Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Galw'r Aelodau i drefn. 

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw cwestiynau i'r Prif Weinidog, a'r cwestiwn cyntaf, David Melding.

Gwnaf. Mae Rhentu Doeth Cymru yn ariannu ei hun drwy ffioedd. Rydym ni, fodd bynnag, yn cynorthwyo awdurdodau lleol i hyrwyddo a gorfodi cofrestriad gyda Rhentu Doeth Cymru.

Prif Weinidog, yn ôl y cais rhyddid gwybodaeth a wnaed gan y Gymdeithas Landlordiaid Preswyl, mae Rhentu Doeth Cymru yn gweithredu ar dros ddwbl ei gost rhagamcanol ar hyn o bryd. Erbyn diwedd mis Chwefror 2017, roedd wedi cyflogi 50 o weithwyr cyfwerth ag amser llawn i weinyddu'r cynllun, sydd bum gwaith yr amcanestyniad o'ch asesiad effaith rheoleiddiol. A oedd Llywodraeth Cymru yn naïf yn ei hamcangyfrifon o gostau gweinyddol Rhentu Doeth Cymru, neu ai aneffeithlonrwydd yn Rhentu Doeth Cymru sydd ar fai?

Fel y dywedais, mae Rhentu Doeth Cymru yn ariannu ei hun yn llwyr. Telir amdano drwy ffioedd ar gyfer cofrestru a thrwyddedu landlordiaid ac asiantau, a mater i Rhentu Doeth Cymru, wrth gwrs, sy'n cael ei redeg gan gyngor Caerdydd, yw esbonio ei gostau gweithredu a'r hyn y mae'n ei wneud gyda'r personél sydd ganddo.

Prif Weinidog, sut mae gwaith Rhentu Doeth Cymru yn helpu tuag at gynorthwyo aelodau mwyaf agored i niwed ein cymdeithas sy'n byw mewn llety rhent preifat?

Mae Rhentu Doeth Cymru yn sicrhau bod unrhyw un sy'n ymwneud â gosod a rheoli adeiladau yn addas a phriodol ac wedi ei hyfforddi. Mae'r prawf person addas a phriodol yn gwneud yn siŵr na all neb ag euogfarnau troseddol heb eu disbyddu gael unrhyw gyswllt â thenant, sy'n arbennig o bwysig, wrth gwrs, wrth ymdrin â thenantiaid agored i niwed. Ac mae hyfforddiant yn sicrhau bod landlord neu asiant yn ymwybodol o'i gyfrifoldebau cyfreithiol, yn enwedig o ran diogelwch yr adeilad y mae'n ei osod.

Prif Weinidog, dangosodd ffigurau a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf bod 86,238 o landlordiaid wedi eu cofrestru erbyn hyn, sy'n golygu bod amcangyfrif o 3,762 yn gosod adeiladau yn anghyfreithlon. Mae cofrestru fel landlordiaid yn costio £33.50 os caiff ei wneud ar-lein, ac £80.50 ar bapur, waeth faint o adeiladau sydd ganddyn nhw. Lansiwyd y cynllun ar 23 Tachwedd 2015, gan roi 12 mis i landlordiaid gofrestru, cyn iddo ddod yn gyfraith y llynedd. Prif Weinidog, onid yw'n bryd i bob landlord ddilyn esiampl y mwyafrif llethol a chyflawni eu rhwymedigaethau cymdeithasol i'w tenantiaid, cydymffurfio â'r gyfraith a darparu amodau tai addas yng Nghymru? A beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu i ddod â'r rheini sydd, am ba reswm bynnag, yn parhau dorri'r gyfraith—?

Wel, rwy'n cytuno'n llwyr bod angen i'r landlordiaid hynny sydd wedi methu, hyd yma, â dod ymlaen, wneud hynny nawr. Maen nhw'n torri'r gyfraith. Os daw landlordiaid ymlaen nawr, efallai y byddan nhw'n osgoi unrhyw gosbau ariannol am beidio â chydymffurfio. Os na fyddan nhw'n dod ymlaen nawr ac yn cael eu darganfod yn ddiweddarach, yna, wrth gwrs, gallai Rhentu Doeth Cymru gyflwyno dirwyon, mynd â nhw i'r llys i'w herlyn, ac mae'r grym ganddyn nhw hyd yn oed i ddiddymu eu gallu i osod neu reoli adeiladau. Felly, mae'r cosbau yno. Mae'n hynod bwysig bod landlordiaid yn osgoi'r cosbau hynny trwy gydymffurfio â'r gyfraith.

Mae gwella gwasanaethau iechyd meddwl yn parhau i fod yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru ac rydym ni wedi ymrwymo £40 miliwn ychwanegol ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl dros y ddwy flynedd nesaf.

Prif Weinidog, rwy'n wirioneddol falch o weld eich bod chi'n cynyddu'r adnoddau ar gyfer y rhai sy'n dioddef problemau iechyd meddwl. Ond yr hyn yr wyf i'n ei weld yn Aberconwy yw'r dehongliad o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983—. A gwn fod llawer o'n cleifion yn ei chael hi'n anodd iawn dod o hyd i'w ffordd drwy hyn o ran y cymorth sydd ei angen. Rwyf i hyd yn oed, pan rwy'n gweithredu ar ran fy etholwyr—mae'n anodd iawn sicrhau bod cyrff statudol yn cydymffurfio â'r ddeddfwriaeth hon, hyd yn oed o ran cynlluniau gofal a thriniaeth. Pan fyddwch chi'n gofyn i'r partneriaid statudol cyfrifol am gopi o'r cynllun triniaeth a gofal, yn amlach na pheidio, mae'n rhaid i ni aros am wythnosau i'w derbyn. Nid ydyn nhw erioed wedi cael eu hysgrifennu ymlaen llaw. Rwy'n sôn am bobl sydd â chyflyrau iechyd meddwl cymhleth. Beth wnewch chi , fel Prif Weinidog os gwelwch yn dda, i sicrhau nad yw'n achos syml o daflu arian at hyn, a bod cynlluniau strategol sy'n llawn bwriadau da ar waith ar gyfer y bobl hyn sydd, weithiau, yn syrthio drwy'r rhwyd ac yn dod yn hynod agored i niwed?

Rydym ni yn disgwyl, wrth gwrs, i gyrff cyhoeddus gydymffurfio â'r gyfraith. Mae hi'n gofyn pa strwythur ddylai fod ar waith. Gan adael o'r neilltu y mater o faint o arian sydd ar gael, mae ein strategaeth iechyd meddwl 10 mlynedd, 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl', yn mabwysiadu dull poblogaeth o wella llesiant meddyliol pobl yng Nghymru a chynorthwyo pobl â salwch meddwl. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr y gall pobl gael mynediad at therapïau siarad, er enghraifft. Rydym ni'n ystyried ffyrdd o helpu pobl ifanc hyd yn oed yn fwy, a bydd yn ymwybodol, wrth gwrs, o'r arian sy'n cael ei roi ar waith ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed. Ond rydym ni'n sicr yn disgwyl, pan ddisgwylir i gyrff cyhoeddus gydymffurfio â deddfwriaeth, eu bod nhw'n gwneud hynny.

Prif Weinidog, gadewch i mi ddweud wrthych chi am ddyn 30 mlwydd oed, a aeth, ar ôl argyfwng iechyd meddwl, i Ysbyty Gwynedd, cyn cael ei drosglwyddo dros nos, ar daith chwe awr a hanner, i ysbyty yn ne-ddwyrain Lloegr. Llwyddodd ei deulu i gytuno trosglwyddiad i'r tîm triniaeth yn y cartref, felly, ar ôl wythnos, fe'i dychwelyd adref, ond mae'n disgrifio ei brofiad o gael ei hebrwng yn ôl i'w dŷ, gan ddau warchodwr, fel un annifyr a thrawmatig. Fe wnaeth yr holl brofiad ei adael yn teimlo fel troseddwr ac nid claf agored i niwed. Mae hyn yn amlwg yn annerbyniol. Felly, pa gamau wnaiff y Llywodraeth eu cymryd i roi sylw i'r prinder gwelyau iechyd meddwl nid yn unig yn y gogledd, ond ledled y wlad, ac i gynnwys buddsoddiad yn y gwelyau eu hunain a staff, ac mewn timau triniaeth yn y cartref hefyd?

Wel, mae'r aelod yn rhoi enghraifft yn y fan yna sy'n haeddu ymchwiliad pellach. Mae'n anodd iawn gwneud sylwadau ar hynny heb wybod mwy am y peth, ond, os hoffai ysgrifennu ataf gyda rhagor o fanylion, byddwn wrth gwrs yn falch o ymchwilio i hynny ar ei ran. Gofynnodd y cwestiwn hefyd am wariant iechyd meddwl. Wel, wrth gwrs, mae gwariant ar iechyd meddwl wedi ei neilltuo yng Nghymru, ac rydym ni'n bwriadu cynyddu'r cyllid hwnnw gan £20 miliwn ychwanegol i bron i £650 miliwn yn 2018-19.

Prif Weinidog, er gwaethaf Mesur Iechyd Meddwl (Cymru) 2010, mae bron chwarter y cleifion yng Nghymru yn aros yn hwy na 28 diwrnod am asesiad gwasanaethau cymorth iechyd meddwl sylfaenol lleol, a bydd 20 y cant o'r cleifion hynny yn aros mwy na 28 diwrnod am driniaeth yn dilyn yr asesiad. Yn y misoedd diwethaf, rydym ni wedi cael rhybuddion am brinder seiciatryddion ymgynghorol a phroblemau yn recriwtio digon o seicolegwyr. Prif Weinidog, beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i wella'r broses o recriwtio staff clinigol iechyd meddwl wedi'u hyfforddi a rhoi terfyn ar oediadau hirfaith cyn cael triniaeth iechyd meddwl yng Nghymru?

Wel, mae gennym ni ymgyrch recriwtio ar waith, wrth gwrs, sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn. Rydym ni wedi neilltuo adnoddau ychwanegol i CAMHS pan oedd hynny'n angenrheidiol, pan ddaeth galw yn uchel iawn a bod angen bodloni'r galw hwnnw. Gallaf ddweud bod mwy na 154,000 o bobl wedi eu gweld gan wasanaethau cymorth iechyd meddwl sylfaenol lleol ers eu cyflwyno, yn rhan o weithrediad y Mesur yn 2012, ac mae dros 82,000 o bobl wedi derbyn ymyraethau therapiwtig gan eu LPMHSS. Felly, rydym ni'n gwybod bod llawer o bobl wedi elwa ar y Mesur hwnnw, a gallwn weld, wrth gwrs, bod y gyllideb wedi ei neilltuo ar gyfer iechyd meddwl, i sicrhau bod adnoddau digonol ar gael.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid, Andrew R.T. Davies.

Diolch i chi, Llywydd. Prif Weinidog, yfory, bydd cynnig gerbron y Cynulliad i ofyn caniatâd y Cynulliad i sefydlu ymchwiliad gan y Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog i graffu ar yr honiadau a wnaed am gyfnod Leighton Andrews a'ch cynghorwr arbennig, Steve Jones, yn eu swyddi. Rwy'n deall y bydd arweinydd y tŷ yn ymateb i'r ddadl honno yfory, sy'n gwbl gywir, gan ei fod yn achos o drefnu busnes y Cynulliad. Ond rwy'n ceisio gweithio allan yn fy meddwl fy hun—rwy'n siŵr bod llawer o bobl eraill yn ceisio gweithio allan yn eu meddyliau eu hunain—pam mae'r Llywodraeth wedi cyflwyno gwelliant 'dileu popeth' i'r cynnig hwnnw, a pham mae gennych chi wrthwynebiad i'r Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog ymgymryd â'r darn hwn o waith, ar yr hyn y mae'n sicr nad yw'n bwynt gwleidyddol, byddwn yn awgrymu; y cwbl mae'n ei wneud yw ceisio mynd at wraidd yr honiadau a wnaed.

Wel, rwyf i o'r farn mai proses annibynnol yw'r ffordd orau o wneud hynny, a dyna pam yr ydym ni wedi cyflwyno'r gwelliant yr ydym ni wedi ei gyflwyno.

Wel, does bosib nad yw Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog yn broses annibynnol. Mae pobl yn eistedd ar y pwyllgor hwnnw ac yn edrych yn wrthrychol ar y dystiolaeth a roddir i'r Pwyllgor, gan wneud penderfyniad a darparu adroddiad yn seiliedig ar y dystiolaeth honno yn y pen draw. Roedd yn peri pryder braidd, o gyfweliad y Cwnsler Cyffredinol ar y Politics Show, ei fod yn amau gallu'r Cadeirydd—fel Cadeirydd Llafur—ac Aelodau Llafur i fod yn wirioneddol wrthrychol yn eu gwaith craffu. Rwyf i'n credu y byddan nhw'n gweithredu gydag uniondeb a gwrthrychedd ar sail y dystiolaeth a ddarperid gan y tystion a fyddai'n dod ger eu bron. Mae'r geiriau gen i yma, sydd yn dweud mewn gwirionedd, 'y Cadeirydd ac ACau Llafur i weithredu'n ddiduedd ar y pwnc', yr wyf i wedi datgan yn eglur nad yw'n bwnc gwleidyddol. [Torri ar draws.] Ond dyna'r geiriau—maen nhw gen i yma o fy mlaen—os yw'r Aelod eisiau eu trafod drwy fod ar ei eistedd.

Felly, rwy'n credu y bydden nhw yn gweithredu'n wrthrychol, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig i'r sefydliad hwn, os derbynnir y bleidlais honno yfory, y caniateir i'r Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog wneud y gwaith hwnnw. Onid dyna mae'r pwyllgor hwnnw'n ei wneud mewn gwirionedd. Felly, gofynnaf eto i chi ymhelaethu ar pam yr ydych chi wedi cyflwyno'r cynnig 'dileu popeth' hwnnw a fydd yn atal yr union bwyllgor y mae'r Cynlluniad hwn yn gosod y cyfrifoldeb arno am graffu arnoch chi a'ch swyddfa a'ch gweithgareddau chi a'ch swyddfa pan eich bod yn y Llywodraeth?

Wel, mae ef ei hun wedi bod yn unochrog yn y geiriau yr oedd yn honni i'r Cwnsler Cyffredinol eu defnyddio—dyna'r broblem. Mae'r pwyllgor yno i graffu arnaf i fel Prif Weinidog— wrth gwrs ei fod—ond rwyf i o'r farn, ac rwy'n credu y bydd pobl resymol o'r farn, pan geir mater fel hwn, mai proses annibynnol yw'r broses gywir i ymdrin â'r mater.

Wel, mae'n peri gofid mawr gweld nad ydych chi'n barod i fod â ffydd ym mhwyllgorau'r Cynulliad hwn i wneud y gwaith y maen nhw'n gyfrifol am ei wneud a gwrando ar y dystiolaeth a roddir. Ond, yfory, ceir cynnig a cheir gwelliant. Felly, pa bynnag un fydd yn ennill y bleidlais, bydd ymchwiliad. A allwch chi gadarnhau y bydd Gweinidogion y Llywodraeth neu Ysgrifenyddion y Llywodraeth a fydd yn rhoi tystiolaeth i unrhyw un o'r ymchwiliadau hynny yn cael eu rhyddhau o gyfrifoldeb ar y cyd ac y cânt siarad fel unigolion wrth roi'r dystiolaeth gerbron yr ymchwiliadau? Ac, yn anad dim, nid wyf yn siŵr sut bydd pobl yn pleidleisio yn y Siambr hon yfory, ond mae'n bosibl iawn y gallai fod un bleidlais ynddi. Mae'r cyhuddiadau hyn wedi eu gwneud yn eich erbyn chi fel Prif Weinidog, a gweithgareddau swyddfa'r Prif Weinidog. A wnewch chi absenoli eich hun o bleidleisio yn y bleidlais honno yfory, o ystyried ei bod yn ymdrin yn benodol â honiadau—ac rwy'n gwneud y cyhuddiad hwn—y mae angen naill ai eu profi neu eu hanwybyddu ac sydd wedi eu gwneud yn eich erbyn chi fel Prif Weinidog? A wnewch chi absenoli eich hun o'r bleidlais honno?

Wel, rwy'n credu, ar sail ei sylwadau heddiw, bod arweinydd yr wrthblaid wedi dangos ei fod yn wleidyddol iawn yn yr hyn y mae'n ceisio ei wneud; nid yw'n ymwneud o gwbl â bod yn ddiduedd. Gwelais ei sylwadau dros y penwythnos, pan ddywedodd ei fod eisiau ymchwiliad hyd at heddiw, am ddim rheswm amlwg. Hefyd, dywedodd y dylai'r Pwyllgor wneud argymhellion ynghylch rhedeg Swyddfa'r Prif Weinidog. Nid yw'n fater i'r pwyllgor sut y mae Llywodraeth Cymru yn cael ei rhedeg yn y modd hwnnw. Nid wyf yn ofni proses annibynnol. Nid wyf yn ofni proses annibynnol. Nid wyf yn ofni cynghorydd annibynnol yn ymchwilio i ba un a ydw i wedi mynd yn groes i'r Cod Gweinidogol, gan fy mod i'n ffyddiog nad wyf i wedi gwneud hynny. Nid wyf yn ofni proses annibynnol. Nid wyf i'n gwybod pam mae e'n ofni proses annibynnol gymaint.

Arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood. 

Diolch, Llywydd.

Prif Weinidog, iechyd meddwl ac iechyd meddwl plant yw un o'r problemau mwyaf sy'n wynebu Cymru ar hyn o bryd ac, ar 27 Medi y llynedd, fe wnaethoch honni y byddai buddsoddiad yn lleihau amseroedd aros am wasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed. Dywedasoch,

'Mae'r adnoddau wedi eu sefydlu ac rwyf yn llwyr ddisgwyl i'r amseroedd aros a'r niferoedd leihau wrth i'r adnoddau hynny weithio drwy'r system.'

A ydych chi'n glynu wrth y datganiad hwnnw?

Ydw, mi ydwyf. Mae'n iawn i ddweud, er enghraifft, gyda CAMHS, bod y galw'n fwy na'r hyn a oedd ar gael. Nid oes unrhyw amheuaeth am hynny a dyna pam y gwnaethom ni roi'r £8 miliwn ychwanegol y flwyddyn wasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed er mwyn ymdrin â hynny. Os edrychwn ni ar y cyllid newydd sydd yn cael ei gyhoeddi ar gyfer iechyd meddwl, y tu hwnt i'r cynnydd cyffredinol, targedwyd £22 miliwn o gyllid newydd at wella mynediad at nifer o wasanaethau penodol: felly, £8 miliwn y flwyddyn ar gyfer iechyd meddwl pobl hŷn; yr £8 miliwn yr wyf i newydd ei grybwyll ar gyfer CAMHS; £3 miliwn y flwyddyn ar gyfer therapïau seicolegol ar gyfer gwasanaethau i oedolion; mwy na £0.5 miliwn y flwyddyn ar gyfer gwasanaethau amenedigol cymunedol, a £1.5 miliwn y flwyddyn mewn gwasanaethau cymorth iechyd meddwl sylfaenol lleol i gefnogi ymhellach y Mesur yn 2012.

Yn gynharach eleni, Prif Weinidog, newidiodd StatsCymru y ffordd yr oedd niferoedd amseroedd aros yn cael eu hadrodd, gan gael gwared ar yr achosion a oedd yn cael eu hystyried fel llwybrau nad oeddent yn CAMHS. Tynnodd hyn 1,700 o blant—tua 74 y cant o'r cyfanswm—oddi ar y rhestr ar unwaith. Mae hynny'n gwneud cymariaethau hanesyddol yn amhosibl, ond mae gennym ni werth saith mis o ddata newydd erbyn hyn, sy'n golygu y gallwn ni weld beth sydd wedi digwydd hyd yn hyn eleni, ac mae'n amlwg bod amseroedd aros ar gyfer CAMHS yn gwaethygu. Yn ôl ym mis Mawrth, roedd 87 y cant o blant yn aros llai na mis, 45 y cant yw hynny erbyn hyn. Yn ôl ym mis Mawrth, nid oedd unrhyw blant yn aros yn hwy na 16 wythnos am yr apwyntiad cyntaf hwnnw, a bellach mae hynny'n wir am un o bob pump o blant. Nid yw hynny'n swnio fel lleihau amseroedd aros i mi. Rydych chi wedi dadlau yn y gorffennol bod gormod o blant yn cael eu hatgyfeirio ar gyfer triniaeth arbenigol. A ydych chi'n dal i gredu mai'r broblem gyda CAMHS yw bod gormod o blant yn cael eu hatgyfeirio?

Wel, mae'n ffaith bod tua 25 y cant i draean o atgyfeiriadau at CAMHS arbenigol yn cael eu hailgyfeirio i wasanaethau eraill gan fod yr atgyfeiriad yn amhriodol ar gyfer yr hyn sy'n wasanaeth hynod arbenigol. Nawr, gwneir hynny i sicrhau bod y plant hynny sydd angen cymorth arbenigol yn gallu ei gael yn brydlon. Wrth gwrs, rydym ni'n disgwyl i CAMHS ymdrin â'r bobl ifanc hynny sydd angen cymorth gan CAMHS, ond rydym ni hefyd yn gwybod bod llawer o'r bobl ifanc hynny sy'n cael eu cyfeirio at CAMHS yn y lle cyntaf nad ydynt yn cael eu cyfeirio i fannau eraill at wasanaeth sy'n fwy priodol iddyn nhw.

Saith deg pedwar y cant.

Pan fydd yn wynebu problem hirsefydlog, Prif Weinidog, mae'n ymddangos mai ymateb eich Llywodraeth yw newid y rheolau a thrin y data neu hawlio nad oedd pawb wir angen y gwasanaeth. Nawr, ceir nifer o enghreifftiau eraill lle, yn hytrach na gwella gwasanaethau, yr ydych chi wedi newid y rheolau. Digwyddodd hynny â'r gwasanaeth ambiwlans, nifer y meddygon teulu llawn amser yn y GIG, a newidiwyd y targedau canser yr wythnos diwethaf, ond nid ydym ni'n gwybod i beth eto. Ac eto rydych chi'n dal i wrthod galwad Plaid Cymru am darged diagnosis 28 diwrnod a bennwyd gan y tasglu canser annibynnol.

Onid yw'n bryd i ni gael gwared ar allu eich Llywodraeth i osgoi craffu trwy newid y rheolau? Ac onid yw'n bryd i Gymru sefydlu corff annibynnol ar gyfer gosod targedau a chyhoeddi'r data yn erbyn y targedau hynny? Beth fydd ei angen, Prif Weinidog, i amseroedd aros yn CAMHS gael eu lleihau fel bod plant yn cael y driniaeth sydd ei hangen arnynt?

Wel, mae'n syndod i mi, wrth i mi sefyll yma bob wythnos, i awgrymu nad wyf yn destun craffu, oherwydd gallaf sicrhau'r Aelodau fy mod i yn sicr. A gaf i wneud y pwynt nad yw ystadegau yn cael eu newid gan y Llywodraeth? Ymdrinnir â nhw'n annibynnol, a chyfrifoldeb Awdurdod Ystadegau'r DU yw penderfynu sut y mae'n casglu ystadegau. Nid yw'n rhywbeth y mae'r Llywodraeth yn ei benderfynu. Ydy, mae'n wir i ddweud, gydag amseroedd ymateb ambiwlansys, er enghraifft, y newidiwyd hynny, ond roedd hynny'n eu rhoi mewn sefyllfa gymharol â Lloegr. Dyna un o'r rhesymau pam y gwnaed hynny.

O ran edrych ar dargedau canser, mae'r rhain yn faterion yr ydym ni'n eu hystyried i'w gwneud yn fwy effeithiol. Y broblem sydd gen i bob amser gyda'r diagnosis 28 diwrnod yw bod arbenigwyr yn dweud wrthyf ei bod yn aml yn amhosibl gwneud hynny oherwydd natur canser rhywun. Mae pobl yn ymateb mewn gwahanol ffyrdd ac mae eu diagnosis yn cael ei wneud mewn gwahanol ffyrdd. Nid wyf i'n feddyg; y cwbl yr wyf yn ei wneud yw cyfeirio at yr hyn y mae pobl wedi ei ddweud wrthyf i.

Nawr, mae hi'n gwneud y pwynt am wneud yn siŵr bod pobl ifanc yn cael y driniaeth sydd ei hangen arnynt ar yr adeg gywir, ac un o flaenoriaethau'r rhaglen Law yn Llaw ar gyfer Plant a Phobl Ifanc yw lleihau nifer yr atgyfeiriadau amhriodol, i ystyried y ffordd y mae gwasanaethau iechyd meddwl arbenigol yn gweithio gyda maes gofal sylfaenol ac eraill ym meysydd gwasanaethau cymdeithasol, addysg a chyfiawnder ieuenctid a'r trydydd sector i sicrhau cymorth priodol ar gael yn brydlon i bobl ifanc. Ond, wrth gwrs, yr hyn sy'n bwysig yw bod pobl ifanc, pan eu bod yn cael eu hatgyfeirio, yn cael y lefel briodol o wasanaeth ac nad ydynt yn cael eu hanfon yn uniongyrchol at CAMHS. Felly, mae hwn yn ddull cyfannol yr ydym ni'n ei ddilyn, ac rydym ni'n hyderus, os cymerwn ni i ystyriaeth hefyd y prosiectau arbrofol a gyhoeddwyd ym mis Medi ar gyfer cymorth iechyd meddwl mewn ysgolion, y bydd yn gallu sicrhau wedyn, wrth gwrs, bod mwy a mwy o bobl ifanc yn cael y cymorth a'r gefnogaeth sydd eu hangen arnynt.

Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.

Diolch yn fawr, Llywydd. Efallai y bydd y tymheredd yn y Siambr hon yn codi yfory, ond tybed a yw'r Prif Weinidog wedi gweld bod rhagolygon y Swyddfa Dywydd ar gyfer y tu allan yn dangos ein bod ni'n debygol o gael tymheredd is-sero dros yr wythnos neu ddwy nesaf. Tybed a welodd hefyd ddydd Llun yn The Guardian fod adroddiad yn dweud bod prisiau trydan a nwy wedi codi o dair gwaith cyfradd chwyddiant yn yr 20 mlynedd diwethaf a bod cartref cyffredin yn gwario £562 flwyddyn ar wresogi a goleuo erbyn hyn. Yr hyn nad oedd yn ei ddweud oedd bod hyn i raddau helaeth iawn oherwydd y cynnydd i drethi gwyrdd, a fydd yn costio bron i £150 y flwyddyn i aelwydydd o'r flwyddyn nesaf, ac maen nhw wedi codi gan ddwy ran o dair ers 2014 ac maen nhw'n 20 y cant o'r Bil trydan nodweddiadol erbyn hyn. O ystyried bod chwarter o aelwydydd yng Nghymru yn byw mewn tlodi tanwydd, sut gallwn ni gyfiawnhau llwytho'r ffioedd hyn ar y bobl dlotaf a mwyaf agored i niwed mewn cymdeithas?

Dyma ddyn a bleidleisiodd o blaid preifateiddio trydan a nwy. Dyna'r rheswm pam mae prisiau wedi codi. Y ffaith yw nad oes unrhyw gystadleuaeth mewn gwirionedd, nid yw pobl wir yn deall sut i gael y tariff gorau, er gwaethaf ymdrechion gorau pobl i wneud hynny. A dweud y gwir, roedd y gwasanaeth yn well o lawer pan oedd gennym ni ddarparwr gwladoledig, ac mae hynny'n rhywbeth yr hoffwn ei weld yn dychwelyd yn y dyfodol. Nid yw'n ymwneud o gwbl â threthi gwyrdd. Mae'n ymwneud yn gyfan gwbl â'r ffaith fod cwmnïau preifat yn gwneud elw ar draul pobl gyffredin, rhywbeth y gwnaeth ef ei gefnogi ac, yn wir, y mae'r blaid yna draw fan acw yn ei gefnogi hefyd.

Ni wnaeth y Prif Weinidog ateb y cwestiwn, wrth gwrs. Mae pump y cant o fil trydan yn mynd fel elw i'r cwmnïau trydan, 20 y cant mewn trethi gwyrdd. Felly, mae'r Prif Weinidog yn gwbl anghywir. Ond waeth pa mor ddrwg yw pethau ar y funud, mae pethau'n mynd i waethygu, gan fod rhagolygon y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, a ategodd y papurau cyllideb eleni, yn dangos y bydd ardollau amgylcheddol yn cynyddu o £10.7 biliwn eleni i £13.5 biliwn erbyn 2022. Felly, mae hynny'n golygu y bydd trethi gwyrdd dros £200 y flwyddyn erbyn hynny i'r defnyddiwr trydan cyffredin ac yn draean o filiau ynni.

Mae cyflwyno mesuryddion clyfar yn mynd i ychwanegu £11 biliwn arall at hynny. Mae hynny'n £84 y flwyddyn yn ychwanegol dros y pum mlynedd nesaf i bob aelwyd. Hefyd, mae £2 biliwn ychwanegol yn mynd i gael ei wario ar uwchraddio llinellau trosglwyddo a seilwaith i ddarparu ar gyfer ffermydd gwynt o bell. Mae hynny'n ychwanegu £25 fesul aelwyd. Felly, ailadroddaf fy nghwestiwn, na atebodd y Prif Weinidog y tro cyntaf: sut allwn ni gyfiawnhau llwytho'r ffioedd hyn ar y bobl dlotaf a mwyaf agored i niwed mewn cymdeithas?

Wel, hynny yw, yn gyntaf oll, cefais rywfaint o achwyn gan y blaid gyferbyn am godi gormod ar gwsmeriaid—yn 2015, pan wnaeth fy mhlaid sefyll yn yr etholiad cyffredinol, fe'n cyhuddwyd ganddynt o fod yn Farcswyr am fod eisiau rhoi cap ar brisiau ynni. Dyna faint o ots oedd ganddyn nhw am bobl gyffredin. Rydym ni i gyd yn gwybod sut rai yw'r Torïaid.

Nawr, i ateb y cwestiwn a ofynnwyd gan arweinydd UKIP, mae pob un dull o gynhyrchu ynni yn costio arian—pob un dull. Mae niwclear yn costio llawer iawn o arian hefyd. Ydym, rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod gennym ni ynni glanach, gwyrddach—mae o les i ddiogelwch ynni; pam y byddem ni eisiau mewnforio ynni o wledydd eraill a ninnau'n gallu cynhyrchu ynni ein hunain mewn modd adnewyddadwy? Neu a yw'n dweud y dylem ni gael gorsafoedd pŵer glo ym mhobman a mwy o gloddio glo brig? Oherwydd dyna ganlyniad yr hyn y mae'n ei ddweud.

Mae'n gwrthod ateb y cwestiwn: sut ydym ni'n cyfiawnhau llwytho pobl dlawd gyda'r ffioedd gormodol hyn sy'n mynd i dyfu a thyfu wrth i bob blwyddyn fynd heibio? Mae papurau'r OBR—y tablau atodol cyllidol—yn dilyn y gyllideb yn dangos y bydd cost Deddf Newid yn yr Hinsawdd 2008 yn 2022 bron i £15 biliwn y flwyddyn. A, thros y pum mlynedd nesaf, bydd y cartref cyffredin yn gwario swm enfawr o'i incwm ar drethi gwyrdd—bydd £66 biliwn, £2,500 yr aelwyd, dros y pum mlynedd nesaf, yn cael ei gymryd o gyllidebau aelwydydd mewn trethi gwyrdd. Mae trethi gwyrdd yn gyrru pobl dlawd ac agored i niwed i mewn i'r coch.

Mae'n sôn am yrru pobl dlawd ac agored i niwed i mewn i'r coch; roedd preifateiddio ynni yn un ffordd o wneud hynny—rydym ni'n gwybod hynny. Safodd ei blaid ef ar sail rhaglen o dreth safonol, a fyddai'n cynyddu trethi i'r mwyafrif helaeth o bobl dlotach, a'u lleihau i bobl sy'n ennill mwy. Nid yw mewn unrhyw sefyllfa i bregethu i unrhyw un arall am ofalu am bobl dlotach. Gadewch i mi ofyn hyn iddo—. Yn y pen draw, nid yw'n credu yn y newid yn yr hinsawdd. Rwyf i, nid yw ef. Rwyf i'n edrych ar y gwyddoniaeth, nid yw ef. Dyna'r ffordd y mae'n ei gweld hi.

Rwy'n credu bod glanhau'r amgylchedd yn costio arian. Roedd y DU yn llanastr yn y 1980au; roedd yn fochaidd. Byddai'r afon Irwell yn Salford yn mynd ar dân pe byddech chi'n taflu matsien i mewn iddi. Lle'r wyf i'n byw ym Mhen-y-bont ar Ogwr, byddai'r afon Ogwr yn llifo mewn gwahanol liwiau yn dibynnu ar yr hyn oedd wedi cael ei daflu i mewn iddi gan ba bynnag ddiwydiant oedd i fyny'r afon. Nid oes neb yn dweud wrthyf, 'rwyf i eisiau mynd yn ôl i'r dyddiau hynny pan oedd yr amgylchedd wedi ei ddiraddio, pan oedd yr afonydd yn llygredig, pan oedd yr aer yn llygredig', ond mae'n ymddangos ei fod yn rhywbeth y mae ef yn fwy na hapus i'w weld eto.

Cwestiwn amserol iawn, os caf i ddweud. Trwy Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a chreu Cyfoeth Naturiol Cymru, mae gennym ni eisoes, wrth gwrs, rywfaint o'r ddeddfwriaeth amgylcheddol a threfniadau gorfodi integredig mwyaf datblygedig yn y byd.

Diolch i chi am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae dim llai nag wyth o elusennau bywyd gwyllt a chefn gwlad yng Nghymru wedi beirniadu toriadau i gyllid amgylcheddol a nodwyd yn y gyllideb ddrafft. Dywedodd WWF Cymru ei bod yn ymddangos bod bwlch rhwng eich addewidion ar yr amgylchedd a realiti'r hyn sy'n digwydd ar lawr gwlad, tra bod eraill wedi cwestiynu a yw Llywodraeth Cymru wedi darparu adnoddau digonol i ddarparu deddfwriaeth fel Deddfau'r amgylchedd a llesiant cenedlaethau'r dyfodol. Pa neges y mae'r Prif Weinidog yn ei gredu y mae'r toriad hwn i gyllid yn ei anfon am ymrwymiad ei Lywodraeth i ddiogelu'r amgylchedd yng Nghymru?

Os edrychwch chi ar grant refeniw sengl yr amgylchedd a datblygu cynaliadwy awdurdodau lleol, dyrannwyd cyfanswm o £61.79 miliwn i'r awdurdodau lleol ar gyfer 2017-18. Mae hynny'n rhywbeth sy'n hynod bwysig, yn ogystal, wrth gwrs, â'r gwariant a fydd yn dod gan y Llywodraeth.

Ond, unwaith eto, dywedaf wrtho ef a'i blaid, nad yw mewn unrhyw sefyllfa i bregethu i ni am arian pan, unwaith eto, mae gennym ni gyllideb sy'n amddifadu Cymru o arian, sy'n rhoi dim ond £200 miliwn i ni i'w wario dros bedair blynedd, lle'r ydym ni'n canfod ein hunain mewn sefyllfa lle'r ydym ni 7 y cant yn waeth ein byd mewn termau real [Torri ar draws.]—rwy'n gwybod ei fod yn brifo, ond mae'n rhaid i chi wrando—7 y cant yn waeth ein byd mewn termau real ers 2010, lle, pan gafodd Gogledd Iwerddon £1.67 biliwn, ni wnaethon nhw unrhyw ddadleuon o gwbl dros Gymru, a lle mae Cymru mor ddibwys yn eu hystyriaethau, fel bod arweinydd yr wrthblaid—ac rwy'n teimlo trueni tuag ato erbyn hyn—wedi ei wahardd rhag eistedd yng Nghabinet y DU, er bod ei gydweithiwr o'r Alban yno. Ac dyna nhw, yn eistedd yn y fan yna yn pregethu wrthym ni am sefyll dros Gymru a gwneud yn siŵr ein bod ni'n cael mwy o arian i Gymru. Byddwn ni'n gwneud hynny; ni fyddan nhw byth yn gwneud hynny.

Wrth i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, mae nifer cynyddol o bobl yn poeni ein bod ni'n cadw'r cyfreithiau amgylcheddol sydd yn amddiffyn yr hyn yr ydych chi newydd ei ddisgrifio—y ffordd yr ŷm ni wedi gwella'r amgylchedd yma yng Nghymru ac ym Mhrydain. Nawr, ddydd Llun, gerbron y pwyllgor materion allanol, fe ddywedoch chi eich bod chi wedi paratoi Bil parhad rhag ofn nad yw'r trafodaethau gyda Llywodraeth San Steffan yn llwyddo i ddarparu'r amddiffyn yma rydym ni'n chwilio amdano fe. Onid ydych chi'n teimlo y byddai fe'n briodol ichi gyhoeddi'r Bil parhad yna ar ffurf drafft nawr fel arwydd cyhoeddus o'ch ymrwymiad a'ch bwriad chi i sicrhau bod y ddeddfwriaeth yma'n parhau wrth ymadael â'r Undeb Ewropeaidd?

Mae yna Fil. Bydd yna benderfyniad ynglŷn â phryd y dylai'r Bil yna gael ei gyhoeddi. Ar hyn o bryd, beth hoffwn ei weld yw'r gwelliannau yn cael eu derbyn gan Dŷ'r Cyffredin. Os yw hynny'n wir, ni fydd eisiau cael Bil parhad, ond mae'n wir i ddweud bod un wedi cael ei ddrafftio.

Prif Weinidog, mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi dangos, drwy ei dull rhagweithiol o reoleiddio, gorfodi a mentrau ehangach, y gellir gwneud cynnydd mawr i ddiogelu amgylchedd Cymru. Gwelir hyn yn amlwg yn uchelgais rhagweithiol Llywodraeth Lafur Cymru i Gymru ailgylchu 70 y cant o'r holl wastraff erbyn 2025 a bod yn ddi-wastraff erbyn 2050, gyda dros 60 y cant o'n gwastraff dinesig yng Nghymru yn cael ei ailgylchu ar hyn o bryd. Pa gamau pellach, felly, all Llywodraeth Cymru eu cymryd i wella'r cyflawniad gwych a strategol hwn?

Talaf deyrnged i'm cyd-Aelod Lesley Griffiths a'r rheini a oedd yn gwneud y swydd o'i blaen am y gwaith ardderchog a wnaed o ran ailgylchu. Yn ôl yn 2000, roeddem ni'n ailgylchu tua 4 y cant o sgil-gynhyrchion gwastraff yng Nghymru. Ceir targedau ymestynnol ar gyfer y dyfodol, ond mae angen hefyd i ni weithio gydag eraill i wneud yn siŵr bod llai o ddeunydd pacio. Mae'n anodd gwneud hynny ar lefel Cymru, gan fod y rhan fwyaf o'r hyn a ddaw i Gymru yn cael ei becynnu a'i brynu mewn mannau eraill, ond byddai gweithredu Ewropeaidd cydgysylltiedig, gweithredu byd-eang, yn wir, i leihau deunydd pacio yn y lle cyntaf yn lleihau sgil-gynhyrchion gwastraff ac yn ei gwneud yn haws fyth i ni gynyddu ein lefel o ailgylchu.

Cafodd y cyn Weinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth gyfarfod gyda Damian Hinds, y Gweinidog cyflogaeth, i drafod cynlluniau ystâd yr Adran Gwaith a Phensiynau, a chytunodd i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i Lywodraeth Cymru am unrhyw drosglwyddo swyddogaethau posibl yr Adran Gwaith a Phensiynau o Gabalfa, a lleoliadau eraill, i ganolfan newydd i'r gogledd o Gaerdydd.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ymateb yna. Hoffwn wneud y Prif Weinidog yn ymwybodol bod nifer enfawr o'r staff yn swyddfa'r Adran Gwaith a Phensiynau yn y Mynydd Bychan yn fy etholaeth i yn llawn ansicrwydd a phryder ar hyn o bryd. Mae llawer ohonyn nhw yn anabl, mae gan lawer ohonyn nhw gyfrifoldebau gofalu, a bydd yn rhaid i rai ohonyn nhw deithio ar hyd at dri o fysiau i gyrraedd y lleoliad newydd, nad yw wedi ei nodi'n benodol eto, yn Nantgarw. Dyma lle bydd staff eraill yn cael eu hadleoli o rannau eraill o Gymru. A fyddai modd iddo sicrhau bod eu pryderon yn cael eu cyfleu i'r Adran Gwaith a Phensiynau fel nad ydynt yn cael eu gadael gyda'r teimlad hwn o ansicrwydd o ran peidio â gwybod beth sy'n digwydd a beth sy'n mynd i ddigwydd ynghylch y ffaith eu bod nhw'n mynd i orfod teithio cymaint pellach ac am gyhyd? Ni fydd llawer ohonyn nhw yn gallu derbyn y swyddi yn Nantgarw.

Wel, mae'n fater, wrth gwrs, i'r Adran Gwaith a Phensiynau, ond, yn y cyfarfod hwnnw, cadarnhawyd gan y Gweinidog Adran Gwaith a Phensiynau dan sylw, y Gweinidog dros gyflogaeth, eu bod yn bwriadu adleoli staff o bum swyddfa budd-daliadau'r Adran Gwaith a Phensiynau i swyddfa i'r gogledd o Gaerdydd. Dywedwyd y byddai'r Gweinidog yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i Lywodraeth Cymru, ond, yn amlwg, mae'n bwysig dros ben bod pobl yn gwybod beth yw'r cynlluniau ac yn gwybod beth fydd yn digwydd iddyn nhw yn y dyfodol cyn gynted â phosibl.

Yn anffodus, gallem ni gael safle gwag mawr yng ngogledd Caerdydd yn y pen draw, i ychwanegu at safleoedd a fydd hefyd yn wag yn y pen draw yn y swyddfa dreth a Tesco House. Mae'n bosibl iawn y gallai hyn arwain at fwy o gynlluniau tai dadleuol i ogledd Caerdydd. Beth all eich Llywodraeth ei wneud i ddiogelu trigolion rhag y broblem o orddatblygu trefol?

Mater i gyngor Caerdydd, wrth gwrs, yw llunio ei gynllun datblygu lleol, i sicrhau bod cyflenwad tai pum mlynedd, ac, wrth gwrs, caiff y cynllun hwnnw ei lunio yn unol â chanllawiau cynllunio cenedlaethol.

Mae cynnig cyfleoedd i brynwyr tro cyntaf yn Sir Fynwy, ac, yn wir, ledled Cymru, wedi bod yn un o'n blaenoriaethau allweddol erioed. Mae perchentyaeth tai yn rhan sylweddol o'n targed o 20,000 o gartrefi fforddiadwy, ac mae Cymorth i Brynu—Cymru yn cynorthwyo hyn gyda bron tri chwarter y cartrefi newydd sy'n cael eu prynu drwy'r cynllun yn brynwyr tro cyntaf.

Prif Weinidog, £240,000 yw'r pris tai Cymorth i Brynu cyfartalog i brynwyr tro cyntaf yn Sir Fynwy, sy'n debyg i Swydd Gaerloyw ar draws y ffin. Onid ydych chi'n pryderu, os bydd eich Llywodraeth yn methu â dilyn dull cyfatebol i Loegr ar gyfer prynwyr tro cyntaf, y bydd rhai o'n pobl ifanc yn gadael Cymru ac yn prynu dros y ffin yn hytrach? 

Rwy'n siŵr y byddant yn cael eu denu gan y ffaith fod y dreth gyngor yn sylweddol is yng Nghymru nag ydyw yn Lloegr o dan y Llywodraeth Geidwadol. Ond gofynnodd y cwestiwn am dreth stamp. Rydym ni'n deall, wrth gwrs, y bydd angen ymateb i newidiadau i bolisi treth stamp yn dilyn cyllideb Llywodraeth y DU. Nawr bod Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi rhyddhad i brynwyr tro cyntaf, bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried pa un a ddylid gwneud newidiadau i dreth trafodiadau tir.

Prif Weinidog, un o'r pethau y mae prynwyr tro cyntaf yn Sir Fynwy yn ei rannu gyda'r rheini yn Nhaf Elái a Phontypridd yw cynnydd i eiddo lesddaliadol—eiddo yn cael ei werthu trwy lesddaliad gan greu cyfres gyfan o broblemau ariannol o ran rhent tir, ac o ran yr atchweliadau dilynol neu pan fydd y cyfnodau o flynyddoedd yn dechrau dod i ben. A ydych chi'n cytuno â mi nad oes croeso i dwf lesddaliadau, yn un peth, yng Nghymru, ond yn ail, y dylai Llywodraeth Cymru roi ystyriaeth i wahardd neu ddiddymu eiddo lesddaliadol ar gyfer y dyfodol?

Bu llawer iawn o gamfanteisio ar lesddaliadau pan oedd lesoedd wedi dod i ben. Wrth gwrs, ceir rhai meysydd, fel y bydd fy ffrind yn gwybod, fel fflatiau, lle mae lesddaliad yn tueddu i fod yn rhywbeth eithaf normal. Pan ddaw i dai, fodd bynnag, mae gan Gymru hanes, pan fo lesddaliadau wedi dod i ben yn y gorffennol, pan godwyd symiau mawr ar bobl i brynu'r tir y mae eu tai yn eistedd arno. Rwy'n credu, yn y dyfodol, ei bod yn bwysig dros ben mai rhydd-ddaliad yw'r denantiaeth sy'n arferol, cyn belled ag y mae tai yn y cwestiwn. Efallai y bydd enghreifftiau, fel ymddiriedolaethau tir cymunedol, lle na fyddai hynny'n briodol, dim ond i wneud yn siŵr bod prisiau tai yn cael eu cadw i lawr. Ond ydym, rydym ni'n sicr eisiau gwneud popeth y gallwn i sicrhau nad yw pobl yn dioddef camfanteisio pan fydd lesddaliadau yn dod i ben, ar ôl cyfnod o fwy na chanrif yn aml iawn.

Mae yna 4,000 o henebion ar draws Cymru wedi cael eu rhestru, a thua 30,000 o adeiladau ar draws y wlad yn cael eu gwarchod drwy restru hefyd.

Brif Weinidog, byddwch chi’n ymwybodol fy mod i, am flynyddoedd bellach, wedi dadlau y dylai awdurdodau lleol fod â dyletswydd statudol i ddiogelu ein cofebion rhyfel. Rydw i’n cydnabod, fel rhan o goffáu y rhyfel byd cyntaf, fod eich Llywodraeth chi wedi lansio cynllun grant i gefnogi atgyweirio a chadw cofebion rhyfel yma yng Nghymru. Yn wir, rydw i yn deall bod grantiau o hyd at £10,000 ar gael o dan y cynllun. Felly, a allwch chi ddweud wrthym ni pa mor llwyddiannus y mae’r cynllun wedi bod hyd yn hyn? A hefyd, a fyddech chi’n fodlon ymrwymo i gyhoeddi dadansoddiad o ble mae’r arian hwnnw wedi ei dderbyn, fel y gallwn ni weld bod pob rhan o Gymru wedi elwa o’r arian yma?

Rydym yn hyderus iawn bod y cynllun wedi bod yn un llwyddiannus dros ben. Roeddem ni'n moyn sicrhau, wrth gofio’r ffaith bod canmlwyddiant y rhyfel byd cyntaf wedi bod gyda ni dros y blynyddoedd diwethaf, fod yna ffordd i sicrhau bod cofebion yn cael eu hailwneud a'u hadnewyddu mewn ffordd lle mae pobl yn gallu deall beth ydyn nhw a bod yna ddigon o falchder yn cael ei roi iddyn nhw hefyd. Rydym ni yn rhoi, wrth gwrs, arian i Cadw, er mwyn sicrhau bod arian cyfalaf gyda nhw hefyd. Nid oes problem gennyf i ynglŷn â sicrhau bod yna restr yn cael ei rhoi i Aelodau ynglŷn â ble mae’r arian wedi mynd. Rwy'n siŵr y gall hynny gael ei wneud, ac rydym ni’n hyderus bod y cynllun wedi bod yn llwyddiannus iawn.

Prif Weinidog, rwyf wedi siarad droeon yn y Siambr am yr angen i fanteisio ar dreftadaeth ddiwydiannol Merthyr Tudful yn rhan o strategaeth economaidd ar gyfer yr ardal gyfan, ac rwy'n siŵr y gwnewch chi ymuno â mi i ddiolch i'r trefnwyr a'r arbenigwyr lu a roddodd o'u hamser yn ddiweddar yn y digwyddiad treftadaeth ddiwydiannol a gynhaliwyd yng Nghastell Cyfarthfa, a ystyriodd ffyrdd newydd ac arloesol i ddatblygu rhai o'r safleoedd treftadaeth anhygoel a datblygu atyniad unigryw. A ydych chi'n cytuno, wrth geisio diogelu safleoedd hanesyddol, bod yn rhaid i ni ganfod ffyrdd o warchod dyfodol safleoedd fel y ffwrneisi chwyth yng Nghyfarthfa cyn i ni eu colli am byth, ac, ar yr un pryd, colli'r cyfleoedd posibl y maen nhw'n eu cynnig i gryfhau'r economi leol?

Ydw, ac rwy'n credu bod Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016 wedi ein rhoi ar flaen y gad ymhlith gwledydd y DU o ran diogelu a rheoli'r amgylchedd hanesyddol. Mae cyfran fawr o'r Ddeddf honno wedi ei gweithredu erbyn hyn. Hefyd, wrth gwrs, soniais yn gynharach bod Cadw wedi dyrannu dros £22 miliwn o gyllid cyfalaf i gynorthwyo'r gwaith o gynnal a chadw adeiladau hanesyddol a henebion rhestredig yng Nghymru ers 2011, gyda tua £6.5 miliwn o gymorth refeniw ar gyfer cynnal a chadw. Felly, mae arian ar gael, ac rydym ni eisiau sicrhau ein bod ni'n gallu diogelu cymaint o dreftadaeth ddiwydiannol Cymru â phosibl.

Gwnaf. Mae cydraddoldeb yn ganolog i waith Llywodraeth Cymru a'n gweledigaeth ar gyfer Cymru, fel y nodir yn 'Ffyniant i Bawb'. Mae ein cynllun cydraddoldeb strategol ar gyfer 2017-20 yn nodi'r camau y byddwn yn eu cymryd i gyflawni ein hamcanion cydraddoldeb, ac mae'r amcanion hynny yn canolbwyntio ar fynd i'r afael â'r anghydraddoldebau sydd wedi ymwreiddio fwyaf yng Nghymru.

Un o'r anghydraddoldebau sydd wedi ymwreiddio yng Nghymru yw'r anghydraddoldeb rhwng ansawdd y gwasanaeth iechyd ac amseriad y gwasanaeth iechyd yn y gogledd o'i gymharu â rhannau eraill o'r wlad. Pam, Prif Weinidog, mae fy etholwyr i ddwywaith mor debygol ag etholwyr ym mwrdd iechyd Cwm Taf, er enghraifft, i fod mewn adran achosion brys am bedair awr neu fwy, a pham, yn y gogledd, mae un o bob 11 o gleifion yn aros 36 wythnos neu fwy o atgyfeiriad i driniaeth, o'i gymharu â dim ond un o bob 83 i lawr yma yng Nghaerdydd a'r Fro? Mae'r anghydraddoldeb hwn yn amlwg yn annerbyniol. Rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno â mi bod hynny'n annerbyniol. Pa gamau ydych chi'n eu cymryd i unioni'r sefyllfa hon, o gofio bod y bwrdd iechyd hwn yn destun mesurau arbennig?

Wel, wrth gwrs, bydd gwahaniaethau rhwng byrddau iechyd. Er enghraifft, Betsi Cadwaladr yw'r bwrdd iechyd sydd wedi perfformio orau yn hanesyddol o ran triniaeth canser yng Nghymru. Ond ceir anghydraddoldebau. Wrth gwrs, fel y mae Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd a llesiant yn ymwybodol, rydym ni'n ceisio unioni'r anghydraddoldebau hynny a chymryd camau pan fo hynny'n angenrheidiol. Pan fo angen, er enghraifft, recriwtio, rydym ni'n ceisio recriwtio a gweithio gyda byrddau iechyd er mwyn recriwtio'r lefel briodol o staff meddygol sydd ei hangen arnynt i ddarparu'r gwasanaeth yr ydym yn credu sy'n briodol ac yn iawn i'r bobl sy'n byw ym mhob rhan o Gymru.

Prif Weinidog, mae mynegai amddifadedd lluosog Cymru yn awgrymu bod gan aelwydydd lle ceir plant gyfradd uwch o amddifadedd incwm na'r boblogaeth yn gyffredinol, gyda 24 y cant o aelwydydd o'r fath mewn amddifadedd, o'i gymharu ag 16 y cant yn gyffredinol. Mae Aelodau yn y Senedd hon yn ymwybodol iawn bod credyd cynhwysol, y taliad misol sengl sy'n disodli'r chwe budd-dal oedran gweithio presennol, yn cael ei gyflwyno ledled Cymru. Er gwaethaf y gwaith rhagorol a rhagweithiol sy'n cael ei wneud yng Nghymru i gynorthwyo, cynghori a helpu'r rhai sy'n cael eu heffeithio gan ddiwygio lles, mae'n anochel y bydd credyd cynhwysol yn cael effaith negyddol ar fywydau'r bobl fwyaf agored i niwed ar draws ein gwlad, trwy weithrediad proses y mae'n ymddangos sydd wedi ei chynllunio'n fwriadol i wthio pobl i dlodi a dyled. Pa sylwadau all Llywodraeth Cymru eu gwneud i'r Ysgrifennydd Gwladol dros Waith a Phensiynau i alw ar Lywodraeth Dorïaidd y DU i ailystyried polisi hynod atchweliadol a dinistriol?

Mae'r cyflwyniad o gredyd cynhwysol yn llanastr. Mae pobl yn cael eu gadael heb arian—pobl sydd angen arian ar sail wythnosol. Mae pobl yn cael eu gadael mewn sefyllfa lle na allant fforddio prynu pethau. Mae pobl yn cael eu gadael mewn sefyllfa o ansicrwydd, ac rydym ni'n gwybod mai ymateb Llywodraeth y DU i hyn i gyd yw, 'Beth yw'r ots?' fwy neu lai. Wel, mae ots i ni ar yr ochr hon i'r Siambr. Rydym ni'n annog Llywodraeth y DU i wneud yn siŵr bod pobl sydd angen yr arian hwnnw yn cael yr arian hwnnw a'u bod yn rhoi terfyn ar y toriadau y maen nhw'n eu gwneud i'r system fudd-daliadau, a'r toriadau y maen nhw'n ei gwneud i'r gwariant yr ydym ni fel cymdeithas wedi ei wario yn hanesyddol ar y rheini sydd fwyaf agored i niwed. Byddwn bob amser yn sefyll dros y rhai sydd fwyaf agored i niwed.

A gaf i longyfarch yr aelod ar yr hyn y credaf yw'r cwestiwn cyntaf i'r Prif Weinidog y mae hi wedi ei ofyn? Rwy'n gobeithio y gallaf i roi ateb sy'n foddhaol iddi hi.

Rydym ni'n gweithredu'r strategaeth genedlaethol sy'n cyflwyno ein camau i fynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod a merched, ac mae'n rhaid i leisiau goroeswyr fod yn flaenllaw yn y gwaith hwn. Gan gydnabod hynny, rydym ni'n datblygu fframwaith ymgysylltu â goroeswr cenedlaethol.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna i fy nghwestiwn cyntaf iddo. Rwy'n credu ei bod yn syfrdanol darganfod yr wythnos hon bod dwy fenyw yr wythnos ar gyfartaledd yn cael eu lladd gan bartner neu gyn-bartner yng Nghymru a Lloegr. Ddoe, siaradais yn nigwyddiad amlffydd Light a Candle blynyddol BAWSO yn Eglwys Gadeiriol Llandaf, yn dilyn gorymdaith o swyddfeydd cymdeithas dai Llamau. Codwyd ymwybyddiaeth a chefnogaeth gennym i'r Diwrnod Rhyngwladol ar gyfer Dileu Trais yn erbyn Menywod. Croesewais, yn fy ngeiriau yn yr Eglwys Gadeiriol, y dull y mae Julie James yn ei ddilyn o ran mynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod fel busnes i bawb. Dyna oedd y neges ddoe. A gaf i dalu teyrnged i BAWSO, a drefnodd y digwyddiad ddoe? Maen nhw'n gwneud gwaith arloesol, gan gefnogi menywod sy'n wynebu cam-drin domestig, priodasau dan orfod, masnachu mewn pobl ac anffurfio organau cenhedlu benywod, a drafodwyd gennym yn ddiweddar. A all y Prif Weinidog fy sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn cydnabod pwysigrwydd gwaith BAWSO ledled Cymru gyfan?

Gallaf, rwy'n ddiolchgar i sefydliadau fel BAWSO, sydd yn cynnig cymorth i rai o aelodau mwyaf agored i niwed y gymuned pobl dduon a lleiafrifoedd ethnig. Rydym ni wedi darparu £446,000 o gyllid i BAWSO o'r grant refeniw trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yn ystod y flwyddyn ariannol hon, a chyfarfu swyddogion â defnyddwyr gwasanaeth BAWSO yn ddiweddar yn rhan o'r fframwaith ymgysylltu â goroeswyr. Rwy'n deall y bydd Arweinydd y Tŷ a'r Prif Chwip yn ymweld â swyddfa BAWSO yn Wrecsam yr wythnos nesaf.

Prif Weinidog, mae'n rhaid i ddioddefwyr cam-drin domestig guddio neu aros mewn llochesi am gyfnodau hir iawn o amser yn aml iawn. Os edrychwch chi ar draws Ewrop yn gyffredinol, nid yn unig y mae gan wledydd fel yr Eidal a'r Almaen gyfreithiau llawer mwy uniongyrchol a phendant ar gymryd y camdriniwr allan o'r cartref priodasol, yn hytrach na'r sawl sy'n cael ei gam-drin, ond maen nhw hefyd o'r farn os amharwyd ar deulu a bod rhaid i riant, menyw â phlant yn aml iawn, guddio, yn hytrach na dim ond eu gadael mewn llochesi, maen nhw'n mynd â nhw, yn eu rhoi mewn cartref ac yna'n eu helpu i adeiladu bywyd newydd, ysgolion newydd, sefydlogrwydd newydd, plannu gwreiddiau newydd mewn lle diogel. A wnewch chi addo ar ran eich Llywodraeth i edrych ar yr hyn y mae lleoedd fel yr Eidal a'r Almaen yn ei wneud, i weld a allwn ni ddod â'r math hwnnw o safbwynt arloesol, teulu cyfan o ran sut y gallem ni helpu rhywun sy'n dioddef ac y bu'n rhaid iddo adael ei gartref oherwydd cam-drin domestig?

Gwnaf, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig i ni edrych ar enghreifftiau da ledled Ewrop. Un o'r materion a wynebwyd gennym ar un adeg oedd y wal y daethom yn ei herbyn gyda'r ffin ddatganoli a methu â gallu gwneud fel y byddem yn ei ddymuno er mwyn gwneud yn siŵr y gallwn fod mor effeithiol â phosibl. Rydym ni'n gwybod, wrth gwrs, gyda'r model cadw pwerau, bod mwy o gyfleoedd nawr i ni ddatblygu'r math o fframwaith cyfreithiol y byddem ni'n dymuno ei gael, ond, yn sicr, wrth i ni ddatblygu'r fframwaith cyflawni traws-Lywodraeth a fydd yn ategu ein strategaeth genedlaethol, bydd edrych ar wledydd eraill a'r hyn y maen nhw'n ei wneud, er mwyn gweld beth yw'r arfer gorau, yn rhan bwysig o gyfrannu at yr hyn y byddwn ni'n ceisio ei wneud yng Nghymru wedyn.

Mae Cymorth i Ferched Bangor a'r cylch, yn fy etholaeth i, yn hynod bryderus yn sgil y sôn am integreiddio grant gwasanaethau trais yn erbyn merched, cam-drin domestig a thrais rhywiol i mewn i un grant cyfansawdd. Maen nhw'n bryderus y gallai'r un peth a ddigwyddodd yn Lloegr ddigwydd yma. Fe gollwyd 17 y cant o lochesi arbenigol, a bu'n rhaid gwrthod traean o'r holl gyfeiriadau at lochesi oherwydd prinder lle. Fe ddigwyddodd hyn ar ôl i'r Llywodraeth yn Lloegr roi'r gorau i glustnodi Cefnogi Pobl—'ring-fence-io', hynny yw—fel arian ar wahân. A fedrwch chi warantu y bydd lefel ddigonol o gyllid ar gael ar gyfer darparu llochesi ar draws Cymru os daw'r newid cyllidebol i rym yn 2018-19?

Dyna yn gymwys beth rŷm ni'n moyn ei weld, ac ni fyddem ni'n moyn gweld y gwasanaeth sydd yna ar hyn o bryd yn cael ei leihau mewn unrhyw ffordd. 

Gwnaf. Rheolir meysydd parcio a reolir gan awdurdodau lleol yng Nghymru gan awdurdodau lleol. [Chwerthin.]

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ymateb dadlennol yna. Datgelwyd yn ddiweddar, yn dilyn cais rhyddid gwybodaeth i bob awdurdod lleol gan y BBC, bod cynghorau yn gwneud cannoedd o filoedd o bunnoedd y flwyddyn o beiriannau parcio talu ac arddangos nad ydynt yn rhoi newid. Dim ond chwech o'r 22 awdurdod lleol oedd yn gallu darparu'r wybodaeth, ond iddyn nhw, roedd hyn yn dod i gyfanswm o £650,000 dros dair blynedd. Onid yw hyn yn gamdriniaeth, ac oni ddylai'r elw hwn fynd yn ôl i ddatblygu meysydd parcio neu wasanaethau cysylltiedig i wella cyfleusterau parcio mewn trefi? Ar hyn o bryd, nid oes unrhyw ofyniad statudol i awdurdodau lleol wneud hynny, ond pan fo elw yn cael ei wneud yn y modd hwn, fel nad yw'n mynd i fod yn ddim ond dwyn oddi ar y modurwr, oni ddylai'r arian gael ei ddefnyddio at ddibenion cysylltiedig?

Wel, mae tri pheth yn y fan yma. Rwy'n credu, yn gyntaf oll, bod technoleg wedi symud ymlaen i'r pwynt lle na ddylai unrhyw beiriannau newydd fod yn beiriannau darnau arian yn unig, ond yn beiriannau lle gall pobl ddefnyddio apiau i barcio, neu, yn wir, peiriannau lle gall pobl ddefnyddio eu cerdyn i dalu. Nawr, rwy'n ffodus i fyw mewn awdurdod hynod flaengar a reolir gan Lafur ym Mhen-y-bont ar Ogwr lle mae hynny'n bosibl yn y meysydd parcio, ac yn wir, mae ganddyn nhw bolisi lle gellir parcio am ddim mewn maes parcio aml-lawr am y ddwy awr gyntaf, sy'n dangos eu bod nhw'n cyflawni dros bobl Pen-y-bont ar Ogwr. Cofiwch, wrth gwrs, bod unrhyw arian sy'n cael ei godi o barcio yn mynd yn ôl i goffrau'r awdurdod lleol er budd y gymuned leol. Ond rwy'n derbyn y pwynt: rwy'n credu, wrth i beiriannau newydd ddisodli hen rai, y dylen nhw gynnig y dewis o nifer o ffyrdd o dalu i bobl, boed hynny dros y ffôn, trwy ap neu gyda cherdyn a rhif.

Ac yn olaf, cwestiwn 10, Jayne Bryant.

Mae'r gweithlu gofal cymdeithasol yn darparu gwasanaeth cyhoeddus hanfodol, ac i sicrhau bod y sector yn gynaliadwy, rydym yn cymryd camau gan gynnwys mynd i'r afael â chontractau dim oriau a chyflogau isel, gan gofrestru gweithwyr a datblygu llwybrau gyrfaol, a bydd hynny'n helpu i godi statws a phroffil y gweithwyr fel y bydd gofal cymdeithasol yn ddewis gyrfaol cadarnhaol.

Diolch, Prif Weinidog. Mae gweithwyr gofal cymdeithasol yn gwneud gwaith rhagorol. Mae'r boblogaeth sy'n heneiddio yn byw yn hirach, ac mae gan lawer ohonynt anghenion cymhleth. Felly gwyddom ei bod yn hanfodol sicrhau bod gennym weithlu sy'n barod nawr ac yn y dyfodol. Yn ddiweddar, mae un o'm hetholwyr, sydd wedi gweithio mewn cartrefi gofal am nifer o flynyddoedd, wedi penderfynu cymryd swydd gyda chadwyn bwyd cyflym. Mae'r oriau hir, y cyflog gwael, a'r amodau gwaith anodd wedi golygu mai dim ond un dewis oedd ganddi, sef rhoi'r gorau i'r yrfa y mae'n hapus iawn ynddi. Er fy mod i'n falch bod y Llywodraeth wedi ymrwymo i gyflwyno cymhwyster achrededig ar gyfer gofalwyr, gwneud hyn yn realiti fydd yr allwedd i atal pobl fel fy etholwr i, sy'n weithiwr gofal cymdeithasol ymroddedig a medrus, rhag gadael y proffesiwn. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf ar ba mor bell y mae'r cynlluniau hyn wedi eu datblygu?

Gwnaf. Yn gyntaf oll, sicrhawyd £19 miliwn o gyllid cylchol fel bod awdurdodau lleol yn gallu gweithio gyda'u darparwyr gwasanaeth i helpu i reoli'r effaith o weithredu'r cyflog byw cenedlaethol. Dyna'r hyn yr oeddem eisiau ei weld. Beth rydym ni wedi'i wneud? Wel, rydym wedi cyflwyno rheoliadau i wella'r telerau ac amodau ar gyfer y gweithlu, gan ei gwneud yn ofynnol i ddarparwyr fod yn fwy tryloyw o ran eu defnydd o gontractau dim oriau, i gynnig dewis contract oriau sefydlog i weithwyr ar ôl cyfnod tri mis o gyflogaeth, ac i nodi'n glir yr amser teithio a'r amser gofal. Rydym wedi ymestyn y gofrestr i weithwyr gofal cartref ar sail wirfoddol o 2018 ymlaen, cyn cyflwyno cofrestriadau gorfodol o 2020. Mae hynny'n hanfodol er mwyn sicrhau bod y gweithlu yn cael ei broffesiynoli fel y gallwn ni gael gweithwyr gofal cymdeithasol sy'n meddu ar gymwysterau priodol i ddarparu gofal o ansawdd i'r rhai hynny sy'n agored i niwed yn ein cymdeithas.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw’r datganiad a chyhoeddiad busnes. Rydw i’n galw ar arweinydd y tŷ, Julie James.

Diolch, Llywydd. Nid oes unrhyw newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Mae'r busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf fel y mae wedi'i nodi yn y datganiad a'r cyhoeddiad busnes i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

A gaf i ofyn am ddau ddatganiad? Yn gyntaf, hoffwn gael datganiad gan Lywodraeth Cymru sy'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ar ddatblygiadau yn ninas ranbarth Abertawe, a chefnogaeth Llywodraeth Cymru i'r ddinas ranbarth, a chadarnhad pellach o'r hyn a ddywedodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gynharach yr wythnos hon: y byddai'r arian ar gael ar gyfer y ddinas-ranbarth o fewn y gyllideb.

Yr ail gwestiwn yr hoffwn i ei ofyn yw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar y broses o gyflwyno'r credyd cynhwysol yng Nghymru, a'r wybodaeth ddiweddaraf am unrhyw drafodaethau â Llywodraeth San Steffan ynghylch argaeledd ffurflenni cais a gwybodaeth trwy gyfrwng y Gymraeg.

Diolch i chi am y ddau gwestiwn hynny. Bydd yr Aelod eisoes yn ymwybodol bod llawer o waith ar fargen dinas ranbarth Bae Abertawe ar y gweill i droi prosiectau arfaethedig yn achosion busnes llawn ac i gwblhau'r trefniadau llywodraethu. Mae hyn yn digwydd wrth ddisgwyl y bydd cyllido ar gyfer y fargen ddinesig yn dechrau yn 2018-19. Rydym yn gwybod bod cynnydd da'n cael ei wneud. Y garreg filltir nesaf fydd sefydlu cabinet ar y cyd a chyflwyniad ffurfiol yr achosion busnes manwl.

Mae dinas ranbarth Bae Abertawe hefyd yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU i ddatblygu cynllun gweithredu, monitro a gwerthuso cytûn sy'n nodi'r dull arfaethedig o werthuso effaith y ddarpariaeth. Mae hon yn fargen £1.3 biliwn a ategir gan £125.4 miliwn o gyllid Llywodraeth Cymru, £115.6 miliwn o gyllid Llywodraeth y DU, £396 miliwn o gyllid arall y sector cyhoeddus, a £637 miliwn o'r sector preifat. Gwn ei fod yn rhannu fy uchelgais ar gyfer dinas ranbarth Abertawe, ac rydym yn edrych ymlaen at ei gwireddu cyn gynted â phosibl.

Andrew—

Mae'n ddrwg gennyf, ar yr un arall yma—gofynnwyd dau gwestiwn i mi, Llywydd.

Ymddiheuriadau.

Ar y datganiad ar gredyd cynhwysol, gwyddom fod amserlen wedi ei diwygio ar gyfer cyflwyno credyd cynhwysol yn dilyn y newidiadau yng nghyllideb yr Hydref ar gyfer y DU, a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf. Mae hynny'n cadarnhau y bydd pob canolfan byd gwaith, ac eithrio Caerdydd, yn gweithredu'r broses gyflwyno credyd cynhwysol ychydig fisoedd yn hwyrach. Rydym yn croesawu'n fawr yr oedi hwn yn y broses gyflwyno. Rydym wedi bod yn galw ar Lywodraeth y DU i'w weithredu ers peth amser. Mae'r Gweinidog Tai ac Adfywio wedi ysgrifennu at y Gweinidog Gwladol dros Gyflogaeth yn gofyn am fwy o fanylion mewn cysylltiad â newidiadau yng nghyllideb yr Hydref ar gyfer y DU, yn enwedig o ran hawlwyr cyffredinol sy'n derbyn costau tai, i ddeall sut y bydd trefniadau cymorth newydd yn gweithio ar gyfer hawlwyr wrth iddyn nhw symud tuag at gredyd cymhwysol. Mae'r Gweinidog hefyd yn ceisio sicrwydd y bydd yr adran Gwaith a Phensiynau yn gallu cynnig cymorth ariannol i hawlwyr y credyd cynhwysol dros gyfnod y Nadolig gan fy mod i'n credu, Llywydd, fod nifer fawr ohonom ni yn y Siambr wedi bod yn bryderus iawn am yr adroddiadau y gallai hawlwyr y credyd cynhwysol fod dan anfantais ddifrifol iawn, yn enwedig os cân nhw eu talu yn wythnosol.

Rydym ni hefyd yn deall bod ceisiadau ar gyfer credyd cynhwysol yn Gymraeg yn bosibl ar hyn o bryd dim ond drwy wasanaeth ffôn am ddim a ddarperir gan ganolfan gwasanaethau yr adran Gwaith a Phensiynau. Fodd bynnag, cadarnhaodd yr Ysgrifennydd Gwladol yn ddiweddar eu bod yn gweithio tuag at gael ceisiadau am gredyd cynhwysol yn Gymraeg ar-lein wrth iddyn nhw symud at y cam datblygu terfynol.

Felly, rwy'n credu ein bod yn falch, yn gyffredinol, eu bod nhw wedi cydnabod y problemau sy'n bodoli o ran credyd cynhwysol. Bydden ni wedi hoffi eu gweld nhw'n cydnabod hyn yn gynt. Bydden ni hefyd yn hoffi eu gweld nhw'n cydnabod bod problem wirioneddol gyda phobl yn gyffredinol yn gweld gostyngiad yn eu hincwm o ganlyniad i gyflwyno'r credyd cynhwysol. Ac er ein bod yn croesawu'r ffaith bod y cyfnod aros o saith diwrnod ar gyfer y taliad cyntaf o gredyd cynhwysol wedi'i ddiddymu, rydym yn dal i bryderu bod hawlwyr y credyd cynhwysol yn aros am fwy na chwe wythnos am eu taliad cyntaf.

Arweinydd y Tŷ, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad gennych chi, os gwelwch yn dda? Un o'r rhain yw datganiad gan y Gweinidog dros yr economi a thrafnidiaeth ar y gorwariant posibl a nodwyd yn ei ddatganiad ysgrifenedig ddoe o fwy na £50 miliwn ar ffordd Blaenau'r Cymoedd, ar y rhan y maen nhw'n ei wella ar hyn o bryd ar y pen dwyreiniol, a goblygiadau y gorwariant hwnnw ar ei gyllideb ar gyfer prosiectau ledled gweddill Cymru. Mae £50 miliwn a throsodd yn wariant cyfalaf sylweddol, ac rwy'n cymryd na chyllidwyd ar ei gyfer, ond fe fydd yna oblygiadau o ran y gyllideb honno. Ac mae'n bwysig bod gennym ni, fel Aelodau Cynulliad, atebion i hynny pan fyddwn ni dan bwysau yn ein cymunedau ni i ddweud beth fydd effaith debygol hynny. Mewn byd delfrydol, da o beth fyddai inni gael datganiad llafar, os oes modd, oherwydd, hyd yma, ymdriniwyd â'r ymchwiliad, a'r gorwariant, a gomisiynwyd gan y Gweinidog drwy ddatganiadau ysgrifenedig ac ni bu cyfle i holi'r Gweinidog ar lawr y cyfarfod llawn yma. Felly gobeithio y byddwch yn gofyn am ddatganiad llafar ar ran yr Aelodau gan y Gweinidog cyn toriad y Nadolig.

Yn ail, yn Ffair Aeaf Frenhinol Cymru ddoe—gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet ac aelodau eraill o'r Llywodraeth yno yn gweld y gorau o amaethyddiaeth Cymru a'r gorau o'r economi wledig. Sylw a wneir dro ar ôl tro—ac, a bod yn deg, gwn fod y Gweinidog wedi gwneud cynnydd ar hyn—yw ynghylch biwrocratiaeth yn y sector amaethyddol. Ond ceir y teimlad, ac mewn rhai achosion mae hynny'n realiti, fod cryn dipyn o hynny'n digwydd mewn rhai cynlluniau a gefnogir gan y Llywodraeth. A gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch pa fesurau sydd wedi cael eu cyflwyno gan y Llywodraeth dros yr 16 mis diwethaf ers yr etholiad i geisio chwalu rhai o'r mythau hynny sy'n bodoli, ac mewn gwirionedd sut mae cael trefn ar y fiwrocratiaeth hon sy'n atal ceisiadau rhag cael eu cyflwyno ac sy'n ei gwneud yn hunllef fiwrocrataidd i rai ymgeiswyr? Gwn nad yw hynny'n fwriad gan y cynlluniau, ond, eto i gyd, mae'r teimlad hwn yn bodoli mewn gwirionedd mewn rhai achosion ac mae pobl yn teimlo mai peth beichus iawn yw gwneud cais am rai o'r grantiau hyn.

Diolch i chi am y ddau gwestiwn yna. O ran yr A465, ar sawl achlysur—rydym wedi cael cwestiynau amserol ac mae cyfleoedd eraill wedi bod i'r Aelodau holi Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch materion sy'n codi yma. Trafodwyd hyn yn y Siambr hon yn ddiweddar iawn ac wrth gwrs bydd cyfleoedd pellach yn y cwestiynau ac ati i'w drafod yn y dyfodol. Felly nid wyf yn gweld bod angen datganiad arnom mewn gwirionedd. Rwy'n siŵr, ar ddiwedd y cynllun, y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn rhoi diweddariad i'r Cynulliad yn unol â hynny.

O ran trefniadau'r ffair aeaf, rwy'n croesawu'n fawr iawn ymweliad Ysgrifennydd y Cabinet â'r Ffair Aeaf, credaf ei bod wedi eu mwynhau'n fawr, ac maen nhw yn gyfle ardderchog i arddangos cynnyrch o Gymru sydd yn wirioneddol ardderchog, ac mae nifer ohonom ni wedi achub ar y cyfle i wneud hynny hefyd. Rwyf i wedi gwneud ychydig o siopa Nadolig yno fy hunan, rwy'n falch iawn o gael dweud hynny wrth y tŷ. Nid wyf i'n credu ein bod ni wedi cael unrhyw gwynion, er hynny, o ran y fiwrocratiaeth y mae Andrew R.T. Davies yn sôn amdani. Mae'r Gweinidog yn ysgwyd ei phen yn arwydd i mi nad oes unrhyw gwynion o'r fath wedi bod. Efallai pe bai ef yn rhoi rhywfaint o fanylion, y gallai'r Gweinidog edrych arnyn nhw.

A gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi, neu yn wir y Prif Weinidog, mewn ymateb i'r sylwadau a wnaed gan uwch Is-Lywydd Airbus UK Katherine Bennett i Aelodau Seneddol yr wythnos diwethaf y gallai Brexit ychwanegu costau sylweddol a biwrocratiaeth i'w weithrediad yn y DU? Mae hi wedi rhybuddio y gallai Brexit mewn gwirionedd bylu mantais gystadleuol y ffatri ym Mrychdyn, sydd fel y gwyddom ni yn gyflogwr allweddol o 6,000 o weithwyr yn y Gogledd-ddwyrain. O gofio bod popeth sy'n cael ei fewnforio gan Airbus o'r DU yn cael ei fewnforio i'r UE, a yw'r Llywodraeth Lafur hon yn cytuno â Ms Bennett mai ein lle ni yw o fewn y farchnad sengl, o fewn yr Undeb Tollau Tramor ac Asiantaeth Diogelwch Hedfan Ewrop, fel y gallwn gadw draw adrannau eraill o'r cwmni, efallai mewn rhannau eraill o'r byd, sydd, yn ei geiriau hi, yn curo ar y drws o ganlyniad i'r sefyllfa y cawn ni ein hunain ynddi yn y wlad hon?

A gaf i hefyd ofyn am ddatganiad arall? A gaf i ofyn am ddatganiad gan Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes ar gynlluniau strategol y Gymraeg mewn addysg? Mi gawsom ni ddatganiad gan y cyn-Weinidog ddechrau Hydref—mae yna bron i ddau fis, wrth gwrs, ers hynny. Mi wnaeth e dderbyn pob un o'r argymhellion a wnaethpwyd yn yr adolygiad brys a gynhaliwyd gan Aled Roberts. Nawr, ers hynny nid ydym wedi clywed dim byd pellach. Ac rydw i wedi cael awdurdodau addysg, cynghorwyr, addysgwyr, cyrff a mudiadau yn cysylltu â fi yn gofyn beth yw y sefyllfa, ac yn poeni, efallai, fod yna berig ein bod ni'n colli momentwm ar y mater pwysig iawn yma. Felly, mi fyddwn i yn ddiolchgar am ddatganiad, hyd yn oed petai hi ddim ond yn ategu yr ymrwymiad i weithredu, ond hefyd, efallai, yn cynnwys amserlen ar gyfer y gweithredu hynny, fel bod modd inni fynd i'r afael â'r gwendidau sydd yn y cynlluniau strategol yma unwaith ac am byth.

Diolch i'r ddau ohonoch chi am y cwestiynau pwysig iawn hynny. O ran y Brexit 'ma, rydym yn parhau i alw ar Lywodraeth y DU i roi eglurder i fusnesau Cymru y mae ei angen ar frys arnyn nhw. Ac rydym yn mynnu'n wir nad ydyn nhw'n colli golwg ar anghenion busnesau, gweithwyr a darpar fuddsoddwyr yn eu trafodaethau ar Brexit. Rydym yn rhannu pryder yr Aelod ynghylch y dull presennol o negodi. Bu nifer fawr o gyfleoedd i drafod hyn yn y Siambr, ac rwy'n siŵr ein bod ni i gyd yn edrych ymlaen at drafod y Bil wrth iddo gael ei gyflwyno hefyd. Ond yn sicr rydym yn rhannu eich pryderon.

O ran materion yr iaith Gymraeg a godir gan yr Aelod, roedd y Gweinidog yma yn gwrando'n astud iawn ar ei sylwadau, ac rwy'n siŵr wrth iddi ddod i delerau â'i briff newydd, y bydd hi'n rhoi ystyriaeth iddyn nhw.

Arweinydd y Tŷ, yn nes ymlaen yn ystod yr wythnos hon byddaf yn bresennol mewn digwyddiad gan Fforwm Moduro Cymru, lle byddwn yn cwrdd ag Aston Martin. Byddan nhw'n fy niweddaru i ar y cynnydd cadarnhaol ar Gam 1 y gwaith newydd yn Sain Tathan.

A wnewch chi ddatgan o'r newydd gefnogaeth Llywodraeth Cymru i'r prosiect, o ystyried y pryderon a godwyd gan Aston Martin yn ddiweddar iawn am ganlyniadau trychinebus Brexit 'dim cytundeb'? Ac a wnewch chi ymuno â mi i annog Llywodraeth y DU i gael cytundeb Brexit sy'n llesol i Sain Tathan a gweddill y wlad?

Gwnaf yn hollol. Rydym yn cydweithio'n agos iawn ag Aston Martin, sy'n bwriadu adeiladu eu cyfleustod chwaraeon newydd yn Sain Tathan. Llywydd, ni allaf ymwrthod rhag cymryd y cyfle i ddweud imi gael y cyfle i ymweld ag Aston Martin yn ffatri Gaydon, a chyfle i edrych ar rai o'r dyluniadau newydd sydd yno—ac maen nhw'n gyffrous iawn. Fe wnes i gyfarfod hefyd â nifer o brentisiaid o Gymru yn gweithio yn y ffatri honno, ac mae eu hymrwymiad yn rhywbeth sydd yn wir yn werth ei weld.

Mae'r prosiect yn parhau yn sicr ar y trywydd iawn, ac mae'r cwmni wedi nodi'n gyson ei ymrwymiad i'r DU. Ond mae wedi ceisio eglurder ar Brexit gan Lywodraeth y DU er mwyn iddo allu cynllunio'n briodol. Ac fel y dywedais yn fy ateb i'r Aelod blaenorol hefyd, rydym yn parhau i alw ar Lywodraeth y DU, ochr yn ochr ag Aston Martin, i ddod i ddealltwriaeth bod unrhyw fargen yn cynrychioli perygl gwirioneddol i fusnesau yma yng Nghymru. Mae angen eglurder arnom ar fyrder o ran ein sefyllfa ar ôl Brexit ac, yn wir, mae angen iddyn nhw gymryd i ystyriaeth anghenion busnesau, gweithwyr a darpar fuddsoddwyr yn eu trafodaethau ar Brexit. Rwy'n ofni nad ydym yn obeithiol iawn ar hyn o bryd bod hynny'n digwydd.

Arweinydd y Tŷ, a gaf i alw am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda? Yn gyntaf, ar sbwriel a chasgliadau bagiau sbwriel—pethau sydd yn aml yn cael eu codi yma, ond nid yn y rhan hon o Gymru yr wyf yn mynd i gyfeirio ati. Codwyd pryderon gyda mi yn Sir y Fflint, o Kinnerton Uchaf i Dreffynnon, nad yw pobl mwyach yn cael gadael unrhyw fagiau bin du ychwanegol ochr yn ochr â bagiau bin du a ddarparwyd gan y cyngor. Dywedodd un etholwr wrthyf ei bod hi wedi ffonio Neuadd y Sir a dywedwyd wrthi y penderfynwyd ar hynny er mwyn gorfodi pobl i ailgylchu, ond ychwanegodd:

Mae gen i a llawer un arall sbwriel na ellir ei ailgylchu y mae'n rhaid cael gwared arno o bryd i'w gilydd, a dyma pryd mae polisi'r cyngor yn chwalu ac yn arwain at dipio anghyfreithlon.

Dywedodd fod y polisi gan y Cyngor i godi tâl o £50 am gasglu un eitem, yn ei geiriau hi, yn warthus, ac nid yw'n gallu deall o gwbl pam mae'n well gan y Cyngor anfon lorïau unigol i ymdrin â thipio anghyfreithlon yn hytrach na chasglu popeth ar yr un pryd o'r palmant. Daeth hi i'r casgliad hwn:

Rwy'n ysgrifennu atoch chi i'ch annog i godi'r mater hwn—un o'r pethau hynny sy'n effeithio'n wirioneddol ar fywydau pobl o ddydd i ddydd.

Ac felly rwy'n ei godi yn y Siambr gyda chi heddiw.

Yn ail, a gaf i alw am ddatganiad ar gymorth i wŷr sy'n dioddef o gamdriniaeth ar yr aelwyd? Efallai eich bod wedi gweld y sylw a roddwyd yn y wasg i loches dynion yn Sir y Fflint yr wythnos diwethaf—yr uned diogelwch rhag cam-drin ar yr aelwyd yn Shotton. Wel, nid yw'r uned wedi ei lleoli yno mewn gwirionedd ond yn cael ei chynnal gan—. Ac roedd yn adrodd am ddyn a oedd wedi dianc rhag ei wraig a oedd yn ymosod arno ac wedi cael ei symud i loches, gan ddweud ei fod wedi mynd i'r fath ystâd fel ei fod yn rhy ofnus i adael y tŷ. Ymwelais—neu fe ddylwn i ddweud ymwelais eto—â'r uned diogelwch rhag cam-drin ar y aelwyd ddydd Gwener diwethaf, ar eu cais nhw. Roedden nhw eto yn pwysleisio ac yn cydnabod y dystiolaeth sy'n dangos bod menywod a merched yn cael eu heffeithio'n anghymesur gan drais, a bod hon yn drosedd yn erbyn hawliau dynol ac yn achos ac yn ganlyniad anghydraddoldeb rhwng y rhywiau. Ond maen nhw hefyd wedi dewis darparu gwasanaeth niwtral o ran rhyw, oherwydd eu bod yn dweud bod cam-drin ar yr aelwyd a thrais rhywiol yn effeithio ar ddynion a menywod. Dywedasant wrthyf fod y lloches ar gyfer dynion wedi cael pum atgyfeiriad ar y diwrnod cyntaf ar gyfer dim ond dau le, ac mae wedi bod yn llawn ers hynny, er bod 30 o atgyfeiriadau wedi eu gwrthod, yn rhannol oherwydd ei bod yn llawn, yn rhannol oherwydd asesiadau risg; mae rhestrau aros yn eu lle ar hyn o bryd; maent yn cael atgyfeiriadau ledled Cymru, a ledled y DU, ac, er enghraifft, mae rhywun sy'n preswylio gyda nhw ar hyn o bryd wedi dod o Sir Conwy, nad yw'n darparu unrhyw welyau ar gyfer dynion, ond yn eu hatgyfeirio i Sir y Fflint am nad oes unman arall i fynd iddo. Deallaf mai hon yw'r unig loches i ddynion yn y Gogledd, sydd yn cael ei hariannu ar hyn o bryd gan y Cyngor, gan gefnogi pobl hyd fis Mawrth 2018, gyda chyllid ar gyfer dioddefwyr sy'n fenywod hyd 2019. A gaf i alw am ddatganiad yn unol â hynny?

Diolch ichi am y cwestiynau pwysig iawn hynny. O ran casglu gwastraff domestig, mater i awdurdodau lleol unigol yn sicr yw penderfynu sut i ddarparu gwasanaethau casglu yn y modd gorau i'w trigolion. Mae Llywodraeth Cymru yn argymell bod awdurdodau lleol yn darparu gwasanaethau casglu wythnosol cynhwysfawr ar gyfer deunydd ailgylchu sych a gwastraff bwyd, gan ystyried mai ychydig iawn sydd gan y trigolion sy'n gwneud defnydd llawn o'r gwasanaeth ailgylchu wythnosol i'w roi yn y biniau neu fagiau gwastraff gweddillol. Yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog, bydd yr Aelod wedi clywed ateb lle cafwyd canmoliaeth i Gymru sydd â chyfradd eithriadol dda o ran ailgylchu, ac yn gwbl briodol felly, Byddwn i'n dweud wrth yr Aelod, os yw ei awdurdod lleol ef yn cael trafferth â hyn, y dylen nhw ofyn am gymorth gan awdurdodau lleol eraill sydd ag ymarfer da iawn yn y maes hwn.

O ran cam-drin gwŷr ar yr aelwyd, fe welais i'r rhaglen yr oedd yr Aelod yn cyfeirio ati, ac mae'n fater difrifol iawn. Ac, wrth gwrs, mae angen inni weithio tuag at gael Cymru'n wlad lle mae trais yn erbyn unrhyw un mewn unrhyw sefyllfa yn gwbl annerbyniol. Mae ein Ddeddf arloesol yn ymdrin â thrais yn erbyn menywod a merched, sydd yn broblem ddifrifol iawn—lleddir dwy fenyw yr wythnos o hyd o ganlyniad i drais ar sail eu rhyw—ond, wrth gwrs, mae angen inni wneud yn siŵr bod gwasanaethau yn bodoli ar gyfer holl ddioddefwyr cam-drin ar yr aelwyd lle bynnag y bo hynny'n codi.

A gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar effaith y gyllideb diweddar ar ein cymunedau a'r toriadau sydd ynghlwm i wariant yr heddlu a niferoedd yr heddlu yng Nghymru? Rydym yn gwybod eisoes, ers 2010, fod toriad o £2.3 biliwn wedi bod gan Lywodraeth y DU mewn plismona, gyda cholli 20,000 o swyddogion, a gwyddom, yn y gyllideb bresennol hon, fod £800 miliwn pellach o doriadau mewn termau real i blismona, gyda'r posibilrwydd o golli 15,000 o swyddogion yr heddlu ledled y DU. Bydd hyn yn dod â lefelau'r heddlu i lawr i lefelau'r 1970au, a bydd gan hyn oblygiadau sylweddol i ddiogelwch ac i'n cymunedau. Mae'n ymddangos i mi fod hwn yn fater pwysig y dylid cael datganiad gan y Llywodraeth arno.

Diolch ichi am y pwynt pwysig iawn yna. Bydd Aelodau yn amlwg yn ymwybodol iawn fod y rhan fwyaf o agweddau ar bolisi plismona heb eu datganoli, a phennir cynlluniau gwariant cyffredinol ar gyfer yr heddlu yng Nghymru a Lloegr gan y Swyddfa Gartref o hyd. Serch hynny, rydym yn parhau i fuddsoddi ym maes diogelwch cymunedol drwy ein cyllid i gael 500 o swyddogion cymorth cymunedol ychwanegol, a bydd yr Aelod yn ymwybodol iawn o hyn hefyd, ac rydym yn amddiffyn y gyllideb ar gyfer swyddogion cymorth cymunedol ychwanegol ar gyfer 2018-19. Clustnodwyd £16.8 miliwn yn y gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf er mwyn parhau gyda'r ymrwymiad hwn.

Rydym hefyd yn gweithio'n agos iawn gyda chomisiynwyr heddlu a throseddu yng Nghymru, a fydd hefyd yn gallu gwneud cais am ffynonellau eraill o gyllid gan Lywodraeth Cymru. Maen nhw yn gwneud gwaith da iawn o ran cydweithio ac ati, ac rydym yn caniatáu'r rhyddid iddyn nhw i wneud eu penderfyniadau eu hunain ar gynnydd yn y dreth gyngor, er enghraifft, gyda chyllid. Ond rwy'n rhannu'n llwyr yr hollol anawsterau sydd gan yr Aelod gyda'r gyllideb fel y'i cyhoeddwyd. Byddwn yn aros i weld y fformiwla ei hun, ond byddaf yn sicr yn rhannu ei bryderon gyda'r Gweinidog dros wasanaethau cyhoeddus, a fydd, rwy'n siŵr, yn eu cymryd i ystyriaeth wrth gynllunio gwaith y flwyddyn.

Arweinydd y Tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad ar y diffyg cyfleoedd cyflogaeth i bobl ag anableddau dysgu yng Nghymru, ac anawsterau dysgu hefyd? Mae Mencap Cymru wedi nodi'n ddiweddar fod rhwystrau enfawr yn wynebu pobl ag anawsterau dysgu sydd yn dymuno gweithio. Fe aethon nhw ymlaen i ddweud bod y gyfradd gyflogaeth yng Nghymru yn isel ofnadwy, a bod angen addysgu llawer o gyflogwyr am fanteision cyflogi rhywun ag anabledd dysgu. A gaf i ofyn am ddatganiad ar beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ymestyn cyfleoedd cyflogaeth yn y gweithlu hwn na fanteisiwyd arno i raddau helaeth?

Yr ail ddatganiad sydd ei angen arnaf gan y Gweinidog fyddai fy mod wedi ymweld ag un o sefydliadau'r Gymdeithas Frenhinol er Atal Creulondeb i anifeiliaid yng Nghasnewydd. Mae'r gwirfoddolwyr a'r swyddogion yn gwneud gwaith ardderchog, ond cefais fy nychryn yn fawr pan glywais fod rhai o'r anifeiliaid—cŵn oedden nhw—wedi cael eu trin yn greulon iawn gan bobl. Ac nid oes rhestr na chofrestr o'r troseddwyr yma yn y wlad hon. Gall pobl ladd un anifail ac yna mynd allan i brynu un arall, neu gael un arall, o ardaloedd datganoledig eraill yn y Deyrnas Unedig. Felly, dylem fod yn gwneud rhywbeth o ddifrif, drwy gyfrwng ein Siambr barchus, anrhydeddus, fel bod pobl yn trin anifeiliaid â pharch yng Nghymru. Mae'r RSPCA yn gwneud gwaith rhagorol, a dylem eu cefnogi nhw. Diolch.

O ran cwestiwn cyntaf yr Aelod, mae'r Gweinidog sy'n gyfrifol am gyflogadwyedd yn eistedd y tu ôl imi, ac rwy'n siŵr y bydd hi'n ceisio sicrhau y bydd Cymru yn genedl hyderus a chyfeillgar o ran anableddau. Bydd hi'n cyflwyno datganiad ar y cynllun cyflogadwyedd, ac rwy'n sicr y bydd yn cynnwys nifer o faterion yn ymwneud â chyflogwyr a'u hyder o ran anabledd. Pan oedd y portffolio hwnnw gennyf i, fe wnes i doreth o waith i wneud yn siŵr bod cyflogwyr yng Nghymru yn deall beth mae hyder o ran anabledd yn ei olygu, ac yn deall yr holl nodweddion y gallai llawer o bobl eu cyflwyno i'r cyflogwr, dim ond i bobl edrych y tu hwnt i anableddau pobl a chanolbwyntio ar eu sgiliau. Ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cymryd hynny i ystyriaeth pan fydd yn cyflwyno ei datganiad ar gyflogadwyedd.

O ran yr RSPCA, nid wyf yn anghytuno o gwbl â'r hyn oedd gan yr Aelod i'w ddweud. Roedd yn ofid mawr i weld y bleidlais yn Nhŷ’r Cyffredin ynghylch anifeiliaid, ac a ydyn nhw'n dioddef creulondeb neu beidio. Byddwn yn gofyn iddo wneud yn siŵr bod ei Lywodraeth ef ei hun, yn Lloegr, yn sicrhau ei bod yn cyflwyno'r mesurau cywir, er mwyn sicrhau nad yw creaduriaid yn cael eu trin yn greulon, a'u bod yn cael eu trin yn iawn.

Arweinydd y Tŷ, tybed a ellid cael dadl yn amser y Llywodraeth am yr hyn y gallwn ei wneud i gynyddu bwydo ar y fron yng Nghymru. Y DU sydd â'r cyfraddau isaf o fwydo ar y fron yn y byd, ac mae hynny'n rhoi Cymru, mae arnaf ofn, mewn sefyllfa wael iawn. Gwyddom fod 71 y cant o famau yn dechrau bwydo ar y fron, o'i gymharu ag 83 y cant yn Lloegr. Ond mae'n dorcalonnus i wybod mai dim ond 17 y cant sydd yn dal i fwydo ar y fron chwe wythnos yn unig ar ôl yr enedigaeth. Nid yw hyn yn ymwneud yn unig â'r cymorth proffesiynol yr ydym yn ei roi i famau, y gwn y mae Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd yn ei ystyried, i geisio gwella cyfraddau bwydo ar y fron, ond mae hefyd yn ymwneud ag agweddau cymdeithas tuag at fwydo ar y fron, sydd yn gyfrifoldeb inni oll.

Oherwydd clywsom yr wythnos ddiwethaf gan Dr Aimee Grant o Brifysgol Caerdydd am yr ymchwil a wnaed ganddi mewn ardal Cymunedau yn Gyntaf yng Nghasnewydd, i'r agweddau tuag at bobl yn bwydo ar y fron yn gyhoeddus. Ac mae hwn yn fater cwbl ganolog, oherwydd nid yw menywod yn mynd i gyfnod o encilio pan fydd babanod ganddyn nhw—mae angen iddyn nhw fod allan ac o gwmpas y lle, wrth eu gorchwylion beunyddiol. Felly, pan ddarllenais fod pobl yn dweud mai

y jôc safonol yn fy nghartref i, pe byddwn yn bwydo ar y fron yn Starbucks byddai pawb yn gadael y caffi... a byddai pob menyw ddosbarth canol, dros 60 oed, yn cael ei harswydo.

Mae hyn yn gwbl warthus. Mae bronnau yno er mwyn bwydo babanod, nid er mwyn gwerthu papurau newydd. A dywedodd menyw arall ei bod bob amser yn teimlo bod yn rhaid iddi guddio'r weithred o fwydo ar y fron yn gyhoeddus, a byddai'n teimlo ei bod yn dawnsio ar bolyn wrth fwydo ar y fron. Mae hyn yn gwbl sarhaus, a rhaid i bob un ohonom wneud rhywbeth am hyn, oherwydd yr effaith ddinistriol ar y baban ac ar y fam yn ddiweddarach mewn bywyd. Mae'n cyfrannu at ein cyfraddau gordewdra, diabetes a chanser, ac mae'n rhaid inni wneud rhywbeth amdano. Felly, tybed a gawn ni ddatganiad, a dadl ynghylch sut y gallwn ni gyda'n gilydd wneud rhywbeth am hyn.

Diolch i'r Aelod am godi'r pwnc pwysig iawn hwn. Rhannaf ei brwdfrydedd, ar ôl profi rhywbeth tebyg iawn pan oeddwn i'n bwydo fy mhlant fy hun ar y fron. Ac rwy'n arswydo, flynyddoedd lawer wedi hynny, nad yw'r sefyllfa wedi gwella llawer.

Gofynnodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn ddiweddar i swyddogion ac i Goleg Brenhinol y Bydwragedd hwysluso grŵp gorchwyl a gorffen i edrych ar ffyrdd o gynyddu'r niferoedd, a rhoi cymorth i deuluoedd. Mae gennym ni agenda dda iawn ar gyfer cynyddu'r gyfradd o fwydo ar y fron yng Nghymru. Mae'n dal i fod yn flaenoriaeth inni, ac rydym wedi gwneud nifer o bethau, gan gynnwys cynnal adolygiad 'Trawsnewid Gwella Iechyd yng Nghymru' o'r holl raglenni gwella iechyd, gan gynnwys rhaglen bwydo ar y fron. Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cyflwyno datganiad pan fydd y grŵp gorchwyl a gorffen wedi cyflwyno ei adroddiad, fel y gall pob un ohonom gael syniad gwell o'n sefyllfa ni ar hyn o bryd ac yna sut y gellir symud y gwasanaeth yn ei flaen i'r dyfodol.

Arweinydd y Tŷ, rwy'n siŵr eich bod wedi eich synnu, fel pawb yn y Siambr hon, gan y newyddion ddoe am fachgen 17 oed o Rhondda Cynon Taf a oedd wedi cael ei radicaleiddio ar-lein ac a aeth yn ei flaen i gynllunio ymosodiad terfysgol ar gyngerdd yma yng Nghaerdydd ym mis Mehefin. Cawsom ddadl yn y Senedd ym mis Mai eleni, a chyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, bryd hynny, fod cynllun gweithredu diogelwch ar-lein cenedlaethol yn mynd i gael ei ddatblygu a'i weithredu. Byddwn yn ddiolchgar pe gallem gael datganiad i roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am weithrediad y cynllun hwnnw, er mwyn sicrhau y gallwn edrych ar y cynnydd i wneud yn siŵr ein bod yn lleihau'r tebygolrwydd y bydd pobl ifanc yn cael eu radicaleiddio yn y ffordd y cafodd y bachgen 17 mlwydd oed hwn. Rwyf i o'r farn bod hwn yn fater sy'n gofyn am sylw ar fyrder, yn enwedig yn yr hinsawdd bresennol, a byddwn yn ddiolchgar pe gallai'r Llywodraeth sicrhau amser ar gyfer hynny.

Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi dweud wrthyf ei bod yn credu y disgwylir datganiad cyn bo hir. Mewn gwirionedd, byddaf innau hefyd yn ateb cwestiynau gan wisgo het fy mhortffolio i yr wythnos nesaf, felly gallwn ymdrin â pheth ohono yno hefyd. Rwy'n credu bod yr Aelod yn iawn a bod hwn yn faes eithriadol o bwysig, a chefais innau fy syfrdanu gan y rhaglen a welais i hefyd.

A gaf innau fy nghysylltu fy hun â'r sylwadau a wnaeth Jenny Rathbone? Roeddwn yn falch o gael mynd i'r cyfarfod hwn yr wythnos diwethaf gydag academyddion Prifysgol Caerdydd a chefais fy synnu'n fawr gan yr hanesion glywsom. Os oes modd inni edrych ar ein sefyllfa o ran bwydo ar y fron, byddai hynny o gymorth mawr.

Ddoe, cyfarfu'r grŵp trawsbleidiol Sipsiwn a Theithwyr yn Sir Benfro. Cafodd adborth gan aelodau o'r gymuned yno am y materion yr oedden nhw'n pryderu yn eu cylch. Un o'r pethau a godwyd oedd yr angen am adborth ar yr asesiadau o anghenion lletya a gynhaliwyd yn sgil—yn ystod y Cynulliad diwethaf—rhoi dyletswydd ar awdurdodau lleol i ddarparu nifer digonol o leiniau a safleoedd ar gyfer Sipsiwn a Theithwyr. Felly, tybed, arweinydd y Tŷ, gan fy mod yn credu mai un o'ch cyfrifoldebau chi yw hyn, a gawn ni ddatganiad yn edrych ar y cynnydd sydd wedi'i wneud ledled Cymru o ran creu rhagor o leiniau lle mae eu hangen nhw, a'r hyn y mae'r asesiadau o anghenion lletya wedi ei arwain ato mewn gwirionedd.

Ydw, rwy'n croesawu'r ddeubeth hyn. O ran y sylwadau ar fwydo ar y fron, fe ddywedaf yn ychwanegol i'r sylwadau a wnes i Jenny Rathbone, fod gennym ni nifer o enghreifftiau o hybu a normaleiddio bwydo ar y fron ar draws holl raglenni gwaith Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan gynnwys, er enghraifft, raglen lleoliadau'r GIG, lle bydd byrddau iechyd yn parhau i gael eu cefnogi i gyflawni a chynnal achrediad Cyfeillgar i Fabanod UNICEF UK. Ac mae cerdyn adroddiad bwydo ar y fron yn cael ei ddatblygu i fesur llwyddiant, rhannu arfer da a nodi'r meysydd sydd angen cymorth ychwanegol. Byddaf yn edrych yn fanwl ar hyn yn fy mhortffolio cydraddoldeb newydd, gan fy mod o'r farn bod yma broblem wirioneddol o ran sut y caiff menywod eu hystyried o safbwynt eu bronnau a bwydo ar y fron. Felly, byddaf yn sicr yn gwneud hynny ar y cyd ag Ysgrifennydd y Cabinet.

O ran y materion Sipsiwn/Teithwyr a gododd yr aelod—ac y mae hi wedi eu codi byth ers i mi ei hadnabod hi, sef gydol fy oes—byddaf yn sicr yn edrych ar hynny. Byddaf yn ceisio cael cyfarfod gyda'r Gweinidog Tai cyn gynted ag y gallaf ac rwy'n hapus iawn i ddweud y byddaf wedyn yn cyflwyno datganiad ar ein sefyllfa bresennol a'r hyn yr ydym yn cynnig ei wneud yn y dyfodol, cyn gynted ag y byddaf wedi gallu cynnal y cyfarfodydd hynny.

Mae hyn, mewn gwirionedd, yn dilyn yr hyn a ddywedodd Mark Isherwood. Roeddwn yn awyddus i gael datganiad am gam-drin ar yr aelwyd sy'n effeithio ar bawb, yn wragedd ac yn ddynion. Mae ffigurau Llywodraeth Cymru ar drais yn erbyn menywod a merched yn cynnwys yr holl ymosodiadau a phob achos o gam-drin dynion yn y ffigurau hynny, ond nid oes sôn am y geiriau 'dyn/gŵr'. Felly, nid yr hyn sy'n cael ei ddatgan yw'r ffigurau mewn gwirionedd. Tybed pryd fydd y Llywodraeth mewn gwirionedd yn dechrau cydnabod—ac nid oedd hynny yn amlwg yn eich datganiad yn gynharach—bod cam-drin ar yr aelwyd yn broblem ddifrifol sy'n effeithio ar lawer o ddynion. Mae un o bob tri dioddefwr yn wrywaidd, ac yn ôl y Swyddfa Ystadegau Gwladol dim ond 10 y cant o ddynion sy'n adrodd am eu cam-drin. Felly, o ran y dynion sy'n cael eu llofruddio gan bartneriaid a chyn-bartneriaid, ceir un bob 11 diwrnod yn fras, ac nid yw hynny'n lleihau'r ochr arall i'r hyn y buoch chi'n siarad amdano'n gynharach. Ond mae angen cydnabod yn yr adeilad hwn ac ymhlith pawb sydd yma fod dynion hefyd yn dioddef o gam-drin ar yr aelwyd ac mae angen sicrhau bod gwasanaethau ar gyfer pobl, ar gyfer pawb.

Y cwestiwn olaf. Ni fyddwch yn gallu rhoi ateb i mi nawr, ond byddwn yn ei werthfawrogi rywbryd yn y dyfodol agos. Faint o welyau sydd ar gael mewn llochesi i ddynion ym mhob sir yng Nghymru? Diolch yn fawr.

Mae'r Aelod yn codi hyn yn gyson, ac, fel y dywedais mewn ymateb i Mark Isherwood, rydym yn gweithio, wrth gwrs, tuag at sefyllfa lle nad oes neb yng Nghymru yn byw gan ofni trais neu unrhyw beth arall. Ceir mater enfawr o ddiwylliant ynghylch pa mor dderbyniol yw trais ar yr aelwyd. Byddaf, wrth gwrs, yn edrych ar drais yn unrhyw fangre yn erbyn unrhyw un yn rhinwedd fy swydd newydd, ond mae'n bwysig cofio bod dwy fenyw yr wythnos yn cael eu lladd oherwydd trais ar yr aelwyd, ac mae angen inni sicrhau bod y blaenoriaethau sydd gennym yn gymwys.

Arweinydd y Tŷ, rydym ni wedi gweld heddiw gyhoeddiad y pumed adroddiad ar gyflwr y genedl gan y Comisiwn Symudedd Cymdeithasol, nad ydyw'n ddifyr ei ddarllen mewn rhai mannau mewn gwirionedd, gan ei fod yn tynnu sylw at y ffaith nad yw llymder yn datrys y broblem; ei fod yn creu mwy o broblemau fyth i lawer o gymunedau difreintiedig. Nawr, mae'r rhan fwyaf o'r cymunedau difreintiedig yn wynebu heriau o'r herwydd, ac mae'r pobl ifanc yn y cymunedau hynny yn wynebu'r heriau hynny hefyd. A gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth i ddweud sut byddwn ni'n gweithio nawr tuag at fynd i'r afael â rhai o'r pwyntiau hynny i sicrhau bod gan ein pobl ifanc yn y cymunedau difreintiedig gyfle rhagorach yn eu bywyd?

Rwy'n croesawu cwestiwn yr Aelod yn fawr iawn. Mae gwaith mawr ledled y Llywodraeth ynghylch symudedd cymdeithasol ar y gweill ar hyn o bryd. Fel y mae'r Aelod yn gwybod, y fi yw cadeirydd y bwrdd gwaith teg, sydd yn edrych i raddau helaeth iawn ar waith teg a sut y gallwn gynyddu symudedd cymdeithasol. A'm het flaenorol am fy mhen, cefais nifer o gyfarfodydd gyda'r Ysgrifenyddion Cabinet amrywiol, a byddaf yn cynnwys y sylwadau a wnaeth ef o ran yr hyn yr ydym yn ceisio ei gyflawni gyda'r bwrdd gwaith teg a chan weithio ledled y Llywodraeth gyda chydweithwyr eraill yn y Cabinet i fynd i'r afael â rhai o'r materion a ddaeth i'r amlwg yn yr adroddiad hwnnw, yr wy'n credu eu bod yn peri pryder gwirioneddol i bob un ohonom ni.

Dau beth, os caf i, arweinydd y tŷ. Yn gyntaf i gyd, nid oedd amser i'w gael yn gynharach i mi ofyn fy nghwestiwn atodol i gwestiwn Neil Hamilton i'r Prif Weinidog, er gwaethaf crynoder yr ateb a gafodd i ddechrau, ar daliadau am barcio yng Nghymru. Ond a gaf i gyd-fynd â sylwadau Neil Hamilton ei bod yn bwysig bod cynghorau yn cael eu hannog a chanllawiau yn cael eu rhoi iddyn nhw i gadw'r ffioedd hynny cyn ised â phosibl a gwneud yn siŵr nad yw pobl sy'n teithio i ganol ein trefi ledled Cymru yn gwario mwy na'r hyn sy'n ofynnol gan y polisïau yn yr ardaloedd hynny? Yn Sir Fynwy, ceir cyfleusterau i aros dros amser ar lawer o'r peiriannau parcio, ac mae hynny'n golygu nad yw pobl sy'n aros dros eu hamser yn cael dirwy yn y lle cyntaf; fe allan nhw dalu am eu tocyn ar y diwedd. Felly, a all y Cynulliad roi canllawiau i awdurdodau lleol ar sut i gadw'r ffioedd at yr hyn sy'n angenrheidiol yn yr ardaloedd hynny, ac efallai y cawn ni ddatganiad am hynny?

Yn ail, ar y penwythnos, llithrodd un o'm hetholwragedd yn fy mhentref i, mewn gwirionedd, yn y tywydd oer yr ydym ni'n ei gael ar hyn o bryd a chafodd anaf i'w phen. Yn ffodus, roedd ffrindiau a chymdogion wrth law i'w chefnogi hi, ond aeth awr heibio cyn i'r ymatebwr cyntaf allu bod yn y fan. Roedd yr ambiwlans a ddaeth ati hi wedyn yno ryw 10, 15 munud ar ôl hynny, rwy'n meddwl. Felly, yn benodol o ran yr amseroedd ar gyfer ymatebwyr cyntaf, a gawn ni ddiweddariad ar yr hyn sy'n cael ei wneud i sicrhau bod y rhain wrth law yng Nghymru pan fydd eu hangen ar bobl? Rwy'n gwybod am lawer o enghreifftiau lle mae ymatebwyr cyntaf yn cyrraedd yn yr amser gofynnol, ond yn achos anafiadau i'r pen rwyf i'n wir o'r farn ei bod yn bwysig fod pobl yn cael y cymorth a'r driniaeth feddygol sydd yn angenrheidiol cyn gynted ag y bo'r modd drwy'r ymatebwyr cyntaf hynny, ac efallai y gallech chi edrych ar yr hyn sy'n digwydd ledled Cymru.

O ran cwestiwn cyntaf yr Aelod ynghylch taliadau am parcio, ni allaf ond cymeradwyo iddo'r ateb a roddodd y Prif Weinidog. Ceir nifer fawr o awdurdodau ag arferion arloesol o ran taliadau am barcio, gan ddefnyddio dulliau modern o godi tâl am yr union amser y mae'r cerbyd yn aros, gan gynnwys apiau sydd yn gwneud hynny a chofrestru gydag awdurdodau lleol, ac ati. A byddwn yn sicr yn argymell hynny yn ffordd o weithredu i bob awdurdod lleol, ar y cyd â chynllun teithio da, gan i mi gredu ei bod yn bwysig iawn cynnwys cynlluniau teithio llesol yng nghanol dinasoedd hefyd. Mewn gwirionedd, mae cryn dipyn o ymchwil i'w gael sy'n dangos bod pobl sy'n teithio ar gludiant cyhoeddus i ganol dinasoedd yn gwario mwy ac yn treulio mwy o amser yn y siopau a'r bwytai sydd yno. Felly, rwy'n credu bod taliadau parcio mewn cynllun teithio cyffredinol ar gyfer ein canolfannau siopa yn beth da iawn.

O ran bod yn barod ar gyfer y gaeaf a'r ymatebwyr cyntaf, roedd Ysgrifennydd y Cabinet yma yn gwrando ar sylwadau yr Aelod, ac yn nodio'i ben, felly rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn cael ymateb i hynny maes o law.

Diolch i'r Gweinidog. 

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Gofal Cymdeithasol a Phlant ar wella canlyniadau ar gyfer plant sy'n derbyn gofal, ac rwy'n galw ar y Gweinidog i wneud ei ddatganiad—Huw Irranca-Davies. 

Diolch, Llywydd. Rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfle hwn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am ein dull cydweithredol o wella canlyniadau ar gyfer plant sy'n derbyn gofal yng Nghymru.

Mae'n amlwg y ceir consensws ymhlith yr Aelodau o'r holl bleidiau y dylai plant sy'n derbyn gofal gael yr un dechrau mewn bywyd a chyfleoedd â phob plentyn arall. Rydym yn nodi hyn yn glir fel ein gweledigaeth a'n hymrwymiad i blant sy'n derbyn gofal yn y rhaglen lywodraethu 'Symud Cymru Ymlaen' a'r strategaeth genedlaethol 'Ffyniant i Bawb'. Roeddwn i'n falch o gael y cyfle i drafod y dull traws-lywodraethol i wireddu'r weledigaeth hon â fy nghyd-Aelodau o'r Cabinet yn fy nghyfarfod Cabinet cyntaf yn gynharach y mis hwn.

Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae nifer y plant sy'n derbyn gofal yng Nghymru wedi aros yn gyson uchel. Mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos bod 5,662 o blant sy'n derbyn gofal yng Nghymru, a bod tua 700 o bobl ifanc yn gadael gofal bob blwyddyn. Drwy ganolbwyntio yn fwy ar atal ac ymyrraeth gynnar, rwyf eisiau gweld gostyngiad yn nifer y plant sy'n dod i mewn i ofal, gan barhau i sicrhau y gwneir y penderfyniadau cywir ar gyfer pob plentyn a pherson ifanc. Ni ellir cyflawni hyn heblaw drwy ddefnyddio dull cydweithredol, drwy weithio gyda gweithwyr proffesiynol rheng flaen, rheolwyr a'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau.

Nawr, rwy'n credu fy mod i ar dir cadarn wrth ddweud bod pob un ohonom yn dymuno gweithio mewn modd cydweithredol. Ac i mi, mae cydweithio i wella bywydau plant sy'n derbyn gofal yn un o'r cyfleoedd gorau sydd gennym i ddangos gwerth gwaith traws-lywodraethol.

Rydym yn gwybod bod y rhan fwyaf o blant yn ffynnu wrth gael eu caru ac wrth dderbyn gofal yn eu teuluoedd eu hunain. Ond, wrth gwrs, nid yw hyn yn golygu y dylid gadael plant gyda'u teuluoedd doed a ddelo. Rydym yn cydnabod bod adegau pan fo'n rhaid i awdurdodau ymyrryd er lles a diogelwch plant. Fodd bynnag, po fwyaf y gallwn ni helpu teuluoedd i aros gyda'i gilydd yn ystod adegau anodd, drwy gynnig y lefel gywir o gymorth yn yr amgylchedd cywir, y mwyaf y gallwn ni ei wneud ar gyfer y plant nad ydyn nhw'n gallu aros gartref.

Rwyf i wedi penderfynu y bydd y grŵp cynghori'r gweinidog a sefydlwyd gan y cyn Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant yn parhau. Mae'r grŵp hwn yn allweddol wrth arwain y gwaith hwn a fy nghynghori i, a daw ei aelodaeth o bob rhan o'r Llywodraeth ac o bob sector sy'n darparu gwasanaethau uniongyrchol i deuluoedd. Cyfarfûm â'r Cadeirydd, yr Aelod Cynulliad David Melding, yr wythnos diwethaf i drafod gwaith arloesol y grŵp cynghori hwn. Mae David wedi bod yn arwain y gwaith hwn yn fedrus ac rwy'n falch o gadarnhau ei fod wedi cytuno i barhau yn y swyddogaeth hon.

Mae cyflawni ein cydweledigaeth ar gyfer plant sy'n derbyn gofal yn gofyn am ymagwedd system gyfan ac rwy'n falch ein bod ni wedi gallu cynorthwyo drwy ddarparu cyllid hael gan y Llywodraeth. Dim ond eleni, rydym ni wedi buddsoddi £8 miliwn i ysgogi newid a gwella canlyniadau ar gyfer plant sy'n derbyn gofal. Bydd y buddsoddiad hwn yn helpu i wneud newidiadau cynaliadwy a fydd, yn y pen draw, yn lleihau nifer y plant sy'n dod i mewn i ofal. Mae hyn yn cynnwys £5 miliwn i ehangu gwasanaethau ar ffiniau gofal awdurdodau lleol; £850,000 i ehangu'r prosiect Adlewyrchu i'r saith rhanbarth yng Nghymru͏—mae hwn yn brosiect sy'n gweithio gyda mamau ifanc i dorri'r cylch o ailfeichiogi ac achosion gofal rheolaidd; £1.625 miliwn i helpu pobl sy'n gadael gofal ar eu taith tuag at annibyniaeth drwy wella cynlluniau prentisiaeth a hyfforddiant  awdurdodau lleol ac ymestyn y gallu i gael defnyddio gwasanaethau cynghorwyr personol hyd at 25 oed; £400,000 i gyflawni'r Fframwaith Maethu Cymru; a £125,000 i ddatblygu gwaith cymorth mabwysiadu ledled y wlad.

Hefyd, mae ein cronfa Dydd Gŵyl Dewi gwerth £1 miliwn, a lansiwyd gennym ym mis Mawrth, yn darparu cymorth hyblyg, ariannol uniongyrchol i'r rhai sy'n gadael gofal yn yr un modd ag y mae pobl ifanc eraill yn cael cymorth ariannol gan rieni. Roedd Carl Sargeant yn angerddol am y gronfa hon, a byddai'n falch o'r effaith gadarnhaol y mae eisoes yn ei chael ar y rhai sy'n gadael gofal ledled Cymru.

Mae'r grŵp wedi datblygu rhaglen o newid yn seiliedig ar dair thema, sef: yn gyntaf, atal plant rhag dechrau derbyn gofal, ac ymyrraeth gynnar — y dull ataliol; yn ail, gwella canlyniadau ar gyfer plant sydd eisoes yn derbyn gofal; ac yn drydydd, cefnogi'r rhai sy'n gadael gofal i ddyfodol annibynnol llwyddiannus. Trwy weithio gyda'n gilydd, rydym ni eisoes wedi gwneud cynnydd da, ac rwy'n ddiolchgar i'n partneriaid am eu hymrwymiad a'u hymroddiad i weithio gyda ni. Erbyn hyn, rydym ni ar gam pryd y gallwn ni gynyddu cyflymder y gwelliant a gosod nodau traws-lywodraethol, heriol i gyflawni newidiadau gwirioneddol arwyddocaol i wella bywydau plant sy'n derbyn gofal.

Dengys ymchwil bod cysylltiad cryf rhwng nifer y plant sy'n dechrau derbyn gofal ac amddifadedd mewn ardaloedd lleol. Trwy fynd i'r afael â thlodi a meithrin cydnerthedd cymunedol, byddwn yn helpu i gadw teuluoedd gyda'i gilydd yn ystod adegau o argyfwng. Eleni, rydym ni wedi buddsoddi mewn amrywiaeth o fesurau atal ac ymyrraeth gynnar i gefnogi teuluoedd ac i leihau nifer y plant sy'n dechrau derbyn gofal. Yn ogystal â'r buddsoddiad o £5 miliwn mewn gwasanaethau ar ffiniau gofal y cyfeiriais ato, rydym ni wedi darparu £76 miliwn i awdurdodau lleol ar gyfer Dechrau'n Deg a £38 miliwn ar gyfer Teuluoedd yn Gyntaf. Mae ein pwyslais wrth fwrw ymlaen ar y blynyddoedd cynnar hynny. Rydym ni'n cydnabod bod hwn yn gyfnod tyngedfennol o ran datblygiad plant a chanlyniadau, yn enwedig ar gyfer y rhai sy'n byw mewn amddifadedd. Felly, mae gwaith yn mynd rhagddo i ddatblygu system blynyddoedd cynnar integredig i sicrhau bod teuluoedd yn cael y cymorth cywir.

I wella canlyniadau ar gyfer plant sydd eisoes yn derbyn gofal, gwyddom fod lleoliadau sefydlog yn hanfodol i blant deimlo'n ddiogel, i gael ymdeimlad o berthyn a gallu cyflawni eu potensial. Felly, mae gennym ni gynllun addysg a gwasanaethau cymdeithasol tair blynedd, o'r enw 'Codi uchelgais a chyrhaeddiad addysgol plant sy'n derbyn gofal yng Nghymru'. Cefnogir y cynllun hwn gan fuddsoddiad o £4 miliwn drwy'r grant datblygu disgyblion, ac mae'n darparu cymorth addysgol wedi'i dargedu i blant sydd wedi cael profiad o dderbyn gofal. Er ei fod yn galonogol, yng nghyfnod allweddol 4, bod 23 y cant o'r plant sy'n derbyn gofal yng Nghymru wedi cyflawni lefel 2 cynhwysol—cynnydd o 10 y cant o 2013—mae llawer i'w wneud o hyd i leihau'r bwlch cyrhaeddiad.

Felly, yn ogystal â gwella cyrhaeddiad addysg, mae bod â lleoliad sefydlog hefyd yn gwella cydnerthedd a lles emosiynol plant. Ceir mwy o achosion o iechyd meddwl gwael ymhlith plant sydd wedi cael profiad o dderbyn gofal. I leihau'r trawma a achosir gan brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod, rydym ni wedi buddsoddi er mwyn sefydlu canolfan genedlaethol i fynd i'r afael â phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod, a, thrwy ein cynllun cyflawni 'Law yn llaw dros Blant a Phobl Ifanc', rydym ni wedi cyhoeddi llwybr gofal y cytunwyd arno ar gyfer pobl ifanc sy'n agored i niwed, gan gynnwys y rhai hynny sy'n derbyn gofal i sicrhau y gwneir atgyfeiriadau priodol i gael mynediad at gymorth therapiwtig.

Ar gyfer teuluoedd a gweithwyr proffesiynol sy'n ymwneud â gofal maeth, rydym ni wedi darparu cyllid ar gyfer cynllun treialu addysgeg gymdeithasol arloesol, sy'n archwilio effaith ymagwedd gyfannol at addysg a sgiliau bywyd.

Fel y mae plant yn datblygu ac yn gwneud eu ffordd trwy fywyd, rydym ni'n dymuno iddyn nhw fod yn uchelgeisiol ac i fanteisio ar gyfleoedd er mwyn iddyn nhw fod yn ddinasyddion economaidd weithgar. Ac eto, gwyddom nad yw 43 y cant o blant sy'n derbyn gofal mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant. Felly, drwy fframwaith ymgysylltu a dilyniant pobl ifanc y Llywodraeth, mae llawer o waith yn mynd rhagddo gyda Gyrfa Cymru, gwasanaethau ieuenctid, ysgolion, colegau a darparwyr dysgu seiliedig ar waith i nodi a chefnogi pobl ifanc nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant neu sydd mewn perygl o fod yn hynny.

O ran addysg uwch, rydym ni'n gwneud cynnydd ar yr argymhellion o adolygiad Diamond ac yn paratoi i ddeddfu er budd y rhai sy'n gadael gofal er mwyn iddyn nhw allu derbyn uchafswm y grant cynhaliaeth i gefnogi eu haddysg o 2018-19 ymlaen.

Byddwn ar fai heddiw pe na byddwn yn cydnabod y ffaith bwysig bod rhwng 20 a 30 y cant o bobl ifanc ddigartref wedi bod yn derbyn gofal. I'r perwyl hwn, rydym ni wedi buddsoddi £83,000 yn y bartneriaeth End Youth Homelessness Cymru, y mae Llamau yn ei chynnal ar ein rhan ac sydd wedi cymeradwyo £2.6 miliwn ar gyfer prosiectau digartrefedd yn ddiweddar. O'r dros 60 o brosiectau a ariennir, nod benodol 15 ohonynt yw atal digartrefedd i bobl ifanc drwy ddilyn y dull llwybr cadarnhaol.

Yn olaf, rydym ni'n ystyried ffyrdd arloesol eraill y gallwn ni eu defnyddio i helpu pobl ifanc sy'n gadael gofal ar eu ffordd i annibyniaeth. Er enghraifft, rydym ni'n gweithio gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i ystyried dileu'r rwymedigaeth i dalu'r dreth gyngor i bob un sy'n gadael gofal sydd rhwng 18 a 25 oed. Mae'r gwaith i gyflawni hyn yn y camau cynnar, ond credwn y bydd cymorth ymarferol fel hyn yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol.

Mae cyflawni newid arwyddocaol yn y canlyniadau ar gyfer plant sy'n derbyn gofal yn her polisi cyhoeddus allweddol i bob un ohonom ni yma yng Nghymru. Mae'r Llywodraeth wedi pennu cyfeiriad polisi clir a bydd yn parhau i wrando ar gyngor y grŵp cynghori'r gweinidog, a lleisiau'r gweithwyr proffesiynol rheng flaen a'r plant a'r bobl ifanc sy'n cael eu heffeithio. Gyda chymorth y Cynulliad hwn, mae'n rhaid i helpu i weddnewid canlyniadau i blant fod yn uchelgais i ni, a hynny drwy roi mwy o bwyslais ar atal ac ymyrraeth gynnar, lleihau nifer y plant sy'n dechrau derbyn gofal, gwella canlyniadau y rhai sydd eisoes yn derbyn gofal, a chefnogi'r rhai sy'n gadael gofal i fyw bywydau annibynnol a llwyddiannus. Diolch.

A gaf i ei gwneud yn glir fy mod i'n siarad ar hyn o bryd yn fy swyddogaeth fel Cadeirydd y grŵp cynghori'r gweinidog? Dirprwy Lywydd, dyma'r cyfle cyntaf yr wyf wedi'i gael i dalu teyrnged i Carl Sargeant, felly byddaf yn manteisio ar y cyfle hwnnw, oherwydd dangosodd Carl weledigaeth ac arweinyddiaeth gref yn y maes hwn. Rwy'n credu bod y ffaith iddo sefydlu'r grŵp fel grŵp cynghori'r gweinidog o dan gadeiryddiaeth Aelod o'r wrthblaid, yn pwysleisio natur amhleidiol yr her wleidyddol hon, ond hefyd bod arnom angen cadernid ac atebolrwydd gweithredu gweinidogol, a, gyda'r cyfuniad hwnnw, gallwn ni godi safonau o ddifrif. Felly, mae gennym ni lawer i ddiolch i Carl amdano, a byddwn yn gwneud hynny wrth i'r gwaith ddatblygu yn ystod y blynyddoedd nesaf.

A gaf i hefyd gofnodi fy niolch i'r Gweinidog am ei hyder ynof i barhau fel cadeirydd y grŵp cynghori'r gweinidog, yn enwedig oherwydd rhagoriaeth ei aelodau a'r cyfraniadau niferus y maen nhw wedi'u gwneud eisoes? Rwy'n falch o ddweud bod y grŵp cynghori'r gweinidog yn rhannu eich gweledigaeth yn llawn, Gweinidog, a gweledigaeth y cyn Ysgrifennydd y Cabinet, mai ymyrraeth amserol effeithiol a chynnar, sy'n sicrhau mai dim ond y plant hynny sydd angen derbyn gofal sy'n mynd i mewn i ofal mewn gwirionedd a'n bod ni'n cefnogi'r plant hynny ar ffiniau gofal yn eu sefyllfa deuluol, sydd wrth wraidd y mater. Rwy'n credu bod yn rhaid i hynny fod wir wrth wraidd y diwygio, ac roedd y grŵp cynghori'r gweinidog wedi'i galonogi gan yr £8 miliwn sydd wedi'i fuddsoddi mewn ysgogi'r math hwn o newid, a £5 miliwn o hynny mewn datblygu gwasanaeth ffiniau gofal.

Hoffwn i ddweud hefyd fod rhai pethau wedi dod i'r amlwg yn y grŵp sydd erbyn hyn wedi eu hadlewyrchu'n glir mewn datganiadau gan y Llywodraeth. Roedd y cyswllt rhwng amddifadedd a nifer y bobl sy'n derbyn gofal yn rhywbeth y buom yn ei ystyried yn benodol yn y grŵp cynghori'r gweinidog, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn dymuno ymuno â mi i ganmol yn arbennig gwaith un o'n haelodau, yr Athro Jonathan Scourfield o Brifysgol Caerdydd, sydd wedi gwneud cymaint o ran dadansoddi'r mater hwn yn ystadegol, ac sydd wedi sicrhau y ceir pwyslais ar y rhan y mae tlodi ac anghydraddoldeb yn ei chwarae mewn unrhyw ymagwedd at ddatblygu polisi yn y meysydd hyn.

Hoffwn i ddweud hefyd bod gwaith ar gyrhaeddiad addysgol wedi datblygu'n eithaf sylweddol. Mae'r bwlch cyrhaeddiad yn dal i fod yn eang, ac mae angen yr uchelgais hwnnw er mwyn ei gau. Mae angen iddo gysylltu, yn amlwg, â phethau megis swyddogaeth gofalwyr maeth wrth ddarparu'r cymorth hwnnw yn y cartref i blant sy'n derbyn gofal. Felly, mae yna lawer o bethau y mae angen eu cysylltu â'i gilydd er mwyn cyflawni'r ymagwedd integredig hon. Ond rydym ni wedi cael yr argoelion cyntaf o ddatblygu strategaethau addysgol sydd mewn gwirionedd yn dechrau gwireddu potensial llawn plant sy'n derbyn gofal a cheisio cyflawni hynny'n benodol.

Rwy'n credu, wrth edrych ar y rhai sy'n gadael gofal, mae'n debyg mai tai yw'r peth pwysicaf iddynt. I blant sy'n derbyn gofal, cyrhaeddiad addysgol ydyw fel arfer, o ran beth fydd eu cyfleoedd mewn bywyd, ac mae hynny'n dibynnu ar sefydlogrwydd eu lleoliad gofal, oherwydd, os yw hwnnw'n ansefydlog ac maen nhw'n symud o gwmpas, mae hynny'n gallu creu cryn drafferthion. Yn aml, mae'n golygu eu bod yn symud ysgol, er enghraifft. Ond, i'r rhai sy'n gadael gofal, tai a sicrhau— drwy ddulliau arloesol megis Housing First, pan fyddwn yn cadw'r denantiaeth honno'n llwyr ac yn ei chefnogi, ac yn sicrhau bod y sefydlogrwydd hwnnw ar gael i'r rhai sy'n gadael gofal.

A gaf i gloi drwy ddweud fy mod i'n credu mai swyddogaeth bob un ohonom, yn enwedig ein cydweithwyr mewn Llywodraeth Leol, fel gwleidyddion—mae rhianta corfforaethol yn hanfodol yn y maes hwn? Y fantais fawr sydd gennym yw ei fod yn amhleidiol. Ni cheir rhaniad gwleidyddol ynghylch sut y mae angen inni barhau, na'r pwysigrwydd y mae'r holl bleidiau yn ei roi ar hyn, ond mae angen inni roi arweiniad gwleidyddol, hefyd, oherwydd ni fu'n wir erioed, yn yr arena wleidyddol, bod y pwyslais priodol wedi'i roi ar mater hwn, nac yn y gymuned ehangach na'r cyfryngau, weithiau. Felly, mae angen inni fod yn gyntaf, ac, wrth sôn am rianta corfforaethol, rwy'n credu bod hynny'n wir am y Gweinidog, mae'n wir am Aelodau'r Cynulliad hwn, er ei fod yn rhan fwy uniongyrchol o waith ein cydweithwyr a'n cyfeillion mewn Llywodraeth Leol. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch i David am ei sylwadau, yn enwedig ynghylch ein cyn gyd-Aelod, Carl, a'i waith yn y maes hwn, a llawer o feysydd eraill hefyd. Mae'n iawn i ddweud, yn y gorffennol, na chafodd y maes hwn y sylw dyledus mae'n debyg. Roedd yn hawdd ei anwybyddu. Mae hi mor hawdd anghofio'r mater cyfan o blant a phobl ifanc mewn lleoliadau gofal, oherwydd dim ond pan aiff rywbeth o chwith y mae'n cyrraedd penawdau'r newyddion, yn wahanol i'r dull cydweithredol, fel yr ydym yn ymdrechu i'w gyflawni erbyn hyn, a all gael effaith eithaf sylweddol mewn gwirionedd ar ganlyniadau a chyfleoedd bywyd pobl ifanc. Ac, yn sicr, gwelodd Carl hynny'n glir iawn. Yn wir, bu'n allweddol wrth sefydlu'r grŵp cynghori'r Gweinidog a sicrhau, mewn gwirionedd, bod ganddo'r annibyniaeth honno a'r awdurdod hwnnw a ddaw yn sgil y llais annibynnol hwnnw. Mae'n amlwg yn amhleidiol. Mae'n defnyddio dull cydweithredol iawn. Mae'n gwbl groes i bwyntio bys. Yr unig bwyntio bys a wneir yw at y bylchau mewn darpariaeth neu wybodaeth neu ddata neu strategaeth neu gynlluniau a dweud, 'Iawn, sut yr ydym ni i gyd am gydweithio i ymdrin â hyn?'

Rwy'n falch bod David wedi cytuno i barhau i'w gadeirio, oherwydd, gan ei fod wedi cyflawni'r swyddogaeth cystal eisoes, rwy'n credu bod y parhad yn bwysig iawn. Fel y dywedais, rwy'n credu bod y gwaith y mae'r grŵp yn ei wneud—y grŵp cynghori'r Gweinidog—i wella canlyniadau, wedi cyrraedd pwynt lle, mae ganddo eisoes amrywiaeth drawiadol o ffrydiau gwaith y mae'n gysylltiedig â nhw, sydd wedi arwain at ganlyniadau pendant a newidiadau mewn polisi, ac ymddengys ei fod ar y pwynt hwnnw pan fo'n paratoi ar gyfer newid sylweddol arall. Nid oes gennyf amheuaeth, unwaith eto, y bydd yn cael effaith uniongyrchol ar y plant a'r bobl ifanc dan sylw.

Yn wir, rwy'n ymwybodol o waith Jonathan Scourfield ac rwy'n gobeithio cyfarfod ag ef cyn bo hir hefyd i drafod y gwaith gydag ef a'i ddull cyfannol iawn o fynd i'r afael â'r materion hyn, gan gynnwys y materion ehangach hynny o dlodi ac amgylchiadau teuluol, ac nid canolbwyntio ar y plentyn neu'r person ifanc yn unig.

Felly, hyderaf ac rwyf yn gwbl ffyddiog yn swyddogaeth David, yn y Cynulliad hwn, ac fel Aelod o'r Cynulliad hwn, ond hefyd wrth gadeirio'r grŵp hwnnw, i herio'r Llywodraeth, ond hefyd i wneud hynny mewn ffordd sy'n dweud, 'Dyma'r ffordd y gallwn ni ddatrys y materion hyn', yn hytrach na dim ond dweud, 'Wel, rhowch ddigon o arian i ni a gallwn ei ddatrys'. Mae pob un ohonom yn gwybod nad yw mor syml â hynny, ond yn hytrach yn fater o ymyraethau clyfar a deallus mewn modd cynaliadwy.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog Plant a Gwasanaethau Cymdeithasol am ei ddatganiad ar wella canlyniadau ar gyfer plant sy'n derbyn gofal? Yn amlwg, fel y trafodwyd gennym yr wythnos diwethaf, yn y ddadl yn y fan yma ar gamddefnyddio sylweddau, mae rhai plant yn cael dechrau erchyll mewn bywyd—yn cael eu hesgeuluso, eu cam-drin, eu poenydio, a'u hamddifadu o gariad. Mae llawer o hyn yn y diwedd yn achosi problemau â chyffuriau ac alcohol, a digartrefedd hefyd, fel y trafodwyd yr wythnos diwethaf. Mae'n iawn i ganmol gwaith Llamau, fel y mae'r Gweinidog eisoes wedi'i wneud yn ei ddatganiad—gwaith rhagorol dros y blynyddoedd, gan Llamau, o ran cydnabod a helpu i ddatrys problemau digartrefedd ymhlith ein pobl ifanc.

Rwy'n hoffi'r syniad, fel y dywedodd y Gweinidog yn y fan yma yn ei baragraff olaf ond un, o gael gwared ar y rhwymedigaeth treth gyngor i bawb sy'n gadael gofal rhwng 18 a 25 oed. Rwy'n hoffi'r syniad hwnnw, ac rwy'n gobeithio y bydd yn dwyn ffrwyth. Mae'n rhaid inni aros i weld. Yn amlwg, ar ôl dechrau mor erchyll, yn anochel gall plant fynd i dderbyn gofal gan yr awdurdod lleol yn y pen draw. Ydyn, mae rhai ohonom ni wedi bod yn gynghorwyr sir hefyd yn ein tro ac rydym ni'n ymwybodol iawn o'n swyddogaeth rhianta corfforaethol parhaus nawr, ond dechreuodd hynny yn ein dyddiau awdurdod lleol.

Yn ôl at y datganiad a'i bwyslais ar yr agenda ataliol, mae un neu ddau o gwestiynau yn dod i'r meddwl. Yr un cyntaf: yn amlwg, mae ansawdd gofal maeth yn hollbwysig, ac rwy'n deall bod y fframwaith cenedlaethol ar gyfer maethu yn cael ei drafod. Tybed a wnaiff y Gweinidog ddweud mwy wrthym am hynny, gan gynnwys, er enghraifft, y buddsoddiad ychwanegol y bydd yn ei roi i hyfforddiant a chefnogi gofalwyr maeth.

Gan symud ymlaen, mae Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yn golygu bod yn rhaid i awdurdodau lleol fod â chynlluniau gofal y tu hwnt i 18 oed ar gyfer plant sy'n derbyn gofal, gan gynnwys ariannu lleoliadau maeth parhaus, pan fo'r ddwy ochr yn dymuno hynny. O ran parhau i ariannu lleoliadau maeth, faint o'r cynlluniau hyn sydd wedi digwydd, a beth yw'r canlyniad? Rwy'n siŵr y byddem ni i gyd yn falch o gael y wybodaeth honno i law. Yn amlwg, er bod gwaith i atal plant rhag mynd i mewn i'r system gofal yn hollbwysig, pa gamau diogelu sydd wedi'u sefydlu i sicrhau nad yw plant yn cael eu niweidio hyd yn oed mwy oherwydd ymgais annoeth i'w hatal rhag mynd i'r system ofal? Yn olaf, er bod cymorth ar gael i ofalwyr maeth a mabwysiadwyr ar gyfer unrhyw broblemau ymddygiad, nid yw'n ymddangos bod ymwybyddiaeth ehangach yn y system addysgol, ac nid yw rhai ysgolion, mae'n debyg, yn cymryd i ystyriaeth y gallai dechrau gwael mewn bywyd fod yn gyfrifol am rywfaint o'r ymddygiad heriol ac ni fyddai angen i hynny ddigwydd pe byddai ysgolion yn rhoi ystyriaeth resymol i hyn. Bu sawl enghraifft dros y blynyddoedd—pe byddai pobl ond wedi bod yn fwy ymwybodol. Felly, roeddwn i'n meddwl tybed a allem ni ofyn i'r Gweinidog weithio gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i sicrhau bod hyfforddiant i athrawon yn cynnwys hyfforddiant ar broblemau esgeulustod, cam-drin ac anhwylder ymlyniad. Diolch yn fawr.

Dai, diolch yn fawr iawn am y sylwadau yna a'r cwestiynau hefyd, ac fe geisiaf ymateb iddynt. Yn gyntaf oll, mae'r ddeialog yr ydym wedi ei chael ar draws y Cabinet, gan gynnwys gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, ar y mater o nodi y rhai hynny sydd angen cymorth ychwanegol gan weithwyr proffesiynol sy'n gweithio yn y rheng flaen, fel athrawon, cynorthwywyr athrawon ac yn y blaen, yn fater allweddol. Mae'n rhaid iddo fod, er mwyn gwybod mewn gwirionedd, wedyn, beth yw'r cymorth cywir y mae angen ei roi ar waith a'r cymorth ychwanegol cywir y mae angen ei roi ar waith. Rydym ni'n gwybod, gyda llaw, fel y gŵyr Dai, ar gyfer dwy ran o dair o'r plant sydd mewn sefyllfaoedd derbyn gofal bod y dystiolaeth yn awgrymu bod ganddyn nhw ryw fath o anghenion addysgol arbennig. Felly, nid yw hyn yn golygu dim ond nodi'r sefyllfa o fod yn derbyn gofal, ond gallai llawer ohonynt fod ag anghenion addysgol ychwanegol.

Rwy'n credu mai'r peth y gallwn ni i gyd gytuno arno yn y Siambr hon wrth inni geisio gweithio ar draws y Llywodraeth, ond hefyd gyda phartneriaid eraill ar lawr gwlad, yw bod darparu gwasanaeth dinod, derbyn gwasanaeth dinod, o ran cyrhaeddiad addysgol plant sy'n derbyn gofal yn syml yn annerbyniol. Dylem ni fod mor uchelgeisiol ar gyfer pob plentyn unigol, ar bob agwedd. A beth bynnag sydd gennym ni i'w gyfrannu at hynny—. Rhan o hynny, gyda llaw, yw—. Cyfeiriais yn gynharach, yn benodol ym maes gofal maeth, y soniodd Dai amdano, ein bod ni'n ariannu'r pedagogy—peda-gogy neu peda-godgy, dydw i byth yn ei ddweud yn iawn [Torri ar draws.] Diolch. Peda-godgy; diolch yn fawr iawn—cymdeithasol hwn, sydd â'r nod o wella cyrhaeddiad addysgol plant, yn enwedig mewn gofal maeth. Bwriad y prosiect hwn yw cefnogi rhieni maeth i gymryd rhan fwy gweithredol yn addysg eu plant maeth, a'u helpu i ddatblygu cysylltiadau gwell gyda'r system addysg, yr ydym yn gwybod hefyd ei fod yn beth allweddol—y rhieni yn cymryd rhan yn addysg y person ifanc, nid dim ond camu i ffwrdd oddi wrtho, sefyll yn ôl. Wedi'i gynnwys yn hynny, gyda llaw, mae cyfres o ddosbarthiadau meistr ar gyfer pobl sy'n ymwneud â maethu, pa un ai ar sail bersonol neu hyd yn oed ar lefel broffesiynol. Mae llawer iawn o bobl wedi'u mynychu, ac mae'r adborth yr ydym wedi'i gael wedi bod yn ardderchog hefyd.

Gwnaethoch chi sôn am y broblem o ddigartrefedd, a'r ffigurau llwm hynny y soniais amdanyn nhw, ein bod yn gwybod bod 20 y cant i 30 y cant o'r bobl hynny yr ydym yn eu canfod yn ddigartref wedi bod mewn sefyllfaoedd gofal. Felly, rydym ni wedi datblygu llwybr cadarnhaol digartrefedd ieuenctid Cymru, a lansiwyd yn 2016 gan gyn-Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant. Mae'n ddull cynhwysfawr iawn o helpu pobl ifanc i osgoi digartrefedd, ac rydym ni'n credu mai dyma'r dull gorau o gynllunio gwasanaethau lleol—gwasanaethau rheng flaen—ar gyfer pobl ifanc. Ond rydym ni'n gwybod bod angen gwneud mwy, gyda llaw, i ymwreiddio hyn ar draws y Llywodraeth, yn enwedig o ran gwasanaethau iechyd meddwl.

Fe wnaethoch chi gyfeirio hefyd at y broblem o gamddefnyddio sylweddau. Rydym ni wedi nodi hyn fel un o'r materion ACE—y profiadau niweidiol yn ystod plentyndod—sy'n gallu newid datblygiad cynnar plentyn. Bydd Dai, sydd hefyd yn feddyg, yn gwybod bod gormod o amlygiad i rai o'r sylweddau hyn yn gallu effeithio ar—os yw'r plentyn yn agored iddynt yn uniongyrchol—ddatblygiad niwrolegol hefyd, pethau fel systemau hormonaidd ac ati. Roedd bron i 5,000 o achosion o blant mewn angen oherwydd bod eu rhieni yn camddefnyddio sylweddau yn 2016. Rydym ni'n buddsoddi £50 miliwn i fynd i'r afael â'r niwed sy'n gysylltiedig â hyn.

Ond mae Dai yn llygad ei le: wrth weithredu'r holl ddulliau hyn, mae angen inni wneud y penderfyniad cywir ar gyfer y plentyn cywir dan yr amgylchiadau cywir, ac er y dylai ein pwyslais, mewn gwirionedd, fod ar ymyrraeth gynnar ac atal, ceir adegau, fel y dywedais yn fy natganiad agoriadol, lle mae'n angenrheidiol weithiai i dynnu'r plentyn o amgylchedd. Ond, yn gyntaf oll, mae'n rhaid inni wneud popeth i geisio gwneud yn siŵr, os gallwn ni, y cânt aros yn yr amgylchedd cartref hwnnw, a dim ond eu symud ar ôl hynny.

Diolch ichi am eich datganiad, Gweinidog. A gaf i ddweud 'llongyfarchiadau' ar eich penodiad diweddar? Rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau eraill yma yn cytuno â mi, mewn byd delfrydol, ni fyddai unrhyw blentyn yn cael eu cymryd oddi ar ei deulu i dderbyn gofal gan y wladwriaeth. Ni waeth pa mor ofalgar neu ymroddgar yw'r staff sy'n gofalu am blant sy'n derbyn gofal, nid yw hynny cystal â diogelwch amgylchedd teuluol sefydlog, beth bynnag yw natur y teulu hwnnw. Ond wrth gwrs mae'n digwydd. Weithiau mae'n anghenraid ofnadwy bod yn rhaid i blentyn gael ei dynnu oddi wrth ei deulu, ac rwy'n falch o weld bod cynlluniau ar waith i leihau nifer y plant sy'n derbyn gofal yn y lle cyntaf a bod pethau'n cael eu rhoi ar waith i ddarparu cymorth iddyn nhw pan fyddan nhw'n gadael gofal. Hoffwn weld, er hyn, mwy o gymorth yn cael ei roi i blant sy'n derbyn gofal, ond byddaf yn dod at hynny yn y man.

Mae gweithio gyda mamau ifanc i dorri'r cylch o feichiogrwydd dro ar ôl tro yn syniad da, fel y mae ymestyn y cymorth sydd ar gael gan gynghorwyr personol hyd at 25 oed. Ond yr hyn sy'n fy mhoeni i, er fy mod yn cydnabod nad yw arian yn ddiderfyn, nad yw'r symiau a nodir yn eich datganiad y bwriedir eu gwario ar 5,500 neu fwy o blant sy'n derbyn gofal gan Lywodraeth Cymru yn ymddangos yn arbennig o fawr i mi: mae £400,000 i gyflawni'r rhwydwaith maethu yn swm cymharol fach, ac mae £125,000 i ddatblygu gwaith cymorth mabwysiadu ar draws y wlad yn cynrychioli swm bach iawn o arian. Dim ond £25,000 fesul rhanbarth yw hynny. Felly, sut ydych chi'n gweld yr arian hwn yn cael ei wario, a faint o wahaniaeth ydych chi'n meddwl y mae'n mynd i'w wneud i ganlyniadau plant sy'n derbyn gofal? Mae'r swm sydd wedi'i neilltuo i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc yn fach iawn, o ystyried nifer y bobl ddigartref a'r rhai sy'n cysgu ar y stryd yng Nghymru.

Mae plant sy'n derbyn gofal eisoes dan anfantais oherwydd yr amgylchiadau a aeth â nhw i mewn i ofal yn y lle cyntaf. Bydd eu haddysg wedi dioddef hefyd. Mae'n hollbwysig bod y plant hyn yn cael cymorth i ddod o hyd i well dyfodol, ac mae darparu cefnogaeth addysgol ychwanegol yn bwysig iawn, iawn. Mae'r arian a addawyd ac y cyfeiriwyd ato yn eich datganiad o fod ar gyfer y diben hwnnw wedi'i gynnwys yn y grant amddifadedd disgyblion o £4 miliwn, ond mae'n rhaid i'r £4 miliwn hwnnw ddarparu cymorth addysgol ar gyfer plant difreintiedig nad ydynt yn derbyn gofal hefyd. Felly, faint o'r grant amddifadedd disgyblion fydd yn cael ei wario ar wella deilliannau addysgol plant sy'n derbyn gofal yn benodol, a sut y gallwch chi ein sicrhau ni y bydd yr arian a neilltuwyd yn ddigonol i sicrhau canlyniadau sylweddol?

Rwy'n croesawu'r cynigion i eithrio'r rhai sy'n gadael gofal rhag y dreth gyngor; rwy'n credu bod hwnnw'n syniad gwych. A dweud y gwir, byddwn i'n annog awdurdodau lleol ledled Cymru i fabwysiadu'r cynnig. Fel y dywedais, mae'r cynlluniau y cyfeiriwyd atynt yn eich datganiad yn galonogol, ac, fel y dywedais, mae gennyf amheuon ynghylch a oes digon o adnoddau yn cael eu rhoi ar waith, ond rwyf wir yn gobeithio y bydd y buddsoddiad yr ydych chi wedi cyfeirio ato, a'r cynlluniau yr ydych chi wedi cyfeirio atynt, yn cyflawni'r hyn yr ydych chi a'r gweddill ohonom yn gobeithio amdano. Diolch.

Michelle, diolch yn fawr iawn. Credaf mai hanfod eich dadl—. A gyda llaw, a gaf i ddiolch ichi am groesawu'r dull yr ydym ni'n ei arddel a'r hyn yr ydym ni'n ceisio ei gyflawni gyda'r canlyniadau? Oherwydd, mae hyn yn sicr yn canolbwyntio ar y canlyniadau, yn hytrach na dim ond dweud, 'Rydym ni'n ticio blychau, rydym ni'n dosbarthu grantiau, ac rydym ni'n cadw ein bysedd wedi'u croesi ac yn gobeithio am y gorau'. Mae hyn i gyd yn seiliedig ar y syniad o gydweithio â phartneriaid allan yna, gyda llywodraeth leol ac eraill, a gyda chynlluniau sydd eisoes yn bodoli ar lawr gwlad, fel y rhaglen Dechrau'n Deg, y rhaglen Teuluoedd yn Gyntaf, ac ati, er mwyn cyflawni'r newid hwnnw ym mywyd plentyn neu berson ifanc, yn ei sefyllfa deuluol, a fydd yn barhaus ac a fydd yn para'n hir.

Felly, yr hyn y byddwn yn ei ddweud wrthych chi, Michelle, yw: er bod rhai o'r symiau unigol yn edrych yn fach—dydyn nhw ddim yn ddibwys, gyda llaw, oherwydd mae'n rhaid inni ddod o hyd iddyn nhw o gyllideb sy'n crebachu, a dweud y gwir—dydyn nhw ddim, oherwydd, pan fyddwch chi'n eu targedu yn y ffordd gywir—. A dyma'r dull: cymryd cyngor, gyda llaw; nid dim ond Llywodraeth Cymru yn ei wneud ei hun a dweud, 'Wel, mae'n ychydig o arian yn y fan yma ac ychydig fan draw'. Mae wedi'i lywio i raddau helaeth gan farn gweithwyr proffesiynol rheng flaen, gan y rhai hynny sydd mewn sefyllfaoedd gofal eu hunain, gan grŵp cynghori'r Gweinidog hefyd, sydd yn dweud mai dyma'r ymyraethau cywir.

Rwyf am ddweud, pe byddai gennym ni ddigon o arian, a dweud y gwir, a bod y llyfr sieciau gennyf i, byddwn i'n ysgrifennu siec 10 gwaith yn fwy, a byddwn yn ei weddnewid yfory, ac erbyn y flwyddyn nesaf. Dydyn ni ddim yn y sefyllfa honno. Rydym ni ble'r ydym ni, ond mae'r hyn y gallwn ni ei wneud yw fwy craff drwy weithio llawer yn glyfrach ar lawr gwlad, a gwneud yr ymyraethau cywir, fel bod y gwasanaethau ar ffiniau gofal hynny, er enghraifft, a'r £8 miliwn ychwanegol yr ydym ni newydd ei roi i'r maes gwaith hwnnw—dyna'n union y math o beth. Gall yr £8 miliwn hwnnw fynd yn bell yn y sefyllfa iawn i fynd i'r afael â mater hwnnw o helpu i gadw plant a phobl ifanc mewn sefyllfa teuluol pan fo hynny'n briodol, drwy ddarparu gwasanaethau cofleidiol iddyn nhw. Pan fyddwch chi'n ychwanegu hynny at Dechrau'n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf ac ymyraethau eraill, mae hynny'n gallu cyflawni llawer iawn.

Felly, nid yw'n gwestiwn o roi un blwch draw fan hyn a dweud, 'Bydd hyn yn datrys y broblem'. Mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â gwasanaethau integredig a chydweithredol ar lawr gwlad sy'n nodi'r person ifanc, yn nodi'r cymorth sydd ei angen arno, ac sy'n trefnu'r cymorth hwnnw o'i amgylch. Byddwn i'n dweud yn syml: peidiwch ag edrych ar ddarnau bach o arian. Edrych ar lawr gwlad, a lle ceir y canlyniadau. Oherwydd, mae mesur llwyddiant hyn yn gysylltiedig iawn â'r canlyniadau: a yw hyn yn golygu bod yr effeithiau ar gyfer plant sydd mewn sefyllfaoedd derbyn gofal yn well? A yw'n golygu bod y rhai hynny sy'n gadael i fyw bywydau annibynnol yn well? A yw'n golygu, mewn gwirionedd, bod y rhai hynny sydd ar ffiniau gofal—bod eu cyfleoedd hwythau wedi gwella, a'u bod weithiau yn cael eu cadw yn y sefyllfa deuluol hefyd drwy ofal cofleidiol gwell?

Yn gyntaf oll, rwy'n ategu sylwadau David Melding am y cyn-Weinidog a natur amhleidiol hyn. Hoffwn innau hefyd estyn llongyfarchiadau i chi ar eich swydd newydd.

Mae llawer o bethau da yma, ac rwyf wedi clywed llawer o bethau da yr ydych chi wedi eu dweud heddiw. Sylwais eich bod wedi dweud yr hoffech chi weld gostyngiad yn nifer y plant sy'n dechrau derbyn gofal. Sylwais eich bod yn dweud

po fwyaf y gallwn ni helpu teuluoedd i aros gyda'i gilydd yn ystod cyfnodau anodd, drwy gynnig y lefel gywir o gymorth'—

mai dyna'r ffordd iawn o wneud pethau. Ond yr hyn sy'n fy mhoeni i am yr achosion a gaf i dro ar ôl tro ar ôl tro yw ei bod yn ymddangos bod rhieni sy'n awyddus iawn i gadw eu plant yn y rhanbarth hwn, Canol De Cymru, yn eu colli am amrywiaeth eang o resymau, ac yn aml, nid yw diogelwch yn un ohonynt. Mae gennyf achos ar fy llyfrau lle y cydnabyddir bod y rhieni yn caru'r plant, y plant yn caru'r rhieni, ac yn anffodus i'r rhieni, eu bod wedi galw ar y gwasanaethau plant am gymorth, ac yna wedi colli'r plant, ac maen nhw'n ymladd yn daer i'w cael yn ôl, oherwydd bod yr adran gwasanaethau plant benodol honno yn dweud nad oes gan y rhieni hyn y sgiliau i fod yn rhieni.

Rwyf i'n amau'r farn honno, oherwydd yn rhy aml o lawer mae rhieni yn dweud wrthyf bod mabwysiadu a gofal bron â bod yn ddiwydiant, ac mae'r ymgysylltu yr wyf i wedi ei gael â theuluoedd —. Yn eironig, dim ond heddiw cefais neges gan fam sydd eisiau imi fynd i ymweld â hi oherwydd ei bod mewn perygl o golli ei phlentyn. Byddwn i'n dweud, mewn gwirionedd, fel cyn-athro proffesiynol, bod angen cymorth ar deuluoedd, ond yr hyn y maen nhw'n ei gael yw system wrthwynebol iawn sy'n cwestiynu, bron, a cheir dull ticio blychau gan weithwyr cymdeithasol sydd o dan bwysau aruthrol. Felly, roeddwn i'n meddwl tybed beth oedd eich barn am y pethau hynny a pha un a ydych chi'n edrych ar wledydd ledled y byd lle na cheir unrhyw fabwysiadu gorfodol, gan fod mabwysiadu gorfodol yn rhywbeth sy'n peri llawer o bryder i mi, mewn gwirionedd, wrth edrych ar y math o achosion yr wyf i wedi edrych arnynt am ormod o amser o lawer, mewn gwirionedd, nid yn unig yn y fan hon, ond dros y ffordd hefyd.

Neil, diolch ichi am hynna. A gaf i ddweud ein bod bob amser yn edrych o amgylch y byd am arferion gorau? Ond fe allwn ni hefyd edrych ar garreg y drws, oherwydd yr hyn a wyddom yw y ceir amrywiadau yn y dulliau lleol ledled Cymru, fel y ceir yn Lloegr, gyda llaw, hefyd. Ond yn sicr mae'n rhywfaint o'r buddsoddiad hwnnw yn y ddarpariaeth gofleidiol i deuluoedd. Os ydych chi'n ystyried rhywbeth fel Teuluoedd yn Gyntaf, er enghraifft, mae'n aml yn cael ei ddiystyru oherwydd, os ydych chi'n dweud 'Teuluoedd yn Gyntaf', mae pobl yn meddwl mai rhywbeth clyd a hyfryd yw hwnnw, ond mewn gwirionedd, dyna'r union ddull amlasiantaeth i deulu sy'n dweud lle mae'r meysydd cymhwysedd, arbenigedd, gwybodaeth sydd eu hangen ar y teulu hwnnw er mwyn darparu amgylchedd teuluol sefydlog a chadarn ar gyfer plant.

Mae buddsoddi mewn pethau fel Teuluoedd yn Gyntaf yn cael ei ategu gan ein dadansoddiad o bethau fel y canolfannau profiadau niweidiol yn ystod plentyndod, yr ydym wedi buddsoddi ynddynt erbyn hyn, sy'n nodi'r meysydd hynny o brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod. Rydym ni'n gwybod os ydych chi'n profi dau neu dri neu bedwar ohonynt, mae'n fwy tebygol bod y plentyn hwnnw yn mynd i ddioddef anhawster, os nad mynd i dderbyn gofal, mewn gwirionedd. Felly, sut mae pethau fel Teuluoedd yn Gyntaf yn helpu i osgoi'r sefyllfa honno? Sut mae'n cofleidio'r teulu hwnnw? Rydym ni wedi rhoi £270 miliwn yn y rhaglen Teuluoedd yn Gyntaf ers 2012. Mae'n darparu'r amgylchedd cefnogol, cyfoethog hwnnw i blant. Mae'n lleihau nifer yr achosion o brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod. Mae'r dull gweithredu hwn yn darparu pecynnau cydlynol o gymorth i deuluoedd, drwy ddull amlasiantaeth sy'n eu helpu nhw fel teulu i ddatblygu sgiliau ar eu cyfer nhw, ond ar gyfer eu plant hefyd. Y math hwn o ddull yw'r ffordd ymlaen yn bendant. Rydym ni'n gwybod hyn oherwydd ei fod yn cyflawni'r canlyniadau yr ydym ni wedi bod yn siarad amdanyn nhw. Ond mae'n golygu buddsoddiad hirdymor, parhaus, gan weithio gyda theuluoedd, i wneud hynny.

Y pwynt lle y byddwn yn cytuno ac y mae angen inni ei ystyried yw sut yr ydym ni am symud y gromlin, gan gydnabod bod yn rhaid i ni wneud yn siŵr ein bod yn buddsoddi yn y canlyniadau ar gyfer plant a phobl ifanc sy'n gadael gofal a'r bobl hynny sydd yn derbyn gofal ar hyn o bryd. Mae'n rhaid inni wneud hynny, ond mae'n rhaid i ni hefyd rywsut newid y duedd i wneud yn siŵr ein bod yn buddsoddi mwy yn y blynyddoedd cynnar a gwasanaethau atal, oherwydd dyna beth fydd yn rhoi i'r teuluoedd hynny y cymorth a fydd yn osgoi'r angen yn y dyfodol i fwy o blant orfod derbyn gofal. Ond, weithiau, mae'n anochel mai'r peth iawn ar gyfer y plentyn sydd mewn sefyllfa benodol ei fod yn dechrau derbyn gofal. Mewn amgylchiadau o'r fath, mae angen inni wneud yn siŵr bod hynny'n cael ei wneud gyda'r farn fwyaf arbenigol, gyda'r trugaredd mwyaf, a hefyd ei fod yn cael ei wneud gan rannu arferion gorau, nid dim ond o dramor, ond i fyny'r ffordd, mewn gwirionedd, o rannau o Gymru hefyd.

Gweinidog, a gaf innau hefyd ddiolch i chi am y datganiad heddiw a'ch croesawu i'ch swydd newydd? Llongyfarchiadau. Hefyd, rwy'n dilyn yr Aelodau eraill wrth dalu teyrnged i Carl Sargeant am ei waith pwysig yn y maes hwn dros flynyddoedd lawer. Nid yw'n faes hawdd i ymdrin ag ef, ond fe wnaeth hynny gyda phenderfyniad a steil. Mae'n rhyfedd nad yw ef yma yn y Siambr hon pan fo'r mater hwn yn cael ei drafod.

Hoffwn ddweud ychydig o eiriau, o gofio y bydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn lansio ein hymchwiliad i blant sy'n derbyn gofal, neu blant sydd wedi cael profiad o dderbyn gofal fel y mae'n well gennym eu galw, yn y flwyddyn newydd. Bydd yn ymchwiliad pellgyrhaeddol a fydd yn bennaf yn ystyried effeithiolrwydd y gwariant ar y maes hwn o gyllideb Cymru, oherwydd fel dywedasoch, mae'n faes sylweddol o wariant, ac rydym ni'n dymuno cael y budd mwyaf posibl ar gyfer y plant mewn angen hynny yr ydych chi wedi'u nodi. Mae hefyd yn bwnc y mae'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn bwriadu dychwelyd ato gam wrth gam dros weddill tymor y Cynulliad hwn, yn hytrach na'i fod yn ymchwiliad untro a fydd wedyn yn cael ei adael. Rydym ni'n credu ei fod yn ddigon pwysig i'w ailystyried.

Mae'r ffigurau yr ydych chi wedi eu crybwyll yn cyfiawnhau'r dull. Mae nifer y plant mewn gofal yng Nghymru yn 90 o blant fesul 10,000 o bobl, o'i gymharu â chyfradd is o 60 fesul 10,000 o bobl yn Lloegr. Felly, os ydych chi'n cyfuno hynny â'r ystadegyn bod gwariant ar wasanaethau wedi cynyddu'n sylweddol ers 2011, yn amlwg, mae llawer o gwestiynau y mae angen rhoi sylw iddynt.

Gan droi at eich datganiad yn arbennig, mae eich datganiad yn canolbwyntio ar gyflawni'r rhaglen lywodraethu. A gaf i ofyn i chi—? Rydych chi'n nodi yn helaeth yn eich datganiad bod cydweithio yn hollbwysig i helpu Llywodraeth Cymru i gyflawni ei hamcanion. Sut y byddwch chi'n sicrhau bod y cydweithio effeithiol hwnnw rhwng gweithwyr proffesiynol rheng flaen, rheolwyr a'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau yn gweithio mewn gwirionedd yn ymarferol ar lawr gwlad? Mae'n amcan clodwiw ar gyfer strategaeth, ond mae angen iddo fod yn fwy na hynny. Rydym ni wedi clywed llawer o amcanion clodwiw yn y Siambr hon a llawer o strategaethau dros lawer o flynyddoedd—gallaf weld y bydd yr ysgrifennydd dros gyllid yn cytuno â mi—ond mae'n ymwneud â throsi'r amcanion hynny yn gynnydd gwirioneddol ar lawr gwlad yr hoffai pob un ohonom ei weld.

Ac yn hollbwysig, mae'n debyg, pa adnoddau fydd yn cael eu hymrwymo i ddarparu'r agwedd hon ar 'Ffyniant i Bawb'? Nid yw'r gost o hyrwyddo gwaith traws-lywodraethol bob amser yn hawdd i'w hamcangyfrif, rwy'n gwybod, ond mae angen cael rhyw syniad sylfaenol o beth fydd y gost a sut y caiff hynny ei ariannu dros y blynyddoedd sydd i ddod—y tu hwnt i'ch sylw yn gynharach, mewn ymateb i Michelle Brown rwy'n credu, na ddylech chi weld hyn fel darnau bach o gyllid mewn gwahanol gyllidebau, ond dylech chi fod yn edrych ar y darlun cyfannol.

A gaf i groesawu, fel y gwnaethoch chi, waith fy nghyd-Aelod David Melding a grŵp cynghori'r gweinidog dros gryn amser erbyn hyn? Gwn eu bod wedi gwneud llawer o waith da yn y maes hwn. Dros amser, hoffai pawb ohonom weld gostyngiad yn nifer y plant sy'n dechrau derbyn gofal, ond wrth gwrs mae'n rhaid cydbwyso hyn ag angen i ddarparu'r cymorth sydd ei angen ar y plant hynny sydd angen derbyn gofal, o ran y ffordd y mae ei angen arnynt, a phan fo ei angen arnynt. Felly, sut ydych chi'n bwriadu sicrhau, o dan yr amgylchiadau hyn, bod gofal wedi'i deilwra i anghenion unigol pobl ifanc a'n bod yn osgoi pecyn gofal sydd yr un fath i bawb?

Rwy'n credu eich bod wedi rhagweld fy nghwestiwn yn gynharach, pan wnaethoch chi sôn am—wel, dydw i ddim yn meddwl eich bod wedi ei alw'n 'gydgynhyrchu' ond yn sicr mae'r egwyddorion o ganolbwyntio ar y dinesydd a theilwra gofal i anghenion penodol yr unigolyn yn flaenoriaeth yn eich meddwl, rwy'n credu. Ac rwy'n credu y gall hynny fod yn wahaniaeth mawr yma, y tu hwnt i'r materion cyllido. Os gallwch chi roi'r plentyn sydd wedi cael profiad o dderbyn gofal wrth wraidd y broses honno, nid yn unig wrth wraidd gofal, ond wrth wraidd y broses o wneud penderfyniadau wrth benderfynu sut maen nhw'n mynd i dderbyn gofal, yna gallwch wneud gwahaniaeth mawr fel Gweinidog drwy gyflawni'r nod hwnnw.

Ac yn olaf, Dirprwy Lywydd, mae angen inni, wrth gwrs, roi sylw i'r mater o beth sy'n digwydd ar ôl gofal, unwaith eto, rhywbeth y gwnaethoch chi ei grybwyll. Rwy'n croesawu eich uchelgais i dynnu baich y dreth gyngor oddi ar bobl ifanc sy'n gadael gofal tan eu bod yn 25 oed. Credaf fod llawer o botensial i hynny ac mae wir yn werth ei archwilio. Mae hwnnw'n ddatblygiad da. Yn ystadegol, gwyddom fod oedolion sydd wedi bod drwy'r system ofal yn fwy tebygol o ddioddef problemau, gan gynnwys camddefnyddio cyffuriau, ac yn fwy tebygol o fod yn y carchar. Mae cyfran y boblogaeth sydd yn y carchar ac sydd wedi bod yn derbyn gofal yn nodedig ac mae'n amlwg yn ceisio dweud rhywbeth wrthym ni.

Rydych chi wedi dweud hefyd yn eich datganiad bod hyd at 30 y cant o bobl ddigartref wedi bod yn derbyn gofal ar ryw adeg. Felly, sut ydym ni am sicrhau bod gofal yn parhau ar ryw ffurf, cyhyd ag y bo modd, ac nad yw'r cyfan yn dod i ben pan fydd person ifanc yn cyrraedd 18 oed, oherwydd yn rhy aml maen nhw'n cael eu hystyried yn oedolion ar yr adeg honno, a gwyddom, mewn gwirionedd, nad ydych chi'n sydyn yn mynd o fod yn derbyn gofal i fod allan ar eich pen eich hun yn y byd pan fo'r cloc yn taro 12 a'ch bod yn sydyn yn 18 oed. Mae angen cymorth ar bobl ar ôl hynny. A dydw i ddim yn meddwl ei fod wedi bod ar gael bob amser neu nad yw wedi bod yn amlwg bob amser yn y gorffennol. Rwy'n credu unwaith eto bod hwn yn faes y gallwch chi fel Gweinidog wneud rhai newidiadau mawr, mewn gwirionedd, i'r ffordd y mae plant sy'n cael profiad o dderbyn gofal neu blant sy'n derbyn gofal yn cael gofal yng Nghymru. Ac rwy'n dymuno llwyddiant i chi yn y fenter honno ac yn edrych ymlaen at weithio gyda chi pan fydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn dechrau ein hymchwiliad i'r maes pwysig hwn y flwyddyn nesaf.

Diolch. Ac rwyf am ymateb drwy ddweud fy mod i'n edrych ymlaen at gynorthwyo'r Pwyllgor yn ei waith, naill ai yn bersonol neu drwy roi tystiolaeth, pa un bynnag yr ydych chi ei angen, pa mor aml yr ydych chi ei angen—nid pob wythnos efallai, ond pryd bynnag y byddwch chi fy angen i yno. A gaf i ddiolch ichi hefyd am eich cydnabyddiaeth, Nick, o'r hyn y gwnaethoch, rwy'n credu, ei alw'n gyllid sylweddol sy'n cael ei roi, nid yn unig ar ei ben hun o ran y cyllid sydd wedi'i dargedu ar gyfer ymyraethau i blant sy'n derbyn gofal, neu'r rhai hynny sydd ar fin dod yn blant sy'n derbyn gofal, ond hefyd yn rhan o'r pecyn ehangach o ofal yn y fan yna? Rydych chi'n gwneud y pwynt pwysig iawn ynghylch sut yr ydym ni'n sicrhau bod hyn yn hollol glir. Wel, mae hyn wedi'i ymwreiddio'n sylfaenol erbyn hyn: mae yno yn ein cynlluniau ar gyfer y dyfodol ac mae'n uchelgais allweddol i ni. Mae gwella canlyniadau plant sy'n derbyn gofal yn uchelgais allweddol yn 'Symud Cymru ymlaen'. Mae yn y blaenoriaethau yn y strategaeth genedlaethol 'Ffyniant i Bawb'. Ac fel y gwyddoch chi, mae rhai o'r dogfennau hynny wedi cael eu beirniadu am fod yn brin o eiriau, ond mae yno—mae wedi'i osod yn gadarn yno fel blaenoriaeth. Rydym ni'n ymrwymedig, yn gwbl ymrwymedig, i sicrhau bod pob plentyn sy'n derbyn gofal yn manteisio ar yr un cyfleoedd mewn bywyd â phlant eraill. Ond bydd llawer o hyn, mae'n rhaid imi ddweud, yn cael ei ddatblygu gan y gwaith sydd eisoes ar y gweill, gan gynnwys y gwaith a wneir gan grŵp cynghori'r Gweinidog ar wella canlyniadau ar gyfer plant. Gadewch imi sôn am rai o'r rheini oherwydd eu bod nhw'n arwyddocaol ar gyfer y ffordd y caiff hyn ei ddatblygu yn y dyfodol.

Diolch unwaith eto am y geiriau caredig am Carl. O dan Carl y cafodd cam 1 ei ddatblygu, yn ôl yn 2015-16. Mae rhaglen cam 2 eisoes ar y gweill, dan gadeiryddiaeth fedrus David Melding. Mae'n seiliedig ar y tair thema a ddisgrifiais yn gynharach. Mae proses gydweithredu yn hanfodol i hyn, ond mae'n ddiddorol gweld sut y mae'n datblygu'r cydweithredu hwnnw yn benodol. Felly, mae'n rhaglen sy'n ymestyn yn eang, ac yn rhan o gam 2, mae'n ystyried pethau fel arfer proffesiynol, asesu risg a gwasanaethau ar ffiniau gofal, cynllunio ar gyfer parhad, creu lleoliadau sefydlog. Mae pob ffrwd waith yn cael ei chadeirio gan bennaeth gwasanaethau plant awdurdod lleol. Cynrychiolydd o'r trydydd sector fydd yr is-gadeirydd. Mae 25 o feysydd gwaith yn y rhaglen waith honno. Maen nhw'n cwmpasu gwaith ymchwil, prosiectau treialu, datblygu polisïau, gwelliannau, gwelliannau sylweddol i arfer proffesiynol ac ati, ac mae'r grŵp wedi llunio ei fframwaith ar gyfer gweithredu, sy'n rhoi manylion gwirioneddol am y llwybrau y byddwn yn cyflawni'r canlyniadau gwell hyn drwyddynt. Ac, wrth gwrs, ategir hynny gan yr arian ychwanegol yr ydym yn ei roi ar gael. Felly, nid oes unrhyw amheuaeth ynghylch ymrwymiad y Llywodraeth hon i gyflawni hyn, ond i wneud hynny drwy weithio ar y cyd â'r rhai hynny ar y rheng flaen, ar y cyd â'r plant a'r bobl ifanc eu hunain, a gwaith grŵp cynghori'r Gweinidog. Mae wedi ei ymwreiddio'n ddwfn o fewn y Llywodraeth. Ac rwy'n awyddus—ac rwy'n diolch ichi am eich geiriau caredig yn dilyn fy mhenodiad i'r swydd hon—i ddatblygu'r gwaith hwn, ac i weld y newid sylweddol hwnnw y credaf y gallwn ni ei wneud erbyn hyn.

Diolch. Yn olaf, Caroline Jones.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch i chi am eich datganiad, Weinidog. A hoffwn i hefyd dalu teyrnged i waith ac ymroddiad Carl Sargeant yn y maes hwn.

Fel y mae eraill wedi amlygu, mae canlyniadau plant sy'n derbyn gofal yn llawer is nag ar gyfer plant nad ydynt yn ein system gofal. Mae'n rhaid i ni ddarparu cymorth ychwanegol ar gyfer y plant hyn, sydd eisoes wedi cael y dechrau gwaethaf posibl mewn bywyd. Fodd bynnag, yn ôl Gweithredu dros Blant Cymru, mae'r cymorth sydd ar gael i blant sy'n derbyn gofal yn loteri cod post. Mae hyn yn annerbyniol. Rwy'n falch bod Llywodraeth Cymru wedi cydnabod hyn, ac wedi neilltuo cyllid ychwanegol i wella cyfleoedd bywyd y bobl ifanc hyn. Hoffwn hefyd gydnabod y gwaith a wnaed gan David Melding, sydd â hanes hir a rhagorol o gefnogi plant sy'n derbyn gofal. Ac rwy'n falch y bydd David yn parhau i gadeirio grŵp cynghori'r Gweinidog.

Mae gennyf i un neu ddau o gwestiynau i chi, Weinidog. Mae nifer o bryderon wedi eu codi ynghylch gwasanaethau plant ym Mhen-y-bont ar Ogwr, a dywedir wrthym ni bod y llysoedd ym Mhen-y-bont ar Ogwr wedi colli ffydd yng ngallu'r awdurdod lleol i gyflawni ei ddyletswyddau o ran plant sy'n derbyn gofal. Mae hyn wedi arwain at nifer o blant yn cael eu lleoli y tu allan i'r sir. Gweinidog, pa gamau ydych chi'n eu cymryd i roi terfyn ar y loteri cod post, y cyfeiriodd Gweithredu dros Blant ato? Sut y byddwch chi'n sicrhau bod gwasanaethau plant yn gallu cyflawni eu dyletswyddau i ddiogelu pobl ifanc, sicrhau eu bod yn cyflawni'r canlyniadau gorau posibl, a rhoi diwedd ar leoliadau y tu allan i'r sir pan fo hynny'n bosibl?

Gweinidog, rwy'n falch o weld bod arian ychwanegol wedi ei roi ar gael i gefnogi'r rhai sy'n gadael gofal ar eu taith tuag at annibyniaeth. Mae hwn yn faes yr ydym ni wedi methu ynddo yn y gorffennol. Roedd y rhaglen DIY SOS Plant Mewn Angen yn ddiweddar yn tynnu sylw at y gwaith hollol wych a wneir gan y Roots Foundation yn fy rhanbarth i. Yn ogystal â rhedeg canolfan weithgareddau i bobl ifanc sy'n derbyn gofal, mae Roots wedi darparu tai â chymorth i bobl ifanc sy'n derbyn gofal ac sy'n gadael gofal. Maen nhw'n helpu i ddarparu'r sgiliau angenrheidiol i alluogi pobl ifanc sy'n gadael gofal i fyw'n annibynnol. Gweinidog, a oes gan eich Llywodraeth chi unrhyw gynlluniau i ail-greu gwaith y Roots Foundation mewn rhannau eraill o Gymru? Ac yn olaf, Gweinidog, beth mae eich Llywodraeth chi'n ei wneud i gefnogi elusennau fel Roots, sy'n chwarae rhan hanfodol wrth gefnogi plant sy'n derbyn gofal, ac yn helpu i wella canlyniadau'r bobl ifanc hyn sy'n agored i niwed?

Diolch i chi unwaith eto am eich datganiad, ac rwy'n gobeithio y gallwn ni i gyd weithio gyda'i gilydd, ar y cyd, i wella canlyniadau ar gyfer plant sy'n derbyn gofal. Diolch.

Diolch yn fawr iawn am y sylwadau yna, ac am eich croeso eto, a'r gydnabyddiaeth ar gyfer gwaith Carl yn y maes hwn hefyd.

Un o'r ffyrdd yr ydym ni'n edrych arni i symud y cam hwnnw ymlaen, ac i osgoi'r sefyllfa hon o'r loteri cod post hon, y ffaith y gwelir gwahaniaethau, amrywioldeb—. Rydym ni eisiau, gyda llaw, gweld arloesi—rydym ni eisiau arloesi. Rydym ni eisiau iddo fod yn seiliedig ar anghenion y boblogaeth leol, ac ar hyn yw anghenion sydd gan y plant hynny sy'n derbyn gofal, neu blant sy'n wynebu'r sefyllfa o fod yn derbyn gofal. Ond mae angen inni wneud yn siŵr bod cymorth o ansawdd da a gwasanaeth o ansawdd da ar gael iddyn nhw. Nawr, rhan o hynny yw, o ran, er enghraifft, yr ymyrraeth gynnar, a'r blynyddoedd cynnar, ceisio cyflwyno'r wybodaeth orau a'r arferion gorau ar yr hyn sy'n gweithio mewn gwirionedd, ac yna caniatáu i ardaloedd lleol fanteisio ar y gorau oll, yn hytrach na dechrau o'r dechrau drwy'r amser.

Nawr, un agwedd ar hynny yw, ein bod yn gweithredu dull o integreiddio'r blynyddoedd cynnar, yn seiliedig ar ymyrraeth gynnar ac atal—system y blynyddoedd cynnar integredig ar gyfer teuluoedd a rhieni. Nawr, yr hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud yw sicrhau bod yr holl raglenni a gwasanaethau ar gyfer y blynyddoedd cynnar yn dod at ei gilydd yn ddi-dor, i gael y gwerth gorau i rieni a phlant. Rydym ni'n gwybod bod rhai yn ardal Pen-y-bont ar Ogwr; bod yno rai rhaglenni unigol da iawn ar gyfer teuluoedd a phobl ifanc. Sut ydych chi'n eu tynnu ynghyd yn ddi-dor? Mae'n rhaid imi gydnabod unwaith eto yr adnoddau prin sydd ar gael. Mewn gwirionedd, mae hynny'n rhoi cymhelliant ychwanegol—gwneud yn siŵr eu bod yn gweithio gyda'i gilydd yn dda.

Felly, mae fy swyddogion wedi dechrau trafodaethau â chydweithwyr ar draws Llywodraeth Cymru, o'r gwasanaethau cymdeithasol, iechyd ac addysg, i ystyried sut i ddatblygu hyn, gyda'r nod o sicrhau dull llawer mwy ystyrlon a phenodol ar gyfer y blynyddoedd cynnar hynny. Ac elfen allweddol o'r rhaglen hon fydd prosiect dwys gyda dau fwrdd gwasanaethau cyhoeddus, un yn y Cymoedd ac un yn y gogledd, i weld sut y gellid ad-drefnu gwasanaethau'r blynyddoedd cynnar yn seiliedig ar gydweithio agosach rhwng y byrddau iechyd lleol, awdurdodau lleol, Llywodraeth Cymru a phartneriaid eraill. Felly, y syniad yw ein bod ni'n cynllunio gwasanaethau sy'n cefnogi'r dull ataliol hirdymor hwn, a gallai o bosibl fod yn fodel i'w ddefnyddio yn ehangach ledled Cymru. Nawr, dyna'r dull yr ydym ni'n ei ystyried ar wahanol lefelau o ymyrraeth—sut i'w wneud yn ddi-dor a sut y gallwn ni ddysgu arferion gorau a'u rhannu ar draws Cymru?

Fe wnaethoch gyfeirio at sefydliad diddorol—Roots. Hoffwn i gael gwybod mwy am hynny er mwyn edrych arno. Nid wyf yn credu ein bod ni bellach mewn cyfnod pan fyddwn ni'n nodi grŵp ac yn dweud, 'Wel, dyma grant gan Lywodraeth Cymru.' Fodd bynnag, rydym ni yn y busnes o ddweud y dylai'r partneriaid lleol ar lawr gwlad fod, gyda'r cyllid sydd ar gael, yn edrych ar ba anghenion sydd gan y boblogaeth leol ac wedyn penderfynu pwy all ddarparu orau ar gyfer hynny. Ond hoffwn i glywed mwy am y prosiect hwnnw—efallai y gallwn ni gael sgwrs neu cewch ysgrifennu ataf. Diolch.

Diolch yn fawr iawn.

Yr eitem nesaf yw Rheoliadau Casglu a Rheoli Trethi (Datgelu a Ganiateir) (Cymru) 2017. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i siarad i'r cynnig—Mark Drakeford.  

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rydw i'n falch o gyflwyno'r Rheoliadau Casglu a Rheoli Trethi (Datgelu a Ganiateir) (Cymru) 2017.  

Dirprwy Lywydd, am resymau da iawn fe benderfynodd y Cynulliad Cenedlaethol hwn y dylai Deddf Casglu a Rheoli Trethi (Cymru) 2016 wahardd swyddogion Awdurdod Cyllid Cymru rhag datgelu gwybodaeth warchodedig am drethdalwr oni bai bod adran 18 o'r Ddeddf yn caniatáu datgeliad o'r fath yn benodol.

Diffinnir gwybodaeth warchodedig am drethdalwr yn y Ddeddf fel gwybodaeth sy'n ymwneud â pherson, a fydd yn fodd o'u hadnabod, a gwybodaeth a ddaeth i law ACC neu gorff dirprwyedig. Mae datgelu yn fater difrifol ac mae torri'r gofyniad hwn yn drosedd. Mae adran 18(1) o'r Ddeddf yn nodi rhestr o achlysuron, fodd bynnag, ble caniateir datgelu gwybodaeth warchodedig am drethdalwr. Ar hyn o bryd, nid yw'r adran hon yn rhoi hawl i ddatgelu gwybodaeth warchodedig am drethdalwr i Gyllid a Thollau Ei Mawrhydi na chwaith i Gyllid yr Alban, os yw datgeliad o'r fath yn ddim amgenach na chysylltiad â swyddogaethau'r cyrff hyn neu yn gysylltiad â swyddogaeth Awdurdod Cyllid Cymru. Diben y gwelliannau yr wyf i'n eu gosod gerbron heddiw yw rhoi hawl i swyddogion perthnasol o ACC drafod gwybodaeth warchodedig am drethdalwyr gyda Chyllid a Thollau EM a Chyllid yr Alban.

Bydd y rheoliadau yn sicrhau cysondeb gyda Chyllid a Thollau EM, y bydd ganddo fodd cyfreithiol o rannu gwybodaeth gydag Awdurdod Cyllid Cymru ym mis Ebrill 2018. Y rheswm dros wneud hyn i gyd, Dirprwy Lywydd, yw y dylai Awdurdod Cyllid Cymru, rwy'n credu, allu gwneud yr un peth â Chyllid a Thollau EM er mwyn cefnogi'r agwedd o gydymffurfio â threthi datganoledig a threthi cyfatebol er mwyn ceisio atal pobl rhag osgoi ac efadu trethi. Eto, at ddibenion cydymffurfio mewn cysylltiad â threthi datganoledig, mae Awdurdod Cyllid Cymru ar hyn o bryd yn trafod trefniant cyfatebol gyda Chyllid yr Alban at ddibenion rhannu gwybodaeth gyda nhw. Ac rwy'n gobeithio ar y sail hynny y bydd Aelodau yn cefnogi'r materion hyn y prynhawn yma.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid. 

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac a gaf i groesawu'r ffaith ein bod ni'n trafod rheoliadau am y tro cyntaf yn ymwneud â threthi datganoledig yng Nghymru. Wrth gwrs, mae tair Deddf wedi'u pasio erbyn hyn ond mae'r Rheolau Sefydlog wedi newid i ganiatáu i'r Pwyllgor Cyllid edrych yn benodol ar reoliadau sy'n ymwneud â threthi datganoledig, ac mae'n fwriad gan y pwyllgor i wneud hynny, yn sicr, fesul tro, wrth i rai newydd, am y tro cyntaf, gael eu cyflwyno.

Rydym wedi cyhoeddi adroddiad ar y rheoliadau hyn. Nid oes dim byd syfrdanol ynddo, mae'n rhaid imi ddweud. Mae'r pwyllgor yn gytûn â bwriad y Llywodraeth a'r hyn mae'r Llywodraeth yn ceisio ei wneud sydd wedi cael ei ddisgrifio gan yr Ysgrifennydd Cabinet. Yr unig beth y byddwn i am ei bwysleisio heddiw yw mai diddordeb byw'r pwyllgor o hyd yw sicrhau bod canllawiau clir ar gael yn rheoli sut mae'r pwerau yma yn cael eu defnyddio gan y gwahanol gyrff sy'n cael y caniatâd i ddefnyddio gwybodaeth trethdalwyr yn y modd yma, ac er ein bod ni wedi trafod hyn a sicrhau hyn wrth i'r Biliau fynd drwy'r Cynulliad, mae hefyd yr un mor bwysig i sicrhau bod y canllawiau i gyd yn glir iawn yn ymwneud â'r darpariaethau is-ddeddfwriaeth yn ogystal. Diolch yn fawr.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb. 

Dirprwy Lywydd, a gaf i ddweud gair o ddiolch i'r pwyllgor am y gwaith maen nhw wedi'i wneud i graffu ar y rheoliadau, ac am y cyfle i'r Llywodraeth i ymateb i'r pwyntiau roedd y pwyllgor wedi'u codi? Rydw i'n meddwl bod y pwyllgor nawr yn hapus gyda'r atebion rydym ni wedi eu rhoi. Ar ochr canllawiau clir, wrth gwrs, rydw i'n cytuno gyda Chadeirydd y pwyllgor. Rydw i'n gwybod bod cadeirydd y WRA a'r bwrdd newydd wedi rhoi blaenoriaeth ar ganllawiau. Siaradais i ddoe gyda phrif weithredwr y WRA, ac rydw i'n hyderus bod y gwaith ar y gweill. Maen nhw'n gwneud y gwaith yn barod; maen nhw'n siarad gyda phobl yn y maes; a bydd cyngor ar gael ar ôl yr Nadolig mewn amser i bobl fod yn glir ar beth mae'r awdurdod yn mynd i'w gasglu a'r ffordd y byddant yn mynd at eu gwaith nhw, a chael hynny mas mewn digon o amser cyn 1 Ebrill y flwyddyn nesaf pan fydd y WRA yn dod at y gwaith hwnnw.

Diolch. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog—

Ni allaf wneud hynny; bydd yn rhaid i mi wneud hynny: 12.36.

Yr eitem nesaf ar yr agenda felly—fe awn ni'n ôl at y drefn arferol—yw'r ddadl ar entrepreneuriaeth a'r anghenraid cenedlaethol.

Allaf i ddim eich ddeall chi nawr. [Chwerthin.]

Wel, mae'n ddrwg gen i, ond—

Rwy'n credu bod angen inni adael y maes busnes, byddwn ni yma drwy'r dydd pe byddwn i'n gwneud hyn i gyd yn Gymraeg. Gwnaf ymarfer dros egwyl y Nadolig, rwy'n addo.

Felly, galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth i gynnig y cynnig. Ken Skates.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Fe hoffwn i ddechrau drwy ddiolch ichi am ganiatáu imi gyflwyno'r ddadl hon heddiw, a dechrau drwy ofyn cwestiwn: beth yn wir, beth yw'r cysylltiad rhwng rhanbarthau economaidd mwyaf llwyddiannus ac amrywiol y byd, o Boston i Utah, o Israel i Mittelstand yn yr Almaen? Yn fy marn i, yr ateb yw sylfaen busnes llewyrchus; sail busnes gyda dwy agwedd iddi sef entrepreneuriaeth ac arloesedd. Entrepreneuriaeth ac arloesedd wedi ei wneud yn bosib oherwydd bod cyllid ar gael; ymchwil a datblygu; sgiliau; seilwaith ac, wrth gwrs, cyfle.

Mae gennym ni, Lywodraeth Cymru, weledigaeth glir iawn o'r hyn yr ydym ni eisiau ei gyflawni yma yng Nghymru. Rydym ni eisiau gweld ein heconomi yn tyfu, ac mae hynny'n golygu meithrin entrepreneuriaeth a helpu busnesau o bob maint i ddod yn fwy cynhyrchiol ac yn fwy llwyddiannus. Ond mae'n rhaid i'r twf hwnnw fod â diben: twf sy'n mynd i'r afael ag anghydraddoldebau a'r heriau cynhyrchiant sy'n dal ein heconomi yn ôl; twf cynhwysol sy'n cynnig cyfleoedd eang fel y gallwn ni i gyd chwarae rhan a chyflawni i'n llawn botensial. Dyna pam mae'n bwysig hyrwyddo a meithrin ein hentrepreneuriaid a manteision sgiliau entrepreneuraidd fel bod modd i fusnesau dyfu. Rwy'n cydnabod y llwyddiant yr ydym ni eisoes wedi ei gyflawni yn hyn o beth.

Ers ei lansio yn 2012, mae Busnes Cymru—gwasanaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer entrepreneuriaid a busnesau bach a chanolig—wedi ymdrin â dros 150,000 o ymholiadau; mae wedi rhoi cyngor i dros 77,000 o unigolion a busnesau; mae wedi annog bron chwarter miliwn o bobl ifanc i fentro i fyd entrepreneuriaeth; cyfeirio a darparu gwybodaeth i 92,000 o fusnesau ychwanegol; wedi creu dros 25,000 o swyddi a diogelu 5,000 arall; ac mae wedi cefnogi creu 12,000 o fentrau newydd yma yng Nghymru.

Cyhoeddais yn ddiweddar bod rhaglen cyflymu twf Busnes Cymru ers mis Ebrill 2015 wedi creu dros 2,300 o swyddi hyd yn hyn, ac mae'r rhaglen hefyd wedi helpu cwmnïau sy'n cymryd rhan i ddenu £80 miliwn o fuddsoddiad gan y sector preifat a chynhyrchu £38 miliwn o allforion. Mae hyn yn amlygu'r potensial sy'n bodoli yng Nghymru a hefyd pwysigrwydd ecosystemau cefnogol sy'n helpu entrepreneuriaid a busnesau bach a chanolig mewn modd rhagweithiol i gyfrannu i'r eithaf at economi Cymru.

Mae meithrin gallu wedi bod yn amcan allweddol. Yn fy marn i, mae Syniadau Mawr Cymru, sy'n annog entrepreneuriaeth o gyfnod cynnar ac yn datblygu sgiliau entrepreneuraidd pobl ifanc, wedi esgor ar ganlyniadau rhagorol, gyda 70 y cant o bobl ifanc o dan 25 oed yn dymuno gweithio iddyn nhw eu hunain. Ac mae 375 o bobl ysbrydoledig wedi siarad â mwy na 56,000 o bobl ifanc mewn 86 y cant o ysgolion, colegau addysg bellach a sefydliadau addysg uwch.

Rwy'n credu bod angen inni ddathlu llwyddiannau pobl ifanc mewn busnes. Mae gennym ni enghreifftiau ardderchog o'r ffyrdd ymarferol yr ydym ni'n gwneud hyn, drwy gystadlaethau a hefyd drwy gyfrwng gwersylloedd dwys. Mae meithrin gallu o'r math hwn yn ategu ein hymgyrch i annog graddedigion i ddechrau busnesau newydd. Yn fwy cyffredinol, roedd enillwyr diweddar cystadleuaeth Fast Growth 50 yn arddangos y doniau a'r cyfleoedd sydd gennym ni yn ein gwlad.

Mae'n galonogol gweld bod gennym ni bellach y nifer mwyaf erioed o fusnesau gweithredol yng Nghymru, ac mae nifer y busnes newydd sy'n cael eu sefydlu ar ei uchaf ers dros ddegawd. Mae busnesau bach a chanolig yng Nghymru yn cyfrif am 99.3 y cant o fentrau yn ein gwlad, 62 y cant o gyflogaeth a 39.7 y cant o'r trosiant. Er mwyn tyfu, mae'n rhaid i fusnesau Cymru ddatblygu ac esblygu, mae'n rhaid iddyn nhw arloesi. Mae llywodraeth, y byd academaidd a darparwyr cyllid i gyd yn rhan o'r ecosystem honno. Dyna pam yr wyf i wedi cefnogi Creu Sbarc, menter genedlaethol newydd i hyrwyddo arloesi ac entrepreneuriaeth yma yng Nghymru. Cafodd y dull ei ddatblygu gan banel o safon uchel, dan gadeiryddiaeth Simon Gibson, ac mae'n deillio o gyfranogiad Cymru yn y rhaglen sbarduno entrepreneuriaeth ranbarthol a gynhaliwyd yn Sefydliad Technoleg Massachusetts. Amcangyfrifir y byddai cynfyfyrwyr Sefydliad Technoleg Massachusetts ac ecosystem Boston gyda'i gilydd yn gyfwerth â deuddegfed economi mwyaf y blaned. Mae Creu Sbarc yn strategaeth benodol ar gyfer Cymru sy'n gwneud entrepreneuriaeth ac arloesedd yn gyfrifoldeb pob rhanddeiliad, nid dim ond y Llywodraeth, ond hefyd arianwyr, corfforaethau mwy, y byd academaidd ac entrepreneuriaid, ac mae Creu Sbarc wedi edrych ar ffigyrau allweddol er mwyn amlinellu'r heriau sy'n wynebu Cymru.

Er y bydd rhai o'r rhain yn ddi-os yn heriol, hoffwn achub ar y cyfle cyfatebol a gosod uchelgais ar gyfer lle mae angen inni fod, a dyma yw hynny. Mae'n rhaid inni ymdrin â chyfraddau dechrau busnes llai na gweddill y DU, o'r 60 presennol fesul 10,000 i 120 fesul 10,000. Cyfradd y DU ar hyn o bryd yw 93 fesul 10,000. Mae angen inni hefyd weld cynnydd cymesur mewn ceisiadau patent o 3.3 y cant i 5 y cant. Mae angen inni annog datblygiad cymuned amrywiol o fuddsoddwyr 'angel'. Mae'n ffaith bod Cymru ar hyn o bryd yn cael llai nac 1.1 y cant o fuddsoddiad drwy'r rhwydwaith 'UK angel investment'. Mae angen inni hefyd gynyddu cyfraddau cychwyn busnesau ymhlith graddedigion Addysg Uwch o 0.3 y cant o boblogaeth y myfyrwyr i 1 y cant. Byddai hynny'n arwain at sefydlu 1,000 ychwanegol o fusnesau newydd bob blwyddyn. Byddai ymestyn y targed hwn hyd yn oed ymhellach i'r myfyrwyr hynny sydd ar hyn o bryd mewn addysg uwch, ac fe allem ni greu 1,000 o fusnesau newydd ychwanegol. Mae hynny'n agos at gynnydd o 1 y cant yn y stoc busnes yn ein gwlad. Mae angen hefyd inni gynyddu cyfran y cwmnïau twf yng Nghymru, y rhai hynny sydd wedi eu dosbarthu fel rhai sy'n tyfu, o 19 y cant i 30 y cant. Ac, yn olaf, mae angen inni gynyddu faint sy'n cael ei wario ar ymchwil a datblygu diwydiant, a gwneud hyn mewn cydweithrediad ag addysg uwch ac addysg bellach.

Dirprwy Lywydd, bydd angen inni fanteisio ar rym a dylanwad pob grŵp rhanddeiliaid a symud ymlaen gydag amcan ar y cyd. Dylai hwn fod yn amcan ar y cyd rhwng y Llywodraeth, addysg a busnesau, ac rwyf yn credu mai enghraifft wych o hyn ar waith oedd buddsoddiad £20 miliwn Llywodraeth Cymru yn yr Athrofa Ymchwil Gweithgynhyrchu Uwch yng Nglannau Dyfrdwy, sy'n canolbwyntio ar yr angen i edrych yn fanwl ar fasnacheiddio, gyda'r holl randdeiliaid yn cydweithio. Ond fel Llywodraeth, does gennym ni mo'r atebion i gyd ein hunain. Mae angen i entrepreneuriaid ac arweinwyr corfforaethol, y rhai sy'n gweithio mewn cyfalaf risg, yn ogystal â phobl allweddol o'r byd academaidd a'r Llywodraeth, gydweithio i wneud i hyn ddigwydd, ac mae'n rhaid i Creu Sbarc fod yn sbardun allweddol ar gyfer hyrwyddo entrepreneuriaeth arloesol yma yng Nghymru. 

Fel rhan o'r cydweithio hwn, rwy'n falch iawn o nodi bod NatWest wedi cytuno i roi dwy flynedd o gyllid er mwyn ariannu Prif Swyddog Gweithredol Creu Sbarc, Caroline Thompson. Mae entrepreneuriaid yn hanfodol er mwyn datblygu economi gref a chreu gwell swyddi a chefnogi buddsoddiad. Mae angen inni annog entrepreneuriaeth o oedran cynnar, drwy ennyn dyheadau a dealltwriaeth o entrepreneuriaeth. Mae gan feddylfryd entrepreneuraidd fanteision ar gyfer y rhai sydd nid yn unig yn cychwyn busnes ond hefyd y rhai hynny sy'n dechrau gweithio. Mae her allweddol amlwg ar gyfer ein busnesau mwy o faint ble mae mentergarwch mewnol yn elfen hanfodol er mwyn gwella cynhyrchiant drwy arloesi.

Busnes Cymru yw'r gwasanaeth cydnabyddedig ar gyfer entrepreneuriaid yma yng Nghymru. Mae'n cynnig cymorth ar gyfer darpar entrepreneuriaid, busnesau newydd a microfusnesau sydd eisoes yn bodoli a mentrau bach a chanolig drwy gyfrwng sawl ffynhonnell, gan gynnwys ar-lein, dros y ffôn a thrwy gyfrwng cynghorwyr busnes ymroddgar sy'n gweithio ar hyd a lled ein gwlad. Cyfeiriais gynnau at bwysigrwydd gwasanaeth Busnes Cymru yma yng Nghymru.

Ildiaf i'r Aelod.

Cefais y pleser o fynd i'r digwyddiad Creu Sbarc ddydd Mercher diwethaf. Roedden nhw'n croesawu'r ffaith eich bod wedi'i gynnal. Fe wnaethon nhw ddweud eu bod yn siomedig nad oedd neb o Lywodraeth Cymru yn gallu bod yno, ond roedd hi'n wych clywed cyfraniadau nid yn unig gan fusnesau, gan gynnwys rhywun o Wrecsam oedd yn eistedd wrth fy ymyl, ond hefyd gan awdurdodau lleol, gyda Phrif Weithredwr Sir Fynwy yn siarad, ac, wrth gwrs, y byd academaidd hefyd. Felly, sut fyddwch chi'n sicrhau, o ystyried yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud, fod a wnelo hyn â chydweithio mewn modd entrepreneuraidd ac arloesol, sy'n cynnwys entrepreneuriaeth gymdeithasol, arloesi wrth ddarparu gwasanaethau cyhoeddus ac, wrth gwrs, datblygu economi Cymru drwy y sector busnes hefyd?

Rwy'n falch iawn o glywed bod Ceidwadwyr Cymru wedi newid eu meddwl ynglŷn â'r fenter Creu Sbarc. Maen nhw wedi newid o fod yn wrthwynebus yn ystod yr haf i fod bellach yn canmol gwaith holl randdeiliaid Creu Sbarc, ac rwy'n falch bod un o'm swyddogion uchaf yn wir yn un o'r aelodau a sefydlodd y tîm Creu Sbarc yma yng Nghymru.

Mae'n ddrwg gennyf na allwn fod yn y digwyddiad penodol y mae'r Aelod yn cyfeirio ato. Fe wnes i, gyda fy nghyd-Aelod, Lesley Griffiths, deithio'n ôl i'r Gogledd oherwydd yr amgylchiadau trasig oedd yn ein hwynebu ni, ond rwyf wedi ymrwymo'n llwyr, fel y mae fy swyddogion, i chwarae rhan weithredol iawn yn sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn cyfrannu at yr hyn sy'n gorfod bod yn newid diwylliannol yn y ffordd yr awn i'r afael ag entrepreneuriaeth ac entrepreneuriaeth arloesol. Yn wir, rwyf wedi bod yn benderfynol o gynnal y fenter Creu Sbarc ar draws yr holl grwpiau rhanddeiliaid, gyda Llywodraeth Cymru wrth y llyw. Rydym ni wedi wynebu, yn y gorffennol, rhywfaint o feirniadaeth am ddatblygu'r fenter hon, ond rwy'n credu bod y digwyddiad y mae'r Aelod yn cyfeirio ato yn enghraifft arall o lwyddiant y rhaglen benodol hon.

Byddwn yn gweld yn y misoedd i ddod nifer y mentoriaid a nifer y bobl sy'n addo cefnogi'r fenter Creu Sbarc yn cynyddu mwy eto, a chyfleoedd rhwydweithio gwerthfawr yn codi. Rwy'n falch heddiw o ddweud, i ategu gwasanaeth Busnes Cymru ac i ategu'r digwyddiad Creu Sbarc a gynhaliwyd yn ddiweddar iawn, fy mod i wedi cyhoeddi mwy na £5 miliwn ar gyfer gweithgaredd newydd i gefnogi entrepreneuriaeth yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys £1 miliwn o gyllid i sefydlu prosiect braenaru i annog entrepreneuriaeth ranbarthol a chymunedol. Bydd y fenter yn canolbwyntio ar weithio gydag unigolion dan anfantais mewn cymunedau penodol ledled Cymru, gan weithio mewn modd hyblyg sy'n ymateb i anghenion lleol, rhanbarthol a gofodol gan gynnwys Tasglu'r Cymoedd a rhanbarthau economaidd newydd.

Gan gydnabod pwysigrwydd gofod a chefnogi ein hymrwymiad i ddatblygu Cymru drwy gaffael, dyrannwyd £4 miliwn ychwanegol i gefnogi sefydlu pedair canolfan fenter arall yng Nghymru. Bydd y canolfannau hyn yn llenwi'r meysydd methiant yn y farchnad, yn gweithio law yn llaw â mentrau sefydlu busnes o'r sectorau preifat ac academaidd er mwyn sicrhau, ble bynnag yr ydych chi'n byw, y bod modd ichi fanteisio ar gyfleusterau sefydlu busnes. Mae hyn yn ychwanegol at y £1 miliwn o gyllid a gyhoeddais yn flaenorol i sefydlu canolfan fusnes newydd yn Wrecsam.

Dirprwy Lywydd, mae angen i fusnesau sy'n tyfu, wrth gwrs, gael gafael ar gyfalaf twf, ac mae lansiad diweddar Banc Datblygu Cymru yn gydran greiddiol bwysig o bolisi economaidd a darpariaethau'r Llywodraeth. Mae'r banc datblygu yn offeryn allweddol i fynd i'r afael a'r mater hwn. Mae Busnes Cymru a Banc Datblygu Cymru wedi cytuno ar gynllun gweithredu er mwyn cael cyfatebiaeth well yn y gwasanaethau a gynigir, gyda'r nod clir o roi budd i'r cwsmer. Bydd hyn yn fodd inni ddarparu cyfuniad o gyngor a chymorth arbenigol cyson ochr yn ochr â chyllid fforddiadwy ar yr union bryd y mae angen hynny. 

Rwyf am barhau i ddatblygu'r cwmpas a swyddogaeth ar gyfer y banc datblygu gan gefnogi busnesau bach a chanolig ac entrepreneuriaid, gan gynnwys ystyried posibiliadau cyllido arloesol. Yn ogystal â hyn, mae fy swyddogion yn ystyried dewisiadau o ran cydweithio agosach rhwng Busnes Cymru a Gyrfa Cymru. Drwy sicrhau gwell cydweithio rhwng y ddau wasanaeth, efallai y bydd hi'n bosib cael cyswllt gwell rhwng cynnig cefnogaeth fusnes a brwdfrydedd cyflogwyr gyda'r system addysg, economi a sgiliau, a ffordd fwy effeithlon o gynnig gwasanaethau i'n cwsmeriaid. 

Mae arnom ni eisiau sicrhau bod entrepreneuriaeth yn rhan o gyfres o ddewisiadau sydd ar gael i bobl ifanc. Bydd hyn yn adeiladu ar ein huchelgais yn y cwricwlwm newydd i feithrin pobl fentrus, greadigol ac uchelgeisiol. Mae angen inni wneud y cysylltiadau cywir i feithrin doniau ein disgyblion a myfyrwyr ac i gefnogi eu diddordeb ym myd busnes drwy gyfrwng Syniadau Mawr Cymru.

Yn olaf, mae angen inni sicrhau ein bod ni'n parhau i ddarparu'r amgylchiadau priodol a'r gefnogaeth briodol ar yr adeg iawn i entrepreneuriaid a busnesau bach a chanolig yng Nghymru i'w galluogi i greu gwell swyddi a chefnogi buddsoddi yn economi Cymru. Dirprwy Lywydd, rwy'n awyddus i glywed barn yr Aelodau ynghylch sut y gallwn ni gefnogi'r agenda hwn gyda'n gilydd yn y dyfodol.

Diolch yn fawr iawn. Bydd hi'n ddiddorol clywed eich ymateb, o gofio bod honno'n araith agoriadol 14 munud o hyd. Dim ots. Rwyf wedi dewis y gwelliant i'r cynnig, a galwaf ar Rhun ap Iorwerth i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn ei enw ef—Rhun.

Bydd. Bydd ymateb 50 eiliad i ddadl Ysgrifennydd y Cabinet yn ddiddorol gwrando arno. 

Rydw i yn falch, yn absenoldeb yr Aelod dros Ddwyrain Caerfyrddin heddiw, i gael cymryd rhan yn y ddadl yma ar ran Plaid Cymru ac i droedio hen lwybrau'n siarad ar faterion datblygu economaidd.

Mae yn ddadl ar faes allweddol pwysig, rydw i'n meddwl, i ddyfodol Cymru. Mae ein dyfodol economaidd ni'n seiliedig ar bobl dalentog yn datblygu syniadau ac yn datblygu'r syniadau hynny yng Nghymru, ac mae'n rhaid inni greu'r awyrgylch busnes cywir i alluogi entrepreneuriaeth i lwyddo, ac mae ein gwelliant ni'n taflu rhyw faint o oleuni ar beth y byddwn ni, ym Mhlaid Cymru, yn hoffi ei weld o ran ymyrraeth y Llywodraeth er mwyn cyflawni'r amcan yma.

Mi ganolbwyntiaf i ar arloesedd, sy'n golygu gwneud pethau cwbl newydd neu, o bosib, gwneud hen bethau mewn ffyrdd newydd, ond nid yw arloesedd, yn angenrheidiol, yn digwydd mewn vacuum, ac mae angen hybu ac annog arloesedd. Dyna pam rydym ni'n galw am sefydlu corff arloesi cenedlaethol i gynyddu gwariant ar ymchwil a datblygiad, er enghraifft, i adeiladu enw da i Gymru yn rhyngwladol fel cenedl o ragoriaeth ar gyfer ymchwil ac arloesedd.

Ac mae yna berthynas agos iawn, onid oes, rhwng arloesedd ac entrepreneuriaeth. Pan fo entrepreneuriaid yn trosi gwybodaeth newydd yn arfer newydd, dyna pryd mae arloesi'n digwydd. Mae arloesedd a chreu dyfeisiadau a datblygu syniadau newydd yn creu entrepreneuriaid, ond beth sydd angen i ni ei wneud ydy bod yn genedl sydd yn gallu cyflymu'r raddfa y mae'n entrepreneuriaid ni'n gallu gwneud defnydd ymarferol newydd o syniadau a dyfeisiadau newydd. A dyna le mae rôl y Llywodraeth yn gwbl allweddol.

Mi fyddai'n dda meddwl y byddai'r farchnad ynddi'i hun yn sicrhau bod yna ddigonedd o ymchwil mewn datblygiad cynnyrch, mewn R&D, yma yng Nghymru, ond nid yw pob amser yn wir. Ni allwn ddibynnu ar y farchnad, ac mae enghreifftiau rhyngwladol, wrth gwrs, yn dangos bod rôl cyrff arloesi yn arbennig o werthfawr i fynd i'r afael ar dangyllido, o bosib, mewn cronfeydd R&D, oherwydd methiant y farchnad. Mae yna amrywiaeth fawr o ran maint, o ran strwythur y mathau o gyrff sy'n bodoli mewn llefydd ar draws y byd, ond mae rhesymeg—raison d’être—i'r cyrff hynny'n gyson iawn, mewn difrif. Mae'n bosib mai Innovate UK ac Enterprise Ireland ydy rhai o'r cyrff arloesedd mwyaf adnabyddus yn y byd. Maen nhw'n fawr: £600 miliwn yn achos Innovate UK; €300 miliwn i Enterprise Ireland. Ond mae yna gyrff llawer llai o gwmpas y byd sy'n gweithio mewn cyd-destun rhanbarthol, sub-state, felly, ac sy'n gallu dysgu gwersi gwerthfawr iawn i Gymru.

Soniaf i am barc arloesedd JIC De Morafia yn y Weriniaeth Tsiecaidd, rhanbarth efo dim ond 1.1 miliwn o bobl—diweithdra wedi syrthio o 12 y cant yn 2002 i 4.7 y cant erbyn hyn. Dim ond £0.5 miliwn yn flynyddol oedd cronfa'r parc arloesi pan sefydlwyd hwnnw, ond, erbyn hyn, mae'r ffigwr wedi cynyddu i £1.5 miliwn—swm cymharol fach, ond mae effaith arwyddocaol i'r arian hwnnw. Mae De Morafia wedi cael strategaeth arloesedd rhanbarthol ers 2002 ac mae'r parc arloesedd yn canolbwyntio yn bennaf ar weithredu strategaeth mewn partneriaeth â phrifysgolion, siambr fasnach a mudiadau eraill nid er elw. Mae'n canolbwyntio'n bennaf ar yr agenda ymchwil ac wedi sicrhau ymchwil fel bod De Morafia yn gwario 3.4 y cant rŵan o'u cynnyrch domestig gros rhanbarthol ar ymchwil a datblygiad. Mae hynny'n deirgwaith y ganran o werth ychwanegol gros Cymru sy'n mynd i'r maes yma. Felly, dyma'n cystadleuwyr ni yr ydym ni angen bod yn cystadlu â nhw o ran ein gwariant ar arloesedd. Mae Gwlad y Basg hefyd yn enghraifft lle mae yna gorff arloesedd rhagorol.

Rydw i'n gwybod nad yw Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r syniad o gyrff arbenigol hyd braich yn cefnogi'r Llywodraeth yn ei hagenda datblygu economaidd. Rydw i'n cofio pan oeddwn i'n llefarydd economi imi gyflwyno'r syniad o gael Awdurdod Datblygu Cymru newydd ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. 'Nid ydy o'n ddemocrataidd; cwango ydy o'—dyna oedd y gri oeddwn i'n ei chlywed gan rai, ond, wrth gwrs, yn yr oes ddatganoledig yma, mae'r atebolrwydd yma gennym ni yn y Cynulliad Cenedlaethol. Yn achos Gwlad y Basg, hefyd, mae cyfarwyddwr cyffredinol y corff arloesedd yno yn wleidydd, ac mae o'n newid bob pedair blynedd, felly mae'n bosib gweithredu hyd braich heb golli'r atebolrwydd. 

Mae amser yn drech na fi. Mae angen arloesedd mewn polisi hefyd. Mae angen arloesedd yn agwedd Llywodraeth tuag at ddatblygu economaidd. Rydw i'n apelio ar ran busnes, ar ran economi Cymru, am greadigrwydd gan y Llywodraeth a gan yr Ysgrifennydd Cabinet.

Diolch. Hefin David.

Diolch. Nid wyf i erioed wedi deall y cysyniad hwn o entrepreneuriaeth yn iawn, er gwaethaf ceisio'i addysgu am ryw gyfnod yn fy mywyd proffesiynol. Y pryder sydd gennyf i yw pan fo entrepreneuriaeth yn rhan o'r cysyniad o fentrau bach a chanolig, ac, wrth gwrs, pan eich bod chi'n sôn am entrepreneuriaeth arloesol, sef yr hyn y mae Ysgrifennydd Cabinet wedi ei godi heddiw, fe allwch chi ddechrau deall yr hyn yr ydym ni'n sôn amdano. Rydym ni'n sôn o bosib am dwf cyflym uwch-dechnoleg.

Ond, serch hynny, ni chaiff pob busnes bach a chanolig ei ystyried yn entrepreneuraidd yn y termau hynny, ac mae llawer iawn ohonyn nhw yn gwmnïau bychain iawn, dydyn nhw byth yn mynd i dyfu y tu hwnt i 10 o weithwyr ac fe allech chi hyd yn oed ddweud mai dyna'r rhan fwyaf o gwmnïau yn y sector. Felly, fe ddylem ni fod yn ofalus pan rydym ni'n defnyddio ymadroddion fel 'busnesau bach yw anadl einioes yr economi'. Mae angen inni wybod yn union beth yr ydym ni'n siarad amdano, ac rwy'n ofalus wrth ddefnyddio iaith o'r fath.

Mae hunangyflogaeth yn beth ar wahân, hefyd, i'r cysyniad o entrepreneuriaeth, a gwelwn fod cynnig y Llywodraeth yn sôn am swyddi gwell ochr yn ochr â'r cysyniad o entrepreneuriaeth. Wel, nid yw pob swydd mewn cwmnïau bach yn swyddi gwell. Mae rhai swyddi eithaf erchyll mewn cwmnïau bach, lle mae gennych chi bobl, pobl ifanc efallai, ar gyflogau bychain iawn y math o swyddi y gallai peiriannau ei wneud ar gost uwch i berchennog y busnes. Felly, gall fod yr hyn y mae academyddion yn ei alw yn adnoddau dynol 'bleak house' mewn cwmnïau bach, felly ni ddylem ni dybio bod entrepreneuriaeth yn golygu busnesau bach a chanolig yn unig a bod hynny'n mynd i ddatrys yr holl broblemau economaidd.

Wedi dweud hynny, yr hyn y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn sôn amdano, yn arbennig yn y cysyniad o ganolfannau busnes, yw gweithio gyda'r byd academaidd, gweithio gyda diwydiant a phartneriaid i ddatblygu entrepreneuriaeth arloesol, sef y peth hwnnw y cyfeiriodd Rhun ap Iorwerth ato hefyd, fydd yn sbarduno twf. Dychwelaf at hunangyflogaeth mewn munud, ond fe soniodd Ysgrifennydd y Cabinet hefyd am brosiectau entrepreneuriaeth gymunedol, ac, yn hynny o beth, rwy'n tybio bod Ysgrifennydd y Cabinet hefyd yn cyfeirio at fentrau cymdeithasol, ac fe hoffwn i, ar yr adeg yma, felly, fanteisio ar y cyfle i sôn am fenter gymdeithasol yn fy etholaeth i, sef Clwb Golff Ridgeway. Mae'r holl elw'n mynd yn ôl i Glwb Golff Ridgeway; mae gan y Clwb naw o weithwyr llawn amser, pedwar rhan-amser—dyma'r mathau o bethau y dylem ni fod yn eu hannog o ran entrepreneuriaeth gymunedol—ac maen nhw hefyd yn cynnal priodasau am bris rhesymol iawn, rhag ofn bod rhai o'r teulu brenhinol yn gwylio'r ddadl hon, fel rwy'n siŵr y gallan nhw fod.

Mae'n rhaid inni ystyried hunangyflogaeth, er hynny, fel rhan o'r cysyniad hwn o entrepreneuriaeth. Mae 237,200 o fentrau bach yng Nghymru, ac maen nhw'n cyflogi 389,600 o bobl. Dyna 1.6 gweithiwr i bob cwmni. Felly, ni fydd y rhan fwyaf o gwmnïau bach yn tyfu y tu hwnt i'r cam hwnnw o fod yn gwmni bychan iawn, ac nid yw'r perchnogion busnes sy'n eu rhedeg eisiau hynny. Felly, mae angen inni fod yn glir iawn ynghylch y mathau o fusnesau sydd wedi'u targedu pan rydym ni'n cyfeirio at entrepreneuriaeth. 

Yn y Cymoedd gogleddol, sef awdurdodau lleol Caerffili, Blaenau Gwent a Merthyr Tudful, er enghraifft, y mae'r lefelau isaf o hunan-gyflogaeth yng Nghymru. Yn ardal y Cymoedd hefyd mae'r lefel isaf o fenywod hunangyflogedig yng Nghymru, ond nid y lefel isaf o ddynion hunangyflogedig. Gallai hynny fod oherwydd y niferoedd mawr o fusnesau adeiladu yn yr ardal honno. Yn ddiweddar fe wnaeth y Ffederasiwn Busnesau Bach gynhyrchu, a lansio yn fy ngrŵp trawsbleidiol—y grŵp trawsbleidiol rwy'n ei gadeirio ar fentrau bach a chanolig—adroddiad ar hunangyflogaeth, sy'n rhoi'r darlun hwnnw inni.

Mae pobl hunan-gyflogedig yn y Cymoedd hefyd yn tueddu i fod â llai o gymwysterau addysgol na'r rheini yn nhrefi neu yng nghefn gwlad Cymru, a'r hyn fyddai'n peri pryder i mi yw petai'r Llywodraeth yn canolbwyntio'n llwyr ar gwmnïau uwch-dechnoleg sy'n tyfu'n gyflym gan anghofio am y bobl hunangyflogedig hynny sy'n sylfaen—yr economi bob dydd sy'n darparu cymaint i'n heconomi. Gallai entrepreneuriaeth—rwy'n pryderu—hepgor y bobl hynny. 

Felly, mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru annog a meithrin hunangyflogaeth gynaliadwy a mynd y tu hwnt i'r sector adeiladu, gan arallgyfeirio i sectorau o'r economi bob dydd, a sicrhau bod menywod sy'n berchen busnesau yn cael cymaint o gyfle â phobl eraill.

Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru gydnabod hefyd nad yw rhyngweithio rhwng pobl hunangyflogedig yn gystadleuol yn unig, ac yn aml iawn, o ran busnesau bychain iawn, mae'n gydweithredol. Cwmnïau bach yn gweithio gyda'i gilydd i greu cyfalaf cymdeithasol. Felly, yn hytrach na chwilio am weithwyr, mae cwmnïau bach iawn yn aml yn gweithio gyda'u cysylltiadau i gyflawni prosiectau penodol. Felly, mae gennych chi glystyrau o gwmnïau sy'n gweithio gyda'i gilydd, sy'n—. Fe wnaethoch chi ofyn y cwestiwn. Wel, 10 cwmni bach yn cyflogi 50 o bobl: Ydy hynny mor werthfawr ag un cwmni bach yn cyflogi 50 o bobl? Mi fuaswn i'n dweud, 'Ydy, mae o'. Felly, peidiwch â gadael i ganolbwyntio ar entrepreneuriaeth siomi'r bobl hynny. Os ydym ni'n mynd i hybu entrepreneuriaeth—a gadewch inni ddefnyddio'r gair—a gwneud hunangyflogaeth yn llwyddiant, mae angen inni werthfawrogi y ffyrdd amryfal y mae'n gweithio mewn gwahanol rannau o Gymru, a chysylltu hynny â strategaethau a mentrau eraill y mae gan Lywodraeth Cymru i'w cynnig.

Wrth i Ddydd Sadwrn y Busnesau Bychain agosáu, rwyf i a'm cyd-Aelodau o'r Ceidwadwyr Cymreig yn croesawu'r ddadl ar entrepreneuriaeth yng Nghymru, ac yn rhoi croeso gwresog iawn i'r egwyddorion sy'n sail i gynnig y Llywodraeth. Rwy'n cytuno bod rhyddhau entrepreneuriaeth yn hanfodol er mwyn creu economi gref a llewyrchus. Cytunaf hefyd bod gan Lywodraeth Cymru swyddogaeth allweddol o ran creu'r amgylchedd cywir er mwyn i'r doniau entrepreneuraidd sylfaenol hyn ffynnu. Hefyd, yn ei sylwadau agoriadol, fe wnaeth Ysgrifennydd y Cabinet siarad am adeiladu'r sylfaen busnes cywir hefyd, yr wyf i hefyd yn cytuno ag ef. Rwyf i hefyd yn cytuno'n llwyr ei bod yn bwysig iawn i annog a dathlu llwyddiant pobl ifanc pan fyddant yn sefydlu eu busnes eu hunain. Rwyf yn sicr yn gefnogwr brwd o bobl ysbrydoledig yn mynd i ysgolion i ddweud wrth bobl iau am y dewis bywyd cadarnhaol sydd ar gael iddyn nhw drwy fod yn hunangyflogedig a rhedeg eu busnes eu hunain.

O ran gwelliant Plaid Cymru, roeddwn i braidd yn amheus ar y dechrau oherwydd fy mhryder i yw nad ydym ni eisiau gweld llawer o adeiladau gwag wrth greu mwy o ganolfannau. Ond rwyf wedi clywed yr esboniad ehangach gan Plaid Cymru o ran eu gwelliant, ac rwy'n hapus i ddangos ein cefnogaeth i'r gwelliant hwnnw y prynhawn yma.

Mae'r Anghenraid Cenedlaethol am Entrepreneuriaeth yn bodoli heddiw, fel yr oedd 18 mlynedd yn ôl, pan sefydlwyd y Cynulliad gyntaf. Nid wyf yn credu, mewn 18 mlynedd, ein bod ni wedi dod yn agos at harneisio potensial entrepreneuraidd, fel y dylem ni, efallai, fod wedi gwneud. Mae'n rhaid imi ddweud, yn anffodus, fy mod i'n credu bod y data yn siarad drosto'i hun. Rwy'n gwybod y soniodd Ysgrifennydd y Cabinet am gynnydd yn nifer y mentrau newydd, ond, o'r ymchwil yr wyf i wedi ei wneud, mae llai o fentrau newydd cofrestredig yng Nghymru nag yn y DU yn ei chyfanrwydd, ac mae sefydlu busnesau yng Nghymru yn cynrychioli cyfran lai o fusnesau nag unrhyw ranbarth arall yn y DU.

Mae'n amlwg bod economi gref, hunangynhaliol a diwylliant o entrepreneuriaeth yn seiliedig ar gymorth busnes priodol. Rydym ni'n gwybod bod Llywodraeth Cymru yn draddodiadol wedi ffafrio benthyciadau nad oes angen eu talu'n ôl, sy'n dal yn cyfrif am dros ddwy ran o dair o'r holl fenthyca cyfalaf cyfan i gwmnïau Cymru, ac mae hyn er gwaethaf, wrth gwrs, nod datganedig Llywodraeth Cymru i drosglwyddo i ddiwylliant ble mae pwyslais mwy ar fuddsoddi o ran arferion benthyca busnesau. O'm safbwynt i, mae cwmnïau Cymru'n llawn haeddu cymorth ariannol Llywodraeth Cymru, ond hefyd mae trethdalwyr Cymru yn haeddu ymrwymiadau cryf gan Lywodraeth Cymru y caiff yr arian a roddwyd i gwmnïau preifat ei ad-dalu yn y pen draw a'i ailgylchu er budd busnesau newydd eraill a gwasanaethau cyhoeddus hanfodol eraill. Felly, yn hyn o beth, rwyf yn credu bod Llywodraeth Cymru yn methu â chreu'r amgylchiadau busnes cywir a phriodol. Wedi dweud hynny, credaf mai'r banc datblygu yw'r sefydliad cywir i gefnogi busnesau bach a chanolig dros y tymor hir. Bydd hi'n hanfodol, wrth gwrs, y caiff y banc y lefel gywir o gyllid i ddarparu cymorth ariannol doeth a mwy penodol i hybu twf ymhlith busnesau bach a chanolig.

Mewn amgylchedd lle'r ydym ni wedi gweld 25% yn llai o fusnesau newydd yn cael eu sefydlu, rwyf yn credu bod angen i Lywodraeth Cymru ddangos bod Cymru'n rhoi croeso mawr i fusnesau, a chael gwared ar rai o'r rhwystrau a'r llyffetheiriau sy'n wynebu entrepreneuriaid, drwy gynllun parhaol ar gyfer rhyddhad ardrethi i fusnesau bach a ffordd newydd o ymdrin â'r ardaloedd menter, y credaf y buont, mae'n drist gen i ddweud, yn fethiant, o ystyried y data a gawsom ni hyd yma. Nid yw'r ffigurau yn rhai cadarnhaol. Mae pob swydd newydd a grëwyd o ganlyniad i'r polisi blaenllaw hwn wedi dod ar gost o £74,000, gyda £221 miliwn wedi'i fuddsoddi ers 2012. Nawr, sefydlwyd ardaloedd menter gan Lywodraeth Cymru i hybu'r economi leol ac i ddarparu swyddi newydd, ond ychydig o dystiolaeth sydd o hynny hyd yn hyn. Rwy'n sylweddoli y gall Ysgrifennydd y Cabinet ddweud, yn ei 40 eiliad, bod yn rhaid iddo gael dull tymor hwy yn y fan yma. Ie, gadewch i ni weld hynny'n digwydd. Gobeithio'n wir mai dyna sut y bydd hi.

Rwy'n awgrymu bod angen ffordd newydd o weithio a fydd yn gweld Llywodraeth Cymru yn cydweithio'n agos â Llywodraeth y DU ar y strategaeth ddiwydiannol i helpu busnesau Cymru i greu swyddi gwell sy'n talu'n well. Yn hynny o beth, mae'r strategaeth yn gwneud ymrwymiadau clir iawn i hyrwyddo bargeinion dinesig Cymru a bargeinion twf Cymru. Fe'm calonogwyd yr wythnos diwethaf pan gyfeiriodd y Canghellor at fargen twf Canolbarth Cymru. Fe'm calonogwyd yn fawr gan hynny, ac mae hynny, wrth gwrs, yn argymhelliad a wnaeth y Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau yn ddiweddar hefyd. Rwy'n mawr obeithio y bydd y Llywodraeth yn ymateb yn gadarnhaol i hynny. Rwy'n edrych ar y cloc ac mae fy amser ar ben, ond rwy'n gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn llwyddo i fynd i'r afael â llawer o'm mhwyntiau i yn y 40 eiliad sydd ganddo.   

Mae ganddo ychydig yn fwy na 40 eiliad, oherwydd iddo gymryd ymyriad gweddol hir gan un o'ch cyd-Aelodau, felly rwy'n mynd i ystyried hynny. David Rowlands.

Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am gyflwyno'r ddadl hon ar agwedd hollbwysig ar ddatblygu busnes yng Nghymru. Hoffwn ddweud ar y dechrau y byddwn yn cefnogi gwelliannau Plaid Cymru i'r ddadl hon.

Entrepreneuriaeth sy'n sbarduno pob menter ddiwydiannol. Hebddo, ni fyddem ni'n gallu mwynhau'r manteision cymdeithasol yr ydym ni'n eu cymryd yn ganiataol. Wrth i economi Cymru esblygu, gan gefnu ar y diwydiannau trwm traddodiadol o lo a dur, felly hefyd bydd swyddogaeth busnesau bach a chanolig yn parhau i fod yn elfen hanfodol o ddatblygiad economi Cymru.

Eisoes, mae busnesau bach a chanolig yn chwarae rhan fwy blaenllaw yn economi Cymru nag yn unrhyw ran arall o'r DU. Mae hi felly'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn rhoi'r strategaethau a'r polisïau cywir ar waith nid yn unig i gefnogi busnesau bach a chanolig sy'n bodoli eisoes, ond hefyd i ddatblygu ymhellach y rhan hanfodol hon o dwf economaidd Cymru. Mae'n wir dweud bod busnesau bach a chanolig yn ymgorffori llawer o amcanion Llywodraeth Cymru, oherwydd maen nhw'n aml ar flaen y gad o ran arloesi, yn enwedig yn y sector amgylcheddol sensitif. Mae llawer o'r mentrau llai yn cyflogi dim ond ychydig o bobl, felly dylid eu hannog i ymsefydlu mewn mannau lle y gallan nhw gyfrannu at yr economi sylfaenol. Byddai hyn yn cael yr effaith ychwanegol o gefnogi agenda 'swyddi yn nes at y cartref' Llywodraeth Cymru.

Siaradais yn gynharach am greu'r amgylchedd iawn i fusnesau bach a chanolig dyfu a ffynnu. Rwy'n credu y dylai Llywodraeth Cymru ddefnyddio pob dyfais sydd ganddi i wireddu hyn. Rydym ni'n cydnabod cyflwyno band eang cyflym iawn a'r swyddogaeth hanfodol y mae mynediad i'r rhyngrwyd yn ei chwarae mewn datblygu busnesau, ond unwaith eto byddem yn ailadrodd yr angen i hysbysu a chynghori, yn enwedig busnesau newydd, ynglŷn â'r manteision y gall band eang cyflym iawn ei gynnig i helpu eu menter i ffynnu.

Byddem yn gobeithio y bydd y banc newydd, Banc Datblygu Cymru, gan adeiladu ar fentrau Cyllid Cymru, yn chwarae rhan hollbwysig wrth sefydlu sylfaen gref o fusnesau bach a chanolig yng Nghymru. Mae'n hanfodol bod y banc datblygu yn gweithio'n agos gyda Busnes Cymru er mwyn hwyluso ffordd cydgysylltiedig o weithio i helpu'r sector i ddatblygu. Yn anad dim, rhaid i gyfalaf fod ar gael mor rhwydd a di-straen â phosib. Rhaid i gronfeydd rhanddeiliaid fod y dewis ariannu hanfodol, oherwydd ni fydd cwmnïau newydd, yn enwedig cwmnïau arbennig o arloesol, yn gweld elw ar eu henillion efallai am nifer o flynyddoedd. Nid yw benthyciadau y mae angen eu had-dalu felly yn drefniant ariannu addas i'r cwmnïau hyn. Felly mae swyddogaeth y banc datblygu yn dyngedfennol er mwyn datblygu’r rhan hanfodol hon o economi Cymru.

Mae gan Busnes Cymru hefyd swyddogaeth hanfodol i'w chwarae, yn enwedig gyda busnesau newydd yn y sector arloesol. Yn aml, mae'r entrepreneuriaid hyn yn canolbwyntio'n benodol ar wyddoniaeth, a does ganddyn nhw fawr o synnwyr busnes na phrofiad chwaith. Gall y cyngor a'r cymorth y gall Busnes Cymru ei roi yn y maes hwn olygu'n aml y gwahaniaeth rhwng methu a llwyddo i'r cwmnïau hyn. Gwelaf hefyd mai cylch gwaith Busnes Cymru ddylai fod i arwain cwmnïau ar hyd y llwybrau gorau i gael buddsoddiad priodol gan y banc datblygu.

Mae'r cysylltedd rhwng ein sefydliadau academaidd a'n busnesau hefyd yn hynod o bwysig o ran twf entrepreneuriaeth a datblygu'r economi breifat yng Nghymru. 

I grynhoi, cylch gwaith Llywodraeth Cymru yw darparu'r amgylchedd gorau posibl er mwyn i fusnesau bach a chanolig ffynnu a thyfu. Mae hyn yn cynnwys unedau busnes addas mewn lleoliadau priodol, seilwaith teithio da, gallu cael cyfalaf a chyngor busnes, ond hefyd cyfundrefn sydd mor rhydd â phosib o reolaethau a biwrocratiaeth. Dim ond drwy fynd ati fel hyn y byddwn yn gweld sector preifat cryf, llewyrchus yn datblygu a thyfu yng Nghymru dros y blynyddoedd nesaf, gan ddarparu swyddi da sy'n talu'n dda, ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.

Rwy'n bwriadu edrych ar sut mae dwy ddinas Ewropeaidd, Aarhus yn Denmarc a Mannheim yn yr Almaen, yn hyrwyddo entrepreneuriaeth. Mae pobl yn aml yn sôn am rai o ddinasoedd mawr y byd—ac weithiau am Gaergrawnt ac weithiau am ardaloedd yng nghyffiniau Harvard—ond dwy ddinas Ewropeaidd canolig ei maint yw'r rhain. Rwy'n mynd i sôn am rwystrau sy'n atal busnesau canolig rhag tyfu, gan fod Cymru yn wael iawn am ddatblygu cwmnïau canolig eu maint i fod yn gwmnïau mawrion—rydym ni wedi gwneud hynny unwaith, i ddweud y gwir, yn do—a'r rhwystrau sy'n atal microfusnesau rhag tyfu i fod yn fusnesau mwy o faint, gan ddechrau gydag Aarhus.

Ail ddinas fwyaf poblog Denmarc yw Aarhus. Cymharwch hi ag Abertawe, sef yr ail ddinas yng Nghymru. Mae cynnyrch domestig gros yn Abertawe yn 75 y cant o'r cyfartaledd Ewropeaidd; yn Aarhus, mae'n 107 y cant. Felly, yn amlwg, mae Aarhus gwneud rhywbeth yn iawn. Mae gan Aarhus brifysgol a sefydlwyd ym 1928—felly, o'i chymharu â'n prifysgol ni, mae hi'n hollol fodern—a hi yw'r brifysgol fwyaf yn Denmarc, gyda 44,500 o fyfyrwyr ym mis Ionawr 2013. Mae'n siŵr ei fod wedi cynyddu ers hynny. Yn rhestrau graddio prifysgolion gorau'r byd, mae hi'n rheolaidd ymysg y 100 uchaf.

Ond beth arall mae hi'n ei wneud? Yr ardal ymchwil mwyaf yw Parc Gwyddoniaeth INCUBA, sy'n canolbwyntio ar TGCh ac ymchwil biofeddygol. Mae'r brifysgol a buddsoddwyr preifat yn rhanberchnogion ar y sefydliad ac mae'n ceisio meithrin perthynas agos rhwng sefydliadau cyhoeddus a chwmnïau newydd. Fel y gwyddom ni i gyd, TGCh ac ymchwil biofeddygol yw dau o'r diwydiannau twf presennol ar draws y byd.

Mae Mannheim wedi ei gefeillio ag Abertawe, ond dyna ble mae'r tebygrwydd yn dod i ben. Mae edrych ar y data economaidd ar gyfer y ddwy ardal yn ddiddorol—ac o'm rhan i sy'n byw yn Abertawe, yn ddigalon. Mae gan ranbarth metropolitan Mannheim werth ychwanegol gros sy'n 147 y cant o'r cyfartaledd Ewropeaidd, ond yn y ddinas ei hun mae'n cynyddu i 210 y cant, o'i gymharu ag Abertawe sydd ar 75 y cant. Felly, i unrhywun sy'n ennill £20,000, byddai rhywun sy'n gwneud swydd debyg yn Mannheim yn ennill ychydig o dan £60,000.

Sefydliad sy'n gysylltiedig â'r Brifysgol yw canolfan entrepreneuriaeth ac arloesi Mannheim, sy'n rhoi cyfle i fyfyrwyr, entrepreneuriaid ifanc a buddsoddwyr sefydlu a meithrin busnesau. Cefnogir y sefydliad gan y sefydliad mittelstand ac ymchwil busnesau bach a chanolig Mannheim, a chadeirydd ymchwil busnesau bach a chanolig ac entrepreneuriaeth ym Mhrifysgol Mannheim.

Busnesau newydd llwyddiannus: yn ôl ffynonellau o'r cyfryngau lleol, gwerthwyd Payback i American Express am €500 miliwn. Cododd Delivery Hero $1.4 biliwn o gyllid. Cododd Auto1 $200 miliwn mewn cyllid. Mae cwmnïau eraill yn bod hefyd, fel Goodgame, sy'n dechrau ar y broses o gyflwyno cynigion cyhoeddus cychwynnol, gan godi £32 miliwn mewn cyllid. Ac wedyn dyna i chi Movilizer, a werthwyd i Honeywell. Nid yw pob un ohonyn nhw yn aros mewn perchnogaeth leol, ond maen nhw i gyd wedi tyfu. Mae hynny'n esbonio pam y cafodd Mannheim ei gosod yn unfed ar ddeg yn y 15 uchaf o'r dinasoedd mwyaf dyfeisgar ledled y byd. Allwn ni gael tîm o Gymru, dinas o Gymru, yno os gwelwch yn dda?

Gan droi at Gymru, yr hyn y mae cwmnïau canolig yn ei ddweud wrthyf yw eu problemau: anallu i sicrhau cyllid ar asedau sydd ganddyn nhw dramor; nid yw terfyn o £5 miliwn ar fenthyciadau gan fanc masnachol Cymru yn diwallu anghenion busnesau canolig eu maint; maint contractau Llywodraeth Cymru—caiff rhai eu llunio yn y fath fodd fel na all fentrau canolig dendro amdanynt. Mewn gwirionedd, caiff llawer eu rhoi at ei gilydd fel na all unrhyw gwmni yng Nghymru dendro ar eu cyfer. Anhawster cael cyfalaf gweithio gan fanciau masnachol, a'r perygl y byddant yn ei alw'n ôl unrhyw bryd.

Roedd un cwmni micro a oedd wedi tyfu yn gwmni bach yn dweud wrthyf i mai dyma oedd eu problemau: dod o hyd i safle yr oedd posib ei ehangu; angen symud yn barhaus wrth iddyn nhw dyfu; diffyg adeiladau ar gael yn rhwydd; taliadau hwyr; yn y diwydiant adeiladu, twf parhaus gweithwyr asiantaeth wedi eu his-gontractio sy'n llesteirio cystadleuaeth; ac anhawster cael mynediad i farchnadoedd. A yw hi'n syndod bod y bragdai bach wedi bod ymhlith y mwyaf llwyddiannus? Oherwydd rydym ni'n gwybod y bu archfarchnadoedd mawr a Wetherspoon yn awyddus i werthu eu cynnyrch. Rydym ni'n gwybod—rydym ni wastad yn sôn am ein hetholaethau ein hunain— am fragdy Boss yn Abertawe. Fe allwch chi brynu eu cwrw yn nhafarndai Wetherspoon a'i gael yn y rhan fwyaf o'r archfarchnadoedd mawr. Ond mae hynny oherwydd bod y cwmnïau mawr yn helpu. Ac mae bragdai bychain yn tyfu ar hyd a lled Cymru oherwydd bod ganddyn nhw hynny.

Felly, beth sydd angen i ni ei wneud yng Nghymru? Gweithio'n agosach gyda phrifysgolion, naill ai ar fodel busnes Aarhus neu fel canolfan arloesi ac entrepreneuriaeth Mannheim. Ond mae angen inni ddefnyddio prifysgolion. Rydym ni hefyd yn gwybod bod y term 'technium' wedi dod yn gyfystyr â methiant, ond roedd y syniad cychwynnol o'i ddefnyddio yn Abertawe i ddarparu cyfleusterau ar gyfer cwmnïau newydd oedd yn deillio o'r brifysgol yn un da. Roedd galw pob uwch ffatri yn ganolfannau technium yn siŵr o fethu. Mae angen inni ddarparu benthyciadau mwy gan fanciau masnachol i gwmnïau canolig; darparu cynlluniau benthyciadau yn erbyn asedion tramor; llunio contractau'r Llywodraeth mewn maint o'r fath y gall cwmnïau canolig eu maint yng Nghymru ymgeisio; a'i gwneud hi'n haws i microgwmnïau ehangu. Nid ydym ni'n ddim llai medrus, entrepreneuraidd a galluog nag unrhyw le arall. Mae angen polisi sy'n gweithio arnom ni i gefnogi twf cwmnïau Cymreig ac i gychwyn rhai newydd.

Mae adroddiad diweddar Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru ynglŷn â hunangyflogaeth yng Nghymru yn rhoi cipolwg defnyddiol o gyflwr presennol entrepreneuriaeth a hunangyflogaeth yng Nghymru. Mae'r adroddiad yn ein hatgoffa bod nifer y bobl hunangyflogedig yng Nghymru wedi cynyddu 15,000 rhwng 2007 a 2016. Felly, mae bron dau o bob pump o swyddi newydd wedi'u creu yng Nghymru yn hunangyflogedig mewn gwirionedd. A ledled y DU, mae cyfraddau hunangyflogaeth yn awr ar eu huchaf mewn 40 mlynedd. Mae braslun yr adroddiad o'r rhesymau cadarnhaol sy'n sail i'r newidiadau hyn hefyd i'w groesawu.

Ond mae'r adroddiad hefyd yn amlinellu rhai o'r heriau sy'n llesteirio twf hunangyflogaeth ac ysbryd entrepreneuraidd. I ddechrau, mae'n amlinellu'r gwahaniaeth trawiadol rhwng gwahanol rannau o Gymru. Mae'n dweud bod cyfraddau hunangyflogaeth ar eu hisaf yng Nghymoedd y De. Mae'r gyfradd isaf yng Nghymru, 8.6 y cant, yng Nghastell-nedd Port Talbot, ac mae hyn oddeutu chwarter y gyfradd ym Mhowys gyfagos. Yn fy awdurdod fy hun, Rhondda Cynon Taf, mae'r gyfradd hunangyflogaeth yn ddim ond 9.8 y cant.

Rwy'n sylwi bod y cynllun cyflenwi tasglu'r Cymoedd yn ymrwymo Llywodraeth Cymru i amrywiaeth o gamau i helpu mynd i'r afael â hyn—er enghraifft, y gwaith ynglŷn â thargedu cymorth busnes i hybu busnesau newydd ac annog entrepreneuriaid. Rwyf hefyd yn croesawu'r gwaith o ran cynyddu'r nifer cynyddol o unedau busnes, a chyngor busnes pwrpasol i'r 100 o fusnesau yn y Cymoedd sydd â'r potensial mwyaf i dyfu. Ac eto, mae ardal yn dal i fod lle mae'n rhaid parhau i ganolbwyntio arni er mwyn hybu ffyniant economaidd rhai o'r cymunedau sydd, wedi cyfan, gyda'r mwyaf difreintiedig yng Nghymru. Am y rheswm hwnnw, rwy'n croesawu cyhoeddiad Llywodraeth Cymru heddiw i greu dwy ganolfan newydd yn y Cymoedd i hybu entrepreneuriaeth, ac £1 miliwn ychwanegol ar gyfer prosiectau entrepreneuriaeth cymunedol sy'n benodol yn targedu pobl mewn cymunedau llai breintiedig ledled Cymru.

Fodd bynnag, mae'n syfrdanol sylwi ar y gwahaniaeth mawr rhwng y rhywiau o ran cyfraddau hunangyflogaeth, a dyna'r hyn yr hoffwn i ganolbwyntio arno yng ngweddill fy nghyfraniad heddiw. Ar gyfer pob menyw sy'n hunangyflogedig, mae 2.3 dyn. Unwaith eto, mae'r gwahaniaeth hwn yn waeth yn ardal y Cymoedd. Mae'n druenus dweud bod y gagendor fwyaf llydan yn y gymuned lle rwy'n byw yn Rhondda Cynon Taf. Yn fy awdurdod i, mae tri dyn hunangyflogedig am bob menyw hunangyflogedig. Wrth gwrs, wrth inni edrych ar y data crai, fe allwn ni esgeuluso llawer enghraifft ragorol o entrepreneuriaid benywaidd. Yn fy etholaeth fy hun, gallaf feddwl am Helen Walbey, y byddwn yn ei disgrifio fel un o wir fenywod y dadeni. Mae Helen yn gadeirydd polisi Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru, yn ddarlithydd rhan-amser a mentor busnes. Ond gwelwyd hi'n chwalu'r rhwyg rhwng y rhywiau mewn difrif pan sefydlodd hi gwmni o'r enw Recycle Scooters, cwmni arbenigol sy'n gwerthu, gwasanaethu a thrwsio beiciau modur, sgwteri ac ategolion.

A dyna ichi Rachel Bedgood wedyn, a sefydlodd un o'r cwmnïau darparu gwasanaeth sgrinio, datgelu a gwahardd cyn-cyflogaeth mwyaf yn y DU. Mae Rachel a'i chwmni wedi ennill nifer o wobrau ac yn feistri yn eu maes. Bu Mandy St John Davey yn gwneud gwaith ymgynghorol hunangyflogedig ym maes technoleg gwybodaeth a chyfathrebu gyda chwmnïau mawr a'r Swyddfa Gymreig. Trodd Mandy wedyn at eiddo a lansio gyrfa entrepreneuraidd anhygoel o lwyddiannus yn y maes hwn.

Dyna ichi Sian Davies wedyn sydd wedi ymsefydlu'n gadarn yn yr economi sylfaenol gyda'i busnes Garnish Cymru, a Janette Leonard gyda'i menter arloesol Dial-a-Dinner, sydd wedi ehangu i ddarparu dewisiadau bwyd iach hefyd.

Ond, wrth gwrs, nid yw rhestru rhai enghreifftiau o Gwm Cynon yn mynd i ddatrys pob rhwystr i weithgarwch entrepreneuraidd, a gweithgarwch entrepreneuraidd ymysg menywod yn arbennig, ond mae yn chwarae rhan bwysig mewn un agwedd, gan dynnu sylw at nifer o esiamplau da adnabyddus y mae modd uniaethu gyda nhw, sydd nid yn unig yn annog menywod i feddwl 'fe allwn i wneud hynny' ond yn fodd, gobeithio, o ddarparu rhwydweithiau a mentoriaid sy'n gallu darparu cymorth ymarferol.

Nawr, dyma oedd un o'r argymhellion a wnaeth y grŵp trawsbleidiol ar fenywod yn yr economi yn y Cynulliad diwethaf ynglŷn â hyrwyddo entrepreneuriaeth ymysg menywod. Rwy'n gwybod bod perygl y gall y gwaith da a wneir gan grwpiau trawsbleidiol gael ei wthio o'r neilltu weithiau. Fodd bynnag, roedd gwaith y grŵp hwn yn hanfodol o ran deall y rhwystrau i ymgysylltiad economaidd menywod. Fe hoffwn i dalu teyrnged i Christine Chapman a'm rhagflaenodd fel AC Cwm Cynon ac a gadeiriodd y grŵp hwn. Mae Christine, gyda'i busnes newydd hyfforddiant bywyd, bellach yn un o'r menywod entrepreneuraidd hynny y mae eu dirfawr angen arnom ni yng Nghymru, ac yn y Cymoedd yn benodol. 

Argymhellodd y grŵp trawsbleidiol hefyd ein bod yn ymgorffori ymwybyddiaeth o'r bwlch rhwng y rhywiau mewn addysg menter a chymorth busnes. Roedd y grŵp yn cydnabod bod angen gweithredu'n benodol i helpu menywod i ddechrau a datblygu eu busnesau eu hunain. Rhaid i Busnes Cymru a darparwyr cymorth eraill ymgysylltu ag entrepreneuriaid benywaidd, ac mae'n rhaid casglu ac adolygu data ar sail rhyw i sicrhau y caiff y bylchau eu cydnabod a'u trafod. Mae adroddiad Ffederasiwn Busnesau Bach y cyfeiriwyd ato'n gynharach yn nodi bod angen mynd i'r afael yn benodol â'r bwlch rhwng y rhywiau. Gobeithio bod hyn yn her yr ydym ni'n barod i'w chymryd heddiw.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth i ymateb—Ken Skates.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n ymwybodol o'r amser, ac felly fe wna i gyfyngu fy sylwadau i Aelodau unigol i gyn lleied o amser â phosibl. Credaf ei bod hi'n amlwg, serch hynny mai'r hyn sy'n gwbl hanfodol o ran meithrin mwy o ymdeimlad o entrepreneuriaeth, yn ychwanegol at ecosystem neu gymuned o hwyluswyr, yw newid diwylliannol yng Nghymru, newid arferion, newid agwedd. Defnyddiodd llawer o Aelodau enghreifftiau o leoedd o amgylch y byd lle mae entrepreneuriaeth ac entrepreneuriaeth arloesol yn arbennig o lwyddiannus wrth gyfrannu at lefel cynhyrchiant uwch. Aarhus, Mannheim, rhannau eraill o'r byd—yr hyn sy'n gwbl glir o'r holl leoedd hynny yw bod ganddyn nhw'r ecosystem briodol, y rhwydweithiau cymorth priodol, ond mae ganddyn nhw hefyd ymagwedd diwylliannol wahanol iawn at entrepreneuriaeth—ymagwedd ddiwylliannol y mae angen inni roi ein bryd a'n hymdrech ar ei mabwysiadu a'i chroesawu, nid yn unig er mwyn buddsoddi yn y strwythurau sydd eu hangen er mwyn feithrin busnesau newydd, ond hefyd i annog newid ymddygiad. Ni fydd yr un corff cenedlaethol ar ei ben ei hun yn galluogi cynnydd sylweddol mewn busnesau newydd. Mae angen dwyn ynghyd diddordebau unigol a chydfuddiannau cymunedol. Byddwn yn awyddus iawn i ddysgu mwy am yr enghraifft o Glwb Golff Ridgeway. Rwy'n credu bod yr hyn a ddywedodd Hefin David ac a ddywedodd Vikki Howells ynglŷn â'r angen i fynd i'r afael â heriau hunangyflogaeth bobl yr hoffen nhw weithio, os mynnwch chi, mewn swyddi bob dydd, a bod angen ystyried yr heriau hynny—dyna pam ein bod ni'n awyddus mewn ysgolion i sicrhau bod criwiau mentrus ac esiamplau da nid yn unig yn annog pobl ifanc i ymhél â gweithgareddau entrepreneuriaeth technolegol, arloesol, ond yn meithrin ymdeimlad o falchder mewn pobl ifanc o ran bod yn hunangyflogedig mewn unrhyw faes y mae pobl ifanc yn dymuno gweithio ynddo.

Credaf hefyd ei bod hi'n gwbl hanfodol bod y bwrdd gwaith teg yn ystyried yr hyn yr oedd Vikki Howells yn ei ddweud am yr anfanteision oedd yn wynebu pobl wrth geisio bod yn hunangyflogedig. Rwyf yn credu bod hynny'n un o fanteision mawr Creu Sbarc: bod menyw yn gyfrifol am y fenter benodol honno.

Dof i ben gyda'r angen i bawb gydweithio. Dof i ben gyda sylw gan Clint Betts, Prif Swyddog Gweithredol Silicon Slopes, sefydliad di-elw ar gyfer entrepreneuriaid yn Utah. Pan ymwelodd â Chymru'n ddiweddar, dywedodd Clint ei fod yn credu mai'r elfen hollbwysig wrth greu'r ecosystem briodol yw fod pawb yn cydnabod nad oes cystadleuaeth mewn meithrin cymunedau. Dyna'r ysbryd yr hoffwn i ei feithrin, ac rwyf i eisiau gweithio gydag Aelodau o bob rhan o'r Siambr hon i gyflawni'r potensial rwy'n gwybod sy'n bodoli. 

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn gwelliant 1. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. [Gwrthwynebiad.] Oes, bydd angen ichi fod yn fwy o gwmpas eich pethau yn y flwyddyn newydd, rwy'n credu. [Chwerthin.] Felly, rwy'n gohirio'r bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Oni bai bod tri aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu, rwy'n mynd i symud ymlaen i'r cyfnod pleidleisio. Iawn, o'r gorau. Felly, rydym ni'n galw am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 19, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 1 yn methu.

Galwaf yn awr am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 44, neb yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, derbynnir y cynnig.

Cyn inni symud at y ddadl ar Gyfnod 3, Bil Diddymu’r Hawl i Brynu a Hawliau Cysylltiedig (Cymru), byddaf yn gohirio'r trafodion am 10 munud. Caiff y gloch ei chanu bum munud cyn inni ailymgynnull, ac rwy'n annog Aelodau i ddychwelyd i'r Siambr mor fuan â phosib, os gwelwch yn dda. Byddwn ni felly yn gohirio'r trafodion am 10 munud. diolch.

Galw yr Aelodau i drefn eto, felly, a dyma ni'n cyrraedd yr eitem ar Gyfnod 3 y Bil Diddymu'r Hawl i Brynu a Hawliau Cysylltiedig (Cymru).  

Mae'r grŵp cyntaf o welliannau yn ymwneud â dileu'r ataliad dros dro presennol ar yr hawl i brynu. Gwelliant 5 yw'r prif welliant yn y grŵp hwn. Rwy'n galw ar David Melding i gynnig y gwelliant ac i siarad amdano. David Melding. 

Diolch yn fawr, Llywydd. Ac rwyf yn cynnig gwelliant 5. Cyn imi siarad am welliant 5, a gaf i ddweud ychydig eiriau am Carl Sargeant, a oedd, wrth gwrs, yn Ysgrifennydd y Cabinet yng Nghyfnodau 1 a 2 y Bil hwn? Rhaid imi ddweud, ar ôl cwblhau cyfnod 2, lle'r oedd llawer o ddadleuon difrifol iawn ynghylch materion o egwyddor, ni chredais am eiliad y byddwn yn y sefyllfa hon o orfod gwthio fy ngwelliannau yng Nghyfnod 3 a chael person gwahanol yn ymateb.

Drwy gydol y ddadl, roeddwn yn ystyried Carl i fod yn gwrtais, yn deg ac yn anodd ei drechu, rhaid dweud. Ac ni chafwyd llawer o ymatebion o ran ildio i'r hyn yr oeddem yn galw amdano yng Nghyfnod 2, ond rwy'n siŵr y byddai wedi disgwyl imi roi'r ddadl lawn yma yn y cyfarfod llawn ar gyfer pwyntiau dilys o egwyddor lle'r ydym yn anghytuno, ond, mewn perthynas â'r Bil hwn, lle credwn y byddai'n gwella'r Bil, o ystyried bod y Cynulliad yn awr yn ystyried rhyw fath o ddiddymu.

Felly, os caf gynnig, Llywydd, i bwrpas gwelliant 5, sydd yn cael gwared ar ataliadau dros dro ar yr hawl i brynu a hawliau cysylltiedig yn yr ardaloedd sydd wedi'u dynodi i fod wedi'u hatal dros dro ar hyn o bryd dan Fesur Tai (Cymru) 2011. Ar hyn o bryd, y rhain yw Caerdydd, Ynys Môn, Sir Gaerfyrddin, Abertawe, Sir y Fflint a Sir Ddinbych. Bydd hyn yn galluogi tenantiaid cymwys yn yr ardaloedd hynny i arfer eu hawliau fel unrhyw denantiaid cymwys eraill ledled Cymru, hyd nes bydd y diddymiad yn dod i rym.

Mae gwelliannau 14, 9, 11, 1 a 3 yn welliannau canlyniadol y mae eu hangen i wneud y prif welliant yn effeithiol.

Llywydd, rwyf wedi cyflwyno gwelliant 5 oherwydd credaf y byddai Bil Diddymu'r Hawl i Brynu a Hawliau Cysylltiedig (Cymru) wedi bod yn annheg, pe byddai'n cael ei weithredu fel y saif ar hyn o bryd. Os yw'r Llywodraeth yn benderfynol o gael gwared yn gyfan gwbl ar yr hawl i ddefnyddio'r hawl i brynu ar gyfer y tenantiaid hynny yn y chwe awdurdod a ataliwyd dros dro, tra'n ymestyn cyfnod gras i denantiaid yn yr 16 awdurdod sy'n weddill, yna i bob pwrpas byddai'r Llywodraeth yn creu dau gategori o denantiaid ar y mater sylfaenol hwn. Gallai fod, yn fy marn i, oblygiadau hawliau dynol difrifol ar y mater hwn, ac nid wyf yn credu bod y Llywodraeth wedi ymateb yn ddigonol hyd yma i'r pryderon hyn yn ystod unrhyw gam o'r ystyriaethau hyd yn hyn.

Yn ystod sesiynau tystiolaeth Cyfnod 1 y Pwyllgor, gwelsom gymaint o broblem oedd hyn. Amlygodd rhai o'r cyfranwyr, mewn ardaloedd lle'r oedd ataliad dros dro ar waith ar hyn o bryd, y gellid ystyried bod peidio â rhoi'r cyfle i denantiaid brynu eu cartref cyn diddymu yn annheg. Credaf fod y pwynt hwn wedi cael ei bwysleisio ar bob aelod o'r Pwyllgor, hyd yn oed os na wnaethant newid eu safbwynt yn y pen draw. Roedd y dystiolaeth yn gryf.

Yn ystod y sesiynau tystiolaeth, dywedodd cynrychiolwyr o Ddinas a Sir Abertawe eu bod eisoes wedi cael profiad o denantiaid oedd yn mynegi cwynion ynghylch annhegwch peidio â chael cyfle i brynu eu cartrefi cyn i'r diddymu ddod i rym. Pwysleisiodd ymatebwyr eraill, gan gynnwys Shelter Cymru, y dylid rhoi mwy o ystyriaeth i'r mater hwn o ecwiti.

Mae Llywodraeth Cymru wedi cyfaddef ei bod wedi cael sylwadau gan denantiaid unigol, a gwn y gall pob un ohonom werthfawrogi hynny oherwydd rwyf i wedi derbyn llawer o ymatebion hefyd gan etholwyr pryderus. Yn wir, fe wnaeth Ysgrifennydd y Cabinet, pan ymatebodd i'r gwelliant hwn yng Nghyfnod 2, ildio'r pwynt a dweud ei fod yn deall y rhesymeg y tu ôl i'r gwelliannau hyn mewn cysylltiad â gwneud sylwadau unigolion.

Credaf fod y gwelliant hwn yn hanfodol os ydym i fod yn deg â'r holl denantiaid ledled Cymru, wrth gynnig iddynt un cyfle olaf i brynu eu cartref, a gobeithio y bydd y Siambr yn cadw hyn mewn cof wrth ystyried y gwelliant hwn. Rwy'n gwneud y cynnig felly.

Diolch, Llywydd. Rydw i am siarad am y gwelliannau ond hefyd am amlinellu agwedd Plaid Cymru at y Bil. Bu Plaid Cymru yn gwrthwynebu hawl i brynu ers tro byd, efo ein haelodau ni yn cefnogi dileu’r hawl i brynu mewn cynigion i’r gynhadledd—cynadleddau’r blaid—ers degawdau, o’r adeg y gweithredwyd y polisi i ddechrau gan y Llywodraeth Geidwadol. A phan roeddem ni’n rhan o glymblaid Cymru’n Un, fe wnaethon ni geisio gweithredu’r polisi yma yn unol â dymuniadau ein haelodau ni drwy sicrhau’r pwerau deddfwriaethol i wneud hynny. Ers hynny, caniatawyd i awdurdodau lleol wneud cais i atal yr hawl i brynu, ac yn wir fe wnaeth rhai hynny. Mae awdurdodau o dan reolaeth y blaid a rhai dan reolaeth pleidiau eraill wedi manteisio ar hyn i warchod eu stoc tai a gwarchod buddsoddiadau yn y stoc tai. Felly, yn amlwg, mi fyddwn ni’n cefnogi y Bil yma. Ac yn wir, rydym ni wedi cymryd rhan lawn yn y broses graffu, ac rydym ni’n credu bod hyn wedi arwain at Fil cryfach o ganlyniad. Rydym ni wedi gweithio efo’r Llywodraeth ar welliannau 15 ac 16, ac felly rydym ni’n gobeithio y bydd y rheini yn pasio.

Yn unol â’r agwedd yma, byddwn yn pleidleisio dros y Bil a byddwn yn pleidleisio yn erbyn y gwelliannau Ceidwadol a fydd, yn ein barn ni, yn glastwreiddio bwriad polisi’r Bil. Ond tybiaf ei fod yn deg dweud hefyd, er y bydd y ddeddfwriaeth yn gam cadarnhaol tuag at warchod y stoc tai, ynddo'i hun, ni fydd yn ddigon. Mewn llawer ffordd, daw’r ddeddfwriaeth hon yn rhy hwyr i warchod y stoc a gollwyd. Rydym ni’n gwybod bod yna ddiffyg enfawr o ran tai cymdeithasol, efo rhestri aros yn parhau yn warthus o uchel. Ers 1980, dim ond 60,000 o gartrefi newydd a godwyd yn y sector awdurdodau lleol neu dai cymdeithasol. Mae yna 90,000 ar y rhestr ar hyn o bryd. Dros y bum mlynedd diwethaf, rydym ni wedi codi, ar gyfartaledd, 950 o dai newydd yn y sector tai cymdeithasol o dan y Llywodraeth yma. Ar y rât yma, mae'n mynd i gymryd 95 mlynedd i godi digon o dai i fynd i'r afael â'r rhestr aros a rhagdybio na fydd newid net yn y galw, sydd yn llawer rhy hir.

Ac ydy, mae'n wir y gallai'r bobl hynny mewn tai cymdeithasol fod yn awr eisiau bod yn berchen ar eu cartrefi eu hunain, ond mae'r cyfuniad o gyflogau isel, cyflogaeth ansicr a phrisiau tai uchel yn rhwystr, felly mae angen i ni adeiladu mwy o dai cymdeithasol, a rhoi llawer mwy o gefnogaeth i bobl i fod yn berchen ar eu cartrefi eu hunain, trwy gefnogaeth i brynwyr tro cyntaf, er enghraifft. 

Mae yna rai cynlluniau ar y gweill yn barod. Mae yna un yn cael ei gynnal yn fy ardal i, lle rydych chi'n talu rhent canolradd ar eich eiddo cymdeithasol, ac yna mae gennych chi ddewis o brynu'r tŷ, ond os ydych chi'n symud ymlaen, wedyn, i'w werthu fo, mae'n rhaid i chi ei werthu fo yn ôl i bobl leol. Gallai dulliau fel hyn fod yn erfyn gwerthfawr i helpu perchnogaeth eiddo mewn ardaloedd lle mae'r pris cyfartalog yn sylweddol uwch na'r cyflogau lleol. Ac mewn rhannau o Wynedd, mae hynny'n sicr o fod yn wir.

Felly, mae gwarchod ein buddsoddiad drwy basio'r ddeddfwriaeth yma'n un cam bychan o'r hyn sydd angen ei wneud, ac rydw i'n cofio clywed Carl Sargeant ei hun yn dweud yn y pwyllgor mai darn yn unig o'r jig-so ydy'r ddeddfwriaeth yma; mae angen dipyn mwy na'r cydsynio i hyn, heddiw. Felly, rydw i'n mawr obeithio na fyddwn ni'n gweld y Ddeddf yma fel diwedd y daith.

Gair am welliannau'r Torïaid: mae'r gwelliannau hyn i gyd yn codi atal yr hawl i brynu mewn ardaloedd lle mae hyn eisoes mewn grym. Rydym ni'n credu y byddai hyd yn oed codi'r atal dros dro yn niweidiol, ac fel rhan o'r cyfnod ataliol, mae tenantiaid yn yr ardaloedd penodedig eisoes wedi cael cyfle i brynu tra roedd yr atal yn mynd drwy'r broses, felly fe fyddwn ni'n pleidleisio yn erbyn y gwelliannau.

Yn gyntaf, cytunaf â sylwadau David Melding am y cyn-Weinidog, Carl Sargeant. Wrth gwrs, roedd gwahaniaethau gwleidyddol ar y Pwyllgor pan drafodwyd y Bil, ac mae'n anochel y bydd gwahaniaethau gwleidyddol, ond roedd bob amser yn gyfeillgar ar lefel bersonol. Felly, hoffwn gytuno â'r hyn a ddywedodd David am Carl. 

Fel grŵp, nid oedd UKIP yn cefnogi diddymu'r hawl i brynu. Roeddem yn teimlo mai dim ond niferoedd eithaf bach o denantiaid sy'n prynu eu cartrefi bellach, felly nid oeddem yn teimlo y byddai dileu'r hawl i brynu yn arwyddocaol iawn o ran helpu i ddarparu tai cymdeithasol, ac mae'n ei gwneud hi'n fwy anodd i gyflawni'r dyhead pwysig o fod yn berchen ar eich tŷ eich hunan. 

Roedd gwelliannau amrywiol wedi'u cyflwyno yn y cam pwyllgor gan David Melding a Bethan Jenkins. Yn absenoldeb Bethan, wrth gwrs, mae Siân Gwenllian yn siarad amdanynt heddiw. Teimlwn, yn y Pwyllgor, fod y rhain yn welliannau defnyddiol yn gyffredinol a fyddai wedi gwella'r ddeddfwriaeth, ac roeddwn yn siomedig na wnaeth y Llywodraeth gefnogi unrhyw welliannau yn y cam Pwyllgor. Mae UKIP yn hapus i gefnogi'r holl welliannau heddiw. Diolch.

Byddai Carl Sargeant wedi bod yn siomedig pe na fyddai David Melding wedi cyflwyno'r gwelliant hwn. Roedd yn parchu sefyllfa David yn llwyr, rwy'n siŵr, er nad oedd yn cytuno ag ef. A'r hyn a ddywedodd ar y pryd oedd, 'Rwy'n derbyn pwyntiau'r Aelod ynghylch yr angen i adeiladu mwy o dai, ond tra'r ydym ni'n eu hadeiladu, rydym yn dal i'w colli nhw drwy'r hawl i brynu ac ni all hynny barhau.'

Felly, fel Aelod dros Gaerdydd, byddwn yn bryderus iawn ynghylch y cynnig i gael gwared ar atal yr hawl i brynu yng Nghaerdydd. Mae gennym fwy na 8,000 o bobl ar y rhestr aros am dai yng Nghaerdydd. Byddai'r gwelliant hwn ar unwaith yn gwahodd y fwlturiaid i ddisgyn ar Gaerdydd a dechrau poeni pobl i arfer eu hawl i brynu, yn rhoi'r arian blaendal iddynt ac yna'n eu symud i lety mewn mannau eraill, fel y gall y fwlturiaid ddefnyddio'r tŷ hwn, a adeiladwyd ag arian cyhoeddus, ar gyfer elw preifat. Felly, ni allaf gefnogi'r gwelliant hwn, ac rwy'n gobeithio na fyddwn ni, ar y cyd, yn gwneud hynny ychwaith.

Mae gwahaniaeth enfawr rhwng rhenti tai cyngor yng Nghaerdydd a rhenti cyfartalog mewn llety rhent preifat yng Nghaerdydd, sydd, yn anffodus, ymhell y tu hwnt i'r hyn sy'n fforddiadwy i bobl ar gyflogau isel, a dyna sy'n ysgogi'r lefel anochel hon o gam-fanteisio. Yn fy marn i, gan fod cymaint o brinder, mae'n rhaid i dai cymdeithasol gael eu neilltuo ar sail angen yn hytrach nag ar sail incwm. Felly, hyd nes y bydd gennym neb, neu nifer fach iawn yn unig, ar y rhestr aros am dai, nid wyf yn credu y gallwn fforddio gollwng ein gafael ar yr asedau gwerthfawr o dai cyngor sydd gennym. Felly, rwy'n gobeithio y byddwn yn trechu'r gwelliant hwn.

Codaf i gefnogi gwelliannau fy nghyd-Aelod, David Melding, yn enwedig gwelliant 5. Nid wyf yn cytuno â diddymu'r hawl i brynu. Rwy'n adnabod gormod o bobl sydd wedi cael y gallu i brynu cartref, ac ni fyddent wedi cael y cyfle hwnnw o'r blaen. Ond rwy'n barod i dderbyn bod honno'n frwydr sydd wedi'i cholli eisoes, ac rwy'n deall y gwrthwynebiad ideolegol i hyn. Ond, os ydych yn mynd i wneud hyn, yn syml yr hyn na allaf ei ddeall yw'r ffaith nad ydych yn mynd i fod yn deg yn ei gylch, ac rwy'n disgwyl bod unrhyw gyfraith yr ydym ni fel Cynulliad yn ei phasio i fod yn deg a chydradd i holl Aelodau ein cymdeithas.

Ni allaf ddeall pam nad yw rhai pobl, yn bennaf y rheini yn y chwe sir sydd eisoes wedi'u hatal dros dro, yn mynd i gael y cyfle i brynu eu cartrefi os ydynt yn dymuno hynny. Nid wyf yn credu bod y niferoedd, mewn gwirionedd, mor uchel â hynny, ond y pwynt yw ein bod ni'n gwneud dau ddosbarth o denantiaid. Clywais y pwynt a wnaeth Jenny Rathbone am y fwlturiaid yn disgyn ar Gaerdydd, ond yna gallech ddweud y bydd y fwlturiaid yn disgyn ar bob un arall sydd heb ataliad dros dro ar hyn o bryd. Yr hyn y credaf yr ydym yn ei wneud yw bod yn eithriadol o annheg. Rwyf wedi cael nifer sylweddol o bobl yn ysgrifennu ataf o Sir Gaerfyrddin sydd wedi methu prynu eu tai a byddent wedi hoffi cael y cyfle hwnnw. Nid oeddent yn sylweddoli bod ataliad dros dro yn mynd i ddigwydd. Pan ddigwyddodd, roeddent yn rhagdybio y byddai'n dod i ben ar ryw adeg a gallent wneud hynny, ac maent wedi bod yn teimlo'n ddig gan y ffaith eu bod nhw'n mynd i gael eu trin yn wahanol i bobl yn Sir Benfro neu Geredigion, ac yn syml —

A wnaiff yr Aelod ildio?

Wrth gwrs.

Rwy'n deall yr hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud. Mae problem sylfaenol gyda safbwynt y Ceidwadwyr ar hyn. O'r meinciau hynny, mae dadlau cyson dros wneud penderfyniadau lleol ac awdurdodau lleol yn gallu gwneud y penderfyniadau drostynt eu hunain. Mae'r chwe awdurdod hyn wedi gwneud eu penderfyniadau eu hunain, wedi cael eu hethol i wneud y penderfyniadau hynny, ac wedi atal dros dro yr hawl i brynu yn eu hardaloedd. Nid yw'r ddeddfwriaeth yn newid hynny, a siawns mai'r cyfan yr ydym yn ei wneud yw adlewyrchu penderfyniadau lleol.

Na, nid wyf yn derbyn hynny o gwbl—

Ataliad dros dro oedd hyn, nid diddymiad.

Ataliad dros dro—wel, fel y mae David yn ei ddweud, nid yw ataliad dros dro yr un fath â diddymu, a bydd y bobl sy'n byw yn yr ardaloedd hynny yn awr yn gwybod nad oes ganddynt unrhyw gyfle bellach i allu prynu eu cartref. Y cyfan yr ydym yn gofyn amdano yw eu bod yn cael eu trin yr un fath â phobl yn Sir Benfro neu bobl yng Ngheredigion, ac mae ganddynt y flwyddyn honno o ras. Os ydynt yn prynu eu tŷ, maent yn prynu eu tŷ; os nad ydynt yn prynu'r tŷ, yna nid ydynt yn ei brynu, ac wedyn awn ymlaen o hynny ac mae pawb yn cael eu trin yr un fath.

Ond mae'r lle hwn bob amser yn mynd ymlaen ac ymlaen am gydraddoldeb, ac rydym yn dweud mai cydraddoldeb yw un o egwyddorion sylfaenol y Cynulliad. Ond heddiw, rydym ar fin gwneud darn o gyfraith sydd braidd yn anghyfartal, sy'n dweud, 'os ydych yn digwydd bod yn denant yn rhai o'n hawdurdodau lleol, mae gennych flwyddyn i gynilo arian, cael morgais a phrynu eich cartref, ond os ydych yn byw yn Sir Gaerfyrddin neu'r pump arall, druan â chi, rydych wedi colli eich cyfle.' Credaf fod hynny'n sylfaenol annheg. Rwy'n gofyn ichi, Gweinidog, oherwydd ein bod yn adeiladu ein busnes, ein Senedd dan egwyddorion gwahanol—mae cydraddoldeb yn sail i bopeth yr ydym yn dweud ein bod am wneud—ond nid yw hyn yn deg. Os ydych chi'n mynd i'w ddiddymu, diddymwch ef, ond diddymwch ef yn gyfartal i bawb, a gadewch i'r chwe awdurdod hynny gael gras am y flwyddyn ychwanegol honno ar gyfer y llond dwrn o bobl a allai fod yn dymuno prynu eu cartrefi.

Y prif reswm dros brinder tai cymdeithasol yw, heb fynd yn ôl i hen hanes, fod Llywodraethau Cymru yn nhri thymor cyntaf y Cynulliad wedi penderfynu rhoi blaenoriaeth isel i hynny yn eu cyllid, a thorrwyd dros 70 y cant ar y cyflenwad o dai cymdeithasol newydd dros gyfnod o 12 mlynedd. Cafwyd rhybuddion gan y sector, o'r sector masnachol i'r sector elusennol, y byddai hyn yn digwydd. Bob tro, yn aml gyda chefnogaeth Plaid Cymru a'r Democratiaid Rhyddfrydol yn y dyddiau hynny, y byddwn i'n gwneud cynnig yn tynnu sylw at y rhybuddion o argyfwng tai Cymru, yr ymateb gan Lywodraeth Cymru oedd peidio ag ymateb i'r pryderon sylweddol a godwyd gan y sector tai, ond cyflwyno gwelliant i gael gwared ar y term 'argyfwng tai Cymru'. Roedd hynny'n frad. Dyna'r rheswm sylfaenol dros fod yma heddiw.

Bellach, ceir elfen o ddal i fyny, ond, yn anffodus, yn dal i fod, mae nifer y tai cymdeithasol a ddarperir yn sylweddol is na'r lefelau gofynnol. Mae rhywfaint o gelu yn mynd ymlaen gyda'r defnydd o'r term 'tai fforddiadwy', ond gwyddom fod hynny'n cynnwys rhent canolradd, perchentyaeth cost isel ac unrhyw beth arall y gellir ei ychwanegu i helpu Llywodraeth Cymru i gyflawni targed sy'n dal yn sylweddol is na'r lefelau y mae adroddiadau annibynnol olynol wedi dweud sydd eu hangen arnom. Gwyddom, o ymchwil annibynnol, y bydd y tenant tai cyngor cyffredin sy'n preswylio yn ei gartref heddiw yn aros yn y cartref hwnnw am 15 mlynedd arall. Felly, bydd yr effaith ar gynyddu'r cyflenwad o bobl ar restrau aros, neu'r bobl mewn argyfwng tai, yn ddibwys. Ond ers 2010 yn Lloegr, ac ers 2010 gyda'r pwerau sydd wedi'u datganoli i Weinidogion Cymru, mae cyfle i ddefnyddio'r enillion i adeiladu tai cymdeithasol newydd—tai cyngor—a thynnu rhai pobl oddi ar y rhestr aros am dai, ond ni fydd y cynnig hwn yn ei gyflawni. Gyda gwelliannau David Melding, gellid sicrhau o leiaf rhywfaint o arian i adeiladu rhai tai cymdeithasol newydd a thynnu rhai pobl oddi ar restrau aros am dai mewn niferoedd na allai'r dull amgen yr ydych chi'n ei gynnig hyd yn oed freuddwydio am ei gyflawni. Mae hynny'n hunanddinistriol. Mae'n wael o ran economeg tai, ac, yn anffodus, mae'n ychwanegu at y brad a fu yn ystod tymhorau blaenorol y Cynulliad hwn.

Galwaf ar y Gweinidog Tai ac Adfywio, Rebecca Evans.

Diolch. Hoffwn, ar ddechrau fy nghyfraniad, gydnabod a thalu teyrnged i Carl Sargeant am ei arweiniad wrth gyflwyno'r Bil hwn, ac am ei ymrwymiad a'i waith caled i'w lywio drwy Gyfnodau 1 a 2. Hoffwn hefyd ddiolch i Aelodau'r Cynulliad ac, yn benodol, aelodau'r Pwyllgor, am eu craffu adeiladol ar y Bil yn ystod trafodion Cyfnod 1 a Chyfnod 2, ac am y gefnogaeth y mae'r Bil wedi ei chael hyd yn hyn ar ei daith drwy'r Cynulliad.

Mae'r Bil hwn yn ffurfio rhan allweddol o bolisi tai'r Llywodraeth. Bydd rhoi terfyn ar yr hawl i brynu a'r hawl i gaffael yn diogelu ein tai cymdeithasol ar gyfer y rhai mewn angen ac yn rhoi'r hyder i awdurdodau lleol a chymdeithasau tai i fuddsoddi mewn datblygiadau newydd er mwyn helpu i ddiwallu'r angen am dai fforddiadwy o ansawdd yng Nghymru. Mae'r hawl i brynu wedi bod yn nodwedd o dai cymdeithasol ers blynyddoedd lawer yng Nghymru, ac mae hyn wedi arwain at golli nifer sylweddol o gartrefi—mwy na 139,000 rhwng 1981 a 2016—o'r stoc tai cymdeithasol. Yn y blynyddoedd diwethaf, er bod gwerthiant tai cymdeithasol wedi arafu, mae'r stoc tai cymdeithasol yn cael ei golli ar adeg o gryn bwysau ar gyflenwi tai. Gan gydnabod effaith y tai a gollwyd drwy hawl i brynu a'r pwysau parhaus ar dai cymdeithasol, cyflwynodd y Llywodraeth Cymru flaenorol Fesur Tai (Cymru) 2011. Mae hwn yn galluogi awdurdod lleol i wneud cais i atal dros dro yr hawl i brynu a'r hawl i gaffael yn ei ardal. Ar hyn o bryd, fel y clywsom, mae chwe awdurdod lleol wedi atal dros dro yr hawl i brynu.

Mae gwelliant 5 yn ceisio codi'r ataliadau hawl i brynu a rhwystro unrhyw geisiadau pellach am atal dros dro rhag cael eu cyflwyno. Mae cynnig i godi'r ataliadau dros dro yn anwybyddu'r ffaith fod awdurdodau lleol wedi dangos tystiolaeth o bwysau tai sylweddol ac maent wedi cynnig ac wedi cymryd camau i fynd i'r afael â'r pwysau yn ystod y cyfnod atal. Cymeradwywyd ataliadau dros dro lle mae tystiolaeth yn dangos anghydbwysedd sylweddol rhwng y galw am dai cymdeithasol a'u cyflenwad. Byddai codi'r ataliadau dros dro yn gwaethygu'r anghydbwysedd hwnnw ac yn tanseilio diben y Mesur a gweithredoedd y trydydd Cynulliad wrth basio'r Mesur yn 2011.

Mewn ardaloedd ataliedig, mae tenantiaid presennol tai cymdeithasol yn dal i elwa ar ddeiliadaeth a rhenti fforddiadwy. Maent hefyd yn elwa o fuddsoddiad gan landlordiaid i ddod â'r holl dai cymdeithasol i fyny at safon ansawdd tai Cymru, ac mae hyn yn wahanol i'r rhai na allant gael mynediad at dai cymdeithasol.

I'r rhai sy'n anelu at berchentyaeth cost isel, mae'r Llywodraeth hon yn ymrwymedig i'w cefnogi, ond nid ar draul lleihau'r stoc tai cymdeithasol. Mae cynlluniau perchentyaeth eraill ar gael, megis Cymorth i Brynu—Cymru a Chymorth Prynu. Rydym hefyd yn datblygu cynllun rhentu i brynu newydd, sy'n cynnig llwybr i fod yn berchen ar gartref i'r rheini nad oes ganddynt flaendal wedi'i gynilo, ond a all fforddio rhent y farchnad.

Lle mae ataliadau dros dro ar waith, mae landlordiaid tai cymdeithasol yn dawel eu meddwl bod buddsoddiad mewn tai cymdeithasol newydd yn fuddsoddiad hirdymor. Er enghraifft, cynigir datblygiadau yn Sir Gaerfyrddin, Abertawe a Sir y Fflint. Byddai codi'r ataliadau yn tanseilio ymdrechion awdurdodau lleol i reoli eu stoc tai yn wyneb pwysau cynyddol. Byddai hefyd yn tanseilio ein nod craidd o ddiogelu tai cymdeithasol er budd hirdymor y bobl sydd fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas. Felly anogaf yr Aelodau i wrthod gwelliant 5 a phob gwelliant cysylltiedig.

Galwaf ar David Melding i ymateb i'r ddadl.

Diolch ichi, Llywydd. Rwy'n ddiolchgar i'r Aelodau sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl ynghylch gwelliant 5. Rwy'n rhwystredig iawn, yn naturiol, fod yr holl fater hwn o gydraddoldeb a thegwch wedi ei osgoi. Gadewch imi ailadrodd pam y mae hynny'n achosi pryder gwirioneddol ar yr ochr hon i'r Siambr. Pan ymgynghorwyd â thenantiaid ar atal dros dro yn yr awdurdodau hynny, roeddent yn cael cysur yn y syniad y byddai yr ataliad yn un dros dro, nid yn barhaol. Nid yw atal hawl dros dro yr un fath â diddymu'r hawl honno. Dyna'r gwahaniaeth, a chredaf nad yw ond yn deg bod pobl yn sylweddoli beth y maent yn mynd i bleidleisio arno. Yn amlwg, gall y Cynulliad hwn gymryd y penderfyniad hwnnw, ond fy nyletswydd i yw sicrhau bod hwn ar gofnod a bod pawb yn amlwg yn deall beth y maen nhw'n ei wneud o ran creu dau ddosbarth o denantiaid rhwng nawr a diddymu'r hawl hwn yn y pen draw.

Dywedodd TPAS Cymru, sefydliad y tenantiaid, wrth y Pwyllgor fod rhai tenantiaid sy'n byw mewn ardaloedd lle mae ataliad dros dro ar waith dan yr argraff y byddai'n rhaid iddo gael ei godi rywbryd, ac yna byddent wedi gallu arfer eu hawl os oeddent yn dymuno gwneud hynny. Dywedasant hefyd, a dyfynnaf, pan fyddai'r hawl i brynu yn cael ei atal yn yr ardaloedd hynny:

Nid oedd y drafodaeth diddymu yno bryd hynny. Felly o ran tegwch a chysondeb ledled Cymru, dylid rhoi rhywfaint o ystyriaeth i'r cyfnod hwnnw o 12 mis fod yn berthnasol yn yr un modd i denantiaid.

Credaf fod hyn yn ateb, er enghraifft, y pwynt gan Simon eu bod rywsut eisoes wedi cael y ddadl hon. Cawsant ddadl ynghylch atal dros dro heb unrhyw hawl, unwaith y gwnaed y penderfyniad hwnnw, ar gyfer cyfnod gras lle gallent wedyn arfer eu hawliau sefydledig. Felly, nid yw'r statudau hyn yr un fath. Mae'r Mesur yn wahanol iawn i'r Bil sydd ger ein bron.

Yn y pen draw, Llywydd, diben y Mesur atal dros dro oedd atal yr hawl i brynu am bum mlynedd, ac nid diddymu'r hawl yn llwyr—mor syml â hynny. Fel y dywedodd Mr Clarke, Cynghorydd i denantiaid Cymru, ceir tenantiaid sydd wedi derbyn yr egwyddor atal dros dro sydd yn awr yn rhagweld, ymhen pum mlynedd, y bydd ganddynt gyfle i ymarfer eu hawl i brynu eu cartref. Wel, wrth gwrs, maent yn mynd i gael eu dadrithio ynglŷn â hynny ar ryw adeg. Ac ofnaf, pan ddigwydd hynny, y bydd gennym lawer mwy o lythyrau yn cael eu hanfon atom, ar ben y rhai yr ydym eisoes wedi'u derbyn, gan denantiaid sy'n anhapus iawn â'r ffordd wahanol hon o drin tenantiaid mewn gwahanol rannau o Gymru.

A gaf i ymateb i rai o'r sylwadau cyffredinol a wnaed, oherwydd credaf fod rhai Aelodau wedi manteisio ar y cyfle yn y grŵp cyntaf i edrych ar rai materion mwy cyffredinol? Mae'n ddrwg gennyf yn amlwg na fydd Siân Gwenllian a grŵp Plaid yn cefnogi'r gwelliant, ond credaf eu bod yn iawn i ddweud mai'r gwir broblem yw diffyg cyflenwad. Mae angen inni adeiladu mwy o gartrefi, ac mae angen inni adeiladu cartrefi mwy cymdeithasol yn benodol. Gwerthfawrogaf yr hyn a ddywedodd Gareth Bennett, ac mae hynny'n ddefnyddiol. Mae'n sicr wedi bod yn fwriad gennym ar yr ochr hon i'r Siambr i wella'r ddeddfwriaeth sydd ger ein bron. Ni allwn atal y diddymu. Credaf fod hynny yn amlwg yn mynd i ddigwydd oherwydd derbyniwyd yr egwyddor eisoes, ac, wrth gwrs, ni chaniateir gwelliannau os ydyn nhw'n difetha egwyddor y ddeddfwriaeth; ni fyddai'r Llywydd yn caniatáu hynny. Felly, rwy'n credu y gallai pob un o'r gwelliannau y byddaf yn eu cyflwyno y prynhawn yma gael eu pasio gan bobl sy'n credu'n gryf bod diddymu yn bwysig iawn, iawn.

Dywedodd Jenny ei bod yn dal yn wir fod cartrefi cymdeithasol yn dioddef o waedlif—defnyddiodd y gair 'gwaedlif'—ac roedd yn rhaid mynd i'r afael â hynny o ran y problem cyflenwad. Wel, credaf fod angen inni gael syniad o'r maint yma. Ceir prin 300 neu 400 o werthiannau dan yr hawl i brynu a hawliau cysylltiedig ar hyn o bryd bob blwyddyn. Rydym yn gobeithio adeiladu rhwng 4,000 a 5,000 o gartrefi cymdeithasol, a chredaf, dros y 10 mlynedd nesaf, y dylem wneud hyd yn oed yn well na hynny. Felly, wyddoch chi, mewn gwirionedd mae'n fater o sicrhau cyflenwad, a chredaf mewn gwirionedd mai dyma'r hyn y dylem fod yn canolbwyntio arno.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Ond, yn amlwg, gwyntyllwyd y ddadl honno ac rydym wedi'i cholli hi. Ond rwy'n dal i gredu ei bod yn bwysig eu rhoi mewn persbectif. Ildiaf, os—

Diolch. Gan dderbyn yr egwyddor sylfaenol o ddemocratiaeth leol a'r rhesymeg dros yr ataliadau dros dro yn yr ardaloedd a drafodwyd, a fyddech yn derbyn bod y gair 'gwaedlif' yn adlewyrchu colli 46 y cant o'r tai cymdeithasol drwy'r cynllun hawl i brynu? A fyddech yn derbyn, drwy golli mwy o nwyddau gwerthfawr, nad ydych yn eu diogelu?

Wel, nid ydym wedi colli stoc dai, ydym ni? Newidiodd y denantiaeth, yn amlwg, ac mae hynny'n arwyddocaol. Mae dadl gyfan i'w chael ynglŷn â hynny, ond mae dweud rywsut ein bod wedi colli 150,000 o gartrefi yng Nghymru mewn gwirionedd yn ddadl braidd yn wirion.

Mewn gwelliannau eraill yr wyf yn eu cynnig, byddaf yn dychwelyd at y mater hwn o p'un a ellid awgrymu diwygiad synhwyrol, a chydbwysedd gwahanol. A pe digwydd i ni byth fod mewn sefyllfa i ail-sefydlu'r hawl i brynu, rwy'n siŵr y byddai pethau y byddem yn eu gwneud yn wahanol. Rwy'n meddwl, weithiau, y bu un neu ddau o eiriolwyr pellennig o'r hawl i brynu nad ydynt wedi pwysleisio'r angen am dai cymdeithasol yn ddigon, oherwydd nid yw'r hawl i brynu ar gyfer pawb; nid yw ar gyfer y rhan fwyaf o bobl sydd yn y sector cymdeithasol, a wyddoch chi, dwi ddim yn meddwl bod ildio hynny'n lleihau'r ddadl yr wyf yn ei gwneud y prynhawn yma.

Rwy'n ddiolchgar i Angela, a bwysleisiodd fater tegwch yn angerddol, ac yna i Mark, sydd, wrth gwrs, i'r rheini ohonom sydd wedi gwasanaethu ers etholiad Mark gyntaf yn 2003, fydd yn gwybod cymaint o hyrwyddwr adeiladu tai y mae wedi bod a'r ffaith bod angen inni gynyddu'r cyflenwad, sy'n bendant yn sail i hyn i gyd.

Ond gadewch i ni wneud y Bil hwn yn decach. Anogaf yr Aelodau i gefnogi gwelliant 5.

Os na dderbynnir gwelliant 5, bydd gwelliannau 9, 11, 1 a 3 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 5? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 35 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 5. 

Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 2, sy'n ymwneud â'r cyfnod diddymu. Gwelliant 6 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Rydw i'n galw ar David Melding i gynnig y prif welliant a siarad am y gwelliant a'r gwelliannau eraill yn y grŵp—David Melding. 

Diolch, Llywydd, ac rwy'n cynnig gwelliant 6. Byddaf yn siarad am y gwelliannau eraill.

Cyflwynwyd gwelliant 6 gyda'r bwriad o gyfyngu ar weithrediad y Ddeddf i 10 mlynedd, pryd y caiff Gweinidogion Cymru wedyn osod rheoliadau yn cynnig bod y diddymu yn cael ei wneud yn barhaol. Byddai'r Rheoliadau hyn yn cael eu gwneud yn amodol ar y weithdrefn penderfyniad cadarnhaol, ac felly byddai angen pleidlais gan y Cynulliad.

Mae'r ddau welliant 13 a 2 yn ganlyniadol i'r prif welliant a'i weithredu.

Llywydd, mae Ceidwadwyr Cymru wedi cyflwyno nifer o ddewisiadau amgen ac adeiladol i ddiddymu'r hawl i brynu, oherwydd rydym yn cydnabod y cyfleoedd y mae'r hawl i brynu wedi'u rhoi, ac yn dal i'w rhoi, i gannoedd o deuluoedd ledled Cymru. Ond, fel yr awgrymais yn gynharach, nid ydym yn fyddar i rai o'r pryderon y mae pobl wedi'u mynegi am agweddau ar y polisi hawl i brynu. Mae dewisiadau amgen o'r fath wedi cynnwys diwygio system y derbynebau fel ei bod yn gweithredu ar sail gyfatebol, neu ddiwygio'r hawl i brynu fel bod adeiladau newydd wedi'u heithrio rhag y polisi hyd nes eu bod wedi bod yn denantiaethau wedi'u rhentu'n gymdeithasol am gyfnod penodol o amser.

Yn anffodus, nid wyf wedi llwyddo i berswadio'r Llywodraeth o'r dewisiadau amgen hyn, ac rwyf yn gresynu hynny'n fawr. Fel y dywedais yn gynharach, rhaid inni gyfaddef bod yr egwyddor wedi'i derbyn. Felly, diben y gwelliant hwn yw annog y Llywodraeth i fyfyrio ar y polisi ar ôl cyfnod o 10 mlynedd o leiaf. Byddai'r gwelliant hwn hefyd yn ategu cyhoeddiadau diweddar o ran mwy o fuddsoddi yn y cyflenwad o dai cymdeithasol, yr ydym wedi clywed sydd mor bwysig. Addawodd y Prif Weinidog yn ddiweddar i fuddsoddi £2 biliwn ychwanegol mewn tai fforddiadwy dros ddwy flynedd o 2019, a disgwylir i'r rhan fwyaf o hynny fod yn dai cyngor. Rwy'n mawr obeithio y byddwn yn gweld y math hwnnw o uchelgais a pholisi yn dod i'r amlwg yng Nghymru gyda Llywodraeth Cymru hefyd.

Felly, mwy o fuddsoddi mewn tai cymdeithasol ac mae'r opsiwn o hawl diwygiedig i brynu yn dod yn fwy hyfyw, yn fy marn i, hyd yn oed ym meddyliau'r beirniaid. Wedi'r cyfan, ni wnaeth Llywodraeth Cymru, fel y deallaf, wrthwynebu'r hawl i brynu mewn egwyddor. Os felly—a dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet hynny yn nhrafodion Cyfnod 1 a 2—ni ddylai'r gwelliant hwn achosi unrhyw anhawster i'r Llywodraeth. Nid yw'n mynd yn erbyn eu bwriad sylfaenol yn y Bil. Wedi'r cyfan, os yw'r sefyllfa, yn eu barn nhw, yn ddim gwell ymhen 10 mlynedd, yna gallant ddarbwyllo'r Siambr hon i ddiddymu'r hawl i brynu yn barhaol. Byddai hynny'n cael ei ganiatáu dan y gwelliant yr wyf yn ei wneud.

A gaf i ddweud, Llywydd, y bu symudiad cyfan i'r gwaith craffu ar ôl deddfu mewn dadleuon gwleidyddol ar draws y byd? Mewn sawl ffordd, mae'r gwelliant hwn yn cwmpasu'r egwyddorion hynny. Dywedodd Pwyllgor Cyfansoddiad Tŷ'r Arglwyddi na ddylai cyfrifoldeb y Senedd ar gyfer deddfwriaeth ddod i ben ar ôl i'r Bil ddod yn Ddeddf. Credaf y gall y Cynulliad adlewyrchu hynny drwy gael y math hwn o ddarpariaeth, sef mynd yn ôl ac edrych ar Fil ar ôl 10 mlynedd, ac yna cael pleidlais ar p'un a ddylai barhau.

Byddwn yn dweud bod gan dull o'r math hwn—o bleidlais gadarnhaol arall ar ôl cyfnod o amser—flaenoriaeth gadarn ar ddarnau sylfaenol o ddeddfwriaeth sy'n ymwneud â hawliau pobl. Mae'r Senedd wedi defnyddio'r mecanwaith hwnnw, a chredaf felly ei fod y peth rhesymegol inni ei wneud. Felly, gobeithio y bydd y Siambr yn derbyn y ffordd arloesol hon o ddod i ryw fath o gyfaddawd, ac efallai gynnal y gobaith i'r rhai sydd mewn gwirionedd yn credu ei fod yn fater cyflenwad, ac yn y bôn y gall yr hawl i brynu fodoli mewn polisi tai rhesymol sydd â thai cymdeithasol a rhagoriaeth tai cymdeithasol wrth ei wraidd. Felly, cynigiaf y gwelliant.

Rydw i'n meddwl ei bod yn reit amlwg beth yw bwriad y gwelliannau yma. Mi fyddai'r gwelliannau, o'u pasio, yn cyfyngu gweithrediad y Ddeddf i 10 mlynedd, ac ar ôl hynny, mi allai Gweinidogion Cymru osod rheoliadau sydd yn cynnig gwneud y dileu yn barhaol. Rŵan, buaswn i'n dadlau nad oes dim angen y gwelliannau yma o gwbl. Ymhen 10 mlynedd, neu unrhyw bryd yn y dyfodol, gallai unrhyw Lywodraeth ddeddfu i ailgyflwyno'r hawl i brynu, a byddai deddfwriaeth newydd yn destun llawer mwy o graffu nag unrhyw reoliadau. Felly, beth bynnag ydy eich barn chi am egwyddor y Ddeddf yma, os ydych chi o blaid craffu ar ddeddfwriaeth yn llawn, pleidleisiwch yn erbyn y grŵp yma o welliannau.

Cytunaf yn llwyr â'r hyn y mae Siân Gwenllian newydd ei ddweud. Mae'n ymddangos i mi ei bod yn gwbl bosibl i'r Cynulliad wyrdroi'r Ddeddf hon pe bai'r sefyllfa'n newid. Ond nid wyf yn credu bod unrhyw beth arloesol am yr hyn y mae David Melding yn ei gynnig. Pe byddech wedi cyflwyno cynnig i ganiatáu i awdurdod lleol nad oes ganddo restr aros am dai ac sy'n cael trafferth llenwi'r cartrefi hynny— byddai hwnnw'n gynnig y byddwn yn edrych arno gyda diddordeb mawr, oherwydd credaf fod honno'n sefyllfa lle byddai'n berffaith bosibl i adael i'r tai hynny fynd o'r sector cymdeithasol. Ond er bod y niferoedd mawr o bobl sy'n aros i gael cartrefi gweddus wedi cronni dros y 36 mlynedd diwethaf, lle'r ydym wedi caniatáu i'r eiddo hyn fynd o'r sector tai cymdeithasol, ac ni ddaeth dim yn eu lle mewn 36 o flynyddoedd ers i Mrs Thatcher ei gyflwyno—dyna sydd wedi creu'r drasiedi sydd gennym heddiw.

Nid wyf yn credu bod y cynigion arfaethedig gan Lywodraeth y DU yr wythnos diwethaf i adeiladu 300,000 o gartrefi y flwyddyn, ar ôl gwneud cyn lleied yn y saith mlynedd diwethaf, yn unrhyw beth heblaw rhith. Nid oes un o'r cartrefi newydd lledrithiol hyn yn cael eu hadeiladu, cyn belled ag yr wyf i'n ymwybodol ohonynt—fel tai cyngor, beth bynnag. Pryd wnaeth y farchnad erioed ddarparu cartrefi sydd eu hangen ar deuluoedd cyffredin ar incwm cyfartalog mewn gwirionedd? Cofiaf y budreddi o'r 1960au a'r 1970au pan oedd rhai awdurdodau lleol Llafur yn gorfod prynu strydoedd cyfan o dai canol dinas a oedd yn pydru oddi wrth landlordiaid preifat a'u troi'n gartrefi cyngor—roedd hyn yn dangos yn ddiriaethol ac yn rymus bŵer gwladwriaeth yn gwneud yn iawn am fethiant yn y farchnad. Felly, pa gamau fyddai David Melding yn cynnig y dylem eu cymryd yn erbyn y prif adeiladwyr tai sydd eisoes yn eistedd ar fanciau tir sydd â chaniatâd cynllunio ar gyfer tai y maent yn dewis peidio ag adeiladu arnynt? Nid wyf yn gweld trawsnewid o'r angen brys am dai yn y ddegawd nesaf, ac felly ni chredaf ein bod yn creu ateb i'r broblem yn y ffordd gywir drwy ei gwneud yn syml yn brosiect 10 mlynedd. Rhaid inni sicrhau ein bod yn diddymu'r hawl i brynu hyd nes na fydd gennym broblem, gyda'r rhai sydd angen tai cymdeithasol yn gallu cael eu lletya mewn cartrefi priodol.

Galwaf ar y Gweinidog Tai ac Adfywio, Rebecca Evans.

Diolch ichi, Llywydd. Nod y Bil hwn yw diddymu'r hawl i brynu a'r hawl i gaffael yng Nghymru yn barhaol. Rwy'n ofni bod y gwelliant hwn yn achosi anhawster i'r Llywodraeth oherwydd mae'n ddiddymiad llwyr sy'n rhoi hwb sylweddol i landlordiaid cymdeithasol i fuddsoddi mewn eiddo newydd, gan wybod na fyddant yn colli drwy'r cynllun hawl i brynu ar ôl cyfnod cymharol fyr o amser. Nid yw diddymu dros dro, a geisir gan welliant 6, yn rhoi unrhyw sicrwydd o'r fath i landlordiaid cymdeithasol i fuddsoddi mewn adeiladu tai newydd. Yn wir, nododd y dystiolaeth o sesiynau rhanddeiliaid y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol fod awdurdodau lleol yn chwilio am sicrwydd y tu hwnt i'r hyn a ddarperir gan atal dros dro y bydd eu buddsoddiadau yn y dyfodol yn cael eu diogelu.

Mae'r Mesur tai sy'n bodoli eisoes yn galluogi awdurdodau lleol i wneud cais i'r hawl i brynu gael ei atal dros dro am bum mlynedd, ac y gellir ei ymestyn i 10 mlynedd ar gais ac wrth ddarparu tystiolaeth ategol. Felly, mae'n rhaid dweud nad yw'r gwelliant hwn yn darparu llawer mwy na'r ddeddfwriaeth bresennol. Byddai'r cyfnod dros dro yn cyflwyno dryswch yn y sector ac ni fyddai'n darparu cymhelliant hirdymor i landlordiaid fuddsoddi mewn stoc newydd. Fel y dywedodd Siân Gwenllian, os dymuna'r Llywodraeth yn y dyfodol ailgyflwyno'r hawl i brynu, wel, byddai hynny'n fater iddynt hwy, ond roedd yn ymrwymiad maniffesto ar gyfer y Llywodraeth hon—ac, fel yr amlinellwyd gan Siân Gwenllian, roedd yn ymrwymiad maniffesto Plaid Cymru hefyd—i ddiddymu'r hawl i brynu er mwyn diogelu stoc i'w ddefnyddio gan bobl â'r angen mwyaf am dai. Felly, anogaf yr Aelodau i bleidleisio yn erbyn gwelliant 6 a gwelliannau cysylltiedig.

Galwaf ar David Melding i ymateb i'r ddadl.

Diolch ichi, Lywydd. Rwy'n synnu braidd gan ymateb y Gweinidog oherwydd, er tegwch i Ysgrifennydd y Cabinet, yn ystod trafodion y Pwyllgor, cyfaddefodd y gellid ystyried rhyw fath o gymal machlud rhesymol. Roedd yn credu y byddai cyfnod hwy o lawer na 10 mlynedd yn fwy priodol, pe bai'r Llywodraeth yn mynd i lawr y ffordd honno. Ond bellach rydym yn clywed gan y Gweinidog mai'r bwriad yw diddymiad llwyr. Rhaid imi ddweud bod pwyslais gwahanol yn nhystiolaeth y Llywodraeth wrth inni fynd trwy Gyfnod 1 a 2—nad oedd yr hawl i brynu yn rhywbeth a oedd yn cael ei wrthwynebu mewn egwyddor ac y byddai hyd yn oed rhywbeth fel cymal machlud yn cael ei ystyried.

O ran eich dadl arall am sut, rywsut, y mae cymal machlud yn atal adeiladu newydd o ran cymdeithasau tai, neu os cawn oes newydd o dai cyngor, un ffordd o amgylch hynny, fel y soniais o'r blaen, fyddai sicrhau bod yn rhaid i adeiladau newydd fod ar rent yn gymdeithasol am gyfnod o 15 neu 20 mlynedd neu beth bynnag. Mae mecanweithiau eraill ar gael, yn hytrach na llwyr ddiddymu hawl a drysorir ac a gafodd ei harfer gan gynifer o bobl. Pe dywedai rhywun ym 1980 y byddai rhywbeth tebyg i 150,000 o bobl yng Nghymru yn arfer hawl benodol, byddech wedi meddwl, 'Hei, mae hynny'n cynnig rhywbeth dymunol iawn i ddinasyddion.' Felly, rwy'n annog y Siambr i feddwl y gellid dod â newid pwyslais yn y Bil sydd ger ein bron.

Ac rwy'n cytuno bod y mater o gyflenwi wrth wraidd hyn. Felly, onid yw'n rhesymol, ar ôl 10 mlynedd, i ystyried y mater eto ac i ofyn i ni'n hunain, 'Y dystiolaeth y mae rhai pobl yn ei hystyried yn argyhoeddiadol: a yw honno'n dal mor gryf heddiw?' Ac ni chredaf fod hynny, mewn unrhyw ffordd, yn gwanhau'r Bil ger ein bron. Wedi'r cyfan, ni fyddai ond yn cymryd penderfyniad yn y tŷ hwn neu reoliad. Nid ydym yn sôn am y Bil yn dod i ben ac yna byddai'n rhaid ddechrau ar y broses gyfan unwaith eto; ni fyddai ond angen pleidlais gadarnhaol yma.

A gaf i hefyd ddweud ar y pwynt hwn fod Llywodraeth Cymru yn gyson wedi crybwyll y dewis o gynlluniau cymorth perchentyaeth amgen fel Cymorth i Brynu? Ond yr hyn y credaf yr ydych yn methu â'i gydnabod yn gyson yw y byddai'r rhan fwyaf o bobl ar yr incwm isaf ddim yn gymwys am gynlluniau o'r fath gan y byddai eu hincwm yn is na'r trothwy, ac mae llawer o'r bobl hyn wedi manteisio ar yr Hawl i Brynu a'r gostyngiadau a roddwyd iddynt.

Yn ystod Cyfnod 1, dywedodd Steve Clarke:

Yn ein hymgynghoriad yn 2015, a'n datganiad ar y cyd â TPAS Cymru, cytunodd 100% o'r tenantiaid fod angen i Lywodraeth Cymru wneud mwy i gynyddu'r cyflenwad o dai cymdeithasol. Yn yr ymgynghoriadau hynny, dywedodd 60% o'r tenantiaid nad oeddent am weld diwedd ar yr hawl i brynu ond roeddent yn cefnogi cyfyngiadau ar ostyngiadau ac atal dros dro lle'r oedd angen wedi ei ddangos.

Felly, credaf fod y gwelliant hwn mewn mwy o gytgord â'r hyn y mae'r tenantiaid, pan ymgynghorir â nhw, yn ei ddweud a'r math o hyblygrwydd a soffistigeiddrwydd a ddisgwylir ganddynt yn y polisi a'i bensaernïaeth yr ydym yn ei greu y prynhawn yma. Felly, credaf mewn gwirionedd y gallem fod yn arloesol a bod y Cynulliad hwn yn gwneud rhywbeth na ddigwyddodd o'r blaen, gan gydnabod hefyd yn amlwg fod gwahaniaeth barn.

Rhaid imi ddweud, wyddoch chi, yn y Siambr hon mae mwyafrif clir o blaid y Mesur hwn, fwy na thebyg, yn ei ffurf gadarnaf o'ch safbwynt chi, ond pan ddaw i farn y cyhoedd, credaf y cewch fod y dadleuon yr ydym yn eu gwneud ar yr ochr hon—ac rydym yn cael ein cefnogi, rwy'n cydnabod, gan aelodau o'r grŵp UKIP—wedi plesio'r etholwyr yn llawer mwy. Credaf y dylai hynny fod yn destun pryder yn ystod y cyfnod hwn o ddemocratiaeth sydd, ym marn rhai pobl yn anymatebol neu'n ddiflas. Felly, gobeithio y bydd yr Aelodau yn meddwl yn ofalus am sut y maen nhw'n mynd i bleidleisio ar y gwelliant hwn.

Os na dderbynnir gwelliant 6, bydd gwelliant 2 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 6? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 35 yn erbyn, ac felly gwrthodwyd gwelliant 6. 

David Melding, gwelliant 13. 

Byddaf yn ei dynnu'n ôl; does dim pwynt bellach.

David Melding, gwelliant 14. 

Rwy'n ei dynnu'n ôl yn yr un modd.

Y grŵp nesaf, felly, o welliannau yw grŵp 3, sy'n ymwneud â gwybodaeth i denantiaid a darpar denantiaid a gofynion ar Weinidogion Cymru. Gwelliant 7 yw'r prif welliant. Rydw i'n galw ar David Melding i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant yma ac am y gwelliannau eraill yn y grŵp. David Melding. 

Diolch yn fawr, Llywydd. Diben gwelliant 7—a hoffwn gynnig gwelliant 7—yw ymgorffori'r argymhellion a wneir yn adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, sef bod adran 8 o'r Bil yn gwneud darpariaeth ar gyfer gwybodaeth sydd i'w darparu i landlordiaid a thenantiaid am effeithiau'r Bil hwn. Mae'r gwelliant hwn yn gosod dyletswydd absoliwt ar Weinidogion Cymru i hysbysu'r holl landlordiaid cymwys yng Nghymru. Fel y'i drafftiwyd ar hyn o bryd, mae'r ddyletswydd i wneud hynny yn un gymwysedig yn unig. Mae gwelliant 8 yn welliant canlyniadol ar welliant 7, sy'n sicrhau bod y prif welliant yn effeithiol.

Llywydd, mae diben y prif welliant hwn yn syml, a, gobeithio, yn llai dadleuol—er efallai mai gobaith ofer yw hwnnw, bydd yn rhaid inni weld. Rwy'n credu os oedd un agwedd drwy gydol Cyfnod 1 a gafodd gytundeb cyffredinol y Pwyllgor, honno oedd bod angen i'r wybodaeth i denantiaid a darpar denantiaid fod yn fanwl ac wedi'i dosbarthu'n eang. Dyma hefyd farn y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, fel y dangosir yn ei argymhelliad, yr wyf yn ei gyflwyno yn y grŵp hwn. Dyma hefyd pam y byddaf i'n cefnogi gwelliant Bethan Jenkins yn y grŵp nesaf.

Credaf ei bod yn hanfodol bwysig bod yr holl denantiaid yn ymwybodol o'r opsiynau sydd ar gael iddynt, ynghyd â dyddiadau arwyddocaol yn y polisi a'r ystyriaethau ariannol y mae angen iddynt fod yn ymwybodol ohonynt, os ydynt yn dymuno prynu eu heiddo. Nodaf yn nhystiolaeth Ysgrifennydd y Cabinet i'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ei fod yn amharod i ymrwymo dyletswydd absoliwt oherwydd efallai y bydd rhai landlordiaid yn Lloegr, ac felly'n gweithredu gydag un neu ddau o denantiaethau yng Nghymru nad ydym yn ymwybodol ohonynt. Roedd hon yn ddadl a ategwyd yn wir yng Nghyfnod 2 y Bil.

Ond nid yw'r ddadl hon yn argyhoeddi. Mae'r gwelliant hwn yn cynnig y rhoddir dyletswydd absoliwt ar Lywodraeth Cymru i hysbysu'r holl landlordiaid cymwysedig yng Nghymru. Mae'r ddyletswydd ar Weinidogion Cymru i landlordiaid y tu allan i Gymru yn parhau i fod yn gymwysedig, sy'n golygu bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru gymryd pob cam rhesymol i'w hysbysu. Mae hyn yn golygu, pe na ellid dod o hyd i gwpl o landlordiaid y tu allan i Gymru er gwaethaf pob cam rhesymol, na ellir ystyried bod Llywodraeth Cymru wedi methu yn ei dyletswydd i hysbysu dan y gwelliant hwn.

Mae diffyg dyletswydd yn y cyswllt hwn yn lleihau unrhyw bwysau ar y Llywodraeth iddynt ei gwneud yn flaenoriaeth absoliwt i sicrhau bod holl denantiaid Cymru yn cael eu hysbysu o'r diddymiad a'u hysbysu o'r manylion ynddo. Mae'n amlwg bod nod i wanhau unrhyw ddyletswydd statudol o ran eu cyfrifoldebau eu hunain o ran hysbysu'r tenantiaid hynny yng Nghymru a gaiff eu heffeithio gan y Bil hwn. Mae CLAC wedi codi'r pwynt hwn ac mae'n rhywbeth yr ydym yn ei adleisio ar yr ochr hon i'r Siambr, ac rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n cefnogi'r gwelliant hwn. Diolch i chi.

Galwaf ar y Gweinidog Tai ac Adfywio, Rebecca Evans. 

Diolch i chi, Llywydd. Mae'r grŵp hwn o welliannau yn ymwneud ag adran 8, sef dyletswyddau Gweinidogion Cymru i ddarparu gwybodaeth i landlordiaid. Wrth gwrs, rwy'n rhannu dymuniad David Melding i sicrhau bod pob parti perthnasol yn ymwybodol o'r diddymu, ac rwy'n ymrwymo i wneud pob ymdrech i sicrhau bod pob landlord yn ymwybodol o'i ddyletswydd yn hyn o beth.

Yn wir, fe wnaeth gwelliannau'r Llywodraeth yng Nghyfnod 2 ddiwygio'r Bil yn dilyn argymhelliad y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol i osod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i ddarparu copi o'r wybodaeth berthnasol i gyrff sy'n cynrychioli tenantiaid, ac i bennu gwybodaeth ofynnol y mae'n ofynnol i landlordiaid cymwys ei darparu i denantiaid ynghylch diddymu. Felly, cryfhawyd y Bil yng Nghyfnod 2.

Mae gwelliant 7 yn ceisio rhoi dyletswydd absoliwt ar Weinidogion Cymru i anfon yr wybodaeth at landlordiaid yng Nghymru, ac mae gwelliant 8 yn gosod dyletswydd cymwysedig ar Weinidogion Cymru i anfon yr wybodaeth at landlordiaid y tu allan i Gymru. Fodd bynnag, rwy'n gofyn i'r Aelodau wrthod y gwelliannau hyn. Rydym ni o'r farn nad oes angen dyletswydd absoliwt ar Weinidogion Cymru i ddarparu'r wybodaeth i landlordiaid cymdeithasol yng Nghymru. Mae hyn oherwydd ein bod ni'n gwbl ymwybodol o'r holl landlordiaid cymwys yng Nghymru a byddwn yn cysylltu â nhw yn unol â hynny.

Hefyd, nid ydym ni o'r farn y dylid diwygio'r Bil fel bod y ddyletswydd gymwysedig bresennol i hysbysu landlordiaid yn berthnasol i landlordiaid y tu allan i Gymru yn unig. Mae'r drafft presennol yn cydnabod bod Llywodraeth Cymru yn dibynnu ar drydydd parti, sef yr Asiantaeth Cartrefi a Chymunedau, i roi i ni fanylion y landlordiaid cymdeithasol o'r tu allan i Gymru sy'n berchen ar gartrefi i'w rhentu yng Nghymru.

Felly, gofynnaf i'r Aelodau wrthod y gwelliannau hyn.

David Melding i ymateb. 

Llywydd, mae'n debyg y byddwch wedi gweld erbyn hyn fy mod yn eithaf parod i dderbyn fy nhynged. Ond mae'n rhaid imi ddweud ei bod yn gysyniad newydd nad oes angen dyletswydd absoliwt arnom oherwydd ein bod eisoes yn gwybod pwy ydyn nhw. Wel, wyddoch chi, mae hynny'n mynd i fod yn drylwyr dros y blynyddoedd, onid yw, os bydd gennych chi ddull tebyg mewn meysydd eraill? Rwy'n credu'n gryf ei bod yn bwysig bod gennych chi ddyletswydd absoliwt, oherwydd hyd yn oed os ydych chi'n ymwybodol, a'ch bod yn iawn eich bod yn gwybod am yr holl landlordiaid ar hyn o bryd, rwy'n credu y dylid ei nodi'n gwbl glir er mwyn diogelu hawliau tenantiaid yn llwyr a bod hyn yn ddyletswydd. Nid oes unrhyw reswm da dros beidio â gwneud hynny, a dyna pam mae'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol wedi eich annog i wneud hynny. Dylech, hyd yn oed mor ddiweddar â hyn, dderbyn y pwynt.

Os na dderbynnir gwelliant 7, bydd gwelliant 8 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 7? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 35 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 7.

Grŵp 4, felly, yw’r grŵp nesaf, ynglŷn â gwybodaeth i denantiaid a darpar denantiaid: gofynion ar landlordiaid. Gwelliant 15 yw’r prif welliant nawr, ac rydw i’n galw ar Siân Gwenllian i gynnig y prif welliant ac i siarad i’r gwelliant.

Diolch, Llywydd. Mae’r gwelliannau yma, wedi’u cyflwyno yn enw Bethan Jenkins, yn adlewyrchu’r angen am i wybodaeth am y Bil gael ei darparu mewn dull hygyrch sy’n adlewyrchu argymhelliad 4 adroddiad y pwyllgor cydraddoldeb a fu’n edrych ar hyn. Rydym ni wedi gweithio efo’r Llywodraeth ar y gwelliannau yma, ac mae angen y gwelliannau i sicrhau bod cyfathrebu efo’r tenantiaid yn digwydd mewn dull hygyrch.

Gair byr cyffredinol, gan mai dyma’r tro olaf imi godi ar fy nhraed ar y pwnc y prynhawn yma: rydym ni wedi colli 46 y cant o dai o’r sector tai cymdeithasol yn sgil hawl i brynu. Mae bron i hanner y tai ddim bellach ar gael i’w rhentu gan bobl sydd methu fforddio unrhyw ffordd arall o gael to uwch eu pennau. Rhestrau aros hir, mwy o ddigartrefedd, gofid a phoen meddwl—dyna mae’r hawl i brynu wedi’i olygu yng Nghymru. O’r diwedd, mae’n cael ei ddiddymu—gobeithio—y prynhawn yma. Diwrnod hanesyddol yn wir.

Rwy'n credu, o ran yr wybodaeth y dylid ei rhoi, bod y rhain yn welliannau call a byddwn yn eu cefnogi. Nid oes angen imi wneud unrhyw sylwadau mwy cyffredinol ar hyn o bryd, gan fod dau grŵp ar ôl y byddwn yn ymgysylltu'n llawn â nhw, ond byddwn yn cefnogi'r gwelliannau hyn.

Galwaf ar y Gweinidog Tai ac Adfywio, Rebecca Evans.

Diolch. Mae'r grŵp hwn o welliannau yn ymwneud â gofynion landlordiaid yn gysylltiedig â darparu gwybodaeth i denantiaid a darpar denantiaid. Mae'r gwelliannau hyn yn sicrhau bod landlordiaid, wrth roi'r wybodaeth i'w tenantiaid, yn rhoi sylw i'w hanghenion a darparu gwybodaeth mewn modd priodol.

Rwy'n rhannu dymuniad Bethan Jenkins i sicrhau bod tenantiaid yn cael gwybodaeth glir a phriodol, a hoffwn ddiolch i Bethan am gyflwyno'r gwelliannau hyn. Rwy'n gwybod ei bod hi wedi bod yn weithgar iawn gyda'r Bil hwn drwy gydol ei hynt a bydd hi'n siomedig nad yw'n gallu bod yma heddiw.

Er bod nifer o ddyletswyddau cydraddoldeb a llesiant sy'n berthnasol yn y maes hwn, bydd y graddau y maen nhw'n berthnasol yn dibynnu ar natur y landlord, ac o bosibl y tenantiaid. Rwy'n awyddus i wneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau bod yr holl denantiaid y mae'r ddeddfwriaeth hon yn effeithio arnyn nhw yn cael gwybodaeth briodol sy'n diwallu eu hanghenion. Rwyf i felly yn falch o weld y sicrwydd ychwanegol hwn ar wyneb y Bil ac yn gofyn i'r Aelodau gefnogi gwelliannau 15 ac 16.

Siân Gwenllian i ymateb i’r ddadl. Na. Gan hynny, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 15? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 15.

Siân Gwenllian, gwelliant 16.

Yn ffurfiol.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 16? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 16.

Grŵp 5, felly, yw’r grŵp nesaf o welliannau, sy’n ymwneud â’r pŵer drwy reoliadau i wneud diwygiadau canlyniadol. Gwelliant 10 yw’r prif welliant a’r unig welliant yn y grŵp. Rwy’n galw ar David Melding i gynnig y gwelliant ac i siarad iddo. David Melding.

Llywydd, rwyf i'n cynnig gwelliant 10. Nododd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ei bryder bod adran 9, fel y'i drafftiwyd, yn rhoi pwerau eang iawn i wneud diwygiadau canlyniadol. Mae'r gwelliant hwn yn culhau'r pŵer hwnnw drwy ddileu'r geiriau 'neu'n hwylus'. Yn rhan o'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol—ac rwy'n siŵr bod gennyf ryw fath o enw am ymdrin â'r materion hyn a'u pwysigrwydd, hyd yn oed os nad ydyn nhw bob amser yn cael eu rhannu'n eang—rwy'n rhannu pryderon aelodau eraill o'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am natur eang y pŵer i wneud rheoliadau a bennir yn adran 9 o'r Bil.

Y farn gyson y cytunwyd arni oedd y dylai Gweinidogion Cymru fabwysiadu dull gweithredu mwy penodol, yn hytrach na chymryd y pwerau ehangaf posibl sydd ar gael iddyn nhw. Yng Nghyfnod 2, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet ei fod ef yn dymuno sicrhau bod 'neu'n hwylus' yn parhau i fod yn y Bil er mwyn rhoi i Weinidogion Cymru yr hyblygrwydd sydd ei angen arnyn nhw. Fodd bynnag, byddai'r gwelliant hwn yn dal i adael Gweinidogion Cymru â phwerau, drwy reoleiddio, i wneud unrhyw ddarpariaeth atodol, gysylltiedig, ganlyniadol, ddarfodol, drosiannol neu arbed y maen nhw'n ei hystyried yn angenrheidiol, o ganlyniad i, neu at y diben o weithredu'n llawn unrhyw ddarpariaethau yn y Ddeddf hon, neu unrhyw ddarpariaethau a wneir o dan y Ddeddf hon.

Nid wyf yn gwybod faint mwy o hyblygrwydd sydd ei angen arnyn nhw na'r pwerau hynny, ond nid yw 'neu'n hwylus' yn ychwanegiad i'w groesawu ac felly rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n cefnogi'r gwelliant hwn.

Galwaf ar y Gweinidog Tai ac Adfywio, Rebecca Evans.

Fel yr ydym ni wedi clywed, mae gwelliant 10 yn ceisio hepgor y geiriau 'neu'n hwylus' o adran 9, sy'n darparu ar gyfer y pŵer i wneud gwelliannau canlyniadol.

Mae adran 9 yn rhoi pwerau i Weinidogion Cymru i wneud darpariaeth ganlyniadol os ydynt o'r farn ei bod yn angenrheidiol neu'n hwylus i wneud hynny, o ganlyniad i ddarpariaeth a wneir gan y Bil, neu o dan y Bil.

Mae gan y gair 'hwylus' ei ystyr ei hun yn y gyfraith ac mae'n caniatáu ar gyfer gwelliannau a all fod yn ddymunol, yn ddefnyddiol, neu o fudd ymarferol, ond a allai fethu prawf angenrheidrwydd llym.

Mae'n rhaid cofio hefyd bod cwmpas y pŵer hwn yn gyfyngedig, gan ei bod yn ofynnol i unrhyw ddiwygiadau canlyniadol a wneir o dan y pŵer hwn berthyn yn agos i'r darpariaethau a wneir gan y Bil. Felly, rwyf i o'r farn ei bod yn bwysig bod y gair 'hwylus' yn parhau, er mwyn caniatáu hyblygrwydd priodol i weithredu'r Bil yn y modd mwyaf effeithiol.

Rwy'n ymwybodol bod Carl Sargeant wedi bod yn gohebu â'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol a rhoddodd enghraifft o sut y gallai'r gair 'hwylus' fod yn angenrheidiol, a dywedodd, er enghraifft, pe byddai'r pŵer i wneud gwelliannau canlyniadol yn cael ei ddefnyddio i symleiddio gweithdrefn weinyddol a oedd yn profi'n anodd ei chymhwyso neu'n anymarferol i denantiaid ymdopi â hi, gellid dadlau nad oedd hyn yn bodloni'r prawf angenrheidrwydd, o ran y gallai'r tenantiaid fyw gyda'r anhawster, er y gallai hynny fod yn annymunol. Byddai'r dull hwn, dywedodd, yn rhy anhyblyg a chyfyngol a gallai atal newidiadau buddiol rhag cael eu gwneud

Felly, gofynnaf i'r Aelodau, felly, wrthod gwelliant 10 gan y gallai olygu bod darpariaethau adran 9 yn rhy gaeth a gallent atal newidiadau buddiol rhag cael eu gwneud.

Llywydd, mae gwendid yr enghraifft yn adlewyrchu'r gwendid yn safbwynt y Llywodraeth. Rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi fy ngwelliant.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 10? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 16, neb yn ymatal, 34 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 10.

Y grŵp nesaf o welliannau yw'r grŵp sy'n ymwneud â'r darpariaethau diddymu yn dod i rym. Gwelliant 12 yw'r prif welliant yn y grŵp, ac rydw i'n galw ar David Melding i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant yma a'r gwelliannau eraill. David Melding.

Diolch yn fawr, Llywydd. Fel y dywedasoch, hwn yw'r grŵp olaf ac rwy'n cynnig y prif welliant—gwelliant 12.

Bydd y gwelliant hwn yn sicrhau na chaiff diddymu'r hawl i brynu a hawliau cysylltiedig ddod i rym tan o leiaf ddwy flynedd ar ôl i'r Bil gael Cydsyniad Brenhinol. Ar hyn o bryd fel y'i drafftiwyd, byddai'r diddymu yn dod i rym ar ôl un flwyddyn. Hefyd, mae gwelliant 4 yn ganlyniadol i welliant 12.

Rwy'n credu bod cwmpas sylweddol i ymestyn cyfnod gras hawl i brynu i ddwy flynedd, fel yr oedd yn yr Alban. Yn ystod ein trafodion pwyllgor Cyfnod 1, nodwyd bod Mesur 2011 yn darparu, pan fyddai'r hawl i brynu yn cael ei atal am y cyfnod hwyaf o 10 mlynedd, y byddai'n ofynnol i awdurdodau lleol aros dwy flynedd cyn cyflwyno cais arall. Yn ôl canllawiau Llywodraeth Cymru ar gyfer awdurdodau lleol ar geisiadau i atal yr hawl i brynu a hawliau cysylltiedig, roedd hyn er mwyn caniatáu, a dyfynnaf, 'cyfnod rhesymol o amser' i denantiaid ystyried pa un a fydden nhw'n arfer yr hawl i brynu cyn y gallai'r awdurdod wneud cais am ataliad arall, gan greu cynsail clir iawn, yn fy marn i.

O gofio hyn, gofynnodd Mr Clarke o Tenantiaid Cymru pam mae'r Bil yn darparu cyfnod byrrach o amser, sef 12 mis, i'r diben o alluogi tenantiaid i ystyried yr un ystyriaethau cyn diddymu. Hefyd, codwyd pryderon ynghylch cynnydd sydyn posibl mewn gwerthiannau cyn y diddymu, yr oedd rhai o'r ymatebwyr yn ei gysylltu â'r cyfnod 12 mis o rybudd.

Llywydd, mae'r rhain i gyd yn rhesymau pwysig, yn fy marn i, pam y dylid ymestyn y cyfnod gras o un flwyddyn i ddwy. Bydd diddymu'r hawl i brynu yn cael effaith enfawr ar fywydau llawer o berchnogion cartrefi uchelgeisiol sy'n byw yn y sector cymdeithasol. Rwyf wedi cael llawer o ohebiaeth ar y mater hwn, ac rwy'n siŵr bod Aelodau eraill wedi cael profiad tebyg.

Cododd rhai aelodau'r pwyllgor yng Nghyfnod 2 y gwrthwynebiad bod y gyfraith bosibl hon yr ydym yn ei hystyried y prynhawn yma eisoes yn gyhoeddus, ac felly bod pobl eisoes yn ymwybodol ohoni a'i hamserlen. Mae'n rhaid imi ddweud fy mod yn ystyried hon yn farn weddol ddelfrydol o sut y mae'r cyhoedd yn ymgysylltu â'r ddeddfwrfa, ond, beth bynnag, nid wyf yn derbyn y ddadl. Ni allwn weithredu darn o ddeddfwriaeth sylfaenol fel hyn gydag amserlen sy'n seiliedig ar y dybiaeth y bydd pobl yn debygol o fod yn ymwybodol o'r hyn yr ydym yn ei drafod yma yn y Cynulliad. Yn ystod Cyfnod 1, ac rwy'n ystyried achosion fy etholwyr fy hun, clywais i gan denantiaid nad oedden nhw'n ymwybodol hyd yn oed fod atal yn mynd rhagddo yn eu hardal nhw, ac roedden nhw i fod yn rhan o'r ymgynghoriad. Credaf felly, fod yn rhaid inni sylweddoli bod hyn yn mynd i fod yn ergyd fawr i rai pobl pan fyddan nhw'n cael y wybodaeth honno y gwnaeth y Gweinidog ein sicrhau ni, er gwaethaf y diffyg dyletswydd i hysbysu, y byddan nhw'n ei chael, ac rwy'n eithaf siŵr y byddan nhw yn ei chael. Nid wyf yn credu bod y Llywodraeth yn bod yn anghyfrifol yn y fan yma, hyd yn oed os nad wyf i o'r farn ei bod wedi dewis y dull gorau o hysbysu tenantiaid a landlordiaid.

Felly, yr hyn nad ydym ni ei eisiau, rwy'n credu, yn dilyn gweithredu'r Bil, yw sefyllfa lle mae tenantiaid yn gwneud penderfyniadau yn rhy gyflym. Bydd cyfnod o ddwy flynedd yn rhoi sicrwydd i denantiaid bod ganddyn nhw ddigon o amser ar ô o hyd, pe bydden nhw'n dymuno bwrw ymlaen â phrynu eu cartrefi. Mae honno'n ail ddadl bwerus i fod â chyfnod o ddwy flynedd. Hefyd, dylai'r cyfnod gras o ddwy flynedd leihau unrhyw gynnydd sydyn a ddisgwylir mewn gwerthiant. Mae'n fwy tebygol y bydd tenantiaid yn cymryd eu hamser ac y bydd hyn yn arwain at wasgaru ceisiadau, yn hytrach na chynnydd ar unwaith. Dyma'n wir a ddigwyddodd yn yr Alban, pan roddwyd cyfnod gras o ddwy flynedd i denantiaid yn dilyn diddymu'r hawl i brynu yn yr Alban, ac ni fu unrhyw gynnydd ar unwaith yn nifer y cartrefi a brynwyd. Os edrychwch chi ar eu gwerthiannau, fe wnaethon nhw aros mewn patrwm eithaf tebyg.

Felly, rwy'n credu bod rhesymau ymarferol, eglur iawn dros ymestyn y cyfnod gras o un i ddwy flynedd, ac rwy'n annog y Cynulliad i gefnogi'r gwelliant hwn.

I call on the Minister for Housing and Regeneration, Rebecca Evans.

Diolch. Mae'r cyfnod o rybudd rhwng y Cydsyniad Brenhinol a'r diddymu terfynol yn taro'r cydbwysedd cywir rhwng diogelu stoc tai cymdeithasol a rhoi hysbysiad rhesymol i denantiaid bod yr hawliau yn dod i ben. Mae'r darpariaethau yn y Bil yn sicrhau y bydd tenantiaid yn cael gwybodaeth o fewn dau fis ar ôl y Cydsyniad Brenhinol. Mae hyn yn rhoi 10 mis arall cyn y diddymu terfynol i gyflwyno cais i brynu eu heiddo.

Mae deuddeg mis yn swm teg a rhesymol o amser. Mae'n rhoi digon o amser i denantiaid i gael cyngor cyfreithiol ac ariannol priodol ar oblygiadau perchentyaeth. Cyfeiriwyd at yr achos yn yr Alban, a chytunodd Senedd yr Alban ar gyfnod rhybudd o ddwy flynedd rhwng y Cydsyniad Brenhinol a'r diddymu terfynol, er i'r Pwyllgor a oedd yn craffu ar y Bil yn yr Alban argymell cyfnod o flwyddyn o leiaf. Nid oedd y ddeddfwriaeth yn yr Alban yn cynnwys unrhyw ddarpariaethau manwl i sicrhau bod gwybodaeth yn cael ei darparu i'r holl denantiaid perthnasol cyn gynted â phosibl ar ôl y Cydsyniad Brenhinol ychwaith, sy'n ddarpariaeth allweddol yn ein Bil ni. Daeth yr hawl i brynu yn yr Alban i ben ar 31 Gorffennaf 2016, a thrwy gydol y flwyddyn hyd at ddiwedd mis Medi 2016, cafwyd 37 y cant yn fwy o geisiadau yn ystod y flwyddyn nag yn y flwyddyn flaenorol. Felly, cafwyd cynnydd sydyn yn sicr yn yr Alban, er gwaethaf y ffaith bod ganddyn nhw gyfnod o ddwy flynedd.

Felly, yng Nghymru, bydd tenantiaid yn gallu arfer yr hawl i brynu ar unrhyw adeg hyd at y dyddiad diddymu, ac nid oes rhaid cwblhau'r broses hon cyn i'r diddymu ddigwydd. Roedd yr adroddiad gan y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol yn nodi bod y rhan fwyaf o'r rhanddeiliaid yn fodlon ar gyfnod o 12 mis o rybudd. Daeth adroddiad y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol i'r casgliad bod

yr isafswm o 12 mis o gyfnod rhybudd yn taro cydbwysedd priodol rhwng yr angen i roi digon o amser i denantiaid ymarfer eu hawliau, a'r angen i atal colli rhagor o stoc tai cymdeithasol mor gyflym â phosibl. 

Felly, gofynnaf i'r Aelodau wrthod gwelliant 12 a gwelliant 4 sy'n gysylltiedig.

A gaf i ildio ar un pwynt, bod y 12 mis, mewn gwirionedd, yn fwy na hynny? Oherwydd yn ystod y 12 mis hynny mae'n rhaid i chi fynegi eich bwriad i arfer yr hawl i brynu, ac yna os mynegir y bwriad hwnnw, yna gellid ei arfer yn ffurfiol mewn gwirionedd yn ystod y cyfnod ar ôl y 12 mis. Felly, mae hynny o gymorth, ac roeddwn i'n falch bod y Llywodraeth wedi gwneud hynny'n glir yn y pwyllgor, ac rwy'n ddiolchgar bod y Gweinidog wedi cadarnhau hynny y prynhawn yma. Felly, fe roddaf gymeradwyaeth i chi am hynny o leiaf.

Ond, yn gyffredinol, mae'n rhaid imi ddweud bod cyfnod o ddwy flynedd ar newid mor sylfaenol yn yr hawliau sydd gan bobl, ac sydd wedi bod ganddynt am ddegawdau lawer, yn briodol, yn fy marn i. Dyna ddigwyddodd yn yr Alban, ac yn amlwg mae gwahaniaeth mawr rhwng yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud, o'i gymharu â Llywodraeth yr Alban. Efallai eich bod chi'n iawn, efallai eu bod nhw'n anghywir, ond rwy'n credu bod angen rhyw fath o gyfiawnhad arnom ynghylch pam nad ydych chi'n credu bod dwy flynedd yn fwy priodol. O ystyried popeth yr ydych chi wedi'i glywed am boblogrwydd y polisi hwn, y dystiolaeth gref a glywsom gan denantiaid—ac roedden nhw eisiau llawer mwy o hyblygrwydd ac arlliw yn y dull hwn, yn y ffordd y byddai'r Bil yn gweithredu—ac rydym ni wedi cael ymateb calon-galed, a dweud y gwir.

Mae'n rhaid i mi ddweud, Llywydd, yr oeddem yn siomedig iawn ar yr ochr hon i'r Siambr bod yr hawl i brynu am gael ei ddiddymu. Rydym ni wedi dadlau—a byddem yn dal i ddadlau, pe gallem fynd yn ôl at hyn—y dylai'r hawl i brynu gael ei ddiwygio. Dyna beth sy'n mynd i ddigwydd yn Lloegr, a dyna'r cyfeiriad y dylem ni fod wedi'i gymryd. Ond gwnaethpwyd y penderfyniad, ac fe wnaethom ymdrechu'n galed i gynnig ffyrdd o gryfhau'r Bil hwn o safbwynt adlewyrchu hawliau ac anghenion tenantiaid i'r eithaf, heb danseilio'r bwriad canolog. Ond yn amlwg, rydym ni wedi methu yn hynny o beth, ac rwy'n credu y bydd hynny'n aros ar y cofnod. Yn amlwg, nid yw'r mater hwn yn mynd i ddiflannu. Bydd yn parhau, rwy'n credu, yn bennaf yn gwestiwn o gyflenwad tai, ac os na fyddwn yn adeiladu digon o dai, cartrefi teuluol yn arbennig, lle gallem fod yn brin o 50,000 neu 60,000 erbyn 2030 ar sail rhagamcaniadau presennol, yna bydd gennym broblemau gwirioneddol. Mae hynny'n parhau i fod y peth pwysicaf y mae'n rhaid i ni ei ddatrys.

Onid ydych chi'n derbyn y gellid datrys y broblem dros nos pe byddai'r Trysorlys yn caniatáu i awdurdodau lleol fenthyca yn erbyn gwerth eu stoc tai er mwyn adeiladu tai, fel y gwnaethant yn y 1950au a'r 1960au, ond nad yw'r Trysorlys a'r Torïaid yn caniatáu iddyn nhw ei wneud nawr?

Iawn. Wel, wyddoch chi, Mike, rwyf wedi dweud bod angen i ni adeiladu mwy o dai. Rwyf wedi dweud fy mod yn fodlon i gynghorau adeiladu tai nawr. Mewn gwirionedd, dywedais i hynny, rwy'n credu, cyn i gydweithwyr yn San Steffan, yn fy mhlaid i, gael eu hargyhoeddi o hyn. Mae angen inni adeiladu. Beth bynnag yw'r dulliau angenrheidiol neu'r cymorth a fyddai'n caniatáu inni wneud hynny, rwyf yn mynd i fod yn ymarferol iawn. Dyna'r cyfan y gallaf ei ddweud.

Felly, bydd yn parhau, yn bennaf, yn fater o gyflenwad. Mae'n rhaid imi ddweud, ar y mater hwnnw, yn sicr yn ystod bywyd y pumed Cynulliad, yn y dadleuon am dai a'r holl ymyraethau yr wyf i wedi gallu eu gwneud, rwyf i wedi herio'r amcanestyniadau ar gyfer tai yn gyson, wedi gofyn i'r Llywodraeth dderbyn yr amcanestyniad amgen y gwnaeth gomisiynu yr Athro Holmans i'w lunio, ac wedi gwthio a gwthio ar y mater hwn. Rydym yn gweld rhai arwyddion o newid erbyn hyn. Rwy'n sylwi bod y sector allan yn y fan yna ychydig yn fwy taer o ran nifer y cartrefi cymdeithasol a ddylai fod gennym, ac rwy'n credu bod hynny'n beth da. Mae angen i ni adeiladu llawer iawn mwy o gartrefi.

Ond rwyf i o'r farn, fel fy nghyd-Aelodau, fod y polisi hawl i brynu wedi bod yn un rhyddhaol a helaeth i nifer fawr iawn o bobl. Faint? Wel, cymerodd tua 150,000 y cyfle hwn. Mae wedi mynd yn llai poblogaidd oherwydd nad yw efallai mor ddeniadol nawr i faint bynnag o bobl sy'n dal i fod mewn tai cymdeithasol. O ystyried pris tai, byddwn yn gweld, mwy na thebyg, bod angen mwy o ddarpariaeth tai cymdeithasol beth bynnag, ond roedd yn bolisi anhygoel o lwyddiannus. Mae'n dal i fod yn bolisi poblogaidd, fel y gwelsom yn y dystiolaeth yn y Pwyllgor, ac o'r safbwyntiau a fynegwyd gan denantiaid a thystiolaeth o arolygon allan yn y fan yna. Rwy'n dweud hyn wrthych chi: dydw i ddim yn meddwl ein bod wedi gweld diwedd yr hawl i brynu. Rwy'n credu ei fod yn fater a fydd yn dychwelyd, a bydd ganddo hyrwyddwyr bob amser ar yr ochr hon, a fydd yn dweud ei fod yn ddull gwych o berchentyaeth y mae llawer o bobl yn dyheu amdano.

Os na dderbynnir gwelliant 12, bydd gwelliant 4 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 12? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 35 yn erbyn. Gwrthodwyd y gwelliant—gwelliant 12.

Rydym felly wedi dod i ddiwedd ystyriaeth Cyfnod 3 o'r Bil Diddymu'r Hawl i Brynu a'r Hawliau Cysylltiedig (Cymru). Rwyf yn datgan felly y bernir pob adran o'r Bil a phob Atodlen iddo wedi'u derbyn. Daw hynny, felly, â'n trafodion yng Nghyfnod 3 heddiw i ben.