Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
13/12/2017Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, a'r cwestiwn cyntaf, Mohammad Asghar.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Education, and the first question, Mohammad Asghar.
1. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod gan grwpiau agored i niwed yng Nghymru fynediad at raglenni cyflogadwyedd? OAQ51455
1. What is the Welsh Government doing to ensure that vulnerable groups in Wales have access to employability programmes? OAQ51455
Well, the Welsh Government makes sure that, in the most deprived communities, we offer tailored support, and we're really involved in the communities. We give support to unemployed households, to workless households, people who are disabled, redundant, and, of course, NEETs—people who are not in education, employment or training. And we mentor and support people to make sure that they can develop some kind of resilience, and to make sure that they're ready, then, to enter the workplace.
Wel, mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau, yn y cymunedau mwyaf difreintiedig, ein bod yn cynnig cymorth wedi'i deilwra, a'n bod yn ymwneud llawer â'r cymunedau. Rydym yn rhoi cymorth i aelwydydd di-waith, i aelwydydd heb waith, i bobl sy'n anabl, wedi colli eu swyddi, ac wrth gwrs, i bobl nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant. Ac rydym yn mentora a chefnogi pobl i sicrhau eu bod yn gallu datblygu rhyw fath o gydnerthedd, ac i sicrhau eu bod yn barod, felly, i gael gwaith.
Thank you very much for this reply, Minister. But, Mencap Cymru recently pointed out that there are huge barriers facing people with learning difficulties who want to work, in Wales. They estimate that, of the 14,000 people with learning disabilities known to social services, only 800 are in employment. It means less than 6 per cent, Minister, which is definitely not acceptable. Can I ask what the Welsh Government is doing to extend employability programmes to this largely untapped potential workforce, and to make employers aware of the benefits of employing someone with a learning disability in Wales?
Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Weinidog. Ond nododd Mencap Cymru yn ddiweddar fod rhwystrau enfawr yn wynebu pobl ag anawsterau dysgu sy'n awyddus i weithio, yng Nghymru. Maent yn amcangyfrif, o'r 14,000 o bobl ag anableddau dysgu y gŵyr y gwasanaethau cymdeithasol amdanynt, mai 800 ohonynt yn unig sydd mewn gwaith. Golyga hynny lai na 6 y cant, Weinidog, ac yn bendant, nid yw hynny'n dderbyniol. A gaf fi ofyn beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ddarparu rhaglenni cyflogadwyedd i'r gweithlu posibl hwn nad yw'n cael ei ddefnyddio, i raddau helaeth, ac i sicrhau bod cyflogwyr yn ymwybodol o fanteision cyflogi rhywun sydd ag anabledd dysgu yng Nghymru?
Thank you. Absolutely. We are very committed to this agenda. In the new year, you will see that we're going to be bringing out an employability action plan, and a part of that action plan will be to make sure that people—. We have a special programme, Working Wales, and when people go through a particular gateway—everyone will be put through a particular gateway, because there are so many different programmes at the moment, it's quite difficult for people to find their way around—we will then identify what their needs are and channel them to the right places. Because, at the moment, there are so many different groups, we're just trying to make sure that they're streamlined so that it's easier for disabled people then to get the access and the support that they need.
Diolch. Yn sicr. Rydym wedi ymrwymo'n llwyr i'r agenda hon. Yn y flwyddyn newydd, fe welwch y byddwn yn cyflwyno cynllun gweithredu cyflogadwyedd, a bydd rhan o'r cynllun gweithredu hwnnw yn ymwneud â sicrhau bod pobl—. Mae gennym raglen arbennig, Cymru'n Gweithio, a phan fydd pobl yn dod drwy borth penodol—bydd pawb yn dod drwy borth penodol, gan fod cymaint o wahanol raglenni ar hyn o bryd, mae'n anodd i bobl wybod ble i fynd—byddwn wedyn yn nodi beth yw eu hanghenion ac yn eu cyfeirio i'r mannau cywir. Oherwydd, ar hyn o bryd, mae cymaint o wahanol grwpiau, rydym yn ceisio sicrhau eu bod yn cael eu symleiddio er mwyn ei gwneud yn haws i bobl anabl gael y mynediad a'r cymorth sydd ei angen arnynt.
Mae pobl sy'n dioddef o salwch meddwl yn cael trafferth arbennig i ganfod llwybr i waith neu yn ôl i waith ar ôl cyfnod o salwch. Un ffordd o hwyluso mynediad at waith ydy cynnig lleoliad, sy'n golygu nad oes angen mynd drwy'r broses draddodiadol o gyfweliad a'r pryder a'r straen mae hynny'n gallu ei olygu. Pa ymdrechion y mae'r Llywodraeth wedi eu gwneud i annog lleoliadau o'r math yma? A fyddwn ni'n gweld y math yna o beth yn y cynllun gweithredu cyflogaeth yr oeddech chi'n sôn amdano fo, achos mi fyddai hynny yn hwyluso a chefnogi unigolion â phroblemau iechyd meddwl i ailymuno â'r gweithle?
People with mental health issues have particular difficulties in finding routes to work or back to work after a period of illness. One way of facilitating access to the workplace is to offer work placements, which would mean that they wouldn’t need to go through the traditional process of interview and the anxiety and stress that that can lead to. What attempts has the Government made to encourage work placements of this kind, and will we see that kind of approach in the employment action plan that you mentioned, because that would facilitate and support individuals with mental health issues to rejoin the workforce?
Diolch yn fawr. Rydw i'n meddwl ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n canolbwyntio ar yr agwedd yma o salwch meddwl. Mae yna gymaint o hynny'n digwydd yng Nghymru, ac mae'n bwysig ein bod ni yn sicrhau ein bod ni'n gweithio i'r unigolyn a sicrhau ein bod ni'n newid pethau ar gyfer yr unigolyn. Beth rydym ni'n trio ei wneud yn y cynllun newydd yma yw sicrhau ein bod ni'n gweithio ar draws y Llywodraeth. Felly, byddwn ni'n gweithio gyda'r adran iechyd, lle yn amlwg mae'n rhaid i ni blethu'r pethau yma at ei gilydd. Mae'r syniad yma o leoliad yn syniad y byddaf i nawr yn ei gymryd mewn i ystyriaeth pan fyddwn ni'n meddwl am y cynllun newydd yma. Felly, rwy'n falch eich bod chi wedi codi'r pwynt yma. Diolch.
Thank you very much. I do think that it’s important that we focus on this aspect of mental health, because there’s so much of it in Wales and it’s important that we work for the individual and that we can adapt things for the individual. What we’re attempting to do in this new plan is to ensure that we’re working across Government. And so, we’ll be working with the health department, where, evidently, we have to assimilate all of these issues. This idea of a placement is one that I will now consider when considering this new plan. So, I am pleased that you’ve raised this point. Thank you.
Rhianon Passmore.
Rhianon Passmore.
Diolch, Llywydd. Now, you extended me best wishes for the Christmas season yesterday, and I extend my good wishes to you and your family today. Nadolig llawen i chi i gyd.
Cabinet Secretary, addressing the Learning and Work Institute's Welsh Employability and Skills Convention last week, the new Minister for Welsh Language and Lifelong Learning, Eluned Morgan, stated employability is not just about jobs and skills; it is about getting every aspect of Government policy—education, health, housing, and communities—working together to support people into sustainable jobs. Will the Cabinet Secretary outline how the Welsh Government is working holistically to ensure vulnerable groups benefit from Government policy initiatives? Minister.
Diolch, Lywydd. Nawr, fe ddymunoch chi Nadolig llawen i mi ddoe, a hoffwn ddymuno'n dda i chi ac i'ch teulu heddiw. Nadolig llawen i chi i gyd.
Ysgrifennydd y Cabinet, wrth annerch Confensiwn Cyflogadwyedd a Sgiliau Cymru y Sefydliad Dysgu a Gwaith yr wythnos diwethaf, dywedodd Gweinidog newydd y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes, Eluned Morgan, nad yw cyflogadwyedd yn ymwneud â swyddi a sgiliau yn unig; mae'n ymwneud â sicrhau bod pob agwedd ar bolisi'r Llywodraeth—addysg, iechyd, tai a chymunedau—yn cydweithio i gynorthwyo pobl i gael swyddi cynaliadwy. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio mewn ffordd gyfannol i sicrhau bod grwpiau agored i niwed yn elwa o fentrau polisi'r Llywodraeth? Weinidog.
Thank you very much, Rhianon. Absolutely. We are trying to work cross-departmentally. If you think that we've got a budget of about £15 billion, we need to make sure that every penny of that we use to the maximum, and working cross-departmentally makes absolute sense. What I've been doing is to meet independently and individually with different Ministers to make sure that they are concentrating on this agenda. So, I met with my colleague here last week to discuss how we can help, for example, in relation to care. A lot of people can't go back to work because they have caring responsibilities. So, how do we plait these things together to make sure that they're all connected and that we can get people back to work? This idea of cross-departmental work is something that is not just words; we are now getting down to the nitty-gritty of how that happens in practice.
Diolch yn fawr iawn, Rhianon. Yn sicr. Rydym yn ceisio gweithio'n drawsadrannol. O ystyried bod gennym gyllideb o oddeutu £15 biliwn, mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod yn gwneud y gorau o bob ceiniog, ac mae gweithio'n drawsadrannol yn gwneud synnwyr llwyr. Yr hyn rwyf wedi bod yn ei wneud yw cyfarfod yn annibynnol ac yn unigol gyda gwahanol Weinidogion i sicrhau eu bod yn canolbwyntio ar yr agenda hon. Felly, cyfarfûm â fy nghyd-Aelod yma yr wythnos diwethaf i drafod sut y gallwn fod o gymorth, er enghraifft, mewn perthynas â gofal. Ni all llawer o bobl ddychwelyd i'r gwaith gan fod ganddynt gyfrifoldebau gofalu. Felly, sut rydym yn plethu'r pethau hyn gyda'i gilydd i sicrhau eu bod yn gysylltiedig ac y gall pobl ddychwelyd i'r gwaith? Nid geiriau'n unig yw'r syniad hwn o waith trawsadrannol; rydym yn mynd i'r afael â'r manylion o ran sut y mae hynny'n digwydd yn ymarferol.
2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am Gyllid Myfyrwyr Cymru? OAQ51459
2. Will the Cabinet Secretary make a statement on Student Finance Wales? OAQ51459
The reforms that we are implementing in response to the Diamond review will deliver a fairer, more sustainable system of student support. I am confident that the Student Loans Company, which provides the Student Finance Wales service, can deliver the changes to the student finance system for our nation.
Bydd y diwygiadau rydym yn eu rhoi ar waith mewn ymateb i adolygiad Diamond yn darparu system decach, fwy cynaliadwy o gymorth i fyfyrwyr. Rwy'n hyderus y gall y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr, sy'n darparu gwasanaeth Cyllid Myfyrwyr Cymru, gyflawni'r newidiadau i'r system cyllid myfyrwyr ar gyfer ein cenedl.
I'm grateful to the Cabinet Secretary for that reply. Is she aware of problems that have been created for students who want to study postgraduate law degrees at universities like the BPP University in Bristol, where these courses have not been designated for student support? Students have had to defer enrolment to another time. This is very unfair. I know the Cabinet Secretary has been critical of the UK Government over Brexit in one respect, in that she fears that student exchange programmes will suffer as a result. If the result of the Student Loans Company's tardiness in designating suitable courses at English universities is not dealt with, then we're going to face a similar problem within the United Kingdom, and it would be quite wrong for students not to be able to go to the university of their choice for the course that they want and need for their future professional lives simply on grounds that the Student Loans Company is, in effect, stopping them from using the freedoms that everybody else has within Wales.
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb. A yw'n ymwybodol o'r problemau sydd wedi cael eu creu i fyfyrwyr sy'n dymuno astudio gradd ôl-raddedig yn y gyfraith mewn prifysgolion fel Prifysgol BPP ym Mryste, lle nad yw'r cyrsiau hyn wedi'u dynodi ar gyfer cymorth i fyfyrwyr? Mae myfyrwyr wedi gorfod gohirio'r broses o gofrestru. Mae hyn yn annheg iawn. Gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi beirniadu Llywodraeth y DU mewn perthynas â Brexit mewn un ystyr, gan ei bod yn ofni y bydd rhaglenni cyfnewid myfyrwyr yn dioddef o ganlyniad i hynny. Os nad eir i'r afael â chanlyniadau arafwch y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr wrth ddynodi cyrsiau addas ym mhrifysgolion Lloegr, byddwn yn wynebu problem debyg yn y Deyrnas Unedig, ac ni fyddai'n iawn o gwbl pe bai myfyrwyr yn methu mynd i'r brifysgol a ddewisant i ddilyn y cwrs y maent yn dymuno'i wneud ac sydd ei angen arnynt ar gyfer eu bywydau proffesiynol yn y dyfodol yn syml am fod y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr, i bob pwrpas, yn eu hatal rhag defnyddio'r rhyddid sydd gan bawb arall yng Nghymru.
All courses provided by alternative providers must be specifically designated by the Welsh Government before students are able to apply for student support. We have issued guidance on the Welsh Government's approach to the designation of specific courses by non-regulated providers for the purposes of student support funding. I'm sure most people in the Chamber would agree with me that it is in the interests of the students that the Welsh Government assures itself that any providers who are seeking designation for particular courses are able to meet specific criteria relating to, for example, financial and quality standards. The Welsh Government considers that institutions that have their courses automatically designated should provide education of an adequate quality, be financially viable and make a significant ongoing contribution to the public good with regard to the education system. We have endeavoured to deal with any applications for specific course designation as quickly as possible, but I do not intend to row back on the safeguards for Welsh students and the Welsh public purse.
Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru ddynodi'r holl gyrsiau a ddarperir gan ddarparwyr amgen cyn y gall myfyrwyr wneud cais am gymorth. Rydym wedi cyhoeddi canllawiau ar ddull Llywodraeth Cymru o ddynodi cyrsiau penodol gan ddarparwyr nad ydynt yn cael eu rheoleiddio at ddibenion cyllid cymorth i fyfyrwyr. Rwy'n siŵr y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn y Siambr yn cytuno â mi mai er budd y myfyrwyr y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod unrhyw ddarparwyr sy'n ceisio dynodiad ar gyfer cyrsiau penodol yn gallu bodloni meini prawf penodol sy'n ymwneud, er enghraifft, â safonau ariannol a safonau ansawdd. Mae Llywodraeth Cymru o'r farn y dylai sefydliadau y mae eu cyrsiau'n cael eu dynodi'n awtomatig ddarparu addysg o ansawdd digonol sy'n ariannol hyfyw ac sy'n gwneud cyfraniad sylweddol parhaus i fudd y cyhoedd mewn perthynas â'r system addysg. Rydym wedi ceisio ymdrin ag unrhyw geisiadau ar gyfer dynodi cyrsiau penodol cyn gynted â phosibl, ond nid wyf yn bwriadu cyfyngu ar y trefniadau i ddiogelu'r myfyrwyr a phwrs y wlad yng Nghymru.
Cabinet Secretary, Jo Johnson made an announcement on the weekend about some of the changes that he was making to university courses and the availability of two-year courses in the English higher education system. Obviously, student finance and the amount of debt that students take on is of grave concern to many students when considering their options. Have you made any assessment of the viability of two-year degree courses and the opportunities that they would present to many students who wish to undertake them by maybe having those courses available here in Wales?
Ysgrifennydd y Cabinet, gwnaed cyhoeddiad gan Jo Johnson dros y penwythnos ynglŷn â rhai o'r newidiadau y mae'n eu gwneud i gyrsiau prifysgol ac argaeledd cyrsiau dwy flynedd yn y system addysg uwch yn Lloegr. Yn amlwg, mae cyllid myfyrwyr a'r ddyled y mae myfyrwyr yn ei hysgwyddo yn peri cryn bryder i lawer o fyfyrwyr wrth iddynt ystyried eu hopsiynau. A ydych wedi gwneud unrhyw asesiad o hyfywedd cyrsiau gradd dwy flynedd a'r cyfleoedd y byddent yn eu creu i lawer o fyfyrwyr sy'n dymuno'u dilyn drwy sicrhau, efallai, bod y cyrsiau hynny ar gael yma yng Nghymru?
I would agree, Andrew, that many students are concerned about how they will financially support themselves whilst undertaking a period of higher education study, and that's why we're implementing the Diamond review, which will see Wales have the most comprehensive support for students, especially for those students from a non-traditional background who perhaps in the past wouldn't even have aspired to go to university. I have noted the speech by Jo Johnson with regard to two-year degrees. At this time, I'm considering the evidence as to whether those two-year degrees are of sufficient quality, whether they allow students to have the depth of learning that they need, and also the cost implications, because there is some evidence to suggest that when it comes to delivering courses over a two-year period, they're not necessarily cheaper and there are sometimes issues around the quality, and I would not want to move forward unless I was absolutely confident of the evidence that to move to two-year degrees would be beneficial to students.
Buaswn yn cytuno, Andrew, fod llawer o fyfyrwyr yn pryderu ynglŷn â sut y byddant yn cynnal eu hunain yn ariannol wrth dreulio cyfnod yn astudio mewn addysg uwch, a dyna pam rydym yn rhoi adolygiad Diamond ar waith i sicrhau bod Cymru yn darparu'r cymorth mwyaf cynhwysfawr i fyfyrwyr, yn enwedig myfyrwyr o gefndir anhraddodiadol na fyddent, efallai, wedi bod ag awydd mynd i'r brifysgol yn y gorffennol. Rwyf wedi nodi'r araith gan Jo Johnson mewn perthynas â graddau dwy flynedd. Ar hyn o bryd, rwy'n ystyried y dystiolaeth ynglŷn ag a yw'r graddau dwy flynedd hynny o ansawdd digon da, a ydynt yn darparu'r dyfnder dysgu sydd ei angen ar fyfyrwyr, yn ogystal â'r goblygiadau o ran cost, gan fod peth tystiolaeth yn awgrymu, mewn perthynas â darparu cyrsiau dros gyfnod o ddwy flynedd, nad ydynt o reidrwydd yn rhatach ac y ceir problemau, weithiau, o ran yr ansawdd, ac ni fuaswn yn awyddus i fwrw ymlaen oni bai fy mod yn gwbl fodlon gyda'r dystiolaeth y byddai newid i raddau dwy flynedd o fudd i fyfyrwyr.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.
Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.
Diolch, Llywydd. Cabinet Secretary, it's taken four years to embed the Hwb+ virtual learning platform and get more than 80 per cent of schools using the platform. All schools have been trained to use it after a great deal of time, effort and money. So, can you explain to us why you believe it's the best use of public funds to abandon that project now?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae wedi cymryd pedair blynedd i gyflwyno platfform rhith-ddysgu Hwb+ a sicrhau bod dros 80 y cant o ysgolion yn defnyddio'r platfform. Mae pob ysgol wedi cael eu hyfforddi i'w ddefnyddio ar ôl cryn dipyn o amser, ymdrech ac arian. Felly, a allwch egluro i ni pam eich bod o'r farn mai rhoi'r gorau i'r prosiect hwnnw bellach yw'r defnydd gorau o arian cyhoeddus?
What’s really important, Llyr, is that we learn from the experience of practitioners who use this online resource. There are certain sections of the project that have been very successful. High amounts of usage and feedback from practitioners and students say that it’s very valuable. However, there have been aspects of the platform that have been less well used, and, as we update our offer on Hwb, it’s necessary to reflect on the feedback from practitioners and develop a set of services available to schools online that are helpful to them, especially the interface, making it easy to use those resources.
Yr hyn sy'n wirioneddol bwysig, Llyr, yw ein bod yn dysgu o brofiad ymarferwyr sy'n defnyddio'r adnodd ar-lein hwn. Mae rhai rhannau o'r prosiect wedi bod yn llwyddiannus iawn. Mae lefelau uchel o ddefnydd ac adborth gan addysgwyr a myfyrwyr yn dweud ei fod yn werthfawr iawn. Fodd bynnag, nid yw rhai agweddau ar y platfform wedi cael cymaint o ddefnydd, ac wrth i ni ddiweddaru ein cynnig ar Hwb, mae angen ystyried yr adborth gan addysgwyr a datblygu cyfres o wasanaethau sydd ar gael i ysgolion ar-lein ac sy'n ddefnyddiol iddynt, yn enwedig y rhyngwyneb, i sicrhau bod yr adnoddau hynny'n hawdd i'w defnyddio.
But it’s no small undertaking, is it, to move from one particular type of provision to another? You stated in June,
‘From the outset—
and I quote,
—‘we have been clear that being digitally competent is one of the fundamental pillars of a modern education'.
Nobody would doubt that.
‘That is why digital competence was identified as the third cross-curricular responsibility, alongside literacy and numeracy’.
We have a situation where the consortia have advised schools that the tools in Hwb+ are necessary for the Government’s new curriculum and digital competence framework. Given the scale of this project, your intended change will mean, no doubt, a year or two of disruption. So, can you tell us how you will ensure that changing this platform at this key time will actually enhance learning rather than put an extra burden on teachers who will have to start over again, be retrained and familiarise themselves with a new platform at a time when many people are saying that they’re still becoming familiar with the current set of tools?
Ond nid ar chwarae bach y mae symud o un math penodol o ddarpariaeth i un arall, nage? Fe ddywedoch ym mis Mehefin,
'O'r cychwyn—
ac rwy'n dyfynnu,
—'rydym wedi bod yn glir bod cymhwysedd digidol yn un o bileri sylfaenol addysg fodern'.
Ni fyddai neb yn amau hynny.
'Dyna pam y nodwyd cymhwysedd digidol fel y trydydd cyfrifoldeb trawsgwricwlaidd, ochr yn ochr â llythrennedd a rhifedd'.
Mae gennym sefyllfa lle mae'r consortia wedi cynghori ysgolion fod yr offer yn Hwb+ yn angenrheidiol ar gyfer cwricwlwm newydd a fframwaith cymhwysedd digidol y Llywodraeth. O ystyried maint y prosiect hwn, bydd y newid a fwriedir gennych yn arwain, heb os, at flwyddyn neu ddwy o darfu. Felly, a allwch ddweud wrthym sut y byddwch yn sicrhau bod newid y platfform hwn ar yr adeg allweddol hon yn gwella dysgu yn hytrach nag arwain at faich ychwanegol ar athrawon a fydd yn gorfod dechrau eto, ailhyfforddi ac ymgyfarwyddo â phlatfform newydd, ar adeg pan fo llawer o bobl yn dweud eu bod yn dal i ymgyfarwyddo â'r set gyfredol o offer?
I think it’s really important for Members to be clear that we are not ending the Hwb project. We are looking to refresh a particular part of that programme, Hwb+, which is a part of the programme that has not seen particularly high levels of usage, and the feedback from practitioners has been that it has not been particularly useful. Hwb in the round will stay and we will be looking, working with large software companies, to find a more useful interface.
But the Member is absolutely right to draw our attention to the importance of digital skills in the new curriculum. It is absolutely essential that our young people leave education in Wales being literate, being numerate and being digitally competent. That goes beyond simply being able to use a computer, but it’s about being able to interrogate information that they may find online, it’s about being safe online and safe using social media, and crucially, as part of our ‘Cracking the code’ and extension into coding clubs, it’s about understanding how computers and information technology works, because it is those people who can design apps, design websites and design programmes—. That has a massive potential economic benefit to those students and young people.
Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig fod yr Aelodau'n ymwybodol nad ydym yn dirwyn prosiect Hwb i ben. Rydym yn bwriadu adnewyddu rhan benodol o'r rhaglen honno, Hwb+, sy'n rhan o'r rhaglen nad yw wedi gweld lefelau uchel iawn o ddefnydd, ac mae'r adborth gan addysgwyr yn dynodi nad yw wedi bod yn arbennig o ddefnyddiol. Bydd Hwb yn gyffredinol yn parhau, a byddwn yn gweithio gyda chwmnïau meddalwedd mawr i geisio darparu rhyngwyneb mwy defnyddiol.
Ond mae'r Aelod yn llygad ei le i dynnu ein sylw at bwysigrwydd sgiliau digidol yn y cwricwlwm newydd. Mae'n gwbl hanfodol fod ein pobl ifanc yn gadael addysg yng Nghymru yn llythrennog, yn rhifog ac yn meddu ar gymhwysedd digidol. Mae hynny'n golygu mwy na gallu defnyddio cyfrifiadur yn unig, mae'n ymwneud â gallu ymchwilio i wybodaeth a welant ar-lein, mae'n ymwneud â bod yn ddiogel ar-lein ac yn ddiogel wrth ddefnyddio cyfryngau cymdeithasol, ac yn hollbwysig, fel rhan o'n cynllun 'Cracio'r Cod' a'i ymestyn i glybiau codio, mae'n ymwneud â deall sut y mae cyfrifiaduron a thechnoleg gwybodaeth yn gweithio, gan mai'r bobl sy'n gallu dylunio apiau, dylunio gwefannau a dylunio rhaglenni—. Gall hynny arwain at fudd economaidd sylweddol i'r myfyrwyr a'r bobl ifanc hynny.
I find it interesting that you say that feedback from practitioners has been less than positive, because the Government’s own evaluation of the implementation of the Learning in Digital Wales Programme in October last year reported positive feedback from schools on Hwb+ and concluded that,
'Abandoning the project would severely disappoint and alienate teachers, who are enthusiastic about further take-up of digital learning and have invested their considerable time and effort setting up Hwb Plus school sites and promoting it to colleagues at their school.’
You yourself have lauded Hwb+ as being a finalist in the Microsoft global education partner of the year this year, so that’s positive feedback in my book. Where you get the negative feedback from, I’d be interested in understanding. But also we need some clarity, I think, about the level of investment that’s been invested by the Government in this. You recently gave the cost of the Hwb project on the basis of the contract for the Hwb platform as being £2.53 million. That’s inconsistent with a Government answer in 2015, which said that the supplier contract value to provide Hwb+—the all-Wales learning platform—to all schools in Wales is near £4.5 million. There’s a disparity there. So, can you tell us what has been the total cost of the project? Can you also tell us what additional cost will there now be resulting from your decision to make these changes?
Credaf ei bod yn ddiddorol eich bod yn dweud bod yr adborth gan addysgwyr wedi bod yn llai na chadarnhaol, gan fod gwerthusiad y Llywodraeth ei hun o weithrediad y Rhaglen Dysgu yn y Gymru Ddigidol ym mis Hydref y llynedd wedi nodi adborth cadarnhaol gan ysgolion mewn perthynas â Hwb+ ac wedi dod i'r casgliad,
'Byddai cefnu ar y prosiect yn siomi'n ddwys ac yn dieithrio'r athrawon sy'n frwd dros ddefnydd pellach o ddysgu digidol ac sydd wedi buddsoddi amser ac ymdrech helaeth i sefydlu gwefannau ysgol Hwb+ a'u hyrwyddo i'w cydweithwyr yn eu hysgol.'
Rydych wedi canmol Hwb+ am gyrraedd y rownd derfynol i gael ei enwi'n bartner addysg byd-eang y flwyddyn Microsoft eleni, felly mae hynny'n adborth cadarnhaol yn fy marn i. Hoffwn wybod o ble rydych yn cael yr adborth negyddol. Ond credaf hefyd fod arnom angen rhywfaint o eglurder ynghylch lefel y buddsoddiad a fuddsoddwyd gan y Llywodraeth yn hyn. Yn ddiweddar, fe ddywedoch chi fod cost y prosiect Hwb ar sail y contract ar gyfer y platfform Hwb yn £2.53 miliwn. Mae hynny'n anghyson ag ateb y Llywodraeth yn 2015, a ddywedai fod gwerth y contract cyflenwi i ddarparu Hwb+—llwyfan dysgu Cymru gyfan—i bob ysgol yng Nghymru oddeutu £4.5 miliwn. Mae yna anghysondeb. Felly, a allwch ddweud wrthym beth oedd cyfanswm cost y prosiect? A allwch ddweud wrthym hefyd pa gost ychwanegol a fydd yn deillio yn awr o'ch penderfyniad i wneud y newidiadau hyn?
As I said, Llyr, it is absolutely crucial, because, I have to say, you’re giving the impression that Hwb itself is coming to an end, and that is not the case. We are changing a very small part of it because the contract is coming to an end and there are no options within that contract to renew. I have decided, on the basis of public value for money, to pursue this project in a different way. Those figures that the Members asked for—I will write to him and put a copy in the library.FootnoteLink
Fel y dywedais, Llyr, mae'n gwbl hanfodol, oherwydd, mae'n rhaid i mi ddweud, rydych yn rhoi'r argraff fod Hwb ei hun yn dod i ben, ac nid yw hynny'n wir. Rydym yn newid rhan fechan iawn ohono am fod y contract yn dod i ben ac nid oes unrhyw opsiynau i adnewyddu yn y contract hwnnw. Ar sail gwerth cyhoeddus am arian, rwyf wedi penderfynu bwrw ymlaen â'r prosiect hwn mewn ffordd wahanol. Y ffigurau y gofynnodd yr Aelod amdanynt—byddaf yn ysgrifennu ato ac yn rhoi copi yn y llyfrgell.FootnoteLink
Llefarydd y Ceidwadwyr—Darren Millar.
Conservative spokesperson—Darren Millar.
Diolch, Llywydd. Cabinet Secretary, fewer Welsh students than ever before are going on to top Russell Group universities. We know that the figures from Oxbridge suggest that just 2 per cent were offered places last year that were Welsh domiciled. What action are you taking as a Welsh Government to address this challenge and to make sure that more of our brightest kids get on in the world and get to these top universities?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae llai o fyfyrwyr o Gymru nag erioed o'r blaen yn mynd i brifysgolion Grŵp Russell. Gwyddom fod y ffigurau o Rydychen a Chaergrawnt yn awgrymu mai 2 y cant yn unig o'r rhai y cynigiwyd lleoedd iddynt y llynedd a oedd yn byw yng Nghymru. Pa gamau rydych yn eu cymryd fel Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â'r her hon ac i sicrhau bod mwy o'n plant mwyaf disglair yn llwyddo ac yn mynd i'r prifysgolion gorau hyn?
I'm sure, Presiding Officer, the Member is very well aware of the Government's investment in the Seren network. I would refer the Member to data that I told the Chamber not so long ago about with regard to the closing-off date when students have to take individual entrance exams for Oxford university, for a number of medical schools and veterinary schools—applications are up.
Rwy'n siŵr, Lywydd, fod yr Aelod yn ymwybodol iawn o fuddsoddiad y Llywodraeth yn rhwydwaith Seren. Cyfeiriaf yr Aelod at ddata y soniais amdano wrth y Siambr heb fod yn hir yn ôl mewn perthynas â'r dyddiad cau pan fo'n rhaid i fyfyrwyr sefyll arholiadau mynediad unigol i brifysgol Rhydychen, nifer o ysgolion meddygol ac ysgolion milfeddygol—mae nifer y ceisiadau yn uwch.
It's not just about applications, though, is it? It's about how many places are actually offered to students from Wales. Can you tell us how many students who are part of the Seren network were actually offered places at Russell Group universities in recent years?
Nid yw'n ymwneud â cheisiadau yn unig, fodd bynnag, nag ydyw? Mae'n ymwneud â faint o leoedd a gynigir i fyfyrwyr o Gymru. A allwch ddweud wrthym faint o fyfyrwyr sy'n rhan o rwydwaith Seren a gafodd gynnig lleoedd ym mhrifysgolion Grŵp Russell yn y blynyddoedd diwethaf?
With all due respect, if we have got limited numbers of people applying to go to those universities, we can't hope to raise the number that are offered and hopefully go on to accept a place. What's really important to me is that Welsh students' aspirations are raised so they feel confident enough to make those applications to Oxford, to Cambridge, to medical schools, to veterinary schools. I will write to the Member because I do not have the exact figures to hand. Given his—very rightly so—commitment to making sure that ministerial answers are absolutely correct, I will write to the Member with the absolute figures.
Gyda phob parch, os mai nifer cyfyngedig o bobl sydd gennym yn gwneud ceisiadau i fynd i'r prifysgolion hynny, ni allwn obeithio codi'r nifer sy'n cael cynnig lle, ac yn ei dderbyn, gobeithio. Yr hyn sy'n bwysig iawn i mi yw codi dyheadau myfyrwyr Cymru fel eu bod yn teimlo'n ddigon hyderus i wneud y ceisiadau hynny i Rydychen, Caergrawnt, i ysgolion meddygol, i ysgolion milfeddygol. Byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod gan nad yw'r union ffigurau gennyf wrth law. O ystyried ei ymrwymiad—hollol deg—i sicrhau bod atebion gweinidogol yn hollol gywir, byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod gyda'r ffigurau pendant.
Well, you already have responded to questions on this matter, and of course you're not able to provide the information because the Welsh Government doesn't actually record it, which is pretty astonishing given that you're making significant investment in the Seren network and we want people to be able to succeed. But if you're not tracking the success or otherwise of the Seren network in terms of the numbers of young people being offered the opportunity to take up places at top universities, how can we be confident that this isn't yet another complete waste of taxpayers' money, because you've not been able to show value for money for it?
Wel, rydych eisoes wedi ymateb i gwestiynau ar y mater hwn, ac wrth gwrs, nid ydych yn gallu darparu'r wybodaeth gan nad yw Llywodraeth Cymru yn ei chofnodi, sy'n eithaf syfrdanol o gofio eich bod yn gwneud cryn fuddsoddiad yn rhwydwaith Seren ac rydym yn awyddus i bobl allu llwyddo. Ond os nad ydych yn olrhain llwyddiant neu ddiffyg llwyddiant rhwydwaith Seren o ran nifer y bobl ifanc sy'n cael cynnig lleoedd yn y prifysgolion gorau, sut y gallwn fod yn ffyddiog nad yw hon yn enghraifft arall o wastraffu arian trethdalwyr, gan nad ydych wedi llwyddo i ddangos gwerth am arian ar ei gyfer?
As I said, we keep very close eye on the number of applications that students are making to universities. I'm well aware of the questions that the Conservative group have tabled; it was 61 individual questions on this particular topic in one day. I'm grateful to the Conservatives for taking such and interest in this programme and I will endeavour to ensure that the data that Darren Millar wants is given to him.
Fel y dywedais, rydym yn cadw llygad barcud ar nifer y ceisiadau y mae myfyrwyr yn eu gwneud i brifysgolion. Rwy'n ymwybodol iawn o'r cwestiynau a ofynnwyd gan y grŵp Ceidwadol; 61 cwestiwn unigol ar y pwnc penodol hwn mewn un diwrnod. Rwy'n ddiolchgar i'r Ceidwadwyr am ddangos y fath ddiddordeb yn y rhaglen hon a byddaf yn ceisio sicrhau bod Darren Millar yn cael y data y mae'n awyddus i'w gael.
Llefarydd UKIP—Michelle Brown.
UKIP spokesperson—Michelle Brown.
Thank you, Presiding Officer. Can the Cabinet Secretary tell me the details of any additional educational provision that is made for the looked-after children in Wales, please?
Diolch, Lywydd. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi manylion unrhyw ddarpariaeth addysgol ychwanegol a wneir ar gyfer plant sy'n derbyn gofal yng Nghymru i mi, os gwelwch yn dda?
I thank Michelle for the question. I'm sure the Member is aware that looked-after children are subject to the pupil development grant. There are additional resources that are made available to support the education of looked-after children, and looked-after children who wish to attend university will be entitled to the full package of student support under the Diamond proposals.
Diolch i Michelle am ei chwestiwn. Rwy'n siŵr fod yr Aelod yn ymwybodol fod plant sy'n derbyn gofal yn gymwys ar gyfer y grant datblygu disgyblion. Mae adnoddau ychwanegol ar gael i gefnogi addysg plant sy'n derbyn gofal, a bydd gan blant sy'n derbyn gofal ac sy'n dymuno mynychu'r brifysgol hawl i'r pecyn llawn o gymorth i fyfyrwyr o dan gynigion Diamond.
Okay, thank you, Cabinet Secretary, for that answer. The reason that I ask is that the announcement that you made back in May and what you've just said—there's not very much in there about any details of how extra support for this group would actually manifest itself. Although you've announced positive actions in the past, have you actually considered making additional teaching hours available to looked-after children? It's a sector that the charity Children in Wales says are still having poorer educational outcomes than their non-care counterparts. If you have considered it, have you committed to ring-fencing funding for schools, or indeed other establishments, to offer looked-after children some additional extra learning time, either face to face or in a group?
Iawn, diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Y rheswm y gofynnaf yw bod y cyhoeddiad a wnaethoch ym mis Mai a'r hyn rydych newydd ei ddweud—nid yw'n cynnwys llawer o fanylion ynglŷn â sut y byddai cymorth ychwanegol ar gyfer y grŵp hwn yn cael ei weithredu mewn gwirionedd. Er eich bod wedi cyhoeddi camau cadarnhaol yn y gorffennol, a ydych wedi ystyried sicrhau bod oriau addysgu ychwanegol ar gael i blant sy'n derbyn gofal? Dywed yr elusen Plant yng Nghymru fod y sector yn dal i weld canlyniadau addysgol gwaeth na'u cymheiriaid nad ydynt yn derbyn gofal. Os ydych wedi ystyried hyn, a ydych wedi ymrwymo i glustnodi cyllid ar gyfer ysgolion, neu sefydliadau eraill yn wir, i ddarparu ychydig o amser dysgu ychwanegol i blant sy'n derbyn gofal, naill ai wyneb yn wyneb neu mewn grŵp?
Well, Michelle, let's be absolutely clear: children who are care experienced at present do not achieve the qualifications in the numbers that I would like for them to do so. There has been significant progress in recent years with the number of looked-after children leaving school with five good GCSEs, but we have a significant way to go to ensure that all those children reach their potential.
The Member asks about ring-fenced resources. The pupil development grant is ring-fenced. It is a set amount of money that is passed to the regional consortia to support schools in a variety of techniques—whatever is best for those children in those particular schools.
The Welsh Government is also working across departments, with my colleague Huw Irranca-Davies, to fund the adverse childhood experiences hub and ACEs network. We know that many looked-after children, by the fact that they are in care, have suffered adverse childhood experiences, which can negatively impact on their education. The ACEs hub is there to support schools to look at a variety of interventions that can best support those children who are care experienced.
Wel, Michelle, gadewch i mi ddweud yn berffaith glir, nid yw plant sy'n cael profiad o ofal, ar hyn o bryd, yn cyflawni'r cymwysterau yn y niferoedd yr hoffwn eu gweld yn ei wneud. Cafwyd cynnydd sylweddol dros y blynyddoedd diwethaf gyda nifer y plant sy'n derbyn gofal sy'n gadael yr ysgol gyda phum TGAU da, ond mae gennym gryn dipyn o ffordd i fynd i sicrhau bod y plant hynny'n cyflawni eu potensial.
Gofynna'r Aelod ynglŷn â chlustnodi adnoddau. Mae'r grant datblygu disgyblion wedi'i glustnodi. Mae'n swm penodol o arian a ddarperir i'r consortia rhanbarthol i gynorthwyo ysgolion gydag amrywiaeth o dechnegau—beth bynnag sydd orau ar gyfer y plant hynny yn yr ysgolion arbennig hynny.
Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn gweithio ar draws adrannau, gyda fy nghyd-Aelod, Huw Irranca-Davies, i ariannu ffocws profiadau niweidiol yn ystod plentyndod a rhwydwaith profiadau niweidiol yn ystod plentyndod. Gwyddom fod llawer o blant sy'n derbyn gofal, oherwydd y ffaith eu bod yn derbyn gofal, wedi dioddef profiadau niweidiol yn ystod plentyndod a all effeithio'n negyddol ar eu haddysg. Mae'r ffocws profiadau niweidiol yn ystod plentyndod yn cynorthwyo ysgolion i edrych ar amrywiaeth o ymyriadau i gynorthwyo'r plant hynny sy'n derbyn gofal yn y ffordd orau.
The reason I'm asking about this is that children who have been put in local authority care are already disadvantaged because of all those ACEs that you spoke about—that will have had an impact on their education. They're going into care, which has an impact on their education. What the state can do is give them additional schooling to actually give them a leg up—schooling that wouldn't actually be particularly expensive per child to offer. I was just wondering whether you're prepared to look at that option of, perhaps, offering a summer school arrangement to looked-after children, whose education is being disadvantaged by the ACEs that they've suffered.
Y rheswm rwy'n holi ynglŷn â hyn yw am fod plant sydd yng ngofal yr awdurdod lleol o dan anfantais yn barod oherwydd yr holl brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod y soniwch amdanynt—bydd hynny wedi cael effaith ar eu haddysg. Maent yn cael eu rhoi mewn gofal, sy'n effeithio ar eu haddysg. Yr hyn y gall y wladwriaeth ei wneud yw rhoi addysg ychwanegol iddynt er mwyn rhoi hwb iddynt—addysg na fyddai'n arbennig o ddrud i'w chynnig ar sail bob plentyn unigol mewn gwirionedd. Tybed a ydych yn barod i ystyried yr opsiwn hwnnw o gynnig trefniant ysgol haf i blant sy'n derbyn gofal o bosibl, gan fod eu haddysg yn dioddef o ganlyniad i'r profiadau niweidiol y maent wedi eu cael.
The Member will be aware that, this summer, the Welsh Government funded the school holiday enrichment programme, or the lunch and fun programme, predominantly aimed at disadvantaged children so that they could access educational provision and a hot meal during the school holidays. That programme has been very successful, and we hope to be able to fund even more local authorities next summer to be able to offer those opportunities. We continue to support those families that are foster caring with additional advice on how they can make an impact.
But what's really important to remember—if you listen to children who are looked after, what they tell you time and time again is that they don't want to be stigmatised and they don't want to be seen to be treated any differently from their cohorts, and that's really important to those children. We are supporting them within mainstream education—not singling them out, but giving those schools additional resources to help those children's education. Importantly, we're seeing results, because results are improving for that group of learners.
Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod Llywodraeth Cymru, yr haf hwn, wedi ariannu rhaglen gwella gwyliau’r haf, neu'r rhaglen bwyd a hwyl, a oedd wedi'i hanelu'n bennaf at blant difreintiedig fel y gallent gael mynediad at ddarpariaeth addysgol a phryd bwyd poeth yn ystod y gwyliau ysgol. Mae'r rhaglen honno wedi bod yn llwyddiannus iawn, ac rydym yn gobeithio gallu ariannu hyd yn oed mwy o awdurdodau lleol i allu cynnig y cyfleoedd hynny yr haf nesaf. Rydym yn parhau i gefnogi'r teuluoedd sy'n darparu gofal maeth drwy roi cyngor ychwanegol ynglŷn â sut y gallant gael effaith.
Ond yr hyn sy'n wirioneddol bwysig i'w gofio—os gwrandewch ar blant sy'n derbyn gofal, yr hyn a ddywedant wrthych dro ar ôl tro yw nad oes arnynt eisiau cael eu stigmateiddio ac nad oes arnynt eisiau cael eu gweld yn cael eu trin yn wahanol i'w cyfoedion, ac mae hynny'n wirioneddol bwysig i'r plant hyn. Rydym yn eu cefnogi mewn addysg brif ffrwd—nid eu neilltuo, ond rhoi adnoddau ychwanegol i'r ysgolion i helpu addysg y plant hynny. Yn bwysig, rydym yn gweld canlyniadau, gan fod y canlyniadau yn gwella ar gyfer y grŵp hwnnw o ddysgwyr.
3. A wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf am pryd y bydd y cod anghenion dysgu ychwanegol yn cael ei gyhoeddi? OAQ51471
3. Will you provide an update on when the additional learning needs code will be published? OAQ51471
Thank you, Angela. On Monday, I announced our plans for implementing the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Bill, which is at the heart of our ambitious programme to transform the education and support for learners with ALN. The code will be consulted on next year and will be in place by the end of 2019.
Diolch, Angela. Ddydd Llun, cyhoeddais ein cynlluniau ar gyfer rhoi Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) ar waith, sydd wrth wraidd ein rhaglen uchelgeisiol i drawsnewid addysg a chymorth i ddysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol. Cynhelir ymgynghoriad ar y cod y flwyddyn nesaf, a bydd ar waith erbyn diwedd 2019.
Cabinet Secretary, thank you. I welcome the passing of Stage 4 of the additional learning needs Bill yesterday, and noted with interest the statement you issued earlier this week on implementing the new code. However, I would like clarity on the advice that you are providing to local education authorities as to the interim measures that are in place now that the Bill has been passed. I've raised this issue before with previous education Secretaries, because it seems that there is a reluctance by authorities to give out statements because the new system is coming. With the implementation phase not due to be completed until 2023, what assurances can you provide that full support will continue over the intervening years and that local authorities will not row back on providing support for those very vulnerable children?
Ysgrifennydd y Cabinet, diolch. Rwy'n croesawu'r ffaith bod Cam 4 y Bil anghenion dysgu ychwanegol wedi cael ei basio ddoe, a nodais â diddordeb y datganiad a gyhoeddwyd gennych yn gynharach yr wythnos hon ar weithredu'r cod newydd. Fodd bynnag, hoffwn eglurhad ynglŷn â'r cyngor rydych yn ei ddarparu i awdurdodau addysg lleol ynghylch y mesurau dros dro sydd ar waith yn awr gan fod y Bil wedi cael ei basio. Rwyf wedi codi'r mater hwn o'r blaen gyda chyn-Ysgrifenyddion addysg, gan ei bod yn ymddangos yn amlwg i mi nad yw'r awdurdodau'n awyddus i gyhoeddi datganiadau gan fod y system newydd ar y ffordd. O gofio nad yw'r cyfnod gweithredu i fod i gael ei gwblhau tan 2023, pa sicrwydd y gallwch ei roi y bydd cefnogaeth lawn yn parhau dros y blynyddoedd cyfamserol ac na fydd awdurdodau lleol yn cyfyngu ar y cymorth a ddarperir i'r plant hyn sy'n agored iawn i niwed?
Only this morning, I met with the leader of the Welsh Local Government Association, and the implementation of the additional learning needs Bill was an item on that agenda. What's absolutely clear is that we are introducing a phased approach, so that we can successfully move from one system to the other. But I've been quite clear in my statement that new children coming into the system, or being newly identified in the system, should be put onto the new programme. They should be put onto the new programme, and what we are looking to transition across are those children who already have a statutory statement of educational needs, focusing at first on those children who are at very important stages in their education, which is usually the move from primary school into secondary school or from secondary school into further or higher education, and that will be a rolling programme. Newly identified children should be put on the new approach.
Y bore yma, cyfarfûm ag arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ac roedd y broses o roi'r Bil anghenion dysgu ychwanegol ar waith yn eitem ar yr agenda honno. Yr hyn sy'n gwbl glir yw ein bod yn cyflwyno dull gweithredu fesul cam, fel y gallwn newid o un system i'r llall yn llwyddiannus. Ond rwyf wedi bod yn gwbl glir yn fy natganiad y dylid cynnwys plant newydd sy'n dod i mewn i'r system, neu sy'n cael eu nodi o'r newydd o fewn y system, yn y rhaglen newydd. Dylid eu cynnwys yn y rhaglen newydd, ac rydym yn ceisio trosglwyddo'r plant sydd â datganiad statudol o anghenion addysgol eisoes, gan ganolbwyntio yn gyntaf ar blant sydd ar gamau pwysig iawn o'u haddysg, sef y newid, fel arfer, o'r ysgol gynradd i'r ysgol uwchradd neu o'r ysgol uwchradd i addysg bellach neu addysg uwch, a bydd honno'n rhaglen dreigl. Dylid cynnwys plant a nodir o'r newydd yn y dull newydd.
The Cabinet Secretary will probably be aware of Coleg Elidyr, which is a specialist further education college in my constituency. I was wondering if the Cabinet Secretary would be prepared to look again at amending the terminology used in the draft code to describe institutions like Coleg Elidyr, which is more in line with that which the sector would prefer but also Estyn as well. I'm happy to meet with the Cabinet Secretary to provide some further information, if that's helpful.
Mae'n debyg y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol o Goleg Elidyr, sef coleg addysg bellach arbenigol yn fy etholaeth. Tybed a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn barod i edrych eto ar ddiwygio'r derminoleg a ddefnyddir yn y cod drafft i ddisgrifio sefydliadau fel Coleg Elidyr, sy'n cyd-fynd yn well â'r hyn y byddai'r sector yn ei ffafrio, ond Estyn yn ogystal. Rwy'n fwy na pharod i gyfarfod ag Ysgrifennydd y Cabinet i roi rhagor o fanylion, pe bai hynny o gymorth.
Of course, I'm aware that the Welsh Government funds a number of students to undertake study at Coleg Elidyr, and the whole purpose of the process going forward is that we can work collectively to get the code right, and I would be very pleased to meet with the Member to talk about any concerns that he has. Of course, the code will be subject to full scrutiny by the committee here at the National Assembly and to a vote by the Assembly as a whole. That's the reason why we're going out to consultation so that the code is correct, but if the Member has specific concerns about wording, I'm very happy to look at it.
Wrth gwrs, rwy'n ymwybodol fod Llywodraeth Cymru yn ariannu nifer o fyfyrwyr i astudio yng Ngholeg Elidyr, a holl ddiben y broses wrth symud ymlaen yw y gallwn weithio ar y cyd i sicrhau bod y cod yn iawn, a buaswn yn barod iawn i gyfarfod â'r aelod i siarad am unrhyw bryderon sydd ganddo. Wrth gwrs, bydd y pwyllgor yma yn y Cynulliad Cenedlaethol yn craffu'n llawn ar y cod a bydd y Cynulliad yn ei gyfanrwydd yn pleidleisio arno. Dyna pam y byddwn yn ymgynghori er mwyn sicrhau bod y cod yn gywir, ond os oes gan yr Aelod unrhyw bryderon penodol ynglŷn â geiriad, rwy'n fwy na pharod i edrych ar y mater.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am blant sydd yn cael eu haddysg gartref? OAQ51462
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on home-schooled children? OAQ51462
Diolch yn fawr, Llyr. The Welsh Government respects the choice that some parents make to home educate their children. I'm considering how we can strengthen the support available to the home-educating community, not just limited to education support and services, but to include universal and specialist support services, where appropriate.
Diolch yn fawr, Llyr. Mae Llywodraeth Cymru yn parchu dewis rhai rhieni i addysgu eu plant gartref. Rwy'n ystyried sut y gallwn gryfhau'r cymorth sydd ar gael i'r gymuned addysgu yn y cartref, nid cymorth addysg a gwasanaethau yn unig, ond gwasanaethau cymorth cyffredinol ac arbenigol hefyd, lle bo hynny'n briodol.
You tell us you're considering it—I'm afraid it's been considered for a very long time now, and we know that the child practice review report published last year into the Dylan Seabridge case recommended firmly that changes in legislation were needed to require parents to register with a local authority children who are receiving home education, and also to ensure that those children are seen and spoken to annually. We're all aware that the Children's Commissioner for Wales has consistently also been calling for the current guidance to be given statutory force and for it to include a compulsory register for all home-educated children, with clear powers for local authorities to see those children and to speak to them directly about their education. Most recently an evidence-based review on the risks to children who are educated at home commissioned by the national safeguarding children board gives a damning verdict of the status quo, and has called for home-educated children to be registered and regularly assessed. I know local authorities as well have been calling for this and, as you recognise, we also recognise that parents have the right to choose to educate their children at home rather than at school, and home education isn't in itself a risk factor for abuse or neglect. You say you're considering the matter. Well, do you not agree that whilst there's any possibility that a child can become invisible and of another Dylan Seabridge being out there somewhere we need greater action and leadership from this Government? Can you tell us: when will you be taking definitive action?
Rydych yn dweud wrthym eich bod yn ei ystyried—mae arnaf ofn ei fod wedi cael ei ystyried ers amser hir bellach, a gwyddom fod adroddiad yr adolygiad ymarfer plant a gyhoeddwyd y llynedd mewn perthynas ag achos Dylan Seabridge wedi argymell yn gryf fod angen newid y ddeddfwriaeth er mwyn ei gwneud yn ofynnol i rieni gofrestru plant sy'n cael eu haddysg gartref gyda'r awdurdod lleol, a hefyd i sicrhau bod rhywun yn gweld ac yn siarad â'r plant hynny bob blwyddyn. Mae pob un ohonom yn ymwybodol fod Comisiynydd Plant Cymru wedi bod yn galw'n gyson hefyd am roi grym statudol i'r canllawiau presennol ac am iddynt gynnwys cofrestr orfodol ar gyfer pob plentyn sy'n cael eu haddysg gartref, gyda phwerau clir i awdurdodau lleol weld y plant hynny ac i siarad â hwy yn uniongyrchol ynglŷn â'u haddysg. Yn fwy diweddar, roedd adolygiad seiliedig ar dystiolaeth a gomisiynwyd gan y bwrdd diogelu plant cenedlaethol o'r risgiau i blant sy'n cael eu haddysg gartref yn feirniadol iawn o'r status quo, a galwodd am gofrestru plant sy'n cael eu haddysg gartref, a'u hasesu'n rheolaidd. Gwn fod awdurdodau lleol hefyd wedi bod yn galw am hyn, ac fel rydych yn cydnabod, rydym ninnau'n cydnabod bod gan rieni hawl i ddewis addysgu eu plant gartref yn hytrach nag yn yr ysgol, ac nid yw addysg yn y cartref ynddo'i hun yn ffactor risg ar gyfer camdriniaeth neu esgeulustod. Rydych yn dweud eich bod yn ystyried y mater. Wel, onid ydych yn cytuno, tra bo unrhyw bosibilrwydd y gall plentyn fod yn anweledig ac y gallai fod Dylan Seabridge arall allan yno yn rhywle, fod arnom angen mwy o weithredu ac arweiniad gan y Llywodraeth hon? A allwch ddweud wrthym: pryd y byddwch yn rhoi camau pendant ar waith?
Thank you, Llyr. I think it is important that you said that being home educated in itself is not an indicator for risk or abuse to children. The Welsh Government did publish revised non-statutory guidance in January of last year, but you will be aware that I have accepted in principle the Children's Commissioner for Wales's recommendation for a statutory elective home-education register. Officials are currently working on the further detail of how that can be taken forward. But I have to offer a word of caution: that register would only apply to children of a statutory school age, and it cannot and it will not be the answer to those children who are unseen by the system, because even a register that is brought forward would only apply to children from the age of five and, potentially, there are children who could spend the first five years of their life unseen by services. And I think, whilst we can move forward in this regard, we have to be mindful that this is not the sole answer to the issue of safeguarding children whose parents, for whatever reason, are determined to keep them hidden from authority.
Diolch, Llyr. Credaf ei bod yn bwysig eich bod wedi dweud nad yw addysgu yn y cartref ynddo'i hun yn ddangosydd o risg neu gam-drin plant. Cyhoeddwyd canllawiau anstatudol diwygiedig gan Lywodraeth Cymru ym mis Ionawr y llynedd, ond byddwch yn gwybod fy mod wedi derbyn mewn egwyddor argymhelliad Comisiynydd Plant Cymru ynglŷn â chofrestr statudol ar gyfer addysg ddewisol yn y cartref. Mae swyddogion wrthi'n gweithio ar y manylion pellach o ran sut y gellir bwrw ymlaen â hynny. Ond mae'n rhaid i mi roi gair o rybudd: ni fyddai'r gofrestr honno ond yn cynnwys plant o oedran ysgol statudol, ac ni all fod ac ni fydd yn ateb mewn perthynas â'r plant nad yw'r system yn eu gweld, gan y byddai cyflwyno cofrestr, hyd yn oed, ond yn berthnasol i blant pum mlwydd oed a hŷn, ac o bosibl, gallai plant dreulio pum mlynedd gyntaf eu bywydau heb i'r gwasanaethau eu gweld. Ac yn fy marn i, er y gallwn symud ymlaen yn hyn o beth, rhaid i ni gofio nad dyma'r unig ateb o ran diogelu plant y mae eu rhieni, am ba reswm bynnag, yn benderfynol o'u cuddio rhag yr awdurdodau.
Cabinet Secretary, I'm pleased that you said that you respect the decision of parents who do wish to home school their children. It is a viable legal option and works very well in many cases. But you're also quite right to point out concerns that children who are home schooled need to be monitored in the same way as children who can also disappear from the system when they're actually in what you would call a conventional school environment. Given what you've just said about the way that a register may well miss some of those children, what other potential is there for making sure that children—I think under the age of five you mentioned—don't slip through the gaps, whether they're in conventional schooling or home schooling, and that we are looking out for all our children?
Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n falch eich bod wedi dweud eich bod yn parchu penderfyniad rhieni sy'n dymuno addysgu eu plant gartref. Mae'n opsiwn cyfreithlon ac ymarferol sy'n gweithio'n dda iawn mewn nifer o achosion. Ond rydych hefyd yn iawn i nodi pryderon fod angen monitro plant sy'n cael eu haddysgu gartref yn yr un modd â phlant a all ddiflannu o'r system pan fyddant o fewn yr hyn y byddech yn ei alw'n amgylchedd ysgol confensiynol. O gofio'r hyn rydych newydd ei ddweud ynglŷn â'r ffordd y gallai cofrestr fethu rhai o'r plant hynny, pa botensial arall sydd yna i sicrhau nad yw plant—credaf mai o dan bump oed y dywedoch chi—yn llithro drwy'r bylchau, pa un a ydynt yn mewn ysgol gonfensiynol neu'n cael addysg yn y cartref, a'n bod yn edrych ar ôl ein holl blant?
The reason I mentioned the issue of potential gaps is because the powers that we have would allow—and they're existing powers, it should be said, for local authorities to satisfy themselves that children are in receipt of an adequate education. Those powers already exist, and I have given additional resources to local authorities to gain a greater understanding of the level of elective home education in their own areas and the reasons why parents choose it. Clearly, there will have to be measures undertaken by other Cabinet colleagues to look to safeguard those children who are below a statutory education age, and that's why, only last week, I, myself, and the Minister for children met with the national safeguarding board to discuss options with regard to children under the statutory education age.
Y rheswm y soniais am fylchau posibl yw oherwydd y byddai'r pwerau sydd gennym yn caniatáu—ac maent yn bwerau sy'n bodoli'n barod, dylid dweud hynny, i awdurdodau lleol fod yn sicr fod plant yn cael addysg ddigonol. Mae'r pwerau hynny yn bodoli eisoes, ac rwyf wedi darparu adnoddau ychwanegol i awdurdodau lleol gael gwell dealltwriaeth o lefel addysg ddewisol yn y cartref yn eu hardaloedd eu hunain a'r rhesymau pam fod rhieni yn dewis gwneud hynny. Yn amlwg, bydd yn rhaid i gyd-Aelodau eraill yn y Cabinet ymgymryd â mesurau i geisio diogelu'r plant sy'n iau na'r oedran addysg statudol, a dyna pam y cefais i a'r Gweinidog plant gyfarfod gyda'r bwrdd diogelu plant cenedlaethol yr wythnos diwethaf i drafod yr opsiynau mewn perthynas â phlant o dan yr oedran addysg statudol.
5. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn annog datblygu cysylltiadau cryf rhwng prifysgolion ac ysgolion yng Nghymru? OAQ51466
5. How is the Welsh Government encouraging the development of strong links between universities and schools in Wales? OAQ5146
Thank you, Vikki. I have encouraged and will continue to encourage strong engagement between schools and universities. This was the main theme of the recent civic mission summit in October and was highlighted as a key theme in my remit letter to the Higher Education Funding Council for Wales.
Diolch, Vikki. Rwyf wedi annog a byddaf yn parhau i annog ymgysylltiad cryf rhwng ysgolion a phrifysgolion. Dyma oedd prif thema'r uwchgynhadledd cenhadaeth ddinesig diweddar ym mis Hydref, ac fe'i hamlygwyd fel thema allweddol yn fy llythyr cylch gwaith i Gyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru.
Thank you, Cabinet Secretary. I was very interested to read both of those documents. From my own experience, the school that I taught in had very strong links with the University of South Wales, which was very beneficial to our students. I also believe the Seren network—previously mentioned—although focusing on our most able and talented students, has wider benefits to schools too. But I am concerned that we need to do more to integrate these approaches more generally into schools, especially in areas such as my own constituency that don't lie in immediate proximity to a university. How will you take this forward to ensure that these types of students do not lose out?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Roedd yn ddiddorol iawn darllen y ddwy ddogfen. O fy mhrofiad fy hun, roedd gan yr ysgol y bûm yn dysgu ynddi gysylltiadau cryf iawn gyda Phrifysgol De Cymru, cysylltiadau a oedd yn fuddiol iawn i'n disgyblion. Credaf hefyd fod gan rwydwaith Seren—a grybwyllwyd eisoes—er ei fod yn canolbwyntio ar ein myfyrwyr mwyaf galluog a thalentog, fanteision ehangach i ysgolion hefyd. Ond credaf fod angen inni wneud mwy i integreiddio'r dulliau hyn yn fwy cyffredinol mewn ysgolion, yn enwedig mewn ardaloedd megis fy etholaeth i nad ydynt yn agos iawn at brifysgol. Sut y byddwch yn bwrw ymlaen â hyn i sicrhau nad yw'r mathau hyn o fyfyrwyr ar eu colled?
I agree, Vikki, that we need to do more to integrate approaches like Seren into schools in Wales. I'm working with universities to ensure that they work on the delivery of their civic mission. As you say, that's especially important in communities that perhaps don't have a university on their doorstep. So, for instance, the modern foreign language mentoring scheme that has proven very successful is now going to be offered on a digital basis to those schools where we can't physically get the graduate into the building. I am pleased to say that, at the 27 January deadline for applications to start higher education courses in this current academic year, the application rates for 18-year-olds in the Cynon Valley reached 30 per cent, and that's the highest rate in more than a decade of the data that is recorded. I hope to see further increases in the Cynon Valley in the years to come.
Rwy'n cytuno, Vikki, fod angen inni wneud mwy i integreiddio dulliau fel Seren mewn ysgolion yng Nghymru. Rwy'n gweithio gyda phrifysgolion i sicrhau eu bod yn gweithio ar gyflawni eu cenhadaeth ddinesig. Fel y dywedwch, mae hynny'n arbennig o bwysig mewn cymunedau nad oes ganddynt brifysgol ar garreg y drws o bosibl. Felly, er enghraifft, bydd y cynllun mentora ieithoedd tramor modern sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn yn cael ei gynnig ar sail ddigidol i'r ysgolion lle nad yw'n bosibl inni sicrhau bod y graddedigion yn mynd i mewn i'r adeilad. Rwy'n falch o ddweud, mewn perthynas â'r dyddiad cau ar 27 Ionawr ar gyfer ceisiadau i ddechrau cyrsiau addysg uwch yn y flwyddyn academaidd hon, fod y cyfraddau ymgeisio ar gyfer pobl 18 oed yng Nghwm Cynon wedi cyrraedd 30 y cant, sef y gyfradd uchaf mewn mwy na degawd o'r data a gofnodwyd. Gobeithiaf weld cynnydd pellach yng Nghwm Cynon dros y blynyddoedd i ddod.
I'm particularly interested, Cabinet Secretary, in the research links between universities and schools. You'll be familiar, because of your visit to Ysgol Pen y Bryn, in Colwyn Bay in my constituency, with the strong links between that school and Bangor University in terms of research into mindfulness and the development of the Paws b curriculum there. What can we do to establish more of those links across Wales and, in particular, classroom-based research?
Mae gennyf ddiddordeb arbennig, Ysgrifennydd y Cabinet, yn y cysylltiadau ymchwil rhwng prifysgolion ac ysgolion. Byddwch yn gyfarwydd, oherwydd eich ymweliad ag Ysgol Pen y Bryn, ym Mae Colwyn yn fy etholaeth, â'r cysylltiadau cryf rhwng yr ysgol honno a Phrifysgol Bangor o ran ymchwil i ymwybyddiaeth ofalgar a datblygiad y cwricwlwm Paws b yno. Beth y gallwn ei wneud i sefydlu mwy o'r cysylltiadau hynny ledled Cymru, ac yn arbennig, ymchwil yn y dosbarth?
You're absolutely right, Darren. North Wales are in the very fortunate position where there are strong links between individual schools, the regional consortium, GwE, and Bangor University, which look at specific classroom practice and the impact that that has on children. GwE have agreed to take on a leading role across the other consortia to develop similar programmes of linkages between research and school-based practice.
You'll also be aware of the work going on at the moment with Trinity Saint David, the University of Glasgow and schools with regard to the research underpinning our new curriculum. It would be great to have more universities engaged in such research and I hope that, by clearly identifying this in the GwE consortium and urging them to share best practice and to take a lead on this for other areas, we will see further developments, because the work is very strong and it's very valuable to practitioners.
Rydych yn llygad eich lle, Darren. Mae gogledd Cymru mewn sefyllfa ffodus iawn lle y ceir cysylltiadau cryf rhwng ysgolion unigol, y consortiwm rhanbarthol, GwE, a Phrifysgol Bangor, sy'n edrych ar ymarfer penodol yn y dosbarth a'r effaith a gaiff hynny ar blant. Mae GwE wedi cytuno i ysgwyddo rôl arweiniol ar draws y consortia eraill i ddatblygu rhaglenni tebyg o ran y cysylltiadau rhwng ymchwil ac ymarfer yn yr ysgol.
Byddwch hefyd yn ymwybodol o'r gwaith sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd gyda Phrifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant, Prifysgol Glasgow ac ysgolion o ran y gwaith ymchwil sy'n sail i'n cwricwlwm newydd. Byddai'n wych pe bai mwy o brifysgolion yn cymryd rhan mewn ymchwil o'r fath ac rwy'n gobeithio, drwy nodi hyn yn glir yng nghonsortiwm GwE a'u hannog i rannu arferion gorau ac i arwain ar hyn ar gyfer meysydd eraill, y byddwn yn gweld datblygiadau pellach, gan fod y gwaith yn gryf iawn ac yn werthfawr iawn i addysgwyr.
6. Pa gynlluniau sydd gan y Llywodraeth ar waith i gyfrannu at ei tharged o filiwn o siaradwyr erbyn 2050? OAQ51477
6. What schemes does the Welsh Government have in place to contribute to its target of a million Welsh speakers by 2050? OAQ51477
Diolch yn fawr. Mae cynlluniau a thargedau Llywodraeth Cymru ar gyfer cyrraedd y targed o filiwn o siaradwyr Cymraeg wedi’u cynnwys yn rhaglen waith 2017-21 strategaeth 'Cymraeg 2050'.
Thank you very much. Welsh Government’s plans and targets for attaining the target of a million Welsh speakers are included in the 2017-21 ‘Cymraeg 2050’ strategy work programme.
Mae adroddiad newydd gan Gomisiynydd y Gymraeg, sef 'Darpariaeth Gofal Plant ac Addysg Blynyddoedd Cynnar Cyfrwng Cymraeg' yn dweud fel hyn:
'Er bod Llywodraeth Cymru yn ymwybodol o bwysigrwydd gofal plant i ddyfodol yr iaith, nid oes cynlluniau pendant a chadarn ynglŷn â sut y bwriedir integreiddio'r Cynllun 30 Awr a’r weledigaeth 2050.'
Mae 'Ffyniant i Bawb' yn nodi pwysigrwydd cydweithio ar draws adrannau er mwyn gwireddu uchelgais y Llywodraeth. Onid ydy’r diffyg cydweithio dros y Gymraeg a gofal plant yn arwydd o fethiant llwyr eich Llywodraeth chi i ddwyn ynghyd dau o’ch prif feysydd polisi?
A new report by the Welsh Language Commissioner on the provision of childcare and early years provision through the medium of Welsh states this:
'Although the Welsh Government is aware of the importance of childcare to the future of the language, there are no specific and firm plans on how they intend to integrate the 30 Hours Scheme and the 2050 vision.'
'Prosperity for All' notes the importance of collaboration across departments in order to achieve the Government's ambition. Isn't the lack of collaboration in terms of the Welsh language and childcare a sign of the total failure of your Government to bring together two of your main policy strands?
Wel, rŷm ni yn cydweithredu. Rydw i’n meddwl mai’r peth cyntaf i’w ddweud yw bod yna ddealltwriaeth bod yn rhaid i chi ganolbwyntio ar y blynyddoedd cynnar yna, ac mae’n deg i ddweud bod strategaeth gyda ni mewn lle ar gyfer gofal plant, ac mae’n bwysig, mae’n hanfodol—ar gyfer pob peth sy’n mynd trwy’r Llywodraeth nawr, mae e’n gofyn beth ŷch chi’n ei wneud i helpu’r iaith Gymraeg. Felly, fe fydd hynny yn rhan ganolog o’r hyn fydd yn rhaid i’r Gweinidog ei wneud. Felly, wrth gwrs, mae yna waith i’w wneud, ond rydw i’n meddwl hefyd bod yn rhaid i ni ganolbwyntio ar y blynyddoedd ar ôl hynny gydag ysgolion meithrin. Rydym ni’n mynd i gael 150 yn fwy o ysgolion meithrin yn y degawd nesaf, ac rydw i’n meddwl mai dyna’r ffordd i ni sicrhau ein bod ni’n gweld twf yn yr iaith Gymraeg.
Well, we do collaborate, and I think the first thing that should be said is that there is an understanding that you have to focus on those early years, and it's fair to say that we do have a strategy in place for childcare. And it's important—it's vital—that, for everything that goes through the Government now, we ask, 'What are you doing to support the Welsh language? And therefore that will be a central part of the work that the Minister will have to undertake. So, of course, there is work to be done, but I do also think that we need to focus on the subsequent years with the nursery schools, and we're going to secure an additional 150 nursery schools over the next decade, and I think that's the way we can ensure we see growth in the Welsh language.
Dywedodd y cyn Weinidog y byddai’n fodlon edrych ar rôl busnesau bach eu hunain yn hyrwyddo defnydd o'r iaith Gymraeg. Credaf i ei fod yn syniad da i chwilio am unigolion allweddol mewn busnesau bach sydd wedi eu hysgogi i rannu’r cyfrifoldeb am ddatblygu hyn fel rhan o ddysgu gydol oes, neu ddatblygu proffesiynol parhaus, neu ffordd arall addas i’r busnes bach. A ydych chi’n ystyried gosod targedau ar gyfer y nifer o fusnesau bach a hoffech chi eu gweld yn datblygu eu sgiliau iaith Gymraeg a pha gymhellion a allai fod ar gael i ysbrydoli unigolion allweddol o’r fath?
The former Minister said that he'd be willing to look at the role of small businesses themselves in promoting the use of the Welsh language. I believe that it's a very good idea to find key individuals within small businesses who could share the responsibility for developing this as part of lifelong learning or CPD, continuous professional development, or some other appropriate approach for the small business. Are you considering setting targets for the number of small businesses that you would like to see developing their Welsh language skills? What incentives could be available to inspire those key individuals?
Wel, rŷch chi’n eithaf reit. Un o’n targedau ni yw sicrhau bod pobl ddim jest yn gallu siarad Cymraeg, ond eu bod nhw actually yn defnyddio’r Gymraeg, ac felly mae e’n bwysig ein bod ni’n rhoi’r cyfleoedd hynny. Mae busnesau bach—mae sicrhau bod pobl yn ymwybodol eich bod chi’n gallu defnyddio’r Gymraeg pan fyddwch chi’n delio â busnes yn hollbwysig. Felly, mae yna strategaethau y byddwn ni yn eu datblygu ar gyfer sicrhau bod pobl yn ymwybodol o ble mae yna bosibilrwydd.
Yn barod, mae lot ohonom ni’n gwisgo’r bathodynnau yma ac ati. Rydw i’n meddwl bod yn rhaid i ni sicrhau bod pobl yn ymwybodol bod honno’n ffordd i bobl sicrhau eu bod nhw’n gwybod pwy sy’n gallu siarad Cymraeg. Ond mae’n rhaid i ni fynd ymhellach; mae’n rhaid i ni edrych ar dechnoleg ac ati. Mae lot o fusnesau nawr yn defnyddio technoleg ar gyfer gwerthu a phrynu nwyddau, ac mae’n rhaid i ni sicrhau bod pobl yn gallu defnyddio technoleg trwy gyfrwng y Gymraeg. Pan fyddaf i’n codi yn y bore, byddaf i’n gofyn i Alexa droi’r radio ymlaen. Allaf i ddim ei wneud e yn Gymraeg. Ond mae’n bwysig ein bod ni—ac rydym ni’n gwneud lot yn y maes yna.
Well, you're quite right. One of our targets is to ensure that people are not just able to speak Welsh but to use the Welsh language, and so it's important we give them opportunities to do so. And, in small businesses, ensuring that people are aware that you can use the Welsh language when you deal with them is important. So, there are strategies that we will be developing in order to ensure that people are aware of where there is the potential to use the language.
Already, many of us are wearing these badges and so on, but I do think that we should ensure that people are aware that it's a way for people to be able to identify who is able to speak Welsh. But we have to go further than that. We need to look at technology and so forth. Many businesses use technology in order to buy and sell goods, so we must ensure that people are able to use technology through the medium of Welsh. When I get up in the morning, I ask Alexa to turn the radio on. Well, I can't do that in Welsh. But it's important that we are—and we're doing a lot in that field.
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am nifer y bobl ifanc sy'n gadael ysgol nad ydynt yn mynd i mewn i addysg, cyflogaeth na hyfforddiant yng Ngorllewin De Cymru? OAQ51456
7. Will the Cabinet Secretary make a statement on the number of school leavers not entering education, employment or training in South Wales West? OAQ51456
Wel, ers lansio ein fframwaith ymgysylltu a datblygu ieuenctid yn 2013, mae canran y bobl ifanc sy’n gadael ysgol nad ydynt yn mynd i mewn i addysg, cyflogaeth na hyfforddiant yng Ngorllewin De Cymru wedi gostwng o 4 y cant i 2.3 y cant. Mae ein hymrwymiad ni i’r fframwaith yna yn parhau, a dyna pam rŷm ni wedi buddsoddi £1.1 miliwn yn ychwanegol eleni ac rŷm ni’n dal i gefnogi llywodraeth leol i sicrhau eu bod nhw’n gwneud gwelliannau trwy’r amser yn y maes yma.
Well, since launching our youth engagement and progression framework in 2013, the percentage of school leavers not entering education, employment or training in South Wales West has fallen from 4 per cent to 2.3 per cent. We remain committed to the framework, investing an additional £1.1 million this year, supporting local authorities to realise further improvements all the time in this field.
Thank you for that. You'll be aware that a recent report from the Social Mobility Commission ranked Neath Port Talbot as the worst county in Wales in terms of social mobility. Neath Port Talbot was also bottom of the pile specifically in terms of the numbers of young people within the county who are not in education, employment or training, with rates of more than three and a half times those in other counties in Wales. So, in light of all that, will you commit to introducing a targeted support package to assist Neath Port Talbot council and its partners in tackling the issue of social mobility within the county?
Diolch. Byddwch yn ymwybodol fod adroddiad diweddar gan y Comisiwn Symudedd Cymdeithasol wedi nodi mai Castell-nedd Port Talbot yw'r sir waethaf yng Nghymru o ran symudedd cymdeithasol. Roedd Castell-nedd Port Talbot hefyd ar waelod y rhestr yn benodol o ran nifer y bobl ifanc yn y sir nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant, gyda chyfraddau o fwy na theirgwaith a hanner y cyfraddau mewn siroedd eraill yng Nghymru. Felly, o ystyried hynny, a wnewch chi ymrwymo i gyflwyno pecyn cymorth wedi'i dargedu i gynorthwyo Cyngor Castell-nedd Port Talbot a'i bartneriaid i fynd i'r afael â symudedd cymdeithasol yn y sir?
I think it's very concerning to see some of those figures, and I think it is important that we shine a spotlight in particular on those areas where we do need to ensure that we can improve the situation. The recent visits by local authorities are suggesting that there is generally good progress in terms of NEETs, but what we do need to do is make sure that we understand where counties are doing well and why others are not doing so well. So, sharing that valuable information is absolutely critical, and putting that best practice, I think, would be very good for the local authority to really understand what other counties are doing. Because, actually, the unemployment rates in Neath Port Talbot are very low, so it is a specific NEETs issue that does need to be addressed.
Credaf fod rhai o'r ffigurau hynny yn achos pryder mawr, a chredaf ei bod yn bwysig ein bod yn canolbwyntio'n benodol ar y meysydd hynny lle y mae angen inni sicrhau y gallwn wella'r sefyllfa. Awgryma'r ymweliadau diweddar gan awdurdodau lleol fod cynnydd da'n cael ei wneud yn gyffredinol o ran pobl nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant, ond yr hyn sydd angen inni ei wneud yw sicrhau ein bod yn deall ble mae siroedd yn llwyddo a pham nad yw eraill yn gwneud cystal. Felly, mae rhannu'r wybodaeth werthfawr honno yn gwbl hanfodol, a chredaf y byddai rhannu'r arferion gorau hynny yn dda iawn er mwyn i'r awdurdod lleol ddeall beth yn union y mae siroedd eraill yn ei wneud. Oherwydd, mewn gwirionedd, mae'r cyfraddau diweithdra yng Nghastell-nedd Port Talbot yn isel iawn, felly mae'n ymwneud yn benodol â phobl nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant ac mae'n rhaid mynd i'r afael ag ef.
The education sector is represented on the Swansea bay city deal's shadow board by universities. A range of skills, which may, of course, capture some of the individuals that we speak about in this question, will be needed in the workforce if the deal is to reach as many communities as possible, which raises the question of the role of further education colleges in the deal. They need to be able to support the aspirations of the deal by planning their courses, of course. On behalf of Welsh Government, would you make enquiries of the shadow board to establish how FE colleges across the deal's footprint can contribute to and benefit from those aspirations, but with particular focus on those who are not currently attracted to further education or training, but where we might actually see some opportunities with the deal?
Cynrychiolir y sector addysg ar fwrdd cysgodol bargen ddinesig bae Abertawe gan brifysgolion. Bydd angen amrywiaeth o sgiliau, a allai, wrth gwrs, gynnwys rhai o'r unigolion rydym yn siarad amdanynt yn y cwestiwn hwn, yn y gweithlu os yw'r fargen am gyrraedd cynifer o gymunedau â phosibl, sy'n codi cwestiwn ynghylch rôl colegau addysg bellach yn y fargen. Mae angen iddynt allu cefnogi uchelgeisiau'r fargen drwy gynllunio eu cyrsiau, wrth gwrs. Ar ran Llywodraeth Cymru, a wnewch chi holi'r bwrdd cysgodol i ganfod sut y gall colegau addysg bellach yn ardal y fargen gyfrannu at yr uchelgeisiau hynny ac elwa ohonynt, ond gyda ffocws penodol ar y rheini nad ydynt yn awyddus ar hyn o bryd i ymgymryd ag addysg bellach neu hyfforddiant, ond lle y gallem weld rhai cyfleoedd gyda'r fargen?
Thank you. One of the things that I'm keen to do in the employability action plan is to make sure that we link into this new regional approach. So, what we heard yesterday from the economic Secretary in terms of, 'Right. This is the priority. We're going to regionalise'—we know that there is a programme of economic development, and, of course, the skills now have to marry that programme. So, I know that the further education bodies are involved in the city deals already, but we do need to make sure that they are providing the right skills for the kinds of economic developments that we are seeking to deliver in those deals.
Diolch. Un o'r pethau rwy'n awyddus i'w gwneud yn y cynllun gweithredu cyflogadwyedd yw sicrhau ein bod yn cysylltu â'r dull rhanbarthol newydd hwn. Felly, roedd yr hyn a glywsom ddoe gan Ysgrifennydd yr economi o ran, 'Iawn. Dyma'r flaenoriaeth. Rydym am ranbartholi'—gwyddom fod yna raglen ddatblygu economaidd, ac wrth gwrs, mae'n rhaid i'r sgiliau gyd-fynd â'r rhaglen honno. Felly, gwn fod y cyrff addysg bellach yn ymwneud â'r bargeinion dinesig eisoes, ond mae angen inni sicrhau eu bod yn darparu'r sgiliau cywir ar gyfer y mathau o ddatblygiadau economaidd rydym yn ceisio eu cyflawni gyda'r bargeinion hynny.
8. Beth y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei wneud i hyrwyddo swyddi llywodraethwyr ysgol a llenwi swyddi gwag llywodraethwyr o fewn y system addysg yng Nghymru? OAQ51469
8. What is the Cabinet Secretary doing to promote school governorships and the filling of vacant governor posts within the education system in Wales? OAQ51469
Thank you, Andrew. Responsibility for promoting school governorship lies, primarily, with the local authority and school. I recognise that, in some areas, recruitment is more difficult. My proposed revisions to the legislative framework for school governance will enable schools and governing bodies to constitute flexibly according to the skills they need to meet their specific challenges and circumstances.
Diolch, Andrew. Yr awdurdod lleol a'r ysgol, yn bennaf, sy'n gyfrifol am hyrwyddo swyddi llywodraethwyr ysgol. Rwy'n cydnabod ei bod yn anos recriwtio mewn rhai ardaloedd. Bydd fy niwygiadau arfaethedig i'r fframwaith deddfwriaethol ar gyfer llywodraethu ysgolion yn galluogi ysgolion a chyrff llywodraethu i fod yn hyblyg yn unol â'r sgiliau sydd eu hangen arnynt i ymateb i'w heriau a'u hamgylchiadau penodol.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary. This is an area I've taken a special interest in, because I think one of the most rewarding periods I had was the 13 years that I was a primary school governor. But, regrettably, in that time, I did become aware of many vacancies that did exist at that time and I have to say, in the evidence that I've seen gathered here via written questions, et cetera, I think those vacancy rates have, sadly, increased across Wales.
I hear what you say about local authorities, as the local education authority, having the primary responsibility for promoting such roles, but, with the agenda change that you are putting forward as the Cabinet Secretary, obviously, you would accept that school governors have a critical role in supporting the teachers and the rest of the school family in promoting those changes. So, it is vital that we get people interested in the first place in school governorships and fill those vacancies. How confident are you that, working with local authorities, you will be able to arrest the decline in the number of people who are taking on the responsibility of a school governorship?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae hwn yn faes y mae gennyf ddiddordeb arbennig ynddo, gan y credaf mai un o'r cyfnodau mwyaf gwerth chweil i mi eu cael oedd y 13 blynedd a dreuliais yn llywodraethwr ysgol gynradd. Ond yn anffodus, yn ystod y cyfnod hwnnw, deuthum yn ymwybodol o'r holl swyddi gwag a oedd yn bodoli ar y pryd, ac mae'n rhaid i mi ddweud, yn ôl y dystiolaeth a gasglwyd yma drwy'r cwestiynau ysgrifenedig ac ati, credaf fod cyfraddau'r swyddi gwag hynny, yn anffodus, wedi cynyddu ledled Cymru.
Rwy'n clywed yr hyn a ddywedwch ynglŷn â'r ffaith mai awdurdodau lleol, fel yr awdurdod addysg lleol, sydd â'r prif gyfrifoldeb am hyrwyddo swyddi o'r fath, ond gyda'r newid i'r agenda rydych yn ei gynnig fel Ysgrifennydd y Cabinet, yn amlwg, byddech yn derbyn bod gan lywodraethwyr ysgolion rôl hollbwysig yn cefnogi'r athrawon a gweddill teulu'r ysgol wrth hyrwyddo'r newidiadau hynny. Felly, mae'n hanfodol ein bod yn ennyn diddordeb pobl yn y lle cyntaf mewn swyddi llywodraethwyr ysgol, ac yn llenwi'r swyddi gwag hynny. Pa mor hyderus ydych chi, wrth weithio gydag awdurdodau lleol, y gallwch arafu'r gostyngiad yn nifer y bobl sy'n ymgymryd â chyfrifoldebau swydd fel llywodraethwr ysgol?
Well, Andrew, I think this gives me a fantastic opportunity to thank those who take on the role of being governors of schools across Wales. There are approximately 22,000 governors, which constitutes the largest body of volunteers that we have in the country. I've yet to come across a great school that has poor governance. Often, when things go wrong in a school, it is as a result of a failure of the governance of that organisation. So, you're absolutely right: there is a crucial role to play.
I'm not just leaving it to local authorities, because I'm very keen to have a broader section of people who take up governorship roles. That's why, earlier on this year, I met with the Confederation of British Industry and the Federation of Small Businesses to see what more we could do to encourage their members and people from the business community to take an active interest in education in their area. The FSB are going to use their monthly magazine and their comms to encourage their members to think about opportunities offered to them in school governance and the CBI are discussing with their members' organisations' human resources departments as a way in which they can develop leadership skills within their own workforce, as well as contribute to the national mission of raising standards and closing the attainment gap. So, we're not just sitting back and leaving it to local authorities; we're investigating a number of ways in which we can increase the interest and get people to recognise the significant benefits there are to participating in school governance.
Wel, Andrew, credaf fod hwn yn gyfle gwych i mi ddiolch i'r rheini sy'n ymgymryd â'r rôl o fod yn llywodraethwyr ysgolion ledled Cymru. Ceir oddeutu 22,000 o lywodraethwyr, sy'n golygu mai hwn yw'r corff mwyaf o wirfoddolwyr sydd gennym yn y wlad. Rwyf eto i ddod ar draws ysgol wych sy'n cael ei llywodraethu'n wael. Yn aml, pan fydd pethau'n mynd o chwith mewn ysgol, mae'n deillio o fethiant yn y gwaith o lywodraethu'r sefydliad hwnnw. Felly, rydych yn llygad eich lle: mae rôl hanfodol i'w chwarae yn hyn o beth.
Nid wyf am adael hynny i'r awdurdodau lleol yn unig, gan fy mod yn awyddus iawn i sicrhau bod amrywiaeth ehangach o bobl yn ymgymryd â swyddi llywodraethu. Dyna pam y cyfarfûm, yn gynharach eleni, â Chydffederasiwn Diwydiant Prydain a'r Ffederasiwn Busnesau Bach i weld beth yn rhagor y gallem ei wneud i annog eu haelodau a phobl o'r gymuned fusnes i ddangos diddordeb mewn addysg yn eu hardaloedd. Mae'r Ffederasiwn Busnesau Bach yn mynd i ddefnyddio eu cylchgrawn misol a'u dulliau cyfathrebu i annog eu haelodau i feddwl am y cyfleoedd a gynigir iddynt mewn perthynas â llywodraethu ysgolion, ac mae Cydffederasiwn Diwydiant Prydain yn trafod gydag adrannau adnoddau dynol sefydliadau eu haelodau fel ffordd y gallent ddatblygu sgiliau arwain o fewn eu gweithlu eu hunain, yn ogystal â chyfrannu at y genhadaeth genedlaethol o godi safonau a chau'r bwlch cyrhaeddiad. Felly, nid ydym yn camu nôl a gadael i awdurdodau lleol wneud y gwaith; rydym yn ymchwilio i nifer o ffyrdd y gallwn gynyddu'r diddordeb a chael pobl i gydnabod y manteision sylweddol sy'n deillio o gymryd rhan yn y gwaith o lywodraethu ysgolion.
9. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella addysg yn Sir Benfro? OAQ51453
9. Will the Cabinet Secretary make a statement on what the Welsh Government is doing to improve education in Pembrokeshire? OAQ51453
Thank you, Paul. Welsh Government, the regional consortia and the local authority are collectively supporting schools in Pembrokeshire to improve education in line with the priorities set out in our national mission.
Diolch, Paul. Mae Llywodraeth Cymru, y consortia rhanbarthol a'r awdurdod lleol yn cefnogi ysgolion yn Sir Benfro ar y cyd i wella addysg yn unol â'r blaenoriaethau a nodir yn ein cenhadaeth genedlaethol.
Cabinet Secretary, there have been concerns from headteachers I've spoken to in Pembrokeshire recently, who feel that pushing pupils into studying the Welsh baccalaureate post 16 can have a detrimental effect on pupils' futures, given that some universities in England still don't recognise the qualification. Now, I very much support the Welsh baccalaureate and, of course, it's not compulsory in its nature. Can you confirm what guidance is issued to schools to ensure that teachers equally promote the full range of options to pupils post 16, so that students in Pembrokeshire and, indeed, across Wales, are able to receive the best possible education?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae penaethiaid y siaradais â hwy yn Sir Benfro yn ddiweddar wedi mynegi pryderon eu bod yn teimlo y gall rhoi pwysau ar ddisgyblion ôl-16 i astudio bagloriaeth Cymru gael effaith andwyol ar ddyfodol disgyblion, o gofio nad yw rhai prifysgolion yn Lloegr yn cydnabod y cymhwyster o hyd. Nawr, rwy'n llwyr gefnogi bagloriaeth Cymru, ac wrth gwrs, nid yw'n orfodol o ran ei natur. A allwch gadarnhau pa ganllawiau a gyhoeddir i ysgolion i sicrhau bod athrawon yn hyrwyddo'r amrywiaeth lawn o opsiynau i ddisgyblion ôl-16 yn gyfartal, fel y gall myfyrwyr yn Sir Benfro, ac yn wir, ledled Cymru, gael yr addysg orau bosibl?
Thank you, Paul, and thank you for your support for the Welsh baccalaureate. It's important to recognise the increasing recognition of the Welsh bac by universities both inside and outside of Wales. Even where a university won't use the points associated with the Welsh bac in an offer, they recognise that the extended set of skills that students develop as part of undertaking the Welsh bac make them a really rounded, great candidate to have at their university. We encourage all schools, where appropriate for an individual student, to enter into the Welsh baccalaureate, but we recognise these concerns and we want to ensure it's the very best qualification that it can be. That's why Qualifications Wales are undertaking an independent review into the Welsh baccalaureate, and they will be reporting shortly.
Diolch, Paul, a diolch am eich cefnogaeth i fagloriaeth Cymru. Mae'n bwysig cydnabod y gydnabyddiaeth gynyddol i fagloriaeth Cymru gan brifysgolion yng Nghymru a thu hwnt. Hyd yn oed pan nad yw prifysgol yn defnyddio'r pwyntiau sy'n gysylltiedig â bagloriaeth Cymru mewn cynnig, maent yn cydnabod bod y set estynedig o sgiliau y mae myfyrwyr yn ei datblygu wrth ymgymryd â bagloriaeth Cymru yn eu gwneud yn ymgeiswyr cyflawn a gwych i'w cael yn eu prifysgol. Rydym yn annog pob ysgol, lle bo hynny'n briodol ar gyfer y myfyriwr unigol, i ymgymryd â bagloriaeth Cymru, ond rydym yn cydnabod y pryderon hyn ac rydym yn awyddus i sicrhau bod y cymhwyster cystal ag y gall fod. Dyna pam fod Cymwysterau Cymru yn cynnal adolygiad annibynnol o fagloriaeth Cymru, a byddant yn cyflwyno'u hadroddiad cyn bo hir.
Can I return to the case raised by Llyr Gruffydd earlier, on Dylan Seabridge and the lessons we need to learn from that experience? I'll just quote from the case review, which specifically said, 'It is possible that had the child been seen or spoken to by a childcare or health professional in the later stages of his life, they may have been alerted to the fact that he had some health issues that the parents were not seeking appropriate help for.' I think that does come into the realms of educated at home and the register that you've talked about. We also know that the Scottish Government has talked about a named individual for every child, to ensure a continuity of care and to ensure that every child is looked after and has the right safeguarding. Is that something that the Welsh Government is continuing? Or can she add to what she said to Llyr Gruffydd earlier about ensuring that the case of Dylan Seabridge is never repeated again?
A gaf fi ddychwelyd at yr achos a nododd Llyr Gruffydd yn gynharach, ynglŷn â Dylan Seabridge a'r gwersi y mae angen inni eu dysgu o'r profiad hwnnw? Fe ddyfynnaf o'r adolygiad achos, a ddywedai'n benodol, 'Mae'n bosibl, pe bai gweithiwr gofal plant neu weithiwr iechyd proffesiynol wedi gweld neu siarad â'r plentyn yn ystod cyfnodau diweddarach ei fywyd, y byddent wedi sylwi ar y ffaith bod ganddo rai problemau iechyd nad oedd y rhieni yn ceisio cymorth priodol ar eu cyfer.' Credaf fod hynny'n ymwneud â maes addysgu yn y cartref a'r gofrestr rydych wedi'i chrybwyll. Gwyddom hefyd fod Llywodraeth yr Alban wedi sôn am unigolyn a enwir ar gyfer pob plentyn, er mwyn sicrhau dilyniant o ran gofal ac i sicrhau bod pob plentyn yn derbyn gofal ac yn cael eu diogelu'n briodol. A yw hynny'n rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn bwrw ymlaen ag ef? Neu a all ychwanegu at yr hyn a ddywedodd wrth Llyr Gruffydd yn gynharach ynglŷn â sicrhau na chaiff achos Dylan Seabridge mo'i ailadrodd byth?
Thank you, Simon. As I said, my primary responsibility in the field of education is to ensure that local authorities that have a current duty to know whether a child is in receipt of an adequate education are exercising those functions, and what extra support they need to exercise those functions adequately. I have accepted the children's commissioner's recommendation for a compulsory register in principle, and officials are actively working on how that could be established and, crucially, implemented. But I also recognise that, for many families that decide to home educate, there are a variety of reasons for that. Sometimes they feel they don't get the support from the local education authority, whether that be exam entrance or access to Hwb, which they currently are not allowed to have. And working across the department—because it has to be a cross-department approach—education can't safeguard every child on its own and we can only ask questions with regards to relationship with education. There's some debate whether that conversation should happen in the home, or whether that conversation could happen somewhere else, whether that conversation should happen in the presence of parents, or whether that child should be seen on their own. These are complex issues where we have to balance the rights of the family against the rights of those children, and we will be looking at good practice across the United Kingdom—indeed, across the world—as we, across the Government, look to take this agenda forward. I think we have to recognise that a register with regards to home education, on its own, cannot provide all the protection that I know that you and I would want to see for our children.
Diolch, Simon. Fel y dywedais, fy mhrif gyfrifoldeb ym maes addysg yw sicrhau bod yr awdurdodau lleol sydd â'r ddyletswydd bresennol i wybod a yw plentyn yn derbyn addysg ddigonol yn arfer y swyddogaethau hynny, a pha gymorth ychwanegol sydd ei angen arnynt i arfer y swyddogaethau hynny'n ddigonol. Rwyf wedi derbyn argymhelliad y comisiynydd plant i gyflwyno cofrestr orfodol mewn egwyddor, ac mae swyddogion wrthi'n gweithio ar sut y gellid ei sefydlu, ac yn hollbwysig, ei rhoi ar waith. Ond rwy'n cydnabod hefyd, i lawer o deuluoedd sy'n penderfynu addysgu yn y cartref, fod amrywiaeth o resymau dros hynny. Weithiau maent yn teimlo nad ydynt yn cael cymorth gan yr awdurdod addysg lleol, boed hynny mewn perthynas â sefyll arholiadau neu fynediad at Hwb, gan na chaniateir hynny ar hyn o bryd. A gweithio ar draws yr adran—gan fod yn rhaid cael ymagwedd drawsadrannol—ni all yr adran addysg ar ei phen ei hun ddiogelu pob plentyn, a chwestiynau sy'n ymwneud â'r berthynas ag addysg yn unig y gallwn eu gofyn. Ceir rhywfaint o ddadlau ynglŷn ag a ddylid cael y sgwrs honno yn y cartref, neu a allai'r sgwrs ddigwydd yn rhywle arall, a ddylai'r sgwrs ddigwydd yng ngŵydd y rhieni, neu a ddylid gweld y plentyn hwnnw ar ei ben ei hun. Mae'r rhain yn faterion cymhleth lle y mae'n rhaid inni sicrhau cydbwysedd rhwng hawliau'r teulu a hawliau'r plant, a byddwn yn edrych ar arferion da ledled y Deyrnas Unedig—yn wir, ledled y byd—wrth i ni, ar draws y Llywodraeth, geisio bwrw ymlaen â'r agenda hon. Credaf fod yn rhaid inni gydnabod na all cofrestr mewn perthynas ag addysg yn y cartref, ar ei phen ei hun, ddarparu'r holl ddiogelwch y gwn y buaswn innau a chithau'n dymuno ei weld ar gyfer ein plant.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Cabinet Secretary.
Mae'r cwestiynau nesaf, felly, i'r Ysgrifennydd Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol. Y cwestiwn cyntaf—Caroline Jones.
The next questions are the questions to the Cabinet Secretary for Health and Social Services, and the first question is from Caroline Jones.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am amseroedd ymateb ambiwlansys yng Ngorllewin De Cymru? OAQ51478
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on ambulance response times in South Wales West? OAQ51478
Ambulance performance in the Abertawe Bro Morgannwg health board area has exceeded the eight minute target for red calls in each of the last 19 months. In October, the typical response time for a red call was just over five minutes, and for amber calls the typical response time was less than 20 minutes.
Mae perfformiad y gwasanaeth ambiwlans yn ardal bwrdd iechyd Abertawe Bro Morgannwg wedi rhagori ar y targed o wyth munud ar gyfer galwadau coch ym mhob un o'r 19 mis diwethaf. Ym mis Hydref, roedd yr amser ymateb arferol ar gyfer galwadau coch ychydig dros bum munud, ac am alwadau ambr, roedd yr amser ymateb arferol yn llai nag 20 munud.
Thank you, Cabinet Secretary. We have made great progress in dealing with immediately life-threatening calls, but not so well for amber calls. Last month saw over 35 per cent of amber calls taking more than half an hour for a response in ABMU. The longest wait across Wales was a staggering 23 hours. When you consider that suspected strokes are categorised as amber, and these patients can wait up to 10 hours, this could hamper their recovery. The new response model was supposed to filter out calls that did not need a blue-light response in order to free up resources to respond to those calls that did. Cabinet Secretary, what more can your Government do to ensure that Welsh patients are not waiting up to a day for an ambulance?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Rydym wedi gwneud cryn dipyn o gynnydd wrth ddelio â galwadau lle y ceir bygythiad uniongyrchol i fywyd, ond heb fod mor dda mewn perthynas â galwadau ambr. Y mis diwethaf, arhosodd dros 35 y cant o alwadau ambr dros hanner awr am ymateb ym Mhrifysgol Abertawe Bro Morgannwg. Roedd yr amser aros hiraf yng Nghymru yn 23 awr, ac mae hynny'n syfrdanol. O gofio bod pobl y tybir eu bod wedi cael strôc yn cael eu categoreiddio fel galwadau ambr, ac y gall y cleifion hyn aros hyd at 10 awr, gallai hyn amharu ar eu hadferiad. Roedd y model ymateb newydd i fod i hidlo galwadau nad oedd arnynt angen ymateb golau glas er mwyn rhyddhau adnoddau i ymateb i'r galwadau a oedd eu hangen. Ysgrifennydd y Cabinet, beth yn fwy y gall eich Llywodraeth ei wneud i sicrhau nad yw cleifion yng Nghymru yn aros hyd at ddiwrnod am ambiwlans?
Well, this is an issue of obvious concern, not just to the wider public but to myself as well. I have seen and identified in the independent evaluation of the new clinical response model some concern about the boundaries of categorisation, between red and amber, as one issue that is being addressed by the emergency ambulance services committee and the Welsh ambulance services trust, in addition to the longer tail. Because whilst our average times are reasonable, there are too many people waiting too long. There are examples of people waiting significant amounts of time, so I have already asked the chief ambulance services commissioner to undertake a piece of work to understand why that is happening, and then also for our whole system to look at what needs to change to resolve that. Because overall, we actually provide a good service, and we should be proud of the improvements that we have chosen to make. Ninety-six per cent of people with suspected strokes received the appropriate care bundle—a significant improvement in the quality of care being provided. The average response to a stroke call is less than 14 minutes. But for some people, they wait too long. We should be honest about that, recognise that, and look to improve that. That's exactly what I've tasked the health service with doing.
Wel, mae hyn yn amlwg yn destun pryder, nid yn unig i'r cyhoedd yn gyffredinol, ond i mi yn bersonol hefyd. Rwyf wedi gweld ac wedi nodi rhywfaint o bryder yn y gwerthusiad annibynnol o'r model ymateb clinigol newydd ynglŷn â ffiniau categoreiddio, rhwng coch ac ambr, fel un mater sy'n cael sylw gan y pwyllgor gwasanaethau ambiwlans brys ac ymddiriedolaeth gwasanaethau ambiwlans Cymru, yn ogystal â'r amseroedd aros hirach. Oherwydd, er bod ein hamseroedd ar gyfartaledd yn rhesymol, mae gormod o bobl yn aros yn rhy hir. Ceir enghreifftiau o bobl yn aros am gyfnodau hir iawn, felly rwyf eisoes wedi gofyn i brif gomisiynydd y gwasanaethau ambiwlans wneud gwaith i ganfod pam fod hynny'n digwydd, ac yna hefyd i'n system gyfan edrych ar beth sydd angen ei newid er mwyn datrys hynny. Oherwydd yn gyffredinol, rydym yn darparu gwasanaeth da, a dylem fod yn falch o'r gwelliannau rydym wedi dewis eu gwneud. Derbyniodd 96 y cant o'r bobl y tybir eu bod wedi cael strôc y pecyn gofal priodol—gwelliant sylweddol o ran ansawdd y gofal a ddarperir. Mae'r ymateb cyfartalog i alwad strôc yn llai na 14 munud. Ond mae rhai pobl yn aros yn rhy hir. Dylem fod yn onest am hynny, cydnabod hynny, a cheisio gwella hynny. Dyna'n union rwyf wedi gofyn i'r gwasanaeth iechyd ei wneud.
Cabinet Secretary, co-responders are an essential part of the ambulance service provision, not least in rural areas. Their role is also being increasingly felt as, when attending amber or even green calls, what they discover is a person whose status was red, or whose status had become red due to the delay, which they can either deal with themselves or escalate. Can you confirm that you've been asked by the ambulance service to transfer the responsibility for funding this essential service to health boards, who are, bar one, already overspent, and that you've been asked that co-responders should only be sent out to red calls, thereby jeopardising the safety of those whose calls have been wrongly categorised, or which have become more serious due to delay? If you have, will your response to both those questions be 'no'?
Ysgrifennydd Cabinet, mae cyd-ymatebwyr yn rhan hanfodol o ddarpariaeth y gwasanaeth ambiwlans, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Mae eu rôl hefyd i'w theimlo'n gynyddol oherwydd, pan fyddant yn ymateb i alwadau oren, neu wyrdd hyd yn oed, yr hyn a welant yw person yr oedd ei statws yn goch, neu fod eu statws wedi troi'n goch oherwydd yr oedi, a gallant naill ai ymdrin â hynny eu hunain neu ei uwchgyfeirio. A allwch gadarnhau bod y gwasanaeth ambiwlans wedi gofyn i chi drosglwyddo'r cyfrifoldeb am ariannu'r gwasanaeth hanfodol hwn i'r byrddau iechyd, sydd eisoes yn gorwario, heblaw am un, a'u bod wedi gofyn i chi sicrhau mai ar gyfer galwadau coch yn unig y dylid anfon cyd-ymatebwyr, gan beryglu diogelwch y bobl y mae eu galwadau wedi cael eu categoreiddio'n anghywir, neu sydd wedi mynd yn fwy difrifol oherwydd yr oedi? Os ydych, ai 'na' fydd eich ateb i'r ddau gwestiwn hynny?
I haven't been asked to make those choices. Those are operational choices for the service to make about the right way to deploy services. If there's a choice to be made about what's a clinically appropriate thing to do, then again, that isn't something that I think I should try and step into as the Cabinet Secretary for health. We instituted a new model based on clinical evidence and advice to try and get away from the interference of politicians and targets that didn't necessarily make sense. That must also apply to how we make the best use of our staff to deliver the right response. Co-responders and community first responders are part of what makes a difference for people, in particular for those people who require an eight-minute response. So, there's something about understanding how they're properly deployed, how we use them effectively, and actually there's a piece of work again about trying to make the best use of those people and understanding where they come from—whether they're there from other public services or from the community first responders team. So, it's an area that I take an interest in, in terms of asking questions about what could and should happen, but I won't step into the space of giving direction about operational matters, or indeed matters where clinical judgment should lead the way the service uses its resources appropriately.
Nid oes unrhyw un wedi gofyn i mi wneud y dewisiadau hynny. Maent yn ddewisiadau gweithredol i'r gwasanaeth eu gwneud ynglŷn â'r ffordd gywir o ddefnyddio gwasanaethau. Os oes dewis i'w wneud ynglŷn â beth yw'r peth priodol i'w wneud o safbwynt clinigol, unwaith eto, nid yw hynny'n rhywbeth y credaf y dylwn ymyrryd ynddo fel Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd. Cyflwynasom fodel newydd yn seiliedig ar dystiolaeth glinigol a chyngor i geisio rhoi terfyn ar ymyrraeth gan wleidyddion a thargedau nad ydynt o reidrwydd yn gwneud synnwyr. Mae'n rhaid cymhwyso hynny hefyd o ran sut y gwnawn y defnydd gorau o'n staff er mwyn darparu'r ymateb priodol. Mae cyd-ymatebwyr ac ymatebwyr cyntaf cymunedol yn rhan o'r hyn sy'n gwneud gwahaniaeth i bobl, yn enwedig i bobl sydd angen ymateb o fewn wyth munud. Felly, mae hyn yn ymwneud â deall sut i'w defnyddio'n briodol, sut i'w defnyddio'n effeithiol, ac mae gwaith i'w wneud unwaith eto ynghylch ceisio gwneud y defnydd gorau o bobl a deall o ble y dônt—a ydynt yno o wasanaethau cyhoeddus eraill neu o dîm yr ymatebwyr cyntaf cymunedol. Felly, mae'n faes y mae gennyf ddiddordeb ynddo, o ran gofyn cwestiynau ynglŷn â beth allai a beth ddylai ddigwydd, ond nid wyf am ymyrryd a rhoi cyfarwyddyd ynghylch materion gweithredol, na materion lle y dylai barn glinigol, yn wir, arwain y ffordd y mae'r gwasanaeth yn defnyddio ei adnoddau yn briodol.
I've been made aware of recent examples in Swansea where patients—well, one patient had to wait three and a half hours with an urgent situation for an ambulance, and another patient waited four hours having suffered a myocardial infarction. Still at home, they waited four hours for an ambulance to attend the scene. Another patient waited five hours for an ambulance to attend the scene in the community. On top of that, I'm aware of people having to wait on trolleys for over 20 hours in accident and emergency, having had a heart attack as well. Now, I take on board all that's been said so far, that this is obviously about improving patient flows through hospitals, and naturally I'm aware that much good work is being done, and in all these cases that I've outlined, there is nothing but the highest praise for the nurses and doctors involved in the cases. But those waits remain. So, what in addition can you do to address matters?
Tynnwyd fy sylw at enghreifftiau diweddar yn Abertawe lle y bu'n rhaid i gleifion—wel, bu'n rhaid i un claf aros tair awr a hanner mewn sefyllfa frys am ambiwlans, a bu claf arall yn aros pedair awr ar ôl dioddef cnawdnychiant myocardaidd. Yn eu cartref, buont yn aros am bedair awr i'r ambiwlans gyrraedd. Bu claf arall yn aros am bum awr yn y gymuned i ambiwlans gyrraedd. Yn ychwanegol at hynny, rwy'n ymwybodol o bobl sydd wedi gorfod aros ar drolïau am dros 20 awr mewn adrannau damweiniau ac achosion brys, ar ôl cael trawiad ar y galon hefyd. Nawr, rwy'n derbyn popeth a ddywedwyd hyd yn hyn, fod hyn yn amlwg yn ymwneud â gwella llif cleifion drwy'r ysbytai, ac wrth gwrs, rwy'n ymwybodol fod llawer o waith da yn cael ei wneud, ac ym mhob un o'r achosion hyn a amlinellwyd gennyf, ni fu unrhyw beth ond y ganmoliaeth uchaf i'r nyrsys a'r meddygon a fu'n ymwneud â'r achosion. Ond mae'r amseroedd aros hynny yno o hyd. Felly, beth arall y gallwch ei wneud i fynd i'r afael â'r materion hyn?
I think you neatly highlight the point that I was trying to address in response to Caroline Jones's supplementary, that overall our service is good. The great majority of people receive a timely response that properly meets the care need, and actually we now have a better prospect of getting to people with the highest level of care need because of the changes we have made. But, there is a recognition that some people do wait too long. You've highlighted four instances where I wouldn't try to tell you that everything is fine. I'd be very interested, if you wanted to write to me with more detail on those, so that I can have them properly investigated, but there's something about not standing up here and saying everything is awful, and then equally not trying to stand up here and saying, 'Everything is fine, so don't criticise.' It's important for us to understand what doesn't work as well, and then to honestly look to address it. So, if you want to give me the individual instances you've raised, I'll look at whether they're individual matters or part of the system-wide challenge that I've already tasked the chief ambulance services commissioner with actually looking to address for us.
Credaf eich bod yn tynnu sylw at y pwynt roeddwn yn ceisio mynd i'r afael ag ef mewn ymateb i gwestiwn atodol Caroline Jones, fod ein gwasanaeth, yn gyffredinol, yn dda. Mae'r mwyafrif helaeth o bobl yn derbyn ymateb amserol sy'n diwallu'r angen gofal, a bellach, mae gennym well gobaith o gyrraedd y bobl â'r lefelau uchaf o angen gofal oherwydd y newidiadau rydym wedi'u gwneud. Ond cydnabyddir bod rhai pobl yn aros yn rhy hir. Rydych wedi tynnu sylw at bedair enghraifft lle na fuaswn yn ceisio dweud wrthych fod popeth yn iawn. Byddai gennyf ddiddordeb, pe baech am ysgrifennu ataf gyda rhagor o fanylion am y rheini, er mwyn i mi allu sicrhau eu bod yn cael eu hymchwilio'n iawn, ond mae hyn yn ymwneud â pheidio â sefyll yma a dweud bod popeth yn ofnadwy, ac yn yr un modd, ceisio peidio â sefyll yma a dweud, 'Mae popeth yn iawn, felly peidiwch â beirniadu.' Mae'n bwysig inni ddeall beth nad yw'n gweithio cystal, a cheisio mynd i'r afael â hynny mewn ffordd onest. Felly, os ydych am roi'r enghreifftiau unigol a nodwyd gennych i mi, byddaf yn ystyried a ydynt yn faterion unigol neu'n rhan o'r her i'r system gyfan rwyf eisoes wedi gofyn i brif gomisiynydd y gwasanaethau ambiwlans fynd i'r afael â hi ar ein rhan.
2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddefnyddio mewnblaniadau rhwyll yng Nghymru? OAQ51465
2. Will the Cabinet Secretary make a statement on the use of mesh implants in Wales? OAQ51465
In light of the significant concerns raised on this issue, I established a task and finish group to advise on any further action that should be taken within Wales on the use of mesh implants for the treatment of pelvic organ prolapse and incontinence. That group will report to me in January 2018.
Yn sgil y pryderon sylweddol a godwyd mewn perthynas â'r mater hwn, sefydlais grŵp gorchwyl a gorffen i roi cyngor ar unrhyw gamau pellach y dylid eu cymryd yng Nghymru ar y defnydd o fewnblaniadau rhwyll i drin prolaps yr organau pelfig ac anymataliaeth. Bydd y grŵp hwnnw yn cyflwyno adroddiad i mi ym mis Ionawr 2018.
Cabinet Secretary, the list of mesh implant survivors is growing every day and so is the campaign against its inappropriate use. New Zealand has effectively just ended the use of vaginal mesh implants and questions around consent are increasing all the time. Some people's bodies are rejecting this mesh in a very painful way, but they often are not given the proper chance to reject having the meshes fitted in the first place. Given the growing number of mesh implant survivors, England has adopted multidisciplinary teams of specialists who support patients who have had issues with mesh and advise them on treatments. Do these multidisciplinary teams exist in Wales and, if so, where are they? I'd specifically like that question answered. So, do multidisciplinary teams exist in Wales and where are they?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r rhestr o bobl sydd wedi goroesi mewnblaniadau rhwyll yn tyfu bob dydd, yn ogystal â'r ymgyrch yn erbyn eu defnyddio'n amhriodol. Mae Seland Newydd, i bob pwrpas, wedi rhoi terfyn ar y defnydd o fewnblaniadau rhwyll yn y wain ac mae cwestiynau ynghylch cydsyniad yn cynyddu drwy'r amser. Mae cyrff rhai pobl yn gwrthod y mewnblaniadau rhwyll hyn mewn ffordd boenus iawn, ond yn aml, ni roddir cyfle priodol iddynt wrthod cael y mewnblaniadau rhwyll wedi eu gosod yn y lle cyntaf. O ystyried y nifer cynyddol o bobl sydd wedi goroesi mewnblaniadau rhwyll, mae Lloegr wedi mabwysiadu timau amlddisgyblaethol o arbenigwyr sy'n cynorthwyo cleifion sydd wedi cael problemau gyda'r rhwyll ac yn rhoi cyngor iddynt ynglŷn â thriniaethau. A yw'r timau amlddisgyblaethol hyn yn bodoli yng Nghymru, ac os felly, ymhle? Hoffwn gael ateb i'r cwestiwn hwnnw'n benodol. Felly, a oes timau amlddisgyblaethol yn bodoli yng Nghymru, ac ymhle?
I'm happy to respond. This is an issue of significant public concern, and understandably so. I recognise perfectly well that there are a number of people who have had life-changing consequences from mesh implants. And it's important to recognise that, that it is a real issue. My interest is in understanding the exact scale of the challenge and what we could and should do about it.
I note what you said about the campaign against inappropriate use. Part of our challenge is that, actually, some people are campaigning for a total ban—a blanket ban—and others are saying that we need to understand how implants could or should be used, and what's appropriate. That's why the terms of reference that I gave the task and finish group were to look at current practice, to look at historic practice, and in particular one of the points was about fully informed consent. Because I really am concerned about a number of the stories that have come from people who've had mesh or tape implants that have gone wrong and whether they actually had a fully informed consent process. So, it's really important to understand what we're doing. Interestingly, there's been a significant reduction in mesh and tape implant use in these procedures in Wales.
My understanding is that, yes, we do have multidisciplinary teams around each surgical procedure. I think it's helpful to try and set out that before people get to the point of having surgery, they should already have had all other treatment options exhausted. It's not a first-line treatment; that does mean things like physiotherapy and other forms of therapy first. And, indeed, in the task and finish group, it is a multidisciplinary group. So, it's not just surgeons; there are physiotherapists and others on it. Those teams should exist wherever the surgery takes place. So, rather than saying, 'Where are they?', and trying to pinpoint locations, that depends on where the surgery took place. My interest, though, comes back to the regulator indicating whether or not these are appropriate devices for clinicians to use and then the appropriate professional advice about when they could and should be used; and, again, the role of politicians in endorsing clinical evidence and advice and not getting ahead of that. So, it's difficult.
I expect as part of the work to meet a number of people affected. I expect, as I've indicated, to receive the report in January. Whatever happens in Wales, we will take account of the National Institute for Health and Care Excellence guidance that is being revised, and I fully expect to meet the commitment that I've already given in this place, through the leader of the house, to provide a statement to Members. So, there is no doubt that this will continue to be an issue of significant concern to all of us around the Chamber.
Rwy'n fwy na pharod i ymateb. Mae hwn yn fater o gryn bryder cyhoeddus, ac mae hynny'n ddealladwy. Rwy'n llwyr gydnabod bod mewnblaniadau rhwyll wedi arwain at ganlyniadau sydd wedi newid bywydau nifer o bobl. Ac mae'n bwysig cydnabod hynny, fod hon yn broblem go iawn. Mae gennyf ddiddordeb mewn amgyffred union faint yr her a beth y gallem ac y dylem ei wneud amdani.
Rwy'n nodi'r hyn a ddywedasoch ynglŷn â'r ymgyrch yn erbyn eu defnyddio'n amhriodol. Mae rhan o'r her sy'n ein hwynebu, mewn gwirionedd, yn ymwneud â'r ffaith bod rhai pobl yn ymgyrchu dros waharddiad llwyr—gwaharddiad cyffredinol—ac mae eraill yn dweud bod angen inni ddeall sut y gellid neu y dylid defnyddio'r mewnblaniadau, a beth sy'n briodol. Dyna pam fod y cylch gorchwyl a roddais i'r grŵp gorchwyl a gorffen yn ymwneud ag edrych ar arferion presennol, edrych ar arferion hanesyddol, ac yn benodol, roedd un o'r pwyntiau yn ymwneud â chydsyniad ar sail gwybodaeth gyflawn. Oherwydd rwy'n pryderu ynglŷn â llawer o'r straeon gan bobl sydd wedi cael mewnblaniadau rhwyll neu fewnblaniadau tâp sydd wedi mynd o chwith a pha un a gawsant broses o gydsyniad ar sail gwybodaeth gyflawn mewn gwirionedd. Felly, mae'n wirioneddol bwysig deall yr hyn rydym yn ei wneud. Yn ddiddorol, mae gostyngiad sylweddol wedi bod o ran y defnydd o fewnblaniadau rhwyll a thâp yn y triniaethau hyn yng Nghymru.
Yn ôl yr hyn a ddeallaf, oes, mae gennym dimau amlddisgyblaethol ynghlwm wrth bob triniaeth lawfeddygol. Credaf ei bod yn ddefnyddiol ceisio nodi, cyn i bobl gyrraedd y pwynt lle y maent yn cael llawdriniaeth, y dylai pob opsiwn arall am driniaeth fod wedi cael ei ystyried eisoes. Nid yw'n driniaeth gyntaf; golyga hynny bethau fel ffisiotherapi a mathau eraill o therapi yn gyntaf. Ac yn wir, yn y grŵp gorchwyl a gorffen, mae'n grŵp amlddisgyblaethol. Felly, nid llawfeddygon yn unig; mae ffisiotherapyddion ac eraill yn rhan ohono. Dylai'r timau hynny fodoli lle bynnag y bydd y llawdriniaeth yn digwydd. Felly, yn hytrach na gofyn, 'Ble maent?', a cheisio nodi lleoliadau, mae hynny'n dibynnu ar lle y digwyddodd y llawdriniaeth. Mae fy niddordeb i, fodd bynnag, yn ymwneud â'r rheoleiddiwr yn nodi a yw'r rhain yn ddyfeisiau priodol i glinigwyr eu defnyddio ai peidio, ac yna'r cyngor proffesiynol priodol ynglŷn â phryd y gellid ac y dylid eu defnyddio; ac unwaith eto, rôl gwleidyddion yn hyrwyddo tystiolaeth a chyngor clinigol a pheidio ag achub y blaen ar hynny. Felly, mae'n anodd.
Fel rhan o'r gwaith, rwy'n disgwyl cyfarfod â nifer o bobl yr effeithiwyd arnynt. Fel y dywedais, rwy'n disgwyl cael yr adroddiad ym mis Ionawr. Waeth beth fydd yn digwydd yng Nghymru, byddwn yn ystyried canllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal, sy'n cael eu diwygio, ac rwy'n llwyr fwriadu cyflawni'r ymrwymiad rwyf eisoes wedi'i wneud yn y lle hwn, drwy arweinydd y tŷ, i ddarparu datganiad i'r Aelodau. Felly, nid oes unrhyw amheuaeth y bydd hwn yn parhau i fod yn fater o gryn bwys i bob un ohonom yn y Siambr hon.
This is a horrific story: a 10 per cent failure rate on average throughout the UK, and, my understanding is, throughout the world. One of the things that really concerns me is that these devices were allowed to be used because, although they had not been tested, they had gone through the medical devices process, under some sort of guidance-like similarity. I just wonder, Cabinet Secretary, whether you could produce a written statement to inform us how the medical devices guidelines work, and what process any medical device that would be inserted into our bodies—what the normal run rate, what the normal processes are. Because I do have a concern that this particular brand of tape—and there has been some questions in the past about the kind of tapes used to hold hernias in; some of those have been made of these highly synthetic materials, and have caused problems. So, I'd be really interested, and I think we'd all be really interested, in understanding how we allow these devices to be used, and what the guidelines, the processes, the procedures are for safeguards to make sure that we only let stuff that's been really well tested into our Welsh NHS.
Mae hon yn stori erchyll: cyfradd fethiant o 10 y cant ar gyfartaledd ledled y DU, ac yn ôl yr hyn a ddeallaf, ledled y byd. Un o'r pethau sy'n peri pryder go iawn i mi yw bod defnydd o'r dyfeisiau hyn wedi'i ganiatáu, oherwydd er nad oeddent wedi cael eu profi, roeddent wedi mynd drwy'r broses ddyfeisiau meddygol, o dan ryw fath o ganllaw megis tebygrwydd. Ysgrifennydd y Cabinet, tybed a allech gyhoeddi datganiad ysgrifenedig i roi gwybod inni sut y mae'r canllawiau ar gyfer dyfeisiau meddygol yn gweithio, a pha broses y byddai unrhyw ddyfais feddygol a fyddai'n cael ei osod yn ein cyrff—beth yw'r hyd defnydd arferol, beth yw'r prosesau arferol. Oherwydd mae gennyf bryder penodol ynglŷn â'r brand penodol hwn o dâp—a chafwyd cwestiynau yn y gorffennol ynglŷn â'r math o dâp a ddefnyddir i gynnal torgesti; mae rhai ohonynt wedi cael eu gwneud o ddeunyddiau tra synthetig, ac wedi achosi problemau. Felly, byddai gennyf ddiddordeb mawr, a chredaf y byddai gan bob un ohonom ddiddordeb mawr mewn deall sut rydym yn caniatáu i'r dyfeisiau hyn gael eu defnyddio, a beth yw'r canllawiau, y prosesau, y gweithdrefnau ar gyfer y trefniadau diogelu i sicrhau mai pethau y cynhaliwyd profion trylwyr iawn arnynt yn unig rydym yn eu caniatáu yn GIG Cymru.
When I provide the written statement—. I'm expecting the group to report to me in January and then to make a written statement after. So, when I do that, I'll make sure I cover the exact point that you raise. The task and finish group is actually looking at pelvic organ prolapse, as opposed to hernia operations. There'll be a different group of surgeons to be involved. But I know that some people have also raised concerns about hernia operations. And, interestingly, in the failure rate, it looks like that part of our challenge is in the data that we have, and understanding what the failure rate is, or the complication rate, in Wales. It looks like it's lesser; it looks like the surgical community in Wales didn't actually have the same enthusiasm for mesh and tape as other parts of the UK. But there is still a challenge around the UK, and let's not pretend that, somehow, there are no challenges here, because we understand there are. And I want to be as transparent as possible in setting out the advice that I will be giving, what will then take place afterwards, and to make sure that Members and constituents are properly informed. And I will, as I say, make sure your point about device testing is covered when we provide a statement in response.
Pan fyddaf yn darparu'r datganiad ysgrifenedig—. Rwy'n disgwyl i'r grŵp adrodd yn ôl i mi ym mis Ionawr a byddaf yn gwneud datganiad ysgrifenedig yn dilyn hynny. Felly, pan fyddaf yn gwneud hynny, byddaf yn gwneud yn siŵr fy mod yn cynnwys yr union bwynt rydych yn ei godi. Mewn gwirionedd, mae'r grŵp gorchwyl a gorffen yn edrych ar brolaps organau llawr y pelfis, yn hytrach na llawdriniaethau torgest. Bydd grŵp gwahanol o lawfeddygon yn cymryd rhan. Ond gwn hefyd fod rhai pobl wedi mynegi pryderon ynglŷn â llawdriniaethau torgest. Ac yn ddiddorol, yn y gyfradd fethiant, mae'n ymddangos bod y rhan honno o'n her yn ymwneud â'r data sydd gennym, a deall beth yw'r gyfradd fethiant, neu'r gyfradd gymhlethdodau, yng Nghymru. Mae'n ymddangos fel pe bai'n is; mae'n ymddangos, mewn gwirionedd, fel pe na bai gan y gymuned lawfeddygol yng Nghymru yr un brwdfrydedd ynglŷn â rhwyll a thâp â rhannau eraill o'r DU. Ond mae yna her o hyd o gwmpas y DU, a gadewch i ni beidio ag esgus, rywsut, nad oes unrhyw heriau yma, oherwydd rydym yn deall bod yna heriau. Ac rwyf eisiau bod mor dryloyw â phosibl wrth nodi'r cyngor y byddaf yn ei roi, yr hyn a fydd yn digwydd wedyn, a gwneud yn siŵr fod yr Aelodau ac etholwyr yn cael y wybodaeth briodol. Ac fel rwy'n dweud, byddaf yn gwneud yn siŵr fod eich pwynt ynglŷn â phrofi dyfeisiau yn cael ei gynnwys pan fyddwn yn gwneud datganiad mewn ymateb.
Cabinet Secretary, I've raised the issue of pelvic mesh within the Welsh NHS in this Chamber previously. The issue was brought to my attention by a constituent of mine, who spoke to me about her heartbreaking experience. And my constituent is among thousands of other women, across the UK, who face the same life-changing circumstances. Now, this issue is receiving increasing publicity, and there was a Panorama programme on earlier this week, highlighting the suffering caused by these implants. And the investigation also suggested that doctors were unaware of the risk posed by mesh implants.
You mentioned the work of the task and finish group, and I look forward, as other Members will, to hear the progress on that. But what assurances can you give me, and my constituent, to ensure that women like her won't have to go through similar traumatic experiences because of mesh in the future?
Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf wedi codi mater rhwyll y pelfis yn GIG Cymru yn y Siambr hon o'r blaen. Cafodd y mater ei ddwyn i fy sylw gan un o fy etholwyr a siaradodd gyda mi ynglŷn â'i phrofiad torcalonnus. Ac mae fy etholwr ymysg miloedd o fenywod eraill ledled y DU sy'n wynebu amgylchiadau sy'n newid bywydau. Nawr, mae'r mater hwn yn cael cyhoeddusrwydd cynyddol, a chafwyd rhaglen Panorama ar y teledu yn gynharach yr wythnos hon a oedd yn tynnu sylw at y dioddefaint a achoswyd gan y mewnblaniadau hyn. Ac roedd yr ymchwiliad hefyd yn awgrymu nad oedd meddygon yn ymwybodol o beryglon mewnblaniadau rhwyll.
Fe sonioch chi am waith y grŵp gorchwyl a gorffen, ac edrychaf ymlaen, fel yr Aelodau eraill, at glywed am y cynnydd a wneir ganddo. Ond pa sicrwydd y gallwch ei roi i mi, ac i fy etholwr, er mwyn sicrhau na fydd menywod fel hi'n gorfod dioddef profiadau trawmatig tebyg oherwydd rhwyll yn y dyfodol?
I think it's important for me to be honest about what I can and can't do, and I can never guarantee to anyone that a surgical procedure won't go wrong. There is an inherent risk in invasive surgery that it may not work as you would wish it to and as most of the evidence suggests it should do. What matters even more so in this case is the consequences of that surgery going wrong, the life-changing impact, and whether there has been, as I say, a proper understanding of the risks that the operation presents in terms of benefits. Because most women who get to this point have actually got a life-changing challenge in the first place, but are still then properly understanding what risks are being borne, how and why, and whether there are better alternatives. So, the work of the task and finish group, the NICE guidance, will be really important for us to understand what is the best possible response for and from clinicians, what is the role of Government, and making something happen where that is not the role, but understanding whether the devices themselves continue to be available to clinicians, and in what circumstances as well. That's why I say I want to have clarity in providing an answer, when the report is provided to me, and to be utterly transparent with Members about what will and what won't happen. Because, as I say, I recognise it's had a significant, life-changing impact on a number of our constituents right across the country.
Rwy'n credu ei bod yn bwysig i mi fod yn onest ynglŷn â'r hyn y gallaf ei wneud a'r hyn na allaf ei wneud, ac ni allaf warantu i neb na fydd triniaeth lawfeddygol yn mynd o chwith. Mae yna risg gynhenid, mewn llawfeddygaeth ymyrrol, na fydd yn gweithio fel y byddech yn dymuno iddo wneud o bosibl, ac fel y mae'r rhan fwyaf o'r dystiolaeth yn awgrymu y dylai ei wneud. Yr hyn sydd hyd yn oed yn bwysicach yn yr achos hwn yw canlyniadau'r llawdriniaeth honno'n mynd o'i le, yr effaith sy'n newid bywyd, ac a gafwyd dealltwriaeth briodol, fel rwy'n dweud, o'r risgiau sy'n gysylltiedig â'r llawdriniaeth o ran y manteision. Oherwydd mae'r rhan fwyaf o fenywod sy'n cyrraedd y pwynt hwn yn wynebu her sy'n newid bywyd yn y lle cyntaf, ond a ydynt wedyn yn deall yn iawn beth yw'r risgiau, sut a pham, ac a oes dewisiadau eraill gwell ar gael. Felly, bydd gwaith y grŵp gorchwyl a gorffen, canllawiau NICE, yn bwysig iawn i ni ddeall beth yw'r ymateb gorau posibl ar gyfer a chan glinigwyr, beth yw rôl y Llywodraeth, a gwneud i rywbeth ddigwydd lle nad honno yw'r rôl, ond deall a yw'r dyfeisiau eu hunain yn parhau i fod ar gael i glinigwyr, ac ym mha amgylchiadau hefyd. Dyna pam rwy'n dweud fy mod eisiau cael eglurder ar gyfer rhoi ateb, pan ddaw'r adroddiad i law, ac i fod yn gwbl dryloyw gyda'r Aelodau ynglŷn â'r hyn a fydd yn digwydd a'r hyn na fydd yn digwydd. Oherwydd, fel y dywedaf, rwy'n cydnabod ei fod wedi cael effaith sylweddol ac wedi newid bywydau nifer o'n hetholwyr ledled y wlad.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Rwy'n galw'n gyntaf ar lefarydd y Ceidwadwyr, Angela Burns.
Questions now from the party spokespeople. I call first on the Conservative spokesperson, Angela Burns.
Diolch, Presiding Officer. Cabinet Secretary, in 2009, the Welsh Government supported the national inflammatory bowel disease standards, which recommended a minimum of one and a half whole, or full-time equivalent, inflammatory bowel disease nurses per 250,000 of the population. Could you please tell me how you're getting on in meeting this target?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, yn 2009, cefnogodd Llywodraeth Cymru y safonau cenedlaethol ar gyfer clefyd llid y coluddyn, a oedd yn argymell isafswm o un a hanner nyrs clefyd llid y coluddyn amser llawn, neu gyfwerth ag amser llawn, i bob 250,000 o'r boblogaeth. A allech ddweud wrthyf lle rydych chi arni o ran cyrraedd y targed hwn os gwelwch yn dda?
You have me at a disadvantage, and I won't pretend to have the figures off-hand.
Rwyf o dan anfantais, ac nid wyf am esgus bod gennyf y ffigurau wrth law.
Well, if nothing else, I praise you for your honesty. Now, according to figures obtained from Crohn's & Colitis UK, in 2016, there were only 16 full-time equivalent specialist IBD nurses working across Wales. My own health board of Hywel Dda only has one IBD nurse and Betsi Cadwaladr has only got two and they have to cover a vast region. What are you going to be able to do to address this geographical deficit, which leads to patients often having to travel outside of their health boards to obtain treatment?
Wel, yn anad dim arall, rwy'n eich canmol am eich gonestrwydd. Nawr, yn ôl ffigurau a gafwyd gan Crohn's & Colitis UK, yn 2016, nid oedd ond 16 o nyrsys clefyd llid y coluddyn arbenigol cyfwerth ag amser llawn yn gweithio ledled Cymru. Nid oes ond un nyrs clefyd llid y coluddyn yn fy mwrdd iechyd fy hun, Hywel Dda, ac nid oes ond dwy ohonynt ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr ac mae'n rhaid iddynt ymdrin â rhanbarth helaeth. Beth y bwriadwch ei wneud i fynd i'r afael â'r diffyg daearyddol hwn, sy'n arwain yn aml at gleifion yn gorfod teithio y tu allan i'w byrddau iechyd i gael triniaeth?
I'd like to come back to how we have the most appropriate service possible. I actually spoke at an event organised on IBD in London in the past, which was organised with a range of people from across the UK to look at what we're doing, and I recognise that I do know that we don't have the number of specialist nurses that we would ideally wish to. But it's still about understanding how many specialists we could, should and will get, what that means in terms of workforce consequences in other places, and even if we can't have the number of specialist nurses we would ideally want to, how do we still, nevertheless, provide the very best possible care. I'm more than happy to undertake to come back to the Member directly about the current position and what improvement plans are in place within the service as well.FootnoteLink
Hoffwn ddod yn ôl at sut y mae gennym y gwasanaeth mwyaf priodol posibl. Siaradais mewn digwyddiad ar lid y coluddyn yn Llundain yn y gorffennol, a drefnwyd gydag amrywiaeth o bobl o ledled y DU i edrych ar yr hyn rydym yn ei wneud, ac rwy'n cydnabod fy mod yn gwybod nad oes gennym y nifer o nyrsys arbenigol y byddem yn dymuno eu cael. Ond mae'n parhau i ymwneud â deall faint o arbenigwyr y gallem, y dylem ac y byddwn yn eu cael, yr hyn y mae hynny'n ei olygu o ran canlyniadau i'r gweithlu mewn mannau eraill, a hyd yn oed os na allwn gael y nifer o nyrsys arbenigol y byddem yn dymuno eu cael yn ddelfrydol, sut rydym yn parhau, serch hynny, i ddarparu'r gofal gorau posibl. Rwy'n fwy na pharod i ymrwymo i gysylltu â'r Aelod yn uniongyrchol mewn perthynas â'r sefyllfa bresennol a pha gynlluniau gwella sydd ar waith o fewn y gwasanaeth yn ogystal.FootnoteLink
Thank you for that. I think it's really important, because you as a Government have agreed to meet a certain set of standards and, some years on—let's be frank, it's eight years on—those standards are nowhere near being met. Rather than having 16 full-time nurses, we should actually have 30 of those full-time nurses. Inflammatory bowel disease is a horrible set of conditions. It taxes people, it makes them very, very ill and they've struggled to know how to cope, because it's very visible—or they feel it's very visible—it's very embarrassing and it's one of the diseases nobody ever likes to talk about. If we can look at how we can drive specialist help for those people—one nurse for every 0.25 million people—it doesn't seem too much to ask. I'd be very grateful to you if you had a good look at this and provided us with an update, as 2009—that was a promise made a long time ago.
Diolch i chi am hynny. Credaf ei fod yn bwysig iawn, oherwydd rydych chi fel Llywodraeth wedi cytuno i fodloni cyfres o safonau, a rai blynyddoedd yn ddiweddarach—gadewch i ni fod yn onest, wyth mlynedd yn ddiweddarach—nid yw'r safonau hynny yn agos at fod wedi'u bodloni. Yn hytrach nag 16 o nyrsys amser llawn, dylai fod gennym 30 o'r nyrsys amser llawn hynny mewn gwirionedd. Mae clefyd llid y coluddyn yn gyfres ofnadwy o gyflyrau. Mae'n fwrn ar bobl, mae'n eu gwneud yn sâl iawn ac maent wedi cael trafferth i wybod sut i ymdopi, oherwydd mae'n amlwg iawn—neu maent yn teimlo ei fod yn amlwg iawn—mae'n creu embaras mawr ac mae'n un o'r clefydau nad oes neb byth yn hoffi siarad amdano. Os gallwn edrych ar sut y gallwn hybu cymorth arbenigol ar gyfer y bobl hynny—un nyrs ar gyfer bob 0.25 miliwn o bobl—nid yw'n ymddangos yn ormod i'w ofyn. Buaswn yn ddiolchgar iawn pe baech yn bwrw golwg drylwyr ar hyn ac yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni, gan fod 2009—roedd hwnnw'n addewid a wnaed amser maith yn ôl.
If I may, in providing a response, I'll look not just at specialist nurses, but more broadly at how we help people to manage their condition, to understand not just at the nursing end but a range of other issues like, for example, diet support we do give to people. It's a relatively common condition actually and a number of people suffer at various points in their life, including staff within our health service who will be managing it. You're right: lots of people don't want to talk about it, as they feel stigmatised and embarrassed about the condition. So, it is something that I recognise as an issue for our service and how we appropriately meet the needs of people who do have the condition. So, I'll be more than happy to come back to you on the whole service, where we are and what our expectations and aspirations are for the future.
Wrth ymateb, os caf, hoffwn edrych nid yn unig ar nyrsys arbenigol, ond yn fwy cyffredinol ar sut rydym yn helpu pobl i reoli eu cyflwr, i ddeall nid yn unig yr ochr sy'n ymwneud â nyrsio, ond amrywiaeth o faterion eraill, er enghraifft, cymorth deiet a roddwn i bobl. Mae'n gyflwr cymharol gyffredin mewn gwirionedd ac mae nifer o bobl yn dioddef ar wahanol adegau yn eu bywydau, gan gynnwys staff yn ein gwasanaeth iechyd a fydd yn ei reoli. Rydych yn iawn: nid oes llawer o bobl eisiau siarad am y peth, gan eu bod yn teimlo stigma ac embaras ynglŷn â'r cyflwr. Felly, mae'n rhywbeth rwy'n ei gydnabod fel problem i'n gwasanaeth a sut rydym yn diwallu anghenion pobl sydd â'r cyflwr yn briodol. Felly, byddaf yn fwy na pharod i gysylltu â chi mewn perthynas â'r gwasanaeth cyfan, lle rydym arni ar hyn o bryd a beth yw ein disgwyliadau a'n dyheadau ar gyfer y dyfodol.
Llefarydd UKIP, Caroline Jones.
UKIP spokesperson, Caroline Jones.
Diolch, Llywydd.
Cabinet Secretary, despite just over 3 million people living in Wales, our accident and emergency departments were visited more than 1 million times in the past 12 months. There has been an increase of around two thirds in the numbers of people waiting more than four hours in A&E, and the media have reported that one senior doctor saw examples of people waiting for 80 hours. Difficulties accessing primary care services is often the reason for A&E attendance. Cabinet Secretary, what is your Government doing to improve access to out-of-hours GPs and what consideration have you given to using digital technology to improve access to primary care?
Diolch, Lywydd.
Ysgrifennydd y Cabinet, er gwaethaf y ffaith fod ychydig dros 3 miliwn o bobl yn byw yng Nghymru, ymwelwyd â'n hadrannau damweiniau ac achosion brys dros 1 filiwn o weithiau yn ystod y 12 mis diwethaf. Mae cynnydd o tua dwy ran o dair wedi bod yn nifer y bobl sy'n aros mwy na phedair awr mewn adrannau damweiniau ac achosion brys, ac mae'r cyfryngau wedi adrodd bod un meddyg uwch wedi gweld enghreifftiau o bobl yn aros am 80 awr. Yn aml, anawsterau i gael mynediad at wasanaethau gofal sylfaenol yw'r rheswm dros ymweld ag adrannau damweiniau ac achosion brys. Ysgrifennydd y Cabinet, beth y mae eich Llywodraeth yn ei wneud i wella mynediad at feddygon teulu y tu allan i oriau a pha ystyriaeth rydych chi wedi'i rhoi i ddefnyddio technoleg ddigidol i wella mynediad at ofal sylfaenol?
I'm happy that Caroline Jones recognised this as a whole-system issue. This is not simply about saying that accident and emergency departments need to either run quicker or faster or more efficiently and that it's just about a hospital issue. It's actually about flow all the way through our healthcare system. So, it's about how we prevent people going unnecessarily into hospital, whether it's a minor injuries unit or a major department. It's about whether people do need to be there, about how quickly they're able to either be seen, treated and discharged, or, if they do need to be monitored, about that taking place, but also the flow through the hospital.
In terms of our use of information technology, well, actually we've just had a soft launch of A&E Waiting Times Live—a pilot done last year in north Wales. It was particularly helpful about helping people to direct themselves to the most appropriate point in the system and to give an indication of likely waiting times at different places. But, more than that, there is the work that is already ongoing at looking at how we anticipate care needs throughout the whole year—not just in winter—in trying to direct people at the most appropriate service. It isn't just about the out-of-hours primary care service; it's still about the regular hours service as well. But I'm also particularly interested in the learning we'll take from 111, with a relatively successful pilot in Abertawe Bro Morgannwg and Carmarthenshire, because that is partly about out-of-hours but also a much wider suite of issues and equally a constant challenge to try and inform and empower the public to make different choices about how they wish to access care and the most appropriate place for that care to take place.
Rwy'n falch fod Caroline Jones wedi cydnabod bod hwn yn fater sy'n ymwneud â'r system gyfan. Nid yw'n ymwneud yn syml â dweud bod angen i adrannau damweiniau ac achosion brys weithio'n gyflymach neu'n fwy effeithlon a'i fod yn fater i'r ysbytai yn unig. Mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â'r llif yr holl ffordd drwy ein system gofal iechyd. Felly, mae'n ymwneud â sut rydym yn atal pobl rhag mynd i'r ysbyty yn ddiangen, pa un a yw'n golygu mynd i uned mân anafiadau neu adran fawr. Mae'n ymwneud â pha un a oes angen i bobl fod yno, â pha mor gyflym y gellir eu gweld, eu trin a'u rhyddhau, neu, os oes angen eu monitro, mae'n ymwneud â bod hynny'n digwydd, ond hefyd y llif drwy'r ysbyty.
O ran ein defnydd o dechnoleg gwybodaeth, wel, mewn gwirionedd rydym newydd lansio A&E Waiting Times Live—cynllun peilot a gynhaliwyd y llynedd yng ngogledd Cymru. Roedd yn arbennig o ddefnyddiol ynglŷn â helpu pobl i hunangyfeirio at y pwynt mwyaf priodol yn y system ac i roi syniad o amseroedd aros tebygol mewn gwahanol fannau. Ond yn fwy na hynny, mae gwaith eisoes ar y gweill i edrych ar sut rydym yn rhagweld anghenion gofal drwy gydol y flwyddyn gyfan—nid yn unig yn ystod y gaeaf—wrth geisio cyfeirio pobl at y gwasanaeth mwyaf priodol. Nid yw'n ymwneud yn unig â'r gwasanaeth gofal sylfaenol y tu allan i oriau; mae'n ymwneud â'r gwasanaeth oriau rheolaidd yn ogystal. Ond mae gennyf hefyd ddiddordeb arbennig yn yr hyn a ddysgwn gan 111, gyda'r peilot cymharol lwyddiannus yn Abertawe Bro Morgannwg a Sir Gaerfyrddin, oherwydd mae hwnnw'n ymwneud yn rhannol â'r gwasanaeth y tu allan i oriau ond hefyd â chyfres ehangach o faterion, ac i'r un graddau, yr her gyson o geisio hysbysu a grymuso'r cyhoedd i wneud penderfyniadau gwahanol ynglŷn â sut i gael gofal a'r lle mwyaf priodol i gael y gofal hwnnw.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary. In just over 10 days, the NHS will once again experience the miracle of Christmas, where the wards are empty on Christmas eve but fill up again on Boxing Day. If we are to avoid the scenes witnessed in previous years that saw ambulances queued up outside A&E, we have to reduce demand on our urgent care system over the festive period. Cabinet Secretary, how can we further highlight the Choose Well campaign and encourage the public to utilise community pharmacies for minor ailments, and how can we ensure that local health boards publish information about availability of pharmacy services over the Christmas period?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Mewn ychydig dros 10 diwrnod, bydd y GIG unwaith eto yn profi gwyrth y Nadolig, lle mae'r wardiau'n wag ar noswyl Nadolig ond yn llenwi drachefn ar ddydd San Steffan. Os ydym am osgoi yr hyn a welwyd yn ystod blynyddoedd blaenorol lle roedd ambiwlansys mewn ciw y tu allan i adrannau damweiniau ac achosion brys, mae'n rhaid i ni leihau'r galw ar ein system gofal brys dros gyfnod y Nadolig. Ysgrifennydd y Cabinet, sut y gallwn dynnu sylw pellach at yr ymgyrch Dewis Doeth ac annog y cyhoedd i ddefnyddio fferyllfeydd cymunedol ar gyfer mân anhwylderau, a sut y gallwn sicrhau bod byrddau iechyd lleol yn cyhoeddi gwybodaeth ynglŷn ag argaeledd gwasanaethau fferyllol dros gyfnod y Nadolig?
Thank you for the questions. Again, part of our challenge regularly is how we reduce demand and redirect demand. There's a significant amount of work that is already ongoing, and not just the seasonal Choose Well campaign. Part of that this year is looking at My Winter Health Plan for those people who are particularly vulnerable and more likely to appear in our accident and emergency departments throughout the winter. So, actually, Age Cymru have been particularly helpful, and a range of others, in promoting the idea of having a plan for that person and their care and to understand what their care needs are. That's already proving popular in terms of people understanding how they can help people to understand their care needs in order to keep them in their normal place, but if they do need to go into a hospital setting for their care, how much more quickly they could expect to be turned around and for people to understand the information about them.
I recognise and I'm pleased to highlight the additional services we're providing through pharmacies in Wales. We made a deliberate choice on the £0.75 million in developing the Choose Well pharmacy platform—not just the common ailment scheme, but a range of others—and now over 60 per cent of pharmacies in Wales are available on the Choose Pharmacy system. Health boards are, on a regular basis, putting out information about the services available in pharmacies. The challenge always is that, in a sea of information for people to choose and understand and to make those different choices in terms of services, there won't be a single, one-off campaign to resolve all of this; it will require a constant level of information and, actually, word of mouth as people use a service successfully themselves.
Diolch i chi am y cwestiynau. Unwaith eto, rhan o'r her sy'n ein hwynebu'n rheolaidd yw sut rydym yn lleihau ac yn ailgyfeirio'r galw. Mae llawer iawn o waith yn mynd rhagddo eisoes, ac nid ymgyrch dymhorol Dewis Doeth yn unig. Rhan o hynny eleni yw edrych ar gynllun Fy Iechyd y Gaeaf Hwn ar gyfer pobl sy'n arbennig o agored i niwed ac yn fwy tebygol o ymddangos yn ein hadrannau damweiniau ac achosion brys drwy gydol y gaeaf. Felly, mewn gwirionedd, mae Age Cymru wedi bod yn arbennig o ddefnyddiol, ac amryw o rai eraill, yn hyrwyddo'r syniad o gael cynllun ar gyfer yr unigolyn a'u gofal ac i ddeall beth yw eu hanghenion gofal. Mae hwnnw eisoes yn boblogaidd yn yr ystyr bod pobl yn deall sut y gallant helpu pobl i ddeall eu hanghenion gofal er mwyn eu cadw yn eu lle arferol, ond os oes angen iddynt fynd i ysbyty i gael gofal, faint yn gynt y gallent ddisgwyl cael eu rhyddhau ac i bobl allu deall y wybodaeth amdanynt.
Rwy'n cydnabod, ac rwy'n falch o dynnu sylw at y gwasanaethau ychwanegol rydym yn eu darparu drwy fferyllfeydd yng Nghymru. Rydym wedi gwneud dewis bwriadol i wario £0.75 miliwn ar ddatblygu'r platfform fferylliaeth Dewis Doeth—nid y cynllun mân anhwylderau yn unig, ond amrywiaeth o rai eraill—a bellach mae dros 60 y cant o fferyllfeydd yng Nghymru yn rhan o'r system Dewis Fferyllfa. Mae byrddau iechyd yn rheolaidd yn darparu gwybodaeth am y gwasanaethau sydd ar gael mewn fferyllfeydd. Yr her bob amser, mewn môr o wybodaeth i bobl ei dewis a'i deall ac i wneud y penderfyniadau gwahanol hynny ynghylch gwasanaethau, yw na fydd un ymgyrch unigol yn gallu datrys hyn; bydd angen lefel gyson o wybodaeth, a gwybodaeth ar dafod leferydd mewn gwirionedd, wrth i bobl ddefnyddio gwasanaeth yn llwyddiannus eu hunain.
Thank you once again, Cabinet Secretary. Choosing well requires having the right information to hand. NHS Direct and the 111 service have a role to play in providing such information to patients, helping them to make informed decisions and signposting them to the most appropriate service. My local health board was the pilot area for the 111 service, so could you provide an update on the pilot, Cabinet Secretary, and give a timescale for its wider roll-out over Wales?
Diolch i chi unwaith eto, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae dewis yn ddoeth yn galw am gael y wybodaeth gywir wrth law. Mae gan Galw Iechyd Cymru a gwasanaeth 111 rôl i'w chwarae yn darparu gwybodaeth o'r fath i gleifion, gan eu helpu i wneud penderfyniadau gwybodus a'u cyfeirio at y gwasanaeth mwyaf priodol. Fy mwrdd iechyd lleol oedd yr ardal beilot ar gyfer y gwasanaeth 111, felly a allech chi roi'r newyddion diweddaraf am y cynllun peilot i ni, Ysgrifennydd y Cabinet, a rhoi amserlen ar gyfer ei gyflwyno'n ehangach ledled Cymru?
I made a statement on the 111 service some months ago and I'd indicated that, through the winter, I would expect not just more about the evaluation of the 111 service in ABM and Carmarthenshire, which has been broadly positive, but to make choices through the spring about roll-out through the rest of the country. So, I will have an evaluation and have already committed to providing another public statement and update to Members and the wider public on how and when that will take place and indeed the scheduling around the country for the roll-out of the service.
Gwneuthum ddatganiad ar y gwasanaeth 111 rai misoedd yn ôl, a nodais y buaswn, drwy gydol y gaeaf, yn disgwyl rhagor ynglŷn â'r gwerthusiad o'r gwasanaeth 111 yn Abertawe Bro Morgannwg a Sir Gaerfyrddin, sydd wedi bod yn gadarnhaol ar y cyfan, ond y byddwn hefyd yn gwneud penderfyniadau drwy gydol y gwanwyn ynglŷn â'i gyflwyno drwy weddill y wlad. Felly, byddaf yn cael gwerthusiad ac rwyf eisoes wedi ymrwymo i ddarparu datganiad cyhoeddus arall a diweddariad i'r Aelodau a'r cyhoedd yn ehangach ar sut a phryd y bydd hynny'n digwydd ac yn wir yr amserlen ar gyfer cyflwyno'r gwasanaeth ledled y wlad.
Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn i chi. Ysgrifennydd Cabinet, yr wythnos diwethaf, mi wnaethoch chi gyhoeddi datganiad ar gyllido llefydd hyfforddi i weithwyr proffesiynol iechyd dros y flwyddyn nesaf, ac, yn sicr, rwy'n croesawu llawer iawn o'r hyn a ddywedwyd yn y datganiad: yr oedd 10 y cant o gynnydd yn nifer y llefydd hyfforddi nyrsys a ffisiotherapi a therapyddion galwedigaethol, a chynnydd yn nifer y llefydd hyfforddi i ymwelwyr iechyd ac yn y blaen. O ystyried, serch hynny, fod cyllidebau hyfforddiant yn Lloegr wedi cael eu torri, pa strwythurau fydd y Llywodraeth yn eu rhoi mewn lle i sicrhau bod y rhai sy'n cael eu hyfforddi yng Nghymru ar gost Cymru yn aros yng Nghymru?
Thank you very much. Cabinet Secretary, last week, you made a statement on funding training places for health professionals over the next year, and I certainly welcome much of what was said in that statement: a 10 per cent increase in the number of training places for nurses, physiotherapists and occupational therapists, and an increase in the number of training places for health visitors and so on and so forth. Given that training budgets in England have been cut, what structures will the Government put in place to ensure that those trained in Wales at the expense of Wales remain in Wales?
Thank you for the question. This goes back to the policy intent of this Government, which I've already indicated, to maintain the NHS bursary. It's not just a bursary for nursing students; there is a range of health and care professionals who receive the bursary. The continuation of the bursary in direct contrast to England—this Welsh Labour Government decided to continue with that support—has been particularly important for mature students to stay in the system on the basis that there'll be an expectation that people then work for NHS Wales for two years after their training has been completed. I believe that's a fair settlement of something for something. We recognise that most people who are starting as mature students already have ties to a local area, and so whilst their qualifications mean they're mobile, they already have ties that will keep them in their community in any event. I look forward to reporting back on the practical success of the bursary in the next few years, as people complete their training.
Diolch i chi am y cwestiwn. Mae hyn yn mynd yn ôl at fwriad polisi'r Llywodraeth hon, fel rwyf wedi'i nodi eisoes, i gynnal bwrsariaeth y GIG. Nid ar gyfer myfyrwyr nyrsio yn unig y mae'r fwrsariaeth; mae ystod o weithwyr iechyd a gofal proffesiynol yn derbyn y fwrsariaeth. Mae parhad y fwrsariaeth mewn cyferbyniad uniongyrchol â Lloegr—penderfynodd Llywodraeth Cymru barhau i ddarparu'r cymorth hwnnw—wedi bod yn arbennig o bwysig i fyfyrwyr aeddfed aros yn y system ar y sail y bydd disgwyliad y bydd pobl wedyn yn gweithio i GIG Cymru am ddwy flynedd ar ôl cwblhau eu hyfforddiant. Credaf fod hwnnw'n setliad teg o ran cael rhywbeth yn ôl. Rydym yn cydnabod bod gan y rhan fwyaf o bobl sy'n dechrau fel myfyrwyr aeddfed gysylltiadau ag ardal leol eisoes, ac felly tra bod eu cymwysterau'n golygu eu bod yn symudol, mae ganddynt eisoes gysylltiadau a fydd yn eu cadw yn eu cymunedau beth bynnag sy'n digwydd. Edrychaf ymlaen at adrodd yn ôl ar lwyddiant ymarferol y fwrsariaeth dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, wrth i bobl gwblhau eu hyfforddiant.
There are other parts of the announcement I certainly agree with: maintaining the 40 per cent increase in midwifery training places that happened this year, maintaining investment in training places for other key parts of the workforce— healthcare, scientists, paramedics, dental hygienists, therapists and radiographers—all very good news. I was unable, though, to find the bit about increasing undergraduate medicine study places or training places for GPs. Was that a deliberate omission or a mistake?
Mae yna rannau eraill o'r cyhoeddiad rwy'n sicr yn cytuno â hwy: cynnal y cynnydd o 40 y cant yn y lleoedd hyfforddi bydwreigiaeth a gafwyd eleni, cynnal buddsoddiad yn y lleoedd hyfforddi ar gyfer rhannau allweddol eraill o'r gweithlu—gofal iechyd, gwyddonwyr, parafeddygon, hylenwyr deintyddol, therapyddion a radiograffwyr—i gyd yn newyddion da iawn. Serch hynny, methais ddod o hyd i'r darn am gynyddu lleoedd astudio meddygaeth israddedig neu leoedd hyfforddi ar gyfer meddygon teulu. A oedd hwnnw'n hepgoriad bwriadol neu'n gamgymeriad?
No, it's simply that we make these announcements at different points in time, as I'm sure you've noticed. We'll make different announcements about doctors and training places in the GP field. We've just announced, of course, the final fill rate for this year—we actually overfilled our GP training places. With the creation of Health Education and Improvement Wales, we'll have a different system to understand how many doctor training places and other health and care professional places—. At the appropriate time in the year, we'll make the next announcement about that. But you will of course know that in 'Train. Work. Live.' we have announced another incentive within the field of doctors for our psychologists. We recognise there's been a significant gap right across the UK—so additional help and support to hopefully get more people to undertake their training places here in Wales.
Na, mae'n deillio'n syml o'r ffaith ein bod yn gwneud y cyhoeddiadau hyn ar adegau gwahanol, fel rwy'n siŵr eich bod wedi sylwi. Byddwn yn gwneud cyhoeddiadau gwahanol am feddygon a lleoedd hyfforddi ym maes meddygon teulu. Rydym newydd gyhoeddi, wrth gwrs, y gyfradd lenwi derfynol ar gyfer y flwyddyn hon—rydym wedi gorlenwi ein lleoedd hyfforddi meddygon teulu mewn gwirionedd. Gyda chreu Addysg a Gwella Iechyd Cymru, bydd gennym system wahanol i ddeall faint o leoedd hyfforddi ar gyfer meddygon a lleoedd iechyd a gofal proffesiynol eraill—. Ar yr adeg briodol o'r flwyddyn, byddwn yn gwneud y cyhoeddiad nesaf ynglŷn â hynny. Ond fe wyddoch wrth gwrs ein bod wedi cyhoeddi cymhelliant arall ym maes meddygon ar gyfer ein seicolegwyr yn 'Hyfforddi, Gweithio, Byw.' Rydym yn cydnabod bod bwlch sylweddol wedi bod ledled y DU—felly help a chymorth ychwanegol a fydd, gobeithio, yn cymell mwy o bobl i gael lleoedd hyfforddiant yma yng Nghymru.
I'm glad you're engaging on the issue of doctors today. It seemed, quite often recently, that you've wanted to direct me away from talking about doctors to talk about other parts of the health service, but we know that all health professionals within the health service are dependent on each other, and doctors are very important too.
I cannot emphasise too much, though, the need to come forward with definitive figures and a vision of how many doctors we need to train in Wales over the coming years. I've seen some figures recently that should frighten all of us here, really. The figures I saw suggested that, of all the young people in Wales who decide they want to go into medicine, 75 per cent of them end up working in the NHS in England. Now, apart from the fact that we need doctors and more doctors from Wales to stay in Wales, as well as recruiting from elsewhere, it is a frightening brain drain from Wales in general terms. These are bright young people who, for all sorts of reasons, we need to keep within our community. Will you not recognise that a decision is needed quickly, and a positive decision, on increasing the opportunities for young people to study medicine in Wales in order for us to try to address that brain drain?
Rwy'n falch eich bod yn trafod meddygon heddiw. Roedd hi'n ymddangos, yn aml iawn yn ddiweddar, eich bod eisiau tynnu fy sylw oddi ar siarad am feddygon i siarad am rannau eraill o'r gwasanaeth iechyd, ond gwyddom fod pob gweithiwr iechyd proffesiynol yn y gwasanaeth iechyd yn ddibynnol ar ei gilydd, ac mae meddygon yn bwysig iawn hefyd.
Fodd bynnag, ni allaf roi gormod o bwyslais ar yr angen i gyflwyno ffigurau pendant a gweledigaeth ynglŷn â faint o feddygon rydym angen eu hyfforddi yng Nghymru dros y blynyddoedd nesaf. Rwyf wedi gweld rhai ffigurau yn ddiweddar a ddylai godi ofn ar bob un ohonom yma, mewn gwirionedd. Roedd y ffigurau a welais yn awgrymu, o'r holl bobl ifanc yng Nghymru sy'n penderfynu eu bod eisiau dilyn gyrfa feddygol, fod 75 y cant ohonynt yn mynd i weithio i'r GIG yn Lloegr yn y pen draw. Nawr, ar wahân i'r ffaith ein bod angen meddygon ac angen i fwy o feddygon o Gymru aros yng Nghymru, yn ogystal â recriwtio o fannau eraill, yn gyffredinol, mae gennym ddraen dawn brawychus yng Nghymru. Mae'r rhain yn bobl ifanc ddisglair y mae angen i ni, am bob math o resymau, eu cadw yn ein cymunedau. Oni wnewch chi gydnabod bod angen penderfyniad cyflym, a phenderfyniad cadarnhaol, mewn perthynas â chynyddu'r cyfleoedd i bobl ifanc astudio meddygaeth yng Nghymru er mwyn i ni geisio mynd i'r afael â'r draen dawn hwnnw?
This Government has never tried to put a halt on young people from Wales having opportunities in Wales to study medicine. Our challenge has been something for something with our medical schools and our capacity to do so. So, we already have a slight increase in the number of Welsh domiciled students acquiring places in both Cardiff and Swansea. I've been clear, as indeed has the Cabinet Secretary for Education, that if we're going to invest more in training doctors here in Wales, then we need to see a greater return in terms of Welsh domiciled students. We also need to be better, frankly, at reacquiring young people from Wales who go to study medicine in different parts of the UK. I would not criticise a young person from Anglesey, Cardiff, St Davids or Newtown who decided they wanted to study medicine in Liverpool, Manchester, London or somewhere else. Our challenge is how we actually persuade those people to come back to Wales to undertake national health service work on a longer-term basis.
We're actually seeing some success in having more people, particularly with 'Train. Work. Live.', choosing, after undertaking some of their career within England, to actually come back to Wales as well. So, as ever, there is not one simple answer. There is a range of different things that we need to get right to have the best prospect of having the greatest number of Welsh domiciled students undertaking medical education and training here within Wales, as well as reacquiring people from Wales who have undertaken their medical education training in other parts of the UK in particular.
Nid yw'r Llywodraeth hon erioed wedi ceisio atal pobl ifanc o Gymru rhag cael cyfleoedd i astudio meddygaeth yng Nghymru. Yr her sydd wedi ein hwynebu yw cael rhywbeth yn ôl gyda'n hysgolion meddygol a'n gallu i wneud hynny. Felly, mae gennym eisoes rywfaint o gynnydd yn nifer y myfyrwyr o Gymru sy'n ennill lleoedd yng Nghaerdydd ac Abertawe. Rwyf wedi bod yn glir, fel y mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg wedi bod, os ydym am fuddsoddi mwy mewn hyfforddi meddygon yma yng Nghymru, mae angen i ni weld mwy o fudd o ran myfyrwyr sy'n hanu o Gymru. Mae angen i ni hefyd fod yn well, a dweud y gwir, am ddenu pobl ifanc o Gymru sy'n mynd i astudio meddygaeth mewn gwahanol rannau o'r DU. Ni fuaswn yn beirniadu person ifanc o Ynys Môn, Caerdydd, Tyddewi neu'r Drenewydd am benderfynu eu bod eisiau astudio meddygaeth yn Lerpwl, Manceinion, Llundain neu rywle arall. Ein her mewn gwirionedd yw sut rydym yn perswadio'r bobl hynny i ddod yn ôl i Gymru i weithio yn y gwasanaeth iechyd gwladol yn y tymor hwy.
Mewn gwirionedd, rydym yn gweld rhywfaint lwyddiant o ran bod mwy o bobl, yn arbennig gyda 'Hyfforddi, Gweithio, Byw', yn dewis dychwelyd i Gymru ar ôl treulio rhywfaint o'u gyrfa yn Lloegr. Felly, fel erioed, nid oes un ateb syml. Mae yna amrywiaeth o wahanol bethau y mae angen i ni eu cael yn iawn er mwyn sicrhau bod cynifer o fyfyrwyr â phosibl o Gymru yn ymgymryd ag addysg a hyfforddiant meddygol yma yng Nghymru, yn ogystal â denu pobl o Gymru sydd wedi ymgymryd â'u haddysg a'u hyfforddiant meddygol mewn rhannau eraill o'r DU yn benodol.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am amseroedd aros ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed? OAQ51479
3. Will the Cabinet Secretary provide an update on waiting times for children and adolescent mental health services? OAQ51479
We have invested an additional £8 million a year to support a substantial programme of work to improve access to specialist CAMHS services in response to the significant increase in referrals in recent years. All local health boards are working towards consistently meeting the 28-day target.
Rydym wedi buddsoddi £8 miliwn ychwanegol y flwyddyn i gefnogi rhaglen sylweddol o waith i wella mynediad at wasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed arbenigol mewn ymateb i'r cynnydd sylweddol yn nifer yr atgyfeiriadau dros y blynyddoedd diwethaf. Mae pob bwrdd iechyd lleol yn gweithio tuag at gyrraedd y targed 28 diwrnod yn gyson.
Cabinet Secretary, there has been tremendous progress in the past 12 months in reducing the number of children and young people waiting for a CAMHS appointment. I welcome the work the Welsh Government has undertaken on this issue. As a result of the additional investment, we cut the numbers waiting for treatment by over two thirds. However, we still have over 500 children and young people waiting between four and 26 weeks, and a handful waiting longer than that. Cabinet Secretary, given that children and young people should be seen within 28 days, what more can your Government do to ensure that no young person has to wait up to half a year?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae cynnydd aruthrol wedi bod yn y 12 mis diwethaf ar leihau nifer y plant a phobl ifanc sy'n aros am apwyntiad CAMHS. Rwy'n croesawu'r gwaith y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud ar y mater hwn. O ganlyniad i'r buddsoddiad ychwanegol, rydym wedi torri dros ddwy ran o dair oddi ar y nifer sy'n aros am driniaeth. Fodd bynnag, mae gennym dros 500 o blant a phobl ifanc sy'n aros rhwng pedair a 26 wythnos o hyd, ac mae llond llaw ohonynt yn aros yn hwy na hynny. Ysgrifennydd y Cabinet, o gofio y dylai plant a phobl ifanc gael eu gweld o fewn 28 diwrnod, beth arall y gall eich Llywodraeth ei wneud i sicrhau nad oes yn rhaid i unrhyw berson ifanc aros hyd at hanner blwyddyn?
Thank you for the question. I welcome the fact that you've recognised the significant progress that has been made, but also I recognise there is still more to do. There was a significant amount of improvement to achieve the 28-day target across Wales in March this year. Since then, we've seen achievement slip back, and we now have some people waiting too long again. We've actually seen that the average wait is under eight weeks. Given that a couple of years ago people were regularly waiting more than six months, that's a significant step forward.
I've made clear to health boards, at chair and vice-chair level, that not only do I expect to face continued scrutiny, and rightly so, until we see significant improvement that is sustained, but also they can expect me to raise it in accountability fora with them until they not just achieve the target of 80 per cent of people being seen within 28 days, but actually that they can sustain that achievement as well. We've invested in the staff that they said that they would need, and we've injected an extra £300,000-worth of money to make sure that within this year we deal with that backlog that does exist. I fully expect that through the next year we will have much more regular and sustainable achievement to make sure that people don't wait too long, either for specialist CAMHS or to be referred to other parts of our health and care system if CAMHS is not the place to meet their health and care needs.
Diolch i chi am y cwestiwn. Croesawaf y ffaith eich bod wedi cydnabod y cynnydd sylweddol sydd wedi cael ei wneud, ond rwyf hefyd yn cydnabod bod llawer i'w wneud eto. Cafwyd cryn dipyn o welliant i gyrraedd y targed 28 diwrnod ledled Cymru ym mis Mawrth eleni. Ers hynny, rydym wedi gweld cyflawniad yn llithro'n ôl, a bellach mae gennym rai pobl yn aros yn rhy hir unwaith eto. Mewn gwirionedd, rydym wedi gweld fod yr amser aros cyfartalog o dan wyth wythnos. O gofio bod pobl yn aros dros chwe mis yn rheolaidd ychydig o flynyddoedd yn ôl, mae hwnnw'n gam arwyddocaol ymlaen.
Rwyf wedi ei gwneud yn glir i fyrddau iechyd, ar lefel cadeirydd ac is-gadeirydd, fy mod yn disgwyl wynebu craffu parhaus, ac mae hynny'n briodol, hyd nes y gwelwn welliant sylweddol yn cael ei gynnal, ond hefyd gallant ddisgwyl y byddaf yn ei ddwyn i'w sylw mewn fforymau atebolrwydd hyd nes y byddant yn cyflawni'r targed o 80 y cant o bobl yn cael eu gweld o fewn 28 diwrnod, a'u bod yn gallu cynnal y cyflawniad hwnnw hefyd mewn gwirionedd. Rydym wedi buddsoddi yn y staff y dywedasant y byddent eu hangen, ac rydym wedi buddsoddi £300,000 o arian ychwanegol i wneud yn siŵr ein bod yn ymdrin â'r ôl-groniad sy'n bodoli yn ystod y flwyddyn hon. Rwy'n llawn ddisgwyl, drwy gydol y flwyddyn nesaf, y bydd ein cyflawniad yn fwy cyson a chynaliadwy i wneud yn siŵr nad yw pobl yn aros yn rhy hir, naill ai am apwyntiadau CAMHS arbenigol neu i gael eu hatgyfeirio at rannau eraill o'n system iechyd a gofal os nad CAMHS yw'r lle priodol i ddiwallu eu hanghenion iechyd a gofal.
Cabinet Secretary, can I ask you what assurances you can give that the budget allocation for CAMHS will be ring-fenced?
Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf fi ofyn i chi pa sicrwydd y gallwch ei roi y bydd dyraniad y gyllideb ar gyfer CAMHS yn cael ei glustnodi?
We've been very clear in investing the additional resource that was for CAMHS. We've got our broader mental health ring fence, and, actually, we know that we spend more than the ring fence both in mental health and in CAMHS services. Part of the challenge is about seeing CAMHS as part of a whole system, because we know that part of the challenge has been that there are more people being referred in, while we still have that significant challenge of inappropriate referral. So, as well as getting the investment right in CAMHS, which I believe we have done, we've also got the investment in other services where people do have very real health and care support needs. I'm confident that we've made the right investment and I'm confident that that money is being spent on CAMHS as it's intended, and I fully expect that we'll report back on improvement. If not, I will face your questions, and others, on why significant improvement has not been made and sustained.
Rydym wedi bod yn glir iawn wrth fuddsoddi'r adnoddau ychwanegol ar gyfer CAMHS. Mae gennym yr arian rydym wedi'i glustnodi ym meysydd iechyd meddwl yn gyffredinol, ac mewn gwirionedd, gwyddom ein bod yn gwario mwy na'r arian a glustnodir ym maes iechyd meddwl ac ar wasanaethau CAMHS. Mae rhan o'r her yn ymwneud â gweld CAMHS fel rhan o system gyfan, oherwydd gwyddom mai rhan o'r her yw'r ffaith bod mwy o bobl yn cael eu hatgyfeirio, ac rydym yn dal i wynebu her sylweddol atgyfeirio amhriodol. Felly, yn ogystal â sicrhau buddsoddiad cywir yn CAMHS, ac rwy'n credu ein bod wedi gwneud hynny, mae gennym hefyd y buddsoddiad mewn gwasanaethau eraill lle mae gan bobl anghenion cymorth iechyd a gofal gwirioneddol. Rwy'n hyderus ein bod wedi gwneud y buddsoddiad cywir ac rwy'n hyderus fod yr arian hwnnw'n cael ei wario ar CAMHS fel roeddem wedi'i fwriadu, ac rwy'n llawn ddisgwyl y byddwn yn adrodd yn ôl ar y gwelliant. Os na fyddwn, byddaf yn wynebu eich cwestiynau, ac eraill, ynglŷn â pham nad oes gwelliant sylweddol wedi cael ei wneud a'i gynnal.
I've been raising the issue of CAMHS waiting lists for some time. Recently, the First Minister wrote to me explaining the reasons behind the changes in the way that these waiting lists were measured and published, explaining that some local health boards were wrongly including referrals of children and young people to local primary mental health support services in their specialist CAMHS data submissions, and local primary mental health support services also have a 28-day target for access to assessment and interventions, but this is reported and measured separately. However, this isn't quite accurate—it isn't possible to break down the published data for this service by age group. This means we have no idea how long children are waiting for these services. Do you have any plans to publish this data to allow greater scrutiny of this Government's performance in terms of child and adolescent mental health?
Rwyf wedi bod yn tynnu sylw at restrau aros CAMHS ers peth amser. Yn ddiweddar, ysgrifennodd y Prif Weinidog ataf yn esbonio'r rhesymau wrth wraidd y newidiadau yn y ffordd y câi'r rhestrau aros hyn eu mesur a'u cyhoeddi, gan egluro bod rhai byrddau iechyd lleol yn mynd ati'n amhriodol i gynnwys atgyfeiriadau plant a phobl ifanc at wasanaethau cymorth iechyd meddwl sylfaenol lleol yn eu cyflwyniadau data CAMHS arbenigol, ac mae gan wasanaethau cymorth iechyd meddwl sylfaenol lleol hefyd darged o 28 diwrnod ar gyfer asesiadau ac ymyriadau, ond caiff hyn ei gofnodi a'i fesur ar wahân. Fodd bynnag, nid yw hyn yn hollol gywir—nid oes modd dadansoddi'r data a gyhoeddwyd ar gyfer y gwasanaeth hwn yn ôl grŵp oedran. Mae hyn yn golygu nad oes gennym syniad faint o amser y mae plant yn aros am y gwasanaethau hyn. A oes gennych unrhyw gynlluniau i gyhoeddi'r data hwn er mwyn caniatáu mwy o graffu ar berfformiad y Llywodraeth hon mewn perthynas ag iechyd meddwl plant a phobl ifanc?
We expect to make available properly scrutinised and accurate data as official statistics, so that people can see transparently whether the health service is meeting the 80 per cent of children and young people being seen in CAMHS services within 28 days. I cannot be clearer about my expectations or about the transparency of the information that the public and Members will receive.
Rydym yn disgwyl gallu rhyddhau data cywir sydd wedi bod drwy'r broses graffu briodol fel ystadegau swyddogol, fel y gall pobl weld yn dryloyw pa un a yw'r gwasanaeth iechyd yn bodloni'r 80 y cant o blant a phobl ifanc sy'n cael eu gweld mewn gwasanaethau CAMHS o fewn 28 diwrnod. Ni allaf fod yn gliriach ynglŷn â fy nisgwyliadau nac ynglŷn â thryloywder y wybodaeth y bydd y cyhoedd a'r Aelodau yn ei chael.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am hyfforddi meddygon teulu yng Ngogledd Cymru? OAQ51480
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on GP training in North Wales? OAQ51480
Thank you for the question. We are committed to increasing GP trainees across Wales, including in north Wales. Our targeted incentives have made a difference, with more than 100 per cent of posts being filled in most GP training schemes across north Wales. We continue to work with others to identify additional steps that could assist.
Diolch i chi am y cwestiwn. Rydym wedi ymrwymo i gynyddu nifer yr hyfforddeion meddygon teulu ledled Cymru, gan gynnwys yng ngogledd Cymru. Mae ein cymhellion a dargedwyd wedi gwneud gwahaniaeth, gyda mwy na 100 y cant o swyddi yn cael eu llenwi yn y rhan fwyaf o gynlluniau hyfforddi meddygon teulu ar draws gogledd Cymru. Rydym yn parhau i weithio gydag eraill i nodi camau ychwanegol a allai helpu.
Roeddwn yn gwrando â diddordeb, gyda llaw, ar yr atebion a roddoch chi'n gynharach i Rhun ap Iorwerth, ond rŷm ni'n gwybod mai dim ond 3.5 y cant o feddygon dan hyfforddiant y Deyrnas Unedig sydd yng Nghymru, er bod gennym ni, wrth gwrs, 5 y cant o'r boblogaeth ac, mi fuaswn yn dadlau, fod ein hanghenion ni hefyd o safbwynt iechyd yn uwch na hynny. Rwyf jest ddim yn teimlo bod y Llywodraeth yn dirnad lefel y broblem sydd gennym ni yng ngogledd Cymru. Mae niferoedd meddygon teulu dan hyfforddiant yn y gogledd yn tua dau i bob 100,000 o'r boblogaeth. Nawr, yng Nghaerdydd, mae tua chwech i bob 100,000 o'r boblogaeth, ac mae hyn, wrth gwrs, yn cael ei ailadrodd flwyddyn ar ôl blwyddyn, gyda'r sefyllfa, felly, ar ei gwaethaf erbyn hyn yn y gogledd. Felly, a gaf i ofyn: pryd bydd y Llywodraeth yn cydnabod o ddifrif anghenion penodol y gogledd yn y cyd-destun yma er mwyn datrys y broblem unwaith ac am byth?
I listened with interest to the answers that you gave to Rhun ap Iorwerth earlier, but we do know that only 3.5 per cent of trainee doctors in the UK are in Wales, although we have 5 per cent of the population and, I would argue, that our health needs are greater than that. I just don’t feel feel that the Government fully understands the level of the problem that we have in north Wales. The number of trainee GPs in north Wales is around two for every 100,000 of the population. In Cardiff, it's around six to every 100,000 of the population, and this is rehearsed year on year, with the situation at its worst now in north Wales. So, may I ask: when will the Government truly recognise the specific needs of north Wales in this context in order to resolve this problem once and for all?
I'm happy to respond about where we are this year and the approach that we'll take to future rounds of GP training places. As ever, we'll look at the right number of places, about what we want and what we think we can reasonably fill. I said at the start of the year's round that we've just completed that if we're able to overfill, then I'd be happy to do so, and that's exactly what we did. That includes north Wales: we had 24 places offered but we actually appointed 25 candidates across the three areas of north Wales where training takes place. That shows that we've been good to our word.
As we go through this year, and going back to a previous question from one of your party colleagues about the way in which we announced doctor training numbers, in particular GPs, we'll make announcements on the number of people and where they'll be, in a completely transparent manner, because there is no one part of Wales where you could say there is no challenge in this area. And it's got to be the honesty about recognising this is a difficult and challenging area for every part of the UK, and what we are seeking to do in Wales is having the right number of people and making sure that we fill those places. It's about high-quality training and also to keep people to work in our healthcare system here Wales—in north Wales, south, mid and west Wales—every part of the country has a challenge for this Government to address.
Rwy'n hapus i ymateb ynglŷn â lle rydym arni eleni a'r dull y byddwn yn ei fabwysiadu mewn rowndiau o leoedd hyfforddi meddygon teulu yn y dyfodol. Fel erioed, byddwn yn edrych ar y nifer gywir o leoedd, beth rydym ei eisiau a'r hyn y credwn y gallwn ei lenwi yn rhesymol. Dywedais ar ddechrau rownd y flwyddyn rydym newydd ei chwblhau y buaswn yn hapus i orlenwi os gallwn wneud hynny, a dyna'n union a wnaethom. Mae hynny'n cynnwys gogledd Cymru: cynigiwyd 24 o leoedd ond penodwyd 25 o ymgeiswyr mewn gwirionedd ar draws y tair ardal yng ngogledd Cymru lle mae hyfforddiant yn digwydd. Mae hynny'n dangos ein bod wedi cadw at ein gair.
Wrth inni fynd drwy'r flwyddyn hon, a chan ddychwelyd at gwestiwn blaenorol gan un o'ch cyd-Aelodau ynglŷn â'r ffordd rydym wedi cyhoeddi niferoedd hyfforddi meddygon, a meddygon teulu yn arbennig, byddwn yn gwneud cyhoeddiadau ar nifer y bobl a lle byddant, mewn modd cwbl dryloyw, oherwydd nid oes unrhyw ran benodol o Gymru lle y gallech ddweud nad oes unrhyw her yn y maes hwn. Ac mae'n rhaid cael gonestrwydd ynglŷn â chydnabod bod hwn yn faes anodd a heriol ar gyfer pob rhan o'r DU, a'r hyn rydym yn ceisio ei wneud yng Nghymru yw cael y nifer gywir o bobl a gwneud yn siŵr ein bod yn llenwi'r lleoedd hynny. Mae'n ymwneud â hyfforddiant o ansawdd uchel yn ogystal â chadw gweithwyr yn ein system gofal iechyd yma yng Nghymru—yng ngogledd Cymru, de, canolbarth a gorllewin Cymru—mae gan bob rhan o'r wlad her i'r Llywodraeth hon fynd i'r afael â hi.
I always find that it's easy in opposition to come up with solutions, but when you're in Government you have to make decisions, and the decision here is about where the health workforce sits within its community and different parts of the country. In that regard, I welcome the progress that's being made by our 'Train.Work.Live' campaign and the recent investment to increase the number of nurses, physiotherapists and occupational health visitors. I ask you, Cabinet Secretary, if you'd agree with me that we do need—and I accept that—to train more doctors, but that to play their part in a more important, multidisciplinary workforce, we need to treat people closer to home, and that they are but one element in a given whole?
Rwyf bob amser yn teimlo ei bod yn hawdd i'r wrthblaid feddwl am atebion, ond pan fyddwch yn Llywodraeth, mae'n rhaid i chi wneud penderfyniadau, ac mae'r penderfyniad hwn yn ymwneud â lle'r gweithlu iechyd yn ei gymuned a gwahanol rannau o'r wlad. Yn hynny o beth, croesawaf y cynnydd a wnaed gan ein hymgyrch 'Hyfforddi, Gweithio, Byw' a'r buddsoddiad diweddar i gynyddu nifer y nyrsys, ffisiotherapyddion ac ymwelwyr iechyd galwedigaethol. Rwy'n gofyn i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, a fyddech yn cytuno â mi ein bod angen hyfforddi rhagor o feddygon—ac rwy'n derbyn hynny—ond er mwyn iddynt allu chwarae eu rhan mewn gweithlu pwysicach a mwy amlddisgyblaethol, fod angen i ni drin pobl yn nes at adref, ac mai un elfen yn unig yw meddygon mewn system gyfan?
Yes, you're absolutely right, Joyce: we need to make sure that we have the right number of GPs, as really important leaders within local healthcare, but, equally, they're taking part in a wider multidisciplinary team to deliver care. Recently, at the national primary care conference I was really heartened by GP leaders but also other healthcare professionals who recognised that it was the right thing for them to do. And we need to support them, both in the way that we design and deliver our training of workforce numbers, so the £12 million increase that I announced recently to train other healthcare professionals, and for them to be trained and work together with GP colleagues as part of that team. And, actually, it's about delivering better care, and better care that, actually, all of those healthcare professionals—GPs and others—would rather work in as well. There's a challenge because not everyone is at that point in time, but most people recognise it's better for the staff and better for the citizen as well. We get better value from it and, ultimately, better care as well. So, that will be a consistent theme in this Government, and I won't apologise for talking about GPs and others as part of a wider care team, and I'm not going to split off one group of healthcare professionals against another.
Ie, rydych yn hollol gywir, Joyce: mae angen inni wneud yn siŵr fod gennym y nifer gywir o feddygon teulu, fel arweinwyr gwirioneddol bwysig ym maes gofal iechyd lleol, ond i'r un graddau, eu bod yn rhan o dîm amlddisgyblaethol ehangach ar gyfer darparu gofal. Yn ddiweddar, yn y gynhadledd genedlaethol ar ofal sylfaenol roedd yn galonogol gweld arweinwyr meddygon teulu, a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill hefyd, yn cydnabod mai dyna'r peth cywir iddynt ei wneud. Ac mae angen i ni eu cefnogi, yn y ffordd rydym yn cynllunio ac yn darparu hyfforddiant i'r gweithlu, sy'n egluro'r cynnydd o £12 miliwn a gyhoeddais yn ddiweddar i hyfforddi gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill, ac iddynt gael eu hyfforddi a gweithio gyda chydweithwyr sy'n feddygon teulu fel rhan o'r tîm hwnnw. Ac mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â darparu gofal gwell, a gofal gwell y byddai'n well gan yr holl weithwyr gofal iechyd proffesiynol hynny—meddygon teulu ac eraill—weithio ynddo mewn gwirionedd. Mae yna her oherwydd nad yw pawb wedi cyrraedd y fan honno, ond mae'r rhan fwyaf o bobl yn cydnabod ei fod yn well i'r staff ac yn well i'r dinesydd yn ogystal. Rydym yn cael gwell gwerth ohono a gwell gofal hefyd yn y pen draw. Felly, bydd honno'n thema gyson yn y Llywodraeth hon, ac nid wyf am ymddiheuro am sôn am feddygon teulu ac eraill fel rhan o dîm gofal ehangach, ac nid wyf am wahanu un grŵp o weithwyr gofal iechyd proffesiynol oddi wrth un arall.
Can you tell us what work is being done to ensure that GP training takes into account the fantastic opportunities that new technology provides for GP services in the future? You'll be aware, I'm sure, that there are applications now that people can download, even onto their mobile phones, in order to have consultations with a GP, and we need to be at the cutting edge of this. I'm sure you will agree with that statement. So, what specifically is within the current training offer to make sure that these are the sorts of things in the future that GPs will be able to use?
A allwch ddweud wrthym pa waith sy'n cael ei wneud i sicrhau bod hyfforddiant meddygon teulu yn ystyried y cyfleoedd gwych y mae technoleg newydd yn eu darparu ar gyfer gwasanaethau meddygon teulu yn y dyfodol? Fe fyddwch yn gwybod, rwy'n siŵr, fod yna apiau y gall pobl eu lawrlwytho bellach, ar eu ffonau symudol hyd yn oed, er mwyn cael ymgynghoriadau gyda meddyg teulu, ac mae angen i ni fod ar flaen y gad gyda hyn. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â'r datganiad hwnnw. Felly, beth yn benodol sy'n cael ei gynnwys yn y cynnig hyfforddiant cyfredol i wneud yn siŵr y bydd meddygon teulu yn gallu defnyddio'r mathau hyn o bethau yn y dyfodol?
The current framework isn't just about doctors and training; it's also about the continued professional development and training that takes place through the profession. For example, I announced at the recent medicine safety conference with the Royal Pharmaceutical Society in Wales that we'll have a roll-out of a trial of pharmacists having fuller access to the GP record, and if that's successful that will then be rolled out to other pharmacies who are part of the Choose Pharmacy network in the spring of next year. There will need to be training and understanding of what that means both for the pharmacist but also for GPs themselves as well.
To be fair, both the Royal College of General Practitioners and the general practice committee of the British Medical Association are fully engaged in a conversation about how to make better use of information technology. I'm actually meeting the medical director of NHS Wales Informatics Service later on this afternoon, to talk exactly about what we already do and what our ambitions need to be for the future. So, it isn't one simple part of understanding the opportunities that exist to work in a different way, it's actually about how we do that on a more successive basis and expecting GPs and others to be able to adapt to do that as well. There's lots of opportunity, but our biggest challenge in many ways is how the health service catches up with the expectation of how people already live their lives today. We're not where we need to be; there's more progress to make up, but I'm optimistic about where we'll actually get in the next few years.
Nid yw'r fframwaith cyfredol yn ymwneud â meddygon a hyfforddiant yn unig; mae hefyd yn ymwneud â datblygiad proffesiynol parhaus a hyfforddiant sy'n digwydd drwy'r proffesiwn. Er enghraifft, yn y gynhadledd ddiweddar ar ddiogelwch meddygaeth gyda Chymdeithas Fferyllol Frenhinol Cymru, cyhoeddais y byddwn yn cyflwyno treial i roi mwy o fynediad i fferyllwyr at gofnodion meddygon teulu, ac os yw hynny'n llwyddiannus, bydd yn cael ei gyflwyno i fferyllfeydd eraill sy'n rhan o'r rhwydwaith Dewis Fferyllfa yn ystod y gwanwyn y flwyddyn nesaf. Bydd angen hyfforddiant a dealltwriaeth o'r hyn y mae hynny'n ei olygu i'r fferyllydd yn ogystal â'r meddygon teulu eu hunain.
I fod yn deg, mae Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol a phwyllgor ymarfer cyffredinol Cymdeithas Feddygol Prydain yn cymryd rhan lawn yn y drafodaeth ynglŷn â sut y gellid gwneud gwell defnydd o dechnoleg gwybodaeth. Mewn gwirionedd, rwy'n cyfarfod â chyfarwyddwr meddygol Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru yn ddiweddarach y prynhawn yma, i sôn am yr hyn rydym yn ei wneud eisoes a beth fydd angen i'n huchelgeisiau fod ar gyfer y dyfodol. Felly, nid yw'n fater syml o ddeall y cyfleoedd sy'n bodoli ar gyfer gweithio mewn ffordd wahanol, mae'n ymwneud mewn gwirionedd â sut rydym yn gwneud hynny ar sail fwy olynol a disgwyl i feddygon teulu ac eraill allu addasu i wneud hynny yn ogystal. Ceir llawer o gyfleoedd, ond ein her fwyaf mewn llawer o ffyrdd yw sut y mae'r gwasanaeth iechyd yn cadw i fyny gyda'r disgwyliad o sut y mae pobl eisoes yn byw eu bywydau heddiw. Nid ydym wedi cyrraedd lle mae angen inni fod; mae rhagor o gynnydd i'w wneud, ond rwy'n obeithiol ynglŷn â ble y byddwn wedi cyrraedd mewn ychydig flynyddoedd.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y ddarpariaeth o wasanaethau iechyd meddwl drwy gyfrwng y Gymraeg? OAQ51458
5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the provision of Welsh-medium mental health services? OAQ51458
We are committed to delivering high-quality health and care services centred on individual needs and outcomes. Our 'More than just words' strategic framework sets out our commitment and actions to support and strengthen the planning and delivery of Welsh language services in health and care, including, of course, mental health services.
Rydym wedi ymrwymo i ddarparu gwasanaethau iechyd a gofal o ansawdd uchel sy'n canolbwyntio ar anghenion a chanlyniadau unigolion. Mae ein fframwaith strategol 'Mwy na Geiriau' yn nodi ein hymrwymiad a'n camau gweithredu i gefnogi a chryfhau'r broses o gynllunio a darparu gwasanaethau Cymraeg ym maes iechyd a gofal, gan gynnwys, wrth gwrs, gwasanaethau iechyd meddwl.
Diolch yn fawr am yr ateb yna. Mae'n wir i ddweud bod yna bryder bod yna ddiffyg cefnogaeth a darpariaeth drwy gyfrwng y Gymraeg i ymdrin ag iechyd meddwl yn genedlaethol yma yng Nghymru. Mae'n hynod bwysig, wrth gwrs, fod unigolion sydd â salwch meddwl yn medru cael y cymorth sydd ei angen arnynt, a hynny yn yr iaith y maent fwyaf cyffyrddus yn ei defnyddio—rydych chi'n dod i ddiagnosis ynghynt ac yn gwella ansawdd y gofal yn gyffredinol. Felly, a wnewch chi gytuno i edrych ar yr hyn sydd ar gael—yn cynnwys y pecynnau meddalwedd ac electroneg sydd ar gael—er mwyn cefnogi pobl yn effeithiol, a sut y mae pethau i wella i'r dyfodol?
Thank you for that response. It is true to say that there is concern that there is a lack of support and provision available through the medium of Welsh in dealing with mental health issues at a national level here in Wales. It's extremely important, of course, that individuals with mental health problems have the assistance in the language they are most comfortable using—you come to a diagnosis more quickly and improve the quality of care in general terms. So, would you agree to look at what is currently available—including software and electronic packages available—in order to support people effectively, and how things can improve for the future?
Yes. I'm happy to give that commitment and I recognise this is an issue that isn't about a care preference, it's about a care need; the two are different and it's important to recognise the distinction. It's also about where the active offer takes place, so people don't need to say, 'I would like to be able to access healthcare through the medium of Welsh', but actually there is an active offer for people to do that, particularly with mental health services where there are a range of challenges you've got to get over to actually access a service and recognise the need to take part in that service as well. Your point about software as well—I actually have current work already ongoing looking at the opportunities for software, looking at what exists in both English and in Welsh, and trying to make sure we appropriately equip the health and care service to do so. So, I recognise the point and I'll happily update in the future about where we get to.FootnoteLink
Gwnaf. Rwy'n hapus i ymrwymo i hynny ac rwy'n cydnabod bod hwn yn fater nad yw'n ymwneud â dewis mewn gofal, mae'n ymwneud ag angen mewn gofal; mae'r ddau yn wahanol ac mae'n bwysig cydnabod y gwahaniaeth. Mae hefyd yn ymwneud â lle mae'r cynnig gweithredol yn digwydd, fel nad oes angen i bobl ddweud, 'Hoffwn allu cael gofal iechyd drwy gyfrwng y Gymraeg', ond bod cynnig gweithredol i bobl wneud hynny mewn gwirionedd, yn enwedig gyda gwasanaethau iechyd meddwl lle y ceir ystod o heriau sy'n rhaid i chi eu goresgyn er mwyn defnyddio gwasanaeth a chydnabod yr angen i gymryd rhan yn y gwasanaeth hwnnw yn ogystal. Mae eich pwynt ynglŷn â meddalwedd hefyd—mewn gwirionedd, mae gennyf waith ar y gweill eisoes ar hyn o bryd yn edrych ar y cyfleoedd ar gyfer meddalwedd, gan edrych ar yr hyn sy'n bodoli yn Saesneg ac yn Gymraeg, a cheisio gwneud yn siŵr ein bod yn arfogi'r gwasanaeth iechyd a gofal yn briodol i wneud hynny. Felly, rwy'n cydnabod y pwynt ac rwy'n hapus i roi'r wybodaeth diweddaraf i chi ynglŷn â'n sefyllfa yn y dyfodol.FootnoteLink
6. Pa gamau pellach y bydd Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i leihau'r risg o bobl yng Nghymru yn dioddef strôc? OAQ51451
6. What further action will the Welsh Government take to reduce the risk of people in Wales suffering a stroke? OAQ5145
Thank you for the question. Our stroke delivery plan provides a framework for action by health boards and NHS trusts, working with their partners. It sets out the expectations of all stakeholders to prevent, diagnose and treat stroke in people of all ages, wherever they live in Wales and whatever their circumstances.
Diolch i chi am y cwestiwn. Mae ein cynllun cyflawni ar gyfer strôc yn darparu fframwaith ar gyfer camau gweithredu gan fyrddau iechyd ac ymddiriedolaethau'r GIG yn gweithio gyda'u partneriaid. Mae'n nodi disgwyliadau'r holl randdeiliaid ynghylch atal, gwneud diagnosis a thrin strôc mewn pobl o bob oed, pa le bynnag y maent yn byw yng Nghymru a beth bynnag fo'u hamgylchiadau.
Thank you for the reply, Minister. The fact is, according to the Stroke Association, atrial fibrillation—it's a kind of disease with irregular heartbeat—can increase the risk of stroke by up to five times. AF is easily detectable and effective treatments exist to reduce the risk of stroke. However, the number of people who have not been identified as having AF combined with the number identified but on inappropriate medicine means that many people in Wales are having preventable strokes each year. What is the Welsh Government doing to increase the rate of AF detection as well as ensuring that they receive appropriate treatment so that the risk of people suffering an unnecessary stroke is reduced in Wales? Thank you.
Diolch i chi am yr ateb, Weinidog. Y ffaith yw, yn ôl y Gymdeithas Strôc, mae ffibriliad atrïaidd—mae'n fath o glefyd gyda churiad calon afreolaidd—yn gallu cynyddu'r risg o gael strôc hyd at bum gwaith. Mae'n hawdd gwneud diagnosis o ffibriliad atrïaidd ac mae triniaethau effeithiol yn bodoli i leihau'r risg o strôc. Fodd bynnag, mae nifer y bobl nad ydynt wedi cael diagnosis o ffibriliad atrïaidd ynghyd â'r nifer sydd wedi cael diagnosis ond sydd ar feddygaeth amhriodol yn golygu bod llawer o bobl yng Nghymru yn cael strôc y gellid ei atal bob blwyddyn. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gynyddu'r gyfradd o achosion o ffibriliad atrïaidd a gaiff eu canfod yn ogystal â sicrhau eu bod yn cael triniaeth briodol fel bod gostyngiad yn nifer y bobl sy'n wynebu'r risg o strôc yn ddiangen yng Nghymru? Diolch.
Thank you for the question. I recognise atrial fibrillation is a significant risk in people who have strokes. The latest sentinel stroke national audit programme clinical audit showed that 18 per cent of Welsh stroke patients had atrial fibrillation prior to their stroke. We already have work going on in this area. In the previous statement I made in this place on stroke and stroke improvement, I noted the University Hospital of Wales-led Stop a Stroke project. That was specifically about consultants working with the third sector, the British Heart Foundation, NWIS and Public Health Wales to look at how you have appropriate treatment for people with atrial fibrillation to reduce their risk of stroke, but also about the proactive offer in looking to find out who has untreated and undiagnosed atrial fibrillation. To date, 40 per cent of atrial fibrillation patients were not on the appropriate treatment and could be anti-coagulated to reduce their risk of stroke.
So, there is work that's already ongoing. That work now, following the pilot in the University of Wales Hospital, is being rolled out across the country. This is one of the risk factors we could and should control, but of course there are many others. The big public health challenges of smoking, overuse of alcohol, our diet and not exercising enough all have significant impacts on our risk of a range of conditions, including, of course, stroke. If we can do more as a country to change our behaviour, we'll have fewer people suffering ill health in the first place in stroke and a range of other areas.
Diolch i chi am y cwestiwn. Rwy'n cydnabod bod ffibriliad atrïaidd yn risg sylweddol mewn pobl sy'n cael strôc. Roedd archwiliad clinigol diweddaraf y rhaglen archwilio genedlaethol ar gyfer sentinel strôc yn dangos bod gan 18 y cant o gleifion strôc Cymru ffibriliad atrïaidd cyn eu strôc. Mae gennym eisoes waith ar y gweill yn y maes hwn. Yn y datganiad blaenorol a wneuthum yn y lle hwn ar strôc a gwella strôc, crybwyllais y prosiect Atal Strôc a arweinir gan Ysbyty Athrofaol Cymru. Roedd hwnnw'n ymwneud yn benodol ag ymgynghorwyr yn gweithio gyda'r trydydd sector, Sefydliad Prydeinig y Galon, Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru ac Iechyd Cyhoeddus Cymru i edrych ar sut y mae gennych driniaeth briodol ar gyfer pobl sydd â ffibriliad atrïaidd i leihau eu risg o gael strôc, ond mae hefyd yn ymwneud â'r cynnig rhagweithiol i geisio darganfod pwy sydd â ffibriliad atrïaidd heb ei drin a heb ddiagnosis. Hyd yma, nid oedd 40 y cant o gleifion ffibriliad atrïaidd yn cael y driniaeth briodol a gallent fod wedi cael meddyginiaeth wrth-geulo i leihau eu risg o gael strôc.
Felly, mae gwaith eisoes ar y gweill. Mae'r gwaith hwnnw yn awr, yn dilyn y cynllun peilot yn Ysbyty Athrofaol Cymru, yn cael ei gyflwyno ledled y wlad. Dyma un o'r ffactorau risg y gallem ac y dylem ei reoli, ond wrth gwrs mae llawer o rai eraill. Mae'r heriau mawr sy'n wynebu iechyd cyhoeddus megis ysmygu, goryfed alcohol, ein deiet a diffyg ymarfer corff i gyd yn gallu cael effaith sylweddol ar ein risg o amrywiaeth o gyflyrau, gan gynnwys strôc wrth gwrs. Os gallwn wneud mwy fel gwlad i newid ein hymddygiad, bydd gennym lai o bobl yn dioddef iechyd gwael yn y lle cyntaf mewn perthynas â strôc ac amrywiaeth o feysydd eraill.
7. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog symud adnoddau o ofal eilaidd i ofal iechyd sylfaenol? OAQ51452
7. What is the Welsh Government doing to encourage the shift in resources from secondary to primary health care? OAQ51452
Thank you for the question. I've just recently announced plans to deliver 19 new integrated health and care centres across Wales by 2021, to help deliver care closer to people's homes in their communities. I've identified up to £68 million for the centres. Construction will be subject to the agreement of a successful business case. The expectation is that those schemes will be delivered by 2021 to make sure the estate is fit for purpose to deliver a new integrated health and care system.
Diolch i chi am y cwestiwn. Rwyf newydd gyhoeddi cynlluniau yn ddiweddar i ddarparu 19 o ganolfannau iechyd a gofal integredig newydd ar draws Cymru erbyn 2021, i helpu i ddarparu gofal yn agosach at gartrefi pobl yn eu cymunedau. Rwyf wedi nodi hyd at £68 miliwn ar gyfer y canolfannau. Bydd gwaith adeiladu yn amodol ar gytuno achos busnes llwyddiannus. Y disgwyliad yw y bydd y cynlluniau hynny'n cael eu cyflwyno erbyn 2021 i wneud yn siŵr fod yr ystâd yn addas at y diben i ddarparu system iechyd a gofal integredig newydd.
The money for delivering a much more appropriate primary healthcare estate is much appreciated, but I want to focus my question today on the delivery of services. I was particularly interested to read a report from The King's Fund on the success of Canterbury in New Zealand in limiting the rise and rise in demand for emergency services because of the investment in primary care services. This included having integrated teams, all of whom were valued. This included much better—many more primary care services, including 24-hour GP services, including observation beds to ensure that people weren't inappropriately admitted to hospital because people weren't sure whether or not they were seriously ill, and targeted falls prevention, which we know is one of the main causes why older people are admitted to hospital for emergency treatment. So, I'm just wondering whether you are thinking about the Canterbury, New Zealand service and the way in which it could influence the Welsh health service, because I know that Cardiff and the Vale is looking very closely at this. Do you think this is something that all health boards should be looking at as a model for future care or do you think this is very specific to Cardiff and the Vale?
Mae'r arian ar gyfer darparu ystâd gofal iechyd sylfaenol llawer mwy priodol yn cael ei werthfawrogi'n fawr, ond rwyf eisiau canolbwyntio fy nghwestiwn heddiw ar ddarparu gwasanaethau. Roedd gennyf ddiddordeb arbennig mewn darllen adroddiad gan Gronfa'r Brenin ar lwyddiant Canterbury yn Seland Newydd yn cyfyngu ar y cynnydd yn y galw am wasanaethau brys oherwydd y buddsoddiad mewn gwasanaethau gofal sylfaenol. Roedd hyn yn cynnwys cael timau integredig, ac roedd pob un ohonynt yn cael eu gwerthfawrogi. Roedd yn cynnwys llawer gwell—llawer mwy o wasanaethau gofal sylfaenol, gan gynnwys gwasanaethau meddygon teulu 24 awr, gan gynnwys gwelyau arsylwi i sicrhau nad oedd pobl yn cael eu derbyn i'r ysbyty yn amhriodol oherwydd nad oedd pobl yn siŵr a oeddent yn ddifrifol wael ai peidio, a gwasanaeth atal cwympiadau wedi'i dargedu, un o'r prif achosion pam fod pobl hŷn yn cael eu derbyn i'r ysbyty ar gyfer triniaeth frys, fel y gwyddom. Felly, roeddwn yn meddwl tybed a ydych yn meddwl am wasanaeth Canterbury, Seland Newydd a'r modd y gallai ddylanwadu ar y gwasanaeth iechyd yng Nghymru, oherwydd gwn fod Caerdydd a'r Fro yn edrych yn agos iawn ar hyn. A ydych yn credu bod hwn yn rhywbeth y dylai pob bwrdd iechyd edrych arno fel model ar gyfer gofal yn y dyfodol neu a ydych yn credu bod hwn yn rhywbeth penodol iawn i Gaerdydd a'r Fro?
No, I don't think it's just specific to Cardiff and the Vale. I think there is a range of elements, both within the UK and internationally, about the requirement to shift even more to a primary care-led system, and having a shift not just in services from hospital-based to a community base, but, actually, the appropriate shift in resources to make that happen as well. We've already seen some of that taking place already within Wales—community cardiology being a good example. What I think is instructive about Canterbury is that it took determination and it took consistency. What Canterbury have achieved has taken place over a decade, and there's something there about the challenge for all of us as policymakers and decision makers, scrutineers and Government members, which is that understanding the challenge is much easier than understanding the answer and, actually, how we get there often takes time. So, the decade Canterbury have taken—. We've already made steps in Wales, not just with my immediate predecessor in the room but other health Ministers in looking to shift resources into primary care and having a much greater focus on trying to get away from the health service just equalling hospitals.
That's the path we've set ourselves. That's why I've made sure that primary care is a national focus of attention. It's why we've had a national primary care conference. But it says something about the time that Ministers are prepared to use in directing the service to say, 'This is the direction we must take in having more care closer to home', and I fully expect that the parliamentary review, when it reports early in the new year, will say more about having a primary care-led service and integration at that very local level being the path that we must take if we're going to do something about resolving our public health challenges and also providing the right quality of care in each of our communities across the country.
Na, nid wyf yn credu ei fod yn rhywbeth penodol i Gaerdydd a'r Fro. Credaf fod amrywiaeth o elfennau, yn y DU ac yn rhyngwladol, ynghlwm wrth y gofyniad i symud hyd yn oed yn fwy tuag at system a arweinir gan ofal sylfaenol, a symud nid yn unig o wasanaethau wedi'u lleoli mewn ysbytai at wasanaethau wedi'u lleoli yn y gymuned, ond mewn gwirionedd, symud adnoddau'n briodol er mwyn galluogi hynny i ddigwydd hefyd. Rydym wedi gweld rhywfaint o hynny'n digwydd eisoes yng Nghymru—ac mae cardioleg gymunedol yn enghraifft dda. Yr hyn rwy'n ei ystyried yn addysgiadol am Canterbury yw ei fod wedi cymryd penderfyniad a chysondeb. Mae'r hyn y mae Canterbury wedi'i gyflawni wedi digwydd dros ddegawd, ac mae yna rywbeth yno am yr her i bob un ohonom fel llunwyr polisi a gwneuthurwyr penderfyniadau, rhai sy'n craffu ac aelodau o'r Llywodraeth, sef bod deall yr her yn llawer haws na deall yr ateb, ac mewn gwirionedd, mae sut y cyrhaeddwn y pwynt hwnnw yn aml yn cymryd amser. Felly, mae'r ddegawd y mae Canterbury wedi'i gymryd—. Rydym eisoes wedi gwneud camau yng Nghymru, nid yn unig gyda fy rhagflaenydd uniongyrchol yn yr ystafell ond Gweinidogion iechyd eraill wrth geisio symud adnoddau i ofal sylfaenol a chael ffocws llawer gwell ar geisio troi cefn ar y syniad mai ysbytai'n unig yw'r gwasanaeth iechyd.
Dyna'r llwybr rydym wedi'i osod i ni'n hunain. Dyna pam rwyf wedi gwneud yn siŵr fod gofal sylfaenol yn cael sylw cenedlaethol. Dyna pam ein bod wedi cynnal cynhadledd genedlaethol ar ofal sylfaenol. Ond mae'n dweud rhywbeth am yr amser y mae Gweinidogion yn barod i'w dreulio yn cyfarwyddo'r gwasanaeth a dweud, 'Dyma'r cyfeiriad y mae'n rhaid i ni ei ddilyn er mwyn cael mwy o ofal yn nes at adref', ac rwy'n llawn ddisgwyl y bydd yr arolwg seneddol, pan fydd yn cael ei gyhoeddi yn gynnar yn y flwyddyn newydd, yn dweud mwy am gael gwasanaeth a arweinir gan ofal sylfaenol ac mai integreiddio ar y lefel leol iawn honno yw'r llwybr sy'n rhaid inni ei ddilyn os ydym am wneud rhywbeth ynglŷn â datrys ein heriau iechyd cyhoeddus a hefyd os ydym am ddarparu gofal o'r ansawdd cywir ym mhob un o'n cymunedau ledled y wlad.
Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw’r cwestiynau amserol, â chwestiwn David Melding.
The next item, therefore, is topical questions, and David Melding's question.
1. O ystyried y ffigurau ar gyfer nifer y tai newydd a gaiff eu hadeiladu yng Nghymru a ryddhawyd yn ddiweddar, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau pam mae nifer y cartrefi newydd a gaiff eu hadeiladu yng Nghymru bob blwyddyn yn lleihau? 87
1. Given the recently released new house building figures for Wales, will the Cabinet Secretary confirm why the number of new homes built in Wales each year is shrinking? 87
We have a long-term positive trend in house building in Wales, and the reality is that the number of new dwellings started in Wales increased by 2 per cent in 2016-17, compared to the previous year, and this is the second highest annual number recorded since the start of the recession in 2007.
Mae gennym duedd gadarnhaol hirdymor mewn perthynas ag adeiladu tai yng Nghymru, a'r realiti yw bod nifer yr anheddau newydd y dechreuwyd eu hadeiladu yng Nghymru wedi cynyddu 2 y cant yn 2016-17, o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol, a dyma'r ail nifer flynyddol uchaf a gofnodwyd ers dechrau'r dirwasgiad yn 2007.
Oh dear. [Laughter.] Minister, let's just remind ourselves that, for the latest year, which takes us to September 2017, just gone, the figure is 6,830. That's a drop on the previous year, which was 6,900. But let me remind everyone here: your target is 8,700—8,700. You are nearly 2,000 below that, and it's 10 years since this Government achieved its target for new homes. It is simply not acceptable. You have, and the Government has had for several years, the Holmans report, one of the most authoritative reports ever produced on housing need, which said that this Government should consider adopting the alternative projection that Professor Holmans calculated, which was for 12,000 homes a year in Wales between now and 2030—not 8,700, which you are pitifully missing as a target anyway, but 12,000. Don't you agree with me that it's high time the Welsh Government at least accepted the alternative projection so we can start to make some inroads into the housing crisis?
O'r mawredd. [Chwerthin.] Weinidog, gadewch i ni atgoffa ein hunain, ar gyfer y flwyddyn ddiweddaraf, sef hyd at fis Medi 2017, sydd newydd fod, mai'r ffigur yw 6,830. Mae hwnnw'n ostyngiad ers y flwyddyn flaenorol, a oedd yn 6,900. Ond gadewch i mi atgoffa pawb yma: eich targed yw 8,700—8,700. Rydych bron â bod 2,000 yn is na hynny, ac mae 10 mlynedd wedi bod ers i'r Llywodraeth hon gyflawni ei tharged ar gyfer cartrefi newydd. Nid yw'n dderbyniol o gwbl. Mae gennych adroddiad Holmans, ac mae wedi gan y Llywodraeth ers nifer o flynyddoedd, sef un o'r adroddiadau mwyaf awdurdodol a gynhyrchwyd erioed ar yr angen am dai, a oedd yn dweud y dylai'r Llywodraeth hon ystyried mabwysiadu'r amcanestyniad amgen a gyfrifwyd gan yr Athro Holmans, sef 12,000 o gartrefi y flwyddyn yng Nghymru rhwng nawr a 2030—nid 8,700, ac rydych yn methu'n llwyr â chyrraedd y nod hwnnw beth bynnag, ond 12,000. Onid ydych yn cytuno ei bod hi'n hen bryd i Lywodraeth Cymru dderbyn yr amcanestyniad amgen, o leiaf, fel y gallwn ddechrau gwneud cynnydd mewn perthynas â'r argyfwng tai?
Well, Welsh Government, as you'll be more than aware, is committed to pursuing all avenues in order to create and build homes, particularly affordable homes, with our target of 20,000 over the course of this Assembly, but also homes for market sale as well. There are a number of ways in which we're doing that. We recognise the important role that the SME sector will play in terms of meeting our housing aspirations, so we've announced recently an additional £30 million for the Wales property development fund, and that will support SME developers to build homes, and that was a sector that we know took a particularly bad hit in the aftermath of the recession. That actually quadruples the initial investment in that particular sector and it's expected to provide over £270 million in support for the sector over the next 15 years.
That's in addition to our commitment to spend £1.4 billion on housing over the course of this Assembly, so there's no doubt that Welsh Government is certainly putting its financial resources behind this and working with all sectors in order to build homes, learning from what we did in the previous Assembly in terms of the housing supply pact we had with Community Housing Cymru. That helped us achieve our target of delivering 10,000 affordable homes. We have a pact, now, with Community Housing Cymru and the Welsh Local Government Association, but also a pact with the Home Builders Federation and the Federation of Master Builders as well, so we're constantly trying to explore how we can work with new partners to increase house building across Wales.
Wel, mae Llywodraeth Cymru, fel y byddwch yn gwybod yn iawn, wedi ymrwymo i fynd ar drywydd pob llwybr er mwyn creu ac adeiladu cartrefi, a chartrefi fforddiadwy yn enwedig, gyda'n targed o 20,000 dros dymor y Cynulliad hwn, ond hefyd cartrefi i'w gwerthu yn y farchnad yn ogystal. Rydym yn gwneud hynny mewn nifer o ffyrdd. Rydym yn cydnabod y rôl bwysig y bydd y sector busnesau bach a chanolig yn ei chwarae o ran cyflawni ein huchelgeisiau ar gyfer y sector tai, felly yn ddiweddar rydym wedi cyhoeddi £30 miliwn ychwanegol ar gyfer cronfa datblygu eiddo Cymru, a bydd hwnnw'n cynorthwyo datblygwyr bach a chanolig i adeiladu cartrefi, a gwyddom fod y sector hwnnw wedi cael ergyd arbennig o wael yn sgil y dirwasgiad. Mae hynny mewn gwirionedd yn golygu pedair gwaith y buddsoddiad cychwynnol yn y sector penodol hwnnw ac mae disgwyl y bydd yn darparu dros £270 miliwn o gymorth ar gyfer y sector dros y 15 mlynedd nesaf.
Mae hynny yn ychwanegol at ein hymrwymiad i wario £1.4 biliwn ar dai yn ystod y Cynulliad hwn, felly nid oes unrhyw amheuaeth fod Llywodraeth Cymru yn sicr yn rhoi ei hadnoddau ariannol y tu ôl i hyn ac yn gweithio gyda'r holl sectorau er mwyn adeiladu cartrefi, dysgu o'r hyn a wnaethom yn y Cynulliad blaenorol o ran y cytundeb cyflenwad tai a oedd gennym gyda Cartrefi Cymunedol Cymru. Bu hwnnw o gymorth i ni gyflawni ein targed o ddarparu 10,000 o gartrefi fforddiadwy. Mae gennym gytundeb yn awr gyda Cartrefi Cymunedol Cymru a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ond hefyd mae gennym gytundeb gyda'r Ffederasiwn Adeiladwyr Cartrefi a Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr yn ogystal, felly rydym yn gyson yn ceisio archwilio sut y gallwn weithio gyda phartneriaid newydd i gynyddu nifer y tai a gaiff eu hadeiladu ledled Cymru.
Diolch i'r Gweinidog. Y cwestiwn nesaf—Simon Thomas.
Thank you, Minister. The next question is from Simon Thomas.
2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad ynglŷn â'r rhesymau y bydd trothwy cychwynnol y dreth trafodiadau tir yn codi ar gyfer prif gyfraddau preswyl pan gaiff y dreth ei datganoli ym mis Ebrill 2018? 92
2. Will the Cabinet Secretary make a statement on the reasons why the starting threshold for land transaction tax will increase for the residential main rates when the tax is devolved in April 2018? 92
Mae newidiadau diweddar Llywodraeth y Deyrnas Unedig i dreth dir y dreth stamp wedi arwain at gyllid ychwanegol i Lywodraeth Cymru. Mae hyn wedi caniatáu i mi wneud rhai newidiadau a fydd yn golygu bod tua 90 y cant o’r rhai sy’n prynu cartrefi yng Nghymru yn talu naill ai'r un faint neu lai o dreth na’r hyn y byddai wedi digwydd o dan dreth dir y dreth stamp.
Recent changes made by the UK Government to stamp duty land tax have led to additional funds being available for the Welsh Government, and this has allowed me to make some changes that will mean that some 90 per cent of homebuyers in Wales will pay either the same or less tax than would have been the case under the stamp duty land tax.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am ei ateb. Rwy'n gwerthfawrogi'r ffaith ei fod ef wedi cyhoeddi datganiad ysgrifenedig dydd Llun ynglŷn â'r materion hyn, ond rydw i'n credu, wrth i ni edrych ar drethi sydd wedi'u datganoli i'r Cynulliad am y tro cyntaf, mae'n briodol ein bod ni'n cael cyfle cyn y Nadolig i rannu'r newyddion da neu ddrwg gyda phreswylwyr trwy Gymru ben baladr. Diolch am gadarnhau bod 90 y cant o brynwyr tro cyntaf, felly, heb gael eu heffeithio, neu, os ydynt yn cael eu heffeithio, maen nhw'n cael eu heffeithio mewn ffordd gadarnhaol gan y newid yma.
Os caf i ofyn i chi jest ddau gwestiwn penodol: a ydych chi wedi cael cyfle i wneud proffil o'r arian a fydd yn cael ei gasglu gan Lywodraeth Cymru oherwydd y newidiadau yma, ac a ydych chi, felly, o'r farn, pan fyddem ni'n dod i bleidleisio ar y gyllideb derfynol yn y flwyddyn newydd, na fydd angen newid dim byd yn y gyllideb honno? A ydych chi hefyd wedi manteisio ar y cyfle i fodelu effaith y newid yma ar brisoedd tai yng Nghymru? Byddwch chi'n cofio bod y Swyddfa ar gyfer Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi dweud bod cyflwyno'r rhyddhad yma ar gyfer prynwyr tro cyntaf yn codi prisoedd tai dros y Deyrnas Gyfunol, neu, yn hytrach, dros Gymru a Lloegr, ac rwy'n credu yr oedden nhw'n awgrymu hyd at 1 y cant o godiad mewn pris tai, sydd, wrth gwrs, yn gwneud tai hyd yn oed yn bellach i ffwrdd o rai prynwyr tro cyntaf. Gan nad ŷch chi'n gwneud hynny fan hyn, a ydych chi'n gallu modelu hynny ac effaith hynny ar brisoedd tai yng Nghymru ac a fydd yna adroddiad gan Brifysgol Bangor yn edrych ar hyn i ddiweddaru'r sefyllfa erbyn i ni bleidleisio ar y gyllideb?
Thank you, Cabinet Secretary, for that response. I appreciate the fact that he published a written statement on Monday regarding these issues, but, as we look at devolved taxes for the first time, I think it’s appropriate that we have an opportunity before Christmas to share good news or bad news with residents the length and breadth of Wales. So, thank you for confirming that 90 per cent of first-time buyers won’t be affected, or, if they are affected, they will be affected in a positive manner by this change.
May I ask you just two specific questions? Have you had an opportunity to profile the funding that will be collected by the Welsh Government as a result of these changes, and are you, therefore, of the view that when we come to vote on the final budget in the new year that you won’t need to make any changes to that budget? Have you also taken the opportunity to model the impact of this change on house prices in Wales? You will recall that the Office for Budget Responsibility stated that introducing the relief for first-time buyers would increase house prices across the UK, or, rather, across England and Wales, and I think that they suggested that that would be an increase of up to 1 per cent in house prices, which puts housing further out of reach for some first-time buyers. As you’re not doing that here, can you model that and the impact that that would have on house prices in Wales and will there be a report by Bangor University looking at these issues in order to update the situation by the time we come to vote on the final budget?
Wel, diolch i Simon Thomas am y ddau gwestiwn ychwanegol hynny.
Well, I thank Simon Thomas for those two additional questions.
Llywydd, just to say that the underlying assumptions behind the decisions we are making in relation to devolved taxes will be independently scrutinised by Bangor University in the way that Simon Thomas suggested. I am committed. I told the Finance Committee that I would do my best to make sure that, alongside the final budget on 19 December, we will lay Bangor's updated assessments, taking into account the changes that we have made, and they will test those assumptions so that Assembly Members will see both the assumptions we've made and their independent look at them.
Simon Thomas is right, of course, to refer to what the OBR said about the Chancellor's decision to raise the starting threshold for stamp duty land tax for first-time buyers in England on prices in the market. There is previous evidence, when there was a previous first-time buyers' rate, that that led not to lower bills for buyers but to higher prices for sellers. We will keep a careful look on that here in Wales. My decision to increase the starting threshold for anybody buying a home in Wales valued at £180,000 or less at least guarantees that other people beyond first-time buyers are not doubly penalised—not having a relief available to them but having to bear the inflated prices that sellers might be able to charge.
Lywydd, hoffwn ddweud y bydd y rhagdybiaethau sylfaenol sydd wrth wraidd y penderfyniadau rydym yn eu gwneud mewn perthynas â threthi datganoledig yn destun craffu annibynnol gan Brifysgol Bangor yn y ffordd a awgrymodd Simon Thomas. Rwyf wedi ymrwymo. Dywedais wrth y Pwyllgor Cyllid y buaswn yn gwneud fy ngorau i sicrhau y byddwn, ochr yn ochr â'r gyllideb derfynol ar 19 Rhagfyr, yn cyflwyno asesiadau diweddaredig Bangor, sy'n ystyried y newidiadau a wnaethom, a byddant yn profi'r rhagdybiaethau hynny fel bod Aelodau'r Cynulliad yn gweld y rhagdybiaethau a wnaethom a'u hystyriaeth annibynnol ohonynt.
Mae Simon Thomas yn gywir, wrth gwrs, i gyfeirio at yr hyn a ddywedodd y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol ynglŷn â phenderfyniad y Canghellor i godi'r trothwy cychwynnol ar gyfer treth dir y dreth stamp i brynwyr tro cyntaf yn Lloegr ar brisiau yn y farchnad. Mae yna dystiolaeth flaenorol, pan gafwyd cyfradd flaenorol ar gyfer prynwyr tro cyntaf, nad arweiniodd at filiau is i brynwyr ond yn hytrach at brisiau uwch i werthwyr. Byddwn yn cadw golwg ofalus ar hynny yma yng Nghymru. Mae fy mhenderfyniad i godi'r trothwy cychwynnol i unrhyw un sy'n prynu cartref yng Nghymru gwerth £180,000 neu lai o leiaf yn gwarantu nad yw pobl eraill y tu hwnt i brynwyr tro cyntaf yn cael eu cosbi ddwywaith—hynny yw yn sgil y ffaith nad oes rhyddhad ar gael iddynt ond eu bod yn gorfod talu'r prisiau uwch y gallai gwerthwyr ofyn amdanynt.