Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
27/02/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
O dan Reol Sefydlog 12.58, bydd arweinydd y tŷ, Julie James, yn ateb y cwestiynau ar ran y Prif Weinidog heddiw. Y cwestiwn cyntaf, Mark Reckless.
Under Standing Order 12.58, the leader of the house, Julie James, will answer questions on behalf of the First Minister today. The first question, Mark Reckless.
1. A wnaiff y Prif Weinidog gadarnhau ar ôl cyrraedd pa gost y bydd Llywodraeth Cymru'n edrych ar ddewisiadau amgen i gynlluniau arfaethedig presennol ar gyfer ffordd liniaru'r M4? OAQ51826
1. Will the First Minister confirm at what cost the Welsh Government will look at alternatives to the current proposed plans for the M4 relief road? OAQ51826
A public inquiry has been taking place over the last 12 months to scrutinise all aspects of the project, including costs and suggested alternatives. The independent inspectors’ report and the business case will inform a final decision this year on whether to proceed with the scheme.
Mae ymchwiliad cyhoeddus wedi cael ei gynnal dros y flwyddyn ddiwethaf i graffu ar bob agwedd ar y prosiect, gan gynnwys costau a dewisiadau amgen awgrymedig. Bydd adroddiad yr arolygwyr annibynnol a'r achos busnes yn llywio penderfyniad terfynol eleni ar ba un a ddylid bwrw ymlaen â'r cynllun.
The First Minister told us in 2015 that the project would cost, and I quote, 'nowhere near £1 billion.' I suppose, in one sense, that's correct because the cost is now put at around £1.4 billion. If the Assembly does support the black route in the vote that we're now going to have, how can we trust the Welsh Government to deliver it at acceptable cost when you've shown no ability so far to do so, and the costs on the Heads of the Valleys road are out of control? Are you asking the Assembly to write you a blank cheque?
Dywedodd y Prif Weinidog wrthym yn 2015 y byddai'r prosiect yn costio, a dyfynnaf, 'ddim yn agos at £1 biliwn.' Mae'n debyg, mewn un ystyr, bod hynny'n gywir gan y nodwyd bod y gost tua £1.4 biliwn erbyn hyn. Os bydd y Cynulliad yn cefnogi'r llwybr du yn y bleidlais yr ydym ni'n mynd i'w chael nawr, sut gallwn ni ymddiried yn Llywodraeth Cymru i'w ddarparu am gost dderbyniol pan nad ydych chi wedi dangos unrhyw allu i wneud hynny hyd yn hyn, a bod y costau ar ffordd Blaenau'r Cymoedd allan o reolaeth? A ydych chi'n gofyn i'r Cynulliad ysgrifennu siec gwag i chi?
No, not at all. I'm not going to comment on the merits of the project due to the fact that the statutory final decision remains to be made, and it's quite clear that there are a wide range of views on this significant potential infrastructure investment, and it's extremely right that these views are all being heard at the inquiry and should be taken into account. The Cabinet Secretary for Economy and Transport has clearly stated in this Chamber that he instructed the inquiry be comprehensive and test the need for the scheme in the light of the latest proposals for the south Wales metro, and consider alternatives, and, indeed, consider the costs involved in that. Once the outcome of the inquiry is known, that will inform a final decision on whether to proceed with construction, and that will include, obviously, a business plan, which will then be put into place.
Na, dim o gwbl. Nid wyf i'n mynd i wneud sylwadau ar rinweddau'r prosiect oherwydd y ffaith nad yw'r penderfyniad terfynol statudol wedi ei wneud eto, ac mae'n gwbl eglur bod amrywiaeth eang o safbwyntiau ar y buddsoddiad sylweddol posibl hwn mewn seilwaith, ac mae'n hynod briodol bod y safbwyntiau hyn i gyd yn cael eu clywed yn yr ymchwiliad ac y dylid eu cymryd i ystyriaeth. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth wedi datgan yn eglur yn y Siambr hon ei fod wedi cyfarwyddo'r ymchwiliad i fod yn gynhwysfawr a rhoi prawf ar yr angen am y cynllun yng ngoleuni'r cynigion diweddaraf ar gyfer metro de Cymru, ac ystyried dewisiadau eraill, ac, yn wir, ystyried y costau sy'n gysylltiedig â hynny. Unwaith y bydd canlyniad yr ymchwiliad yn hysbys, bydd hynny'n hysbysu penderfyniad terfynol ar ba un a ddylid bwrw ymlaen â'r gwaith adeiladu, a bydd hynny'n cynnwys, yn amlwg, cynllun busnes, a fydd yn cael ei roi ar waith wedyn.
I was 13 years old when an M4 relief road around Newport was first mooted in 1991. [Laughter.] I haven't aged. [Laughter.] The current local public inquiry is the longest and most thorough inquiry in Welsh history, testing seven potential routes, including the option of doing nothing. The independent public inquiry is eagerly anticipated by my constituents, and it's only right and proper to look closely at the findings when they're published later this year. As for many businesses, visitors, commuters and constituents, the option of doing nothing, or more delays to a decision, are costly. It's estimated that the M4 is a key artery for 70 per cent of Wales's population and economy. Will the leader of the house relay to the Cabinet Secretary and the First Minister the imperative of a speedy resolution once the independent inspector reports, particularly with the removal of the Severn tolls, which will increase traffic and congestion on that part of the road?
Roeddwn i'n 13 oed pan soniwyd gyntaf am ffordd liniaru i'r M4 o amgylch Casnewydd ym 1991. [Chwerthin.] Nid wyf i wedi heneiddio. [Chwerthin.] Yr ymchwiliad cyhoeddus lleol presennol yw'r ymchwiliad hiraf a mwyaf trwyadl yn hanes Cymru, profi saith llwybr posibl, gan gynnwys y dewis o wneud dim. Mae fy etholwyr yn edrych ymlaen yn eiddgar at yr ymchwiliad cyhoeddus annibynnol, ac mae'n gwbl iawn a phriodol edrych yn fanwl ar y canfyddiadau pan fyddant yn cael eu cyhoeddi yn ddiweddarach eleni. Mae'r dewis o wneud dim, neu mwy o oedi cyn cael penderfyniad, yn gostus i nifer o fusnesau, ymwelwyr, cymudwyr ac etholwyr. Amcangyfrifir bod yr M4 yn brif wythïen allweddol i 70 y cant o boblogaeth ac economi Cymru. A wnaiff arweinydd y tŷ gyfleu i Ysgrifennydd y Cabinet a'r Prif Weinidog pa mor hollbwysig yw cael ateb buan ar ôl i'r arolygydd annibynnol adrodd, yn enwedig yn sgil dileu tollau pontydd Hafren, a fydd yn cynyddu traffig a thagfeydd ar y rhan honno o'r ffordd?
Yes, I think the Member makes a fair point. Sadly, I was a little older than 13 at the start of this. Not much older, obviously. [Laughter.] There are a large number of legal implications involved in the consideration of the public inquiry, and we will need to consider options once we've got the outcome of the inquiry, and that will have to include also the timing of the decision, the costing and the business plan, as I say. But, absolutely, we're all aware of the serious issues on the M4 around Newport, and the Cabinet Secretary is here listening to your remarks, which I'm sure he heard.
Ie, rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud pwynt teg. Yn anffodus, roeddwn i ychydig yn hŷn na 13 oed ar ddechrau hyn. Nid fawr yn hŷn, yn amlwg. [Chwerthin.] Ceir nifer fawr o oblygiadau cyfreithiol sy'n gysylltiedig ag ystyriaethau'r ymchwiliad cyhoeddus, a bydd angen i ni ystyried dewisiadau ar ôl i ni gael canlyniad yr ymchwiliad, a bydd yn rhaid i hynny gynnwys amseriad y penderfyniad hefyd, y costau a'r cynllun busnes, fel y dywedais. Ond, yn sicr, rydym ni i gyd yn ymwybodol o'r problemau difrifol ar yr M4 o amgylch Casnewydd, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet yma yn gwrando ar eich sylwadau, ac rwy'n siŵr ei fod wedi eu clywed.
I'm sure you're not going to go ahead of the public inquiry, as you stated very clearly, but I'm sure you'd agree as well that we in this Parliament have not outsourced £2 billion-worth of public spending or the opportunity costs of alternative investment in alternative road transport, and alternative transport methods, to a public inquiry. We are the elected Assembly and, ultimately, we should take that decision. I welcome the letter today from the Cabinet Secretary saying there will be a real vote in the Assembly, and to make that an even more vital and real vote, will you now, in deputising for the First Minister and as leader of the house, and you're chief whip, make it a free vote for your group?
Rwy'n siŵr nad ydych chi'n mynd i achub y blaen ar yr ymchwiliad cyhoeddus, fel y dywedasoch yn eglur iawn, ond rwy'n siŵr y byddech chi hefyd yn cytuno nad ydym ni yn y Senedd hon wedi rhoi gwerth £2 biliwn o wariant cyhoeddus, neu gostau cyfle buddsoddi amgen mewn trafnidiaeth ffyrdd amgen, a dulliau trafnidiaeth amgen, ar gontract allanol i ymchwiliad cyhoeddus. Ni yw'r Cynulliad etholedig ac, yn y pen draw, ni ddylai wneud y penderfyniad hwnnw. Rwy'n croesawu'r llythyr heddiw gan Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud y bydd pleidlais wirioneddol yn y Cynulliad, ac i wneud honno'n bleidlais hyd yn oed mwy hanfodol a gwirioneddol, a wnewch chi nawr, wrth ddirprwyo ar ran y Prif Weinidog ac fel arweinydd y tŷ, a chi yw'r prif chwip, ei gwneud yn bleidlais rydd i'ch grŵp?
I'm very delighted to confirm that we'll bring forward a debate in Government time on the M4 corridor around the Newport project following the conclusion of the public local inquiry. Given the legal implications, we are currently considering options as to the timing and format of that, and I will be keeping the Assembly informed of those plans as myself, other than in deputising for the First Minister. The Cabinet Secretary for Economy and Transport has just written to all party groups in the Assembly, but he will be arranging a technical briefing with project team officials on the current position, to ensure Members are fully apprised of all the facts relating to the scheme beforehand. So, I hear what the Member says and I take the point he makes, but we will be considering that once we know the outcome of the inquiry.
Rwy'n falch dros ben o gadarnhau y byddwn yn cyflwyno dadl yn amser y Llywodraeth ar brosiect coridor yr M4 o amgylch Casnewydd yn dilyn casgliad yr ymchwiliad lleol cyhoeddus. O ystyried y goblygiadau cyfreithiol, rydym wrthi'n ystyried dewisiadau o ran amseriad a fformat hwnnw, a byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad am y cynlluniau hynny fel fi fy hun, ar wahân i ddirprwyo ar ran y Prif Weinidog. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth newydd ysgrifennu at bob grŵp plaid yn y Cynulliad, ond bydd yn trefnu sesiwn briffio technegol gyda swyddogion tîm y prosiect ar y sefyllfa bresennol, i sicrhau bod yr Aelodau'n gwbl ymwybodol o'r holl ffeithiau yn ymwneud â'r cynllun ymlaen llaw. Felly, clywaf yr hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud ac rwy'n derbyn y pwynt y mae'n ei wneud, ond byddwn yn ystyried hynny cyn gynted ag y byddwn yn gwybod beth yw canlyniad yr ymchwiliad.
2. Pa neges allweddol y mae Prif Weinidog wedi cymryd wrth yr arolwg Cadw'n Iach yng Nghymru? OAQ51827
2. What key message has the First Minister taken from the recent Stay Well in Wales survey? OAQ51827
The survey provides a wealth of information to support work to improve population health. Its findings demonstrate that there is public support for many of the priorities set out in 'Prosperity for All', including our focus on early years.
Mae'r arolwg yn darparu cyfoeth o wybodaeth i gynorthwyo gwaith i wella iechyd y boblogaeth. Mae ei ganfyddiadau yn dangos bod y cyhoedd yn gefnogol i lawer o'r blaenoriaethau a nodir yn 'Ffyniant i Bawb', gan gynnwys ein pwyslais ar y blynyddoedd cynnar.
Thank you very much for that. It's very clear from the survey that people expect action on public health issues to ensure that we improve the health of the nation. On top of that, today we learn that there's been a doubling of diabetes in the last 20 years, and we also heard from Cancer Research UK, demanding that junk food advertising to young people should be banned because of the rise and rise in cancers related to the poor diets that many people are consuming. So, could you tell us what appetite the Government now has to take action to ban junk food, and generally to ensure that young people are aware that they are what they eat and they will only live a long life if they eat well?
Diolch yn fawr iawn i chi am hynna. Mae'n amlwg iawn o'r arolwg bod pobl yn disgwyl i gamau gael eu cymryd ar faterion iechyd y cyhoedd i sicrhau ein bod ni'n gwella iechyd y genedl. Yn ogystal â hynny, rydym ni'n darganfod heddiw bod diabetes wedi dyblu yn yr 20 mlynedd diwethaf, ac rydym ni hefyd wedi clywed gan Cancer Research UK, yn mynnu y dylai hysbysebu bwyd sothach i bobl ifanc gael ei wahardd oherwydd y cynnydd mawr i ganserau sy'n gysylltiedig â'r deietau gwael y mae llawer o bobl yn eu bwyta. Felly, a allech chi ddweud wrthym ni pa awydd sydd gan y Llywodraeth nawr i gymryd camau i wahardd bwyd sothach, ac i sicrhau yn gyffredinol bod pobl ifanc yn ymwybodol eu bod yr hyn y maent yn ei fwyta ac y byddant yn byw bywyd hir dim ond os byddant yn bwyta'n dda?
We have a very strong track record in Wales of taking strong public health action where there is evidence that it will improve or protect population health. The public health Act, the active travel Act, and the current minimum unit pricing Bill are very good cases in point. We'll be continuing to prioritise such interventions where there is merit and where taking action is within the powers at our disposal. But, for example, in areas such as broadcasting, we don't have all of the powers we need, but we will be looking at ways of maximising our powers and our influence in those areas where it isn't in our direct control. And we want a strategy to create a very clear vision for Wales, and this will mean working with the UK Government to ensure that we can drive forward changes required to tackle, for example, growing obesity levels in children.
Mae gennym ni hanes cryf iawn yng Nghymru o gymryd camau iechyd cyhoeddus cryf pan geir tystiolaeth y bydd hynny'n gwella neu'n diogelu iechyd y boblogaeth. Mae'r Ddeddf iechyd y cyhoedd, y Ddeddf teithio llesol, a'r Bil isafbris uned yn enghreifftiau da iawn o hynny. Byddwn yn parhau i flaenoriaethu ymyraethau o'r fath pan fo angen hynny a phan fo cymryd camau o fewn y pwerau sydd ar gael i ni. Ond, er enghraifft, mewn meysydd fel darlledu, nid oes gennym ni'r holl bwerau sydd eu hangen arnom, ond byddwn yn ystyried ffyrdd o fanteisio i'r eithaf ar ein pwerau a'n dylanwad yn y meysydd hynny nad ydynt o dan ein rheolaeth uniongyrchol. Ac rydym ni eisiau strategaeth i greu gweledigaeth eglur iawn i Gymru, a bydd hyn yn golygu gweithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau y gallwn ni fwrw ymlaen â newidiadau sydd eu hangen i fynd i'r afael â lefelau gordewdra cynyddol ymhlith plant, er enghraifft.
The stay well survey actually, I thought, showed a population that was very keen to take part in responsible healthcare and understood that prevention is better than cure, and showed an enormous maturity on behalf of the public, something we tend to talk down sometimes, I think, here. And one of the things that they really picked up was that 76 per cent of the respondents wanted to see health services being offered more by employers, and employers taking more ownership of helping their employees to stay well. And we raised this last week—or the week before—in our debate on mental health, about the cost of mental health illness to the economy, and what we need to do as individuals and as employers to help people with mental health to do well in their workplaces. Can you please, leader of the house, perhaps outline what the Welsh Government can do to influence both public sector and, more importantly, the private sector to ensure that they stand by their employees and really help them through times of trouble?
Dangosodd yr arolwg cadw'n iach mewn gwirionedd, yn fy marn i, poblogaeth a oedd yn awyddus iawn i gymryd rhan mewn gofal iechyd cyfrifol ac a oedd yn deall bod atal yn well na gwella, ac yn dangos aeddfedrwydd aruthrol ar ran y cyhoedd, rhywbeth yr ydym ni'n tueddu i'w anwybyddu weithiau, rwy'n credu, yn y fan yma. Ac un o'r pethau y cyfeiriwyd ato'n benodol ganddynt yw bod 76 y cant o'r ymatebwyr eisiau gweld gwasanaethau iechyd yn cael eu cynnig gan gyflogwyr, a chyflogwyr yn cymryd mwy o gyfrifoldeb am helpu eu gweithwyr i gadw'n iach. A chodwyd hyn gennym yr wythnos diwethaf—neu'r wythnos cynt—yn ein dadl ar iechyd meddwl, am gost salwch meddwl i'r economi, a'r hyn y mae angen i ni ei wneud fel unigolion ac fel cyflogwyr i helpu pobl â phroblemau iechyd meddwl i wneud yn dda yn eu gweithleoedd. A allwch chi, os gwelwch yn dda, arweinydd y tŷ, amlinellu efallai yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i ddylanwadu ar y sector cyhoeddus ac, yn bwysicach, y sector preifat i sicrhau eu bod yn cefnogi eu gweithwyr ac wir yn eu helpu trwy gyfnodau trafferthus?
I think Angela Burns makes a very good point. The survey was very interesting, wasn't it, in terms of the appetite of people to be regulated, almost, in terms of public health? The Welsh Government spends about £88 million of core funding on Public Health Wales, and we have a range of measures aimed at preventing ill health, alongside a number of other public health functions. We also have the Healthy Working Wales programme, which supports employers across Wales to improve health and well-being at work, and has already supported around 3,500 employers in Wales, which represents about 36 per cent of the working population of Wales. I can also say that, in looking at fair work, and the fair work agenda in Wales in social partnership, one of the things we have been looking at is ways of assisting employers to help with public health promotion. Because, of course, one of the big issues is about economic inactivity and making sure that people who are in work stay in work, and are able to be supported there. So it's all very much, as I say, part of the same programme. So, I take the Member's point entirely. We are already working in that way, and we're looking to extend that across all sectors of Welsh employers as part of our fair work agenda.
Rwy'n credu bod Angela Burns yn gwneud pwynt da iawn. Roedd yr arolwg yn ddiddorol iawn, onid oedd, o ran awydd pobl i gael eu rheoleiddio, bron, o ran iechyd cyhoeddus? Mae Llywodraeth Cymru yn gwario tua £88 miliwn o gyllid craidd ar Iechyd Cyhoeddus Cymru, ac mae gennym ni amrywiaeth o fesurau sydd â'r nod o atal afiechyd, ochr yn ochr â nifer o swyddogaethau iechyd cyhoeddus eraill. Mae gennym ni raglen Cymru Iach ar Waith hefyd, sy'n cynorthwyo cyflogwyr ledled Cymru i wella iechyd a llesiant yn y gwaith, ac mae eisoes wedi cynorthwyo tua 3,500 o gyflogwyr yng Nghymru, sy'n cynrychioli tua 36 y cant o boblogaeth weithio Cymru. Gallaf hefyd ddweud, wrth ystyried gwaith teg a'r agenda gwaith teg yng Nghymru mewn partneriaeth gymdeithasol, un o'r pethau yr ydym ni wedi bod yn ei ystyried yw ffyrdd o gynorthwyo cyflogwyr i helpu gyda hybu iechyd y cyhoedd. Oherwydd, wrth gwrs, anweithgarwch economaidd yw un o'r problemau mawr, a gwneud yn siŵr bod pobl sydd mewn gwaith yn aros mewn gwaith, ac yn gallu cael eu cynorthwyo yno. Felly mae'r cwbl yn sicr, fel y dywedais, yn rhan o'r un rhaglen. Felly, rwy'n derbyn pwynt yr Aelod yn llwyr. Rydym ni eisoes yn gweithio yn y ffordd honno, ac rydym ni'n bwriadu ymestyn hynny ar draws pob sector o gyflogwyr Cymru yn rhan o'n hagenda gwaith teg.
Leader of the house, the Stay Well in Wales survey highlighted that doctors and nurses are not the primary source of health information, probably due to the difficulty in getting an appointment with a GP or practice nurse. The situation is being made much worse by short-sighted decisions by local government. Bridgend council intend to cut bus subsidies, which put an end to services covering a lot of Porthcawl, making it impossible for some residents to get to the new health centre. What is your Government doing to ensure that local government decisions do not have an impact on people's ability to access health and social care?
Arweinydd y tŷ, tynnodd arolwg Cadw'n Iach yng Nghymru sylw at y ffaith nad meddygon a nyrsys yw'r brif ffynhonnell o wybodaeth am iechyd, mae'n debyg oherwydd yr anhawster o gael apwyntiad gyda meddyg teulu neu nyrs practis. Mae'n sefyllfa'n cael ei gwneud yn llawer gwaeth gan benderfyniadau annoeth gan lywodraeth leol. Mae cyngor Pen-y-bont ar Ogwr yn bwriadu torri cymorthdaliadau bysiau, a rhoi terfyn ar wasanaethau sy'n cwmpasu llawer o Borthcawl, gan ei gwneud yn amhosibl i rai trigolion gyrraedd y ganolfan iechyd newydd. Beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau nad yw penderfyniadau llywodraeth leol yn effeithio ar allu pobl i gael gafael ar wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol?
I think that's really quite a stretch in terms of public health. We have a very good working relationship with all of our local authority partners in this, and, of course, they're responsible for delivering social care as well. And we have a very well-developed bond with them around travel and health travel in particular. That's something that also comes up in the workforce partnership council from time to time as well. So, I can assure the Member that we have a very good working relationship with local authorities and they take into account all of those sorts of decisions in making some of the very difficult decisions they've had to make given the austerity agenda still being pursued by the UK Government.
Rwy'n credu bod hynny'n gryn dipyn i'w ofyn o ran iechyd y cyhoedd. Mae gennym ni berthynas waith dda iawn gyda phob un o'n partneriaid awdurdod lleol yn hyn o beth, ac, wrth gwrs, maen nhw'n gyfrifol am ddarparu gofal cymdeithasol hefyd. Ac mae gennym ni gysylltiad sydd wedi ei ddatblygu'n dda iawn gyda nhw o ran teithio a theithio iechyd yn benodol. Mae hynny'n rhywbeth sydd hefyd yn codi yn y cyngor partneriaeth gweithlu o bryd i'w gilydd hefyd. Felly, gallaf sicrhau'r Aelod bod gennym ni berthynas waith dda iawn gydag awdurdodau lleol a'u bod nhw'n cymryd pob un o'r mathau hynny o benderfyniadau i ystyriaeth wrth wneud rhai o'r penderfyniadau anodd iawn y bu'n rhaid iddyn nhw eu gwneud o ystyried yr agenda cyni cyllidol sy'n dal i gael ei dilyn gan Lywodraeth y DU.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr a chynrychiolwyr y pleidiau. Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.
Questions from the party leaders and their representatives. The leader of the UKIP group, Neil Hamilton.
Diolch, Llywydd. I was encouraged when I heard that the First Minister was leaving the country, in particular because of what he said at the same time, that America was Wales's most important business partner and there are exciting opportunities that lie ahead and he was going to the United States to press the case for developing a free trade agreement between our countries. Unfortunately, the leader of the opposition at Westminster immediately torpedoed those laudable aims by saying that Labour would seek to negotiate a new comprehensive UK-EU customs union, which, as we know from Mr Barnier, would not include any cherry-picking by the UK Government, and, as we'd be out of the EU, of course, we wouldn't have anything more than the right to be consulted. How can these two conflicting positions of the First Minister of Wales and the leader of the opposition at Westminster now be reconciled?
Diolch, Llywydd. Fe'm calonogwyd pan glywais fod y Prif Weinidog yn gadael y wlad, yn enwedig oherwydd yr hyn a ddywedodd ar yr un pryd, mai America oedd partner busnes pwysicaf Cymru a bod cyfleoedd cyffrous o'n blaenau, a'r fod yn mynd i'r Unol Daleithiau i ddadlau'r achos dros ddatblygu cytundeb masnach rydd rhwng ein gwledydd. Yn anffodus, cafodd y nodau canmoladwy hynny eu suddo ar unwaith gan arweinydd yr wrthblaid yn San Steffan gan ddweud y byddai Llafur yn ceisio cytuno undeb cynhwysfawr newydd rhwng y DU a'r UE, na fyddai, fel y gwyddom gan Mr Barnier, yn cynnwys unrhyw bosibilrwydd i Lywodraeth y DU ddewis yr agweddau manteisiol, a, chan y byddem ni allan o'r UE, wrth gwrs, ni fyddai gennym ni ddim mwy na'r hawl i gael ein hymgynghori. Sut gellir cysoni'r ddau safbwynt hyn gan Brif Weinidog Cymru ac arweinydd yr wrthblaid yn San Steffan sy'n mynd yn groes i'w gilydd?
Well, I don't think they are conflicting at all, because, of course, the First Minister was speaking about the potential for a free trade deal between the UK as a whole and the USA and, as we've explained on numerous previous occasions, in the sort of customs union that we envisage the UK would conduct parallel negotiations with third countries to those undertaken by the EU 27. Our talks with the US and the EU are currently in abeyance. These will undoubtedly come back on to the agenda in the coming years. It's obviously nonsensical to exclude ourselves from one of the most powerful trading blocks in the world on the basis of some dogmatic political belief.
Wel, nid wyf i'n credu eu bod nhw'n mynd yn groes i'w gilydd o gwbl, oherwydd, wrth gwrs, roedd y Prif Weinidog yn siarad am y potensial ar gyfer cytundeb masnach rydd rhwng y DU yn ei chyfanrwydd a'r Unol Daleithiau ac, fel rydym ni wedi ei esbonio ar sawl achlysur blaenorol, yn y math o undeb tollau yr ydym ni'n ei ragweld, byddai'r DU yn cynnal trafodaethau cyfochrog â thrydydd gwledydd i'r rheini a gynhelir gan 27 gwlad yr UE. Mae ein trafodaethau â'r Unol Daleithiau a'r UE yn parhau heb eu gorffen ar hyn o bryd. Nid oes amheuaeth y bydd y rhain yn dychwelyd i'r agenda yn y blynyddoedd i ddod. Mae'n amlwg yn hurt i eithrio ein hunain o un o flociau masnachu mwyaf grymus y byd ar sail rhyw gred wleidyddol ddogmatig.
It's clearly impossible under EU law for any member state to conduct trade negotiations with a third country, because all that is reserved to the Commission in Brussels, so the Labour Party's position is totally incoherent.
But I was also encouraged by what the First Minister said that,
'I want to reassure...the United States that Wales remains an outward looking and welcoming country.'
Unfortunately, that laudable statement was also undermined by the shadow foreign secretary at Westminster, Emily Thornbury, who described Mr Trump as an asteroid of awfulness that has fallen on this world. She said,
'I think that he is a danger and I think that he is a racist.'
I'm delighted that Welsh Labour's true face is on display today, agreeing with sentiments that can only do damage to the interests of the United Kingdom and the interests of the people of Wales. If the First Minister is serious about wanting to engage the Trump administration and investors from the United States in the possibilities and potential of our country here, then it pays generally in diplomacy to be nice to people rather than to insult and abuse them.
Mae'n amhosibl o dan gyfraith yr UE i unrhyw aelod-wladwriaeth gynnal trafodaethau masnach gyda thrydedd gwlad, gan fod hynny i gyd wedi ei gadw yn ôl i'r Comisiwn ym Mrwsel, felly mae safbwynt y Blaid Lafur yn gwbl annealladwy.
Ond fe'm calonogwyd hefyd gan yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog, sef
Rwyf i eisiau sicrhau...yr Unol Daleithiau bod Cymru yn parhau i fod yn wlad agored a chroesawgar.
Yn anffodus, tanseiliwyd y datganiad canmoladwy hwnnw hefyd gan ysgrifennydd tramor yr wrthblaid yn San Steffan, Emily Thornbury, a ddisgrifiodd Mr Trump fel asteroid o drybeiligrwydd sydd wedi disgyn ar y byd hwn. Dywedodd,
Rwy'n credu ei fod yn beryglus ac rwy'n credu ei fod yn hiliol.
Rwy'n falch bod gwir wyneb Llafur Cymru i'w weld heddiw, yn cytuno â theimladau a all wneud dim ond niwed i fuddiannau'r Deyrnas Unedig a buddiannau pobl Cymru. Os yw'r Prif Weinidog o ddifrif ynghylch bod eisiau ymgysylltu â gweinyddiaeth Trump a buddsoddwyr o'r Unol Daleithiau ym mhosibiliadau a photensial ein gwlad yma, yna mae'n talu'n gyffredinol mewn diplomyddiaeth i fod yn gyfeillgar tuag at bobl yn hytrach na'u sarhau a'u dilorni.
Well, I'm very glad to hear Neil Hamilton's idea of appeasement, which is not my idea of appeasement. There is a huge difference between the presidency of the United States and the United States as an entire country. The First Minister and the Labour Party have been extremely clear about the position on the customs union. We have made it explicit that it's in Wales's best interest to remain inside the customs union and actually, indeed, inside the single market. The FM could not have been more clear in that regard.
Wel, rwy'n falch iawn o glywed syniad Neil Hamilton o ddyhuddiad, sy'n wahanol i'm syniad i o ddyhuddiad. Mae gwahaniaeth enfawr rhwng arlywyddiaeth yr Unol Daleithiau a'r Unol Daleithiau fel gwlad gyfan. Mae'r Prif Weinidog a'r Blaid Lafur wedi bod yn hynod eglur ynghylch y safbwynt ar yr undeb tollau. Rydym ni wedi ei gwneud yn eglur mai'r budd gorau i Gymru fyddai aros y tu mewn i'r undeb tollau ac, yn wir, o fewn y farchnad sengl. Ni allai'r Prif Weinidog fod wedi bod yn fwy eglur yn hynny o beth.
Well, clarity of that kind is normally to be found only in the pages of Alice's Adventures in Wonderland or Through the Looking Glass, because you can't be inside and outside at the same time.
The First Minister, I see, intends, in the course of his visit, to talk to Hillary Clinton. Nothing wrong with that in itself but, as Hillary Clinton actually lost the election for the presidency to President Trump, wouldn't it actually have made more sense to try to meet with people in the Trump administration rather than the candidate for the party that lost the election the last time the presidency was up for grabs?
Wel, caiff eglurder o'r math yna ei ganfod dim ond yn nhudalennau Alice's Adventures in Wonderland neu Through the Looking Glass fel rheol, oherwydd ni allwch chi fod y tu mewn a'r tu allan ar yr un pryd.
Mae'r Prif Weinidog, rwy'n gweld, yn bwriadu, yn ystod ei ymweliad, siarad â Hillary Clinton. Nid oes dim o'i le â hynny ynddo'i hun ond, gan fod Hillary Clinton wedi colli'r etholiad ar gyfer yr arlywyddiaeth i Arlywydd Trump, oni fyddai wedi gwneud mwy o synnwyr mewn gwirionedd i geisio cyfarfod â phobl yng ngweinyddiaeth Trump yn hytrach na'r ymgeisydd dros y blaid a gollodd yr etholiad y tro diwethaf yr oedd yr arlywyddiaeth yn y fantol?
The leader of UKIP makes his usual nonsensical alignment between two completely different things. Of course, the First Minister is conducting a series of important negotiations with a range of investors right across the United States and Canada, as it happens, in the best interests of this country. Of course, he will be meeting with Hillary Clinton and a range of other people who have an interest in continuing our good relationship.
Mae arweinydd UKIP yn gwneud ei gyfatebiaeth ddisynnwyr arferol rhwng dau beth hollol wahanol. Wrth gwrs, mae'r Prif Weinidog yn cynnal cyfres o drafodaethau pwysig gydag amrywiaeth o fuddsoddwyr ar draws yr Unol Daleithiau a Chanada, fel mae'n digwydd, er lles gorau y wlad hon. Wrth gwrs, bydd yn cyfarfod â Hillary Clinton ac amrywiaeth o bobl eraill sydd â diddordeb mewn parhau ein perthynas dda.
Ar ran arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
On behalf of the leader of Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
A few moments ago, leader of the house, you said that the First Minister had been very clear on the customs union issue. I beg to differ, so I'll keep my first question very simple: does your Government favour staying in the EU customs union or a customs union?
Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Ychydig funudau yn ôl, arweinydd y tŷ, dywedasoch fod y Prif Weinidog wedi bod yn eglur iawn am fater yr undeb tollau. Rwy'n anghytuno, felly fe gadwaf fy nghwestiwn cyntaf yn syml iawn: a yw eich Llywodraeth o blaid aros yn undeb tollau'r UE neu mewn undeb tollau?
I think it's very important that we maintain an open mind during the negotiations with the EU and therefore we need to have a customs union of one sort or another. If that turns out to be the customs union as a result of the negotiations, well that would be very interesting, but, in the spirit of a negotiation, of course we have to keep everything on the table.
Rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n cadw meddwl agored yn ystod y trafodaethau gyda'r UE ac felly mae angen i ni gael undeb tollau o ryw fath neu'i gilydd. Os mai'r undeb tollau a ddaw o ganlyniad i'r trafodaethau fydd hwnnw, yna byddai hynny'n ddiddorol iawn, ond, yn ysbryd trafodaeth, wrth gwrs, mae'n rhaid i ni gadw popeth ar y bwrdd.
I'm afraid to say that's a regression from the position taken by this Government some months ago. The joint White Paper 'Securing Wales' Future' concludes that Wales and the UK should remain in the EU customs union, and I quote:
'we'—
that's you and us—
'are unconvinced that the possible benefits of withdrawing from the EU Customs Union outweigh the costs.'
In fact, every single reference to 'customs union' in Government policy since is to the existing customs union. There's not a single reference to a new, as yet non-existent type of customs union. So why, I ask, has the First Minister changed his tone or changed his language? Why does he now talk about 'a' customs union, as do you? Is it because the position as outlined by Jeremy Corbyn is at odds with what's in the interests of Wales and the people of Wales, and for want of a better term, the First Minister is therefore having to fudge it?
Mae'n ddrwg gen i ddweud bod hynna'n dynnu'n ôl o'r safbwynt a gymerwyd gan y Llywodraeth hon rai misoedd yn ôl. Mae'r Papur Gwyn ar y cyd 'Sicrhau Dyfodol Cymru' yn dod i'r casgliad y dylai Cymru a'r DU aros yn undeb tollau'r UE, a dyfynnaf:
'nid ydym'—
sef chi a ni—
'wedi ein hargyhoeddi bod manteision posibl tynnu yn ôl o Undeb Tollau’r UE yn fwy na’r costau.'
A dweud y gwir, mae pob un cyfeiriad at 'undeb tollau' ym mholisi'r Llywodraeth ers hynny at yr undeb tollau presennol. Nid oes unrhyw gyfeiriad at fath newydd o undeb tollau, nad yw'n bodoli eto. Felly pam, gofynnaf, mae'r Prif Weinidog wedi newid ei dôn neu wedi newid ei iaith? Pam mae'n sôn nawr am undeb tollau o ryw fath, fel yr ydych chithau? Mae oherwydd bod y safbwynt a amlinellwyd gan Jeremy Corbyn yn groes i'r hyn sydd er lles Cymru a phobl Cymru, ac yn absenoldeb term gwell, mae'r Prif Weinidog yn gorfod cymylu pethau?
No, I disagree entirely. I think it's a very sensible point to make that we need to be in a position to negotiate the very best possible deal for Wales and for the UK as a whole, as part of these negotiations in leaving the European Union. Therefore, we need to try and negotiate the best possible deal. I personally think that the best possible deal is the current state of play. I'm a remainer, I make no bones about it. But clearly, in a negotiation, we need to get the best deal, and a negotiation is a two-way street, and we have to see what's on the table from the other side and what their negotiation stance is. So, it would be ridiculous to rule out all other options.
Na, rwy'n anghytuno'n llwyr. Rwy'n credu ei fod yn bwynt synhwyrol iawn i'w wneud bod angen i ni fod mewn sefyllfa i sicrhau'r cytundeb gorau posibl i Gymru a'r DU yn ei chyfanrwydd, yn rhan o'r trafodaethau hyn wrth adael yr Undeb Ewropeaidd. Felly, mae angen i ni geisio cael y cytundeb gorau posibl. Rwy'n meddwl yn bersonol mai'r cytundeb gorau posibl yw'r sefyllfa fel y mae hi ar hyn o bryd. Rwyf i o blaid aros, ac rwy'n gwbl agored am hynny. Ond yn amlwg, mewn trafodaeth, mae angen i ni gael y cytundeb gorau, ac mae trafodaeth yn stryd ddwyffordd, ac mae'n rhaid i ni weld beth sydd ar y bwrdd gan yr ochr arall a beth yw eu safbwynt trafod. Felly, byddai'n wirion diystyru pob dewis arall.
But what I don't understand is if you were happy as a Government to set out with us what our position was when this document was published, why is that still not the case now? I want to work together on this. I'm really proud that through the work that's been done by Steffan Lewis more than anybody on our side—it's good to see Steffan with us today—we have been able to bring Government towards us on some of these core issues, and will continue to try to do so.
Now, apart from the customs union issue, I think Jeremy Corbyn's Labour position has another fundamental error, in that he is committed to pulling out of the single market. He wants to pick and choose aspects of that market, but President Tusk, as we know, has said that there can be no cherry picking, and no single market à la carte. The solution is that we need both: customs union and single market. Jobs in Wales need both customs union and single market. The port of Holyhead in my constituency, our constituents, all of us, need both. It feels as if, at every corner, the Welsh position is being undermined and undercut by the whims of Westminster, and by that I mean the whims of Government and opposition at Westminster. You know that the position I have set out, that Plaid Cymru has set out, makes sense. Will you help us deliver it?
Ond yr hyn nad wyf i'n ei ddeall yw os oeddech chi'n hapus fel Llywodraeth i gyflwyno gyda ni beth oedd ein safbwynt pan gyhoeddwyd y ddogfen hon, pam nad yw hynny'n dal i fod yn wir nawr? Rwyf i eisiau cydweithio ar hyn. Rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gallu, drwy'r gwaith a wnaed gan Steffan Lewis yn fwy na neb ar ein hochr ni—mae'n braf gweld Steffan gyda ni heddiw—dod â'r Llywodraeth tuag atom ni ar rai o'r materion craidd hyn, a bydd yn parhau i geisio gwneud hynny.
Nawr, ar wahân i fater yr undeb tollau, rwy'n credu bod gwall sylfaenol arall yn safbwynt Llafur Jeremy Corbyn, sef ei fod wedi ymrwymo i dynnu allan o'r farchnad sengl. Mae eisiau dewis a dethol agweddau ar y farchnad honno, ond mae'r Llywydd Tusk, fel y gwyddom, wedi dweud na ellir dewis a dethol, nac unrhyw farchnad sengl à la carte. Yr ateb yw bod angen y ddau arnom ni: undeb tollau a marchnad sengl. Mae swyddi yng Nghymru angen undeb tollau a marchnad sengl. Mae porthladd Caergybi yn fy etholaeth i, ein hetholwyr, pob un ohonom ni, angen y ddau. Mae'n teimlo fel pe byddai safbwynt Cymru yn cael ei danseilio a'i dandorri ar bob cornel gan fympwyon San Steffan, a thrwy hynny rwy'n golygu mympwy'r Llywodraeth a'r wrthblaid yn San Steffan. Rydych chi'n gwybod bod y safbwynt yr wyf i wedi ei gyflwyno, y mae Plaid Cymru wedi ei gyflwyno, yn gwneud synnwyr. A wnewch chi ein helpu ni i'w gyflawni?
We've been very clear as a Welsh Government, and indeed, in co-operation with Plaid Cymru, about the very best possible outcome for Wales, and we're still very clear about that. But I reiterate what I said: this is a negotiation. It is about getting the best out of the negotiation overall. So, if you rule everything out except the position you start from, that's not a negotiation, and you're very likely to fail.
So, I think it's a very sensible thing to have a range of options on the table that you can start the negotiations with. It remains to be seen where the negotiations will end up. I personally still believe that staying inside the European Union as a whole is the best option for Wales. That's not something the people voted for, and we're in a position of having to negotiate the best deal we can short of that.
Rydym ni wedi bod yn eglur iawn fel Llywodraeth Cymru, ac yn wir, mewn cydweithrediad â Phlaid Cymru, am y canlyniad gorau posibl i Gymru, ac rydym ni'n dal i fod yn eglur iawn am hynny. Ond ailadroddaf yr hyn a ddywedais: trafodaeth yw hon. Mae'n golygu cael y gorau allan o'r drafodaeth yn gyffredinol. Felly, os ydych chi'n diystyru popeth ac eithrio'r safbwynt yr ydych chi'n cychwyn ohono, nid yw honno'n drafodaeth, ac rydych chi'n debygol iawn o fethu.
Felly, rwy'n credu ei fod yn beth synhwyrol iawn cael amrywiaeth o ddewisiadau ar y bwrdd y gallwch chi ddechrau'r trafodaethau â nhw. Mae'n rhaid aros i weld beth fydd canlyniadau'r trafodaethau yn y pen draw. Rwyf i'n bersonol yn dal i gredu mai aros y tu mewn i'r Undeb Ewropeaidd yn ei gyfanrwydd yw'r dewis gorau i Gymru. Nid yw hynny'n rhywbeth y gwnaeth y bobl bleidleisio drosto, ac rydym ni mewn sefyllfa o orfod sicrhau'r cytundeb gorau y gallwn hyd at hynny.
Arweinydd yr wrthblaid, Andrew R.T. Davies.
The leader of the opposition, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. Leader of the house, just before we started today, a letter came from the Cabinet Secretary for Economy and Transport highlighting the Government's intention to have a vote on the M4 relief road, and I welcome that movement on behalf of the Government. In the letter—it's three paragraphs long, so it's not particularly long—it indicates that the Cabinet Secretary is seeking legal advice as to the timing of the debate. So, I'm assuming that the Government have set their mind on what type of debate you will be bringing forward for Members to vote on. Will it a 'to note' debate, will it be a budget vote or will it be a more substantive vote around the inquiry itself? Because as I said, the letter clearly indicates it's more of a timing issue, and the Government is quite clear as to the type and nature of debate that we will be able to vote on. I'd be grateful for some clarity on that particular issue.
Diolch, Llywydd. Arweinydd y tŷ, cyn i ni ddechrau heddiw, daeth llythyr oddi wrth Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth yn tynnu sylw at fwriad y Llywodraeth i gael pleidlais ar ffordd liniaru'r M4, ac rwy'n croesawu'r cam hwnnw ar ran y Llywodraeth. Yn y llythyr—mae'n dri pharagraff o hyd, felly nid yw'n arbennig o hir—mae'n dynodi bod Ysgrifennydd y Cabinet yn ceisio cyngor cyfreithiol ynghylch amseriad y ddadl. Felly, rwy'n tybio bod y Llywodraeth wedi penderfynu pa fath o ddadl y byddwch chi'n ei chyflwyno i'r Aelodau bleidleisio arni. A fydd hi'n ddadl 'i nodi', a fydd hi'n bleidlais gyllideb neu a fydd hi'n bleidlais mwy sylweddol yn ymwneud â'r ymchwiliad ei hun? Oherwydd fel y dywedais, mae'r llythyr yn nodi'n eglur ei fod yn fwy o fater o amseru, ac mae'r Llywodraeth yn gwbl eglur ynghylch math a natur y ddadl y byddwn yn gallu pleidleisio arni. Byddwn yn ddiolchgar am rywfaint o eglurder ynghylch y mater penodol hwnnw.
Well, yes, as I said earlier on in answer to the question, we've confirmed we'll bring forward the debate in Government time on the M4 corridor around Newport, following the conclusion of the public local inquiry. The debate is likely to be a 'to note' debate at this point in time, but I'm hesitant to say that categorically because we don't yet know the outcome of the public inquiry. So, until we know the outcome, we don't really know what we can form the debate around. So, I'm prepared at this point to give an indication, but I can't be categoric about it because, until we know the outcome of the public inquiry, we are not in a position to be categoric about it.
Wel, ie, fel y dywedais yn gynharach wrth ateb y cwestiwn, rydym ni wedi ein cadarnhau y byddwn ni'n cyflwyno'r ddadl yn amser y Llywodraeth ar goridor yr M4 o amgylch Casnewydd, ar ôl i'r ymchwiliad lleol cyhoeddus ddod i ben. Mae'r ddadl yn debygol o fod yn ddadl 'i nodi' ar hyn o bryd, ond rwy'n amharod i ddweud hynny'n bendant gan nad ydym ni'n gwybod canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus eto. Felly, tan y byddwn ni'n gwybod y canlyniad, nid ydym ni wir yn gwybod beth y gallwn ni seilio'r ddadl arno. Felly, rwy'n barod ar hyn o bryd i roi awgrym, ond ni allaf fod yn bendant am y peth oherwydd, tan y byddwn ni'n gwybod canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus, nid ydym mewn sefyllfa i fod yn bendant amdano.
In fairness, I'm basing my questions on the letter, obviously, and the letter indicates that the Government has set its mind on the type of debate we'll be voting on. It doesn't tie into the public inquiry, it talks more about the timings of the debate based on legal advice. But, you do indicate that it doesn't seem as if it's in the Government's mind at the moment to bring forward a budget vote or an allocation of resources to this project. As you said earlier, it is a 'to note'. Because there's quite a difference, there is, for Members to vote on. Given this is the largest capital project that the Welsh Government will be bringing forward, I think it's important for us to understand exactly what the Government is proposing. So, can I just be crystal clear: you are at the moment minded that that vote will be a 'to note' vote?
A bod yn deg, rwy'n seilio fy nghwestiynau ar y llythyr, yn amlwg, ac mae'r llythyr yn nodi bod y Llywodraeth wedi penderfynu ar y math o ddadl y byddwn ni'n pleidleisio arni. Nid yw'n gysylltiedig â'r ymchwiliad cyhoeddus, mae'n sôn mwy am amseroedd y ddadl yn seiliedig ar gyngor cyfreithiol. Ond, rydych chi'n nodi nad yw'n ymddangos fel pe byddai'r Llywodraeth yn ystyried cyflwyno pleidlais gyllideb neu ddyraniad o adnoddau i'r prosiect hwn ar hyn o bryd. Fel y dywedasoch yn gynharach, mae ddadl 'i nodi'. Oherwydd mae cryn wahaniaeth, oes, i'r Aelodau bleidleisio arno. O gofio mai dyma'r prosiect cyfalaf mwyaf y bydd Llywodraeth Cymru yn ei gyflwyno, rwy'n credu ei bod yn bwysig i ni ddeall yn union beth mae'r Llywodraeth yn ei gynnig. Felly, a gaf i fod yn gwbl eglur: rydych chi wedi penderfynu ar hyn o bryd mai pleidlais 'i nodi' fydd y bleidlais hon?
Yes, currently, we are minded that it will be a 'to note' debate, but I want to reiterate that until we see the outcome of the public inquiry and the consequent legal advice and so on it's impossible to be categoric. So, I'm not in a position to be categoric about it, for the best possible reason, which is that we need to react to it in the light of whatever the outcome of the public inquiry is. So, when we have that then I'll be able to give an indication of what the Government's position is.
Ydym, ar hyn o bryd, rydym ni o'r farn y dylai fod yn ddadl 'i nodi', ond hoffwn ailadrodd ei bod yn amhosibl bod yn bendant tan i ni weld canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus a'r cyngor cyfreithiol dilynol ac ati. Felly, nid wyf mewn sefyllfa i fod yn bendant am y peth, am y rheswm gorau posibl, sef bod angen i ni ymateb iddo yng ngoleuni beth bynnag yw canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus. Felly, pan fydd hwnnw gennym ni, yna byddaf yn gallu rhoi syniad o beth yw safbwynt y Llywodraeth.
I'm grateful for an element of clarity. I appreciate the public inquiry is still ongoing, but obviously I'm basing my questions on the letter that was received by Members on another transport issue that came to light over the recess, which was Abellio's withdrawal from the rail franchise that is currently up for negotiation and tender from the Welsh Government. A bitterly disappointing outcome, obviously. Now, 50 per cent of the bidders have withdrawn from the process. One would ask the question: did the Welsh Government or Transport for Wales work proactively with Abellio to try and resolve the problem around Carillion to keep them in the race for the tender? Because the more ideas, hopefully, the better franchise agreement we will get. And one thing that train users in Wales deserve is a better service than they're getting at the moment. Irrespective of party colour, we can all agree with that, we can.
So, what I'd like is an indication from the leader of the house, if possible, on whether the Government is confident that the two remaining bidders' bids are robust and will go the duration. And, secondly, what clarity can she give around the engagement with Abellio to try and resolve some of the issues they had with the Carillion collapse? Given Carillion's longstanding financial problems that were well understood for many months, was there much engagement from Transport for Wales and the Welsh Government to try and facilitate them staying within the tendering process?
Rwy'n ddiolchgar am elfen o eglurder. Rwy'n sylweddoli bod yr ymchwiliad cyhoeddus dal i fynd yn ei flaen, ond rwy'n amlwg yn seilio fy nghwestiynau ar y llythyr a dderbyniwyd gan yr Aelodau ar fater trafnidiaeth arall a ddaeth i'r amlwg yn ystod y toriad, sef Abellio yn tynnu'n ôl o'r fasnachfraint rheilffyrdd sy'n destun trafodaethau a thender gan Lywodraeth Cymru ar hyn o bryd. Canlyniad siomedig iawn, yn amlwg. Nawr, mae 50 y cant o'r cynigwyr wedi tynnu'n ôl o'r broses. Byddai rhywun yn gofyn y cwestiwn: a wnaeth Llywodraeth Cymru neu Trafnidiaeth Cymru weithio'n rhagweithiol gydag Abellio i geisio datrys y broblem ynghylch Carillion i'w cadw yn y ras am y tendr? Oherwydd y mwyaf o syniadau, y gorau y bydd y cytundeb masnachfraint a gawn, gobeithio. Ac un peth y mae defnyddwyr trenau yng Nghymru yn ei haeddu yw gwell gwasanaeth nag y maen nhw'n ei gael ar hyn o bryd. Ni waeth pa liw plaid, gallwn i gyd gytuno â hynny, gallwn.
Felly, yr hyn yr hoffwn yw arwydd gan arweinydd y tŷ, os yw'n bosibl, o ran a yw'r Llywodraeth yn ffyddiog bod cynigion y ddau gynigydd sydd ar ôl yn gadarn ac y byddan nhw'n mynd yr holl ffordd. Ac, yn ail, pa eglurder all hi ei roi ynghylch yr ymgysylltiad ag Abellio i geisio datrys rhai o'r problemau a gawsant oherwydd methiant Carillion? O gofio problemau ariannol hirhoedlog Carillion yr oedd dealltwriaeth dda ohonynt am fisoedd lawer, a oedd llawer o ymgysylltu gan Trafnidiaeth Cymru a Llywodraeth Cymru i geisio hwyluso iddynt aros yn y broses dendro?
Yes, we worked very hard to keep them inside the procurement. The leader of the opposition is absolutely right: it's better for us to have the widest range of possibilities open to us in terms of the procurement. So, a lot of very hard work took place actually before the Carillion collapse, and after it, to keep them in the procurement. However, we've still got two very robust tenderers to go ahead with and we're very confident that we will get a good outcome for the citizens of Wales, which I completely agree with him that they richly deserve.
Oedd, fe wnaethom weithio'n galed iawn i'w cadw yn y broses gaffael. Mae arweinydd yr wrthblaid yn llygad ei le: mae'n well i ni gael yr amrywiaeth ehangaf o bosibiliadau yn agored i ni o ran y broses gaffael. Felly, gwnaed llawer o waith caled iawn cyn methiant Carillion, ac ar ôl hynny, i'w cadw yn y broses gaffael. Fodd bynnag, mae gennym ni ddau o dendrwyr cadarn iawn i fwrw ymlaen â nhw o hyd, ac rydym ni'n hyderus iawn y byddwn yn cael canlyniad da i ddinasyddion Cymru, yr wyf i'n cytuno'n llwyr ag ef y maen nhw'n llwyr ei haeddu.
3. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu cynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer ei chlybiau ysgol bwyd a hwyl yr haf hwn? OAQ51822
3. Will the First Minister outline the Welsh Government’s plans for its food and fun school clubs this summer? OAQ51822
Yes. In partnership with the WLGA, we will continue increasing the number of local authorities and schools running this scheme by making a further £500,000 available during 2018-19. This will involve working with partners, including local health boards and Public Health Wales, to align agendas, for example, by reducing adverse childhood experiences or increasing sport participation.
Gwnaf. Mewn partneriaeth â CLlLC, byddwn yn parhau i gynyddu nifer yr awdurdodau lleol a'r ysgolion sy'n rhedeg y cynllun hwn trwy roi £500,000 arall ar gael yn ystod 2018-19. Bydd hyn yn cynnwys gweithio gyda phartneriaid, gan gynnwys byrddau iechyd lleol ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, i gysoni agendâu, er enghraifft, trwy leihau profiadau andwyol yn ystod plentyndod neu gynyddu lefelau cyfranogiad mewn chwaraeon.
Thank you, leader of the house. It was a real privilege for me, last summer, to visit the lunch and fun club in Penywaun in my constituency and see the positive benefits that this initiative was having, and that's threefold: it's in terms of providing two hot meals a day to all pupils who are eligible for free school meals; providing fun educational activities; but also I was interested in the fact that it provided additional work hours for some of the lowest paid school staff as well. Last week saw perhaps the most game-changing announcement on the holiday hunger agenda with Labour-led North Lanarkshire Council announcing that it is looking to provide meals to its FSM pupils 365 days a year, with an additional cost implication allegedly of only £0.5 million for one of the authorities with the highest rates of free school meals. This is backed up by research that shows that it could improve concentration and possibly provide a powerful lever to close the elusive attainment gap between those who are eligible for free school meals and those who are not. Will the Welsh Government look to monitor this pilot to see whether it is something that could also be tried in Wales?
Diolch, arweinydd y tŷ. Roedd yn fraint wirioneddol i mi, yr haf diwethaf, i ymweld â'r clwb cinio a hwyl ym Mhenywaun yn fy etholaeth i i weld y manteision cadarnhaol yr oedd y fenter hon yn eu darparu, ac mae hynny'n driphlyg: mae'n ymwneud â darparu dau bryd o fwyd poeth bob dydd i'r holl ddisgyblion sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim; darparu gweithgareddau addysgol difyr; ond hefyd roedd gen i ddiddordeb yn y ffaith ei fod yn cynnig oriau gwaith ychwanegol i rai o'r staff ysgol sy'n derbyn y cyflogau isaf hefyd. Gwelwyd yr wythnos diwethaf y cyhoeddiad mwyaf gweddnewidiol efallai ar yr agenda newyn yn ystod y gwyliau wrth i Gyngor Gogledd Swydd Lanark dan arweiniad Llafur gyhoeddi ei fod yn bwriadu darparu prydau i'w ddisgyblion prydau ysgol am ddim 365 diwrnod y flwyddyn, gyda'r goblygiad cost ychwanegol honedig o ddim ond £0.5 miliwn i un o'r awdurdodau â'r cyfraddau uchaf o brydau ysgol am ddim. Cefnogir hyn gan waith ymchwil sy'n dangos y gallai wella'r gallu i ganolbwyntio ac o bosibl cynnig ysgogiad grymus i gau'r bwlch cyrhaeddiad anodd ei gau rhwng y rheini sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a'r rheini nad ydynt. A wnaiff Llywodraeth Cymru geisio monitro'r cynllun arbrofol hwn i weld pa un a yw'n rhywbeth y gellid rhoi cynnig arno yng Nghymru hefyd?
Yes, indeed. The food and fun scheme is a great scheme—it's won seven awards, including an NHS award recognising the scheme's adherence to the tenets of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. I'm delighted to say that the Sustain charity wrote to all UK Governments in 2017 highlighting the Welsh model for tackling holiday hunger as the best in the UK. So, we're very pleased with what we've got already, and, as I've said, we are extending it. We will, however, be watching with keen interest the outcome of the North Lanarkshire pilot, which is funded by the local authority, and we'll be looking to consider the evaluations of that pilot in taking our own scheme forward. I very much hope that it works out and that we can emulate it.
Byddwn, yn wir. Mae'r cynllun bwyd a hwyl yn gynllun gwych—mae wedi ennill saith gwobr, gan gynnwys gwobr GIG yn cydnabod cydymffurfiad y cynllun ag egwyddorion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Rwy'n falch iawn o ddweud bod elusen Sustain wedi ysgrifennu at holl Lywodraethau'r DU yn 2017 gan dynnu sylw at fodel Cymru o fynd i'r afael â newyn yn ystod y gwyliau fel y gorau yn y DU. Felly, rydym ni'n falch iawn gyda'r hyn sydd gennym ni eisoes, ac, fel y dywedais, rydym ni'n ei ymestyn. Fodd bynnag, byddwn yn gwylio gyda diddordeb brwd canlyniad cynllun arbrofol Gogledd Swydd Lanark, sy'n cael ei ariannu gan yr awdurdod lleol, a byddwn yn bwriadu ystyried gwerthusiadau'r cynllun arbrofol hwnnw wrth fwrw ymlaen â'n cynllun ein hunain. Rwy'n mawr obeithio y bydd yn gweithio ac y gallwn ei efelychu.
Leader of the house, one thing that is very important is, of course, to make sure that there is childcare provision in the school holidays, and, indeed, outside of the school holidays. What consideration has the Welsh Government given to the concerns that have been expressed by the future generations commissioner and, indeed, the Professional Association for Childcare and Early Years about the penalties that grandparents, aunties, uncles, brothers and sisters might face if they are child minding on behalf of their relatives? Surely, we want to be encouraging families to share responsibilities for caring, not discouraging them by penalising them because of the Welsh Government's change in its guidance last year.
Arweinydd y tŷ, un peth sy'n bwysig iawn, wrth gwrs, yw gwneud yn siŵr bod darpariaeth gofal plant ar gael yn ystod gwyliau'r ysgol, ac, yn wir, y tu allan i wyliau'r ysgol. Pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei rhoi i'r pryderon a fynegwyd gan y comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol ac, yn wir, y Gymdeithas Broffesiynol Gofal Plant a'r Blynyddoedd Cynnar am y cosbau y gallai neiniau a theidiau, modrybedd, ewythrod, brodyr a chwiorydd eu hwynebu os ydynt yn gwarchod ar ran eu perthnasau? Does bosib nad ydym ni eisiau bod yn annog teuluoedd i rannu cyfrifoldebau gofalu, nid eu hatal drwy eu cosbi oherwydd newid Llywodraeth Cymru i'w chanllawiau y llynedd.
I share the Member's concern, actually, but I'm not sure I'd put it in quite the way that he did. Only registered child minders are currently eligible to receive funding as part of the offer because legislation for 2010, actually, states that the person looking after a child does not act as a child minder if that person is a parent or relative of the child, or a foster parent of the child. So, we can't currently fund child minders to care for children who are related to them unless it's part of a wider scheme where they're looking after other children.
We have been discussing this with PACEY, and we continue to talk to them about what changes, if any, might be made to the legislation ahead of the national roll-out of our offer, with a view to seeing what we can do to balance the two slightly conflicting priorities of ensuring that people meet all of the regulations and qualifications—the food safety and all-the-rest-of-it standards you'd expect for somebody looking after children—and enabling grandparents and so on to take advantage of that scheme. So, we are working on that. I do share some of his concerns, but I wouldn't put it in quite the way he did, and we are actively looking to see what we can do about it.
Rwy'n rhannu pryder yr Aelod, a dweud y gwir, ond nid wyf yn siŵr y byddwn i'n ei roi yn yr union ffordd y gwnaeth ef. Dim ond gwarchodwyr plant cofrestredig sy'n gymwys ar hyn o bryd i gael cyllid yn rhan o'r cynnig, gan fod deddfwriaeth ar gyfer 2010, mewn gwirionedd, yn dweud nad yw'r unigolyn sy'n gofalu am y plentyn yn gweithredu fel gwarchodwr plant os yw'r unigolyn hwnnw'n rhiant neu'n berthynas i'r plentyn, neu'n rhiant maeth i'r plentyn. Felly, ni allwn ariannu gwarchodwyr plant i ofalu am blant sy'n perthyn iddyn nhw ar hyn o bryd oni bai ei fod yn rhan o gynllun ehangach lle maen nhw'n gofalu am blant eraill.
Rydym ni wedi bod yn trafod hyn gyda PACEY, ac rydym ni'n parhau i siarad â nhw am ba newidiadau, os o gwbl, y gellid eu gwneud i'r ddeddfwriaeth cyn cyflwyno ein cynnig yn genedlaethol, gyda'r nod o weld beth allwn ni ei wneud i sicrhau cydbwysedd rhwng y ddwy flaenoriaeth sy'n mynd yn groes i'w gilydd braidd o sicrhau bod pobl yn bodloni'r holl reoliadau a'r cymwysterau— y safonau diogelwch bwyd a'r holl safonau eraill y byddech chi'n ei ddisgwyl gan rywun sy'n gofalu am blant—a galluogi neiniau a theidiau ac ati i fanteisio ar y cynllun hwnnw. Felly, rydym ni'n gweithio ar hynny. Rwyf i yn rhannu rhai o'i bryderon, ond ni fyddwn yn ei roi yn yr union ffordd y gwnaeth ef, ac rydym ni'n mynd ati'n ymarferol i weld beth allwn ni ei wneud am y peth.
4. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i leihau’r defnydd o blastig yng Nghymru? OAQ51811
4. What is the Welsh Government doing to reduce the use of plastic in Wales? OAQ51811
Apologies.
Ymddiheuriadau.
It's written down.
Mae wedi'i ysgrifennu i lawr.
Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i leihau’r defnydd o blastig yng Nghymru?
What is the Welsh Government doing to reduce the use of plastic in Wales?
Apologies for that. The Welsh Government ensured that Wales was at the forefront of introducing the charge on single-use carrier bags. Since its introduction, there has been a substantial reduction in single-use plastic carrier bag usage. We are now developing legislation to introduce a microbeads ban in Wales, on both the manufacture and sale of those products.
Ymddiheuriadau am hynna. Sicrhaodd Llywodraeth Cymru bod Cymru ar flaen y gad o ran cyflwyno'r ffi am fagiau siopa untro. Ers ei gyflwyno, bu gostyngiad sylweddol i'r defnydd o fagiau plastig untro. Rydym ni'n datblygu deddfwriaeth nawr i gyflwyno gwaharddiad ar ficrobelenni yng Nghymru, ar weithgynhyrchu a gwerthu'r cynhyrchion hynny.
Diolch yn fawr iawn ichi am yr ymateb yna. Mi oeddwn i'n falch iawn o allu bod mewn digwyddiad yn Rhosneigr nos Wener diwethaf lle roedd ymgyrch newydd yn cael ei lansio i droi Ynys Môn yn ynys ddi-blastig. Beth mae hynny'n ei wneud ydy apelio ar bobl—busnesau, unigolion a chynghorau—i roi'r gorau i ddefnyddio plastig mewn sawl maes. Mae yna gynnig ar fin mynd o flaen Cyngor Sir Ynys Môn fel bod y sir gyfan yn gallu cymryd safbwynt ar hyn. A ydy'r Llywodraeth yn cefnogi'r math yma o ymgyrch er mwyn lleihau faint o blastig sydd yn ein hamgylchedd ni? A wnaiff arweinydd y tŷ hefyd gytuno bod angen arweinyddiaeth Llywodraeth ac arweinyddiaeth deddfwriaethol gan y Cynulliad yma hefyd er mwyn sicrhau bod yna weithredu Gymru gyfan er mwyn lleihau plastig yn yr amgylchedd?
Thank you very much for that response. I was very pleased to attend an event at Rhosneigr last Friday evening where a new campaign was launched to turn Anglesey into a plastic-free island. What that does is appeal to people—individuals, businesses and councils—to cease the use of plastics in many areas. There is a motion about to go before Anglesey County Council so that the whole council can take a stance on this. Does the Government support this kind of campaign to reduce the amount of plastic in our environment? Will the leader of the house also agree that we need governmental leadership and legislative leadership from this Assembly too in order to ensure that there is all-Wales action to reduce the use of plastics and plastics in our environment?
Yes, indeed, I very much welcome Anglesey's bid for Anglesey to become Wales's first local authority to have official plastic-free status. I think it includes plans to establish a water refill network across the island, and we'd be very interested to see how that goes. The Member will be well aware that 2018 is Wales's Year of the Sea, so it's very timely to act to protect our natural assets by taking further action of this sort. We set up the Wales clean seas partnership and working group to look at these issues and to focus action on preventing the problem at source.
The Minister for Environment was pleased to offer her personal congratulations to the Plastic Free Newquay campaigners in Newquay last week, when they were officially awarded plastic-free status. It's really pleasing to see Welsh communities taking positive action on the issue. Newquay joins its neighbour, Aberporth, as official plastic-free communities, and we very much hope that other towns and villages across Wales will follow suit. It's great to see Anglesey local authority taking that initiative.
As I said in the initial answer, we are developing legislation to introduce the microbeads ban in Wales on both the manufacture and sale of products—by 30 June 2018, we hope. Llantwit Major recently became the first town in Wales to sign up to the Refill app, which encourages people to refill water bottles at shops, cafes and businesses, so we'd like to encourage that sort of thing as well. But we very much welcome it and we're very much actively looking to see what we can do, both legislatively and culturally, to help people reduce their use of plastics.
Gwnaf, yn wir, rwy'n croesawu'n fawr cais Ynys Môn i Ynys Môn ddod yn awdurdod lleol cyntaf Cymru i fod â statws di-blastig swyddogol. Rwy'n credu ei fod yn cynnwys cynlluniau i sefydlu rhwydwaith ail-lenwi dŵr ar draws yr ynys, a byddai gennym ni ddiddordeb mawr mewn gweld sut yr aiff hynny. Bydd yr Aelod yn gwbl ymwybodol mai 2018 yw Blwyddyn y Môr Cymru, felly mae'n amserol iawn cymryd camau i ddiogelu ein hasedau naturiol trwy gymryd camau pellach o'r fath. Sefydlwyd partneriaeth a gweithgor moroedd glân Cymru gennym i ystyried y materion hyn ac i ganolbwyntio camau gweithredu ar atal y broblem yn ei tharddiad.
Roedd y Gweinidog dros yr Amgylchedd yn falch o gynnig ei llongyfarchiadau personol i ymgyrchwyr Ceinewydd Di-blastig yng Ngheinewydd yr wythnos diwethaf, pan ddyfarnwyd statws di-blastig swyddogol iddynt. Mae'n braf iawn gweld cymunedau Cymru yn cymryd camau cadarnhaol ar y mater. Mae Ceinewydd yn ymuno â'i gymydog, Aberporth, fel cymunedau di-blastig swyddogol, ac rydym ni'n mawr obeithio y bydd trefi a phentrefi eraill ledled Cymru yn eu dilyn. Mae'n wych gweld awdurdod lleol Ynys Môn yn achub y blaen.
Fel y dywedais yn yr ateb cychwynnol, rydym ni'n datblygu deddfwriaeth i gyflwyno'r gwaharddiad ar ficrobelenni yng Nghymru ar weithgynhyrchu a gwerthu cynhyrchion—erbyn 30 Mehefin 2018, rydym ni'n gobeithio. Llanilltud Fawr oedd y dref gyntaf yng Nghymru i ymuno â'r ap Refill yn ddiweddar, sy'n annog pobl i ail-lenwi poteli dŵr mewn siopau, caffis a busnesau, felly hoffem annog y math hynny o beth hefyd. Ond rydym ni'n ei groesawu'n fawr iawn, ac rydym ni'n sicr yn mynd ati'n ymarferol i weld beth allwn ni ei wneud, yn ddeddfwriaethol ac yn ddiwylliannol, i helpu pobl leihau eu defnydd o blastig.
Leader of the house, last September the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs announced that she'd commissioned a study that would be looking at ways to, and I quote,
'increase waste prevention, increase recycling and reduce land and marine based litter.'
The study would also be including research on the impacts of extended producer responsibility schemes. Leader of the house, can I ask: when can we expect the findings of that report to be made available?
Arweinydd y tŷ, fis Medi diwethaf, cyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig ei bod wedi comisiynu astudiaeth a fyddai'n edrych ar ffyrdd, a dyfynnaf,
'o gynyddu gweithgarwch atal gwastraff, codi cyfraddau ailgylchu a lleihau sbwriel ar y tir a sbwriel morol.'
Byddai'r astudiaeth hefyd yn cynnwys gwaith ymchwil ar effeithiau'r cynlluniau cyfrifoldeb cynhyrchwyr estynedig. Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn: pryd gallwn ni ddisgwyl canfyddiadau'r adroddiad hwnnw i gael eu rhoi ar gael?
We've commissioned consultants to conduct a study to examine the potential for extended producer responsibility approaches in Wales, which will help increase recycling and reduce the littering of packaging. I think the research will be focusing on food and drink-related packaging, including plastic bottles and cans, and will also include an analysis of a potential deposit-return scheme. The Minister for environment is, in fact, making a statement on recycling in Wales later on in today's agenda. I just think it's worth pointing out that Wales has the highest municipal recycling rate in the UK, the second highest in Europe and the third highest in in the world. So, we're doing very well already, but the Member is quite right—we could do more, and we will be looking to see what we can do.
Rydym ni wedi comisiynu ymgynghorwyr i gynnal astudiaeth i archwilio'r potensial ar gyfer dulliau cyfrifoldeb cynhyrchwyr estynedig yng Nghymru, a fydd yn helpu i gynyddu ailgylchu a lleihau sbwriel deunydd pacio. Rwy'n credu y bydd y gwaith ymchwil yn canolbwyntio ar deunydd pacio sy'n gysylltiedig â bwyd a diod, gan gynnwys poteli plastig a chaniau, a bydd hefyd yn cynnwys dadansoddiad o gynllun blaendal-dychwelyd posibl. A dweud y gwir, mae'r Gweinidog dros yr amgylchedd yn gwneud datganiad ar ailgylchu yng Nghymru yn ddiweddarach ar agenda heddiw. Rwyf i yn credu ei bod hi'n werth nodi mai Cymru sydd â'r gyfradd ailgylchu trefol uchaf yn y DU, yr ail uchaf yn Ewrop a'r trydydd uchaf yn y byd. Felly, rydym ni'n gwneud yn dda iawn eisoes, ond mae'r Aelod yn llygad ei le—gallem ni wneud mwy, a byddwn yn edrych i weld beth allwn ni ei wneud.
Leader of the house, I'm sure you'll welcome the decision by the BBC to eliminate by 2020 all single-use plastics from their premises, and the royal family, which is an institution nearly as grand and august as the BBC, has said that internal caterers at Buckingham Palace, Windsor Castle and the Palace of Holyrood will have to use china plates and glasses, or recyclable—[Interruption.]—recyclable paper cups. I just wonder if the Welsh Government is going to follow the royal family and the BBC's example and do the same on its premises.
Arweinydd y tŷ, rwy'n siŵr y byddwch chi'n croesawu'r penderfyniad gan y BBC i gael gwared ar yr holl blastig untro o'i safleoedd erbyn 2020, ac mae'r teulu brenhinol, sy'n sefydliad bron mor fawreddog ac urddasol â'r BBC, wedi dweud y bydd yn rhaid i arlwywyr mewnol ym Mhalas Buckingham, Castell Windsor a Phalas Holyrood ddefnyddio platiau a gwydrau tsieina, neu—[Torri ar draws.]—gwpanau papur ailgylchu. Rwy'n meddwl tybed a yw Llywodraeth Cymru yn mynd i ddilyn esiampl y teulu brenhinol a'r BBC a gwneud yr un peth ar ei safleoedd hi.
I think it's a very laudable aim. I'm not too sure about china ones, but I know that David Melding has heard me on one of my many soapboxes on a number of occasions about my antipathy towards single-use coffee cups, and my carrying around, to the detriment of the inside of my handbag on occasions, coffee cups that can be refilled. Indeed, I'm very pleased that the Assembly estate largely uses china cups as well, but we have a little issue with the lids, I think.
It's surprisingly hard to eliminate plastic from your life. I've had a go at it myself, and there are some products that are very, very difficult to get hold of without plastic, so there is a big issue about us working with the UK Government to ensure that we put some pressure on manufacturers to come up with alternatives. There are lots of things we can do in the meantime, though, and I will certainly be taking up his suggestion on the Welsh Government estate to see what we can do to reduce what we currently have in terms of single-use plastic. And, if the Llywydd will indulge me for one minute, I will repeat something I've already said in this Chamber, which is that I would thoroughly encourage everybody to be using bamboo-handled toothbrushes, which are an excellent substitute for single-use plastic toothbrushes.
Rwy'n credu ei fod yn nod canmoladwy iawn. Nid wyf yn rhy siŵr am rai tsieina, ond gwn fod David Melding wedi fy nghlywed i ar un o'm bocsys sebon lu sawl gwaith yn mynegi fy nghasineb o gwpanau coffi untro, a'r ffaith fy mod i'n cario cwpanau coffi y gellir eu hailenwi o gwmpas, ar draul y tu mewn i fy mag llaw ar adegau. Yn wir, rwy'n falch iawn bod ystâd y Cynulliad yn defnyddio cwpanau tsieina i raddau helaeth hefyd, ond mae gennym ni ychydig o broblem gyda'r caeadau, rwy'n credu.
Mae'n syndod o anodd dileu plastig o'ch bywyd. Rwyf wedi rhoi cynnig arni fy hun, a cheir rhai cynhyrchion y mae'n anodd iawn, iawn cael gafael arnyn nhw heb blastig, felly ceir mater pwysig i ni weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau ein bod ni'n rhoi rhywfaint o bwysau ar weithgynhyrchwyr sy'n meddwl am ddewisiadau eraill. Mae llawer o bethau y gallem ni eu gwneud yn y cyfamser, fodd bynnag, a byddaf yn sicr yn mynd ar drywydd ei awgrym ar ystâd Llywodraeth Cymru i weld beth allwn ni ei wneud i leihau'r hyn sydd gennym ni ar hyn o bryd o ran plastig defnydd untro. Ac, os gwnaiff y Llywydd fy ngoddef am funud, byddaf yn ailadrodd rhywbeth yr wyf i eisoes wedi ei ddweud yn y Siambr hon, sef y byddwn i'n annog pawb yn frwd i ddefnyddio brwsys dannedd dolen bambŵ, sy'n ddewis ardderchog yn hytrach na brwsys dannedd plastig untro.
5. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am waith Llywodraeth Cymru i fonitro categorïau ymateb y gwasanaethau ambiwlans? OAQ51825
5. Will the First Minister provide an update on the Welsh Government’s monitoring of ambulance service response categories? OAQ51825
Yes, indeed. The new clinical response model is ensuring all patients receive the right response from the right type of clinician and vehicle to optimise their chances of a good outcome, and that patients in most need of an immediate intervention receive the fastest response.
Gwnaf, yn wir. Mae'r model ymateb clinigol newydd yn sicrhau bod yr holl gleifion yn cael yr ymateb cywir gan y math cywir o glinigydd a cherbyd i sicrhau bod eu siawns o gael canlyniad da mor uchel â phosibl, a bod cleifion sydd fwyaf angen ymyrraeth ar unwaith yn cael yr ymateb cyflymaf.
Thank you. It's that immediate intervention question I want to raise with you, because, as you'll be aware, there have been some distressing stories in our neck of the woods where a reported injury has in of itself perhaps not been life-threatening, but the outcomes for patients have proven serious because secondary factors have not been taken into consideration by the call handlers. We've got one incident where individuals were left for hours in freezing conditions at night in a rural location, with an injury that perhaps at home in front of a warm fire wouldn't have been a problem. In another, an elderly person was left lying for hours on a cold floor after a fall with a fracture that would have proven life-threatening had they been moved by a lay person, which, of course, is the temptation when somebody's been left lying too long. And in another correct lay person report of knocked unconscious, that wasn't interrogated to reveal that the person was barely breathing and actually deteriorated so quickly that the amber categorisation proved to be a mistake. So, would the Welsh Government consider revisiting the questions asked by call handlers, not for a wholesale change of principle, but to allow environmental conditions to be taken into account before refusing a red categorisation?
Diolch. Y cwestiwn ymyrraeth ar unwaith yna yr wyf i eisiau ei godi gyda chi, oherwydd, fel y byddwch chi'n ymwybodol, bu rhai straeon sy'n peri gofid yn ein hardal ni o'r byd, lle nad yw anaf a adroddwyd ohono ei hun wedi bygwth bywyd efallai, ond mae'r canlyniadau i gleifion wedi bod yn ddifrifol oherwydd ffactorau eilaidd na chymerwyd i ystyriaeth gan y rheini oedd yn ymdrin â galwadau. Mae gennym ni un digwyddiad pan adawyd unigolion am oriau mewn amodau rhewllyd yn y nos mewn lleoliad gwledig, gydag anaf efallai na fyddai wedi bod yn broblem yn y cartref o flaen tân cynnes. Mewn un arall, gadawyd unigolyn oedrannus yn gorwedd am oriau ar lawr oer ar ôl codwm a thorri asgwrn a fyddai wedi bygwth ei fywyd pe byddai wedi cael ei symud gan unigolyn lleyg, sef, wrth gwrs, y demtasiwn pan fydd rhywun wedi cael ei adael yn gorwedd yn rhy hir. Ac mewn adroddiad cywir arall gan berson lleyg o rywun a darwyd yn anymwybodol, ni chafodd ei holi i ddatgelu mai prin yr oedd yr unigolyn yn anadlu a'i fod wedi dirywio mor gyflym fel bod y categoreiddiad oren yn gamgymeriad. Felly, a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried ailystyried y cwestiynau a ofynnir gan y rheini sy'n ymdrin â galwadau, nid ar gyfer newid egwyddor llwyr, ond i ganiatáu i amodau amgylcheddol gael eu cymryd i ystyriaeth cyn gwrthod categoreiddiad coch?
My understanding is that the Cabinet Secretary for Health and Social Services has already asked the chief ambulance services commissioner to review the monitoring of amber calls in order to reduce the time waited by those with the longest response times and consider how the amber calls are being dealt with. So, I'm sure he's heard that additional point that you've made and will be taking that into account.
Fy nealltwriaeth yw bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol eisoes wedi gofyn i brif gomisiynydd y gwasanaethau ambiwlans adolygu'r broses o fonitro galwadau oren er mwyn lleihau'r amser y mae'r rheini â'r amseroedd ymateb hiraf yn ei aros ac ystyried sut yr ymdrinnir â'r galwadau oren. Felly, rwy'n siŵr ei fod wedi clywed y pwynt ychwanegol hwnnw yr ydych chi wedi ei wneud ac y bydd yn cymryd hynny i ystyriaeth.
6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am fuddsoddi mewn trafnidiaeth yng ngogledd Cymru? OAQ51792
6. Will the First Minister make a statement on investment in transport in north Wales? OAQ51792
Welcome to the Chamber. I think that's your first question, so I'm delighted to be the one answering it. Our plans for investment across north Wales are detailed in the 'National Transport Finance Plan 2017 Update'. Our resources are directed to achieving a sustainable and integrated transport system that supports all modes of transport.
Croeso i'r Siambr. Rwy'n credu mai dyna eich cwestiwn cyntaf, felly rwy'n falch iawn o fod yr un sy'n ei ateb. Mae ein cynlluniau ar gyfer buddsoddi ar draws y gogledd wedi eu nodi yn y 'Cynllun Cyllid Trafnidiaeth Cenedlaethol: Diweddariad 2017'. Mae ein hadnoddau wedi eu cyfeirio i sicrhau system drafnidiaeth gynaliadwy ac integredig sy'n cefnogi pob dull o drafnidiaeth.
Thank you. Leader of the house, we know this Government is delivering game-changing investments in Alyn and Deeside, from redevelopment of Shotton station to the £250 million road investment and improvement across the Deeside corridor. This investment is definitely welcomed by my constituents, but I'm sure you'll agree that we can and should do more. Transport links within the local communities and across north Wales are very important as are links from the north to south. But I'm sure you'll agree with me that links with our English neighbours are vital. Will the Minister update us on the work being done to ensure that we have closer economic and transport links with the north-west of England?
Diolch. Arweinydd y tŷ, rydym ni'n gwybod bod y Llywodraeth hon yn darparu buddsoddiadau gweddnewidiol yn Alun a Glannau Dyfrdwy, o ailddatblygu gorsaf Shotton i'r buddsoddiad o £250 miliwn yn y ffyrdd a gwelliant ar draws coridor Glannau Dyfrdwy. Mae'r buddsoddiad hwn yn sicr yn cael ei groesawu gan fy etholwyr, ond rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno y gallwn ni wneud mwy ac y dylem ni wneud mwy. Mae cysylltiadau trafnidiaeth yn y cymunedau lleol ac ar draws y gogledd yn bwysig iawn fel y mae cysylltiadau o'r gogledd i'r de. Ond rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi bod cysylltiadau gyda'n cymdogion yn Lloegr yn hanfodol. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y gwaith sy'n cael ei wneud i sicrhau bod gennym ni gysylltiadau economaidd a thrafnidiaeth agosach gyda gogledd-orllewin Lloegr?
Yes, very important points. We certainly recognise the importance of improving transport connectivity between north Wales and north-west England, and that's why we're working closely with organisations on both sides of the border to develop and deliver improvements across all transport modes. Representatives from Cheshire West and Chester, Merseyside travel and Wirral are members of the north Wales and north-east Wales metro steering group to ensure we plan and deliver improvements in a joined-up way. In terms of bus services, officers are working closely with Merseytravel to improve bus connectivity between Liverpool and north Wales and we're expecting a proposal to be brought forward by a bus operator to run the long-distance service shortly.
Ie, pwyntiau pwysig iawn. Rydym ni'n sicr yn cydnabod pwysigrwydd gwella cysylltedd trafnidiaeth rhwng gogledd Cymru a gogledd-orllewin Lloegr, a dyna pam yr ydym ni'n gweithio'n agos gyda sefydliadau ar ddwy ochr y ffin i ddatblygu a chyflawni gwelliannau ar draws pob dull trafnidiaeth. Mae cynrychiolwyr o Orllewin Swydd Gaer a Chaer, Glannau Mersi a Chilgwri yn aelodau o grŵp llywio metro gogledd Cymru a gogledd-ddwyrain Cymru i sicrhau ein bod ni'n cynllunio ac yn cyflawni gwelliannau mewn ffordd gydgysylltiedig. O ran gwasanaethau bysiau, mae swyddogion yn gweithio'n agos gyda Merseytravel i wella cysylltedd bysiau rhwng Lerpwl a gogledd Cymru ac rydym ni'n disgwyl cynnig i gael ei gyflwyno gan weithredwr bysiau i redeg y gwasanaeth pellter hir yn fuan.
I'm sure as you're aware, the 'West and Wales Strategic Rail Prospectus' was launched in Westminster yesterday—with Ken Skates speaking alongside the Secretary of State for Transport, Chris Grayling—a proposal developed by a partnership of public and private sector bodies on both sides of the border. Clearly, we also support the proposals within that. But parallel to that and critical to its success will be the calls in the growth deal bid for north Wales. How, therefore, does the Welsh Government respond to the call, or the invitation, in the growth deal bid for north Wales, to come to both Governments, inviting the Welsh Government to support the formation of a regional transport body and a regional transport fund where additional powers will be needed to enable the planning of integrated passenger transport networks?
Fel yr wyf i'n siŵr eich bod yn ymwybodol, lansiwyd Prosbectws Rheilffyrdd Strategol Cymru a Gorllewin Lloegr yn San Steffan ddoe—gyda Ken Skates yn siarad ochr yn ochr â'r Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth, Chris Grayling—cynnig a ddatblygwyd gan bartneriaeth o gyrff sectorau cyhoeddus a phreifat ar ddwy ochr y ffin. Yn amlwg, rydym ni hefyd yn cefnogi'r cynigion yn hwnnw. Ond yn gyfochrog â hynny ac yn hanfodol i'w lwyddiant bydd y galwadau yn y cais bargen twf y gogledd. Sut, felly, mae Llywodraeth Cymru yn ymateb i'r alwad, neu'r gwahoddiad, yn y cais bargen twf y gogledd, i ddod i'r ddwy Lywodraeth, gan wahodd Llywodraeth Cymru i gefnogi ffurfio corff trafnidiaeth rhanbarthol a chronfa trafnidiaeth ranbarthol lle bydd angen pwerau ychwanegol i alluogi rhwydweithiau trafnidiaeth integredig i deithwyr gael eu cynllunio?
My understanding is it's part of the consideration of the connectivity that I was just talking about. The Cabinet Secretary's indicating to me that it will be part of the consideration, but, if the Member wants to write for very specific details, I'm sure he'd be happy to give you specifics.
Fy nealltwriaeth i yw ei fod yn rhan o'r ystyriaeth o gysylltedd yr wyf i newydd sôn amdano. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn dynodi i mi y bydd yn rhan o'r ystyriaeth, ond os hoffai'r Aelod ysgrifennu am fanylion penodol iawn, rwy'n siŵr y byddai'n hapus i roi manylion penodol i chi.
Mi glywodd grŵp bob plaid ar ogledd Cymru gan yr Ysgrifennydd Cabinet yn gynharach y prynhawn yma ynglŷn â chynlluniau'r Llywodraeth yma i greu rhwydwaith o hybiau trafnidiaeth ar draws y gogledd, ac mae hynny i'w groesawu wrth gwrs—buddsoddiad o, rydw i'n siŵr, ddegau o filiynau yn yr isadeiledd yna—ond ar yr un pryd, wrth gwrs, ychydig wythnosau yn ôl, mi glywom ni neu mi welom ni gyhoeddi adroddiad oedd yn dangos mai Cymru a welodd y gostyngiad mwyaf yn y nifer o filltiroedd sy'n cael eu teithio ar fysiau cyhoeddus drwy Brydain gyfan. Nawr, tra bod y Llywodraeth yn sôn am fuddsoddiad cyfalaf sylweddol, sydd i'w groesawu, mae'n amlwg hefyd fod angen buddsoddiad refeniw cyfatebol er mwyn rhoi stop ar yr erydu parhaol yma sy'n digwydd ar fuddsoddiad mewn gwasanaethau bysiau. Felly, a fyddech chi'n cytuno mai'r risg yw y byddai hi'n gam gwag i fuddsoddi mewn hybiau trafnidiaeth os ydym ni'n dal i golli gwasanaethau sylfaenol ar y bysus?
An all-party group from north Wales heard from the Cabinet Secretary earlier this afternoon on this Government’s plans to create a series of transport hubs across north Wales and we welcome the investment of tens of millions of pounds in that infrastructure, but, simultaneously, a few weeks ago, we saw the publication of a report that Wales saw the biggest decrease in the number of miles travelled on public buses throughout the whole of the UK. Now, whilst the Government talks of significant capital investment, which is to be welcomed, it’s also clear that we need corresponding revenue investment to actually cease this decrease in the use of bus services. So, would you agree that the risk is that it would be a mistake to invest in transport hubs if we are still losing fundamental services on our buses?
I think the whole situation with bus transport is a fraught one. We are indeed spending an enormous amount of money on bus transport right across Wales, not just in the north of the country. Once we have the bus regulation powers devolved to Wales, we will have to have, I think, a fundamental look at how we use that subsidy money, including both revenue and capital subsidies, because I think all of us in this Chamber have problems with bus services in our area and there are some significant difficulties around the planning of the routes and the preponderance of routes where, for example, concessionary travel passes are unavailable and so on. So, I actually completely agree with the Member that a fundamental look needs to be had but I think we need to look at the point in time when we have the power to regulate, so that we have a bit more leverage in terms of some of the routes that we would like to see. I'm not familiar with the specific routes in his area but I can assure you that, in my area, I have many of the same difficulties. We will certainly be looking at it again.
Rwy'n credu bod yr holl sefyllfa gyda thrafnidiaeth bysiau yn un ddyrys. Rydym ni wir yn gwario swm enfawr o arian ar drafnidiaeth bysiau ledled Cymru, nid yn unig yng ngogledd y wlad. pan fydd y pwerau rheoleiddio bysiau yn cael eu datganoli i Gymru, bydd yn rhaid i ni gael, rwy'n credu, golwg sylfaenol ar sut yr ydym ni'n defnyddio'r arian cymhorthdal hwnnw, gan gynnwys cymorthdaliadau refeniw a chyfalaf, oherwydd rwy'n credu bod pob un ohonom ni yn y Siambr hon yn cael problemau gyda gwasanaethau bysiau yn ein hardaloedd a cheir rhai anawsterau sylweddol o ran cynllunio'r llwybrau a'r niferoedd mawr o lwybrau lle, er enghraifft, nad yw cardiau teithio rhatach ar gael ac ati. Felly, rwy'n cytuno'n llwyr â'r Aelod mewn gwirionedd bod angen cymryd golwg sylfaenol ond rwy'n credu bod angen i ni edrych ar yr adeg pan fo gennym ni'r pŵer i reoleiddio, fel bod gennym ni ychydig mwy o ddylanwad o ran rhai o'r llwybrau y byddem ni'n hoffi eu gweld. Nid wyf yn gyfarwydd â'r llwybrau penodol yn ei ardal ef, ond gallaf eich sicrhau, yn fy ardal i, bod gen i lawer o'r un anawsterau. Byddwn yn sicr yn ystyried hyn eto.
7. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu faint o arian y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei roi i Mudiad Meithrin yn y flwyddyn ariannol 2018/19? OAQ51790
7. Will the First Minister outline how much funding the Welsh Government is planning to give Mudiad Meithrin in the 2018/19 financial year? OAQ51790
Yes. Grants and contracts totalling more than £3.7 million have so far been allocated to Mudiad Meithrin for the 2018-19 financial year. This includes an additional £1 million to expand Welsh-medium early years provision across Wales.
Gwnaf. Mae grantiau a chontractau gwerth mwy na £3.7 miliwn wedi eu dyrannu hyd yma i'r Mudiad Meithrin ar gyfer blwyddyn ariannol 2018-19. Mae hyn yn cynnwys £1 filiwn ychwanegol i ehangu'r ddarpariaeth blynyddoedd cynnar cyfrwng Cymraeg ledled Cymru.
Can I thank you for that answer? I want to raise the importance of Mudiad Meithrin, which gets children to start using Welsh at a very young age, which leads on to them attending Welsh-medium schools and thus increasing the number of Welsh speakers in Wales. Will the Welsh Government produce a plan to increase the numbers attending Ti a Fi and Mudiad Meithrin, because that is going to be the only way in which the number of Welsh speakers is going to be increased dramatically over the next 20 or 30 years?
A gaf i ddiolch i chi am yr ateb yna? Hoffwn godi pwysigrwydd y Mudiad Meithrin, sy'n cael plant i ddechrau defnyddio'r Gymraeg yn ifanc iawn, sy'n arwain atyn nhw yn mynychu ysgolion cyfrwng Cymraeg gan gynyddu trwy hynny nifer y siaradwyr Cymraeg yng Nghymru. A wnaiff Llywodraeth Cymru lunio cynllun i gynyddu'r niferoedd sy'n mynychu Ti a Fi a'r Mudiad Meithrin, gan mai dyna fydd yr unig ffordd y bydd modd cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg yn sylweddol dros yr 20 neu'r 30 mlynedd nesaf?
I've some sympathy with what the Member's saying as my own parents are Welsh speaking, as he knows, and I'm not Welsh speaking as they didn't teach it to me as a child and I've singularly failed to get any better at it than knowing my colours and numbers, I'm ashamed to say. So, I think there's a lot to be said for bringing up your children bilingually. Cymraeg for Kids provides advice and support for parents and prospective parents aimed at enabling families to use more Welsh. The programme's targeted at prospective parents and families with children aged 0 to four, and Mudiad Meithrin delivers local activities and support on behalf of the Welsh Government. These include story and song sessions, baby yoga and baby massage groups. These activities were expanded to all local authorities from April 2017, and the contract for delivery of the activities has been extended to March 2019, as we absolutely agree with the Member that the earlier the engagement with the Welsh language and the more frequent that engagement in the family, the more likely it is that the language will stick.
We've got a network of more than 400—I can't even say it in Welsh, I'm ashamed to say—cylchoedd Ti a Fi parent and toddler groups across Wales. These provide activities promoting the development of children from birth to school age and offer the opportunities for families to socialise in an informal Welsh atmosphere.
I'm going to add something else in there that I know from my digital portfolio myself, which is that I very much encourage everybody to get as much Welsh onto Wikipedia as possible and onto the web because what we find is that if youngsters can use it in their day-to-day activities as part of their socialisation then they tend to use Welsh much more frequently amongst their peer group outside of the school setting, and that also helps to cement the use of Welsh language in their lives. So, we've been trying to encourage that for some considerable period of time.
The additional £1 million to support the work in 2018-19 will enable them to make rapid progress to expand Welsh-medium early years provision and it will be used to undertake work specifically aimed at establishing new settings in areas with a current shortage of Welsh-medium childcare provision as well.
Mae gen i rywfaint o gydymdeimlad â'r hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud gan fod fy rhieni fy hun yn siaradwyr Cymraeg, fel y mae'n gwybod, ac nid wyf i'n siaradwr Cymraeg gan na wnaethon nhw ei addysgu i mi fel plentyn ac rwyf i wedi methu'n lân â o ran ei siarad heblaw am wybod fy lliwiau a fy rhifau, mae gen i gywilydd dweud. Felly, rwy'n credu bod llawer i'w ddweud dros fagu eich plant yn ddwyieithog. Mae Cymraeg i Blant yn cynnig cyngor a chymorth i rieni a darpar rieni gyda'r nod o alluogi teuluoedd i ddefnyddio mwy o Gymraeg. Mae'r rhaglen wedi ei thargedu at ddarpar rieni a theuluoedd â phlant 0 i bedair oed, ac mae'r Mudiad Meithrin yn darparu gweithgareddau lleol a chymorth ar ran Llywodraeth Cymru. Mae'r rhain yn cynnwys sesiynau stori a chân, ioga babanod a grwpiau tylino babanod. Estynnwyd y gweithgareddau hyn i bob awdurdod lleol o fis Ebrill 2017, ac mae'r contract ar gyfer darparu'r gweithgareddau wedi ei ymestyn i fis Mawrth 2019, gan ein bod ni'n cytuno'n llwyr gyda'r Aelod mai'r cynharaf yw'r ymgysylltiad â'r Gymraeg a'r amlaf y bydd yr ymgysylltiad hwnnw yn y teulu, y mwyaf tebygol yw hi y bydd yr iaith yn aros gyda'r plant.
Mae gennym ni rwydwaith o fwy na 400—nid wyf i'n gallu ei ddweud yn Gymraeg, mae gen i gywilydd dweud—o gylchoedd rheini a phlant bach Ti a Fi ledled Cymru. Mae'r rhain yn cynnig gweithgareddau sy'n hyrwyddo datblygiad plant o'u geni hyd at oedran ysgol ac yn cynnig y cyfleoedd i deuluoedd gymdeithasu mewn awyrgylch Gymraeg anffurfiol.
Rwy'n mynd i ychwanegu rhywbeth arall yn y fan yma yr wyf i'n ei wybod o'm portffolio digidol fy hun, sef fy mod i wir yn annog pawb i roi cymaint o Gymraeg â phosibl ar Wikipedia ac ar y we oherwydd yr hyn yr ydym ni'n ei ganfod yw os gall pobl ifanc ei defnyddio mewn gweithgareddau o ddydd i ddydd yn rhan o'u cymdeithasu, yna maen nhw'n tueddu i ddefnyddio'r Gymraeg yn amlach o lawer ymhlith eu grŵp cyfoedion y tu allan i'r ysgol, ac mae hynny hefyd yn helpu i gryfhau'r defnydd o'r Gymraeg yn eu bywydau. Felly, rydym ni wedi bod yn ceisio annog hynny ers cyfnod sylweddol o amser.
Bydd yr £1 filiwn ychwanegol i gynorthwyo'r gwaith yn 2018-19 yn eu galluogi i wneud cynnydd cyflym i ehangu'r ddarpariaeth blynyddoedd cynnar cyfrwng Cymraeg a bydd yn cael ei ddefnyddio i wneud y gwaith sydd wedi ei dargedu'n benodol at sefydlu lleoliadau newydd mewn ardaloedd â phrinder presennol o ddarpariaeth gofal plant cyfrwng Cymraeg hefyd.
This money is very welcome, and of course it's a very important seedcorn investment for the 1 million speakers policy by 2050, but you can't make the assumption that just because a child goes to Ti a Fi and Mudiad Meithrin they will continue to use Welsh throughout their lives, particularly when they leave school. While it might be quite difficult to monitor the progress of individuals using Welsh when they perhaps learn it online, it should be easier to track the progress of a child and whether they develop and use their Welsh throughout their life. Is that something that's a part of Welsh Government's plans within the 2050 strategy?
Mae'r arian hwn i'w groesawu'n fawr, ac wrth gwrs mae'n fuddsoddiad sbarduno pwysig iawn ar gyfer y polisi 1 filiwn o siaradwyr erbyn 2050, ond ni allwch chi wneud y dybiaeth dim ond os bydd plentyn yn mynd i sesiynau Ti a Fi a Mudiad Meithrin y bydd yn parhau i ddefnyddio'r Gymraeg trwy gydol ei fywyd, yn enwedig pan fydd yn gadael yr ysgol. Er y gallai fod yn eithaf anodd i fonitro cynnydd unigolion sy'n defnyddio'r Gymraeg pan fyddant yn ei dysgu ar-lein efallai, dylai fod yn haws olrhain cynnydd plentyn a pha un a yw'n datblygu ac yn defnyddio ei Gymraeg drwy gydol ei oes. A yw hynny'n rhywbeth sy'n rhan o gynlluniau Llywodraeth Cymru o fewn strategaeth 2050?
I'm not absolutely certain whether that specific is, but I know that the review of Welsh in education strategic plans undertaken by Aled Roberts in 2017 included recommendations to strengthen the strategic relationship between local authorities and Mudiad Meithrin to ensure growth at local authority level to contribute to the Welsh Government target for 2050 and to ensure the system for capital investment takes need for preschool provision into account in order to plan more effectively for the transition between preschool and the primary phase. So, that's partly answering your question, in the sense that we are tracking people from preschool into the primary stage provision, but I'll ask the Minister with responsibility for Welsh language to specifically answer your question.FootnoteLink
Nid wyf i'n gwbl sicr a yw'r manylyn hwnnw yn rhan ohoni, ond gwn fod yr adolygiad o gynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg a gynhaliwyd gan Aled Roberts yn 2017 yn cynnwys argymhellion i gryfhau'r berthynas strategol rhwng awdurdodau lleol a'r Mudiad Meithrin i sicrhau twf ar lefel awdurdod lleol i gyfrannu at darged Llywodraeth Cymru ar gyfer 2050, ac i sicrhau bod y system ar gyfer buddsoddiad cyfalaf yn cymryd yr angen am ddarpariaeth cyn-ysgol i ystyriaeth er mwyn cynllunio'n fwy effeithiol ar gyfer pontio rhwng y cyfnod cyn-ysgol a'r cyfnod cynradd. Felly, mae hynny'n ateb eich cwestiwn yn rhannol, yn yr ystyr ein bod ni'n olrhain pobl o'r ddarpariaeth cyn-ysgol i ddarpariaeth y cyfnod cynradd, ond byddaf yn gofyn i'r Gweinidog â chyfrifoldeb am y Gymraeg i ateb eich cwestiwn yn benodol.FootnoteLink
A gaf innau hefyd croesawu’r ffaith bod y cytundeb rhwng Plaid Cymru a’r Llywodraeth, wrth gwrs, yn y cytundeb ar y gyllideb wedi sicrhau’r adnoddau ychwanegol yma i Mudiad Meithrin? Byddwn i’n anghytuno, i raddau, gyda’r pwynt yr oedd Suzy Davies yn ei wneud oherwydd mae’r dystiolaeth yn dangos os ŷch chi’n mynd i gylch meithrin neu addysg cyn ysgol cyfrwng Cymraeg, yna rŷch chi lawer iawn mwy tebygol o fynd ymlaen i addysg Gymraeg na phetai chi ddim.
Wrth gwrs, rŷm ni’n sôn fan hyn am strategaeth gan y Llywodraeth i sicrhau miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, ond byddwn i eisiau cyfeirio’n benodol fan hyn at y cynnig gofal plant y mae’r Llywodraeth yn ei ddatblygu nawr wrth gwrs, a’r rôl allweddol sydd gan hwnnw i sicrhau bod cynifer o blant ag sy’n bosib yn yr oed cyn ysgol yna’n cael eu dal o fewn y continwwm addysg Gymraeg yn hytrach nag yn cychwyn y siwrne addysg y tu allan iddo fe, oherwydd, unwaith rŷch chi wedi eu colli nhw yn y blynyddoedd cynnar yna, y tebygolrwydd llethol yw na fyddan nhw'n dod i mewn i addysg Gymraeg, ac na fyddan nhw’n ennill y gallu i fod yn ddwyieithog.
Felly, a gaf i ofyn sut rydych chi’n sicrhau y bydd pob plentyn yn cael mynediad i wasanaethau Cymraeg o safbwynt y cynnig gofal plant, a hefyd, wrth gwrs, yr angen i sicrhau bod yna weithlu digonol i fedru sicrhau bod y ddarpariaeth yna'n bodoli?
May I also welcome the fact that the agreement between Plaid Cymru and the Government on the budget secured these additional resources for Mudiad Meithrin? But I would disagree to a certain extent with the point that Suzy Davies made, because the evidence shows that if you do go to Welsh-medium preschool education, then you’re far more likely to go on to Welsh-medium education than if you don’t.
We are talking here of the Government’s strategy to secure a million Welsh speakers by 2050, but I would like to refer specifically to the childcare offer that the Government is now developing, and the crucial role that that has in ensuring that as many children as possible in that preschool age group are caught within the Welsh-medium continuum rather than starting their education journey outwith that continuum, because, once you’ve lost them in those early years, the great likelihood is that they won’t come into Welsh-medium education and that they won’t become bilingual.
So, may I ask how you are ensuring that all children will have access to Welsh-medium services in terms of the childcare offer and also the need to ensure that there is sufficient workforce in place to secure that provision?
The Member's quite right, we did put the additional £1 million in—invested it—to enable them to respond to the challenge set out in 'Cymraeg 2050' to make rapid progress in expanding Welsh-medium early years provision. We've delivered to over 2,000 groups so far during 2017-18, providing support and advice to enable families to use more Welsh. The Member's absolutely right—there's real data to show that preschool activity does lead on to Welsh-medium activity. As I was saying to Suzy Davies, we've extended our monitoring of that to make sure that we have the data available, and we've extended the contract for delivery of the activities as well to March 2019. As the lead organisation within Cwlwm—a consortium of five leading childcare organisations in Wales—Mudiad Meithrin has also undertaken projects aimed at delivering a bilingual integrated service that will ensure the best possible outcomes for children and families across Wales, with a view to that bilingualism, as opposed to teaching Welsh as a foreign language, which I think is a policy that hasn't stood the test of time, and I'm living proof of how well it doesn't work.
Mae'r Aelod yn llygad ei le, cyfrannwyd yr £1 filiwn ychwanegol gennym—fe'i buddsoddwyd—i'w galluogi i ymateb i'r her a nodir yn 'Cymraeg 2050' i wneud cynnydd cyflym i ehangu darpariaeth blynyddoedd cynnar cyfrwng Cymraeg. Rydym ni wedi darparu ar gyfer dros 2,000 o grwpiau yn ystod 2017-18 hyd yn hyn, gan gynnig cymorth a chyngor i alluogi teuluoedd i ddefnyddio mwy o Gymraeg. Mae'r Aelod yn llygad ei le—ceir data gwirioneddol i ddangos bod gweithgarwch cyn-ysgol yn arwain at weithgarwch cyfrwng Cymraeg. Fel y dywedais wrth Suzy Davies, rydym ni wedi ymestyn ein gwaith o fonitro hynny i wneud yn siŵr bod gennym ni'r data ar gael, ac rydym ni wedi ymestyn y contract ar gyfer darparu gweithgareddau i fis Mawrth 2019 hefyd. Fel y sefydliad arweiniol o fewn Cwlwm—consortiwm o bum sefydliad gofal plant blaenllaw yng Nghymru—mae'r Mudiad Meithrin hefyd wedi ymgymryd â phrosiectau sydd â'r nod o ddarparu gwasanaeth integredig dwyieithog a fydd yn sicrhau'r canlyniadau gorau posibl i blant a theuluoedd ledled Cymru, gyda golwg ar y dwyieithrwydd hwnnw, yn hytrach nag addysgu Cymraeg fel iaith dramor, y credaf nad yw'n bolisi sydd wedi sefyll prawf amser, ac rwy'n brawf byw o ba mor dda nad yw'n gweithio.
8. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am asesiad Llywodraeth Cymru o effaith gadael yr Undeb Ewropeaidd ar Islwyn? OAQ51805
8. Will the First Minister provide an update on the Welsh Government's assessment of the impact of leaving the European Union on Islwyn? OAQ51805
Leaving the European Union will affect every community in Wales. In particular, jobs, business and public services in Islwyn, and, indeed, across Wales, will be critically dependent on securing full and unfettered access to the single market and a customs union, which are our top priorities.
Bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn effeithio ar bob cymuned yng Nghymru. Yn arbennig, bydd swyddi, busnes a gwasanaethau cyhoeddus yn Islwyn, a ledled Cymru, mewn gwirionedd, yn ddibynnol ar sicrhau mynediad llawn a dilyffethair at y farchnad sengl ac undeb tollau, a dyna ein prif flaenoriaethau.
Diolch. Leader of the house, David Lidington, UK Tory Government Minister for the Cabinet Office, speaking at Airbus in north Wales, offered to rewrite the alleged flagship Brexit Bill to address the concerns of the devolved administrations in Wales and Scotland. The First Minister of Wales in reply has stated that, as currently drafted, the EU withdrawal Bill allows the UK Government to take control of devolved policy areas, such as farming and fishing, once the UK has left the EU. This is an unacceptable attack on devolution in both Wales and Scotland. Leader of the house, what further actions can the Welsh Government take to ensure that the UK Tory Government respects the hard-fought devolution settlement to this Assembly? How can the Welsh Government safeguard the economic interests of the people of Islwyn, once the United Kingdom leaves the European Union?
Diolch. Arweinydd y tŷ, cynigiodd David Lidington, Gweinidog Llywodraeth Dorïaidd y DU dros Swyddfa'r Cabinet, wrth siarad yn Airbus yn y gogledd, ailysgrifennu'r Bil Brexit blaenllaw honedig i fynd i'r afael â phryderon y gweinyddiaethau datganoledig yng Nghymru a'r Alban. Mewn ymateb, mae Prif Weinidog Cymru wedi dweud bod y Bil ymadael o'r UE, fel y mae wedi ei ddrafftio ar hyn o bryd, yn caniatáu i Lywodraeth y DU gymryd rheolaeth dros feysydd polisi datganoledig, fel ffermio a physgota, ar ôl i'r DU adael yr UE. Mae hwn yn ymosodiad annerbyniol ar ddatganoli yng Nghymru a'r Alban. Arweinydd y tŷ, pa gamau pellach all Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau bod Llywodraeth Dorïaidd y DU yn parchu'r setliad datganoli i'r Cynulliad hwn y brwydrwyd yn galed amdano? Sut gall Llywodraeth Cymru ddiogelu buddiannau economaidd pobl Islwyn, ar ôl i'r Deyrnas Unedig adael yr Undeb Ewropeaidd?
The Member makes a very important point, and, of course, we've been in extended negotiations with the UK Government about the respect for the devolution settlement as indicated in the EU withdrawal Bill. We will be looking to bring forward a Bill—the continuity Bill—and I'm very pleased, myself, to see Steffan in the Chamber this afternoon. We'll bring forward that continuity Bill to ensure that the devolution settlement is properly reflected in the EU withdrawal Bill and thus we're able to protect our economy, our jobs and our future prospects.
Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn, ac, wrth gwrs, rydym ni wedi bod mewn trafodaethau estynedig gyda Llywodraeth y DU am y parch at y setliad datganoli fel y nodwyd yn y Bil ymadael o'r UE. Ein nod fydd cyflwyno Bil—y Bil parhad—ac rwy'n falch iawn, fy hun, o weld Steffan yn y Siambr y prynhawn yma. Byddwn yn cyflwyno'r Bil parhad hwnnw i sicrhau bod y setliad datganoli yn cael ei adlewyrchu'n briodol yn y Bil ymadael o'r UE ac y gallwn ddiogelu felly ein heconomi, ein swyddi a'n rhagolygon ar gyfer y dyfodol.
Minister, last week, Professor Patrick Minford of Cardiff University—[Interruption.] Well, yes, I listened. He told the Welsh Affairs Select Committee that Welsh consumers will benefit enormously from the lower prices as a result of competition and rising productivity resulting from—[Interruption.]
Gweinidog, yr wythnos diwethaf, dywedodd yr Athro Patrick Minford o Brifysgol Caerdydd—[Torri ar draws.] Wel, do, fe wnes i wrando. Dywedodd wrth y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig y bydd defnyddwyr Cymru yn elwa'n aruthrol ar y prisiau is o ganlyniad i gystadleuaeth a chynhyrchiant cynyddol yn deillio o—[Torri ar draws.]
I do need to hear the Member, please. Carry on, Mohammad Asghar.
Mae angen i mi glywed yr Aelod, os gwelwch yn dda. Ewch ymlaen, Mohammad Asghar.
Thank you, Presiding Officer—resulting from leaving the customs union and the single market. He predicted that poorer households such as those in Islwyn would make even bigger gains. Why is the Welsh Government so dismissive and negative about the views of economists like Professor Minford and reluctant to recognise the economic opportunities resulting from Brexit for Wales?
Diolch, Llywydd—yn deillio o adael yr undeb tollau a'r farchnad sengl. Rhagwelodd y byddai aelwydydd tlotach fel y rheini yn Islwyn yn elwa mwy fyth. Pam mae Llywodraeth Cymru mor ddiystyriol a negyddol ynghylch safbwyntiau economegwyr fel yr Athro Minford ac yn amharod i gydnabod y cyfleoedd economaidd sy'n deillio o Brexit i Gymru?
Well, Professor Minford is a little of an outlier amongst economic professors. Actually, in fact, I think he is entirely alone in his analysis of Welsh economic prospects without the EU. Our economic analysis shows that, over the long term, our economic output could be up to 8 per cent to 10 per cent lower than otherwise if we leave the single market and are forced to trade under World Trade Organization rules. This is in line with other published economic analysis and the reports of the UK Government's own assessment. This is equivalent to around £1,500 to £2,000 a head. The impact on the UK's economy will hit the public finances available to provide public services, following a long period of sustained austerity. This will only make worse the continued challenge of delivering our priorities within the context of growing pressures and an ever-decreasing budget. Economic growth and jobs in Islwyn are being supported through multimillion-pound European Union funding schemes, including Working Skills for Adults, Bridges into Work, apprenticeships and the SMART business and innovation schemes. The benefits these schemes are creating for our communities, people and businesses demonstrate the need for replacement funding from the UK Government after we leave the EU. Otherwise, I am afraid Professor Minford will find himself, once again, on the wrong side of the academic argument.
Wel, mae'r Athro Minford yn dipyn o eithriad ymhlith athrawon economaidd. A dweud y gwir, rwy'n credu ei fod ar ei ben ei hun yn llwyr yn ei ddadansoddiad o ragolygon economaidd Cymru heb yr UE. Mae ein dadansoddiad economaidd yn dangos, dros y tymor hwy, y gallai ein hallbwn economaidd fod hyd at 8 y cant i 10 y cant yn is na fel arall os byddwn ni'n gadael y farchnad sengl ac yn cael ein gorfodi i fasnachu o dan reolau Sefydliad Masnach y Byd. Mae hyn yn cyd-fynd â dadansoddiadau economaidd eraill a gyhoeddwyd ac adroddiadau asesiad Llywodraeth y DU ei hun. Mae hyn yn cyfateb i tua £1,500 i £2,000 y pen. Bydd yr effaith ar economi'r DU yn taro'r cyllid cyhoeddus sydd ar gael i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus, yn dilyn cyfnod hir o gyni cyllidol parhaus. Bydd hyn ddim ond yn gwaethygu'r her barhaus o ddarparu ein blaenoriaethau yng nghyd-destun pwysau cynyddol a chyllideb sy'n lleihau'n barhaus. Mae twf economaidd a swyddi yn Islwyn yn cael eu cynorthwyo trwy gynlluniau ariannu Undeb Ewropeaidd gwerth miliynau o bunnoedd, gan gynnwys Sgiliau Gwaith i Oedolion, Pontydd i Waith, prentisiaethau a chynlluniau busnes ac arloesi CAMPUS. Mae'r manteision y mae'r cynlluniau hyn yn eu creu ar gyfer ein cymunedau, ein pobl a'n busnesau yn dangos yr angen am arian i gymryd ei le gan Lywodraeth y DU ar ôl i ni adael yr UE. Fel arall, mae gen i ofn y bydd yr Athro Minford yn canfod ei hun, unwaith eto, ar yr ochr anghywir i'r ddadl academaidd.
Ac yn olaf, Steffan Lewis.
Finally, Steffan Lewis.
Diolch, Llywydd. I deeply regret the new-found politicking and ducking and weaving on the question of the single market that was apparent yesterday in the UK Labour leader's speech on his vision for a future relationship with the European Union. There are real consequences to leaving the single market for real people. One of those will be that we will lose the right to benefit from clinical trials from the European Medicines Agency. Only EEA and EU member states benefit from clinical trials and treatments, so I'd like to have reassurance from the leader of the house—. And this isn't something you can achieve, by the way, through free and unfettered access; you have to be a member of the single market to benefit from EMA membership and for your citizens to benefit from the clinical trials. Can we have a commitment that you will robustly oppose any attempt by a Government of any colour in Westminster to deny Welsh citizens the access to the best cutting-edge treatment that they can be provided with?
Diolch, Llywydd. Mae'n chwith iawn gen i weld y chwarae gwleidyddol, y tactegau osgoi a'r cilio rhag ateb cwestiwn y farchnad sengl yn araith arweinydd Plaid Lafur y DU ar ei weledigaeth ar gyfer perthynas â'r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol. Mae yna ganlyniadau go iawn i bobl go iawn yn sgil gadael y farchnad sengl. Un o'r canlyniadau hynny fydd colli'r hawl i fanteisio ar dreialon clinigol yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd. Dim ond aelod-wladwriaethau yr AEE a'r UE a all fanteisio ar dreialon clinigol a thriniaethau, felly hoffwn i gael sicrwydd gan arweinydd y tŷ—. Ac nid yw hyn yn rhywbeth y gellir ei gyflawni, gyda llaw, drwy fynediad rhydd a dirwystr; mae'n rhaid ichi fod yn aelod o'r farchnad sengl i fanteisio ar aelodaeth yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd ac i'ch dinasyddion elwa ar y treialon clinigol. A gawn ni ymrwymiad y byddwch yn gwrthwynebu’n gadarn unrhyw ymgais gan Lywodraeth o unrhyw liw gwleidyddol yn San Steffan i wrthod mynediad i ddinasyddion Cymru at y driniaeth arloesol orau y gellir ei darparu iddynt?
Yes. I am very happy to categorically say that. We've never made any bones about the fact that we need to stay inside those arrangements. It's disastrous for research of all sorts—not just clinical research—across Wales and across the UK to be outside of those far-reaching partnership arrangements for that cutting-edge research. So, I'm very happy to say that that remains our position and we will be robustly defending it at whatever level.
Cewch. Rwy'n hapus iawn i ddweud hynny yn bendant. Nid ydym ni erioed wedi gwadu'r ffaith bod angen i ni aros y tu mewn i'r trefniadau hynny. Mae'n drychinebus i waith ymchwil o bob math—nid dim ond ymchwil clinigol—ar draws Cymru ac ar draws y Deyrnas Unedig fod y tu allan i'r trefniadau partneriaeth pellgyrhaeddol hynny ar gyfer y gwaith ymchwil arloesol hwnnw. Felly, rwy'n hapus iawn i gadarnhau ein bod yn dal i fod o blaid hynny, a byddwn ni'n ei amddiffyn yn gadarn ar ba bynnag lefel.
Diolch i arweinydd y tŷ.
Thank you, leader of the house.
Yr eitem nesaf, credwch neu beidio, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, gan no other than arweinydd y tŷ, Julie James, wearing her other hat. Julie James.
The next item, believe it or not, is the business statement and announcement, led by no other than the leader of the house, Julie James, wearing her other hat. Julie James.
Diolch, Llywydd. There are three changes to this week's business. The Cabinet Secretary for Finance will make a statement shortly on the JMC(EN) held last Thursday, and in order to accommodate this, I have postponed the statement updating the Assembly on the UK inquiry on infected blood until 13 March. Finally, the Business Committee has agreed to postpone tomorrow's short debate until next week. Business for the next three weeks is shown on the business statement and announcement, found amongst the meeting papers, which are available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Mae yna dri newid i fusnes yr wythnos hon. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gwneud datganiad cyn hir ar y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE) a gynhaliwyd ddydd Iau diwethaf, ac er mwyn darparu ar gyfer hyn, rwyf wedi gohirio'r datganiad sy'n diweddaru'r Cynulliad ar archwiliad y DU ar waed heintiedig tan 13 Mawrth. Yn olaf, mae'r Pwyllgor Busnes wedi cytuno i ohirio'r ddadl fer yfory tan yr wythnos nesaf. Dangosir busnes y tair wythnos nesaf ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd ymysg y papurau cyfarfod, sydd ar gael i Aelodau yn electronig.
I have two things I'd like to raise with the leader of the house, if possible. Firstly, I had the pleasure of returning to my old school, Connah's Quay High School, to meet a group of students partaking in the F1 in Schools competition. The competition involves designing and manufacturing carbon dioxide-powered model racing cars using sophisticated computer-aided design software and computer-aided manufacturing techniques. I actually took part in this competition myself, and I'd like to wish all the students from Connah's Quay High School, and all others across the north Wales region, good luck for the regional finals.
Finally, last week I also spoke at the conference held by Deeside Business Forum on the importance of full-fibre digital connectivity. We are promoting north Wales as an especially attractive location for business growth and investment, and as part of our long-term vision to accredit it as the most digitally connected region in the United Kingdom, would it be possible to have a statement during Government time on what the Welsh Government is doing to ensure we implement gigabit-speed full-fibre broadband connectivity across the north Wales region?
Mae gen i ddau beth yr hoffwn eu codi gydag arweinydd y tŷ, os yw hynny'n bosibl. Yn gyntaf, cefais y pleser o ddychwelyd i'm hen ysgol, ysgol uwchradd Cei Connah, i gwrdd â grŵp o ddisgyblion sy'n cymryd rhan yng nghystadleuaeth F1 mewn ysgolion. Mae'r gystadleuaeth yn ymwneud â dylunio a gweithgynhyrchu ceir rasio model wedi'u pweru gan garbon deuocsid, a hynny gan ddefnyddio meddalwedd a thechnegau gweithgynhyrchu soffistigedig drwy gymorth cyfrifiadur. Fe gymerais innau ran yn y gystadleuaeth hon fy hun, a hoffwn ddymuno pob lwc i ddisgyblion Ysgol Uwchradd Cei Connah, ac i'r holl ddisgyblion eraill ar draws rhanbarth gogledd Cymru, yn y rowndiau terfynol rhanbarthol.
Yn olaf, yr wythnos diwethaf, siaradais hefyd mewn cynhadledd a gynhaliwyd gan Fforwm Busnes Glannau Dyfrdwy ar bwysigrwydd cysylltedd digidol ffeibr cyflawn. Rydym ni'n hyrwyddo'r gogledd fel lleoliad arbennig o ddeniadol ar gyfer twf a buddsoddiad busnes, ac yn rhan o'n gweledigaeth tymor hir iddo gael ei achredu fel y rhanbarth â'r cysylltedd digidol mwyaf yn y Deyrnas Unedig, a fyddai'n bosibl cael datganiad yn ystod amser y Llywodraeth ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau ein bod yn gweithredu cysylltedd band eang ffeibr llawn â chyflymder gigabit ar draws rhanbarth gogledd Cymru?
The Member makes a very good point. Gigabit services are already widely available today across the UK, Wales and north Wales. Businesses that require gigabit speeds can access them, but of course, they come at a price. There is a real issue with the market price for gigabit services, but unfortunately the Welsh Government is not the controller of that. It's a matter for Ofcom to address those through the market regulation. We are participating in the full-fibre rounds that the UK Government is offering, and I will be able to say something more to the Assembly once we know where that particular competition is going.
In terms of domestic gigabit services, we are, as Jack Sargeant will know, looking at investing in fibre-to-the-premises technology throughout north Wales through the Superfast Cymru scheme and other schemes. And, of course, the successor scheme is currently out to procurement. Llywydd, I'll resist the temptation to go on at great length about that today, as I'm answering oral Assembly questions tomorrow, and I believe a number of those are in relation to broadband schemes.
Mae'r Aelod yn gwneud pwynt da iawn. Mae gwasanaethau gigabit eisoes ar gael yn eang y dyddiau hyn ar draws y DU, Cymru a'r gogledd. Gall busnesau sydd angen cyflymderau gigabit gael gafael arnynt, ond wrth gwrs, nid ydynt yn rhad. Mae yna broblem wirioneddol ynghylch pris y farchnad am wasanaethau gigabit, ond yn anffodus nid Llywodraeth Cymru sy'n rheoli hynny. Mae'n fater i Ofcom i fynd i'r afael â hynny drwy reoleiddio'r farchnad. Rydym ni'n cymryd rhan yn y rowndiau ffeibr cyflawn y mae Llywodraeth y DU yn eu cynnig, a bydd modd i mi ddweud rhagor wrth y Cynulliad pan fyddwn yn gwybod i ble y mae'r gystadleuaeth honno yn mynd.
O ran gwasanaethau gigabit domestig, rydym ni, fel y mae Jack Sargeant yn gwybod, yn ystyried buddsoddi mewn technoleg ffeibr-i'r-safle ledled y gogledd drwy gynllun Cyflymu Cymru a chynlluniau eraill. Ac, wrth gwrs, mae'r cynllun olynol yn mynd drwy broses gaffael ar hyn o bryd. Llywydd, ni wnaf ildio i'r demtasiwn i drafod hynny ymhellach heddiw, gan fy mod i'n ateb cwestiynau llafar y Cynulliad yfory, ac rwy'n credu bod nifer o'r rheini yn ymwneud â chynlluniau band eang.
With questions tomorrow, leader of the house, you're earning your crust this week, in fairness to you. Can I ask for a statement from the Cabinet Secretary for Finance around the non-residential land transfer tax? I've had extensive correspondence over the half-term recess, and I know that the Cabinet Secretary has had similar correspondence from the sector in relation to the impact that the tax will have on the commercial attractiveness of Wales as a destination for capital. It is imperative that we do understand exactly how this tax will impact on Wales's ability to attract investment. As I understand it, the sector are pointing out that the evidence that the Government bases its commitment to introduce this tax on is Bangor University's assessment and there was little or no consultation with the sector to ascertain the impact of the tax on the sector. Seventy-nine per cent of inward investment on capital projects that the tax would effect, over the last 10 years, would fall into the increased taxation rate that the Welsh Government is setting. What we've seen in Scotland, with a lower level of tax, is greater inward investment and greater flows of capital into the commercial property market. So, I'd be most grateful if the Cabinet Secretary for Finance could bring forward a statement to outline exactly the levels of consultation that the Government undertook with the sector, importantly, over the impact of this new tax, and what response the Welsh Government has to the very detailed analysis that the sector has put together over the likely impact of being able to attract such valuable capital into Wales to develop new opportunities for properties the length and breadth of Wales.
Gyda'r cwestiynau yfory, arweinydd y tŷ, rydych chi'n gorfod gweithio'n galed yr wythnos hon, er tegwch i chi. A gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid am y dreth trosglwyddo tir amhreswyl? Rwyf wedi cael llawer o ohebiaeth ar y mater hwn dros y toriad hanner-tymor, ac rwy'n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cael gohebiaeth debyg gan y sector o ran yr effaith y caiff y dreth ar atyniad masnachol Cymru fel cyrchfan ar gyfer cyfalaf. Mae'n hanfodol ein bod ni'n deall yn union sut y bydd y dreth hon yn effeithio ar allu Cymru i ddenu buddsoddiad. Fel yr wyf i'n ei deall hi, mae'r sector yn nodi bod y dystiolaeth y mae'r Llywodraeth yn seilio ei hymrwymiad i gyflwyno'r dreth hon arni yn dod o asesiad Prifysgol Bangor, ac ni chynhaliwyd fawr ddim o ymgynghori neu ddim o gwbl â'r sector i ganfod effaith y dreth ar y sector. Byddai saith deg naw y cant o'r mewnfuddsoddiad ar brosiectau cyfalaf, y byddai'r dreth yn effeithio arnyn nhw, dros y 10 mlynedd diwethaf, yn dod o dan y gyfradd drethu uwch y mae Llywodraeth Cymru yn ei gosod. Yr hyn sydd i'w weld yn yr Alban, gyda lefel dreth is, yw mwy o fewnfuddsoddi a llifau mwy o gyfalaf yn y farchnad eiddo masnachol. Felly, byddwn i'n ddiolchgar pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid gyflwyno datganiad i amlinellu yn union faint o ymgynghori a fu â'r sector gan y Llywodraeth, ar effaith y dreth newydd hon, sy'n beth pwysig. A beth yw ymateb Llywodraeth Cymru i'r dadansoddiad manwl iawn a luniwyd gan y sector o effaith debygol gallu denu cyfalaf gwerthfawr o'r fath i Gymru, er mwyn datblygu cyfleoedd newydd ar gyfer eiddo ar hyd a lled Cymru.
Well, the Assembly has only just passed the tax regulations. We had a full and frank debate about it at the time. I think that it would be far too early for a statement to be brought forward on regulations that have only just been passed. I'm sure the Cabinet Secretary will bring forward a statement once we've had a good period of time for the regulations to show what they do in Wales and we've got some empirical evidence on which to base that statement.
Wel, dim ond newydd basio'r rheoliadau treth y mae'r Cynulliad. Cawsom ni ddadl lawn ac agored am y peth ar y pryd. Rwy'n credu ei bod yn rhy gynnar o lawer i gyflwyno datganiad ar reoliadau sydd newydd gael eu pasio. Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cyflwyno datganiad ar ôl i ni gael cyfnod da o amser er mwyn i'r rheoliadau ddangos yr hyn y maen nhw'n ei wneud yng Nghymru a bod gennym ni ychydig o dystiolaeth empirig i seilio'r datganiad hwnnw arni.
Os caf i godi dau beth gydag arweinydd y tŷ. Yn gyntaf oll, rwy’n gweld, o’r datganiad busnes, bod cyflwyno'r Bil parhad yr wythnos nesaf. Mae teitl newydd mor hirwyntog gyda’r Bil erbyn hyn, ond y Bil parhad, chwedl Steffan Lewis. Ac, wrth gwrs, fe gawn ni ddatganiad yn y man gan yr Ysgrifennydd Cabinet—rwy’n deall hynny. Rwyf i jest eisiau gofyn i chi ynglŷn â threfn y Cynulliad o ddelio â’r Bil yma. Byddwn ni, yn gyntaf oll, rwy’n credu, yn penderfynu a ydym yn ei dderbyn fel Bil brys, ac wedyn yn mynd ymlaen, os ydym yn derbyn hynny, i wneud hynny.
Felly, a fedrwch chi ddweud wrthym ni am ba hyd yr ydych chi’n disgwyl i’r Bil yma gael ei drafod a phenderfynu arno, un ffordd neu’r llall, gan y Cynulliad? Ac a fydd amser o gwbl, yn ystod y broses yna, ar gyfer craffu gan bwyllgor? Mae’n ymddangos i fi, er fy mod i’n deall ei fod yn Fil brys, bod y Bil, wrth gwrs, wedi bod yn yr arfaeth ers yr haf, o leiaf, ac mae’n ymddangos i mi’n golled ein bod ni wedi sefydlu pwyllgor penodol i edrych ar faterion Brexit—nid dim ond Brexit, ond yn bennaf Brexit—o dan gadeiryddiaeth Dai Rees, os nad oes amser i’r pwyllgor yma o leiaf gael cyfle i edrych ar y Bil ac i gynnal rhyw fath o adborth yn ôl gan bobl ynglŷn â’r Bil. Felly, jest cadarnhad o’r drefn yn hytrach na’r polisi. Cawn ni gyfle i holi am y polisi yn y man—rwy’n gwybod hynny.
Yr ail beth yr hoffwn i ofyn amdano yw datganiad gan y Llywodraeth ynglŷn â’r sefyllfa bancio yng Nghymru, ac yn enwedig bancio yng nghefn gwlad. Mae hwn yn bwnc sydd wedi cael ei godi sawl gwaith, rwy’n gwybod, gan Aelodau o bob plaid yma, ond rwy’n ei godi heddiw, gan y byddwn i’n hoffi i’r Llywodraeth edrych ar Fil sy’n cael ei gyflwyno gan fy nghydweithiwr Ben Lake heddiw yn Nhŷ’r Cyffredin. Mae’r Bil, o dan y rheol 10 munud, yn sefydlu tair egwyddor bwysig, rydw i’n meddwl, a defnyddiol iawn inni edrych arnynt o safbwynt bancio yng Nghymru, a chefn gwlad yn benodol
Yn gyntaf, mae'n edrych ar sut mae modd newid y protocol ynglŷn â mynediad at fancio o un o bellter i un o amser i gyrraedd. Pan ydych chi’n meddwl am beth sy’n digwydd yng nghefn gwlad, mae pellter, weithiau, yn gallu bod yn gymharol fyr, ac mae’r amser i gyrraedd yn gallu bod llawer mwy, yn enwedig gan ddibynnu ar drafnidiaeth gyhoeddus.
Yr ail egwyddor y mae’n gofyn amdano yw bod y rheoleiddwyr bancio yn edrych ar y posibiliad bod banciau gwahanol yn gallu rhannu safleoedd, rhannu offer a rhannu staff os oes angen. Nawr, wrth gwrs, bydd eisiau newid y rheoliadau er mwyn caniatáu hynny, ond medrwch chi weld sut y mae hynny yn gallu bod o fudd i nifer o'r trefi cefn gwlad, a byddwch chi’n ymwybodol bod hyn wedi digwydd yng nghyd-destun telegyfathrebu symudol, er enghraifft. Felly, mae’n rhywbeth y dylem fod yn agored iddo fe.
Y drydedd egwyddor ynddo fe yw’r un sy’n edrych i ehangu’r gwasanaeth sy’n cael ei gynnig gan Swyddfa'r Post. Weithiau, mae Swyddfa'r Post yn gallu cynnig gwasanaeth clodwiw, ond nid yw bob tro yn ddefnyddiol ar gyfer busnesau, yn enwedig busnesau sy’n dal i ddelio ag arian, er enghraifft.
Felly, mae’r tair egwyddor hynny yn y Bil, rydw i’n meddwl, yn werth eu hystyried gan y Llywodraeth, a byddwn i'n licio cyfle i'w trafod nhw, ac efallai i glywed gan y Llywodraeth hefyd beth yw eu barn nhw am y Bil yma, neu unrhyw beth tebyg sy'n mynd i wella sefyllfa bancio yng Nghymru.
If I could raise two issues with the leader of the house. First of all, I see, from the business statement, that the continuity Bill is to be tabled next week. Now, the new title is very long-winded, but let's call it the continuity Bill, as Steffan Lewis has done in the past. Of course, there will be a statement shortly from the Cabinet Secretary—I understand that. I just wanted to ask you about the Assembly procedures of dealing with this Bill. I think we will, first of all, decide whether we accept it as an emergency Bill, and if we do, we will then adopt it in those terms.
So, can you tell us how long you expect this Bill to be discussed, and how long you expect it to take for a decision to be taken by the Assembly? And will there be any time during that process for committee scrutiny? It appears to me, although I understand that it's an emergency Bill, it has been in the pipeline since the summer, at least, and it would appear to me that we established a particular committee to look at issues around Brexit—not just Brexit, but mainly Brexit—chaired by Dai Rees. Surely, there should be time for this committee to have a look at the Bill and to provide some sort of feedback and to seek people's feedback on the Bill. So, I just wanted confirmation of procedure rather than policy. We'll have an opportunity to question the policy in due time.
The second thing I'd like to ask for is a statement from the Government on the situation of banking in Wales, and particularly banking in rural Wales. This is an issue that's been raised on a number of occasions by Members from all parties in this place, but I'm raising it today as I would like the Welsh Government to look at a Bill being brought forward by my colleague Ben Lake today in the House of Commons. It's a 10-minute rule Bill, which will put in place three important principles, which will be very useful for us to look at in terms of rural banking
The first is looking at how we can change the protocol on access to banking in terms of distance rather than time to access. When you think of rural areas, the distances can be quite short, but the time that it takes to access those services can be much longer, particularly if you are reliant on public transport.
The second principle is that the banking regulators should look at the possibility that different banks could share premises, share equipment and even share staff, if required, of course. We will need a change of regulation to allow that, but you could see how that could be beneficial to many rural towns, and you will be aware that this has happened in the context of mobile telecommunications. So, it is something that we should be open to.
The third principle is the one looking at enhancing the services provided by the Post Office. Often, they can provide excellent services but it's not always appropriate for business banking, particularly businesses that still deal with cash, for example.
So, those three principles in the Bill are worthy of consideration by the Government, and I would like the opportunity to discuss them, and perhaps also to hear from the Government what their view is about this Bill, or anything similar that may improve the situation of banking in Wales.
Those are two very interesting points. The first one on the procedure on the continuity Bill, which I'm also going to call it, because the title is indeed very long and complicated, is that we will be looking to table a motion next week, to get the Assembly to agree that it should be treated as an emergency Bill, and that will also have a debate on the scheduling of that Bill, rather than the merits of it. And, then once the Assembly has agreed the scheduling, then obviously the scheduling goes forward. So, next week, there'll be an opportunity to debate the merits of the various sorts of ways that you can deal with the emergency Bill, and, obviously, in the motion to treat the Bill as an emergency Bill, we will be putting forward the Government's reasons for wanting to do so and the various things. So, I won't reiterate them here, as we're scheduling it for next week, but the Member's quite right: we need to sort out both the Assembly accepting that it should be treated as an emergency Bill, and then what the scheduling of that Bill should be. So, that's a matter for next week.
I wasn't aware of the Ben Lake Bill on banking. That's very interesting. I will make sure that the Cabinet Secretary becomes aware of it. We've had many debates in this Chamber about access to banking and I share all of the concerns that the Member raised. I have to say I don't think it's just rural. My own very urban constituency has all of those problems, including time taken to get to banks, and businesses banking with cash and so on, so I'd be very happy to talk to the Cabinet Secretary about what we might do to look at that Bill and any of the things we might be able to take forward here in the Assembly.
Mae'r rheiny'n ddau bwynt diddorol iawn. O ran y cyntaf, ar weithdrefn y Bil Parhad, sef yr enw y byddaf i hefyd yn ei ddefnyddio, gan fod y teitl yn wir yn hir ac yn gymhleth iawn, rydym yn bwriadu cyflwyno cynnig yr wythnos nesaf, i gael y Cynulliad i gytuno y dylid ei drin fel Bil brys, a bydd hefyd ddadl ar amserlennu'r Bil hwnnw, yn hytrach na'i rinweddau. Ac yna, ar ôl i'r Cynulliad gytuno ar yr amserlen, yna yn amlwg mae pethau'n mynd rhagddynt yn unol â'r amserlen. Felly, yr wythnos nesaf, bydd cyfle i drafod rhinweddau mathau amrywiol o ffyrdd o ymdrin â'r Bil brys, ac, yn amlwg, yn rhan o'r cynnig i drin y Bil fel Bil brys, byddwn ni'n cyflwyno rhesymau Llywodraeth Cymru dros eisiau gwneud hynny ac amrywiol bethau. Felly, wnaf i ddim eu hailadrodd yma, gan ein bod ni'n eu hamserlennu ar gyfer yr wythnos nesaf, ond mae'r Aelod yn hollol iawn: mae angen inni wneud yn siŵr bod y Cynulliad yn derbyn yr angen i'w drin fel Bil brys, a hefyd egluro sut y dylid amserlennu'r Bil hwnnw. Felly, mae hynny'n fater ar gyfer yr wythnos nesaf.
Nid oeddwn i'n ymwybodol o Fil Ben Lake ar fancio. Mae hynny'n ddiddorol iawn. Byddaf yn gwneud yn siŵr bod Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol ohono. Rydym ni wedi cael llawer o ddadleuon yn y Siambr hon ynghylch mynediad at fancio ac rwy'n rhannu'r holl bryderon a godwyd gan yr Aelod. Mae'n rhaid imi ddweud nad wyf yn credu ei fod yn fater gwledig yn unig. Mae'r holl broblemau hyn yn bodoli yn fy etholaeth i, sy'n drefol iawn, gan gynnwys yr amser y mae'n ei chymryd i gyrraedd banciau, a busnesau sy'n bancio gydag arian parod ac ati, felly byddwn i'n hapus iawn i siarad ag Ysgrifennydd y Cabinet am yr hyn y gallem ni ei wneud i edrych ar y Bil hwnnw ac unrhyw rai o'r pethau y gallem ni fwrw ymlaen â nhw yma yn y Cynulliad.
Last week, I had the opportunity to talk to a lot of university professors and lecturers who are on strike at Cardiff University, which really closed down the university for the last two days of last week. And it's unsurprising really, given that the university's superannuation scheme has been torn up and teaching staff are expecting to see the biggest pay cut they've ever had in their history, because instead of having a pension scheme based on what they pay in, and therefore what they get out, when they retire, they've been told that their pension will be reliant on the vagaries of the stock market. So, it's unsurprising that university staff across 64 universities in the UK are really concerned about this latest watering down of their terms and conditions and the casualisation of much of the workforce in our universities.
Given the importance of universities for the future economy of Wales, our future leaders, our future inventors, our future entrepreneurs, is it possible to ask for a statement from the Cabinet Secretary for Education about what, if anything, the Welsh Government can do to ensure that Universities UK gets back around the negotiating table with the unions, given that if the strike goes on for beyond this four weeks, it could actually have an impact on students' ability to sit their exams, so it's extremely serious?
Yr wythnos diwethaf, cefais y cyfle i siarad â llawer o athrawon a darlithwyr prifysgol sydd ar streic ym Mhrifysgol Caerdydd, a gaeodd y Brifysgol mewn gwirionedd ddau ddiwrnod olaf yr wythnos diwethaf. Ac nid yw'n syndod mewn gwirionedd, o ystyried bod cynllun pensiwn y Brifysgol wedi cael ei ddryllio a bod staff addysgu yn disgwyl gweld y toriadau cyflog mwyaf a gawsant erioed yn eu hanes, oherwydd yn hytrach na chael cynllun pensiwn yn seiliedig ar yr hyn y maen nwy'n ei dalu i mewn, ac felly yr hyn a fyddan nhw'n ei gael allan, pan fyddan nhw'n ymddeol, dywedwyd wrthyn nhw y bydd eu pensiwn yn ddibynnol ar fympwyon y farchnad stoc. Felly, nid yw'n syndod bod staff prifysgolion ar draws 64 o brifysgolion yn y DU yn wirioneddol bryderus am y gwanhau diweddaraf hwn o ran eu telerau ac amodau a'r tueddiad cynyddol i gyflogi'r gweithlu yn ein prifysgolion mewn swyddi dros dro.
O ystyried pwysigrwydd prifysgolion i ddyfodol economi Cymru, ein harweinwyr yn y dyfodol, ein dyfeiswyr yn y dyfodol, ein hentrepreneuriaid yn y dyfodol, a yw'n bosibl gofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg am beth, os unrhyw beth, y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod Universities UK yn dod yn ôl at y bwrdd i drafod â'r undebau, gan gofio pe byddai'r streic yn para'n hwy na'r pedair wythnos hyn, gallai mewn gwirionedd effeithio ar allu myfyrwyr i sefyll eu harholiadau, felly mae'n hynod o ddifrifol?
Yes, that's a very serious and important point. We'd very much like to see the university employers and unions negotiating a settlement to this dispute if at all possible. The Welsh Government has made it clear that if needed we're prepared to facilitate that process in Wales, and whatever it takes. The Cabinet Secretary for Education is meeting union leaders and representatives of Universities Wales this week, and I'm sure she'll provide an update during her Assembly questions next week on how that goes.
Higher education institutions are autonomous bodies responsible for all employment matters, and unfortunately, as such, neither the Welsh Ministers nor the Higher Education Funding Council for Wales can play any formal role in what are UK-wide negotiations. But we're continuing to monitor the situation, and any future negotiations that may occur, both on the staff and on the students, and we're very concerned to limit the impacts that affect the reputation or future sustainability of the sector in Wales. The greatest concerns is, of course, the impact on students, but the staff are also a concern for us. So, our fervent hope is that they can get back around the negotiating table as soon as possible and bring a very damaging dispute to an end.
Ydy, mae hynny'n bwynt pwysig a difrifol iawn. Rydym ni'n awyddus iawn i weld y cyflogwyr prifysgol a'r undebau yn dod i setliad o ran yr anghydfod hwn os yw hynny'n bosibl o gwbl. Mae Llywodraeth Cymru wedi'i gwneud yn glir, ein bod yn barod, os oes angen, i hwyluso'r broses honno yng Nghymru, a gwneud beth bynnag a fydd ei angen. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn cyfarfod ag arweinwyr yr undebau a chynrychiolwyr prifysgolion Cymru yr wythnos hon, ac rwy'n siŵr y bydd hi'n rhoi'r diweddariad i ni yn ystod ei chwestiynau Cynulliad yr wythnos nesaf ar sut y mae hynny'n datblygu.
Mae sefydliadau addysg uwch yn gyrff annibynnol sy'n gyfrifol am yr holl faterion cyflogaeth, ac yn anffodus, fel y cyfryw, ni all Gweinidogion Cymru na Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru chwarae unrhyw ran ffurfiol yn yr hyn sy'n drafodaethau ar lefel y DU gyfan. Ond rydym ni'n parhau i fonitro'r sefyllfa, ac unrhyw drafodaethau a allai ddigwydd yn y dyfodol, o ran y staff a'r myfyrwyr, ac rydym ni'n awyddus iawn i liniaru'r effeithiau sy'n dylanwadu ar enw da neu gynaliadwyedd y sector yng Nghymru yn y dyfodol. Y pryder mwyaf, wrth gwrs, yw'r effaith ar fyfyrwyr, ond rydym ni hefyd yn poeni am y staff. Felly, ein gobaith mawr yw y gallant ddychwelyd at y bwrdd trafod cyn gynted â phosibl a rhoi terfyn ar anghydfod niweidiol iawn.
Leader of the house, may I ask for a statement from the Welsh Government on financial support for apprentices in Wales? The Economy, Infrastructure and Skills Committee has reported that there is substantial evidence that financial barriers are discouraging, and in some cases are preventing young people from taking up apprenticeships across Wales. The committee has called for the Welsh Government to establish a universal grant to cover living costs for apprentices, and a hardship fund for those on the lowest pay levels, or to provide concessionary bus or rail cards. Could we please have a statement on this important issue?
Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar gymorth ariannol i brentisiaid yng Nghymru? Mae'r Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau wedi adrodd bod tystiolaeth sylweddol i ddangos bod rhwystrau ariannol yn ddatgymhelliad, ac mewn rhai achosion yn atal pobl ifanc rhag manteisio ar brentisiaethau ledled Cymru. Mae'r Pwyllgor wedi galw ar Lywodraeth Cymru i sefydlu grant cyffredinol i dalu am gostau byw prentisiaid, ynghyd â chronfa galedi ar gyfer y rhai hynny ar y lefelau cyflog isaf, neu i ddarparu cardiau bws neu drên rhatach. A gawn ni ddatganiad os gwelwch yn dda ar y mater pwysig hwn?
The Member's quite right—apprenticeships in Wales are a very important issue. But I have to point out at this point that one of the biggest issues is the minimum wage regulations that the UK Government impose on apprenticeships, which are very low indeed, and which are a matter of some concern. We are looking to see what we can do to support vocational forms of education through grant schemes, and others, and I'm sure in due course the Minister will bring a paper forward on what can be further done. But there is a big problem around expecting that apprentices are able to live at home with family and don't need to earn even the minimum wage, which we need to address in the UK as a whole in order to be able to maintain our apprenticeships system, even remotely in the situation it is in at the moment.
Mae'r Aelod yn iawn—mae prentisiaethau yng Nghymru yn fater pwysig iawn. Ond mae'n rhaid imi ddweud ar hyn o bryd mai un o'r problemau mwyaf yw rheoliadau'r isafswm cyflog y mae Llywodraeth y DU yn eu gosod ar brentisiaethau, sy'n isel iawn yn wir, ac sy'n fater o gryn bryder. Rydym ni'n edrych i weld beth y gallwn ni ei wneud i gefnogi addysg alwedigaethol drwy gynlluniau grant, ac eraill, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cyflwyno papur maes o law ar beth arall y gellir ei wneud. Ond mae yna broblem fawr o ran y disgwyliad y gall prentisiaid fyw yn y cartref gyda'r teulu ac nad oes angen iddynt ennill yr isafswm cyflog hyd yn oed, ac mae angen i ni ymdrin â hynny yn y DU yn ei chyfanrwydd er mwyn i ni allu cynnal ein system prentisiaethau fel ag y mae hi ar hyn o bryd, neu unrhyw beth tebyg i'r sefyllfa bresennol.
Leader of the house, can I thank you for your statement in the first instance? And by means of whetting your appetite for tomorrow's questions, can I ask for a progress report on the new roll-out scheme for superfast broadband? I've been consulted in the last couple of weeks by constituents in Llangynwyd, Maesteg, who are stuck with slow broadband. This is affecting their business, their online advertising, payments for goods and service transactions, meaning they are losing customers as the internet drops. So, can I press the leader of the house, with one of her several hats on today, to provide more detail on the process by which different areas will be selected for the new roll-out scheme? And, in particular, when will the superfast broadband get to Llangynwyd? Thank you.
Arweinydd y tŷ, a gaf i ddiolch i chi yn y lle cyntaf am eich datganiad? Ac er mwyn codi archwaeth arnoch ar gyfer cwestiynau yfory, a gaf i ofyn am adroddiad cynnydd ar y cynllun newydd i gyflwyno band eang cyflym iawn? Rwyf wedi bod yn ymgynghori yn ystod yr wythnosau diwethaf ag etholwyr yn Llangynwyd, Maesteg, sydd yn gorfod dioddef band eang araf. Mae hyn yn effeithio ar eu busnesau, eu hysbysebu ar-lein, eu taliadau am nwyddau a thrafodion gwasanaethau, sy'n golygu eu bod yn colli cwsmeriaid wrth i'r rhyngrwyd arafu. Felly, a gaf i roi pwysau ar arweinydd y tŷ, yn rhinwedd un o'i nifer o swyddi heddiw, i ddarparu mwy o fanylion ar y broses o ddewis gwahanol ardaloedd ar gyfer y cynllun cyflwyno newydd? Ac, yn benodol, pa bryd y bydd y band eang cyflym iawn yn dod i Langynwyd? Diolch.
Yes, the Member's quite right, I am answering a series of questions tomorrow—I believe he might be one of them—on this very point. And as soon as we have got full details of the Superfast 2 scheme, I will be announcing it. But just to reiterate my previous point, it will not be a one-size-fits-all, and we are looking to modify it across Wales to suit particular communities. If the Member wants to invite me to a particular community to hear their concerns, and to see whether there's a viable community scheme there, I'd be more than happy to do that.
Ydy, mae'r Aelod yn llygad ei le, rwy'n ateb cyfres o gwestiynau yfory—rwy'n credu y gallai ei gwestiwn ef fod yn un ohonyn nhw—ar yr union bwynt hwn. Cyn gynted â bod gennym ni fanylion llawn cynllun Cyflymu 2, byddaf yn ei gyhoeddi. Ond dim ond i ailadrodd fy mhwynt blaenorol, ni fydd yn gynllun addas i bawb, ac rydym ni'n edrych i'w addasu ledled Cymru i fod yn briodol i gymunedau penodol. Os yw'r Aelod eisiau fy ngwahodd i i gymuned benodol i glywed eu pryderon, ac i weld a oes cynllun cymunedol hyfyw yno, byddaf yn hapus iawn i wneud hynny.
Leader of the house, can I first of all agree with the comments from Jenny Rathbone? As a member of the University and College union, I totally agree with the statement she made and the comments she expressed. It's critical that we address this matter.
Can I ask for two statements from the Welsh Government? The first one's an easy one. The former Cabinet Secretary for communities and regeneration actually instigated an investigation into NSA Afan back at the beginning of last year. I know that process has not been completed, but it would be good to have an update from the current Cabinet Secretary for Local Government and Public Services as to what progress has been made in that inquiry and as to what lessons can be learned from it, because it's important how it now delivers to the communities in Aberafan, because that organisation has been delivering many, many services to many of our vulnerable individuals in that community.
And the second one: can I ask from the Cabinet Secretary for Economy and Transport for a statement on steel? We've heard from the Cabinet Secretary for Finance, obviously, on the work done on the procurement aspect, but we are now two years down the road since the disastrous comments we had that threatened the steel industry in Wales, yet there are still concerns over the future. There's a joint venture scheme—I had the privilege of being able to talk to the chief executive of Tata Steel UK this morning, to discuss some of those aspects, but it's now important that we discuss the Welsh Government's ability to actually continue supporting the steel industry here in Wales. It was agreed, as part of the deal with Plaid Cymru, about £30 million towards Tata. What progress has been made in delivering that commitment? The £60 million has been identified—£30 million loan, £30 million grant. Where are we with that? It's now, I think, important to understand where the Welsh Government is in working forward with the steel industry to ensure we continue to have a thriving steel industry in Wales.
Arweinydd y tŷ, yn gyntaf oll, a gaf i gytuno â sylwadau Jenny Rathbone? Fel aelod o'r Undeb Prifysgolion a Cholegau, rwy'n cytuno'n llwyr â'r datganiad a wnaeth a'r sylwadau a fynegwyd ganddi. Mae'n hollbwysig inni ymdrin â'r mater hwn.
A gaf i ofyn am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru? Mae'r un cyntaf yn hawdd. Dechreuodd cyn-Ysgrifennydd y Cabinet dos gymunedau ac adfywio ymchwiliad i NSA Afan yn gynnar y llynedd. Rwy'n gwybod nad yw'r broses wedi'i chwblhau, ond byddai'n dda cael diweddariad gan Ysgrifennydd y Cabinet presennol dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus ynghylch pa gynnydd a wnaed yn yr ymchwiliad hwnnw ac ynghylch pa wersi sydd i'w dysgu ohono, oherwydd ei bod yn bwysig sut y mae'n cyflawni erbyn hyn ar gyfer cymunedau Aberafan, oherwydd bod y sefydliad hwnnw wedi bod yn darparu llawer iawn o wasanaethau i lawer o'n hunigolion agored i niwed yn y gymuned honno.
A'r ail un: A gaf i ofyn am ddatganiad ar y diwydiant dur gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth? Rydym ni wedi clywed gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, yn amlwg, am y gwaith a wnaed ar yr ochr caffael, ond rydym ni erbyn hyn ddwy flynedd i lawr y ffordd ers y gwnaed y sylwadau trychinebus hynny a fygythiodd y diwydiant dur yng Nghymru, ac eto erys pryderon am y dyfodol. Mae yna gynllun menter ar y cyd—cefais y fraint o allu siarad â Phrif Weithredwr Tata Steel UK y bore yma, i drafod rhai o'r agweddau hynny, ond erbyn hyn mae'n bwysig ein bod yn trafod gallu Llywodraeth Cymru i barhau mewn gwirionedd i gefnogi'r diwydiant dur yma yng Nghymru. Cytunwyd, yn rhan o'r cytundeb â Phlaid Cymru, ar oddeutu £30 miliwn tuag at Tata. Pa gynnydd a wnaethpwyd wrth wireddu'r ymrwymiad hwnnw? Mae'r £60 miliwn wedi ei nodi—benthyciad o £30 miliwn, grant o £30 miliwn. Ble ydym ni ar hynny? Mae'n bwysig nawr, rwy'n credu, deall lle mae Llywodraeth Cymru o ran gweithio gyda'r diwydiant dur i sicrhau bod gennym ni ddiwydiant dur sy'n dal i ffynnu yng Nghymru.
David Rees makes two very important points, as always. I believe the NSA matter is still a matter for the Cabinet Secretary for Finance, and he's indicating his willingness to keep you informed as the matter progresses.
In terms of steel, of course that's an issue that affects almost every community in Wales, and continues to do so. It's a very important point. I'm sure the Cabinet Secretary will be looking to update the whole Assembly as to where we are with the steel industry in Wales, as part of his ongoing plans to keep the Assembly informed, and I'll make sure—. Well, he's here, and he's nodding happily at me, so I'm sure that he'll be doing that in due course.
Mae David Rees yn gwneud dau bwynt pwysig iawn, yn ôl ei arfer. Rwy'n credu bod y mater NSA yn fater i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid o hyd, ac mae'n nodi ei barodrwydd i sicrhau eich bod yn cael y newyddion diweddaraf wrth i'r mater fynd yn ei flaen.
O ran dur, mae hynny wrth gwrs yn fater sy'n effeithio ar bron pob cymuned yng Nghymru, ac yn parhau i wneud hynny. Mae'n bwynt pwysig iawn. Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ceisio rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad cyfan ynghylch lle yr ydym arni gyda'r diwydiant dur yng Nghymru, yn rhan o'i gynlluniau parhaus i hysbysu'r Cynulliad yn rheolaidd, a byddaf yn gwneud yn siŵr—. Wel, mae ef yma, ac mae'n nodio'n hapus ataf i, felly rwy'n siŵr y bydd yn gwneud hynny maes o law.
In November, the Minister for Children and Social Care announced the setting up of a ministerial advisory group to steer delivery of cross-Government support for carers, with a supporting sum of about £95,000 for the project that would deliver a sort of national approach, if you like. That was three months ago, and I'm wondering if I could ask for an update on that, particularly covering the areas of how the group will be chosen, and when they will begin work.
Ym mis Tachwedd, cyhoeddodd y Gweinidog Plant Gofal Cymdeithasol a Phlant y bydd grŵp cynghori'r Gweinidog yn cael ei sefydlu i lywio cymorth traws-lywodraethol ar gyfer gofalwyr, gyda swm cynorthwyol o tua £95,000 ar gyfer y prosiect a fyddai'n cynnig rhyw fath o ddull cenedlaethol, os mynnwch. Roedd hynny dri mis yn ôl, ac rwy'n meddwl tybed a gaf i ofyn am ddiweddariad ar hynny, yn enwedig o ran sut caiff aelodau'r grŵp eu dethol, a phryd y byddant yn dechrau ar y gwaith.
The Cabinet Secretary is indicating he's happy to write to you and keep you informed.
Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn nodi ei fod yn hapus i ysgrifennu atoch a rhoi'r newyddion diweddaraf i chi.
Okay. Lovely, thank you.
Iawn. Hyfryd, diolch i chi.
Further to the comments made previously about the industrial action by the University and College Union regarding the universities' superannuation scheme, which, as we've heard, will leave lecturers' pensions to the whims of the stock market, but according to First Actuarial as well will leave the average lecturer with £200,000 less in pension income, can I say that Plaid Cymru supports the UCU strikes and we certainly support their calls on Universities UK to come up with a better offer? I'm not content with just asking the Government to make a statement. Can I ask: will this Welsh Labour-led Government unequivocally support the UCU strike so that we can all pull together in putting pressure on Universities UK to come up with a better and a fairer deal on their pensions?
Yn dilyn y sylwadau a wnaed yn flaenorol am y gweithredu diwydiannol gan yr Undeb Prifysgolion a Cholegau ynghylch cynllun pensiwn y prifysgolion, a fydd, fel rydym ni wedi clywed, yn golygu bod pensiynau darlithwyr yn ddibynnol ar fympwyon y farchnad stoc, ond yn ôl First Actuarial bydd hefyd yn gadael darlithydd cyffredin â £200,000 yn llai o incwm pensiwn. A gaf i ddweud bod Plaid Cymru yn cefnogi streiciau'r UCU a'n bod ni'n sicr yn cefnogi eu galwadau ar brifysgolion yn y DU i lunio cynnig gwell? Nid wyf yn fodlon gwneud dim ond gofyn i'r Llywodraeth wneud datganiad. A gaf i ofyn: a fydd y Llywodraeth hon a arweinir gan Blaid Lafur Cymru yn cefnogi streic UCU yn ddigamsyniol fel y gallwn ni i gyd dynnu at ein gilydd a rhoi pwysau ar Universities UK i gynnig bargen well a thecach ar eu pensiynau?
Yes, I think a lot of us have a lot of sympathy with the UCU employees. I understand that the talks broke down on the casting vote of the chair. So, it was hardly a good discussion even at that point. I think we take the firm view that we need to get them back into the negotiating arrangements, to get the vice-chancellors to come to that table with an open mind and to get the very best deal for UCU colleagues that can be got, because it's quite clear that they are the absolute pivot of the world-class universities that we have in Wales and throughout the UK and they clearly ought to be remunerated accordingly.
Ie, rwy'n credu bod llawer ohonom ni'n cydymdeimlo â chyflogeion UCU. Rwyf ar ddeall bod y trafodaethau wedi eu methu oherwydd pleidlais fwrw'r Cadeirydd. Felly, prin y bu hi'n drafodaeth dda hyd yn oed ar y pwynt hwnnw. Rwy'n credu ein bod ni o'r farn gadarn bod angen inni eu tynnu yn ôl i'r trefniadau negodi, i wneud i'r is-gangellorion ddod at y bwrdd hwnnw â meddwl agored ac i sicrhau'r fargen orau bosibl i gydweithwyr UCU, oherwydd mae'n gwbl amlwg eu bod nhw'n allweddol i'r prifysgolion o'r radd flaenaf sydd gennym ni yng Nghymru a ledled y DU, ac mae'n amlwg y dylen nhw gael eu talu yn unol â hynny.
Could I ask for a statement on the rising levels of congestion and pollution on the A470, particularly in the Taff Ely area? You'll be aware of the recent reports that actually identify the A470 as the most congested road in Wales, with a travel time of seven miles per hour at peak traffic times. Also, in conjunction with the level of pollution, of course, you'll be aware of the recent judgment that relates to the UK but also has an impact in Wales. And this is a matter that clearly relates also to the issue of the importance of the metro in getting vehicles off our roads but also perhaps in balancing the debate on the importance of dealing with traffic issues and the promotion of the metro as a priority.
A gaf i ofyn am ddatganiad ar y lefelau cynyddol o dagfeydd a llygredd ar yr A470, yn enwedig yn ardal Taf Elái? Byddwch yn ymwybodol o adroddiadau diweddar sy'n nodi mai'r A470 yw'r ffordd sy'n dioddef y tagfeydd gwaethaf yng Nghymru, gydag amser teithio o saith milltir yr awr yn ystod oriau brig y traffig. Hefyd, ynghyd â lefel y llygredd, wrth gwrs, byddwch yn ymwybodol o'r dyfarniad diweddar yn ymwneud â'r DU ond sydd hefyd yn cael effaith ar Gymru. Ac mae hwn yn fater sy'n amlwg yn ymwneud hefyd â phwysigrwydd y metro wrth gael cerbydau oddi ar ein ffyrdd ond hefyd efallai wrth gydbwyso'r ddadl ar bwysigrwydd ymdrin â materion traffig a hyrwyddo'r metro fel blaenoriaeth.
The Member makes an important point. Air quality is a very important matter throughout Wales. We've recently announced the clean air plan for Wales and that will include a clean air zone framework to ensure the consistent and effective implementation of clean air zones by local authorities, improvements to local authority reporting and the establishment of a national air quality assessment monitoring centre for Wales. Air quality is a lot more than just traffic pollution. There are lots of other pollutants in our atmosphere that the clean air plan for Wales will be taking into account and that, of course, includes whole new sections on builds and transport modal shifts and a number of other issues, which the Member highlights and which will be very important as we go forward.
Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig. Mae ansawdd aer yn fater pwysig iawn ledled Cymru. Yn ddiweddar, rydym ni wedi cyhoeddi'r cynllun aer glân ar gyfer Cymru a fydd yn cynnwys fframwaith i sicrhau gweithrediad cyson ac effeithiol o barthau aer glân gan awdurdodau lleol, gwelliannau i adroddiadau gan awdurdodau lleol, yn ogystal â sefydlu canolfan monitro genedlaethol ar gyfer asesu ansawdd yr aer yng Nghymru. Mae ansawdd aer yn ymwneud â llawer mwy na dim ond llygredd traffig. Mae llawer o lygryddion eraill yn ein hawyrgylch y bydd y cynllun aer glân ar gyfer Cymru yn eu hystyried ac mae hynny wrth gwrs yn cynnwys adrannau cwbl newydd ar adeiladu a symudiadau moddol o ran trafnidiaeth a nifer o faterion eraill, y mae'r Aelod yn tynnu sylw atyn nhw ac a fydd yn bwysig iawn wrth inni fynd yn ein blaenau.
I'm looking for a statement from the Government on St David's Day, which is coming up this Thursday, and what I think should be happening is that all Assembly employees and all Government employees should be given the day off. I'm giving my staff the day off, so I'm just wondering what the Government makes of that and whether you will make an effort next year.
Rwy'n ceisio datganiad gan y Llywodraeth ar Ddydd Gŵyl Dewi, ddydd Iau, a'r hyn a ddylai ddigwydd yn fy marn i yw y dylai holl staff y Cynulliad a holl weithwyr y Llywodraeth gael diwrnod o wyliau. Rwy'n rhoi diwrnod o wyliau i fy staff i, felly tybed beth y mae'r Llywodraeth yn ei feddwl am hynny ac a fyddwch yn gwneud ymdrech y flwyddyn nesaf.
Well, I don't think we have any plans at all to make St David's Day a national public holiday, but the First Minister, when he returns from his St David's Day travels, I'm sure will be updating the Assembly on what he's managed to achieve over this St David's Day week.
Wel, nid wyf yn credu bod gennym ni unrhyw gynlluniau o gwbl i wneud Dydd Gŵyl Dewi yn ŵyl gyhoeddus genedlaethol, ond rwy'n siŵr y bydd y Prif Weinidog, pan fydd yn dychwelyd o'i daith Dydd Gŵyl Dewi, yn diweddaru'r Cynulliad ar beth y mae wedi llwyddo i gyflawni yn ystod wythnos dydd Gŵyl Dewi.
Leader of the house, you'll be aware that we're at the start of Fairtrade Fortnight and will you join me in congratulating all those who won awards at the Wales for Africa ceremony recently at the National Museum, including Barry Town Council fair trade group and also the Dinas Powys fair trade group? They were highly commended, the Dinas Powys group, in both the communications and shoestring budget categories, and in fact, in their statement they said that they were able to link up with different parts of their community, always looking at ways to engage with people on fair trade issues and increasing the number of fair trade products in local shops. So, that was my first question.
My second question is: can I also welcome the dignity and respect statement, which was issued by the Llywydd, by all the leaders and Jayne Bryant, as Chair of the Standards of Conduct Committee, on 16 February? I'm glad that there'll be engagement with stakeholders. Can you clarify who they will be and how that engagement will take place, and also update us on when we're likely to have a cross-party motion and vote on the statement here in the Senedd?
Arweinydd y tŷ, byddwch yn ymwybodol ein bod ar ddechrau Pythefnos Masnach Deg, ac a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch y rhai a enillodd wobrau yn seremoni Cymru o Blaid Affrica yn ddiweddar yn yr Amgueddfa Genedlaethol, gan gynnwys grŵp masnach deg Cyngor Tref y Barri a hefyd grŵp masnach deg Dinas Powys? Cawsant eu canmol, grŵp Dinas Powys, yn y categorïau cyfathrebu a chyllideb fach, ac yn wir, fe wnaethant ddweud yn eu datganiad eu bod wedi gallu cysylltu â gwahanol rannau o'u cymuned, gan chwilio bob amser am ffyrdd i ymgysylltu â phobl ar faterion masnach deg a chynyddu nifer y nwyddau masnach deg mewn siopau lleol. Felly, dyna oedd fy nghwestiwn cyntaf.
Fy ail gwestiwn yw: a gaf i hefyd groesawu'r datganiad o ran urddas a pharch, a gyhoeddwyd gan y Llywydd, gan yr holl arweinwyr a Jayne Bryant, fel Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, ar 16 Chwefror? Rwy'n falch y bydd yna ymgysylltu â rhanddeiliaid. A wnewch chi egluro pwy fydd y rhanddeiliaid hyn a sut y bydd yr ymgysylltiad hwnnw'n digwydd, a hefyd a wnewch chi roi diweddariad inni o ran pryd y mae'n debygol o gael cynnig trawsbleidiol a phleidlais ar y datganiad, yma yn y Senedd?
Yes, taking those in reverse order—both very important points—I believe that the Chair of the Standards of Conduct Committee is going to be making a statement next week in the Assembly that will take us forward, and then we can see what needs to be done as a result of her statement, which will take us all up to where we are in terms of that agenda. I'm very much looking forward to hearing what she's got to say on that point.
In terms of fair trade, I'm happy to say that I had a birthday recently, which some of you may not know, on account of my youthful looks, and I received a large number of fair-trade items, which I was delighted by, one of which was a goat, which I believe resides somewhere in Africa, and which I am to receive updates on. So, I was very delighted with that. It's a hugely important agenda, actually, for Wales, and the import of fair-trade goods is one of the main issues for us as we support developing nations across the world by what we are able to use in terms of consumer power. So, I very much support that agenda and I very much welcome the initiative.
Ie, gan roi sylw i'r rheini gan ddechrau gyda'r olaf a gweithio'n ôl—mae'r ddau bwynt yn rhai pwysig iawn— rwy'n credu y bydd Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad yn gwneud datganiad yr wythnos nesaf yn y Cynulliad a fydd yn mynd â ni gam ymlaen, ac wedyn fe allwn ni weld beth sydd angen ei wneud yn sgil datganiad, a fydd yn fodd o'n diweddaru ni o ran yr agenda honno. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at glywed beth sydd ganddi i'w ddweud ynglŷn â'r pwynt hwnnw.
O ran masnach deg, rwy'n hapus i ddweud fy mod wedi cael fy mhen-blwydd yn ddiweddar, na fydd yn wybyddus i rai ohonoch chi efallai oherwydd fy mod yn edrych yn ifanc, a derbyniais nifer fawr o eitemau masnach deg, yr oeddwn yn falch iawn ohonyn nhw. Un o'r rhain oedd gafr, sy'n byw rwy'n credu rywle yn Affrica, ac y byddaf yn cael y newyddion diweddaraf yn ei gylch. Felly, roeddwn yn falch iawn â hynny. Mae'n agenda bwysig dros ben, mewn gwirionedd, ar gyfer Cymru, ac mae mewnforio nwyddau masnach deg yn un o'r prif faterion i ni wrth inni gefnogi gwledydd sy'n datblygu ar draws y byd drwy gyfrwng yr hyn yr ydym ni'n gallu ei ddefnyddio o ran grym defnyddwyr. Felly, rwy'n cefnogi'r agenda honno, ac rwy'n croesawu'r fenter yn fawr.
Ac yn olaf, David Melding.
And finally, David Melding.
Diolch, Llywydd. Leader of the house, can I ask for a statement on the progress that is being made with the cladding safety tests in high residential buildings in Wales? You may know that, last week, a report to the south Wales fire and rescue authority stated that a hotel and a block of flats in Cardiff had not met, I quote, 'combustibility requirements'. This now brings the total of failed cladding test buildings to 12 since the fatal fire at Grenfell. I'm particularly concerned about the assessment of risk in the private sector, and I think a statement is appropriate because this is a difficult area for the Government, I realise, in terms of your reach in that area. But I do think we should have a statement of progress.
Diolch, Llywydd. Arweinydd y Tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad ynglŷn â'r cynnydd sy'n cael ei wneud gyda'r profion diogelwch cladin mewn adeiladau preswyl uchel yng Nghymru? Efallai eich bod yn gwybod, yr wythnos diwethaf dywedodd adroddiad a gyflwynwyd i awdurdod tân ac achub de Cymru nad oedd gwesty a bloc o fflatiau yng Nghaerdydd wedi bodloni, ac rwy'n dyfynnu, 'gofynion hylosgedd'. Golyga hyn fod cyfanswm o 12 adeilad bellach wedi methu'r prawf cladin ers y tân angheuol yn Grenfell. Rwy'n arbennig o bryderus ynghylch asesu risg yn y sector preifat, ac rwy'n credu y byddai datganiad yn briodol oherwydd mae hwn yn faes anodd i'r Llywodraeth, rwy'n sylweddoli, o ran eich dylanwad yn y maes hwnnw. Ond rwyf yn credu y dylem ni gael datganiad ynglŷn â chynnydd.
Yes, the Minister's here listening to your very important point, and she's indicating that she's happy to make a statement updating us as to where we are with that important agenda.
Ydy, mae'r Gweinidog yma yn gwrando ar eich pwynt pwysig iawn, ac mae hi'n nodi ei bod hi'n hapus i wneud datganiad yn ein diweddaru ynglŷn â lle'r ydym ni arni o ran yr agenda bwysig honno.
Diolch i arweinydd y tŷ.
Thank you, leader of the house.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid ar gyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r Undeb Ewropeaidd) ar 22 Chwefror 2018, ac rydw i'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet i wneud ei ddatganiad—Mark Drakeford.
The next item, therefore, is the statement by the Cabinet Secretary for Finance on the Joint Ministerial Committee (EU Negotiations) meeting on 22 February 2018, and I call on the Cabinet Secretary to make his statement—Mark Drakeford.
Llywydd, thank you for the opportunity to make a statement on the latest meeting of the Joint Ministerial Committee (European Union Negotiations)—the JMC(EN)—which was held in London on Thursday last, 22 February.
The JMC was chaired by the Chancellor of the Duchy of Lancaster, David Lidington, and was attended by the Secretary of State for Exiting the European Union, David Davis, and the Secretaries of State for Wales, Scotland and Northern Ireland, as well as Michael Russell, the Scottish Government’s Minister for UK Negotiations on Scotland’s Place in Europe, and myself. Northern Ireland was represented by civil servants, following the failure of the latest attempt to put a new Executive in place.
The meeting was constructive. It took place just ahead of the UK Cabinet committee meeting at Chequers intended to provide greater clarity about the Government’s positioning on the long-term relationship between the UK and the EU-27. Both Mike Russell and I gave clear and unequivocal presentations of our well-established priorities, stressing the importance of putting the needs of the economy at the head of that priority list and ensuring the rapid agreement of a transition phase, a step which, together with Plaid Cymru, the Welsh Government called for formally as long ago as January 2017. I also emphasised the importance of clear commitment from the UK Government to the engagement of the devolved administrations in the second-phase negotiations, particularly where these concerned devolved policy areas. I am glad to be able to report that the UK Government made a commitment to bring forward proposals in this regard for consideration at a March meeting of the JMC.
Llywydd, there was considerable speculation in advance of the meeting about progress on the European Union (Withdrawal) Bill currently before the House of Lords. As Members here know, the UK Government has given commitments to both Houses of Parliament that it will work with the devolved administrations to bring forward amendments that might enable both the Scottish Parliament and the National Assembly to give legislative consent to the withdrawal Bill.
While intensive work at official level has been under way for a number of weeks, we were disappointed that the UK Government was only able to put a proposal on the table very shortly before the Thursday meeting. This meant that we were not able to have the full and meaningful discussion of the proposals that the importance of this matter merited.
Nevertheless, all three Governments agreed that they shared the objective of reaching an agreement on these issues, and while the UK proposals fall some way short of what would be acceptable to either ourselves or to the Scottish Government, we agreed that they provide a basis for further discussion at political level in the very near future.
Mr Lidington sketched out in his speech yesterday some of the thinking behind the UK Government’s new proposal. I would like to acknowledge that the UK Government does appear to have moved some distance from its original position, particularly on clause 11. That original position was wholly unacceptable to the Welsh Government and, I believe, to the majority in this Assembly. However, as the First Minister said yesterday, we now need further progress that goes beyond warm words and which makes agreement possible. I remain hopeful that such an agreement can be reached and I will, of course, update Members as developments happen.
This is, Llywydd, also highly relevant to the fact that, as is now known, we have today also taken steps towards the introduction of our own continuity legislation. One of the reasons why there has been such frustration at the slow pace with which the UK Government has taken forward discussions on amending the EU withdrawal Bill is the implications of this slow progress on our own plans. We have been absolutely clear, and remain completely clear, that our preference is for a workable UK-level Bill. But, as is well known, and with strong support across this Chamber, very regularly articulated, for example, by Steffan Lewis, we have been working hard on a fallback option, both to provide legal continuity of EU legislation about devolved matters in Wales, and to safeguard devolution. We have come to the point where we cannot delay any longer if this legislation, even as an emergency Bill, is to have a reasonable opportunity of getting onto the statute book in time for us to be able to take the steps necessary to secure legislative continuity.
Our Bill, the law derived from the European Union (Wales) Bill, remains a fallback, fail-safe option. But it is, we believe, a robust, considered piece of legislation, which will do the job required if our preferred way forward—a withdrawal Bill that respects the devolution settlement—is denied to us by the UK Government. I continue, Llywydd, to hope, that the discussions at next week’s JMC will lead to a successful outcome, one that enables us to recommend that the National Assembly gives its legislative consent to the EU withdrawal Bill while it is still before Parliament. If we succeed in that endeavour, we will not hesitate to withdraw the Bill we will present here.
In summary, Llywydd, in the whole Brexit discussions, the Welsh Government remains firmly focused on the best outcomes for Wales. As we leave the European Union, the needs of jobs and our economy must come first. That process cannot and must not be used as an excuse to row back the boundaries of devolution within the United Kingdom, and the powers of this National Assembly, as confirmed in two referendums of the Welsh people, must be respected and protected. Our efforts remain constructively but unremittingly focused on achieving those ends.
Llywydd, diolch ichi am y cyfle i wneud datganiad ynglŷn â chyfarfod diweddaraf y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r Undeb Ewropeaidd)—a gynhaliwyd yn Llundain ddydd Iau diwethaf, 22 Chwefror.
Cafodd y Cydbwyllgor ei gadeirio gan Ganghellor Dugiaeth Caerhirfryn, David Lidington, ac yno hefyd roedd yr Ysgrifennydd Gwladol ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd, David Davis, ac Ysgrifenyddion Gwladol Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon, yn ogystal â Michael Russell, Gweinidog Llywodraeth yr Alban ar gyfer Negodiadau'r Deyrnas Unedig ynglŷn â lle yr Alban yn Ewrop, a minnau. Cynrychiolwyd Gogledd Iwerddon gan weision sifil, yn dilyn methiant yr ymgais ddiweddaraf i sefydlu Llywodraeth newydd.
Roedd y cyfarfod yn adeiladol. Digwyddodd ychydig cyn cyfarfod pwyllgor Cabinet y DU yn Chequers a oedd â'r bwriad o roi mwy o eglurder ar safbwynt y Llywodraeth ynglŷn â'r berthynas hirdymor rhwng y DU a 27 aelod yr Undeb Ewropeaidd. Fe wnaeth Mike Russell a minnau roi cyflwyniadau clir a diamwys ynglŷn â'n blaenoriaethau hirsefydlog, gan bwysleisio pwysigrwydd sicrhau bod anghenion yr economi ar frig y rhestr flaenoriaeth honno a sicrhau cytundeb cyflym ynglŷn â chyfnod pontio, cam y galwodd Llywodraeth Cymru amdano yn ffurfiol, ynghyd â Phlaid Cymru, mor bell yn ôl â mis Ionawr 2017. Pwysleisiais hefyd bwysigrwydd ymrwymiad clir gan Lywodraeth y DU i gynnwys y llywodraethau datganoledig yn ail gam y broses negodi, yn enwedig lle'r oedd y rhain yn ymwneud â meysydd polisi datganoledig. Rwy'n falch o allu dweud yr ymrwymodd Llywodraeth y DU i gyflwyno cynigion yn hyn o beth i'w hystyried yng nghyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ym mis Mawrth.
Llywydd, bu cryn ddyfalu cyn y cyfarfod ynglŷn â chynnydd Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) sydd gerbron Tŷ'r Arglwyddi ar hyn o bryd. Fel y gŵyr yr Aelodau yma, mae Llywodraeth y DU wedi addo i'r ddau Senedd-dy y bydd yn gweithio gyda'r llywodraethau datganoledig i gyflwyno gwelliannau a allai alluogi Senedd yr Alban a'r Cynulliad Cenedlaethol i roi cysyniad deddfwriaethol i'r Bil ymadael.
Er y bu gwaith trylwyr ar y gweill ar lefel swyddogol ers rhai wythnosau, roeddem ni'n siomedig na allai Llywodraeth y DU gyflwyno cynnig dim ond yn fuan iawn cyn y cyfarfod ddydd Iau. Roedd hyn yn golygu nad oeddem wedi gallu trafod y cynigion yn llawn ac yn ystyrlon mewn modd yr oedd pwysigrwydd y mater hwn yn ei deilyngu.
Serch hynny, cytunodd pob un o'r tair Llywodraeth eu bod yn rhannu'r amcan o ddod i gytundeb ar y materion hyn, ac er bod cynigion y DU yn bur ddiffygiol o'r hyn a fyddai'n dderbyniol i naill ai ni ein hunain neu i Lywodraeth yr Alban, cytunwyd eu bod yn rhoi sail ar gyfer trafodaeth wleidyddol bellach yn y dyfodol agos iawn.
Yn ei araith ddoe rhoddodd Mr Lidington amlinelliad o'r meddylfryd sy'n sail i gynnig newydd Llywodraeth y DU. Hoffwn i gydnabod ei bod yn ymddangos bod Llywodraeth y DU wedi symud cryn bellter oddi wrth ei safbwynt gwreiddiol, yn enwedig ar gymal 11. Roedd y safbwynt gwreiddiol hwnnw yn gwbl annerbyniol i Lywodraeth Cymru, a chredaf, i'r mwyafrif yn y Cynulliad hwn. Fodd bynnag, fel y dywedodd y Prif Weinidog ddoe, bellach mae angen inni wneud cynnydd sy'n mynd y tu hwnt i eiriau teg ac sy'n gwneud cytundeb yn bosib. Rwy'n dal yn obeithiol y gellir dod i gytundeb o'r fath a byddaf, wrth gwrs, yn diweddaru'r Aelodau wrth i bethau ddatblygu.
Mae hyn hefyd, Llywydd, yn berthnasol iawn i'r ffaith, fel sy'n hysbys bellach, ein bod ni heddiw hefyd wedi cymryd camau tuag at gyflwyno deddfwriaeth barhad ein hunain. Un o'r rhesymau pam y bu'r fath rwystredigaeth gyda pha mor araf y bu Llywodraeth y DU yn meithrin trafodaethau ar ddiwygio Bil ymadael yr Undeb Ewropeaidd yw goblygiadau'r cynnydd araf hwn ar ein cynlluniau ein hunain. Rydym wedi bod yn gwbl glir, ac yn parhau i fod yn gwbl glir, mai'r hyn fyddai'n well gennym ni fyddai Bil y mae modd gweithio gydag ef ar lefel y DU. Ond, fel sy'n hysbys iawn, ac y mae cefnogaeth gref iddo ledled y Siambr hon, ac y traethir yn ei gylch yn rheolaidd iawn, er enghraifft, gan Steffan Lewis, rydym wedi gweithio'n galed ar ddewis wrth gefn, i ddarparu parhad cyfreithiol i ddeddfwriaeth yr Undeb Ewropeaidd ynghylch materion datganoledig yng Nghymru, ac i ddiogelu datganoli. Rydym wedi cyrraedd sefyllfa lle na allwn oedi mwyach os yw'r ddeddfwriaeth hon, hyd yn oed ar ffurf Bil brys, yn mynd i gael cyfle rhesymol o gyrraedd y llyfr statud mewn pryd inni allu gwneud yr hyn sy'n angenrheidiol i sicrhau parhad deddfwriaethol.
Mae ein Bil, y gyfraith sy'n deillio o Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cymru), yn parhau i fod yn ddewis wrth gefn, rhag ofn. Ond mae'r Bil, rydym yn credu, yn ddarn cadarn o ddeddfwriaeth y rhoddwyd cryn ystyriaeth iddo, a fydd yn cyflawni'r swyddogaeth os caiff ein dewis ffordd ymlaen—Bil ymadael sy'n parchu'r setliad datganoli—ei gwarafun i ni gan Lywodraeth y DU. Rwy'n dal i obeithio, Llywydd, y bydd y trafodaethau yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yr wythnos nesaf yn arwain at ganlyniad llwyddiannus, un sy'n ein galluogi i argymell bod y Cynulliad Cenedlaethol yn rhoi ei gydsyniad deddfwriaethol i Fil ymadael yr Undeb Ewropeaidd pan fo hwnnw'n dal gerbron y Senedd. Os ydym ni'n llwyddo yn yr ymdrech honno, ni fyddwn yn petruso tynnu'n ôl y Mesur y byddwn yn ei gyflwyno yma.
I grynhoi, Llywydd, yn y trafodaethau Brexit yn eu cyfanrwydd, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ganolbwyntio'n bendant ar sicrhau'r canlyniadau gorau i Gymru. Wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd, rhaid i anghenion swyddi a'n heconomi ddod yn gyntaf. Ni all ac ni ddylid defnyddio'r broses honno yn esgus i gyfyngu ar ddatganoli yn y Deyrnas Unedig, ac mae'n rhaid parchu a diogelu pwerau'r Cynulliad Cenedlaethol hwn, fel y cadarnhawyd mewn dau refferendwm a roddwyd gerbron pobl Cymru. Mae ein hymdrechion yn parhau i ganolbwyntio mewn modd adeiladol ond di-ildio ar gyflawni hynny.
Thank you, finance Secretary, for your statement. The joint communiqué issued by you, by David Lidington for the UK Government, by the Scottish Government, and a senior civil servant from the Northern Ireland administration, following last Thursday's JMC on European negotiations,
'noted the engagement that had taken place between UK Government and Devolved Administration officials since the previous meeting',
and said,
'Engagement would continue with the aim of ensuring the Devolved Administrations were fully involved in developing the UK’s negotiating position, while respecting the UK Government’s role as negotiator.'
That, clearly, applies less to what you've thus far addressed and more to negotiations ongoing between the UK Government and the EU itself. Therefore, I'd be grateful if you could give us a little bit more information about what involvement the Welsh Government has in developing the UK's negotiating position, as articulated in that joint communiqué by you and others.
The same communiqué stated that the JMC discussed the EU withdrawal Bill and the proposal to amend clause 11, as you've addressed, noting that progress had been made but agreement had not yet been reached between the three Governments, or Northern Ireland, on the form of amendments, but discussions on further detail would continue. I welcome your confirmation that there will be a JMC meeting next week, I think you said, and you also referred to a meeting in March. So, perhaps you could just clarify that my understanding is correct.
Could you tell us whether there's also progress on the next JMC(P), i.e. a meeting with the Prime Minister and First Minister, on setting a date for discussions at that level to go ahead, or is it not felt that that's necessary at this stage given the complex position that you and your officials are already engaged in?
Yesterday's speech at Airbus Broughton by David Lidington, who, as you know, chaired the JMC(EN) meetings, said that we must protect the UK internal market whilst respecting devolution. He noted that eight out of 10 goods lorries leaving Wales go to the rest of the UK, highlighting the importance of the UK common market. He said,
'We will build on the future North Wales growth deal by also fostering opportunities between Welsh cities and the rest of the UK,'
which was encouraging. He said that we'll protect the vital common market of the UK, but then said that four different sets of rules
'would only make it more difficult and more expensive for a cheesemaker in Monmouthshire to sell to customers in Bristol or for a cattle farmer in Aberdeenshire to sell their beef in Berwick-upon-Tweed.'
He added, therefore, that his proposal was to amend the Bill before Parliament to make clear that, while frameworks are being agreed, the presumption would now be that powers returning from the EU should sit at a devolved level, and I think that's what this house seeks. He said that Westminster would only be involved where, to protect the UK common market or to meet international obligations, there needed to be a pause to give the Governments time to design and put in place a UK-wide framework. Only yesterday, I note that the President of the British Veterinary Association responded to the UK environment Secretary's proposals in ‘Health and Harmony: The Future for Food, Farming and the Environment in a Green Brexit’, saying that,
'With all eyes on Westminster, we’d urge serious consideration be given to the coordination of agricultural policy across all four regions of the UK as we head towards Brexit.'
So, that's the impasse, I believe: the UK Government position, as articulated by David Lidington yesterday, and the ongoing concerns of the Welsh and Scottish Governments in particular about some devolved matters not passing directly to the devolved Governments. Therefore, can you tell us, specifically, what further movement, beyond the movement that's already occurred, you would like to see, or you need to see, in order to move matters forward in the context of the points you've made and the position outlined by David Lidington yesterday?
Finally, in reference to continuity—[Interruption.] I'm sorry, but this is an important matter; it's not something simply to score points, and I'm trying to avoid point scoring in this context. You state that your preference is for a workable UK-level Bill. You also rightly point out, or refer to, the amendments currently before the House of Lords, and that the UK Government has given commitments to both Houses of Parliament that it will work with the devolved administrations to bring forward amendments that will enable both Scotland and Wales to give consent to the Bill, which is your preferred outcome. Will you, therefore, confirm that it remains the case—I think you've said this—that, ideally, agreement on a withdrawal Bill or, if that fails, amendments through the House of Lords remain your preferred options, but, as you indicate towards the end of your statement today, because of the clock ticking, unless you lay a continuity Bill over the next week, you would miss the Royal Assent opportunity before a UK Bill itself would receive Royal Assent? Thank you.
Diolch i chi, Ysgrifennydd Cyllid, am eich datganiad. Roedd y cyd-hysbysiad a gyhoeddwyd gennych chi, gan David Lidington ar ran Llywodraeth y DU, gan Lywodraeth yr Alban, ac uwch was sifil o weinyddiaeth Gogledd Iwerddon, yn dilyn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ddydd Iau diwethaf ynghylch y negodiadau ynghylch Ewrop,
'yn cydnabod y negodi a fu rhwng Llywodraeth y DU a swyddogion y llywodraethau datganoledig ers y cyfarfod blaenorol',
ac yn dweud
'Byddai trafodaethau'n parhau gyda'r nod o sicrhau bod y llywodraethau datganoledig yn chwarae rhan lawn yn datblygu sefyllfa negodi y DU, gan barchu swyddogaeth Llywodraeth y DU fel negodwr.'
Mae hynny, yn amlwg, yn llai perthnasol i'r hyn yr ydych chi wedi ymdrin ag ef hyd yma a mwy â'r negodiadau sydd ar y gweill rhwng Llywodraeth y DU a'r UE ei hun. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallech roi ychydig mwy o wybodaeth ynglŷn â beth yw rhan Llywodraeth Cymru yn datblygu safbwynt negodi y DU, fel y nodwyd yn y cyd-hysbysiad gennych chi ac eraill.
Dywedodd yr un cyd-hysbysiad fod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion wedi trafod Bil ymadael yr Undeb Ewropeaidd a'r cynnig i ddiwygio cymal 11, fel yr ydych chi wedi ymdrin â nhw, gan nodi y bu cynnydd ond nad oedd y tair Llywodraeth, na Gogledd Iwerddon, wedi cytuno eto ar ffurf y gwelliannau, ond y byddai trafodaethau ar fanylion pellach yn parhau. Rwy'n croesawu eich cadarnhad y bydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn cyfarfod yr wythnos nesaf, rwy'n credu ichi ddweud, ac fe gyfeirioch chi hefyd at gyfarfod ym mis Mawrth. Felly, efallai y gallech gadarnhau fy mod i wedi deall yn gywir.
Allech chi ddweud wrthym a oes cynnydd hefyd ynglŷn â'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion y bydd Prif Weinidog Prydain yn ei gadeirio, h.y. cyfarfod gyda Phrif Weinidog y Deyrnas Unedig a Phrif Weinidog Cymru, o ran pennu dyddiad ar gyfer cynnal trafodaethau ar y lefel honno, neu ai'r teimlad yw nad yw hynny'n angenrheidiol ar hyn o bryd o ystyried y sefyllfa gymhleth yr ydych chi â'ch swyddogion eisoes ynddi?
Yn ei araith ddoe yn Airbus Brychdyn, dywedodd David Lidington, sydd, fel y gwyddoch, yn cadeirio cyfarfodydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE), fod yn rhaid inni amddiffyn marchnad fewnol y DU gan barchu datganoli ar yr un pryd. Nododd fod wyth o bob 10 lori nwyddau sy'n gadael Cymru yn mynd i weddill y DU, gan dynnu sylw at bwysigrwydd y farchnad gyffredin yn y DU. Dywedodd,
'Byddwn yn adeiladu ar fargen twf Gogledd Cymru a fydd yn gweld golau dydd yn y dyfodol drwy feithrin cyfleoedd hefyd rhwng dinasoedd Cymru a gweddill y DU '
ac roedd hynny'n galonogol. Dywedodd y byddwn yn diogelu marchnad gyffredin hanfodol y DU, ond yna dywedodd y byddai pedwar set gwahanol o reolau
'dim ond yn ei gwneud hi'n anoddach ac yn ddrutach i wneuthurwr caws yn sir Fynwy werthu i gwsmeriaid ym Mryste neu i ffermwr gwartheg yn swydd Aberdeen werthu ei gig eidion yn Berwick-upon-Tweed.'
Ychwanegodd, felly, mai ei gynnig oedd newid y Bil sydd gerbron y Senedd i'w gwneud hi'n glir, wrth gytuno ar fframweithiau, mai'r rhagdybiaeth bellach fyddai y dylai'r pwerau sy'n dychwelyd o'r UE fynd at y llywodraethau datganoledig, ac rwy'n credu mai dyna beth mae'r tŷ hwn yn ei geisio. Dywedodd y byddai San Steffan yn ymyrryd dim ond, er mwyn amddiffyn marchnad gyffredin y DU neu i fodloni rhwymedigaethau rhyngwladol, pan fyddai angen saib i roi amser i'r Llywodraethau gynllunio a rhoi fframwaith ar waith a fyddai'n gwasanaethu'r DU gyfan. Dim ond ddoe, sylwaf i Lywydd Cymdeithas Milfeddygon Prydain ymateb i gynigion Ysgrifennydd Amgylchedd y DU yn y ddogfen 'Health and Harmony: The Future for Food, Farming and the Environment in a Green Brexit' gan ddweud,
'Gyda llygaid pawb ar San Steffan, rydym ni'n annog rhoi ystyriaeth wirioneddol i gydgysylltu polisïau amaethyddol ym mhob un o bedwar rhanbarth y DU wrth inni ddynesu tuag at Brexit.'
Felly, dyna'r sefyllfa amhosibl, rwy'n credu: safbwynt Llywodraeth y DU, fel y'i mynegwyd gan David Lidington ddoe, a phryderon parhaus Llywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban yn benodol ynghylch rhai materion datganoledig ddim yn trosglwyddo'n uniongyrchol i'r Llywodraethau datganoledig. Felly, allwch chi ddweud wrthym ni, yn benodol, beth yr hoffech chi, neu sydd arnoch chi angen, ei weld yn digwydd y tu hwnt i'r hyn sydd wedi digwydd eisoes, er mwyn gwneud cynnydd yng nghyd-destun y pwyntiau a wnaethoch chi a'r sefyllfa a amlinellwyd gan David Lidington ddoe?
Yn olaf, o ran parhad—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, ond mae hwn yn fater pwysig; nid yw'n rhywbeth er mwyn sgorio pwyntiau yn unig, ac rwy'n ceisio osgoi sgorio pwyntiau yn y cyd-destun hwn. Rydych chi'n nodi mai'r hyn yr hoffech chi ei weld yn ddelfrydol yw Bil sy'n gweithio'n ymarferol ar lefel y DU. Rydych chi hefyd yn gwbl briodol yn nodi, neu yn cyfeirio at y gwelliannau sydd gerbron Tŷ'r Arglwyddi ar hyn o bryd, a bod Llywodraeth y DU wedi addo i'r ddau Senedd-dy y bydd yn gweithio gyda'r llywodraethau datganoledig i gyflwyno gwelliannau a fydd yn galluogi i'r Alban a Chymru roi cydsyniad i'r Bil, sef eich sefyllfa ddelfrydol chi. A wnewch chi, felly, gadarnhau ei bod hi'n dal yn wir—rwy'n credu mai dyma wnaethoch chi ei ddweud— mai, yn ddelfrydol, cytundeb ar y Bil ymadael neu, os yw hynny'n methu, welliannau drwy Dŷ'r Arglwyddi, yw eich dewisiadau delfrydol o hyd. Ond, fel y nodwch chi tuag at ddiwedd eich datganiad heddiw, oherwydd bod amser yn cerdded, oni fyddwch yn cyflwyno Bil parhad dros yr wythnos nesaf, byddech yn colli'r cyfle i gael Cydsyniad Brenhinol cyn y byddai Bil gan y DU ei hun yn derbyn Cydsyniad Brenhinol? Diolch.
Diolch yn fawr, Llywydd. I'll try to take those questions in order.
Diolch yn fawr, Llywydd. Fe wna i geisio ateb y cwestiynau hynny yn eu trefn.
Mr Isherwood is right that the JMC did discuss devolved administrations' involvement in phase 2 negotiations. We had discussed exactly this point during our meeting in the middle of December, where UK Ministers agreed that there would be the need for a different level of participation in phase 2 discussions, because direct devolved responsibilities will be at stake in them. It was agreed in mid December that officials would work together rapidly—that was the word used, 'rapidly'—to come up with practical proposals for how that might happen. It was particularly disappointing, therefore, to have no paper at last week's JMC that reflected any of that work. I said in my statement and I'll repeat it: I was nevertheless glad that the chair of the JMC, David Lidington, committed to the production of such a paper for a JMC during March.
The second point that the Member asked was about the next meeting on the EU withdrawal Bill specifically. What was agreed at last week's meeting was that there will be a regular JMC during March, in which we will discuss the wide range of matters relevant to leaving the European Union that form the agenda of the JMC, but that there would be a separate political discussion focused entirely on the EU withdrawal Bill and an opportunity for us to be able to respond to the paper that the UK Government did table very late in the day, and which we were therefore not able to discuss with the sort of detailed engagement that we would have preferred.
Is there to be a JMC plenary in March? Well, I hope so. Is it necessary? I certainly think it is. The JMC plenary has now not met since January of 2017, and if this is the mechanism through which the UK is meant to operate together, and the glue that keeps the United Kingdom together, then it really is not satisfactory that the First Ministers and the Prime Minister have not had that opportunity to discuss these matters in that formal setting. There is a date in circulation for such a meeting in the middle of March, but I have seen dates in circulation in January, in February and now in March as well, Llywydd, so I'm afraid we remain in hope rather than complete expectation that it will be delivered.
Turning to the final set of questions that Mark Isherwood raised, he is right to say that the speech by Mr Lidington yesterday did move a step forward in relation to our clause 11 concerns. The UK Government's proposition now is that all those responsibilities that have been at this National Assembly and exercised through the European Union should remain here after Brexit, other than a small number that would be retained centrally while we continue to negotiate framework arrangements so that the UK internal market can continue to operate effectively. What we now need to do is to have a detailed discussion with the UK Government about some of the practical ways in which that would operate, and the key issue at stake remains that of consent. If there are to be a small number of matters retained centrally, who is to decide what those matters should be? Who is to decide for how long they will be retained centrally? Who will decide who will have access to those powers while they are not in the hands of this National Assembly?
We will go to the next meeting with constructive proposals as to how those questions could be resolved, and if they are resolvable, then Mr Isherwood had the sequence of events entirely correct. Our preferred course of action remains an agreed amendment that all three Governments could see put down at the House of Lords, and a Minister could come here and recommend to this National Assembly that legislative consent to the Bill could be provided. If we can't have an agreed amendment, we will continue to pursue the amendments that, jointly with the Scottish Government, we laid in the House of Commons and will re-lay in the House of Lords, and we will work as hard as we can to get those amendments passed. We have, we know, considerable support right across the House of Lords, including cross-bench peers, for our position. If we do not succeed there, then we have to protect the position against the day when this National Assembly would not be prepared to give its legislative consent to the withdrawal Bill. That's why we have to bring our continuity Bill forward as a fail-safe mechanism. The issue of getting it onto the statute book before the withdrawal Bill receives Royal Assent is indeed driving the timetable for bringing it in front of the National Assembly next week.
Mae Mr Isherwood yn gywir yn dweud bod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion wedi trafod rhan y gweinyddiaethau datganoledig yn nhrafodaethau cyfnod 2. Roeddem ni wedi trafod y pwynt hwn yn union yn ystod ein cyfarfod yng nghanol mis Rhagfyr, pan gytunodd Gweinidogion y DU y byddai angen cymryd rhan ar lefel wahanol yn y trafodaethau Cyfnod 2, oherwydd bydd cyfrifoldebau datganoledig uniongyrchol yn y fantol bryd hynny. Cytunwyd ganol mis Rhagfyr y byddai swyddogion yn gweithio gyda'i gilydd yn gyflym —dyna'r gair a ddefnyddiwyd, yn 'gyflym'—i lunio cynigion ymarferol o ran sut y gallai hynny ddigwydd. Roedd hi'n arbennig o siomedig, felly, na chafwyd unrhyw bapur yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yr wythnos diwethaf a oedd yn adlewyrchu unrhyw ran o'r gwaith hwnnw. Dywedais yn fy natganiad, ac fe wna i ei ailadrodd: roeddwn yn falch serch hynny fod Cadeirydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion, David Lidington, wedi addo cynhyrchu Papur o'r fath ar gyfer cyfarfod o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn ystod mis Mawrth.
Roedd yr ail bwynt y gofynnodd yr Aelod ynglŷn â'r cyfarfod nesaf ar gyfer Bil ymadael â'r UE yn benodol. Yr hyn y cytunwyd arno yng nghyfarfod yr wythnos diwethaf oedd y byddai cyfarfod Cyd-bwyllgor Gweinidogion rheolaidd yn ystod mis Mawrth, pan fyddwn yn trafod yr ystod eang o faterion sy'n berthnasol i adael yr Undeb Ewropeaidd sy'n ffurfio agenda'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Hefyd byddai trafodaeth wleidyddol ar wahân a fyddai'n canolbwyntio'n gyfan gwbl ar Fil ymadael yr UE ac yn rhoi cyfle i ni allu ymateb i'r papur y cyflwynodd Llywodraeth y DU yn hwyr iawn yn y dydd, ac na allasom ni ei drafod gyda'r math o sylw manwl y buasem wedi dymuno ei roi iddo.
A fydd cyfarfod llawn o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion ym mis Mawrth? Wel, rwy'n gobeithio hynny. A oes ei angen? Credaf hynny'n sicr. Nid fu cyfarfod llawn o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion ers mis Ionawr 2017 erbyn hyn, ac os mai dyma'r cyfrwng y bwriedir i'r DU gydweithredu drwyddo, a'r glud sy'n cadw'r Deyrnas Unedig at ei gilydd, yna mewn gwirionedd nid yw hi'n foddhaol na fu gan Brif Weinidogion y gwledydd datganoledig a Phrif Weinidog y DU y cyfle hwnnw i drafod y materion hyn yn y sefyllfa ffurfiol honno. Mae dyddiad mewn cylchrediad ar gyfer cyfarfod o'r fath ganol mis Mawrth, ond rwyf wedi gweld dyddiadau yn cylchredeg ym mis Ionawr, ym mis Chwefror a bellach ym mis Mawrth yn ogystal, Llywydd, felly yn anffodus rydym yn dal yn byw mewn gobaith yn hytrach na disgwyl y cyflawnir hynny.
Gan droi at y set olaf o gwestiynau a holodd Mark Isherwood, mae'n gywir i ddweud bod yr araith gan Mr Lidington ddoe yn gam ymlaen o ran ein pryderon am gymal 11. Cynnig Llywodraeth y DU nawr yw y dylai'r holl gyfrifoldebau hynny a fu gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn ac sy'n cael eu harfer drwy'r Undeb Ewropeaidd aros yma ar ôl Brexit, ac eithrio nifer fach a gânt eu cadw yn ganolog wrth inni barhau i negodi trefniadau fframwaith fel y gall y farchnad fewnol yn y DU barhau i weithredu'n effeithiol. Yr hyn y mae angen inni ei wneud yn awr yw cael trafodaeth fanwl gyda Llywodraeth y DU ynghylch rhai o'r ffyrdd ymarferol y byddai hynny'n gweithredu, a'r mater allweddol yn y fantol o hyd yw caniatâd. Os oes nifer fach o faterion i'w cadw'n ganolog, pwy sydd i benderfynu pa faterion fydd y rheini? Pwy sy'n penderfynu pa mor hir y cânt eu cadw'n ganolog? Pwy sydd i benderfynu pwy all arfer y grymoedd hynny pan nad ydyn nhw yn nwylo'r Cynulliad Cenedlaethol hwn?
Byddwn yn mynd i'r cyfarfod nesaf gyda chynigion adeiladol ynghylch sut y gellid datrys y cwestiynau hynny, ac os oes modd eu datrys, yna roedd Mr Isherwood yn hollol gywir o ran trefn y digwyddiadau. Ein dewis ffordd o weithredu o hyd yw gwelliant cytunedig y gallai'r tair Llywodraeth weld ei gyflwyno yn Nhŷ'r Arglwyddi, a gallai Gweinidog ddod yma ac argymell i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn y gellid rhoi cydsyniad deddfwriaethol i'r Bil. Os na allwn ni gytuno ar welliant, byddwn yn parhau i fynd ar drywydd y gwelliannau a gyflwynwyd gennym, ar y cyd â Llywodraeth yr Alban, yn Nhŷ'r Cyffredin ac y byddwn ni yn eu hailgyflwyno yn Nhŷ'r Arglwyddi. Byddwn yn gweithio mor galed ag y gallwn ni i gael cymeradwyaeth i'r gwelliannau hynny. Mae gennym ni, fel y gwyddom, gefnogaeth sylweddol yn Nhŷ'r Arglwyddi i'n sefyllfa, gan gynnwys Arglwyddi ar y croesfeinciau. Os na lwyddwn ni yma, yna bydd yn rhaid inni amddiffyn y sefyllfa pe bai'r dydd yn dod pan na fyddai'r Cynulliad Cenedlaethol hwn yn barod i roi ei gydsyniad deddfwriaethol i'r Bil ymadael. Dyna pam mae'n rhaid inni sicrhau ein bod yn cyflwyno ein Bil parhad fel dewis wrth gefn. Yn wir, mae'r mater o'i gael i'r llyfr statud cyn i'r Bil ymadael dderbyn Cydsyniad Brenhinol yn dylanwadu ar yr amserlen i'w gyflwyno gerbron y Cynulliad Cenedlaethol yr wythnos nesaf.
Can I thank the Cabinet Secretary for his statement and for the continued patience that he shows with some of these difficulties? Can I particularly thank him for confirming today that the Government is moving ahead with the continuity Bill, long advocated by my honourable colleague, Steffan Lewis? We are, in Plaid Cymru, very pleased to see that this is now a firm part of the Government's armoury—something that we thought should have been there earlier, it has to be said.
I shall return to that just in a second because I want, first of all, to ask the Cabinet Secretary about David Lidington's speech in particular, and what has emerged since the meeting of the JMC. I did find that speech somewhat frustrating and I felt it still demonstrated some of the bullying and threatening manner that Westminster has used towards both governments in Wales and in Scotland. A slight element of threat was there that if you don't behave, then we will retain these powers. I really want to put it in this way: the speech by David Lidington was peppered with reference to the common or internal markets of the UK—something that the Cabinet Secretary didn't mention once in his own statement. We've been part of a common market or a single market for 40 years now. It's had some difficulties and some people have disagreed very strongly with it, but it hasn't affected how we run our own internal mechanisms.
Surely, all that's needed to ensure that we have strong frameworks and agreed frameworks in the UK is a simple respect agenda that addresses all parts of the UK equally, and gives equal roles and weights and strengths to that. The weakness in that of course is England, not Wales or Scotland, but that is a matter for the people of England. If we were to achieve that, there is no-one here of any party that wants to hold back on strong UK frameworks on agriculture, the environment, social welfare or anything else. It's not necessary to hold powers that are now held in common at the European level, to hold them now at Westminster and not to roll those out, following the decision to leave the European Union, to all parts—constituent and constitutionally administratively devolved parts—of the United Kingdom. So, that's very much where Plaid Cymru comes from in this regard.
I understand that the Cabinet Secretary wants to keep his powder dry, wants to continue to negotiate with the Westminster Government, but I don't think he has an opportunity to get a unanimous view on the legislative consent motion here unless it is clear that the people of Wales do have those powers returned to them and that there is no veto, whether it's a short-term veto or a long-term veto, in the hands of Ministers in Westminster.
So, coming from that perspective, can I ask the Cabinet Secretary to clarify how he is now intending to work with the Government of Scotland, as Northern Ireland doesn't have a devolved Government at the moment? How he will continue to work—? I thank him for the work that he has done, and Michael Russell as well; the work has been very clear and has been jointly authored in some cases and has been more successful because of that, I think. So, how does he continue to ensure that does happen?
Can I remind him of what I did say about six weeks ago: you can't trust the Tories? I think we've been proven right, which is why of course you've gone for, now, the continuity Bill. Looking in particular at that Bill, which does give us that extra string to our bow, I do think that had it been introduced earlier, we may have quickened this process. I think we may have demonstrated more strongly to Westminster that we were taking this very seriously, but, you know, we are where we are.
Can the Cabinet Secretary just give the assurance to the Assembly that he does think, assuming we do approve emergency measures next week, that we can deliver this Bill in time not to be overtaken, if you like—or undertaken, whichever way it will be—by the EU withdrawal Bill, so that it will still be a viable option and could still be used in that regard? Can he just say as well that he has had talks with his colleague next to him, the Counsel General, about how such a Bill may, if necessary, be defended in the Supreme Court, if it does come to a lack of agreement between this Government and the Government in Westminster?
A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad ac am ei amynedd di-ball gyda rhai o'r anawsterau hyn? A gaf i ddiolch yn arbennig iddo am gadarnhau heddiw fod y Llywodraeth yn symud ymlaen â'r Bil parhad, y mae fy nghyd-Aelod anrhydeddus, Steffan Lewis, wedi dadlau o'i blaid gyhyd? Rydym ni, ym Mhlaid Cymru, yn falch iawn o weld bod hwn bellach yn rhan gadarn o arfogaeth y Llywodraeth—rhywbeth yr ydym yn credu a ddylai fod wedi bod yno yn gynharach, mae'n rhaid dweud.
Byddaf yn dychwelyd at hynny mewn eiliad oherwydd rwyf eisiau, yn gyntaf oll, ofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet ynglŷn ag araith David Lidington yn benodol, a beth sydd wedi dod i'r fei ers cyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Cefais yr araith braidd yn rhwystredig ac roeddwn yn teimlo ei bod hi o hyd yn dangos peth o'r bwlio a'r agwedd fygythiol o du San Steffan tuag at Lywodraethau Cymru a'r Alban ill dwy. Elfen fechan o fygythiad oedd os nad ydych chi'n ymddwyn, yna byddwn yn cadw'r pwerau hyn. Rwy'n awyddus iawn i'w roi yn y modd hwn: roedd yr araith gan David Lidington yn frith o gyfeiriadau at farchnadoedd mewnol neu gyffredin y DU—rhywbeth na soniodd Ysgrifennydd Cabinet yn ei gylch unwaith yn ei ddatganiad ei hun. Buom yn rhan o farchnad gyffredin neu farchnad sengl ers 40 mlynedd bellach. Bu rhai anawsterau gyda hynny ac mae rhai pobl wedi anghytuno'n gryf iawn ag ef, ond nid yw wedi effeithio ar sut yr ydym ni'n rhedeg ein dulliau mewnol ein hunain.
Siawns, y cyfan sydd ei angen i sicrhau bod fframweithiau cadarn a fframweithiau cytunedig yn y DU yw agenda syml o barch sy'n rhoi sylw i bob rhan o'r DU yn yr un modd, ac yn rhoi swyddogaethau a phwysau a chryfderau cyfartal i hynny. Y gwendid yn hynny wrth gwrs yw Lloegr, nid Cymru na'r Alban, ond mae hynny'n fater i bobl Lloegr. Pe baem ni'n cyflawni hynny, does neb yma o unrhyw blaid nad oes arnyn nhw eisiau fframweithiau cryf i'r DU ynglŷn ag amaethyddiaeth, yr amgylchedd, lles cymdeithasol nac unrhyw beth arall. Nid yw'n angenrheidiol dal grymoedd sy'n cael eu dal ar hyn o bryd yn gyffredin ar y lefel Ewropeaidd, eu dal nhw yn awr yn San Steffan a pheidio â throsglwyddo'r rheini, yn sgil y penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd, i bob rhan—i rannau cyfansoddol a gweinyddol gyfansoddiadol datganoledig—o'r Deyrnas Unedig. Felly, dyna i raddau helaeth safbwynt Plaid Cymru yn hyn o beth.
Rwy'n deall bod Ysgrifennydd y Cabinet yn awyddus i droedio'n ofalus, yn awyddus i barhau i drafod gyda Llywodraeth San Steffan, ond nid wyf yn credu bod ganddo gyfle i gael barn unfrydol ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol yma oni bai ei bod hi'n amlwg y caiff y pwerau hynny eu dychwelyd at bobl Cymru ac na cheir feto, pa un a yw hynny'n feto tymor byr neu'n feto hirdymor, yn nwylo Gweinidogion yn San Steffan.
Felly, o arddel y safbwynt hwnnw, a gaf i ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet egluro sut mae bellach yn bwriadu gweithio gyda Llywodraeth yr Alban, oherwydd nad oes Llywodraeth ddatganoledig gan Ogledd Iwerddon ar hyn o bryd? Sut y bydd yn parhau i weithio—? Rwy'n diolch iddo am y gwaith y mae wedi'i wneud, a Michael Russell hefyd; mae'r gwaith wedi bod yn glir iawn ac mae wedi'i ysgrifennu ar y cyd mewn rhai achosion ac wedi bod yn fwy llwyddiannus oherwydd hynny, rwy'n credu. Felly, sut mae'n parhau i sicrhau bod hynny'n digwydd?
A gaf i ei atgoffa o'r hyn a ddywedais i chwe wythnos yn ôl: allwch chi ddim ymddiried yn y Torïaid? Rwy'n credu y dangoswyd hynny inni, a dyna pam wrth gwrs yr ydych chi wedi dewis, bellach, y Bil parhad. Gan edrych yn benodol ar y Bil hwnnw, sydd yn rhoi mantais ychwanegol inni, rwyf yn credu pe cyflwynid ef yn gynharach, y gallem fod wedi cyflymu'r broses hon. Rwy'n credu efallai y byddem wedi rhoi argraff gryfach o lawer i San Steffan ein bod yn hollol o ddifrif ynghylch hyn, ond, wyddoch chi, dyma'r sefyllfa yr ydym ni ynddi.
A all Ysgrifennydd y Cabinet roi sicrwydd i'r Cynulliad ei fod yn credu, gan dybio y byddwn ni yn cymeradwyo mesurau brys yr wythnos nesaf, y gallwn ni gyflawni'r Bil hwn mewn digon o amser fel na fydd Bil ymadael yr Undeb Ewropeaidd yn achub y blaen arnom ni, os mynnwch chi—neu na fydd yn sleifio o'r tu arall heibio, fel y bydd yn dal i fod yn ddewis posib ac y gellid ei ddefnyddio eto yn hynny o beth? A all ddweud hefyd ei fod wedi siarad â'i gydweithiwr wrth ei ochr, y Cwnsler Cyffredinol, ynghylch sut y gellid, pe bai angen, amddiffyn Bil o'r fath yn y Goruchaf Lys, os bydd diffyg cytundeb rhwng y Llywodraeth hon a Llywodraeth San Steffan?
Llywydd, diolch yn fawr i Simon Thomas am y cwestiynau.
Presiding Officer, thank you to Simon Thomas for the questions.
I didn't mention, he is quite right, the business of the common internal market within the United Kingdom in my statement because the position of the Welsh Government has been, from the very beginning, that we entirely understand the need for an orderly transfer of EU law into the domestic statute book in a way that will allow the United Kingdom to operate effectively into the future. In many ways the Chancellor of the Duchy of Lancaster's references to this yesterday are simply to put up a straw man. They are to point to a problem that simply does not exist and then to try to use that to justify the way in which they argue that only they are capable of using powers in a way that would allow that effective functioning to continue. We completely disagree with them on that point. We have said from the very beginning that we would, of course, come to the table completely constructively with the devolved responsibilities that we exercise to look to find agreed ways to make sure that the UK can go on operating successfully into the future.
I am prepared to consider a position in which the best way to give the legislative underpinning to some of those frameworks—might be achieved—would be for the powers to be held at Westminster while that legislation is being enacted, but what I am not able to agree to is a position in which the powers that we would temporarily surrender in that way could be done without our agreement. If it is done with our agreement and with the Scottish Government's agreement and with the UK Government's agreement, then there is a pragmatic case for doing things in that way. The UK Government has to be willing to operate with a greater level of trust and respect, Simon Thomas said, than it has up until now, and veto powers that say that, in the end, only they are to be trusted simply isn't to live up to the way in which devolution has developed over the last 20 years.
We do continue to work closely with the Scottish Government. Of course, there are fundamental differences of political outlook between the Government in Edinburgh and the Government here in Cardiff, but on this issue we identified very early on that we had a strong identity of interests. We've done our best to work constructively together and we've done that in every way we can: the First Minister writing jointly with the First Minister of Scotland; the first ever joint governmental event at the House of Lords, so we were jointly able to brief Members of the House of Lords; we continued to work together on those aspects of the agenda where we have a strong identity of interest at the JMC last week, and I expect that we will continue to do that for as long as that identity of interest continues.
I think I can provide Simon Thomas with an assurance that we will bring forward a timetable next week where, if the National Assembly does agree to an emergency procedure to consider the law derived from the European Union Bill, we would be in a position to complete its consideration in front of the National Assembly in time to secure Royal Assent before the EU withdrawal Bill is in that same position, and of course the Counsel General is closely concerned with all the debates that go on inside Government on this matter to make sure that the Bill that we present to the National Assembly is the strongest and most defensible Bill that we are able to put before you.
Wnes i ddim sôn yn fy natganiad, mae'n hollol gywir, ynglŷn â mater y farchnad gyffredin fewnol yn y Deyrnas Unedig. Safbwynt Llywodraeth Cymru, o'r cychwyn cyntaf, yw ein bod yn deall yn llwyr yr angen i drosglwyddo cyfraith yr UE yn drefnus i'r llyfr statud domestig mewn modd a fydd yn caniatáu i'r Deyrnas Unedig weithredu'n effeithiol yn y dyfodol. Ar lawer ystyr doedd cyfeiriadau Canghellor Dugiaeth Caerhirfryn at hyn ddoe yn ddim byd amgenach na dadlau dadl ffug. Maen nhw'n cyfeirio at broblem nad yw mewn gwirionedd yn bodoli ac wedyn yn ceisio defnyddio hynny i gyfiawnhau'r ffordd y maen nhw'n dadlau mai dim ond nhw sy'n gallu defnyddio pwerau mewn ffordd a fyddai'n caniatáu i'r gweithio effeithiol hwnnw barhau. Rydym yn anghytuno'n llwyr gyda nhw ar y pwynt hwnnw. Rydym wedi dweud o'r dechrau un y byddem ni, wrth gwrs, yn dynesu at hyn yn hollol adeiladol gyda'r cyfrifoldebau datganoledig sydd gennym ni er mwyn ceisio darganfod a chytuno ar ffyrdd i wneud yn siŵr y gall y DU barhau i weithredu'n llwyddiannus yn y dyfodol.
Rwy'n fodlon ystyried y safbwynt mai'r ffordd orau i roi sylfaen ddeddfwriaethol i rai o'r fframweithiau hynny—o bosib—fyddai i'r pwerau gael eu dal yn San Steffan tra bo'r ddeddfwriaeth honno yn cael ei gwireddu. Ond ni allaf gytuno i sefyllfa lle byddai'r grymoedd hynny y byddem ni yn eu hildio dros dro yn digwydd heb inni gytuno. Os caiff ei wneud gyda'n cytundeb ni a chyda chytundeb Llywodraeth yr Alban a chytundeb Llywodraeth y DU, yna mae achos pragmatig dros wneud pethau yn y ffordd honno. Mae'n rhaid i Lywodraeth y DU fod yn barod i weithredu gyda mwy o ymddiriedaeth a pharch, dywedodd Simon Thomas, nag y mae wedi gwneud hyd yma, ac nid yw pwerau feto sy'n dweud, yn y pen draw, mai dim ond nhw y gellir ymddiried ynddynt yn gydnaws â'r ffordd y mae datganoli wedi datblygu dros yr 20 mlynedd diwethaf.
Rydym yn parhau i weithio'n agos gyda Llywodraeth yr Alban. Wrth gwrs, mae gwahaniaethau sylfaenol o ran safbwyntiau gwleidyddol rhwng y Llywodraeth yng Nghaeredin a'r Llywodraeth yma yng Nghaerdydd. Ond, ar y mater hwn, cydnabuwyd yn gynnar iawn bod gennym ddyheadau clir iawn yn gyffredin. Rydym wedi gwneud ein gorau i gydweithio mewn modd adeiladol ac rydym wedi gwneud hynny ym mhob ffordd bosibl Prif Weinidog Cymru yn ysgrifennu ar y cyd â Phrif Weinidog yr Alban; y digwyddiad llywodraethol cyntaf erioed ar y cyd yn Nhŷ'r Arglwyddi, felly roeddem ni'n gallu rhoi crynodeb ar y cyd i Aelodau Tŷ'r Arglwyddi; parhawyd i gydweithio ar yr agweddau hynny o'r agenda lle mae gennym lawer iawn yn gyffredin yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yr wythnos diwethaf, a disgwyliaf y byddwn yn parhau i wneud hynny cyhyd ag y bo'r tir cyffredin hwnnw'n bodoli.
Rwy'n credu y gallaf roi sicrwydd i Simon Thomas y byddwn yn cyflwyno amserlen yr wythnos nesaf, ac os yw'r Cynulliad Cenedlaethol yn cytuno i weithdrefn frys er mwyn ystyried y gyfraith sy'n deillio o Fil yr Undeb Ewropeaidd, byddem mewn sefyllfa i gwblhau'r broses o'i ystyried o flaen y Cynulliad Cenedlaethol mewn pryd i gael Cydsyniad Brenhinol cyn bod Bil ymadael yr UE yn yr un sefyllfa. Ac, wrth gwrs, mae'r Cwnsler Cyffredinol yn ymwneud yn agos â'r holl ddadleuon sy'n digwydd yn y Llywodraeth ar y mater hwn i wneud yn siŵr mai'r Bil y byddwn ni'n ei gyflwyno i'r Cynulliad Cenedlaethol yw'r Bil cryfaf a mwyaf amddiffynadwy y gallwn ni ei roi ger eich bron.
The finance Secretary will know that I do not shrink from being coruscating in my criticism of Welsh Government where I think that is necessary, but also, being fair-minded, I'll be unstinting in my support when I think the Welsh Government is in the right, and I welcome the statement that we've heard from him today and I would like to say that I think he's displayed the patience of Job in his negotiations with the UK Government. It's a curious paradox that, when the British Government is negotiating with the Welsh Government or the Scottish Government, drawing out of them concessions from an unsustainable position is like drawing teeth with a pliers, and yet in their negotiations with the Commission in Brussels they appear to be completely toothless. The Brexit negotiations, whether they be with the EU or with the other parts of the United Kingdom, have been a total shambles.
Does he share my perplexity that the UK Government has handed to the opponents of the Brexit process a weapon by creating an unnecessary dispute in this particular instance? The whole point of leaving the EU is that it is a devolutionary process; it is restoring to elected politicians at the levels that are appropriate the powers that, ultimately, belong to or derive from the consent of the people, and it would be quite wrong for the UK Government to retain powers or seek to retain powers that have been devolved to Wales as a result of other referenda where the will of the people has been expressed. It may be inconvenient for the UK Government to recognise this fact and, because England is so dominant by population in the United Kingdom, perhaps English politicians find this rather difficult to understand—or some English politicians do, anyway. But, as Simon Thomas said a moment ago, fundamentally, this is a question of respect due to institutions that have been set up following a democratic process, of which Brexit is an extension.
I would like to express again my perplexity at the dilatoriness of the UK Government in coming forward with proposals to amend the withdrawal Bill given that they had, in principle, agreed to bring those amendments forward. It's quite unacceptable that these should be slapped onto the table within hours of the meeting of the JMC—and nobody can give proper consideration and therefore have a meaningful discussion to such proposals given that timing. This is not a surprise that these amendments are necessary, and it's quite inexplicable that the UK Government should have been so dilatory in coming forward with them.
Of course, we all know, as everybody agrees, that there will have to be, and it's certainly desirable to have, UK frameworks for matters such as agriculture, but, during the referendum campaign and subsequently when I've addressed meetings with farmers up and down the country, I have advocated the Brexit process on the basis that this will give us the opportunity to create an agricultural policy that is tailor-made for the interests of Wales, Welsh farmers and Welsh consumers. So, I'm utterly perplexed by the failure of the UK Government adequately to understand the nature of this process. So, I support the proposal to introduce an emergency Bill into this Assembly. I think that this is necessary as a tactic, at least, to force the UK Government to recognise the reality of the situation, that the Welsh Assembly is a legitimate expression of the views of the Welsh people and our purpose here is to ensure that the devolution settlement is respected by the UK Government and that the Brexit process should not be used to undermine it.
Rwy'n credu y gŵyr yr Ysgrifennydd Cyllid nad wyf yn petruso bod yn hallt fy meirniadaeth o Lywodraeth Cymru lle rwy'n credu bod angen hynny, ond hefyd, gan fy mod yn gytbwys fy marn, byddaf yn hael iawn fy nghefnogaeth os rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru yn gywir. Rwy'n croesawu'r datganiad yr ydym ni wedi clywed ganddo heddiw a hoffwn i ddweud fy mod yn credu ei fod wedi dangos amynedd Job yn ei negodiadau â Llywodraeth y DU. Mae'n baradocs rhyfedd, pan fydd Llywodraeth Prydain yn negodi gyda Llywodraeth Cymru neu Lywodraeth yr Alban, mae cael unrhyw fath o gonsesiynau ganddyn nhw o safbwynt yr hyn sy'n sefyllfa anghynaladwy fel tynnu dannedd â gefeiliau, ac eto yn eu trafodaethau gyda'r Comisiwn ym Mrwsel maen nhw'n ymddangos yn gwbl ddi-rym. Bu'r negodiadau Brexit, boed yn yr UE neu â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, yn draed moch llwyr.
A yw'n rhannu fy nryswch bod Llywodraeth y DU wedi rhoi arf i wrthwynebwyr y broses Brexit drwy greu anghydfodau diangen yn yr achos penodol hwn? Holl ddiben gadael yr Undeb Ewropeaidd yw ei bod hi'n broses ddatganoli; mae'n adfer i wleidyddion etholedig ar lefel sy'n briodol y pwerau hynny sydd, yn y pen draw, yn perthyn i neu yn deillio o ganiatâd y bobl, a byddai'n anghywir i Lywodraeth y DU gadw pwerau neu geisio cadw'r pwerau sydd wedi'u datganoli i Gymru o ganlyniad i refferenda eraill lle mynegwyd ewyllys y bobl. Efallai ei bod hi'n anghyfleus i Lywodraeth y DU gydnabod y ffaith hon a, gan fod Lloegr yn arglwyddiaethu o ran poblogaeth yn y Deyrnas Unedig, efallai fod gwleidyddion Lloegr yn ei chael braidd yn anodd deall hyn—neu rai gwleidyddion Lloegr, beth bynnag. Ond, fel y dywedodd Simon Thomas funud yn ôl, yn y bôn, mae hwn yn gwestiwn o barchu sefydliadau sydd wedi eu sefydlu yn dilyn proses ddemocrataidd, y mae Brexit yn estyniad ohono.
Hoffwn i fynegi fy nryswch unwaith eto at arafwch Llywodraeth y DU yn cyflwyno cynigion i ddiwygio'r Bil ymadael gan eu bod wedi, mewn egwyddor, cytuno i gyflwyno'r gwelliannau hynny. Mae'n hollol annerbyniol y caiff y rhain eu cyflwyno ychydig oriau cyn cyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion—ac ni all neb roi ystyriaeth briodol ac felly cael trafodaeth ystyrlon ar y cynigion yn yr amser hwnnw. Nid yw'n syndod bod y gwelliannau hyn yn angenrheidiol, ac mae'n hollol anesboniadwy pam mae Llywodraeth y DU mor araf yn eu cyflwyno.
Wrth gwrs, rydym i gyd yn gwybod, fel y mae pawb yn cytuno, y bydd yn rhaid cael, ac mae'n sicr yn ddymunol cael, fframweithiau ar gyfer y DU o ran materion fel amaethyddiaeth. Ond, yn ystod ymgyrch y refferendwm ac wedyn pan rwyf wedi annerch cyfarfodydd â ffermwyr ar hyd a lled y wlad, rwyf wedi dadlau o blaid y broses Brexit ar y sail bod hyn yn rhoi cyfle i greu polisi amaethyddol sydd wedi ei theilwra ar gyfer buddiannau Cymru, ffermwyr Cymru a defnyddwyr Cymru. Rwy'n synnu at fethiant Llywodraeth y DU i ddeall natur y broses hon yn ddigonol. Felly, rwy'n cefnogi'r cynnig i gyflwyno Bil brys i'r Cynulliad hwn. Rwy'n credu bod hyn yn dacteg angenrheidiol, o leiaf, i orfodi Llywodraeth y DU i gydnabod realiti'r sefyllfa, bod Llywodraeth y Cynulliad yn fynegiant dilys o farn pobl Cymru, a'n diben ni yma yw sicrhau y caiff y setliad datganoli ei barchu gan Lywodraeth y DU ac na ddylid defnyddio'r broses Brexit i'w danseilio.
Well, of course, Mr Hamilton is right: we have profound disagreements between the position taken on the whole business of Europe and leaving the European Union, between the position taken by the Welsh Government and the position that his party—as he himself has regularly outlined it here on the floor of the Assembly. But, in the ecumenical spirit of his contribution this afternoon, let me make two or three points: first of all, I think it is a sobering conclusion that has to be drawn that the UK Government has struggled so much to carry out negotiations with its very closest neighbours here inside the United Kingdom at the point when it's about to embark on trying to conclude the most complex negotiations with 27 other European states. Successive UK Ministers tell us just how easy this is going to be, just what a breeze it's going to be, to get all the agreements that they say are necessary as we leave the European Union, yet they have failed to be able to come to an agreement on a matter where—and I definitely do agree with what Neil Hamilton said here—a dispute was unnecessary from the very beginning. The very first time David Davis, as the Secretary of State for Exiting the European Union, said at a JMC that there was to be an EU withdrawal Bill, I said, on behalf of the Welsh Government, that we agreed that it was important that that Bill was brought forward and we wanted that Bill to be a success, because the Bill is about an orderly transfer of law that we have relied upon as a result of our membership of the European Union into the law that we will need the other side of Brexit. And picking a quarrel with a group of people who were on your side in that endeavour has been mystifying to me when the UK Government has its hands full—so very full you might say overfull—with trying to navigate and negotiate all the other complexities of leaving the European Union. I think that in many ways that does explain the dilatory nature of their response. It's a Government overwhelmed by the task that it faces and it struggles to find the time and the energy and the effort that is needed to pursue matters, which, when they're not pursued, become really difficult problems that could have been resolved far more easily.
I said here in the Chamber in the last week or two, Llywydd, that, at last week's meeting, David Lidington was to be the fifth chair of the JMC on European negotiations, in a body that has been going for less than 18 months. That just tells you something about how difficult it is to create a momentum in that forum, because the key individuals have been changing so rapidly. And that's why we didn't have a paper tabled that would've allowed for a proper discussion at a point in the process where that would've allowed that to happen. That's a step backwards from where we were in the autumn, where the JMC was conducted on a more orderly basis, where we had agendas, where we had papers, where we had minutes, where we had a room that we could be sure that we would meet in that didn't change as we were in the train between Cardiff and London. Last week's meeting—constructive as it was—represented a step backwards from the stability that we'd seen in the autumn. Nevertheless, we press ahead in the way that I've described. Our job is always to try and be as constructive as we can to find ways of coming to an agreement, of bridging positions that are not in the interests of either the United Kingdom or of Wales, and the Welsh Government's part in all of this is always to try to look for ways in which difficult situations—even ones that need never have happened—can in the end be successfully resolved.
Wel, wrth gwrs, mae Mr Hamilton yn gywir: mae cryn anghydweld rhwng y safbwyntiau a fabwysiadwyd ynglŷn â'r holl fusnes o Ewrop a gadael yr Undeb Ewropeaidd, rhwng safbwynt Llywodraeth Cymru a sefyllfa ei blaid—y mae ef ei hun yn rheolaidd wedi ei amlinellu yma ar lawr y Cynulliad. Ond, yn ysbryd eciwmenaidd ei gyfraniad y prynhawn yma, gadewch imi wneud dau neu dri phwynt: yn gyntaf oll, credaf ei bod hi'n sefyllfa sobreiddiol bod Llywodraeth y DU wedi ei chael hi mor anodd i gynnal trafodaethau gyda'i chymdogion agosaf yma o fewn y Deyrnas Unedig a hithau ar fin cychwyn ceisio cwblhau'r negodiadau mwyaf cymhleth gyda 27 o wladwriaethau Ewropeaidd eraill. Mae Gweinidogion olynol y DU yn dweud wrthym pa mor hawdd y bydd hyn, pa mor ddidrafferth y bydd, i gael yr holl gytundebau y maen nhw'n dweud sy'n angenrheidiol wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd, ac eto nid ydyn nhw wedi gallu dod i gytundeb ar fater lle—ac rwy'n sicr yn cytuno'n â'r hyn a ddywedodd Neil Hamilton yma—lle nad oedd angen anghydfod o'r cychwyn cyntaf. Pan ddywedodd David Davis, yr Ysgrifennydd Gwladol ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd, am y tro cyntaf erioed mewn cyfarfod o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion, y byddai Bil ymadael â'r UE, dywedais, ar ran Llywodraeth Cymru, ein bod yn cytuno ei bod yn bwysig cyflwyno'r Bil a'n bod eisiau i'r Bil fod yn llwyddiant, oherwydd mae a wnelo'r Bil â throsglwyddiad trefnus o gyfraith yr ydym ni wedi dibynnu arni o ganlyniad i'n haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd i gyfraith y bydd ei hangen arnom ni ar ôl Brexit. Ac mae mynd ar ofyn ffrae gyda grŵp o bobl a oedd yn eich cefnogi yn y gwaith hwnnw wedi bod yn ddirgelwch i mi pan fo dwylo Llywodraeth y DU yn llawn—mor llawn y gallech chi ddweud eu bod yn orlawn—gyda'r gwaith o geisio llywio a negodi'r holl gymhlethdodau eraill o adael yr Undeb Ewropeaidd. Rwy'n credu bod hynny ar lawer ystyr yn esbonio natur araf eu hymateb. Mae'n Llywodraeth sydd wedi ei llethu gan y dasg y mae'n ei hwynebu ac mae'n cael trafferth dod o hyd i'r amser a'r egni a'r ymdrech sydd eu hangen i roi sylw i faterion, sy'n troi, o'u hanwybyddu, yn broblemau gwirioneddol anodd y gellid bod wedi eu datrys yn llawer haws.
Dywedais yma yn y Siambr yn ystod yr wythnos neu ddwy ddiwethaf, Llywydd, yng nghyfarfod yr wythnos diwethaf, mai David Lidington fyddai pumed Cadeirydd y Cydbwyllgor Gweinidogion ar negodiadau Ewropeaidd, mewn corff sydd wedi bodoli ers llai na 18 mis. Mae hynny'n dweud rhywbeth wrthych chi ynghylch pa mor anodd yw creu momentwm yn y fforwm hwnnw, oherwydd mae unigolion allweddol wedi bod yn newid mor aml. A dyna pam na chyflwynwyd papur a fyddai wedi caniatáu trafodaeth briodol ar adeg yn y broses lle byddai wedi caniatáu i hynny ddigwydd. Mae hynny'n gam yn ôl o'r sefyllfa yr oeddem ni ynddi yn yr hydref, pan gynhaliwyd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar sail fwy trefnus, pan oedd gennym ni agendâu, pan oedd gennym ni bapurau, pan oedd gennym ni gofnodion, pan oedd gennym ni ystafell y gallem fod yn sicr y byddem yn cwrdd ynddi na fyddai'n newid pan oeddem ni ar y trên rhwng Caerdydd a Llundain. Roedd cyfarfod yr wythnos diwethaf—er ei fod yn adeiladol—yn gam yn ôl o'r sefydlogrwydd a welsom yn yr hydref. Serch hynny, rydym yn bwrw ymlaen yn y ffordd yr wyf i wedi ei ddisgrifio. Ein gwaith ni bob amser yw ceisio bod mor adeiladol ag y gallwn a dod o hyd i ffyrdd o ddod i gytundeb, pontio'r safbwyntiau nad ydyn nhw naill ai'n llesol i'r Deyrnas Unedig neu Gymru, a rhan Llywodraeth Cymru yn hyn i gyd bob amser yw ceisio chwilio am ffyrdd o ddatrys sefyllfaoedd anodd—hyd yn oed y rhai nad oedd angen iddyn nhw byth fodoli—yn y pen draw yn llwyddiannus.
I thank the Cabinet Secretary for his statement this afternoon, and I must say that I continue to be in awe of the Cabinet Secretary's relatively sunshine disposition. I can't imagine what a frustrating and painstaking process this has been, yet he always seems to get the word 'constructive' into a statement about the JMC(EN), although trying to find anything constructive can sometimes be a challenge, but that's something I very much admire about the Cabinet Secretary.
Obviously, I very much welcome the decision to go ahead to publish a continuity Bill, not because, as the Cabinet Secretary says, it's desirable but because it is the right thing to do, it is the measured thing to do, and, in fact, it is the necessary thing to do if we want to preserve the will of the people of Wales that was expressed in two referenda, not just to establish a Parliament for Wales but to have a Parliament for Wales with the powers that we enjoy today.
I also would be interested to hear the Cabinet Secretary's views on whether he believes that the mishandling—shall I put it politely—on the part of the UK Government of the relations more generally with the devolved Governments is a conspiracy, or is it incompetence? I keep going from one to another; I can't believe at some points that a Government could possibly be so incompetent, but then I listen to some of their Ministers and then I can quite easily believe it.
I also think that as well as this being a necessary step to legislate pre-emptively, if necessary, in terms of our constitution and preserving it, that, actually, this is an important moment for this National Assembly and for the national character of Wales, because, if we have to press ahead with emergency legislation to defend our constitution, then I hope that it'll mark the beginning of the end of Wales being perceived as the pushover of these islands, and that any Government in Westminster in the future, of whatever colour, will think twice before they start pushing us around and believe that they can play hard and fast with our constitution.
I'd like just to have clarification from the Cabinet Secretary in terms of the future discussions that are being planned for the JMC(EN), particularly next week. The word 'negotiation' is thrown around a lot these days, for obvious reasons, but, in terms of the bar that the Welsh Government has set in terms of what would be acceptable in an improved EU withdrawal Bill, can he just reassure this Assembly that any negotiation will not amount to Wales being stripped of powers, that there is a need for discussion and a need for collaboration and negotiation, but that he is prepared to push through this legislation and that it won't just be enough for Westminster to move a little bit, that there would have to be a fundamental change to the legislation as far as devolution is concerned?
Also—my colleague and friend Simon Thomas touched on this in his contribution, but the Cabinet Secretary and the Scottish Government have been so busy firefighting the potential damage of the withdrawal Bill, I wonder whether he can update us further on any progress that there might have been in terms of common frameworks. It's something touched on by other Members too. Because, if we don't have a paradigm shift at the UK Government level when it comes to the withdrawal Bill, I fear that we definitely won't get one when it comes to future frameworks, although there was talk in the past that there had been some progress, at least a concession that frameworks could be jointly composed and jointly agreed, which was a landmark moment for the Westminster Government. But I'd be very interested to hear from the Cabinet Secretary if there's been any further discussion on those common frameworks.
Just finally, does the Cabinet Secretary agree with me that discussions such as this, and agreements between the devolved Governments, should have concluded long before a group of people met at Chequers to decide our fates without our country being represented in that group?
Rwy'n diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad y prynhawn yma, ac mae'n rhaid imi ddweud fy mod i'n parhau i fod wedi fy syfrdanu gan hwyliau lled rhadlon Ysgrifennydd y Cabinet. Ni allaf ddychmygu pa mor rhwystredig a phoenus o drwyadl y bu'r broses hon, ac eto ymddengys ei fod bob amser yn llwyddo i gynnwys y gair 'adeiladol' mewn datganiad ynglŷn â'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE), er y gall ceisio dod o hyd i unrhyw beth adeiladol fod yn her weithiau. Ond mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn ei edmygu llawer am Ysgrifennydd y Cabinet.
Yn amlwg, rwy'n croesawu'n fawr y penderfyniad i fwrw ymlaen i gyhoeddi Bil parhad, nid oherwydd, fel y dywed Ysgrifennydd y Cabinet, ei fod yn ddymunol ond am mai dyna'r peth iawn i'w wneud, a dyna'r peth pwyllog i'w wneud, ac, yn wir, dyna'r peth angenrheidiol i'w wneud os ydym eisiau anrhydeddu ewyllys pobl Cymru a fynegwyd mewn dau refferendwm, nid yn unig i sefydlu Senedd i Gymru ond i gael Senedd i Gymru gyda'r pwerau sydd gennym ni heddiw.
Hefyd byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed barn Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch a yw'n credu bod ffordd y mae Llywodraeth y DU wedi camdrafod—o'i fynegi'n gwrtais—y cysylltiadau yn fwy cyffredinol gyda'r llywodraethau datganoledig yn gynllwyn, neu ai anallu ydyw? Rwy'n pendilio rhwng y naill a'r llall byth a beunydd; ni allaf gredu mewn rhai agweddau fod modd i Lywodraeth fod mor ddi-glem, ond yna gwrandawaf ar rai o'i Gweinidogion ac yna gallaf gredu hynny'n bur hawdd.
Rwyf hefyd yn credu, yn ogystal â bod hwn yn gam angenrheidiol i ddeddfu yn gyflym, os oes angen, o ran ein cyfansoddiad a'i ddiogelu, yn wir, fod hon yn adeg bwysig ar gyfer y Cynulliad Cenedlaethol hwn a chymeriad cenedlaethol Cymru. Os ydym yn mynd i fwrw ymlaen â deddfwriaeth frys i amddiffyn ein cyfansoddiad, yna gobeithio y bydd hynny'n nodi dechrau diwedd sefyllfa lle caiff Cymru ei gweld fel doli glwt yr ynysoedd hyn, ac y bydd unrhyw Lywodraeth yn San Steffan yn y dyfodol, beth bynnag ei lliw, yn meddwl ddwywaith cyn dechrau ein cam-drin a chredu y gallant wneud fel y mynnant â'n cyfansoddiad.
Hoffwn i gael eglurhad gan Ysgrifennydd y Cabinet o ran y trafodaethau sydd ar y gweill ar gyfer y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE), yn enwedig yr wythnos nesaf. Mae'r gair 'negodi' yn air poblogaidd iawn y dyddiau hyn, am resymau amlwg. Ond, o ran y nod y mae Llywodraeth Cymru wedi ei osod o ran yr hyn fyddai'n dderbyniol mewn Bil ymadael yr UE sydd wedi'i wella, a all ef sicrhau'r Cynulliad hwn na fydd unrhyw negodi yn gyfystyr â chymryd grymoedd oddi ar Gymru, bod angen trafod a bod angen cydweithio a negodi, ond ei fod yn barod i wthio'r ddeddfwriaeth hon, ac na fydd yn ddigon i San Steffan ildio ychydig, y byddai'n rhaid cael newid sylfaenol yn y ddeddfwriaeth cyn belled â bod datganoli yn y fantol?
Hefyd—soniodd fy nghyd-Aelod a'm cyfaill Simon Thomas am hyn yn ei gyfraniad, ond mae Ysgrifennydd y Cabinet a Llywodraeth yr Alban wedi bod mor brysur yn gwarchod rhag difrod posib y Bil ymadael, tybed a all ein diweddaru ni ymhellach ynglŷn ag unrhyw gynnydd sydd wedi bod o bosib o ran fframweithiau cyffredin. Mae'n rhywbeth y mae Aelodau eraill wedi ei grybwyll hefyd. Oherwydd, os nad oes gennym ni newid safbwynt yn Llywodraeth y DU ar fater y Bil ymadael, mae arnaf ofn na chawn ni byth newid ar fater fframweithiau yn y dyfodol, er y bu sôn yn y gorffennol y bu rhywfaint o gynnydd, o leiaf consesiwn y gellid llunio a chytuno ar y cyd ar gynnwys fframweithiau, a oedd yn adeg nodedig i Lywodraeth San Steffan. Ond byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn clywed gan Ysgrifennydd y Cabinet a fu unrhyw drafodaeth bellach ynglŷn â'r fframweithiau cyffredin hynny.
Ac yn olaf, a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi y dylai trafodaethau fel hyn, a chytundebau rhwng y Llywodraethau datganoledig, fod wedi dirwyn i ben ymhell cyn i grŵp o bobl gyfarfod yn Chequers i benderfynu ar ein tynged heb fod cynrychiolaeth i'n gwlad yn y grŵp hwnnw?
Can I begin by saying just how good it is to have Steffan Lewis participating in discussions of this matter here this afternoon and how much I think the contribution that he has made up until now and again today helps us to think our way through some of these very complex and important matters?
So, I agree with him that I think our continuity Bill, the law derived from the European Union Bill, will be a measured piece of legislation, and it is a necessary piece of legislation to protect the interests of devolution, albeit that it remains, as I've repeatedly said this afternoon, not our first choice, but a fallback position that we have to have been able to articulate and take forward.
How do we understand the position of UK Ministers? Well, it is a perplexing matter. Undoubtedly, incompetence plays its part, at least in this way: as I say, my impression of meeting the UK Government is that the whole business of leaving the European Union has come as an enormous shock to the system. The lack of preparation for this eventuality, the huge struggle to mobilise the intellectual effort, the people you need, the sheer grasp of detail that lies behind so much of all of this—you get the impression of a system that is almost always in danger of being overwhelmed by the task that it has. But there are some voices in the UK Government—and, as Steffan Lewis will well know, it is by no means a Government that speaks with a single voice, but there are elements in that Government who are unreconciled to devolution. While they may have got a form of words that they're given to use, deep down they believe that devolution is something that the Westminster Parliament was good enough to give us and can take it away from us as soon as it becomes an inconvenience to them. And I don't say those are a majority of voices, but there are people you meet in the UK Government for whom it is clear that the profound change that devolution has brought about in the constitution of the United Kingdom has simply passed them by, and they do believe that to step out of the European Union is to step back in time, and that they will somehow be able to recreate the United Kingdom that was there before we ever joined. This is an important moment in our history, of course. If the National Assembly agrees to the procedure that the Government will propose next week, we are going to spend the month of March as a legislature having to be directly engaged in the complexity of the continuity Bill, and that will require efforts right across this Chamber to make sure that Bill is as good as it possibly can be.
Let me finish what I say to Steffan Lewis by confirming his belief in my ability to be optimistic, because as far as common frameworks are concerned, then there has genuinely been a great deal of detailed work that has gone on at official level since that process began. There have now been over 20 of what are called deep dives involving the Scottish Government, ourselves, the UK Government and civil servants from Northern Ireland, and there are up to another 10 or so still planned for the month of March. So, it is demonstrating the point that's been made around this Chamber this afternoon: that we are quite capable of coming together and solving these common problems by sitting around the table and acting constructively without the need for a big stick to be waved at us and told that we can't be trusted to get these things right. We're doing it all the time, and successfully. What it is throwing up—and Steffan Lewis I know will be interested in this and will be wanting to think about it—what all that work is throwing up is a need for a set of governance arrangements that underpin them all. If we were to be able to agree on a framework approach to aspects of agriculture, for example, how can we all have confidence that, a week later, having agreed it, one of the parties to that agreement might not walk away and do something that was beyond the agreement? How could we be confident that, six months into an agreement, when something else is emerging, there are proper mechanisms for that new issue to be alerted, for discussions to resume and, if necessary, for disputes to be arbitrated? And right across the discussions on frameworks, there's a sense that the UK in future needs stronger governance mechanisms through which its component parts can come together, transact business, and keep the show properly and purposefully on the road. I think that is a big challenge that is emerging from the framework discussions, and we will have to persuade the UK Government to find some of the energy necessary to address that issue alongside everything else that it has to think about.
A gaf i ddechrau drwy ddweud mor dda yw cael Steffan Lewis yn cymryd rhan mewn trafodaethau ar y mater hwn yma y prynhawn yma a chymaint, yn fy marn i, y mae ei gyfraniad hyd yma ac eto heddiw yn ein helpu ni i bendroni ynghylch rhai o'r materion cymhleth iawn a phwysig hyn?
Felly, rwy'n cytuno ag ef y credaf fod ein Bil parhad, y gyfraith sy'n deillio o Fil yr Undeb Ewropeaidd, yn ddarn ystyriol o ddeddfwriaeth, a'i fod yn ddarn angenrheidiol o ddeddfwriaeth i ddiogelu buddiannau datganoli, er nad hynny, fel y dywedais dro ar ôl tro y prynhawn yma, yw ein dewis cyntaf, ond sefyllfa wrth gefn y mae'n rhaid inni allu ei diffinio a'i datblygu.
Sut ydym ni'n deall safbwynt Gweinidogion y DU? Wel, mae'n fater dyrys. Yn sicr, mae anallu yn chwarae rhan, fel hyn o leiaf: fel y dywedaf, fy argraff i o gwrdd â Llywodraeth y DU yw bod yr holl agwedd o adael yr Undeb Ewropeaidd wedi bod yn sioc enfawr i'r system. Y diffyg paratoi ar gyfer y posibilrwydd hwn, y frwydr enfawr i ysgogi'r ymdrech ddeallusol, i gasglu ynghyd y bobl sydd eu hangen arnoch chi, natur y manylder sydd wrth wraidd llawer o hyn i gyd—rydych chi'n cael yr argraff o system sydd bron bob amser mewn peryg o gael ei llethu gan y dasg sydd ganddi. Ond mae rhai lleisiau yn Llywodraeth y DU—ac, fel y gŵyr Steffan Lewis yn dda, nid Llywodraeth yw hi o bell ffordd sy'n siarad ag un llais, ond mae elfennau yn y Llywodraeth honno nad ydyn nhw'n gefnogol i ddatganoli. Er bod ganddyn nhw ffurf ar eiriau y maen nhw'n arfer eu ddefnyddio, yn y bôn maen nhw'n credu bod datganoli yn rhywbeth y rhoddodd Senedd San Steffan inni yn ei haelioni ac y gall gymryd hynny oddi wrthym pan ddaw'n anghyfleustra iddynt. Ac nid dweud yr wyf i bod y lleisiau hynny yn y mwyafrif, ond mae pobl yr ydych chi'n cwrdd â nhw yn Llywodraeth y DU y mae'n amlwg iddyn nhw bod y newid sylweddol yng nghyfansoddiad y Deyrnas Unedig yn sgil datganoli wedi eu gadael ar ôl i bob pwrpas, ac maen nhw'n credu bod ymadael â'r Undeb Ewropeaidd yn gyfystyr â chamu'n ôl mewn amser, ac y byddant rywsut yn gallu ail-greu'r Deyrnas Unedig a oedd yno cyn inni erioed ymuno â hi. Mae hon yn adeg bwysig yn ein hanes, wrth gwrs. Os yw'r Cynulliad Cenedlaethol yn cytuno â'r drefn y bydd y Llywodraeth yn ei chynnig yr wythnos nesaf, byddwn yn treulio mis Mawrth fel deddfwrfa yn gorfod ymwneud yn uniongyrchol â chymhlethdod y Bil parhad, a bydd hynny'n gofyn am ymdrechion pawb yn y Siambr hon i wneud yn siŵr bod y Bil gystal ag y gall fod.
Gadewch imi orffen yr hyn a ddywedaf wrth Steffan Lewis drwy gadarnhau ei gred yn fy ngallu i edrych ar yr ochr orau o bethau. Oherwydd cyn belled ag y mae fframweithiau cyffredin yn y cwestiwn, yna mewn gwirionedd bu llawer iawn o waith manwl ar y gweill ar lefel swyddogol ers i'r broses honno ddechrau. Bellach bu dros 20 o'r hyn a elwir yn sesiynau trochi sy'n cynnwys Llywodraeth yr Alban, ni, Llywodraeth y DU a gweision sifil o Ogledd Iwerddon, ac mae hyd at oddeutu 10 arall wedi eu trefnu ar gyfer mis Mawrth. Felly, mae'n dangos y pwynt a wnaed o amgylch y Siambr hon y prynhawn yma: ein bod yn abl iawn i ddod at ein gilydd a datrys y problemau cyffredin hyn drwy eistedd o gwmpas y bwrdd a mynd ati'n adeiladol heb yr angen i chwifio ffon fawr arnom ni a dweud na ellir ymddiried ynom i wneud y pethau hyn yn iawn. Rydym yn gwneud hyn drwy'r amser, ac yn llwyddiannus. Yr hyn y mae'n ei ddangos—ac rwy'n gwybod y bydd Steffan Lewis yn ymddiddori yn hyn ac yn dymuno meddwl am y peth—yr hyn y mae'r holl waith hwn yn ei ddangos yw'r angen am set o drefniadau llywodraethu sy'n ategu pob un ohonynt. Pe baem ni'n gallu cytuno i ymdrin ag agweddau ar amaethyddiaeth, er enghraifft, yng nghyd-destun fframweithiau, sut y gall pob un ohonom ni fod yn hyderus, wythnos yn ddiweddarach, ar ôl cytuno ar hynny, na fyddai un o'r rhai a fu'n rhan o'r cytundeb hwnnw o bosib yn cerdded ymaith ac yn gwneud rhywbeth y tu hwnt i ffiniau'r cytundeb? Sut y gallwn ni fod yn hyderus, chwe mis wedi llofnodi'r cytundeb, pan fydd rhywbeth arall yn dod i'r amlwg, bod dulliau priodol i roi gwybod ynglŷn â'r mater newydd hwnnw, er mwyn ailddechrau trafodaethau ac, os oes angen, ar gyfer gwyntyllu dadleuon? Ac ym mhob agwedd ar y trafodaethau ar fframweithiau, ceir ymdeimlad bod angen mecanweithiau llywodraethu cryfach ar y DU yn y dyfodol, yn gyfrwng i'w gydrannau ddod at ei gilydd, cynnal busnes, a chynnal y sefyllfa yn briodol ac yn bwrpasol. Rwy'n credu bod hynny'n her enfawr sy'n deillio o'r trafodaethau fframwaith, a bydd yn rhaid inni ddwyn perswâd ar Lywodraeth y DU i ddod o hyd i beth o'r ynni angenrheidiol i fynd i'r afael â'r mater hwnnw ochr yn ochr â phopeth arall sydd ganddi i feddwl yn ei gylch.
Cabinet Secretary, I welcome very much your statement and the tabling, or the proposed tabling, of what we'll call for now the continuity Bill—a very important step forward. I also listened to David Lidington's speech. I have to say that I was somewhat confused by some of the messages that were coming out of that, particularly with regard to what seemed to be an attempt to create distance between Wales and Scotland, and the sort of implied threat in respect of overriding Sewel that seemed to be there. Nevertheless, I think we have to recognise that this has been the most tortuous process, almost like extracting teeth, dragging the UK Government kicking and screaming to accept the reality of the UK constitution. And it seems almost as if David Lidington is almost like the substitute brought on at the end of a soccer match, doesn't it, in an attempt to salvage something from the game.
I think the point that Steffan Lewis made is probably the most important one, and that is whether there is a genuine change in attitude capable of being detected. Because it seems to me that there's still a grave risk that although we can win in this area, or we can achieve satisfactory progress in this area, there are still a number of major elephants in the room, to take John Morris's old phrase. Firstly, the issue of JMC reform. Now, I know we'll be discussing the Constitutional and Legislative Affairs Committee report tomorrow on that, but that is a fundamental area that has to still be resolved, and where there's need for a change in attitude from UK Government. The second one is in terms of the financial autonomy of this place, in respect of those former EU funds. Because, on the one hand, we can achieve what we want in respect of the devolved powers, but at the end of the day, if there is control over the finance that should be coming to this place, they can be undermined—and secondly, as we know, in respect of the consequential legislation that's under way at the moment, in particular with regard to the trade Bill. Now, I understand why the Cabinet Secretary will be reluctant to take on too many battles at any one time, but these matters are all interlinked, and what we don't want is a situation where we are just going from one battle to the other onwards; there has to be genuine cultural and political change from the UK Government in order to achieve the consensus that is necessary for the post-Brexit era.
Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n croesawu fawr iawn eich datganiad, a chyflwyno, neu gyflwyno arfaethedig, yr hyn y galwn ni am y tro yn Fil parhad—cam pwysig iawn ymlaen. Gwrandewais hefyd ar araith David Lidington. Mae'n rhaid imi ddweud fy mod yn ddryslyd braidd gan rai o'r negeseuon a oedd yn tarddu o hynny, yn arbennig o ran yr hyn a ymddangosai yn ymgais i greu pellter rhwng Cymru a'r Alban, a'r math o fygythiad oedd ymhlyg â diystyru Sewel a oedd yn ymddangos i fod yno. Er hynny, credaf fod rhaid inni gydnabod y bu hon yn broses arteithiol iawn, bron fel tynnu dannedd, llusgo Llywodraeth y DU yn cicio a strancio i dderbyn realiti cyfansoddiad y DU. Ac mae'n ymddangos bron iawn fel pe bai David Lidington yn chwaraewr wrth-gefn sy'n cael ei hysio i'r cae ar ddiwedd gêm bêl-droed, onid ydy hi, mewn ymgais i achub rhywbeth o'r gêm.
Credaf mai'r pwynt a wnaeth Steffan Lewis yw'r un pwysicaf mae'n debyg, a hynny yw a oes modd canfod newid gwirioneddol mewn agwedd. Oherwydd mae'n ymddangos i mi fod risg difrifol o hyd er y gallwn ni ennill yn y maes hwn, neu y gallwn ni gyflawni cynnydd boddhaol yn y maes hwn, mae nifer o eliffantod mawr yn dal yn yr ystafell, i ddefnyddio hen ymadrodd John Morris. Yn gyntaf, y mater o ddiwygio'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Nawr, rwy'n gwybod y byddwn yn trafod adroddiad y Pwyllgor Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yfory ynglŷn â hynny, ond mae hynny'n faes sylfaenol sy'n dal i fod angen ei ddatrys, a lle mae angen newid mewn agwedd gan Lywodraeth y DU. Mae a wnelo'r ail fater ag ymreolaeth ariannol y lle hwn, mewn perthynas â'r cronfeydd hynny y mae'r UE yn gyfrifol amdanynt. Oherwydd, ar y naill law, fe allwn ni gyflawni yr hyn y mynnwn ni o ran pwerau datganoledig, ond ar ddiwedd y dydd, os oes rheolaeth dros y cyllid a ddylai ddod i'r lle hwn, bydd modd tanseilio hynny—ac yn ail, fel y gwyddom ni, o ran y ddeddfwriaeth ganlyniadol sy'n cael ei llunio ar hyn o bryd, yn enwedig o ran y Bil masnach. Nawr, rwy'n deall pam fod Ysgrifennydd y Cabinet yn amharod i ysgwyddo gormod o feichiau ar unrhyw un adeg, ond mae'r materion hyn i gyd yn gysylltiedig â'i gilydd, a'r hyn nad oes arnom ni mo'i eisiau yw sefyllfa lle'r ydym ni'n mynd o un frwydr i'r llall; mae'n rhaid gweld newid diwylliannol a gwleidyddol gwirioneddol gan Lywodraeth y DU er mwyn sicrhau consensws sydd yn angenrheidiol ar gyfer y cyfnod ôl-Brexit.
Llywydd, overriding Sewel would be a major constitutional issue. I don't like using the word 'crisis', because it's bandied about too often here, but the UK Government has never been in a position where it agrees that the consent of this National Assembly is needed to a piece of legislation, and then if it didn't secure that consent, to go ahead anyway. And if it were to find itself in that position, it has found itself in some of the most difficult constitutional depths.
I agree entirely about the need for JMC reform—it was the last point I was making to Steffan Lewis. It is difficult to engage UK Ministers in the need for that. Their reflex action, whenever anything is said about the need for reform and governance arrangements, is to say, 'Oh, you're looking for a federal United Kingdom'. They've been reading Mr Melding's thoughts on this matter too assiduously, it seems to me. But it's not a real engagement with the issue; it's just a reflex way of trying to sort of brush past the points that are being made, and in the end that will not do. The United Kingdom, the other side of Brexit, will need a more powerful set of institutional arrangements through which it can continue to operate successfully, and the JMC does not provide the blueprint for that in the longer term.
Of course Mick Antoniw is right about financial autonomy. Those discussions do not form part of our discussions on the withdrawal Bill, and they haven't featured heavily so far in the JMC. I give him an assurance, however, that I certainly have raised them with the Chief Secretary to the Treasury, as has the Scottish finance Minister, and we continue to pursue the points that he made there. Those who voted in Wales to leave the European Union did so on a promise that, at the very least, Wales will be not a penny worse off than we have been as a result of our membership of the European Union, and that promise has to be delivered.
Finally, Mick Antoniw was absolutely right to point to the interlinked nature of the trade Bill and other pieces of legislation we expect at the UK level with the EU withdrawal Bill. It's part of the reason why I think we've put such effort, and indeed such patience from time to time, in trying to get that Bill right. Because if we can get those things put right in the withdrawal Bill, then I think the solution that we craft there will cascade into the trade Bill, the trade Bill will be amended in the same way, and we will have solved the problem not just for the withdrawal Bill, but for legislation that will follow, and that's why we think it's worth putting in the effort we have to get that right.
Llywydd, byddai diystyru Sewel yn fater cyfansoddiadol difrifol iawn. Dydw i ddim yn hoffi defnyddio'r gair 'argyfwng', oherwydd caiff ei ddefnyddio yn llawer rhy aml yma, ond ni fu Llywodraeth y DU erioed mewn sefyllfa lle mae hi'n cytuno bod angen cydsyniad y Cynulliad Cenedlaethol hwn i ddarn o ddeddfwriaeth, ac yna, os na all sicrhau'r cydsyniad hwnnw, i fynd yn ei blaen beth bynnag. A phe bai hi'n cael ei hun yn y sefyllfa honno, byddai hi'n cael ei hun i ddyfnderoedd cyfansoddiadol anodd iawn.
Rwy'n cytuno'n llwyr â'r angen i ddiwygio'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion—dyna oedd y pwynt olaf yr oeddwn yn ei wneud i Steffan Lewis. Mae'n anodd darbwyllo Gweinidogion y DU ynghylch yr angen am hynny. Eu hymateb greddfol, pryd bynnag y dywedir unrhyw beth ynghylch yr angen am drefniadau llywodraethu a diwygio, yw dweud, 'O, rydych chi eisiau Teyrnas Unedig ffederal'. Maen nhw wedi bod yn darllen meddyliau Mr Melding ar y mater hwn yn rhy fanwl, mae'n ymddangos i mi. Ond nid yw'n ymwneud o ddifrif â'r mater; nid yw'n ddim ond ffordd adweithiol o geisio diystyru'r pwyntiau sy'n cael eu gwneud, ac yn y pen draw nid yw hynny'n dderbyniol. Bydd angen set mwy grymus o drefniadau sefydliadol ar y Deyrnas Unedig ar ôl Brexit, y gall hi barhau i weithredu'n llwyddiannus drwyddynt, ac nid yw'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn rhoi sail i hynny yn fwy hirdymor.
Wrth gwrs mae Mick Antoniw yn gywir ynglŷn ag ymreolaeth ariannol. Nid yw'r trafodaethau hynny yn ffurfio rhan o'n trafodaethau ynglŷn â'r Bil ymadael, ac nid ydyn nhw wedi cael sylw helaeth hyd yma yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Gallaf roi sicrwydd iddo, fodd bynnag, fy mod i yn sicr wedi eu dwyn i sylw Prif Ysgrifennydd y Trysorlys, ac mae Gweinidog Cyllid yr Alban wedi gwneud hynny hefyd, ac rydym ni'n parhau i fynd ar drywydd y pwyntiau a wnaeth ef yno. Bu i'r rheini yng Nghymru a bleidleisiodd i adael yr Undeb Ewropeaidd wneud hynny yn seiliedig ar addewid na fyddai Cymru, ar y lleiaf, geiniog yn waeth ei byd nag y buom ni o ganlyniad i'n haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd, ac mae'n rhaid anrhydeddu'r addewid hwnnw.
Yn olaf, roedd Mick Antoniw yn llygad ei le i dynnu sylw at natur gydgysylltiol y Bil masnach a darnau eraill o ddeddfwriaeth yr ydym yn eu disgwyl ar lefel y DU gyda Bil ymadael yr UE. Mae'n rhan o'r rheswm pam rwy'n credu ein bod ni wedi rhoi'r fath ymdrech, ac yn wir, y fath amynedd o bryd i'w gilydd, i geisio cael y Bil hwnnw yn iawn. Oherwydd os gallwn ni unioni'r pethau hynny yn y Bil ymadael, yna credaf y bydd yr ateb yr ydym ni'n ei saernio yn y fan honno yn treiddio i'r Bil masnach, y caiff y Bil masnach ei ddiwygio yn yr un modd, a byddwn ni wedi datrys y broblem nid yn unig o ran y Bil ymadael, ond ar gyfer deddfwriaeth a fydd yn dilyn, a dyna pam rydym ni'n credu ei bod hi'n werth ymdrechu fel y gwnaethom ni i wneud hynny'n gywir.
I think this was always going to be a tough negotiation, but the way I read it is that we are moving decisively towards agreement. And I have to say, in terms of how this will be viewed by the historians, I think it will be seen as a classic federal-type discussion, because, whatever you think about the UK Government, it is not treating the devolved administrations—unfortunately, as they term it—but the devolved Governments as anything but fully fledged Governments over their sphere of—let me use a polite word—interest rather than sovereignty. We've not in any way been treated like local government, and I don't want to disparage local government, but there are real interests in constitutional principles here and they are now playing out. I welcome in general the Cabinet Minister's tone and, as I said, I do envisage that agreement will be reached and, therefore, the continuity Bill will become redundant. Obviously, on this side of the house—let's be frank—we're uncomfortable about this emergency legislation, both here and in Scotland, but it's part of a wider landscape and I don't want to be distracted by the reasons for that. We need an effective settlement here and the EU withdrawal Bill is the best way to do that.
I agree with Steffan Lewis—and I've said this from the very start—that the heart of this is the shared governance that has to be agreed so that we can run UK frameworks. And that's not just UK Ministers getting it—some have always got it, others struggle, and I can list the departments of state that I think don't do as well. But, frankly, it's also the civil service culture in Whitehall that finds a lot of this process difficult. Most of running the frameworks will be behind the scenes with your officials and the officials in the various departments, and the great capacity we will have in terms of Whitehall will still be necessary to run these frameworks, obviously with our full participation and that of Scotland and Northern Ireland. But they're going to stand in the place, in many ways, in which EU officials stand in the Commission and we feed into that. So, there's a level there as well.
I think I'm going to lose the Llywydd's patience in a moment—
Rwy'n credu y byddai hyn bob amser yn rhywbeth anodd ei negodi, ond fel yr wyf i'n gweld pethau, rydym ni'n symud yn bendant tuag at gytundeb. Ac mae'n rhaid imi ddweud, o ran sut y bydd haneswyr yn gweld hyn, credaf y caiff ei weld fel trafodaeth ffederal glasurol ei naws, oherwydd, beth bynnag yw eich barn am Lywodraeth y DU, nid yw hi'n trin y gweinyddiaethau datganoledig—fel mae hi'n ei galw nhw, yn anffodus—y Llywodraethau datganoledig, fel unrhyw beth ond Llywodraethau cyflawn dros eu maes—caniatewch imi ddefnyddio gair boneddigaidd—diddordeb yn hytrach na sofraniaeth. Nid ydym ni mewn unrhyw ffordd wedi cael ein trin fel llywodraeth leol, a does arnaf i ddim eisiau dibrisio llywodraeth leol, ond mae buddiannau gwirioneddol mewn egwyddorion cyfansoddiadol yma ac maen nhw bellach yn dechrau dod i'r amlwg. Rwy'n croesawu agwedd y Gweinidog y Cabinet yn gyffredinol ac, fel y dywedais, rwy'n rhagweld y bydd cytundeb ac, felly, na fydd angen y Bil parhad. Yn amlwg, ar yr ochr hon i'r tŷ—gadewch inni fod yn onest—rydym ni'n anghyfforddus ynghylch y ddeddfwriaeth frys hon, yma ac yn yr Alban, ond mae'n rhan o'r sefyllfa ehangach a does arnaf i ddim eisiau i'r rhesymau dros hynny fynd â fy holl sylw. Mae arnom ni angen setliad effeithiol yma a Bil ymadael yr UE yw'r ffordd orau i wneud hynny.
Rwy'n cytuno â Steffan Lewis—ac rwyf wedi dweud hyn o'r cychwyn cyntaf—mai wrth galon hyn mae'r cyd-lywodraethu y mae'n rhaid cytuno arno fel y gallwn ni gynnal fframweithiau ar gyfer y DU. Ac mae a wnelo hynny â mwy na dim ond Gweinidogion y DU yn deall hynny—mae rhai wedi deall hynny erioed, mae eraill yn cael anhawster, ac fe allaf i restru'r adrannau gwladol nad wyf yn credu sy'n gwneud cystal. Ond, a dweud y gwir, mae diwylliant y gwasanaeth sifil yn Whitehall yn cael llawer o'r broses hon yn anodd hefyd. Bydd y rhan fwyaf o'r gwaith o redeg y fframweithiau yn digwydd y tu ôl i'r llenni gyda'ch swyddogion a swyddogion yn yr adrannau amrywiol, a bydd angen y gallu enfawr y bydd gennym ni yn Whitehall i redeg y fframweithiau hyn, yn amlwg gyda'n cyfranogiad llawn a chyfranogiad llawn yr Alban a Gogledd Iwerddon. Ond maen nhw'n mynd i sefyll yn y lle, ar lawer ystyr, y mae swyddogion yr UE yn sefyll yn y Comisiwn a byddwn yn cyfrannu at hynny. Felly, mae hynny'n haen i'w ystyried hefyd.
Rwy'n credu y byddaf yn trethu amynedd y Llywydd mewn munud—
Never.
Byth.
Can I just—? Because we've had a very interesting statement. I think the CLAC report that we'll discuss tomorrow is one of the best reports CLAC has ever produced and we do some heavy lifting or, if I can change the metaphor, we get pretty dirty down in the engine room. But tomorrow's debate I think is very significant and that really is about the governance arrangements we will need for shared governance.
And can I finally say that I hope the Welsh Government is thinking carefully about how the legislature here will scrutinise the Welsh Government's work ongoing in shared governance? Because we do not want the equivalent of the rather closed system they had in the EU about how governments get together and agree. We need the like of the legislature to hold you to account for what you decide and gain through those procedures in the future.
A gaf i dim ond—? Oherwydd rydym ni wedi cael datganiad diddorol iawn. Rwy'n credu bod adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol y byddwn yn ei drafod yfory yn un o'r adroddiadau gorau a gynhyrchodd y Pwyllgor erioed ac rydym ni yn gwneud gwaith trwm, neu os caf i newid y trosiad, rydym ni yn torchi ein llewys. Ond mae dadl yfory rwy'n credu yn arwyddocaol iawn ac mae a wnelo hynny mewn gwirionedd â'r trefniadau llywodraethu y bydd eu hangen arnom ni ar gyfer cyd-lywodraethu.
Ac yn olaf a gaf i ddweud fy mod i'n gobeithio bod Llywodraeth Cymru yn meddwl yn ofalus ynglŷn â sut bydd y ddeddfwrfa hon yn craffu ar y gwaith y mae Llywodraeth Cymru wrthi'n ei wneud o ran cyd-lywodraethu? Oherwydd does arnom ni ddim eisiau yr hyn sy'n cyfateb i'r system gaeedig braidd roedd ganddyn nhw yn yr UE ynglŷn â sut mae llywodraethau yn dod at ei gilydd ac yn cytuno. Mae angen deddfwrfa arnom ni i'ch dwyn i gyfrif am hyn yr ydych chi'n penderfynu ac yn ei ennill drwy'r gweithdrefnau hynny yn y dyfodol.
Well, Llywydd, I absolutely hope that the Member is right that we are on the threshold of reaching an agreement. I agree with him that settling this matter through a withdrawal Bill that respects devolution is the right and best way to do it. Again, if we're looking to be optimistic, David Lidington I think is one of those UK Ministers who probably does grasp the idea of shared governance, because as Minister for Europe he chaired the JMC on Europe over many years. The JMC on Europe is a far more effective piece of government machinery, where the devolved administrations have come together with the UK Government four times a year in advance of the Council of Ministers to share ideas and perspectives on what will be discussed at the Council of Ministers, and devolved Ministers have represented the UK level, from time to time, in those discussions. So, I think there is some sense of optimism there that Mr Lidington is a Minister who has seen that work and seen it work effectively.
I think David Melding is absolutely right about the civil service and it's why I think those deep-dive discussions on the frameworks have been so important, because they have brought UK civil servants into the room with people from Scotland, Wales and Northern Ireland in a way that they probably have not had that opportunity previously. They've been using the set of principles that were agreed at the JMC back in the autumn and it is as a result of those discussions that they themselves are concluding that the need for a framework for future Governments and therefore through to the United Kingdom is so important.
I'm really grateful to Members of the CLAC committee for the detailed work they are doing. There is no great either appetite or, certainly, there is no available energy elsewhere to do the heavy lifting that is required, to do the thinking of how this is to happen in the future. And the report of that committee will, I think, be genuinely influential in shaping thinking, not just here and with the Welsh Government, but in our ability to use the arguments and the thinking through of the different ways in which this could be done that that report grapples with that will allow us to use it to be influential elsewhere in the United Kingdom.
Wel, Llywydd, rwy'n gobeithio'n wir fod yr Aelod yn iawn ein bod ar drothwy dod i gytundeb. Rwy'n cytuno ag ef mai datrys y mater hwn drwy gyfrwng Bil ymadael sy'n parchu datganoli yw'r ffordd gywir a'r ffordd orau o wneud hynny. Unwaith eto, os ydym ni eisiau bod yn obeithiol, mae David Lidington rwy'n credu yn un o'r Gweinidogion hynny yn y DU sydd mae'n debyg yn deall y syniad o gyd-lywodraethu, oherwydd gan ei fod yn Weinidog dros Ewrop roedd yn cadeirio'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar Ewrop am sawl blwyddyn. Mae'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar Ewrop yn ddarn llawer mwy effeithiol o beirianwaith y llywodraeth, ble mae'r gweinyddiaethau datganoledig wedi cwrdd â Llywodraeth y DU bedair gwaith y flwyddyn cyn Cyngor y Gweinidogion i rannu syniadau a safbwyntiau ynglŷn â'r hyn a drafodir yng Nghyngor y Gweinidogion, ac mae Gweinidogion datganoledig wedi cynrychioli'r DU, o bryd i'w gilydd, yn y trafodaethau hynny. Felly, rwy'n credu y ceir rhywfaint o obaith fod Mr Lidington yn Weinidog sydd wedi gweld hynny'n gweithio a'i weld yn gweithio'n effeithiol.
Rwy'n credu bod David Melding yn llygad ei le ynghylch y gwasanaeth sifil a dyma pam rwy'n credu bod y trafodaethau trochi hynny ar y fframweithiau wedi bod mor bwysig, oherwydd maen nhw wedi bod yn fodd i weision sifil y DU gwrdd â phobl o Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon mewn ffordd mae'n debyg na chawson nhw mo'r cyfle hwnnw o'r blaen. Maen nhw wedi bod yn defnyddio'r gyfres o egwyddorion y cytunwyd arnyn nhw yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn ôl yn yr hydref ac mae hi o ganlyniad i'r trafodaethau hynny eu bod nhw eu hunain yn casglu bod yr angen am fframwaith i Lywodraethau'r dyfodol ac felly drwy hynny i'r Deyrnas Unedig mor bwysig.
Rwy'n ddiolchgar iawn i aelodau'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am y gwaith manwl y maen nhw yn ei wneud. Does fawr o, naill ai awydd neu, yn sicr, does dim egni ar gael mewn mannau eraill i wneud y gwaith trwm sydd ei angen, i feddwl sut y bydd hyn yn gweithio yn y dyfodol. A bydd adroddiad y Pwyllgor hwnnw, rwy'n credu, yn wirioneddol ddylanwadol yn llunio syniadaeth, nid yn unig yma a chyda Llywodraeth Cymru, ond yn ein gallu i ddefnyddio'r dadleuon a chloriannu'r gwahanol ffyrdd y gellid gwneud hyn y mae'r adroddiad yn ymrafael â nhw, a fydd yn caniatáu inni ei ddefnyddio i fod yn ddylanwadol mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig.
Thank you, Cabinet Secretary, for your statement and your update on your discussions at the JMC. What's striking from this statement and the responses and questions is that you're seeking to be constructive but that's not being reciprocated by the UK Government. But I will welcome the commitment by the UK Government to involve devolved administrations in the second phase of negotiations at the forthcoming meeting. And, of course, you are told that you will have a paper in advance of that meeting, but you didn't get a paper in advance of the proposals that you received at the JMC, and I think that demonstrates, as has been said today, a lack of respect and trust—or is it just thoughtlessness? Are we the 'any other business' in terms of these important negotiations? Because, obviously, what's come forward is not acceptable. The proposals could indeed set us back in terms of devolution, so I do welcome the news that the continuity Bill will now be commenced, and thank Steffan Lewis for helping to position us so effectively.
Two questions. One: from your discussions at the JMC, can you clarify why the UK Government is not prepared to accept the Welsh and Scottish Government amendments, which they've had before them for so many weeks and months? They would provide the best way forward, rather than setting us back at this late stage with the centralising proposals, were you able to make the case, indeed, to discuss the amendments at the JMC. And secondly: yesterday, we received evidence at the external affairs committee on the impact of Brexit on equalities in Wales. What's clear is there's a fear of loss of the EU charter of human rights, loss of EU funding, loss of influence on equalities in Wales, which are underpinned by EU legislation such as workers' rights and the employment accessibility Bill. Can you clarify how those who have an interest in providing evidence on the impact of Brexit and the fear of loss of those powers could contribute and engage with the continuity Bill, which, of course, would provide legal continuity of EU legislation about devolved matters in Wales?
Diolch ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad ac am yr wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â'ch trafodaethau yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Yr hyn sy'n drawiadol o'r datganiad hwn a'r ymatebion a'r cwestiynau yw eich bod yn ceisio bod yn gadarnhaol ond nad yw Llywodraeth y DU yn ymateb yn yr un modd. Ond rwyf yn croesawu'r ymrwymiad gan Lywodraeth y DU i gynnwys y gweinyddiaethau datganoledig yn yr ail gam o'r trafodaethau yn y cyfarfod sydd ar y gorwel. Ac, wrth gwrs, dywedir wrthych chi y cewch chi bapur cyn y cyfarfod hwnnw, ond chawsoch chi ddim papur cyn y cynigion a gawsoch chi yng Nghyd-bwyllgor y Gweinidogion, ac rwy'n credu bod hynny'n dangos, fel y dywedwyd heddiw, diffyg parch ac ymddiriedaeth—neu ai dim ond difeddwl oedd o? Ai ni yw'r 'unrhyw fater arall' o ran y trafodaethau pwysig hyn? Oherwydd, yn amlwg, nid yw'r hyn a gyflwynwyd yn dderbyniol. Gallai'r cynigion yn wir fod yn gam yn ôl inni o ran datganoli, felly rwyf yn croesawu'r newyddion y bydd y Bil parhad bellach yn dechrau, a diolch i Steffan Lewis am helpu i'n rhoi mewn sefyllfa mor effeithiol.
Dau gwestiwn. Un: o'ch trafodaethau yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion, a allwch chi egluro pam nad yw Llywodraeth y DU yn barod i dderbyn gwelliannau Llywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban, a fu ger eu bron ers wythnosau a misoedd lawer? Byddent yn darparu'r ffordd orau ymlaen, yn hytrach na mynd â ni gam yn ôl ar yr adeg hwyr hon gyda'r cynigion canoli, pe byddech chi'n gallu cyflwyno'r achos, yn wir, i drafod y gwelliannau yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Ac yn ail: ddoe, fe gawsom ni dystiolaeth yn y pwyllgor materion allanol ynglŷn ag effaith Brexit ar gydraddoldeb yng Nghymru. Yr hyn sy'n glir yw bod ofn colli Siarter yr UE ar hawliau dynol, colli cyllid yr UE, colli dylanwad ar gydraddoldeb yng Nghymru, sy'n seiliedig ar ddeddfwriaeth yr UE fel hawliau gweithwyr a'r Bil hygyrchedd cyflogaeth. A allwch chi egluro sut y gall y rhai sydd â diddordeb darparu tystiolaeth ynglŷn ag effaith Brexit ac sy'n ofni colli'r pwerau hynny gyfrannu at ac ymwneud â'r Bil parhad, a fyddai, wrth gwrs, yn rhoi parhad cyfreithiol o ddeddfwriaeth yr UE ynglŷn â materion datganoledig yng Nghymru?
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I thank the Member for both those questions. I want to say, again, Dirprwy Lywydd, that the JMC has been a better forum since the autumn of last year than it was previously, and that there has been constructive talk by UK Ministers. What we have to see now, as the First Minister said yesterday, is a move away from the warm words and into the actions that are necessary to secure consent. Why is the UK Government not prepared to accept our amendment? Because they are fearful. Because they do not believe that devolved administrations can be trusted to come to the table in the way that we say we will and to reach agreement. They want to have, always, a veto power in their pocket, because they believe that somehow they are the only adults in the room. And that is such a problematic place from which to start, particularly when it is so directly contradicted by the facts.
As far as equalities issues are concerned, I can give the Member complete assurance that the Welsh Government, and, indeed, the Scottish Government to, take regular opportunities through the JMC to hammer home with the UK Government that leaving the European Union cannot be used as an excuse to erode those citizenship rights that we have secured as a result of our membership of the European Union, and that includes a huge raft of gains that we've made in the field of equalities. I was able to discuss all of this with a group of third sector organisations with whom I meet on a six-monthly basis and where the Welsh Government's approach to Brexit is a standing item. We will look, even in an emergency timetable, to make sure that interests beyond the Assembly, who have important things to say on these matters, can have an opportunity, probably most often through the established machineries we have in those circumstances, to continue to influence our thinking in this regard.
Diolch i'r Aelod am y cwestiynau hynny. Hoffwn ddweud, unwaith eto, Dirprwy Lywydd, y bu'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn fforwm gwell ers tymor yr hydref y llynedd nag oedd o'r blaen, ac y bu trafodaethau adeiladol gan Weinidogion y DU. Yr hyn sy'n rhaid inni ei weld yn awr, fel y dywedodd Prif Weinidog Cymru ddoe, yw symud o'r geiriau teg i'r camau gweithredu sydd eu hangen i sicrhau caniatâd. Pam nad yw Llywodraeth y DU yn barod i dderbyn ein gwelliant? Am fod arnyn nhw ofn. Achos dydyn nhw ddim yn credu y gellir ymddiried yn y gweinyddiaethau datganoledig i drafod y sefyllfa yn y ffordd yr ydym yn dweud y byddwn ni a dod i gytundeb. Maen nhw eisiau bod â feto wrth law, o hyd, oherwydd maen nhw'n credu rywsut mai nhw yw'r unig oedolion yn yr ystafell. Ac mae hynny'n fan cychwyn gwirioneddol broblemus, yn enwedig pan mae'r ffeithiau yn gwrth-ddweud hynny mor uniongyrchol.
O ran materion cydraddoldeb, gallaf roi sicrwydd llwyr i'r Aelod bod Llywodraeth Cymru, ac, yn wir, Llywodraeth yr Alban, yn achub yn rheolaidd ar gyfleoedd drwy'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion i bwysleisio wrth Lywodraeth y DU na ellir defnyddio gadael yr Undeb Ewropeaidd yn esgus i erydu'r hawliau dinasyddiaeth hynny yr ydym ni wedi'u sicrhau o ganlyniad i'n haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd, ac mae hynny'n cynnwys llu o enillion yr ydym ni wedi eu gwneud yn y maes cydraddoldeb. Llwyddais i allu trafod hyn i gyd gyda grŵp o sefydliadau trydydd sector yr wyf yn cyfarfod â nhw bob chwe mis ac y mae ymagwedd Llywodraeth Cymru tuag at Brexit yn eitem sefydlog. Byddwn yn ceisio, hyd yn oed gydag amserlen frys, i wneud yn siŵr bod cyrff y tu hwnt i'r Cynulliad, sydd â phethau pwysig i'w dweud ynglŷn â'r materion hyn, yn cael y cyfle, mae'n debyg gan fwyaf drwy'r ffyrdd sefydledig sydd gennym ni yn yr amgylchiadau hynny, i barhau i ddylanwadu ar ein syniadau yn y cyswllt hwn.
And finally, David Rees.
Ac yn olaf, David Rees.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Can I thank the Cabinet Secretary for his statement this afternoon? I'll try and be as brief as possible because I actually have the opportunity to question the Cabinet Secretary next Monday in the committee meeting, and we'll go a bit deeper then. I'll try and focus purely on the JMC today, and not the continuity Bill, although I agree with Simon Thomas and Steffan Lewis on the issues they both raised in relation to that.
In your discussion at the JMC—clearly, you've talked about the EU withdrawal Bill very much, heavily, but it is a question of what discussions you had about the transition period, because that is clearly an important step. All I see at the moment are the delays being enforced by the issues on the withdrawal Bill knocking us back on those discussions, and the ability to actually be partaking in the decision making in the negotiations for phase 2 being delayed. As Steffan Lewis pointed out, last week we saw the Cabinet—or a part of the Cabinet—meeting privately in Chequers, with nobody from the devolved nations representing them. It seems to be another mechanism by which our input is being ignored, effectively. So, can you tell us where you are on that? And have you got guarantees that we will be in the rooms when negotiations on phase 2 take place so that we can actually have our say in the areas that are important?
On the issues of frameworks, you've mentioned 20 deep dives so far—10 more to come next month. You're optimistic; perhaps I'm cynical. Is that another way of simply saying at the end of it, 'Oh, look, we've done so much, we don't actually worry about the powers because it doesn't affect that many areas'? I just think that the UK Government are working away that way. But you talked about the frameworks and who decide on those frameworks, but can you confirm as to what discussions you've had about who will decide upon who will take the actions on the frameworks? Because when it comes to agreeing a framework, where will those actions be taken, and will that be with consent as well?
Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad y prynhawn yma? Ceisiaf fod mor gryno â phosib oherwydd mewn gwirionedd, mae gennyf y cyfle i holi Ysgrifennydd y Cabinet ddydd Llun nesaf yng nghyfarfod y pwyllgor, a byddwn yn trafod ychydig yn fwy manwl bryd hynny. Mi wna i geisio canolbwyntio'n llwyr ar Gyd-bwyllgor y Gweinidogion heddiw, ac nid ar y Bil parhad, er fy mod i'n cytuno â Simon Thomas a Steffan Lewis ynglŷn â'r materion y mae'r ddau wedi eu crybwyll mewn cysylltiad â hynny.
Yn eich trafodaethau yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion—yn amlwg, rydych chi wedi sôn gryn dipyn ac yn drylwyr am Fil ymadael yr UE, ond pa drafodaethau a gawsoch chi am y cyfnod pontio, oherwydd mae hynny yn amlwg yn gam pwysig. Y cwbl a welaf i ar hyn o bryd yw'r oedi sy'n cael ei orfodi arnom ni gyda materion ynghylch y Bil ymadael yn ein llesteirio gyda'r trafodaethau hynny, a'r gallu i gymryd rhan mewn gwneud penderfyniadau yn y negodiadau ar gyfer cam 2 yn cael ei ohirio. Fel y dywedodd Steffan Lewis, yr wythnos diwethaf fe welsom ni'r Cabinet—neu ran o'r Cabinet—yn cyfarfod yn breifat yn Chequers, â neb yn cynrychioli'r cenhedloedd datganoledig. Ymddengys fod hyn yn ddull arall ble caiff ein cyfraniad ei anwybyddu, yn ymarferol. Felly, a allwch chi ddweud wrthym ni ble rydym ni arni yn hynny o beth? Ac a oes gennych chi sicrwydd y byddwn ni yn y cyfarfodydd pan fo'r negodiadau yng ngham 2 yn digwydd fel y gallwn ni ddweud ein dweud mewn gwirionedd ynglŷn â'r meysydd sy'n bwysig?
Ynglŷn â'r fframweithiau, fe wnaethoch chi sôn am 20 cyfarfod trochi hyd yma—10 mwy i ddod fis nesaf. Rydych chi'n optimistaidd; hwyrach mai fi sy'n sinigaidd. A yw hynny'n ffordd arall o ddweud yn syml ar y diwedd, 'O, edrychwch, rydym ni wedi gwneud cymaint, mewn gwirionedd, dydym ni ddim yn poeni am y pwerau oherwydd nid yw'n effeithio ar gymaint â hynny o feysydd'? Rwy'n credu bod Llywodraeth y DU yn gweithio yn y ffordd honno. Ond fe wnaethoch chi sôn am y fframweithiau a phwy sy'n penderfynu ar y fframweithiau hynny, ond a allwch chi gadarnhau pa drafodaethau a gawsoch chi ynghylch pwy fydd yn penderfynu pwy fydd yn penderfynu ar y fframweithiau? Oherwydd pan ddaw hi'n bryd cytuno ar fframwaith, pwy fydd yn gwneud hynny, ac a fydd hynny gyda chydsyniad hefyd?
I thank David Rees for those questions, and for the work that he and this committee have done in this area. When I was in front of the House of Lords for a briefing session, the fact that his committee had met with parliamentary Brexit committees was very well recognised. The work of the committee has undoubtedly had an influence in making sure that Welsh views are clearly represented and understood.
As far as the transition period is concerned, it was discussed at the JMC. I said to the Secretary of State for Exiting the European Union that he needs to get on and make sure that the transition agreement is reached at the March council, and that it's not in the UK's interest to fail to reach an agreement in March because, if it's put off until the next council, our position will be weakened, not strengthened, by that. He did agree, as he'd agreed at a previous meeting, that a speedy resolution of transition matters is very important.
There is a big day coming tomorrow, as David Rees will know, when a document is likely to be agreed at the Commission, which will attempt to translate into legal understanding the agreement that was reached back in December at the end of phase 1 negotiations. That will shape the nature of transition. So, transition is very important, and the UK Government needs to make the necessary compromises to get a transition period agreed.
As to phase 2 negotiations, as I said, we were hopeful that there would be a paper at last week's meeting. It didn't materialise. Again, there have been some constructive things said by UK Government Ministers about recognising the need for greater involvement in that phase of negotiations, but we do need to see the practical proposals that they will come forward with to make that happen.
As to deep dives, I recognise that there will be some people in the UK Government who will be attracted to the idea of saying that, because the deep dives have all gone on, and the discussions have gone well, there's really no problem here at all, and, you know, 'Forget all this nonsense about clause 11; look how successful these things are being resolved.' I'm afraid we would have to say that that is in spite of, rather than because of the withdrawal Bill formulation, and I think that deep dives confirm our position on all of this: that proceeding by consent and by agreement is possible—eminently possible—in the United Kingdom, and the law should be constructed in a way that reflects that.
How the frameworks are to be put into action takes us back to the very interesting discussion we've had this afternoon and the paper that the Constitutional and Legislative Affairs Committee will be discussing tomorrow, because it is about the underpinning governance arrangements that can give everybody confidence that if you reach an agreement on a framework, there are ways in which those agreements can be translated into action and the interests of all parties to it can be properly protected because there will be a rule book within which we are all bound and we are all bound equally. Then I think we can be optimistic that those frameworks will be capable of translation into action and successfully go on protecting the proper operation of the United Kingdom.
Diolch i David Rees am y cwestiynau hynny, ac am y gwaith y mae yntau a'r Pwyllgor hwn wedi'i wneud yn y maes hwn. Pan roeddwn i gerbron Tŷ'r Arglwyddi ar gyfer sesiwn briffio, roedd cydnabyddiaeth dda iawn i'r ffaith bod ei bwyllgor wedi cyfarfod â phwyllgorau seneddol Brexit. Mae gwaith y Pwyllgor yn ddi-os wedi dylanwadu ar sicrhau bod cynrychiolaeth a dealltwriaeth glir o safbwyntiau Cymru.
O ran y cyfnod pontio, trafodwyd hynny yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Dywedais wrth yr Ysgrifennydd Gwladol ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd bod angen iddo fwrw ymlaen a gwneud yn siŵr y ceir cytundeb pontio yng nghyfarfod cyngor mis Mawrth, ac nid yw hi er budd y DU i beidio â gallu dod i gytundeb ym mis Mawrth oherwydd, os caiff ei ohirio tan y cyngor nesaf, byddwn mewn sefyllfa wannach, nid cryfach, oherwydd hynny. Cytunodd, fel mae wedi cytuno mewn cyfarfod blaenorol, ei bod hi'n bwysig iawn datrys materion pontio yn gyflym.
Mae yfory'n ddiwrnod mawr, fel y gŵyr David Rees, pan mae hi'n debygol y cytunir ar ddogfen yn y Comisiwn, a fydd yn ceisio deall beth yw goblygiadau cyfreithiol y cytundeb y daethpwyd iddo ym mis Rhagfyr ar ddiwedd trafodaethau cyfnod 1. Bydd hynny'n llywio natur y pontio. Felly, mae pontio yn bwysig iawn, ac mae angen i Lywodraeth y DU gyfaddawdu fel sy'n angenrheidiol er mwyn cytuno ar gyfnod pontio.
Ynghylch trafodaethau cyfnod 2, fel y dywedais, roeddem ni'n gobeithio y byddai papur yn y cyfarfod yr wythnos diwethaf. Nid felly y bu hi. Unwaith eto, mae Gweinidogion Llywodraeth y DU wedi dweud rhai pethau adeiladol ynglŷn â chydnabod yr angen ar gyfer bod â mwy o ran yn y cyfnod hwnnw o negodiadau, ond mae angen inni weld y cynigion ymarferol y byddant yn eu cyflwyno i wireddu hynny.
Ynglŷn â'r trafodaethau trochi, rwy'n cydnabod y bydd rhai pobl yn Llywodraeth y DU yr hoffi'r syniad o ddweud, oherwydd y cynhaliwyd yr holl drafodaethau trochi, ac i'r trafodaethau fod yn llwyddiannus, does dim problem yma o gwbl, ac, wyddoch chi, 'Anghofiwch yr holl ffwlbri yma am gymal 11; edrychwch pa mor llwyddiannus mae'r pethau hyn yn cael eu datrys.' Mae arnaf ofn y byddai'n rhaid inni ddweud bod hyn er gwaethaf, yn hytrach nag oherwydd y modd y mae'r Bil ymadael wedi ei lunio, ac rwy'n credu bod y trafodaethau trochi yn cadarnhau ein safbwynt ynglŷn â hyn i gyd: bod bwrw ymlaen drwy gydsyniad a drwy gytundeb yn bosib—yn bosib iawn— yn y Deyrnas Unedig, ac y dylid llunio'r gyfraith mewn ffordd sy'n adlewyrchu hynny.
Mae sut y caiff y fframweithiau eu gweithredu yn ein hatgoffa o'r drafodaeth ddiddorol iawn a gawsom ni y prynhawn yma a'r papur y bydd y Pwyllgor Materion Deddfwriaethol a Chyfansoddiadol yn ei drafod yfory, oherwydd mae a wnelo hynny â'r trefniadau llywodraethu ategol a all roi hyder i bawb, os cytunir ar fframwaith, mae yna ffyrdd o droi'r cytundebau hynny yn weithredu ac fe ellir diogelu buddiannau pawb sy'n rhan o hynny oherwydd bydd rheolau y bydd yn rhaid i bob un ohonom ni gadw atyn nhw, a'r rheini yn rheolau cyfartal. Yna credaf y gallwn ni fod yn obeithiol y bydd modd gweithredu ar sail y fframweithiau hynny ac y bydd modd eu defnyddio'n llwyddiannus i sicrhau bod y Deyrnas Unedig yn gweithio'n briodol.
Yr eitem nesaf yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n addas i'r dyfodol'. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i siarad ar y datganiad. Vaughan Gething.
The next item is a statement by the Cabinet Secretary for Health and Social Services on the 'Services fit for the future' White Paper. I call on the Cabinet Secretary to make the statement. Vaughan Gething.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. I'm pleased to make today's statement and publish the outcome of the consultation on the 'Services fit for the future' White Paper published earlier today. This is an important piece of work, forming part of the picture for the future of health and social care services here in Wales.
The Government remains committed to supporting practical steps that build closer links between health and social services to meet future needs. We restated our commitment to that ambition in the national strategy 'Prosperity for All'.
As part of our ambition to develop, improve and integrate health and social care services, I launched the 'Services fit for the future' White Paper for consultation on 28 June last year. I asked for views on a range of interrelated proposals for potential legislation.
The proposals contained in the White Paper looked at how we might futureproof aspects of the health and social care system, with a focus on person-centred care and greater integration across the health and social care system. There is wide agreement that the health and care systems here in Wales need to work differently to deliver those services and outcomes that people across Wales will want to see. That’s why the White Paper looked at a whole-system approach and examined several areas where future legislation might help to achieve this in a new way of working.
The proposals in the White Paper covered stronger governance and leadership at board level, new duties of quality and candour, and areas such as standards and complaints handling where common processes could support a more integrated approach. There were also proposals relating to citizen voice, pace of service change, regulation and inspection.
During the consultation a number of stakeholder meetings and focus groups were held across Wales. These included approaches to reach some people who do not traditionally respond to and take part in consultations. The consultation ran until 29 September last year. There were 336 submissions from individuals and organisations, as well as 1,328 pro-forma responses relating to proposals for citizen voice and representation.
It is clear from the responses and the report of the parliamentary review that we need to act now to preserve our health and care services for generations to come. Responses to the consultation reflected the view that joint working between organisations is essential in order to promote well-being, to identify people’s needs and to plan and provide quality services to a robust and consistent standard. Many respondents agreed in principle with what was being proposed in the White Paper. However, some respondents asked for more information and detail on how some of the proposals might work and be implemented in practice.
There was support for more effective leadership, for having the right skills and experience at board level and for robust action to be taken if organisations were seen to be failing. In terms of service change decisions, respondents were keen to ensure clinical evidence was considered and that the views of citizens were given real weight, together with experts.
As in the previous Green Paper consultation, some respondents remained unconvinced about the use of legislation to promote behavioural change such as collaborative working. Some wanted to see the more effective use of provisions set out in existing Assembly legislation. However, many respondents saw the value of the proposed new duties of candour and quality and felt that these could provide further impetus to integrated working and better outcomes for people in Wales.
There was significant support for an independent voice for the public across the health and social care system. That aligns with the findings of the parliamentary review that Wales must be a listening nation, to accelerate change and improve quality, not just by paying full regard to citizens' experiences of health and care, but actively seeking out diverse views and experiences.
The proposal to replace community health councils with a new national body to represent citizens has, of course, drawn much comment and debate. There was a broad consensus that reform in this area is needed if we are to strengthen the voice of citizens in health and social care. However, we must be careful not to lose things that work well, including representation at a local level.
Linked to this, there was also support for the idea of more common standards across health, social care, the independent and third sectors. We will therefore consider how to develop and take forward proposals on: board leadership, scrutiny and membership; an informed process for service change; duties of candour and quality; a new citizen's voice body across health and social care; and common standards.
There were mixed views in relation to a possible merger of the health and social care inspectorates and making them independent of the Welsh Government. We will not be looking to make these changes at this time, but will instead explore an approach that addresses the regulatory gaps that exist, and futureproof the underpinning legislation for Healthcare Inspectorate Wales. This will allow for more closer working with Care Inspectorate Wales. This very much aligns with the recommendations in the parliamentary review around joining up inspections.
Of course, the outcome of the consultation is of great interest in the context of the recently published final report of the parliamentary review, where aligning actions to continually drive up quality was a key theme. I will of course consider how we link the White Paper consultation to the recommendations of the review.
In light of the responses to this consultation, the Welsh Government will now undertake further policy development. We are actively considering whether legislative solutions are the most appropriate way to meet the challenges identified and commented upon in the consultation. I will of course be happy to continue to update Members in the coming months.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch o wneud y datganiad heddiw a chyhoeddi canlyniad yr ymgynghoriad ar y Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol' a gyhoeddwyd yn gynharach heddiw. Mae hwn yn ddarn pwysig o waith, sy'n llunio rhan o'r darlun ar gyfer dyfodol gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yma yng Nghymru.
Mae'r Llywodraeth yn parhau i fod yn ymrwymedig i gefnogi camau ymarferol i fagu cysylltiadau agosach rhwng iechyd a gwasanaethau cymdeithasol er mwyn diwallu anghenion y dyfodol. Rydym yn ailddatgan ein hymrwymiad i'r uchelgais hwnnw yn y strategaeth genedlaethol 'Ffyniant i bawb'.
Yn rhan o'n huchelgais i ddatblygu, gwella ac integreiddio gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol, lansiais y Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol' ar gyfer ymgynghoriad ar 28 Mehefin y llynedd. Gofynnais am sylwadau ar amrywiaeth o gynigion rhyng-gysylltiedig ar gyfer deddfwriaeth bosibl.
Roedd y cynigion a gafwyd yn y Papur Gwyn yn edrych ar sut y gallem ddiogelu agweddau ar y system iechyd a gofal cymdeithasol, gan ganolbwyntio ar ofal yr unigolyn a mwy o integreiddio ledled y system iechyd a gofal cymdeithasol. Ceir cytundeb eang fod angen i'r systemau iechyd a gofal yma yng Nghymru weithio mewn ffordd wahanol i ddarparu'r gwasanaethau a'r canlyniadau hynny y bydd pobl ledled Cymru yn dymuno eu gweld. Dyna pam yr edrychodd y Papur Gwyn ar ddull system gyfan ac yr archwiliodd nifer o feysydd lle gallai deddfwriaeth y dyfodol helpu i gyflawni hyn drwy ffordd newydd o weithio.
Roedd y cynigion yn y Papur Gwyn yn cwmpasu llywodraethu ac arweinyddiaeth gryfach ar lefel y bwrdd, dyletswyddau newydd o ran ansawdd a didwylledd, a meysydd megis ymdrin â safonau a chwynion lle gallai prosesau cyffredin gefnogi dull mwy integredig. Cafwyd cynigion hefyd yn ymwneud â llais y dinesydd, cyflymder newid y gwasanaeth, rheoleiddio ac arolygu.
Yn ystod yr ymgynghoriad, cynhaliwyd nifer o gyfarfodydd rhanddeiliaid a grwpiau ffocws ledled Cymru. Roedd y rhain yn cynnwys dulliau o gyrraedd pobl nad ydyn nhw yn arfer yn ymateb i, nac yn cymryd rhan, mewn ymgynghoriadau. Roedd yr ymgynghoriad yn para hyd at 29 Medi y llynedd. Cafwyd 336 o gyflwyniadau gan unigolion a sefydliadau, yn ogystal â 1,328 o ymatebion ar ffurflenni yn ymwneud â chynigion ar gyfer clywed llais y dinesydd a chynrychiolaeth.
Mae'n amlwg o'r ymatebion ac o adroddiad yr arolwg seneddol fod angen inni weithredu'n awr i warchod ein gwasanaethau iechyd a gofal i'r cenedlaethau sydd i ddod. Roedd ymatebion i'r ymgynghoriad yn adlewyrchu'r farn bod cydweithio rhwng sefydliadau yn hanfodol i hyrwyddo lles, nodi anghenion pobl a chynllunio a darparu gwasanaethau o ansawdd gadarn a chyson. Roedd llawer o'r ymatebwyr yn cytuno mewn egwyddor â'r hyn a oedd yn cael ei gynnig yn y Papur Gwyn. Er hynny, gofynnodd rhai ymatebwyr am fwy o wybodaeth a manylion am sut y gallai rhai o'r cynigion weithio a'u rhoi ar waith yn ymarferol.
Roedd cefnogaeth i arweinyddiaeth fwy effeithiol, y sgiliau a'r profiad cymwys ar lefel bwrdd ac ar gyfer cymryd camau cadarn cymryd os ystyrid fod sefydliadau yn ddiffygiol. O ran penderfyniadau ynglŷn â newid y gwasanaeth, roedd ymatebwyr yn awyddus i sicrhau bod tystiolaeth glinigol yn cael ei hystyried a bod barn dinasyddion o bwys gwirioneddol, ynghyd ag arbenigwyr.
Fel yn yr ymgynghoriad Papur Gwyrdd blaenorol, roedd rhai ymatebwyr yn dal i fod heb eu darbwyllo ynghylch y defnydd o ddeddfwriaeth i hyrwyddo newid ymddygiad fel gweithio ar y cyd. Roedd rhai yn awyddus i weld defnydd mwy effeithiol o ddarpariaethau yn cael ei nodi yn neddfwriaeth bresennol y Cynulliad. Eto i gyd, roedd llawer o ymatebwyr yn gweld gwerth yn y dyletswyddau arfaethedig newydd o ran didwylledd ac ansawdd ac yn teimlo y gallai'r rhain roi ysgogiad pellach i weithio integredig a gwell canlyniadau i bobl Cymru.
Roedd cefnogaeth sylweddol i lais annibynnol ar gyfer y cyhoedd ledled y system iechyd a gofal cymdeithasol. Mae hynny yn cyd-fynd â chanfyddiadau'r adolygiad seneddol fod yn rhaid i Gymru fod yn genedl sy'n gwrando, er mwyn cyflymu'r newid a gwella ansawdd, nid yn unig wrth dalu sylw llawn i brofiadau dinasyddion o iechyd a gofal, ond gan fynd ati i geisio safbwyntiau a phrofiadau amrywiol.
Mae'r cynnig i ddisodli cynghorau iechyd cymunedol gan gorff cenedlaethol newydd i gynrychioli dinasyddion, wrth gwrs, wedi ennyn llawer o drafodaeth a sylwadau. Cafwyd consensws eang fod diwygio yn y maes hwn yn angenrheidiol os ydym am gryfhau llais y dinesydd ym maes iechyd a gofal cymdeithasol. Serch hynny, mae'n rhaid inni fod yn ofalus i beidio â cholli pethau sy'n gweithio'n dda, gan gynnwys cynrychiolaeth ar lefel leol.
Yn gysylltiedig â hyn, roedd cefnogaeth hefyd i'r syniad o ragor o safonau cyffredin ledled iechyd, gofal cymdeithasol, y sector annibynnol a'r trydydd sector. Byddwn felly yn ystyried sut i ddatblygu a bwrw ymlaen â chynigion ar: arweinyddiaeth y byrddau, craffu ac aelodaeth; proses hyddysg ar gyfer newid y gwasanaeth; dyletswyddau o ran didwylledd ac ansawdd; corff newydd ar gyfer llais y dinesydd ledled iechyd a gofal cymdeithasol; a safonau cyffredin.
Cafwyd barn gymysg o ran uniad posibl yr arolygiaethau iechyd a gofal cymdeithasol a sicrhau eu bod yn annibynnol ar Lywodraeth Cymru. Nid ydym yn golygu gwneud y newidiadau hyn ar hyn o bryd, ond yn hytrach byddwn yn archwilio i ddull gweithredu sy'n mynd i'r afael â rheoleiddio'r bylchau sy'n bodoli, a diogelu i'r dyfodol y ddeddfwriaeth sylfaenol ar gyfer Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. Bydd hyn yn caniatáu mwy o gydweithio ag Arolygiaeth Gofal Cymru. Mae hyn yn cyd-fynd yn fawr â'r argymhellion yn yr adolygiad seneddol o ran cydgysylltu arolygiadau.
Wrth gwrs, mae canlyniad yr ymgynghoriad o ddiddordeb mawr yng nghyd-destun adroddiad terfynol yr adolygiad seneddol a gyhoeddwyd yn ddiweddar, lle'r oedd alinio camau gweithredu er mwyn gwella'r ansawdd yn barhaus yn thema allweddol. Byddaf wrth gwrs yn ystyried sut y byddwn yn cysylltu'r ymgynghoriad Papur Gwyn ag argymhellion yr adolygiad.
Yng ngoleuni'r ymatebion i'r ymgynghoriad hwn, bydd Llywodraeth Cymru yn awr yn cynnal datblygiadau polisi pellach. Rydym ar hyn o bryd yn ystyried ai atebion deddfwriaethol yw'r modd mwyaf priodol o ateb yr heriau a gafodd eu nodi ac y rhoddwyd sylwadau arnynt yn yr ymgynghoriad. Byddaf yn hapus wrth gwrs i barhau i ddiweddaru'r Aelodau yn y misoedd i ddod.
Good afternoon, Cabinet Secretary. There are a couple of questions that have sprung to mind having read your statement and, indeed, the 'Services Fit for the Future' White Paper. I'd like to firstly and mainly address appointing members to the board in regard to underperformance. The consultation states that there was significant support for the principle of introducing time-limited ministerial appointments where health boards or NHS trusts are found to be underperforming.
Cabinet Secretary, four of seven of Wales's health boards are underperforming to the point of either being in special measures or with targeted interventions. Most recently, for example, we've learnt of the acute financial challenges faced by Hywel Dda, which has accumulated an overspend of some £149 million over a three-year period—the greatest of all the health boards. When recently asked, via a written question, about the Welsh Government's knowledge of this, the Welsh Government said they were only made aware of this deterioration in December. Furthermore, in regard to stabilising the financial situation of the health board, the Welsh Government only issued general guidance.
Back to this consultation and about the appointing of members to the board in regard to underperformance, could you please clarify what is the role and function of these Welsh Government levels of intervention? Because it seems to be completely unclear as to what part Welsh Government really takes in understanding what is going on in a health board when you have had to put people in for either targeted intervention or special measures.
I raised this issue in November 2017 in quite a wide-ranging debate on this subject, because I think that it is right and proper for Welsh Government to put extra people on the board in order to ensure that we have health boards brought back into the fold, meeting the targets of service delivery and financial management that you set upon them. What I fail to understand is what we've been doing so far in terms of putting those targeted interventions in and the people in, who can then turn around and say, 'Gosh, we didn't know £176 million-worth of debt, for example, was being racked up.' And there are examples in Betsi Cadwaladr that I have raised with you in the past.
The second area of concern I have coming out of the 'Services Fit for the Future' White Paper is about the public presence on the board. Again, the consultation talked about the fact that there was a general consensus that the public and their representatives should be able to make meaningful contributions to board meetings and that board members should understand local people's needs and local issues. I find that quite staggering in a way, that there should be any doubt over that, because if the board does not represent the needs of the local people, then surely they are a board that is not fit for purpose, because their function is to ensure that local people have the healthcare that they need. So, could you please just expand on that a little bit more, about what you intend to do about that and whether or not you think that there's been a sufficient or fairly significant shortfall in that provision of public presence?
I'd like to tie that in with the proposal to scrap community councils. Again, I note your comment in your statement about the community councils, but there has been a lot of criticism of the perceived lack of details around the proposals. On the one hand, we talk about the need for the public to have a strong and considered voice that is able to be heard by all. The parliamentary review talked enormously about how the public need to take responsibility and be part of the game changer that we need to see in the NHS. This 'Services Fit for the Future' White Paper talks about the same thing, yet the policy that appears to be coming out talks about dilution, diminution and making it more difficult for the voice of the public to be heard on boards. Can you please reassure us as to what the Welsh Government's intention in this area is going to be?
The last area I'd like to talk about is the duty of candour. It's a very interesting concept, to put forward a duty of candour. There was a considerable amount of support in the White Paper, or in the consultations that came in. What I don't quite understand is how you believe we can incentivise being truthful and open. What is the best means to encourage openness and honesty? We firmly believe that our NHS should have, without a question of doubt, an inbred culture of shared responsibility, openness and learning, but I don't think that this can be achieved simply by legislating for it. So, what are the measures that you think you might be able to look at, or bring forward, to ensure that this duty of candour, which, as I said earlier, I think is actually a very interesting concept, can be translated into a real deliverable? It's very hard to legislate for honesty. We just need to inculcate that into every single person who works in the NHS and for the NHS, and indeed in us, as the general public, when we deal with the NHS, that there is that openness and transparency that we all crave and expect to see in the NHS going forward.
Prynhawn da, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae un neu ddau o gwestiynau wedi dod i'r meddwl o ddarllen eich datganiad ac, yn wir, y Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol'. Hoffwn yn gyntaf ac yn bennaf fynd i'r afael â phenodi aelodau i'r bwrdd o ran tanberfformio. Mae'r ymgynghoriad yn dweud bod cefnogaeth sylweddol i'r egwyddor o gyflwyno cyfyngiad amser i benodiadau gweinidogol lle mae byrddau iechyd neu ymddiriedolaethau GIG yn tangyflawni.
Ysgrifennydd y Cabinet, mae pedwar o'r saith bwrdd iechyd yng Nghymru yn tanberfformio hyd at y pwynt o fod naill ai mewn mesurau arbennig neu gydag ymyriadau wedi eu targedu. Yn fwyaf diweddar, er enghraifft, rydym wedi clywed am yr heriau ariannol dybryd a wynebir gan Hywel Dda, sydd wedi cronni gorwariant o £149 miliwn dros gyfnod o dair blynedd—y mwyaf o blith yr holl fyrddau iechyd. Pan ofynnwyd yn ddiweddar, mewn cwestiwn ysgrifenedig, faint o wybodaeth oedd gan Lywodraeth Cymru am hyn, dywedodd Llywodraeth Cymru na chawsant wybod am y dirywiad hwn tan fis Rhagfyr. At hynny, o ran sefydlogi sefyllfa ariannol y bwrdd iechyd, dim ond arweiniad cyffredinol a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru.
I ddychwelyd at yr ymgynghoriad hwn, ac at benodi aelodau i'r bwrdd o ran tanberfformio, a allech egluro beth yw swydd a swyddogaeth y lefelau hyn o ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru? Ymddengys yn gwbl aneglur pa ran sydd gan Lywodraeth Cymru mewn gwirionedd wrth ddeall yr hyn sy'n digwydd mewn bwrdd iechyd pan mae'n rhaid ichi roi pobl yno ar gyfer ymyriadau wedi eu targedu neu fesurau arbennig.
Codais y mater hwn ym mis Tachwedd 2017 mewn dadl eang ei chwmpas ar y pwnc hwn, oherwydd credaf ei bod yn iawn ac yn briodol i Lywodraeth Cymru benodi pobl ychwanegol ar y bwrdd i sicrhau bod byrddau iechyd yn cael eu dwyn yn ôl i'r gorlan, gan gyrraedd y targedau cyflenwi gwasanaethau a rheoli ariannol a wnaethoch chi eu gosod iddynt. Ni allaf ddeall o gwbl beth rydym wedi bod yn ei wneud hyd yma o ran rhoi rhai o'r targedu ymyrryd hynny ar waith a rhoi'r bobl hyn yno, ac yna maen nhw'n gallu dweud, 'Jiw, doedden ni ddim yn gwybod bod dyled o £176 miliwn, er enghraifft, wedi'i phentyrru.' A cheir enghreifftiau yn Betsi Cadwaladr yr wyf wedi eu codi gyda chi yn y gorffennol.
Yr ail destun pryder sydd gennyf yn codi o'r Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol' yw presenoldeb y cyhoedd ar y bwrdd. Eto, roedd yr ymgynghoriad yn sôn am y ffaith bod consensws cyffredinol yn bodoli y dylai'r cyhoedd a'u cynrychiolwyr allu cyfrannu'n ystyrlon i gyfarfodydd y bwrdd a bod aelodau'r bwrdd yn deall anghenion pobl leol a materion lleol. Rwy'n synnu'n fawr iawn at hynny mewn ffordd, y gallai fod unrhyw amheuaeth am hynny, oherwydd os nad yw'r bwrdd yn cynrychioli anghenion y bobl leol, yn sicr nid yw'r bwrdd yn addas i'r diben. Eu swyddogaeth nhw yw sicrhau bod pobl leol yn cael y gofal iechyd y mae ei angen arnyn nhw. Gan hynny, os gwelwch yn dda, a allech chi ymhelaethu ychydig bach mwy ar hynny, am yr hyn yr ydych yn bwriadu ei wneud am hynny ac a ydych yn credu ai peidio y cafwyd darpariaeth ddigonol neu ddiffyg weddol sylweddol o bresenoldeb cyhoeddus?
Hoffwn i gysylltu hynny â'r cynnig i gael gwared ar gynghorau cymuned. Eto, rwy'n nodi'r sylw yn eich datganiad am gynghorau cymuned, ond bu llawer o feirniadaeth ar y diffyg manylion yn y cynigion. Ar y naill law, rydym yn sôn am yr angen i'r cyhoedd gael llais cryf ac ystyriol sy'n hyglyw i bawb. Siaradodd yr arolwg seneddol yn faith iawn am sut mae angen i'r cyhoedd gymryd cyfrifoldeb a bod yn rhan o'r newid sylfaenol y mae angen inni ei weld yn y GIG. Mae'r Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol' yn sôn am yr un peth, ond mae'r polisi sy'n cael ei gyflwyno yn sôn am wanhau, lleihau a'i gwneud yn fwy anodd i lais y cyhoedd gael ei glywed ar y byrddau. A wnewch chi ein sicrhau ni am fwriad Llywodraeth Cymru yn y maes hwn?
Y maes olaf yr hoffwn i sôn amdano yw'r ddyletswydd o ran didwylledd. Mae'n gysyniad diddorol iawn, cyflwyno dyletswydd o ran didwylledd. Cafwyd cryn dipyn o gefnogaeth i hynny yn y Papur Gwyn, neu yn yr ymgynghoriadau a ddaeth i mewn. Yr hyn nad wyf i'n ei ddeall yn iawn yw sut y credwch y gallwn ysgogi bod yn eirwir ac agored. Beth yw'r ffordd orau i annog bod yn eirwir a gonest? Rydym ni'n teimlo'n gryf y dylai ein GIG, heb unrhyw arlliw o amheuaeth, fod â diwylliant cynhenid o ran rhannu cyfrifoldeb, bod yn agored a dysgu, ond nid wyf i'n credu y gellir cyflawni hyn drwy ddeddfu yn unig. Felly, beth yw'r mesurau y gallwch chi edrych arnyn nhw, neu eu dwyn ymlaen, i sicrhau y gall y ddyletswydd hon o ddidwylledd, yr wyf i, fel y dywedais yn gynharach, yn credu ei fod yn gysyniad diddorol iawn mewn gwirionedd, gael ei throsi yn beth gwir ymarferol? Mae deddfu ar gyfer gonestrwydd yn anodd iawn. Y cwbl sydd raid inni ei wneud yw argraffu hynny ar feddwl pob unigolyn sy'n gweithio yn y GIG ac i'r GIG, ac yn wir ar ein meddyliau ninnau, yn aelodau o'r cyhoedd, pan rydym yn ymdrin â'r GIG, fod yna ddiffuantrwydd a thryloywder yr ydym i gyd yn dyheu amdanyn nhw ac yn disgwyl eu gweld yn y GIG yn y dyfodol.
Thank you for those questions—I'll take them in turn. On your point about ministerial time-limited appointments, we're always looking to review not just our ability to have a transparent framework for intervention and escalation, but the tools that we then have to intervene and support boards that are not performing as they would wish to or as we would wish them to as well.
On your point about those organisations in heightened stages of escalation, of the three organisations in targeted intervention, two of them have made real improvement in their financial management over this year. I said earlier in the committees that I don't expect them to break even this year, but I think they've made real improvements from the start of this year over the course of the year.
Now, for Hywel Dda, the deterioration reported in the Assembly is obviously a problem. To be fair to the board leadership, they've had enough recognition and insight to say that that is a challenge that they themselves need to do something about. They've been supported by the Government with the reviews that we've had done of their financial management, and of the zero-based budgeting review as well. The first report will be taken through the public board, I think, if not this month then next month, so there'll be, again, public board conversations—[Interruption.]—I'm dealing with your question—about how they will deal with the financial challenges they have got.
Part of our challenge is that having additional ministerial time-limited appointments could help us to deal with some of the specific challenges that exist in different organisations. For example, if you have a challenge in financial management, is it about appointing someone to deal with that particular aspect, to sit either on the board or be part of the executive team to help them to get over that particular issue if other parts of that organisation are running and working well? As you know, in north Wales the organisation is in special measures, but much of healthcare in north Wales continues to be performed and delivered at a high quality across different communities. It's about how we have enough tools to be able to support organisations that need to improve.
The point about the escalation framework is that it is both about intervention and scrutiny, so it's about what we need to do to intervene to support organisations and having a heightened level of scrutiny as they go about their business. So, this is a proposal about the potential for time-limited appointments to help fix some of those potential individual skills gaps in an organisation, in addition to what we already have.
And on the point about public voice and the way in which the public can make meaningful contributions to board meetings, there's a challenge here about the different roles we expect the board to cover. So, we want a board that's got the skills and the oversight to be part of the challenge and support that the executive team need and that we require, so that's where we have all of our independent appointments that take place on those boards. These are organisations that typically have a budget of around about £1 billion, and you and I know that the NHS is a wonderful and complex organisation, multifaceted, so, actually, that's quite a challenge, and so we set high standards for the board members we want to see come in. That means, though, that those boards don't often reflect the nature of the local population.
Some of that is understandable, because if you have a limited number of independent members, unless you're going to expand that massively, then in whichever board area you choose, you'll find that those independent members don't necessarily represent all the people within that community where that citizen's voice matters. That's why the proposals we've been looking at are if you're going to have something else around that, would that be about having associate members to try and have a greater representative voice around that board table when those discussions are taking place, and not just about, if you like, the essence of having those board meetings taking place in public?
Because if you look at boards around Wales, actually, on a leadership level across chief executives and chairs, women are well-represented, but not everywhere in all of the independent members or all the executive leadership positions, and, actually, the position on black and Asian origin communities is certainly not one that reflects the country that we are. So, there are challenges about our diversity as well as, frankly, the people that are the greatest participants and users of healthcare services. So, we do have socioeconomic challenges about a lack of diversity in board membership too, so we need to think about how to manage that appropriately, as well as boards themselves going out and being proactive in talking to and wanting to listen to communities. I think there's something different there about the role of a citizen's voice body. So, what do we expect boards to do regardless of the citizen's voice body, and then how do we expect them to work alongside those, and they obviously have a scrutiny role as well?
And I say again: you know, I recognise the points you made about the parliamentary review. The review understandably didn't say that community health councils must stay or must go. That wasn't something that we particularly asked them to do, but they recognised the need to have citizen engagement. I've said on a regular basis in this place and outside it that if we want to have a strengthened citizen's voice body with a clear mission and purpose across health and social care, then we need change the legislative footing on which CHCs operate, and the title should change as well, because it's about looking at how they go across health and social care. The challenge is that CHCs are actually set out in primary legislation, so we've got to be able to change that. This isn't abolishing something and not replacing it; it's what comes in to take on board the citizen voice across health and social care, and how we properly engage with the very constructive conversation we had with the national board of CHCs about a change in their potential role and remit for a successful organisation across the health and care sector. And that remains our objective within the Government, rather than seeking to diminish or avoid having a voice for the citizen.
On the duty of candour, again, this goes back to the point that I made in the statement. There are different views about how far legislation can change organisational culture, although we all recognise that legislation can have a part to play in that. Other parts of the UK have a duty of candour, and part of what's been interesting commentary in response to the White Paper has been about whether that should be a duty on individuals. Of course, lots and lots of individual healthcare professionals already have duties in this area, but in particular it's an organisational duty of candour about the decisions and choices that it makes. So, I'm keen, as I said, that we take forward that policy. We have to think about whether legislation could and should be part of that answer, but that is about promoting an organisational culture, rather than being the only thing that we could and should expect.
Diolch i chi am y cwestiynau hynny—byddaf yn eu hateb yn eu tro. Ar eich pwynt ynghylch amser cyfyngedig i benodiadau gweinidogol, rydym bob amser yn ceisio adolygu nid yn unig ein gallu i gael fframwaith tryloyw ar gyfer ymyrraeth ac uwchgyfeirio, ond yr offerynnau sydd gennym i ymyrryd a chefnogi'r byrddau hynny nad ydyn nhw'n perfformio cystal ag y dymunent neu gystal ag y byddem ni'n dymuno iddyn nhw wneud hefyd.
Ar eich pwynt am y sefydliadau hynny mewn cyfnodau dwysach o uwchgyfeirio, o'r tri sefydliad sydd ag ymyrraeth wedi ei dargedu, mae dau ohonynt wedi gwella eu rheolaeth ariannol yn wirioneddol dros y flwyddyn hon. Dywedais yn gynharach yn y pwyllgorau nad wyf i'n disgwyl iddyn nhw fantoli'r gyllideb eleni, ond credaf eu bod wedi gwneud gwelliannau gwirioneddol ers dechrau'r flwyddyn hon dros gyfnod blwyddyn.
Nawr, o ran Hywel Dda, mae'r dirywiad y soniwyd amdano yn y Cynulliad yn broblem yn amlwg. I fod yn deg ag arweinyddiaeth y bwrdd, maen nhw wedi dangos digon o ddirnadaeth a mewnwelediad i ddweud mai dyna'r her y mae angen iddyn nhw eu hunain wneud rhywbeth yn ei chylch. Cawsant gefnogaeth y Llywodraeth gyda'r arolygon a gynhaliwyd o'u rheolaeth ariannol, a'r arolygiad o gyllidebu ar sail sero hefyd. Bydd yr adroddiad cyntaf yn mynd trwy'r bwrdd cyhoeddus, rwy'n credu, os nad y mis hwn yna'r mis nesaf. Felly, eto, bydd yna sgyrsiau â byrddau cyhoeddus—[Torri ar draws.]—rwy'n ymdrin â'ch cwestiwn chi—am sut y byddan nhw'n ymdrin â'r heriau ariannol.
Rhan o'r her i ni yw y gallai penodiadau gweinidogol ychwanegol â chyfyngiadau o ran amser ein helpu ni wrth fynd i'r afael â rhai o'r heriau penodol sydd yn bodoli mewn gwahanol sefydliadau. Er enghraifft, os oes gennych her ym maes rheolaeth ariannol, yr her yw penodi rhywun i ymdrin â'r agwedd benodol honno, i eistedd ar y bwrdd neu fod yn rhan o'r tîm gweithredol a allai ei helpu i oresgyn y mater penodol hwnnw pe bai rhannau eraill o'r sefydliad hwnnw yn gweithio'n dda? Fel y gwyddoch chi, yn y Gogledd mae'r sefydliad dan fesurau arbennig. Ond mae llawer o'r gofal iechyd a geir yn y Gogledd yn parhau i gael ei gyflawni a'i ddarparu hyd safon uchel ar draws y gwahanol gymunedau. Mae'n fater o fod â digon o offerynnau i allu cefnogi sefydliadau sydd angen eu diwygio.
Y pwynt o ran y fframwaith uwchgyfeirio yw ei fod yn ymwneud ag ymyrryd a chraffu fel ei gilydd, felly mae'n ymwneud â'r hyn y mae angen inni ei wneud er mwyn ymyrryd a chynorthwyo sefydliadau a chael lefel uwch o graffu wrth iddyn nhw fynd o gwmpas eu pethau. Felly, cynnig yw hwn ynglŷn â photensial penodiadau amser cyfyngedig i helpu i ddatrys rhai o'r bylchau sgiliau unigol hynny a all fod mewn sefydliad, yn ogystal â'r hyn sydd gennym eisoes.
Ac ar y pwynt ynghylch llais y cyhoedd a'r ffordd y gall y cyhoedd wneud cyfraniadau ystyrlon i gyfarfodydd bwrdd, mae her yma o ran y gwahanol swyddogaethau yr ydym yn disgwyl i'r bwrdd eu cyflenwi. Felly, rydym yn dymuno cael bwrdd sydd â'r sgiliau a'r oruchwyliaeth ganddo i fod yn rhan o'r her a bod yn gymorth y mae ar y tîm gweithredol ei angen ac yr ydym ninnau'n ei ddisgwyl. Felly yn y fan honno y mae gennym ni'r penodiadau annibynnol i gyd sy'n digwydd ar y byrddau hynny. Mae'r rhain yn sefydliadau sydd fel arfer â chyllideb o tua £1 biliwn, ac fe wyddoch chi fel minnau fod y GIG yn sefydliad rhagorol a chymhleth, ac yn amlweddog. Felly, mewn gwirionedd, mae hynny'n dipyn o her, ac rydym yn gosod safonau uchel ar gyfer aelodau'r bwrdd yr ydym yn awyddus i'w gweld yn dod i mewn. Mae hynny'n golygu, serch hynny, nad yw'r byrddau hynny yn aml yn adlewyrchu natur y boblogaeth leol.
Mae rhywfaint o hynny'n ddealladwy. Os oes gennych chi nifer bychan o aelodau annibynnol, heb i chi ehangu hynny'n aruthrol, yna ym mha faes bwrdd bynnag y byddwch yn ei ddewis, byddwch yn canfod nad yw'r aelodau annibynnol hynny o reidrwydd yn cynrychioli pob un o bobl y gymuned honno lle mae llais y dinesydd hwnnw yn cyfrif. Dyna pam mae'r cynigion yr ydym wedi bod yn edrych arnyn nhw, os ydych chi'n mynd i gael rhywbeth arall o ran hynny, a fyddai hynny'n golygu cael aelodau cysylltiol i gael mwy o lais sydd yn gynrychioliadol o amgylch bwrdd yr awdurdod pan fydd y trafodaethau hynny yn digwydd, ac nid yn unig yn ymwneud, os hoffech chi, â chael y cyfarfodydd bwrdd hyn yn digwydd yn gyhoeddus?
Oherwydd os edrychwch chi ar fyrddau ledled Cymru, mewn gwirionedd, ar lefel arweinyddiaeth ledled y prif weithredwyr a'r cadeiryddion, mae cynrychiolaeth dda o fenywod, ond nid ym mhobman ymysg yr holl aelodau annibynnol neu'r holl swyddi arweinyddiaeth gweithredol, ac, mewn gwirionedd, nid yw'r sefyllfa o ran cymunedau pobl ddu ac Asiaidd yn sicr yn un sy'n adlewyrchu ein cenedl. Felly, mae yna heriau o ran ein hamrywiaeth a hefyd, a dweud y gwir, y bobl sydd yn gyfranogwyr mwyaf a defnyddwyr mynychaf ein gwasanaethau gofal iechyd. Felly, mae gennym ni heriau economaidd-gymdeithasol o ran diffyg amrywiaeth yn aelodaeth byrddau hefyd. Mae angen inni feddwl am sut i reoli hynny'n briodol, a hefyd mae angen i'r byrddau eu hunain fynd allan a bod yn rhagweithiol wrth siarad â chymunedau a bod yn awyddus i wrando arnyn nhw. Rwy'n credu bod rhywbeth gwahanol yn y fan honno am swyddogaeth corff llais y dinesydd. Felly, beth rydym yn disgwyl i fyrddau ei wneud heb ystyried corff llais y dinesydd, ac yna sut ydym yn disgwyl iddyn nhw weithio ochr yn ochr â'r rheini, ac yn amlwg mae ganddyn nhw eu swyddogaeth craffu hefyd?
A dywedaf eto: wyddoch chi, rwy'n cydnabod y pwyntiau a wnaethoch am yr arolwg seneddol. Yn ddealladwy ddigon ni ddywedodd yr adolygiad fod yn rhaid i'r cynghorau iechyd cymuned aros ac ni ddywedodd fod yn rhaid iddyn nhw fynd. Nid oedd hynny'n rhywbeth y gwnaethom ni ofyn iddyn nhw ei wneud, ond roedden nhw yn cydnabod yr angen i ymgysylltu â dinasyddion. Rwyf wedi dweud yn rheolaidd yn y lle hwn a'r tu allan iddo, os ydym yn dymuno cael corff cryfach ar gyfer llais y dinesydd gyda chenhadaeth a diben eglur ledled iechyd a gofal cymdeithasol, mae angen newid y sylfaen ddeddfwriaethol y mae cynghorau iechyd cymuned yn gweithredu arni. A dylai'r enw newid hefyd, oherwydd mae'n ymwneud ag edrych ar sut mae'n mynd ar draws iechyd a gofal chymdeithasol. Yr her yw fod cynghorau iechyd cymuned wedi eu pennu mewn gwirionedd gan ddeddfwriaeth sylfaenol, a bydd yn rhaid inni fod â'r gallu i newid hynny. Nid diddymu rhywbeth na'i ddisodli mo hyn; ond yr hyn a ddaw i ystyried llais y dinesydd ledled iechyd a gofal cymdeithasol, a sut y gwnawn ni ymgysylltu'n iawn â'r sgwrs adeiladol a gawsom gyda bwrdd cenedlaethol y cynghorau iechyd cymuned ynghylch newid eu swyddogaeth a'u cylch gwaith i sicrhau trefniadaeth lwyddiannus ledled y sector iechyd a gofal. A dyna ein nod o hyd yn y Llywodraeth, yn hytrach na cheisio diystyru neu osgoi gwrando ar lais y dinesydd.
O ran y ddyletswydd didwylledd, unwaith eto, mae hyn yn mynd yn ôl at y pwynt a wnes yn y datganiad. Ceir safbwyntiau gwahanol ynghylch pa mor bell y gall deddfwriaeth newid diwylliant sefydliad, er ein bod i gyd yn cydnabod y gall deddfwriaeth fod â rhan i'w chwarae yn hynny. Mae gan rannau eraill o'r DU ddyletswydd didwylledd, a rhan o'r hyn oedd yn ddiddorol yn yr ymateb i'r Papur Gwyn oedd a ddylai fod yn ddyletswydd ar unigolion. Wrth gwrs, mae gan lawer o weithwyr gofal iechyd proffesiynol unigol eisoes ddyletswyddau yn y maes hwn, ond yn benodol mae'n ddyletswydd didwylledd y sefydliad ynghylch y penderfyniadau a'r dewisiadau a wna. Felly, rwy'n awyddus, fel y dywedais, inni weithredu'r polisi hwnnw. Rhaid inni feddwl a allai, ac a ddylai, deddfwriaeth fod yn rhan o'r ateb hwnnw. Ond mae hynny'n ymwneud â hyrwyddo diwylliant sefydliad, yn hytrach na bod yr unig beth y gallem ni ac y dylem ni ei ddisgwyl.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am y datganiad yma heddiw. Rwy'n trio asesu faint o gydnabyddiaeth sydd yna mewn difrif o'r consyrn sydd wedi cael ei godi yn sgil cyhoeddi'r Papur Gwyn yma. Mae yna ddisgrifiad gennych chi fel Ysgrifennydd Cabinet o ba mor eang fu'r ymatebion, ac mae'n rhaid atgoffa ein hunain cyfnod mor fyr oedd yna i gynnal yr ymgynghoriad yma, dros fisoedd yr haf diwethaf, ac mai camau munud olaf iawn oedd y cyfarfodydd cyhoeddus a'r fforymau casglu barn a gafodd eu cynnal ar draws Cymru. Mae'n bwysig cofio hynny. Ond er bod yna, fel rydych chi'n ei ddweud, dipyn o ymateb wedi dod i mewn, digon arwynebol, efallai, ydy'r hyn yr ydym ni wedi'i glywed gennych chi heddiw ynglŷn â beth yn union ddaeth allan. Mae'n bosib bod hynny'n anochel mewn datganiad cymharol fyr, ond mae llawer o'r rhai wnaeth ymateb, meddech chi, yn cytuno mewn egwyddor efo'r hyn a oedd yn cael ei gynnig yn y Papur Gwyn ond bod rhai a wnaeth ymateb wedi gofyn am ragor o wybodaeth a manylion. Rydw i'n gwerthfawrogi'r sbin gadarnhaol rydych chi'n ei rhoi ar hynny, ond mae'n rhaid i ni atgoffa ein hunain bod yna gonsyrn dyfn iawn wedi cael ei leisio ynglŷn ag ambell elfen o'r hyn oedd yn y Papur Gwyn.
Mi wnaf i ddechrau efo'r pryder ynglŷn â'r bwriad i gael gwared ar y cynghorau iechyd cymuned. Mi wnaf i wneud y pwynt eto, fel rydw i wedi'i wneud o o'r blaen, nad gofyn am gael cadw y cynghorau iechyd cymuned eu hunain am byth y mae pobl ond gofyn am gadw y function os liciwch chi, cadw'r diben oedd yn cael ei gyflawni ac sy'n cael ei gyflawni, fel llais y bobl.
Rydw i'n gobeithio ei bod hi wedi dod yn glir iawn i chi fel rhan o'r ymgynghoriad yma fod yna deimlad na all yr arolygiaeth iechyd a'r cynghorau iechyd cymuned neu ryw gorff newydd fod yn gwneud yr un gwaith oherwydd diben y corff sy'n cynrychioli y claf ydy mesur ac asesu a gwerthuso y profiad y mae'r claf yn ei gael o fewn y gwasanaeth iechyd ac nid oedd yr hyn yr oedd yn cael ei argymell yn y Papur Gwyn yn mynd i fod yn cyflawni hynny ar ran cleifion yng Nghymru. Felly, mi hoffwn i gadarnhad gennych chi, tra'ch bod chi'n dweud eich bod chi'n mynd i ddatblygu a chymryd cynigion newydd ymlaen ynglŷn â chorff i roi llais i'r cleifion, bod cael gwared ar CHCs neu rywbeth tebyg iddo fo bellach oddi ar y bwrdd, achos mae'r claf yng Nghymru yn haeddu llawer gwell na hynny.
Dau gwestiwn arall. Mae'r datganiad yn dweud bod cefnogaeth wedi cael ei ddatgan y dylai camau cadarn iawn gael eu cymryd yn erbyn y cyrff iechyd sydd yn methu. Beth mae hynny'n ei olygu pan ydym ni'n sôn am sefydliadau sydd eisoes mewn mesurau arbennig? A ydych chi'n sôn am gyflwyno mesurau arbennig iawn neu fesurau arbennig o ryfeddol o arbennig? Rhowch eglurhad i mi ynglŷn â hynny.
Ac, yn olaf, ynglŷn â'r gynrychiolaeth sydd yna ar fyrddau iechyd, a ydych chi fel Ysgrifennydd Cabinet yn cytuno bod mwy o falans o ddynion a merched ar draws byrddau yn gwbl angenrheidiol a bod yna enghraifft gennym ni bod angen y cydbwysedd yna er mwyn atal penderfyniadau fel cael gwared ar wasanaethau perinatal yn ôl yn 2013 yn digwydd? Rydw i'n meddwl y gallai penderfyniadau fod wedi bod yn wahanol pe bai yna ragor o ferched ar fyrddau ar y pryd. O bosib, gallwn i grybwyll penderfyniadau ynglŷn â gender identity a gwasanaethau felly hefyd, ond mi fyddwn i'n gwerthfawrogi eich sylwadau pellach chi ynglŷn â'r cydbwysedd pwysig yna sydd ar ein byrddau iechyd.
I thank the Cabinet Secretary for the statement today. I am trying to assess how much recognition that there is in truth of the concern that has been raised in the wake of the publication of this White Paper. There is a description by you, as Cabinet Secretary, of the broad-ranging nature of the responses, and we have to remind ourselves how short the consultation period was over last summer, and that the public meetings were last-minute steps as were the public forums that were held around Wales. It’s important to remember that. But, even though there is, as you said, quite a response that's been received, it's quite superficial what we’ve heard from you on what exactly came out. Maybe that’s inevitable in quite a brief statement, but a lot of those who responded you say agree in principle with what was proposed by the White Paper, but some who responded have asked for more information and details. I do appreciate the positive spin you’ve put on that, but we have to remind ourselves that there is a very deep concern that’s been voiced about some elements of what was in the White Paper.
I will start with the concern on the intention to get rid of the community health councils. I will make the point again, as I’ve done previously, that we’re not asking for the CHCs to be kept forever—that’s not what people are asking for—but for the retention of their function and the purpose that was and is delivered, as the voice of the people.
I hope that it has become clear to you as part of this consultation that there is a feeling that the health inspectorate and the CHCs or any new body can’t be doing the same work, because the purpose of the body that represents the patient is to measure and to assess and evaluate the experience that the patient has within the NHS, and what was recommended in the White Paper wasn’t going to deliver that on behalf of patients in Wales. So, I would like to have confirmation from you, while you say that you’re going to develop and take new proposals forward in terms of a body to give the patients a voice, that getting rid of CHCs or something similar to them is now off the table, because patients in Wales deserve far better than that.
Two other questions. The statement says that support has been voiced that very robust steps should be taken against health bodies that fail. What does that mean when we’re talking about organisations that are already in special measures? Are you talking about introducing very special measures or hugely special measures? Please give me an explanation of that.
Finally, in terms of the representation on health boards, are you as Cabinet Secretary in agreement that more balance in terms of gender across the health boards is necessary and that we have an example of the need for that balance in order to prevent decisions such as getting rid of perinatal services back in 2013? I think that decisions could have been different if there were more women on the boards at that time. Possibly, we could talk about decisions regarding gender identity and so forth too, but I would appreciate more comments from you about that important balance on our health boards.
I don't broadly accept much of what Rhun ap Iorwerth said in his contribution to be frank. When it comes to the consultation, I think this was a full public consultation over a reasonable period of time. We deliberately chose to have additional events for those people who don't regularly take part in consultations. We engaged Communities Connected to do so. I realise that the Consultation Institute wanted to run their own event. We said we would not engage with that because I don't believe that the Welsh Government should send Ministers or officials along to events where our stakeholders pay for that access. I do not believe we should help the Consultation Institute to run their business. This is about how the public engage and how we have gone out proactively for the public to engage in those events more generally and then specifically for those people who regularly do not get engaged in consultation.
On the point about the future of community health councils, again we've been around this track many times before and I continue to say I want to have a citizen-voice body across health and care with a strengthened role in representing the citizen across the health and care sector. That means reforming CHCs. It means you have to remove CHCs as they currently are, given they're in primary legislation, and replace them. This isn't about having a period of time where no citizen-voice body exists for a period of months or years before I then genuinely need to replace it with something different. It is about, if we were to move forward with legislation, we would have to then set out what that new body would look like and how it would replace at the same time when CHCs are then superseded by that new body.
This goes back to, whether innocently or not, not reflecting on what has been said on several occasions in this place and outside it. I understand the concerns that are raised, but the national Board of Community Health Councils themselves have recognised that they want to see an expansion in their role across health and social care. As we have more integrated care, it must be sensible that a citizen-voice body doesn't just stop at an artificial line between health and social care. It's also that they recognise that they want to see a reform of their place within the service reform conversation. They also want to see a reform of their role as regards inspection. When CHCs were created, of course, we didn't have Healthcare Inspectorate Wales. We now have a professional inspectorate undertaking one part of inspection, but CHCs themselves are very clear that they would like to have a successor body still having the right to have unannounced visits to areas where care is being administered, and that's something that we are talking constructively about, about what could happen in the future. So, this isn't a case of abolishing and doing away with CHCs and not replacing them at all. That simply isn't the perspective that the Government takes. It isn't the proposal we've set out. It isn't what I've said time and time again in this place and in others as well.
And, on the points about intervention, I thought your comments were somewhat flippant about where we are and looking to intervene in organisations that are struggling in some aspects of their performance. This is, as I've said to Angela Burns, about how do we have additional tools to intervene in and support bodies that are not meeting all of their duties. Sometimes, there will be a corporate challenge and not simply an individual service area or functional challenge, but sometimes even that service area or functional challenge may require support in a time-limited way in which Ministers could act promptly by appointing someone to work alongside the board or the executive team. And that is a proposal that has been well received in the consultation, and I just don't think that's particularly difficult to understand.
On your point about board representation and gender and the gender split, actually, as I said earlier, we actually, on a leadership level for chairs and chief executives, do rather well in the health field. A really good example is the recent appointment of Alex Howells to be the new chief executive of a new body, Health Education and Improvement Wales, and, in addition, Tracy Myhill moving across to be the chief executive of Abertawe Bro Morgannwg. She did that not just as someone from our system here in Wales but actually as someone the external assessor also agreed—and a high quality external candidate as well—Tracy Myhill was the best candidate, not just the best Welsh candidate but the best candidate, and that is someone who has done a significant job in turning around the ambulance service as well, and that is a real positive. This is being done on merit and it's being done because there's been some determination about how we develop and promote people, but we recognise actually, in other tiers within our service on executive-level leadership that we have a real challenge about the next tier down, about the middle tier and who is coming next. That is something that I'll have more to say on, but this is only partly about—. It's also then, of course, about our public appointments process, and I dealt with those comments in response to Angela Burns.
I just don't think that the decision around the previous in-patient mother and baby unit was driven by representation of women on boards. Actually, the concerns came from the staff in the unit at the time that they were not able to provide the care that they could and should have been able to. Those staff were women themselves who were saying, 'We don't think we can do the job that we could and should do.' We've looked again at the position. I said right at the outset of this particular inquiry—and thinking about the debate we had in this place two weeks ago, that brought to a close the inquiry of the committee, but the work of the Government and the health service certainly doesn't stop at that point, because we've committed to having in-patient care within Wales, not because of the number of women on boards across Wales but because we think it's the right thing to do and we have a way to deliver that care in a way that meets the needs of citizens across Wales, and this White Paper is about doing that. How do we meet the needs of citizens across Wales? Can we resolve some of our challenges by taking forward proposals for legislation in the White Paper? And that's what I'm committing to do, as I've outlined in my statement.
Nid wyf yn derbyn llawer o'r hyn a ddywedodd Rhun ap Iorwerth yn ei gyfraniad ef, a bod yn onest. O ran yr ymgynghoriad, credaf ei fod yn ymgynghoriad cyhoeddus llawn dros gyfnod rhesymol o amser. Fe wnaethom ni ddewis yn fwriadol gynnal digwyddiadau ychwanegol i'r bobl hynny nad ydyn nhw'n cymryd rhan mewn ymgynghoriadau yn rheolaidd. Defnyddiwyd Clymu Cymunedau i wneud hynny. Rwy'n sylweddoli bod y Sefydliad Ymgynghori yn awyddus i gynnal eu digwyddiad eu hunain. Dywedason ni na fyddem yn ymwneud â hynny gan nad wyf yn credu y dylai Llywodraeth Cymru anfon Gweinidogion neu swyddogion i ddigwyddiadau lle mae ein rhanddeiliaid yn talu am y mynediad hwnnw. Nid wyf yn credu y dylem helpu'r Sefydliad Ymgynghori i redeg eu busnes. Mae hyn yn ymwneud â sut mae'r cyhoedd yn ymgysylltu a sut rydym ni wedi mynd ati mewn modd rhagweithiol i sicrhau bod y cyhoedd yn cymryd rhan yn y digwyddiadau hynny'n fwy cyffredinol ac wedyn yn benodol y bobl hynny nad ydyn nhw'n cymryd rhan reolaidd mewn ymgynghoriadau.
Ar y pwynt ynglŷn â dyfodol cynghorau iechyd cymuned, eto rydym wedi trafod hyn sawl gwaith o'r blaen a pharhau i ddweud yr wyf i fy mod yn awyddus i gael corff ar gyfer llais y dinesydd ledled iechyd a gofal a swyddogaeth gryfach yn cynrychioli'r dinesydd ledled iechyd a sector gofal. Mae hyn yn golygu diwygio'r cynghorau iechyd cymuned. Mae'n golygu bod yn rhaid ichi ddileu'r cynghorau iechyd cymuned fel y maen nhw ar hyn o bryd, o ystyried eu bod mewn deddfwriaeth sylfaenol, a'u disodli nhw. Nid yw hyn yn golygu cyfnod o amser lle nad oes corff ar gyfer llais y dinesydd yn bodoli dros gyfnod o fisoedd neu flynyddoedd, cyn bod angen gwirioneddol i mi wedyn ei ddisodli â rhywbeth gwahanol. Pe byddem yn symud ymlaen gyda deddfwriaeth, mae'n golygu y byddai'n rhaid inni wedyn nodi sut beth fyddai'r corff newydd, ac ar yr un pryd byddai'r cynghorau iechyd cymuned yn cael eu disodli gan y corff newydd hwnnw.
Mae hyn yn mynd yn ôl at beidio ag ystyried, boed hynny mewn diniweidrwydd neu beidio, yr hyn a ddywedwyd ar sawl achlysur yn y lle hwn a'r tu allan iddo. Deallaf y pryderon a gaiff eu codi, ond mae Bwrdd Cenedlaethol y Cynghorau Iechyd Cymuned ei hun yn cydnabod ei fod yn dymuno gweld cynnydd yn ei swyddogaeth ledled iechyd a gofal cymdeithasol. Wrth inni gael gofal sy'n fwyfwy integredig, mae o reidrwydd yn synhwyrol nad yw corff ar gyfer llais y dinesydd yn dod i stop ar linell artiffisial rhwng iechyd a gofal cymdeithasol. Mae hefyd yn cydnabod ei fod yn dymuno gweld diwygio'i safle o fewn y sgwrs am ddiwygio'r gwasanaeth. Mae hefyd yn dymuno gweld diwygio ei swyddogaeth arolygu. Pan gafodd y cynghorau iechyd cymuned eu creu, wrth gwrs, nid oedd gennym Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. Bellach mae gennym arolygiaeth broffesiynol sy'n ymgymryd ag un rhan o'r arolygiad, ond mae'r cynghorau iechyd cymuned eu hunain yn glir iawn eu bod yn awyddus i gael corff olynol a fyddai'n dal i fod â'r hawl i wneud ymweliadau dirybudd i feysydd lle mae gofal yn cael ei weinyddu. A dyna rywbeth yr ydym yn sôn yn adeiladol amdano, am yr hyn a allai ddigwydd yn y dyfodol. Felly, nid mater yw hyn o ddiddymu a gwneud i ffwrdd â'r cynghorau iechyd cymuned heb gael dim yn eu lle. Nid dyna safbwynt y Llywodraeth o gwbl. Nid dyna'r cynnig yr ydym wedi ei roi gerbron. Nid dyna'r hyn yr wyf wedi ei ddweud dro ar ôl tro yn y lle hwn nac mewn mannau eraill hefyd.
Ac, ar y pwyntiau am ymyrryd, roeddwn o'r farn mai braidd yn wamal oedd eich sylwadau chi ynghylch ein safle ni ac o ran ymyrryd mewn sefydliadau sydd mewn trafferth gyda rhai agweddau ar eu perfformiad. Mae hyn, fel y dywedais wrth Angela Burns, yn ymwneud â sut yr ydym am gael yr offerynnau ychwanegol i ymyrryd a chefnogi cyrff nad ydynt yn cyflawni pob un o'u dyletswyddau. Weithiau, ceir her gorfforaethol, ac nid mewn un ardal gwasanaeth unigol neu her swyddogaethol. Ond weithiau bydd angen cymorth ar y maes gwasanaeth hwnnw neu'r her swyddogaethol honno mewn ffordd gyfyngedig o ran amser, y gallai Gweinidogion weithredu yn brydlon oddi mewn iddi drwy benodi rhywun i weithio ochr yn ochr â'r bwrdd neu'r tîm gweithredol. Derbyniwyd y cynnig hwnnw yn frwd yn yr ymgynghoriad, ac ni chredaf fod hynny'n arbennig o anodd ei ddeall.
Ar eich pwynt ynghylch cynrychiolaeth ar fyrddau a rhywedd a rhaniad rhwng y rhywiau, mewn gwirionedd, fel y dywedais yn gynharach, rydym ni, ar lefel arweinyddiaeth Cadeiryddion a phrif weithredwyr, yn gweud yn lled dda ym maes iechyd. Esiampl dda iawn yw penodiad diweddar Alex Howells yn Brif Weithredwr newydd y corff newydd, Addysg a Gwella Iechyd Cymru, a hefyd, Tracy Myhill yn symud i fod yn Brif Weithredwr Abertawe Bro Morgannwg. Ni wnaeth hynny fel rhywun o fewn ein system ni yma yng Nghymru ond mewn gwirionedd fel rhywun y cytunodd yr asesydd allanol arni hefyd—ac ymgeisydd allanol o ansawdd uchel hefyd—Tracy Myhill oedd yr ymgeisydd gorau, nid yn unig yr ymgeisydd Cymreig gorau ond yr ymgeisydd gorau. Mae hi wedi gwneud gwaith arwyddocaol o ran trawsnewid y gwasanaeth ambiwlans hefyd, ac mae hynny'n gam cadarnhaol gwirioneddol. Caiff hyn ei wneud ar sail teilyngdod a chaiff ei wneud oherwydd dangoswyd cryn ddyfalbarhad o ran sut yr ydym yn datblygu ac yn hybu pob. Ond rydym yn cydnabod, mewn haenau eraill o fewn ein gwasanaeth ar lefel arweinyddiaeth weithredol, fod gennym her wirioneddol yn yr haen nesaf i lawr, yr haen ganol, a phwy fydd yn dod nesaf. Mae hynny'n rhywbeth y bydd gennyf fwy i'w ddweud amdano, ond mae hyn yn rhannol am—. Mae hefyd, wrth gwrs, yn ymwneud â'n proses o wneud penodiadau cyhoeddus, ac ymdriniais â'r sylwadau hynny wrth ymateb i Angela Burns.
Ond nid wyf yn credu bod y penderfyniad a wnaed am yr uned mam a'i phlentyn fewnol flaenorol wedi cael ei ysgogi gan gynrychiolaeth o fenywod ar fyrddau. Mewn gwirionedd, daeth pryderon gan staff yn yr uned ar y pryd nad oeddent yn gallu darparu'r gofal priodol. Roedd y staff yn fenywod eu hunain a oedd yn dweud, 'Nid ydym yn credu ein bod yn gallu gwneud y gwaith fel y dylem ei wneud.' Rydym wedi edrych eto ar y sefyllfa. Dywedais ar y cychwyn yn deg yn yr ymchwiliad penodol hwn—ac wrth feddwl am y ddadl oedd gennym yn y lle hwn bythefnos yn ôl, a ddaeth ag ymchwiliad y pwyllgor i ben, ond yn sicr nid yw gwaith y Llywodraeth na'r gwasanaeth iechyd yn dod i ben ar y pwynt hwnnw. Rydym wedi ymrwymo i gael gofal cleifion mewnol yng Nghymru, nid oherwydd nifer y menywod ar fyrddau ledled Cymru ond oherwydd ein bod yn credu mai dyna'r peth iawn i'w wneud ac mae gennym ffordd o ddarparu'r gofal hwnnw sy'n diwallu anghenion dinasyddion ledled Cymru, ac mae'r Papur Gwyn hwn yn ymwneud â hynny. Sut y gallwn ddiwallu anghenion dinasyddion ledled Cymru? A allwn ddatrys rhai o'r heriau sy'n ein hwynebu gan gyflwyno cynigion ar gyfer deddfwriaeth yn y Papur Gwyn? A dyna'r hyn yr wyf yn ymrwymo i'w wneud, fel yr amlinellais yn fy natganiad.
Can I thank you, Cabinet Secretary, for your statement? The consultation on services fit for the future was very wide-ranging, and it covered significant areas of governance and, as you say, sits alongside the parliamentary review looking at how we ensure that services are delivered in the right places by the right teams of people. From the responses that were received, it's clear that there was a support for more effective leadership and for having the right skills and experience at both board and corporate level, and, in that regard, I wanted to specifically raise with you the invaluable contribution of therapists to the Welsh NHS, a group of professionals that I think are sometimes overlooked when we're having the talk about doctors and nurse recruitment, training and service delivery, and ask you whether you'll recognise the benefits that they deliver by including a role of director of therapies and health sciences within the executive leadership of LHBs and whether it is the case that the recognition of such a strategic corporate lead—a lead that, of course, can straddle both health and social care—is an invaluable contribution to securing services fit for the challenges ahead, and, finally, whether you therefore agree that in the vital areas like rehabilitation, prevention, early intervention and then securing a strong corporate lead on these matters, that that surely will help to deliver the type of transformational change that we know we need in our health and social care services.
A gaf i ddiolch ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad? Roedd yr ymgynghoriad ar wasanaethau sy'n addas i'r dyfodol yn eang iawn ei rychwant, ac roedd yn cynnwys meysydd sylweddol o lywodraethu ac, fel y dywedwch, mae'n cydsefyll a'r adolygiad seneddol i edrych ar sut y gallwn sicrhau bod gwasanaethau yn cael eu rhoi yn y mannau iawn gan y timau iawn o bobl. O'r ymatebion a ddaeth i law, mae'n amlwg fod cefnogaeth i arweinyddiaeth fwy effeithiol a meddiant ar sgiliau a phrofiad ar lefel bwrdd ac ar lefel gorfforaethol. Ac i'r perwyl hwnnw, roeddwn i yn benodol am godi gyda chi gyfraniad amhrisiadwy therapyddion i GIG Cymru, grŵp o weithwyr proffesiynol y credaf weithiau eu bod yn cael eu hanwybyddu pan rydym yn cael y drafodaeth am recriwtio meddygon a nyrsys, hyfforddi a darpariaeth gwasanaethau. Gofynnaf ichi a fyddech chi'n cydnabod y manteision y maen nhw'n eu rhoi drwy gynnwys swydd Cyfarwyddwr Therapïau a Gwyddorau Iechyd o fewn arweinyddiaeth gweithredol y byrddau iechyd lleol, ac a yw'n wir fod cydnabyddiaeth o arweinyddiaeth strategol corfforaethol o'r fath—arweinyddiaeth sydd, wrth gwrs, yn gallu mynd ar draws iechyd a gofal cymdeithasol—yn gyfraniad amhrisiadwy i sicrhau gwasanaethau addas ar gyfer yr heriau sydd o'n blaenau. Ac, yn olaf, a ydych chi'n cytuno felly, yn y meysydd hanfodol fel adsefydlu, atal, ymyrraeth gynnar ac yna sicrhau arweiniad corfforaethol grymus ar y materion hyn, y byddai hynny yn sicr yn helpu i ddarparu'r math o drawsnewid y gwyddom sydd ei angen yn ein gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol.
Thank you for the focused question around our colleagues in the therapist end of health and social care. Many of these roles can either be employed within a health board or in local government, and that's part of their value. I think therapists are real can-do practitioners as well; they're often at the heart of making things work regardless of the institutional barriers—a bit about that point about culture and the way in which people work. And there was lots of comment about the particular roles and whether there should continue to be a core executive membership that we prescribe, broadly, as we do now, or whether, in fact, we want to have a smaller number of core roles and allow more flexibility for boards to have executive-level leads. That's some of the work that we're going to continue to consider and I know that therapists themselves are particularly keen to see an executive-level role that combines, at the moment, therapy and health sciences. So, that's something I'm actively considering, but what I certainly won't ever want to lose is sight of the fact that our therapists are a really important part of making the healthcare services work, because people who need to move through different parts of our system—often a therapist will be a really important part of doing that. You mentioned rehabilitation—prehabilitation as well, getting people ready for healthcare interventions, as well as the roles that, for example, occupational therapists take and undertake within the health service, but also within local government as well.
I just want to use this opportunity to welcome in the Chamber Ruth Crowder, formerly of the college of occupational therapists in Wales, who is now the chief therapies adviser to the Welsh Government. So, there's real value placed on that within the Government and we'll continue to have a conversation to make sure that continues to be the case in the way in which we organise and deliver health and care services across Wales.
Diolch ichi am y cwestiwn sy'n canolbwyntio ar ein cydweithwyr sy'n therapyddion ym maes iechyd a gofal cymdeithasol. Gall llawer o'r swyddi hyn gael eu cyflogi naill ai o fewn bwrdd iechyd neu o fewn Llywodraeth Leol, ac mae hynny'n rhan o'u gwerth. Rwy'n credu bod therapyddion yn ymarferwyr gwirioneddol adeiladol hefyd; maen nhw'n aml yn ganolog wrth gadw pethau i fynd waeth beth fyddo'r rwystrau sefydliadol—ychydig am y pwynt hwnnw o ran diwylliant a'r ffordd y mae pobl yn gweithio ynddi. A chafwyd llawer o sylwadau am swyddogaethau penodol ac a ddylid parhau â'r aelodau gweithredol craidd hynny yr ydym yn eu rhagnodi, yn fras, fel y gwnawn ni nawr, neu a ydym yn dymuno gweld nifer llai o swyddi craidd a chaniatáu mwy o hyblygrwydd i fyrddau gael arweinwyr ar lefel weithredol. Dyna rywfaint o'r gwaith yr ydym yn mynd i barhau i'w ystyried a gwn fod y therapyddion eu hunain yn arbennig o awyddus i weld swydd ar lefel weithredol sydd ar hyn o bryd yn cyfuno therapi a gwyddorau iechyd. Felly, mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn ei ystyried ar hyn o bryd. Ond yn sicr nid wyf i byth am golli golwg ar y ffaith fod ein therapyddion yn rhan bwysig iawn o weithrediad y gwasanaethau gofal iechyd, oherwydd i'r bobl hynny sydd angen eu symud drwy wahanol rannau ein system—bydd therapydd yn aml rhan bwysig o wneud hynny mewn gwirionedd. Roeddech chi'n sôn am adsefydlu—a'r hyn sy'n digwydd cyn adsefydlu hefyd, paratoi pobl ar gyfer ymyriadau gofal iechyd, yn ogystal â'r swyddogaethau sydd gan therapyddion galwedigaethol o fewn y gwasanaeth iechyd, ond o fewn Llywodraeth Leol hefyd.
Hoffwn achub ar y cyfle hwn i groesawu Ruth Crowder i'r Siambr, gynt o goleg y therapyddion galwedigaethol yng Nghymru, sydd bellach yn brif ymgynghorydd therapïau i Lywodraeth Cymru. Felly, rhoddir gwerth gwirioneddol ar hynny o fewn y Llywodraeth a byddwn yn parhau i drafod i wneud yn siŵr bod hynny'n parhau i fod yn wir yn y ffordd yr ydym yn trefnu a darparu gwasanaethau iechyd a gofal ledled Cymru.
Thank you for your statement, Cabinet Secretary. Like many of the respondents to the consultation paper, I am generally supportive of the intent behind your White Paper. I fully support the intention to introduce a legal duty of candour that will extend to other parts of the health and social care system, the same codes of conduct that apply to doctors and nurses. This will also ensure that Wales is in line with other parts of the UK. So, Cabinet Secretary, do you anticipate that the duty of candour will apply to everyone working in health and social care in Wales? Doctors, nurses and midwives are trained to abide by the GMC's good medical practice guidelines. What guidance and training will be made to NHS managers and social care managers to ensure that they abide by the principles of being open and honest with patients? Can you expand further upon what sanctions could be imposed for any breach of the new duty? I would also be grateful if you could outline the timeline for the proposed introduction of the new legislation. With regard to replacing the CHCs, whilst I support this in principle, any replacement must strengthen the patient voice and not dilute it. I accept that not all CHCs were effective, but there were some very good examples that fought for patients' voices and rights. Whatever the form of the new national arrangement, it is important that we don't lose these patient champions. So, can you assure us, Cabinet Secretary, that this new national arrangement to represent the citizen's voice will not only be comprised of mainly citizens but also truly independent from Welsh Government?
Finally, Cabinet Secretary, I welcome the decision not to proceed with the merger of HIW and CIW. We have to first develop a consistent approach to inspection and ensure that the changes introduced by the RISC Act are given time to bed in before we seek organisational change. We have to ensure that both organisations work closely together in future and we have to ensure that there are no regulatory gaps. When can we expect to see legislation to address these gaps, Cabinet Secretary?
Thank you once again for your statement. I look forward to your proposed legislation and working with you to ensure that our health and social care systems have the needs of the patient at the forefront. Thank you. Diolch yn fawr.
Diolch ichi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Fel llawer o'r ymatebwyr i'r papur ymgynghori, rwy'n cefnogi'r bwriad y tu cefn i'ch Papur Gwyn yn gyffredinol. Cefnogaf yn llwyr y bwriad i gyflwyno dyletswydd didwylledd cyfreithiol a fydd yn ymestyn hyd rannau eraill o'r system iechyd a gofal cymdeithasol, yr un codau ymddygiad sy'n berthnasol i feddygon a nyrsys. Bydd hyn hefyd yn sicrhau bod Cymru yn gymharol â rhannau eraill o'r DU. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn rhagweld y bydd y ddyletswydd didwylledd yn gymwys i bob un sy'n gweithio mewn iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru? Caiff meddygon, nyrsys a bydwragedd eu hyfforddi i gadw at ganllawiau arfer meddygol da y GMC. Pa arweiniad a hyfforddiant a roddir i reolwyr y GIG a rheolwyr gofal cymdeithasol i sicrhau eu bod yn cadw at yr egwyddorion o fod yn agored a gonest gyda chleifion? A wnewch chi ymhelaethu ymhellach ar y cosbau y gellid eu cael am unrhyw achos o fethiant o ran y ddyletswydd newydd? Byddwn hefyd yn ddiolchgar pe gallech amlinellu amserlen ar gyfer cyflwyniad y ddeddfwriaeth newydd. O ran disodli'r cynghorau iechyd cymuned, er fy mod yn cefnogi hyn mewn egwyddor, dylai unrhyw drefniant newydd gryfhau llais y claf ac nid ei wanhau. Rwy'n derbyn nad oedd pob cyngor iechyd cymuned yn effeithiol, ond roedd rhai enghreifftiau da iawn a wnaeth ymladd dros leisiau a hawliau'r cleifion. Pa ffurf bynnag fydd ar y trefniant cenedlaethol newydd, mae'n bwysig nad ydym yn colli'r hyrwyddwyr hyn dros y cleifion. Felly, a wnewch chi ein sicrhau ni, Ysgrifennydd y Cabinet, y bydd y trefniant cenedlaethol newydd hwn i gynrychioli llais y dinesydd nid yn unig yn cynnwys dinasyddion yn bennaf ond ei fod hefyd yn wirioneddol annibynnol o Lywodraeth Cymru?
Yn olaf, Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n croesawu'r penderfyniad i beidio ag uno AGIC â'r AGC. Mae'n rhaid inni ddatblygu dull cyson o arolygu i ddechrau a sicrhau bod y newidiadau a gyflwynwyd gan Ddeddf RISC yn cael amser i ymsefydlu cyn inni fynd ar ôl newid sefydliadol. Mae'n rhaid inni sicrhau bod y ddau sefydliad yn gweithio'n agos gyda'i gilydd yn y dyfodol, a rhaid inni sicrhau nad oes unrhyw fylchau o ran rheoleiddio. Pryd y gallwn ddisgwyl gweld deddfwriaeth i fynd i'r afael â'r bylchau hyn, Ysgrifennydd y Cabinet?
Diolch ichi unwaith eto am eich datganiad. Edrychaf ymlaen at eich deddfwriaeth arfaethedig ac at weithio gyda chi i sicrhau bod ein systemau iechyd a gofal cymdeithasol yn rhoi anghenion y claf yn gyntaf. Diolch yn fawr. Thank you.
Thank you. I'll take those three broad points in reverse order. On inspectorates, as I've outlined in my statement, we're not taking forward proposals to merge the organisations. The challenge, again, comes with any legislative underpinning, as I've indicated. There'd be a real opportunity to resolve some of the challenges Healthcare Inspectorate Wales have about their legislative underpinning to allow them to do a more effective job, but this goes into your point about the duty of candour and a timescale for legislation. I can't give you a timescale for legislation because it's up to the First Minister to stand up in this place and indicate the new legislative programme and the timetable for new Bills to come forward. But everybody knows that, even with Bills that we may want to bring forward, the reality is that the discussion we've just had before this statement on Brexit—well, that may take up more time than this place has to undertake every other piece of legislation we may want to and think there's value in. So, there are real caveats about our ability as a legislature to get through all of the pieces of legislation that we want to, and I'm not in a position to give you any kind of commitment on a timescale because it simply isn't my place to do so.
On CHCs again, I make the point that this is a new body that we're seeking to create to cover health and social care. I recognise her points about independence, however the Government funds the CHCs, so we provide a budget for them. It's a significant budget; well in excess of £3 million to undertake their work. The chair of the national board is a ministerial appointment undertaken through a transparent public appointments process, so we need to think about what people mean by 'independent of Government'. In effect, though, I don't interfere, and I'm not particularly interested in interfering in the way in which the national board of CHCs operates, or, indeed, the way those functions are carried out to support people on the ground in their very important advocacy role.
On the duty of candour, the healthcare professionals already have their own duties; they're not all covered by the GMC. So, the Nursing and Midwifery Council, the Health and Care Professions Council as well—including, of course, Dawn Bowden's question about therapists—they have different professional and regulatory bodies, but they all have, essentially, broadly the same duty as healthcare professionals that looks like a duty of candour. What we don't have is one that covers all staff, because not all staff are in those groups, and we don't have an organisational duty as well. That, again, is some of the work that I'm committing to take forward, and, obviously, any conclusions that we reach we'll come back on, make a statement to this place, and if there is to be legislation, I'll have to front up in front of a committee at Stages 1, 2, 3 and 4 to do so.
Diolch. Cymeraf y tri phwynt bras hynny o'r tu ôl ymlaen. O ran arolygiaethau, fel yr amlinellais yn fy natganiad, ni fyddwn yn cyflwyno cynigion i uno'r sefydliadau. Daw'r her, unwaith eto, yn sgil unrhyw sail deddfwriaethol, fel y dynodais. Deuai cyfle gwirioneddol i ddatrys rhai o'r heriau sydd gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru o ran ei sail ddeddfwriaethol i'w galluogi i wneud gwaith mwy effeithiol. Ond mae hyn yn arwain at eich pwynt ynghylch y ddyletswydd diffuantrwydd ac amserlen ar gyfer deddfwriaeth. Ni allaf roi amserlen ichi ar gyfer deddfwriaeth oherwydd gwaith y Prif Weinidog yw sefyll yn y lle hwn a mynegi'r rhaglen ddeddfwriaethol newydd a'r amserlen ar gyfer cyflwyno Biliau newydd. Ond mae pawb yn gwybod, hyd yn oed gyda'r Biliau y gallasem fod yn awyddus i'w cyflwyno, y gwirionedd yw fod y drafodaeth ar Brexit a gawsom cyn y datganiad hwn—wel, gallai hynny gymryd mwy o amser na'r hyn sydd gan y lle hwn ar gyfer ymgymryd â phob darn arall o ddeddfwriaeth y gallem ei ddeisyfu neu weld gwerth iddo. Felly, mae cyfyngiadau gwirioneddol i'n gallu ni fel deddfwrfa i fynd trwy bob un o'r darnau o ddeddfwriaeth yr ydym yn ei ddymuno, ac nid wyf i mewn sefyllfa i roi unrhyw fath o ymrwymiad ichi ar amserlen gan nad fy lle i yw gwneud hynny.
Unwaith eto, ar gynghorau iechyd cymuned, rwy'n gwneud y pwynt mai corff newydd yr ydym yn ceisio ei greu yw hwn ac mae'n cwmpasu iechyd a gofal cymdeithasol. Rwy'n cydnabod ei phwyntiau ynglŷn ag annibyniaeth. Fodd bynnag, y Llywodraeth sy'n ariannu'r cynghorau iechyd cymuned, ac rydym felly’n darparu cyllideb ar eu cyfer. Cyllideb sylweddol yw hon; ymhell dros £3 miliwn i ymgymryd â'u gwaith. Penodiad gweinidogol yw Cadeirydd y Bwrdd Cenedlaethol. Fe'i gwneir drwy broses penodiadau cyhoeddus dryloyw, felly mae angen inni feddwl am yr hyn mae pobl yn ei olygu gan 'annibynnol o'r Llywodraeth'. Er hynny, nid wyf i'n ymyrryd, ac nid oes gennyf ddiddordeb i ymyrryd yn y ffordd y mae Bwrdd Cenedlaethol y cynghorau iechyd cymuned yn gweithredu ynddi, nac, yn wir, yn y ffordd y mae'r swyddogaethau hynny yn cael eu cyflawni i gefnogi pobl ar lawr gwlad yn eu rôl eiriolaeth bwysig iawn.
O ran y ddyletswydd didwylledd, mae gan gweithwyr proffesiynol gofal iechyd eu dyletswyddau eu hunain eisoes; nid y GMC sydd yn eu goruchwylio i gyd. Gan hynny, y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth, Cyngor y Proffesiynau Iechyd a Gofal hefyd—gan gynnwys, wrth gwrs, gwestiwn Dawn Bowden am therapyddion—mae ganddyn nhw gyrff proffesiynol a rheoleiddio amrywiol, ond mae ganddyn nhw i gyd, yn y bôn, yr un ddyletswydd yn fras â'r gweithwyr gofal iechyd proffesiynol sydd yn debyg i'r ddyletswydd didwylledd. Nid oes gennym ni un sy'n cwmpasu'r holl staff, oherwydd nid yw'r holl staff yn y grwpiau hynny, ac nid oes gennym ddyletswydd sefydliadol chwaith. Mae hwnnw hefyd yn rhywfaint o'r gwaith yr wyf yn ymrwymo i fwrw ymlaen ag ef, ac, yn amlwg, byddwn yn adrodd yn ôl ar unrhyw gasgliadau y byddwn yn dod iddynt, a gwnawn ddatganiad i'r lle hwn. Ac os oes deddfwriaeth i fod, bydd yn rhaid i mi sefyll gerbron pwyllgor ar gyfnod 1, 2, 3 a 4 ar gyfer gwneud hynny.
Thank you very much for your statement, Cabinet Secretary. I've just got three questions here, I think. I've been looking at responses from those who have contributed to the consultation from within my own region, so this is where this is coming from. Can I just start with common standards to achieve person-centred care? As you know, the NHS is currently characterised by standards reflecting a medical model, whereas in social care, it's very much an alignment with a social model, and I note Rhun mentioned earlier this focus on experience and what we might mean by experience.
Now, I personally still have some underlying anxiety that social care priorities may struggle to compete, if that's the right word, with some medical priorities in an increasing merger. I just wonder if you can explain whether that kind of anxiety is what's at the core of preventing the two inspection regimes coming together at this stage? I recognise the stalling, but I think it'd be quite useful to have a slightly fuller explanation of that. And beyond that, what safeguards are you considering now to ensure that both the patient voice—however that's articulated, and I'll come to that in a minute—and the views of social care professionals are appropriately weighted against those clinicians who are traditionally seen as experts when we come to conversations of this nature? I want to make sure that there is a genuine equality between these voices, rather than the NHS being the loudest and the proudest.
Just briefly on CHCs—I don't want to go through what everyone else has said—I take you completely at your word that it's not your intention to leave a gap at any point in the advocacy, but you've repeated this phrase 'a national body' a few times now, and I think what concerns me in this is it sounds very much like the statement we've had previously earlier today on the comparison between the UK Government trying to take responsibility for imposing a framework and the devolved bodies having to put up with that. Don't you think there's an argument that if you're looking at a national structure here, then, actually, the voices that should be at the forefront of designing that should be the CHCs as modified to cover social care, not a top-down model? I appreciate that you'll want one voice to communicate with Government, but that shouldn't be something that you design, and that CHCs are subsidiary to that. It should be the other way round, surely.
Then, finally, I'm just picking out a few quotes from the responses that I've looked at, where people—and these are individuals, now, rather than big bodies—say that '“Trust” is a misnomer', that they expect to see 'actual penalties' imposed on boards, not people 'pensioned off', and that the whistleblower provisions in existence at the moment don't seem to be very effective. I presume the duty of candour will go some way to addressing that. But I heard what you said to Angela Burns about Government and the stages at which it knows about problems. These responses are more about what does Government do when the working together bit fails and, actually, there is still a problem. There's a genuine sense, in these responses, that nobody gets to carry the can when there's a problem that can't be resolved. If you're hoping for this to create a greater trust in our governance system, which I'm sure we all agree would be great, I think you need to really consider—I say it with a heavy heart—a punitive element at some point, and I'm not getting a sense of that within the statement to date, anyway. Thank you very much.
Diolch yn fawr iawn am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae gennyf i dri chwestiwn yn unig yma, rwy'n credu. Rwyf wedi bod yn edrych ar ymatebion y rhai sydd wedi cyfrannu at yr ymgynghoriad o fewn fy rhanbarth i fy hun, felly daw hyn o'r cyfeiriad hwnnw. A gaf i ddechrau gyda safonau cyffredin i gyflawni gofal sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn? Fel y gwyddoch, nodweddir y GIG ar hyn o bryd gan safonau sy'n adlewyrchu'r patrwm meddygol; mewn gofal cymdeithasol, mae'r aliniad gyda'r patrwm cymdeithasol i raddau helaeth iawn, ac rwy'n nodi bod Rhun wedi sôn yn gynharach am ganolbwyntio ar brofiad a'r hyn y gallasai profiad ei olygu i ni.
Nawr, yn bersonol, mae gennyf rywfaint o bryder sylfaenol y gallasai blaenoriaethau gofal cymdeithasol ei chael hi'n anodd cystadlu, os mai dyna'r gair cywir, â rhai blaenoriaethau meddygol mewn uniad cynyddol. Tybed a allech chi egluro ai pryder fel hwn sydd wrth wraidd rhwystro'r ddwy gyfundrefn arolygu rhag dod at ei gilydd ar hyn o bryd? Rwy'n nodi'r arafu, ond credaf y byddai'n dra defnyddiol inni gael esboniad ychydig yn llawnach o hynny. A thu hwnt i hynny, pa gamau diogelu yr ydych yn eu hystyried bellach i sicrhau bod llais cleifion—sut bynnag y caiff hynny ei ddiffinio, a byddaf yn dod at hynny yn y man—a barn gweithwyr gofal cymdeithasol proffesiynol yn cael eu mantoli yn briodol gyferbyn â'r clinigwyr hynny a ystyrir yn ôl traddodiad yn arbenigwyr pan ddeuwn at sgyrsiau o'r fath? Rwy'n awyddus i wneud yn siŵr bod cydraddoldeb gwirioneddol rhwng y lleisiau hyn, yn hytrach na bod llais y GIG o'r pwys a'r ymffrost mwyaf.
Dim ond yn fyr ar gynghorau iechyd cymuned—nid wyf am fynd dros yr hyn y mae pawb arall wedi ei ddweud—rwy'n derbyn eich gair nad eich bwriad yw gadael bwlch ar unrhyw adeg yn yr eiriolaeth, ond rydych wedi ailadrodd yr ymadrodd 'corff cenedlaethol' sawl tro erbyn hyn, a chredaf mai'r hyn sy'n peri pryder i mi yn hyn o beth yw ei fod yn swnio'n debyg iawn i'r datganiad a glywsom o'r blaen yn gynharach heddiw ar y gymhariaeth rhwng Llywodraeth y DU yn ceisio cymryd y cyfrifoldeb am osod fframwaith a'r cyrff datganoledig yn gorfod dygymod â hynny. Onid ydych chi'n credu y gellid dadlau, os edrychwch ar strwythur cenedlaethol yn y fan hon, mewn gwirionedd, mai'r lleisiau a ddylai fod yn fwyaf blaenllaw wrth ddylunio hynny yw lleisiau'r cynghorau iechyd cymuned fel y'u haddasir i gynnwys gofal cymdeithasol, ac nid model o'r top i'r gwaelod? Rwy'n sylweddoli y byddwch yn dymuno cael un llais i gyfathrebu â'r Llywodraeth, ond ni ddylai hynny fod yn rhywbeth y byddwch yn ei ddylunio, a bod y cynghorau iechyd cymuned yn isradd i hynny. I'r gwrthwyneb y dylai fod, yn sicr.
Ac yna, yn olaf, dim ond dethol rhai dyfyniadau yr wyf i o'r ymatebion yr edrychais arnyn nhw, lle mae pobl—ac unigolion yw'r rhain, nawr, yn hytrach na chyrff mawr—yn dweud bod "Ymddiriedolaeth" yn gamenw, a'u bod yn disgwyl gweld 'cosbau gwirioneddol' yn cael eu rhoi ar fyrddau, nid pobl yn 'cael pensiwn mawr wrth adael', ac nad yw'r darpariaethau sy'n bodoli ar hyn o bryd ar gyfer y rhai sy'n chwythu chwiban yn effeithiol iawn. Rwy'n cymryd y bydd y ddyletswydd didwylledd yn mynd i'r afael â hynny. Ond clywais yr hyn a ddywedasoch wrth Angela Burns am Lywodraeth a'r cyfnodau y bydd yn ymwybodol o broblemau. Bydd yr ymatebion hyn yn ymdrin yn fwy â'r hyn y mae Llywodraeth yn ei wneud pan fo cydweithio yn methu ac, mewn gwirionedd, mae problem yn aros o hyd. Ceir ymdeimlad gwirioneddol, yn yr ymatebion hyn, nad oes neb yn cymryd cyfrifoldeb pan geir problem na ellir ei datrys. Os ydych yn gobeithio y bydd hyn yn creu mwy o ymddiriedaeth yn ein system lywodraethu, rwy'n siŵr y byddem i gyd yn cytuno mai da o beth fyddai hynny. Credaf fod angen ichi ystyried mewn gwirionedd—a dywedaf hynny gyda chalon drom—yr elfen gosbol ar ryw bwynt, ac nid wyf yn cael ymdeimlad o hynny yn y datganiad hyd yn hyn, beth bynnag. Diolch yn fawr iawn.
Thank you for those questions. I'll try and run through them as briefly as possible, but as directly as possible.
On common standards, I recognise what's been said. There's an impression that in the history of the health service there's been a more paternalistic medical approach, as opposed to a more engaged social model within social care, and actually it's part of the movement within healthcare, in any event, to have a more social model to understand what that really means—seeing that person in their context and that person having a real voice. I recognise that, in the field of social care, more progress has been made on the citizen having more voice and control in those choices. That's actually why co-production matters so much within the healthcare system. It really, really matters for people to be informed, for people to make choices and to say what matters to them. That's where we're trying to get in the way we design our system, as well as they way in which individual interactions take place.
I hope that also helps in terms of the point about health being seen and heard over other voices, especially social care. So, if we're going to have, in a whole range of things, the parliamentary review and others, there's got to be more genuine partnerships, and something that is genuine in the way that health deals with others. If we don't do that, then we recognise we'll just see more pressure coming into the health system in any event. So, this isn't just budget choices, this is the way in which we organise and run our wider system, and there'll be more to talk about with that as we take forward the parliamentary review and a long-term plan for health and care in Wales.
I'll deal with your point about the national bodies. The national body for the citizen voice—it's about having a consistent national body, but one that does have local standing and engagement. This is about not doing away with all the things that work in CHCs. I've been really impressed by the way, from the outset, through the consultation, the CHCs initially engaged in this and told us that they were particularly unhappy with the national board. There have been a number of meetings that have taken place with officials, and then, the ultimate response was when, actually, they recognised there were some things that could and should change, but they want assurance that a new voice for the citizen across health and social care will still have an entitlement to organise its business, which must include—. You know, any sensible national body would want to have a local way of communicating and engaging with its citizens. That's what we would expect to be the case. Now, there's something about what we set out on the face of legislation, should we bring that forward, what should be in secondary legislation, what should be in guidance about how a body should organise, where you can be much more descriptive, frankly, than legislation sometimes allows you to be. But I recognise the challenge that Members on all sides have about making sure you don't lose sight of having a local locus for that national citizen voice body, rather than, if you like, a top-down organisation that's based in Bangor, Cardiff or Aberystwyth, that could be remote from local communities.
On your point about the merger of inspectorates, there was a real divide in opinion. Some people thought that the inspectorates should merge and do so as quickly as possible, others felt it was an incredibly bad idea for a range of different reasons. Some think it's about the sprawling nature and how broad health and social care are in any event. The care standards inspector, of course, rubs up against early years and Estyn, in any event. So, actually, there are links between the three inspectorates that matter as well, and having a new superinspector is something that not everybody thought was the right thing to do. So, we'll develop how we have further joint working between those inspectorates, deal with the legislative underpinning for Healthcare Inspectorate Wales, but it's possible, of course, that a future Government may come back and say, actually, the time is now right to think about having a merged inspectorate, not just an inspectorate that works on a more complementary basis.
And finally, your comment about carrying the can. I think the easiest thing is to call for somebody to go, and as a Minister it's much easier to get rid of someone—although that's sometimes difficult—than to then replace them with someone who will improve the position you find yourself in. And I think there's a real challenge about the culture that we have within health and social care and more broadly across public services. So, we don't simply tolerate failure. There is accountability, but equally, we don't move to the extreme end where people recognise their time is limited and they can expect to have a tap on the shoulder or be shown the door within a brief period of time. I heard Bruce Keogh give his leaving speech, and I think it was interesting. It was his leaving speech to the NHS Confederation conference in Liverpool last summer. He said, 'We must recognise there is something wrong in our system if the average life expectancy of a chief executive within an NHS trust in our system—England—is less than two and a half years.' Two and a half years is not a period of time for a chief executive in a large, complex organisation to understand it, to get on top of the challenges, and to be able to make real and lasting change. Now, that's one end of our spectrum. We need to think about what is appropriate here, how much tolerance we have, our ability to get different and better people if we recognise there is a problem, and also how we work to support organisations that are going through difficulty. So, I want a generally rounded approach—one that has real teeth and real accountability within it.
Diolch ichi am y cwestiynau hynny. Byddaf yn ceisio mynd trwyddyn nhw cyn gynted ag y gallaf i, ond mor uniongyrchol â phosibl.
Ar y safonau cyffredin, rwy'n cydnabod yr hyn a gafodd ei ddweud. Ceir yr argraff yn hanes y gwasanaeth iechyd fod dull meddygol mwy nawddoglyd, yn hytrach na'r model cymdeithasol mwy ymgysylltiol o fewn gofal cymdeithasol, ac yn wir mae'n rhan o'r symudiad o fewn gofal iechyd, beth bynnag, i gael model mwy cymdeithasol i ddeall yr hyn y mae hynny'n ei olygu mewn gwirionedd—gweld yr unigolyn hwnnw yn ei gyd-destun a chanddo lais gwirioneddol. Rwy'n cydnabod, yn y maes gofal cymdeithasol, fod mwy o gynnydd wedi ei wneud o ran rhoi mwy o lais i'r dinesydd a mwy o reolaeth yn y dewisiadau hynny. Dyna pam mewn gwirionedd mae cyd-gynhyrchu mor bwysig o fewn y system gofal iechyd. Mewn gwirionedd, mae'n wirioneddol bwysig i bobl gael barn ddeallus, er mwyn iddyn nhw wneud eu dewisiadau a mynegi'r hyn sy'n bwysig iddyn nhw. Dyna'r hyn yr ydym yn ceisio ei wireddu wrth ddylunio ein system, yn ogystal â'r ffordd y mae rhyngweithio unigol yn cael ei gynnal.
Gobeithio y bydd hynny hefyd o gymorth yn nhermau'r pwynt am iechyd yn cael ei weld a'i glywed drwy gyfrwng lleisiau eraill, yn enwedig gofal cymdeithasol. Felly, os ydym yn mynd i gael, mewn amrywiaeth eang o bethau, yr arolwg seneddol ac eraill, bydd yn rhaid cael mwy o bartneriaethau dilys, a rhywbeth sydd yn ddibynadwy yn y ffordd y mae iechyd yn ymdrin ag eraill. Os na wnawn ni hynny, yna rydym yn cydnabod y byddwn yn gweld mwy o bwysau yn dod i wasgu ar y system iechyd beth bynnag. Felly, nid dewisiadau cyllideb yn unig yw hyn, ond dyma'r ffordd yr ydym yn trefnu ac yn rhedeg ein system ehangach, a bydd mwy i sôn amdano wrth inni fwrw ymlaen â'r arolwg Seneddol a'r cynllun hirdymor ar gyfer iechyd a gofal yng Nghymru.
Rwy'n mynd i roi sylw i'ch pwynt am gyrff cenedlaethol. Y corff cenedlaethol ar gyfer llais y dinesydd—mae'n ymwneud â chael corff cenedlaethol cyson, ond un sydd a chanddo ddylanwad ac ymgysylltiad lleol. Nid yw hyn yn golygu gwneud i ffwrdd â'r holl bethau sy'n gweithio mewn cynghorau iechyd cymuned. Rwyf wedi fy rhyfeddu gyda llaw, o'r cychwyn cyntaf, drwy'r ymgynghoriad, gan y ffordd yr ymgysylltodd y cynghorau iechyd cymuned i ddechrau yn hyn o beth a dweud wrthym eu bod yn anfodlon iawn â'r bwrdd cenedlaethol. Cynhaliwyd nifer o gyfarfodydd gyda swyddogion, ac yna, yr ymateb terfynol oedd pan wnaethant gydnabod bod rhai pethau y gellid ac y dylid eu newid. Ond maen nhw am gael sicrwydd y bydd gan lais newydd i ddinasyddion ar draws iechyd a gofal cymdeithasol yr hawl i drefnu ei fusnes o hyd, a rhaid iddo gynnwys—. Wyddoch chi, byddai unrhyw gorff cenedlaethol synhwyrol yn awyddus i gael ffordd o gyfathrebu ac ymgysylltu â'i ddinasyddion yn lleol. Dyna'r hyn y byddem yn ei ddisgwyl. Nawr, ceir rhywbeth am yr hyn a nodwyd ar wyneb y ddeddfwriaeth, pe byddem yn dod â hynny ymlaen, yr hyn ddylai fod yn yr is-ddeddfwriaeth, yr hyn ddylai fod mewn canllawiau ynghylch sut y dylai'r corff ei drefnu ei hun, lle gallwch fod yn llawer mwy disgrifiadol, a dweud y gwir, nag a ganiateir gan ddeddfwriaeth weithiau. Ond rwy'n cydnabod yr her sydd gan Aelodau ar bob ochr ynghylch gwneud yn siŵr na ddylid colli golwg ar gael presenoldeb lleol i gorff cenedlaethol ar gyfer llais y dinesydd, yn hytrach nag, os mynnwch chi, sefydliad sy'n rheoli o'r brig i lawr, wedi ei leoli ym Mangor, Caerdydd neu Aberystwyth, ac a allai fod yn bell o'r cymunedau lleol.
Ar eich pwynt am uno'r arolygiaethau, roedd y farn yn wirioneddol ranedig. Credai rhai pobl y dylai'r arolygiaethau uno a hynny cyn gynted â phosibl, roedd eraill yn teimlo mai syniad gwael ofnadwy oedd uno oherwydd amrywiaeth o wahanol resymau. Mae rhai yn ystyried ei fod yn ymwneud â natur wasgarog a pha mor eang yw iechyd a gofal cymdeithasol beth bynnag. Mae'r arolygydd safonau gofal, wrth gwrs, yn cyffwrdd â'r blynyddoedd cynnar ac Estyn. Felly, mewn gwirionedd, ceir cysylltiadau rhwng y tair arolygiaeth sydd o bwys hefyd, ac mae cael uwch-arolygydd newydd yn rhywbeth nad yw pawb yn ei ystyried yn beth iawn i'w wneud. Felly, byddwn yn datblygu sut mae cael cydweithio pellach rhwng yr arolygiaethau hynny, ac yn ymdrin â'r sylfaen ddeddfwriaethol ar gyfer Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. Ond mae'n bosibl, wrth gwrs, y gallai Llywodraeth yn y dyfodol adrodd yn ôl, mewn gwirionedd, ei bod nawr yn amser cymwys i feddwl am gael Arolygiaeth gyfun, nid arolygiaeth sy'n gweithio ar sail fwy ategol.
Ac yn olaf, eich sylw am dderbyn cyfrifoldeb. Rwyf i o'r farn mai'r peth hawsaf yw gofyn i rywun fynd, ac fel Gweinidog mae'n llawer haws cael gwared ar rywun—er bod hynny'n anodd weithiau—na chael rhywun yn ei le wedyn a fyddai'n gwella'r sefyllfa yr ydych yn eich cael eich hunan ynddi. A chredaf fod yna her wirioneddol o ran y diwylliant sydd gennym o fewn iechyd a gofal cymdeithasol ac yn ehangach ledled y gwasanaethau cyhoeddus. Felly, nid ydym yn goddef methiant a dyna ni. Mae atebolrwydd i'w gael, ond yn yr un modd, nid ydym yn symud i'r pegwn eithafol lle mae pobl yn cydnabod mai cyfyng yw eu hamser ac y gallant ddisgwyl i rywun roi llaw ar eu hysgwydd neu ddangos y drws iddyn nhw o fewn cyfnod byr o amser. Clywais Bruce Keogh yn rhoi ei araith wrth ymadael, ac roeddwn yn credu ei bod yn ddiddorol. Hon oedd ei araith ymadael i gynhadledd Cydffederasiwn y GIG yn Lerpwl yr haf diwethaf. Dywedodd 'Mae'n rhaid inni gydnabod bod rhywbeth o'i le yn ein system os yw disgwyliad oes Prif Weithredwr GIG yn ein system—Lloegr—yn llai na dwyflwydd a hanner'. Nid yw dwyflwydd a hanner yn gyfnod maith i Brif Weithredwr mewn sefydliad mawr a chymhleth i ddod i'w ddeall, a chael trefn ar yr heriau, a gallu gwneud y newidiadau gwirioneddol a pharhaol. Nawr, dyna un pen i'n sbectrwm. Mae angen inni feddwl am yr hyn sy'n briodol yma, faint o oddefgarwch sydd gennym, ein gallu i gael pobl gwahanol a gwell os gwnawn gydnabod y broblem sy'n bodoli, a hefyd sut rydym yn gweithio i gefnogi sefydliadau sy'n mynd trwy anawsterau. Felly, rwy'n dymuno gweld dull gweithredu cyflawn—un sydd â dylanwad ac atebolrwydd gwirioneddol oddi mewn iddo.
Thank you very much, Cabinet Secretary.
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.
Eitem 5: datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ar gyrhaeddiad uchel—cefnogi ein dysgwyr mwy abl a thalentog. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i wneud y datganiad. Kirsty Williams.
Item 5: a statement by the Cabinet Secretary for Education on high achievement—supporting our more able and talented learners. I call on the Cabinet Secretary for Education to make the statement. Kirsty Williams.
Thank you, Deputy Presiding Officer. This Government’s action plan for education, 'Our National Mission', commits us to a system that combines equity with excellence. It is these values that ensure that we succeed for all pupils and teachers, with an inclusive, innovative public service education. We can be rightly proud of the success of the pupil development grant in raising aspirations and ensuring extra resources for children from our most disadvantaged communities, and our new Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Act 2018 paves the way for a new approach in driving improvement for that significant group of learners.
However, an education system that is truly equitable and excellent ensures that all pupils are supported to reach their potential, and I am very clear in this conviction. Therefore, Deputy Presiding Officer, we must follow the evidence. It is clear from PISA, previous Estyn reports, the Sutton Trust and UCL research that Wales must do more to identify, support and stretch our most able learners. As I have said on previous occasions, and outlined in 'Our National Mission’, we are committed to developing and delivering provision to address this weakness in our system. Quite simply, a truly equitable and excellent system supports and inspires the needs of all learners. My statement today further strengthens our commitment to an equitable, fair, progressive education system, which sets high aspirations and ambitions for all. We are not, however, starting from a standing start.
There have been improvements, year on year, as learners transition from primary to secondary, and last year performance at the highest grades at key stage 4 remained stable, despite the introduction of new examinations. At the same time, the pass rate for A-level students getting A* and A increased, and the Seren network goes from strength to strength. Within the further education sector, we have introduced a national programme to help practitioners support more able and talented learners and, more widely, improved decisions around GCSE subject choice and early entry are already having an effect. Set within this context, I want to further accelerate progress for our more able learners, whatever their background. Today, therefore, I am setting out core principles for sustained action and improvement: firstly, better identification and support at school, regional and national levels; secondly, opportunities that will inspire the highest levels of achievement; and thirdly, the development of a rich evidence base to support further investment and work.
There are already pockets of innovative practice in Wales, and I'm determined to see these rolled out. In fact, this is an area that suffers from a relative lack of high-quality international best practice and research. The opportunity is there for Wales to lead the way through both action and research. Therefore, I'm making available up to £3 million over the next two years. As a first step, this will support a new national approach for identifying and supporting our more able learners. We will establish a new definition, which will facilitate early identification of those learners, together with new comprehensive guidance. Challenge and support actions through local authorities, consortia, national networks of excellence and Estyn will help schools take this work forward.
Further encouraging a culture that recognises and supports high aspirations for all learners, teachers and schools is crucial to the delivery of an education system that is a source of national pride and enjoys public confidence. Deputy Presiding Officer, we must provide rich experiences that broaden horizons and intellectual curiosity for all learners. This is fundamental to our curriculum reforms.
Today, I'm announcing that the Seren network will be expanded. It already makes a hugely positive contribution to raising aspirations, boosting confidence and encouraging post-16 students to be ambitious. The recent evaluation asked that we consider expanding its scope, and I agree with that recommendation. Therefore, from September we will pilot an approach that involves younger learners, before GCSEs. Working across the regional hubs, it will connect like-minded learners from different schools and communities, providing access to leaders and experts across a range of disciplines. Our very brightest students benefit from learning opportunities that will deepen their skills and their knowledge, and the Seren network is well positioned to share and develop effective practice here. For others, the key is widening horizons and raising aspiration, helping young people understand where hard work could take them in terms of future study and onward careers. We will build on Seren’s existing links with leading global universities, and I will make a further announcement on their involvement in the near future.
Finally, and integral to the principles of a self-improving system, we must encourage exploration and innovation. As I mentioned earlier, by providing this focus, we can be a pioneer in pedagogy, policy and research in this area. The investment I’m announcing today will include funding to develop capacity to capture the evidence from our approach, both to support our own developing policy work and also to be recognised as an international innovator in this field.
To conclude, Deputy Presiding Officer, today’s statement is not simply a matter of supporting a few select learners. Far from it. It has far-reaching system and societal benefits. It is these learners, from all backgrounds, who can be, will be, the public servants, the entrepreneurs, the teachers and scientists who will drive Wales’s future prosperity and success. Getting it right for these learners, and those with the potential to be these learners, means getting it right for everyone. It is a true test of our principles of partnering equity with excellence, and I believe that this comprehensive approach and investment ensures that we can meet that test head on, raising standards and aspirations for all within our system. Thank you.
Diolch ichi, Dirprwy Lywydd. Mae cynllun gweithredu'r Llywodraeth hon ar gyfer addysg, 'Cenhadaeth ein Cenedl', yn ein hymrwymo i system sy'n cyfuno tegwch â rhagoriaeth. Y gwerthoedd hyn sy'n sicrhau ein bod yn llwyddo ar ran yr holl ddisgyblion ac athrawon, cyflawni addysg gwasanaeth cyhoeddus cynhwysol ac arloesol. Gallwn fod yn haeddiannol falch o lwyddiant y grant datblygu disgyblion i godi dyheadau a sicrhau bod adnoddau ychwanegol i blant o'n cymunedau mwyaf difreintiedig, a'n Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 newydd yn paratoi'r ffordd ar gyfer dull newydd o ysgogi gwelliant ar gyfer y grŵp sylweddol hwnnw o ddysgwyr. Fodd bynnag, mae system addysg sy'n wirioneddol deg a rhagorol yn sicrhau bod pob disgybl yn cael ei gefnogi i gyrraedd ei botensial, ac rwy'n glir iawn am yr argyhoeddiad hwn.
Felly, Dirprwy Lywydd, mae'n rhaid i ni ddilyn y dystiolaeth. Mae'n amlwg o PISA, adroddiadau blaenorol Estyn, ymchwil Ymddiriedolaeth Sutton a Choleg Prifysgol Llundain bod yn rhaid i Gymru wneud mwy i nodi, cefnogi ac ymestyn ein dysgwyr mwyaf abl. Fel yr wyf wedi'i ddweud yn flaenorol, ac a amlinellir yn 'Cenhadaeth ein Cenedl', rydym wedi ymrwymo i ddatblygu a chyflawni darpariaeth i fynd i'r afael â'r gwendid hwn yn ein system. Yn syml, mae system wirioneddol deg a rhagorol yn cefnogi ac yn ysbrydoli anghenion pob dysgwr. Mae fy natganiad heddiw yn gwneud mwy i atgyfnerthu ein hymrwymiad i system addysg deg, gyfartal, flaengar, sy'n gosod uchelgeisiau a dyheadau uchel i bawb. Nid ydym, fodd bynnag, yn dechrau o'r dechrau.
Bu gwelliannau, flwyddyn ar ôl blwyddyn, wrth i ddysgwyr bontio o'r ysgol gynradd i'r ysgol uwchradd, ac roedd perfformiad y llynedd ar y graddau uchaf yng nghyfnod allweddol 4 wedi aros yn sefydlog, er gwaethaf cyflwyno'r arholiadau newydd. Ar yr un pryd, cynyddodd gyfradd basio myfyrwyr safon uwch a gafodd radd A* ac A, ac mae rhwydwaith Seren yn mynd o nerth i nerth. Yn y sector addysg bellach, rydym ni wedi cyflwyno rhaglen genedlaethol i helpu ymarferwyr i gefnogi dysgwyr mwy abl a thalentog ac, yn ehangach, mae gwell penderfyniadau ynghylch dewis pynciau TGAU a mynediad cynnar eisoes wedi cael effaith. Yn y cyd-destun hwn, rwy'n dymuno cyflymu'r cynnydd ymhellach ar gyfer ein dysgwyr mwy abl, ni waeth o ba gefndir maen nhw'n dod. Heddiw, felly, rwy'n nodi egwyddorion craidd ar gyfer gweithredu a gwella'n barhaus: yn gyntaf, gwell prosesau nodi a chefnogi ar lefel ysgol, ranbarthol a chenedlaethol; yn ail, cyfleoedd a fydd yn ysbrydoli'r lefelau cyflawniad uchaf; ac yn drydydd, datblygu cronfa dystiolaeth gyfoethog i gefnogi buddsoddiad a gwaith pellach.
Ceir enghreifftiau o arfer arloesol yng Nghymru eisoes, ac rwy'n benderfynol o weld y rhain yn cael eu cyflwyno'n ehangach. Mewn gwirionedd, mae hwn yn faes sy'n dioddef oherwydd prinder cymharol o ymchwil ac arferion gorau rhyngwladol o safon uchel. Mae cyfle i Gymru arwain y ffordd drwy weithredu ac ymchwil. Felly, rwy'n neilltuo hyd at £3 miliwn i fod ar gael dros y ddwy flynedd nesaf. Fel cam cyntaf, bydd hyn yn cefnogi dull gweithredu cenedlaethol newydd ar gyfer nodi a chefnogi ein dysgwyr mwy abl. Byddwn yn sefydlu diffiniad newydd, a fydd yn hwyluso proses adnabod y dysgwyr hynny'n gynnar, ynghyd â chanllawiau cynhwysfawr newydd. Bydd camau herio a chefnogi trwy awdurdodau lleol, consortia, rhwydweithiau cenedlaethol o ragoriaeth ac Estyn yn helpu ysgolion i ddatblygu'r gwaith hwn.
Mae parhau i annog diwylliant sy'n cydnabod ac yn cefnogi dyheadau uchel ar gyfer yr holl ddysgwr, athrawon ac ysgolion yn hollbwysig i ddarparu system addysg sy'n destun balchder cenedlaethol a hyder y cyhoedd. Dirprwy Lywydd, mae'n rhaid i ni ddarparu profiadau cyfoethog sy'n ehangu gorwelion a chwilfrydedd deallusol pob dysgwr. Mae hyn yn sylfaenol i'n diwygiadau i'r cwricwlwm.
Heddiw, rwy'n cyhoeddi y bydd rhwydwaith Seren yn cael ei ehangu. Mae eisoes yn gwneud cyfraniad cadarnhaol iawn i godi dyheadau, rhoi hwb i hyder ac annog myfyrwyr ôl-16 i fod yn uchelgeisiol. Gofynnodd y gwerthusiad diweddar i ni ystyried ehangu ei gwmpas, ac rwy'n cytuno â'r argymhelliad hwnnw. Felly, o fis Medi ymlaen, byddwn yn treialu dull o weithredu sy'n ymwneud â dysgwyr iau, cyn TGAU. Drwy weithio ar draws y canolfannau rhanbarthol, bydd yn cysylltu dysgwyr tebyg o wahanol ysgolion a chymunedau, ac yn darparu mynediad at arweinwyr ac arbenigwyr o amrywiaeth o ddisgyblaethau. Bydd ein myfyrwyr disgleiriaf yn elwa ar gyfleoedd dysgu a fydd yn dyfnhau eu sgiliau a'u gwybodaeth, ac mae rhwydwaith Seren mewn sefyllfa dda i rannu a datblygu arfer effeithiol yn hyn o beth. I eraill, yr hyn sy'n allweddol yw ehangu gorwelion a chodi dyhead, helpu pobl ifanc i ddeall i le y gall gwaith caled eu harwain o ran astudiaethau yn y dyfodol a gyrfaoedd wrth fynd ymlaen. Byddwn yn adeiladu ar gysylltiadau presennol y Seren â phrifysgolion blaenllaw byd-eang, a byddaf yn gwneud cyhoeddiad arall ar eu cyfranogiad yn y dyfodol agos.
Yn olaf, a rhan annatod o egwyddorion system hunan-wella, mae'n rhaid inni annog archwilio ac arloesi. Fel y soniais yn gynharach, trwy ddarparu'r pwyslais hwn, gallwn fod yn arloeswr ym maes addysgeg, a pholisi ac ymchwil yn y maes hwn. Bydd y buddsoddiad rwy'n ei gyhoeddi heddiw yn cynnwys arian i feithrin gallu i gasglu tystiolaeth o'n dull, i gefnogi ein gwaith datblygu polisi ein hunain ac i gael ein cydnabod yn arloeswr rhyngwladol yn y maes hwn.
I gloi, Dirprwy Lywydd, nid yw'r datganiad heddiw dim ond yn fater o gefnogi ychydig o ddysgwyr a ddewisir. Dim o gwbl. Mae iddo fuddion pellgyrhaeddol i'r system ac yn gymdeithasol. Y dysgwyr hyn, o bob cefndir, a all fod, ac a fydd, y gweision cyhoeddus, yr entrepreneuriaid, yr athrawon a'r gwyddonwyr a fydd yn ysgogi ffyniant a llwyddiant Cymru yn y dyfodol. Mae cael pethau'n iawn ar gyfer y dysgwyr hyn, a'r rhai sydd â'r potensial i fod y dysgwyr hyn, yn golygu gwneud pethau'n iawn i bawb. Mae'n brawf gwirioneddol o'n hegwyddorion o baru tegwch â rhagoriaeth, ac rwy'n credu bod y dull cynhwysfawr a'r buddsoddiad hwn yn sicrhau y gallwn wynebu'r prawf hwnnw â sicrwydd, a chodi safonau a dyheadau i bawb yn ein system. Diolch.
Can I thank you, Cabinet Secretary, for your statement, although, I have to say it's been a long time coming? We've known that we have not been sufficiently stretching our most able and talented pupils for a number of years now. Not only has Estyn confirmed this, but we've had others also confirm it—in particular, the Organisation for Economic Co-operation and Development—and I do believe that the lack of action has, unfortunately, left some people behind. But that said, I do welcome the fact that we have a statement today that there's going to be some additional investment in the Seren network.
Quite obviously, we have a problem here in Wales. We're not doing well enough on the OECD league tables. Our GCSE results last year were the poorest for a decade, in spite of the fact that the arrangements with Qualifications Wales et cetera seek to eliminate the impact of the fact that they were new GCSEs. We know also that we have some problems within the existing Seren network in terms of inconsistency, in terms of different qualification criteria from one Seren hub to the next, and indeed not having equitable access within those Seren hubs or, indeed, across Wales.
I note that you're making £3 million available over a two-year period, but what about beyond those two years? Is this going to be a sustainable thing? You said you want to do some research as well. It's going to take probably more than two years to be able to follow and track these individuals through the education system, and if you're picking up youngsters pre GCSEs and taking them all the way through to the end of their A-levels, that's a four-year period. So, how on earth is simply committing £3 million over a two-year period sufficient to be able to measure the progress of those individuals? We don't have any base data, of course, because the reality is that none of the kids who are currently engaged with the Seren network are being tracked to see where they actually go on from their studies in schools. We have no idea how many of them go on to the best universities in the UK and, indeed, overseas. So, I'd be grateful for an explanation from you as to where the £3 million figure is from, how you've worked out that that is sufficient funding for this network, why you've only committed to funding it to that extent for the next two years, and what precisely you're going to be measuring in terms of the baseline data, so that we can see whether there's been any improvement in order to hold you to account for this.
In addition to that, you talk about equity. We hear a lot in this Chamber about parity of esteem between academic and vocational qualifications. What about putting something in place for high-achieving vocational young people? Why can't we have something similar to get those new engineers through with higher level apprenticeships in our further education system? Why can't we be tracking those as well as the high academic achievers? I don't understand why you aren't announcing anything for them, and I would very much like to see what you're going to do in order to support them too.
So, we need a different approach. I welcome the fact that there are extra resources on the table, but I don't think that this statement answers many of the questions that lots of people have about the current framework and how you're going to make sure that the new framework works.
Can I just also ask you in terms of eligibility criteria very quickly? This is, of course, a big problem with the current Seren hubs and networks. It's very different from one to the next. Are you going to set eligibility criteria so that young people know from the outset what they're expected to achieve in order to access the support from Seren? If so, what is that support going to look like in a tangible sense? Is it schools that are going to be getting extra resources, or is it just simply people getting together now and again, and the occasional meeting for practitioners to attend, or is there going to be some finance attached to those individuals in those schools in order to give them extra support with their education? I don't think that you've said enough today, frankly, Cabinet Secretary, and I would certainly like to know a lot more detail.
A gaf i ddiolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad, er, mae'n rhaid i mi ddweud ein bod wedi aros yn hir amdano? Rydym ni wedi gwybod nad ydym wedi bod yn ymestyn ein disgyblion mwyaf abl a thalentog yn ddigonol ers sawl blwyddyn bellach. Mae Estyn wedi cadarnhau hyn, ac mae eraill wedi cadarnhau hyn hefyd—yn benodol, y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd—ac rwy'n credu bod y diffyg gweithredu, yn anffodus, wedi gadael rhai pobl ar ei hôl hi. Ond wedi dweud hynny, rwy'n croesawu'r ffaith bod gennym ddatganiad heddiw yn nodi y bydd rhywfaint o fuddsoddiad ychwanegol yn y rhwydwaith Seren.
Yn hollol amlwg, mae gennym ni broblem yma yng Nghymru. Nid ydym ni'n perfformio'n ddigon da ar dablau cynghrair yr OECD. Roedd ein canlyniadau TGAU y llynedd y gwaethaf ers degawd, er gwaethaf y ffaith bod y trefniadau gyda Cymwysterau Cymru ac ati yn ceisio dileu effaith y ffaith eu bod yn gymwysterau TGAU newydd. Gwyddom hefyd fod gennym rai problemau o fewn y rhwydwaith Seren presennol o ran anghysondeb, o ran gwahanol meini prawf cymwysterau o un ganolfan Seren i'r llall, ac yn wir heb fod â mynediad teg yn y canolfannau Seren hynny nac, yn wir, ledled Cymru.
Nodaf y bydd £3 miliwn ar gael gennych dros gyfnod o ddwy flynedd, ond beth am y tu hwnt i'r ddwy flynedd hynny? A fydd hyn yn rhywbeth cynaliadwy? Gwnaethoch chi sôn eich bod yn dymuno gwneud rhywfaint o ymchwil hefyd. Mae'n debygol y bydd yn cymryd mwy na dwy flynedd i allu dilyn ac olrhain yr unigolion hyn drwy'r system addysg, ac os ydych chi'n nodi pobl ifanc cyn TGAU ac yn eu dilyn yr holl ffordd hyd at ddiwedd safon uwch, mae hynny'n gyfnod o bedair blynedd. Felly, sut ar y ddaear mae ymrwymo £3 miliwn dros gyfnod o ddwy flynedd yn ddigon i allu mesur cynnydd yr unigolion hynny? Nid oes gennym ni unrhyw ddata sylfaenol, wrth gwrs, oherwydd y gwir amdani yw nad oes unrhyw blant sy'n rhan o rwydwaith Seren ar hyn o bryd yn cael eu holrhain i weld lle maen nhw'n mynd mewn gwirionedd ar ôl eu hastudiaethau mewn ysgolion. Does dim unrhyw syniad gennym ni faint ohonyn nhw sy'n mynd i'r prifysgolion gorau yn y DU ac, yn wir, dramor. Felly, byddwn i'n ddiolchgar am eglurhad gennych ynghylch o le mae'r ffigur £3 miliwn wedi dod, sut ydych chi wedi gweithio allan ei fod yn ddigonol ar gyfer y rhwydwaith hwn, pam yr ydych chi dim ond wedi ymrwymo i'w ariannu i'r graddau hynny am y ddwy flynedd nesaf, a beth yn union y byddwch chi'n ei fesur o ran y data sylfaenol, er mwyn i ni allu gweld a fu unrhyw welliant er mwyn eich dwyn i gyfrif am hyn.
Yn ogystal â hynny, rydych yn sôn am degwch. Rydym ni'n clywed llawer yn y Siambr hon am barch cydradd rhwng cymwysterau academaidd a galwedigaethol. Beth am roi rhywbeth ar waith ar gyfer pobl ifanc galwedigaethol sy'n cyflawni uchel? Pam na allwn ni gael rhywbeth tebyg i gael y peirianwyr newydd hynny ar brentisiaethau lefel uwch yn ein system addysg bellach? Pam na allwn ni eu holrhain nhw hefyd yn ogystal â'r cyflawnwyr uchel academaidd? Dydw i ddim yn deall pam nad ydych chi'n cyhoeddi unrhyw beth ar eu cyfer nhw, a hoffwn i'n fawr iawn weld beth yr ydych chi'n myn i'w wneud er mwyn eu cefnogi nhw hefyd.
Felly, mae angen dull gwahanol arnom. Rwy'n croesawu'r ffaith eich bod yn cynnig adnoddau ychwanegol, ond dydw i ddim yn credu bod y datganiad hwn yn ateb llawer o'r cwestiynau sydd gan lawer o bobl am y fframwaith presennol a sut y byddwch chi'n gwneud yn siŵr bod y fframwaith newydd yn gweithio.
A gaf i hefyd ofyn i chi yn gyflym iawn ynghylch meini prawf cymhwysedd? Mae hyn, wrth gwrs, yn broblem fawr gyda'r canolfannau a'r rhwydweithiau Seren presennol. Mae'n wahanol iawn o un i'r llall. A fyddwch chi'n pennu meini prawf cymhwysedd fel bod pobl ifanc yn gwybod o'r cychwyn cyntaf beth yr ydych chi'n disgwyl iddynt ei gyflawni er mwyn cael gafael ar y cymorth gan Seren? Os felly, beth fydd y gefnogaeth honno mewn ystyr ddiriaethol? Ai ysgolion fydd yn cael adnoddau ychwanegol, neu ai pobl fydd yn dod at ei gilydd o bryd i'w gilydd, a'r cyfarfod achlysurol ar gyfer ymarferwyr, neu a fydd rhywfaint o gyllid yn gysylltiedig â'r unigolion hynny yn yr ysgolion hynny i roi cymorth ychwanegol iddynt â'u haddysg? Nid wyf yn credu eich bod wedi dweud digon heddiw, a dweud y gwir, Ysgrifennydd y Cabinet, a hoffwn i, yn sicr, wybod llawer mwy o fanylion.
If I could deal with the points that Darren has made—Darren, as you well know, I am not satisfied with current Welsh performance in the Programme for International Student Assessment. What a close examination of the PISA results tells us is that one of the reasons we are not doing as well as I would like is because the attainment of our more able and talented pupils in Wales does not compare with the OECD average. That's why we need to push more on this particular agenda. I don't hide away from that. That's one of the reasons why we're bringing forward this additional support.
You ask why am I not able to commit funding for more than two years. Well, if your Government in London could commit to a comprehensive spending review—and there was uncertainty over the overall Welsh Government's budget—I would love to be in a position to be more certain. But I have to say, Darren, with the Westminster Government actually taking money out of the overall education budget, which reflects on our budget here in education terms, it's very difficult to be able to plan more than two years ahead. But I can't let perfect be the enemy of the good. I could sit here and wring my hands and say, 'I can't go beyond two years, therefore I will do nothing', or 'I need more resources, therefore I will do nothing', or we could take charge of this agenda and start to make some progress.
Os caf i ymdrin â'r pwyntiau y gwnaeth Darren—Darren, fel y gwyddoch chi'n iawn, nid wyf yn fodlon ar berfformiad Cymru ar hyn o bryd yn y Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr. Yr hyn y mae archwiliad manwl o'r canlyniadau PISA yn ei ddweud wrthym yw mai un o'r rhesymau nad ydym ni'n gwneud cystal ag yr hoffwn i yw oherwydd nad yw cyrhaeddiad ein disgyblion mwy abl a thalentog yng Nghymru yn cymharu â chyfartaledd yr OECD. Dyna pam y mae angen i ni roi mwy o bwyslais ar yr agenda penodol hwn. Nid wyf yn cuddio o hynny. Dyna un o'r rhesymau pam yr ydym ni'n cyflwyno'r cymorth ychwanegol hwn.
Rydych chi'n gofyn pam nad wyf i'n gallu ymrwymo cyllid am fwy na dwy flynedd. Wel, pe byddai eich Llywodraeth chi yn Llundain yn gallu ymrwymo i adolygiad cynhwysfawr o wariant—ac roedd ansicrwydd ynghylch cyllideb gyffredinol Llywodraeth Cymru—byddwn i wrth fy modd i fod mewn sefyllfa i fod yn fwy sicr. Ond mae'n rhaid imi ddweud, Darren, wrth i Lywodraeth San Steffan dynnu arian allan o'r gyllideb addysg gyffredinol, sy'n adlewyrchu ar ein cyllideb ni yma o ran addysg, mae'n anodd iawn gallu cynllunio mwy na dwy flynedd ymlaen llaw. Ond ni allaf adael i berffaith fod yn elyn i'r da. Gallwn i eistedd yn y fan hyn yn pryderu a dweud, 'Ni allaf fynd y tu hwnt i ddwy flynedd, felly gwnaf i ddim byd', neu 'mae angen mwy o adnoddau arnaf, felly gwnaf i ddim byd', neu gallem ni gymryd cyfrifoldeb am yr agenda hon a dechrau gwneud rhywfaint o gynnydd.
Darren is right to say that there is an inconsistency in approach to Seren. He says that we don't know how many of those pupils have gone on to study at our top universities. There is a reason for that, because it is the students that are sitting their A-levels this summer who are the first complete cohort of Seren support. We do need, I acknowledge, to improve the way in which we track outcomes for Seren, but the Member will be aware of the initial evaluation that has been carried out of the programme that says that incredible progress has been made in a short period of time. It says, for a relatively small amount of money, the programme has been able to lever in, in kind, many, many more resources from partner organisations. We will take on board the recommendations of the initial evaluation of Seren as we develop Seren going forward. I would expect, from this September, a more consistent entry requirement to the Seren programme across the individual networks.
But, Darren, we will always have to have some flexibility within that system. Flexibility, for instance, for a teacher recommendation for a child who perhaps underperforms at GCSEs for a very good reason. We shouldn't have a hard-and-fast rule that says, 'If you didn't get those grades at that particular point, that's it, you're out.' So, we will always have to have an element of flexibility, based on teacher recommendation, on individual students, and recognising, if you can, that from a more deprived background, the ability to do better is harder. So, maybe your A has represented a bigger journey for you than perhaps an A* from a pupil who has had all the advantages. So, we have to have some flexibility in the system that recognises the journey individual cohorts from schools have taken. That's the only fair and equitable way to run the programme. But we can have a more consistent approach, and a more consistent approach to what is available within the programme.
Only yesterday I was at Y Pant School in Rhondda Cynon Taf, talking to sixth formers who have been part of the Seren programme. They said it has been invaluable to them in helping them recognise that they are good enough, that they can compete with students across the rest of the United Kingdom, that there is nothing wrong to aspire to becoming a doctor and to have that dream, and not to think that they have to be self-deprecating about their talents, that they are good enough. They have found it absolutely invaluable. I spoke to one young man who said that he'd been to a meeting with this individual, this history lecturer, who talked about Oxford and Cambridge, talked about what was needed to make a successful application, and I said, 'What are you going to do?', he said, 'I'm applying. Come the autumn, I will be applying to go and read history in Oxford.' And that's what we want. We want to inspire that sense of knowing that we are good enough, our children are good enough, and we need to give them the confidence and not to feel somewhat embarrassed by standing up and saying, 'I am really able at my subjects.'
That's been part of the problem. Too many of our children have not had that confidence to stand up and say, 'I'm really, really good.' Sometimes, our sportspeople and our musicians—they're the heroes in the school. When was the hero in the school the person who excelled at physics or the person who really excelled at computer science and we lauded them too? So, we've got to get better as a nation at being a little less self-deprecating, I think, and standing up when we are excellent and encouraging our children to stand up and say that they are excellent.
The Member asked about vocational qualifications. I'm surprised that he's missed this, but we already have a programme in the FE sector. We already have, working in conjunction with ColegauCymru, a new programme within the FE sector to support excellence in our vocational subjects. We will be co-sponsoring with ColegauCymru later on this year a symposium and conference to be able to share that good practice. So, we already have a programme in the FE sector. Actually, we need to accelerate it in our school systems. So, we have to look at encouraging excellence in all aspects of our education system. This is an area that has not had the attention it has deserved, and if we get this right, we will not only succeed for individuals, we will succeed for our nation.
Mae Darren yn iawn i ddweud bod anghysondeb o ran dull Seren. Mae'n dweud nad ydym ni'n gwybod faint o'r disgyblion hynny sydd wedi mynd ymlaen i astudio yn ein prifysgolion gorau. Mae rheswm am hynny, oherwydd y myfyrwyr sy'n sefyll eu harholiadau safon uwch yr haf hwn yw'r garfan gyflawn gyntaf o gymorth Seren. Mae angen i ni, rwy'n cydnabod, wella'r ffordd yr ydym yn olrhain deilliannau Seren, ond bydd yr Aelod yn ymwybodol o'r gwerthusiad cychwynnol o'r rhaglen a gynhaliwyd sy'n dweud y gwnaed cynnydd anhygoel mewn cyfnod byr o amser. Mae'n dweud, am swm cymharol fach o arian, bod y rhaglen wedi gallu denu llawer iawn mwy o adnoddau gan sefydliadau partner. Byddwn yn ystyried argymhellion y gwerthusiad cychwynnol o Seren wrth inni ddatblygu Seren wrth symud ymlaen. Byddwn i'n disgwyl, o fis Medi yma, gofyniad mynediad mwy cyson at y rhaglen Seren ar draws y rhwydweithiau unigol.
Ond, Darren, bydd yn rhaid i ni bob amser fod â rhywfaint o hyblygrwydd o fewn y system honno. Hyblygrwydd, er enghraifft, ar gyfer argymhelliad gan athro i blentyn sydd efallai yn tanberfformio yn y TGAU am reswm da iawn. Ni ddylai fod gennym reol bendant sy'n dweud, 'Os na chawsoch chi'r graddau hynny ar y pwynt penodol hwnnw, dyna fe, rydych chi allan.' Felly, bydd yn rhaid i ni bob amser fod ag elfen o hyblygrwydd, ar sail argymhelliad athrawon, ar fyfyrwyr unigol, ac wrth gydnabod, os gallwch chi, bod y gallu i wneud yn well os ydych chi'n dod o gefndir mwy difreintiedig. Felly, efallai fod eich A yn cynrychioli taith fwy i chi nag efallai A* i ddisgybl sydd wedi cael yr holl fanteision. Felly, mae'n rhaid inni gael rhywfaint o hyblygrwydd yn y system sy'n cydnabod taith carfanau unigol o ysgolion. Dyna'r unig ffordd deg o gynnal y rhaglen. Ond gallwn gael dull mwy cyson, ac ymagwedd fwy cyson at beth sydd ar gael o fewn y rhaglen.
Ddoe ddiwethaf roeddwn i yn ysgol Y Pant yn Rhondda Cynon Taf, yn siarad â disgyblion y chweched dosbarth sydd wedi bod yn rhan o'r rhaglen Seren. Roedden nhw'n dweud y bu'n amhrisiadwy o ran eu helpu i gydnabod eu bod yn ddigon da, a'u bod yn gallu cystadlu â myfyrwyr ledled gweddill y Deyrnas Unedig, nad oes dim o'i le ar uchelgais i fod yn feddyg a bod â'r freuddwyd honno, a pheidio â meddwl bod yn rhaid iddyn nhw fychanu eu doniau eu hunain, eu bod yn ddigon da. Y mae wedi bod yn gwbl amhrisiadwy iddyn nhw. Siaradais ag un dyn ifanc a ddywedodd ei fod wedi mynd i gyfarfod ag unigolyn, darlithydd hanes, a siaradodd am Rydychen a Chaergrawnt, a sôn am yr hyn yr oedd ei angen i wneud cais llwyddiannus, a dywedais, 'Beth wyt ti'n mynd i'w wneud?', dywedodd, 'Rwy'n gwneud cais. Yn yr hydref, byddaf i'n gwneud cais i fynd i ddarllen hanes yn Rhydychen.' A dyna beth yr ydym ni ei eisiau. Rydym ni eisiau ysbrydoli'r ymdeimlad hwnnw o wybod ein bod yn ddigon da, bod ein plant yn ddigon da, ac mae angen i ni roi'r hyder iddyn nhw ac i beidio â theimlo'n chwithig wrth sefyll a dweud, 'Rwy'n abl iawn yn fy mhynciau.'
Bu hynny'n rhan o'r broblem. Mae gormod o'n plant heb fod â'r hyder hwnnw i sefyll a dweud, 'Rwy'n wirioneddol dda.' Weithiau, ein cerddorion a'r bobl chwaraeon—nhw yw'r arwyr yn yr ysgol. Pryd oedd yr arwr yn yr ysgol yr un sydd wedi rhagori yn Ffiseg neu'r un sydd wedi rhagori'n wirioneddol mewn cyfrifiadureg a rhoesom ganmoliaeth iddyn nhw hefyd? Felly, mae'n rhaid i ni wella fel cenedl a bychanu ein hunain ychydig yn llai, rwy'n credu, a sefyll pan fyddwn yn rhagorol ac yn annog ein plant i sefyll a dweud eu bod yn rhagorol.
Gofynnodd yr Aelod am gymwysterau galwedigaethol. Rwy'n synnu ei fod wedi colli hwn, ond mae gennym raglen eisoes yn y sector addysg bellach. Mae gennym eisoes, drwy weithio ar y cyd â ColegauCymru, raglen newydd yn y sector addysg bellach i gefnogi rhagoriaeth yn ein pynciau galwedigaethol. Byddwn yn noddi, ar y cyd â ColegauCymru yn nes ymlaen eleni, symposiwm a chynhadledd i allu rhannu'r arfer da hwnnw. Felly, mae gennym raglen yn y sector addysg bellach eisoes. Mewn gwirionedd, mae angen i ni ei gyflymu yn ein systemau ysgolion. Felly, mae'n rhaid i ni ystyried annog rhagoriaeth ym mhob agwedd ar ein system addysg. Mae hwn yn faes nad yw wedi derbyn y sylw dyledus, ac os gwnawn ni hyn yn iawn, byddwn yn llwyddo ar gyfer unigolion a byddwn hefyd yn llwyddo ar gyfer ein cenedl.
A gaf innau ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am ei datganiad? Yn sicr, mae angen gwneud mwy i fynd i'r afael â'r agenda yma. Efallai na fyddai'n taro nodyn cweit mor negyddol â llefarydd y Ceidwadwyr, ond, yn sicr, rwy'n cytuno ag ambell bwynt y mae e wedi'i wneud—un ohonyn nhw, wrth gwrs, yw'r ffaith bod yna adroddiad ar ôl adroddiad wedi amlygu'r gwendid yn y maes yma, ac, o'r diwedd, rŷm ni'n cyrraedd pwynt lle mae yna weithredu mwy penodol.
Mewn perthynas ag addysg bellach, wrth gwrs, rwy'n credu bod y pwynt a oedd yn cael ei wneud yn ddilys. Oes, mae yna raglen yn ei lle, ond rŷm ni'n sôn fan hyn am raglen sydd yn mynd i'r ysgol i hyrwyddo'r cyfleoedd, ac o flaen oed TGAU hefyd, felly, rwy'n meddwl bod yn rhaid inni sicrhau bod y parity of esteem yma yn estyn reit lawr y blynyddoedd o fewn ysgol uwchradd hefyd, ac nid dim ond unwaith y mae rhywun yn cyrraedd addysg bellach ac wedi gwneud y penderfyniadau. Efallai y gallwch chi ymateb ymhellach i hynny wrth ymateb i fi.
Mae'r datganiad yr ydych chi wedi'i roi inni heddiw yn pwysleisio, wrth gwrs, fod angen hwyluso adnabod disgyblion mwy abl a thalentog yn fwy cynnar. Mi allwn i ofyn, 'Wel, pa mor gynnar ŷm ni'n mynd i fynd?', oherwydd po gynharaf, po orau am wn i. Un o'r heriau mwyaf sy'n wynebu ysgolion—mi af i mor bell yn ôl ag ysgolion cynradd fan hyn—yw gwahaniaethu o fewn yr ystafell ddosbarth, yn enwedig mewn ysgolion gwledig lle mae yna nifer bychan o athrawon, efallai, a lle mae gennych chi ddosbarthiadau sydd nid yn unig ag ystod o alluoedd ond ystod o oedrannau, yn mynd, efallai, o wyth i 11 oed. Felly, mae'r mwy abl yn 11 yn yr un amgylchfyd dysgu â'r rhai llai abl, efallai, sydd yn wyth oed. Mae hynny yn ei hun yn cyflwyno her eithriadol i'r gweithlu ac i'r gyfundrefn addysg.
Felly, fy nghwestiwn cyntaf i yw: sut ŷch chi, fel Llywodraeth, yn teimlo y gallwn ni arfogi athrawon yn well gyda'r sgiliau, y technegau a'r strategaethau gwahaniaethu effeithiol yna sydd eu hangen er mwyn cychwyn ar adnabod y sgiliau yma a manteisio ar hynny mor gynnar ag sy'n bosibl, oherwydd mae yn her eithriadol? Nid wyf yn dweud mai rôl uniongyrchol Llywodraeth yw gwneud hynny—yn sicr, mae consortia yn mynd i fod yn ganolog i hynny—ond rwyf eisiau clywed beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud i annog a hyrwyddo hyn, hyd yn oed ar y lefel cynradd, os ydym ni am fynd yn ôl i adnabod, annog a manteisio ar gyfleoedd i ddisgyblion mwy abl a thalentog cyn gynted ag sy'n bosibl.
Rydych chi'n cyfeirio hefyd yn eich datganiad at y grant datblygu disgyblion—y pupil development grant.
May I thank the Cabinet Secretary for her statement? Certainly, more needs to be done to tackle this agenda. Perhaps I won’t be quite as negative as the Conservative spokesperson, but I do agree with some of the points that he has made—one of them being the fact that we’ve had report after report that’s highlighted weaknesses in this area, and we have, at last, reached a point where there is more specific action being taken.
In relation to further education, I do think that the point that was being made is a valid one. Yes, there is a programme in place, but we are talking here about a programme that goes to schools to promote these opportunities prior to GCSE; therefore, I do think that we need to ensure that this parity of esteem extends down the years into our schools too, and not just when one gets to FE, having made those decisions. Perhaps you could respond further to that point in responding to my questions.
The statement that you’ve given us today emphasises that we need to facilitate the identification of the more able and talented learners at an earlier stage. I could ask, 'How early are we going to go?', because the sooner the better as far as I’m concerned. One of the greatest challenges facing schools—I will go back as far as primary schools here—is differentiating within classrooms, particularly in rural schools where you have a small number of teachers, perhaps, and you have classes that not only have a range of abilities but a range of age groups, from eight to 11, perhaps, so the more able at 11 are in the same learning environment as the less able pupils who are perhaps eight years old. That brings about an exceptional challenge to the workforce and the education system.
My first question, then, is: how do you, as a Government, believe that we can arm our teachers more effectively with the skills, techniques and strategies required to differentiate within classrooms, so that we can start to identify these skills and take advantage of that as soon as possible, because it is a huge challenge? I’m not saying that it’s a direct role for Government to do that—certainly, the consortia are going to be at the heart of it—but I would like to hear what the Government is doing to encourage and promote this, even at the primary level, if we are going to identify, encourage and take full advantage of the opportunities for our more able and talented pupils at the earliest possible stage.
You also refer in your statement to the pupil development grant.
There's a danger that we forget that the PDG isn't just about getting the lowest attaining children from deprived backgrounds up to a certain level—it's about meeting all of those individuals' needs, some of whom, of course, are more able and talented. I think Estyn has said that very few schools are actually using the PDG to target more able and talented pupils. Indeed, the national pupil database impact analysis shows that the gap between those eligible for free school meals and non-free-school-meal pupils attaining the highest grades of A* or A remains large—indeed, it hasn't changed over the past five years—despite, of course, the overall attainment gap at key stage 4 closing.
So, I think the point I'm making here is that, actually, there's more that we can do with existing programmes and initiatives to maximise the opportunities for more able and talented children, let alone then embarking, as we rightly should, on other new initiatives. I'm just wondering what the Government will do to make sure that the PDG is actually being used more effectively in that particular respect than is currently clearly the case, as evidenced by Estyn.
Finally from me, you tell us that there will be a pilot approach from September involving the younger learners before GCSEs. I trust that that will particularly test approaches in relation to provision in rural areas, which I'm sure—I know—you will be passionate about, but also the availability of support through the medium of Welsh, because these are areas that have been highlighted in the individual evaluations previously, and certainly they're ones that I would hope and trust that the Government would want to make sure are met robustly.
Mae perygl inni anghofio nad yw'r grant amddifadedd disgyblion yn ymwneud dim ond â chael y plant â'r cyrhaeddiad isaf o gefndiroedd difreintiedig i lefel benodol—mae'n ymwneud â diwallu anghenion yr holl unigolion hynny, rhai ohonyn nhw, wrth gwrs, sy'n fwy abl a thalentog. Rwy'n credu bod Estyn wedi dweud mai ychydig iawn o ysgolion sy'n defnyddio'r grant amddifadedd disgyblion i dargedu disgyblion mwy abl a thalentog mewn gwirionedd. Yn wir, mae dadansoddiad o effaith o gronfa ddata genedlaethol y disgyblion yn dangos bod y bwlch rhwng y rhai sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a'r disgyblion nad ydynt yn cael prydau ysgol am ddim sy'n cyrraedd y graddau uchaf o A* neu A yn parhau i fod yn fawr—yn wir, nid yw wedi newid yn ystod y pum mlynedd diwethaf—er gwaethaf, wrth gwrs, y bwlch cyrhaeddiad cyffredinol yn cau yng nghyfnod allweddol 4.
Felly, rwy'n credu'r pwynt rwy'n ei wneud yma, mewn gwirionedd, yw bod mwy y gallwn ni ei wneud gyda'r rhaglenni a'r mentrau presennol i fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd ar gyfer plant mwy abl a thalentog, heb sôn wedyn am gychwyn, fel sy'n gywir, ar fentrau newydd eraill. Tybed beth fydd y Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod y grant amddifadedd disgyblion mewn gwirionedd yn cael ei ddefnyddio yn fwy effeithiol yn hynny o beth nag a wneir ar hyn o bryd yn amlwg, yn ôl tystiolaeth Estyn.
Yn olaf gen i, rydych chi'n dweud wrthym y bydd dull yn cael ei dreialu o fis Medi ymlaen sy'n cynnwys dysgwyr iau cyn TGAU. Hyderaf y bydd hynny'n profi'n arbennig ddulliau sy'n ymwneud â darpariaeth mewn ardaloedd gwledig yr ydych rwy'n siŵr—mi wn—y byddwch yn angerddol yn ei chylch, ond hefyd y cymorth sydd ar gael drwy gyfrwng y Gymraeg, oherwydd amlygwyd y meysydd hyn yn y gwerthusiadau unigol yn flaenorol, ac maen nhw'n sicr yn rhai y byddwn i'n gobeithio ac yn hyderu y byddai'r Llywodraeth yn dymuno sicrhau y cânt eu bodloni'n gadarn.
Could I thank Llyr for his questions? Can I start by going back to the point about further education? I'm committed to meeting the needs of more able and talented learners within the further education sector as well as in the schools sector. We have for the first time produced guidance tailored to the needs of FE learners. This is not just for those whose ability lies in the more traditional academic subjects who may be doing their A-levels, for instance, in an FE college, but also for those with outstanding vocational and practical skills. Our guidance is designed to reflect the inclusive and diverse ethos of the FE sector. It's never been done before, we've done it, it's out there in the sector and, over the next year, in partnership with CollegesWales, we will continue to do more to strengthen the FE sector support for MAT learners including, as I said to Darren Millar, funding a programme of professional development for practitioners in the FE sector. And we're also working in partnership with them to deliver a conference that will provide the opportunity for colleges to showcase and to learn from each other about how they support more able and talented learners to succeed.
A gaf i ddiolch i Llyr am ei gwestiynau? A gaf i ddechrau drwy ddychwelyd at y pwynt am addysg bellach? Rwyf wedi ymrwymo i ddiwallu anghenion dysgwyr mwy abl a thalentog yn y sector addysg bellach yn ogystal ag yn y sector ysgolion. Am y tro cyntaf erioed, rydym wedi llunio canllawiau wedi'u teilwra i anghenion dysgwyr addysg bellach. Nid yw'r canllawiau hyn dim ond i'r rhai hynny â gallu yn y pynciau academaidd mwy traddodiadol sydd o bosibl yn gwneud safon uwch, er enghraifft, mewn coleg addysg bellach, ond hefyd i'r rhai hynny â sgiliau galwedigaethol ac ymarferol neilltuol. Bwriad ein canllawiau yw adlewyrchu ethos cynhwysol ac amrywiol y sector addysg bellach. Nid yw wedi'i wneud erioed o'r blaen, rydym ni wedi'i wneud, mae ar gael yn y sector a, dros y flwyddyn nesaf, mewn partneriaeth â ColegauCymru, byddwn yn parhau i wneud mwy i gryfhau'r cymorth yn y sector addysg bellach ar gyfer dysgwyr mwy abl a thalentog gan gynnwys, fel y dywedais wrth Darren Millar, ariannu rhaglen datblygiad proffesiynol ar gyfer ymarferwyr yn y sector addysg bellach. Ac rydym ni hefyd yn gweithio mewn partneriaeth â nhw i gynnal cynhadledd a fydd yn darparu'r cyfle i golegau arddangos a dysgu oddi wrth ei gilydd am sut maen nhw'n cefnogi dysgwyr mwy abl a thalentog i lwyddo.
So, this is a first in the FE sector. We've already produced that guidance in that sector, and now we are looking at what we can do in the schools, because, Llyr, you talked about the issue of identification. One of the problems that we have is that what more able and talented looks like in one school is different in another school, so we need to get a universally understood definition of the cohort that we are talking about, and we need new refreshed guidance from Welsh Government to the education sector on what happens then.
In all schools, actually, we would expect to register a child who is more able and talented, but at the moment, in some cases—not all, because we have some outstanding practitioners—but in some cases that's the end of the process: a child is identified, a box is ticked and then nothing emerges after that particular process, and that's not good enough. Our new definition, our new identification system and our new guidance for schools will push that on, and that will be reinforced by local education authorities, by regional consortia challenge advisers and by Estyn. Simply ticking the box and identifying the child will not be enough; we need then support.
And Llyr, you're absolutely right: that then comes down to pedagogical approaches within the classroom and, undoubtedly, delivering that in a very small rural school is a challenge, but we have to rise to that challenge because the alternative is just to close those schools. That's the alternative, and I don't want to do that, and that's why we can't see this programme on its own. You're quite right to say that although this is a discrete pot of money for this particular scheme that I'm announcing today, we cannot see it in isolation from resources that are already going into our schools, whether that be the pupil development grant or the rural and small schools grant, which is specifically designed to address some of these challenges of teaching in a rural area. So, we can't see this on its own. It combines with the criteria around the small and rural schools grant, which is to try and address some of these very practical challenges that teachers face without the need to say, 'Well, it can't be done. The only answer is to ship our children in rural areas to larger schools'—something that I don't want to do and something I know that you don't want to do. So, we can't see it in isolation.
The pupil development grant: we have to continue in our determination to see that that money—£91 million in the new financial year—that £91 million is getting to those children who need it. And you're right: some of our more able and talented children are also children who are entitled to free school meals. And sometimes, and that has been evidenced to the committee, the PDG goes towards those less able children, but the challenge for us in working with schools, regional consortia and LEAs is to ensure that that PDG is used in its fullest possible sense.
We need to continue to drive evidence-based approaches in our schools. We know what works. The Sutton Trust has done a huge amount of research into what interventions make the biggest difference for these children, and we have to continue the drive, via our regional consortia, that if a school is not following the Sutton Trust toolkit, if the school is not following tried and tested approaches and evidence, then there has to be a really good reason why that is not the case, and those schools themselves should be carrying out their own action research project within their schools to demonstrate that their approach is actually making a difference.
But what is absolutely clear to me is that we cannot start young enough. We need to identify these children as early in their educational careers as possible, but also recognising that, for some children, those talents might emerge later on in their schooling. And so, we shouldn't say, 'Right, if you haven't made the grade when you're five years old, that's it.' We don't want to be in that situation. We need to recognise that children reach their milestones in different ways, and that talent may become more evident in different shapes. We shouldn't have a system that is so rigid that we can't take account of the fact that each of our children is very different and their educational journey is different.
Felly, mae hwn yn torri tir newydd yn y sector addysg bellach. Rydym ni eisoes wedi llunio'r canllawiau hynny yn y sector hwnnw, ac rydym ni bellach yn edrych ar beth y gallwn ni ei wneud yn yr ysgolion, oherwydd, Llyr, gwnaethoch chi sôn am y mater o nodi. Un o'r problemau sydd gennym yw bod disgyblion mwy abl a thalentog mewn un ysgol yn wahanol i rai mewn ysgol arall, felly mae angen inni gael diffiniad cyffredin o'r garfan yr ydym ni'n sôn amdani, ac mae angen arweiniad newydd arnom gan Lywodraeth Cymru i'r sector addysg ar beth sy'n digwydd wedyn.
Ym mhob ysgol, mewn gwirionedd, byddem yn disgwyl cofrestru plentyn sy'n fwy abl a thalentog, ond ar hyn o bryd, mewn rhai achosion—nid pob un, oherwydd bod gennym rai ymarferwyr rhagorol—ond mewn rhai achosion dyna ddiwedd y broses: caiff plentyn ei nodi, rhoddir tic mewn blwch ac yna nid oes dim yn digwydd ar ôl y broses benodol honno, ac nid yw hynny'n ddigon da. Bydd ein diffiniad newydd, ein system nodi newydd a'n canllawiau newydd ar gyfer ysgolion yn pwysleisio hynny, a chaiff ei atgyfnerthu gan awdurdodau addysg lleol, gan gynghorwyr her consortia rhanbarthol a gan Estyn. Ni fydd gwneud dim mwy na rhoi tic yn y blwch a nodi'r plentyn yn ddigon; mae angen eu cefnogi wedyn.
A Llyr, rydych chi yn llygad eich lle: mae hynny wedyn yn ymwneud ag ymagweddau addysgeg yn yr ystafell ddosbarth a, heb os, mae cyflawni hynny mewn ysgol wledig fach iawn yn her, ond mae'n rhaid i ni wynebu'r her honno oherwydd y dewis arall yw cau'r ysgolion hynny. Dyna'r dewis arall, ac nid wyf i eisiau gwneud hynny, a dyna pam na allwn ni weld y rhaglen hon ar ei phen ei hun. Rydych chi'n hollol iawn i ddweud er bod pot ar wahân o arian ar gyfer y cynllun arbennig hwn yr wyf yn ei gyhoeddi i chi heddiw, ni all fod ar wahân i adnoddau sydd eisoes ar waith yn ein hysgolion, boed y grant datblygu disgyblion neu'r grant ysgolion gwledig a bach, sy'n benodol i ymdrin â rhai o'r heriau hyn o ran addysgu mewn ardal wledig. Felly, ni allwn wneud hyn ar ei ben ei hun. Mae'n cyfuno â meini prawf y grant ysgolion gwledig a bach, sef ceisio mynd i'r afael â rhai o'r heriau ymarferol iawn hyn i athrawon heb fod angen dweud, 'Wel, ni ellir ei wneud. Yr unig ateb yw anfon ein plant mewn ardaloedd gwledig i ysgolion mwy o faint'—rhywbeth nad wyf i'n dymuno'i wneud a gwn nad ydych chi'n dymuno'i wneud ychwaith. Felly, ni all ddigwydd ar wahân.
Y grant datblygu disgyblion: mae'n rhaid i ni barhau â'n penderfyniad i sicrhau bod yr arian hwnnw—£91 miliwn yn y flwyddyn ariannol newydd—bod y £91 miliwn hwnnw yn cyrraedd y plant hynny sydd ei angen. Ac rydych chi'n iawn: mae rhai o'n plant mwy abl a thalentog yn blant sydd â hawl i brydau ysgol am ddim hefyd. Ac weithiau, a hynny yn ôl tystiolaeth a roddwyd i'r Pwyllgor, mae'r grant amddifadedd disgyblion yn mynd tuag at y plant llai abl hynny, ond yr her i ni wrth weithio gydag ysgolion, consortia rhanbarthol ac awdurdodau addysg lleol yw sicrhau bod y grant amddifadedd disgyblion yn cael ei ddefnyddio yn yr ystyr lawnaf bosibl.
Mae angen inni barhau i ysgogi dulliau sy'n seiliedig ar dystiolaeth yn ein hysgolion. Rydym yn gwybod beth sy'n gweithio. Mae Ymddiriedolaeth Sutton wedi ymchwilio'n sylweddol i ba ymyraethau sy'n gwneud y gwahaniaeth mwyaf ar gyfer y plant hyn, ac mae'n rhaid i ni barhau â'r ymgyrch, drwy ein consortia rhanbarthol, os na fydd ysgol yn dilyn pecyn cymorth Ymddiriedolaeth Sutton, os nad yw'r ysgol yn defnyddio dulliau gweithredu y profwyd eu bod yn gweithio a thystiolaeth, mae'n rhaid bod rheswm da iawn pam nad yw hynny'n wir, a dylai'r ysgolion hynny eu hunain fod yn cynnal eu prosiect ymchwil gweithredu eu hunain yn eu hysgolion i ddangos bod eu dull nhw yn gwneud gwahaniaeth mewn gwirionedd.
Ond yr hyn sy'n gwbl glir i mi yw nad yw unrhyw oedran yn rhy ifanc i ddechrau. Mae angen inni nodi'r plant hyn mor gynnar â phosibl yn eu gyrfaoedd addysgol, ond cydnabod hefyd, i rai plant, y gallai'r doniau hynny ddod i'r amlwg yn ddiweddarach yn eu haddysg. Ac felly, ni ddylem ddweud, 'Iawn, os nad ydych chi'n cyrraedd y targed pan fyddwch yn bum mlwydd oed, dyna fe.' Nid ydym yn dymuno bod yn y sefyllfa honno. Mae angen inni gydnabod bod plant yn cyrraedd eu cerrig milltir mewn ffyrdd gwahanol, a gallai'r dalent honno ddod yn fwy amlwg mewn ffurfiau gwahanol. Ni ddylai fod gennym system sydd mor anhyblyg fel na allwn roi ystyriaeth i'r ffaith bod pob un o'n plant yn wahanol iawn ac mae eu taith addysgol yn wahanol.
Thank you for your statement, Cabinet Secretary. We in UKIP Wales welcome your announcement of £3 million in support of Wales's brightest and most talented pupils. It is important to nurture talent and identify who our brightest pupils are at the earliest possible stage. So, because this needs to be done earlier than at sixth-form level it is a good initiative for the Seren network to embark upon targeting younger learners.
Also, I'd like to ask how sustainable you think the £3 million is going to be in achieving your target. How productive is it going to be in the educational system? Do you think also—I think so—that this initiative may not have been necessary if we did have schools that catered for everyone's individual talents and abilities and we did have grammar schools, secondary schools and technical colleges for pupils at quite young ages?
I'm pleased that you said about Y Pant School, because Y Pant School was a school that went in between the grammar school and the secondary school many years ago. So, pupils, if they went to a secondary school at the age of 11, they then had an opportunity at 12 where their talent was identified to achieve a place in Y Pant School or go to the grammar school. So, nobody was missed, really. I thought that that was quite a good system and Y Pant School was a very good school to bring on pupils' abilities and strengths because a one-size policy doesn't fit all and we have to recognise that.
It's good announcing this extra funding that will be specifically targeted for pupils who are earmarked early to go to a leading university. But what are we doing to support our children who aren't academic in the traditional sense of the word, but who are just as talented? What are we doing to support children who aspire to do an apprenticeship and learn a trade? I'm talking about pre GCSE. Wales's brightest and most talented pupils, as you describe, are not just academic, but are those that work hard at what they're good at, who excel in physical education, art or design. So, talent does not necessarily equate to academic ability. I'd like to know what you are going to be doing for these pupils.
One area that may help those who are most academically talented in traditional subjects are sixth term examination papers and special papers. These papers are seen as positives for admission in some subjects in Russell Group universities, such as Cambridge and Warwick. So, Cabinet Secretary, could you outline what improvements the Welsh Government and the Seren network are making to ensure that students receive the very best of preparation if they decide to take such examinations? Thank you.
Diolch am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Rydym ni yn UKIP Cymru yn croesawu eich cyhoeddiad o £3 miliwn i gefnogi disgyblion disgleiriaf a mwyaf talentog Cymru. Mae'n bwysig meithrin talent a nodi pwy yw ein disgyblion disgleiriaf ar y cam cynharaf posibl. Felly, oherwydd bod angen gwneud hyn yn gynharach nag ar lefel y chweched dosbarth, mae'n fenter dda i rwydwaith Seren ddechrau targedu dysgwyr iau.
Hefyd, hoffwn i ofyn pa mor gynaliadwy y bydd y £3 miliwn yn eich barn chi i gyrraedd eich targed. Pa mor gynhyrchiol fydd hi yn y system addysgol? Ydych chi hefyd yn credu—rwyf i'n credu—efallai na fyddai'r fenter hon wedi bod yn angenrheidiol pe bai gennym ni ysgolion sy'n darparu ar gyfer doniau a galluoedd unigol pawb, a phe bai gennym ni ysgolion gramadeg, ysgolion uwchradd a cholegau technegol i ddisgyblion ar oedran eithaf ifanc?
Rwy'n falch eich bod wedi sôn am Ysgol Y Pant, oherwydd roedd Ysgol Y Pant yn ysgol rhwng yr ysgol ramadeg a'r ysgol uwchradd flynyddoedd lawer yn ôl. Felly, byddai disgyblion, pe baent yn mynd i'r ysgol uwchradd yn 11 oed, yn cael cyfle yn 12 oed pan nodwyd eu talent, i sicrhau lle yn Ysgol Y Pant neu fynd i'r ysgol ramadeg. Felly, ni chafodd neb eu colli, mewn gwirionedd. Roeddwn i'n meddwl bod honno'n system eithaf da ac roedd Ysgol Y Pant yn ysgol dda iawn i ddatblygu cryfderau a galluoedd y disgyblion, oherwydd nid yw polisi un dull i bawb yn gweithio ac mae'n rhaid inni gydnabod hynny.
Mae'n dda cyhoeddi'r arian ychwanegol hwn a fydd wedi'i dargedu'n benodol ar gyfer disgyblion sydd wedi'u clustnodi'n gynnar i fynd i brifysgol arweiniol. Ond beth ydym ni'n ei wneud i gefnogi ein plant nad ydynt yn academaidd yn yr ystyr draddodiadol, ond sydd yr un mor ddawnus? Beth ydym ni'n ei wneud i gefnogi plant sydd ag uchelgais i wneud prentisiaeth a dysgu crefft? Rwy'n sôn am blant cyn TGAU. Nid yw disgyblion disgleiriaf a mwyaf dawnus Cymru, fel yr ydych chi'n eu disgrifio, yn rhai academaidd yn unig, nhw yw'r rhai sy'n gweithio'n galed ar yr hyn maen nhw'n dda yn ei wneud, sy'n rhagori mewn addysg gorfforol, celf neu ddylunio. Felly, nid yw talent o reidrwydd yn cyfateb i allu academaidd. Hoffwn i wybod beth yr ydych chi'n bwriadu ei wneud ar gyfer y disgyblion hyn.
Un maes a all helpu'r rhai mwyaf dawnus yn academaidd mewn pynciau traddodiadol yw papurau arholiad chweched tymor a phapurau arbennig. Ystyrir y papurau hyn yn bethau cadarnhaol ar gyfer cael eich derbyn mewn rhai pynciau ym mhrifysgolion Grŵp Russell, fel Caergrawnt a Warwick. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi amlinellu pa welliannau y mae Llywodraeth Cymru a'r rhwydwaith Seren yn eu gwneud i sicrhau bod myfyrwyr yn cael eu paratoi yn y ffordd orau os byddan nhw'n penderfynu sefyll arholiadau o'r fath? Diolch.
Can I thank Caroline for her questions? The first evaluation that we've had of the Seren network made a recommendation that we should look to bring Seren earlier into a child's schooling career and I think there are real benefits and the network is well placed to do that. For instance, in choosing GCSE subjects, that can have a profound effect on a student's ability to go on and study things later on, so if we don't get the advice right at the end of year 9, a student may unwittingly cut off particular paths to themselves. So, actually, having that support in earlier, I think, will be beneficial, so we will pilot it. We want to walk before we can run. We are still developing our Seren network programme for the 16-plus learners, but I do think we don't need to wait to get that perfect before we can learn the principles and apply it earlier on in the schooling.
Caroline, I'm not going to rehearse again today why I absolutely reject selection at 11. I reject it. This Government rejects it. All the evidence—I just quoted the Sutton Trust—you know, independent researchers like that tell us that selection is not a way in which we can promote equity and excellence for all students, so I'm going to gloss over that because I'm never going to be convinced of those arguments because the evidence is simply not there to back it up.
However, you are absolutely right that we need to be very open with students about a wide variety of opportunities that can be taken. You will be aware of my remit letter to the Higher Education Funding Council for Wales, where we are working with HEFCW and further education to develop degree-led apprenticeships. I met a young man yesterday at Y Pant. I think he's in year 8, and he'd been to the University of South Wales and he had seen some activities in the University of South Wales, and I said, 'What do you think?' and he said, 'Well, I think I might go to university now, but I don't know because I might do an apprenticeship.' And I said, 'Actually, by the time you get there, we won't make you choose, because you will be able to do both. You will be able to gain a very practical, high-level apprenticeship, and you will do that at a higher education institute, as we develop our degree-level apprenticeships. You won't have to choose.' I think that's what we need to do, and we are funding and working with HEFCW to develop those programmes in conjunction with the FE sector.
You're absolutely right: we need to ensure that those children who are aspiring to go to some of our universities but in particular aspiring to do certain courses, especially around medicine, are given advice on what kind of exams and what kind of aptitude tests they need to sit alongside their A-levels. That's part of the job that the Seren network has. It has specific streams for people looking, for instance, to go into medicine or go into veterinary science, and they get very specific advice about what they need to do alongside their A-levels to give them the chance of getting into those places. That's the job of the network. And that's the difference that I'm told that Seren is making. A teacher said to me yesterday, 'Seren is allowing us to give our children what those people who went to private schools always had, that extra leg up, that inside advice, that support to make those applications be successful applications', and we are now doing that for all of our children.
A gaf i ddiolch i Caroline am ei chwestiynau? Mae'r gwerthusiad cyntaf yr ydym wedi'i gael o rwydwaith Seren yn argymell y dylem ni ystyried cyflwyno Seren yn gynharach yng ngyrfa ysgol plentyn ac rwy'n credu bod manteision gwirioneddol a bod y rhwydwaith mewn sefyllfa dda i wneud hynny. Er enghraifft, wrth ddewis pynciau TGAU, gall hynny gael effaith sylweddol ar allu myfyriwr i barhau i astudio pethau nes ymlaen, felly os nad ydym yn rhoi'r cyngor cywir ar ddiwedd blwyddyn 9, gall myfyriwr, yn ddiarwybod, gau llwybrau penodol iddyn nhw eu hunain. Felly, mewn gwirionedd, bydd cael y cymorth hwnnw yn gynharach, yn fy marn i, yn fuddiol, felly byddwn yn ei dreialu. Rydym ni eisiau cerdded cyn rhedeg. Rydym yn dal i ddatblygu ein rhaglen rhwydwaith Seren ar gyfer dysgwyr ôl-16, ond rwyf yn credu nad oes angen inni aros i berffeithio hynny cyn y gallwn ddysgu'r egwyddorion a'u cymhwyso'n gynharach yn yr ysgol.
Caroline, nid wyf am ailadrodd eto heddiw pam rwy'n gwrthod yn llwyr dethol disgyblion yn 11 oed. Rwy'n ei wrthod. Mae'r Llywodraeth hon yn ei wrthod. Mae'r holl dystiolaeth—rwyf newydd ddyfynnu'r Ymddiriedolaeth Sutton—wyddoch chi, mae ymchwilwyr annibynnol fel hynny yn dweud wrthym nad yw dethol yn ffordd o allu hybu tegwch a rhagoriaeth i'r holl fyfyrwyr, felly nid wyf yn mynd i drafod hynny oherwydd ni fyddaf i byth wedi argyhoeddi o'r dadleuon hynny gan nad yw'r dystiolaeth ar gael i'w chefnogi.
Fodd bynnag, rydych yn llygad eich lle bod angen inni fod yn agored iawn â myfyrwyr am amrywiaeth eang o gyfleoedd sydd ar gael. Byddwch yn ymwybodol o fy llythyr cylch gwaith i Gyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru, lle'r ydym yn gweithio gyda CCAUC ac addysg bellach i ddatblygu prentisiaethau ar sail gradd. Gwnes i gyfarfod â dyn ifanc ddoe yn Y Pant. Rwy'n credu ei fod ym mlwyddyn 8, ac roedd e wedi bod i Brifysgol De Cymru ac wedi gweld gweithgareddau ym Mhrifysgol De Cymru, a dywedais, 'Beth ydych chi'n meddwl?' a dywedodd, 'Wel, rwy'n credu efallai fydda i'n mynd i'r brifysgol nawr, ond 'dwi ddim yn gwybod achos efallai fydda i'n gwneud prentisiaeth.' A dywedais i, 'Mewn gwirionedd, erbyn i chi gyrraedd yno, ni fyddwn yn gwneud i chi ddewis, achos byddwch chi'n gallu gwneud y ddau. Byddwch chi'n gallu ennill prentisiaeth lefel uchel hynod ymarferol, a byddwch yn gwneud hynny mewn athrofa addysg uwch, wrth inni ddatblygu ein prentisiaethau lefel gradd. Ni fydd yn rhaid i chi ddewis.' Rwy'n credu mai dyna beth y mae angen inni ei wneud, ac rydym yn ariannu ac yn gweithio gyda CCAUC i ddatblygu'r rhaglenni hynny ar y cyd â'r sector addysg bellach.
Rydych chi'n hollol iawn: mae angen inni sicrhau bod y plant hynny sy'n gobeithio mynd i rai o'n prifysgolion ond yn enwedig y rhai sy'n gobeithio gwneud cyrsiau penodol, yn arbennig ym maes meddygaeth, yn cael cyngor ar ba fath o arholiadau a pha fath o brofion gallu y mae angen iddyn nhw eu sefyll ochr yn ochr â'u cymwysterau safon uwch. Mae hynny'n rhan o waith rhwydwaith Seren. Mae ganddo ffrydiau penodol i bobl sy'n bwriadu, er enghraifft, mynd i faes meddygaeth neu'r gwyddorau milfeddygol, ac maen nhw'n cael cyngor penodol iawn ar yr hyn y mae angen iddyn nhw ei wneud ochr yn ochr â'u cymwysterau safon uwch i roi cyfle iddyn nhw o gael y lleoedd hynny. Gwaith y rhwydwaith yw hynny. A dyna'r gwahaniaeth rwy'n clywed y mae Seren yn ei wneud. Dywedodd athro wrthyf i ddoe, 'Mae Seren yn caniatáu inni roi i'n plant yr hyn yr oedd y bobl hynny a aeth i ysgolion preifat yn ei gael erioed, yr hwb ychwanegol hwnnw, y cyngor mewnol hwnnw, y cymorth hwnnw i sicrhau bod y ceisiadau hynny yn geisiadau llwyddiannus', ac rydym ni'n gwneud hynny erbyn hyn ar gyfer ein holl blant.
Thank you. Finally, Mark Reckless.
Diolch. Yn olaf, Mark Reckless.
Diolch. Cabinet Secretary, I'm especially interested in the Seren network to support able and talented learners into university, as you may be aware from my volume of written questions on the—[Interruption.] Thank you.
First, I'd like to ask if you've made any assessment of the summer camps run by some leading universities, including their cost-effectiveness. For example, I note the Yale camp costs us £2,000 per pupil, and that's coming out of the existing Seren budget. Second, through discussions I've had with the sector, including key admissions officers, there's a concern that some schools are cautious about putting in the necessary effort to engage with the Seren network as they fear their Estyn rating could suffer if teacher time is taken from other areas where they're rated by Estyn. Would it be possible as part of your commitment to expanding and bolstering the Seren network to have Estyn inspections consider engagement with the Seren network and its objectives?
Finally, could the Seren network do more in training and improving teachers to support pupils into elite universities? Whilst there are some workshops run for teachers already, I have heard that they've—or at least some of them—been poorly attended, with Seren unable to cover the costs of teachers' attendance, particularly the supply costs. If we're able to give people exposure to some of the evidence the Sutton Trust has found, I think that would be particularly valuable. If we are, as you're saying, to become world leaders in pedagogy, do you agree that this is an issue that needs to be addressed and resolved?
Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet, mae diddordeb arbennig gen i yn y rhwydwaith Seren i gefnogi dysgwyr abl a thalentog i fynd i'r brifysgol, fel y byddwch yn ymwybodol o bosibl o nifer fy nghwestiynau ysgrifenedig ar y—[Torri ar draws.] Diolch.
Yn gyntaf, hoffwn i ofyn a ydych chi wedi cynnal unrhyw asesiad o'r gwersylloedd haf y mae rhai o'r prifysgolion mwyaf blaenllaw yn eu cynnig, gan gynnwys eu heffeithiolrwydd o ran cost. Er enghraifft, rwy'n nodi bod gwersyll Yale yn costio £2,000 i bob disgybl, ac mae hynny'n dod o gyllideb bresennol Seren. Yn ail, yn ôl trafodaethau rwyf wedi'u cael â'r sector, gan gynnwys swyddogion derbyn allweddol, ceir pryder bod rhai ysgolion yn betrus wrth wneud yr ymdrech angenrheidiol i ymgysylltu â rhwydwaith Seren fel pe baent yn ofni y bydd eu sgôr Estyn yn dioddef pe byddai amser athrawon yn cael ei gymryd o feysydd eraill sy'n cael eu graddio gan Estyn. A fyddai'n bosibl yn rhan o'ch ymrwymiad i ehangu a chryfhau rhwydwaith Seren i arolygiadau Estyn roi ystyriaeth i ymgysylltu â rhwydwaith Seren a'i amcanion?
Yn olaf, a oes modd i rwydwaith Seren wneud mwy i hyfforddi a gwella athrawon i gefnogi disgyblion i gael lle mewn prifysgolion elît? Er bod rhai gweithdai ar gael i athrawon eisoes, rwyf i wedi clywed bod—neu o leiaf mewn rhai ohonynt—presenoldeb wedi bod yn isel, ac nid yw Seren wedi gallu talu costau presenoldeb athrawon, yn enwedig y costau cyflenwi. Os oes modd i ni roi rhywfaint o'r dystiolaeth y mae Ymddiriedolaeth Sutton wedi dod o hyd iddi i'r bobl, rwy'n credu y byddai hynny'n arbennig o werthfawr. Os ydym ni, fel yr ydych chi'n ei ddweud, i fod yn arweinwyr y byd o ran addysgeg, a ydych chi'n cytuno bod hwn yn fater y mae angen rhoi sylw iddo a'i ddatrys?
Thank you, Mark. And I really do welcome—and I mean this sincerely—your interest in this programme. I know this is a particular area that you are keen to see develop and work well for Welsh students, and I welcome the extra scrutiny, which keeps me on my toes to make sure I'm in a position to answer your questions.
We are looking at the effectiveness of all the interventions, and, as we respond to the initial evaluation into Seren, we will be really asking the question: what activities get the greatest return? Mark gives the example of the Yale summer school. Well, personally, I'm delighted that, this summer, a number of Welsh students will have the opportunity to go to the Yale summer school. What an amazing opportunity that is for those young people—what an amazing thing to inspire them, to be able to write on their applications and their CVs in years to come—but we will need to understand whether that is an effective intervention and use of that money. But I want to expose Welsh students to the very best, whether that be in Wales, whether that be in Oxford or Cambridge, or whether that be around the world. And I'm delighted—I'm really jealous; I'd love to go to the Yale summer school this summer.
You're right about Estyn and the crucial role Estyn plays and how Estyn influences behaviour within our school system. I am very aware—very aware—that I can say something in this Chamber, but, if schools think that Estyn are going to mark them down, they will ignore it and they will do what they think Estyn will require them to do. So, we need a joined-up approach from Estyn and the regional consortia, who, of course, are part of the evaluation that comes up with the schools categorisation model, that we are all working in a line and clear that, actually, teacher time spent on this should not be regarded as a detriment to something else going on in the school. The inspection regime, of course, is a matter for them as independent of the Government, but I will be sure to raise it when I next meet, in one of my regular meetings, with the chief inspector because I'm aware that what Estyn does does, indeed, drive behaviour within individual schools.
The roles of teachers are absolutely crucial in being realistic cheerleaders for their students, and, therefore, they themselves need to be equipped, and one of the things we do know: where there are teachers who are less experienced in the application processes for Oxford or Cambridge or for some of our top universities, then we don't see children making that transition. So, training teachers and giving them the information is absolutely crucial and I promise, as we look at our guidance and the development of the Seren network, we'll ensure that we are breaking down any barriers that stop teachers from participating fully in the opportunities that are available, because they are crucial in supporting that child through that process and helping them make decisions and they themselves need to have the confidence that they know what they're doing, they know what works.
As I said, it's quite surprising that, if you look at international research, more able and talented pedagogy isn't something that there is a great deal about and I think this gives us in Wales a real opportunity to get on the front foot and actually develop our skills and expertise in this area, where there is a combination of action in our schools, but that is backed up by research so we can become leaders in filling that gap that there is at the moment about really, really intensive research in this area about what works.
Diolch ichi, Mark. Ac rwyf i wir yn croesawu—ac rwy'n dweud hyn yn gwbl ddidwyll—eich diddordeb yn y rhaglen hon. Gwn fod hwn yn faes arbennig yr ydych chi'n awyddus i'w weld yn datblygu ac yn gweithio'n dda i fyfyrwyr Cymru, ac rwy'n croesawu'r craffu ychwanegol, sy'n fy nghadw ar flaenau fy nhraed i wneud yn siŵr y gallaf ateb eich cwestiynau.
Rydym yn edrych ar effeithiolrwydd yr holl ymyraethau, ac, wrth i ni ymateb i'r gwerthusiad cychwynnol o Seren, byddwn mewn gwirionedd yn gofyn y cwestiwn: pa weithgareddau sy'n arwain at yr enillion mwyaf? Mae Mark yn rhoi enghraifft ysgol haf Yale. Wel, yn bersonol, rwyf i wrth fy modd, yr haf hwn, y bydd nifer o fyfyrwyr Cymru yn cael cyfle i fynd i ysgol haf Yale. Am gyfle anhygoel ydyw i'r bobl ifanc hynny—am beth anhygoel i'w hysbrydoli, i allu ei ysgrifennu ar eu ffurflenni cais a'u CVs mewn blynyddoedd i ddod—ond bydd angen i ni ddeall pa un a yw hynny'n ymyrraeth effeithiol ac yn ddefnydd effeithiol o'r arian hwnnw. Ond rwy'n dymuno rhoi gwybod i fyfyrwyr Cymru am y rhai gorau, boed hynny yng Nghymru, boed hynny yn Rhydychen neu Gaergrawnt, neu boed hynny ledled y byd. Ac rwyf wrth fy modd—rwy'n eiddigeddus iawn; byddwn i'n dwlu ar fynd i ysgol haf Yale yr haf hwn.
Rydych chi'n iawn ynghylch Estyn a'r rhan hollbwysig sydd gan Estyn a sut y mae Estyn yn dylanwadu ar ymddygiad yn ein system ysgolion. Rwyf yn ymwybodol iawn—ymwybodol iawn—y gallaf ddweud rhywbeth yn y Siambr hon, ond, os yw ysgolion yn credu y bydd Estyn yn eu marcio i lawr, byddan nhw'n ei anwybyddu a byddan nhw'n gwneud yr hyn y maen nhw'n meddwl y bydd Estyn yn ei wneud yn ofynnol iddyn nhw ei wneud. Felly, mae angen dull cydgysylltiedig arnom gan Estyn a'r consortia rhanbarthol, sydd, wrth gwrs, yn rhan o'r gwerthusiad sy'n pennu'r model categoreiddio ysgolion, er mwyn i ni gyd weithio yn unol â'n gilydd ac i ni fod yn glir, mewn gwirionedd, na ddylid ystyried bod amser athrawon a gaiff ei dreulio ar hyn yn niweidiol i rywbeth arall sy'n digwydd yn yr ysgol. Mae'r drefn arolygu, wrth gwrs, yn fater iddyn nhw yn annibynnol ar y Llywodraeth, ond byddaf i'n sicr o'i godi pan fyddaf i'n cyfarfod a'r Prif Arolygydd nesaf, un o fy nghyfarfodydd rheolaidd, oherwydd fy mod i'n ymwybodol bod yr hyn y mae Estyn yn ei wneud, yn wir, yn ysgogi ymddygiad mewn ysgolion unigol.
Mae swyddogaeth athrawon yn gwbl hanfodol drwy fod yn eiriolwyr realistig ar gyfer eu myfyrwyr, ac, felly, mae angen iddyn nhw eu hunain fod â'r cymwysterau, ac un o'r pethau yr ydym ni'n ei wybod: pan fo gan athrawon lai o brofiad o'r prosesau gwneud cais i Rydychen neu Gaergrawnt neu i rai o'n prifysgolion gorau, nid ydym yn gweld plant yn gwneud y datblygiad hwnnw. Felly, mae hyfforddi athrawon a rhoi'r wybodaeth iddyn nhw yn gwbl hanfodol ac rwy'n addo, wrth inni edrych ar ein canllawiau a datblygiad y rhwydwaith Seren, byddwn yn sicrhau ein bod yn chwalu unrhyw rwystrau sy'n atal athrawon rhag cymryd rhan lawn yn y cyfleoedd sydd ar gael, oherwydd eu bod yn hollbwysig i gefnogi'r plentyn hwnnw drwy'r broses honno a'u helpu i wneud penderfyniadau ac mae angen yr hyder arnyn nhw eu hunain eu bod yn gwybod beth maen nhw'n ei wneud, eu bod yn gwybod beth sy'n gweithio.
Fel y dywedais, mae'n syndod braidd, wrth edrych ar ymchwil rhyngwladol, nad oes llawer ohono yn ymwneud ag addysgeg mwy abl a thalentog ac rwy'n credu bod hyn yn rhoi cyfle gwirioneddol i Gymru arwain y ffordd a datblygu ein sgiliau a'n harbenigedd yn y maes hwn mewn gwirionedd, lle ceir cyfuniad o gamau gweithredu yn ein hysgolion, ond ategir hynny hefyd gan ymchwil fel y gallwn fod yn arweinwyr ar gyfer llenwi'r bwlch hwnnw sydd i'w weld ar hyn o bryd o ran ymchwil dwys iawn yn y maes hwn i'r hyn sy'n gweithio.
Thank you very much, Cabinet Secretary.
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.
Item 6 on the agenda this afternoon is a statement by the Cabinet Secretary for Economy and Transport on active travel integrated network maps, and I call on the Cabinet Secretary for Economy and Transport to make the statement. Ken Skates.
Eitem 6 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth ar fapiau rhwydwaith integredig teithio llesol, ac rwy'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth i wneud y datganiad. Ken Skates.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and I welcome this opportunity today to update Members on a major milestone in the implementation of our Active Travel (Wales) Act 2013. Following the submission and approval of the maps showing the existing active travel routes in 2016, local authorities in Wales have submitted the maps showing their plans for integrated active travel networks last November and these have now been fully assessed.
The active travel Act requires local authorities to submit an integrated network map within three years of the Act coming into force. The then Minister for Social Services and Public Health extended the deadline for submission by six weeks to 3 November 2017 due to the local government elections and the potential difficulty to consult on the draft maps during the pre-election period.
Today, local authorities have received a decision on the submission of their integrated network maps. My officials provided regular support to authorities, including through workshops and advice notes. Most local authorities were fully engaged in the process and attended a variety of workshops that we held across Wales to assist them in the development of their integrated maps. We also commissioned a project that piloted elements of the integrated network map preparation process. The project, commissioned with Sustrans, worked with a number of local authorities through some of the key integrated network map stages and developed good practice and disseminated lessons that were learned.
I'm pleased that 21 of the 22 local authorities submitted their maps on time. Monmouthshire County Council informed my officials on 5 September that they would not be able to meet the deadline. In October, a direction was issued to Monmouthshire County Council and they are now due to submit their integrated network maps tomorrow.
All the integrated network maps submitted have been assessed against the requirements set out in the Act and the statutory guidance. As this first iteration of implementation of the Act is a learning process for all of us, I appointed Professor John Parkin at the University of the West of England as an independent validator. He was asked to look at the appraisal outcomes to ensure that they are consistent and reasonable and to help reach a sound decision. I was impressed with the commitment local authorities have shown across Wales and with the standard of the majority of submissions.
Maybe inevitably in this first cycle, a range of approaches has been taken by authorities in the development of these maps, and there is a great degree of variation in the levels of ambition expressed in these maps. On the basis of the appraisal carried out by my officials and Professor Parkin's assessment, I have come to the following decisions: I am pleased to be able to approve the submissions from 14 local authorities outright, because they have shown that their proposals are based on meaningful engagement and form a credible first-stage integrated network map. There is another group of submissions that fall a little short of our expectations, either in the way in which communities were engaged and consulted in the process, or in the coherence of their planned networks. For these, I've decided to approve the maps on this occasion, together with clear recommendations for addressing these weaknesses.
I am disappointed that submissions from four local authorities are unsuitable for approval in their current form because these local authorities either failed to consult effectively on their proposals or because they do not propose meaningful active travel networks, and, in some cases, their submission was falling short in both. To those local authorities, I will be issuing a direction to resubmit their proposals by 27 August this year. We will support them continually throughout this period. The independent validator provided specific recommendations of areas that should be addressed, and my officials will work with the local authorities affected to ensure swift progress. We are also making recommendations to other authorities highlighting areas for improvement. These first integrated network maps are the starting point; I expect local authorities to continue to work and refine these network maps in dialogue with their communities. This way, when they have to submit again in three years' time, this will be a much simpler process.
Now that we have the first integrated network maps for the majority of places in Wales in place, we have a sound foundation to make these walking and cycling networks a reality and to get more people walking and cycling in Wales. I have now received the bids for the next round of local transport grants, many of which will be active travel schemes, and I'll be announcing which schemes will be funded next month. I'll continue to look to supplement this funding in-year whenever the opportunity to access additional capital arises, as I have done this year. I allocated additional capital funding of over £8 million for schemes benefiting active travel for 2017-18 to boost existing schemes and fund additional projects. I also commissioned a broader review of how we fund active travel and to look ahead to future requirements. It is my intention to boost the amount that we fund active travel and that we make available centrally for infrastructure significantly, and I'll share more detail on this with you shortly.
The integrated maps represent a great opportunity for joined-up planning. I urge local authorities and other bodies to ensure that other plans and programmes take account of them and, importantly, to use them proactively to secure funding from a range of other sources. When we succeed in creating these networks, and when they are well used, we all stand to benefit from better health and reduced healthcare costs, from reduced congestion, reduced air pollution and emissions, and, overall, from better places. Achieving this is a shared opportunity and responsibility for us all in Wales.
Diolch, Dirprwy Lywydd, ac rwy'n croesawu'r cyfle hwn heddiw i ddiweddaru'r Aelodau ar garreg filltir fawr yng ngweithrediad ein Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013. Yn dilyn cyflwyno a chymeradwyo'r mapiau sy'n dangos y llwybrau teithio llesol presennol yn 2016, mae awdurdodau lleol yng Nghymru wedi cyflwyno eu cynlluniau ar gyfer rhwydweithiau teithio llesol integredig fis Tachwedd diwethaf, ac mae'r rhain wedi'u hasesu'n llawn erbyn hyn.
Mae'r Ddeddf teithio llesol yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol gyflwyno map rhwydwaith integredig o fewn tair blynedd i'r adeg pan ddaw'r Ddeddf i rym. Gwnaeth y Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y pryd ymestyn y dyddiad cau ar gyfer eu cyflwyno gan chwe wythnos i 3 Tachwedd 2017 oherwydd yr etholiadau llywodraeth leol a'r anhawster posibl i ymgynghori ar y mapiau drafft yn ystod y cyfnod cyn yr etholiad.
Heddiw, mae awdurdodau lleol wedi cael penderfyniad ar y mapiau rhwydwaith integredig a gyflwynwyd ganddynt. Rhoddodd fy swyddogion gymorth rheolaidd i'r awdurdodau, gan gynnwys drwy weithdai a nodiadau cyngor. Ymgysylltodd y rhan fwyaf o'r awdurdodau lleol yn llawn yn y broses gan fynychu amrywiaeth o weithdai a gynhaliwyd gennym ledled Cymru i'w helpu i ddatblygu eu mapiau integredig. Fe wnaethom hefyd gomisiynu prosiect a oedd yn treialu elfennau o'r broses o baratoi mapiau rhwydwaith integredig. Gwnaeth y prosiect, a gomisiynwyd gyda Sustrans, weithio gyda nifer o awdurdodau lleol drwy rai o'r camau allweddol wrth lunio map rhwydwaith integredig gan ddatblygu arferion da a lledaenu gwersi a ddysgwyd.
Rwy'n falch bod 21 o'r 22 o awdurdodau lleol wedi cyflwyno eu mapiau ar amser. Rhoddodd Cyngor Sir Fynwy wybod i'm swyddogion ar 5 Medi na fyddai'n gallu cyflawni'r terfyn amser. Ym mis Hydref, cyflwynwyd cyfarwyddeb i Gyngor Sir Fynwy ac maen nhw yn awr i fod i gyflwyno eu mapiau rhwydwaith integredig yfory.
Mae'r holl fapiau rhwydwaith integredig a gyflwynwyd wedi'u hasesu yn erbyn y gofynion a nodir yn y Ddeddf a'r canllawiau statudol. Gan fod y fersiwn gyntaf hon o weithrediad y Ddeddf yn broses o ddysgu i bawb ohonom ni, penodais yr Athro John Parkin ym Mhrifysgol Gorllewin Lloegr fel dilysydd annibynnol. Gofynnwyd iddo edrych ar ganlyniadau'r arfarniad i sicrhau eu bod yn gyson ac yn rhesymol ac i helpu i ddod i benderfyniad cadarn. Roeddwn i'n meddwl bod ymrwymiad yr awdurdodau lleol ledled Cymru yn rhagorol ynghyd â safon y rhan fwyaf o'r cyflwyniadau.
Efallai yn anochel yn y cylch cyntaf hwn, mae amrywiaeth o ddulliau wedi'u defnyddio gan awdurdodau wrth ddatblygu'r mapiau hyn, ac mae llawer iawn o amrywiaeth yn lefelau'r uchelgais a fynegwyd yn y mapiau hyn. Ar sail yr arfarniad a gynhaliwyd gan fy swyddogion ac asesiad yr Athro Parkin, rwyf wedi gwneud y penderfyniadau canlynol: rwy'n falch o allu cymeradwyo cyflwyniadau 14 o awdurdodau lleol yn llwyr, oherwydd eu bod nhw wedi dangos bod eu cynigion yn seiliedig ar ymgysylltu ystyrlon ac yn ffurfio map rhwydwaith integredig cam cyntaf credadwy. Mae grŵp arall o gyflwyniadau sy'n disgyn ychydig yn is na'n disgwyliadau, naill ai yn y modd yr ymgysylltwyd ac yr ymgynghorwyd â'r cymunedau yn y broses, neu o ran cydlyniad eu rhwydweithiau arfaethedig. Ar gyfer y rhain, rwyf wedi penderfynu cymeradwyo'r mapiau ar yr achlysur hwn, gydag argymhellion clir ar gyfer mynd i'r afael â'r gwendidau hyn.
Rwy'n siomedig bod cyflwyniadau gan bedwar awdurdod lleol yn anaddas i'w cymeradwyo ar eu ffurf bresennol oherwydd bod yr awdurdodau lleol hyn naill ai wedi methu ag ymgynghori'n effeithiol ar eu cynigion neu oherwydd nad ydyn nhw'n cynnig rhwydweithiau teithio llesol ystyrlon, ac, mewn rhai achosion, roedd y ddau beth yn wir am eu cyflwyniadau. I'r awdurdodau lleol hynny, byddaf yn cyflwyno cyfarwyddeb iddyn nhw ailgyflwyno eu cynigion erbyn 27 Awst eleni. Byddwn yn eu cefnogi drwy gydol y cyfnod hwn yn barhaus. Darparodd y dilysydd annibynnol argymhellion penodol ar feysydd y dylid rhoi sylw iddynt, a bydd fy swyddogion yn gweithio gyda'r awdurdodau lleol yr effeithir arnynt i sicrhau cynnydd buan. Rydym ni hefyd yn gwneud argymhellion i awdurdodau eraill i dynnu sylw at feysydd i'w gwella. Man cychwyn yw'r mapiau rhwydwaith integredig cyntaf hyn; rwy'n disgwyl i awdurdodau lleol barhau i weithio ar y mapiau rhwydwaith hyn a'u mireinio drwy drafod â'u cymunedau. Fel hyn, pan fydd yn rhaid iddyn nhw eu cyflwyno eto ymhen tair blynedd, bydd y broses yn llawer symlach.
Nawr bod y mapiau rhwydwaith integredig cyntaf ar gyfer y rhan fwyaf o leoedd yng Nghymru wedi'u sefydlu gennym, mae gennym ni sylfaen gadarn i wireddu'r rhwydweithiau cerdded a beicio hyn ac i gael mwy o bobl i gerdded a beicio yng Nghymru. Rwyf bellach wedi cael y ceisiadau ar gyfer y rownd nesaf o grantiau trafnidiaeth lleol, a bydd llawer ohonyn nhw'n gynlluniau teithio llesol, a byddaf yn cyhoeddi pa gynlluniau a gaiff eu cyllido y mis nesaf. Byddaf yn parhau i geisio ategu'r cyllid hwn eleni yn ystod y flwyddyn pryd bynnag y daw cyfle i gael gafael ar gyfalaf ychwanegol, fel yr wyf wedi'i wneud eleni. Dyrennais dros £8 miliwn o arian cyfalaf ychwanegol i gynlluniau sydd er budd teithio llesol ar gyfer 2017-18 i hybu'r cynlluniau presennol ac ariannu prosiectau ychwanegol. Rwyf hefyd wedi comisiynu adolygiad ehangach o sut yr ydym ni'n ariannu teithio llesol ac i edrych ymlaen at y gofynion yn y dyfodol. Fy mwriad yw cynyddu faint yr ydym yn ariannu teithio llesol ac yr ydym yn ei roi ar gael yn ganolog ar gyfer seilwaith yn sylweddol, a byddaf yn rhannu mwy o fanylion ar hyn gyda chi cyn bo hir.
Mae'r mapiau integredig yn cynrychioli cyfle gwych i gynllunio'n gydgysylltiedig. Rwy'n annog awdurdodau lleol a chyrff eraill i sicrhau bod cynlluniau a rhaglenni eraill yn eu hystyried ac, yn bwysig, yn eu defnyddio yn rhagweithiol i sicrhau cyllid o amrywiaeth o ffynonellau eraill. Pan fyddwn yn llwyddo i greu'r rhwydweithiau hyn, a phan gânt eu defnyddio'n dda, byddwn i gyd yn elwa ar well iechyd a llai o gostau gofal iechyd, llai o dagfeydd, llai o lygredd aer ac allyriadau, ac, yn gyffredinol, lleoedd gwell. Mae cyflawni hyn yn gyfle ac yn gyfrifoldeb ar y cyd i bob un ohonom ni yng Nghymru.
I'd like to thank the Cabinet Secretary for his statement this afternoon. Cabinet Secretary, do you feel that the lack of any financial and human resource is one of the reasons why eight local authorities did fall below your expectations? There is also some concern from the cross-party group on active travel that the implementation of legislation has been process heavy, meaning that the development of routes has been delayed and vital time has been lost. I'd be grateful for your views on that.
It does seem that, without adequate funding, local authorities will be unable to properly implement priority schemes identified in their integrated network maps, so do you recognise the concerns expressed by some local authorities that funding in Wales for active travel has historically fallen far short of what is needed to implement the active travel Act? Can I ask what considerations you've given to a distinct active travel budget with a multi-year funding settlement, as well?
So, turning to some outcomes in Wales, the recent data shows that outcomes are actually worsening, with a third of people not engaged in any activity at all, and there's been no improvement in overall numbers of people walking and cycling. So, the latest data makes it clear that progress on encouraging active travel in Wales is slipping and that one of the reasons for this, according to Sustrans Cymru's Bike Life safety study, is the need for better safety in order to get people on their bikes. Developing safe active travel infrastructure has, of course, the potential to significantly reduce congestion on our roads and help deliver public health outcomes that we would like to see. So, can I ask what you are doing to improve road safety in order to promote active travel and how do you respond to safety concerns that have been expressed by Sustrans Cymru, Cycling UK and Ramblers Cymru regarding the Welsh Government's plans for the A487 in Caernarfon, which they say would worsen safety and does not adequately cater for walking and cycling?
Finally, can I ask you, Cabinet Secretary, to consider taking personal ownership of the active travel agenda to ensure that it does have cross-departmental attention? Many of the places around the UK and Europe that have made significant progress in promoting active travel have had Ministers or mayors that seem to have personally led this agenda. I look to Andy Street, the mayor of the west midlands, as a good example of this. So, in this regard, what do you intend to do to work with your Cabinet colleagues to increase the levels of active travel programmes in schools and workplaces to support behavioural change so that schools and employees can drive the change that is needed for people to embrace active travel?
Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad y prynhawn yma. Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych chi o'r farn bod diffyg unrhyw adnoddau ariannol a dynol yn un o'r rhesymau pam yr oedd wyth awdurdod lleol wedi disgyn yn is na'ch disgwyliadau? Ceir rhywfaint o bryder hefyd gan y grŵp trawsbleidiol ar deithio llesol bod gweithredu'r ddeddfwriaeth yn drwm o ran prosesau, sy'n golygu y bu oedi o ran datblygu llwybrau a bod amser hollbwysig wedi'i golli. Byddwn yn ddiolchgar o gael eich barn ar hynny.
Mae'n ymddangos, heb gyllid digonol, na fydd awdurdodau lleol yn gallu gweithredu'r cynlluniau blaenoriaeth a nodwyd yn eu mapiau rhwydwaith integredig yn briodol, felly a ydych chi'n cydnabod y pryderon a fynegwyd gan rai awdurdodau lleol yng Nghymru bod yr arian hwnnw ar gyfer teithio llesol, yn hanesyddol, wedi bod yn llawer llai na'r hyn sydd ei angen i weithredu'r Ddeddf teithio llesol? A gaf i ofyn pa ystyriaeth yr ydych chi wedi'i rhoi i gyllideb teithio llesol benodol â setliad ariannu aml-flwyddyn, hefyd?
Felly, i droi at rai canlyniadau yng Nghymru, mae'r data diweddar yn dangos bod y canlyniadau, mewn gwirionedd, yn gwaethygu, ac nad yw traean y bobl yn cymryd rhan mewn unrhyw weithgaredd o gwbl, ac na fu unrhyw welliant i nifer cyffredinol y bobl sy'n cerdded a beicio. Felly, mae'r data diweddaraf yn nodi'n glir bod cynnydd ar annog teithio llesol yng Nghymru yn arafu a bod yr angen am well diogelwch yn un o'r rhesymau am hyn, yn ôl astudiaeth diogelwch Beicio am Oes Sustrans Cymru, er mwyn cael pobl ar eu beiciau. Mae gan datblygu seilwaith teithio llesol diogel, wrth gwrs, y potensial i leihau tagfeydd ar ein ffyrdd yn sylweddol a helpu i gyflawni canlyniadau iechyd cyhoeddus y byddem yn hoffi eu gweld. Felly, a gaf i ofyn beth yr ydych chi'n ei wneud i wella diogelwch ar y ffyrdd er mwyn hyrwyddo teithio llesol a sut yr ydych chi'n ymateb i bryderon diogelwch sydd wedi'u mynegi gan Sustrans Cymru, Cycling UK a Ramblers Cymru ynghylch cynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer yr A487 yng Nghaernarfon, y maen nhw'n dweud y byddai'n gwaethygu diogelwch ac nad yw'n darparu'n ddigonol ar gyfer cerdded a beicio?
Yn olaf, a gaf i ofyn ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, ystyried cymryd perchenogaeth bersonol o'r agenda teithio llesol i sicrhau ei bod yn cael sylw traws-adrannol? Mae llawer o'r lleoedd o amgylch y DU ac Ewrop sydd wedi gwneud cynnydd sylweddol wrth hyrwyddo teithio llesol wedi bod â Gweinidogion neu feiri y mae'n ymddangos eu bod, yn bersonol, wedi arwain yr agenda hon. Mae Andy Street, maer gorllewin canolbarth Lloegr yn enghraifft dda o hyn. Felly, yn hyn o beth, beth ydych chi'n bwriadu ei wneud i weithio gyda'ch cyd-Weinidogion yn y Cabinet i gynyddu nifer y rhaglenni teithio llesol mewn ysgolion a gweithleoedd i gefnogi newid ymddygiad fel y gall ysgolion a gweithwyr sbarduno'r newid sydd ei angen er mwyn i bobl allu croesawu teithio llesol?
Can I thank Russell George for his questions? I think much of what he's offered today shows that there is a need to significantly improve behaviours in Wales, and also across the UK for that matter, in terms of active travel and the choices that we make when moving from A to B. There have been instances where individuals have taken personal leadership and charge of active travel agendas, and there have been great outcomes as a consequence. The Member identified the mayor of the west midlands as one particular case. But then, if we compare the assertion that one person can take direct control with the consideration of having a single budget and, perhaps, suggest that having budgets available from across Government would make it far easier to ensure that you get cross-Government buy-in, that doesn't mean that you don't have single leadership of an agenda, and, certainly, I wish to see the amount of resource allocated for active travel to be significantly improved. But that increase in funding shouldn't just come, in my view, from within one departmental budget. So, whilst I accept that there should be strong leadership on this particular agenda from myself, I also believe that having a distinct fund for active travel may not actually get the sort of cross-Government buy-in that we require. It is, however, something that is being considered as a consequence of the review into the funding of active travel that I commissioned.
In terms of the multi-year funding of active travel, well, we've outlined in the economic action plan how we'll be moving to five-year cycles for funding, and I think that could have great benefits for active travel. Certainly, it would be my intention to utilise some of the funding savings that can be made from multi-year budgets for the purpose of improving the infrastructure that supports active travel.
In terms of where the concern over a potential lack of financial and human resource at a local government level is concerned, we did make available £700,000 for local authorities to prepare their maps. It's worth noting that one of those local authorities—at least one of those local authorities—that has not yet had the maps approved decided not to utilise that resource that was made available. But in addition to the financial resource, officials from within Welsh Government have been working with local authorities across Wales in ensuring that there is the expertise and that there are the skills available and the experience to hand in order to produce maps.
We're already allocating £5 million to work up shovel-ready schemes across Wales. As we move into future years, I expect the proportion of capital that is made available from the overall transport budget to increase for active travel. We've seen an increase from about 3 per cent to 6 per cent in the last 10 years in terms of the proportion of funding available for active travel from within the transport budget, but I would like to see that proportion increased still further, so that we can have a pipeline of projects that are fundable, that can be delivered, based on the initial £5 million of identified schemes, or the schemes that are identified through the £5 million of funding.
A gaf i ddiolch i Russell George am ei gwestiynau? Rwy'n meddwl bod llawer o'r hyn y mae wedi'i gynnig heddiw yn dangos bod angen gwella ymddygiad yn sylweddol yng Nghymru, a hefyd ar draws y DU o ran hynny, ym maes teithio llesol a'r dewisiadau a wnawn pan fyddwn yn symud o A i B. Bu achosion lle y mae unigolion wedi arwain a bod yn gyfrifol am agendâu teithio llesol yn bersonol, a bu canlyniadau gwych o ganlyniad i hynny. Soniodd yr Aelod am faer gorllewin canolbarth Lloegr fel un enghraifft benodol. Ond wedyn, os byddwn ni'n cymharu'r haeriad bod un person yn gallu cymryd rheolaeth uniongyrchol gyda'r ystyriaeth o fod ag un gyllideb ac, efallai, awgrymu y byddai bod â chyllidebau ar gael ar draws y Llywodraeth yn ei gwneud yn llawer haws i sicrhau eich bod yn cael cefnogaeth traws-lywodraethol, nid yw hynny'n golygu nad oes gennych chi un arweinydd o'r agenda, ac, yn sicr, rwy'n dymuno gweld y swm o adnoddau a ddyrennir i deithio llesol yn cael ei wella'n sylweddol. Ond ni ddylai'r cynnydd hwnnw mewn cyllid ddod, yn fy marn i, ddim ond o un gyllideb adrannol. Felly, er fy mod i'n derbyn y dylai fod arweinyddiaeth gref ar yr agenda benodol hon gennyf i, rwy'n credu hefyd na fydd bod â chronfa benodol ar gyfer teithio llesol efallai yn cael y math o gefnogaeth traws-Lywodraeth sydd ei hangen arnom. mewn gwirionedd. Fodd bynnag, mae'n rhywbeth sy'n cael ei ystyried o ganlyniad i'r adolygiad i ariannu teithio llesol a gomisiynwyd gennyf.
O ran yr ariannu aml-flwyddyn i deithio llesol, wel, rydym wedi amlinellu yn y cynllun gweithredu economaidd sut y byddwn yn symud i gylchoedd pum mlynedd ar gyfer cyllid, ac rwy'n credu y gallai hynny fod o fudd mawr i deithio llesol. Fy mwriad i yn sicr fyddai defnyddio rhywfaint o'r arbedion cyllid y gellir eu gwneud o gyllidebau aml-flwyddyn er mwyn gwella'r seilwaith sy'n cefnogi teithio llesol.
O ran y pryder ynghylch diffyg adnoddau ariannol a dynol posibl ar lefel llywodraeth leol, fe wnaethom ni sicrhau bod £700,000 ar gael i awdurdodau lleol baratoi eu mapiau. Mae'n werth nodi bod un o'r awdurdodau lleol hynny—o leiaf un o'r awdurdodau lleol hynny—nad yw hyd yn hyn wedi cael cymeradwyaeth i'w fapiau wedi penderfynu peidio â defnyddio'r adnodd hwnnw a oedd ar gael. Ond yn ychwanegol at yr adnoddau ariannol, mae swyddogion o Lywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gydag awdurdodau lleol ledled Cymru i sicrhau bod yr arbenigedd ar gael a bod y sgiliau a'r profiad wrth law i gynhyrchu mapiau.
Rydym eisoes yn dyrannu £5 miliwn i weithio ar gynlluniau sy'n barod i'w gweithredu ledled Cymru. Wrth inni symud i flynyddoedd y dyfodol, rwy'n disgwyl i gyfran y cyfalaf sydd ar gael o'r gyllideb drafnidiaeth gyffredinol gynyddu ar gyfer teithio llesol. Rydym wedi gweld cynnydd o oddeutu 3 y cant i 6 y cant yn ystod y 10 mlynedd diwethaf o ran cyfran y cyllid sydd ar gael ar gyfer teithio llesol o'r gyllideb drafnidiaeth, ond hoffwn weld y gyfran honno yn cynyddu mwy eto, fel y gallwn ni gael cyfres o brosiectau y gellir eu hariannu, y gellir eu cyflawni, yn seiliedig ar y £5 miliwn cychwynnol o gynlluniau a nodwyd, neu'r cynlluniau a nodir drwy'r £5 miliwn o gyllid.
In terms of safety, one of the most inhibiting factors that prevents many people from travelling to work or travelling to school or travelling to services by foot or on a bike is the fear of fast-moving traffic. Twenty-miles-per-hour zones have proven to be very successful around schools. These are available for local authorities to develop if they so wish. It's certainly something that we have encouraged. But in order to really have the change, to really see the behavioural change that I think all Members in this Chamber would wish to see, we have to ensure that the next generation of responsible adults see active travel as a priority means of moving from one point to another.
The data that's highlighted by the Member does regrettably show a decrease in the number of adults that are walking regularly once a week in Wales. Likewise, there is a worrying decline in the number of young people who are walking. What we have noticed is that in terms of young people, it appears that parental concern over safety is a major factor, because the percentage walking with an adult actually appears to be quite stable if not rising, whereas there is a reduction in the number of young people who are walking either with friends or by themselves. So, there is certainly, it appears, a concern over safety—whether it be road safety or whether it be safety insofar as children being allowed out without their parents is concerned. This requires attention, I think, within the school estate, and I'm certainly doing work to look at whether school closures, consolidating the school estate, has had an impact on this data.
In addition, we've developed a toolkit for school routes, and this work has enabled schools to be able to assess and audit the walking routes that young people take to school. This is something that is an ongoing piece of work, but it will contribute, I think, to changing perceptions of active travel and to encourage young people to take up bikes or to take up walking, particularly to go to and from school. The actual data that concerns primary and secondary schools where children live within a 10-minute walk is very impressive. Something in the region of 84 per cent of children at primary school level access their schools by foot if they're within a 10-minute walk of the primary school, and that constitutes around about 31 per cent of all young people. At high school, the figure is even higher—it's 96 per cent. So, what we need to do is actually get more of those who live a little further away to take up cycling or walking. The data—. Sorry to go on about the data, Deputy Presiding Officer, but the data also indicates that insofar as adults are concerned, those adults who were walking or cycling some years ago, or in recent years, are probably walking even more now. The problem is that those who have not been walking are still not walking, and for that reason we have to ensure that the maps that are developed and the networks that are built are suitable for the needs of people in communities right across the length and breadth of Wales.
O ran diogelwch, un o'r ffactorau mwyaf rhwystrol sy'n atal llawer o bobl rhag teithio i'r gwaith neu deithio i'r ysgol neu deithio at wasanaethau ar droed neu ar feic yw eu bod ofn traffig sy'n symud yn gyflym. Mae parthau ugain milltir yr awr wedi profi'n llwyddiannus iawn yn agos i ysgolion. Mae'r rhain ar gael i awdurdodau lleol i'w datblygu os ydynt yn dymuno gwneud hynny. Mae'n sicr yn rhywbeth yr ydym wedi'i annog. Ond er mwyn cael y newid, mewn gwirionedd, gweld y newid ymddygiadol, mewn gwirionedd, y credaf y byddai pob Aelod yn y Siambr hon yn dymuno ei weld, mae'n rhaid inni sicrhau bod y genhedlaeth nesaf o oedolion cyfrifol yn ystyried teithio llesol yn ddull blaenoriaeth o symud o un man i'r llall.
Mae'r data a nodwyd gan yr Aelod yn anffodus yn dangos gostyngiad yn nifer yr oedolion sy'n cerdded unwaith yr wythnos yn rheolaidd yng Nghymru. Yn yr un modd, mae gostyngiad sy'n achosi pryder o ran nifer y bobl ifanc sy'n cerdded. Yr hyn yr ydym ni wedi sylwi arno, o ran pobl ifanc, yw ei bod yn ymddangos bod pryder rhieni ynghylch diogelwch yn ffactor pwysig, oherwydd mae'n ymddangos bod y ganran sy'n cerdded gydag oedolyn i'w weld yn eithaf sefydlog os nad yn cynyddu, ond mae yna ostyngiad yn nifer y bobl ifanc sy'n cerdded gyda ffrindiau neu ar eu pennau eu hunain. Felly, yn sicr, mae'n ymddangos bod yna bryder ynghylch diogelwch—boed yn ddiogelwch ar y ffyrdd neu'n ddiogelwch o ran y graddau y mae plant yn cael mynd allan heb eu rhieni. Mae angen rhoi sylw i hyn, rwy'n credu, yn yr ystad ysgolion, ac rwyf i yn sicr yn gwneud gwaith i weld pa un a yw cau ysgolion, cyfuno'r ystad ysgolion, wedi effeithio ar y data hyn.
Rydym hefyd wedi datblygu pecyn cymorth ar lwybrau ysgol, ac mae'r gwaith hwn wedi galluogi ysgolion i allu asesu ac archwilio'r llwybrau cerdded y mae pobl ifanc yn eu defnyddio i fynd i'r ysgol. Mae hyn yn ddarn o waith sydd ar y gweill, ond bydd yn cyfrannu, rwy'n credu, at newid canfyddiadau am deithio llesol ac yn annog pobl ifanc i fynd ar y beic neu i gerdded, yn enwedig i fynd i'r ysgol ac yn ôl adref. Mae'r union ddata ar ysgolion cynradd ac uwchradd lle mae plant yn byw o fewn taith gerdded o 10 munud yn drawiadol iawn. Mae oddeutu 84 y cant o blant ysgolion cynradd yn mynd i'w hysgolion ar droed os ydyn nhw o fewn taith gerdded o 10 munud i'r ysgol gynradd, ac mae hynny oddeutu 31 y cant o'r holl bobl ifanc. Yn yr ysgol uwchradd, mae'r ffigur hyd yn oed yn uwch—mae'n 96 y cant. Felly, yr hyn y mae angen inni ei wneud, mewn gwirionedd, yw cael mwy o'r rhai hynny sy'n byw ychydig ymhellach i ffwrdd i ddechrau beicio neu gerdded. Mae'r data—. Mae'n ddrwg gennyf i sôn am y data o hyd, Dirprwy Lywydd, ond mae'r data hefyd yn dangos o ran oedolion, bod yr oedolion hynny a oedd yn cerdded neu'n beicio rai blynyddoedd yn ôl, neu yn y blynyddoedd diweddar, fwy na thebyg yn cerdded hyd yn oed mwy nawr. Y broblem yw bod y rhai hynny sydd heb fod yn cerdded yn dal i beidio â cherdded, ac am y rheswm hwnnw, mae'n rhaid inni sicrhau bod y mapiau sy'n cael eu datblygu a'r rhwydweithiau sy'n cael eu hadeiladu yn addas ar gyfer anghenion pobl mewn cymunedau ar hyd a lled Cymru.
Thank you. The reason I was urging you on is that we have a number of speakers. We're almost half way and we've only had one speaker. Dai Lloyd.
Diolch. Y rheswm yr oeddwn i'n eich brysio chi yw bod gennym ni nifer o siaradwyr. Rydym ni bron hanner ffordd a ddim ond wedi cael un siaradwr. Dai Lloyd.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Can I welcome the statement from the Cabinet Secretary? Obviously, from a public health point of view, it is vital to tackle this agenda. It's vital to tackle the obesity agenda inherent in active travel and encourage the total physical fitness agenda in general, because all the stats show, from a medical point of view, that if you are physically fit as an individual, as I've said before in this Chamber, your blood pressure is 30 per cent lower than if you're physically unfit, your blood sugar is 30 per cent lower than if you're physically unfit, and your cholesterol is also 30 per cent lower than if you're physically unfit. Now, if we'd invented a tablet or a drug that would have that dramatic effect on those indices—because we haven't yet—it would be a totally transformative drug, and there would be a clamour for NICE to approve it tomorrow. No such drug exists, but physical fitness exists. So, I would suggest, in your hunt for some additional funding, that actually having close consultations with the Cabinet Secretary for health would be of benefit because we are talking a huge agenda here, which needs to be grasped, obviously.
So, I do welcome your statement, and obviously welcome the vision of the active travel legislation of which this statement on active travel integrated network maps today forms an integral part. But, obviously, this active travel vision requires a step change in behaviour, as you've already alluded to, Cabinet Secretary, and obviously, that step change in behaviour is a challenge to us all, personally, as well as being a challenge to government, both national and local. Because there remains justifiably a real fear of road traffic—a fear of the danger of cars and lorries—and a very real situation in terms of accidents, particularly involving cyclists. Allaying that fear requires, I think, proven spending on safety and keeping cyclists and pedestrians safe so that we can prove to people that it is safe, and keeping them apart from cars and lorries. Now, that can't happen overnight, I appreciate, but that is the idea. Those ideas need to be transformative, as much as our thoughts on behavioural change need to be transformative, and spending, I would contend, needs to be transformative too.
Now, obviously, you've mentioned your intention to boost funding, which is very welcome, but as we know, spending per head on active travel is around £5 per head per year in Wales. Scottish Government spending on active travel is £16 per head per year. Dutch and Danish cycling utopias spend around £30 per head per year. So, I'm not saying we jump to that tomorrow, but that's the transformative change that we are looking for. Presumably, spending challenges informed the local authorities that have responded in their integrated network maps and, obviously, as you alluded to, not all of which have met with your approval, but obviously local authorities, like everybody else in this age of austerity, are under tremendous funding pressures.
So, basically, can you just detail how much additional funding you will be searching for, or can be made available for active travel legislation so that we can truly see the transformation that needs to happen? Diolch yn fawr.
Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i groesawu'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet? Yn amlwg, o safbwynt iechyd y cyhoedd, mae'n hollbwysig i fynd i'r afael â'r agenda hon. Mae'n hollbwysig i fynd i'r afael â'r agenda gordewdra sy'n rhan annatod o deithio llesol ac annog yr agenda ffitrwydd corfforol gyfan yn gyffredinol, oherwydd mae'r holl ystadegau'n dangos, o safbwynt meddygol, os ydych chi'n ffit yn gorfforol fel unigolyn, fel yr wyf i wedi ei ddweud yn y Siambr hon o'r blaen, mae eich pwysedd gwaed 30 y cant yn is nag os nad ydych chi'n ffit yn gorfforol, mae'r siwgr yn eich gwaed 30 y cant yn is nag os nad ydych chi'n ffit yn gorfforol, ac mae eich colesterol hefyd 30 y cant yn is nag os nad ydych chi'n ffit yn gorfforol. Nawr, pe byddem ni wedi dyfeisio tabled neu gyffur a fyddai'n cael yr effaith sylweddol honno ar y mynegeion hynny—oherwydd dydym ni ddim wedi llwyddo i wneud hynny hyd yn hyn—byddai'n gyffur cwbl drawsnewidiol, a byddai galw mawr ar NICE i'w gymeradwyo yfory. Nid oes cyffur o'r fath yn bodoli, ond mae ffitrwydd corfforol yn bodoli. Felly, byddwn i'n awgrymu, wrth i chi chwilio am rywfaint o arian ychwanegol, y byddai ymgynghori'n agos ag Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd o fudd oherwydd rydym ni'n sôn am agenda enfawr yn y fan yma, y mae angen mynd i'r afael â hi, yn amlwg.
Felly, rwy'n croesawu eich datganiad, ac yn amlwg rwy'n croesawu gweledigaeth y ddeddfwriaeth teithio llesol y mae'r datganiad hwn heddiw ar fapiau rhwydwaith teithio llesol integredig yn rhan annatod ohoni. Ond, yn amlwg, mae'r weledigaeth teithio llesol hon yn mynnu newid sylweddol mewn ymddygiad, fel yr ydych chi eisoes wedi cyfeirio ato, Ysgrifennydd y Cabinet, ac yn amlwg, mae'r newid sylweddol hwnnw mewn ymddygiad yn her i bawb ohonom ni, yn bersonol, yn ogystal â bod yn her i'r Llywodraeth, yn genedlaethol ac yn lleol. Oherwydd mae ofn gwirioneddol a dealladwy o'r traffig ar y ffyrdd—ofn y perygl o geir a lorïau—a phroblem wirioneddol o ran damweiniau, yn enwedig yn ymwneud â beicwyr. I dawelu'r ofn hwnnw, mae angen, rwy'n credu, hanes o wario ar ddiogelwch a chadw beicwyr a cherddwyr yn ddiogel fel y gallwn brofi i bobl eu bod yn ddiogel, a'u cadw ar wahân oddi wrth ceir a lorïau. Nawr, ni all hynny ddigwydd dros nos, rwy'n sylweddoli hynny, ond dyna'r syniad. Mae angen i'r syniadau hynny fod yn drawsnewidiol, gymaint ag y mae angen i'n meddyliau ar newid ymddygiad fod yn drawsnewidiol, ac mae angen i'r gwariant, byddwn yn dadlau, fod yn drawsnewidiol hefyd.
Nawr, yn amlwg, rydych chi wedi sôn am eich bwriad i gynyddu'r cyllid, sydd i'w groesawu'n fawr, ond fel y gwyddom, mae gwariant fesul pen ar deithio llesol oddeutu £5 y pen y flwyddyn yng Nghymru. Mae Llywodraeth yr Alban yn gwario £16 y pen y flwyddyn. Mae byd delfrydol beicio'r Iseldiroedd a Denmarc yn gwario oddeutu £30 y pen y flwyddyn. Felly, nid wyf yn dweud y dylem ni neidio i hynny yfory, ond dyna'r newid trawsnewidiol yr ydym ni'n chwilio amdano. Yn ôl pob tebyg, fe wnaeth heriau gwariant lywio'r awdurdodau lleol sydd wedi ymateb yn eu mapiau rhwydwaith integredig ac, yn amlwg, fel yr ydych wedi cyfeirio ato, nid yw pob un ohonyn nhw wedi cael eu cymeradwyo gennych, ond mae awdurdodau lleol yn amlwg, fel pawb arall yn yr oes hon o gyni, o dan bwysau ariannol aruthrol.
Felly, yn y bôn, a wnewch chi roi manylion faint o arian ychwanegol y byddwch chi'n chwilio amdano, neu y gellir ei ddarparu ar gyfer deddfwriaeth teithio llesol fel y gallwn ni, mewn gwirionedd, weld y trawsnewid sydd angen digwydd? Diolch yn fawr.
Can I thank Dai Lloyd for his questions? I'd agree entirely with him that active travel can play a crucial role in reducing incidences of obesity and other physical illnesses, but it can also assist in improving our well-being, and certainly our mental health. I, for sure, benefit from regularly walking, cycling and running, particularly when I'm down here in Cardiff Bay, after or before work. I find that I perform much better if I've had a run after work or in the early morning than if I'm sedentary for most of the day. I think all of us in the Chamber probably have a role to play in leading by example and trying to be more physically active more of the time. I know that time is very precious, but it's absolutely essential in modern life to be able to carve out sufficient time for you to be physically active. It's absolutely crucial for your physical health, mental health and well-being.
In terms of the importance of other colleagues in Government and other departments, I think in particular education and health are crucial in challenging and changing behaviours of people in order to get more people physically active, not just in terms of physical activity, but generally to be more active, to be doing more, to be more physical more of the time. Certainly through forums such as the active travel board we are able to call on officials across departments for updates from their respective Cabinet Secretaries on the actions that are being taken to deliver on the spirit of the Active Travel (Wales) Act 2013. I think fear, as Russell George has already said, is a critical factor preventing or dissuading people from being active in their travel. It used to be that fear of missing out, or 'FOMO', as it's now called amongst young people, led them to walk home or walk to school, because they feared missing out being with friends. Now, I'm afraid, FOMO leads many young people to demand that they get picked up in order to get back home in order to get on social media quicker, or onto the computer system. Unfortunately, that has become a cultural norm. That has to be challenged in schools, and that's something that I know that many schools are already doing. We have some great champions within the education service as well, and I think we need to ensure that more people get the sort of support that certainly I had, and many other people had, in terms of cycling proficiency.
There was a great book written by Anthony Seldon a few years ago entitled Trust, in which he painted quite a dark picture of modern life where we are constantly bombarded with fearful images, with negative images, that lead to dissipation of our trust in one another. I think as a consequence people believe that they are less safe than they actually are, they are less likely to trust other people in society, as they would have done in years gone by, and that's most unfortunate. What we need to do is encourage people to actually be more trusting and to be realistic about the threats on our road system and our cycleways and on our pavements.
In terms of the spend per head, there is no need to convince me whatsoever that we need to see a significant increase in the amount of resource that is allocated to support active travel. I'd like to get my Boardman bike used more often. I'd like to be more active in walking, and although I wouldn't wish to put a figure right now on the amounts that I'd like to increase active travel spend by, I would like to see it brought up, in terms of pounds per head of population, to the Scottish level. I think that would be an aspiration. I think if, essentially, one day we could reach the cycling utopia levels of some of the continental countries then that would be fantastic, but certainly, in the first instance, we need to aspire to be increasing to that sort of level that we've seen in Scotland. But I think we also need to be realistic about where we identify the funding. It can't just come from one pot within one department within the Government. It has to come from a range of departments and not just, indeed, from within Welsh Government. There has to be a contribution, in my view, from local government as well, and many, many councils across Wales have been incredibly responsible and proactive in this agenda.
A gaf i ddiolch i Dai Lloyd am ei gwestiynau? Byddwn yn cytuno'n llwyr ag ef y gall teithio llesol chwarae rhan hanfodol wrth leihau nifer yr achosion o ordewdra ac afiechydon corfforol eraill, ond gall hefyd helpu i wella ein lles, ac yn sicr ein hiechyd meddwl. Rwyf i yn sicr yn cael budd o gerdded, beicio a rhedeg yn rheolaidd, yn enwedig pan fy mod yma ym Mae Caerdydd, ar ôl gwaith neu cyn gwaith. Rwy'n gweld fy mod yn perfformio'n llawer gwell os ydw i wedi bod yn rhedeg ar ôl gwaith neu yn gynnar yn y bore na phan fy mod yn segur am y rhan fwyaf o'r diwrnod. Rwy'n credu bod gan bob un ohonom ni yn y Siambr, mae'n debyg, ran i'w chwarae wrth arwain drwy esiampl a cheisio bod yn fwy egnïol yn gorfforol yn amlach. Gwn fod amser yn brin iawn, ond mae'n gwbl hanfodol mewn bywyd modern i allu neilltuo digon o amser i chi i fod yn gorfforol egnïol. Mae'n gwbl hanfodol ar gyfer eich iechyd corfforol, eich iechyd meddwl a'ch lles.
O ran pwysigrwydd cyd-Aelodau eraill yn y Llywodraeth ac adrannau eraill, rwy'n credu bod addysg ac iechyd, yn enwedig, yn hanfodol wrth herio a newid ymddygiad pobl er mwyn cael mwy o bobl i fod yn egnïol yn gorfforol, nid yn unig o ran gweithgarwch corfforol, ond i fod yn fwy egnïol yn gyffredinol, i fod yn gwneud mwy, i fod yn fwy corfforol yn amlach. Yn sicr drwy fforymau fel y bwrdd teithio llesol rydym yn gallu galw ar swyddogion ar draws adrannau am ddiweddariadau gan eu priod Ysgrifenyddion Cabinet ar y camau a gymerir i gyflawni ysbryd Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013. Credaf fod ofn, fel y mae Russell George wedi ei ddweud eisoes, yn ffactor hollbwysig sy'n atal neu'n gwneud pobl yn amharod i fod yn egnïol wrth deithio. Roedd bod ofn colli allan, neu 'FOMO', fel y'i gelwir erbyn hyn ymhlith pobl ifanc, yn arfer gwneud iddynt gerdded adref neu gerdded i'r ysgol, oherwydd eu bod yn ofni methu â bod gyda'u ffrindiau. Erbyn hyn, mae arnaf ofn, mae FOMO yn gwneud i lawer o bobl ifanc fynnu eu bod yn cael eu nôl er mwyn gallu mynd yn ôl adref i fynd ar y cyfryngau cymdeithasol yn gyflymach, neu ar y system gyfrifiadurol. Yn anffodus, mae hynny wedi dod yn norm diwylliannol. Mae'n rhaid herio hynny mewn ysgolion, ac mae hynny'n rhywbeth y gwn fod llawer o ysgolion yn ei wneud eisoes. Mae gennym rai hyrwyddwyr gwych yn y gwasanaeth addysg hefyd, ac rwy'n credu bod angen inni sicrhau bod mwy o bobl yn cael y math o gefnogaeth a gefais i yn sicr, ac a gafodd llawer o bobl eraill, o ran hyfedredd beicio.
Roedd llyfr gwych a ysgrifennwyd gan Anthony Seldon ychydig o flynyddoedd yn ôl o'r enw Trust, lle'r oedd yn rhoi darlun eithaf tywyll o fywyd cyfoes lle rydym yn cael ein trochi mewn delweddau ofnus, delweddau negyddol, sy'n arwain at golli ffydd yn ein gilydd. Rwy'n credu, o ganlyniad i hynny, fod pobl yn credu eu bod yn llai diogel nag y maen nhw mewn gwirionedd, maen nhw'n llai tebygol o ymddiried mewn pobl eraill mewn cymdeithas, fel y byddent wedi gwneud yn y gorffennol, ac mae hynny'n anffodus iawn. Yr hyn y mae angen inni ei wneud yw annog pobl i fod yn fwy ffyddiog, mewn gwirionedd, a bod yn realistig ynghylch y bygythiadau ar ein system ffyrdd a'n llwybrau seiclo ac ar ein palmentydd.
O ran y gwariant fesul pen, does dim angen fy argyhoeddi i o gwbl bod angen inni weld cynnydd sylweddol yn yr adnoddau a ddyrennir i gefnogi teithio llesol. Hoffwn i ddefnyddio fy meic Boardman yn fwy aml. Hoffwn i fod yn fwy egnïol o ran cerdded, ac er na fyddwn yn dymuno rhoi ffigur ar hyn o bryd o ran faint yr hoffwn gynyddu'r gwariant ar deithio llesol, hoffwn ei weld yn cynyddu, o ran punnoedd y pen o'r boblogaeth, i'r un lefel â'r Alban. Rwy'n credu y byddai hynny'n ddyhead. Rwy'n credu, yn y bôn, os gallem ni gyrraedd lefelau iwtopia beicio rhai o wledydd y cyfandir un diwrnod, yna byddai hynny'n wych, ond yn sicr, i ddechrau, mae angen inni anelu at gynyddu i'r math o lefel yr ydym wedi'i gweld yn yr Alban. Ond rwy'n credu hefyd bod angen inni fod yn realistig ynghylch o ble y daw'r cyllid hwn. Ni all ddod o un pot mewn un adran o fewn y Llywodraeth. Mae'n rhaid iddo ddod o amrywiaeth o adrannau ac nid yn unig, yn wir, o Lywodraeth Cymru. Mae'n rhaid cael cyfraniad, yn fy marn i, gan Lywodraeth Leol hefyd, ac mae llawer iawn o gynghorau ledled Cymru wedi bod yn hynod gyfrifol a rhagweithiol yn yr agenda hon.
It's good that you now have all these plans from local authorities, but I hope we're now going to see some action at pace. As Dai Lloyd's already said, there is a huge public health benefit from this and we have to take heart from people like Professor Sir David King, the former chief scientific adviser to the UK Government, who warns that air pollution is more harmful to children in cars than those walking on the street. This is a message that we somehow have to get across to parents—that actually they're putting their children at risk more by taking them to school in the car than they are by walking with them or encouraging them to walk on their own or with their friends.
In my day, I used to have to wait around the corner to pick my kids up from secondary school, if I had to pick them up to take them somewhere after school, because it was simply not cool to be seen with your parents. At what point are we going to stop taking our kids to school? Are we going to be taking them to work? Somehow, the infantilisation of young people—they could be operating independently and deciding which route they're going to take home and which child they're going to walk home with et cetera. So, we really, really do have to labour this point: it is nine to 12 times higher—the pollution inside the car than outside it. In a place like Cardiff, that is very significant because Cardiff has such high levels of air pollution. We know that the Welsh Government has admitted that our current plans for resolving this are illegal. I wonder what consideration you've given to implementing a clear air zone for Cardiff, because we really do need to move forward at pace.
I'm very interested in the fact that the National Institute for Health and Care Excellence says that off-road cycle routes are very good value for money with every £1 invested returning £14 in benefits. Investing in walking infrastructure has a £37 return for every £1 invested—no doubt, referring back to some of the statistics that Dr Dai Lloyd has given us.
If you're in search of money for implementing these excellent schemes, I wondered whether you might consider the additional funding that could be raised by having a levy on city-centre car parking, because in Cardiff alone I have estimated that a 100 per cent levy on a two-hour charge on all the city centre parking could raise £1 billion. You could introduce an awful lot of walking and cycling routes with that sort of money. So, I'd be very interested to know what consideration you've given to this sort of thing, because we have the roads already—we don't need to build more roads, we just need to use them for different purposes. We need to use dedicated routes for walking and cycling.
Lastly, I wondered if you could just tell us, for those submissions that fell short of your expectations, which you nevertheless decided to approve with recommendations for addressing weaknesses, what action you are going to be taking to ensure that those weaknesses are addressed.
Mae'n dda gwybod bod gennych chi'r holl gynlluniau hyn gan awdurdodau lleol erbyn hyn, ond rwy'n gobeithio ein bod ni nawr yn mynd i weld camau gweithredu yn cael eu cymryd, a hynny'n yn fuan iawn. Fel y dywedodd Dai Lloyd eisoes, mae budd iechyd cyhoeddus enfawr o hyn ac mae'n rhaid inni gymryd sylw o bobl fel yr Athro Syr David King, y cyn-brif gynghorydd gwyddonol i Lywodraeth y DU, sy'n rhybuddio bod llygredd aer yn fwy niweidiol i blant mewn ceir na'r rhai hynny sy'n cerdded ar y stryd. Mae hon yn neges y mae'n rhaid inni rywsut ei chyfleu i rieni—eu bod mewn gwirionedd yn rhoi eu plant mewn mwy o berygl drwy fynd â nhw i'r ysgol yn y car nag y byddent pe byddent yn cerdded gyda nhw neu yn eu hannog i gerdded ar eu pennau eu hunain neu gyda'u ffrindiau.
Yn fy amser i, roeddwn i'n gorfod aros rownd y gornel i godi fy mhlant o'r ysgol uwchradd, os oedd yn rhaid i mi eu casglu nhw i fynd â nhw i rywle ar ôl yr ysgol, oherwydd doedd hi ddim yn 'cŵl' i gael eich gweld gyda'ch rhieni. Ar ba bwynt yr ydym ni'n mynd i roi'r gorau i fynd â'n plant i'r ysgol? A fyddwn ni'n mynd â nhw i'w gwaith? Rywsut, rydym ni'n babïo pobl ifanc—gallen nhw fod yn gweithredu'n annibynnol ac yn penderfynu pa lwybr y maen nhw'n mynd i'w gymryd i fynd adref a gyda phwy y maen nhw'n mynd i gerdded adref ac ati. Felly, mewn gwirionedd, mae'n rhaid i ni bwysleisio'r pwynt hwn: mae naw i 12 gwaith yn uwch—lefel y llygredd y tu mewn i'r car na'r llygredd y tu allan iddo. Mewn lle fel Caerdydd, mae hynny'n sylweddol iawn oherwydd bod gan Gaerdydd lefelau mor uchel o lygredd aer. Rydym ni'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi cyfaddef bod ein cynlluniau presennol ar gyfer datrys y broblem hon yn anghyfreithlon. Tybed pa ystyriaeth yr ydych chi wedi'i rhoi i weithredu parth aer glân yng Nghaerdydd, oherwydd mae gwir angen inni symud ymlaen yn gyflym.
Rwyf yn ymddiddori'n fawr yn y ffaith bod y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal yn dweud bod llwybrau beicio oddi ar y ffordd yn werth da iawn am arian a bod pob £1 sy'n cael ei buddsoddi yn rhoi £14 mewn buddion. Mae buddsoddi mewn seilwaith cerdded yn rhoi £37 am bob £1 a fuddsoddwyd—sydd, heb amheuaeth, yn cyfeirio'n ôl at rai o'r ystadegau y mae Dr Dai Lloyd wedi eu rhoi inni.
Os ydych chi'n chwilio am arian ar gyfer gweithredu'r cynlluniau rhagorol hyn, tybed a fyddech chi efallai'n ystyried yr arian ychwanegol y gellid ei godi drwy roi ardoll ar barcio ceir yng nghanol y ddinas, oherwydd yng Nghaerdydd yn unig rwyf wedi amcangyfrif y gallai ardoll 100 y cant ar y ffi am ddwy awr ar yr holl barcio yng nghanol y ddinas godi £1 biliwn. Gallech chi gyflwyno llawer iawn o lwybrau cerdded a beicio gydag arian o'r fath. Felly, byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod pa ystyriaeth yr ydych chi wedi'i rhoi i'r math hwn o beth, oherwydd mae gennym ni'r ffyrdd eisoes—nid oes angen inni adeiladu mwy o ffyrdd, ond mae angen inni eu defnyddio at ddibenion gwahanol. Mae angen inni ddefnyddio llwybrau penodol ar gyfer cerdded a beicio.
Yn olaf, tybed a allech chi ddweud wrthym ni, ar gyfer y cyflwyniadau hynny nad oeddent yn bodloni eich disgwyliadau, y gwnaethoch chi benderfynu eu cymeradwyo beth bynnag gydag argymhellion ar gyfer mynd i'r afael â gwendidau, pa gamau y byddwch chi'n eu cymryd i sicrhau yr ymdrinnir â'r gwendidau hynny.
Can I thank Jenny for her questions and for highlighting a most pressing problem, particularly in urban areas, which is the existence of carbon canyons, in many respects, that are polluting the lungs of commuters, and in particular young people? The irony, of course, is that within those more intensely urbanised areas young people can most easily access places of education on foot. What's preventing them from doing that is either parental fear or their own fear of not being safe on the roads or on pavements, or indeed, I'm afraid, a lack of desire to actually be physically active.
It used to be, certainly when I was in school, that it was cool to cycle to school. I'm not sure whether that's still the case today. It seems to be that it's often cool to be picked up, to have a chauffeur. Again, it's absolutely crucial that, within the school estate, they check these behaviours and that practices are challenged and changed. I do think that there is a role for education practitioners to take up in leading that sort of cultural change.
Money I don't think should be raised just by Welsh Government for these purposes. I stated just previously that I think it's absolutely essential that local authorities also play a role in increasing the amount of resource that can be made available for active travel. I think it's a really interesting suggestion that you've made about having a levy on car parking. The Welsh Government doesn't have a monopoly on ideas and what we're looking for from local authorities as partners, working individually or together, is good ideas that will challenge and also deliver game-changing proposals that will increase levels of physical activity and bring about a healthier nation. I think that the idea of a levy is certainly one that's worth further consideration.
I think Jenny has been very consistent over many years in championing active travel, and I'd like to put on record my thanks to her for ensuring that I, personally, am fully accountable for the level of spend and the commitment that the Welsh Government shows to active travel. Again, I can give my commitment to Jenny that in future budgets I will be seeking a significant increase in the amount of funding that's available for active travel projects.
A gaf i ddiolch i Jenny am ei chwestiynau, ac am dynnu sylw at broblem y mae angen mynd i'r afael â hi ar frys, yn enwedig mewn ardaloedd trefol, sef bodolaeth ceunentydd carbon, ar lawer cyfrif, sy'n llygru ysgyfaint cymudwyr, a phobl ifanc yn arbennig? Yr eironi, wrth gwrs, yw mai yn yr ardaloedd trefol mwyaf dwys hynny y mae mwyaf hawdd i bobl ifanc gerdded i sefydliadau. Yr hyn sy'n eu hatal rhag gwneud hynny yw ofn rhieni neu eu hofn eu hunain o beidio â bod yn ddiogel ar y ffyrdd neu ar balmentydd, neu yn wir, mae arnaf ofn, diffyg awydd i fod yn egnïol yn gorfforol.
Arferai fod, yn sicr pan oeddwn i yn yr ysgol, yn cŵl i feicio i'r ysgol. Nid wyf yn siŵr a yw hynny'n dal i fod yn wir heddiw. Ymddengys ei bod yn aml yn cŵl i gael eich casglu, i gael 'chauffeur'. Unwaith eto, mae'n gwbl hanfodol, o fewn yr ystad ysgolion, eu bod yn edrych ar yr ymddygiad hwn a bod arferion yn cael eu herio a'u newid. Rwy'n credu bod yna swyddogaeth i ymarferwyr addysg o ran arwain y math hwnnw o newid diwylliannol.
Nid Llywodraeth Cymru yn unig a ddylai fod yn codi'r arian ar gyfer y dibenion hyn, yn fy marn i. Rwyf newydd ddweud fy mod yn credu ei bod yn gwbl hanfodol bod awdurdodau lleol hefyd yn chwarae rhan wrth gynyddu faint o adnoddau sydd ar gael ar gyfer teithio llesol. Rwy'n credu bod yr awgrym a wnaethoch am gael ardoll ar barcio ceir yn un diddorol iawn. Nid oes gan Lywodraeth Cymru fonopoli ar syniadau, a'r hyn yr ydym ni'n chwilio amdano gan awdurdodau lleol fel partneriaid, gan weithio yn unigol neu gyda'n gilydd, yw syniadau da a fydd yn herio a hefyd cyflwyno cynigion a fydd yn newid y sefyllfa ac yn cynyddu lefelau gweithgarwch corfforol ac yn creu cenedl iachach. Rwy'n credu bod syniad yr ardoll yn sicr yn un sy'n werth ei ystyried ymhellach.
Rwy'n credu bod Jenny wedi bod yn gyson iawn dros nifer o flynyddoedd o ran hyrwyddo teithio llesol, a hoffwn gofnodi fy niolch iddi am sicrhau fy mod i, yn bersonol, yn gwbl atebol am lefel y gwariant a'r ymrwymiad y mae Llywodraeth Cymru yn ei dangos i deithio llesol. Unwaith eto, a gaf i addo i Jenny y byddaf yn chwilio am gynnydd sylweddol yn yr arian sydd ar gael ar gyfer prosiectau teithio llesol mewn cyllidebau yn y dyfodol.
I'm afraid, coming a little late in a debate, that sometimes many of the points that I wish to make have already been made, Cabinet Secretary. I thank you, obviously, for your statement, and please forgive me if I do reiterate some of the points that have already been made this evening.
The measurement of any programme can be challenging. We see with many plans that the focus is often on activities surrounding their implementation, rather than their outcomes. What is the Cabinet Secretary putting in place in order to monitor the effectiveness of your active travel programme?
It has been stated that funding was set at £5 per head of population. We've already talked about funding, but it has been mooted that it's probably nearer £3. Could the Cabinet Secretary update us on figures that are more current than that? You mentioned the Scottish figure, but you didn't actually give us that figure, so could you do that as well?
The active travel Act puts Wales at the forefront of action to promote walking and cycling, for which it received international recognition. However, the sight of ranks of buses and cars outside schools, often engaged in travelling quite short distances, shows how deep the problem is in effecting a modal shift in people's attitudes. Does the Cabinet Secretary share with me the belief that there should be a concerted effort within schools to convert our young people to a greater use of the bicycle and walking for school access?
The last point I wish to raise with the Cabinet Secretary is the seeming lack of ambition by local authorities with regard to their integrated travel maps. This has been identified by no less an authority than the Welsh Local Government Association, who believe that this is due to local authorities' fears of a lack of funding for the active travel infrastructure that they envisage. Could the Cabinet Secretary make a comment on this observation? Thank you.
Mae arnaf ofn, wrth ddod i'r ddadl braidd yn hwyr, fod llawer o'r pwyntiau yr hoffwn i eu gwneud eisoes wedi'u gwneud, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n diolch i chi, yn amlwg, am eich datganiad, a maddeuwch i mi os gwelwch yn dda os byddaf yn ailadrodd rhai o'r pwyntiau sydd eisoes wedi'u gwneud heno.
Gall mesur unrhyw raglen fod yn heriol. Rydym ni'n gweld gyda llawer o gynlluniau fod y pwyslais, yn aml, ar weithgareddau sy'n ymwneud â'u gweithredu, yn hytrach na'u canlyniadau. Beth y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei roi ar waith i fonitro effeithiolrwydd eich rhaglen teithio llesol?
Nodwyd bod y cyllid wedi'i bennu yn £5 y pen o'r boblogaeth. Rydym ni eisoes wedi sôn am arian, ond awgrymwyd ei fod, mwy na thebyg, yn nes at £3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ar ffigurau sy'n fwy cyfredol na hynny? Gwnaethoch chi sôn am ffigur yr Alban, ond gwnaethoch chi ddim mewn gwirionedd roi'r ffigur hwnnw i ni, felly a wnewch chi wneud hynny hefyd?
Mae'r Ddeddf teithio llesol yn rhoi Cymru ar flaen y gad o ran camau gweithredu i hyrwyddo cerdded a beicio, ac mae wedi cael cydnabyddiaeth ryngwladol am hynny. Fodd bynnag, mae gweld y rhesi o fysiau a cheir y tu allan i ysgolion, yn aml yn teithio pellteroedd eithaf byr, yn dangos pa mor ddwfn yw'r broblem o ran gweithredu newid moddol yn agweddau pobl. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn rhannu â mi y gred y dylai fod ymdrech ar y cyd mewn ysgolion i argyhoeddi ein pobl ifanc i fynd ar feic a cherdded i'r ysgol?
Y pwynt olaf yr hoffwn i ei godi gydag Ysgrifennydd y Cabinet yw'r diffyg uchelgais ymddangosiadol gan awdurdodau lleol o ran eu mapiau teithio integredig. Nodwyd hyn gan ffynhonnell mor awdurdodol â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ei hun, hyd yn oed, sy'n credu bod hyn oherwydd ofnau awdurdodau lleol am ddiffyg cyllid y maent yn ei ragweld ar gyfer y seilwaith teithio llesol. A all Ysgrifennydd y Cabinet wneud sylwadau ynghylch hyn? Diolch.
Can I thank David Rowlands for his questions and actually touch on a point that I should have dealt with that was raised by Jenny Rathbone, which concerns the funding that's available for schemes that are being developed? That £5 million that I talked of earlier is being allocated for the purpose of bringing schemes to the point of construction. The reason that I want to see a significant increase in the available resource for those projects is because that £5 million-worth of funding is likely to result in a significant number of projects that will require capital resource. If we are to ensure that, if you like, the vision doesn't just remain a dream, but that the action turns it into reality, we're going to have to back it up with significant resource. That's why I'm pressing hard the point that I will be searching for a significant increase in the amount of capital investment that goes into active travel.
The Member raised the figure of £16 per head in Scotland. The overall sum that is spent in Scotland—it has increased significantly recently—is £80 million. Here in Wales, I was pleased to be able to allocate an additional £8 million within the current financial year for active travel, which resulted in a figure within my department itself of £23 million. That equates to more than £7 per head of population in Wales, but it doesn't reflect some of the additional spend that has gone into schemes that have encouraged modal shift. It's far more difficult to be able to identify all of the spending, all of the investment, when you don't have a single active travel budget. Nonetheless, I wish to see within my department a significant increase in the capital available for schemes able to be delivered in future years.
I think that the variation in the quality of submissions from local authorities demonstrates that the challenge for councils across Wales has not been primarily one of financial resource, but of a willingness and a belief in this agenda—a willingness to work hard to deliver excellent integrated network maps and to contribute to this agenda meaningfully, often with a financial resource. There are exemplar councils in Wales in this regard, and I wish to see all councils perform extraordinarily well in the years to come.
For that reason, we are monitoring the progress of those three local authorities that we've approved the network maps for. We're going to be monitoring the implementation of the recommendations that Jenny Rathbone asked about, and we're going to be monitoring the roll-out of projects and programmes across all 22 local authorities. This is an initial phase. Further maps will be submitted in three years' time. We'll be assessing in terms of data and uptake of those routes that are captured within the maps. We'll be assessing the effectiveness of them. We'll be looking at the projects that are delivered as part of the mapping exercise, and working to make sure that we work with partners in Sustrans and across local government and other third sector organisations to increase the availability of active travel.
I think, again, the Member highlighted the role that education can play in this regard. If we can change the behaviour of children, we will also, in all probability, change the behaviour of their parents, as was the case with recycling. The increase in recycling rates has largely been down to young people driving this agenda, influencing and inspiring their parents and older generations.
In terms of air quality, which, again, was raised by Jenny Rathbone, I know Members around the Chamber are very concerned with this issue in terms of air quality. This is a matter that the Minister for Environment, my colleague Hannah Blythyn, leads on, but we have a ministerial task group that meets regularly to discuss decarbonisation, and air quality of course is a key concern that we have within that group.
A gaf i ddiolch i David Rowlands am ei gwestiynau a chyffwrdd ar bwynt y dylwn fod wedi ymdrin ag ef pan gafodd ei godi gan Jenny Rathbone, sy'n ymwneud â'r cyllid sydd ar gael ar gyfer cynlluniau sy'n cael eu datblygu? Mae'r £5 miliwn hwnnw y soniais i amdano yn gynharach yn cael ei neilltuo at ddibenion dwyn cynlluniau i'r cam adeiladu. Y rheswm fy mod am weld cynnydd sylweddol yn yr adnoddau sydd ar gael ar gyfer y prosiectau hynny yw oherwydd bod gwerth £5 miliwn o gyllid yn debygol o arwain at nifer sylweddol o brosiectau y bydd angen adnoddau cyfalaf arnynt. Os ydym ni i sicrhau, os mynnwch chi, nad yw'r weledigaeth yn aros yn ddim ond breuddwyd, ond bod y gweithredu yn troi'n realiti, mae'n rhaid i ni ei chefnogi ag adnoddau sylweddol. Dyna pam yr wyf yn pwysleisio'r pwynt y byddaf yn chwilio am gynnydd sylweddol ym maint y buddsoddiad cyfalaf sy'n mynd i deithio llesol.
Cododd yr Aelod y ffigur o £16 y pen yn yr Alban. Y cyfanswm sy'n cael ei wario yn yr Alban—mae wedi cynyddu'n sylweddol yn ddiweddar—yw £80 miliwn. Yma yng Nghymru, roeddwn yn falch o allu neilltuo £8 miliwn ychwanegol yn ystod y flwyddyn ariannol gyfredol ar gyfer teithio llesol, a arweiniodd at ffigur, o fewn fy adran fy hun, o £23 miliwn. Mae hynny'n cyfateb i fwy na £7 y pen o'r boblogaeth yng Nghymru, ond nid yw'n adlewyrchu peth o'r gwariant ychwanegol sydd wedi mynd i gynlluniau sydd wedi annog newid moddol. Mae'n llawer mwy anodd i allu nodi yr holl wariant, yr holl fuddsoddiad, pan nad oes gennych chi un gyllideb teithio llesol. Serch hynny, hoffwn i weld, yn fy adran i, gynnydd sylweddol yn y cyfalaf sydd ar gael ar gyfer cynlluniau sy'n gallu cael eu darparu yn y dyfodol.
Rwy'n credu bod yr amrywiad yn ansawdd y cyflwyniadau gan awdurdodau lleol yn dangos nad adnoddau ariannol oedd yr her i gynghorau ledled Cymru, yn bennaf, ond yn hytrach, yr her oedd eu parodrwydd a'u cred yn yr agenda hon—parodrwydd i weithio'n galed i ddarparu mapiau rhwydwaith integredig rhagorol ac i gyfrannu at yr agenda hon yn ystyrlon, yn aml gydag adnoddau ariannol. Ceir cynghorau rhagorol yng Nghymru yn hyn o beth, a hoffwn weld pob cyngor yn perfformio'n eithriadol o dda yn y blynyddoedd i ddod.
Am y rheswm hwnnw, rydym yn monitro cynnydd y tri awdurdod lleol hynny yr ydym wedi cymeradwyo eu mapiau rhwydwaith. Rydym ni'n mynd i fod yn monitro gweithrediad yr argymhellion y gofynnodd Jenny Rathbone amdanyn nhw, ac rydym ni'n mynd i fod yn monitro cyflwyniad prosiectau a rhaglenni ar draws pob un o'r 22 o awdurdodau lleol. Cam cyntaf yw hwn. Caiff rhagor o fapiau eu cyflwyno ymhen tair blynedd. Byddwn yn cynnal asesiadau o ran data a'r nifer sy'n manteisio ar y llwybrau hynny a nodir ar y mapiau. Byddwn yn asesu eu heffeithiolrwydd. Byddwn yn edrych ar y prosiectau sy'n cael eu darparu yn rhan o'r ymarfer mapio, ac yn gweithio i wneud yn siŵr ein bod yn gweithio gyda phartneriaid yn Sustrans ac ar draws llywodraeth leol a sefydliadau eraill y trydydd sector i gynyddu’r arlwy o ran teithio llesol.
Rwy'n credu, unwaith eto, i'r Aelod dynnu sylw at swyddogaeth addysg yn hyn o beth. Os gallwn ni newid ymddygiad plant, byddwn ni hefyd, yn ôl pob tebyg, yn newid ymddygiad eu rhieni, fel a ddigwyddodd gydag ailgylchu. Mae'r cynnydd yn y cyfraddau ailgylchu yn bennaf wedi bod o ganlyniad i bobl ifanc yn ysgogi'r agenda hon, yn dylanwadu ar eu rhieni a'r cenedlaethau hŷn ac yn eu hysbrydoli.
O ran ansawdd aer, a godwyd, unwaith eto, gan Jenny Rathbone, rwy'n gwybod bod Aelodau o gwmpas y Siambr hon yn bryderus iawn ynghylch y broblem hon. Mae hwn yn fater y mae'r Gweinidog dros yr Amgylchedd, fy nghyd-Aelod, Hannah Blythyn, yn ei arwain, ond mae gennym grŵp gorchwyl gweinidogol sy'n cwrdd yn rheolaidd i drafod datgarboneiddio, ac mae ansawdd aer wrth gwrs yn bryder allweddol sydd gennym yn y grŵp hwnnw.
Thank you. Lee Waters.
Diolch. Lee Waters.
Thank you. Minister, on Monday research revealed that levels of diabetes are set to double in the next 20 years, and type 2 diabetes, in particular, linked to physical inactivity. Research yesterday shows that 70 per cent of people born between the early 1980s and the mid-1990s are going to be overweight before they reach middle age. This is a public health measure being delivered by a transport department, and transport departments across the country without the skills, capacity or culture to fully grasp the opportunities of this agenda.
I welcome very much what you've said about the intention to significantly increase the investment, but we have been hearing of intentions in this Chamber, with respect, for a number of years now. You said that the first of these INMs are the starting point. This Act was passed in 2013. I started campaigning for it 11 years ago. You've described them as a solid foundation. They're exactly the same words that your predecessor, Edwina Hart, used in December 2015 when she described the existing route maps as 'putting in place the foundations'. We need to move beyond this at scale. We need to ramp it up big time.
You said that there's a degree of variation in the levels of ambition from local authorities, which depend on the willingness and belief in this agenda. It shouldn't rely on local authorities depending in this agenda. There is an Act of this Parliament that requires them to come forward with plans. There is design guidance that sets out very clearly the requirement for a basic network, and for a 15-year vision. I'm very pleased that you have sent the signal to four local authorities that what they've come up with isn't good enough, but I really do fear—and the cross-party group on active travel that I chair has brought together groups from all across Wales—and the evidence is consistent: there is a lethargy and a lack of ambition right across Wales and, on behalf of local authorities, genuine difficulties in terms of capacity and senior buy-in. That's why the drive needs to come from this Government.
So, my question to you, Minister, is: you say you're going to be reviewing the active travel guidance, so what are the Welsh Government going to be doing to enforce it? That's the key point. Yes, we need the investment, and yes, we need cross-departmental buy-in, but we also need a lead from the top. This legislation is in place. It's our landmark Act. We've now got to really show we believe in this and push it home because the public health of future generations depends upon it.
Diolch. Gweinidog, yn ôl ymchwil a gyhoeddwyd ddydd Llun, mae lefelau diabetes yn mynd i ddyblu dros yr 20 mlynedd nesaf, a hynny'n arbennig o wir am ddiabetes math 2, sy'n gysylltiedig â segurdod corfforol. Dangosodd ymchwil ddoe fod 70 y cant o bobl a anwyd rhwng y 1980au cynnar a chanol y 1990au yn mynd i fod dros eu pwysau cyn cyrraedd canol oed. Mae hwn yn achos o fesur iechyd cyhoeddus yn cael ei ddarparu gan adran drafnidiaeth, ac adrannau trafnidiaeth ledled y wlad sydd heb y sgiliau, y gallu na'r diwylliant i fanteisio'n llawn ar gyfleoedd yr agenda hon.
Rwy'n croesawu'n fawr iawn yr hyn yr ydych chi wedi'i ddweud am y bwriad i gynyddu'r buddsoddiad yn sylweddol, ond gyda phob parch, rydym ni wedi clywed am fwriadau yn y Siambr hon ers nifer o flynyddoedd bellach. Dywedasoch chi mai man cychwyn yw'r cyntaf o'r mapiau rhwydwaith integredig hyn. Pasiwyd y Ddeddf hon yn 2013. Dechreuais i ymgyrchu drosti 11 mlynedd yn ôl. Rydych chi wedi eu disgrifio fel sylfaen gadarn. Dyna'r union eiriau a ddefnyddiwyd gan eich rhagflaenydd, Edwina Hart, ym mis Rhagfyr 2015 pan ddisgrifiodd fod y mapiau llwybr presennol yn rhoi'r sylfeini yn eu lle. Mae angen inni symud y tu hwnt i hyn yn gyflym. Mae'n sicr bod angen inni ei gyflymu.
Dywedasoch chi fod rhywfaint o amrywiaeth yn lefelau uchelgais awdurdodau lleol, sy'n dibynnu ar barodrwydd a chred yn yr agenda hon. Ni ddylai ddibynnu ar gred awdurdodau lleol yn yr agenda hon. Mae yna Ddeddf o'r Senedd hon sy'n ei gwneud yn ofynnol iddyn nhw gyflwyno cynlluniau. Ceir canllawiau dylunio sy'n nodi'r glir iawn y gofyniad am rwydwaith sylfaenol, ac am weledigaeth 15 mlynedd. Rwy'n falch iawn eich bod chi wedi dweud wrth bedwar awdurdod lleol nad yw'r hyn yr oedden nhw wedi ei gyflwyno yn ddigon da, ond mae arnaf ofn—ac mae'r grŵp traws-bleidiol ar deithio llesol yr wyf i'n ei gadeirio wedi dwyn ynghyd grwpiau o bob cwr o Gymru—ac mae'r dystiolaeth yn gyson: mae yna syrthni a diffyg uchelgais ar draws Cymru ac, i awdurdodau lleol, anawsterau gwirioneddol o ran capasiti a chefnogaeth gan uwch swyddogion. Dyna pam mae angen i'r ysgogiad ddod gan y Llywodraeth hon.
Felly, fy nghwestiwn i chi, Gweinidog, yw hyn: rydych chi'n dweud eich bod yn mynd i adolygu'r canllawiau teithio llesol, felly beth y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i fod yn ei wneud i'w gorfodi? Dyna'r pwynt allweddol. Oes, mae angen y buddsoddiad arnom ni, ac oes, mae angen cefnogaeth traws-adrannol arnom ni, ond mae angen arweiniad arnom o'r brig hefyd. Mae'r ddeddfwriaeth hon ar waith. Dyma ein Deddf nodedig. Mae'n rhaid i ni bellach ddangos mewn gwirionedd ein bod yn credu yn hyn, a'i gyflawni oherwydd mae iechyd cyhoeddus cenedlaethau'r dyfodol yn dibynnu arno.
Can I thank the Member for his questions? I'd say again, just to repeat, that the benefits of active travel are not just physical; they are also emotional and mental as well. Fifteen billion pounds is wiped out of the UK economy every year because people turn up at work unable to perform to the best of their ability because they're anxious or they're depressed, and this needs to be challenged. It can be challenged through getting more people physically active to improve their mental health and well-being. That's not the only answer, of course it's not, but it has a part to play.
I know that the Member has been, again, very helpful in holding us to account and has often, I'm sure as he would recognise as well, been very critical of the approach that Government has taken as far as transport is concerned. I would very much agree with him that enough is not enough and that whilst we do have this Act, I would urge all partners not just to meet the minimum requirements of the Act but to go an extra mile and to make sure that we do deliver the change in behaviour that is required in order to improve the health of Wales. As a consequence, for our part, we'll be looking at the requirements on Welsh Government, not just meeting them as a minimum standard but making sure that we can excel on them.
We can turn Welsh Government's activities and leadership into an exemplar in Europe, and I accept it will require some difficult decisions as well. I'm prepared to make those difficult decisions, but it will be important that all Members recognise that difficult decisions will carry criticism from some quarters, from some constituents, from some people who disagree with the active travel agenda. So, whilst I'm hearing across the Chamber today a call for more money to be invested in active travel, for stronger leadership to be made on active travel, I hope that, when the difficult decisions are made by me, my department and this Government, Members in this Chamber will also support them when the time comes rather than offer a megaphone to those critics outside of this Chamber who I'm sure will be quick to object to increases in spending on active travel.
I think it's also important to recognise that, yes, it's taken three years to come to this point, but those three years were outlined, they were built into the Act. Whilst I accept it's taken time, I do believe it is a starting point and that we do now have solid foundations. The key is in making sure that those foundations are not left without the infrastructure that is required to be built upon the foundations in order to get the behavioural change that I think everybody in this Chamber has been talking about.
A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau? Byddwn i'n dweud unwaith eto, dim ond i ailadrodd, nad manteision corfforol yn unig sydd i deithio llesol; mae yna fanteision emosiynol a meddyliol hefyd. Mae pymtheg biliwn o bunnoedd yn cael ei golli o economi'r DU bob blwyddyn oherwydd bod pobl yn cyrraedd eu gwaith heb fod yn gallu cyflawni hyd eithaf eu gallu oherwydd eu bod nhw'n dioddef o orbryder neu iselder, ac mae angen herio hyn. Mae modd ei herio drwy gael mwy o bobl i fod yn egnïol yn gorfforol er mwyn gwella eu hiechyd meddwl a'u lles. Nid dyna'r unig ateb, wrth gwrs, ond mae ganddo ran i'w chwarae yn hyn.
Gwn fod yr Aelod, unwaith eto, wedi bod o gymorth mawr wrth ein dwyn i gyfrif, ac yn aml, rwy'n siŵr y byddai ef yn cydnabod hyn hefyd, mae wedi bod yn feirniadol iawn o ddull y Llywodraeth cyn belled ag y mae trafnidiaeth yn y cwestiwn. Byddwn i'n cytuno'n fawr iawn ag ef nad yw digon yn ddigon a gan fod gennym ni'r Ddeddf hon, byddwn i'n annog yr holl bartneriaid i wneud mwy na dim ond bodloni gofynion y Ddeddf, ond i fynd ymhellach a gwneud yn siŵr ein bod yn cyflawni'r newid mewn ymddygiad sy'n ofynnol er mwyn gwella iechyd yng Nghymru. O ganlyniad, o'n rhan ni, byddwn ni'n edrych ar y gofynion ar Lywodraeth Cymru, nid dim ond yn eu cyflawni fel safon ofynnol ond yn gwneud yn siŵr y gallwn ragori arnynt.
Mae modd i ni sicrhau bod gweithgareddau ac arweinyddiaeth Llywodraeth Cymru yn esiampl i weddill Ewrop, ac rwy'n derbyn y bydd angen gwneud rhai penderfyniadau anodd hefyd. Rwy'n barod i wneud y penderfyniadau anodd hynny, ond bydd yn bwysig bod pob aelod yn cydnabod y bydd penderfyniadau anodd yn denu beirniadaeth gan rai, gan rai etholwyr, gan rai pobl sy'n anghytuno â'r agenda teithio llesol. Felly, er fy mod yn clywed galwad ar draws y Siambr heddiw am fwy o arian i'w fuddsoddi mewn teithio llesol, ar gyfer arweinyddiaeth gryfach ar deithio llesol, rwy'n gobeithio, pan wneir y penderfyniadau anodd gennyf i, y bydd fy adran i a'r Llywodraeth hon, Aelodau yn y Siambr hon hefyd yn eu cefnogi pan ddaw'r amser, yn hytrach na chynnig megaffon i'r beirniaid hynny y tu allan i'r Siambr a fydd, rwy'n siŵr yn gyflym i wrthwynebu'r cynnydd mewn gwariant ar deithio llesol.
Rwy'n credu ei bod yn bwysig cydnabod hefyd, ydy, mae hi wedi cymryd tair blynedd i gyrraedd y pwynt hwn, ond roedd y tair blynedd hynny wedi'u hamlinellu, roedden nhw wedi eu cynnwys yn y Ddeddf. Er fy mod yn derbyn ei bod wedi cymryd amser, rwy'n credu ei fod yn fan cychwyn a bod gennym ni bellach sylfeini cadarn. Yr hyn sy'n allweddol yw sicrhau na chaiff y sylfeini hynny eu gadael heb fod y seilwaith sydd ei angen yn cael ei adeiladu arnynt er mwyn cyflawni'r newid ymddygiadol y credaf y mae pawb yn y Siambr hon wedi bod yn sôn amdano.
Thank you. I have three more speakers, so if they can just ask their questions and, Minister, if you can just respond to the one question that they're going to ask you, then we won't run that far over time. John Griffiths.
Diolch. mae gen i dri siaradwr arall, felly os gallan nhw wneud dim ond gofyn eu cwestiynau a, Gweinidog, os wnewch chi wneud dim ond ymateb i'r un cwestiwn y maen nhw'n mynd i'w ofyn i chi, yna ni fyddwn yn mynd gormod dros amser. John Griffiths.
Can I very much welcome the statement, Cabinet Secretary, and your commitment, which I think is very clear? Some of the answers you've given on funding, for example, I think are very welcome. You will have the support, I'm confident, across this Chamber, that you're looking for in terms of the difficult decisions around implementation.
Could I just say that interest groups, I think, are very clear about the great potential of the legislation, Cabinet Secretary, but there is some frustration around implementation that has already been expressed. There's some concern as to whether local authorities are looking at commuter routes that cross local authority boundaries, for example, and joining up in that way, and concerns about the basic network for modal shift around things like the 20 mph speed limit that you mentioned. We need to make the local neighbourhoods friendly for walking and cycling to get to the new routes and join up in that way.
Can I ask you about behavioural change, Cabinet Secretary? We do need people to have the skills and confidence to make this shift to walking and cycling, and I do believe that schools and workplaces are key to that. As far as schools are concerned, Sustrans Cymru are doing some very good work, but they're only reaching 8 per cent of schools, even though it is effective work because we see a 9 per cent increase in active travel after one year of their work. Cycle training is—
A gaf i groesawu'n fawr iawn y datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet, a'ch ymrwymiad chi, sydd yn fy marn i yn glir iawn? Mae rhai o'r atebion yr ydych chi wedi'u rhoi ar gyllid, er enghraifft, i'w croesawu’n fawr, rwy'n credu. Rwy'n ffyddiog y byddwch chi'n cael y gefnogaeth ar draws y Siambr hon, yr ydych chi'n chwilio amdani o ran y penderfyniadau anodd ynghylch gweithredu.
A gaf i ddweud fy mod yn meddwl bod y grwpiau buddiant yn glir iawn am botensial mawr y ddeddfwriaeth, Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae peth rhwystredigaeth ynghylch ei gweithredu sydd eisoes wedi ei mynegi. Mae peth pryder ynghylch pa un a yw awdurdodau lleol yn ystyried llwybrau cymudo sy'n croesi ffiniau awdurdodau lleol, er enghraifft, ac yn cydgysylltu yn y ffordd honno, a phryderon ynghylch y rhwydwaith sylfaenol ar gyfer newid moddol ynghylch pethau fel y terfyn cyflymder 20 mya y soniasoch chi amdano. Mae angen inni wneud y cymdogaethau lleol yn addas ar gyfer cerdded a beicio, er mwyn gallu cyrraedd y llwybrau newydd a chydgysylltu yn y ffordd honno.
A gaf i ofyn i chi am newid ymddygiad, Ysgrifennydd y Cabinet? Mae arnom angen i bobl feddu ar y sgiliau a'r hyder i wneud y newid hwn i gerdded a beicio, ac rwy'n credu bod ysgolion a gweithleoedd yn allweddol i hynny. O ran ysgolion, mae Sustrans Cymru yn gwneud gwaith da iawn, ond nid ydynt wedi cyrraedd ond 8 y cant o ysgolion, er ei fod yn waith effeithiol oherwydd rydym ni'n gweld cynnydd o 9 y cant mewn teithio llesol ar ôl un flwyddyn o waith. Mae hyfforddiant beicio yn—
You're really taking my patience. Come on, quickly.
Rwy'n colli amynedd â chi nawr. Dewch ymlaen, yn gyflym.
I will be very quick. It's all connected with behavioural change, Deputy Presiding Officer.
Byddaf yn gyflym iawn. Mae'r cyfan yn gysylltiedig â newid ymddygiadol, Dirprwy Lywydd.
Yes, we do need some behaviour changes in the Chamber. [Laughter.] Come on. Move on.
Ie, mae angen ychydig o newid ymddygiad yn y Siambr. [Chwerthin.] Dewch ymlaen. Symudwch ymlaen.
So, I just ask about cycle training as well, and Cymru Travel Challenge has ended in terms of workplace behavioural change, Cabinet Secretary, with no replacement.
Felly, rwy'n gofyn am hyfforddiant beicio hefyd, ac mae Her Teithio Cymru wedi dod i ben o ran newid ymddygiad yn y gweithle, Ysgrifennydd y Cabinet, heb unrhyw beth i gymryd ei le.
Can I assure the Member—and I'm pleased to be able to share this news with all Members actually—that I've recently agreed to extend the Active Journeys contract for another year up until July 2019 for the reasons that John Griffiths outlined? It's proven to be exceptionally successful in those schools that it's operated in. I think 88 per cent of respondents said that the number of pupils cycling to school had increased as a consequence of this programme, so I'm happy to extend it for a further year.
A gaf i sicrhau'r Aelod—ac rwy'n falch o allu rhannu'r newyddion hwn â'r holl Aelodau mewn gwirionedd—fy mod yn ddiweddar wedi cytuno i ymestyn y contract Teithiau Llesol am flwyddyn arall, hyd at fis Gorffennaf 2019, a hynny am y rhesymau a amlinellwyd gan John Griffiths? Mae wedi profi'n eithriadol o lwyddiannus yn yr ysgolion hynny lle y mae wedi bod ar waith. Rwy'n credu bod 88 y cant o'r ymatebwyr wedi dweud bod nifer y disgyblion sy'n beicio i'r ysgol wedi cynyddu o ganlyniad i'r rhaglen hon, felly rwy'n hapus i'w ymestyn am flwyddyn arall.
Thank you. Vikki Howells.
Diolch. Vikki Howells.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Cabinet Secretary, I'd like to welcome your announcement today, particularly the boost in funding available centrally for infrastructure investment. During recess, I and my colleague Dawn Bowden had a wonderful day trip where we were actually allowed to go through the Abernant railway tunnel that links our two constituencies, and you'll recall that I raised a question with you on this just prior to recess and you spoke about the funding you've allocated to Merthyr council to look at developing the Abernant tunnel in particular. The main barrier, as other people have said, to more use of active travel is the perception of danger from traffic, so do you agree with me that the use of disused railway tunnels such as Abernant could overcome this significant barrier as well as significantly improve the east to west links in our northern valleys to complement the north-south links that will be improved with the metro? If the Active Travel (Wales) Act 2013 is to become more than a paper exercise, is it time for Welsh Government to act more boldly and invest in these railway tunnel infrastructures that we have on our doorsteps?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn i groesawu eich cyhoeddiad heddiw, yn enwedig y cynnydd i'r cyllid sydd ar gael yn ganolog ar gyfer buddsoddi mewn seilwaith. Yn ystod y toriad, cefais i a fy nghyd-Aelod Dawn Bowden drip gwych pan y caniatawyd i ni fynd drwy twnnel rheilffordd Abernant sy'n cysylltu ein dwy etholaeth, a byddwch yn cofio imi godi cwestiwn gyda chi ar hyn ychydig cyn y toriad, a soniasoch chi am yr arian yr ydych chi wedi'i ddyrannu i Gyngor Merthyr i edrych ar ddatblygu twnnel Abernant yn benodol. Y prif rwystr, fel y dywedodd pobl eraill, i ddefnyddio mwy ar deithio llesol yw'r canfyddiad o berygl gan draffig, felly a ydych chi'n cytuno â mi y gallai defnyddio twneli rheilffordd segur fel Abernant oresgyn y rhwystr sylweddol hwn yn ogystal â gwella'n sylweddol y cysylltiadau o'r dwyrain i'r gorllewin yn ein cymoedd gogleddol i ategu'r cysylltiadau gogledd-de a fydd yn cael eu gwella gan y metro? Os yw Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 i fod yn fwy nag ymarfer ar bapur, a yw'n bryd i Lywodraeth Cymru weithredu'n fwy eofn a buddsoddi yn y seilweithiau twneli rheilffyrdd hyn sydd gennym ar garreg ein drws?
I think Vikki Howells makes a really valid, very important point that we shouldn't just view roads as the only infrastructure that people can use for cycling. I've noticed in my constituency that upgrading the Llangollen canal towpath has proven to be incredibly important for cyclists to be able to access places of work and to get to school in Llangollen. I think also tunnels can play a very important role, whereas in more urban areas I think it's essential that dedicated cycle routes and cycle highways are considered. So, wherever you are in Wales, there should be a bespoke solution that's developed by the local authority in conjunction with third sector partners. I'm sure that Sustrans would take a very keen interest in advising and supporting any local authority that wants to develop an innovative solution to the particular challenges that they face. I'm very pleased, in the case of Vikki Howells, to have been able to provide the local authority with the funding to take forward further work that could be required in order to convert that particular tunnel into a cycle way.
Rwy'n credu bod Vikki Howells yn gwneud pwynt dilys iawn, pwysig iawn na ddylem ni ystyried ffyrdd fel yr unig seilwaith y gall pobl ei ddefnyddio ar gyfer beicio. Rwyf wedi sylwi yn fy etholaeth i bod uwchraddio llwybr tynnu camlas Llangollen wedi bod yn hynod o bwysig wrth alluogi beicwyr i gyrraedd mannau gwaith ac i gyrraedd ysgolion yn Llangollen. Rwy'n credu hefyd bod twneli yn gallu bod â swyddogaeth bwysig iawn, ond mewn ardaloedd mwy trefol, rwy'n credu ei bod yn hanfodol yr ystyrir llwybrau beicio a phriffyrdd beicio pwrpasol. Felly, ble bynnag yr ydych chi yng Nghymru, dylai ateb pwrpasol gael ei ddatblygu gan yr awdurdod lleol ar y cyd â phartneriaid yn y trydydd sector. Rwy'n siŵr y byddai gan Sustrans ddiddordeb mawr iawn mewn cynghori a chefnogi unrhyw awdurdod lleol sy'n awyddus i ddatblygu ateb arloesol i'r heriau penodol sy'n eu hwynebu. Rwy'n falch iawn, yn achos Vikki Howells, o fod wedi gallu darparu'r cyllid i'r awdurdod lleol i fwrw ymlaen â rhagor o waith y gallai fod ei angen er mwyn troi'r twnnel arbennig hwnnw yn llwybr beicio.
Finally, Julie Morgan.
Yn olaf, Julie Morgan.
Thank you, Deputy Presiding Officer. In January, I organised in my constituency an event to encourage more people to take up everyday cycling, which was very well attended, and people had a chance to go for a short cycle ride from the Whitchurch rugby club, where we held the event, and it was very successful. We had representatives of Welsh Cycling to tell us about group social rides, which were very attractive, and rides for people who need to build up their cycling confidence. This event was held on the Taff trail, which obviously is fantastic for cycling, but many of the people there raised the issue of how they have to battle with the traffic to get to the Taff trail, and that is the point I want to raise with the Cabinet Secretary: how are we going to ensure that the cycle routes and the walking routes that are set up are linked up? I think that's one of the key issues.
Diolch ichi, Dirprwy Lywydd. Ym mis Ionawr, yn fy etholaeth i, trefnais ddigwyddiad i annog mwy o bobl i fanteisio ar feicio bob dydd, a daeth llawer o bobl iddo, a chafodd pobl gyfle i fynd ar daith beicio byr o glwb rygbi yr Eglwys Newydd, lle y cynhaliwyd y digwyddiad, ac roedd yn llwyddiannus iawn. Roedd gennym gynrychiolwyr o Beicio Cymru i ddweud wrthym am grwpiau beicio cymdeithasol, a oedd yn ddeniadol iawn, a theithiau i bobl sydd angen datblygu eu hyder beicio. Cynhaliwyd y digwyddiad hwn ar Lwybr Taf, sy'n amlwg yn wych ar gyfer beicio, ond cododd llawer o bobl yno y broblem o sut y maen rhaid iddyn nhw frwydro yn erbyn y traffig i gyrraedd Llwybr Taf, a dyna'r pwynt yr wyf am ei godi gydag Ysgrifennydd y Cabinet: sut ydym ni'n mynd i sicrhau bod y llwybrau beicio a'r llwybrau cerdded sy'n cael eu sefydlu yn gydgysylltiedig? Rwy'n credu bod hynny'n un o'r materion allweddol.
Absolutely. I think the answer is through great ambition and determination and by showing strong leadership. It's certainly the case—if I can identify one example in London, where the development of the cycle highway over Westminster Bridge I think probably met with furious objections from some motorists, but actually it's proven to be hugely successful in getting more people to cycle to places of work. It's proven to be incredibly successful in improving, I think, cycling safety as well. So, perhaps that shows the way for other local authorities in Wales to operate—to be ambitious, to be bold and to be brave as well in the face of criticism whilst proposals are being worked up.
Yn hollol. Rwy'n credu mai'r ateb yw drwy uchelgais mawr a phenderfyniad a thrwy ddangos arweinyddiaeth gref. Mae'n sicr yn wir—os gallaf nodi un enghraifft yn Llundain, lle y cafwyd gwrthwynebiad ffyrnig i ddatblygiad y briffordd beicio dros Bont San Steffan, rwy'n credu, gan rai modurwyr, ond mewn gwirionedd mae wedi profi'n llwyddiannus iawn o ran cael mwy o bobl i feicio i fannau gwaith. Mae wedi bod yn anhygoel o lwyddiannus wrth wella, rwy'n credu, diogelwch beicio hefyd. Felly, efallai bod honno'n esiampl i awdurdodau lleol eraill yng Nghymru i weithredu—i fod yn uchelgeisiol, i fod yn eofn ac i fod yn ddewr hefyd yn wyneb beirniadaeth wrth i gynigion gael eu datblygu.
Thank you very much. We finally got there. Thank you.
Diolch yn fawr iawn. Fe gyrhaeddom ni yno yn y diwedd. Diolch.
Item 7 on the agenda this afternoon has been postponed until 13 March.
Mae Eitem 7 ar yr agenda y prynhawn yma wedi'i ohirio tan 13 Mawrth.
We moved to item 8, which is a statement by the Minister for Environment on recycling in Wales, and I now call on the Minister, Hannah Blythyn, to make the statement.
Rydym ni wedi symud i eitem 8, sef datganiad gan Weinidog yr Amgylchedd ynglŷn ag ailgylchu yng Nghymru, a galwaf ar y Gweinidog, Hannah Blythyn, i wneud y datganiad.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Fel cenedl, medrwn ni fod yn falch iawn o'n llwyddiant ysgubol wrth ailgylchu.
Thank you, Deputy Presiding Officer. As a nation, we can be proud of our groundbreaking success on recycling.
Before devolution, Wales only recycled 5 per cent of waste. We have now reached over 60 per cent. We are leading the way in the UK, and I want us to build on this to make Wales the No. 1 recycling nation in the world. Our success is down to the hard work of people everywhere in Wales, whether they are recycling at home, in the community, or at work. I want to place on record today my thanks and congratulations to all individuals, organisations and businesses for their contribution to tackling waste in Wales. Our impressive results demonstrate that by us all working together and playing our part, we can make a real difference.
Our groundbreaking collaborative change programme provides local authorities across Wales with access to technical expertise on recycling. This enables them to adopt the systems in our collections blueprint, which are the most sustainable and cost-effective options for collection services. Today, I am pleased to announce that I am approving a further £7.5 million for the collaborative change programme.
I was in Merthyr Tydfil yesterday to see, first hand, improvements the council has made to their services through the collaborative change programme, and how this has driven up participation in household recycling. Over the last five years, the programme has helped Merthyr Tydfil council to adopt more sustainable waste collection systems whilst also reducing costs. During that time, their recycling rate has increased from less from 50 per cent to over 65 per cent. Our continued investment in the collaborative change programme and in our award-winning waste infrastructure investment programme has significantly driven up the quality and quantity of recycling collected in Wales. Our ongoing support will ensure that Wales remains at the cutting edge of recycling systems and infrastructure.
Whilst our recycling has significantly improved through, for example, targeting food waste, we now need to focus on other difficult-to-recycle materials, such as some plastics and textiles, whilst maintaining our current progress. The BBC’s recent Blue Planet series highlighted the urgency for global action on plastics and marine litter. Wales’s coast is one of our treasures and a massive tourist attraction. Two thousand and eighteen is Wales's Year of the Sea, so it is timely to act to protect our natural assets by taking further action. We have set up the Wales clean seas partnership with a working group to look at these issues, and to focus action on preventing the problem at source.
We led the UK in introducing a carrier bag charge and are now bringing in legislation to ban microbeads. We are exploring options to widen access to drinking water in public places in order to reduce the number of disposable water bottles, as well as engaging with water companies and with City to Sea, who worked on the scheme in Bristol. We have secured Wales’s involvement in the UK Government’s call for evidence about how it will address the issue of single-use plastics, including through the use of tax. Alongside this, we will continue to work on a potential stand-alone disposable plastics tax for Wales. We are also exploring the feasibility of whether a deposit-return scheme for drinks containers would work for Wales, given our already high recycling rate.
Community action has a key part to play in encouraging recycling on the go, and addressing littering. Last week, I was pleased to be in New Quay when it was awarded the Surfers Against Sewage plastic-free status, following on from Aberporth who were the first place in Wales to achieve that status. I congratulate these communities for their inspiring achievement and I am keen for similar initiatives, such as the plastic-free status, to take place throughout Wales. The Surfers Against Sewage initiative shows the power and influence of grass-roots movements and individual communities to tap into the public’s social conscious and turn it into co-ordinated action on the ground and change individual patterns of consumer behaviour. The communities of New Quay and Aberporth have shown that by offering and buying alternative products to those made of plastic, consumers, vendors and producers can make a real difference to the eradication of plastic in our seas and on our coastline.
Managing waste appropriately wherever we go reduces the blight of littering on our towns, rural communities and national parks, creating a more pleasant and prosperous environment for us all to thrive in. We provide funding to local authorities and to organisations such as Keep Wales Tidy and Groundwork Wales to address issues around littering and recycling away from home. We are also working with the manufacturing sector to examine the issues around recycling food packaging and recycling on the go.
Recycling and re-using products and materials for as long as possible, in a circular economy, provides wider environmental and economic benefits. A successful circular economy relies on high-quality, recyclable materials and a highly trained and motivated workforce. Wales’s recycling success has been recognised by industry, which values our higher quality recyclable materials. Our research shows the municipal waste and recycling sector provides over 4,000 permanent posts across Wales. There are a further 23,100 jobs in Wales's wider circular economy, with a projected figure of another 12,000 by 2030. I am pleased to hear that a major plastics recycling company is looking to locate a new state-of-the-art facility in Wales within the next 12 months. In addition, we are funding WRAP to work with industry to develop a plastics route-map for Wales that will be published this year. The route-map will identify steps to significantly increase the amount of recycled plastic used as feed material by Welsh industry.
Our impressive recycling results are down to the hard work householders put in, and I want to see this level of achievement equalled by the private sector. As part of our drive for businesses to meet the 70 per cent recycling target by 2025, we are developing proposals for new regulations under Part 4 of the Environment (Wales) Act 2016, and we intend to consult on these proposals this summer.
We are working with Natural Resources Wales and industry to tackle waste crime and to prevent recyclable material being lost from the circular economy. This will address poor quality, contaminated recyclable materials being illegally dumped, burned or exported abroad. Stamping out these practices boosts the legitimate recycling industry, strengthening public confidence and participation in recycling. As other countries increase environmental protection and build their own circular economies, they will become less reliant on the importing of recyclable materials, as illustrated by China's ban on imported waste plastics.
Extended producer responsibility can be achieved by working together across borders. We support the recently published EU plastics strategy and commitments on plastic made by the UK Government in its recently published environment action plan. We welcome a UK approach on extended producer responsibility to tackle the issues around litter and waste prevention to achieve the best outcomes for the people of Wales.
We in Wales should be proud of our record of groundbreaking environmental policy and our successful Welsh way to tackling waste. I intend to sustain and build on this approach, reclaiming our resources towards a zero waste Wales. By working together, from grass roots to Government, and everything in between, we can become the top recycling nation in the world by 2020. Diolch yn fawr.
Cyn datganoli, nid oedd Cymru ond yn ailgylchu 5 y cant o wastraff. Rydym ni bellach wedi cyrraedd dros 60 y cant. Rydym ni'n arwain y ffordd yn y DU, ac rwyf eisiau inni adeiladu ar hyn fel mai Cymru yw'r wlad orau yn y byd am ailgylchu. Mae ein llwyddiant yn ganlyniad i waith caled pobl ym mhobman yng Nghymru, p'un a ydynt yn ailgylchu yn y cartref, yn y gymuned, neu yn y gwaith. Fe hoffwn i roi ar gofnod heddiw fy niolch a'm llongyfarchiadau i'r holl unigolion, sefydliadau a busnesau sydd wedi cyfrannu i fynd i'r afael â gwastraff yng Nghymru. Mae ein canlyniadau trawiadol yn dangos drwy i bob un ohonom ni gydweithio a gwneud ein rhan, y gallwn ni wneud gwahaniaeth go iawn.
Mae ein rhaglen newid cydweithredol arloesol yn fodd i awdurdodau lleol ledled Cymru fanteisio ar arbenigedd technegol ynglŷn ag ailgylchu. Mae hyn yn galluogi iddyn nhw fabwysiadu'r systemau yn ein casgliadau enghreifftiol, sef y dewisiadau mwyaf cynaliadwy a chosteffeithiol ar gyfer gwasanaethau casglu. Heddiw, rwy'n falch o gyhoeddi fy mod yn cymeradwyo £7.5 miliwn ychwanegol ar gyfer y rhaglen newid cydweithredol.
Roeddwn ym Merthyr Tudful ddoe i weld, drosof fy hun, y gwelliannau y mae'r cyngor wedi'u gwneud i'w gwasanaethau drwy'r rhaglen newid cydweithredol, a sut mae hyn yn annog mwy o bobl i ailgylchu gartref. Dros y pum mlynedd diwethaf, mae'r rhaglen wedi helpu Cyngor Merthyr Tudful i fabwysiadu systemau casglu gwastraff mwy cynaliadwy yn ogystal â lleihau costau. Yn ystod y cyfnod hwnnw, mae eu cyfraddau ailgylchu wedi cynyddu o lai na 50 y cant i dros 65 y cant. Mae ein buddsoddiad parhaus yn y rhaglen newid cydweithredol ac yn ein rhaglen buddsoddi o fri mewn seilwaith gwastraff wedi cynyddu ansawdd a faint o ailgylchu a gesglir yng Nghymru yn sylweddol. Bydd ein cymorth parhaus yn sicrhau bod Cymru yn parhau i fod ar flaen y gad o ran systemau a seilwaith ailgylchu.
Er bod ein hailgylchu wedi gwella'n sylweddol drwy, er enghraifft, dargedu gwastraff bwyd, mae angen yn awr i ni ganolbwyntio ar ddeunyddiau eraill anodd eu hailgylchu, fel rhai plastigion a thecstilau, gan beidio â llithro'n ôl ar ein cynnydd presennol. Amlygodd cyfres Blue Planet ddiweddar y BBC y brys ar gyfer gweithredu byd-eang ar blastigion a sbwriel môr. Mae arfordir Cymru yn un o'n trysorau ac yn atyniad enfawr. Dwy fil a deunaw yw blwyddyn y môr Cymru, felly mae'n amserol gweithredu i ddiogelu ein hasedau naturiol drwy gymryd camau pellach. Rydym ni wedi sefydlu partneriaeth moroedd glân Cymru gyda gweithgor i edrych ar y materion hyn, ac i ganolbwyntio ar atal y broblem yn y man cychwyn.
Rydym ni wedi arwain y DU mewn cyflwyno tâl am fagiau siopa ac yn awr rydym ni'n cyflwyno deddfwriaeth i wahardd microbelenni. Rydym ni'n ystyried y posibiliadau o ddarparu mwy o ddŵr yfed mewn mannau cyhoeddus er mwyn lleihau nifer y poteli dŵr, yn ogystal â chydweithio â chwmnïau dŵr a gyda City to Sea, a oedd yn gweithio ar y cynllun ym Mryste. Rydym ni wedi sicrhau y bu Cymru'n rhan o alwad Llywodraeth y DU am dystiolaeth ynglŷn â sut y bydd yn ymdrin â mater plastig untro, gan gynnwys drwy ddefnyddio treth. Ochr yn ochr â hyn, byddwn yn parhau i weithio ar dreth plastig tafladwy annibynnol posibl ar gyfer Cymru. Rydym ni hefyd yn ystyried dichonoldeb a fyddai cynllun dychwelyd blaendal ar gyfer cynwysyddion diodydd yn gweithio i Gymru, o ystyried ein cyfradd ailgylchu sydd eisoes yn uchel.
Mae gan weithredu cymunedol ran allweddol i'w chwarae mewn annog ailgylchu wrth i bobl fynd o gwmpas eu bywydau bob dydd, a mynd i'r afael â sbwriel. Yr wythnos diwethaf, roeddwn yn falch o fod yng Nghei Newydd pan ddyfarnwyd statws dim plastig Syrffwyr yn Erbyn Carthion iddi, yn dilyn Aber-porth a oedd y lle cyntaf yng Nghymru i sicrhau'r statws hwnnw. Rwy'n llongyfarch y cymunedau hyn am eu cyflawniad ysbrydoledig ac rwy'n awyddus i gael mentrau tebyg, megis statws rhydd o blastig, ledled Cymru. Mae'r fenter Syrffwyr yn Erbyn Carthion yn dangos grym a dylanwad mudiadau ar lawr gwlad a chymunedau unigol yn manteisio ar ymwybyddiaeth gymdeithasol y cyhoedd a'i droi'n weithredu cydgysylltiedig ar lawr gwlad a newid arferion defnyddwyr. Mae cymunedau Cei Newydd ac Aber-porth wedi dangos drwy gynnig a phrynu cynhyrchion amgen i'r rhai a wnaed o blastig, gall defnyddwyr, gwerthwyr a chynhyrchwyr wneud gwahaniaeth go iawn i gael gwared ar blastig o'n moroedd a'n harfordir.
Mae rheoli gwastraff yn briodol lle bynnag yr awn yn lleihau'r sbwriel sy'n bla ar ein trefi, cymunedau gwledig a pharciau cenedlaethol, gan greu amgylchedd mwy dymunol a ffyniannus i bawb ohonom ffynnu ynddi. Rydym yn darparu cyllid i awdurdodau lleol a sefydliadau megis Cadwch Gymru'n Daclus a Groundwork Cymru i fynd i'r afael â materion yn ymwneud â sbwriel ac ailgylchu i ffwrdd o'r cartref. Rydym hefyd yn gweithio gyda'r sector gweithgynhyrchu i edrych ar y materion sy'n gysylltiedig ag ailgylchu deunydd pacio bwyd ac ailgylchu wrth fynd.
Mae ailgylchu ac ailddefnyddio cynhyrchion a deunyddiau am gyhyd ag y bo modd, mewn economi gylchol, yn darparu manteision amgylcheddol ac economaidd ehangach. Mae economi gylchol lwyddiannus yn dibynnu ar ddeunyddiau ailgylchadwy, o ansawdd uchel a gweithlu hyfforddedig a brwdfrydig iawn. Mae llwyddiant ailgylchu Cymru wedi'i gydnabod gan y diwydiant, sy'n gwerthfawrogi ein deunyddiau ailgylchadwy o ansawdd uwch. Dengys ein hymchwil fod y sector gwastraff ac ailgylchu trefol yn darparu dros 4,000 o swyddi parhaol ar draws Cymru. Ceir 23,100 o swyddi pellach yn economi gylchol ehangach Cymru, gyda ffigur rhagamcanol o 12,000 arall erbyn 2030. Rwy'n falch o glywed bod cwmni ailgylchu defnyddiau plastig mawr yn edrych i leoli cyfleuster modern newydd yng Nghymru o fewn y 12 mis nesaf. Yn ogystal, rydym yn ariannu WRAP i weithio gyda'r diwydiant i ddatblygu map llwybr plastig ar gyfer Cymru a gyhoeddir eleni. Bydd y map llwybr yn nodi camau i gynyddu'n sylweddol faint o blastig wedi'i ailgylchu a ddefnyddir fel deunydd bwyd anifeiliaid gan ddiwydiant Cymru.
Mae ein canlyniadau ailgylchu trawiadol yn ganlyniad i waith caled trigolion, ac rwyf am weld y sector preifat yn cyflawni yn yr un modd. Fel rhan o'n hymgyrch i gael busnesau i gyrraedd y targed ailgylchu 70 y cant erbyn 2025, rydym yn datblygu cynigion ar gyfer rheoliadau newydd o dan ran 4 Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, a bwriadwn ymgynghori ar y cynigion hyn yn yr haf.
Rydym yn gweithio gyda Chyfoeth Naturiol Cymru a diwydiant i fynd i'r afael â throseddau gwastraff ac i atal deunydd ailgylchadwy rhag cael ei golli o'r economi gylchol. Bydd hyn yn mynd i'r afael â deunyddiau ailgylchadwy ansawdd gwael, wedi'u halogi yn cael eu dympio, eu llosgi neu eu hallforio dramor yn anghyfreithlon. Mae dileu'r arferion hyn yn hybu'r diwydiant ailgylchu dilys, gan gryfhau hyder y cyhoedd a'u cyfranogiad mewn ailgylchu. Fel y mae gwledydd eraill yn cynyddu diogelu'r amgylchedd ac yn adeiladu economïau cylchol eu hunain, byddant yn llai dibynnol ar fewnforio deunyddiau ailgylchadwy, fel y dangosir gan waharddiad Tsieina ar fewnforio plastigion gwastraff.
Gellir cyflawni cyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd drwy gydweithio ar draws ffiniau. Cefnogwn strategaeth plastigion yr UE a gyhoeddwyd yn ddiweddar a'r ymrwymiadau ar blastig a wnaed gan Lywodraeth y DU yn ei chynllun gweithredu ar yr amgylchedd a gyhoeddwyd yn ddiweddar. Rydym yn croesawu ymagwedd y DU ar ymestyn cyfrifoldeb cynhyrchwyr i fynd i'r afael â materion sy'n ymwneud â sbwriel ac atal gwastraff er mwyn sicrhau'r canlyniadau gorau i bobl Cymru.
Dylem ni yng Nghymru ymfalchïo yn ein record polisi amgylcheddol arloesol a'n ffordd Gymreig lwyddiannus o fynd i'r afael â gwastraff. Bwriadaf gynnal ac adeiladu ar y dull hwn, gan adennill ein hadnoddau tuag a gweithio tuag at Gymru ddiwastraff. Drwy weithio gyda'n gilydd, ar lawr gwlad ac yn y Llywodraeth, ac ar bob haen rhwng hynny, gallwn fod y brif genedl ailgylchu yn y byd erbyn 2020. Diolch yn fawr.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Can I just start by saying that this is largely positive news? Wales does have much to be proud of, and I do think it is a success for devolution. I remember all the debates way back 20 years ago about what sort of policy differences could emerge, and even in areas where the policy direction is largely agreed, comparing different jurisdictions and their performance could be key to the general efficiency of public policy, and I do think it's been demonstrated.
Also, I think the Minister's quite right to commend the work of most local authorities in Wales; they clearly have been the main agents to achieve an awful lot of the successes that we have enjoyed over a 20-year period. I also welcome the acknowledgement of the private sector's role, and often they are responding to public demand; I think that's something that we should very much welcome. Last year, as you know, Ikea started its textile take-back scheme in its Cardiff store, and that relates to all sorts of textiles, not just clothing but fabrics in general. So, that's the sort of initiative we want to see.
I note what you said about the access to drinking water, and I think Water UK's Refill campaign has really started to take off in England. You mentioned Bristol, which is where I think it started, and the aim now is that every English town and city would be covered by 2021. I do think it's imaginative to be able to go in to all sorts of retail premises and, for free, have a refill of water. I'd like to hear a bit more about how it's being taken forward here in Wales.
I do think as well as more recycling, we do need more careful use of materials, and that does take us into a more general strategy about what sort of materials we want to encourage in our circular economy. You do refer to those materials that are difficult to recycle, and they're the prime ones that we don't want, really, in our economy. But I think the public are getting much more demanding about the type of depth and integration they want in this sort of strategy. Therefore, I am pleased that you are working closely with the UK Government to encourage producer responsibility, which is obviously key in this area, and I note what you say about the plastics policy that's now contained in the environment action plan published by the UK Government, and, again, I would encourage you to co-operate fully so that we learn lessons from them and vice versa.
I think you're right that littering is a very important problem to tackle. I think, sometimes, people see it as one of the more trivial crimes out there, but in terms of impact on the environment and a sense of well-being, it's really serious. I think we've all been in communities where there's a very poor record, really, of tackling this, and it can be very debilitating, I think, for some communities that see great amounts of waste being just thrown on the streets, for instance. It extends to all sorts of issues, like dog fouling, as well. We need to be vigilant, and we need to ensure that all communities have that ability to ensure it is tackled, because unless you catch people and then there is a deterrent established, unfortunately, behavioural change amongst some offenders can be very slow, as the majority of people everywhere, of course, do not litter.
I do have a few specific questions. I still think it's important to be tough on the local authorities who fail to meet their recycling targets. This is, overall, a positive message. We don't need to be too strict in what we say in this area, but I think that is a mechanism that needs to be used occasionally, and I'm not quite sure what Welsh Government policy is at the moment: you don't seem to be imposing the fines very often.
I do think it's time for an integrated plastics strategy, building on this work, and I note what you said you're doing in terms of microbeads and exploring legislation there, possibly. Similarly, we would welcome further investigation of the use of a plastic tax, if that could be coherent. I'm not quite sure where we are with the deposit-return scheme. That probably is a question that Simon Thomas will pursue, but we were supposed to have a pilot scheme and now we're just having an investigation. There's this qualification—I'm not sure whether the civil servants have sneaked this in—that you're considering it in the light of our already high recycling rates. Well, that does seem slightly cool to me.
Finally, let's not forget that we could stop an awful lot of the need for recycling by having a return to the days that I can remember all too well when not everything was covered in plastic or packaged in polystyrene trays. I think that is something that we really need to send a clear message on, and, again, the public want to do it. They don't mind having their fruit and veg sold loose.
A gaf i ddechrau drwy ddweud bod hyn yn newyddion cadarnhaol ar y cyfan? Mae gan Gymru lawer i ymfalchïo ynddo, a chredaf ei fod yn llwyddiant ar gyfer datganoli. Cofiaf yr holl ddadleuon 20 mlynedd yn ôl ynghylch pa fath o wahaniaethau polisi allai ddod i'r amlwg, a hyd yn oed mewn meysydd lle mae cyfeiriad polisi wedi ei gytuno i raddau helaeth, gallai cymharu gwahanol awdurdodaethau a'u perfformiad fod yn allweddol i effeithlonrwydd cyffredinol polisi cyhoeddus, a chredaf ei fod wedi cael ei ddangos.
Hefyd, credaf fod y Gweinidog yn hollol iawn i ganmol gwaith y rhan fwyaf o awdurdodau lleol yng Nghymru; nhw yn amlwg fu'r prif asiantau i gyflawni llawer o'r llwyddiannau yr ydym ni wedi'u mwynhau dros gyfnod o 20 mlynedd. Croesawaf hefyd y gydnabyddiaeth o ran y sector preifat, ac yn aml maent yn ymateb i'r galw gan y cyhoedd; credaf fod hynny'n rhywbeth y dylem ei groesawu'n fawr iawn. Y llynedd, fel y gwyddoch chi, dechreuodd Ikea ei gynllun derbyn tecstilau yn ei siop yng Nghaerdydd, ac mae hynny'n berthnasol i bob math o decstilau, nid dim ond dillad ond defnydd yn gyffredinol. Felly, dyna'r math o fenter yr ydym ni eisiau ei gweld.
Nodaf yr hyn a ddywedasoch ynglŷn â darparu dŵr yfed, a chredaf mewn gwirionedd bod ymgyrch ail-lenwi poteli dŵr Water UK wedi dechrau ennill ei blwyf yn Lloegr. Fe wnaethoch chi sôn am Fryste, sef lle y credaf y dechreuodd, a'r nod erbyn hyn yw y byddai pob tref a dinas yn Lloegr yn cael hyn erbyn 2021. Credaf ei bod yn llawn dychymyg i allu mynd i mewn i bob math o siopau ac, am ddim, cael ail-lenwi poteli dŵr. Hoffwn glywed ychydig mwy ynglŷn â sut mae hynny'n cael ei ddatblygu yma yng Nghymru.
Credaf yn ogystal â mwy o ailgylchu, mae angen inni wneud defnydd mwy gofalus o ddeunyddiau, ac mae hynny'n mynd â ni i strategaeth fwy cyffredinol ynghylch pa fath o ddeunyddiau mae arnom ni eisiau eu hannog yn ein heconomi gylchol. Rydych yn cyfeirio at y deunyddiau hynny sy'n anodd eu hailgylchu, a nhw yw'r prif rai nad ydym eu heisiau, mewn gwirionedd, yn ein heconomi. Ond credaf fod y cyhoedd yn gofyn llawer mwy ynghylch y math o ddyfnder ac integreiddio y mae arnynt ei eisiau yn y fath hon o strategaeth. Felly, rwy'n falch eich bod yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth y DU i annog cyfrifoldeb cynhyrchwyr, sydd yn amlwg yn allweddol yn y maes hwn, a nodaf yr hyn a ddywedwch am y polisi plastigion a gynhwysir bellach yn y cynllun gweithredu ar yr amgylchedd a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU, ac, unwaith eto, rwyf yn eich annog i gydweithredu'n llawn fel ein bod yn dysgu gwersi ganddynt, ac i'r gwrthwyneb.
Credaf eich bod yn iawn fod sbwriel yn broblem bwysig iawn i fynd i'r afael â hi. Rwy'n meddwl, weithiau, bod pobl yn ei gweld yn drosedd dibwys, ond o ran ei heffaith ar yr amgylchedd ac ymdeimlad o les, mae'n wirioneddol ddifrifol. Credaf ein bod i gyd wedi bod mewn cymunedau lle ceir record wael iawn, mewn gwirionedd, o fynd i'r afael â hyn, a gall fod yn wanychol iawn, rwy'n meddwl, ar gyfer rhai cymunedau sy'n gweld llwythi mawr o wastraff yn cael ei daflu ar y strydoedd, er enghraifft. Mae'n ymestyn i bob math o faterion, fel baw cŵn, yn ogystal. Mae angen inni fod yn wyliadwrus, ac mae angen inni sicrhau bod gan bob cymuned y gallu hwnnw i sicrhau yr eir i'r afael ag o, oherwydd oni bai eich bod yn dal pobl ac wedyn sefydlu rhywbeth i annog pobl i beidio â gwneud hynny, yn anffodus, gall newid ymddygiad ymysg rhai troseddwyr fod yn araf iawn, gan nad yw'r rhan fwyaf o bobl ym mhobman, wrth gwrs, ddim yn gollwng sbwriel.
Mae gennyf ychydig o gwestiynau penodol. Credaf o hyd ei bod yn bwysig i fod yn llym ar yr awdurdodau lleol sy'n methu â chyrraedd eu targedau ailgylchu. Yn gyffredinol, mae hon yn neges gadarnhaol. Nid oes angen inni fod yn rhy llym yn yr hyn a ddywedwn yn y maes hwn, ond credaf fod hynny'n ddull y mae angen ei ddefnyddio o bryd i'w gilydd, ac nid wyf yn hollol siŵr beth yw polisi Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd: nid yw'n ymddangos eich bod yn gosod dirwyon yn aml iawn.
Rwy'n meddwl ei bod yn amser am strategaeth integredig ar blastigion, gan adeiladu ar y gwaith hwn, a nodaf yr hyn a ddywedasoch chi yr ydych yn ei wneud o ran microbelenni ac archwilio'r ddeddfwriaeth yno, o bosibl. Yn yr un modd, byddem yn croesawu rhagor o ymchwiliad i'r defnydd o'r dreth blastig, os gallai hynny fod yn gydlynol. Nid wyf yn hollol siŵr ble'r ydym ni arni gyda'r cynllun dychwelyd blaendal. Dyna'r cwestiwn y bydd Simon Thomas yn mynd ar ei drywydd, mae'n debyg, ond roeddem i fod i gael cynllun peilot a bellach dim ond ymchwiliad yr ydym yn ei gael. Mae'r amod hwn—nid wyf yn siŵr a yw gweision sifil wedi sleifio hwn i mewn—eich bod yn ei ystyried yng ngoleuni ein cyfraddau ailgylchu uchel yn barod. Wel, mae hynny'n ymddangos braidd yn ddiddychymyg i mi.
Yn olaf, gadewch inni beidio ag anghofio y gellid atal llawer iawn o'r angen i ailgylchu drwy ddychwelyd i'r amser y cofiaf yn rhy dda pan nad oedd popeth wedi'i orchuddio mewn plastig neu wedi'i bacio mewn blychau polystyren. Credaf fod hynny'n rhywbeth y mae gwir angen inni anfon neges glir arno, ac, eto, mae'r cyhoedd yn awyddus i wneud hynny. Nid oes ots ganddyn nhw gael eu ffrwythau a'u llysiau wedi'u gwerthu yn rhydd.
Diolch. Thank you for that comprehensive contribution and questions. You mentioned how litter and dog fouling are often seen as those trivial or low-level political issues, but if you go around a local community and you do a survey, they are the things that are likely to be most high on it, which is why, for me, it's very important that we tackle litter as part of recycling and how we deal with things on the go. Now, we're so used to that culture of collecting things at the kerbside, but what happens with somebody when they've got a bottle, they've gone out for the day, and they're walking down the street? We need to make sure there are places more available for people to be able to recycle when they're out and about.
You make a number of comments—all, on the whole, very positive, which I welcome, course. In terms of you talking about the local authorities, 20 out of 22 local authorities met or exceeded their statutory recycling target of 58 per cent in 2016-17. Overall, local authorities are taking action. They've had support from this collaborative change programme, and we've seen returns of improvement in their recycling rates. Where local authorities have failed to meet their targets, Welsh Ministers are considering options available in regard to applying penalties for local authorities that did not meet the statutory target, and that's something we could update on in due course.
An integrated plastics strategy—absolutely. I think we have to consider everything in the whole and in a way that works for us in Wales. I think it's really important—I talked about the communities that have become plastic free already and how we are seeing there's a huge wave of public opinion and movements. I think it's really important that, as a Government, we embrace that as well, and, as individual Assembly Members, we practise what we preach on that too. So, I think it's really important that we bring all that together and make sure that any solution we come up with in the next few months for Wales meets our needs and actually does tackle those areas that are still outstanding that we still know are problems in terms of hard-to-reach textiles, plastics—that we bring that all together. I think you were talking about the packaging in supermarkets things. It's pleasing to see a number of well-known supermarket brands now starting to announce they're taking notice of this rising public opinion that we now need to—. They will look at how they package, and particularly their own-brand products. I think that's really important and why, as a Government, we work with stakeholders, including the retail consortium, to try and bring businesses along with us to take the action that we need.
And also looking at our extended producer responsibility study and DRS, I'm sure you're absolutely right that there's going to be a question from Simon Thomas in great detail very shortly. It is something—. You reference where we have high levels of recycling. I think this goes back to what I've just said. It's about making sure that we have a solution that has no unintended consequences but actually complements what we're already doing in Wales and builds on that success.
Diolch. Diolch i chi am y cyfraniad cynhwysfawr a'r cwestiynau. Fe wnaethoch chi sôn ynglŷn â sut y caiff sbwriel a baw ci yn aml eu hystyried fel y materion gwleidyddol bychain neu ddibwys hynny, ond os ewch o gwmpas y gymuned leol ac y gwnewch arolwg, dyna'r pethau sydd yn debygol o fod uchaf arno, a dyna pam, i mi, mae'n bwysig iawn inni fynd i'r afael â sbwriel fel rhan o ailgylchu a sut i ddelio â phethau yn rhan o'n bywydau beunyddiol. Nawr, rydym ni mor gyfarwydd â'r diwylliant hwnnw o gasglu pethau ar garreg y drws, ond beth sy'n digwydd gyda rhywun pan fydd ganddyn nhw botel, maen nhw wedi mynd allan am y diwrnod, ac maent yn cerdded i lawr y stryd? Mae angen inni wneud yn siŵr bod lleoedd ar gael yn haws i bobl allu ailgylchu pan nad ydyn nhw gartref.
Rydych chi'n gwneud nifer o sylwadau—i gyd, ar y cyfan, yn gadarnhaol iawn, yr wyf yn ei groesawu, wrth gwrs. O ran y ffaith eich bod yn sôn am awdurdodau lleol, roedd 20 o'r 22 awdurdod lleol yn bodloni neu'n rhagori ar y targed ailgylchu statudol o 58 y cant yn 2016-17. Yn gyffredinol, mae awdurdodau lleol yn gweithredu. Maent wedi cael cymorth gan y rhaglen newid cydweithredol hon, ac rydym ni wedi gweld gwelliant yn eu cyfraddau ailgylchu. Lle mae awdurdodau lleol wedi methu â chyrraedd eu targedau, mae Gweinidogion Cymru yn ystyried y posibiliadau sydd ar gael o ran defnyddio cosbau ar gyfer yr awdurdodau lleol hynny nad oeddent yn bodloni'r targed statudol, ac mae hynny'n rhywbeth y gallem ni roi'r wybodaeth ddiweddaraf yn ein gylch maes o law.
Strategaeth blastigion integredig—yn hollol. Credaf fod yn rhaid inni ystyried popeth yn ei gyfanrwydd ac mewn ffordd sy'n gweithio i ni yng Nghymru. Mae'n bwysig iawn—soniais am y cymunedau sydd wedi dod yn rhydd o blastig eisoes a sut yr ydym yn gweld bod ymchwydd enfawr ym marn y cyhoedd a mudiadau. Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig, fel Llywodraeth, ein bod yn derbyn hynny yn ogystal, ac, fel Aelodau Cynulliad unigol, ein bod yn cyflawni ar yr hyn yr ydym yn ei bregethu ynglŷn â hynny hefyd. Credaf felly, ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn dod â hynny i gyd at ei gilydd ac yn gwneud yn siŵr bod unrhyw ateb a gynigiwn yn yr ychydig fisoedd nesaf ar gyfer Cymru yn bodloni ein hanghenion ac mewn gwirionedd yn ymdrin â'r meysydd hynny sy'n dal i fodoli y gwyddwn sy'n dal i fod yn broblemau o ran tecstilau, plastigau anodd eu cyrraedd—ein bod yn dwyn hynny ynghyd. Credaf eich bod yn sôn am y deunydd pacio mewn pethau archfarchnadoedd. Mae'n braf gweld nifer o frandiau archfarchnadoedd adnabyddus bellach yn dechrau cyhoeddi eu bod nhw'n cymryd sylw o'r farn gyhoeddus gynyddol hon y mae bellach angen i ni—. Byddant yn edrych ar sut y maent yn pecynnu, ac yn enwedig eu cynnyrch eu hunain. Credaf fod hynny'n bwysig iawn a phan, fel Llywodraeth, ein bod yn gweithio gyda rhanddeiliaid, gan gynnwys consortiwm manwerthu, i geisio dod â busnesau ynghyd â ni i gymryd y camau y mae angen inni eu cymryd.
Hefyd, gan edrych ar ein hastudiaeth o gyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd a DRS, rwy'n siŵr eich bod yn llygad eich lle y bydd cwestiwn manwl iawn gan Simon Thomas cyn bo hir. Mae'n rhywbeth—. Rydych yn cyfeirio at ble mae gennym lefelau uchel o ailgylchu. Credaf fod hyn yn mynd yn ôl at beth yr wyf newydd ei ddweud. Mae'n ymwneud â gwneud yn siŵr bod gennym ateb nad oes canlyniadau anfwriadol iddo ond sydd mewn gwirionedd yn ategu'r hyn yr ydym eisoes yn ei wneud yng Nghymru ac yn adeiladu ar y llwyddiant hwnnw.
Wrth gwrs, rwy'n croesawu cynnwys yr adroddiad gan y Llywodraeth heddiw ac yn nodi, fel yr oedd David Melding hefyd, fod hwn yn ffrwyth ymdrech genedlaethol, nid yn unig gan y Llywodraeth, ond gan yr awdurdodau lleol ar lawr gwlad yn ogystal, a bod y ffaith bod Cymru wedi'i lleoli'i hun yn wlad werdd ym mhob ystyr y gair mewn perthynas ag ailgylchu yn dangos beth y medrwn ni ei wneud gyda'r grymoedd priodol ar lefel genedlaethol, a beth y medrwn ni ei wneud tuag at y dyfodol. Rwy'n sylwi bod y Gweinidog wedi bennu gyda'r gosodiad y gallem ni ddod ar ben y brig ar gyfer ailgylchu erbyn 2020, ac rwy'n gobeithio y bydd hynny'n troi'n darged, nid yn unig yn uchelgais.
Ac mae gan y Llywodraeth record ddeche i'w ymfalchïo ynddi hi yn y maes yma, ond nid da lle gellir gwell, fel mae'r hen ymadrodd yn ei ddweud, ac rydw i jest eisiau holi ychydig o gwestiynau nawr am rai o'r pethau sydd efallai yn fwy niwlog yn y datganiad gan y Gweinidog heddiw. Yn gyntaf oll, bydd llawer yn gofyn: ble mae'r adroddiad erbyn hyn ar gyfrifoldeb cynhyrchwyr? Roedd yr adroddiad i fod wedi cael ei gyhoeddi'r mis yma. Rydw i'n cofio gofyn i'r Prif Weinidog tua mis yn ôl, ac fe ddywedodd e rhywbryd ym mis Chwefror y byddem ni'n gweld yr adroddiad, ac rwyf i jest eisiau bod yn glir nad yw'r oedi yma yn rhywbeth sydd yn ein dal ni nôl rhag gwneud rhywbeth yng Nghymru y medrwn ni ei wneud, yn aros i rywbeth, er enghraifft Llywodraeth San Steffan i benderfynu, neu beth bynnag. Achos mae'r record yn ddigon clir: rŷm ni'n gallu arloesi yn y fan hyn. Nid oes rhaid i ni aros am weddill y Deyrnas Gyfunol yn y materion yma; rŷm ni'n gallu eu harwain nhw, a dweud y gwir, ac maen nhw'n gallu dal i fyny gyda ni. Ond yr hyn sydd yn bwysig yn y cyd-destun yna yw rwy'n credu bod nifer o bobl erbyn hyn, dinasyddion, sydd yn poeni yn enwedig am blastig a'r defnydd yr oedd David Melding yn sôn amdano, yn chwilio am arweiniad gan y Llywodraeth. Maen nhw'n sylweddoli bod y dinesydd ond yn gallu mynd mor bell. Ond erbyn i chi fynd i mewn i'r siop fawr neu'r archfarchnad, nid oes gennych chi dewis. Wel, mi fedrwch chi dynnu'r holl wisg ymaith o'r nwyddau, wrth gwrs, fel maen nhw'n dueddol o wneud yn yr Almaen, ond nid dyna beth sydd yn ddiwylliannol dderbyniol yn y wlad yma. Ond, yn sicr, nid oes dewis; nid oes unrhyw beth arall y medrwch chi ei wneud. Mae yna ddatblygiadau diddorol iawn. Rydw i'n edrych ymlaen at ymweld â siop newydd yng Nghrug Hywel wythnos nesaf o'r enw Natural Weigh—'weigh' yn yr ystyr o 'bwyso'—sydd yn ceisio gwneud popeth heb unrhyw blastig, ac yn gwerthu yn rhydd fel yna. Dim ond dychwelyd ydym ni, wrth gwrs, i'r hyn roeddem ni'n arfer byw, gyda rhai o'r dulliau yma rydym ni'n eu gwneud. Ond, yn sicr, mae'r adroddiad yna ar gyfrifoldeb cynhyrchwyr yn bwysig, rydw i'n meddwl, i ddangos ein bod ni'n cymryd arweiniad cenedlaethol.
Yr ail beth rydw i eisiau gofyn i chi amdano yw'r dreth blastig. Roeddwn i'n siomedig nad hynny oedd y dreth oedd wedi'i dewis gan y Llywodraeth achos, yn sicr, nid ydw i wedi gweld unrhyw fater yn cydio cweit yn nychymyg pobl—yn amgylcheddol, beth bynnag—yn ystod y chwe mis diwethaf na phlastig a'r defnydd o blastig. Ond a fedrwch chi ddiweddaru'r Cynulliad gydag ychydig mwy o'r hyn a ddywedodd yr Ysgrifennydd Cabinet dros Gyllid drwy ddweud nawr bod y Llywodraeth yn bwriadu cydweithio ar y cysyniad o dreth blastig ar y cyd gyda Llywodraeth San Steffan? Beth, felly, a fedrwn ni ddisgwyl i ddigwydd nawr? A beth yw’r camau i ni ddilyn drwyddo'r posibiliadau ar gyfer treth neu lefi ar blastig un defnydd maes o law?
Rwy’n croesawu eich bod chi wedi cyhoeddi £7.5 miliwn, rydw i’n meddwl, ychwanegol ar gyfer y rhaglen ar y cyd ag awdurdodau lleol, ond un o’r cwestiynau sydd yn dal i gael eu holi, gan ddinasyddion eto, yw: pam nad yw’n gyson dros Gymru beth sy’n cael ei ailgylchu a beth sydd ddim yn cael ei ailgylchu felly? Mae’r ffordd rydw i’n ailgylchu fan hyn yng Nghaerdydd, pan wyf i’n sefyll yng Nghaerdydd, yn wahanol i’r ffordd rwy’n ailgylchu yn Aberystwyth—ac mae Aberystwyth ar y blaen, wrth gwrs, ond mater arall yw hwnnw. Byddai fe’n ddiddorol i wybod beth yr ydych chi’n ei wneud i safoni pethau bellach dros Gymru, gan fod pobl yn teithio o le i le, ac, fel yr oeddech chi’n cyfeirio ato eich hunan, os ŷch chi ar y stryd, â photel yn eich llaw ac ŷch chi eisiau ei rhoi yn rhywle priodol, wel, eto, mae’n amrywio. Yng nghanol ambell i le, yng nghanol ambell i dref a dinas, fe gewch chi rhywle i roi’r botel yna; mewn dinasoedd eraill a threfi eraill, chewch chi ddim lle i roi unrhyw beth o’r fath.
A’r cwestiwn olaf yw’r cwestiwn ar flaendal, y cynllun blaendal—rydw i’n croesawu, wrth gwrs, bod yna arian yn y gyllideb ar gyfer cynllun o’r fath. Fel rwy’n credu sydd yn glir erbyn hyn, mae’r cynlluniau hyn yn gweithio—maen nhw’n gweithio dramor, maen nhw’n gweithio ar y cyfandir. Y cwestiwn i Gymru, rydw i’n meddwl, yw: ym mha ffordd y gall cynllun cydweithio â’r system sydd gyda ni? Rwy’n gweld beth sydd gyda chi yn eich datganiad—roedd David Melding wedi cyfeirio ato fe hefyd—ond, wrth gwrs, mae’n rhaid i ni gofio, er ein bod ni’n llwyddiannus yn ailgylchu’r poteli plastig, neu’r poteli sydd yn cyrraedd y ffrwd sbwriel felly, mae yna dipyn sydd ddim yn cyrraedd y ffrwd yna, ac mae cynllun blaendal, rydw i’n meddwl, yn ceisio mynd i’r afael â’r poteli sydd yn cael eu twlu ar y stryd, neu sydd jest yn cael eu rhoi yn y biniau sbwriel, sydd heb gael mynd mewn i’r posibiliad hyd yn oed o ailgylchu.
Nid ydw i’n meddwl ein bod yn ailgylchu cymaint o blastig ag yr ŷm ni’n meddwl ein bod ni’n ei ailgylchu, achos nid ydym ni’n cyfrif y plastig sydd yn cael ei waredu drwy’r brif ffrwd sbwriel. Os edrychwch chi ar Norwy, lle maen nhw’n llwyddo ailgylchu dros 90 y cant o blastig, mae’n cynnwys pob darn o blastig sydd yn cael ei werthu neu sy’n mynd drwy’r system, a dyna beth yr ŷm ni eisiau anelu ato fe, ac, yn fy marn i, dyna le mae’r cynllun blaendal a’r posibiliadau i ychwanegu at ein tasgau ailgylchu. Ymhlyg yn y geiriau niwlog, os liciwch chi, yn y datganiad fan hyn, yw’r ffaith bod plastig yn werthfawr, wrth gwrs, a’r ffaith nad yw pob un eisiau ildio, efallai, rheolaeth dros ffrwd werthfawr o sbwriel sydd, ar hyn o bryd, yn dod ag arian i mewn. Ond gyda, fel yr ŷch chi’n ei ddweud, y newidiad sydd yn digwydd yng ngwledydd fel Tsieina, nid ydym ni eisiau jest switsio Tsieina i Fietnam cyn belled ag y mae plastig yn y cwestiwn—rydym ni eisiau ein gweld ni yn mynd i’r afael â’r broblem yma yng Nghymru, defnyddio pob darn o blastig sydd yn gallu cael ei ailgylchu, neu ailddefnyddio cymaint ag sydd yn bosibl, ac mae cynllun blaendal yn rhan o hynny.
Of course, I welcome the content of the Government statement today and I note, as David Melding did, that this is the fruit of efforts at a national level not only by Government, but also by local authorities working on the ground too, and the fact that Wales has placed itself as a green nation in all senses of the word in relation to recycling does demonstrate what we can do with the appropriate powers at a national level, and what we can do for the future, and I note that the Minister concluded with the statement that we can become the top recycling nation in the world by 2020, and I hope that becomes a target, not just an aspiration.
The Government has a decent record that it can take pride in in this area, but there’s always room for improvement of course, and I just wanted to ask a few questions on some of the issues that are perhaps more ambiguous in the Minister’s statement this afternoon. Now, first of all, many will be asking: where is the report on producer responsibility? That report should have been published this month. I remember asking the First Minister around a month ago, and he said that at some point in February we would see that report, and I just want to be clear that this delay isn’t something that’s holding us back from doing something in Wales as we wait, for example, for the Westminster Government to make a decision on its own proposal or whatever. Because the record is clear: we can innovate here. We don’t have to wait for the rest of the UK to catch up with us in these areas; we can lead the way and they can catch up with us. But what’s important in that context is that I do think that many people, many citizens, are very concerned, particularly about plastics and the uses that David Melding mentioned, and they are seeking leadership from Government. They realise that the citizen can only go so far. Once you go into the supermarket, you have no option. Well, you can, of course, remove all of the packaging from the goods, as they tend to do in Germany, but that’s not culturally what’s seen as acceptable in this country. But there isn’t an option; there isn’t anything else that you can do. There are interesting developments. I look forward to visiting a new shop in Crickhowell next week that is called Natural Weigh—'weigh' in the sense of weighing goods—which is trying to do everything entirely plastic free, selling produce loose. We’re just returning there to what we used to do, with some of these methods. But, certainly, that report on producer responsibility is important to show that we are taking the lead at a national level.
The second thing that I want to ask you about this afternoon is the plastics tax. I was disappointed that it wasn’t the tax opted for by Government, because I haven’t seen any issue capturing people’s imagination—environmentally, anyway—over the past six months as the use of plastics, but could you give the Assembly an update in terms of what the Cabinet Secretary for Finance had to say in saying that the Government now intends to collaborate on the concept of a plastics tax along with the Westminster Government? What should we expect to happen now? And what steps need to be taken in order to follow through the issue of single-use plastic tax or levy?
Now, I welcome the fact that you have announced £7.5 million, I think, in addition for the joint programme with local authorities, but one of the questions that are still being asked by citizens is: why isn't this consistent across Wales in terms of what is recycled and what isn't? So, the way I recycle here in Cardiff, when I stay in Cardiff, is different to the way I recycle in Aberystwyth—and Aberystwyth is in the vanguard, of course, but that's another issue altogether. But it would be interesting to know what you're doing to standardise things across Wales, because people do travel from place to place, of course, and, as you referred to yourself, if you're on the street with a bottle in hand and you want to deposit it appropriately, well, again, it varies from place to place. In some towns and city centres, there will be an appropriate means of disposing of it; in others there will not.
The final question is the question on the deposit-return scheme. I welcome the fact that there is funding in the budget for such a programme. As I think is clear now, these proposals do work— they work abroad, and they work on the continent. The question for Wales, I think, is: how can a scheme work with the system that we currently have? I've seen what you had to say in your statement—and David Melding referred to that too—but, of course, we must bear in mind that although we are successful in recycling plastic bottles, or the bottles that get to the litter stream, as it were, there's a great deal that doesn't get there, and I think a deposit-return scheme endeavours to tackle those bottles that are thrown onto our streets or put in litter bins and don't even have the possibility of being recycled.
I don't think that we are recycling as much plastic as we think, because we don't count the plastic that is disposed of through the main waste disposal streams. If you look at Norway, where they manage to recycle 90 per cent of plastics, it includes all pieces of plastic sold or in the system. That's what we want to aim for here. In my view, that's where a deposit-return scheme and the possibility of adding to our recycling achievements lie. Implicit in the ambiguous words in the statement here is the fact that plastic is valuable, of course, and that not everyone wants to give up control over a valuable stream of waste, which is currently bringing funds in. But with the changes happening in nations such as China, we don't simply want to switch from China to Vietnam, as far as plastics are concerned—we want to tackle these issues here in Wales and use every piece of plastic that can be recycled or reused as much as possible, and a deposit-return scheme is certainly part of that.
Diolch am eich cwestiynau.
Thank you for those questions.
To start with, in terms of the extended producer responsibility report—and I agree with you that we're proud that we've led the way and we're able to innovate in Wales, and we do want to continue to do that. In terms of when the report is due, it is due this week. When that's out we'll be assessing this and developing recommendations, where appropriate. So, I do hope to be able to come back in the very near future with some dates on that.
If I go straight to look at the deposit-return scheme, the question for Wales on how we work with what we currently have, you're absolutely right: how can we make it fit with how we work here in Wales? And it is something that we need to give careful consideration to, and I know this is something that you're very passionate about because of the agreement, and I'm sure once we have something from the study then we can hopefully meet and then take that further as to what the next steps are. But we definitely need to look at how it fits within what we do here. Also, I think, just linked to what you said about China—that we don't want to simply export our recyclable products elsewhere in the world—I think one of the best ways to do that is to look at how we do better recycling, but also look at making sure we have the infrastructure here in place to recycle and reuse those products in Wales. I've seen some innovative examples recently when plastics have been recycled to be used as part of tarmacking roads as well. So, there are lots of innovative ideas out there, and I think the key is to be open to that but, actually, at the same time, making sure that we turn, like you said, our aspirations into—. I was going to say into 'concrete action'; that's probably not the right phrase then.
In terms of the funding for local authorities in terms of the way they recycle, I'm very familiar with the difference in practice in terms of Cardiff and my own council in Flintshire too, being in two places within the week. The Welsh Government, as you know, has a collections blueprint, which recommends things, but local authorities, as sovereign bodies, can make their own decisions, but, obviously, through our collections blueprint and the support we can give through the collaborative change programme, we hope we can support and work with councils to both improve their efficiency in terms of recycling and also in terms of, actually, invest-to-save with the councils as well.
I think the other thing that links into is how we take forward further education on behavioural change campaigns, because we have seen, to get to the levels we have, a significant cultural shift in terms of attitudes to recycling and it just being an automatic thing that people do now, but I think there's still quite a level of confusion, and I could see that when I visited certain sites and you can see some of the things that people are putting in, even in separated recycling collections—so, the importance of further behavioural campaigns to talk about actually, at the moment, what plastics can be recycled, what can go in your recycling bags or bag, whatever the case may be.
Finally, the plastics tax: I'm not surprised to learn that you're disappointed by the finance Secretary's decision and I recognise the considerable interest in and support for a tax. I saw it myself online and in correspondence as well, but I appreciate the complexity of developing an effective tax in this area. We have had constructive discussions with the UK Government at both ministerial and official level on the need to tackle the issue of disposals tax, including taxation, and it's on this basis—. We're clear that we have expertise to bring to the table on it, being at the forefront of leading on the waste agenda and have much to offer in terms of what we've done and our research capability. So, it's on that basis that the Cabinet Secretary for Finance and I have agreed that the UK and Welsh Governments should work together at this early stage and that we contribute to the analysis of findings following the call for evidence. My colleague the Cabinet Secretary for Finance has agreed to meet the Exchequer Secretary to the Treasury again to discuss progress and contribute our Welsh views on the development of policy options on possible ways forward to reflect the needs of Wales. But, as I said in the statement, we also continue to explore the options for a stand-alone disposable plastics tax for Wales as well.
I ddechrau, o ran adroddiad cyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd—ac rwy'n cytuno â chi ein bod ni'n falch ein bod wedi arwain y ffordd a'n bod yn gallu arloesi yng Nghymru, ac rydym yn awyddus i barhau i wneud hynny. O ran pryd y mae'r adroddiad i fod ar gael, mae i fod i gyrraedd yr wythnos hon. Pan fydd hwnnw ar gael byddwn yn asesu hyn ac yn datblygu argymhellion, lle y bo'n briodol. Felly, gobeithiaf allu dod yn ôl yn y dyfodol agos iawn gyda rhai dyddiadau ynglŷn â hynny.
Os af yn syth i edrych ar y cynllun dychwelyd blaendal, y cwestiwn i Gymru ynglŷn â sut yr ydym yn gweithio gyda'r hyn sydd gennym ar hyn o bryd, rydych yn llygad eich lle: sut allwn ni wneud iddo gyd-fynd â sut yr ydym yn gweithio yma yng Nghymru? Ac mae'n rhywbeth y mae angen inni roi ystyriaeth ofalus iddo, a gwn fod hyn yn rhywbeth yr ydych chi'n frwdfrydig iawn yn ei gylch oherwydd y cytundeb, ac rwy'n siŵr unwaith y bydd gennym rywbeth o'r astudiaeth yna gobeithio gallwn gwrdd ac wedyn mynd â hynny ymhellach ynglŷn â beth yw'r camau nesaf. Ond yn sicr mae angen inni edrych ar sut y mae'n cyd-fynd o fewn yr hyn a wnawn yma. Hefyd, credaf, yn gysylltiedig â'r hyn a ddywedasoch am Tsieina—nad ydym eisiau allforio ein cynhyrchion ailgylchadwy i fannau eraill yn y byd—credaf mai un o'r ffyrdd gorau o wneud hynny yw edrych ar sut yr ydym yn ailgylchu'n gwell, ond gan edrych hefyd ar sicrhau bod gennym y seilwaith yma i ailgylchu ac ailddefnyddio'r cynhyrchion hynny yng Nghymru. Rwyf wedi gweld rhai enghreifftiau arloesol diweddar pan mae plastigion wedi cael eu hailgylchu i'w defnyddio fel rhan o ffyrdd tarmac yn ogystal. Felly, mae yna lawer o syniadau arloesol, a chredaf mai'r allwedd yw bod yn agored i hynny ond, mewn gwirionedd, ar yr un pryd, gwneud yn siŵr ein bod yn troi, fel yr ydych wedi dweud, ein dyheadau—. Yr oeddwn yn mynd i ddweud 'yn weithredu concrid'; mae'n debyg nad dyna yw'r ymadrodd cywir felly.
O ran y cyllid ar gyfer awdurdodau lleol o ran y ffyrdd y maent yn ailgylchu, rwy'n gyfarwydd iawn â'r gwahaniaeth mewn arfer o ran Caerdydd a fy nghyngor fy hun yn sir y Fflint hefyd, wedi bod mewn dau le o fewn yr wythnos. Mae gan Lywodraeth Cymru, fel y gwyddoch, lasbrint casgliadau, sy'n argymell pethau, ond gall awdurdodau lleol, fel cyrff sofran, wneud eu penderfyniadau eu hunain, ond, yn amlwg, drwy ein glasbrint casgliadau a'r cymorth y gallwn ei roi drwy'r rhaglen newid cydweithredol, gobeithio y gallwn ni gefnogi a gweithio gyda chynghorau i wella eu heffeithlonrwydd o ran ailgylchu a hefyd o ran, mewn gwirionedd, buddsoddi-i-arbed gyda'r cynghorau yn ogystal.
Credaf mai'r peth arall sy'n gysylltiedig â hyn yw sut y gallwn ni ddatblygu addysg bellach ynglŷn ag ymgyrchoedd newid ymddygiad, oherwydd rydym wedi gweld, i gyrraedd y lefelau yr ydym wedi'u cyrraedd, newid diwylliannol sylweddol o ran agweddau i ailgylchu ac mae'n rhywbeth awtomatig y mae pobl yn ei wneud yn awr, ond credaf fod cryn lefel o ddryswch yn dal i fod, a gallwn weld hynny pan ymwelais â safleoedd penodol a gallwch weld rhai o'r pethau y mae pobl yn eu rhoi i mewn, hyd yn oed mewn casgliadau ailgylchu wedi'u gwahanu— felly, pwysigrwydd ymgyrchoedd ymddygiadol pellach i siarad am ba blastigion, ar hyn o bryd, y gellir eu hailgylchu, beth gaiff fynd yn eich bagiau neu fag ailgylchu, beth bynnag fydd yr achos.
Yn olaf, y dreth blastigion: nid wyf yn synnu i glywed eich bod chi wedi'ch siomi gan benderfyniad yr Ysgrifennydd Cyllid ac rwy'n cydnabod y diddordeb sylweddol a'r gefnogaeth ar gyfer treth. Fe'i gwelais fy hun ar-lein ac mewn gohebiaeth yn ogystal, ond sylweddolaf gymhlethdod datblygu treth effeithiol yn y maes hwn. Rydym wedi cael trafodaethau adeiladol gyda Llywodraeth y DU ar lefel weinidogol a swyddogol ar yr angen i fynd i'r afael â mater treth ar waredu, gan gynnwys trethiant, ac ar y sail hon—. Rydym yn glir bod gennym arbenigedd y gallwn ei rannu, drwy fod ar flaen y gad mewn arwain ar yr agenda wastraff ac mae gennym lawer i'w gynnig o ran yr hyn yr ydym wedi'i wneud a'n gallu ymchwil. Felly, ar y sail honno mae Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid a minnau wedi cytuno y dylai Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru weithio gyda'i gilydd ar y cam cynnar hwn a'n bod yn cyfrannu at y dadansoddiad o ganfyddiadau yn dilyn yr alwad am dystiolaeth. Mae fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid wedi cytuno i gyfarfod Ysgrifennydd y Trysorlys unwaith eto i drafod cynnydd ac i gyfrannu safbwyntiau Cymru ar ddatblygu dewisiadau polisi ar ffyrdd posibl ymlaen er mwyn adlewyrchu anghenion Cymru. Ond, fel y dywedais yn y datganiad, rydym hefyd yn parhau i ystyried posibiliadau ar gyfer y dreth blastig tafladwy annibynnol ar gyfer Cymru yn ogystal.
I'd just like to introduce perhaps a rather different perspective on this. I fully acknowledge the success of the Welsh Government in achieving its recycling objectives, but I think we should recognise that the benefit to the planet of what we do in Wales is obviously going to be very, very small. More than half of the plastic waste that flows into the oceans comes from just five countries: China, Indonesia, Philippines, Vietnam and Sri Lanka. Indeed, the only industrialised western country on the list of the top 20 plastic polluters is the United States, which weighs in at number 20 on that list. We are not mismanaging our collected waste in either the United States or Europe. There is, of course, a certain amount of litter that is deposited. Nobody's going to be in favour of that; nobody is going to be in favour of waste, but I think we have to recognise where the source of the problem is, if we're going to deal with it effectively. China is responsible for 2.4 million tonnes of plastic that makes its way into the ocean every year. That's 28 per cent of the world total. The United States by comparison is responsible for 77,000 tonnes, which is less than 1 per cent. Nobody's defending even that 1 per cent, but if we're going to make significant inroads on plastic pollution in the oceans—I heard the Minister refer to the effect of the programme Blue Planet II, which I fully endorse—we have to deal with the problem at its source. Ninety five per cent of the plastic polluting the world's oceans pours in from just 10 rivers. Eight of them are in Asia, and two of them are in Africa. It is not a European problem, still less a British problem. So, we have to put more pressure on or provide incentives for the countries that are substantially responsible for this problem. Although what we do in this country is all very worthy and worth while, no doubt, it's not going to make the slightest difference to the real problems that exist. I certainly approve of banning plastic beads, for example, which are causing significant problems with fish, and we know that if the problem is not dealt with in a meaningful way, things are going to get worse. By 2050, the amount of plastic in the ocean is going to weigh more, apparently, than the total weight of all the fish in the seas, and nobody's going to want to see that. So, I don't know what the Welsh Government can do to aid the UK Government in putting more pressure upon countries that are responsible for the overwhelming bulk of this kind of pollution, but anything that the Welsh Government could do, I'm sure, would be, perhaps, even more beneficial than the good work that is being done rather closer to home.
Fe hoffwn i gyflwyno persbectif gwahanol ar hyn. Rwy'n cydnabod yn llwyr lwyddiant Llywodraeth Cymru o ran cyflawni ei hamcanion ailgylchu, ond credaf y dylem gydnabod bod y budd i'r blaned o'r hyn a wnawn yng Nghymru yn amlwg yn mynd i fod yn fach iawn, iawn. Mae mwy na hanner y plastig gwastraff sy'n llifo i mewn i'r cefnforoedd yn dod o bum gwlad yn unig: Tsieina, Indonesia, y Philippines, Fietnam a Sri Lanca. Yn wir, yr unig wlad orllewinol ddiwydiannol ar y rhestr o'r 20 uchaf o lygrwyr plastig yw'r Unol Daleithiau, sy'n rhif 20 ar y rhestr honno. Nid ydym yn camreoli ein gwastraff a gesglir yn yr Unol Daleithiau neu Ewrop. Wrth gwrs, mae rhywfaint o sbwriel sy'n cael ei waredu. Nid oes neb yn mynd i fod o blaid hynny; nid oes neb yn mynd i fod o blaid gwastraff, ond rwy'n meddwl bod yn rhaid i ni gydnabod lle mae ffynhonnell y broblem, os ydym yn mynd i ymdrin â hi'n effeithiol. Mae Tsieina yn gyfrifol am 2.4 miliwn tunnell o blastig sy'n gwneud ei ffordd i'r môr bob blwyddyn. Dyna 28 y cant o gyfanswm y byd. Mae'r Unol Daleithiau mewn cymhariaeth yn gyfrifol am 77,000 tunnell, sydd yn llai nag 1 y cant. Nid oes neb yn amddiffyn yr 1 y cant hwnnw hyd yn oed ond os ydym yn mynd i gael effaith sylweddol ar lygredd plastig moroedd—clywais y Gweinidog yn cyfeirio at effaith y rhaglen Blue Planet II, a chefnogaf hynny'n llwyr—mae'n rhaid i ni ddelio â'r broblem wrth ei gwraidd. Mae naw deg pump y cant o blastig sy'n llygru cefnforoedd y byd yn arllwys o 10 afon yn unig. Mae wyth ohonynt yn Asia, ac mae dwy ohonynt yn Affrica. Nid yw'n broblem Ewropeaidd, yn llai fyth o broblem Prydain. Felly, rhaid inni roi mwy o bwysau neu ddarparu cymhellion ar gyfer y gwledydd hynny sy'n sylweddol gyfrifol am y broblem hon. Er bod yr hyn a wnawn yn y wlad hon yn deilwng iawn ac yn werth chweil, heb amheuaeth, nid yw'n mynd i wneud y gwahaniaeth lleiaf i'r problemau gwirioneddol sy'n bodoli. Rwy'n sicr yn cymeradwyo gwahardd pelenni plastig, er enghraifft, sy'n peri problemau sylweddol gyda physgod, a gwyddom os nad ymdrinnir â'r broblem mewn ffordd ystyrlon, bydd pethau'n mynd yn waeth. Erbyn 2050, mae faint o blastig sydd yn y môr yn mynd i bwyso mwy, mae'n debyg, na chyfanswm pwysau'r holl bysgod yn y môr, ac nid oes neb eisiau gweld hynny. Felly, nid wyf yn gwybod beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu Llywodraeth y DU roi mwy o bwysau ar y gwledydd hynny sy'n gyfrifol am y rhan fwyaf o'r math hwn o lygredd, ond byddai unrhyw beth y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud, rwy'n siŵr, efallai, hyd yn oed yn fwy buddiol na'r gwaith da a wneir yn agosach i gartref.
Thank you for that question. Actually, I think I fundamentally disagree with many of the points that you made there. It's not for us to turn our back and say that just because we don't create the vast majority of the world's problem, we're not going to show leadership and do something about it. The responsibility is on all of us—individuals, communities, governments—to actually step up and show leadership on this issue and to play our part as responsible global citizens. And that's what we're hoping to do in Wales by actually being there: we're number one in the UK, second in Europe and third in the world. We should be using that and showing our leadership to use leverage to encourage others to take action. If we don't play our part, how do we expect others to play their part as well?
Diolch ichi am y cwestiwn hwnnw. Mewn gwirionedd, credaf fy mod yn anghytuno'n llwyr â llawer o'r pwyntiau a wnaethoch. Nid mater i ni yw troi ein cefn a dweud mai dim ond am nad ydym yn creu'r mwyafrif helaeth o broblem y byd, nid ydym yn mynd i ddangos arweiniad a gwneud rhywbeth amdano. Mae cyfrifoldeb ar bob un ohonom—unigolion, cymunedau, llywodraethau—i fentro mewn gwirionedd a dangos arweiniad ar y mater hwn ac i chwarae ein rhan fel dinasyddion byd-eang cyfrifol. A dyna beth yr ydym yn gobeithio ei wneud yng Nghymru drwy fod yno: rydyn ni'n rhif un yn y DU, yn ail yn Ewrop ac yn drydydd yn y byd. Dylem fod yn defnyddio hynny a dangos ein harweiniad i ddylanwadu er mwyn annog eraill i weithredu. Os nad ydym yn chwarae ein rhan, sut ydych chi'n disgwyl i eraill chwarae eu rhan yn ogystal?
I agree with the Minister that we can be very proud of our success in recycling; before devolution, 5 per cent of waste was being recycled, now it's 60 per cent. But a lot of that has been driven by the taxation on waste, and that's gone up. Local authorities have worked harder and harder in order to recycle. Now we need to look at taxation as a driver for changing people's behaviour.
I think everybody welcomes the ban on microbeads. In fact, I think that if we'd had this discussion 10 years ago, most of us wouldn't have known what a microbead was. The 5p charge for plastic carrier bags has had a visible effect on the environment. You only have to look back to before it existed, and everywhere you went where there was grass, there'd be carrier bags; now there aren't. If you see a carrier bag on a sports field, it's unusual; if you see one in a grassed area, it's unusual. It used to be a very common sight.
Recycling and reusing products and materials for as long as possible in a circular economy provides environmental benefits and economic benefits. Can I just add my voice to that of Simon Thomas? If you want to have things reused, a deposit scheme is the way to do it. It doesn't even have to be very much. If somebody came and asked me for 5p now, I'd give it to them, but paying 5p for a plastic bag, I feel I don't want to, and I'll do anything possible to try and avoid doing so. An awful lot of people follow that—. It's the fact you're paying for something and you don't really need it. I think exactly the same can be true with bottles. Some of us are old enough to remember taking Corona bottles back and getting the 5p. That worked incredibly well. Unfortunately, we've gone to so much plastic and so little glass.
Of course, recycling and reusing are second and third best, because the best is not to use, or if we have to use it, then use less. That's got to be our priority, and we need to give more thought to that. And it's not just plastic. We seem to have gone to plastic now as something that we talk about, but we've also got glass, tin-plated steel and aluminium—they could all be made thinner, and thus reduce the weight of recycling.
Something we've got to be looking for is trying to reduce the weight of recycling by trying to reduce the amount of metal, glass and others in the materials being created. So, what is the Government doing to promote less material in packaging? You probably want a tin of baked beans—you wouldn't want to get them loose; carrying them home might be a bit difficult and embarrassing—but do you really need such a thick tin? It's in the interests of the manufacturer, the consumer and the environment to get thinner tins. So, what is being done to try and reduce those sizes?
Rwy'n cytuno gyda'r Gweinidog y gallwn fod yn falch iawn o'n llwyddiant wrth ailgylchu; cyn datganoli, roedd 5 y cant o wastraff yn cael ei ailgylchu, bellach mae'n 60 y cant. Ond mae llawer o hynny wedi'i ysgogi gan y trethi ar wastraff, ac mae hynny wedi cynyddu. Mae awdurdodau lleol wedi gweithio'n galetach ac yn galetach er mwyn ailgylchu. Bellach mae angen inni edrych ar drethiant fel sbardun ar gyfer newid ymddygiad pobl.
Credaf y bydd pawb yn croesawu gwaharddiad ar ficrobelenni. Mewn gwirionedd, credaf pe baem wedi cael y drafodaeth hon 10 mlynedd yn ôl, ni fyddai'r rhan fwyaf ohonom yn gwybod beth oedd microbelen. Mae codi 5c am fagiau plastig wedi cael effaith weladwy ar yr amgylchedd. Nid oes ond rhaid edrych yn ôl i'r cyfnod cyn fod hynny'n bodoli, a ble bynnag yr oeddech yn mynd lle'r oedd glaswellt, byddai bagiau siopa; bellach does dim. Os ydych yn gweld bag siopa ar gae chwaraeon, mae'n anarferol; os ydych yn gweld un mewn man glaswelltog, mae'n anarferol. Arferai fod yn olygfa gyffredin iawn.
Mae ailgylchu ac ailddefnyddio cynhyrchion a deunyddiau am gyhyd ag y bo modd mewn economi gylchol yn darparu manteision amgylcheddol a manteision economaidd. A gaf i ategu'r hyn a ddywedodd Simon Thomas? Os ydych chi eisiau i bethau gael eu hailddefnyddio, cynllun blaendal yw'r ffordd i wneud hynny. Nid yw hyd yn oed yn gorfod bod yn fawr iawn. Pe byddai rhywun yn dod a gofyn i mi am 5c yn awr, byddwn yn ei roi iddynt, ond talu 5c am fag plastig, teimlaf nad wyf eisiau, a byddwn yn gwneud unrhyw beth posib i geisio osgoi gwneud hynny. Mae llawer iawn o bobl yn gwneud hynny—. Y ffaith yw eich bod yn talu am rywbeth ac mewn gwirionedd nid oes ei angen arnoch. Credaf y gallai yn union yr un peth fod yn wir gyda photeli. Mae rhai ohonom yn ddigon hen i gofio mynd â photeli Corona yn ôl a chael 5c. Gweithiodd hynny yn anhygoel o dda. Yn anffodus, rydym ni'n defnyddio cymaint o blastig bellach a chyn lleied o wydr.
Wrth gwrs, ailgylchu ac ailddefnyddio yw'r ail a'r trydydd orau, oherwydd y gorau yw peidio â defnyddio, neu os oes raid i ni ddefnyddio, yna defnyddio llai. Rhaid i hynny fod yn flaenoriaeth inni, ac mae angen inni roi mwy o ystyriaeth i hynny. Ac mae hyn ynglŷn â mwy na phlastig yn unig. Mae'n ymddangos ein bod yn canolbwyntio ar blastig bellach fel rhywbeth yr ydym yn sôn amdano, ond mae gennym ni wydr hefyd, dur wedi'i dunplatio ac alwminiwm—gellid eu gwneud i gyd yn deneuach byth, a thrwy hynny leihau pwysau ailgylchu.
Rhywbeth y mae'n rhaid i ni anelu ato yw ceisio lleihau pwysau ailgylchu drwy geisio lleihau'r metel, gwydr a chynnyrch eraill yn y deunyddiau sy'n cael eu creu. Felly, beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud i hybu llai o ddeunydd pacio? Mae'n debyg eich bod eisiau tun o ffa pob— ni fyddech yn dymuno eu cael yn rhydd; gallai eu cario adref fod yn anodd ac yn embaras braidd—ond a ydych chi mewn gwirionedd angen tun mor drwchus ? Mae er budd y gwneuthurwr, y defnyddwyr a'r amgylchedd i gael tuniau teneuach. Felly, beth sy'n cael ei wneud i geisio lleihau'r meintiau hynny?
May I thank the Member for his very illuminating contribution? I also thank him for his work and interest in this area, particularly as Chair of his committee.
I'm just about old enough myself to remember getting the money back when you took the Corona bottle back, but I think I used to keep it and use it for a mixed bag of sweets, so that's probably not the behavioural change we'd be looking to go for. I think the Cabinet Secretary for health would have something to say about that if I were to suggest that as a policy going forward. [Interruption.] Yes.488
Looking at the how we could use taxation and behavioural campaigns, I think it's actually how we get that balance of the carrot-and-stick approach and, at the same time, to make people aware of why we're doing this and why it's important and the difference that it makes too. So, we're looking in terms of the fact that, yes, it's good for our environment long term, and for our future generations, but also there are economic and social benefits as well from reusing and recycling.489
On promoting less material and packaging, yes, absolutely, I think it's something that could be considered, and that's why it's so important the work that Welsh Government does in terms of working with our stakeholders and working groups across Government to look at how we can engage with the sector. That also goes back to making sure that we are getting that investment in terms of having the innovation and infrastructure in there to be able to make these advances.490
I do hear what he says about the fact that you probably couldn't have your tin of baked beans not packaged, especially if you forget to take your carrier bag to the supermarket. It has absolutely changed behaviour and I think it shows us how that can be done and gives us that—. That's why I think, in Wales, we have such a good platform to build on. If anybody else is like me, you've got a boot full of bags ready for when you call into the shop—and I was talking to some people about this—but sometimes, you forget them. Particularly now, in this position, I'm probably carrying out a load of things like this and trying not to drop them or I run out and leave somebody else to deal with it if I've forgotten my bag. We have seen that shift in awareness and why it's important now as well. That is something we are looking at: how we continue to build on that in a way that not only businesses understand, but also that behavioural change so that people are actually 100 per cent behind it and passionate and believe in why we're doing it as well.
A gaf ddiolch i'r Aelod am ei gyfraniad addysgiadol iawn? Diolch iddo hefyd am ei waith a'i ddiddordeb yn y maes hwn, yn arbennig fel Cadeirydd ei bwyllgor.
Rwyf yn ddigon hen fy hun i gofio cael yr arian yn ôl pan aethoch â photel Corona yn ôl, ond credaf yr arferwn ei gadw a'i ddefnyddio ar gyfer bag cymysg o losin, felly mae'n debyg nad dyna'r newid mewn ymddygiad y byddem yn edrych amdano. Credaf y byddai gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd rywbeth i'w ddweud am hynny pe bawn yn ei awgrymu, fel polisi yn y dyfodol. [Torri ar draws.] Ie.
Gan edrych ar sut y gallem ddefnyddio trethiant ac ymgyrchoedd ymddygiad, credaf mewn gwirionedd ei fod yn ymwneud â chael y cydbwysedd hwnnw o'r dull annog a chosbi ac, ar yr un pryd, i wneud pobl yn ymwybodol pam ein bod yn gwneud hyn a pham ei bod hi'n bwysig a'r gwahaniaeth y mae'n ei wneud hefyd. Felly, rydym yn ystyried pethau o ran y ffaith honno, ydy, mae'n dda ar gyfer tymor hir ein hamgylchedd, ac ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol, ond hefyd ceir manteision economaidd a chymdeithasol yn ogystal o ailddefnyddio ac ailgylchu.
O ran hyrwyddo llai o ddeunydd a deunydd pacio, ie, credaf yn sicr, fod hynny'n rhywbeth y gellid ei ystyried, a dyna pam ei bod mor bwysig y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran gweithio gydag ein rhanddeiliaid a'r grwpiau gwaith ar draws y Llywodraeth i edrych ar sut y gallwn ymgysylltu gyda'r sector. Mae hynny hefyd yn mynd yn ôl i wneud yn siŵr ein bod yn cael y buddsoddiad hwnnw o ran arloesi a seilwaith yno i allu gwneud y datblygiadau hyn.
Rwyf yn cydnabod yr hyn y mae'n ei ddweud am y ffaith mae'n debyg na allech gael eich tun o ffa pob heb ei becynnu, yn enwedig os byddwch yn anghofio mynd â'ch bag siopa i'r archfarchnad. Mae wedi newid ymddygiad yn hollol a chredaf ei fod yn dangos i ni sut y gellir gwneud hynny'n a rhoi inni—. Dyna pam y credaf, yng Nghymru, fod gennym lwyfan da i adeiladu arno. Os yw unrhyw un arall fel fi, mae gennych gist yn llawn bagiau yn barod ar gyfer pan fyddwch yn galw i mewn i'r siop—ac roeddwn yn siarad â rhai pobl am hyn—ond weithiau, rydych yn eu hanghofio. Yn enwedig yn awr, yn y sefyllfa hon, rwyf yn fwy na thebyg o gario llwyth o bethau fel hyn ac yn ceisio peidio â'u gollwng neu rwy'n rhedeg allan a gadael i rywun arall ddelio â nhw os wyf wedi anghofio fy mag. Rydym wedi gweld y newid hwnnw mewn ymwybyddiaeth a pham mae'n bwysig yn awr yn ogystal. Mae hynny'n rhywbeth yr ydym yn ei ystyried: sut y gallwn barhau i adeiladu ar hynny mewn ffordd nad dim ond busnesau yn unig sy'n deall, ond hefyd y newid ymddygiad hwnnw fel bod pobl mewn gwirionedd 100 y cant yn gefnogol, ac yn angerddol ac yn credu yn y rheswm pam yr ydym yn gwneud hyn yn ogystal.
Can I thank the Minister for her statement this afternoon? I will just raise a few concerns that I have about the way in which some local authorities are trying to squeeze further recycling rates out of their local communities.
As you will know, Minister, one of the issues that is causing some consternation in my own constituency is the advent of four-weekly general waste collections by Conwy County Borough Council. It's important that we take the public with us on a journey of behavioural change and you can see from the results across Wales that people don't need to collect waste on a four-weekly basis in order to hit the targets. Some of the best performing local authorities are still collecting their waste on a fortnightly basis. So, there are other ways of achieving greater recycling rates, without actually simply just axing services for local communities. What concerns me, I think, is that there needs to be more consistency across Wales in terms of the way that services are being provided, particularly those waste services from people's homes at the kerbside, because if you've got greater consistency, then you've got greater familiarity from members of the public, and you can potentially achieve far bigger economies of scale for people, and therefore better, more efficient recycling services.
One of the big problems with the situation in Conwy at the moment—and I'd appreciate hearing the Welsh Government's position on this—is the concern about public health. So, not only have we got more litter on the roadsides—and I charge anybody to drive down the A55 at the moment or through some of the trunk roads in Conwy at present, where they are absolutely strewn with litter, absolutely strewn with litter—but, you also end up with more fly-tipping. We've had a big, significant increase in fly-tipping in that community, even though the recycling rate is marginally better. And then, on top of all of that, we've had increases in pest control problems, and the Chartered Institute of Environmental Health have expressed serious concerns about the public health implications of four-weekly waste collections, particularly with pet waste going into people's bins and the problems that that can cause.
So, what we need, I think, is greater levels of consistency so that people can have better access to consistent services across the country, so that when they move from one local authority area to the next, they roughly know what they're dealing with. But, when you have waste collections on a four-weekly basis, if you miss one—if you miss one collection, as people can do from time to time—then it's eight weeks by the time that your bin is collected again. That cannot be acceptable in a modern nation like Wales. I'm all for championing recycling, I'm all for supporting behavioural change. I was one of the first to declare support for a carrier bag levy in this Chamber almost 10 years ago now. And I think that it's time that, as a nation, the Government was able to set a standard below which the frequency of waste collection should not fall. So, I urge you, Minister: please give some consideration to this, please give some consideration to allowing some local flexibility whilst still maintaining certain levels of service and, in particular, a level of service with regard to the frequency of waste collections.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad y prynhawn yma? Soniaf am rai pryderon sydd gennyf ynglŷn â'r ffordd y mae rhai awdurdodau lleol yn ceisio gwasgu cyfraddau ailgylchu pellach allan o'u cymunedau lleol.
Fel y gwyddoch chi, Weinidog, un o'r materion sy'n achosi rhywfaint o syndod yn fy etholaeth i yw dyfodiad casgliadau gwastraff cyffredinol bob pedair wythnos gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy. Mae'n bwysig ein bod yn ennyn cefnogaeth y cyhoedd a cheisio newid ymddygiad a gallwch weld o'r canlyniadau ledled Cymru nad oes angen i bobl gasglu gwastraff ar sail pedair wythnos er mwyn cyrraedd y targedau. Mae rhai o'r awdurdodau lleol sy'n perfformio orau yn dal i fod yn casglu eu gwastraff bob pythefnos. Felly, mae ffyrdd eraill o sicrhau cyfraddau ailgylchu gwell, heb mewn gwirionedd dileu'r gwasanaethau ar gyfer cymunedau lleol. Beth sy'n peri pryder i mi, rwy'n meddwl, yw bod angen sicrhau mwy o gysondeb ledled Cymru o ran y ffordd y darperir gwasanaethau, yn enwedig y gwasanaethau gwastraff hynny o gartrefi pobl ar garreg y drws, oherwydd os oes gennych fwy o gysondeb, yna bydd aelodau'r cyhoedd yn fwy cyfarwydd â phethau, a gallwch o bosibl gyflawni llawer mwy o arbedion maint ar gyfer pobl, ac felly gwasanaethau ailgylchu gwell, mwy effeithlon.
Un o'r problemau mawr gyda'r sefyllfa yng Nghonwy ar hyn o bryd—a byddwn yn gwerthfawrogi clywed safbwynt Llywodraeth Cymru ar hyn—yw'r pryder ynghylch iechyd y cyhoedd. Felly, nid yn unig y mae gennym ni fwy o sbwriel ar ochrau'r ffyrdd—ac rwy'n herio unrhyw un i yrru i lawr yr A55 ar hyn o bryd neu drwy rai o'r cefnffyrdd yng Nghonwy ar hyn o bryd, lle maent yn hollol frith o sbwriel, yn hollol frith o sbwriel— ond, y canlyniad yw mwy o dipio anghyfreithlon. Rydym wedi cael cynnydd mawr a sylweddol mewn tipio anghyfreithlon yn y gymuned honno, er bod y gyfradd ailgylchu fymryn yn well. Ac yna, ar ben hynny i gyd, rydym wedi cael cynnydd mewn problemau rheoli plâu, ac mae Sefydliad Siartredig Iechyd yr Amgylchedd wedi mynegi pryderon difrifol am y goblygiadau iechyd cyhoeddus o gasgliadau gwastraff pedair wythnos, yn enwedig gyda gwastraff anifeiliaid anwes yn mynd i finiau pobl a'r problemau y gall hynny ei achosi.
Felly, beth sydd ei angen arnom ni, rwy'n credu, yw mwy o gysondeb fel y gall pobl gael gwell mynediad at wasanaethau cyson ledled y wlad, fel pan fyddant yn symud o un ardal awdurdod lleol i'r nesaf, byddant fwy neu lai yn gwybod beth y maent yn ymdrin ag o. Ond, pan mae gennych chi gasgliadau gwastraff bob pedair wythnos, os byddwch yn colli un—os byddwch yn colli un casgliad, fel y gall pobl wneud o bryd i'w gilydd—yna mae'n wyth wythnos erbyn y cesglir eich bin unwaith eto. Nid yw hynny'n dderbyniol mewn cenedl fodern fel Cymru. Rwyf yn hollol o blaid hyrwyddo ailgylchu, rwyf yn hollol o blaid cefnogi newid ymddygiadol. Roeddwn yn un o'r rhai cyntaf i ddatgan cefnogaeth i ardoll ar fagiau siopa yn y Siambr hon bron 10 mlynedd yn ôl bellach. A chredaf ei bod hi'n bryd, fel cenedl, bod y Llywodraeth yn gallu gosod safon na ddylai amlder casglu gwastraff ddisgyn oddi tani. Felly, rwy'n eich annog chi, Weinidog: rhowch rywfaint o ystyriaeth i hyn os gwelwch yn dda, os gwelwch yn dda rhowch rywfaint o ystyriaeth i ganiatáu rhywfaint o hyblygrwydd lleol gan gynnal lefelau penodol o'r gwasanaeth ac, yn benodol, lefel y gwasanaeth o ran amlder casgliadau gwastraff.
Thank you for that question. I'd like to congratulate you on being among the first to declare your support for the carrier bag charge in Wales, with us being the first in the UK. [Interruption.] Yes, in the bad old days. I completely hear what you're saying in terms of the issues you're having on a local level. It is, of course, a matter for individual local authorities to determine the frequency of their residual waste collections in their areas, but certainly if you want to get in touch we can give consideration to some of the specific problems you're raising. In principle, we would support less frequent residual waste collections, provided that recycling and food waste collections are weekly, and also with separate arrangements for nappies and similar materials like that, so to tackle some of the issues in terms of—[Interruption.] Yes. So, if the Member would like to get in touch about that in more detail, then it's something we could give some consideration to.
Diolch ichi am y cwestiwn hwnnw. Hoffwn eich llongyfarch ar fod ymhlith y rhai cyntaf i ddatgan eich cefnogaeth i'r tâl am fagiau siopa yng Nghymru, ac ni yw'r cyntaf yn y DU. [Torri ar draws.] Ie, yn yr hen ddyddiau drwg. Rwy'n deall yn llwyr yr hyn yr ydych yn ei ddweud o ran y materion yr ydych chi'n eu cael ar yn lleol. Mater i awdurdodau lleol unigol yw pennu amlder eu casgliadau gwastraff gweddilliol yn eu hardaloedd, ond yn sicr, wrth gwrs, os ydych am gysylltu â ni gallwn roi ystyriaeth i rai o'r problemau penodol yr ydych chi'n eu crybwyll. Mewn egwyddor, byddem yn cefnogi casgliadau gwastraff gweddilliol llai rheolaidd, cyhyd â bod ailgylchu a chasgliadau gwastraff bwyd yn wythnosol, a hefyd bod trefniadau ar wahân ar gyfer clytiau a deunyddiau tebyg fel hynny, felly er mwyn mynd i'r afael â rhai o'r materion o ran— [Torri ar draws.] Ie. Felly, os hoffai'r Aelod gysylltu ynglŷn â hynny mewn mwy o fanylder, yna mae'n rhywbeth y gallem roi rhywfaint o ystyriaeth iddo.
I agree we have a very good story to tell, but I think the fact that other countries are not quite as far advanced in their recycling as us is not a reason for us not to continue to pursue this matter, and we absolutely have to remember that it's the three Rs: reduce, reuse and recycle. I was astonished to read the other day that the bottled water industry has managed to persuade us to buy bottled water to the cost of £2.4 billion a year for a product that is freely available for nothing in the tap. It's extraordinary what a bit of advertising can do to counteract rational behaviour.
We mustn't forget, of course, that food waste is a significant issue, and it's an ethical issue in a world where so many people go hungry that one-third of all of our food is wasted and never consumed, and that's clearly an area we need to something about. But taking 'reduce' first, I wonder what assessment the Government has made of the German legislation—it's a very long title—the Closed Substance Cycle and Waste Management Act 1996. That forced manufacturers to reduce their packaging, and has obviously been effective there.
On the reuse front, I think that there is huge merit to the bottle deposit scheme, as mentioned by others, but I also think that Julie James's behaviour of bringing her coffee cup with her when she goes to buy a coffee—that is a practice that's now being rolled out across most of the best-known coffee shops in the country, and something to be celebrated. But I think that it is still a major problem that we have plastic and cans littered all over our countryside, contrary to what Neil Hamilton thinks, and I think it is a real eyesore.
So, there's no doubt that we can reduce the amount of litter that's produced by these substances if we have a deposit scheme, because you can see in countries like Australia—80 per cent of all their plastic is recycled, 90 per cent in Denmark and 97 per cent in Norway. And in Norway, the chief executive of the deposit-return scheme says:
'Our principle is that if drinks firms can get bottles to shops to sell their products, they can also collect those same bottles.'
I can't understand why it isn't cost-effective to do this. I also think that automation plays a very important role in all this, because in the Norwegian scheme, they post the empty bottle into a machine, it reads the barcode and produces a coupon for the deposit-return. But if the careless consumer has left the liquid in the bottle, the machine takes the bottle anyway but the coupon goes to the shopkeeper who's got to empty and clean that bottle out.
Lastly, focusing on the cost of recycling, what thought has been given to introducing kerbside separation of recyclables across Wales? Because there's no doubt of the volume and value of recycled materials that have been contaminated by glass fragments, which contaminates the plastics and the paper and makes it impossible to recycle it. Conwy, an excellent local authority—they do kerbside recycling, so if they can do it why can't all other local authorities? That would produce more valuable recyclable materials and less cost to the local authority.
Cytunaf fod gennym ni stori dda iawn i'w hadrodd, ond credaf nad yw'r ffaith nad yw gwledydd eraill wedi symud mor bell â ni o ran ailgylchu yn rheswm inni beidio â pharhau i ddilyn y mater hwn, a rhaid inni gofio tri phen y bregeth: lleihau, ailddefnyddio ac ailgylchu. Synnais wrth ddarllen y diwrnod o'r blaen fod y diwydiant dŵr potel wedi llwyddo i'n perswadio ni i brynu dŵr potel ar gost o £2.4 biliwn y flwyddyn ar gyfer cynnyrch sydd ar gael am ddim yn y tap. Mae'n rhyfeddol beth y gall ychydig o hysbysebu ei wneud i wrthweithio ymddygiad rhesymegol.
Rhaid inni beidio ag anghofio, wrth gwrs, bod gwastraff bwyd yn broblem sylweddol, ac mae'n fater moesegol mewn byd lle mae cymaint o bobl yn llwglyd fod traean o'n holl fwyd yn cael ei wastraffu a ddim yn cael ei fwyta, ac mae hynny'n amlwg yn faes y mae angen gwneud rhywbeth amdano. Ond o ystyried 'lleihau' yn gyntaf, tybed pa asesiad y mae'r Llywodraeth wedi ei wneud o ddeddfwriaeth yr Almaen—mae'n deitl hir iawn—y Ddeddf Rheoli Gwastraff a Chylch Sylweddau Caeedig 1996. Roedd honno'n gorfodi gweithgynhyrchwyr i leihau eu deunydd pacio, ac yn amlwg mae wedi bod yn effeithiol yno.
O ran ailddefnyddio, credaf fod gwerth enfawr i'r cynllun blaendal ar boteli, fel y crybwyllwyd gan eraill, ond credaf hefyd fod ymddygiad Julie James o ddod â'i chwpan goffi gyda hi pan fydd hi'n mynd i brynu coffi—dyna arfer sydd bellach yn cael ei gyflwyno yn y rhan fwyaf o siopau coffi adnabyddus yn y wlad, ac yn rhywbeth i'w ddathlu. Ond credaf ei bod yn dal yn broblem fawr fod gennym blastig a chaniau yn frith dros ein cefn gwlad, yn groes i farn Neil Hamilton, a chredaf ei fod yn ddolur i'r llygaid.
Felly, nid oes unrhyw amheuaeth y gallwn leihau faint o sbwriel sy'n cael ei gynhyrchu gan y sylweddau hyn os oes gennym gynllun blaendal, oherwydd gallwch weld mewn gwledydd fel Awstralia—mae 80 y cant o'u holl blastig yn cael ei ailgylchu, 90 y cant yn Nenmarc a 97 y cant yn Norwy. Ac yn Norwy, mae Prif Weithredwr y cynllun dychwelyd blaendal yn dweud:
Ein prif egwyddor yw os gall cwmnïau diodydd gael poteli i siopau i werthu eu cynhyrchion, gallant hefyd gasglu'r poteli hynny.
Ni allaf ddeall pam nad yw'n gost-effeithiol gwneud hyn. Rwyf hefyd yn meddwl bod awtomatiaeth yn chwarae rhan bwysig iawn yn hyn oll, oherwydd yng nghynllun Norwy, maent yn postio'r botel wag i beiriant, mae'n darllen y cod bar ac yn cynhyrchu cwpon ar gyfer dychwelyd y blaendal. Ond os yw'r defnyddwyr diofal wedi gadael yr hylif yn y botel, mae'r peiriant yn cymryd y botel beth bynnag ond mae'r cwpon yn mynd i'r siopwr sy'n gorfod gwagio a glanhau'r botel.
Yn olaf, gan ganolbwyntio ar y gost o ailgylchu, pa ystyriaeth sydd wedi'i roi i gyflwyno mentrau ailgylchu gwahanu ar garreg y drws ledled Cymru? Oherwydd nid oes amheuaeth ynghylch maint a gwerth y deunyddiau wedi'u hailgylchu sydd wedi'i halogi gan ddarnau gwydr, sy'n halogi'r plastig a'r papur ac yn ei gwneud yn amhosibl i'w hailgylchu. Conwy, awdurdod lleol ardderchog—maen nhw'n ailgylchu ar garreg y drws, felly os gallan nhw wneud hynny pam na all awdurdodau lleol eraill? Byddai hynny'n creu deunyddiau ailgylchadwy mwy gwerthfawr a llai o gost i'r awdurdod lleol.
I thank the Member for her contribution. She makes some very valid and important points, particularly starting off by emphasising the need to reduce, reuse and recycle—the three Rs that we should all be regularly reciting.
In terms of the points you make in terms of food waste, that is a big issue as well. I think that's why it's so important that our ambition to halve food waste coming from homes is linked to the work we're doing in terms of working with retailers and industry to reduce the packaging and the sort of packaging they use as well. Because part of that is that the way things are packaged actually lends itself to increasing food waste as well. So, it's all interlinked in terms of the bigger picture in terms of how we tackle that and why it's important that it's all connected.
I'm not overly familiar with the German legislation from 1996 that you mentioned, but I will certainly try and take a look at that or ask officials to do that as well.
On reusable coffee cups, I think you can certainly see how that is building and gaining ground now. I won't mention the well-known coffee retailers who are using them. I was going to say perhaps one of them could use some of the money that they're charging for their coffee cups to pay their taxes. But I have to confess, I have jumped on Julie James bandwagon and have my own branded recyclable cup that I got for Christmas. It says 'Hannah for Delyn' on it, so nobody can pinch that mug, it would be very obvious.
But in all seriousness, on the point that's been made about automation and innovation and how that can present opportunities, we've talked in the Chamber about how automation can also present opportunities to us in terms of how that fits in with our environmental ambitions and agenda as well. The only thing I would say is that I hope the coupons are actually recyclable as well.
Diolch i'r Aelod am ei chyfraniad. Mae hi'n gwneud rhai pwyntiau dilys a phwysig iawn, yn enwedig gan ddechrau drwy bwysleisio'r angen i leihau, ailddefnyddio ac ailgylchu-tri phen y bregeth y dylem oll eu hadrodd yn rheolaidd.
O ran y pwyntiau a wnewch o ran gwastraff bwyd, mae hynny'n fater o bwys yn ogystal. Rwy'n meddwl mai dyna pam ei bod hi mor bwysig bod ein huchelgais i haneru'r gwastraff bwyd mae cartrefi yn ei gynhyrchu yn gysylltiedig â'r gwaith yr ydym yn ei wneud o ran gweithio gyda manwerthwyr a diwydiant i leihau deunydd pacio a'r math o ddeunydd pacio a ddefnyddiant yn ogystal. Oherwydd rhan o hynny yw bod y ffordd y mae pethau'n cael eu pecynnu mewn gwirionedd yn arwain at wastraff bwyd cynyddol yn ogystal. Felly, mae hyn i gyd yn cydgysylltu o ran y darlun ehangach o ran sut yr ydym ni'n mynd i'r afael â hynny a pham ei bod hi'n bwysig ei fod i gyd wedi'i gysylltu.
Nid wyf yn or-gyfarwydd â deddfwriaeth yr Almaen o 1996 a grybwyllwyd gennych, ond byddaf yn sicr yn ceisio edrych ar hynny neu ofyn i swyddogion wneud hynny hefyd.
Ynghylch cwpanau coffi amldro, credaf yn sicr y gwelwch sut y mae hynny'n ennill ei blwyf ac yn ennill tir bellach. Ni wnaf sôn am y manwerthwyr coffi adnabyddus sy'n eu defnyddio. Roeddwn yn mynd i ddweud efallai y gallai un ohonynt ddefnyddio rhywfaint o'r arian y maen nhw'n codi am eu cwpanau coffi i dalu eu trethi. Ond rhaid imi gyfaddef, rwyf wedi dilyn ffasiwn Julie James ac mae gennyf fy nghwpan ailgylchadwy fy hun a gefais ar gyfer y Nadolig, gyda brand arno. Mae'n dweud 'Hannah for Delyn' arno, felly ni all neb ddwyn y gwpan, byddai'n amlwg iawn.
Ond o ddifrif, ynglŷn â'r pwynt a wnaed am awtomatiaeth ac arloesi a sut y gall hynny gyflwyno cyfleoedd, rydym wedi sôn yn y Siambr ynglŷn â sut y gall awtomatiaeth hefyd gyflwyno cyfleoedd i ni o ran sut y mae'n cyfateb â'n huchelgeisiau a'n hagenda amgylcheddol hefyd. Yr unig beth a ddywedaf yw fy mod yn gobeithio bod modd ailgylchu'r cwponau hefyd.
I don't know whether they recycle plastic pellets to make heating, but if they could put them into the system here and warm the Chamber up, that would be great.
Minister, I'm sorry I missed you in Merthyr yesterday. I wanted to welcome your announcement, particularly the nearly £1.3 million that you've announced to invest in specialist machinery equipment in Merthyr, including a recycling rebaler. I'd love to go down and see what that actually does.
What I would say is I think Welsh Government has in particular reflected the public concerns around the levels of plastic in the environment. We've heard the contributions today about the plastics deposit scheme and that's already been well covered, but clearly we can achieve more through increasing our plastic recycling rates. But, as we know, there are some plastics that we're not currently recycling, simply because the food industry or consumer preferences prevent us from doing so. Both of those are matters that public policy can actually influence.
There are also some plastics like the cellophane covers that are not generally accepted in our current recycling systems, yet other EU countries do collect and recycle that material. While concerns have been expressed over the decision taken in China on not receiving plastic, doesn't that also present us with an opportunity to greatly increase our own domestic plastic recycling sector?
There's a common perception that the plastics industry is a problem, but it does seem to me that we should be working alongside the industry to invest in the plant technology that can take us further on our recycling journey, so that those plastics currently not recycled can be. If we can develop plant technologies, then surely those could be exported to help those parts of the world where, as we’ve heard, plastics and recycling are a far greater challenge than they are here.
So my question, really, is how do you think we could work alongside the plastics industry, which we have to assume are experts in that particular product, to help develop further and innovative ways of helping our plastics recycling?
Nid wyf yn gwybod a ydynt yn ailgylchu pelenni plastig i wneud gwres, ond pe gallent eu rhoi i mewn i'r system yma a chynhesu'r Siambr, byddai hynny'n wych.
Weinidog, mae'n ddrwg gennyf i mi na welais i mohonoch chi ym Merthyr Tudful ddoe. Roeddwn eisiau croesawu eich cyhoeddiad, yn enwedig y £1.3 miliwn bron iawn yr ydych wedi'i gyhoeddi i fuddsoddi mewn offer peiriannau arbenigol ym Merthyr, gan gynnwys peiriant ail-fwndelu cynnyrch sy'n cael ei ailgylchu. Byddwn wrth fy modd yn mynd yno a gweld beth y mae'n ei wneud.
Yr hyn a ddywedwn yw y credaf fod Llywodraeth Cymru yn benodol wedi adlewyrchu pryderon cyhoeddus ynghylch y lefelau o blastig yn yr amgylchedd. Rydym ni wedi gwrando ar y cyfraniadau heddiw am y cynllun blaendal plastig ac sydd eisoes wedi cael llawer o sylw, ond mae'n amlwg y gallwn gyflawni mwy drwy gynyddu ein cyfraddau ailgylchu plastig. Ond, fel y gwyddom, ceir rhai plastigau nad ydym ni ar hyn o bryd yn eu hailgylchu, yn syml oherwydd bod y diwydiant bwyd neu ddewisiadau defnyddwyr yn ein hatal rhag gwneud hynny. Mae'r ddau beth hyn yn faterion y gall polisi cyhoeddus ddylanwadu arnynt mewn gwirionedd.
Mae rhai plastigau hefyd fel gorchuddion seloffen nad ydynt yn cael eu derbyn yn gyffredinol yn ein systemau ailgylchu presennol, ond mae gwledydd eraill yr UE yn casglu ac yn ailgylchu'r deunydd hwnnw. Er y mynegwyd pryderon ynghylch y penderfyniad a wnaed yn Tsieina i beidio â derbyn plastig, onid yw hynny hefyd yn rhoi cyfle i gynyddu'n sylweddol ein sector ailgylchu plastig domestig ein hunain?
Mae canfyddiad cyffredin bod y diwydiant plastigau yn broblem, ond ymddengys i mi y dylem fod yn gweithio ochr yn ochr â'r diwydiant i fuddsoddi mewn technoleg planhigion a all fynd â ni ymhellach ar ein taith ailgylchu, fel y gellir ailgylchu'r plastigau hynny na ellir eu hailgylchu ar hyn o bryd. Os gallwn ddatblygu'r technolegau planhigion, yna yn sicr gellid eu hallforio i helpu'r rhannau hynny o'r byd lle, fel rydym wedi clywed, mae ailgylchu plastigau yn her fwy o lawer nag ydyw yma.
Felly fy nghwestiwn, mewn gwirionedd, yw sut y credwch y gallem ni weithio ochr yn ochr â'r diwydiant plastigau, y mae'n rhaid inni dybio sy'n arbenigwyr yn y cynnyrch penodol hwnnw, i helpu datblygu ffyrdd pellach ac arloesol o'n helpu i ailgylchu plastigion?
I thank the Member for her comment. As you mentioned, you missed the visit to Merthyr yesterday. I certainly found it a very interesting visit and it's good to see how they've built on their success following the funding and increased the recycling rates in Merthyr. They'd not only improved their recycling rates but they'd actually helped reduce their costs as well, so having added invest-to-save benefits for the local authority. You said you'd love to go down and see what a bailer actually does—they have invited me to go back, you're very welcome to join me, but I think the next visit includes me actually having to go out with the recycling teams on collections to see how that's working with the public. [Interruption.] The Member just said to go down her street.
The point she made in terms of the plastics we're not currently recycling—it's really, really key to look at how we could expand what we do on that. Also in terms of—it's been mentioned here before—China buying exports and the solution is not necessarily to export to other markets. The solution should be to actually see how we can invest that as part of our circular economy, which not only brings environmental value but also brings economic value in terms of job creation and working with plastic supply chains.
You're absolutely right, there are some companies out there, and in Wales, who are doing innovative things already. That's why it's so important, the work that we're doing, to bring industries and stakeholders together. And our plastic route-map is so important, so that we can approach that as a whole to make sure we get solutions that work for the long term into the future.
Diolch i'r Aelod am ei sylwadau. Fel y soniasoch chi, fe wnaethoch chi golli'r ymweliad â Merthyr ddoe. Roeddwn i yn sicr yn meddwl bod yr ymweliad yn ddiddorol iawn ac mae'n dda gweld sut y maen nhw wedi datblygu ar eu llwyddiant ar ôl cael y cyllid ac wedi cynyddu cyfraddau ailgylchu ym Merthyr Tudful. Maen nhw wedi gwella eu cyfraddau ailgylchu, ac mewn gwirionedd maen nhw hefyd wedi helpu i leihau eu costau, felly mae yna fuddion buddsoddi i arbed ychwanegol i'r awdurdod lleol. Rydych chi wedi dweud y byddech chi wrth eich bodd yn mynd i lawr i weld beth y mae byrnwr yn ei wneud mewn gwirionedd—maen nhw wedi fy ngwahodd i i fynd yn ôl, mae croeso mawr i chi ymuno â mi, ond rwy'n credu bod yr ymweliad nesaf yn cynnwys mynd allan gyda'r timau ailgylchu ar gasgliadau i weld sut y mae hynny'n gweithio gyda'r cyhoedd. [Torri ar draws.] Mae'r Aelod newydd ddweud i fynd i lawr ei stryd hi.
Y pwynt a wnaeth hi o ran y plastigau nad ydym ni'n eu hailgylchu ar hyn o bryd—mae'n hollol allweddol i edrych ar sut y gallem ni ehangu ar yr hyn yr ydym ni'n ei wneud ar hynny. Hefyd o ran—mae wedi'i grybwyll yma o'r blaen—Tsieina'n prynu allforion ac nid allforio i farchnadoedd eraill yw'r ateb o reidrwydd. Dylai'r ateb fod i weld sut y gallwn ni fuddsoddi hynny fel rhan o'n heconomi gylchol, sy'n dod â gwerth amgylcheddol ond sydd hefyd yn dod â gwerth economaidd o ran creu swyddi a gweithio gyda chadwyni cyflenwi plastig.
Rydych chi'n hollol gywir, mae yna rai cwmnïau allan yna, ac yng Nghymru, sydd eisoes yn gwneud pethau arloesol. Dyna pam mae hi mor bwysig, y gwaith yr ydym ni'n ei wneud, dod â diwydiannau a rhanddeiliaid at ei gilydd. Ac mae ein map llwybr plastig mor bwysig, fel y gallwn ni ymdrin â hynny yn ei gyfanrwydd i wneud yn siŵr bod gennym ni atebion sy'n gweithio ar gyfer y tymor hir yn y dyfodol.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf, felly, ar ein hagenda ni yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Mesur Ymosodiadau ar Weithwyr y Gwasanaethau Brys (Troseddau). Rwy'n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i wneud y cynnig—Vaughan Gething.
The next item, therefore, on the agenda is the legislative consent motion on the Assaults on Emergency Workers (Offences) Bill. I call on the Cabinet Secretary for Health and Social Services to move the motion—Vaughan Gething.
Cynnig NDM6662 Vaughan Gething
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai darpariaethau yn y Bil Ymosodiadau ar Weithwyr y Gwasanaethau Brys (Troseddau), i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru, gael eu hystyried gan Senedd y DU.
Motion NDM6662 Vaughan Gething
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 29.6, agrees that provisions in the Assaults on Emergency Workers (Offences) Bill, in so far as they fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales, should be considered by the UK Parliament.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
I am happy to move the motion before us today on the LCM, the legislative consent motion, relating to the Assaults on Emergency Workers (Offences) Bill.
I feel that many of us are regularly shocked by the continued reports of emergency workers being attacked both verbally and physically whilst they are fulfilling their already demanding roles that are of such great value to all of our communities across Wales.
Chris Bryant, the Member of Parliament for the Rhondda, has introduced his private Members' Bill to provide additional protection to those emergency workers. That Bill was introduced on 19 July 2017 and it enjoys cross-party support. Interestingly, in introducing his Bill he's undertaken a wider consultation encouraging members of the public to vote for the potential options if he was drawn in the ballot. More than 10,700 responded directly. Both in the UK consultation and also the very local Rhondda consultation, this particular Bill topped the poll as to the proposal to take forward. It also had the support of more than 145,000 petitioners online. So, the Bill enjoys widespread support and I certainly hope it will receive the support of all parties in the Chamber today.
The Bill as drafted extends and applies to England and Wales and it would strengthen the law by creating a new aggravated version of the existing offence of common assault or battery when committed against an emergency worker. The maximum penalty would therefore increase from six to 12 months imprisonment. It would also create a statutory aggravating factor for other assaults and related offences against emergency workers, such as actual bodily harm, gross bodily harm and manslaughter. That aggravating factor would merit a more severe sentence but does not increase existing maximum penalties for those offences.
It would also extend police powers to take blood samples with consent, and non-intimate samples without consent, from individuals who assault emergency workers when an inspector has reasonable grounds to believe that the emergency worker has been exposed to a risk of transmission of an infectious disease. That proposal is intended to reduce the number of emergency workers who sadly have to undergo a blood test themselves and take prophylactic medicine sometimes unnecessarily. That will provide emergency workers with faster and greater certainty about whether they have potentially contracted an infectious disease.
The Bill defines emergency workers to include the police, National Crime Agency workers, prison and custody officers and fire services, rescue service workers and NHS workers in public-facing roles. Of course, a number of those are in devolved areas. I would like to thank both the Health, Social Care and Sport Committee and the Equality, Local Government and Communities Committee for their work and their conclusion that they too have no objection to today's motion. Some of the services in the Bill do fall outside devolved competence, but others—as I said, fire and rescue in particular, the rescue service and NHS workers—are devolved. I'd ask Members across parties today to support the motion, so the provisions will therefore ensure that Welsh emergency workers will be afforded the same protection as emergency workers in England, and on the same timescales. I hope that Members will rapidly agree today's motion and bring proceedings to a close.
Rwy'n hapus i gynnig y cynnig ger ein bron heddiw ar y Memorandwm, y cynnig am gydsyniad deddfwriaethol, sy'n ymwneud â'r Bil Ymosodiadau ar Weithwyr y Gwasanaethau Brys (Troseddau).
Rwy'n teimlo bod llawer ohonom ni wedi ein synnu'n rheolaidd gan adroddiadau o ymosodiadau llafar a chorfforol ar weithwyr brys tra eu bod yn cyflawni eu swyddogaethau sydd eisoes yn drwm ac sydd mor werthfawr i bob un o'n cymunedau ledled Cymru.
Mae Chris Bryant, yr Aelod Seneddol dros y Rhondda, wedi cyflwyno ei Fil aelodau preifat i ddarparu diogelwch ychwanegol i'r gweithwyr brys hynny. Cyflwynwyd y Bil hwnnw ar 19 Gorffennaf 2017 ac mae iddo gefnogaeth drawsbleidiol. Yn ddiddorol, wrth gyflwyno ei Fil mae ef wedi cynnal ymgynghoriad ehangach i annog aelodau'r cyhoedd i bleidleisio dros y dewisiadau posibl os dewiswyd ef yn y bleidlais. Ymatebodd dros 10,700 o bobl yn uniongyrchol. O ran ymgynghoriad y DU a hefyd ymgynghoriad lleol iawn y Rhondda, daeth y Bil penodol hwn i'r brig fel y cynnig i fwrw ymlaen ag ef. Cafodd hefyd gefnogaeth gan fwy na 145,000 o ddeisebwyr ar-lein. Felly, mae cefnogaeth eang i'r Bil, ac rwy'n sicr yn gobeithio y bydd yn cael cefnogaeth gan yr holl bleidiau yn y Siambr heddiw.
Mae'r Bil fel y'i drafftiwyd yn ymestyn ac yn berthnasol i Gymru a Lloegr, a byddai'n cryfhau'r gyfraith drwy greu fersiwn newydd o'r drosedd waethygedig bresennol ar gyfer ymosodiad cyffredin neu guro pan gyflawnir hynny yn erbyn gweithiwr brys. Byddai uchafswm y gosb yn cynyddu felly o chwech i 12 mis o garchar. Byddai hefyd yn creu ffactor gwaethygedig statudol ar gyfer ymosodiadau eraill a throseddau cysylltiedig yn erbyn gweithwyr brys, fel gwir niwed corfforol, niwed corfforol gros a dynladdiad. Byddai'r ffactor gwaethygedig hwnnw yn haeddu dedfryd fwy difrifol ond nid yw'n cynyddu uchafswm y cosbau sydd eisoes yn bodoli ar gyfer y troseddau hynny.
Byddai hefyd yn ymestyn pwerau'r heddlu i gymryd samplau gwaed gyda chydsyniad, a samplau nad ydynt o natur bersonol heb ganiatâd, gan unigolion sy'n ymosod ar weithwyr brys pan fydd gan arolygydd sail resymol i gredu bod y gweithiwr brys wedi ei beryglu gan glefyd heintus trosglwyddadwy. Bwriad y cynnig hwnnw yw lleihau nifer y gweithwyr brys sydd yn anffodus yn gorfod cael prawf gwaed eu hunain a chymryd meddyginiaethau proffylactig yn ddiangen weithiau. Bydd hynny'n rhoi mwy o sicrwydd yn gyflymach i weithwyr brys ynghylch p'un a ydyn nhw wedi eu heintio gan glefyd trosglwyddadwy neu beidio.
Yn y Bil mae'r diffiniad o weithwyr brys yn cynnwys yr heddlu, gweithwyr yr Asiantaeth Troseddu Genedlaethol, swyddogion carchardai a'r ddalfa a'r gwasanaethau tân, gweithwyr y gwasanaeth achub a gweithwyr y GIG mewn swyddi sy'n wynebu'r cyhoedd. Wrth gwrs, mae nifer o'r rhai hynny mewn meysydd datganoledig. Hoffwn i ddiolch i'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon a'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau am eu gwaith ac am eu casgliad nad oes ganddyn nhw ychwaith unrhyw wrthwynebiad i'r cynnig heddiw. Mae rhai o'r gwasanaethau yn y Bil yn disgyn y tu allan i gymhwysedd datganoledig, ond mae eraill—fel y dywedais, y gwasanaeth tân ac achub yn benodol, y gwasanaeth achub a gweithwyr y GIG—wedi eu datganoli. Hoffwn i ofyn i Aelodau ar draws y pleidiau gefnogi'r cynnig heddiw, fel y bydd y darpariaethau yn sicrhau y rhoddir i weithwyr brys Cymru yr un amddiffyniad â gweithwyr brys yn Lloegr, ac ar yr un amserlenni. Rwy'n gobeithio y bydd Aelodau yn cytuno â'r cynnig heddiw yn gyflym a dod â'r cyfarfod i ben.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, Dai Lloyd.
I call on the Chair of the Health, Social Care and Sport Committee, Dai Lloyd.
Diolch, Llywydd. Trafododd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol yma yn ei gyfarfod ar 11 Ionawr.
Rwy'n siŵr y bydd pawb yn Siambr yn cytuno y dylid croesawu unrhyw fesur sy'n amcanu i wella diogelwch gweithwyr rheng flaen ein gwasanaethau brys: fel rydym ni wedi clywed, yr heddlu, gwasanaethau tân a gweithwyr yn y gwasanaethau iechyd—nyrsys a meddygon ac ati—drwy gryfhau'r gyfraith pan fo troseddau penodol yn cael eu cyflawni yn eu herbyn.
Dylid croesawu hefyd, mewn sefyllfa anffodus lle bo gweithwyr brys yn cael eu hymosod arnynt wrth gyflawni eu gwaith, fod cymalau yn y Bil Ymosodiadau ar Weithwyr y Gwasanaethau Brys (Troseddau) a fydd yn caniatáu cymryd sampl gan y person a ymosododd ar y gweithwyr os credir y gallai'r gweithiwr brys fod â risg o gael clefyd heintus wedi'i drosglwyddo iddo. Mae hynny i'w groesawu hefyd.
Yn ogystal â galluogi'r gweithiwr i ddarganfod yn gyflym a ydyw mewn perygl o fod wedi cael ei effeithio gan glefyd heintus, a chymryd camau cyflym i fynd i'r afael â hynny, bydd yn gysur meddwl i'r gweithiwr rhag y straen parhaus a'r pryder wrth ddisgwyl am ganlyniadau, sy'n gallu bod yn wythnosau os nad misoedd weithiau.
Felly, gan y bydd cymeradwyo'r darpariaethau hyn mewn Bil y Deyrnas Unedig yn golygu bod gweithwyr brys mewn gwasanaethau datganoledig yng Nghymru yn cael yr un lefel o ddiogelwch yr un pryd â'r rheini yn Lloegr, nid oes gan y pwyllgor unrhyw wrthwynebiad i gytuno ar y cynnig hwn. Diolch yn fawr.
Thank you, Llywydd. The Health, Social Care and Sport Committee considered the LCM at its meeting on 11 January.
I’m sure everyone in this Chamber will agree that we should welcome any measure that seeks to improve the protection for our front-line emergency workers: as we've heard, the police, fire service and those in the NHS—nurses and doctors and so on—by strengthening the law when certain offences are committed against them.
We should also welcome the fact that, in the unfortunate event of an emergency worker being assaulted in the course of their duties, there are clauses in the Assaults on Emergency Workers (Offences) Bill that will allow for the taking of samples from the person who carried out that assault if it is believed that the emergency worker has been exposed to the risk of transmission of infectious disease. That is to be welcomed as well.
As well as enabling the worker to find out quickly if they are at risk of contracting an infectious disease, and taking swift action to address that, it will spare them the prolonged stress and worry of waiting for results, which can be weeks if not months.
So, on the basis that taking forward these provisions in a UK Bill will mean that emergency workers in devolved services in Wales are afforded the same level of protection at the same time as those in England, the committee has no objection to the agreement of this motion. Thank you very much.
I will try to be brief, but I do want to first of all say congratulations to Chris Bryant for bringing this forward in Westminster, because I think it's an excellent Bill to have brought forward and it absolutely reflects the Welsh Conservatives' 2016 Assembly manifesto where we sought to strengthen laws on penalties.
A quick bit of context, because everybody else has spoken about what the Bill will do: in 2017, Abertawe Bro Morgannwg University Local Health Board alone saw 1,136 physical acts of assault against NHS staff, of which only 27 went to court—27 the year before, 27 the year before that. That's a complete nonsense. In total in 2017 verbal and physical assaults against NHS workers came to—quick mathematics here—just under 7,000 cases. Of those 7,000 cases, 906 made it to court. We need to tell the public that when people are putting themselves on the line for the public, going out there to help you no matter what your cause is, you have got to treat people with absolute respect. We will be supporting this Bill. Well done, Chris Bryant. Well done, Darren, for having this in our manifesto last time.
Fe geisiaf fod yn fyr, ond hoffwn yn gyntaf ddweud llongyfarchiadau i Chris Bryant am gyflwyno hyn yn San Steffan, oherwydd rwy'n credu bod hwn yn Fil rhagorol i'w ddwyn ymlaen ac mae'n adlewyrchu maniffesto Cynulliad 2016 y Ceidwadwyr Cymreig yn llwyr, pan wnaethom geisio cryfhau cyfreithiau ar gosbau.
Ychydig o gyd-destun yn sydyn, oherwydd bod pawb arall wedi sôn am yr hyn y bydd y Bil yn ei wneud: yn 2017, bu 1,136 o ymosodiadau corfforol yn erbyn staff y GIG ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg yn unig, a dim ond 27 o'r rheini aeth i'r llys—27 y flwyddyn cynt, 27 y flwyddyn cyn hynny. Mae hynny'n lol llwyr. Yn 2017 daeth ymosodiadau geiriol a chorfforol yn erbyn gweithwyr y GIG i gyfanswm o—mathemateg cyflym yn y fan yma—ychydig yn llai na 7,000 o achosion. O'r 7,000 o achosion hynny, 906 a gyrhaeddodd y llys. Mae angen inni ddweud wrth y cyhoedd, pan fydd pobl yn peryglu eu hunain ar ran y cyhoedd, yn mynd allan yno i'ch helpu chi ni waeth beth yw'r sefyllfa, mae'n rhaid ichi drin pobl â pharch llwyr. Byddwn ni'n cefnogi'r Bil hwn. Da iawn, Chris Bryant. Da iawn chi, Darren, am roi hyn yn ein maniffesto y tro diwethaf.
I just want to make a few points on this, because I think this is a piece of legislation at Westminster that is very, very desirable and long overdue. It is an area where we might have considered legislating ourselves at some stage, but it's absolutely right that we have a certain degree of consistency in this area.
I'd like to raise a number of points. It's all very well us talking about increasing the sentences and so on. The biggest problem that has arisen has been the lack of prosecutions, and I think we need to have a better understanding as to why that has occurred, because I remember the campaigns that we had for zero tolerance on assault in the health services. What happened to that? It certainly didn't result in an increase in prosecutions, and no matter what we set the sentences at, unless we actually ensure that there are prosecutions in these cases, then it will not actually have that impact. So, all I would suggest is this: I think that this is something that's eminently worthy of support, and congratulations to Chris Bryant for actually taking this forward, but this is a matter that we do need to keep under review ourselves, because if, over the coming years, it is not having the desired effect, we may want to look ourselves at the issue as to how the legislation's working—
Hoffwn i wneud ychydig o sylwadau ar hyn, oherwydd rwy'n credu bod hwn yn ddarn o ddeddfwriaeth yn San Steffan sy'n ddymunol iawn, iawn, ac yn hir-ddisgwyliedig. Mae'n faes lle yr ydym efallai wedi ystyried deddfu ein hunain ar ryw adeg, ond mae'n hollol iawn bod gennym rywfaint o gysondeb yn y maes hwn.
Hoffwn i godi nifer o bwyntiau. Mae'n iawn inni sôn am gynyddu'r dedfrydau ac ati. Diffyg erlyniadau yw'r broblem fwyaf sydd wedi codi, ac rwy'n credu bod angen inni gael gwell dealltwriaeth ynghylch pam mae hynny wedi digwydd, oherwydd rwy'n cofio'r ymgyrchoedd a gawsom dros ddim goddefgarwch ar ymosodiad yn y gwasanaethau iechyd. Beth ddigwyddodd i hynny? Yn sicr ni arweiniodd at gynnydd yn nifer yr erlyniadau, ac ni waeth beth pa ddedfrydau yr ydym ni'n eu gosod, oni bai ein bod yn sicrhau y ceir erlyniadau mewn achosion o'r fath mewn gwirionedd, yna ni cheir yr effaith honno mewn gwirionedd. Felly, y cyfan y byddwn i'n ei awgrymu yw hyn: rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth sy'n gwbl deilwng o gefnogaeth, a llongyfarchiadau i Chris Bryant am symud ymlaen â hyn, ond mae hyn yn fater y mae angen inni gadw dan adolygiad ein hunain, oherwydd os, dros y blynyddoedd nesaf , nad yw'n cael yr effaith a ddymunir, efallai y byddwn ni eisiau edrych ein hunain ar y mater ynghylch sut y mae'r ddeddfwriaeth yn gweithio—
Would the Member take an intervention?
A wnaiff yr Aelod dderbyn ymyriad?
Yes, certainly.
Gwnaf, yn sicr.
It's just to say that I absolutely agree with you and I wonder if there may be a case for asking the Counsel General if he would review why there's been so few prosecutions. Going back to my ABMU case, year after year they've had the highest number of assaults and the least number of prosecutions. So, I think you're absolutely right in identifying that something, somewhere is going wrong and we have to send out a strong message that it's not acceptable to assault people.
Dim ond i ddweud fy mod i'n cytuno'n llwyr â chi ac roeddwn i'n meddwl tybed a allai fod achos dros ofyn i'r Cwnsler Cyffredinol a wnaiff ef adolygu pam y mae cyn lleied o erlyniadau wedi bod. I fynd yn ôl i fy achos ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, flwyddyn ar ôl blwyddyn maen nhw wedi cael y nifer uchaf o ymosodiadau a'r nifer isaf o erlyniadau. Felly, rwy'n credu eich bod yn llygad eich lle i nodi bod rhywbeth, rhywle yn mynd o'i le ac mae'n rhaid inni anfon neges gref nad yw'n dderbyniol i ymosod ar bobl.
I agree with that. There was some debate of this in Westminster, where the evidence recalled that with some of the sentences where there were prosecutions it was so paltry that it was an attitude of, 'Well, it's not worth the trouble. It's not worth actually doing it'. I think there's actually a broader imbalance in criminal prosecutions within our society, to the extent that there is a greater likelihood of prosecuting someone over a theft, over a welfare benefit offence than an unprovoked assault, for example, and I think that is the issue that goes throughout our criminal justice system. But, in particular, the need to actually emphasise the importance of the role of emergency workers who are serving the public and ensuring that they are protected I think is absolutely essential. But I think it would be, yes, a very good idea to monitor this, and it could be a function of the Counsel General to actually do this, but also to engage with the Crown Prosecution Service as to ensuring that, when this legislation goes through, there is a presumption of a prosecution and there is a review of the sentences that are then handed down and there is then also, I think, engagement with the sentencing guidelines body to ensure that the sentencing guidelines are particularly clear, because otherwise this important legislation may not have the desired effect.
Rwy'n cytuno â hynny. Bu rhywfaint o drafodaeth ar hyn yn San Steffan, lle roedd y dystiolaeth yn nodi, yn achos rhai o'r dedfrydau lle y cafwyd erlyniadau, roedd y ddedfryd mor bitw, fod yna agwedd o 'Wel, nid yw'n werth y drafferth. Nid yw'n werth ei gwneud mewn gwirionedd'. Rwy'n credu y ceir anghydbwysedd ehangach mewn gwirionedd o ran erlyniadau troseddol o fewn ein cymdeithas, i'r graddau ei bod yn fwy tebygol cael erlyniad am ladrad, am drosedd budd-daliadau nag mewn achos o ymosodiad direswm, er enghraifft, ac rwy'n credu bod hynny'n fater ym mhob ran o'n system cyfiawnder troseddol. Ond, yn benodol, mae'n gwbl hanfodol yn fy marn i, i bwysleisio pwysigrwydd gwaith y gweithwyr brys sy'n gwasanaethu'r cyhoedd a'r angen i sicrhau eu bod wedi eu diogelu. Ond rwy'n credu y byddai, byddai, yn syniad da iawn i fonitro hyn, a gallai fod yn swyddogaeth i'r Cwnsler Cyffredinol wneud hyn mewn gwirionedd, ond hefyd i ymgysylltu â Gwasanaeth Erlyn y Goron er mwyn sicrhau, pan fydd y ddeddfwriaeth hon yn mynd drwyddo, fod yna ragdybiaeth o erlyniad a bod adolygiad o'r dedfrydau a ddosberthir wedyn, a bod yna hefyd, rwy'n credu, ymgysylltiad â'r corff canllawiau dedfrydu i sicrhau bod y canllawiau dedfrydu yn arbennig o glir, oherwydd fel arall efallai na fydd y ddeddfwriaeth bwysig hon yn cael yr effaith a ddymunir.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb i'r ddadl.
I call on the Cabinet Secretary to reply to the debate.
I'd like to thank Members for their support for the Bill proposed by Chris Bryant. I look forward to Members voting in favour of it, and I note the comments made by both Angela Burns and Mick Antoniw on the broader issues about the criminal justice system actually taking up complaints over assaults against emergency services workers. I look forward to working with Members across the Chamber and, indeed, colleagues in Government on doing something about that too. Many thanks.
Hoffwn i ddiolch i Aelodau am eu cefnogaeth i'r Bil arfaethedig gan Chris Bryant. Rwy'n edrych ymlaen at weld Aelodau yn pleidleisio o'i blaid, ac rwy'n nodi'r sylwadau a wnaed gan Angela Burns a Mick Antoniw ar y materion ehangach am y system cyfiawnder troseddol yn cymryd camau gwirioneddol yn achos cwynion am ymosodiadau ar weithwyr gwasanaethau brys. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda'r Aelodau ar draws y Siambr ac, yn wir, cyd-Aelodau yn y Llywodraeth, i wneud rhywbeth ynghylch hynny hefyd. Llawer o ddiolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Daw hynny â'n trafodaethau am y dydd i ben.
That brings today's proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 19:17.
The meeting ended at 19:17.