Cynulliad Cenedlaethol Cymru

I call Members to order.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Education, and the first question, Mohammad Asghar.

Wel, mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau, yn y cymunedau mwyaf difreintiedig, ein bod yn cynnig cymorth wedi'i deilwra, a'n bod yn ymwneud llawer â'r cymunedau. Rydym yn rhoi cymorth i aelwydydd di-waith, i aelwydydd heb waith, i bobl sy'n anabl, wedi colli eu swyddi, ac wrth gwrs, i bobl nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant. Ac rydym yn mentora a chefnogi pobl i sicrhau eu bod yn gallu datblygu rhyw fath o gydnerthedd, ac i sicrhau eu bod yn barod, felly, i gael gwaith.

Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Weinidog. Ond nododd Mencap Cymru yn ddiweddar fod rhwystrau enfawr yn wynebu pobl ag anawsterau dysgu sy'n awyddus i weithio, yng Nghymru. Maent yn amcangyfrif, o'r 14,000 o bobl ag anableddau dysgu y gŵyr y gwasanaethau cymdeithasol amdanynt, mai 800 ohonynt yn unig sydd mewn gwaith. Golyga hynny lai na 6 y cant, Weinidog, ac yn bendant, nid yw hynny'n dderbyniol. A gaf fi ofyn beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ddarparu rhaglenni cyflogadwyedd i'r gweithlu posibl hwn nad yw'n cael ei ddefnyddio, i raddau helaeth, ac i sicrhau bod cyflogwyr yn ymwybodol o fanteision cyflogi rhywun sydd ag anabledd dysgu yng Nghymru?

Diolch. Yn sicr. Rydym wedi ymrwymo'n llwyr i'r agenda hon. Yn y flwyddyn newydd, fe welwch y byddwn yn cyflwyno cynllun gweithredu cyflogadwyedd, a bydd rhan o'r cynllun gweithredu hwnnw yn ymwneud â sicrhau bod pobl—. Mae gennym raglen arbennig, Cymru'n Gweithio, a phan fydd pobl yn dod drwy borth penodol—bydd pawb yn dod drwy borth penodol, gan fod cymaint o wahanol raglenni ar hyn o bryd, mae'n anodd i bobl wybod ble i fynd—byddwn wedyn yn nodi beth yw eu hanghenion ac yn eu cyfeirio i'r mannau cywir. Oherwydd, ar hyn o bryd, mae cymaint o wahanol grwpiau, rydym yn ceisio sicrhau eu bod yn cael eu symleiddio er mwyn ei gwneud yn haws i bobl anabl gael y mynediad a'r cymorth sydd ei angen arnynt.

People with mental health issues have particular difficulties in finding routes to work or back to work after a period of illness. One way of facilitating access to the workplace is to offer work placements, which would mean that they wouldn’t need to go through the traditional process of interview and the anxiety and stress that that can lead to. What attempts has the Government made to encourage work placements of this kind, and will we see that kind of approach in the employment action plan that you mentioned, because that would facilitate and support individuals with mental health issues to rejoin the workforce?

Thank you very much. I do think that it’s important that we focus on this aspect of mental health, because there’s so much of it in Wales and it’s important that we work for the individual and that we can adapt things for the individual. What we’re attempting to do in this new plan is to ensure that we’re working across Government. And so, we’ll be working with the health department, where, evidently, we have to assimilate all of these issues. This idea of a placement is one that I will now consider when considering this new plan. So, I am pleased that you’ve raised this point. Thank you.

Rhianon Passmore.

Diolch, Lywydd. Nawr, fe ddymunoch chi Nadolig llawen i mi ddoe, a hoffwn ddymuno'n dda i chi ac i'ch teulu heddiw. Nadolig llawen i chi i gyd.

Ysgrifennydd y Cabinet, wrth annerch Confensiwn Cyflogadwyedd a Sgiliau Cymru y Sefydliad Dysgu a Gwaith yr wythnos diwethaf, dywedodd Gweinidog newydd y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes, Eluned Morgan, nad yw cyflogadwyedd yn ymwneud â swyddi a sgiliau yn unig; mae'n ymwneud â sicrhau bod pob agwedd ar bolisi'r Llywodraeth—addysg, iechyd, tai a chymunedau—yn cydweithio i gynorthwyo pobl i gael swyddi cynaliadwy. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio mewn ffordd gyfannol i sicrhau bod grwpiau agored i niwed yn elwa o fentrau polisi'r Llywodraeth? Weinidog.

Diolch yn fawr iawn, Rhianon. Yn sicr. Rydym yn ceisio gweithio'n drawsadrannol. O ystyried bod gennym gyllideb o oddeutu £15 biliwn, mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod yn gwneud y gorau o bob ceiniog, ac mae gweithio'n drawsadrannol yn gwneud synnwyr llwyr. Yr hyn rwyf wedi bod yn ei wneud yw cyfarfod yn annibynnol ac yn unigol gyda gwahanol Weinidogion i sicrhau eu bod yn canolbwyntio ar yr agenda hon. Felly, cyfarfûm â fy nghyd-Aelod yma yr wythnos diwethaf i drafod sut y gallwn fod o gymorth, er enghraifft, mewn perthynas â gofal. Ni all llawer o bobl ddychwelyd i'r gwaith gan fod ganddynt gyfrifoldebau gofalu. Felly, sut rydym yn plethu'r pethau hyn gyda'i gilydd i sicrhau eu bod yn gysylltiedig ac y gall pobl ddychwelyd i'r gwaith? Nid geiriau'n unig yw'r syniad hwn o waith trawsadrannol; rydym yn mynd i'r afael â'r manylion o ran sut y mae hynny'n digwydd yn ymarferol.

Bydd y diwygiadau rydym yn eu rhoi ar waith mewn ymateb i adolygiad Diamond yn darparu system decach, fwy cynaliadwy o gymorth i fyfyrwyr. Rwy'n hyderus y gall y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr, sy'n darparu gwasanaeth Cyllid Myfyrwyr Cymru, gyflawni'r newidiadau i'r system cyllid myfyrwyr ar gyfer ein cenedl.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb. A yw'n ymwybodol o'r problemau sydd wedi cael eu creu i fyfyrwyr sy'n dymuno astudio gradd ôl-raddedig yn y gyfraith mewn prifysgolion fel Prifysgol BPP ym Mryste, lle nad yw'r cyrsiau hyn wedi'u dynodi ar gyfer cymorth i fyfyrwyr? Mae myfyrwyr wedi gorfod gohirio'r broses o gofrestru. Mae hyn yn annheg iawn. Gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi beirniadu Llywodraeth y DU mewn perthynas â Brexit mewn un ystyr, gan ei bod yn ofni y bydd rhaglenni cyfnewid myfyrwyr yn dioddef o ganlyniad i hynny. Os nad eir i'r afael â chanlyniadau arafwch y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr wrth ddynodi cyrsiau addas ym mhrifysgolion Lloegr, byddwn yn wynebu problem debyg yn y Deyrnas Unedig, ac ni fyddai'n iawn o gwbl pe bai myfyrwyr yn methu mynd i'r brifysgol a ddewisant i ddilyn y cwrs y maent yn dymuno'i wneud ac sydd ei angen arnynt ar gyfer eu bywydau proffesiynol yn y dyfodol yn syml am fod y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr, i bob pwrpas, yn eu hatal rhag defnyddio'r rhyddid sydd gan bawb arall yng Nghymru.

Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru ddynodi'r holl gyrsiau a ddarperir gan ddarparwyr amgen cyn y gall myfyrwyr wneud cais am gymorth. Rydym wedi cyhoeddi canllawiau ar ddull Llywodraeth Cymru o ddynodi cyrsiau penodol gan ddarparwyr nad ydynt yn cael eu rheoleiddio at ddibenion cyllid cymorth i fyfyrwyr. Rwy'n siŵr y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn y Siambr yn cytuno â mi mai er budd y myfyrwyr y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod unrhyw ddarparwyr sy'n ceisio dynodiad ar gyfer cyrsiau penodol yn gallu bodloni meini prawf penodol sy'n ymwneud, er enghraifft, â safonau ariannol a safonau ansawdd. Mae Llywodraeth Cymru o'r farn y dylai sefydliadau y mae eu cyrsiau'n cael eu dynodi'n awtomatig ddarparu addysg o ansawdd digonol sy'n ariannol hyfyw ac sy'n gwneud cyfraniad sylweddol parhaus i fudd y cyhoedd mewn perthynas â'r system addysg. Rydym wedi ceisio ymdrin ag unrhyw geisiadau ar gyfer dynodi cyrsiau penodol cyn gynted â phosibl, ond nid wyf yn bwriadu cyfyngu ar y trefniadau i ddiogelu'r myfyrwyr a phwrs y wlad yng Nghymru.

Ysgrifennydd y Cabinet, gwnaed cyhoeddiad gan Jo Johnson dros y penwythnos ynglŷn â rhai o'r newidiadau y mae'n eu gwneud i gyrsiau prifysgol ac argaeledd cyrsiau dwy flynedd yn y system addysg uwch yn Lloegr. Yn amlwg, mae cyllid myfyrwyr a'r ddyled y mae myfyrwyr yn ei hysgwyddo yn peri cryn bryder i lawer o fyfyrwyr wrth iddynt ystyried eu hopsiynau. A ydych wedi gwneud unrhyw asesiad o hyfywedd cyrsiau gradd dwy flynedd a'r cyfleoedd y byddent yn eu creu i lawer o fyfyrwyr sy'n dymuno'u dilyn drwy sicrhau, efallai, bod y cyrsiau hynny ar gael yma yng Nghymru?

Buaswn yn cytuno, Andrew, fod llawer o fyfyrwyr yn pryderu ynglŷn â sut y byddant yn cynnal eu hunain yn ariannol wrth dreulio cyfnod yn astudio mewn addysg uwch, a dyna pam rydym yn rhoi adolygiad Diamond ar waith i sicrhau bod Cymru yn darparu'r cymorth mwyaf cynhwysfawr i fyfyrwyr, yn enwedig myfyrwyr o gefndir anhraddodiadol na fyddent, efallai, wedi bod ag awydd mynd i'r brifysgol yn y gorffennol. Rwyf wedi nodi'r araith gan Jo Johnson mewn perthynas â graddau dwy flynedd. Ar hyn o bryd, rwy'n ystyried y dystiolaeth ynglŷn ag a yw'r graddau dwy flynedd hynny o ansawdd digon da, a ydynt yn darparu'r dyfnder dysgu sydd ei angen ar fyfyrwyr, yn ogystal â'r goblygiadau o ran cost, gan fod peth tystiolaeth yn awgrymu, mewn perthynas â darparu cyrsiau dros gyfnod o ddwy flynedd, nad ydynt o reidrwydd yn rhatach ac y ceir problemau, weithiau, o ran yr ansawdd, ac ni fuaswn yn awyddus i fwrw ymlaen oni bai fy mod yn gwbl fodlon gyda'r dystiolaeth y byddai newid i raddau dwy flynedd o fudd i fyfyrwyr.

Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.  

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae wedi cymryd pedair blynedd i gyflwyno platfform rhith-ddysgu Hwb+ a sicrhau bod dros 80 y cant o ysgolion yn defnyddio'r platfform. Mae pob ysgol wedi cael eu hyfforddi i'w ddefnyddio ar ôl cryn dipyn o amser, ymdrech ac arian. Felly, a allwch egluro i ni pam eich bod o'r farn mai rhoi'r gorau i'r prosiect hwnnw bellach yw'r defnydd gorau o arian cyhoeddus?

Yr hyn sy'n wirioneddol bwysig, Llyr, yw ein bod yn dysgu o brofiad ymarferwyr sy'n defnyddio'r adnodd ar-lein hwn. Mae rhai rhannau o'r prosiect wedi bod yn llwyddiannus iawn. Mae lefelau uchel o ddefnydd ac adborth gan addysgwyr a myfyrwyr yn dweud ei fod yn werthfawr iawn. Fodd bynnag, nid yw rhai agweddau ar y platfform wedi cael cymaint o ddefnydd, ac wrth i ni ddiweddaru ein cynnig ar Hwb, mae angen ystyried yr adborth gan addysgwyr a datblygu cyfres o wasanaethau sydd ar gael i ysgolion ar-lein ac sy'n ddefnyddiol iddynt, yn enwedig y rhyngwyneb, i sicrhau bod yr adnoddau hynny'n hawdd i'w defnyddio.

Ond nid ar chwarae bach y mae symud o un math penodol o ddarpariaeth i un arall, nage? Fe ddywedoch ym mis Mehefin,

'O'r cychwyn—

ac rwy'n dyfynnu,

—'rydym wedi bod yn glir bod cymhwysedd digidol yn un o bileri sylfaenol addysg fodern'.

Ni fyddai neb yn amau hynny.

'Dyna pam y nodwyd cymhwysedd digidol fel y trydydd cyfrifoldeb trawsgwricwlaidd, ochr yn ochr â llythrennedd a rhifedd'.

Mae gennym sefyllfa lle mae'r consortia wedi cynghori ysgolion fod yr offer yn Hwb+ yn angenrheidiol ar gyfer cwricwlwm newydd a fframwaith cymhwysedd digidol y Llywodraeth. O ystyried maint y prosiect hwn, bydd y newid a fwriedir gennych yn arwain, heb os, at flwyddyn neu ddwy o darfu. Felly, a allwch ddweud wrthym sut y byddwch yn sicrhau bod newid y platfform hwn ar yr adeg allweddol hon yn gwella dysgu yn hytrach nag arwain at faich ychwanegol ar athrawon a fydd yn gorfod dechrau eto, ailhyfforddi ac ymgyfarwyddo â phlatfform newydd, ar adeg pan fo llawer o bobl yn dweud eu bod yn dal i ymgyfarwyddo â'r set gyfredol o offer?

Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig fod yr Aelodau'n ymwybodol nad ydym yn dirwyn prosiect Hwb i ben. Rydym yn bwriadu adnewyddu rhan benodol o'r rhaglen honno, Hwb+, sy'n rhan o'r rhaglen nad yw wedi gweld lefelau uchel iawn o ddefnydd, ac mae'r adborth gan addysgwyr yn dynodi nad yw wedi bod yn arbennig o ddefnyddiol. Bydd Hwb yn gyffredinol yn parhau, a byddwn yn gweithio gyda chwmnïau meddalwedd mawr i geisio darparu rhyngwyneb mwy defnyddiol.

Ond mae'r Aelod yn llygad ei le i dynnu ein sylw at bwysigrwydd sgiliau digidol yn y cwricwlwm newydd. Mae'n gwbl hanfodol fod ein pobl ifanc yn gadael addysg yng Nghymru yn llythrennog, yn rhifog ac yn meddu ar gymhwysedd digidol. Mae hynny'n golygu mwy na gallu defnyddio cyfrifiadur yn unig, mae'n ymwneud â gallu ymchwilio i wybodaeth a welant ar-lein, mae'n ymwneud â bod yn ddiogel ar-lein ac yn ddiogel wrth ddefnyddio cyfryngau cymdeithasol, ac yn hollbwysig, fel rhan o'n cynllun 'Cracio'r Cod' a'i ymestyn i glybiau codio, mae'n ymwneud â deall sut y mae cyfrifiaduron a thechnoleg gwybodaeth yn gweithio, gan mai'r bobl sy'n gallu dylunio apiau, dylunio gwefannau a dylunio rhaglenni—. Gall hynny arwain at fudd economaidd sylweddol i'r myfyrwyr a'r bobl ifanc hynny.

Credaf ei bod yn ddiddorol eich bod yn dweud bod yr adborth gan addysgwyr wedi bod yn llai na chadarnhaol, gan fod gwerthusiad y Llywodraeth ei hun o weithrediad y Rhaglen Dysgu yn y Gymru Ddigidol ym mis Hydref y llynedd wedi nodi adborth cadarnhaol gan ysgolion mewn perthynas â Hwb+ ac wedi dod i'r casgliad,

'Byddai cefnu ar y prosiect yn siomi'n ddwys ac yn dieithrio'r athrawon sy'n frwd dros ddefnydd pellach o ddysgu digidol ac sydd wedi buddsoddi amser ac ymdrech helaeth i sefydlu gwefannau ysgol Hwb+ a'u hyrwyddo i'w cydweithwyr yn eu hysgol.'

Rydych wedi canmol Hwb+ am gyrraedd y rownd derfynol i gael ei enwi'n bartner addysg byd-eang y flwyddyn Microsoft eleni, felly mae hynny'n adborth cadarnhaol yn fy marn i. Hoffwn wybod o ble rydych yn cael yr adborth negyddol. Ond credaf hefyd fod arnom angen rhywfaint o eglurder ynghylch lefel y buddsoddiad a fuddsoddwyd gan y Llywodraeth yn hyn. Yn ddiweddar, fe ddywedoch chi fod cost y prosiect Hwb ar sail y contract ar gyfer y platfform Hwb yn £2.53 miliwn. Mae hynny'n anghyson ag ateb y Llywodraeth yn 2015, a ddywedai fod gwerth y contract cyflenwi i ddarparu Hwb+—llwyfan dysgu Cymru gyfan—i bob ysgol yng Nghymru oddeutu £4.5 miliwn. Mae yna anghysondeb. Felly, a allwch ddweud wrthym beth oedd cyfanswm cost y prosiect? A allwch ddweud wrthym hefyd pa gost ychwanegol a fydd yn deillio yn awr o'ch penderfyniad i wneud y newidiadau hyn?

Fel y dywedais, Llyr, mae'n gwbl hanfodol, oherwydd, mae'n rhaid i mi ddweud, rydych yn rhoi'r argraff fod Hwb ei hun yn dod i ben, ac nid yw hynny'n wir. Rydym yn newid rhan fechan iawn ohono am fod y contract yn dod i ben ac nid oes unrhyw opsiynau i adnewyddu yn y contract hwnnw. Ar sail gwerth cyhoeddus am arian, rwyf wedi penderfynu bwrw ymlaen â'r prosiect hwn mewn ffordd wahanol. Y ffigurau y gofynnodd yr Aelod amdanynt—byddaf yn ysgrifennu ato ac yn rhoi copi yn y llyfrgell.FootnoteLink

Conservative spokesperson—Darren Millar.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae llai o fyfyrwyr o Gymru nag erioed o'r blaen yn mynd i brifysgolion Grŵp Russell. Gwyddom fod y ffigurau o Rydychen a Chaergrawnt yn awgrymu mai 2 y cant yn unig o'r rhai y cynigiwyd lleoedd iddynt y llynedd a oedd yn byw yng Nghymru. Pa gamau rydych yn eu cymryd fel Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â'r her hon ac i sicrhau bod mwy o'n plant mwyaf disglair yn llwyddo ac yn mynd i'r prifysgolion gorau hyn?

Rwy'n siŵr, Lywydd, fod yr Aelod yn ymwybodol iawn o fuddsoddiad y Llywodraeth yn rhwydwaith Seren. Cyfeiriaf yr Aelod at ddata y soniais amdano wrth y Siambr heb fod yn hir yn ôl mewn perthynas â'r dyddiad cau pan fo'n rhaid i fyfyrwyr sefyll arholiadau mynediad unigol i brifysgol Rhydychen, nifer o ysgolion meddygol ac ysgolion milfeddygol—mae nifer y ceisiadau yn uwch.

Nid yw'n ymwneud â cheisiadau yn unig, fodd bynnag, nag ydyw? Mae'n ymwneud â faint o leoedd a gynigir i fyfyrwyr o Gymru. A allwch ddweud wrthym faint o fyfyrwyr sy'n rhan o rwydwaith Seren a gafodd gynnig lleoedd ym mhrifysgolion Grŵp Russell yn y blynyddoedd diwethaf?

Gyda phob parch, os mai nifer cyfyngedig o bobl sydd gennym yn gwneud ceisiadau i fynd i'r prifysgolion hynny, ni allwn obeithio codi'r nifer sy'n cael cynnig lle, ac yn ei dderbyn, gobeithio. Yr hyn sy'n bwysig iawn i mi yw codi dyheadau myfyrwyr Cymru fel eu bod yn teimlo'n ddigon hyderus i wneud y ceisiadau hynny i Rydychen, Caergrawnt, i ysgolion meddygol, i ysgolion milfeddygol. Byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod gan nad yw'r union ffigurau gennyf wrth law. O ystyried ei ymrwymiad—hollol deg—i sicrhau bod atebion gweinidogol yn hollol gywir, byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod gyda'r ffigurau pendant.

Wel, rydych eisoes wedi ymateb i gwestiynau ar y mater hwn, ac wrth gwrs, nid ydych yn gallu darparu'r wybodaeth gan nad yw Llywodraeth Cymru yn ei chofnodi, sy'n eithaf syfrdanol o gofio eich bod yn gwneud cryn fuddsoddiad yn rhwydwaith Seren ac rydym yn awyddus i bobl allu llwyddo. Ond os nad ydych yn olrhain llwyddiant neu ddiffyg llwyddiant rhwydwaith Seren o ran nifer y bobl ifanc sy'n cael cynnig lleoedd yn y prifysgolion gorau, sut y gallwn fod yn ffyddiog nad yw hon yn enghraifft arall o wastraffu arian trethdalwyr, gan nad ydych wedi llwyddo i ddangos gwerth am arian ar ei gyfer?

Fel y dywedais, rydym yn cadw llygad barcud ar nifer y ceisiadau y mae myfyrwyr yn eu gwneud i brifysgolion. Rwy'n ymwybodol iawn o'r cwestiynau a ofynnwyd gan y grŵp Ceidwadol; 61 cwestiwn unigol ar y pwnc penodol hwn mewn un diwrnod. Rwy'n ddiolchgar i'r Ceidwadwyr am ddangos y fath ddiddordeb yn y rhaglen hon a byddaf yn ceisio sicrhau bod Darren Millar yn cael y data y mae'n awyddus i'w gael.

UKIP spokesperson—Michelle Brown.

Diolch, Lywydd. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi manylion unrhyw ddarpariaeth addysgol ychwanegol a wneir ar gyfer plant sy'n derbyn gofal yng Nghymru i mi, os gwelwch yn dda?

Diolch i Michelle am ei chwestiwn. Rwy'n siŵr fod yr Aelod yn ymwybodol fod plant sy'n derbyn gofal yn gymwys ar gyfer y grant datblygu disgyblion. Mae adnoddau ychwanegol ar gael i gefnogi addysg plant sy'n derbyn gofal, a bydd gan blant sy'n derbyn gofal ac sy'n dymuno mynychu'r brifysgol hawl i'r pecyn llawn o gymorth i fyfyrwyr o dan gynigion Diamond.

Iawn, diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Y rheswm y gofynnaf yw bod y cyhoeddiad a wnaethoch ym mis Mai a'r hyn rydych newydd ei ddweud—nid yw'n cynnwys llawer o fanylion ynglŷn â sut y byddai cymorth ychwanegol ar gyfer y grŵp hwn yn cael ei weithredu mewn gwirionedd. Er eich bod wedi cyhoeddi camau cadarnhaol yn y gorffennol, a ydych wedi ystyried sicrhau bod oriau addysgu ychwanegol ar gael i blant sy'n derbyn gofal? Dywed yr elusen Plant yng Nghymru fod y sector yn dal i weld canlyniadau addysgol gwaeth na'u cymheiriaid nad ydynt yn derbyn gofal. Os ydych wedi ystyried hyn, a ydych wedi ymrwymo i glustnodi cyllid ar gyfer ysgolion, neu sefydliadau eraill yn wir, i ddarparu ychydig o amser dysgu ychwanegol i blant sy'n derbyn gofal, naill ai wyneb yn wyneb neu mewn grŵp?

Wel, Michelle, gadewch i mi ddweud yn berffaith glir, nid yw plant sy'n cael profiad o ofal, ar hyn o bryd, yn cyflawni'r cymwysterau yn y niferoedd yr hoffwn eu gweld yn ei wneud. Cafwyd cynnydd sylweddol dros y blynyddoedd diwethaf gyda nifer y plant sy'n derbyn gofal sy'n gadael yr ysgol gyda phum TGAU da, ond mae gennym gryn dipyn o ffordd i fynd i sicrhau bod y plant hynny'n cyflawni eu potensial.

Gofynna'r Aelod ynglŷn â chlustnodi adnoddau. Mae'r grant datblygu disgyblion wedi'i glustnodi. Mae'n swm penodol o arian a ddarperir i'r consortia rhanbarthol i gynorthwyo ysgolion gydag amrywiaeth o dechnegau—beth bynnag sydd orau ar gyfer y plant hynny yn yr ysgolion arbennig hynny.

Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn gweithio ar draws adrannau, gyda fy nghyd-Aelod, Huw Irranca-Davies, i ariannu ffocws profiadau niweidiol yn ystod plentyndod a rhwydwaith profiadau niweidiol yn ystod plentyndod. Gwyddom fod llawer o blant sy'n derbyn gofal, oherwydd y ffaith eu bod yn derbyn gofal, wedi dioddef profiadau niweidiol yn ystod plentyndod a all effeithio'n negyddol ar eu haddysg. Mae'r ffocws profiadau niweidiol yn ystod plentyndod yn cynorthwyo ysgolion i edrych ar amrywiaeth o ymyriadau i gynorthwyo'r plant hynny sy'n derbyn gofal yn y ffordd orau.

Y rheswm rwy'n holi ynglŷn â hyn yw am fod plant sydd yng ngofal yr awdurdod lleol o dan anfantais yn barod oherwydd yr holl brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod y soniwch amdanynt—bydd hynny wedi cael effaith ar eu haddysg. Maent yn cael eu rhoi mewn gofal, sy'n effeithio ar eu haddysg. Yr hyn y gall y wladwriaeth ei wneud yw rhoi addysg ychwanegol iddynt er mwyn rhoi hwb iddynt—addysg na fyddai'n arbennig o ddrud i'w chynnig ar sail bob plentyn unigol mewn gwirionedd. Tybed a ydych yn barod i ystyried yr opsiwn hwnnw o gynnig trefniant ysgol haf i blant sy'n derbyn gofal o bosibl, gan fod eu haddysg yn dioddef o ganlyniad i'r profiadau niweidiol y maent wedi eu cael.

Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod Llywodraeth Cymru, yr haf hwn, wedi ariannu rhaglen gwella gwyliau’r haf, neu'r rhaglen bwyd a hwyl, a oedd wedi'i hanelu'n bennaf at blant difreintiedig fel y gallent gael mynediad at ddarpariaeth addysgol a phryd bwyd poeth yn ystod y gwyliau ysgol. Mae'r rhaglen honno wedi bod yn llwyddiannus iawn, ac rydym yn gobeithio gallu ariannu hyd yn oed mwy o awdurdodau lleol i allu cynnig y cyfleoedd hynny yr haf nesaf. Rydym yn parhau i gefnogi'r teuluoedd sy'n darparu gofal maeth drwy roi cyngor ychwanegol ynglŷn â sut y gallant gael effaith.

Ond yr hyn sy'n wirioneddol bwysig i'w gofio—os gwrandewch ar blant sy'n derbyn gofal, yr hyn a ddywedant wrthych dro ar ôl tro yw nad oes arnynt eisiau cael eu stigmateiddio ac nad oes arnynt eisiau cael eu gweld yn cael eu trin yn wahanol i'w cyfoedion, ac mae hynny'n wirioneddol bwysig i'r plant hyn. Rydym yn eu cefnogi mewn addysg brif ffrwd—nid eu neilltuo, ond rhoi adnoddau ychwanegol i'r ysgolion i helpu addysg y plant hynny. Yn bwysig, rydym yn gweld canlyniadau, gan fod y canlyniadau yn gwella ar gyfer y grŵp hwnnw o ddysgwyr.

Diolch, Angela. Ddydd Llun, cyhoeddais ein cynlluniau ar gyfer rhoi Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) ar waith, sydd wrth wraidd ein rhaglen uchelgeisiol i drawsnewid addysg a chymorth i ddysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol. Cynhelir ymgynghoriad ar y cod y flwyddyn nesaf, a bydd ar waith erbyn diwedd 2019.

Ysgrifennydd y Cabinet, diolch. Rwy'n croesawu'r ffaith bod Cam 4 y Bil anghenion dysgu ychwanegol wedi cael ei basio ddoe, a nodais â diddordeb y datganiad a gyhoeddwyd gennych yn gynharach yr wythnos hon ar weithredu'r cod newydd. Fodd bynnag, hoffwn eglurhad ynglŷn â'r cyngor rydych yn ei ddarparu i awdurdodau addysg lleol ynghylch y mesurau dros dro sydd ar waith yn awr gan fod y Bil wedi cael ei basio. Rwyf wedi codi'r mater hwn o'r blaen gyda chyn-Ysgrifenyddion addysg, gan ei bod yn ymddangos yn amlwg i mi nad yw'r awdurdodau'n awyddus i gyhoeddi datganiadau gan fod y system newydd ar y ffordd. O gofio nad yw'r cyfnod gweithredu i fod i gael ei gwblhau tan 2023, pa sicrwydd y gallwch ei roi y bydd cefnogaeth lawn yn parhau dros y blynyddoedd cyfamserol ac na fydd awdurdodau lleol yn cyfyngu ar y cymorth a ddarperir i'r plant hyn sy'n agored iawn i niwed?

Y bore yma, cyfarfûm ag arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ac roedd y broses o roi'r Bil anghenion dysgu ychwanegol ar waith yn eitem ar yr agenda honno. Yr hyn sy'n gwbl glir yw ein bod yn cyflwyno dull gweithredu fesul cam, fel y gallwn newid o un system i'r llall yn llwyddiannus. Ond rwyf wedi bod yn gwbl glir yn fy natganiad y dylid cynnwys plant newydd sy'n dod i mewn i'r system, neu sy'n cael eu nodi o'r newydd o fewn y system, yn y rhaglen newydd. Dylid eu cynnwys yn y rhaglen newydd, ac rydym yn ceisio trosglwyddo'r plant sydd â datganiad statudol o anghenion addysgol eisoes, gan ganolbwyntio yn gyntaf ar blant sydd ar gamau pwysig iawn o'u haddysg, sef y newid, fel arfer, o'r ysgol gynradd i'r ysgol uwchradd neu o'r ysgol uwchradd i addysg bellach neu addysg uwch, a bydd honno'n rhaglen dreigl. Dylid cynnwys plant a nodir o'r newydd yn y dull newydd.

Mae'n debyg y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol o Goleg Elidyr, sef coleg addysg bellach arbenigol yn fy etholaeth. Tybed a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn barod i edrych eto ar ddiwygio'r derminoleg a ddefnyddir yn y cod drafft i ddisgrifio sefydliadau fel Coleg Elidyr, sy'n cyd-fynd yn well â'r hyn y byddai'r sector yn ei ffafrio, ond Estyn yn ogystal. Rwy'n fwy na pharod i gyfarfod ag Ysgrifennydd y Cabinet i roi rhagor o fanylion, pe bai hynny o gymorth.

Wrth gwrs, rwy'n ymwybodol fod Llywodraeth Cymru yn ariannu nifer o fyfyrwyr i astudio yng Ngholeg Elidyr, a holl ddiben y broses wrth symud ymlaen yw y gallwn weithio ar y cyd i sicrhau bod y cod yn iawn, a buaswn yn barod iawn i gyfarfod â'r aelod i siarad am unrhyw bryderon sydd ganddo. Wrth gwrs, bydd y pwyllgor yma yn y Cynulliad Cenedlaethol yn craffu'n llawn ar y cod a bydd y Cynulliad yn ei gyfanrwydd yn pleidleisio arno. Dyna pam y byddwn yn ymgynghori er mwyn sicrhau bod y cod yn gywir, ond os oes gan yr Aelod unrhyw bryderon penodol ynglŷn â geiriad, rwy'n fwy na pharod i edrych ar y mater.

Diolch yn fawr, Llyr. Mae Llywodraeth Cymru yn parchu dewis rhai rhieni i addysgu eu plant gartref. Rwy'n ystyried sut y gallwn gryfhau'r cymorth sydd ar gael i'r gymuned addysgu yn y cartref, nid cymorth addysg a gwasanaethau yn unig, ond gwasanaethau cymorth cyffredinol ac arbenigol hefyd, lle bo hynny'n briodol.

Rydych yn dweud wrthym eich bod yn ei ystyried—mae arnaf ofn ei fod wedi cael ei ystyried ers amser hir bellach, a gwyddom fod adroddiad yr adolygiad ymarfer plant a gyhoeddwyd y llynedd mewn perthynas ag achos Dylan Seabridge wedi argymell yn gryf fod angen newid y ddeddfwriaeth er mwyn ei gwneud yn ofynnol i rieni gofrestru plant sy'n cael eu haddysg gartref gyda'r awdurdod lleol, a hefyd i sicrhau bod rhywun yn gweld ac yn siarad â'r plant hynny bob blwyddyn. Mae pob un ohonom yn ymwybodol fod Comisiynydd Plant Cymru wedi bod yn galw'n gyson hefyd am roi grym statudol i'r canllawiau presennol ac am iddynt gynnwys cofrestr orfodol ar gyfer pob plentyn sy'n cael eu haddysg gartref, gyda phwerau clir i awdurdodau lleol weld y plant hynny ac i siarad â hwy yn uniongyrchol ynglŷn â'u haddysg. Yn fwy diweddar, roedd adolygiad seiliedig ar dystiolaeth a gomisiynwyd gan y bwrdd diogelu plant cenedlaethol o'r risgiau i blant sy'n cael eu haddysg gartref yn feirniadol iawn o'r status quo, a galwodd am gofrestru plant sy'n cael eu haddysg gartref, a'u hasesu'n rheolaidd. Gwn fod awdurdodau lleol hefyd wedi bod yn galw am hyn, ac fel rydych yn cydnabod, rydym ninnau'n cydnabod bod gan rieni hawl i ddewis addysgu eu plant gartref yn hytrach nag yn yr ysgol, ac nid yw addysg yn y cartref ynddo'i hun yn ffactor risg ar gyfer camdriniaeth neu esgeulustod. Rydych yn dweud eich bod yn ystyried y mater. Wel, onid ydych yn cytuno, tra bo unrhyw bosibilrwydd y gall plentyn fod yn anweledig ac y gallai fod Dylan Seabridge arall allan yno yn rhywle, fod arnom angen mwy o weithredu ac arweiniad gan y Llywodraeth hon? A allwch ddweud wrthym: pryd y byddwch yn rhoi camau pendant ar waith?

Diolch, Llyr. Credaf ei bod yn bwysig eich bod wedi dweud nad yw addysgu yn y cartref ynddo'i hun yn ddangosydd o risg neu gam-drin plant. Cyhoeddwyd canllawiau anstatudol diwygiedig gan Lywodraeth Cymru ym mis Ionawr y llynedd, ond byddwch yn gwybod fy mod wedi derbyn mewn egwyddor argymhelliad Comisiynydd Plant Cymru ynglŷn â chofrestr statudol ar gyfer addysg ddewisol yn y cartref. Mae swyddogion wrthi'n gweithio ar y manylion pellach o ran sut y gellir bwrw ymlaen â hynny. Ond mae'n rhaid i mi roi gair o rybudd: ni fyddai'r gofrestr honno ond yn cynnwys plant o oedran ysgol statudol, ac ni all fod ac ni fydd yn ateb mewn perthynas â'r plant nad yw'r system yn eu gweld, gan y byddai cyflwyno cofrestr, hyd yn oed, ond yn berthnasol i blant pum mlwydd oed a hŷn, ac o bosibl, gallai plant dreulio pum mlynedd gyntaf eu bywydau heb i'r gwasanaethau eu gweld. Ac yn fy marn i, er y gallwn symud ymlaen yn hyn o beth, rhaid i ni gofio nad dyma'r unig ateb o ran diogelu plant y mae eu rhieni, am ba reswm bynnag, yn benderfynol o'u cuddio rhag yr awdurdodau.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n falch eich bod wedi dweud eich bod yn parchu penderfyniad rhieni sy'n dymuno addysgu eu plant gartref. Mae'n opsiwn cyfreithlon ac ymarferol sy'n gweithio'n dda iawn mewn nifer o achosion. Ond rydych hefyd yn iawn i nodi pryderon fod angen monitro plant sy'n cael eu haddysgu gartref yn yr un modd â phlant a all ddiflannu o'r system pan fyddant o fewn yr hyn y byddech yn ei alw'n amgylchedd ysgol confensiynol. O gofio'r hyn rydych newydd ei ddweud ynglŷn â'r ffordd y gallai cofrestr fethu rhai o'r plant hynny, pa botensial arall sydd yna i sicrhau nad yw plant—credaf mai o dan bump oed y dywedoch chi—yn llithro drwy'r bylchau, pa un a ydynt yn mewn ysgol gonfensiynol neu'n cael addysg yn y cartref, a'n bod yn edrych ar ôl ein holl blant?

Y rheswm y soniais am fylchau posibl yw oherwydd y byddai'r pwerau sydd gennym yn caniatáu—ac maent yn bwerau sy'n bodoli'n barod, dylid dweud hynny, i awdurdodau lleol fod yn sicr fod plant yn cael addysg ddigonol. Mae'r pwerau hynny yn bodoli eisoes, ac rwyf wedi darparu adnoddau ychwanegol i awdurdodau lleol gael gwell dealltwriaeth o lefel addysg ddewisol yn y cartref yn eu hardaloedd eu hunain a'r rhesymau pam fod rhieni yn dewis gwneud hynny. Yn amlwg, bydd yn rhaid i gyd-Aelodau eraill yn y Cabinet ymgymryd â mesurau i geisio diogelu'r plant sy'n iau na'r oedran addysg statudol, a dyna pam y cefais i a'r Gweinidog plant gyfarfod gyda'r bwrdd diogelu plant cenedlaethol yr wythnos diwethaf i drafod yr opsiynau mewn perthynas â phlant o dan yr oedran addysg statudol.

Diolch, Vikki. Rwyf wedi annog a byddaf yn parhau i annog ymgysylltiad cryf rhwng ysgolion a phrifysgolion. Dyma oedd prif thema'r uwchgynhadledd cenhadaeth ddinesig diweddar ym mis Hydref, ac fe'i hamlygwyd fel thema allweddol yn fy llythyr cylch gwaith i Gyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Roedd yn ddiddorol iawn darllen y ddwy ddogfen. O fy mhrofiad fy hun, roedd gan yr ysgol y bûm yn dysgu ynddi gysylltiadau cryf iawn gyda Phrifysgol De Cymru, cysylltiadau a oedd yn fuddiol iawn i'n disgyblion. Credaf hefyd fod gan rwydwaith Seren—a grybwyllwyd eisoes—er ei fod yn canolbwyntio ar ein myfyrwyr mwyaf galluog a thalentog, fanteision ehangach i ysgolion hefyd. Ond credaf fod angen inni wneud mwy i integreiddio'r dulliau hyn yn fwy cyffredinol mewn ysgolion, yn enwedig mewn ardaloedd megis fy etholaeth i nad ydynt yn agos iawn at brifysgol. Sut y byddwch yn bwrw ymlaen â hyn i sicrhau nad yw'r mathau hyn o fyfyrwyr ar eu colled?

Rwy'n cytuno, Vikki, fod angen inni wneud mwy i integreiddio dulliau fel Seren mewn ysgolion yng Nghymru. Rwy'n gweithio gyda phrifysgolion i sicrhau eu bod yn gweithio ar gyflawni eu cenhadaeth ddinesig. Fel y dywedwch, mae hynny'n arbennig o bwysig mewn cymunedau nad oes ganddynt brifysgol ar garreg y drws o bosibl. Felly, er enghraifft, bydd y cynllun mentora ieithoedd tramor modern sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn yn cael ei gynnig ar sail ddigidol i'r ysgolion lle nad yw'n bosibl inni sicrhau bod y graddedigion yn mynd i mewn i'r adeilad. Rwy'n falch o ddweud, mewn perthynas â'r dyddiad cau ar 27 Ionawr ar gyfer ceisiadau i ddechrau cyrsiau addysg uwch yn y flwyddyn academaidd hon, fod y cyfraddau ymgeisio ar gyfer pobl 18 oed yng Nghwm Cynon wedi cyrraedd 30 y cant, sef y gyfradd uchaf mewn mwy na degawd o'r data a gofnodwyd. Gobeithiaf weld cynnydd pellach yng Nghwm Cynon dros y blynyddoedd i ddod.

Mae gennyf ddiddordeb arbennig, Ysgrifennydd y Cabinet, yn y cysylltiadau ymchwil rhwng prifysgolion ac ysgolion. Byddwch yn gyfarwydd, oherwydd eich ymweliad ag Ysgol Pen y Bryn, ym Mae Colwyn yn fy etholaeth, â'r cysylltiadau cryf rhwng yr ysgol honno a Phrifysgol Bangor o ran ymchwil i ymwybyddiaeth ofalgar a datblygiad y cwricwlwm Paws b yno. Beth y gallwn ei wneud i sefydlu mwy o'r cysylltiadau hynny ledled Cymru, ac yn arbennig, ymchwil yn y dosbarth?

Rydych yn llygad eich lle, Darren. Mae gogledd Cymru mewn sefyllfa ffodus iawn lle y ceir cysylltiadau cryf rhwng ysgolion unigol, y consortiwm rhanbarthol, GwE, a Phrifysgol Bangor, sy'n edrych ar ymarfer penodol yn y dosbarth a'r effaith a gaiff hynny ar blant. Mae GwE wedi cytuno i ysgwyddo rôl arweiniol ar draws y consortia eraill i ddatblygu rhaglenni tebyg o ran y cysylltiadau rhwng ymchwil ac ymarfer yn yr ysgol.

Byddwch hefyd yn ymwybodol o'r gwaith sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd gyda Phrifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant, Prifysgol Glasgow ac ysgolion o ran y gwaith ymchwil sy'n sail i'n cwricwlwm newydd. Byddai'n wych pe bai mwy o brifysgolion yn cymryd rhan mewn ymchwil o'r fath ac rwy'n gobeithio, drwy nodi hyn yn glir yng nghonsortiwm GwE a'u hannog i rannu arferion gorau ac i arwain ar hyn ar gyfer meysydd eraill, y byddwn yn gweld datblygiadau pellach, gan fod y gwaith yn gryf iawn ac yn werthfawr iawn i addysgwyr.

Thank you very much. Welsh Government’s plans and targets for attaining the target of a million Welsh speakers are included in the 2017-21 ‘Cymraeg 2050’ strategy work programme.

A new report by the Welsh Language Commissioner on the provision of childcare and early years provision through the medium of Welsh states this:

'Although the Welsh Government is aware of the importance of childcare to the future of the language, there are no specific and firm plans on how they intend to integrate the 30 Hours Scheme and the 2050 vision.'

'Prosperity for All' notes the importance of collaboration across departments in order to achieve the Government's ambition. Isn't the lack of collaboration in terms of the Welsh language and childcare a sign of the total failure of your Government to bring together two of your main policy strands?

Well, we do collaborate, and I think the first thing that should be said is that there is an understanding that you have to focus on those early years, and it's fair to say that we do have a strategy in place for childcare. And it's important—it's vital—that, for everything that goes through the Government now, we ask, 'What are you doing to support the Welsh language? And therefore that will be a central part of the work that the Minister will have to undertake. So, of course, there is work to be done, but I do also think that we need to focus on the subsequent years with the nursery schools, and we're going to secure an additional 150 nursery schools over the next decade, and I think that's the way we can ensure we see growth in the Welsh language.

The former Minister said that he'd be willing to look at the role of small businesses themselves in promoting the use of the Welsh language. I believe that it's a very good idea to find key individuals within small businesses who could share the responsibility for developing this as part of lifelong learning or CPD, continuous professional development, or some other appropriate approach for the small business. Are you considering setting targets for the number of small businesses that you would like to see developing their Welsh language skills? What incentives could be available to inspire those key individuals?

Well, you're quite right. One of our targets is to ensure that people are not just able to speak Welsh but to use the Welsh language, and so it's important we give them opportunities to do so. And, in small businesses, ensuring that people are aware that you can use the Welsh language when you deal with them is important. So, there are strategies that we will be developing in order to ensure that people are aware of where there is the potential to use the language.

Already, many of us are wearing these badges and so on, but I do think that we should ensure that people are aware that it's a way for people to be able to identify who is able to speak Welsh. But we have to go further than that. We need to look at technology and so forth. Many businesses use technology in order to buy and sell goods, so we must ensure that people are able to use technology through the medium of Welsh. When I get up in the morning, I ask Alexa to turn the radio on. Well, I can't do that in Welsh. But it's important that we are—and we're doing a lot in that field.

Well, since launching our youth engagement and progression framework in 2013, the percentage of school leavers not entering education, employment or training in South Wales West has fallen from 4 per cent to 2.3 per cent. We remain committed to the framework, investing an additional £1.1 million this year, supporting local authorities to realise further improvements all the time in this field.  

Diolch. Byddwch yn ymwybodol fod adroddiad diweddar gan y Comisiwn Symudedd Cymdeithasol wedi nodi mai Castell-nedd Port Talbot yw'r sir waethaf yng Nghymru o ran symudedd cymdeithasol. Roedd Castell-nedd Port Talbot hefyd ar waelod y rhestr yn benodol o ran nifer y bobl ifanc yn y sir nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant, gyda chyfraddau o fwy na theirgwaith a hanner y cyfraddau mewn siroedd eraill yng Nghymru. Felly, o ystyried hynny, a wnewch chi ymrwymo i gyflwyno pecyn cymorth wedi'i dargedu i gynorthwyo Cyngor Castell-nedd Port Talbot a'i bartneriaid i fynd i'r afael â symudedd cymdeithasol yn y sir?

Credaf fod rhai o'r ffigurau hynny yn achos pryder mawr, a chredaf ei bod yn bwysig ein bod yn canolbwyntio'n benodol ar y meysydd hynny lle y mae angen inni sicrhau y gallwn wella'r sefyllfa. Awgryma'r ymweliadau diweddar gan awdurdodau lleol fod cynnydd da'n cael ei wneud yn gyffredinol o ran pobl nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant, ond yr hyn sydd angen inni ei wneud yw sicrhau ein bod yn deall ble mae siroedd yn llwyddo a pham nad yw eraill yn gwneud cystal. Felly, mae rhannu'r wybodaeth werthfawr honno yn gwbl hanfodol, a chredaf y byddai rhannu'r arferion gorau hynny yn dda iawn er mwyn i'r awdurdod lleol ddeall beth yn union y mae siroedd eraill yn ei wneud. Oherwydd, mewn gwirionedd, mae'r cyfraddau diweithdra yng Nghastell-nedd Port Talbot yn isel iawn, felly mae'n ymwneud yn benodol â phobl nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant ac mae'n rhaid mynd i'r afael ag ef.

Cynrychiolir y sector addysg ar fwrdd cysgodol bargen ddinesig bae Abertawe gan brifysgolion. Bydd angen amrywiaeth o sgiliau, a allai, wrth gwrs, gynnwys rhai o'r unigolion rydym yn siarad amdanynt yn y cwestiwn hwn, yn y gweithlu os yw'r fargen am gyrraedd cynifer o gymunedau â phosibl, sy'n codi cwestiwn ynghylch rôl colegau addysg bellach yn y fargen. Mae angen iddynt allu cefnogi uchelgeisiau'r fargen drwy gynllunio eu cyrsiau, wrth gwrs. Ar ran Llywodraeth Cymru, a wnewch chi holi'r bwrdd cysgodol i ganfod sut y gall colegau addysg bellach yn ardal y fargen gyfrannu at yr uchelgeisiau hynny ac elwa ohonynt, ond gyda ffocws penodol ar y rheini nad ydynt yn awyddus ar hyn o bryd i ymgymryd ag addysg bellach neu hyfforddiant, ond lle y gallem weld rhai cyfleoedd gyda'r fargen?

Diolch. Un o'r pethau rwy'n awyddus i'w gwneud yn y cynllun gweithredu cyflogadwyedd yw sicrhau ein bod yn cysylltu â'r dull rhanbarthol newydd hwn. Felly, roedd yr hyn a glywsom ddoe gan Ysgrifennydd yr economi o ran, 'Iawn. Dyma'r flaenoriaeth. Rydym am ranbartholi'—gwyddom fod yna raglen ddatblygu economaidd, ac wrth gwrs, mae'n rhaid i'r sgiliau gyd-fynd â'r rhaglen honno. Felly, gwn fod y cyrff addysg bellach yn ymwneud â'r bargeinion dinesig eisoes, ond mae angen inni sicrhau eu bod yn darparu'r sgiliau cywir ar gyfer y mathau o ddatblygiadau economaidd rydym yn ceisio eu cyflawni gyda'r bargeinion hynny.

Diolch, Andrew. Yr awdurdod lleol a'r ysgol, yn bennaf, sy'n gyfrifol am hyrwyddo swyddi llywodraethwyr ysgol. Rwy'n cydnabod ei bod yn anos recriwtio mewn rhai ardaloedd. Bydd fy niwygiadau arfaethedig i'r fframwaith deddfwriaethol ar gyfer llywodraethu ysgolion yn galluogi ysgolion a chyrff llywodraethu i fod yn hyblyg yn unol â'r sgiliau sydd eu hangen arnynt i ymateb i'w heriau a'u hamgylchiadau penodol.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae hwn yn faes y mae gennyf ddiddordeb arbennig ynddo, gan y credaf mai un o'r cyfnodau mwyaf gwerth chweil i mi eu cael oedd y 13 blynedd a dreuliais yn llywodraethwr ysgol gynradd. Ond yn anffodus, yn ystod y cyfnod hwnnw, deuthum yn ymwybodol o'r holl swyddi gwag a oedd yn bodoli ar y pryd, ac mae'n rhaid i mi ddweud, yn ôl y dystiolaeth a gasglwyd yma drwy'r cwestiynau ysgrifenedig ac ati, credaf fod cyfraddau'r swyddi gwag hynny, yn anffodus, wedi cynyddu ledled Cymru.

Rwy'n clywed yr hyn a ddywedwch ynglŷn â'r ffaith mai awdurdodau lleol, fel yr awdurdod addysg lleol, sydd â'r prif gyfrifoldeb am hyrwyddo swyddi o'r fath, ond gyda'r newid i'r agenda rydych yn ei gynnig fel Ysgrifennydd y Cabinet, yn amlwg, byddech yn derbyn bod gan lywodraethwyr ysgolion rôl hollbwysig yn cefnogi'r athrawon a gweddill teulu'r ysgol wrth hyrwyddo'r newidiadau hynny. Felly, mae'n hanfodol ein bod yn ennyn diddordeb pobl yn y lle cyntaf mewn swyddi llywodraethwyr ysgol, ac yn llenwi'r swyddi gwag hynny. Pa mor hyderus ydych chi, wrth weithio gydag awdurdodau lleol, y gallwch arafu'r gostyngiad yn nifer y bobl sy'n ymgymryd â chyfrifoldebau swydd fel llywodraethwr ysgol?

Wel, Andrew, credaf fod hwn yn gyfle gwych i mi ddiolch i'r rheini sy'n ymgymryd â'r rôl o fod yn llywodraethwyr ysgolion ledled Cymru. Ceir oddeutu 22,000 o lywodraethwyr, sy'n golygu mai hwn yw'r corff mwyaf o wirfoddolwyr sydd gennym yn y wlad. Rwyf eto i ddod ar draws ysgol wych sy'n cael ei llywodraethu'n wael. Yn aml, pan fydd pethau'n mynd o chwith mewn ysgol, mae'n deillio o fethiant yn y gwaith o lywodraethu'r sefydliad hwnnw. Felly, rydych yn llygad eich lle: mae rôl hanfodol i'w chwarae yn hyn o beth.

Nid wyf am adael hynny i'r awdurdodau lleol yn unig, gan fy mod yn awyddus iawn i sicrhau bod amrywiaeth ehangach o bobl yn ymgymryd â swyddi llywodraethu. Dyna pam y cyfarfûm, yn gynharach eleni, â Chydffederasiwn Diwydiant Prydain a'r Ffederasiwn Busnesau Bach i weld beth yn rhagor y gallem ei wneud i annog eu haelodau a phobl o'r gymuned fusnes i ddangos diddordeb mewn addysg yn eu hardaloedd. Mae'r Ffederasiwn Busnesau Bach yn mynd i ddefnyddio eu cylchgrawn misol a'u dulliau cyfathrebu i annog eu haelodau i feddwl am y cyfleoedd a gynigir iddynt mewn perthynas â llywodraethu ysgolion, ac mae Cydffederasiwn Diwydiant Prydain yn trafod gydag adrannau adnoddau dynol sefydliadau eu haelodau fel ffordd y gallent ddatblygu sgiliau arwain o fewn eu gweithlu eu hunain, yn ogystal â chyfrannu at y genhadaeth genedlaethol o godi safonau a chau'r bwlch cyrhaeddiad. Felly, nid ydym yn camu nôl a gadael i awdurdodau lleol wneud y gwaith; rydym yn ymchwilio i nifer o ffyrdd y gallwn gynyddu'r diddordeb a chael pobl i gydnabod y manteision sylweddol sy'n deillio o gymryd rhan yn y gwaith o lywodraethu ysgolion.

Diolch, Paul. Mae Llywodraeth Cymru, y consortia rhanbarthol a'r awdurdod lleol yn cefnogi ysgolion yn Sir Benfro ar y cyd i wella addysg yn unol â'r blaenoriaethau a nodir yn ein cenhadaeth genedlaethol.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae penaethiaid y siaradais â hwy yn Sir Benfro yn ddiweddar wedi mynegi pryderon eu bod yn teimlo y gall rhoi pwysau ar ddisgyblion ôl-16 i astudio bagloriaeth Cymru gael effaith andwyol ar ddyfodol disgyblion, o gofio nad yw rhai prifysgolion yn Lloegr yn cydnabod y cymhwyster o hyd. Nawr, rwy'n llwyr gefnogi bagloriaeth Cymru, ac wrth gwrs, nid yw'n orfodol o ran ei natur. A allwch gadarnhau pa ganllawiau a gyhoeddir i ysgolion i sicrhau bod athrawon yn hyrwyddo'r amrywiaeth lawn o opsiynau i ddisgyblion ôl-16 yn gyfartal, fel y gall myfyrwyr yn Sir Benfro, ac yn wir, ledled Cymru, gael yr addysg orau bosibl?

Diolch, Paul, a diolch am eich cefnogaeth i fagloriaeth Cymru. Mae'n bwysig cydnabod y gydnabyddiaeth gynyddol i fagloriaeth Cymru gan brifysgolion yng Nghymru a thu hwnt. Hyd yn oed pan nad yw prifysgol yn defnyddio'r pwyntiau sy'n gysylltiedig â bagloriaeth Cymru mewn cynnig, maent yn cydnabod bod y set estynedig o sgiliau y mae myfyrwyr yn ei datblygu wrth ymgymryd â bagloriaeth Cymru yn eu gwneud yn ymgeiswyr cyflawn a gwych i'w cael yn eu prifysgol. Rydym yn annog pob ysgol, lle bo hynny'n briodol ar gyfer y myfyriwr unigol, i ymgymryd â bagloriaeth Cymru, ond rydym yn cydnabod y pryderon hyn ac rydym yn awyddus i sicrhau bod y cymhwyster cystal ag y gall fod. Dyna pam fod Cymwysterau Cymru yn cynnal adolygiad annibynnol o fagloriaeth Cymru, a byddant yn cyflwyno'u hadroddiad cyn bo hir.

A gaf fi ddychwelyd at yr achos a nododd Llyr Gruffydd yn gynharach, ynglŷn â Dylan Seabridge a'r gwersi y mae angen inni eu dysgu o'r profiad hwnnw? Fe ddyfynnaf o'r adolygiad achos, a ddywedai'n benodol, 'Mae'n bosibl, pe bai gweithiwr gofal plant neu weithiwr iechyd proffesiynol wedi gweld neu siarad â'r plentyn yn ystod cyfnodau diweddarach ei fywyd, y byddent wedi sylwi ar y ffaith bod ganddo rai problemau iechyd nad oedd y rhieni yn ceisio cymorth priodol ar eu cyfer.' Credaf fod hynny'n ymwneud â maes addysgu yn y cartref a'r gofrestr rydych wedi'i chrybwyll. Gwyddom hefyd fod Llywodraeth yr Alban wedi sôn am unigolyn a enwir ar gyfer pob plentyn, er mwyn sicrhau dilyniant o ran gofal ac i sicrhau bod pob plentyn yn derbyn gofal ac yn cael eu diogelu'n briodol. A yw hynny'n rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn bwrw ymlaen ag ef? Neu a all ychwanegu at yr hyn a ddywedodd wrth Llyr Gruffydd yn gynharach ynglŷn â sicrhau na chaiff achos Dylan Seabridge mo'i ailadrodd byth?

Diolch, Simon. Fel y dywedais, fy mhrif gyfrifoldeb ym maes addysg yw sicrhau bod yr awdurdodau lleol sydd â'r ddyletswydd bresennol i wybod a yw plentyn yn derbyn addysg ddigonol yn arfer y swyddogaethau hynny, a pha gymorth ychwanegol sydd ei angen arnynt i arfer y swyddogaethau hynny'n ddigonol. Rwyf wedi derbyn argymhelliad y comisiynydd plant i gyflwyno cofrestr orfodol mewn egwyddor, ac mae swyddogion wrthi'n gweithio ar sut y gellid ei sefydlu, ac yn hollbwysig, ei rhoi ar waith. Ond rwy'n cydnabod hefyd, i lawer o deuluoedd sy'n penderfynu addysgu yn y cartref, fod amrywiaeth o resymau dros hynny. Weithiau maent yn teimlo nad ydynt yn cael cymorth gan yr awdurdod addysg lleol, boed hynny mewn perthynas â sefyll arholiadau neu fynediad at Hwb, gan na chaniateir hynny ar hyn o bryd. A gweithio ar draws yr adran—gan fod yn rhaid cael ymagwedd drawsadrannol—ni all yr adran addysg ar ei phen ei hun ddiogelu pob plentyn, a chwestiynau sy'n ymwneud â'r berthynas ag addysg yn unig y gallwn eu gofyn. Ceir rhywfaint o ddadlau ynglŷn ag a ddylid cael y sgwrs honno yn y cartref, neu a allai'r sgwrs ddigwydd yn rhywle arall, a ddylai'r sgwrs ddigwydd yng ngŵydd y rhieni, neu a ddylid gweld y plentyn hwnnw ar ei ben ei hun. Mae'r rhain yn faterion cymhleth lle y mae'n rhaid inni sicrhau cydbwysedd rhwng hawliau'r teulu a hawliau'r plant, a byddwn yn edrych ar arferion da ledled y Deyrnas Unedig—yn wir, ledled y byd—wrth i ni, ar draws y Llywodraeth, geisio bwrw ymlaen â'r agenda hon. Credaf fod yn rhaid inni gydnabod na all cofrestr mewn perthynas ag addysg yn y cartref, ar ei phen ei hun, ddarparu'r holl ddiogelwch y gwn y buaswn innau a chithau'n dymuno ei weld ar gyfer ein plant.

Thank you, Cabinet Secretary. 

The next questions are the questions to the Cabinet Secretary for Health and Social Services, and the first question is from Caroline Jones.

Mae perfformiad y gwasanaeth ambiwlans yn ardal bwrdd iechyd Abertawe Bro Morgannwg wedi rhagori ar y targed o wyth munud ar gyfer galwadau coch ym mhob un o'r 19 mis diwethaf. Ym mis Hydref, roedd yr amser ymateb arferol ar gyfer galwadau coch ychydig dros bum munud, ac am alwadau ambr, roedd yr amser ymateb arferol yn llai nag 20 munud.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Rydym wedi gwneud cryn dipyn o gynnydd wrth ddelio â galwadau lle y ceir bygythiad uniongyrchol i fywyd, ond heb fod mor dda mewn perthynas â galwadau ambr. Y mis diwethaf, arhosodd dros 35 y cant o alwadau ambr dros hanner awr am ymateb ym Mhrifysgol Abertawe Bro Morgannwg. Roedd yr amser aros hiraf yng Nghymru yn 23 awr, ac mae hynny'n syfrdanol. O gofio bod pobl y tybir eu bod wedi cael strôc yn cael eu categoreiddio fel galwadau ambr, ac y gall y cleifion hyn aros hyd at 10 awr, gallai hyn amharu ar eu hadferiad. Roedd y model ymateb newydd i fod i hidlo galwadau nad oedd arnynt angen ymateb golau glas er mwyn rhyddhau adnoddau i ymateb i'r galwadau a oedd eu hangen. Ysgrifennydd y Cabinet, beth yn fwy y gall eich Llywodraeth ei wneud i sicrhau nad yw cleifion yng Nghymru yn aros hyd at ddiwrnod am ambiwlans?

Wel, mae hyn yn amlwg yn destun pryder, nid yn unig i'r cyhoedd yn gyffredinol, ond i mi yn bersonol hefyd. Rwyf wedi gweld ac wedi nodi rhywfaint o bryder yn y gwerthusiad annibynnol o'r model ymateb clinigol newydd ynglŷn â ffiniau categoreiddio, rhwng coch ac ambr, fel un mater sy'n cael sylw gan y pwyllgor gwasanaethau ambiwlans brys ac ymddiriedolaeth gwasanaethau ambiwlans Cymru, yn ogystal â'r amseroedd aros hirach. Oherwydd, er bod ein hamseroedd ar gyfartaledd yn rhesymol, mae gormod o bobl yn aros yn rhy hir. Ceir enghreifftiau o bobl yn aros am gyfnodau hir iawn, felly rwyf eisoes wedi gofyn i brif gomisiynydd y gwasanaethau ambiwlans wneud gwaith i ganfod pam fod hynny'n digwydd, ac yna hefyd i'n system gyfan edrych ar beth sydd angen ei newid er mwyn datrys hynny. Oherwydd yn gyffredinol, rydym yn darparu gwasanaeth da, a dylem fod yn falch o'r gwelliannau rydym wedi dewis eu gwneud. Derbyniodd 96 y cant o'r bobl y tybir eu bod wedi cael strôc y pecyn gofal priodol—gwelliant sylweddol o ran ansawdd y gofal a ddarperir. Mae'r ymateb cyfartalog i alwad strôc yn llai na 14 munud. Ond mae rhai pobl yn aros yn rhy hir. Dylem fod yn onest am hynny, cydnabod hynny, a cheisio gwella hynny. Dyna'n union rwyf wedi gofyn i'r gwasanaeth iechyd ei wneud.

Ysgrifennydd Cabinet, mae cyd-ymatebwyr yn rhan hanfodol o ddarpariaeth y gwasanaeth ambiwlans, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Mae eu rôl hefyd i'w theimlo'n gynyddol oherwydd, pan fyddant yn ymateb i alwadau oren, neu wyrdd hyd yn oed, yr hyn a welant yw person yr oedd ei statws yn goch, neu fod eu statws wedi troi'n goch oherwydd yr oedi, a gallant naill ai ymdrin â hynny eu hunain neu ei uwchgyfeirio. A allwch gadarnhau bod y gwasanaeth ambiwlans wedi gofyn i chi drosglwyddo'r cyfrifoldeb am ariannu'r gwasanaeth hanfodol hwn i'r byrddau iechyd, sydd eisoes yn gorwario, heblaw am un, a'u bod wedi gofyn i chi sicrhau mai ar gyfer galwadau coch yn unig y dylid anfon cyd-ymatebwyr, gan beryglu diogelwch y bobl y mae eu galwadau wedi cael eu categoreiddio'n anghywir, neu sydd wedi mynd yn fwy difrifol oherwydd yr oedi? Os ydych, ai 'na' fydd eich ateb i'r ddau gwestiwn hynny?

Nid oes unrhyw un wedi gofyn i mi wneud y dewisiadau hynny. Maent yn ddewisiadau gweithredol i'r gwasanaeth eu gwneud ynglŷn â'r ffordd gywir o ddefnyddio gwasanaethau. Os oes dewis i'w wneud ynglŷn â beth yw'r peth priodol i'w wneud o safbwynt clinigol, unwaith eto, nid yw hynny'n rhywbeth y credaf y dylwn ymyrryd ynddo fel Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd. Cyflwynasom fodel newydd yn seiliedig ar dystiolaeth glinigol a chyngor i geisio rhoi terfyn ar ymyrraeth gan wleidyddion a thargedau nad ydynt o reidrwydd yn gwneud synnwyr. Mae'n rhaid cymhwyso hynny hefyd o ran sut y gwnawn y defnydd gorau o'n staff er mwyn darparu'r ymateb priodol. Mae cyd-ymatebwyr ac ymatebwyr cyntaf cymunedol yn rhan o'r hyn sy'n gwneud gwahaniaeth i bobl, yn enwedig i bobl sydd angen ymateb o fewn wyth munud. Felly, mae hyn yn ymwneud â deall sut i'w defnyddio'n briodol, sut i'w defnyddio'n effeithiol, ac mae gwaith i'w wneud unwaith eto ynghylch ceisio gwneud y defnydd gorau o bobl a deall o ble y dônt—a ydynt yno o wasanaethau cyhoeddus eraill neu o dîm yr ymatebwyr cyntaf cymunedol. Felly, mae'n faes y mae gennyf ddiddordeb ynddo, o ran gofyn cwestiynau ynglŷn â beth allai a beth ddylai ddigwydd, ond nid wyf am ymyrryd a rhoi cyfarwyddyd ynghylch materion gweithredol, na materion lle y dylai barn glinigol, yn wir, arwain y ffordd y mae'r gwasanaeth yn defnyddio ei adnoddau yn briodol.

Tynnwyd fy sylw at enghreifftiau diweddar yn Abertawe lle y bu'n rhaid i gleifion—wel, bu'n rhaid i un claf aros tair awr a hanner mewn sefyllfa frys am ambiwlans, a bu claf arall yn aros pedair awr ar ôl dioddef cnawdnychiant myocardaidd. Yn eu cartref, buont yn aros am bedair awr i'r ambiwlans gyrraedd. Bu claf arall yn aros am bum awr yn y gymuned i ambiwlans gyrraedd. Yn ychwanegol at hynny, rwy'n ymwybodol o bobl sydd wedi gorfod aros ar drolïau am dros 20 awr mewn adrannau damweiniau ac achosion brys, ar ôl cael trawiad ar y galon hefyd. Nawr, rwy'n derbyn popeth a ddywedwyd hyd yn hyn, fod hyn yn amlwg yn ymwneud â gwella llif cleifion drwy'r ysbytai, ac wrth gwrs, rwy'n ymwybodol fod llawer o waith da yn cael ei wneud, ac ym mhob un o'r achosion hyn a amlinellwyd gennyf, ni fu unrhyw beth ond y ganmoliaeth uchaf i'r nyrsys a'r meddygon a fu'n ymwneud â'r achosion. Ond mae'r amseroedd aros hynny yno o hyd. Felly, beth arall y gallwch ei wneud i fynd i'r afael â'r materion hyn?

Credaf eich bod yn tynnu sylw at y pwynt roeddwn yn ceisio mynd i'r afael ag ef mewn ymateb i gwestiwn atodol Caroline Jones, fod ein gwasanaeth, yn gyffredinol, yn dda. Mae'r mwyafrif helaeth o bobl yn derbyn ymateb amserol sy'n diwallu'r angen gofal, a bellach, mae gennym well gobaith o gyrraedd y bobl â'r lefelau uchaf o angen gofal oherwydd y newidiadau rydym wedi'u gwneud. Ond cydnabyddir bod rhai pobl yn aros yn rhy hir. Rydych wedi tynnu sylw at bedair enghraifft lle na fuaswn yn ceisio dweud wrthych fod popeth yn iawn. Byddai gennyf ddiddordeb, pe baech am ysgrifennu ataf gyda rhagor o fanylion am y rheini, er mwyn i mi allu sicrhau eu bod yn cael eu hymchwilio'n iawn, ond mae hyn yn ymwneud â pheidio â sefyll yma a dweud bod popeth yn ofnadwy, ac yn yr un modd, ceisio peidio â sefyll yma a dweud, 'Mae popeth yn iawn, felly peidiwch â beirniadu.' Mae'n bwysig inni ddeall beth nad yw'n gweithio cystal, a cheisio mynd i'r afael â hynny mewn ffordd onest. Felly, os ydych am roi'r enghreifftiau unigol a nodwyd gennych i mi, byddaf yn ystyried a ydynt yn faterion unigol neu'n rhan o'r her i'r system gyfan rwyf eisoes wedi gofyn i brif gomisiynydd y gwasanaethau ambiwlans fynd i'r afael â hi ar ein rhan.

Yn sgil y pryderon sylweddol a godwyd mewn perthynas â'r mater hwn, sefydlais grŵp gorchwyl a gorffen i roi cyngor ar unrhyw gamau pellach y dylid eu cymryd yng Nghymru ar y defnydd o fewnblaniadau rhwyll i drin prolaps yr organau pelfig ac anymataliaeth. Bydd y grŵp hwnnw yn cyflwyno adroddiad i mi ym mis Ionawr 2018.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r rhestr o bobl sydd wedi goroesi mewnblaniadau rhwyll yn tyfu bob dydd, yn ogystal â'r ymgyrch yn erbyn eu defnyddio'n amhriodol. Mae Seland Newydd, i bob pwrpas, wedi rhoi terfyn ar y defnydd o fewnblaniadau rhwyll yn y wain ac mae cwestiynau ynghylch cydsyniad yn cynyddu drwy'r amser. Mae cyrff rhai pobl yn gwrthod y mewnblaniadau rhwyll hyn mewn ffordd boenus iawn, ond yn aml, ni roddir cyfle priodol iddynt wrthod cael y mewnblaniadau rhwyll wedi eu gosod yn y lle cyntaf. O ystyried y nifer cynyddol o bobl sydd wedi goroesi mewnblaniadau rhwyll, mae Lloegr wedi mabwysiadu timau amlddisgyblaethol o arbenigwyr sy'n cynorthwyo cleifion sydd wedi cael problemau gyda'r rhwyll ac yn rhoi cyngor iddynt ynglŷn â thriniaethau. A yw'r timau amlddisgyblaethol hyn yn bodoli yng Nghymru, ac os felly, ymhle? Hoffwn gael ateb i'r cwestiwn hwnnw'n benodol. Felly, a oes timau amlddisgyblaethol yn bodoli yng Nghymru, ac ymhle?

Rwy'n fwy na pharod i ymateb. Mae hwn yn fater o gryn bryder cyhoeddus, ac mae hynny'n ddealladwy. Rwy'n llwyr gydnabod bod mewnblaniadau rhwyll wedi arwain at ganlyniadau sydd wedi newid bywydau nifer o bobl. Ac mae'n bwysig cydnabod hynny, fod hon yn broblem go iawn. Mae gennyf ddiddordeb mewn amgyffred union faint yr her a beth y gallem ac y dylem ei wneud amdani.

Rwy'n nodi'r hyn a ddywedasoch ynglŷn â'r ymgyrch yn erbyn eu defnyddio'n amhriodol. Mae rhan o'r her sy'n ein hwynebu, mewn gwirionedd, yn ymwneud â'r ffaith bod rhai pobl yn ymgyrchu dros waharddiad llwyr—gwaharddiad cyffredinol—ac mae eraill yn dweud bod angen inni ddeall sut y gellid neu y dylid defnyddio'r mewnblaniadau, a beth sy'n briodol. Dyna pam fod y cylch gorchwyl a roddais i'r grŵp gorchwyl a gorffen yn ymwneud ag edrych ar arferion presennol, edrych ar arferion hanesyddol, ac yn benodol, roedd un o'r pwyntiau yn ymwneud â chydsyniad ar sail gwybodaeth gyflawn. Oherwydd rwy'n pryderu ynglŷn â llawer o'r straeon gan bobl sydd wedi cael mewnblaniadau rhwyll neu fewnblaniadau tâp sydd wedi mynd o chwith a pha un a gawsant broses o gydsyniad ar sail gwybodaeth gyflawn mewn gwirionedd. Felly, mae'n wirioneddol bwysig deall yr hyn rydym yn ei wneud. Yn ddiddorol, mae gostyngiad sylweddol wedi bod o ran y defnydd o fewnblaniadau rhwyll a thâp yn y triniaethau hyn yng Nghymru.

Yn ôl yr hyn a ddeallaf, oes, mae gennym dimau amlddisgyblaethol ynghlwm wrth bob triniaeth lawfeddygol. Credaf ei bod yn ddefnyddiol ceisio nodi, cyn i bobl gyrraedd y pwynt lle y maent yn cael llawdriniaeth, y dylai pob opsiwn arall am driniaeth fod wedi cael ei ystyried eisoes. Nid yw'n driniaeth gyntaf; golyga hynny bethau fel ffisiotherapi a mathau eraill o therapi yn gyntaf. Ac yn wir, yn y grŵp gorchwyl a gorffen, mae'n grŵp amlddisgyblaethol. Felly, nid llawfeddygon yn unig; mae ffisiotherapyddion ac eraill yn rhan ohono. Dylai'r timau hynny fodoli lle bynnag y bydd y llawdriniaeth yn digwydd. Felly, yn hytrach na gofyn, 'Ble maent?', a cheisio nodi lleoliadau, mae hynny'n dibynnu ar lle y digwyddodd y llawdriniaeth. Mae fy niddordeb i, fodd bynnag, yn ymwneud â'r rheoleiddiwr yn nodi a yw'r rhain yn ddyfeisiau priodol i glinigwyr eu defnyddio ai peidio, ac yna'r cyngor proffesiynol priodol ynglŷn â phryd y gellid ac y dylid eu defnyddio; ac unwaith eto, rôl gwleidyddion yn hyrwyddo tystiolaeth a chyngor clinigol a pheidio ag achub y blaen ar hynny. Felly, mae'n anodd.

Fel rhan o'r gwaith, rwy'n disgwyl cyfarfod â nifer o bobl yr effeithiwyd arnynt. Fel y dywedais, rwy'n disgwyl cael yr adroddiad ym mis Ionawr. Waeth beth fydd yn digwydd yng Nghymru, byddwn yn ystyried canllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal, sy'n cael eu diwygio, ac rwy'n llwyr fwriadu cyflawni'r ymrwymiad rwyf eisoes wedi'i wneud yn y lle hwn, drwy arweinydd y tŷ, i ddarparu datganiad i'r Aelodau. Felly, nid oes unrhyw amheuaeth y bydd hwn yn parhau i fod yn fater o gryn bwys i bob un ohonom yn y Siambr hon.

Mae hon yn stori erchyll: cyfradd fethiant o 10 y cant ar gyfartaledd ledled y DU, ac yn ôl yr hyn a ddeallaf, ledled y byd. Un o'r pethau sy'n peri pryder go iawn i mi yw bod defnydd o'r dyfeisiau hyn wedi'i ganiatáu, oherwydd er nad oeddent wedi cael eu profi, roeddent wedi mynd drwy'r broses ddyfeisiau meddygol, o dan ryw fath o ganllaw megis tebygrwydd. Ysgrifennydd y Cabinet, tybed a allech gyhoeddi datganiad ysgrifenedig i roi gwybod inni sut y mae'r canllawiau ar gyfer dyfeisiau meddygol yn gweithio, a pha broses y byddai unrhyw ddyfais feddygol a fyddai'n cael ei osod yn ein cyrff—beth yw'r hyd defnydd arferol, beth yw'r prosesau arferol. Oherwydd mae gennyf bryder penodol ynglŷn â'r brand penodol hwn o dâp—a chafwyd cwestiynau yn y gorffennol ynglŷn â'r math o dâp a ddefnyddir i gynnal torgesti; mae rhai ohonynt wedi cael eu gwneud o ddeunyddiau tra synthetig, ac wedi achosi problemau. Felly, byddai gennyf ddiddordeb mawr, a chredaf y byddai gan bob un ohonom ddiddordeb mawr mewn deall sut rydym yn caniatáu i'r dyfeisiau hyn gael eu defnyddio, a beth yw'r canllawiau, y prosesau, y gweithdrefnau ar gyfer y trefniadau diogelu i sicrhau mai pethau y cynhaliwyd profion trylwyr iawn arnynt yn unig rydym yn eu caniatáu yn GIG Cymru.

Pan fyddaf yn darparu'r datganiad ysgrifenedig—. Rwy'n disgwyl i'r grŵp adrodd yn ôl i mi ym mis Ionawr a byddaf yn gwneud datganiad ysgrifenedig yn dilyn hynny. Felly, pan fyddaf yn gwneud hynny, byddaf yn gwneud yn siŵr fy mod yn cynnwys yr union bwynt rydych yn ei godi. Mewn gwirionedd, mae'r grŵp gorchwyl a gorffen yn edrych ar brolaps organau llawr y pelfis, yn hytrach na llawdriniaethau torgest. Bydd grŵp gwahanol o lawfeddygon yn cymryd rhan. Ond gwn hefyd fod rhai pobl wedi mynegi pryderon ynglŷn â llawdriniaethau torgest. Ac yn ddiddorol, yn y gyfradd fethiant, mae'n ymddangos bod y rhan honno o'n her yn ymwneud â'r data sydd gennym, a deall beth yw'r gyfradd fethiant, neu'r gyfradd gymhlethdodau, yng Nghymru. Mae'n ymddangos fel pe bai'n is; mae'n ymddangos, mewn gwirionedd, fel pe na bai gan y gymuned lawfeddygol yng Nghymru yr un brwdfrydedd ynglŷn â rhwyll a thâp â rhannau eraill o'r DU. Ond mae yna her o hyd o gwmpas y DU, a gadewch i ni beidio ag esgus, rywsut, nad oes unrhyw heriau yma, oherwydd rydym yn deall bod yna heriau. Ac rwyf eisiau bod mor dryloyw â phosibl wrth nodi'r cyngor y byddaf yn ei roi, yr hyn a fydd yn digwydd wedyn, a gwneud yn siŵr fod yr Aelodau ac etholwyr yn cael y wybodaeth briodol. Ac fel rwy'n dweud, byddaf yn gwneud yn siŵr fod eich pwynt ynglŷn â phrofi dyfeisiau yn cael ei gynnwys pan fyddwn yn gwneud datganiad mewn ymateb.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf wedi codi mater rhwyll y pelfis yn GIG Cymru yn y Siambr hon o'r blaen. Cafodd y mater ei ddwyn i fy sylw gan un o fy etholwyr a siaradodd gyda mi ynglŷn â'i phrofiad torcalonnus. Ac mae fy etholwr ymysg miloedd o fenywod eraill ledled y DU sy'n wynebu amgylchiadau sy'n newid bywydau. Nawr, mae'r mater hwn yn cael cyhoeddusrwydd cynyddol, a chafwyd rhaglen Panorama ar y teledu yn gynharach yr wythnos hon a oedd yn tynnu sylw at y dioddefaint a achoswyd gan y mewnblaniadau hyn. Ac roedd yr ymchwiliad hefyd yn awgrymu nad oedd meddygon yn ymwybodol o beryglon mewnblaniadau rhwyll.

Fe sonioch chi am waith y grŵp gorchwyl a gorffen, ac edrychaf ymlaen, fel yr Aelodau eraill, at glywed am y cynnydd a wneir ganddo. Ond pa sicrwydd y gallwch ei roi i mi, ac i fy etholwr, er mwyn sicrhau na fydd menywod fel hi'n gorfod dioddef profiadau trawmatig tebyg oherwydd rhwyll yn y dyfodol?

Rwy'n credu ei bod yn bwysig i mi fod yn onest ynglŷn â'r hyn y gallaf ei wneud a'r hyn na allaf ei wneud, ac ni allaf warantu i neb na fydd triniaeth lawfeddygol yn mynd o chwith. Mae yna risg gynhenid, mewn llawfeddygaeth ymyrrol, na fydd yn gweithio fel y byddech yn dymuno iddo wneud o bosibl, ac fel y mae'r rhan fwyaf o'r dystiolaeth yn awgrymu y dylai ei wneud. Yr hyn sydd hyd yn oed yn bwysicach yn yr achos hwn yw canlyniadau'r llawdriniaeth honno'n mynd o'i le, yr effaith sy'n newid bywyd, ac a gafwyd dealltwriaeth briodol, fel rwy'n dweud, o'r risgiau sy'n gysylltiedig â'r llawdriniaeth o ran y manteision. Oherwydd mae'r rhan fwyaf o fenywod sy'n cyrraedd y pwynt hwn yn wynebu her sy'n newid bywyd yn y lle cyntaf, ond a ydynt wedyn yn deall yn iawn beth yw'r risgiau, sut a pham, ac a oes dewisiadau eraill gwell ar gael. Felly, bydd gwaith y grŵp gorchwyl a gorffen, canllawiau NICE, yn bwysig iawn i ni ddeall beth yw'r ymateb gorau posibl ar gyfer a chan glinigwyr, beth yw rôl y Llywodraeth, a gwneud i rywbeth ddigwydd lle nad honno yw'r rôl, ond deall a yw'r dyfeisiau eu hunain yn parhau i fod ar gael i glinigwyr, ac ym mha amgylchiadau hefyd. Dyna pam rwy'n dweud fy mod eisiau cael eglurder ar gyfer rhoi ateb, pan ddaw'r adroddiad i law, ac i fod yn gwbl dryloyw gyda'r Aelodau ynglŷn â'r hyn a fydd yn digwydd a'r hyn na fydd yn digwydd. Oherwydd, fel y dywedaf, rwy'n cydnabod ei fod wedi cael effaith sylweddol ac wedi newid bywydau nifer o'n hetholwyr ledled y wlad.

Questions now from the party spokespeople. I call first on the Conservative spokesperson, Angela Burns.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, yn 2009, cefnogodd Llywodraeth Cymru y safonau cenedlaethol ar gyfer clefyd llid y coluddyn, a oedd yn argymell isafswm o un a hanner nyrs clefyd llid y coluddyn amser llawn, neu gyfwerth ag amser llawn, i bob 250,000 o'r boblogaeth. A allech ddweud wrthyf lle rydych chi arni o ran cyrraedd y targed hwn os gwelwch yn dda?

Rwyf o dan anfantais, ac nid wyf am esgus bod gennyf y ffigurau wrth law.

Wel, yn anad dim arall, rwy'n eich canmol am eich gonestrwydd. Nawr, yn ôl ffigurau a gafwyd gan Crohn's & Colitis UK, yn 2016, nid oedd ond 16 o nyrsys clefyd llid y coluddyn arbenigol cyfwerth ag amser llawn yn gweithio ledled Cymru. Nid oes ond un nyrs clefyd llid y coluddyn yn fy mwrdd iechyd fy hun, Hywel Dda, ac nid oes ond dwy ohonynt ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr ac mae'n rhaid iddynt ymdrin â rhanbarth helaeth. Beth y bwriadwch ei wneud i fynd i'r afael â'r diffyg daearyddol hwn, sy'n arwain yn aml at gleifion yn gorfod teithio y tu allan i'w byrddau iechyd i gael triniaeth?

Hoffwn ddod yn ôl at sut y mae gennym y gwasanaeth mwyaf priodol posibl. Siaradais mewn digwyddiad ar lid y coluddyn yn Llundain yn y gorffennol, a drefnwyd gydag amrywiaeth o bobl o ledled y DU i edrych ar yr hyn rydym yn ei wneud, ac rwy'n cydnabod fy mod yn gwybod nad oes gennym y nifer o nyrsys arbenigol y byddem yn dymuno eu cael. Ond mae'n parhau i ymwneud â deall faint o arbenigwyr y gallem, y dylem ac y byddwn yn eu cael, yr hyn y mae hynny'n ei olygu o ran canlyniadau i'r gweithlu mewn mannau eraill, a hyd yn oed os na allwn gael y nifer o nyrsys arbenigol y byddem yn dymuno eu cael yn ddelfrydol, sut rydym yn parhau, serch hynny, i ddarparu'r gofal gorau posibl. Rwy'n fwy na pharod i ymrwymo i gysylltu â'r Aelod yn uniongyrchol mewn perthynas â'r sefyllfa bresennol a pha gynlluniau gwella sydd ar waith o fewn y gwasanaeth yn ogystal.FootnoteLink

Diolch i chi am hynny. Credaf ei fod yn bwysig iawn, oherwydd rydych chi fel Llywodraeth wedi cytuno i fodloni cyfres o safonau, a rai blynyddoedd yn ddiweddarach—gadewch i ni fod yn onest, wyth mlynedd yn ddiweddarach—nid yw'r safonau hynny yn agos at fod wedi'u bodloni. Yn hytrach nag 16 o nyrsys amser llawn, dylai fod gennym 30 o'r nyrsys amser llawn hynny mewn gwirionedd. Mae clefyd llid y coluddyn yn gyfres ofnadwy o gyflyrau. Mae'n fwrn ar bobl, mae'n eu gwneud yn sâl iawn ac maent wedi cael trafferth i wybod sut i ymdopi, oherwydd mae'n amlwg iawn—neu maent yn teimlo ei fod yn amlwg iawn—mae'n creu embaras mawr ac mae'n un o'r clefydau nad oes neb byth yn hoffi siarad amdano. Os gallwn edrych ar sut y gallwn hybu cymorth arbenigol ar gyfer y bobl hynny—un nyrs ar gyfer bob 0.25 miliwn o bobl—nid yw'n ymddangos yn ormod i'w ofyn. Buaswn yn ddiolchgar iawn pe baech yn bwrw golwg drylwyr ar hyn ac yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni, gan fod 2009—roedd hwnnw'n addewid a wnaed amser maith yn ôl.

Wrth ymateb, os caf, hoffwn edrych nid yn unig ar nyrsys arbenigol, ond yn fwy cyffredinol ar sut rydym yn helpu pobl i reoli eu cyflwr, i ddeall nid yn unig yr ochr sy'n ymwneud â nyrsio, ond amrywiaeth o faterion eraill, er enghraifft, cymorth deiet a roddwn i bobl. Mae'n gyflwr cymharol gyffredin mewn gwirionedd ac mae nifer o bobl yn dioddef ar wahanol adegau yn eu bywydau, gan gynnwys staff yn ein gwasanaeth iechyd a fydd yn ei reoli. Rydych yn iawn: nid oes llawer o bobl eisiau siarad am y peth, gan eu bod yn teimlo stigma ac embaras ynglŷn â'r cyflwr. Felly, mae'n rhywbeth rwy'n ei gydnabod fel problem i'n gwasanaeth a sut rydym yn diwallu anghenion pobl sydd â'r cyflwr yn briodol. Felly, byddaf yn fwy na pharod i gysylltu â chi mewn perthynas â'r gwasanaeth cyfan, lle rydym arni ar hyn o bryd a beth yw ein disgwyliadau a'n dyheadau ar gyfer y dyfodol.

UKIP spokesperson, Caroline Jones. 

Diolch, Lywydd.

Ysgrifennydd y Cabinet, er gwaethaf y ffaith fod ychydig dros 3 miliwn o bobl yn byw yng Nghymru, ymwelwyd â'n hadrannau damweiniau ac achosion brys dros 1 filiwn o weithiau yn ystod y 12 mis diwethaf. Mae cynnydd o tua dwy ran o dair wedi bod yn nifer y bobl sy'n aros mwy na phedair awr mewn adrannau damweiniau ac achosion brys, ac mae'r cyfryngau wedi adrodd bod un meddyg uwch wedi gweld enghreifftiau o bobl yn aros am 80 awr. Yn aml, anawsterau i gael mynediad at wasanaethau gofal sylfaenol yw'r rheswm dros ymweld ag adrannau damweiniau ac achosion brys. Ysgrifennydd y Cabinet, beth y mae eich Llywodraeth yn ei wneud i wella mynediad at feddygon teulu y tu allan i oriau a pha ystyriaeth rydych chi wedi'i rhoi i ddefnyddio technoleg ddigidol i wella mynediad at ofal sylfaenol?

Rwy'n falch fod Caroline Jones wedi cydnabod bod hwn yn fater sy'n ymwneud â'r system gyfan. Nid yw'n ymwneud yn syml â dweud bod angen i adrannau damweiniau ac achosion brys weithio'n gyflymach neu'n fwy effeithlon a'i fod yn fater i'r ysbytai yn unig. Mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â'r llif yr holl ffordd drwy ein system gofal iechyd. Felly, mae'n ymwneud â sut rydym yn atal pobl rhag mynd i'r ysbyty yn ddiangen, pa un a yw'n golygu mynd i uned mân anafiadau neu adran fawr. Mae'n ymwneud â pha un a oes angen i bobl fod yno, â pha mor gyflym y gellir eu gweld, eu trin a'u rhyddhau, neu, os oes angen eu monitro, mae'n ymwneud â bod hynny'n digwydd, ond hefyd y llif drwy'r ysbyty.

O ran ein defnydd o dechnoleg gwybodaeth, wel, mewn gwirionedd rydym newydd lansio A&E Waiting Times Live—cynllun peilot a gynhaliwyd y llynedd yng ngogledd Cymru. Roedd yn arbennig o ddefnyddiol ynglŷn â helpu pobl i hunangyfeirio at y pwynt mwyaf priodol yn y system ac i roi syniad o amseroedd aros tebygol mewn gwahanol fannau. Ond yn fwy na hynny, mae gwaith eisoes ar y gweill i edrych ar sut rydym yn rhagweld anghenion gofal drwy gydol y flwyddyn gyfan—nid yn unig yn ystod y gaeaf—wrth geisio cyfeirio pobl at y gwasanaeth mwyaf priodol. Nid yw'n ymwneud yn unig â'r gwasanaeth gofal sylfaenol y tu allan i oriau; mae'n ymwneud â'r gwasanaeth oriau rheolaidd yn ogystal. Ond mae gennyf hefyd ddiddordeb arbennig yn yr hyn a ddysgwn gan 111, gyda'r peilot cymharol lwyddiannus yn Abertawe Bro Morgannwg a Sir Gaerfyrddin, oherwydd mae hwnnw'n ymwneud yn rhannol â'r gwasanaeth y tu allan i oriau ond hefyd â chyfres ehangach o faterion, ac i'r un graddau, yr her gyson o geisio hysbysu a grymuso'r cyhoedd i wneud penderfyniadau gwahanol ynglŷn â sut i gael gofal a'r lle mwyaf priodol i gael y gofal hwnnw.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Mewn ychydig dros 10 diwrnod, bydd y GIG unwaith eto yn profi gwyrth y Nadolig, lle mae'r wardiau'n wag ar noswyl Nadolig ond yn llenwi drachefn ar ddydd San Steffan. Os ydym am osgoi yr hyn a welwyd yn ystod blynyddoedd blaenorol lle roedd ambiwlansys mewn ciw y tu allan i adrannau damweiniau ac achosion brys, mae'n rhaid i ni leihau'r galw ar ein system gofal brys dros gyfnod y Nadolig. Ysgrifennydd y Cabinet, sut y gallwn dynnu sylw pellach at yr ymgyrch Dewis Doeth ac annog y cyhoedd i ddefnyddio fferyllfeydd cymunedol ar gyfer mân anhwylderau, a sut y gallwn sicrhau bod byrddau iechyd lleol yn cyhoeddi gwybodaeth ynglŷn ag argaeledd gwasanaethau fferyllol dros gyfnod y Nadolig?

Diolch i chi am y cwestiynau. Unwaith eto, rhan o'r her sy'n ein hwynebu'n rheolaidd yw sut rydym yn lleihau ac yn ailgyfeirio'r galw. Mae llawer iawn o waith yn mynd rhagddo eisoes, ac nid ymgyrch dymhorol Dewis Doeth yn unig. Rhan o hynny eleni yw edrych ar gynllun Fy Iechyd y Gaeaf Hwn ar gyfer pobl sy'n arbennig o agored i niwed ac yn fwy tebygol o ymddangos yn ein hadrannau damweiniau ac achosion brys drwy gydol y gaeaf. Felly, mewn gwirionedd, mae Age Cymru wedi bod yn arbennig o ddefnyddiol, ac amryw o rai eraill, yn hyrwyddo'r syniad o gael cynllun ar gyfer yr unigolyn a'u gofal ac i ddeall beth yw eu hanghenion gofal. Mae hwnnw eisoes yn boblogaidd yn yr ystyr bod pobl yn deall sut y gallant helpu pobl i ddeall eu hanghenion gofal er mwyn eu cadw yn eu lle arferol, ond os oes angen iddynt fynd i ysbyty i gael gofal, faint yn gynt y gallent ddisgwyl cael eu rhyddhau ac i bobl allu deall y wybodaeth amdanynt.

Rwy'n cydnabod, ac rwy'n falch o dynnu sylw at y gwasanaethau ychwanegol rydym yn eu darparu drwy fferyllfeydd yng Nghymru. Rydym wedi gwneud dewis bwriadol i wario £0.75 miliwn ar ddatblygu'r platfform fferylliaeth Dewis Doeth—nid y cynllun mân anhwylderau yn unig, ond amrywiaeth o rai eraill—a bellach mae dros 60 y cant o fferyllfeydd yng Nghymru yn rhan o'r system Dewis Fferyllfa. Mae byrddau iechyd yn rheolaidd yn darparu gwybodaeth am y gwasanaethau sydd ar gael mewn fferyllfeydd. Yr her bob amser, mewn môr o wybodaeth i bobl ei dewis a'i deall ac i wneud y penderfyniadau gwahanol hynny ynghylch gwasanaethau, yw na fydd un ymgyrch unigol yn gallu datrys hyn; bydd angen lefel gyson o wybodaeth, a gwybodaeth ar dafod leferydd mewn gwirionedd, wrth i bobl ddefnyddio gwasanaeth yn llwyddiannus eu hunain.

Diolch i chi unwaith eto, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae dewis yn ddoeth yn galw am gael y wybodaeth gywir wrth law. Mae gan Galw Iechyd Cymru a gwasanaeth 111 rôl i'w chwarae yn darparu gwybodaeth o'r fath i gleifion, gan eu helpu i wneud penderfyniadau gwybodus a'u cyfeirio at y gwasanaeth mwyaf priodol. Fy mwrdd iechyd lleol oedd yr ardal beilot ar gyfer y gwasanaeth 111, felly a allech chi roi'r newyddion diweddaraf am y cynllun peilot i ni, Ysgrifennydd y Cabinet, a rhoi amserlen ar gyfer ei gyflwyno'n ehangach ledled Cymru?

Gwneuthum ddatganiad ar y gwasanaeth 111 rai misoedd yn ôl, a nodais y buaswn, drwy gydol y gaeaf, yn disgwyl rhagor ynglŷn â'r gwerthusiad o'r gwasanaeth 111 yn Abertawe Bro Morgannwg a Sir Gaerfyrddin, sydd wedi bod yn gadarnhaol ar y cyfan, ond y byddwn hefyd yn gwneud penderfyniadau drwy gydol y gwanwyn ynglŷn â'i gyflwyno drwy weddill y wlad. Felly, byddaf yn cael gwerthusiad ac rwyf eisoes wedi ymrwymo i ddarparu datganiad cyhoeddus arall a diweddariad i'r Aelodau a'r cyhoedd yn ehangach ar sut a phryd y bydd hynny'n digwydd ac yn wir yr amserlen ar gyfer cyflwyno'r gwasanaeth ledled y wlad.

Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.

Thank you very much. Cabinet Secretary, last week, you made a statement on funding training places for health professionals over the next year, and I certainly welcome much of what was said in that statement: a 10 per cent increase in the number of training places for nurses, physiotherapists and occupational therapists, and an increase in the number of training places for health visitors and so on and so forth. Given that training budgets in England have been cut, what structures will the Government put in place to ensure that those trained in Wales at the expense of Wales remain in Wales?

Diolch i chi am y cwestiwn. Mae hyn yn mynd yn ôl at fwriad polisi'r Llywodraeth hon, fel rwyf wedi'i nodi eisoes, i gynnal bwrsariaeth y GIG. Nid ar gyfer myfyrwyr nyrsio yn unig y mae'r fwrsariaeth; mae ystod o weithwyr iechyd a gofal proffesiynol yn derbyn y fwrsariaeth. Mae parhad y fwrsariaeth mewn cyferbyniad uniongyrchol â Lloegr—penderfynodd Llywodraeth Cymru barhau i ddarparu'r cymorth hwnnw—wedi bod yn arbennig o bwysig i fyfyrwyr aeddfed aros yn y system ar y sail y bydd disgwyliad y bydd pobl wedyn yn gweithio i GIG Cymru am ddwy flynedd ar ôl cwblhau eu hyfforddiant. Credaf fod hwnnw'n setliad teg o ran cael rhywbeth yn ôl. Rydym yn cydnabod bod gan y rhan fwyaf o bobl sy'n dechrau fel myfyrwyr aeddfed gysylltiadau ag ardal leol eisoes, ac felly tra bod eu cymwysterau'n golygu eu bod yn symudol, mae ganddynt eisoes gysylltiadau a fydd yn eu cadw yn eu cymunedau beth bynnag sy'n digwydd. Edrychaf ymlaen at adrodd yn ôl ar lwyddiant ymarferol y fwrsariaeth dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, wrth i bobl gwblhau eu hyfforddiant.

Mae yna rannau eraill o'r cyhoeddiad rwy'n sicr yn cytuno â hwy: cynnal y cynnydd o 40 y cant yn y lleoedd hyfforddi bydwreigiaeth a gafwyd eleni, cynnal buddsoddiad yn y lleoedd hyfforddi ar gyfer rhannau allweddol eraill o'r gweithlu—gofal iechyd, gwyddonwyr, parafeddygon, hylenwyr deintyddol, therapyddion a radiograffwyr—i gyd yn newyddion da iawn. Serch hynny, methais ddod o hyd i'r darn am gynyddu lleoedd astudio meddygaeth israddedig neu leoedd hyfforddi ar gyfer meddygon teulu. A oedd hwnnw'n hepgoriad bwriadol neu'n gamgymeriad?

Na, mae'n deillio'n syml o'r ffaith ein bod yn gwneud y cyhoeddiadau hyn ar adegau gwahanol, fel rwy'n siŵr eich bod wedi sylwi. Byddwn yn gwneud cyhoeddiadau gwahanol am feddygon a lleoedd hyfforddi ym maes meddygon teulu. Rydym newydd gyhoeddi, wrth gwrs, y gyfradd lenwi derfynol ar gyfer y flwyddyn hon—rydym wedi gorlenwi ein lleoedd hyfforddi meddygon teulu mewn gwirionedd. Gyda chreu Addysg a Gwella Iechyd Cymru, bydd gennym system wahanol i ddeall faint o leoedd hyfforddi ar gyfer meddygon a lleoedd iechyd a gofal proffesiynol eraill—. Ar yr adeg briodol o'r flwyddyn, byddwn yn gwneud y cyhoeddiad nesaf ynglŷn â hynny. Ond fe wyddoch wrth gwrs ein bod wedi cyhoeddi cymhelliant arall ym maes meddygon ar gyfer ein seicolegwyr yn 'Hyfforddi, Gweithio, Byw.'  Rydym yn cydnabod bod bwlch sylweddol wedi bod ledled y DU—felly help a chymorth ychwanegol a fydd, gobeithio, yn cymell mwy o bobl i gael lleoedd hyfforddiant yma yng Nghymru.

Rwy'n falch eich bod yn trafod meddygon heddiw. Roedd hi'n ymddangos, yn aml iawn yn ddiweddar, eich bod eisiau tynnu fy sylw oddi ar siarad am feddygon i siarad am rannau eraill o'r gwasanaeth iechyd, ond gwyddom fod pob gweithiwr iechyd proffesiynol yn y gwasanaeth iechyd yn ddibynnol ar ei gilydd, ac mae meddygon yn bwysig iawn hefyd.

Fodd bynnag, ni allaf roi gormod o bwyslais ar yr angen i gyflwyno ffigurau pendant a gweledigaeth ynglŷn â faint o feddygon rydym angen eu hyfforddi yng Nghymru dros y blynyddoedd nesaf. Rwyf wedi gweld rhai ffigurau yn ddiweddar a ddylai godi ofn ar bob un ohonom yma, mewn gwirionedd. Roedd y ffigurau a welais yn awgrymu, o'r holl bobl ifanc yng Nghymru sy'n penderfynu eu bod eisiau dilyn gyrfa feddygol, fod 75 y cant ohonynt yn mynd i weithio i'r GIG yn Lloegr yn y pen draw. Nawr, ar wahân i'r ffaith ein bod angen meddygon ac angen i fwy o feddygon o Gymru aros yng Nghymru, yn ogystal â recriwtio o fannau eraill, yn gyffredinol, mae gennym ddraen dawn brawychus yng Nghymru. Mae'r rhain yn bobl ifanc ddisglair y mae angen i ni, am bob math o resymau, eu cadw yn ein cymunedau. Oni wnewch chi gydnabod bod angen penderfyniad cyflym, a phenderfyniad cadarnhaol, mewn perthynas â chynyddu'r cyfleoedd i bobl ifanc astudio meddygaeth yng Nghymru er mwyn i ni geisio mynd i'r afael â'r draen dawn hwnnw?

Nid yw'r Llywodraeth hon erioed wedi ceisio atal pobl ifanc o Gymru rhag cael cyfleoedd i astudio meddygaeth yng Nghymru. Yr her sydd wedi ein hwynebu yw cael rhywbeth yn ôl gyda'n hysgolion meddygol a'n gallu i wneud hynny. Felly, mae gennym eisoes rywfaint o gynnydd yn nifer y myfyrwyr o Gymru sy'n ennill lleoedd yng Nghaerdydd ac Abertawe. Rwyf wedi bod yn glir, fel y mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg wedi bod, os ydym am fuddsoddi mwy mewn hyfforddi meddygon yma yng Nghymru, mae angen i ni weld mwy o fudd o ran myfyrwyr sy'n hanu o Gymru. Mae angen i ni hefyd fod yn well, a dweud y gwir, am ddenu pobl ifanc o Gymru sy'n mynd i astudio meddygaeth mewn gwahanol rannau o'r DU. Ni fuaswn yn beirniadu person ifanc o Ynys Môn, Caerdydd, Tyddewi neu'r Drenewydd am benderfynu eu bod eisiau astudio meddygaeth yn Lerpwl, Manceinion, Llundain neu rywle arall. Ein her mewn gwirionedd yw sut rydym yn perswadio'r bobl hynny i ddod yn ôl i Gymru i weithio yn y gwasanaeth iechyd gwladol yn y tymor hwy.

Mewn gwirionedd, rydym yn gweld rhywfaint lwyddiant o ran bod mwy o bobl, yn arbennig gyda 'Hyfforddi, Gweithio, Byw', yn dewis dychwelyd i Gymru ar ôl treulio rhywfaint o'u gyrfa yn Lloegr. Felly, fel erioed, nid oes un ateb syml. Mae yna amrywiaeth o wahanol bethau y mae angen i ni eu cael yn iawn er mwyn sicrhau bod cynifer o fyfyrwyr â phosibl o Gymru yn ymgymryd ag addysg a hyfforddiant meddygol yma yng Nghymru, yn ogystal â denu pobl o Gymru sydd wedi ymgymryd â'u haddysg a'u hyfforddiant meddygol mewn rhannau eraill o'r DU yn benodol.

Rydym wedi buddsoddi £8 miliwn ychwanegol y flwyddyn i gefnogi rhaglen sylweddol o waith i wella mynediad at wasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed arbenigol mewn ymateb i'r cynnydd sylweddol yn nifer yr atgyfeiriadau dros y blynyddoedd diwethaf. Mae pob bwrdd iechyd lleol yn gweithio tuag at gyrraedd y targed 28 diwrnod yn gyson.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae cynnydd aruthrol wedi bod yn y 12 mis diwethaf ar leihau nifer y plant a phobl ifanc sy'n aros am apwyntiad CAMHS. Rwy'n croesawu'r gwaith y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud ar y mater hwn. O ganlyniad i'r buddsoddiad ychwanegol, rydym wedi torri dros ddwy ran o dair oddi ar y nifer sy'n aros am driniaeth. Fodd bynnag, mae gennym dros 500 o blant a phobl ifanc sy'n aros rhwng pedair a 26 wythnos o hyd, ac mae llond llaw ohonynt yn aros yn hwy na hynny. Ysgrifennydd y Cabinet, o gofio y dylai plant a phobl ifanc gael eu gweld o fewn 28 diwrnod, beth arall y gall eich Llywodraeth ei wneud i sicrhau nad oes yn rhaid i unrhyw berson ifanc aros hyd at hanner blwyddyn?

Diolch i chi am y cwestiwn. Croesawaf y ffaith eich bod wedi cydnabod y cynnydd sylweddol sydd wedi cael ei wneud, ond rwyf hefyd yn cydnabod bod llawer i'w wneud eto. Cafwyd cryn dipyn o welliant i gyrraedd y targed 28 diwrnod ledled Cymru ym mis Mawrth eleni. Ers hynny, rydym wedi gweld cyflawniad yn llithro'n ôl, a bellach mae gennym rai pobl yn aros yn rhy hir unwaith eto. Mewn gwirionedd, rydym wedi gweld fod yr amser aros cyfartalog o dan wyth wythnos. O gofio bod pobl yn aros dros chwe mis yn rheolaidd ychydig o flynyddoedd yn ôl, mae hwnnw'n gam arwyddocaol ymlaen.

Rwyf wedi ei gwneud yn glir i fyrddau iechyd, ar lefel cadeirydd ac is-gadeirydd, fy mod yn disgwyl wynebu craffu parhaus, ac mae hynny'n briodol, hyd nes y gwelwn welliant sylweddol yn cael ei gynnal, ond hefyd gallant ddisgwyl y byddaf yn ei ddwyn i'w sylw mewn fforymau atebolrwydd hyd nes y byddant yn cyflawni'r targed o 80 y cant o bobl yn cael eu gweld o fewn 28 diwrnod, a'u bod yn gallu cynnal y cyflawniad hwnnw hefyd mewn gwirionedd. Rydym wedi buddsoddi yn y staff y dywedasant y byddent eu hangen, ac rydym wedi buddsoddi £300,000 o arian ychwanegol i wneud yn siŵr ein bod yn ymdrin â'r ôl-groniad sy'n bodoli yn ystod y flwyddyn hon. Rwy'n llawn ddisgwyl, drwy gydol y flwyddyn nesaf, y bydd ein cyflawniad yn fwy cyson a chynaliadwy i wneud yn siŵr nad yw pobl yn aros yn rhy hir, naill ai am apwyntiadau CAMHS arbenigol neu i gael eu hatgyfeirio at rannau eraill o'n system iechyd a gofal os nad CAMHS yw'r lle priodol i ddiwallu eu hanghenion iechyd a gofal.

Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf fi ofyn i chi pa sicrwydd y gallwch ei roi y bydd dyraniad y gyllideb ar gyfer CAMHS yn cael ei glustnodi?

Rydym wedi bod yn glir iawn wrth fuddsoddi'r adnoddau ychwanegol ar gyfer CAMHS. Mae gennym yr arian rydym wedi'i glustnodi ym meysydd iechyd meddwl yn gyffredinol, ac mewn gwirionedd, gwyddom ein bod yn gwario mwy na'r arian a glustnodir ym maes iechyd meddwl ac ar wasanaethau CAMHS. Mae rhan o'r her yn ymwneud â gweld CAMHS fel rhan o system gyfan, oherwydd gwyddom mai rhan o'r her yw'r ffaith bod mwy o bobl yn cael eu hatgyfeirio, ac rydym yn dal i wynebu her sylweddol atgyfeirio amhriodol. Felly, yn ogystal â sicrhau buddsoddiad cywir yn CAMHS, ac rwy'n credu ein bod wedi gwneud hynny, mae gennym hefyd y buddsoddiad mewn gwasanaethau eraill lle mae gan bobl anghenion cymorth iechyd a gofal gwirioneddol. Rwy'n hyderus ein bod wedi gwneud y buddsoddiad cywir ac rwy'n hyderus fod yr arian hwnnw'n cael ei wario ar CAMHS fel roeddem wedi'i fwriadu, ac rwy'n llawn ddisgwyl y byddwn yn adrodd yn ôl ar y gwelliant. Os na fyddwn, byddaf yn wynebu eich cwestiynau, ac eraill, ynglŷn â pham nad oes gwelliant sylweddol wedi cael ei wneud a'i gynnal.

Rwyf wedi bod yn tynnu sylw at restrau aros CAMHS ers peth amser. Yn ddiweddar, ysgrifennodd y Prif Weinidog ataf yn esbonio'r rhesymau wrth wraidd y newidiadau yn y ffordd y câi'r rhestrau aros hyn eu mesur a'u cyhoeddi, gan egluro bod rhai byrddau iechyd lleol yn mynd ati'n amhriodol i gynnwys atgyfeiriadau plant a phobl ifanc at wasanaethau cymorth iechyd meddwl sylfaenol lleol yn eu cyflwyniadau data CAMHS arbenigol, ac mae gan wasanaethau cymorth iechyd meddwl sylfaenol lleol hefyd darged o 28 diwrnod ar gyfer asesiadau ac ymyriadau, ond caiff hyn ei gofnodi a'i fesur ar wahân. Fodd bynnag, nid yw hyn yn hollol gywir—nid oes modd dadansoddi'r data a gyhoeddwyd ar gyfer y gwasanaeth hwn yn ôl grŵp oedran. Mae hyn yn golygu nad oes gennym syniad faint o amser y mae plant yn aros am y gwasanaethau hyn. A oes gennych unrhyw gynlluniau i gyhoeddi'r data hwn er mwyn caniatáu mwy o graffu ar berfformiad y Llywodraeth hon mewn perthynas ag iechyd meddwl plant a phobl ifanc?

Rydym yn disgwyl gallu rhyddhau data cywir sydd wedi bod drwy'r broses graffu briodol fel ystadegau swyddogol, fel y gall pobl weld yn dryloyw pa un a yw'r gwasanaeth iechyd yn bodloni'r 80 y cant o blant a phobl ifanc sy'n cael eu gweld mewn gwasanaethau CAMHS o fewn 28 diwrnod. Ni allaf fod yn gliriach ynglŷn â fy nisgwyliadau nac ynglŷn â thryloywder y wybodaeth y bydd y cyhoedd a'r Aelodau yn ei chael.

Diolch i chi am y cwestiwn. Rydym wedi ymrwymo i gynyddu nifer yr hyfforddeion meddygon teulu ledled Cymru, gan gynnwys yng ngogledd Cymru. Mae ein cymhellion a dargedwyd wedi gwneud gwahaniaeth, gyda mwy na 100 y cant o swyddi yn cael eu llenwi yn y rhan fwyaf o gynlluniau hyfforddi meddygon teulu ar draws gogledd Cymru. Rydym yn parhau i weithio gydag eraill i nodi camau ychwanegol a allai helpu.

I listened with interest to the answers that you gave to Rhun ap Iorwerth earlier, but we do know that only 3.5 per cent of trainee doctors in the UK are in Wales, although we have 5 per cent of the population and, I would argue, that our health needs are greater than that. I just don’t feel feel that the Government fully understands the level of the problem that we have in north Wales. The number of trainee GPs in north Wales is around two for every 100,000 of the population. In Cardiff, it's around six to every 100,000 of the population, and this is rehearsed year on year, with the situation at its worst now in north Wales. So, may I ask: when will the Government truly recognise the specific needs of north Wales in this context in order to resolve this problem once and for all?   

Rwy'n hapus i ymateb ynglŷn â lle rydym arni eleni a'r dull y byddwn yn ei fabwysiadu mewn rowndiau o leoedd hyfforddi meddygon teulu yn y dyfodol. Fel erioed, byddwn yn edrych ar y nifer gywir o leoedd, beth rydym ei eisiau a'r hyn y credwn y gallwn ei lenwi yn rhesymol. Dywedais ar ddechrau rownd y flwyddyn rydym newydd ei chwblhau y buaswn yn hapus i orlenwi os gallwn wneud hynny, a dyna'n union a wnaethom. Mae hynny'n cynnwys gogledd Cymru: cynigiwyd 24 o leoedd ond penodwyd 25 o ymgeiswyr mewn gwirionedd ar draws y tair ardal yng ngogledd Cymru lle mae hyfforddiant yn digwydd. Mae hynny'n dangos ein bod wedi cadw at ein gair.

Wrth inni fynd drwy'r flwyddyn hon, a chan ddychwelyd at gwestiwn blaenorol gan un o'ch cyd-Aelodau ynglŷn â'r ffordd rydym wedi cyhoeddi niferoedd hyfforddi meddygon, a meddygon teulu yn arbennig, byddwn yn gwneud cyhoeddiadau ar nifer y bobl a lle byddant, mewn modd cwbl dryloyw, oherwydd nid oes unrhyw ran benodol o Gymru lle y gallech ddweud nad oes unrhyw her yn y maes hwn. Ac mae'n rhaid cael gonestrwydd ynglŷn â chydnabod bod hwn yn faes anodd a heriol ar gyfer pob rhan o'r DU, a'r hyn rydym yn ceisio ei wneud yng Nghymru yw cael y nifer gywir o bobl a gwneud yn siŵr ein bod yn llenwi'r lleoedd hynny. Mae'n ymwneud â hyfforddiant o ansawdd uchel yn ogystal â chadw gweithwyr yn ein system gofal iechyd yma yng Nghymru—yng ngogledd Cymru, de, canolbarth a gorllewin Cymru—mae gan bob rhan o'r wlad her i'r Llywodraeth hon fynd i'r afael â hi.

Rwyf bob amser yn teimlo ei bod yn hawdd i'r wrthblaid feddwl am atebion, ond pan fyddwch yn Llywodraeth, mae'n rhaid i chi wneud penderfyniadau, ac mae'r penderfyniad hwn yn ymwneud â lle'r gweithlu iechyd yn ei gymuned a gwahanol rannau o'r wlad. Yn hynny o beth, croesawaf y cynnydd a wnaed gan ein hymgyrch 'Hyfforddi, Gweithio, Byw' a'r buddsoddiad diweddar i gynyddu nifer y nyrsys, ffisiotherapyddion ac ymwelwyr iechyd galwedigaethol. Rwy'n gofyn i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, a fyddech yn cytuno â mi ein bod angen hyfforddi rhagor o feddygon—ac rwy'n derbyn hynny—ond er mwyn iddynt allu chwarae eu rhan mewn gweithlu pwysicach a mwy amlddisgyblaethol, fod angen i ni drin pobl yn nes at adref, ac mai un elfen yn unig yw meddygon mewn system gyfan?

Ie, rydych yn hollol gywir, Joyce: mae angen inni wneud yn siŵr fod gennym y nifer gywir o feddygon teulu, fel arweinwyr gwirioneddol bwysig ym maes gofal iechyd lleol, ond i'r un graddau, eu bod yn rhan o dîm amlddisgyblaethol ehangach ar gyfer darparu gofal. Yn ddiweddar, yn y gynhadledd genedlaethol ar ofal sylfaenol roedd yn galonogol gweld arweinwyr meddygon teulu, a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill hefyd, yn cydnabod mai dyna'r peth cywir iddynt ei wneud. Ac mae angen i ni eu cefnogi, yn y ffordd rydym yn cynllunio ac yn darparu hyfforddiant i'r gweithlu, sy'n egluro'r cynnydd o £12 miliwn a gyhoeddais yn ddiweddar i hyfforddi gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill, ac iddynt gael eu hyfforddi a gweithio gyda chydweithwyr sy'n feddygon teulu fel rhan o'r tîm hwnnw. Ac mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â darparu gofal gwell, a gofal gwell y byddai'n well gan yr holl weithwyr gofal iechyd proffesiynol hynny—meddygon teulu ac eraill—weithio ynddo mewn gwirionedd. Mae yna her oherwydd nad yw pawb wedi cyrraedd y fan honno, ond mae'r rhan fwyaf o bobl yn cydnabod ei fod yn well i'r staff ac yn well i'r dinesydd yn ogystal. Rydym yn cael gwell gwerth ohono a gwell gofal hefyd yn y pen draw. Felly, bydd honno'n thema gyson yn y Llywodraeth hon, ac nid wyf am ymddiheuro am sôn am feddygon teulu ac eraill fel rhan o dîm gofal ehangach, ac nid wyf am wahanu un grŵp o weithwyr gofal iechyd proffesiynol oddi wrth un arall.

A allwch ddweud wrthym pa waith sy'n cael ei wneud i sicrhau bod hyfforddiant meddygon teulu yn ystyried y cyfleoedd gwych y mae technoleg newydd yn eu darparu ar gyfer gwasanaethau meddygon teulu yn y dyfodol? Fe fyddwch yn gwybod, rwy'n siŵr, fod yna apiau y gall pobl eu lawrlwytho bellach, ar eu ffonau symudol hyd yn oed, er mwyn cael ymgynghoriadau gyda meddyg teulu, ac mae angen i ni fod ar flaen y gad gyda hyn. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â'r datganiad hwnnw. Felly, beth yn benodol sy'n cael ei gynnwys yn y cynnig hyfforddiant cyfredol i wneud yn siŵr y bydd meddygon teulu yn gallu defnyddio'r mathau hyn o bethau yn y dyfodol?

Nid yw'r fframwaith cyfredol yn ymwneud â meddygon a hyfforddiant yn unig; mae  hefyd yn ymwneud â datblygiad proffesiynol parhaus a hyfforddiant sy'n digwydd drwy'r proffesiwn. Er enghraifft, yn y gynhadledd ddiweddar ar ddiogelwch meddygaeth gyda Chymdeithas Fferyllol Frenhinol Cymru, cyhoeddais y byddwn yn cyflwyno treial i roi mwy o fynediad i fferyllwyr at gofnodion meddygon teulu, ac os yw hynny'n llwyddiannus, bydd yn cael ei gyflwyno i fferyllfeydd eraill sy'n rhan o'r rhwydwaith Dewis Fferyllfa yn ystod y gwanwyn y flwyddyn nesaf. Bydd angen hyfforddiant a dealltwriaeth o'r hyn y mae hynny'n ei olygu i'r fferyllydd yn ogystal â'r meddygon teulu eu hunain.

I fod yn deg, mae Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol a phwyllgor ymarfer cyffredinol Cymdeithas Feddygol Prydain yn cymryd rhan lawn yn y drafodaeth ynglŷn â sut y gellid gwneud gwell defnydd o dechnoleg gwybodaeth. Mewn gwirionedd, rwy'n cyfarfod â chyfarwyddwr meddygol Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru yn ddiweddarach y prynhawn yma, i sôn am yr hyn rydym yn ei wneud eisoes a beth fydd angen i'n huchelgeisiau fod ar gyfer y dyfodol. Felly, nid yw'n fater syml o ddeall y cyfleoedd sy'n bodoli ar gyfer gweithio mewn ffordd wahanol, mae'n ymwneud mewn gwirionedd â sut rydym yn gwneud hynny ar sail fwy olynol a disgwyl i feddygon teulu ac eraill allu addasu i wneud hynny yn ogystal. Ceir llawer o gyfleoedd, ond ein her fwyaf mewn llawer o ffyrdd yw sut y mae'r gwasanaeth iechyd yn cadw i fyny gyda'r disgwyliad o sut y mae pobl eisoes yn byw eu bywydau heddiw. Nid ydym wedi cyrraedd lle mae angen inni fod; mae rhagor o gynnydd i'w wneud, ond rwy'n obeithiol ynglŷn â ble y byddwn wedi cyrraedd mewn ychydig flynyddoedd.

Rydym wedi ymrwymo i ddarparu gwasanaethau iechyd a gofal o ansawdd uchel sy'n canolbwyntio ar anghenion a chanlyniadau unigolion. Mae ein fframwaith strategol 'Mwy na Geiriau' yn nodi ein hymrwymiad a'n camau gweithredu i gefnogi a chryfhau'r broses o gynllunio a darparu gwasanaethau Cymraeg ym maes iechyd a gofal, gan gynnwys, wrth gwrs, gwasanaethau iechyd meddwl.

Thank you for that response. It is true to say that there is concern that there is a lack of support and provision available through the medium of Welsh in dealing with mental health issues at a national level here in Wales. It's extremely important, of course, that individuals with mental health problems have the assistance in the language they are most comfortable using—you come to a diagnosis more quickly and improve the quality of care in general terms. So, would you agree to look at what is currently available—including software and electronic packages available—in order to support people effectively, and how things can improve for the future? 

Gwnaf. Rwy'n hapus i ymrwymo i hynny ac rwy'n cydnabod bod hwn yn fater nad yw'n ymwneud â dewis mewn gofal, mae'n ymwneud ag angen mewn gofal; mae'r ddau yn wahanol ac mae'n bwysig cydnabod y gwahaniaeth. Mae hefyd yn ymwneud â lle mae'r cynnig gweithredol yn digwydd, fel nad oes angen i bobl ddweud, 'Hoffwn allu cael gofal iechyd drwy gyfrwng y Gymraeg', ond bod cynnig gweithredol i bobl wneud hynny mewn gwirionedd, yn enwedig gyda gwasanaethau iechyd meddwl lle y ceir ystod o heriau sy'n rhaid i chi eu goresgyn er mwyn defnyddio gwasanaeth a chydnabod yr angen i gymryd rhan yn y gwasanaeth hwnnw yn ogystal. Mae eich pwynt ynglŷn â meddalwedd hefyd—mewn gwirionedd, mae gennyf waith ar y gweill eisoes ar hyn o bryd yn edrych ar y cyfleoedd ar gyfer meddalwedd, gan edrych ar yr hyn sy'n bodoli yn Saesneg ac yn Gymraeg, a cheisio gwneud yn siŵr ein bod yn arfogi'r gwasanaeth iechyd a gofal yn briodol i wneud hynny. Felly, rwy'n cydnabod y pwynt ac rwy'n hapus i roi'r wybodaeth diweddaraf i chi ynglŷn â'n sefyllfa yn y dyfodol.FootnoteLink

Diolch i chi am y cwestiwn. Mae ein cynllun cyflawni ar gyfer strôc yn darparu fframwaith ar gyfer camau gweithredu gan fyrddau iechyd ac ymddiriedolaethau'r GIG yn gweithio gyda'u partneriaid. Mae'n nodi disgwyliadau'r holl randdeiliaid ynghylch atal, gwneud diagnosis a thrin strôc mewn pobl o bob oed, pa le bynnag y maent yn byw yng Nghymru a beth bynnag fo'u hamgylchiadau.

Diolch i chi am yr ateb, Weinidog. Y ffaith yw, yn ôl y Gymdeithas Strôc, mae ffibriliad atrïaidd—mae'n fath o glefyd gyda churiad calon afreolaidd—yn gallu cynyddu'r risg o gael strôc hyd at bum gwaith. Mae'n hawdd gwneud diagnosis o ffibriliad atrïaidd ac mae triniaethau effeithiol yn bodoli i leihau'r risg o strôc. Fodd bynnag, mae nifer y bobl nad ydynt wedi cael diagnosis o ffibriliad atrïaidd ynghyd â'r nifer sydd wedi cael diagnosis ond sydd ar feddygaeth amhriodol yn golygu bod llawer o bobl yng Nghymru yn cael strôc y gellid ei atal bob blwyddyn. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gynyddu'r gyfradd o achosion o ffibriliad atrïaidd a gaiff eu canfod yn ogystal â sicrhau eu bod yn cael triniaeth briodol fel bod gostyngiad yn nifer y bobl sy'n wynebu'r risg o strôc yn ddiangen yng Nghymru? Diolch.

Diolch i chi am y cwestiwn. Rwy'n cydnabod bod ffibriliad atrïaidd yn risg sylweddol mewn pobl sy'n cael strôc. Roedd archwiliad clinigol diweddaraf y rhaglen archwilio genedlaethol ar gyfer sentinel strôc yn dangos bod gan 18 y cant o gleifion strôc Cymru ffibriliad atrïaidd cyn eu strôc. Mae gennym eisoes waith ar y gweill yn y maes hwn. Yn y datganiad blaenorol a wneuthum yn y lle hwn ar strôc a gwella strôc, crybwyllais y prosiect Atal Strôc a arweinir gan Ysbyty Athrofaol Cymru. Roedd hwnnw'n ymwneud yn benodol ag ymgynghorwyr yn gweithio gyda'r trydydd sector, Sefydliad Prydeinig y Galon, Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru ac Iechyd Cyhoeddus Cymru i edrych ar sut y mae gennych driniaeth briodol ar gyfer pobl sydd â ffibriliad atrïaidd i leihau eu risg o gael strôc, ond mae hefyd yn ymwneud â'r cynnig rhagweithiol i geisio darganfod pwy sydd â ffibriliad atrïaidd heb ei drin a heb ddiagnosis. Hyd yma, nid oedd 40 y cant o gleifion ffibriliad atrïaidd yn cael y driniaeth briodol a gallent fod wedi cael meddyginiaeth wrth-geulo i leihau eu risg o gael strôc.

Felly, mae gwaith eisoes ar y gweill. Mae'r gwaith hwnnw yn awr, yn dilyn y cynllun peilot yn Ysbyty Athrofaol Cymru, yn cael ei gyflwyno ledled y wlad. Dyma un o'r ffactorau risg y gallem ac y dylem ei reoli, ond wrth gwrs mae llawer o rai eraill. Mae'r heriau mawr sy'n wynebu iechyd cyhoeddus megis ysmygu, goryfed alcohol, ein deiet a diffyg ymarfer corff i gyd yn gallu cael effaith sylweddol ar ein risg o amrywiaeth o gyflyrau, gan gynnwys strôc wrth gwrs. Os gallwn wneud mwy fel gwlad i newid ein hymddygiad, bydd gennym lai o bobl yn dioddef iechyd gwael yn y lle cyntaf mewn perthynas â strôc ac amrywiaeth o feysydd eraill.

Diolch i chi am y cwestiwn. Rwyf newydd gyhoeddi cynlluniau yn ddiweddar i ddarparu 19 o ganolfannau iechyd a gofal integredig newydd ar draws Cymru erbyn 2021, i helpu i ddarparu gofal yn agosach at gartrefi pobl yn eu cymunedau. Rwyf wedi nodi hyd at £68 miliwn ar gyfer y canolfannau. Bydd gwaith adeiladu yn amodol ar gytuno achos busnes llwyddiannus. Y disgwyliad yw y bydd y cynlluniau hynny'n cael eu cyflwyno erbyn 2021 i wneud yn siŵr fod yr ystâd yn addas at y diben i ddarparu system iechyd a gofal integredig newydd.

Mae'r arian ar gyfer darparu ystâd gofal iechyd sylfaenol llawer mwy priodol yn cael ei werthfawrogi'n fawr, ond rwyf eisiau canolbwyntio fy nghwestiwn heddiw ar ddarparu gwasanaethau. Roedd gennyf ddiddordeb arbennig mewn darllen adroddiad gan Gronfa'r Brenin ar lwyddiant Canterbury yn Seland Newydd yn cyfyngu ar y cynnydd yn y galw am wasanaethau brys oherwydd y buddsoddiad mewn gwasanaethau gofal sylfaenol. Roedd hyn yn cynnwys cael timau integredig, ac roedd pob un ohonynt yn cael eu gwerthfawrogi. Roedd yn cynnwys llawer gwell—llawer mwy o wasanaethau gofal sylfaenol, gan gynnwys gwasanaethau meddygon teulu 24 awr, gan gynnwys gwelyau arsylwi i sicrhau nad oedd pobl yn cael eu derbyn i'r ysbyty yn amhriodol oherwydd nad oedd pobl yn siŵr a oeddent yn ddifrifol wael ai peidio, a gwasanaeth atal cwympiadau wedi'i dargedu, un o'r prif achosion pam fod pobl hŷn yn cael eu derbyn i'r ysbyty ar gyfer triniaeth frys, fel y gwyddom. Felly, roeddwn yn meddwl tybed a ydych yn meddwl am wasanaeth Canterbury, Seland Newydd a'r modd y gallai ddylanwadu ar y gwasanaeth iechyd yng Nghymru, oherwydd gwn fod Caerdydd a'r Fro yn edrych yn agos iawn ar hyn. A ydych yn credu bod hwn yn rhywbeth y dylai pob bwrdd iechyd edrych arno fel model ar gyfer gofal yn y dyfodol neu a ydych yn credu bod hwn yn rhywbeth penodol iawn i Gaerdydd a'r Fro?

Na, nid wyf yn credu ei fod yn rhywbeth penodol i Gaerdydd a'r Fro. Credaf fod amrywiaeth o elfennau, yn y DU ac yn rhyngwladol, ynghlwm wrth y gofyniad i symud hyd yn oed yn fwy tuag at system a arweinir gan ofal sylfaenol, a symud nid yn unig o wasanaethau wedi'u lleoli mewn ysbytai at wasanaethau wedi'u lleoli yn y gymuned, ond mewn gwirionedd, symud adnoddau'n briodol er mwyn galluogi hynny i ddigwydd hefyd. Rydym wedi gweld rhywfaint o hynny'n digwydd eisoes yng Nghymru—ac mae cardioleg gymunedol yn enghraifft dda. Yr hyn rwy'n ei ystyried yn addysgiadol am Canterbury yw ei fod wedi cymryd penderfyniad a chysondeb. Mae'r hyn y mae Canterbury wedi'i gyflawni wedi digwydd dros ddegawd, ac mae yna rywbeth yno am yr her i bob un ohonom fel llunwyr polisi a gwneuthurwyr penderfyniadau, rhai sy'n craffu ac aelodau o'r Llywodraeth, sef bod deall yr her yn llawer haws na deall yr ateb, ac mewn gwirionedd, mae sut y cyrhaeddwn y pwynt hwnnw yn aml yn cymryd amser. Felly, mae'r ddegawd y mae Canterbury wedi'i gymryd—. Rydym eisoes wedi gwneud camau yng Nghymru, nid yn unig gyda fy rhagflaenydd uniongyrchol yn yr ystafell ond Gweinidogion iechyd eraill wrth geisio symud adnoddau i ofal sylfaenol a chael ffocws llawer gwell ar geisio troi cefn ar y syniad mai ysbytai'n unig yw'r gwasanaeth iechyd.

Dyna'r llwybr rydym wedi'i osod i ni'n hunain. Dyna pam rwyf wedi gwneud yn siŵr fod gofal sylfaenol yn cael sylw cenedlaethol. Dyna pam ein bod wedi cynnal cynhadledd genedlaethol ar ofal sylfaenol. Ond mae'n dweud rhywbeth am yr amser y mae Gweinidogion yn barod i'w dreulio yn cyfarwyddo'r gwasanaeth a dweud, 'Dyma'r cyfeiriad y mae'n rhaid i ni ei ddilyn er mwyn cael mwy o ofal yn nes at adref', ac rwy'n llawn ddisgwyl y bydd yr arolwg seneddol, pan fydd yn cael ei gyhoeddi yn gynnar yn y flwyddyn newydd, yn dweud mwy am gael gwasanaeth a arweinir gan ofal sylfaenol ac mai integreiddio ar y lefel leol iawn honno yw'r llwybr sy'n rhaid inni ei ddilyn os ydym am wneud rhywbeth ynglŷn â datrys ein heriau iechyd cyhoeddus a hefyd os ydym am ddarparu gofal o'r ansawdd cywir ym mhob un o'n cymunedau ledled y wlad.

Thank you, Cabinet Secretary.

The next item, therefore, is topical questions, and David Melding's question.

Mae gennym duedd gadarnhaol hirdymor mewn perthynas ag adeiladu tai yng Nghymru, a'r realiti yw bod nifer yr anheddau newydd y dechreuwyd eu hadeiladu yng Nghymru wedi cynyddu 2 y cant yn 2016-17, o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol, a dyma'r ail nifer flynyddol uchaf a gofnodwyd ers dechrau'r dirwasgiad yn 2007.

O'r mawredd. [Chwerthin.] Weinidog, gadewch i ni atgoffa ein hunain, ar gyfer y flwyddyn ddiweddaraf, sef hyd at fis Medi 2017, sydd newydd fod, mai'r ffigur yw 6,830. Mae hwnnw'n ostyngiad ers y flwyddyn flaenorol, a oedd yn 6,900. Ond gadewch i mi atgoffa pawb yma: eich targed yw 8,700—8,700. Rydych bron â bod 2,000 yn is na hynny, ac mae 10 mlynedd wedi bod ers i'r Llywodraeth hon gyflawni ei tharged ar gyfer cartrefi newydd. Nid yw'n dderbyniol o gwbl. Mae gennych adroddiad Holmans, ac mae wedi gan y Llywodraeth ers nifer o flynyddoedd, sef un o'r adroddiadau mwyaf awdurdodol a gynhyrchwyd erioed ar yr angen am dai, a oedd yn dweud y dylai'r Llywodraeth hon ystyried mabwysiadu'r amcanestyniad amgen a gyfrifwyd gan yr Athro Holmans, sef 12,000 o gartrefi y flwyddyn yng Nghymru rhwng nawr a 2030—nid 8,700, ac rydych yn methu'n llwyr â chyrraedd y nod hwnnw beth bynnag, ond 12,000. Onid ydych yn cytuno ei bod hi'n hen bryd i Lywodraeth Cymru dderbyn yr amcanestyniad amgen, o leiaf, fel y gallwn ddechrau gwneud cynnydd mewn perthynas â'r argyfwng tai?

Wel, mae Llywodraeth Cymru, fel y byddwch yn gwybod yn iawn, wedi ymrwymo i fynd ar drywydd pob llwybr er mwyn creu ac adeiladu cartrefi, a chartrefi fforddiadwy yn enwedig, gyda'n targed o 20,000 dros dymor y Cynulliad hwn, ond hefyd cartrefi i'w gwerthu yn y farchnad yn ogystal. Rydym yn gwneud hynny mewn nifer o ffyrdd. Rydym yn cydnabod y rôl bwysig y bydd y sector busnesau bach a chanolig yn ei chwarae o ran cyflawni ein huchelgeisiau ar gyfer y sector tai, felly yn ddiweddar rydym wedi cyhoeddi £30 miliwn ychwanegol ar gyfer cronfa datblygu eiddo Cymru, a bydd hwnnw'n cynorthwyo datblygwyr bach a chanolig i adeiladu cartrefi, a gwyddom fod y sector hwnnw wedi cael ergyd arbennig o wael yn sgil y dirwasgiad. Mae hynny mewn gwirionedd yn golygu pedair gwaith y buddsoddiad cychwynnol yn y sector penodol hwnnw ac mae disgwyl y bydd yn darparu dros £270 miliwn o gymorth ar gyfer y sector dros y 15 mlynedd nesaf.

Mae hynny yn ychwanegol at ein hymrwymiad i wario £1.4 biliwn ar dai yn ystod y Cynulliad hwn, felly nid oes unrhyw amheuaeth fod Llywodraeth Cymru yn sicr yn rhoi ei hadnoddau ariannol y tu ôl i hyn ac yn gweithio gyda'r holl sectorau er mwyn adeiladu cartrefi, dysgu o'r hyn a wnaethom yn y Cynulliad blaenorol o ran y cytundeb cyflenwad tai a oedd gennym gyda Cartrefi Cymunedol Cymru. Bu hwnnw o gymorth i ni gyflawni ein targed o ddarparu 10,000 o gartrefi fforddiadwy. Mae gennym gytundeb yn awr gyda Cartrefi Cymunedol Cymru a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ond hefyd mae gennym gytundeb gyda'r Ffederasiwn Adeiladwyr Cartrefi a Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr yn ogystal, felly rydym yn gyson yn ceisio archwilio sut y gallwn weithio gyda phartneriaid newydd i gynyddu nifer y tai a gaiff eu hadeiladu ledled Cymru.

Thank you, Minister. The next question is from Simon Thomas.

Recent changes made by the UK Government to stamp duty land tax have led to additional funds being available for the Welsh Government, and this has allowed me to make some changes that will mean that some 90 per cent of homebuyers in Wales will pay either the same or less tax than would have been the case under the stamp duty land tax.

Thank you, Cabinet Secretary, for that response. I appreciate the fact that he published a written statement on Monday regarding these issues, but, as we look at devolved taxes for the first time, I think it’s appropriate that we have an opportunity before Christmas to share good news or bad news with residents the length and breadth of Wales. So, thank you for confirming that 90 per cent of first-time buyers won’t be affected, or, if they are affected, they will be affected in a positive manner by this change.

May I ask you just two specific questions? Have you had an opportunity to profile the funding that will be collected by the Welsh Government as a result of these changes, and are you, therefore, of the view that when we come to vote on the final budget in the new year that you won’t need to make any changes to that budget? Have you also taken the opportunity to model the impact of this change on house prices in Wales? You will recall that the Office for Budget Responsibility stated that introducing the relief for first-time buyers would increase house prices across the UK, or, rather, across England and Wales, and I think that they suggested that that would be an increase of up to 1 per cent in house prices, which puts housing further out of reach for some first-time buyers. As you’re not doing that here, can you model that and the impact that that would have on house prices in Wales and will there be a report by Bangor University looking at these issues in order to update the situation by the time we come to vote on the final budget?

Well, I thank Simon Thomas for those two additional questions.

Lywydd, hoffwn ddweud y bydd y rhagdybiaethau sylfaenol sydd wrth wraidd y penderfyniadau rydym yn eu gwneud mewn perthynas â threthi datganoledig yn destun craffu annibynnol gan Brifysgol Bangor yn y ffordd a awgrymodd Simon Thomas. Rwyf wedi ymrwymo. Dywedais wrth y Pwyllgor Cyllid y buaswn yn gwneud fy ngorau i sicrhau y byddwn, ochr yn ochr â'r gyllideb derfynol ar 19 Rhagfyr, yn cyflwyno asesiadau diweddaredig Bangor, sy'n ystyried y newidiadau a wnaethom, a byddant yn profi'r rhagdybiaethau hynny fel bod Aelodau'r Cynulliad yn gweld y rhagdybiaethau a wnaethom a'u hystyriaeth annibynnol ohonynt.

Mae Simon Thomas yn gywir, wrth gwrs, i gyfeirio at yr hyn a ddywedodd y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol ynglŷn â phenderfyniad y Canghellor i godi'r trothwy cychwynnol ar gyfer treth dir y dreth stamp i brynwyr tro cyntaf yn Lloegr ar brisiau yn y farchnad. Mae yna dystiolaeth flaenorol, pan gafwyd cyfradd flaenorol ar gyfer prynwyr tro cyntaf, nad arweiniodd at filiau is i brynwyr ond yn hytrach at brisiau uwch i werthwyr. Byddwn yn cadw golwg ofalus ar hynny yma yng Nghymru. Mae fy mhenderfyniad i godi'r trothwy cychwynnol i unrhyw un sy'n prynu cartref yng Nghymru gwerth £180,000 neu lai o leiaf yn gwarantu nad yw pobl eraill y tu hwnt i brynwyr tro cyntaf yn cael eu cosbi ddwywaith—hynny yw yn sgil y ffaith nad oes rhyddhad ar gael iddynt ond eu bod yn gorfod talu'r prisiau uwch y gallai gwerthwyr ofyn amdanynt.