needs of business can be heard and responded to quickly. The Cabinet Secretary for Economy and Transport will convene a taskforce on automation to consider the challenges and opportunities in this area, and I look forward to working with him to ensure that our workforce is prepared for the future.
With this plan, we offer a national framework which sets a direction and standards. We've set a series of stretching and ambitious targets relating to unemployment, economic inactivity and skills levels, because we're determined to make real progress on these within the next decade. But I'm aware that this won't be easy: economic inactivity and generational worklessness affects many communities in Wales, but our individual, hand-holding support will help people to tackle their own personal barriers to employment.
Under this national framework, there is room for flexibility at a local and regional level. Communities across Wales have different strengths and needs. We will work with partners at a regional level to bring together business, education and training providers, local government and the third sector, and ensure that they're working in co-ordination to meet the needs of the area.
Ein gweledigaeth yw sicrhau bod Cymru yn economi gyflogaeth lawn, uwch-dechnoleg, â chyflogau uchel ynddi. Rydym yn awyddus i fwy o bobl ymuno â'r byd gwaith neu ddychwelyd iddo. Rydym eisiau gweithlu mwy cynhwysol, gyda niferoedd uwch o bobl anabl mewn gwaith, a gostyngiad yn y bwlch cyflog rhwng y rhywiau, yn ogystal â'r bwlch cyflog o ran pobl anabl, pobl ddu, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig. Mae angen inni baratoi pobl ar gyfer byd gwaith sy'n newid, sicrhau eu bod yn barod i achub ar gyfleoedd yn sgil awtomeiddio, digideiddio a datgarboneiddio. Ond ni ddylem ffoi oddi wrth yr heriau y mae'r newid hwn yn eu cyflwyno chwaith. Rhagwelir colledion sylweddol o ran swyddi ac amharu ar y farchnad lafur. Felly, rydym yn paratoi ar hyn o bryd, drwy wneud yn siŵr bod cysylltiad agos rhwng ein darpariaeth sgiliau a hyfforddiant â gofynion y farchnad, bod datblygu gyrfa gydol oes yn dod yn ymarfer safonol, bod anghenion busnes yn cael eu clywed a bod ymateb cyflym iddynt. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth yn cynnull tasglu ar awtomatiaeth i ystyried yr heriau a'r cyfleoedd yn y maes hwn, ac edrychaf ymlaen at weithio gydag ef i sicrhau bod ein gweithlu yn barod ar gyfer y dyfodol.
Gyda'r cynllun hwn, rydym yn cynnig fframwaith cenedlaethol sy'n pennu cyfeiriad a safonau. Rydym wedi gosod cyfres o nodau ymestynnol ac uchelgeisiol sy'n ymwneud â diweithdra, anweithgarwch economaidd a lefelau sgiliau, oherwydd ein bod yn benderfynol o wneud cynnydd gwirioneddol o ran y pethau hyn o fewn y degawd nesaf. Ond rwy'n ymwybodol na fydd hyn yn hawdd: mae anweithgarwch economaidd a diweithdra aml genhedlaeth yn effeithio ar lawer o gymunedau yng Nghymru, ond bydd ein cymorth unigol wrth law i helpu pobl i fynd i'r afael â'u rhwystrau personol i gyflogaeth.
O dan y fframwaith cenedlaethol hwn, mae lle i hyblygrwydd ar lefel leol a rhanbarthol. Mae gan gymunedau ledled Cymru amrywiol gryfderau ac anghenion. Byddwn yn gweithio gyda phartneriaid ar lefel ranbarthol i ddwyn ynghyd busnes, darparwyr addysg a hyfforddiant, Llywodraeth Leol a'r trydydd sector, a sicrhau eu bod yn gweithio ar y cyd i ddiwallu anghenion yr ardal.
Gan adeiladu ar y cynllun gweithredu ar yr economi, rŷm ni’n dynodi ac yn hyrwyddo llwybrau cynnydd o ran gyrfa a chyfleoedd datblygu o fewn sectorau’r economi sylfaenol. Yn rhan o’n nod o gael 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, rŷm ni’n annog cyflogwyr hefyd i gydnabod sgiliau a chyfraniad gweithwyr Cymraeg eu hiaith. Mae cydnabod Cymraeg fel sgìl yn rhywbeth mae'n rhaid inni danlinellu.
Building on the economic action plan, we are identifying and promoting career progression and development opportunities within the foundational economy sectors. As part of our goal of reaching 1 million Welsh speakers by 2050, we are encouraging employers to recognise the skills and contribution of Welsh-speaking workers. Acknowledging Welsh as a skill is something that we have to underline.
Our goal is to provide opportunities to create resilient individuals who have the skills, enthusiasm, drive and creativity to fulfil their potential, irrespective of ability, background, gender or ethnicity. This plan is a longer term view of how we can deliver this vision, and we'll be taking action in four key areas.
First, we'll provide individualised support for those who need it. We'll create a new, more streamlined and efficient system of support to help people into work. This will be responsive to an individual’s needs and it will be easier to access and navigate for individuals and their advisers. Our new employment advice gateway will operate a 'no wrong door' approach and will be the first port of call for people who are not in work.
Working Wales is our new employability programme, which will support people into work by removing barriers and raising skills levels. The programme will support unemployed, economically inactive and not in education, employment or training individuals aged 16 and over to enter sustained employment, an apprenticeship, or self-employment. Procurement details for Working Wales will be released at the end of this month.
Secondly, we're asking employers to do more to support their workers. Upskilling the workforce is central to our goal of increasing productivity levels in Wales. Employers have a responsibility to upskill their workers, support their staff, and provide fair work. We're calling on employers to play their part in promoting healthy and inclusive workplaces and prioritising skills development so that those in employment can thrive in work. We encourage employers to work with unions and other social partners where possible to invest in the workforce and to plan for the long-term future of their companies and the future of their staff.
Thirdly, we'll respond to local and national skills gaps. We'll set out a national framework to prioritise the areas where we see growth potential and skills gaps. Of particular importance are those areas identified as priorities in the economic action plan, and those sectors most likely to be affected by Brexit. Working in partnership on a regional basis, we'll ensure that the supply of qualifications in higher education, further education and work-based learning matches the needs of the local and regional businesses.
And finally, we're preparing for a radical shift in the world of work. Wales must be ready for the future. As a nation, we'll prepare today to meet the skills requirements of tomorrow, so we can harness the full potential of emerging technological developments. We know that the pace and nature of technological change is increasing dramatically. The sectors that have traditionally driven our economy may decline and new and emerging sectors will take their place. We're reforming our education system already to encourage ambitious, capable learners who can contribute creatively and enterprisingly to the world of work as informed and confident citizens. But we must also support the ageing workforce, who must be able to upskill and learn throughout their lives in order to thrive in employment. To achieve this, we're scoping a pilot individual learning account scheme, which will provide funding for retraining in priority sectors. We also recognise the growth in self-employment and are working with partners to support those setting up in business.
We are, however, living in politically unstable times. We're clear about the task ahead and how we plan to act to increase employment and make Wales a high-tech nation, but unforeseen events may knock us off course. This could include a significant economic hit as a result of a poor trade deal with the EU or if the UK Government were to renege on its promise that Wales would not be financially worse off as a result of Brexit. Many of our employment programmes hitherto have been financed by the EU, and we will work closely on future funding arrangements with the UK Government.
Ein nod yw cynnig cyfleoedd i greu unigolion cydnerth sy'n meddu ar sgiliau, brwdfrydedd, penderfyniad a chreadigrwydd i wireddu eu potensial, beth bynnag fo'u gallu, eu cefndir, eu rhyw neu ethnigrwydd. Mae'r cynllun hwn yn olwg tymor hwy ar sut y gallwn wireddu'r weledigaeth hon, a byddwn yn cymryd camau mewn pedwar maes allweddol.
Yn gyntaf, byddwn yn darparu cymorth unigol ar gyfer y rhai sydd ei angen. Byddwn yn creu system gymorth sy'n newydd, yn symlach ac yn fwy effeithlon i helpu pobl i gael gwaith. Bydd hyn yn ymatebol i anghenion yr unigolyn a bydd yn haws i'w gael a'i gyfarwyddo i unigolion a'u hymgynghorwyr. Bydd ein porth cyngor cyflogaeth newydd yn gweithredu dull 'nid oes un drws anghywir' a bydd yn bwynt cyswllt cyntaf i bobl nad ydyn nhw mewn gwaith.
Cymru'n Gweithio yw ein rhaglen gyflogadwyedd newydd, a fydd yn cefnogi pobl i gael gwaith drwy gael gwared ar y rhwystrau a chodi lefelau sgiliau. Bydd y rhaglen yn cefnogi'r rheini dros 16 oed sy'n ddi-waith, yn economaidd anweithgar ac nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant i gael cyflogaeth barhaol, prentisiaeth, neu i fod yn hunan-gyflogedig. Bydd manylion caffael ar gyfer Cymru'n Gweithio yn cael eu rhyddhau ddiwedd y mis hwn.
Yn ail, rydym yn gofyn i gyflogwyr wneud rhagor i gefnogi eu gweithwyr. Mae gwella sgiliau'r gweithlu yn ganolog i'n nod o gynyddu lefelau cynhyrchiant yng Nghymru. Mae gan gyflogwyr gyfrifoldeb i wella sgiliau eu gweithwyr, cefnogi eu staff a darparu gwaith teg. Rydym yn galw ar gyflogwyr i chwarae eu rhan i hyrwyddo gweithleoedd iach a chynhwysol a blaenoriaethu datblygiad sgiliau fel y gall y rhai sydd mewn cyflogaeth ffynnu yn eu gwaith. Rydym yn annog cyflogwyr i weithio gydag undebau a phartneriaid cymdeithasol eraill lle bo'n bosibl i fuddsoddi yn y gweithlu a chynllunio ar gyfer dyfodol hirdymor eu cwmnïau a dyfodol eu staff.
Yn drydydd, byddwn yn ymateb i'r bylchau mewn sgiliau lleol a chenedlaethol. Byddwn yn gosod fframwaith cenedlaethol i flaenoriaethu'r meysydd lle gwelwn dwf posibl a bylchau mewn sgiliau. O bwysigrwydd arbennig mae'r ardaloedd hynny a nodwyd fel blaenoriaethau yn y cynllun gweithredu economaidd, a'r sectorau hynny sydd fwyaf tebygol o gael eu heffeithio gan Brexit. Gan weithio mewn partneriaeth ar sail ranbarthol, byddwn yn sicrhau bod y cymwysterau mewn addysg uwch, addysg bellach ac addysg seiliedig ar waith yn cyfateb i anghenion y busnesau lleol a rhanbarthol.
Ac yn olaf, rydym yn paratoi ar gyfer newid sylfaenol yn y byd gwaith. Bydd yn rhaid i Gymru fod yn barod ar gyfer y dyfodol. Fel cenedl, byddwn yn paratoi heddiw i gwrdd â gofynion sgiliau yfory, felly gallwn reoli potensial llawn y datblygiadau technolegol sy'n dod i'r amlwg. Gwyddom fod cyflymder a natur y newid technolegol yn cynyddu'n sylweddol. Efallai y bydd y sectorau sydd yn draddodiadol wedi gwthio ein heconomi yn crebachu a bydd sectorau newydd yn ymddangos i'w disodli. Rydym eisoes yn diwygio ein system addysg i annog dysgwyr uchelgeisiol a galluog sy'n gallu cyfrannu mewn modd creadigol a blaengar i fyd gwaith fel dinasyddion deallus a hyderus. Ond mae'n rhaid inni gefnogi'r gweithlu sy'n heneiddio hefyd, a bydd yn rhaid i'r rheini uwchsgilio a dysgu drwy gydol eu hoes i allu ffynnu mewn cyflogaeth. I gyflawni hyn, rydym yn ystyried cynllun peilot cyfrif dysgu unigol, a fydd yn darparu arian ar gyfer ailhyfforddi mewn sectorau blaenoriaeth. Rydym hefyd yn cydnabod y twf mewn hunangyflogaeth ac yn gweithio gyda phartneriaid i gefnogi'r rhai sy'n sefydlu busnes.
Er hynny, rydym yn byw mewn cyfnod ansefydlog yn wleidyddol. Rydym yn glir ynghylch y dasg o'n blaenau a'r modd y bwriadwn weithredu i gynyddu cyflogaeth a gwneud Cymru yn genedl uwch-dechnoleg, ond gall digwyddiadau annisgwyl ein gwyro oddi wrth y llwybr. Gallai hynny gynnwys ergyd economaidd sylweddol o ganlyniad i fargen masnach wael gyda'r UE neu pe byddai llywodraeth y DU yn torri ei haddewid na fyddai'r Cymry yn waeth eu byd o ganlyniad i Brexit. Cafodd llawer o'n rhaglenni cyflogaeth eu hariannu hyd yn hyn gan yr UE, a byddwn yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth y DU ar drefniadau ariannu'r dyfodol.
Mae’r cynllun yma yn cynnig y weledigaeth hirdymor a’r fframwaith cenedlaethol sydd ei angen ar Gymru i helpu pobl i fyd gwaith heddiw, gan baratoi ar yr un pryd ar gyfer y newidiadau radical yn y dyfodol. Edrychaf ymlaen at weithio mewn partneriaeth gyda sefydliadau ledled Cymru i gyflwyno camau gweithredu sydd yn y cynllun yma.
This plan provides the long-term vision and national framework that Wales needs to support people into work today, while preparing for the radical changes of the future. I look forward to working in partnership with organisations across Wales to deliver the actions outlined in this plan.
Diolch. Mohammad Asghar.
Thank you. Mohammad Asghar.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I thank the Minister for her statement today. We all recognise the importance of education and training in providing people with the skills that are required by employers to gain decent and sustainable jobs for the future.
The Minister says the Welsh Government has set a series of stretching and ambitious targets relating to unemployment, economic activity and skills levels. Can I ask if the Minister will publish those targets and provide regular updates in this Chamber on progress on meeting these targets within the timescale, and within at least the three years of the term of this Chamber?
The Minister will be aware that businesses in Wales remain concerned that the money received from the apprenticeship levy is not ring-fenced for skills training in Wales. In England, employers who pay the levy receive vouchers to spend on staff training, while smaller employers are also eligible for help. The Confederation of British Industry has said that the ideal would be a single system for using the apprenticeship levy across the United Kingdom. We are, after all, a single economy in a single country. May I ask: what consideration has the Welsh Government given to introducing a voucher system in Wales? Businesses must have a big say in how the money is spent on skills and training to ensure we deliver the workforce that our economy needs in future.
I welcome the Minister's assertion that we must make sure that our skills and training provision is closely linked to market requirements. Can the Minister outline how the Welsh Government intend to engage with the business sector to ensure this is achieved? The Minister commits to responding to local and national skills gaps. Around a third of all apprenticeships currently are in the health and social care sectors. We need to address skills shortages in areas like ICT, engineering and construction, as well as financial and professional services. The importance of this was recently highlighted by the announcement of Persimmon Homes that they were recruiting more than 700 construction workers, including bricklayers and carpenters in south Wales. So, that's a great opportunity for the skills sector to seize this great opportunity. The Construction Industry Training Board Cymru has estimated that they will need more than 5,000 people over a year to deliver their current aspiration for the next five years to allow contractors to employ and upskill the workforce it needs.
Minister, what emphasis is the Welsh Government giving to providing skills training in this sector to ensure that we have sufficient skilled Welsh workers in place to take full advantage of the opportunities in future and that are being provided by these businesses?
The Minister also says that she will provide individualised support to those who need it, so can I also ask about the subject of financial help with the living costs for apprentices? What do you think about that? There is substantial evidence that financial barriers, such as transport costs, are discouraging and, in some cases, preventing young people from taking up apprenticeships. When will the Welsh Government be in a position to respond to the Economy, Infrastructure and Skills Committee recommendation that apprentices should get the same financial help with living costs as university students across the country?
In conclusion, Deputy Presiding Officer, I also would like to ask the Minister—. The young, the disabled people and the senior citizens, the skills sector there is a bit lacking, and also the armed forces community in this country. So, what is the Government motive on that side—or steps she's taking to make sure they're not lagging behind? Disabled people, women.
And pay gap: an area we heard of very recently. I know that, you know, Mr McEnroe is a great tennis player. His salary and Martina Navratilova: she only takes 10 per cent—£15,000 and £150,000 gap in what the media in this country is paying to these people. Women—.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Rwy'n diolch i'r Gweinidog am ei datganiad heddiw. Rydym i gyd yn cydnabod pwysigrwydd addysg a hyfforddiant wrth roi'r sgiliau sydd eu hangen gan gyflogwyr er mwyn cael swyddi da a chynaliadwy i'r dyfodol.
Mae'r Gweinidog yn dweud bod Llywodraeth Cymru wedi gosod cyfres o dargedau ymestynnol ac uchelgeisiol yn ymwneud â diweithdra, gweithgarwch economaidd a lefelau sgiliau. A gaf i ofyn a fydd y Gweinidog yn cyhoeddi'r targedau hynny ac yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf yn rheolaidd yn y Siambr hon ar y cynnydd o ran bodloni'r targedau o fewn yr amserlen ac o leiaf o fewn tair blynedd tymor y Siambr hon?
Bydd y Gweinidog yn ymwybodol bod busnesau yng Nghymru yn bryderus o hyd nad yw'r arian a dderbyniwyd gan yr ardoll prentisiaeth wedi ei neilltuo ar gyfer hyfforddiant sgiliau yng Nghymru. Yn Lloegr, mae'r cyflogwyr sy'n talu'r ardoll yn derbyn talebau i wario ar hyfforddiant staff, tra bod cyflogwyr llai yn gymwys i gael cymorth hefyd. Mae Cydffederasiwn Diwydiant Prydain wedi dweud mai'r sefyllfa ddelfrydol fyddai cael un system ar gyfer defnyddio'r ardoll prentisiaeth ledled y Deyrnas Unedig. Wedi'r cwbl, economi unigol mewn un wlad ydyn ni. A gaf i ofyn: pa ystyriaeth a roddodd Llywodraeth Cymru i gyflwyno system o dalebau yng Nghymru? Bydd yn rhaid gwrando'n astud ar lais y busnesau o ran sut y caiff yr arian ei wario ar sgiliau a hyfforddiant i sicrhau bod ein gweithlu yn gymwys i'n heconomi i'r dyfodol.
Rwy'n croesawu haeriad y Gweinidog ei bod yn rhaid inni wneud yn siŵr bod cysylltiad agos rhwng ein darpariaeth sgiliau a hyfforddiant a gofynion y farchnad. A wnaiff y Gweinidog amlinellu sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ymgysylltu gyda'r sector busnes i sicrhau y bydd hynny'n cael ei gyflawni? Mae'r Gweinidog yn ymrwymo i ymateb i'r bylchau mewn sgiliau lleol a chenedlaethol. Mae o gwmpas traean o'r holl brentisiaethau ar hyn o bryd yn y sectorau iechyd a gofal cymdeithasol. Mae angen inni fynd i'r afael â'r prinder sgiliau mewn meysydd fel TGCh, peirianneg ac adeiladu, yn ogystal â gwasanaethau ariannol a phroffesiynol. Daeth pwysigrwydd hyn i'r amlwg yn ddiweddar gan gyhoeddiad Persimmon Homes eu bod yn recriwtio mwy na 700 o weithwyr adeiladu, gan gynnwys seiri coed a bricwyr yn y De. Felly, cyfle rhagorol yw hwnnw i'r sector sgiliau fanteisio ar y cyfle rhagorol hwn. Mae Bwrdd Hyfforddi'r Diwydiant Adeiladu Cymru yn amcangyfrif y bydd angen mwy na 5,000 o bobl dros y flwyddyn i ddarparu'r gweithlu i wireddu ei ddyhead presennol ar gyfer y pum mlynedd nesaf i ganiatáu i gontractwyr gyflogi ac uwchsgilio'r gweithlu sydd ei angen.
Gweinidog, pa bwyslais y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi ar ddarparu sgiliau a hyfforddiant yn y sector hwn i sicrhau bod digon o weithwyr medrus o Gymru ar gael i fanteisio hyd yr eithaf ar y cyfleoedd yn y dyfodol sydd yn cael eu rhoi gan y busnesau hyn?
Dywed y Gweinidog hefyd y bydd yn rhoi cymorth unigol i'r rhai sydd ei angen, felly a gaf i holi hefyd am bwnc y cymorth ariannol gyda chostau byw ar gyfer prentisiaid? Beth yw eich barn chi am hynny? Ceir tystiolaeth sylweddol bod rhwystrau ariannol, fel costau trafnidiaeth, yn ddigalon ac, mewn rhai achosion, yn atal pobl ifanc rhag manteisio ar brentisiaethau. Pryd fydd Llywodraeth Cymru mewn sefyllfa i ymateb i argymhelliad Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau y dylai prentisiaethau gael yr un cymorth ariannol gyda chostau byw â myfyrwyr prifysgol ledled y wlad?
I gloi, Dirprwy Lywydd, a gaf i hefyd ofyn i'r Gweinidog—. Pobl ifanc, pobl anabl a phobl hŷn, mae'r sector sgiliau sector ychydig yn ddiffygiol yn y fan honno, a hefyd yng nghymuned y lluoedd arfog yn y wlad hon. Felly, beth yw cymhelliad y Llywodraeth o ran hynny—neu'r camau y mae'n bwriadu eu cymryd i wneud yn siŵr nad ydyn nhw ar ei hôl hi? Pobl anabl, menywod.
A'r bwlch cyflog: maes yr ydym wedi clywed amdano'n ddiweddar iawn. Rwy'n gwybod, wyddoch chi, fod Mr McEnroe yn chwaraewr tennis gwych. Ei gyflog ef a Marina Navratilova: mae hi'n cael 10 y cant yn unig—£15,000 a bwlch o £150,000 yn yr hyn y mae'r cyfryngau yn y wlad hon yn ei dalu i'r bobl hyn. Menywod—.
[Inaudible.]—planning in Wales, so—.
[Anghlywadwy.]—cynllunio yng Nghymru, felly—.
What I'm saying is there is a gap in different areas in the private sector—I'm saying private. So, is there any motive in this Government—? The private sector should be encouraged to make gender balance in the pay sector. That's my point. It shouldn't be like that—that there's a big gap amongst the men and women: they're doing the same job, but the salary is not the same. I'd be grateful. Thank you.
Yr hyn yr wy'n ei ddweud yw bod yna fwlch mewn gwahanol feysydd yn y sector preifat—preifat ddywedaf i. Felly, a oes unrhyw gymhelliad yn y Llywodraeth hon—? Dylid annog y sector preifat i sicrhau cydbwysedd rhwng y rhywiau yn y sector cyflog. Dyna yw fy mhwynt i. Ni ddylai pethau fod fel hynny, y bwlch mawr rhwng dynion a menywod: yr un gwaith y maen nhw'n ei wneud, ond nid yw'r cyflog yr un faint. Byddwn yn ddiolchgar. Diolch ichi.
Thank you, Mohammad. I think some of the targets have been set out in the document, so you can be assured of the direction of travel there. I will be looking at producing more granularity; I think it's important that we look at the regional impact, and what it looks like regionally, so we will be really monitoring this in a very coherent way, but we'll be doing it systematically over a long period of time. So, I hope you'll hold me to account on that because it will be important for me to make sure that we are delivering, and one of the things we will be doing is making sure that we pull together all of the different large organisations that are working in this space. So, we've already spoken to the Department for Work and Pensions so that we're not all chasing after the same people who may be economically inactive; that we're co-ordinating our efforts.
The apprenticeship levy: well, wouldn't it have been lovely if the UK Government had actually consulted with us before they introduced it? Because that is part of the problem. It was just imposed on us, and now we're having to work with the system we have. I'm not sure if I would be promoting the voucher system in England if I were you. There has been a massive collapse in the number of apprenticeships in England in recent months, so I'm not sure if that's a model we want to be following, but what we will not compromise on is the quality of apprenticeships in Wales.
On the construction sector: we've been doing a lot of work in this sector. Qualifications Wales has been looking at this in detail: what is it that employers are looking for? What are the standards and qualities that they're looking for? And they've been working with FE institutions, but one of the things that we will be asking is that FE institutions will respond. We're asking them to respond to the regional skills partnership. So, we've got all of these employers now telling us what they need, we now need to make sure that that is transferred and explained to further education colleges and that they then respond to that, so that we can provide those employers with the skills that they're looking for.
And just finally on disabled people in particular: we've got a lot of work to do in this area. Only 49 per cent of disabled people in Wales are in employment. We've got a lot of work to do here. It's really interesting: when you ask employers to help, a lot of them are willing to do that, and there is a lot of support that the DWP can give as well. So, we'll be doing a lot more work in that particular area, I can assure you.
Diolch ichi, Mohammad. Credaf fod rhai o'r targedau wedi cael eu nodi yn y ddogfen, felly gallwch fod yn sicr o'r llwybr a ddilynir yn y fan honno. Byddaf yn ceisio sicrhau mwy o fanylder; rwy'n credu ei bod yn bwysig inni edrych ar yr effaith ranbarthol, a sut olwg sydd ar bethau yn rhanbarthol, felly byddwn yn monitro hyn mewn ffordd gydlynol iawn. Ond byddwn yn gwneud hynny mewn modd systematig dros gyfnod hir o amser. Felly, rwy'n gobeithio y byddwch chi yn fy nal i gyfrif yn hyn o beth oherwydd bydd yn bwysig i mi i wneud yn siŵr ein bod yn cyflawni. Ac un o'r pethau y byddwn yn ei wneud yw sicrhau ein bod yn tynnu ynghyd yr holl wahanol sefydliadau mawr sy'n gweithio yn y maes hwn. Rydym eisoes wedi siarad â'r Adran Gwaith a Phensiynau fel nad ydym ni i gyd yn mynd ar ôl yr un rhai a allent fod yn economaidd anweithgar; ein bod ni'n cydgysylltu ein hymdrechion.
Yr ardoll prentisiaeth: wel, oni fyddai wedi bod yn hyfryd pe byddai Llywodraeth y DU wedi ymgynghori â ni mewn gwirionedd cyn iddyn nhw ei gyflwyno? Dyna ran o'r broblem. Cafodd hyn ei orfodi arnom ni, ac rydym bellach yn gorfod gweithio gyda'r system sydd gyda ni. Nid wyf i'n siŵr a fyddwn i'n hyrwyddo'r system talebau yn Lloegr pe byddwn yn eich lle chi. Bu cwymp enfawr yn nifer y prentisiaethau yn Lloegr yn ystod y misoedd diwethaf, felly nid wyf yn sicr mai hwnnw yw'r patrwm sydd angen inni ei ddilyn, ond yr hyn na fyddwn ni'n cyfaddawdu arno yw ansawdd y prentisiaethau yng Nghymru.
Ar y sector adeiladu: rydym ni wedi bod yn gwneud llawer o waith yn y sector hwn. Mae Cymwysterau Cymru wedi bod yn edrych yn fanwl ar hyn: beth mae'r cyflogwyr yn edrych amdano? Beth yw'r safonau a'r rhinweddau y maen nhw'n chwilio amdanynt? Ac maen nhw wedi bod yn gweithio gyda sefydliadau addysg bellach, ond un o'r pethau y byddwn ni'n ei ofyn yw bod sefydliadau addysg bellach yn ymateb. Rydym yn gofyn iddyn nhw ymateb i'r bartneriaeth sgiliau ranbarthol. Felly, yr hyn sydd gennym ni nawr yw'r cyflogwyr hyn i gyd yn dweud wrthym beth sydd ei angen arnyn nhw. Mae angen inni wneud yn siŵr nawr bod hynny'n cael ei drosglwyddo a'i egluro i'r colegau addysg bellach a'u bod yna yn ymateb i hynny, fel y gallwn roi i'r cyflogwyr hynny y sgiliau y maen nhw'n chwilio amdanynt.
Ac i gloi, o ran pobl anabl yn benodol: mae llawer o waith gennym ni eto i'w wneud yn y maes hwn. Dim ond 49 y cant o bobl anabl yng Nghymru sydd yn gweithio. Mae gennym ni lawer o waith i'w wneud yn hyn o beth. Mae'n ddiddorol iawn: pan fyddwch yn gofyn i gyflogwyr helpu, mae llawer ohonynt yn barod i wneud hynny, ac mae llawer o gefnogaeth y gall yr Adran Gwaith a Phensiynau ei roi hefyd. Felly, byddwn yn gwneud llawer mwy o waith yn y maes penodol hwnnw, gallaf eich sicrhau chi.
Rydw i yn credu bod yn rhaid cymeradwyo'r Llywodraeth o ran yr uchelgais sydd yn cael ei gosod mas gyda'r targedau. Mae rhai ohonyn nhw'n bell-gyrhaeddol iawn: hynny yw, cau'r bwlch o ran sgiliau, o ran y gwahanol lefelau cymhwyster rhwng Cymru a’r Deyrnas Gyfunol dros gyfnod o ddegawd. Mae hynny’n uchelgeisiol, ond a gawn ni glywed beth yw’r adnodd sydd yn cael ei glustnodi ar gyfer cwrdd â rhai o’r targedau yma? Dim ond ychydig o sôn am gynnydd mewn cyllid sydd yna ar gyfer y rhaglenni, a dweud y gwir, felly, a ydy’r Gweinidog yn gallu rhoi syniad inni o ran y buddsoddiad sydd yn sail i’r cynllun?
A all y Gweinidog hefyd esbonio’r rhesymeg dros ailgyflwyno cyfrifon dysgu unigol? Hen bolisi, wrth gwrs, a oedd wedi cael ei ddiddymu gan Lywodraeth Cymru saith mlynedd yn ôl, nad oedd yn cael ei weld fel llwyddiant mawr, a dweud y gwir. Yn Lloegr, wrth gwrs, roedd wedi cael ei ddiddymu oherwydd yr oedd wedi achosi un o’r achosion o dwyll ariannol mwyaf erioed. Felly, byddai deall rhesymeg y Llywodraeth efallai’n help fanna.
O ran y sector dysgu oedolion yn y gymuned, roedd rhagflaenydd y Gweinidog wedi rhoi datganiad polisi nôl yn yr haf. Oherwydd ei fod yn sector sydd wedi gweld erydu yn ei ariannu yn eithaf dybryd dros gyfnod o amser, roeddem wedi cael addewid y byddai yna gyllido newydd, ac y byddai strwythur newydd a chynllun newydd. A ydy’r Gweinidog yn gallu sôn am hynny yng nghyswllt y cynllun y mae hi wedi’i gyflwyno?
O ran y ffocws yma ar ddynesiad wedi’i deilwra at yr unigolyn, rwy’n credu bod yna lawer o rinwedd yn hynny, ond a fyddai hynny'n gallu cael ei ymestyn, er enghraifft, i dracio cynnydd unigolion ar ôl iddynt adael addysg ffurfiol? Er enghraifft, y math o waith tracio sydd wedi cael ei wneud yn llwyddiannus iawn yng Ngheredigion, a chysylltu hynny gydag un syniad, wrth gwrs, o sut i gau bylchau sgiliau Cymru, sef denu myfyrwyr yn ôl sydd wedi gadael Cymru, wedi astudio yn Lloegr, a cheisio'u denu nhw yn ôl, fel mae ein plaid ni wedi bod yn pwysleisio ers talwm.
Yn olaf, wedi hynny, roedd cyfeiriad at yr angen am sgiliau Cymraeg yn eich cyflwyniad chi. Wrth gwrs, rŷm wedi gweld tystiolaeth gan Gomisiynydd y Gymraeg, y ffigwr arbennig o isel o ran prentisiaethau, er enghraifft, sydd yn cael eu cynnig yn gyfan gwbl trwy gyfrwng y Gymraeg—0.3 y cant, rwy’n credu, oedd y ffigwr roedd Comisiynydd y Gymraeg wedi'i gyflwyno. A allwn ni gael targed ar gyfer darpariaeth, yn sicr o ran y ddarpariaeth alwedigaethol sydd yn isel iawn ar hyn o bryd, ac o ran prentisiaethau, fel ei bod yn gallu cyfrannu nid yn unig at y polisi o 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg ond hefyd yn galluogi siaradwyr Cymraeg i fedru cyrraedd eu potensial o ran eu sgiliau nhw hefyd?
I do think that we should applaud the Government in terms of the ambition set out with these targets. Some of them are very far-reaching indeed: closing the gap in terms of skills, and in terms of the various qualification levels between Wales and the rest of the UK over a period of a decade. Now, that is ambitious, but can we know what resource is being allocated in order to meet some of these targets? There’s scant mention of an increase in funding for these programmes, if truth be told. So, can the Minister give us some idea of the level of investment that will underpin this plan?
Can the Minister also explain the rationale for reintroducing individual learning accounts? It's an old policy, scrapped by the Welsh Government seven years ago. It wasn’t seen as being a great success. In England, of course, it was scrapped because it caused one of the greatest ever cases of financial fraud. So, understanding the Government’s rationale would be of assistance there.
In terms of the community adult education sector, the Minister’s predecessor made a policy statement back in the summer. Because it is a sector that has seen significant erosion in its funding over a period of time, it was pledged that there would be new funding available, that there would be a new structure and a new plan in place. Can the Minister tell us a little about that in relation to the plan that she has outlined?
In terms of this focus on an individually tailored approach, I think there is great merit in that, but could that be extended to track individual progress once they have left formal education? For example, the kind of tracking work that’s been done very successfully in Ceredigion, and to link that with one idea of how we can close Welsh skills gap, namely by attracting students back to Wales, after they’ve left to study in England, to try to attract them back, as our party has been emphasising for quite some time.
Then, finally, reference was made to the need for Welsh language skills. Of course, we have seen evidence from the Welsh Language Commissioner of the particularly low figure in terms of apprenticeships offered entirely through the medium of Welsh—I think it was 0.3 per cent that was the figure given by the Welsh Language Commissioner. Can we have a target for the provision, certainly in terms of vocational provision, which is very low at the moment, and also apprenticeships, so that it can contribute not only to the policy of 1 million Welsh speakers, but also to enable Welsh speakers to reach their potential in terms of their skills too?
Diolch yn fawr. Wel, yn gyntaf i gyd, rwy’n falch eich bod chi’n cydnabod bod hwn yn uchelgeisiol achos mae e, ond rwy’n meddwl dylem fod yn uchelgeisiol. Rwy’n meddwl dylem fod yn glir ynglŷn â ble rŷm ni eisiau cyrraedd. Nid ydym yn mynd i wneud hyn dros nos, ond beth oedd yn really bwysig i fi oedd ein bod ni’n hollol glir o ran ble roeddwn i eisiau cyrraedd a’n bod ni’n cael camau mewn lle er mwyn cyrraedd y pwynt yna.
Felly, sut ydym yn mynd i gyrraedd y lefelau yna? Wel, os ydych chi’n meddwl am rywbeth fel cyrraedd lefel 4 o ran sgiliau, er enghraifft, rydym tua 50,000 o bobl y tu ôl i ble dylem ni fod o gymharu â Lloegr. Wel, mae 100,000 o brentisiaethau gyda ni, ac un o’r pethau rydym yn ei wneud yw trio gwthio pobl i fyny'r llwybr sgiliau fel bod mwy o bobl yn gwneud prentisiaethau lefel 3, 4 a 5, a llai, efallai, ar y lefelau isel. Felly, y lefelau isel, rŷm ni’n cyrraedd mwy neu lai'r un targed â Lloegr, so mae eisiau inni wthio pethau i fyny, a dyna beth rŷm yn ei wneud yn barod. So, rŷm ni ar y trywydd iawn, rwy’n meddwl, gyda hynny.
Gyda’r learning accounts, rwy’n ymwybodol bod hwn wedi cael ei wneud yn y gorffennol. Rwy’n meddwl bod yn rhaid inni gael rhyw fath o ymateb ymarferol i’r ffaith bod automation yn mynd i ddigwydd a bod yn rhaid inni gael rhywbeth i bobl sydd eisoes mewn gwaith. Sut ydym yn mynd i’w sgilio nhw a rhoi sgiliau iddyn nhw, a rhoi cyfle iddyn nhw i symud ymlaen? Felly, mae pethau wedi newid. Bydd dim arian yn newid dwylo yn y ffordd roedd e yn y gorffennol—mae pethau wedi'u digideiddio, gallwch wneud pethau’n wahanol—a dyna pam rŷm ni eisiau treial peilot allan a gweld beth sydd yn bosib yn y maes yna, cyn i ni weld os dylem ehangu hynny dros Gymru gyfan. Rŷm ni'n aros am yr adroddiad ar adult learning a beth y dylem ei wneud yn y maes yna, ond rydw i'n ymwybodol iawn bod angen inni wneud gwaith yn y maes yna. Wrth gwrs, rwy'n gobeithio bydd y learning accounts yma’n bwydo i mewn i hynny.
O ran tracio unigolion, beth rŷm ni’n ei wneud fan hyn yw tracio unigolion sy’n ddi-waith. So, cawn ni ddechrau yn fanna. Un o’r pethau nad ydym yn mynd i'w wneud unwaith inni roi gwaith iddyn nhw, yw gadael iddyn nhw i fynd, achos rŷm ni’n gwybod, yn arbennig gyda phobl sydd â lefelau isel, wrth iddyn nhw fynd i mewn i waith am y tro cyntaf, maen nhw’n tueddu i gwympo allan. Felly, byddwn ni’n eu tracio nhw am o leiaf chwe mis i sicrhau ein bod ni’n eu cadw nhw mewn gwaith ac yn rhoi’r cymorth iddyn nhw. Achos, dyna un o’r problemau: ni allwn jest gadael iddyn nhw fynd y foment y maen nhw yn y gweithle. Mae gan rai o’r bobl hyn anghenion eithaf dyrys ac mae’n rhaid inni fod yna iddyn nhw yn ystod y cyfnod yna.
O ran prentisiaethau, mae mwy o brentisiaethau yn y Gymraeg. Mae’r Urdd yn gwneud lot fawr ohonyn nhw, ond rydw i’n meddwl bod hwn yn faes efallai y dylem ni edrych i mewn iddo, felly a gaf i ystyried a yw hwn efallai'n rhywbeth y bydd yn rhaid inni feddwl amdano?
Thank you very much. First of all, I’m pleased that you acknowledge that it’s ambitious, but I do think that we should be ambitious. We should be clear about where we want to reach. We’re not going to do this overnight, but what was really important to me was that we were entirely clear where we wanted to reach and that we put steps in place in order to reach that point.
So, how are we going to reach those levels? Well, if you think about something like reaching level 4 in terms of skills, for example, we are around 50,000 people behind as compared to England. Well, there are 100,000 apprenticeships here, and one of the things that we’re trying to do is to push people along that skills pathway so that more people have level 3, 4 and 5 apprenticeships, and there are fewer on the lower levels. On the lower levels, we are reaching more or less the same target as in England, so we need to push that further, and that’s what we’re doing at the moment. So, I think we’re on the right track there.
In terms of the learning accounts, I’m aware that this has been done in the past. I think that we do have to have some kind of practical response to the fact that automation is going to happen and that we need to have something for people who are already in the world of work. How are we going to upskill them and give them an opportunity to move ahead? So, things have changed. No funding will be changing hands as happened in the past—things have been digitalised, you can do things differently—and that’s why we want to trial a pilot to see what will be possible in that particular area, before we consider whether we should expand that across the whole of Wales. We’re waiting for the report on adult learning and what we should do in that particular field, but I’m very aware that we do need to do some work in that field. Hopefully these learning accounts will feed into that as well.
In terms of tracking individuals, what we’re doing here is tracking unemployed individuals. So, let’s start there. One of the things we’re not going to do once we’ve given them work is to just let them go, because we know, especially with those people with low levels, when they go into work for the first time, they tend to fall out of the system. So, we’ll be tracking them at least for six months, to ensure that we do keep them in the world of work and give them the support. Because that’s one of the problems: we can’t just let them go the moment that they’re in the workplace. Some of these people have quite significant needs and we do need to be there for them during that period.
In terms of apprenticeships, there are more apprenticeships through the medium of Welsh. The Urdd undertakes a lot of them, but I do think that this is an area we should look into, so let me consider whether that’s something that we’ll be thinking about in future.
I warmly welcome the ambition of the plan, and as the Minister acknowledged, it's important to have measurable steps so that we can track progress over time. So, I have just two questions. I congratulate the Minister on publishing targets; I think it's important for accountability. I am a little concerned that the targets aren't smart targets, and four of the six targets are, in fact, targets to set other targets. So, would the Minister be willing to work with the economy committee to refine the targets to see if we can make them smarter?
And, secondly, on the issue of future skills, which you rightly indicated in your statement, we've previously discussed here that the digital skills being provided to schools are not progressing at the pace that they need to. You're right to say that the Donaldson curriculum has the potential to do that, but the planned activity at the moment is far too modest. The Estyn report recently showed that two thirds of all primary schools have inadequate levels of digital skills being taught. So, can you make sure that that is understood and seized upon with Government and that there is greater pace and scale put behind that agenda to achieve the objectives of your plan? Thank you.
Rwy'n croesawu uchelgais y cynllun yn gynnes iawn, ac fel y gwnaeth y Gweinidog ei gydnabod, mae'n bwysig inni gael camau mesuradwy fel y gellir olrhain cynnydd dros amser. Felly, dau gwestiwn yn unig sydd gennyf i. Hoffwn longyfarch y Gweinidog ar gyhoeddi targedau; rwy'n credu bod hynny'n bwysig ar gyfer atebolrwydd. Rwyf ychydig yn bryderus nad ydynt yn dargedau campus, a bod pedwar o'r chwe tharged, mewn gwirionedd, yn dargedau ar gyfer gosod targedau eraill. Felly, a fyddai'r Gweinidog yn barod i weithio gyda phwyllgor yr economi i fireinio'r targedau i weld a allwn ni eu gwneud yn fwy campus?
Ac, yn ail, ar fater sgiliau i'r dyfodol, fel y nodwyd gennych yn gywir yn eich datganiad, rydym wedi trafod yma o'r blaen nad yw'r sgiliau digidol a roddir i ysgolion yn digwydd yn ddigon cyflym. Rydych yn iawn i ddweud mai dichon y gall cwricwlwm Donaldson wneud hynny, ond mae'r gweithgarwch a gynllunnir ar hyn o bryd yn llawer rhy gymedrol. Dangosodd adroddiad Estyn yn ddiweddar mai lefelau annigonol o sgiliau digidol sy'n cael eu dysgu yn nwy ran o dair o'r holl ysgolion cynradd. Felly, a allwch chi wneud yn siŵr bod y Llywodraeth yn deall hynny ac yn bachu ar y cyfle a bod yr agenda honno'n cael ei chyflwyno'n gyflymach ac yn ehangach i gyflawni amcanion eich cynllun? Diolch.
On targets, I am very well aware that what we've got here are headline targets and I'll be working with officials to make sure that we get much more focused targets and that we break them down, so that we're not just kind of crashing into it 10 years from now. We do need to make sure that we have steps of progress.
I think it is worth noting that, actually, we can't deliver all of this by ourselves. So, if the economy suddenly goes into free fall, then that's going to have an impact on what we're able to do. So, we just have to be sensitive. The Department for Work and Pensions also have a huge responsibility to take action in this space. So, working with them and making sure that we're not all going after the same people, I think, is really important. But we know, more or less, how many people are interested, even those who are economically inactive, who would like to go into the workplace. We just need to really break that down, not just on a Wales basis; we could do it on a regional basis, on local authority basis. We can really start to make those inroads, I think, and give people responsibilities to deliver on those targets.
On future skills, on digital, the Cabinet Secretary for Education is very well aware, I think, of the importance of digital skills. It was absolutely central to the Donaldson recommendations. I know that she's keeping a close eye on that. I don't think we've taken our eye off that ball for one second, but there is a recognition that we absolutely need to master this if we are going to really punch our weight in the global economy.
O ran targedau, rwy'n ymwybodol iawn mai'r hyn sydd gennym ni yma yw'r prif dargedau a byddaf yn gweithio gyda swyddogion i wneud yn siŵr ein bod yn cael targedau mwy penodol a'n bod yn eu torri i lawr, fel na fyddwn yn dod ar eu traws yn sydyn 10 mlynedd o nawr.
Mae credu ei bod yn werth inni nodi, mewn gwirionedd, na allwn gyflawni hyn i gyd ar ein pennau ein hunain. Felly, os aiff yr hwch drwy'r siop gyda'r economi yn sydyn, yna bydd hynny'n effeithio ar yr hyn y byddwn ni'n gallu ei wneud. Mae'n rhaid inni fod yn sensitif felly. Mae gan yr Adran Gwaith a Phensiynau gyfrifoldeb enfawr hefyd i gymryd camau yn y maes hwn. Felly, mae gweithio gyda nhw a gwneud yn siŵr nad ydym ni i gyd yn mynd ar ôl yr un bobl, rwy'n credu, yn bwysig iawn. Ond rydym yn gwybod, fwy neu lai, faint o bobl sydd â diddordeb, hyd yn oed y rhai sy'n economaidd anweithgar, a fyddai'n hoffi ymuno â gweithle. Mae angen inni, yn syml, dorri hynny i lawr, nid yn unig ar sail Cymru yn unig; gallem wneud hynny ar sail ranbarthol, ar sail awdurdod lleol. Yn wir, gallwn ddechrau arni, yn fy marn i, a rhoi cyfrifoldebau ar bobl i gyflawni'r targedau hynny.
O ran sgiliau i'r dyfodol, o ran digidol, bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn ymwybodol iawn, rwy'n credu, o bwysigrwydd sgiliau digidol. Roedd yn gwbl ganolog i argymhellion Donaldson. Gwn ei bod yn cadw llygad ar hynny. Nid wyf i'n meddwl ein bod am eiliad wedi tynnu ein llygaid oddi ar y bêl honno, ond ceir cydnabyddiaeth bod angen mawr inni feistroli hyn os ydym eisiau bod yn wir ddylanwadol yn yr economi fyd-eang.
Thank you for your statement, Minister. I'd just like to pick up on a couple of points from the employability plan itself. First, I welcome the creation of the employment advice gateway. I think that getting advice and support from someone with expertise in drawing out the skills and experience of a work seeker, and who has the knowledge to guide a work seeker through the myriad courses and training that are on offer, is absolutely vital.
One question I would like to ask, though, is: who is this going to be available to? Will it just be for NEETs and the unemployed, or will it be available to those in work who want to upskill? I'm very much hoping that you're going to say it's the latter, because we don't just need to get people back into work; we need to help people already in work to earn more and to keep more of their own money as well. A failure of some of the previous schemes to get unemployed people back into work is that they're intended to start to provide support some months into the period of unemployment. Obviously, the longer a person's unemployed, the harder it is for them to find employment, so, it's therefore very important that this advice and support is available from day one, and if the Minister could clarify that for me, I would be very, very grateful for that.
Turning to Working Wales, again, this programme has laudable aims and I really do hope that this ambitious plan works in the way it's been intended. However, how are you going to ensure that placing people in education and training will not be used as a cover for unemployment figures, and the Government's failure to provide a business environment that's conducive to job creation? Improving employability has to work in tandem with encouraging investment from those SMEs upon which the majority of people in the UK depend for employment. So, it concerns me that you're looking at placing more obligations on employers.
Encouraging employers to take care of the well-being and health of their employees is a perfectly reasonable and laudable request, and, of course, employers are already obliged to ensure the health and safety of their employees and workers. However, Welsh Government needs to be really careful that placing obligations on employers doesn't have the unintended consequence of reducing the level of employment generally, because, obviously, the more expensive employing a person is made, the fewer people will be employed. So, what cost-benefit analysis are you going to undertake to ensure that any new obligations you place on employers don't have the consequence of increasing employment costs and thereby reducing employment levels? Thank you.
Diolch ichi am eich datganiad, Gweinidog. Hoffwn fynd ar drywydd ychydig o bwyntiau o'r cynllun cyflogadwyedd ei hun. Yn gyntaf, rwy'n croesawu creu'r porth cyngor ar gyflogaeth. Credaf ei bod yn gwbl hanfodol cael cyngor a chymorth gan rywun sydd ag arbenigedd gydag ennyn sgiliau a phrofiad y sawl sy'n ceisio am waith, ac sydd â gwybodaeth i lywio ceiswyr gwaith drwy'r myrdd o gyrsiau a hyfforddiant sydd ar gael.
Un cwestiwn yr hoffwn ei ofyn, serch hynny, yw: i bwy fydd hyn ar gael? A fydd ar gael i bobl ifanc NEET a di-waith yn unig, neu a fydd ar gael i'r rheini sydd mewn gwaith sy'n awyddus i wella eu sgiliau? Rwy'n gobeithio eich bod chi'n mynd i ddweud yr olaf. Nid yn unig y mae angen inni gael pobl yn ôl i'r gwaith; mae angen inni helpu pobl sydd eisoes yn gweithio i ennill a chadw mwy o'u harian eu hunain hefyd. Methiant rhai o'r cynlluniau blaenorol ar gyfer pobl ddi-waith i ddychwelyd i'r gwaith oedd mai'r bwriad oedd eu bod yn dechrau rhoi cymorth rai misoedd i mewn i'r cyfnod o ddiweithdra. Yn amlwg, po hwyaf y bydd rhywun yn ddi-waith, y mwyaf anodd yw dod o hyd i gyflogaeth, felly mae'n bwysig iawn gan hynny fod y cyngor a'r cymorth ar gael o'r dechrau'n deg, a phe byddai'r Gweinidog yn egluro hynny i mi, byddwn yn ddiolchgar tu hwnt.
Gan droi at Gymru'n Gweithio, eto, mae gan y rhaglen hon amcanion canmoladwy ac rwy'n gobeithio y bydd y cynllun uchelgeisiol hwn yn gweithio yn y ffordd y cafodd ei fwriadu. Eto i gyd, sut rydych yn bwriadu sicrhau na fydd gosod pobl mewn addysg a hyfforddiant yn cael ei ddefnyddio i guddio'r ffigurau diweithdra, a methiant y Llywodraeth i ddarparu amgylchedd busnes sy'n ffafriol i greu swyddi? Mae gwella cyflogadwyedd yn gorfod gweithio ochr yn ochr ag annog buddsoddiad gan y BBaChau hynny y mae'r rhan fwyaf o bobl yn y DU yn dibynnu arnyn nhw am eu cyflogaeth. Felly, mae'n achos pryder i mi eich bod yn ystyried rhoi mwy o rwymedigaethau ar gyflogwyr.
Mae annog cyflogwyr i ofalu am les ac iechyd eu gweithwyr yn gais berffaith resymol a chanmoladwy, ac, wrth gwrs, mae cyflogwyr eisoes yn rhwymedig i sicrhau iechyd a diogelwch eu cyflogeion a'u gweithwyr. Er hynny, mae angen i Lywodraeth Cymru fod yn ofalus iawn nad yw gosod rhwymedigaethau ar gyflogwyr yn achosi gostyngiad yn anfwriadol i lefel cyflogaeth yn gyffredinol, oherwydd, yn amlwg, po fwyaf fo'r gost o gyflogi rhywun, lleiaf fydd y niferoedd a gaiff eu cyflogi. Felly, pa ddadansoddiad cost a budd fyddwch chi'n ei gynnal i sicrhau na fydd unrhyw rwymedigaethau newydd a roddwch ar gyflogwyr yn arwain at gynyddu costau cyflogaeth a thrwy hynny leihad yn lefelau cyflogaeth? Diolch.
Just to be clear, the employment advice gateway is targeted at unemployed, economically inactive people and NEETs, but Careers Wales is available for all, and it's the same organisation. So, the advice, and the possibility of going to Careers Wales for advice exists and is available for individuals currently. I think what's really important is that we really look at in-work poverty. That's the really big problem that we have today: in-work poverty. You're absolutely right, we can't just leave it at people who are already unemployed. We've got to encourage people to upskill and to improve the kind of employment that they have, so that they can get better wages and lift themselves out of that poverty. So, that's what we're hoping will happen as a result of this programme.
In terms of the focus on employers, I think we've got to underline that we're not doing this to punish them, we're doing this so that they can help themselves. If they invest in their own people, in their own workforce, then they are more likely to benefit. So, what's clear is that if you look at management, for example, in Wales, there's a lot of work to do in some areas to improve people's skills in relation to management and all other areas. So, getting them to improve the skills and abilities of their own workforces will improve their own productivity and improve, sometimes, if they're a private sector employer, their profit margins. So, we know that that is the case.
I fod yn glir, caiff y porth cyngor cyflogaeth ei anelu at bobl economaidd anweithgar, di-waith a NEETs, ond mae Gyrfa Cymru ar gael i bawb, a'r un sefydliad ydyw. Felly, mae'r Cyngor, a'r posibilrwydd o fynd at Gyrfa Cymru am gyngor yn bodoli ac mae ar gael i unigolion ar hyn o bryd. Credaf mai'r hyn sy'n bwysig mewn gwirionedd yw ein bod yn edrych ar dlodi mewn gwaith. Mae honno'n broblem enfawr sydd gennym ni heddiw: tlodi mewn gwaith. Rydych chi'n hollol gywir, ni allwn adael hyn yn unig i bobl sydd eisoes yn ddi-waith. Rhaid inni annog pobl i wella'u sgiliau a gwella'r math o gyflogaeth sydd ganddynt, fel y gallant gael cyflogau gwell a dod allan o'r tlodi hwnnw. Felly, dyna'r hyn yr ydym ni'n gobeithio fydd yn digwydd yn sgil y rhaglen hon.
O ran y canolbwyntio ar gyflogwyr, credaf ei bod yn rhaid inni danlinellu nad ydym yn gwneud hyn i'w cosbi nhw, rydym yn gwneud hyn fel y gallan nhw helpu eu hunain. Os byddant yn buddsoddi yn eu pobl eu hunain, yn eu gweithlu eu hunain, yna byddant yn fwy tebygol o elwa. Felly, yr hyn sy'n glir yw, os edrychwch chi ar reoli yng Nghymru, er enghraifft, mae llawer o waith i'w wneud mewn rhai meysydd i wella sgiliau pobl o ran rheoli a'r holl feysydd eraill. Felly, bydd eu cael nhw i wella sgiliau a galluoedd eu gweithluoedd eu hunain yn gwella eu cynhyrchiant nhw eu hunain ac, weithiau, os mai cyflogwyr sector preifat ydyn nhw, yn gwneud mwy o elw iddyn nhw. Felly, rydym yn gwybod bod hynny'n wir.
Like others, can I thank you very much for bringing forward the statement? It deals, clearly, with a number of vital issues that are essential to the future of local economies across the whole country. But I'd like to raise two specific issues. One is very basic, practical and not strictly in your portfolio, so if you'll just bear with me, because you do actually mention it in the plan, and that's about people being able to get to and from their training opportunities and work opportunities, because that's pretty fundamental, really. If you don't have your own transport and no reliable local bus services, then that's clearly a hugely important element of any employability plan. Yet, right now, for example, I'm dealing with complaints in my constituency of local bus services that are leaving communities isolated at those critical commuter times in the morning and in the evening, and the current system of bus regulation—or rather, deregulation—which allows this to happen, isn't good enough. So, would you agree that if we don't tackle the issue of reliable public transport, then we are going to fail to support many of those who are attempting to get into training and work, and that there's a significant piece of cross-governmental work that needs to be done in terms of your plan and the need to provide reliable local public transport?
Secondly, can I welcome the recognition in the plan of the value of the work that's carried out by the Wales Union Learning Fund, or through the Wales Union Learning Fund? And I'm sure you'll welcome the success that the programme has delivered in many of our workplaces, helping to develop employability and the essential skills of the workforce—in a number of cases, actually providing people with the most basic literacy and numeracy skills that they actually left school without. And can I seek your assurance that this will continue to be a key feature of any employability plan?
Fel y gwnaeth eraill, a gaf i ddiolch yn fawr ichi am gyflwyno'r datganiad? Yn amlwg, mae'n ymdrin â nifer o faterion hollbwysig sy'n hanfodol ar gyfer dyfodol economïau lleol ledled y wlad gyfan. Ond hoffwn godi dau fater penodol. Mae un yn sylfaenol ac yn ymarferol iawn ac nid yw o angenrheidrwydd yn perthyn i'ch portffolio chi, felly pe byddech yn amyneddgar â mi, oherwydd rydych mewn gwirionedd yn sôn am hyn yn y cynllun, ac mae hynny'n ymwneud â galluogi pobl i deithio i'w cyfleoedd hyfforddi a'u cyfleoedd am waith, ac mae hynny'n gwbl sylfaenol. Os nad oes gennych eich cludiant eich hun ac os nad yw'r gwasanaethau bws lleol yn ddibynadwy, yna mae hynny'n amlwg yn elfen bwysig iawn o unrhyw gynllun cyflogadwyedd. Eto, ar hyn o bryd, er enghraifft, rwy'n ymdrin â chwynion yn fy etholaeth i am wasanaethau bysiau lleol sydd yn gadael cymunedau wedi eu hynysu ar adegau hanfodol i gymudwyr yn y bore a fin nos, ac ni wnaiff y system bresennol o reoleiddio bysiau—neu yn hytrach, ddadreoleiddio—sy'n caniatáu i hyn ddigwydd, 'mo'r tro. Felly, a fyddech yn cytuno os nad awn i'r afael â mater trafnidiaeth gyhoeddus sy'n ddibynadwy, yna byddwn yn methu â chefnogi llawer o'r rhai sydd yn ceisio cael hyfforddiant a gwaith, ac mae angen gwneud darn arwyddocaol o waith traws-lywodraethol o safbwynt eich cynllun chi a'r angen i ddarparu trafnidiaeth gyhoeddus leol ddibynadwy?
Yn ail, a gaf i groesawu'r gydnabyddiaeth yn y cynllun o werth y gwaith a wneir gan Gronfa Ddysgu Undebau Cymru, neu drwy'r Gronfa Ddysgu Undebau Cymru? Ac rwy'n siŵr y byddwch yn croesawu'r llwyddiant a ddaeth yn sgil y rhaglen i lawer o'n gweithleoedd, gan helpu i ddatblygu cyflogadwyedd a sgiliau hanfodol y gweithlu—mewn nifer o achosion, gan roi'r sgiliau llythrennedd a rhifedd mwyaf sylfaenol i bobl a adawodd yr ysgol hebddynt mewn gwirionedd. Ac a gaf i ofyn am sicrwydd gennych chi y bydd hyn yn parhau i fod yn nodwedd allweddol o unrhyw gynllun cyflogadwyedd?
I think it's worth emphasising that this programme is a cross-Government programme, so this has been negotiated and discussed across the whole of Government, so that's why there are so many different factors in it, and that issue with transport has been underlined more than once as being a key feature of actually blocking people from getting to the workplace. I know this is something that the Valleys taskforce discussed recently, and there's a real appetite, in particular, I think, in the Department for Work and Pensions, to recognise in particular that in some of those Valleys areas, some of the rural areas, this is a feature that needs to be addressed. So, we're talking to the Department for Work and Pensions to see what we can do in that space, but I absolutely accept that that is a real problem, irrespective, really, of what you put in place in terms of public transport, it may be that we need to be a bit more creative than that.
On the Wales Union Learning Fund, absolutely. I think there's a real recognition that sometimes—. I think you, Dawn, were the one who told me that, sometimes, employees don't want to go to their employers and admit to having a certain lack of skills, and being able to go to your union reps to say, 'Actually, can you help me here?' is a real help, not just to those individuals, but ultimately to the businesses themselves as well. So, I was very pleased to award some prizes to people involved in the WULF programme last week.
Mae'n werth pwysleisio bod y rhaglen hon yn rhaglen traws-lywodraethol, felly mae hi wedi'i negodi a'i thrafod ar draws y Llywodraeth gyfan, felly dyna pam y mae cymaint o ffactorau gwahanol ynddi, ac mae'r mater hwnnw ynghylch trafnidiaeth wedi cael ei danlinellu fwy nag unwaith fel nodwedd allweddol sy'n atal pobl, mewn gwirionedd, rhag cyrraedd y gweithle. Gwn fod hyn yn rhywbeth y mae Tasglu'r Cymoedd wedi'i drafod yn ddiweddar, ac mae awydd gwirioneddol, yn arbennig, rwy'n credu, yn yr Adran Gwaith a Phensiynau, i gydnabod yn benodol, yn rhai o'r ardaloedd hynny yn y Cymoedd, rhai o'r ardaloedd gwledig, bod hon yn elfen y mae angen rhoi sylw iddi. Felly, rydym ni'n siarad â'r Adran Gwaith a Phensiynau i weld beth allwn ni ei wneud yn y fan honno, ond rwy'n derbyn yn llwyr fod hynny'n broblem wirioneddol, pa beth bynnag, mewn gwirionedd, yr ydych chi'n ei roi ar waith o ran cludiant cyhoeddus, mae'n bosibl bod angen inni fod ychydig yn fwy creadigol na hynny.
O ran Cronfa Ddysgu Undebau Cymru, yn sicr. Rwy'n credu bod cydnabyddiaeth wirioneddol bod weithiau—. Rwy'n credu mai chi, Dawn, a ddywedodd wrthyf nad yw cyflogeion, weithiau, eisiau mynd at eu cyflogwyr i gyfaddef eu bod nhw'n ddiffygiol mewn rhai sgiliau penodol, ac mae gallu mynd at eich cynrychiolwyr undeb a dweud, 'A dweud y gwir, a allwch chi fy helpu i yn y fan yma?' yn gymorth gwirioneddol, nid dim ond i'r unigolion hynny, ond yn y pen draw, i'r busnesau eu hunain hefyd. Felly, roeddwn i'n falch iawn o roi ambell i wobr i bobl sy'n cymryd rhan yn rhaglen Cronfa Ddysgu Undebau Cymru yr wythnos diwethaf.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.
Item 8 on the agenda this afternoon is a statement by the Counsel General: consultation on the draft Legislation (Wales) Bill. And I call on the Counsel General, Jeremy Miles.
Eitem 8 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol: ymgynghoriad ar y Bil Deddfwriaeth (Cymru) drafft. A galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol, Jeremy Miles.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Ychydig dros flwyddyn yn ôl, cyhoeddodd fy rhagflaenydd fel Cwnsler Cyffredinol fod y Llywodraeth yn dechrau proses arloesol i greu codau o gyfraith Cymru. Dyna oedd y cam cyntaf mewn taith hir, ac mae'n bleser cyhoeddi nawr ein bod ni'n barod i gychwyn ar gam uchelgeisiol arall ar y daith honno.
Rwy heddiw'n lansio ymgynghoriad cyhoeddus ar Fil Deddfwriaeth (Cymru) drafft. Bydd y Bil hwn yn rhoi dyletswydd ar Weinidogion Cymru a'r Cwnsler Cyffredinol i wneud cyfreithiau Cymru yn fwy hygyrch, ac mae hefyd yn gwneud darpariaeth bwrpasol ynglŷn â dehongli deddfwriaeth Gymreig.
Un o'n swyddogaethau mwyaf sylfaenol fel Llywodraeth yw diogeli rheol y gyfraith, ac er mwyn gwneud hynny, mae'n rhaid i ni sicrhau bod ein deddfwriaeth ddatganoledig yn hygyrch a dealladwy. Rwy'n sylweddoli bod cael llyfr statud clir, sicr a hygyrch yn ased economaidd. Mae'n rhoi fframwaith cyfreithiol cadarnach a mwy sefydlog i'r rhai sy'n dymuno gwneud busnes yng Nghymru. Dylai hynny, yn ei dro, hybu buddsoddiad a thwf. Bydd yn haws i gyrff y sector cyhoeddus, a sefydliadau eraill, ddeall y cyd-destun cyfreithiol y maen nhw'n gweithio ynddo, a bydd gan y rhai sy'n llunio polisïau yn y Llywodraeth sylfaen gliriach i ddatblygu syniadau newydd. Bydd y broses o graffu ar ddeddfwriaeth yn haws, a bydd yn gwneud gwahaniaeth mawr i'r rheini ohonom sydd efallai am ddefnyddio'r gyfraith yn Gymraeg.
Thank you. A little over a year ago, my predecessor as Counsel General announced that the Government was beginning a groundbreaking process to create codes of Welsh law. This was the start of a long journey, and it is with great pleasure that I can now announce plans to embark upon an ambitious new leg to that journey.
Today, I am launching a public consultation on the draft Legislation (Wales) Bill. This Bill will impose obligations on the Welsh Ministers and the Counsel General to make Welsh laws more accessible, and it also makes bespoke provision about the interpretation of Welsh legislation.
One of our most fundamental roles as a Government is to protect the rule of law, and to do so, we must ensure that devolved law is accessible and understandable. We recognise that a clear, certain and accessible statute book is an economic asset. It gives those who wish to do business in Wales a more stable and settled legal framework. This, in turn, should help investment and growth. Public sector bodies and other organisations will more easily understand the legal context within which they operate, and policy makers within Government will have a clearer basis from which to develop new ideas. Legislators will find the scrutiny of laws easier, and it would make an enormous difference to those of us who may wish to use the law in Welsh.
But this is first and foremost a question of social justice. Making the law accessible is vital to enable citizens to understand their rights and responsibilities under the law—something that has become increasingly important since repeated cuts have been made to legal aid and to other services designed to advise those in need of assistance or representation.
We are the custodians of the Welsh statute book, made up not only of the laws made by this Assembly and the Welsh Ministers, but also those pre-devolution laws that we have inherited. That element of the statute book, in particular, is, frankly, not in a good state. In recent decades, legislation has been allowed to proliferate without pausing to fully rationalise and integrate what is new with what had gone before.
A statute book of thousands of Acts and statutory instruments has long been difficult to navigate, but Welsh legislation is even more inaccessible due to our highly complex system of devolution and the absence—because of the single England and Wales legal jurisdiction—of a formal body of distinct Welsh law. It is difficult for the people of Wales to know what the law means and to understand who is responsible for what. That undermines democratic accountability.
So, this Government is committed to a systemic, ongoing and comprehensive consolidation of legislation within our competence, and the organisation of that law into subject-specific codes. Whilst this will be groundbreaking in the UK, we will be following similar precedents set across common-law jurisdictions. Australia and Canada, for example, have routinely consolidated their legislation since the beginning of the twentieth century, after inheriting laws from the UK Parliament in not dissimilar circumstances. The United States went a step further and created a code of law in 1926 that has been maintained ever since.
But we need not only look afar for examples of good practice. The laws of Hywel Dda were organised in codes, and the lawyers of the day had access to those laws in one book. So, codification is an important part of our legal tradition, and our task now is to make sure it's a part of our legal future. We in Wales have done this before, and I am determined that we will do it again.
Our vision for making the Welsh law more accessible is not confined simply to rationalising legislation—significant a task though that is. A well-ordered and clearly drafted statute book must also be effectively published, and supplementary material is often needed to set out the context and fully explain the practical effect of the law. For this reason, further improvements to the legislation.gov.uk website, operated by the National Archives, and to the Cyfraith Cymru—Law Wales website are intended to form part of the programme.
Making bespoke, bilingual provision about how our legislation should be interpreted is also part of our wider ambition to make Welsh law more accessible. An Interpretation Act was first enacted by the UK Parliament in 1850, and this practice has been replicated in common-law jurisdictions across the world, including in Scotland and Northern Ireland.
Ond yn anad dim, mater o gyfiawnder cymdeithasol yw hyn. Mae gwneud y gyfraith yn hygyrch yn hanfodol er mwyn galluogi dinasyddion i ddeall eu hawliau a'u cyfrifoldebau o dan y gyfraith—rhywbeth sydd wedi dod yn fwyfwy pwysig ers gwneud toriadau fwy nag unwaith i gymorth cyfreithiol a gwasanaethau eraill sydd wedi eu cynllunio i gynghori'r rhai sydd angen cymorth neu gynrychiolaeth.
Ni yw ceidwaid llyfr statud Cymru, sy'n cynnwys nid yn unig y cyfreithiau a wneir gan y Cynulliad hwn a Gweinidogion Cymru, ond hefyd y cyfreithiau hynny o'r cyfnod cyn datganoli a etifeddwyd gennym. Nid yw'r elfen honno o'r llyfr statud, yn arbennig, a dweud y gwir, mewn cyflwr da. Yn y degawdau diwethaf, caniatawyd i ddeddfwriaeth luosi heb oedi i ad-drefnu ac integreiddio'n llwyr yr hyn sy'n newydd a'r hyn a oedd yn bodoli o'r blaen.
Mae llyfr statud â miloedd o Ddeddfau ac offerynnau statudol wedi bod yn anodd ei defnyddio ers amser, ond mae deddfwriaeth Cymru hyd yn oed yn fwy anhygyrch oherwydd ein system hynod gymhleth o ddatganoli ac absenoldeb—oherwydd mai un awdurdodaeth gyfreithiol sydd gennym yng Nghymru a Lloegr—corff ffurfiol o gyfraith wahanol yng Nghymru. Mae'n anodd i bobl Cymru wybod beth y mae'r gyfraith yn ei olygu a deall pwy sy'n gyfrifol am beth. Mae hynny'n tanseilio atebolrwydd democrataidd.
Felly, mae'r Llywodraeth hon yn ymrwymedig i gydgrynhoi deddfwriaeth mewn modd systemig, parhaus a chynhwysfawr o fewn ein cymhwysedd, a threfnu’r gyfraith honno i godau sy'n benodol i bwnc. Er y bydd hyn yn torri tir newydd yn y DU, byddwn yn dilyn cynseiliau tebyg a osodwyd ar draws awdurdodaethau y gyfraith gyffredin. Mae Awstralia a Chanada, er enghraifft, fel mater o drefn wedi cydgrynhoi eu deddfwriaeth ers dechrau'r ugeinfed ganrif, ar ôl etifeddu cyfreithiau gan Senedd y DU mewn amgylchiadau nid annhebyg. Aeth yr Unol Daleithiau gam ymhellach a chreu cod cyfraith yn 1926 sydd wedi parhau byth ers hynny.
Ond nid oes angen inni edrych yn bell yn unig am enghreifftiau o arfer da. Trefnwyd cyfreithiau Hywel Dda mewn codau, ac roedd y cyfreithwyr ar yr adeg honno yn gallu mynd at y cyfreithiau hynny mewn un llyfr. Felly, mae codio yn rhan bwysig o'n traddodiad cyfreithiol, a'n tasg ni yn awr yw gwneud yn siŵr ei fod yn rhan o'n dyfodol cyfreithiol. Rydym ni yng Nghymru wedi gwneud hyn o'r blaen, ac rwy'n benderfynol y byddwn ni'n gwneud hynny eto.
Nid yw ein gweledigaeth ar gyfer gwneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch yn gyfyngedig i symleiddio'r ddeddfwriaeth yn unig—er bod honno'n dasg bwysig. Mae'n rhaid cyhoeddi mewn modd effeithiol hefyd llyfr statud trefnus sydd wedi'i ddrafftio'n glir, ac yn aml mae angen deunydd atodol i nodi'r cyd-destun ac esbonio effeithiau ymarferol y gyfraith yn llawn. Am y rheswm hwn, bwriedir cynnwys gwelliannau i wefan legislation.gov.uk, a weithredir gan yr Archifau Cenedlaethol, a gwefan Cyfraith Cymru-Law Wales yn rhan o'r rhaglen.
Mae gwneud darpariaeth ddwyieithog, bwrpasol ynghylch sut y dylid dehongli ein deddfwriaeth hefyd yn rhan o'n huchelgais ehangach i wneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch. Deddfwyd Deddf Dehongli am y tro cyntaf gan Senedd y DU ym 1850, ac mae'r arfer hwn wedi'i efelychu mewn awdurdodaethau cyfraith gyffredin ar draws y byd, gan gynnwys yn yr Alban a Gogledd Iwerddon.
Nid ydym wedi cael ein Deddf Ddehongli ein hunain yng Nghymru hyd yma. Yn hytrach, rydym ni'n dibynnu ar ddeddfwriaeth a gafodd ei gwneud gan Senedd y Deyrnas Unedig ym 1978, ac a gafodd ei haddasu wedyn mewn ymgais i gydnabod bodolaeth deddfwriaeth Gymreig. Gan fod corff o ddeddfwriaeth yn prysur ddatblygu yma yng Nghymru, rwy’n credu ei bod yn bryd nawr i gywiro’r anghysondeb hwn a mynd ati i ddatblygu ein darpariaethau penodol ein hunain ar gyfer Cymru.
Rwy’n credu felly y dylai ein deddfwriaeth ni, fel mater o egwyddor, gael ei darpariaethau ei hunan ynglŷn â sut y dylid ei dehongli. Ar ben hynny, mae Deddf 1978 yn 40 oed bellach ac y mae angen ei moderneiddio. Rydym ni'n cymryd y cyfle i wneud hynny yn ein Bil.
Mae’n bwysig cofio nad yw’r trefniadau presennol yn rhoi ystyriaeth briodol i natur ddwyieithog ein deddfwriaeth, a’r ffaith bod statws cyfartal i destunau Cymraeg a Saesneg. Yn yr iaith Saesneg yn unig y mae Deddf 1978, wrth gwrs, ac yn Saesneg y mae’n diffinio’r termau sy’n perthyn i ddeddfwriaeth Cymru. Rhaid unioni hyn, ac rwy’n gwybod bod y sefyllfa yn fater o bryder i Bwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol y pedwerydd Cynulliad, a hefyd i Gomisiwn y Gyfraith.
To date, Wales has not had its own Interpretation Act. Rather, we rely on legislation enacted by the UK Parliament in 1978, and later modified in an attempt to take the existence of Welsh legislation into account. In light of our rapidly developing body of Welsh legislation, I believe it is now time to correct that anomaly and to develop our own specific provisions for Wales.
I believe, therefore, as a matter of principle, that our legislation should be accompanied by its own provisions on how it should be interpreted. Furthermore, the 1978 Act is now 40 years old and is in need of modernisation, which we are taking the opportunity to do in our Bill.
Importantly, the existing arrangements do not properly take into account the bilingual nature of our legislation, and the equal status of the Welsh and English language texts. The 1978 Act was, of course, made in English only, and it defines terms in Welsh legislation in the English language only as well. This must be remedied—something I know that was of concern to the Constitutional and Legislative Affairs Committee of the fourth Assembly and the Law Commission.
I hope, then, that you will welcome this important milestone in the development of devolved government in Wales. The draft Bill is intended—designed—to help make Welsh law fit for the future and will, I’m sure, become a foundation stone for the emerging Welsh legal jurisdiction. It is a draft Bill both of constitutional significance and practical importance to the people of Wales.
I invite Members to consider not only the draft Bill that is published today, but also the vision for the future that underpins it. And I encourage all interested parties from across Wales and further afield to help shape a Bill that will improve the way Welsh law works and, most fundamentally, will help all those affected by the law to find it and to understand it.
Rwy'n gobeithio, felly, y byddwch chi'n croesawu'r garreg filltir bwysig hon yn natblygiad llywodraeth ddatganoledig yng Nghymru. Bwriadwyd—cynlluniwyd—y Bil drafft i helpu i wneud cyfraith Cymru yn addas ar gyfer y dyfodol a bydd, rwy'n siŵr, yn dod yn garreg sylfaen ar gyfer yr awdurdodaeth gyfreithiol sy'n datblygu yng Nghymru. Mae'n Fil drafft sydd ag arwyddocâd cyfansoddiadol a phwysigrwydd ymarferol i bobl Cymru.
Rwy'n gwahodd yr Aelodau i ystyried nid yn unig y Bil drafft a gyhoeddir heddiw, ond hefyd y weledigaeth ar gyfer y dyfodol sy'n sail iddo. Ac rwy'n annog yr holl bartïon sydd â buddiant ledled Cymru ac ymhellach i ffwrdd i helpu i lunio Bil a fydd yn gwella'r ffordd y mae cyfraith Cymru yn gweithio ac yn fwyaf sylfaenol, bydd yn helpu pawb y mae'r gyfraith yn effeithio arnynt i ddod o hyd iddi a'i deall.
Can I start by welcoming the publication of this draft legislation Bill, and also the consultation document and the period that will now be given to that consultation of nearly three months? I do think that these are profound matters and they need extensive consultation. I know that the Government will be very interested in the range of opinions that it hopes to receive back in this process. On this side of the Assembly, we completely share the aspiration to make our law more accessible. I think it is of overriding public interest that we do this, and I can think of few better tasks in terms of what we need to do in the technicalities of our law making—but, as to a new institution, a new Parliament, to really set the highest standards for the rest of the UK, potentially, in the way that we do this.
Needless complexity, without any doubt, undermines democratic accountability. We are currently in a system where much of the statute book cannot be understood by quite gifted lawyers. You need to have real expertise in a particular area of law to be able to interpret it, and this can hardly be good, I think, for the public space in which we hope many people with various interests who need to access the law at any one time can do so. Consolidation of the law is also highly desirable. Again, as a new institution—in fact, we are only seven years old as a Parliament, really—we can aim to have a statute book that is in much more rational, consolidated shape. I ought to remark that we have not done brilliantly so far. That's because it's not easy to consolidate. I do accept that. But, I still think, on the major areas, we should make that investment. For instance, on planning, we're about to see, but, in other areas of major pieces of public law, I think we should start to work through them and consolidate them. As the Counsel General noted, in other jurisdictions, they have met these aspirations, often at a time when they have inherited a large body of law as new legislatures. So, I think that's what we should do. I'm really pleased to note what's in the draft at the moment about the ability of a range of materials to help people understand the law, and the references you made to the website and the national archive, I think, are very important. For the interested layman, that's where they are really going to be able to have some sort of understanding.
I do need to ask a couple of questions, so can I do this in the spirit of an early consultation response, almost? I would like some clarification on the interpretation Act side of it. You are quite right: the Learned Society, for instance, a couple of years ago endorsed the need for an interpretation Act, particularly over bilingual legislation, but it would also allow us to modernise the 1978 Act. But, I think we need to know how any new Act here that the Assembly passes will sit with the 1978 Interpretation Act, because that will still be drawn on, as far as I can work out. Is the Counsel General attempting to set up separate principles of interpretation that would apply in Wales but currently not inherent in the 1978 Act? Can I just say also, in terms of the scope of what you're trying to do—? I turn to Schedule 1. Very important concepts such as land and a person are contained there. I just wonder if things of that magnitude should actually be in an interpretation Act, which is generally about common and technical terms. Is it not the case that some very powerful concepts actually do need to be interpreted by each Act we pass, so that they can be very tight and specific? I know that there's a bit of a dilemma in all this, but I would ask him to reflect on those two particular examples that stand out to me.
In terms of accessibility, I think we need a vision for how all this is going to help the, and I quote, ‘impenetrable mess' that is Welsh law. Now, where does that quote come from? Well, a much better source than me: Lord Lloyd-Jones, the Supreme Court judge. And if a Supreme Court judge tells us that the law at the moment is an impenetrable mess, we obviously need to ensure that what we pass now as a legislature—I think you’re right that, at some point, it will be recognised as a jurisdiction, but that’s still a sensitive issue—is rational, accessible and clear.
I think we need also to have an idea of how the code is going to work, as you’ve referred to other jurisdictions that have used this approach. But, you know, in practical circumstances, would we have a social care code? Would we have a healthcare code? Or would you try to sort of link those? Similarly, would there be a planning code and a different environmental code? There’s a lot of nuance in how you approach these things, and I think some sort of idea of how many codes or how comprehensive they’re going to be would be useful. And would laws that are contained in certain codes be able to grow outside those codes? Because, again, they do interrelate very, very often.
And finally, can I just say, in section 20—and this is an appeal as a former chairman of the Constitutional and Legislative Affairs Committee—? Section 20 deals with directions. They are very difficult to keep track of, ministerial directions, and I wonder if he has considered a formal and structured approach to their publication, along the lines of the approach that we currently have for statutory instruments. I think that would add greatly to the accessibility of Welsh law. Thank you.
A gaf i ddechrau trwy groesawu cyhoeddiad y Bil deddfwriaeth drafft hwn, a hefyd y ddogfen ymgynghori a'r cyfnod a gaiff ei roi nawr i'r ymgynghoriad hwnnw o bron i dri mis? Rwy'n credu bod y rhain yn faterion pwysig iawn ac mae angen ymgynghori'n helaeth arnynt. Gwn y bydd gan y Llywodraeth ddiddordeb mawr yn yr ystod o safbwyntiau y mae'n gobeithio eu cael drwy'r broses hon. Ar yr ochr hon i'r Cynulliad, rydym ni'n rhannu'r dyhead yn llwyr i wneud ein cyfraith yn fwy hygyrch. Credaf ei bod yn bwysig dros ben i'r cyhoedd ein bod yn gwneud hyn, ac ni allaf feddwl am lawer o dasgau gwell o ran yr hyn y mae angen inni ei wneud yn ein prosesau technegol o wneud deddfau—ond, o ran sefydliad newydd, Senedd newydd, i wir osod y safonau uchaf ar gyfer gweddill y DU, o bosibl, yn y ffordd y byddwn yn gwneud hyn.
Mae cymhlethdod diangen, heb unrhyw amheuaeth, yn tanseilio atebolrwydd democrataidd. Rydym ni ar hyn o bryd mewn system lle nad yw cyfreithwyr eithaf dawnus yn gallu deall llawer o'r llyfr statud. Mae angen ichi fod ag arbenigedd gwirioneddol mewn maes penodol o'r gyfraith i allu ei ddehongli, a go brin fod hyn yn beth da, yn fy marn i, ar gyfer y maes cyhoeddus lle'r ydym ni'n gobeithio y bydd llawer o bobl â buddiannau amrywiol sydd angen mynd at y gyfraith ar unrhyw un adeg yn gallu gwneud hynny. Mae cydgrynhoi'r gyfraith hefyd yn rhywbeth dymunol iawn. Eto, fel sefydliad newydd—yn wir, dim ond saith oed ydym ni fel Senedd, mewn gwirionedd—gallwn ni fod â'r nod o gael llyfr statud sydd mewn cyflwr llawer mwy rhesymegol a chrynodedig. Dylwn i ddweud nad ydym ni wedi gwneud yn wych hyd yn hyn. Mae hynny oherwydd nad yw cydgrynhoi yn rhwydd. Rwy'n derbyn hynny. Ond, rwy'n dal i gredu, ar gyfer y meysydd pwysig, y dylem ni wneud y buddsoddiad hwnnw. Er enghraifft, o ran cynllunio, rydym ni ar fin gweld, ond mewn meysydd eraill o ddarnau mawr o gyfraith gyhoeddus, credaf y dylem ni ddechrau gweithio drwyddyn nhw a'u cydgrynhoi nhw. Fel y dywedodd y Cwnsler Cyffredinol, mewn awdurdodaethau eraill, maen nhw wedi bodloni'r dyheadau hyn, yn aml ar adeg pan eu bod nhw wedi etifeddu corff mawr o gyfraith fel deddfwrfeydd newydd. Felly, rwy'n credu mai dyna y dylem ni ei wneud. Rwy'n falch iawn o nodi beth sydd yn y drafft ar hyn o bryd yn ymwneud ag amrywiaeth o ddeunyddiau sy'n gallu helpu pobl i ddeall y gyfraith, ac mae'r cyfeiriadau a wnaethoch chi at y wefan a'r archif cenedlaethol, rwy'n credu, yn bwysig iawn. Ar gyfer y lleygwr sydd â diddordeb, dyna sut y bydd mewn gwirionedd yn mynd i allu cael rhyw fath o ddirnadaeth.
Mae angen i mi ofyn ychydig o gwestiynau, felly a gaf i wneud hynny yn ysbryd ymateb cynnar i'r ymgynghoriad, bron? Hoffwn gael rhywfaint o eglurhad o ran yr agwedd Deddf dehongli o hyn. Rydych chi yn llygad eich lle: fe wnaeth y Gymdeithas Ddysgedig, er enghraifft, flwyddyn neu ddwy yn ôl, gymeradwyo'r angen am Ddeddf dehongli, yn enwedig o ran deddfwriaeth ddwyieithog, ond byddai hefyd yn caniatáu inni foderneiddio Deddf 1978. Ond, credaf fod angen inni wybod sut y bydd unrhyw Ddeddf newydd yn y fan yma y bydd y Cynulliad yn ei phasio yn cyd-fynd â Deddf Dehongli 1978, oherwydd bydd honno'n dal i gael ei defnyddio, cyn belled ag y gallaf i weld. A yw'r Cwnsler Cyffredinol yn ceisio sefydlu egwyddorion dehongli ar wahân a fyddai'n gymwys yng Nghymru, ond nad ydynt, ar hyn o bryd, yn rhan hanfodol o Ddeddf 1978? A gaf i ddweud hefyd, o ran cwmpas yr hyn yr ydych chi'n ceisio ei wneud—? Rwy'n troi at Atodlen 1. Mae cysyniadau pwysig iawn fel tir a pherson wedi'u cynnwys yno. Tybed a ddylai pethau o'r pwysigrwydd hwnnw fod mewn Deddf dehongli, mewn gwirionedd, sydd fel arfer yn ymwneud â thermau cyffredin a thechnegol. Onid yw'n wir bod angen dehongli rhai cysyniadau pwerus iawn ym mhob Deddf yr ydym yn ei phasio, er mwyn iddynt allu bod yn benodol ac yn dynn iawn? Gwn fod tipyn o gyfyng-gyngor yn hyn i gyd, ond byddwn yn gofyn iddo fyfyrio ar y ddwy enghraifft benodol hyn sy'n amlwg iawn i mi.
O ran hygyrchedd, rwy'n credu bod angen gweledigaeth arnom ar gyfer sut y mae hyn i gyd yn mynd i helpu, ac rwy'n dyfynnu, 'y llanastr annealladwy' sef cyfraith Cymru. Nawr, o ble mae'r dyfyniad hwnnw yn dod? Wel, ffynhonnell llawer gwell na mi: yr Arglwydd Lloyd-Jones, barnwr y Goruchaf Lys. Ac os yw barnwr y Goruchaf Lys wedi dweud wrthym fod y gyfraith ar hyn o bryd yn llanastr annealladwy, yn amlwg mae angen i ni sicrhau bod yr hyn yr ydym yn ei basio nawr fel deddfwrfa—rwy'n credu eich bod chi'n iawn, y caiff ei chydnabod fel awdurdodaeth gyfreithiol ar ryw adeg, ond mae hwnnw'n dal i fod yn fater sensitif—yn rhesymegol, yn hygyrch ac yn glir.
Credaf fod angen inni hefyd gael syniad o sut y bydd y cod yn gweithio, gan eich bod chi wedi cyfeirio at awdurdodaethau eraill sydd wedi defnyddio'r dull hwn. Ond, wyddoch chi, o dan amgylchiadau ymarferol, a fyddai gennym ni god gofal cymdeithasol? A fyddai gennym ni god gofal iechyd? Neu a fyddech chi'n ceisio cysylltu'r rheini mewn rhyw fffordd? Yn yr un modd, a fyddai yna god cynllunio a chod amgylcheddol gwahanol? Mae llawer o wahanol ffyrdd o fynd ati i wneud y pethau hyn, ac rwy'n credu y byddai rhyw fath o syniad o faint o godau neu pa mor gynhwysfawr y maen nhw'n mynd i fod yn ddefnyddiol. Ac a fyddai cyfreithiau sydd wedi eu cynnwys mewn codau penodol yn gallu datblygu y tu allan i'r codau hynny? Oherwydd, unwaith eto, maen nhw'n cydberthyn â'i gilydd yn aml iawn, iawn.
Ac yn olaf, a gaf i ddweud, yn adran 20—ac mae hyn yn apêl fel cyn gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol—? Mae adran 20 yn ymwneud â chyfarwyddiadau. Maen nhw'n anodd iawn i gadw llygad arnyn nhw, cyfarwyddiadau gweinidogol, ac roeddwn i'n meddwl tybed a yw ef wedi ystyried dull ffurfiol a strwythuredig o'u cyhoeddi, rhywbeth tebyg i'r dull sydd gennym ni ar hyn o bryd ar gyfer offerynnau statudol. Rwy'n credu y byddai hynny'n ychwanegu'n fawr at hygyrchedd cyfraith Cymru. Diolch.
Can I thank the Member for a range of incredibly perceptive questions and for the attention that he has paid to the consultation, which I greatly value? There are a number of questions in his contribution. I hope I'll do justice to them.
Underlying the points that he makes more generally, I suppose, is the idea that there's no time to lose, if you like. There is a body of law. We are a relatively young legislature still. We need to grasp the opportunity, because, actually, the problem becomes more and more intractable the longer we leave it, and I would absolutely endorse the sentiment behind his contribution in that respect.
He will know, of course, that there has been activity around consolidation thus far on a piecemeal basis, if you like, and there’s been work in particular in the historic environment space and, as he will know, in conjunction with the Law Commission on a planning consolidation, which he referenced in his remarks. Looking forward, there are areas that lend themselves pretty obviously to consolidation and codification. Local government law is an example. Education law is another example. And I’ll say in a little while how I think a code can work in some of those areas.
But the core idea behind the draft Bill is to move from that piecemeal approach to it to create a sense of direction within Government, within the legislature, that this is an objective and an aim that we are moving progressively towards over time. Having said there’s no time to lose, this is not, as he, I’m well aware, knows, a short-term project; it’s the work of a generation, really, and you can imagine it extending over decades, depending on the level of resource and the level of progress that any particular programme can make.
In terms of what a code could look like, I don’t envisage the code having a kind of separate legal personality, if you like. So, with any code, I imagine it to be one or two, or perhaps more, depending on the complexity of the subject matter, principal Acts that consolidate perhaps three or four topics within education, say, just to take that as an example for this purpose, and then you’d have beneath that the statutory instruments relevant to that particular sub-topic, if you like, and beneath that—and this really relates to the question he ended with, around the directions—the soft law, with the codes of practice and other guidance so that it's all comprehensively available in one place, and a kind of legal hierarchy that we all operate to and understand very well. That's the vision that's contained within this consultation, really. The critical thing, as, again, he acknowledged, is that it needs to be maintained. We've seen plenty of examples in the past of pretty significant consolidation in many legislatures, actually, and then a new government comes in, reforms the law, but does it through a stand-alone Act that undermines the consolidated nature of what's gone before. The objective is to avoid that, and so you would—. A critical part of this is that the codes, once established, are maintained as codes. So, effectively, if there's one Act before the reform, there should be one Act after the reform, really. That would be the broad principle, unless there are very good reasons to depart from that. That's essential, really, to the question of accessibility.
He raised a number of points in relation to publication to go with that. We are some way away from where we need to be in terms of having an online resource that is both current and authoritative across primary and secondary legislation in both Welsh and English. We are a long way from being able to achieve that objective. I met last week with the National Archives, the Queen's printer, to discuss this particular challenge, and there's a particular challenge about resourcing the Welsh language aspect of that because they don't have the resources, obviously; we do here. So, there's a discussion in relation to that aspect.
He asked some questions on the Interpretation Act. On particular definitions, the existence of a term in the Interpretation Act obviously does not preclude that term being differently defined in a particular Act if that's necessary for the purpose. One of the issues, I know, that his committee has raised in correspondence with me in reports for previous legislation and statutory instruments is the question of section 11 of the previous Act and how that can be confusing, and the proposal in this consultation is that that would not apply to the new Wales-only interpretation Act, but that the face of an Act would spell out that rule, or spell out the definition, making it easier for an individual reader to access the point. The objective is to have a clear and hopefully memorable date—1 January, perhaps, in any year—so it will be absolutely clear what the cut-off point is for the application of the Act. In terms of what Acts and statutory instruments it would apply to, it would be any Act of this Assembly that post-dated that date, whatever it is, and any statutory instruments entered into by Welsh Ministers after that date, whether or not that comes under an Act of the Assembly or an Act of the UK Parliament. So, it should be pretty straightforward to understand the application of the new provisions.
A gaf i ddiolch i'r Aelod am ystod o gwestiynau hynod o graff ac am y sylw y mae wedi'i roi i'r ymgynghoriad, yr wyf yn ei werthfawrogi'n fawr? Ceir nifer o gwestiynau yn ei gyfraniad. Gobeithio y byddaf yn gwneud cyfiawnder â nhw.
Wrth wraidd y pwyntiau y mae'n eu gwneud yn fwy cyffredinol, mae'n debyg, y mae'r syniad nad oes dim amser i'w golli, os mynnwch chi. Ceir corff o gyfraith. Rydym ni'n ddeddfwrfa gymharol ifanc o hyd. Mae angen inni achub ar y cyfle, oherwydd, mewn gwirionedd, mae'r broblem yn dod yn fwy a mwy anhydrin yr hiraf yr ydym yn ei gadael hi, a byddwn i, yn bendant, yn ategu'r teimlad y tu ôl i'w gyfraniad yn hynny o beth.
Bydd ef yn gwybod, wrth gwrs, y bu gweithgarwch ynghylch cydgrynhoi hyd yma ar sail bob yn dipyn, os mynnwch chi, a gwnaed gwaith yn arbennig yn y maes amgylchedd hanesyddol ac, fel y bydd ef yn gwybod, ar y cyd â Chomisiwn y Gyfraith ar gydgrynhoi cynllunio, y cyfeiriodd ato yn ei sylwadau. O edrych i'r dyfodol, mae yna feysydd sy'n addas, yn amlwg, ar gyfer cydgrynhoi a chodio. Mae cyfraith llywodraeth leol yn enghraifft o hyn. Mae cyfraith addysg yn enghraifft arall. A byddaf yn sôn ymhen ychydig sut, yn fy marn i, y gall cod weithio mewn rhai o'r meysydd hynny.
Ond y syniad craidd y tu ôl i'r Bil drafft yw symud ymlaen oddi wrth y dull tameidiog i greu ymdeimlad o gyfeiriad o fewn y Llywodraeth, o fewn y ddeddfwrfa, bod hyn yn amcan ac yn nod yr ydym ni'n symud tuag ato'n gynyddol dros amser. Wedi dweud nad oes dim amser i'w golli, nid yw hwn, fel y mae ef, rwy'n ymwybodol iawn, yn gwybod, yn brosiect tymor byr; mae'n waith cenhedlaeth, mewn gwirionedd, a gallwch chi ei ddychmygu yn ymestyn dros ddegawdau, yn dibynnu ar lefel yr adnoddau a lefel y cynnydd y gall unrhyw raglen benodol ei wneud.
O ran beth fyddai nodweddion cod, dydw i ddim yn rhagweld y bydd gan y cod rhyw fath o bersonoliaeth gyfreithiol ar wahân, os mynnwch chi. Felly, gydag unrhyw god, tybiaf y byddai'n un neu'n ddau, neu efallai mwy, gan ddibynnu ar gymhlethdod y pwnc dan sylw, prif Ddeddfau sy'n cydgrynhoi efallai tri neu bedwar o bynciau o fewn addysg, dyweder, dim ond i gymryd hynny fel esiampl at y diben hwn, ac yna byddai gennych islaw hynny yr offerynnau statudol perthnasol i'r is-bwnc penodol hwnnw, os mynnwch chi, ac islaw hynny—ac mae hyn yn ymwneud mewn gwirionedd â'r cwestiwn y gorffennodd ef arno, ynghylch y cyfarwyddiadau—y gyfraith feddal, gyda'r codau ymarfer a chanllawiau eraill fel bod y cyfan ar gael yn gynhwysfawr mewn un man, a rhyw fath o hierarchaeth gyfreithiol yr ydym ni i gyd yn gweithredu yn unol â hi ac yn ei deall yn dda iawn. Dyna'r weledigaeth a geir yn yr ymgynghoriad hwn, mewn gwirionedd. Y peth hanfodol, fel yr oedd ef yn ei gydnabod, unwaith eto, yw bod angen ei gynnal. Rydym ni wedi gweld digon o enghreifftiau yn y gorffennol o gydgrynhoi eithaf sylweddol mewn sawl deddfwrfa, mewn gwirionedd, ac yna daw Llywodraeth newydd i mewn, mae'n diwygio'r gyfraith, ond mae'n gwneud hynny drwy Ddeddf annibynnol sy'n tanseilio'r modd y cydgrynhowyd yr hyn a ddigwyddodd yn flaenorol. Yr amcan yw osgoi hynny, ac felly byddech chi'n—. Rhan hanfodol o hyn yw bod y codau, ar ôl eu sefydlu, yn cael eu cynnal fel codau. Felly, yn ymarferol, os oes un Ddeddf cyn y diwygio, dylai fod un Ddeddf ar ôl y diwygio, mewn gwirionedd. Dyna fyddai'r egwyddor gyffredinol, oni bai bod rhesymau da iawn dros wyro oddi wrth hynny. Mae hynny'n hanfodol, mewn gwirionedd, i'r cwestiwn o hygyrchedd.
Cododd nifer o bwyntiau ynghylch cyhoeddi i gyd-fynd â hynny. Rydym ni'n eithaf pell o'r sefyllfa y mae angen i ni fod ynddi o fod ag adnodd ar-lein sy'n gyfredol ac yn awdurdodol ar draws deddfwriaeth sylfaenol ac eilaidd yn Gymraeg ac yn Saesneg. Rydym ni'n bell o fod mewn sefyllfa i gyflawni'r amcan honno. Cyfarfûm yr wythnos diwethaf â'r Archifau Cenedlaethol, argraffydd y Frenhines, i drafod yr her benodol hon, a cheir her benodol ynghylch darparu adnoddau ar gyfer yr agwedd Gymraeg ar hynny oherwydd nad oes ganddyn nhw'r adnoddau sydd gennym ni, wrth gwrs, yn y fan yma. Felly, mae trafodaeth ynghylch yr agwedd honno.
Cododd nifer o bwyntiau am y Ddeddf Dehongli. O ran diffiniadau penodol, yn amlwg nid yw bodolaeth term yn y Ddeddf Dehongli yn atal y term hwnnw rhag cael ei ddiffinio mewn ffordd wahanol mewn Deddf benodol os yw hynny'n angenrheidiol at y diben. Un o'r materion, rwy'n gwybod, y mae ei bwyllgor ef wedi eu codi mewn gohebiaeth gyda mi mewn adroddiadau ar gyfer deddfwriaeth ac offerynnau statudol blaenorol yw mater adran 11 y Ddeddf flaenorol a sut y gall hynny fod yn ddryslyd, a'r cynnig yn yr ymgynghoriad hwn yw na fyddai hynny'n berthnasol i Ddeddf dehongli newydd ar gyfer Cymru yn unig, ond y byddai wyneb Deddf yn egluro'r rheol honno yn fanwl, neu egluro'n fanwl y diffiniad, gan ei gwneud yn haws i ddarllenydd unigol fynd at y pwynt. Y nod yw cael dyddiad clir a chofiadwy gobeithio—1 Ionawr, efallai, mewn unrhyw flwyddyn—fel y bydd yn gwbl glir beth yw'r pwynt terfyn ar gyfer cymhwyso'r Ddeddf. O ran pa Ddeddfau ac offerynnau statudol a fyddai'n berthnasol, byddai'n unrhyw Ddeddf y Cynulliad hwn ar ôl y dyddiad hwnnw, beth bynnag y byddai, ac unrhyw offerynnau statudol a wnaed gan Weinidogion Cymru ar ôl y dyddiad hwnnw, pa un a yw'n dod o dan Ddeddf y Cynulliad neu Ddeddf Senedd y Deyrnas Unedig. Felly, dylai fod yn eithaf syml i ddeall y modd o gymhwyso'r darpariaethau newydd.
Thank you. Can I just gently remind Members that it's a 30-minute statement, and we are on nearly 21 minutes. Simon Thomas.
Diolch. A gaf i atgoffa'r Aelodau yn garedig mai datganiad 30 munud yw hwn, ac rydym ni ar bron ar 21 munud nawr. Simon Thomas.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Byddwch chi'n falch o wybod, rydw i'n credu, bod David Melding wedi gofyn y rhan fwyaf o fy nghwestiynau. Felly, gwnaf i ganolbwyntio, efallai, ar y ffordd yr ŷm ni'n mynd i fynd o gwmpas pethau. Mae'n wir i ddweud na fydd yna lawer o boteli o champagne yn cael eu hagor yn dilyn y datganiad heddiw, ond mi ddylen nhw, achos mae hwn yn ddatganiad o bwys. Am y tro cyntaf, rŷm ni'n camu mas o gysgod San Steffan yn y ffordd yr ŷm ni'n mynd ati i lunio ein deddfwriaeth. Rydw i'n croesawu hynny. Wrth i ni droi ein cefnau ar yr Undeb Ewropeaidd rŷm ni'n agor y drws i ddull llawer mwy Ewropeaidd o lunio Deddfau a gwneud Deddfau yn fwy agored i'r cyhoedd. Roedd y Cwnsler Cyffredinol yn iawn, rydw i'n meddwl, i ganolbwyntio yn ei adroddiad gymaint ar gyfiawnder cymdeithasol. Rydw i wedi defnyddio'r enghraifft yma o'r blaen, ond mae'n dal i fod yn wir: rydw i wedi cael etholwr yn daer iawn yn dweud bod cyfraith tai yn ymwneud â'i sefyllfa yntau oherwydd bod y gyfraith yn dweud, 'This law applies in England and Wales', ond wrth gwrs, nid oedd hi yn yr ystyr yna. Cyfraith Lloegr yn unig oedd hynny. Felly, rydw i'n croesawu beth sydd wedi ei ddatgan yn fan hyn ac yn gobeithio y bydd yr ymgynghoriad yn arwain at hynny.
Jest ychydig o gwestiynau, felly. Mae'n amlwg ein bod ni fel Plaid Cymru yn credu y dylai fod awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân, ac y byddai'n llawer mwy rhwydd i nifer o'r pethau mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u gosod allan pe bai hynny'n digwydd. Ond a fedrwch chi esbonio ym mha ffordd fydd y gwaith ymgynghorol yma yn mynd llaw yn llaw gyda gwaith comisiwn y gyfraith, sydd wedi'i sefydlu gan y Prif Weinidog, â'r Arglwydd Cwmgiedd yn gadeirydd arno, a sut mae'r ddau set o waith yn mynd i blethu gyda'i gilydd?
Rydw i'n dal yn gyndyn iawn ac yn anhapus a dweud y gwir gyda'r ffaith nad oes gennym wefan a gwybodaeth ddwyieithog lawn. Rŷch chi'n dweud nad oes yr adnoddau gan y Queen's printer a phobl felly. Wel, tra bod gyda ni awdurdodaeth Cymru a Lloegr, mae'n ddyletswydd arnyn nhw hefyd i roi adnoddau priodol fel bod pobl yng Nghymru yn gallu cael mynediad yn y Gymraeg at gyfraith Cymru, gan ein bod yn cyfreitha yn Gymraeg yn y fan hyn.
Rydw i'n meddwl ei fod yn anffodus ein bod ni o hyd, ar ôl tua phedair blynedd o ddadlau hyn, yn benthyg aelodau staff, rwy'n gwybod, o Lywodraeth Cymru i'r archif genedlaethol, ac maen nhw'n dal ddim wedi cyrraedd lle dylen nhw fod. Felly, a fedrwch chi ddweud pa waith pellach fyddwch chi'n gwneud ar hyn? Nid oes pwynt cael codau a chydgrynhoi'r gyfraith os nad oes gan bobl fynediad at y gyfraith i ddeall beth yw'r gyfraith yna.
Rwy'n gwybod eich bod wedi ateb David Melding ar hyn, ond a allwch chi esbonio, os medrwch chi, jest ychydig mwy am sut fydd y gwahanol godau'n digwydd? Rŷch chi'n cyfeirio at yr hanes yng Nghymru, wrth gwrs, a chod Hywel Dda. Roedd mwy nag un cod yn anffodus: roedd cod Gwynedd, cod Dyfed, cod Gwent, efallai codau sydd ddim wedi goroesi hyd yn oed. Rydym ni'n derbyn wrth gwrs y bydd mwy nag un cod, achos mae'n ymwneud â mwy nag un maes. Ond ym mha ffordd ydych chi'n gweld bod y Llywodraeth, neu, yn hytrach, y Cynulliad, yn gallu cael gafael ar ddatblygiad y rhain a gwneud yn siŵr eu bod nhw dal yn addas?
Wrth gwrs, ynghlwm wrth hyn mae'r ffaith eich bod chi'n gorfod gosod dyletswydd nid yn unig ar y Llywodraeth yma a'r Cwnsler Cyffredinol presennol, ond Llywodraethau i ddod. Sut cweit ydych chi'n gosod dyletswydd y mae unrhyw Lywodraeth yn y dyfodol yn gallu anwybyddu neu wyrdroi neu beth bynnag? Pa ffordd ydych chi'n meddwl y byddwch chi'n gallu rhoi'r ymrwymiad yma'n fwy concrit, os liciwch chi? Rwy'n gwybod eich bod chi o blaid y peth, ond cawn ni weld sut mae'n datblygu.
Wrth gwrs, ar dir mawr Ewrop, Napoleon oedd fwyaf enwog am ddatblygu codau o'r fath. Nid wyf i'n awgrymu am eiliad y byddwch chi'n Napoleon bach fan hyn yng Nghymru—byddai'n well gyda fi gweld Blegywyd Mawr yn dilyn ôl troed efallai y cyfreithiwr mwyaf sydd gyda ni yng Nghymru hyd yma.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. You’ll be pleased to know that David Melding has asked most of the questions already, so I will focus perhaps on our approach to all of this. It’s true to say that there won’t be many champagne corks popped following today’s statement, but they should be, because this is an important statement. For the first time, we are stepping out of the shadow of Westminster in the way that we draw up our legislation. I welcome that. And as we turn our backs on the European Union, we are opening the door to a far more European approach to legislating and to making legislation more accessible to the public. The Counsel General was right in focusing to a large extent in his statement on social justice. I have used this example in the past, but it remains true that a constituent came to me ardently stating that the housing legislation was related to him, because the law said that it applied to England and Wales, but it was England-only legislation, if truth to be told. Therefore, I welcome the statement and I do hope that the consultation will lead us in that direction.
Just a few questions, therefore. It’s clear that we as Plaid Cymru believe that there should be a separate legal jurisdiction, and that it would be far easier to deliver many of the things that the Counsel General set out, if that were to be the case. But can you explain how this consultation work will go hand in hand with the work of the commission on Welsh law that has been established by the First Minister—and Lord Cwmgiedd is chairing that—and how those two pieces of work are going to dovetail?
Now, I am still quite unhappy with the fact that we don’t have a fully bilingual website and materials available. You say that the Queen’s printer doesn’t have the resources, but, whilst we have an England-and-Wales jurisdiction, it is their duty to provide appropriate resources so that people in Wales can access Welsh law in a bilingual format, because we do make bilingual legislation in this place.
I think it’s unfortunate that, after some three or four years making this case, we're still lending members of staff from Welsh Government to the National Archive, and they still haven’t got to the point where we should have reached. So, can you tell us what further work you will be doing here? Because there’s no point having codes and consolidation of the law if people can’t access the law and can’t understand what that law is and what it does.
Now, I know that you’ve responded to David Melding on this issue, but could you just explain a little more on how these various codes will be drawn up? You referred to the history of Wales and the code of Hywel Dda. There was more than one, unfortunately: the Gwynedd code, the Dyfed code, the Gwent code—there may have been codes that haven’t survived, even. Now, I accept that there will be more than one code, related to more than one area, but how would you see the Government, or, rather, the Assembly, getting a grip on the development of these and ensuring that they remain appropriate and fit for purpose?
Related to this is the fact that you must place the duty not only on this Government and the current Counsel General, but also future Governments. How exactly will you place that duty, because any future Government would be able to overturn that or ignore it? So, how do you think you can set this commitment in stone? I know that you’re in favour of it, but we will need to see how it develops in future.
On the European mainland, Napoleon was most well-known for developing such codes. Now, I’m not suggesting for any moment that you would be a little Napoleon here in Wales—I would prefer to see you following in the footsteps of the greatest lawyer that we’ve had in Wales to date.
Diolch yn fawr am y cwestiynau hynny. Maent yn cyffwrdd â sawl maes. Ar y cwestiwn cyntaf ar y berthynas rhwng hwn a gwaith y comisiwn, un o'r pethau mae'r comisiwn yn edrych mewn iddo wrth gwrs yw'r cwestiwn o hygyrchedd i'r system gyfiawnder yn gyffredinol, a hynny mewn ffordd eang. Fel wnes i sôn yn fy sylwadau, rwy'n credu ei fod yn hollol hanfodol mewn cyd-destun lle rŷm ni’n colli legal aid a'i bod jest yn anoddach i bobl gael access i gyngor cyfreithiol. Mae'n ddyletswydd benodol yn y cyd-destun hwnnw ar Lywodraethau i allu gwneud y gyfraith mor hygyrch ag sy'n bosibl, ac i gyhoeddi'r gyfraith mewn amryw ffyrdd, fel bod pobl yn gallu, nid yn unig ei ffeindio, ond ei ddeall pan fyddan nhw yn ei ffeindio.
Yr elfen arall i hynny yw, fel mae e'n gwybod, bod y comisiwn yn edrych ar y cwestiwn o awdurdodaeth a bydd consolidation a chreu'r codau yma yn ail-wneud y ddeddfwriaeth yma fel deddfwriaeth Gymreig ddwyieithog. Hynny yw, mae'n llanw'r categori hwnnw o ddeddfwriaeth Cymru mewn ffordd sydd yn lot fwy dealladwy a lot fwy penodol. Felly, mae hynny'n cyfrannu at sail y drafodaeth honno.
Rwy'n rhannu ei siom ef gyda chymaint o gynnydd rŷm ni wedi ei wneud yn nhermau cael gwefan ddwyieithog ddibynadwy i gyfraith Cymru. Rwyf wedi cael trafodaethau diweddar iawn gydag argraffydd y Frenhines ynglŷn â hyn i ffeindio ffordd i allu symud hynny ymlaen. Beth fuaswn i'n dweud wrtho yw bod yr elfen ieithyddol yn benodol i ni fan hyn wrth gwrs, ond yn awdurdodaeth Lloegr hefyd mae'r diffyg hwnnw'n perthyn i'r ffaith bod y deddfau sydd yn fanna ddim yn gyfredol chwaith. Felly, mae hon yn sialens ar draws y Deyrnas Unedig, yn anffodus. Rwyf i wedi bod yn trafod gyda nhw rhywbeth maen nhw wedi bod yn datblygu ar gyfer DEFRA yn Llywodraeth San Steffan—rhywbeth o'r enw DefraLex—sydd yn rhyw fath o index, mynegai dros dro fel ei bod yn haws i bobl ffeindio popeth sydd o fewn un maes hyd yn oed os nad yw wedi cael ei 'consolidate-o'.
O ran sut y byddai’r codau’n gweithio, byddai dyletswydd ar y Cwnsler Cyffredinol, o fewn chwe mis i bob Cynulliad, i gyflwyno cynllun i’r Cynulliad. Bydd ymgynghoriad cyhoeddus wedi bod ar hwnnw, a bydd y Cabinet a’r Gweinidogion wedi cytuno cynnwys y cynllun, a bydd yn rhaid edrych ar y pryd ar feysydd sydd yn barod i’w diwygio ac efallai bod cyfle yn hynny i allu gwneud rhywfaint o greu’r codau hyn, neu efallai os oes rhywbeth newydd gael ei ddiwygio a bod cyfnod o dawelwch polisi, bod hynny hefyd yn creu cyfle i allu gwneud peth o’r gwaith yma.
Rwy’n rhagweld y bydd cynllun a bydd sawl project o fewn cynllun. Efallai bydd project yn cymryd mwy nag un tymor Cynulliad i allu’i greu. Felly, os bydd hwnnw yn ei ffordd pan ddaw’r Llywodraeth newydd i rym, buasai’n bosib, wrth gwrs, i’r Llywodraeth atal hwnnw, ond buasai'n lot fwy tebygol, y byddwn i’n meddwl, o greu cynllun newydd ar gyfer y dyfodol. Bydd dyletswydd gyfreithiol ar y Llywodraeth i ddwyn cynllun yn ei flaen, ond bydd cynnwys y cynllun hwnnw’n dibynnu ar amgylchiadau deddfwriaethol a chynllun deddfwriaethol cyffredinol y Llywodraeth honno, o bryd i’w gilydd.
Thank you for those questions, which touch on several different areas. The first question about the relationship between this and the work of the commission—one of the things that the commission looked at was that question of accessibility to the justice system in general, and that was in a wide-ranging way. As I said in my comments, I think it’s vital in a context where we’re losing legal aid and it’s generally more difficult for people to access legal advice. There’s a specific duty on us in that context, and on Governments, to make the law as accessible as possible and to publish law in several ways, so that people cannot only find it all, but understand it when they do find it.
Another element to that is that the commission is looking at the question of the jurisdiction, and consolidation and codification will restate this legislation as Welsh bilingual legislation. It completes that category of Welsh law in a much more understandable and specific way. So, that contributes to that debate.
I share his disappointment with the progress that we’ve made in terms of having a bilingual, dependable website for Welsh law. I have had very recent discussions with the Queen’s printer about this issue to see how we can move this issue forward. What I would say is that the linguistic element is a very specific one here, but in the England jurisdiction the shortcoming relates to the fact that the legislation there isn’t current either. So, this is a challenge across the United Kingdom, unfortunately. I have been discussing with them something that they’re developing for the Department for Environment, Food and Rural Affairs in the Westminster Government, which is DefraLex, which is some kind of temporary index so that people can find everything within a particular area even if it hasn’t been consolidated yet.
With regard to how the codes would work, there would be a duty on the Counsel General within six months of every Assembly to put forward a scheme or a plan. There will have been a public consultation on that, and Ministers will have agreed on the contents of the plan, and they'll have to look at the time at what areas are ready for reform, and there will be an opportunity then to codify. And if something has just been reformed and there's a period of policy silence, as it were, then that would also give us an opportunity to do some of this work.
I foresee that there will be a plan, and there will be several projects within that plan. Maybe some projects will take more than one Assembly term to complete. So, if that's in train when the next Government comes into power, then it would be possible for the Government to stop that work, but it would be much more likely, I think, to develop that scheme for the future. There will be a legal duty on the Government to bring forward a scheme, but the content of that will depend on the legislative circumstances and the general legislative programme of the Government at the time.
I regret having to perhaps pour cold water upon the enthusiasm of my neighbour here for moving Welsh law in the direction of—
Mae'n ddrwg gen i orfod efallai arllwys dŵr oer ar frwdfrydedd fy nghymydog yn y fan yma am symud cyfraith Cymru i gyfeiriad—
What a surprise.
Dyna syndod.
—European jurisprudence, but I'm sure that the Counsel General will agree, because it's mentioned in the statement itself that codification can also occur, of course, in common law jurisdictions, such as the United States and Canada, and merely making sense of the disorganised, uncontrolled development of a series of different statutes or Orders and consolidating them into one single unit that can be more easily accessed is not quite the same thing as moving in the direction of a sort of teleological approach, such as is found in European law jurisdictions.
I have myself been a consolidator at times, as the editor of Butterworths' Land Development Encyclopaedia more years ago now than I care to remember, and I had annually to update any statutes or statutory instruments that were produced in the year and put them within the confines of one book, removing what had been made redundant and inserting the new measures, and this is an entirely benign process, which doesn't necessarily mean any change in the corpus of law itself. Nobody, rationally, could object to what the Counsel General said was the aim, which is to make law accessible, to enable citizens to understand their rights and responsibilities under the law.
One of the big problems with the law today, of course, is the extent to which it has grown, year in and year out. When I was, many, many years ago, a tax practitioner, Butterworths published annually a tax code. In 1965, it was 750 pages; it's now 17,000 pages and has been increasing year in and year out. The more law there is on the statute book in various forms, the more inaccessible, inevitably, it becomes and the more specialist it becomes. But it is vitally important that we should make it as easy as possible to navigate around these various tributaries. So, I welcome this exercise.
Nobody could object to a consultation. Whether this leads to the grander enterprise of creating a separate jurisdiction for Wales is another matter altogether, although I've had a couple of very interesting conversations already with Lord Thomas of Cwmgiedd about this, and he does make some very important points about the practicalities of the law within Wales developing sufficiently well to serve people in a practical sense by merely such nuts and bolts issues as developing a system of forms, for example. And that cannot easily be done within a legal system that is currently directed and controlled from London. So, I do see this as a benign development.
I am concerned about the possibility of an interpretation Act for Wales possibly making it more difficult to understand the law than easier, to the extent that it might be that the interpretation Act itself might be interpreted as conflicting with whatever measure might be in force in England. I know that there are interpretation Acts in Scotland, and this may not be an insuperable difficulty, but it is vitally important that as the law in Wales inevitably diverges from the law of England—and the devolution process and, particularly, leaving the EU is going to accelerate this and expand this process—we should, at least in interpretation terms, so far as we can, align both the canons of interpretation and the way in which they operate in a way that is unified throughout the United Kingdom. Otherwise, that way, even greater confusion lies. So, I hope that the Counsel General can at least on that point satisfy me in the course of his response today.
—cyfreitheg Ewrop, ond rwy'n siŵr y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn cytuno, oherwydd sonnir yn y datganiad ei hun y gall codio ddigwydd hefyd, wrth gwrs, mewn awdurdodaethau y gyfraith gyffredin, fel yr Unol Daleithiau a Chanada, ac nid yw dim ond gwneud synnwyr o ddatblygiad anhrefnus, heb reolaeth, o gyfres o wahanol statudau neu Orchmynion a'u cydgrynhoi mewn un uned y gellir ei defnyddio'n haws yn union yr un fath â symud i gyfeiriad y math o ddull gweithredu 'teleolegol', fel yr hyn a geir mewn awdurdodaethau cyfraith Ewropeaidd.
Rwyf i fy hun wedi bod yn gydgrynhowr ar adegau, fel golygydd Butterworths' Land Development Encyclopaedia mwy o flynyddoedd yn ôl nag yr wyf yn dymuno eu cofio, a bob blwyddyn roedd yn rhaid i mi ddiweddaru unrhyw statudau neu offerynnau statudol a luniwyd yn ystod y flwyddyn a'u rhoi mewn un llyfr, gan ddileu'r hyn a oedd wedi'i ddisodli a mewnosod y mesurau newydd, ac mae hon yn broses gwbl ddibwrpas, nad yw o reidrwydd yn golygu unrhyw newid i gorpws y gyfraith ei hun. Ni allai unrhyw un, yn rhesymol, wrthwynebu'r hyn y dywedodd y Cwnsler Cyffredinol oedd y nod, sef gwneud y gyfraith yn hygyrch, i alluogi dinasyddion i ddeall eu hawliau a'u cyfrifoldebau o dan y gyfraith.
Un o'r problemau mawr â'r gyfraith heddiw, wrth gwrs, yw cymaint y mae wedi tyfu, flwyddyn ar ôl blwyddyn. Pan oeddwn i, flynyddoedd lawer iawn yn ôl, yn ymarferydd treth, roedd Butterworths yn cyhoeddi cod treth bob blwyddyn. Yn 1965, roedd yn 750 o dudalennau; mae bellach yn 17,000 o dudalennau ac mae wedi bod yn cynyddu flwyddyn ar ôl blwyddyn. Po fwyaf o gyfraith a geir ar y llyfr statud yn ei amryw ffurfiau, y mwyaf anhygyrch y bydd, yn anochel, a'r mwyaf arbenigol y bydd. Ond mae'n hollbwysig y dylem ni ei gwneud mor hawdd â phosibl i lywio'r amrywiol lwybrau hyn. Felly, rwy'n croesawu'r arfer hwn.
Ni allai neb wrthwynebu ymgynghoriad. Pa un a yw'n arwain at y fenter fwy uchelgeisiol o greu awdurdodaeth ar wahân ar gyfer Cymru ai peidio, mae hynny'n fater arall yn gyfan gwbl, ond rwyf wedi cael rhai sgyrsiau diddorol iawn eisoes gyda'r Arglwydd Thomas o Gwmgiedd am hyn, ac mae'n gwneud ambell i bwynt pwysig iawn am faterion ymarferol y gyfraith yng Nghymru yn datblygu yn ddigon da i wasanaethu pobl yn ymarferol drwy ddim ond manylion fel datblygu system ffurflenni, er enghraifft. Ac ni ellir gwneud hynny'n hawdd mewn system gyfreithiol sydd ar hyn o bryd yn cael ei chyfarwyddo a'i rheoli o Lundain. Felly, rwyf yn ystyried hyn yn ddatblygiad dibwrpas.
Rwy'n pryderu am y posibilrwydd y bydd Deddf dehongli ar gyfer Cymru o bosibl yn ei gwneud yn fwy anodd deall y gyfraith yn hytrach nag yn haws, i'r graddau y gellid dehongli'r Ddeddf dehongli ei hun fel rhywbeth sy'n gwrthdaro â pha bynnag fesur sydd mewn grym yn Lloegr. Gwn fod yna Ddeddfau dehongli yn yr Alban, ac efallai na fydd hwn yn anhawster anorchfygol, ond mae'n hanfodol bwysig, oherwydd bod y gyfraith yng Nghymru, yn anochel, yn gwyro oddi wrth cyfraith Lloegr—ac mae'r broses ddatganoli a gadael yr UE yn arbennig, yn mynd i gyflymu hyn ac ehangu'r broses hon—y dylem ni o leiaf o ran dehongli, i'r graddau y gallwn ni, gysoni'r canonau o ddeunydd dehongli a'r ffordd y maen nhw'n gweithredu mewn modd sy'n gyson ledled y Deyrnas Unedig. Fel arall, yn y modd hwnnw, ceid hyd yn oed mwy o ddryswch. Felly, gobeithiaf y gall y Cwnsler Cyffredinol o leiaf ar y pwynt hwnnw fy modloni i yn ei ymateb heddiw.
I thank the Member for his questions. Just in turn, he mentioned the changes to the corpus of law and the amendments that might come as part of the consolidation. It's very important to underline the fact that a consolidation exercise is not about law reform, and, in the discussions we've had with the Assembly Commission about the procedural requirements that a consolidation exercise brings with it, it's been absolutely crystal clear that what we're not talking about is policy change; it is really about ensuring that the law functions better, if you like. And, actually, he mentions the point about the jurisdiction—I mean, that is not the principal aim of what's comprised in this consultation. I would echo his point that, really, it's about a practical application of the law, making it more intelligible and making it more accessible in a very day-by-day way. That is the principal objective of my proposal in this consultation.
On the question of the Interpretation Act, the reality is that the 1978 Act has a lot of material that is not relevant to legislation made in this place through the devolution settlement, and, of course, it's only in English, so there's a whole body of authoritative law that we pass here that does not have its own interpretation Act, and that's the Welsh language version of every Act that we pass. And so it's absolutely vital that both those two aspects are addressed and the consultation contains proposals for that.
I think, on the question of conflict, to my mind, the most important thing is that we have an interpretation Act that works for the devolved settlement in Wales and that it's very clear when that Act applies and when the Interpretation Act 1978 applies so that lawyers and members of the public accessing legislation with crystal clarity understand where they go to understand the law.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiynau. Yn eu tro, soniodd am y newidiadau i'r corpws o gyfraith a'r gwelliannau a allai ddod yn rhan o'r gwaith cydgrynhoi. Mae'n bwysig iawn pwysleisio'r ffaith nad yw ymarfer cydgrynhoi yn ymwneud â diwygio'r gyfraith, ac, yn y trafodaethau yr ydym ni wedi eu cael gyda Chomisiwn y Cynulliad ynghylch y gofynion gweithdrefnol y mae ymarfer cydgrynhoi yn eu cynnwys, mae wedi bod yn gwbl glir mai'r hyn nad ydym ni'n sôn amdano yw newid polisi; mae'n ymwneud mewn gwirionedd â sicrhau bod y gyfraith yn gweithredu'n well, os mynnwch chi. Ac, a dweud y gwir, mae'n sôn am y pwynt ynghylch awdurdodaeth—wyddoch chi, nid dyna yw prif nod yr hyn sydd wedi'i gynnwys yn yr ymgynghoriad hwn. Hoffwn i adleisio ei bwynt, mewn gwirionedd, ei fod yn ymwneud â'r defnydd ymarferol o'r gyfraith, ei gwneud yn fwy dealladwy a'i gwneud yn fwy hygyrch yn yr ystyr o ddydd i ddydd. Dyna yw prif amcan fy nghynnig yn yr ymgynghoriad hwn.
O ran mater y Ddeddf Dehongli, y gwir amdani yw bod Deddf 1978 yn cynnwys llawer o ddeunydd nad yw'n berthnasol i ddeddfwriaeth a wneir yn y lle hwn drwy gyfrwng y setliad datganoli, ac, wrth gwrs, dim ond yn Saesneg y mae hi, ac felly mae corff cyfan o gyfraith awdurdodol yr ydym ni'n ei phasio yn y fan yma nad oes ganddi ei Deddf Dehongli ei hun, sef fersiwn Gymraeg o bob Deddf sy'n cael ei phasio gennym. Ac felly mae'n gwbl hanfodol ein bod yn mynd i'r afael â'r ddwy agwedd hynny ac mae'r ymgynghoriad yn cynnwys cynigion ar gyfer hynny.
Rwy'n credu, o ran y mater o wrthdaro, yn fy marn i, y peth pwysicaf yw bod gennym ni Ddeddf Dehongli sy'n gweithio ar gyfer y setliad datganoli yng Nghymru a'i bod yn glir iawn pan fo'r Ddeddf honno yn berthnasol a phan fo Deddf Dehongli 1978 yn berthnasol er mwyn i gyfreithwyr ac aelodau o'r cyhoedd allu mynd at ddeddfwriaeth gan ddeall yn glir lle y dylen nhw fynd i ddeall y gyfraith.
Thank you very much, Counsel General. Thank you. And that brings today's proceedings to a close. Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Cwnsler Cyffredinol. Diolch. A daw hynny â thrafodion heddiw i ben. Diolch.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:07.
The meeting ended at 18:07.