Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

18/10/2017

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.

The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

1. 1. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig
1. 1. Questions to the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda y prynhawn yma yw’r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, a’r cwestiwn cyntaf, Joyce Watson.

The first item on our agenda this afternoon is the questions to the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs, and the first question comes from Joyce Watson.

Y Diwydiant Ffermio
The Farming Industry

1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer y diwydiant ffermio yng Nghymru? (OAQ51203)

1. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government’s priorities for the farming industry in Wales? (OAQ51203)

Thank you. I want to see a more resilient, profitable and sustainable agriculture sector in Wales. I am supporting our farmers to achieve this through innovative use of funding available, including the sustainable production grant, the farm business grant, the strategic initiative for agriculture, as well as through Farming Connect.

Diolch. Rwy’n awyddus i weld sector amaethyddol mwy cadarn, proffidiol a chynaliadwy yng Nghymru. Rwy’n cynorthwyo ein ffermwyr i gyflawni hyn drwy ddefnydd arloesol o’r cyllid sydd ar gael, gan gynnwys y grant cynhyrchu cynaliadwy, y grant busnes i ffermydd, y fenter strategol ar gyfer amaethyddiaeth, yn ogystal â thrwy Cyswllt Ffermio.

Thank you very much for that answer, Cabinet Secretary. I was very pleased over the summer to hear of the £4.2 million investment, £3 million of which was from the European regional development fund for a cutting-edge veterinary hub at Aberystwyth University. It’s a much welcome investment for mid Wales, and it will, I’m sure, help to put that on the map. The important research carried out in that new development will be beneficial not just for the farmers, but for other industries too. Cabinet Secretary, do you have any indication of when the new veterinary hub is likely to be fully functional?

Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Dros yr haf, roeddwn yn falch iawn o glywed am y buddsoddiad o £4.2 miliwn, gyda £3 miliwn ohono’n dod o gronfa datblygu rhanbarthol Ewrop, ar gyfer canolfan filfeddygol arloesol ym Mhrifysgol Aberystwyth. Mae’n fuddsoddiad sydd i’w groesawu’n fawr ar gyfer canolbarth Cymru, ac rwy’n siŵr y bydd yn helpu i’w rhoi ar y map. Bydd yr ymchwil pwysig a wneir yn y datblygiad newydd hwnnw o fudd nid yn unig i’r ffermwyr, ond i ddiwydiannau eraill hefyd. Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch roi unrhyw syniad inni ynglŷn â phryd y mae’n debygol y bydd y ganolfan filfeddygol newydd yn gwbl weithredol?

I thank Joyce Watson for that supplementary question. There’s no doubt that EU funds have been an absolutely crucial source of investment for research and development, not just in west Wales, but, obviously, right across Wales. Three million pounds of European social fund funding, through the Welsh Government, will be used to develop the new vet hub facility at Aberystwyth, and it will provide modern, fully equipped, state-of-the-art laboratories and office spaces. It will be used also not just for promoting animal health and welfare, but also human health. And I was really pleased to be able to launch the vet hub in the summer at the Royal Welsh Show.

As to the timeline for it, my understanding is that it will be next year, in 2018, but I don’t have a specific month, for instance, but I certainly can let the Member know.

Diolch i Joyce Watson am ei chwestiwn atodol. Nid oes unrhyw amheuaeth fod cronfeydd yr UE wedi bod yn ffynhonnell hanfodol o fuddsoddiad ar gyfer ymchwil a datblygu, nid yn unig yng ngorllewin Cymru, ond yn amlwg, ledled Cymru. Bydd £3 miliwn o gyllid cronfa gymdeithasol Ewrop, trwy Lywodraeth Cymru, yn cael ei ddefnyddio i ddatblygu cyfleuster newydd y ganolfan filfeddygol yn Aberystwyth, a bydd yn darparu labordai a swyddfeydd modern wedi’u cyfarparu’n llawn. Fe’i defnyddir nid yn unig i hybu iechyd a lles anifeiliaid, ond iechyd pobl hefyd. Ac roeddwn yn falch iawn o allu lansio’r ganolfan filfeddygol dros yr haf yn Sioe Frenhinol Cymru.

O ran yr amserlen ar ei chyfer, yn ôl yr hyn a ddeallaf, y flwyddyn nesaf fydd hynny, yn 2018, ond nid oes gennyf fis penodol, er enghraifft, ond yn sicr, gallaf roi gwybod i’r Aelod.

Cabinet Secretary, there are still issues that exist for cross-border farmers, owing to the lack of sometimes constructive engagement between the English and Welsh payment agencies. At a meeting of the cross-party group on cross-border issues, which I chaired earlier this year, the chief executives of the Rural Payments Agency and Rural Payments Wales committed to holding joint meetings with the farming unions on a regular basis to discuss any outstanding issues and promote better working together. Are you aware if this has occurred, and what preparations can be made to ensure that there is no delay in making payments to cross-border farmers this year?

Ysgrifennydd y Cabinet, mae problemau’n bodoli o hyd ar gyfer ffermwyr trawsffiniol, o ganlyniad i ddiffyg ymgysylltu adeiladol, weithiau, rhwng asiantaethau taliadau Cymru a Lloegr. Mewn cyfarfod o’r grŵp trawsbleidiol ar faterion trawsffiniol, a gadeiriais yn gynharach eleni, ymrwymodd prif weithredwyr yr Asiantaeth Taliadau Gwledig a Taliadau Gwledig Cymru i gynnal cyfarfodydd ar y cyd gyda’r undebau ffermio yn rheolaidd er mwyn trafod unrhyw faterion heb eu datrys a hyrwyddo gwell cydweithio. A ydych yn ymwybodol a yw hyn wedi digwydd, a pha baratoadau y gellir eu gwneud i sicrhau na fydd unrhyw oedi cyn gwneud taliadau i ffermwyr trawsffiniol eleni?

You raise a very important point, because I think the majority of late payments last year were due to this issue around cross-border and the lack of engagement, shall we say, from RP England. I’m not aware if specific meetings have been held with RPW and RP England and the farming unions—that’s a matter for the farming unions—but, certainly, I know my officials have been having meetings to ensure that, this year, we’re able to pay as many payments as quickly as possible in relation to those cross-border payments.

Rydych yn codi pwynt pwysig iawn, gan y credaf fod y mwyafrif o’r taliadau hwyr y llynedd yn deillio o’r mater hwn ynghylch ffermydd trawsffiniol a’r diffyg ymgysylltiad, gadewch inni ddweud, gan Taliadau Gwledig Lloegr. Nid wyf yn ymwybodol a gynhaliwyd cyfarfodydd penodol gyda Taliadau Gwledig Cymru a Taliadau Gwledig Lloegr ac undebau’r ffermwyr—mater i undebau’r ffermwyr yw hwnnw—ond yn sicr, gwn fod fy swyddogion wedi bod yn cael cyfarfodydd i sicrhau ein bod, eleni, yn gallu talu cymaint o daliadau cyn gynted â phosibl mewn perthynas â’r taliadau trawsffiniol hynny.

What plans is the Cabinet Secretary putting in place to make sure that the right to fish off the west coastline is prioritised for Welsh fishermen and not just boats registered in Wales post Brexit?

Pa gynlluniau y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn eu rhoi ar waith i sicrhau bod yr hawl i bysgota oddi ar arfordir y gorllewin yn cael ei blaenoriaethu ar gyfer pysgotwyr Cymru yn hytrach na chychod a gofrestrwyd yng Nghymru yn unig ar ôl Brexit?

The Member will be aware of the extensive engagement that’s currently being undertaken. You’ll be aware of my ministerial round table, which, obviously, the fishing industry sits on. This clearly is going to be a matter as we bring forward a fisheries Bill. I’ve made very clear we will have a Welsh fisheries Bill, so those conversations are taking place at the current time, and that engagement. But that level of detail hasn’t been worked up as yet.

Bydd yr Aelod yn ymwybodol o’r gwaith ymgysylltu helaeth sy’n mynd rhagddo ar hyn o bryd. Byddwch yn gwybod am fy nghyfarfodydd gweinidogol o amgylch y bwrdd, sy’n cynnwys aelodau o’r diwydiant pysgota, yn amlwg. Mae’n amlwg y bydd hwn yn fater sy’n codi wrth i ni gyflwyno Bil pysgodfeydd. Rwyf wedi dweud yn glir iawn y bydd gennym Fil pysgodfeydd Cymru, felly mae’r trafodaethau hynny yn mynd rhagddynt ar hyn o bryd, yn ogystal â’r ymgysylltiad hwnnw. Ond nid yw’r gwaith wedi cyrraedd y lefel honno o fanylder eto.

Cynhyrchu a Dosbarthu Ynni
Generating and Distributing Energy

2. Pa rôl y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei rhagweld ar gyfer awdurdodau lleol yn y broses o gynhyrchu a dosbarthu ynni yng Nghymru? (OAQ51212)

2. What role does the Cabinet Secretary envisage for local authorities in generating and distributing energy in Wales? (OAQ51212)

Thank you. I have set ambitious renewable energy targets and called for the public sector to be carbon neutral by 2030. Local authorities have an important leadership role in supporting the decarbonisation of energy in their communities through area planning and delivering projects that retain income and wider benefits locally.

Diolch. Rwyf wedi gosod targedau ynni adnewyddadwy uchelgeisiol ac wedi galw am sicrhau bod y sector cyhoeddus yn garbon niwtral erbyn 2030. Mae gan awdurdodau lleol rôl arweiniol bwysig yn cefnogi’r broses o ddatgarboneiddio ynni yn eu cymunedau drwy gynlluniau ardaloedd a chyflawni prosiectau sy’n cadw incwm a buddion ehangach yn lleol.

I thank the Cabinet Secretary for that response. There’s been a growth in recent years in the role of local councils in supplying energy as well, ranging from energy service companies, or ESCOs, to those with fuller supply arrangements, like Robin Hood Energy, of course, in Nottingham, which claims reduced bills, increased energy efficiency and lower carbon emissions. There have also been developments in Bristol, in Leicester and the Liverpool Energy Community Company in Liverpool. Most of the growth in this seems to have been over the border. What is her analysis of why this has not taken off in Wales and, in light of her recent statement about increasing local involvement in renewable projects, does she feel that this is something she’d like to see growing in Wales?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw. Mae rôl cynghorau lleol yn cyflenwi ynni wedi ehangu dros y blynyddoedd diwethaf hefyd, yn amrywio o gwmnïau gwasanaethau ynni, neu gwmnïau cyflenwi ynni, i’r rheini sydd â threfniadau cyflenwi llawnach, fel Robin Hood Energy, wrth gwrs, yn Nottingham, sy’n honni bod eu biliau’n llai, cynnydd mewn effeithlonrwydd ynni ac allyriadau carbon is. Bu datblygiadau hefyd ym Mryste, yng Nghaerlŷr a’r Liverpool Energy Community Company yn Lerpwl. Ymddengys bod y rhan fwyaf o’r twf yn hyn o beth wedi bod dros y ffin. Beth yw ei dadansoddiad o’r rheswm pam nad yw hyn wedi llwyddo yng Nghymru, ac yn sgil ei datganiad diweddar am gynyddu ymwneud lleol mewn prosiectau adnewyddadwy, a yw’n teimlo bod hyn yn rhywbeth yr hoffai ei weld yn tyfu yng Nghymru?

I think you’re right. We do need to see more work and progress being taken in those areas. I’m aware that a number of public organisations in both England and Scotland have announced energy companies. My officials have met with these organisations as part of the work that we did when we looked at whether we should have an energy supply company in Wales, and you’ll be aware of the statement I made as to why we’re not pursuing that at the moment. I’m aware that Scotland have just recently announced, but they’re not doing it until 2021. But I will be having discussions with my counterparts to see how they’re going to develop their proposals. It’s not something I’ve shut the door on completely. I think we also need to work with local authorities. We need to help them look at the opportunities that could be available and how then they would plan to take those forward.

Credaf eich bod yn iawn. Mae angen inni weld mwy o waith a chynnydd yn y meysydd hynny. Rwy’n ymwybodol fod nifer o sefydliadau cyhoeddus yn Lloegr a’r Alban wedi cyhoeddi cwmnïau ynni. Mae fy swyddogion wedi cyfarfod â’r sefydliadau hyn fel rhan o’r gwaith a wnaethom pan fuom yn ystyried a ddylem gael cwmni cyflenwi ynni yng Nghymru, ac fe fyddwch yn gwybod am y datganiad a wneuthum ynglŷn â pham nad ydym yn mynd ar drywydd hynny ar hyn o bryd. Rwy’n ymwybodol fod yr Alban wedi cyhoeddi hyn yn ddiweddar, ond ni fyddant yn ei wneud tan 2021. Ond byddaf yn trafod gyda fy swyddogion cyfatebol i weld sut y byddant yn datblygu eu cynigion. Nid wyf wedi cau’r drws yn llwyr ar hyn. Credaf fod angen inni weithio gydag awdurdodau lleol hefyd. Mae angen inni eu cynorthwyo i edrych ar y cyfleoedd a allai fod ar gael a sut y byddent yn cynllunio i ddatblygu’r rheini.

Cabinet Secretary, one of the challenges faced by the Ynni’r Fro community energy scheme was the difficulty in obtaining planning permission and consents when wishing to create such community energy projects. How have you addressed this after the report on the Ynni’r Fro community scheme, and would that not be one of the key reasons why, in fact, so many of these community energy projects are not able to go ahead, because of the involvement and engagement with local councils?

Ysgrifennydd y Cabinet, un o’r heriau a wynebai cynllun ynni cymunedol Ynni’r Fro oedd yr anhawster i gael caniatâd cynllunio a chydsyniad pan oedd awydd i greu prosiectau ynni cymunedol o’r fath. Sut yr aethoch i’r afael â hyn ar ôl yr adroddiad ar gynllun cymunedol Ynni’r Fro, ac oni fyddai hynny’n un o’r rhesymau allweddol pam na all cymaint o’r prosiectau ynni cymunedol hyn fynd rhagddynt, mewn gwirionedd, oherwydd cyfranogiad cynghorau lleol a’r ymgysylltiad â hwy?

I think it’s certainly a barrier and I’ve asked my officials to work to have a look at—. I’ve made a statement about how I want to see local ownership, for instance, in relation to our energy targets, and there’s going to have to be a great deal of movement if we are going to achieve those targets by 2030. So, I have asked officials to start looking at the barriers and why there are these difficulties with planning.

Yn sicr, credaf fod hynny’n rhwystr, ac rwyf wedi gofyn i fy swyddogion weithio i edrych ar—. Rwyf wedi gwneud datganiad ynglŷn â sut rwy’n awyddus i weld perchnogaeth leol, er enghraifft, mewn perthynas â’n targedau ynni, a bydd yn rhaid symud yn gyflym os ydym am gyflawni’r targedau hynny erbyn 2030. Felly, rwyf wedi gofyn i swyddogion ddechrau edrych ar y rhwystrau a pham y ceir yr anawsterau hyn gyda’r broses gynllunio.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Simon Thomas.

We now turn to questions from the party spokespeople. The Plaid Cymru spokesperson, Simon Thomas.

Diolch yn fawr, Llywydd. Cabinet Secretary, can you tell us why you consulted on 56 different proposals on the management of natural resources over the summer?

Diolch yn fawr, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch ddweud wrthym pam y cynhaliwyd ymgynghoriad gennych ar 56 o gynigion gwahanol ar reoli adnoddau naturiol dros yr haf?

I brought forward the consultation on the sustainable management of our natural resources because I think it’s particularly important, in light of Brexit, that we have the views of stakeholders as to what legislation and regulations we will need to look at particularly over the next year ahead of our EU transition.

Cyflwynais yr ymgynghoriad ar reoli ein hadnoddau naturiol yn gynaliadwy gan y credaf ei bod yn arbennig o bwysig, yn sgil Brexit, ein bod yn clywed barn rhanddeiliaid ynglŷn â pha ddeddfwriaeth a rheoliadau y bydd angen inni eu hystyried, yn enwedig dros y flwyddyn nesaf cyn ein cyfnod pontio Ewropeaidd.

But it wasn’t quite the Heinz variety but you almost got there. [Laughter.] One other and you would have made it. Many people suggested this looked like clearing the desks before Brexit. Can I suggest to you that surely it would be better to deliver on previous consultations before opening up new ones? For example, last autumn, you consulted on nitrate vulnerable zones; ten months later, you still haven’t made a decision. How can we take it seriously when it takes a year for a consultation to come to any conclusion?

Nid amrywiadau Heinz yn hollol, ond bron â bod. [Chwerthin.] Un arall a byddech wedi’i gwneud hi. Awgrymodd llawer o bobl fod hyn yn edrych fel clirio’r desgiau cyn Brexit. A gaf fi awgrymu y byddai’n siŵr o fod yn well cyflawni mewn perthynas ag ymgynghoriadau blaenorol cyn agor rhai newydd? Er enghraifft, yr hydref diwethaf, fe ymgynghoroch chi ar barthau perygl nitradau, a ddeng mis yn ddiweddarach, nid ydych wedi gwneud penderfyniad o hyd. Sut y gallwn fod o ddifrif ynglŷn ag ymgynghoriad pan fo’n cymryd blwyddyn iddo ddod i unrhyw gasgliad?

In relation to the NVZs, I’ve said many times we had a significant number of responses and I think many of the ideas that were brought forward in relation to NVZs are worthy of very detailed consideration. I have committed to bringing forward a decision on NVZs by the end of this year. I’ve actually got a meeting with officials later today regarding NVZs.

As to why we had another consultation, I think I set that out in my original answer to you, and I know there was a lot of noise around this consultation. I’ve listened to what stakeholders were saying. I did extend the consultation to the end of September. We’ve had 15,000 responses, of which, I would say, about 1,000 are independent and 14,000 are probably campaigners et cetera. Again, those responses will be have to be looked at very carefully. We need to be in a position to announce legislation very quickly maybe. That’s the problem, and I think it was really important to hear stakeholders’ views. I have to say, the stakeholders have engaged in the consultation very well.

O ran y parthau perygl nitradau, rwyf wedi dweud sawl tro ein bod wedi cael nifer sylweddol o ymatebion a chredaf fod llawer o’r syniadau a gyflwynwyd mewn perthynas â’r parthau perygl nitradau yn haeddu cael eu hystyried yn fanwl iawn. Rwyf wedi ymrwymo i gyhoeddi penderfyniad ar barthau perygl nitradau erbyn diwedd y flwyddyn. Mewn gwirionedd, mae gennyf gyfarfod gyda swyddogion yn ddiweddarach heddiw ynglŷn â pharthau perygl nitradau.

O ran pam y cawsom ymgynghoriad arall, credaf fy mod wedi egluro hynny yn fy ateb gwreiddiol i chi, a gwn y bu llawer o sôn am yr ymgynghoriad hwn. Rwyf wedi gwrando ar yr hyn yr oedd y rhanddeiliaid yn ei ddweud. Ymestynnais yr ymgynghoriad hyd at ddiwedd mis Medi. Rydym wedi cael 15,000 o ymatebion, a byddwn yn dweud bod oddeutu 1,000 ohonynt yn annibynnol a bod 14,000 ohonynt yn ymgyrchwyr ac ati, mae’n debyg. Unwaith eto, bydd yn rhaid edrych yn ofalus iawn ar yr ymatebion hynny. Mae angen inni fod mewn sefyllfa i allu cyhoeddi deddfwriaeth yn gyflym iawn, o bosibl. Dyna’r broblem, a chredaf ei bod yn wirioneddol bwysig ein bod yn clywed barn rhanddeiliaid. Mae’n rhaid i mi ddweud bod y rhanddeiliaid wedi bod yn dda iawn o ran cymryd rhan yn yr ymgynghoriad.

I think they have engaged because they were concerned, to be honest, that you were suggesting so many changes in such a short time frame. This is not to criticise some of the individual ideas in some of these consultations; it’s the way that your Government is now approaching consultation—a constant stream of new initiatives and no sign of actually delivering on previous ones. So, let’s look at one that you have now just published last week. You finally published the new technical advice note 20, which is planning and the Welsh language. That took a year and a half. So, I do wonder how long 56 consultations with 15,000 responses is going to take. But we did get the TAN 20 last week. In the TAN 20, you say that you want a local-development-plan-led system, and TAN 20 in turn says that the best way of assessing the potential cumulative effects of development on the Welsh language across the local development plan area is to consider the use of the Welsh language during the preparation of the LDP itself. So, you want an LDP-led system and you say that the best way to consider the Welsh language and the effect on the Welsh language is during the preparation of the LDP. In which case, why is it that consideration of the Welsh language is not a mandatory part of preparing and reviewing the whole LDP and simply just one of the different assessments?

Credaf eu bod wedi cymryd rhan am eu bod yn bryderus, i fod yn onest, eich bod yn awgrymu cymaint o newidiadau mewn cyfnod mor fyr. Nid yw hyn yn feirniadaeth o rai o’r syniadau unigol yn rhai o’r ymgynghoriadau hyn; mae’n ymwneud â’r ffordd y mae eich Llywodraeth yn ymgymryd ag ymgynghori bellach—ffrwd gyson o gynlluniau newydd heb unrhyw arwydd o gyflawni’r rhai blaenorol. Felly, gadewch i ni edrych ar un yr ydych newydd ei chyhoeddi yr wythnos diwethaf. O’r diwedd, fe gyhoeddoch chi’r nodyn cyngor technegol 20 newydd, sy’n ymwneud â chynllunio a’r iaith Gymraeg. Cymerodd hynny flwyddyn a hanner. Felly, tybed pa mor hir y bydd 56 o ymgynghoriadau gyda 15,000 o ymatebion yn ei gymryd. Ond fe gawsom nodyn cyngor technegol 20 yr wythnos diwethaf. Yn nodyn cyngor technegol 20, dywedwch eich bod yn awyddus i gael system a arweinir gan gynlluniau datblygu lleol, a dywed nodyn cyngor technegol 20 yn ei dro mai’r ffordd orau o asesu effeithiau cronnol posibl datblygiadau ar yr iaith Gymraeg ar draws ardal y cynllun datblygu lleol yw ystyried y defnydd o’r iaith Gymraeg wrth baratoi’r cynllun datblygu lleol ei hun. Felly, rydych eisiau system a arweinir gan y cynllun datblygu lleol a dywedwch mai’r ffordd orau o ystyried yr iaith Gymraeg a’r effaith ar yr iaith Gymraeg yw wrth baratoi’r cynllun datblygu lleol. Os felly, pam nad yw ystyried yr iaith Gymraeg yn rhan orfodol o baratoi ac adolygu’r cynllun datblygu lleol yn ei gyfanrwydd, ac yn un o’r gwahanol asesiadau?

I think it’s disappointing that we’re criticised for consulting. Certainly that’s not what stakeholders say. I appreciate that it was a great deal of work for them over the summer and that’s why I did extend the consultation period, but I think it really is important that we consult. I think we’d be criticised if we didn’t, so I’m afraid that, on the basis that you can’t please all of the people all of the time, I’m very happy to consult. I’m also a Cabinet Secretary who insists as much as possible that we have the full time for consultation; I think 12 weeks is really important.

In relation to TAN 20, you are correct. I published the updated TAN 20 last week to provide local planning authorities, developers and communities with clarity on how the Welsh language can be supported and protected by the planning system. It is a legal duty to consider the language as part of the sustainability appraisal of LDPs, and I think that TAN 20 will help them with that task.

Rwy’n credu ei bod yn siomedig ein bod yn cael ein beirniadu am ymgynghori. Yn sicr, nid dyna y mae’r rhanddeiliaid yn ei ddweud. Rwy’n derbyn eu bod wedi cael llawer iawn o waith i’w wneud dros yr haf a dyna pam yr ymestynnais y cyfnod ymgynghori, ond credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn ymgynghori. Rwy’n credu y byddem yn cael ein beirniadu pe na baem yn gwneud hynny, felly mae arnaf ofn, ar y sail na allwch blesio pawb drwy’r amser, fy mod yn fwy na pharod i ymgynghori. Rwyf hefyd yn Ysgrifennydd Cabinet sy’n mynnu cymaint â phosibl ein bod yn cael yr amser llawn ar gyfer ymgynghori; credaf fod 12 wythnos yn wirioneddol bwysig.

Mewn perthynas â nodyn cyngor technegol 20, rydych yn llygad eich lle. Cyhoeddais nodyn cyngor technegol 20 wedi ei ddiweddaru yr wythnos diwethaf i ddarparu eglurder i awdurdodau cynllunio, datblygwyr a chymunedau lleol ynglŷn â sut y gall y system gynllunio gefnogi a diogelu’r iaith Gymraeg. Mae’n ddyletswydd gyfreithiol i ystyried yr iaith fel rhan o werthusiad cynaliadwyedd cynlluniau datblygu lleol, a chredaf y bydd nodyn cyngor technegol 20 yn eu cynorthwyo gyda’r dasg honno.

Llefarydd y Ceidwadwyr, David Melding.

Conservatives’ spokesperson, David Melding.

Diolch yn fawr, Llywydd. Cabinet Secretary, yesterday, you spoke about, and indeed your party voted in favour of, a tax on non-reusable and non-recyclable plastics in Wales. I wonder if you can now provide us with some clarification on the details and practicalities of this intention and how you might take it forward, or was it just a vague reassurance to Plaid Cymru that they have some continuing relevance in Welsh Government decision making?

Diolch yn fawr, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, ddoe, buoch yn sôn am, ac yn wir, pleidleisiodd eich plaid o blaid treth ar blastigau na ellir eu hailddefnyddio ac na ellir eu hailgylchu yng Nghymru. Tybed a allwch roi rhywfaint o eglurhad inni ynghylch manylion ac ymarferoldeb y bwriad hwn a sut y gallech fwrw ymlaen â hynny, neu ai rhyw sicrwydd amwys i Blaid Cymru ydoedd fod ganddynt rywfaint o berthnasedd o hyd ym mhroses Llywodraeth Cymru o wneud penderfyniadau?

I would never take that stance with Plaid Cymru, David Melding. In relation to the plastic tax, we had a very good debate yesterday on the circular economy. There are several points that I mentioned about the extended producer responsibility feasibility study that I’m undertaking. Several Members spoke in relation to a deposit-return scheme, and, obviously, the Cabinet Secretary for Finance and Local Government announced, I think on 3 October, the possibility, from four of the taxes, of a plastic tax being one of them. I will be having those detailed discussions both with officials and with the Cabinet Secretary.

Ni fyddwn byth yn ymddwyn felly gyda Phlaid Cymru, David Melding. O ran y dreth ar blastig, cawsom ddadl dda iawn ddoe ynglŷn â’r economi gylchol. Crybwyllais sawl pwynt ynglŷn â’r astudiaeth ddichonoldeb estynedig o gyfrifoldeb cynhyrchwyr sydd ar y gweill gennyf. Siaradodd sawl Aelod am gynllun dychwelyd blaendal, ac yn amlwg, cyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, ar 3 Hydref rwy’n credu, y posibilrwydd, o bedair o’r trethi, y gallai treth ar blastig fod yn un ohonynt. Byddaf yn cael y trafodaethau manwl hynny gyda swyddogion a chydag Ysgrifennydd y Cabinet.

I am reassured that you will have a full assessment, because in the past you’ve said that a deposit-return scheme needs to assess the implications that that would have on everyday household bills, and can you assure us that, in any new tax that you might be considering, again, the effect that that would have on household bills would be fully considered?

Rwy’n ffyddiog y byddwch yn cynnal asesiad llawn, oherwydd yn y gorffennol, rydych wedi dweud bod angen i gynllun dychwelyd blaendal asesu goblygiadau hynny i filiau’r cartref o ddydd i ddydd, ac a allwch roi sicrwydd inni, mewn unrhyw dreth newydd y gallech fod yn ei hystyried, unwaith eto, y byddai’r effaith y byddai hynny’n ei chael ar filiau’r cartref yn cael ei hystyried yn llawn?

Yes, absolutely. I mentioned yesterday that I was a child of the 1960s and I remember DRSs, but I think that things have moved a great deal since then, and, in Wales, we recycle 75 per cent of our plastic bottles. We have excellent kerbside recycling, so you must make sure that there are no unintended consequences or outcomes in relation to having a DRS. But absolutely, the cost to the household has to be part of the analysis as to whether we take this forward.

Gallaf, yn sicr. Soniais ddoe fy mod yn un o blant y 1960au ac rwy’n cofio cynlluniau dychwelyd blaendal, ond credaf fod pethau wedi newid cryn dipyn ers hynny, ac yng Nghymru, rydym yn ailgylchu 75 y cant o’n poteli plastig. Mae ein gwasanaethau ailgylchu ar garreg y drws yn rhagorol, felly mae’n rhaid i chi sicrhau nad oes unrhyw effeithiau neu ganlyniadau anfwriadol mewn perthynas â chael cynllun dychwelyd blaendal. Ond yn sicr, mae’n rhaid i’r gost i’r cartref fod yn rhan o’r dadansoddiad ynglŷn ag a ddylem fwrw ymlaen â hyn.

I echo that, and it’s very, very important, but as is how any tax would be applied. As I’ve already stated, polystyrene food containers are technically reusable. I think we need to be very precise in the actions that we are trying to take to achieve the outcome in reducing pollution from plastics. I just wonder whether you might be open to a more radical proposal, and one that these Tory benches would be pleased to support, if you can find a feasible way of advancing it, and that’s just banning some of these materials. That’s what they’re doing in the United States now. So, if they can do it and some find that it’s a horrifying attack on the free market, then perhaps we should be doing it too. It’s much simpler for the public to understand as well.

Rwy’n cytuno â hynny, ac mae’n bwysig iawn, ond mae’r modd y defnyddir unrhyw dreth yn bwysig hefyd. Fel rwyf wedi’i ddweud eisoes, yn dechnegol, gellir ailddefnyddio cynhwyswyr bwyd polystyren. Credaf fod angen inni fod yn fanwl iawn o ran y camau rydym yn ceisio’u cymryd i sicrhau canlyniadau o ran lleihau llygredd o blastigion. Tybed a fyddech yn agored i gynnig mwy radical, un y byddai’r meinciau Torïaidd hyn yn fwy na pharod i’w gefnogi, os gallwch ddod o hyd i ffordd ymarferol o wneud hynny, sef gwahardd rhai o’r deunyddiau hyn. Dyna y maent yn ei wneud yn yr Unol Daleithiau bellach. Felly, os gallant hwy ei wneud heb ei ystyried yn ymosodiad ofnadwy ar y farchnad rydd, efallai y dylem ninnau ei wneud hefyd. Mae’n llawer symlach i’r cyhoedd ei ddeall hefyd.

I’m all for radical policies, so I’m very happy to look at anything that will help us reduce, particularly, plastic litter. There’s been a campaign recently about plastic litter in our oceans, and I think it’s absolutely appalling, so anything that we can do to help—. So, I’m very happy to look at any radical policy, and if the Member would like to meet with me to discuss it further, I’d certainly be happy to do that.

Rwyf o blaid polisïau radical, felly rwy’n fwy na pharod i edrych ar unrhyw beth a fydd yn ein helpu i leihau sbwriel plastig, yn enwedig. Cafwyd ymgyrch yn ddiweddar ynghylch sbwriel plastig yn ein cefnforoedd, a chredaf fod hynny’n hollol ofnadwy, felly unrhyw beth y gallwn ei wneud i helpu—. Felly, rwy’n fwy na pharod i edrych ar unrhyw bolisi radical, ac os hoffai’r Aelod gyfarfod â mi i’w drafod ymhellach, buaswn yn fwy na pharod i wneud hynny.

The Cabinet Secretary will be attending NFU Cymru’s conference in two weeks’ time, and I’m sure she’ll have seen the advance press release from John Mercer, the director of NFU Cymru, in which he says that

‘The Union firmly believes that we can make a success of Brexit if our collective focus is centred on supporting our industry to meet the challenge of feeding a growing world population with safe, quality, affordable food’.

I’m sure the Cabinet Secretary will agree with me that it’s vitally important that farmers in Wales should have a firm idea of what the legislative framework for agriculture will be after we leave the European Union and, therefore, it’s vitally important that the Welsh Government should make its framework decisions, at any rate, as soon as possible and make them public. This is a great opportunity for Welsh farmers, as John Mercer says. Could the Cabinet Secretary give us some firm idea of the time it will take her to develop at least a framework agricultural policy that she can make public?

Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn mynychu cynhadledd NFU Cymru mewn pythefnos, ac rwy’n siŵr y bydd wedi gweld y datganiad i’r wasg ymlaen llaw gan John Mercer, cyfarwyddwr NFU Cymru, lle y mae’n dweud hyn:

Cred yr Undeb yn gryf y gallwn sicrhau bod Brexit yn llwyddiant os canolbwyntiwn gyda’n gilydd ar gynorthwyo ein diwydiant i oresgyn yr her o fwydo poblogaeth fyd-eang sy’n cynyddu â bwyd diogel, safonol a fforddiadwy.

Rwy’n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi ei bod yn hollbwysig fod gan ffermwyr Cymru syniad cadarn o beth fydd y fframwaith deddfwriaethol ar gyfer amaethyddiaeth wedi inni adael yr Undeb Ewropeaidd, ac felly, mae’n hollbwysig fod Llywodraeth Cymru yn gwneud ei phenderfyniadau fframwaith beth bynnag, cyn gynted â phosibl, a’i bod yn eu cyhoeddi. Mae hwn yn gyfle gwych i ffermwyr Cymru, fel y dywed John Mercer. A all Ysgrifennydd Cabinet roi syniad cadarn o’r amser y bydd yn ei gymryd iddi ddatblygu o leiaf polisi fframwaith amaethyddol y gall ei gyhoeddi?

I thank Neil Hamilton for his question. Yes, I certainly am attending the NFU conference. I think it’s early November or late November—

Diolch i Neil Hamilton am ei gwestiwn. Yn sicr, byddaf yn mynychu cynhadledd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr. Credaf ei bod yn gynnar ym mis Tachwedd neu ddiwedd mis Tachwedd—

That’s right. So, I’m looking forward to that very much. I’m not sure I’ve actually seen the press release that you refer to, but, certainly, I engage frequently with the NFU and I’m very aware of their views around opportunities as well as the challenges that we’re facing. There is a huge amount of work going on by my officials in relation to frameworks, possible legislation and also discussions with their counterparts. So, I know all the senior officials met last Wednesday here in Cardiff from the four nations. You’ll be aware of the ministerial engagement that I have. We now have another date for our monthly meetings—unfortunately, in October, we haven’t had one—with the Department for Environment, Food and Rural Affairs Secretary of State, but we are meeting again, unfortunately again in London, on 6 November. But it’s really important those discussions are ongoing.

In relation to a timescale, I would imagine that we’ll be starting to be able to make that public maybe early next year, but, again, there’s a huge amount of detailed work being undertaken for a time.

Dyna ni. Felly, rwy’n edrych ymlaen at hynny’n fawr iawn. Nid wyf yn siŵr fy mod wedi gweld y datganiad i’r wasg y cyfeiriwch ato, ond yn sicr, rwy’n ymgysylltu’n aml ag Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ac rwy’n ymwybodol iawn o’u safbwyntiau ar gyfleoedd yn ogystal â’r heriau sy’n ein hwynebu. Mae fy swyddogion yn gwneud llawer iawn o waith mewn perthynas â fframweithiau, deddfwriaeth bosibl yn ogystal â thrafodaethau gyda’u swyddogion cyfatebol. Felly, gwn fod yr holl uwch swyddogion o’r pedair gwlad wedi cyfarfod yma yng Nghaerdydd ddydd Mercher diwethaf. Fe fyddwch yn gwybod am yr ymgysylltiad gweinidogol rwy’n ei gael. Bellach, mae gennym ddyddiad arall ar gyfer ein cyfarfodydd misol—yn anffodus, ni chawsom un ym mis Hydref—gydag Ysgrifennydd Gwladol Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, ond byddwn yn cyfarfod eto, yn Llundain unwaith eto yn anffodus, ar 6 Tachwedd. Ond mae’n bwysig iawn fod y trafodaethau hynny’n parhau.

O ran amserlen, buaswn yn dychmygu y gallwn ddechrau cyhoeddi hynny’n gynnar y flwyddyn nesaf, ond unwaith eto, mae llawer iawn o waith manwl yn cael ei wneud am gyfnod.

I fully understand that. No-one underestimates the vast scale of this project, but it is vitally important to us and the UK Government in the context of the current negotiations going on in Brussels also, because, if we are to get the best possible deal that is available out of the EU, they need to know that we are fully prepared for no deal. And the more, therefore, that we can make public in advance will help us, I think, to get a reasonable deal out of the EU if they are rational about it.

The fundamental basis of the current regime is the basic payment scheme, and UKIP’s policy is to continue a variation of that but to cap payments at £120,000, so that we end the discrimination in favour of larger farmers and agribusinesses and give more support to smaller enterprises. We also believe there should be a 25 per cent uplift for organic farms. Given the nature of agriculture in Wales being very different from England—we don’t have the vast prairie lands of Lincolnshire and so on—it should not be difficult for the Welsh Government to come to broadly similar conclusions. So, I wonder if she can give us any indication on at least the basis of a future agricultural policy.

Rwy’n deall hynny’n llwyr. Nid oes unrhyw un yn bychanu maint enfawr y prosiect hwn, ond mae’n hanfodol bwysig i ni a Llywodraeth y DU yng nghyd-destun y trafodaethau sy’n mynd rhagddynt ym Mrwsel ar hyn o bryd hefyd, oherwydd, os ydym am gael y fargen orau sydd ar gael gan yr UE, mae angen iddynt wybod ein bod yn hollol barod am ddim bargen. Ac felly, yn fy marn i, bydd po fwyaf y gallwn ei gyhoeddi ymlaen llaw yn ein helpu i sicrhau bargen resymol gan yr UE os ydynt yn synhwyrol yn ei gylch.

Sail sylfaenol y drefn bresennol yw cynllun y taliad sylfaenol, a pholisi UKIP yw parhau ag amrywiad o hwnnw, ond gyda chap o £120,000 ar y taliadau, er mwyn rhoi diwedd ar y gwahaniaethu o blaid ffermwyr a busnesau amaethyddol mwy o faint a rhoi mwy o gefnogaeth i fentrau llai. Credwn hefyd y dylid rhoi codiad o 25 y cant i ffermydd organig. O gofio bod natur amaethyddiaeth yng Nghymru yn wahanol iawn i Loegr—nid oes gennym beithdiroedd helaeth fel Swydd Lincoln ac yn y blaen—ni ddylai fod yn anodd i Lywodraeth Cymru ddod i gasgliadau gweddol debyg. Felly, tybed a all roi unrhyw syniad inni ynglŷn â sail polisi amaethyddol yn y dyfodol, o leiaf.

I think you raised a very important point at the beginning of your contribution then about having that best possible information. I think it’s really important that we share information also and, certainly, I’m very happy to share information with my ministerial counterparts. I think we are starting to see more of that.

In relation to being fully prepared for a ‘no deal’, well, I don’t know how you can be fully prepared for a ‘no deal’. I don’t actually understand how you can have a ‘no deal’, because leaving the EU, to me, is like a divorce. Now, you can’t have a ‘no deal’ with a divorce. You have to have a deal of whatever description; you have to have a deal. So, all this talk about no deal—I just am completely perplexed as to how you can have ‘no deal’. I think it should be absolutely the UK Government’s top priority that they get the best deal possible, and that’s what we are pushing for for the people of Wales.

In relation to your proposals, again, I’d be very happy to look at what UKIP’s proposals are for future farming post Brexit.

Credaf i chi godi pwynt pwysig iawn ar ddechrau’ch cyfraniad ynglŷn â sicrhau y ceir y wybodaeth orau bosibl. Credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn rhannu gwybodaeth hefyd, ac yn sicr, rwy’n fwy na pharod i rannu gwybodaeth gyda gweinidogion cyfatebol. Credaf ein bod yn dechrau gweld mwy o hynny.

O ran bod yn hollol barod ar gyfer ‘dim bargen’, wel, nid wyf yn gwybod sut y gallwch fod yn hollol barod ar gyfer ‘dim bargen’. Mewn gwirionedd, nid wyf yn deall sut y gallwch gael ‘dim bargen’, oherwydd mae gadael yr UE, yn fy marn i, fel ysgariad. Nawr, ni allwch gael ‘dim bargen’ gydag ysgariad. Mae’n rhaid ichi gael bargen o ryw fath; mae’n rhaid ichi gael bargen. Felly, mae’r holl sôn am ddim bargen—rwyf mewn penbleth llwyr ynglŷn â sut y gallwch gael ‘dim bargen’. Credaf yn bendant y dylai fod yn brif flaenoriaeth i Lywodraeth y DU eu bod yn sicrhau’r fargen orau bosibl, ac rydym yn pwyso am hynny ar gyfer pobl Cymru.

O ran eich cynigion, unwaith eto, buaswn yn fwy na pharod i edrych ar beth yw cynigion UKIP ar gyfer ffermio yn y dyfodol ar ôl Brexit.

Well, obviously, we all want a deal if one is available, but it takes two to tango and, if the EU is not prepared to do a deal, and is not prepared to carry on talking, until we pay the ransom demand, then that’s what a ‘no deal’ looks like. That wasn’t the purpose behind my question today. It’s to look at the future of Welsh farming and fishing.

Further to Michelle Brown’s question earlier on, what UKIP would like to see to restore life to our fishing and coastal communities is an exclusive economic zone all around the United Kingdom and, obviously, in our Welsh waters, under the control of the Welsh Government, halting equal access to these waters by European fishermen, to have no-take zones to aid spawning and replenishing fish stocks—yes, we might have foreign trawlers able to access our waters, but with permits—and to ensure that all fish caught within UK waters, including those taken by foreign vessels operating under licence, are landed and sold in the UK to help finance and attract investment in the newly developing fishing industry.

So, I hope the Cabinet Secretary sees that we can make a positive contribution towards this debate in a non-partisan way. I think that there is scope for doing that with all parties in this Assembly.

Wel, yn amlwg, mae pob un ohonom yn awyddus i gael bargen os oes un ar gael, ond mae dwy ochr i hyn, ac os nad yw’r UE yn barod i daro bargen, ac os nad ydynt yn barod i barhau i siarad, hyd nes ein bod yn talu’r pridwerth, dyna sut beth fydd ‘dim bargen’. Nid hynny oedd diben fy nghwestiwn heddiw. Y bwriad oedd edrych ar ddyfodol ffermio a physgota yng Nghymru.

Yn dilyn cwestiwn Michelle Brown yn gynharach, yr hyn yr hoffai UKIP ei weld er mwyn adfer bywyd i’n cymunedau pysgota a chymunedau ein harfordir yw parth economaidd cyfyngedig o amgylch y Deyrnas Unedig, ac yn amlwg, yn nyfroedd Cymru, o dan reolaeth Llywodraeth Cymru, er mwyn atal pysgotwyr Ewropeaidd rhag cael mynediad cyfartal i’r dyfroedd hyn, cael parthau lle na chaniateir pysgota i gynorthwyo’r broses o silio ac ailgyflenwi stociau pysgod—efallai y gallai llongau pysgota tramor gael mynediad i’n dyfroedd, ond gyda thrwyddedau—a sicrhau bod yr holl bysgod sy’n cael eu dal yn nyfroedd y DU, gan gynnwys y rhai sy’n cael eu dal gan longau tramor sy’n gweithredu o dan drwydded, yn cael eu glanio a’u gwerthu yn y DU i helpu i ariannu a denu buddsoddiad mewn diwydiant pysgota sy’n datblygu o’r newydd.

Felly, gobeithiaf fod Ysgrifennydd y Cabinet yn gweld y gallwn wneud cyfraniad cadarnhaol tuag at y ddadl hon mewn ffordd amhleidiol. Credaf fod lle i wneud hynny gyda phob plaid yn y Cynulliad hwn.

Yes, absolutely. I’ve just mentioned to David Melding that I’m very happy to look at anybody’s ideas, of course, and certainly, I want to have a very positive fishing and fisheries policy. I think, talking to the fishing industry—and we are just starting, now, to get our negotiations ready ahead of the fisheries council in December—they do feel very badly done down by the EU. There are no two ways about it, certainly from talking to the Welsh fishing industry. So, it’s absolutely right that we get that Welsh fisheries policy correct. So, yes, I’m very happy to look at any ideas you want to bring forward.

Oes, yn sicr. Rwyf newydd ddweud wrth David Melding fy mod yn fwy na pharod i edrych ar syniadau unrhyw un, wrth gwrs, ac yn sicr, rwy’n awyddus i gael polisi pysgota a physgodfeydd cadarnhaol iawn. O siarad â’r diwydiant pysgota—ac rydym newydd ddechrau paratoi ein trafodaethau yn awr cyn y cyngor pysgodfeydd ym mis Rhagfyr—rwy’n credu eu bod yn teimlo bod yr UE wedi gwneud tro gwael â hwy. Nid oes amheuaeth am hynny, yn sicr wrth siarad â diwydiant pysgota Cymru. Felly, mae’n hanfodol ein bod yn cael y polisi pysgodfeydd yn gywir. Felly, ydw, rwy’n fwy na pharod i edrych ar unrhyw syniadau yr hoffech eu cyflwyno.

Ardaloedd Morol Gwarchodedig
Marine Protected Areas

3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddarparu manylion pellach am sut y gall rhanddeiliaid y tu hwnt i awdurdodau rheoli gyfrannu at ddatblygu cynllun gweithredu ar flaenoriaethau rheoli ardaloedd morol gwarchodedig? (OAQ51185)

3. Will the Cabinet Secretary provide further detail on how stakeholders beyond management authorities can contribute to the development of the marine protected area management priority action plan? (OAQ51185)

The Wales marine advisory and action group has been engaged in the development of a national marine plan for Wales. There is a statutory function that we must perform, and we will engage stakeholders taking this forward. We will seek the views of this group regarding the MPA management plan.

Mae grŵp cynghori a gweithredu Cymru ar faterion morol wedi bod yn ymgymryd â’r gwaith o ddatblygu cynllun morol cenedlaethol i Gymru. Mae yna swyddogaeth statudol sy’n rhaid inni ei chyflawni, a byddwn yn ymgysylltu â rhanddeiliaid wrth fwrw ymlaen â hyn. Byddwn yn ceisio barn y grŵp hwn ynglŷn â chynllun rheoli’r ardaloedd morol gwarchodedig.

I thank the Cabinet Secretary for that response. Back in August, as she will know, the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee published its catchily entitled report ‘Turning the tide?’, which stressed the pride we should have in our Welsh marine and coastal environment, and the potential for marine protected areas to help support healthy seas, sustainable fisheries and much more.

Recommendation 1 spoke of the urgency of developing that MPA strategy. Recommendation 3 spoke of the need for Welsh Government to operate in a transparent and efficient way, ensuring that stakeholders are fully engaged in the development of that MPA strategy. The Cabinet Secretary responded positively to the recommendations, though, rather than committing to the development of an MPA strategy, as recommended by the committee, she committed instead to finalising the MPA management priority action plan and thereby agreeing a strategic direction by working with the marine protected area management steering group. But unfortunately, marine stakeholders working in the private sector and also non-governmental organisations are not part of the MPA steering group, which is limited to MPA management authorities such as Natural Resources Wales and local authorities. So, could I, in a very constructive way, ask the Cabinet Secretary to look at this again—I know she’ll want to draw on the fullest expertise of the marine sector in the development of that action plan and marine strategy—and, with the help of her officials, examine ways to have a platform of full engagement with all stakeholders before April next year?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb. Yn ôl ym mis Awst, fel y gŵyr, cyhoeddodd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig ei adroddiad, o dan yr enw bachog, ‘Y Llanw’n troi?’, a bwysleisiai cymaint y dylem ymfalchïo yn ein hamgylchedd morol ac arfordirol yng Nghymru, a photensial ardaloedd morol gwarchodedig i helpu i gefnogi moroedd iach, pysgodfeydd cynaliadwy a llawer mwy.

Soniai argymhelliad 1 am y brys i ddatblygu strategaeth yr ardaloedd morol gwarchodedig. Soniai argymhelliad 3 am yr angen i Lywodraeth Cymru weithredu mewn ffordd dryloyw ac effeithlon, gan sicrhau bod rhanddeiliaid yn ymgysylltu’n llawn â’r broses o ddatblygu strategaeth yr ardaloedd morol gwarchodedig. Ymatebodd Ysgrifennydd y Cabinet yn gadarnhaol i’r argymhellion, fodd bynnag, yn hytrach nag ymrwymo i ddatblygu strategaeth ar gyfer yr ardaloedd morol gwarchodedig, yn ôl argymhelliad y pwyllgor, ymrwymodd yn hytrach i gwblhau cynllun gweithredu blaenoriaethau rheoli ar gyfer yr ardaloedd morol gwarchodedig, a chytuno drwy hynny ar gyfeiriad strategol drwy weithio gyda grŵp llywio rheoli’r ardaloedd morol gwarchodedig. Ond yn anffodus, nid yw rhanddeiliaid morol sy’n gweithio yn y sector preifat na chyrff anllywodraethol yn rhan o grŵp llywio’r ardaloedd morol gwarchodedig, sy’n gyfyngedig i awdurdodau rheoli ardaloedd morol gwarchodedig megis Cyfoeth Naturiol Cymru ac awdurdodau lleol. Felly, a gaf fi ofyn, mewn ffordd adeiladol iawn, i Ysgrifennydd y Cabinet edrych ar hyn eto—gwn y bydd yn awyddus i ddefnyddio holl arbenigedd y sector morol wrth ddatblygu’r cynllun gweithredu a’r strategaeth forol—a chyda chymorth ei swyddogion, i archwilio ffyrdd o sicrhau ymgysylltiad llawn â’r holl randdeiliaid cyn mis Ebrill y flwyddyn nesaf?

Yes, I’m very happy to do that. My department is working with NRW and the MPA management steering group to finalise the marine protected area management priority action plan. Once that’s established, we will, of course, engage with a diverse range of marine stakeholders through the marine advisory action group.

Gwnaf, rwy’n fwy na pharod i wneud hynny. Mae fy adran yn gweithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a grŵp llywio rheoli’r ardaloedd morol gwarchodedig i gwblhau’r cynllun gweithredu blaenoriaethau rheoli ar gyfer yr ardaloedd morol gwarchodedig. Ar ôl hynny, wrth gwrs, byddwn yn ymgysylltu ag amrywiaeth eang o randdeiliaid morol drwy’r grŵp cynghori a gweithredu ar faterion morol.

Cabinet Secretary, shouldn’t that engagement, though, come before the plan is finalised? You have limited resources in your department; you face having to make more savings. There are extraordinary challenges about these marine protected areas; we know very little about what goes on at the bottom of the sea, and it’s very expensive to find information. Why do you not bring the stakeholders in at an earlier stage so that you can use both their resources and their expertise to help develop this plan?

Ysgrifennydd y Cabinet, oni ddylid sicrhau er hynny fod yr ymgysylltiad hwnnw’n digwydd cyn i’r cynllun gael ei gwblhau? Mae adnoddau eich adran yn gyfyngedig; rydych yn wynebu gorfod gwneud rhagor o arbedion. Mae heriau eithriadol ynghlwm wrth yr ardaloedd morol gwarchodedig hyn; ni wyddom fawr ddim ynglŷn â’r hyn sy’n digwydd ar waelod y môr, ac mae casglu gwybodaeth yn ddrud iawn. Pam na wnewch chi gynnwys y rhanddeiliaid yn gynharach yn y broses fel y gallwch ddefnyddio’u hadnoddau a’u harbenigedd i’ch cynorthwyo i ddatblygu’r cynllun hwn?

When we began marine planning, we did publish a statement of public participation and that set out how stakeholders could input into the plan right from the beginning, and then as it developed. So, there is that consultation and that agreement with stakeholders; it’s not a matter that they were excluded—we did have that. We’ve also got the marine planning stakeholder reference group. That has a huge range of NGOs, industry and coastal fora on it. The Crown Estate is on it, NRW is obviously on it, and the Centre for Environment, Fisheries and Aquaculture Science. They’ve been inputting throughout the whole process. So, I think it’s wrong to say they were excluded; they were there from the beginning.

Pan ddechreuwyd ar y broses o greu cynlluniau morol, aethom ati i gyhoeddi datganiad cyfranogiad y cyhoedd a nodai sut y gallai rhanddeiliaid gyfrannu at y cynllun o’r cychwyn cyntaf, ac yna wrth iddo ddatblygu. Felly, mae gennym yr ymgynghoriad hwnnw a’r cytundeb hwnnw gyda’r rhanddeiliaid; nid yw’n fater o beidio â’u cynnwys—fe wnaethom hynny. Mae gennym hefyd grŵp cyfeirio’r rhanddeiliaid ar gyfer y cynlluniau morol. Mae hwnnw’n cynnwys ystod eang o gyrff anllywodraethol, cynrychiolwyr diwydiant a fforymau arfordirol. Mae’n cynnwys Ystâd y Goron, a Cyfoeth Naturiol Cymru yn amlwg, yn ogystal â Chanolfan Gwyddorau’r Amgylchedd, Pysgodfeydd a Dyframaethu. Maent wedi bod yn cyfrannu drwy gydol y broses. Felly, credaf ei bod yn anghywir dweud na chawsant eu cynnwys; roeddent yno o’r cychwyn cyntaf.

Mynediad i Ddyfrffyrdd
Access to Waterways

4. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r manteision sy'n dod i Gymru o ganlyniad i fynediad i ddyfrffyrdd? (OAQ51188)

4. What assessment has the Welsh Government made of the benefits that access to waterways brings to Wales? (OAQ51188)

In addition to considering activity tourism and recreation participation reports and strategies, the Welsh Government has undertaken significant public engagement. The recent consultation on sustainable management of our natural resources received around 15,000 responses. All show the value and potential of water recreation activities such as angling and boating and why a resolution to current disagreements is necessary.

Yn ychwanegol at ystyried adroddiadau a strategaethau ar gymryd rhan mewn twristiaeth gweithgareddau a hamdden, mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud cryn dipyn o ymgysylltu â’r cyhoedd. Daeth oddeutu 15,000 o ymatebion i law yn sgil yr ymgynghoriad diweddar ar reoli ein hadnoddau naturiol yn gynaliadwy. Mae pob un yn dangos gwerth a photensial gweithgareddau hamdden dŵr fel pysgota a rhwyfo a pham fod angen datrys anghytundebau cyfredol.

Thank you. The September 2017 update on the report ‘The value to the Welsh economy of angling on inland fisheries in Wales’, collated by the Sustainable Access Campaign Cymru, found that under the current arrangement for access to Welsh rivers, around 1,500 Welsh jobs and £45 million in household income is supported by angling on inland fisheries each year. There are 1.7 million days fished on inland fisheries in Wales by licence holders, generating £104 million annually, and that the contribution to the Welsh economy of angling on inland fisheries in Wales must exceed over £125 million annually in Wales. In that context, how do you respond to the concern expressed by Salmon and Trout Conservation Cymru that it would not be in the interest of the ecological integrity of such habitats to move to unfettered access under the proposed extensions of the Countryside and Rights of Way Act 2000 and that environmental protection is paramount when consideration is given to increased access to the natural resources of Wales, and especially the fragile ecosystems in and around rivers and lakes?

Diolch. Ym mis Medi 2017, canfu diweddariad i’r adroddiad ‘The value to the Welsh economy of angling on inland fisheries in Wales’, a gynhyrchwyd gan Ymgyrch Mynediad Cynaliadwy Cymru, fod genweirio ar bysgodfeydd mewndirol o dan y trefniant presennol ar gyfer mynediad i afonydd Cymru yn cynnal oddeutu 1,500 o swyddi yng Nghymru a £45 miliwn mewn incwm aelwydydd bob blwyddyn. Mae deiliaid trwyddedau yn treulio 1.7 miliwn o ddyddiau yn pysgota ar bysgodfeydd mewndirol yng Nghymru, gan gynhyrchu £104 miliwn y flwyddyn, ac mae’n rhaid bod cyfraniad genweirio ar bysgodfeydd mewndirol i economi Cymru yn fwy na £125 miliwn y flwyddyn yng Nghymru. Yn y cyd-destun hwnnw, sut yr ymatebwch i’r pryder a fynegwyd gan Salmon and Trout Conservation Cymru na fyddai newid i fynediad dirwystr o dan yr estyniadau arfaethedig i Ddeddf Cefn Gwlad a Hawliau Tramwy 2000 o fudd i gyfanrwydd ecolegol cynefinoedd o’r fath, a bod diogelu’r amgylchedd yn hollbwysig wrth ystyried cynyddu lefel y mynediad at adnoddau naturiol Cymru, yn enwedig yr ecosystemau bregus mewn afonydd a llynnoedd a gerllaw?

I think your question lends me to say that it’s really important that you get the balance right, and that’s absolutely why we’ve consulted on such an important issue. You’re quite right, fishing tourism, in both domestic and day-trip visits to Wales, is very important. I think it was about £38 million in 2015. You referred to a report in 2017, but I know in 2015 it was about £38 million per year. I think it also highlights the importance of developing a framework so that we can facilitate responsible access opportunities, going forward.

Credaf fod eich cwestiwn yn rhoi cyfle i mi ddweud ei bod hi’n bwysig sicrhau bod y cydbwysedd yn iawn, ac yn sicr, dyna pam yr ydym wedi ymgynghori ar fater mor bwysig. Rydych yn llygad eich lle, mae twristiaeth pysgota, o ran ymweliadau domestig ac ymweliadau undydd â Chymru, yn bwysig iawn. Credaf ei fod oddeutu £38 miliwn yn 2015. Fe gyfeirioch at adroddiad yn 2017, ond gwn ei fod oddeutu £38 miliwn y flwyddyn yn 2015. Credaf ei fod hefyd yn dangos pwysigrwydd datblygu fframwaith fel y gallwn hwyluso cyfleoedd mynediad cyfrifol yn y dyfodol.

Cabinet Secretary, I have received many representations from constituents regarding this matter in particular, and I think, as you’ve pointed out, there is resolution that needs to come together between the two groups. Now, you’ve just mentioned fishing tourism, but many of our citizens actually enjoy fishing as a pastime, and therefore enjoy the activities they undertake, not as tourist activities, but as part of their spare time. Do you agree with me that, actually, a way of resolving these by coming together and getting an agreement that is voluntary between the organisations is the best solution, not having something imposed upon them?

Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf wedi cael llawer o sylwadau gan etholwyr ynglŷn â’r mater hwn yn benodol, ac fel y dywedoch, rwy’n credu bod angen i’r ddau grŵp ddod at ei gilydd i’w ddatrys. Nawr, rydych newydd sôn am dwristiaeth pysgota, ond mae llawer o’n dinasyddion yn mwynhau pysgota fel gweithgaredd hamdden mewn gwirionedd, ac felly’n mwynhau’r gweithgareddau y maent yn eu gwneud, nid fel gweithgareddau twristaidd, ond fel rhan o’u hamser hamdden. A ydych yn cytuno â mi mai’r ffordd orau o ddatrys hyn, mewn gwirionedd, yw sicrhau bod y sefydliadau’n dod at ei gilydd ac yn dod i gytundeb o’u gwirfodd, yn hytrach na chael rhywbeth wedi’i orfodi arnynt?

Yes, I do, but I think—. You know, when I was a backbencher, this was a very hot topic, and I think the consultation showed it can be incredibly divisive and incredibly polarised, so it is about getting that resolution. We want to see that because it is vital for our tourism. So, I’m hoping that, following the analysis of the consultations and when we come forward with resolutions, we’re able to engage with all the stakeholders to make sure we have the absolute best way forward.

Ydw, rwy’n cytuno, ond rwy’n credu—. Wyddoch chi, pan oeddwn ar y meinciau cefn, roedd hwn yn bwnc dadleuol iawn, a chredaf fod yr ymgynghoriad wedi dangos y gall fod yn hynod gynhennus ac yn hynod begynol, felly mae’n ymwneud â dod o hyd i ateb. Rydym yn awyddus i weld hynny gan ei fod yn hanfodol i’n twristiaeth. Felly, ar ôl dadansoddi’r ymgynghoriadau a phan fyddwn yn cyflwyno atebion, gobeithiaf y gallwn ymgysylltu â’r holl randdeiliaid i sicrhau ein bod yn bwrw ymlaen â hyn yn y ffordd orau bosibl.

Cabinet Secretary, following on from the comments earlier, I’m sure you’re aware of the potential for conflict that free access to Wales’s waterways may bring between those who use them in differing ways, in particular anglers and canoeists. I would say that David Rees is quite right in that if we can get some consultation between these two groups, that’s the best way forward. Unfortunately, the feedback to me from the angling societies is that there doesn’t seem to be that desire for talking coming from the canoeists.

I’ve been contacted by a number of angling societies, and have had meetings with Isca and Hay-on-Wye, one situated on the river Usk and the other on the river Wye. Both showed considerable concern with regard to canoe activity on the rivers, which, at this moment, is not regulated. One important factor pointed out is that canoes do not carry any form of identification, so any canoeist committing offences or simple nuisance cannot be identified. Does the Cabinet Secretary intend to bring in regulations to make registration and, hence, identification a mandatory requirement? Are there any plans to get canoeists to pay a fee for access to our waterways, as, of course, anglers have to, by way of fishing licences and/or society fees?

Ysgrifennydd y Cabinet, yn dilyn y sylwadau a wnaed yn gynharach, rwy’n siŵr eich bod yn ymwybodol o’r perygl o wrthdaro y gallai mynediad dirwystr i ddyfrffyrdd Cymru ei greu rhwng pobl sy’n eu defnyddio mewn ffyrdd gwahanol, yn enwedig pysgotwyr a chanŵ-wyr. Buaswn yn dweud bod David Rees yn llygad ei le mai’r ffordd orau ymlaen fyddai cael rhywfaint o ymgynghori rhwng y ddau grŵp hyn. Yn anffodus, yn ôl yr adborth a gaf gan y cymdeithasau genweirio, nid yw’n ymddangos bod y canŵ-wyr yn awyddus i siarad.

Mae nifer o gymdeithasau pysgota wedi cysylltu â mi, ac rwyf wedi cael cyfarfodydd gydag Isca a Gelli Gandryll, un ar afon Wysg a’r llall ar afon Gwy. Mynegwyd cryn bryder ganddynt ynglŷn â gweithgaredd canŵio ar yr afonydd gan nad yw’n cael ei reoleiddio ar hyn o bryd. Un ffactor pwysig a nodwyd oedd nad oes unrhyw ddull adnabod ar ganŵod, felly ni ellir adnabod unrhyw ganŵiwr sy’n cyflawni troseddau neu’n peri niwsans. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn bwriadu cyflwyno rheoliadau i wneud cofrestru, a thrwy hynny, ddulliau adnabod, yn ofyniad gorfodol? A oes unrhyw gynlluniau i godi ffi ar ganŵ-wyr am fynediad i’n dyfrffyrdd, fel sy’n rhaid i enweirwyr ei thalu, wrth gwrs, drwy drwyddedau pysgota a/neu ffioedd cymdeithasau?

I mentioned in my answer to David Rees that it’s an incredibly divisive issue, and it’s a divisive issue that’s been around for a long time. However, I think this is our opportunity now to get it right. I would certainly want to bring all the groups together. I don’t want to take sides with any group, but if we can facilitate groups coming together, then I’d be very happy to do that. In relation to your specific policy questions around identification and fees, again, that is something that we would have to look at, coming out of the consultation.

Soniais yn fy ateb i David Rees fod hwn yn fater hynod gynhennus, ac mae’n fater cynhennus sydd wedi bodoli ers peth amser. Fodd bynnag, credaf mai dyma ein cyfle bellach i wneud hyn yn iawn. Buaswn yn sicr yn awyddus i ddod â’r holl grwpiau at ei gilydd. Nid wyf am ochri ag unrhyw grŵp, ond os gallwn hwyluso’r broses o ddod â’r grwpiau at ei gilydd, buaswn yn fwy na pharod i wneud hynny. Mewn perthynas â’ch cwestiynau polisi penodol ynghylch dulliau adnabod a ffioedd, unwaith eto, mae hynny’n rhywbeth y byddai’n rhaid i ni ei ystyried wedi’r ymgynghoriad.

Tirweddau Dynodedig
Designated Landscapes

5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am yr adolygiad o dirweddau dynodedig yng Nghymru? (OAQ51197)

5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the review of designated landscapes in Wales? (OAQ51197)

Thank you. The recent review has provided an opportunity to reaffirm the importance to Wales of our designated landscapes. I will make a statement on the way forward when I have considered the wide range of comments in response to the recent consultation on ‘Taking forward Wales’ sustainable management of natural resources’.

Diolch. Mae’r adolygiad diweddar wedi rhoi cyfle i ailddatgan pa mor bwysig yw ein tirweddau dynodedig i Gymru. Byddaf yn gwneud datganiad ar y ffordd ymlaen wedi i mi ystyried yr amrywiaeth eang o sylwadau a gafwyd mewn ymateb i’r ymgynghoriad diweddar ‘Bwrw ymlaen â rheoli adnoddau naturiol Cymru yn gynaliadwy’.

Cabinet Secretary, I’m really interested in your thoughts on the Alliance for Welsh Designated Landscapes’s response to the review. The alliance has called for the report to be rewritten to provide traceability from the Marsden report, from the recommendations of which, of course—I’m looking at Dafydd; sorry, Dafydd—it was commissioned.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae gennyf ddiddordeb mawr yn eich barn ar ymateb y Gynghrair dros Dirluniau Dynodedig Cymru i’r adolygiad. Mae’r gynghrair wedi galw am ailysgrifennu’r adroddiad i ddarparu olrheiniadwyedd o adroddiad Marsden, gan iddo gael ei gomisiynu, wrth gwrs—rwy’n edrych ar Dafydd; mae’n ddrwg gennyf, Dafydd—ar sail argymhellion yr adroddiad hwnnw.

He didn’t say anything, you can carry on. [Laughter.] Not yet, not yet. [Laughter.]

Ni ddywedodd unrhyw beth, gallwch barhau. [Chwerthin.] Dim eto, dim eto. [Chwerthin.]

They have also—this is what they said now. They have also called for a clear reaffirmation of the Sandford principle. Will you commit to both of these proposals today?

Maent hefyd—dyma a ddywedasant yn awr. Maent hefyd wedi galw am ailddatganiad clir o egwyddor Sandford. A wnewch chi ymrwymo i’r cynigion hyn heddiw?

I certainly won’t be having any report rewritten. It was a group that took a decision, brought a report forward that I’ve accepted. I was very grateful to Lord Dafydd Elis-Thomas—who only has to look, clearly—for doing the work that he did with the group. In relation to the Sandford principle, I’m very happy to say, once again: I will not bring forward any proposals for reform that would put the natural beauty and special qualities of areas of national beauty and national parks at risk. I think there was a lot of mischief making that went on, and I’m very happy to confirm that again in the Chamber.

Yn sicr, ni fyddaf yn gofyn i unrhyw un ailysgrifennu unrhyw adroddiad. Gwnaed penderfyniad gan grŵp, cyflwynwyd yr adroddiad ac rwyf wedi ei dderbyn. Roeddwn yn ddiolchgar iawn i’r Arglwydd Dafydd Elis-Thomas—nad oes ond angen iddo edrych, yn amlwg—am y gwaith a wnaeth gyda’r grŵp. Mewn perthynas ag egwyddor Sandford, rwy’n fwy na pharod i ddweud, unwaith eto: ni fyddaf yn cyflwyno unrhyw gynigion ar gyfer diwygio a fyddai’n peryglu harddwch naturiol a rhinweddau arbennig yr ardaloedd o harddwch cenedlaethol a pharciau cenedlaethol. Rwy’n credu bod llawer o greu helynt wedi digwydd, ac rwy’n fwy na pharod i gadarnhau hynny eto yn y Siambr.

John Griffiths—cwestiwn 6, Mike Hedges.

John Griffiths—question 6, Mike Hedges.

Rhywogaethau Goresgynnol Estron
Non-native Invasive Species

6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y broblem o rywogaethau goresgynnol estron yng Nghymru? (OAQ51178)

6. Will the Cabinet Secretary provide an update on the problem of non-native invasive species in Wales? (OAQ51178)

Thank you. Invasive non-native species continue to have a significant environmental, social and economic impact in Wales. We are working to reduce these through implementation of the EU invasive alien species regulation and collaboration with our partners to promote awareness, share best practice and data, and act to control or eradicate these species.

Diolch. Mae rhywogaethau goresgynnol estron yn parhau i gael effaith amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd sylweddol yng Nghymru. Rydym yn gweithio i’w lleihau drwy weithredu rheoliad rhywogaethau goresgynnol estron yr UE a thrwy gydweithio gyda’n partneriaid i hybu ymwybyddiaeth, rhannu arferion gorau a data, a gweithredu er mwyn rheoli neu ddileu’r rhywogaethau hyn.

Thank you for that answer, Cabinet Secretary. Of all the non-native species that we have in Swansea, the one that’s causing us our biggest problem is Japanese knotweed, which is highly invasive, very difficult to get rid of and causes houses not to be able to be sold, causes drains to be damaged and can cause houses to have their foundations undermined. Can the Cabinet Secretary provide an update on both the use of the natural predator tests and on improved chemical treatment in getting rid of this highly dangerous, invasive species?

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. O’r holl rywogaethau estron sydd gennym yn Abertawe, yr un sy’n achosi’r broblem fwyaf inni yw clymog Japan, sy’n oresgynnol iawn, yn anodd iawn ei dileu ac yn arwain at fethu gwerthu tai a difrod i ddraeniau, a gall danseilio sylfeini tai. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â defnydd o’r profion ysglyfaethwyr naturiol yn ogystal â gwell triniaeth gemegol i gael gwared ar y rhywogaeth hynod beryglus a goresgynnol hon?

Thank you. We had an improved delivery method, and that has resulted in better survival in the insect psyllids, which is a key development in tackling Japanese knotweed. We had further releases earlier this year. Swansea University are currently analysing the results from the separate chemical control trials, which you’ll be aware we supported—a two-year trial by Swansea University. I very much look forward to reading their report.

Diolch. Roedd gennym ddull gwell o gyflwyno, ac mae hynny wedi arwain at gyfraddau goroesi gwell ymhlith y llyslau, sy’n ddatblygiad allweddol wrth fynd i’r afael â chlymog Japan. Cawsom ollyngiadau pellach yn gynharach eleni. Ar hyn o bryd, mae Prifysgol Abertawe yn dadansoddi canlyniadau’r treialon rheolaeth gemegol ar wahân, y byddwch yn ymwybodol ein bod wedi eu cefnogi—treial dwy flynedd gan Brifysgol Abertawe. Edrychaf ymlaen yn fawr at ddarllen eu hadroddiad.

Actually, I wanted to ask you a little bit more about the chemical control of Japanese knotweed myself, but I hear your answer there. Have there been any preliminary findings that Swansea University might be able to release, or any additional trials that might have taken place on interim findings? As you know, our local development plan means that there’s going to be quite a lot of land disturbed as a result of new buildings, and I think it would be quite useful if developers could have an early sight of anything that might help them, or not help them, maybe—it depends what it’s going to be—to decide whether they’re going to develop a particular piece of land.

A dweud y gwir, roeddwn am eich holi ychydig ymhellach ynglŷn â rheolaeth gemegol ar gyfer clymog Japan, ond rwyf newydd glywed eich ateb. A fu unrhyw ganfyddiadau cychwynnol y gallai Prifysgol Abertawe eu rhyddhau, neu unrhyw dreialon ychwanegol a allai fod wedi cael eu cynnal ar ganfyddiadau interim? Fel y gwyddoch, mae ein cynllun datblygu lleol yn golygu y bydd cryn dipyn o dir yn cael ei symud o ganlyniad i adeiladau newydd, a chredaf y byddai’n eithaf defnyddiol pe gallai datblygwyr gael syniad cynnar o unrhyw beth a all fod o gymorth, neu o ddim cymorth, efallai—mae’n dibynnu ar beth yn union ydyw—wrth iddynt benderfynu a ydynt yn mynd i ddatblygu darn penodol o dir.

I’m not aware of any interim findings. I know the data is currently being analysed. So, I’m not aware of any interim findings, or any small report that they’ve done, but I’ll certainly find out. If that is the case, I’ll be very happy to write to the Member. But you’ll know that the trial examined various combinations of herbicide treatments and mechanical actions. It was a very thorough trial, and I’m hoping that we will be able to find the most effective control method.

Nid wyf yn ymwybodol o unrhyw ganfyddiadau interim. Gwn fod y data’n cael ei ddadansoddi ar hyn o bryd. Felly, nid wyf yn ymwybodol o unrhyw ganfyddiadau interim, nac unrhyw adroddiad bychan y maent wedi’i wneud, ond rwy’n sicr o holi ynglŷn â hynny. Os bydd, rwy’n fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod. Ond gwyddoch fod y treial wedi archwilio gwahanol gyfuniadau o driniaethau chwynladdol a chamau mecanyddol. Roedd yn dreial trylwyr iawn, a gobeithiaf y gallwn ddod o hyd i’r dull rheoli mwyaf effeithiol.

Yes, Japanese knotweed is a real headache for householders. We also have invasive species from the animal kingdom, which can be a real menace, such as the killer shrimp. This was discovered in waters off Cardiff Bay and in Eglwys Nunydd reservoir in Port Talbot in 2010. Now, the biosecurity sector has been monitoring the situation since then. I wondered if you had any updates on the current level of menace posed by the killer shrimps.

Ydy, mae clymog Japan yn gur pen go iawn i ddeiliaid tai. Mae gennym hefyd rywogaethau goresgynnol ym myd yr anifeiliaid a all fod yn fygythiad gwirioneddol, megis y ferdysen reibus. Daethpwyd o hyd i’r rhywogaeth hon mewn dyfroedd ger Bae Caerdydd ac yng nghronfa ddŵr Eglwys Nunydd ym Mhort Talbot yn 2010. Nawr, mae’r sector bioddiogelwch wedi bod yn monitro’r sefyllfa ers hynny. Tybed a oes gennych unrhyw newyddion ynglŷn â lefel gyfredol y bygythiad y mae berdys rheibus yn ei achosi.

I’m afraid I don’t, and I will have to write to the Member.

Nag oes, mae arnaf ofn, a bydd yn rhaid imi ysgrifennu at yr Aelod.

Tlodi Tanwydd y Gaeaf
Winter Fuel Poverty

7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu pa gefnogaeth sydd ar gael i amddiffyn yr aelwydydd mwyaf agored i niwed yng Nghymru rhag tlodi tanwydd y gaeaf hwn? (OAQ51209)

7. Will the Cabinet Secretary outline what support is available to protect the most vulnerable households in Wales from fuel poverty this winter? (OAQ51209)

Thank you. Support is available through Welsh Government Warm Homes, which includes our Nest and Arbed schemes. Nest offers free impartial advice and support to help people reduce household energy bills and provides eligible households with free home energy efficiency measures to help them keep warm at a more affordable cost.

Diolch. Mae cymorth ar gael drwy Cartrefi Clyd Llywodraeth Cymru, sy’n cynnwys ein cynlluniau Nyth ac Arbed. Mae Nyth yn cynnig cyngor a chymorth diduedd rhad ac am ddim i gynorthwyo pobl i leihau biliau ynni yn y cartref, ac mae’n darparu mesurau effeithlonrwydd ynni yn y cartref yn ddi-dâl i aelwydydd cymwys er mwyn eu cynorthwyo i gadw’n gynnes am gost fwy fforddiadwy.

Thank you, Cabinet Secretary, and I was pleased to see in the Nest annual report that the installation of a Government-funded home energy efficiency improvement package will see, on average, an energy bill saving of £410 per household each year. These figures demonstrate clearly that the scheme is performing above expectations and is making a real difference to fuel-poor households. I just wanted to ask, though, about residential retrofit, because ensuring that existing homes in Wales are energy efficient has a key part to play in tackling fuel poverty. So, could I ask what plans you have to increase the Welsh Government’s activity in terms of residential retrofit??

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, ac roeddwn yn falch o weld yn adroddiad blynyddol Nyth y bydd gosod pecyn gwella effeithlonrwydd ynni yn y cartref a ariennir gan y Llywodraeth yn arwain, ar gyfartaledd, at arbediad o £410 y flwyddyn ar fil ynni bob cartref. Dengys y ffigurau hyn yn glir fod y cynllun yn cyflawni’n well na’r disgwyl ac yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i gartrefi tlawd o ran tanwydd. Hoffwn holi, fodd bynnag, ynglŷn ag ôl-osod preswyl, gan fod sicrhau bod cartrefi sy’n bodoli eisoes yng Nghymru yn defnyddio ynni’n effeithlon yn rhan allweddol o drechu tlodi tanwydd. Felly, a gaf fi ofyn pa gynlluniau sydd gennych i gynyddu gweithgarwch Llywodraeth Cymru o ran ôl-osod preswyl?

Thank you. I am working very closely with my colleague Carl Sargeant, the Cabinet Secretary for Communities and Children, in relation to retrofitting. I’ve also established a ministerial decarbonisation task and finish group with two others of my Cabinet Secretary colleagues, so that will really drive cross-Government action. I wanted to help bring forward proposals to meet our challenging carbon commitments also. So, whilst we will continue to look at the scale of our own energy efficiency programmes, we do need to look at our decarbonisation ambitions. They can’t be achieved through Government funding alone, so we are going to have to have a much more joined-up approach across Government and across all sectors, really, to help us deliver on this agenda.

Diolch. Rwy’n cydweithio’n agos iawn gyda fy nghyd-Aelod Carl Sargeant, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, mewn perthynas ag ôl-osod. Rwyf hefyd wedi sefydlu grŵp gorchwyl a gorffen gweinidogol ar ddatgarboneiddio gyda dau arall o fy nghyd-Ysgrifenyddion Cabinet, felly bydd hynny’n sbardun mawr i weithredu traws-Lywodraethol. Roeddwn am helpu i gyflwyno cynigion i gyflawni ein hymrwymiadau heriol o ran carbon hefyd. Felly, er y byddwn yn parhau i edrych ar raddfa ein rhaglenni effeithlonrwydd ynni ein hunain, mae angen i ni edrych ar ein huchelgeisiau o ran datgarboneiddio. Ni ellir eu cyflawni drwy gyllid y Llywodraeth yn unig, felly rydym yn mynd i sicrhau bod gennym ddull llawer mwy cydgysylltiedig ar draws y Llywodraeth ac ar draws pob sector, mewn gwirionedd, i’n cynorthwyo i gyflawni mewn perthynas â’r agenda hon.

Cabinet Secretary, I’m sure you’ll welcome the energy price cap announced last week, and also the continuing roll-out of smart meters. I think smart meters have a huge role to play in giving home owners more control over how much energy they use, and encouraging them also to switch between providers. However, there has been some reluctance amongst some home owners to have smart meters installed and I wonder what role the Welsh Government is playing to encourage the roll-out of smart meters to all households in Wales.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n siŵr y byddwch yn croesawu’r cap ar brisiau ynni a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, yn ogystal â’r broses barhaus o gyflwyno mesuryddion deallus. Credaf fod gan fesuryddion deallus rôl enfawr i’w chwarae yn rhoi mwy o reolaeth i berchnogion tai dros faint o ynni y maent yn ei ddefnyddio, a’u hannog hefyd i newid darparwr. Fodd bynnag, mae rhywfaint o amharodrwydd wedi bod ymysg rhai perchnogion tai i osod y mesuryddion deallus, ac roeddwn yn meddwl tybed pa rôl y mae Llywodraeth Cymru yn ei chwarae i hybu’r broses o ddarparu mesuryddion deallus i bob cartref yng Nghymru.

I think you’re right, there have been a few issues around smart meters, I think. Talking to a group of consumers as to why they wouldn’t want a smart meter, they put it down to, you know, their neighbours had had issues with it et cetera. So, I think we need to make sure that we work across all sectors to encourage people to have smart meters installed, and it is something that we work with the utility companies, for instance, to do.

Rwy’n credu eich bod yn iawn, mae yna ychydig o faterion yn codi mewn perthynas â mesuryddion deallus, rwy’n credu. O siarad â grŵp o ddefnyddwyr ynglŷn â pham na fuasent eisiau mesurydd deallus, roeddent yn dweud mai’r rheswm oedd, wyddoch chi, fod eu cymdogion wedi cael problemau ag ef ac yn y blaen. Felly, rwy’n credu bod angen gwneud yn siŵr ein bod yn gweithio ar draws pob sector i annog pobl i osod mesuryddion deallus, ac rydym yn gweithio gyda’r cwmnïau cyfleustodau, er enghraifft, i wneud hynny.

When settling on a replacement for the Nest scheme, can you tell us whether you’d be prepared to look at eligibility rules around applying for some home energy efficiency improvements? I’m thinking Scotland’s corresponding energy assistance package has less stringent criteria, being available for those who are on a low income and pregnant, for example, or to some homes with children. In Wales, current rules exclude a lot of people in fuel poverty, particularly young people, so I’m wondering if, with the new scheme that will potentially, I hope, come into place after this current one comes to an end, you would consider changing that criteria.

Wrth benderfynu ar gynllun newydd i ddisodli’r cynllun Nyth, a allwch ddweud wrthym a fuasech yn barod i edrych ar reolau cymhwysedd mewn perthynas â gwneud cais am welliannau effeithlonrwydd ynni yn y cartref? Rwy’n credu bod gan becyn cymorth ynni cyfatebol yr Alban feini prawf llai llym, ac mae ar gael i’r rhai sydd ar incwm isel ac sy’n feichiog, er enghraifft, neu i rai cartrefi â phlant. Yng Nghymru, mae rheolau cyfredol yn eithrio llawer o bobl sy’n wynebu tlodi o ran tanwydd, yn enwedig pobl ifanc, felly gyda’r cynllun newydd a fydd, o bosibl, yn cael ei roi ar waith, gobeithio, ar ôl i’r un cyfredol ddod i ben, tybed a fuasech yn ystyried newid y meini prawf hynny.

Yes, certainly, that’s something we can look at. I think we are just about to go out to procurement, so clearly this is something we can look at as we do bring in the new scheme next year.

Yn sicr, mae hynny’n rhywbeth y gallwn edrych arno. Rwy’n credu ein bod ar fin cychwyn ar y broses gaffael, felly’n amlwg mae hyn yn rhywbeth y gallwn edrych arno wrth inni gyflwyno’r cynllun newydd y flwyddyn nesaf.

Y Diwydiant Amaethyddol yng Ngorllewin Cymru
The Agricultural Industry in West Wales

8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer y diwydiant amaethyddol yng ngorllewin Cymru? (OAQ51180)

8. Will the Cabinet Secretary outline the Welsh Government’s priorities for the agricultural industry in west Wales? (OAQ51180)

Thank you. The Welsh Government is supporting the farming industry in Pembrokeshire and west Wales, as in all parts of Wales, to become more profitable, sustainable, resilient and business-focused. Over 1,400 people in Pembrokeshire are signed up to Farming Connect, to learn more about improving the profitability, competitiveness, and environmental performance of their businesses.

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru’n cynorthwyo’r diwydiant ffermio yn Sir Benfro a gorllewin Cymru, fel ym mhob rhan o Gymru, i fod yn fwy proffidiol, cynaliadwy a chadarn, ac i ganolbwyntio mwy ar fusnes. Mae dros 1,400 o bobl yn Sir Benfro wedi cofrestru â Cyswllt Ffermio i ddysgu mwy am wella proffidioldeb, cystadleurwydd a pherfformiad amgylcheddol eu busnesau.

Cabinet Secretary, one of the major issues facing the agricultural industry in west Wales is the Welsh Government’s proposed designations for nitrate vulnerable zones. Now, earlier on in this session, in an answer to Simon Thomas, you committed to making a decision on NVZs by the end of the year and that, later on today, you will be discussing this matter with your officials. Given the huge impact that the introduction of NVZs could have on farmers in my constituency, will you commit to consider looking at voluntary measures before imposing NVZs, and can you confirm whether you’re prepared to discuss voluntary measures with your officials later on this afternoon?

Ysgrifennydd y Cabinet, un o’r prif faterion sy’n wynebu’r diwydiant amaethyddol yng ngorllewin Cymru yw dynodiadau arfaethedig Llywodraeth Cymru ar gyfer parthau perygl nitradau. Nawr, yn gynharach yn y sesiwn hon, mewn ymateb i Simon Thomas, fe ymrwymoch i wneud penderfyniad ar barthau perygl nitradau erbyn diwedd y flwyddyn ac y byddwch, yn nes ymlaen heddiw, yn trafod y mater gyda’ch swyddogion. O ystyried yr effaith aruthrol y gallai cyflwyno parthau perygl nitradau ei chael ar ffermwyr yn fy etholaeth, a wnewch chi ymrwymo i ystyried edrych ar fesurau gwirfoddol cyn gosod parthau perygl nitradau, ac a allwch gadarnhau a ydych yn barod i drafod mesurau gwirfoddol gyda’ch swyddogion yn nes ymlaen y prynhawn yma ?

I have been having ongoing discussions with officials over the past few months—well, probably over the past year—in relation to this, and, as I say, I have another meeting this afternoon. I am not ruling out anything; we had a significant number of responses, and I did say in my answer to Simon Thomas earlier that there are some very good proposals and suggestions in those responses. That’s why it’s taking longer than expected, I think, to analyse them and look at the level of detail contained within the returns. But I do commit, and I have committed all along, to coming forward with an announcement at the end of the year.

I’m also very keen to work with farmers and with their stakeholders and the farming unions, so that we can develop solutions.

Rwyf wedi bod yn cael trafodaethau parhaus gyda swyddogion dros y misoedd diwethaf—wel, yn ôl pob tebyg, dros y flwyddyn ddiwethaf—mewn perthynas â hyn, ac fel y dywedais, mae gennyf gyfarfod arall y prynhawn yma. Nid wyf yn diystyru unrhyw beth; cawsom nifer sylweddol o ymatebion, ac fe ddywedais yn fy ateb i Simon Thomas yn gynharach fod yna rai cynigion ac awgrymiadau da iawn ymhlith yr ymatebion hynny. Dyna pam ei bod yn cymryd mwy o amser na’r disgwyl, rwy’n credu, i’w dadansoddi ac i edrych ar lefel y manylder sydd wedi’i gynnwys ar y ffurflenni. Ond rwy’n ymrwymo, ac rwyf wedi ymrwymo ers y dechrau, i wneud cyhoeddiad ar ddiwedd y flwyddyn.

Rwyf hefyd yn awyddus iawn i weithio gyda ffermwyr a chyda’u rhanddeiliaid a’r undebau ffermio er mwyn i ni allu datblygu atebion.

Pobl Ifanc yn y Diwydiant Ffermio
Young People in the Farming Industry

9. Pa gamau y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn eu cymryd i annog pobl ifanc i mewn i'r diwydiant ffermio? (OAQ51191)[W]

9. What steps is the Cabinet Secretary taking to encourage young people into the farming industry? (OAQ51191)[W]

Diolch. This Government supports young entrants to agriculture through several important measures. Six million pounds has been made available over the next two years in the recent budget settlement for a young entrants scheme, which we are in the process of developing and which complements our wider package of support. And, of course, we are meeting this afternoon to discuss it further.

Diolch. Mae’r Llywodraeth hon yn cefnogi newydd-ddyfodiaid ifanc i amaethyddiaeth drwy nifer o fesurau pwysig. Yn y setliad cyllidebol diweddar, neilltuwyd £6 miliwn dros y ddwy flynedd nesaf ar gyfer cynllun cymorth i newydd-ddyfodiaid ifanc yr ydym yn y broses o’i ddatblygu ac sy’n ategu ein pecyn cymorth ehangach. Ac wrth gwrs rydym yn cyfarfod y prynhawn yma i’w drafod ymhellach.

Diolch yn fawr, Ysgrifennydd Cabinet. Rwy’n edrych ymlaen at drafod manylion y cytundeb rhyngom ni i sefydlu cynllun ar gyfer ffermwyr ifanc o ryw £6 miliwn. Y tro diwethaf yr oedd gan Lywodraeth Cymru gynllun o’r fath, roedd yna ryw £7 miliwn o arian yn y cynllun hwnnw, ac roedd e wedi helpu 520 o bobl ifanc i mewn i ddiwydiant amaeth. Efallai fod rhywun sy’n bresennol yn cofio’r cynllun hwnnw, Llywydd.

Wrth fynd ymlaen â’r cynllun yma, rwy’n meddwl ei bod yn bwysig iawn ein bod ni’n gyrru neges gref i ffermwyr ifanc ein bod ni’n moyn iddyn nhw fod yn rhan o lywio’r cynllun a’u bod nhw’n gallu dysgu oddi wrth ei gilydd hefyd. Felly, a wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet ystyried pa rôl y mae clybiau ffermwyr ifanc yn gallu ei chwarae yn hyn, wrth hysbysebu cynllun o’r fath, wrth rannu a dysgu, ac, wrth gwrs, wrth roi cefnogaeth a mentora uniongyrchol i ffermwyr ifanc?

Thank you very much, Cabinet Secretary, and I look forward to discussing the details of the agreement between us to establish a young entrants scheme of about £6 million. The last time the Welsh Government had a similar scheme, there was £7 million in that scheme and it supported 520 young people into the agriculture industry. Perhaps somebody present would actually remember that scheme, Llywydd.

In taking this scheme forward, I think that it’s important that we send a strong message to young farmers that we want them to be part of steering the scheme and that they can learn from each other as well. So, will the Cabinet Secretary consider how young farmers’ clubs can play a role in advertising and marketing such a scheme, in sharing and learning, and, of course, in giving direct support and mentoring to young farmers?

Yes, absolutely; I’m sure the Llywydd does remember the scheme very well. I think, looking back at previous games, I really want to ensure that we get new entrants from this; not people who are in succession, for instance. It is really important that we engage with—you mentioned young farmers’ clubs. I’m certainly happy to do that, because we want to get these young people before they go into farming as a business. Certainly, my early thinking is around FE colleges and HE. I think it’s really important that we talk to the students and get their views. But, as I say, I’m sure that when we meet, we can discuss this further.

Gwnaf, yn sicr; rwy’n siŵr fod y Llywydd yn cofio’r cynllun yn dda iawn. Rwy’n credu, wrth edrych yn ôl ar gemau blaenorol, fy mod yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn cael newydd-ddyfodiaid o hyn; nid pobl sy’n olynu, er enghraifft. Mae’n wirioneddol bwysig ein bod yn ymgysylltu â—fe sonioch am glybiau ffermwyr ifanc. Rwy’n sicr yn hapus i wneud hynny, oherwydd rydym eisiau cael y bobl ifanc hyn cyn iddynt ddechrau ffermio fel busnes. Yn sicr, yr hyn sy’n mynd drwy fy meddwl ar hyn o bryd yw colegau addysg bellach ac addysg uwch. Rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn siarad â’r myfyrwyr ac yn cael eu barn. Ond fel rwy’n dweud, rwy’n siŵr y gallwn drafod hyn ymhellach pan fyddwn yn cyfarfod.

I was delighted just then to hear you say ‘new entrants’ to the farming schemes, because I think that the young entrants scheme is a very welcome step and we are very supportive of it. However, I find in my constituency I have a number of people who don’t fit into those criteria. Families have changed, people are working longer, and family dynamics are very different. You have people who have gone away and then they come back and take over a family farm—maybe a small one, but nonetheless they are still there, still trying to add vibrancy to our rural heritage.

They find it very difficult to get support, because they are supposed to know it all, because they just fit outside the ‘young’ bracket. I wondered whether you might consider, when you’re looking at this, making it more of a ‘new entrants’, or keeping an eye on the ‘new entrants’, that you might consider putting in place some kind of mentoring scheme. You know, I have pointed people to organisations such as Farming Connect, but it’s just not the same as having somebody who really can help you and walk you through those first vital couple of years while you really get to grips with, not just how you are running the business, but, actually, it’s the paperwork, the various schemes that you can belong to—those are the things that people are finding very difficult to navigate.

Roeddwn wrth fy modd yn eich clywed yn dweud ‘newydd-ddyfodiaid’ i’r cynlluniau ffermio yn awr, oherwydd credaf fod y cynllun cymorth i newydd-ddyfodiaid ifanc yn gam i’w groesawu’n fawr ac rydym yn gefnogol iawn ohono. Fodd bynnag, mae gennyf nifer o bobl nad ydynt yn bodloni’r meini prawf hynny yn fy etholaeth. Mae teuluoedd wedi newid, mae pobl yn gweithio’n hwy, ac mae dynameg teuluoedd yn wahanol iawn. Mae gennych bobl sydd wedi gadael ac sy’n dychwelyd wedyn ac yn cymryd meddiant ar fferm deuluol—un fach efallai, ond serch hynny maent yn dal i fod yno, yn dal i geisio ychwanegu bywyd i’n treftadaeth wledig.

Maent yn ei chael hi’n anodd iawn cael cymorth, oherwydd dylent fod yn gwybod y cyfan, oherwydd nid ydynt yn perthyn i’r categori ‘ifanc’. Roeddwn yn meddwl tybed a allech ystyried, pan fyddwch yn edrych ar hyn, rhoi mwy o bwyslais ar ‘newydd-ddyfodiaid’, neu gadw llygad ar y ‘newydd-ddyfodiaid’, ac y gallech ystyried sefydlu rhyw fath o gynllun mentora. Wyddoch chi, rwyf wedi tynnu sylw pobl at sefydliadau megis Cyswllt Ffermio, ond nid yw hynny yr un fath â chael rhywun a all eich helpu go iawn a mynd gyda chi drwy’r blynyddoedd cyntaf hanfodol hynny wrth i chi ddod i arfer, nid yn unig â’r modd yr ydych yn rhedeg y busnes, ond mewn gwirionedd, â’r gwaith papur, â’r cynlluniau amrywiol y gallwch berthyn iddynt—dyna’r pethau y mae pobl yn ei chael yn anodd iawn ymdopi â hwy.

Yes, I think you raise a very relevant point, and I’ve been looking, over the past few months, prior to the budget agreement with Plaid Cymru I’ve been looking at how we can encourage more people, and particularly young people and particularly new entrants, because I think, looking back at the YES scheme, only about 10 per cent were new entrants. I think the rest were part of that succession into existing businesses. So, I think it is important that we look at how we can bring new entrants in. I mentioned that I was thinking about FE colleges and working with students and HE colleges. I think mentoring is really important, so if you think about another scheme that we have, the Venture scheme, where we’re looking at young people again with people who are maybe wanting to retire, I think that’s been very successful on a different level, but it’s about picking all these best pieces out and bringing it all together to form a new scheme.

Ie, rwy’n credu eich bod yn nodi pwynt perthnasol iawn, ac yn ystod yr ychydig fisoedd diwethaf, cyn y cytundeb cyllidebol gyda Phlaid Cymru, rwyf wedi bod yn edrych ar sut y gallwn annog mwy o bobl, a phobl ifanc a newydd-ddyfodiaid yn arbennig, oherwydd rwy’n credu, wrth edrych yn ôl ar y cynllun cymorth i newydd-ddyfodiaid, tua 10 y cant yn unig oedd yn newydd-ddyfodiaid. Rwy’n credu bod y gweddill yn rhan o’r olyniaeth honno i mewn i fusnesau sy’n bodoli eisoes. Felly, rwy’n credu ei bod yn bwysig ein bod yn edrych ar sut y gallwn ddenu newydd-ddyfodiaid. Crybwyllais fy mod yn meddwl am golegau addysg bellach a gweithio gyda myfyrwyr a cholegau addysg uwch. Rwy’n credu bod mentora’n bwysig iawn, felly os ydych yn meddwl am gynllun arall sydd gennym, y cynllun Mentro, lle’r ydym yn edrych ar bobl ifanc unwaith eto gyda phobl sydd efallai’n dymuno ymddeol, credaf fod hwnnw wedi bod yn llwyddiannus iawn ar lefel wahanol, ond mae’n ymwneud â chasglu’r holl ddarnau gorau a dod â’r cyfan at ei gilydd i ffurfio cynllun newydd.

2. 2. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant
2. 2. Questions to the Cabinet Secretary for Communities and Children

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Yr eitem nesaf yw cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, a’r cwestiwn cyntaf gan Hannah Blythyn.

The next item is questions to the Cabinet Secretary for Communities and Children, and the first question comes from Hannah Blythyn.

Cymunedau yn Gyntaf
Communities First

1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y cymorth sydd ar gael i weithwyr Cymunedau yn Gyntaf? (OAQ51205)

1. Will the Cabinet Secretary make a statement on the support that is in place for Communities First employees? (OAQ51205)

I thank the Member for her question. The Communities First transition team was established to support Communities First lead delivery bodies in planning and advising staff. There have been ongoing conversations with local authority staff, third sector staff and unions. Lead delivery bodies have transition plans in place to inform the delivery of the programme during 2017-18.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Cafodd tîm pontio Cymunedau yn Gyntaf ei sefydlu i gynorthwyo cyrff cyflawni arweiniol Cymunedau yn Gyntaf gyda chynllunio a chynghori staff. Cafwyd trafodaethau parhaus gyda staff awdurdod lleol a staff ac undebau’r trydydd sector. Mae gan gyrff cyflawni arweiniol gynlluniau pontio ar waith i lywio’r gwaith o gyflawni’r rhaglen yn ystod 2017-18.

Thank you, Cabinet Secretary. I raise this both as an Assembly Member who serves employees of the Communities First programme and as a trade unionist—with both hats. I’m sure you’ll understand that the workforce should get the support and consideration that they are deserving of. You said that it is currently going through a transition period, and that is obviously happening in Flintshire, as elsewhere in the country. Many of the staff in Flintshire have worked on these Communities First projects since they were established in 2002, serving across our communities on a number and variety of projects that enable people to be work ready, and to support them into work. Having met with the Communities First team in Flintshire, I know that they continue to work hard, as you will do, Cabinet Secretary, and under a lot of pressure to provide a smooth transition for all employees. I think they are now keen to focus on moving forward. So, I hope that the Communities for Work projects supported by the legacy fund will provide new opportunities for existing employees to move into, and during this transition period that the well-being of the committed workforce and their families will be given priority. So, Cabinet Secretary, do you agree with me that supporting our Communities First employees and providing certainty on their future should be a priority through this transition period, and what message of reassurance you can send to them today?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n codi’r mater hwn fel Aelod Cynulliad sy’n gwasanaethu rhai o weithwyr y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf ac fel undebwr llafur—gyda’r ddwy het. Rwy’n siŵr y byddwch yn deall y dylai’r gweithlu gael y gefnogaeth a’r ystyriaeth y maent yn eu haeddu. Fe ddywedoch ei fod yn mynd drwy gyfnod pontio ar hyn o bryd, ac mae hynny’n amlwg yn digwydd yn Sir y Fflint, fel mewn mannau eraill yn y wlad. Mae llawer o’r staff yn Sir y Fflint wedi gweithio ar y prosiectau Cymunedau yn Gyntaf hyn ers iddynt gael eu sefydlu yn 2002, gan wasanaethu ar draws ein cymunedau ar nifer amrywiol o brosiectau sy’n galluogi pobl i fod yn barod am waith, ac i’w cynorthwyo i ddod o hyd i waith. Ar ôl cyfarfod â’r tîm Cymunedau yn Gyntaf yn Sir y Fflint, gwn eu bod yn parhau i weithio’n galed, fel y byddwch chi’n ei wneud, Ysgrifennydd y Cabinet, a’u bod o dan lawer o bwysau i sicrhau cyfnod pontio llyfn i bob gweithiwr. Rwy’n credu eu bod yn awyddus yn awr i ganolbwyntio symud ymlaen. Felly, rwy’n gobeithio y bydd y prosiectau Cymunedau yn Gyntaf a gefnogir gan y gronfa dreftadaeth yn darparu cyfleoedd newydd i weithwyr presennol, ac y bydd llesiant y gweithlu ymroddedig a’u teuluoedd yn cael blaenoriaeth yn ystod y cyfnod pontio. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn cytuno y dylai cefnogi ein gweithwyr Cymunedau yn Gyntaf a darparu sicrwydd ar gyfer eu dyfodol fod yn flaenoriaeth drwy’r cyfnod pontio hwn, a pha neges o sicrwydd y gallwch ei rhoi iddynt heddiw?

I’m grateful to the Member for raising this, and many other Members have also done that. Thank you for that. I agree that one of the priorities is ensuring Communities First staff are supported through this transition period, and it’s an important one. I am aware that my officials have been working with lead delivery bodies to ensure correct procedures are being followed, including liaison with union representatives as necessary. I know many of the Communities First staff in Flintshire and across Wales will want to continue to work to support our communities in other important programmes, and I wish them luck in doing that too.

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod am grybwyll hyn, ac mae llawer o Aelodau eraill hefyd wedi gwneud hynny. Diolch i chi am hynny. Rwy’n cytuno mai un o’r blaenoriaethau yw sicrhau bod staff Cymunedau yn Gyntaf yn cael eu cefnogi drwy’r cyfnod pontio hwn, ac mae’n flaenoriaeth bwysig. Rwy’n ymwybodol fod fy swyddogion wedi bod yn gweithio gyda chyrff cyflawni arweiniol i sicrhau bod y gweithdrefnau cywir yn cael eu dilyn, gan gynnwys cysylltu â chynrychiolwyr undeb yn ôl yr angen. Gwn y bydd llawer o’r staff Cymunedau yn Gyntaf yn Sir y Fflint a ledled Cymru eisiau parhau i weithio i gefnogi ein cymunedau mewn rhaglenni pwysig eraill, ac rwy’n dymuno pob lwc iddynt gyda hynny hefyd.

Cabinet Secretary, such is the confusion now over the winding up of Communities First in our communities that a number of permanent vacancies are still being advertised online. What steps are you taking to ensure that taxpayers’ money is not being wasted on further recruitment processes for a scheme that you are technically winding down?

Ysgrifennydd y Cabinet, mae cymaint o ddryswch erbyn hyn ynglŷn â dirwyn Cymunedau yn Gyntaf i ben yn ein cymunedau fel bod nifer o swyddi gwag parhaol yn dal i gael eu hysbysebu ar-lein. Pa gamau rydych yn eu cymryd i sicrhau nad yw arian y trethdalwyr yn cael ei wastraffu ar brosesau recriwtio pellach ar gyfer cynllun yr ydych, yn dechnegol, yn ei ddirwyn i ben?

Well, the only person that’s confused here, it appears, is you. The lead delivery bodies are in regular contact and are encouraged to talk to my officials. If there are any questions or queries around the transition period or associated staffing issues, they’re more than happy to talk to my team in that process, but the Member has been misled in terms of her views today.

Wel, mae’n ymddangos mai’r unig berson sydd wedi drysu yma yw chi. Mae’r cyrff cyflawni arweiniol mewn cysylltiad rheolaidd ac yn cael eu hannog i siarad â fy swyddogion. Os oes unrhyw gwestiynau neu ymholiadau ynglŷn â’r cyfnod pontio neu faterion staffio cysylltiedig, maent yn fwy na hapus i siarad â fy nhîm yn y broses honno, ond mae’r Aelod wedi cael ei chamarwain o ran ei safbwyntiau heddiw.

Effaith Diwygiadau Lles ar Dde-ddwyrain Cymru
The Impact of Welfare Reforms on South-east Wales

2. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o effaith diwygiadau lles Llywodraeth y DU ar dde-ddwyrain Cymru? (OAQ51201)

2. What assessment has the Cabinet Secretary made of the impact of the UK Government’s welfare reforms on south-east Wales? (OAQ51201)

I’m grateful for the Member’s question and deeply concerned by the devastating impact that the UK Government’s welfare reforms are having on low-income families, particularly those with children. Average annual losses are estimated to be around £600 per household in the sub-region the Member represents, compared with £300 per household in the least affected sub-regions of Wales.

Rwy’n ddiolchgar am gwestiwn yr Aelod ac yn bryderus iawn am yr effaith ddinistriol y mae diwygiadau lles Llywodraeth y DU yn ei chael ar deuluoedd incwm isel, yn enwedig teuluoedd â phlant. Amcangyfrifir bod y colledion blynyddol cyfartalog oddeutu £600 y cartref yn yr is-ranbarth y mae’r Aelod yn ei gynrychioli, o’i gymharu â £300 y cartref yn yr is-ranbarthau yr effeithiwyd arnynt leiaf yng Nghymru.

Thank you, Cabinet Secretary. Earlier this year, research commissioned by Cardiff Metropolitan University found the average rent arrears for tenants claiming universal credit was £449.97. The six-week waiting period for the first payments will mean that the first payment of universal credit for those in Newport will be 27 December. Will the Cabinet Secretary once again urge the UK Government to reconsider the six-week waiting period for this flawed policy, which will plunge yet more people into poverty and debt, and also support the housing sector’s calls to immediately roll out the much needed landlord portal and trusted partner status, so that housing associations in Wales will be treated the same as those in England?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn gynharach eleni, mewn ymchwil a gomisiynwyd gan Brifysgol Metropolitan Caerdydd, darganfuwyd bod ôl-ddyledion rhent cyfartalog tenantiaid sy’n hawlio credyd cynhwysol yn £449.97. Bydd y cyfnod aros o chwe wythnos am y taliadau cyntaf yn golygu y bydd taliad cyntaf credyd cynhwysol ar gyfer pobl yng Nghasnewydd ar 27 o Ragfyr. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet, unwaith eto, annog Llywodraeth y DU i ailystyried y cyfnod aros o chwe wythnos ar gyfer y polisi diffygiol hwn, a fydd yn gwthio mwy byth o bobl i mewn i dlodi a dyled, yn ogystal â chefnogi galwadau’r sector tai i fynd ati ar unwaith i gyflwyno’r porth landlordiaid a’r statws partner dibynadwy sy’n fawr eu hangen, fel bod cymdeithasau tai yng Nghymru yn cael eu trin yr un fath â’r rhai yn Lloegr?

I’m really grateful to the Member for raising that with me today. I have written to the UK Government to ask them to put a halt on the universal credit roll-out. The principle of the universal credit programme wasn’t wrong, but it’s not working right and people are being affected and traumatised in the way that they are living their lives. In fact, a six-week wait—. I read an article today about a very young person on the Wirral in Merseyside having to wait six weeks and who was suicidal and living on water for that period of time. It is not right, it needs stopping and it needs reassessing now.

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod am godi’r mater hwnnw gyda mi heddiw. Rwyf wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU i ofyn iddynt roi stop ar gyflwyno’r credyd cynhwysol. Nid oedd egwyddor y rhaglen credyd cynhwysol yn anghywir, ond nid yw’n gweithio’n iawn ac mae pobl yn cael eu heffeithio a’u trawmateiddio yn y ffordd y maent yn byw eu bywydau. Yn wir, mae aros am chwe wythnos—. Darllenais erthygl heddiw am berson ifanc iawn yn Wirral yng Nglannau Mersi a oedd yn gorfod aros am chwe wythnos ac a oedd yn hunanladdol ac yn byw ar ddŵr dros y cyfnod hwnnw o amser. Nid yw’n iawn, mae angen ei stopio ac mae angen ei ailasesu yn awr.

The unemployment rate in south-east Wales has fallen to 3.5 per cent this year; the employment rate in the year to June is up from 70.2 per cent to 72.5 per cent. Given that the Government in Westminster’s welfare reforms are designed at least in part to help people into work, and the Cabinet Secretary himself says he supports the principle of universal credit, shouldn’t he be welcoming these and working with the Government to implement them?

Mae’r gyfradd ddiweithdra yn ne-ddwyrain Cymru wedi gostwng i 3.5 y cant eleni; mae’r gyfradd gyflogaeth yn y flwyddyn hyd at fis Mehefin wedi codi o 70.2 y cant i 72.5 y cant. O gofio bod diwygiadau lles y Llywodraeth yn San Steffan wedi’u cynllunio o leiaf yn rhannol i helpu pobl i ddod o hyd i waith, a bod Ysgrifennydd y Cabinet ei hun yn dweud ei fod yn cefnogi egwyddor credyd cynhwysol, oni ddylai fod yn croesawu’r rhain ac yn gweithio gyda’r Llywodraeth i’w gweithredu?

I certainly don’t welcome the universal credit roll-out as it is, and I’ve expressed that in a strong letter to the Minister in Westminster. This is having a devastating effect on families and children right across Wales. It needs stopping now and reassessing as to how that should be delivered for the future.

Yn sicr nid wyf yn croesawu cyflwyno’r credyd cynhwysol fel y mae, ac rwyf wedi mynegi hynny mewn llythyr cryf at y Gweinidog yn San Steffan. Mae hyn yn cael effaith ddinistriol ar deuluoedd a phlant ledled Cymru. Mae’n angen ei stopio yn awr a’i ailasesu o ran sut y dylid ei gyflwyno yn y dyfodol.

The Member for Newport West touched on a point of the levels of personal debt and that being a real impact of the hideous welfare reforms being thrust upon us by the British state. Research earlier this year showed that personal debt levels in the NP postcode area were the highest in Wales and, across the United Kingdom, they are now reaching pre-recession levels. I wonder what action the Cabinet Secretary is considering in light of this new research to target ethical financial support in those areas with the highest level of personal debt, and also the areas that are losing financial services from the traditional banks, because the last thing we want is these people who are already under siege from the state to also be under siege from rogue lenders.

Mae’r Aelod dros Orllewin Casnewydd wedi crybwyll lefelau dyled bersonol a’r ffaith eu bod yn un o effeithiau go iawn y diwygiadau lles erchyll sy’n cael eu gorfodi arnom gan y wladwriaeth Brydeinig. Mae ymchwil a gynhaliwyd yn gynharach eleni wedi dangos mai lefelau dyled bersonol yn ardal cod post Casnewydd oedd yr uchaf yng Nghymru, ac ar draws y Deyrnas Unedig, maent yn awr yn cyrraedd lefelau nas gwelwyd ers cyn y dirwasgiad. Rwy’n meddwl tybed pa gamau y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn eu hystyried yng ngoleuni’r ymchwil newydd hwn i dargedu cymorth ariannol moesegol yn yr ardaloedd sydd â’r lefel uchaf o ddyled bersonol, a hefyd yr ardaloedd sy’n colli gwasanaethau ariannol gan y banciau traddodiadol, gan mai’r peth olaf yr ydym ei eisiau yw i’r bobl hyn sydd eisoes o dan warchae’r wladwriaeth i fod o dan warchae benthycwyr twyllodrus hefyd.

Yes, the Member is right to raise this point, and I’ve worked with Bethan Jenkins in terms of financial literacy; it’s a really important point. But, for many of these people who are undergoing universal credit roll-out, the problem is they don’t have any money. The problem is that to have savings or otherwise is a luxury. This programme is flawed. I’m grateful for the Member’s support in this space, but actually we have to, collectively, think about making sure the UK Government recognises the damaging effect the universal credit roll-out is having on communities. And while we had two trial areas in Wales, there was lots of evidence behind that saying about the devastating impact it’s having on those families there. We are only just starting the roll-out of this programme, but it’s flawed and needs stopping.

Ie, mae’r Aelod yn iawn i nodi’r pwynt hwn, ac rwyf wedi gweithio gyda Bethan Jenkins mewn perthynas â llythrennedd ariannol; mae’n bwynt pwysig iawn. Ond problem llawer o’r bobl hyn sy’n rhan o broses y credyd cynhwysol yw nad oes ganddynt unrhyw arian. Y broblem yw bod meddu ar gynilion neu rywbeth arall yn foethusrwydd. Mae’r rhaglen hon yn ddiffygiol. Rwy’n ddiolchgar am gefnogaeth yr Aelod yn hyn o beth, ond mewn gwirionedd mae’n rhaid i ni, gyda’n gilydd, feddwl am sicrhau bod Llywodraeth y DU yn cydnabod yr effaith niweidiol y mae cyflwyno’r credyd cynhwysol yn ei chael ar gymunedau. Ac er ein bod wedi cael dwy ardal brawf yng Nghymru, roedd llawer o dystiolaeth y tu ôl i hynny’n sôn am yr effaith ddinistriol y mae’n ei chael ar y teuluoedd yn yr ardaloedd hynny. Nid ydym ond newydd ddechrau’r broses o gyflwyno’r rhaglen hon, ond mae’n ddiffygiol ac mae angen ei stopio.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.

We now turn to spokespeople’s questions. The Conservative spokesperson, Mark Isherwood.

Diolch, Llywydd. As you’ll be aware, the Prime Minister announced at the beginning of the month that there would be an extra £10 billion for the Help to Buy scheme, both to stimulate new home building and to get 135,000 more people onto the housing ladder, with full plans to be detailed in the UK budget on 22 November. Given that the Welsh Government previously launched its own version of this programme some 18 months after the UK made a similar announcement, with recyclable loan finance, how do you understand Wales might be impacted or benefit from this, and what engagement have you had or will you be having with the UK Government accordingly?

Diolch, Llywydd. Fel y byddwch yn gwybod, cyhoeddodd y Prif Weinidog ar ddechrau’r mis y buasai £10 biliwn yn ychwanegol ar gyfer y cynllun Cymorth i Brynu, er mwyn ysgogi adeiladu cartrefi newydd a chymell 135,000 yn fwy o bobl i fynd ar yr ysgol dai, gyda manylion y cynlluniau llawn i’w cynnwys yng nghyllideb y DU ar 22 Tachwedd. O ystyried bod Llywodraeth Cymru yn y gorffennol wedi lansio ei fersiwn ei hun o’r rhaglen hon tua 18 mis ar ôl i’r DU wneud cyhoeddiad tebyg, gyda chyllid benthyciadau ailgylchadwy, sut y credwch y gallai Cymru gael ei heffeithio neu sut y gallai elwa ar hyn, a pha ymgysylltiad a gawsoch neu y byddwch yn ei gael gyda Llywodraeth y DU yn unol â hynny?

We’ve had no indication of any additional funding coming to Wales on that particular point.

Nid ydym wedi cael unrhyw arwydd o unrhyw gyllid ychwanegol yn dod i Gymru ar y pwynt penodol hwnnw.

Well, I am disappointed, obviously, but I hope you’ll be pursuing that, given this isn’t normal block money, it’s recyclable loan finance—if it’s going to be funded on the same basis; of course, we don’t know yet.

Moving on from housing to housing-related support, of course, at the end of last month, the Welsh Government announced that £10 million annually, for two years, was being restored onto the Supporting People programme. Of course, it was well received, and £4 million of that will go through your own departmental budget. The sector responded warmly, but called for an assurance that this money would be ring-fenced for housing associations and third sector providers. Will it be so, or what assurance can you provide, working with them, that this money will go where it needs to go?

Wel, rwy’n siomedig, yn amlwg, ond rwy’n gobeithio y byddwch yn mynd ar drywydd hynny, o ystyried nad arian bloc arferol yw hwn ond cyllid benthyciadau ailgylchadwy—os bydd yn cael ei gyllido ar yr un sail; wrth gwrs, nid ydym yn gwybod eto.

Gan symud ymlaen o dai i gymorth sy’n gysylltiedig â thai, wrth gwrs, ar ddiwedd y mis diwethaf, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru fod £10 miliwn y flwyddyn, am ddwy flynedd, yn cael ei adfer i’r rhaglen Cefnogi Pobl. Wrth gwrs, cafodd ei groesawu’n fawr, a bydd £4 miliwn o hwnnw’n mynd drwy eich cyllideb adrannol chi. Croesawyd hyn gan y sector, ond roeddent yn galw am sicrwydd y byddai’r arian yn cael ei neilltuo ar gyfer cymdeithasau tai a darparwyr y trydydd sector. Ai felly y bydd hi, neu pa sicrwydd y gallwch ei roi, gan weithio gyda hwy, y bydd yr arian hwn yn cyrraedd lle y mae angen iddo fynd?

The Member could have been a little bit more generous in his observations. This wasn’t money put back into the system; this was additional money. This Labour Government here in Wales has put in an additional £10 million for two years to tackle homelessness—£6 million of that into the revenue support grant and £4 million into my budget line. I can’t guarantee what that will look like, because it’s about working with the sector and organisations to get the best value to tackle issues around homelessness, and I’m in discussions with agencies already about how that will look in terms of delivery for the future.

Gallai’r Aelod fod wedi bod ychydig yn fwy hael yn ei sylwadau. Nid arian a gafodd ei roi’n ôl i mewn i’r system oedd hwn; roedd hwn yn arian ychwanegol. Mae’r Llywodraeth Lafur yma yng Nghymru wedi rhoi £10 miliwn ychwanegol am ddwy flynedd er mwyn mynd i’r afael â digartrefedd—£6 miliwn o hwnnw i’r grant cynnal refeniw a £4 miliwn i fy llinell wariant i. Ni allaf warantu sut y bydd hynny’n gweithio, oherwydd mae’n ymwneud â gweithio gyda’r sector a sefydliadau i gael y gwerth gorau i fynd i’r afael â materion sy’n ymwneud â digartrefedd, ac rwyf eisoes mewn trafodaethau gydag asiantaethau ynglŷn â sut y bydd hynny’n edrych o ran y ddarpariaeth ar gyfer y dyfodol.

Of course, it was a restoration of money that had been taken out of the budget since 2013, and that was welcomed, but we do need to know if it will be ring-fenced because it’s about working with people, for example, through the Big Lottery-funded People and Places programme, which must be funding projects to be people-led, strength-based and supporting people and communities to build on the knowledge, skills and experience that they already have. Again, how will you ensure therefore that this fits those sorts of programmes, and enables people themselves to directly participate in the improvements in their own lives?

Wrth gwrs, roedd yn fater o adfer arian a gymerwyd o’r gyllideb ers 2013, a chafodd hynny ei groesawu, ond mae angen i ni wybod a fydd yn cael ei neilltuo oherwydd mae’n ymwneud â gweithio gyda phobl, er enghraifft, drwy’r Rhaglen Pobl a Lleoedd a ariennir gan y Loteri Fawr, sy’n gorfod cyllido prosiectau i fod yn rhai wedi’u harwain gan y bobl, ac yn seiliedig ar gryfderau a chefnogi pobl a chymunedau i adeiladu ar yr wybodaeth, y sgiliau a’r profiad sydd ganddynt eisoes. Unwaith eto, sut y byddwch yn sicrhau felly fod hyn yn cyd-fynd â’r mathau hynny o raglenni, ac yn galluogi pobl i chwarae rhan uniongyrchol yn y gwelliannau yn eu bywydau eu hunain?

The Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 places a duty on Government and public sector bodies. We are working with organisations external to the public sector in the third sector. Llamau, the Wallich and other organisations are very keen to understand how best placed we should use this money. I’m not an expert in this field, but they are, and I want to work with them to make sure we direct our limited finances to the right places to help people in need across our communities.

Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 yn gosod dyletswydd ar y Llywodraeth a chyrff sector cyhoeddus. Rydym yn gweithio gyda sefydliadau y tu allan i’r sector cyhoeddus yn y trydydd sector. Mae Llamau, Wallich a sefydliadau eraill yn awyddus iawn i ddeall sut y dylem ddefnyddio’r arian hwn yn y ffordd orau. Nid wyf yn arbenigwr yn y maes hwn, ond maent hwy, ac rwyf eisiau gweithio gyda hwy i sicrhau ein bod yn cyfeirio ein cyllid cyfyngedig i’r lleoedd cywir er mwyn helpu pobl mewn angen ar draws ein cymunedau.

Diolch, Llywydd. I wanted to raise today the problem of drug abuse and particularly drug abuse carried out in public places. We’ve had several recent media reports relating to drug users fairly openly injecting heroin in the Butetown area of Cardiff. This also raises the related problem of discarded needles, which can be a real danger to children, which has also been highlighted by the media. This is a problem not only confined to Cardiff; it is also a recurring issue in many of our Valleys towns. So, my first question is: do you recognise this as a major problem, and what steps can the Welsh Government take in helping the relevant authorities to tackle it?

Diolch, Llywydd. Heddiw, roeddwn eisiau tynnu sylw at broblem camddefnyddio cyffuriau a chamddefnyddio cyffuriau mewn mannau cyhoeddus yn arbennig. Rydym wedi cael sawl adroddiad yn y cyfryngau yn ddiweddar sy’n ymwneud â defnyddwyr cyffuriau yn chwistrellu heroin, yn weddol agored, yn ardal Butetown yng Nghaerdydd. Mae hyn hefyd yn tynnu sylw at broblem gysylltiedig nodwyddau, a all fod yn berygl gwirioneddol i blant, mater sydd wedi cael sylw yn y cyfryngau hefyd. Mae hon yn broblem nad yw wedi ei chyfyngu i Gaerdydd yn unig; mae hefyd yn broblem sy’n codi dro ar ôl tro mewn llawer o’n trefi yn y Cymoedd. Felly, fy nghwestiwn cyntaf yw: a ydych yn cydnabod bod hon yn broblem fawr, a pha gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i helpu’r awdurdodau perthnasol i fynd i’r afael â hi?

Drug use and substance misuse is on the increase, but we are seeing an effect of welfare reform having an impact on individuals moving into that space. But let’s not forget that people who are suffering from drug and alcohol or substance misuse are human beings too. We have to think carefully about how we are able to support them in making sure that we can act appropriately to take them off the effects of drugs and alcohol, and put them back onto a pathway of success. It pains me when I see people in our communities taking drugs and the other paraphernalia used to expose themselves to risk. It’s our duty to make sure that we can help everybody in our communities, irrespective of their position in life or where they are.

Mae’r defnydd o gyffuriau a chamddefnyddio sylweddau ar gynnydd, ond rydym yn gweld un o effeithiau diwygio lles yn cael effaith ar unigolion sy’n symud i mewn i’r gofod hwnnw. Ond gadewch i ni beidio ag anghofio bod pobl sy’n dioddef o gamddefnyddio cyffuriau ac alcohol neu sylweddau yn fodau dynol hefyd. Mae’n rhaid i ni feddwl yn ofalus sut y gallwn eu cefnogi trwy wneud yn siŵr ein bod yn gallu gweithredu’n briodol i’w cynorthwyo i roi’r gorau i ddefnyddio cyffuriau ac alcohol, a’u rhoi yn ôl ar y llwybr tuag at lwyddiant. Mae’n peri gofid i mi pan fyddaf yn gweld pobl yn ein cymunedau yn cymryd cyffuriau a’r cyfarpar arall a ddefnyddir i wneud eu hunain yn agored i risg. Mae’n ddyletswydd arnom i wneud yn siŵr ein bod yn gallu helpu pawb yn ein cymunedau, ni waeth beth yw eu safle mewn bywyd neu ble y maent.

Yes, and I agree with your sentiments. These are human beings—nobody is denying that— and we need to help these people as far as we can to come off their habits. But, in terms of how to deal with it as an issue of public order perhaps, what do you think about the issue of stop and search and how effective it is in helping to provide a safe urban environment?

Ie, ac rwy’n cytuno â’r hyn a ddywedwch. Mae’r rhain yn fodau dynol—nid oes neb yn gwadu hynny—ac mae angen i ni helpu’r bobl hyn cyn belled ag y gallwn i roi’r gorau i’w harferion. Ond o ran sut i ddelio â’r broblem fel mater o drefn gyhoeddus, efallai, beth yw eich barn ar stopio a chwilio a pha mor effeithiol ydyw i helpu i ddarparu amgylchedd trefol diogel?

The issues around stop and search are a matter for the UK Government and policing but, actually, I don’t think stop and search in itself is helpful in delivering services for people who need to be supported. Our Supporting People programme, along with our substance misuse policy, is designed to help people back into what would be considered a normal way of life, whatever that actually means. But, actually, taking them away from the risk that they pose to themselves and others is something that we should work at carefully.

Mae’r materion yn ymwneud â stopio a chwilio yn fater i Lywodraeth y DU a phlismona, ond mewn gwirionedd, nid wyf yn credu bod stopio a chwilio ynddo’i hun yn ddefnyddiol wrth ddarparu gwasanaethau i bobl sydd angen cael eu cefnogi. Mae ein rhaglen Cefnogi Pobl, ynghyd â’n polisi ar gamddefnyddio sylweddau, wedi’u cynllunio i helpu pobl i ddychwelyd i’r hyn a fuasai’n cael ei ystyried yn ffordd o fyw normal, beth bynnag y mae hynny’n ei olygu mewn gwirionedd. Ond mae mynd â hwy oddi wrth y risg y maent yn ei chreu iddynt eu hunain ac eraill yn rhywbeth y dylem weithio arno’n ofalus.

Yes, and Supporting People, of course, we await what the funding for that will be in the upcoming budget, so I’m glad you mentioned Supporting People. But on a related issue on the drug theme, do you have any update on Welsh Government investigations into so-called safe injection zones, where drug users can inject in a medically supervised environment, and do you have any thoughts of your own on this issue whereby it is a possible way of taking needles away from the streets?

Ie, a Cefnogi Pobl, wrth gwrs, rydym yn aros i glywed beth fydd y cyllid ar gyfer hynny yn y gyllideb sydd i ddod, felly rwy’n falch eich bod wedi crybwyll Cefnogi Pobl. Ond ar fater cysylltiedig ar thema cyffuriau, a oes gennych unrhyw newyddion ynglŷn ag ymchwiliadau Llywodraeth Cymru i’r hyn a elwir yn fannau chwistrellu diogel, lle y gall defnyddwyr cyffuriau chwistrellu mewn amgylchedd dan oruchwyliaeth feddygol, ac a oes gennych unrhyw syniadau eich hun ar y mater sy’n cynnig ffordd bosibl o gael gwared ar nodwyddau oddi ar y strydoedd?

There have been some discussions with authorities, but this is a matter for a different Minister. I will ask the Minister appropriate to write to the Member.

Cafwyd rhai trafodaethau gydag awdurdodau, ond mae hwn yn fater i Weinidog gwahanol. Byddaf yn gofyn i’r Gweinidog priodol ysgrifennu at yr Aelod.

Llefarydd Plaid Cymru, Bethan Jenkins.

Plaid Cymru spokesperson, Bethan Jenkins.

Cabinet Secretary, can you confirm the following questions? Did the Welsh Government offer the Baglan Moors site for the prison, when, at the time it was offered in May 2016, the site was categorised as a C2 flood risk zone and went against your own technical advice note 15 planning guidance? Can you also clarify whether or not the covenant on the land meant that it could only be used for economic purposes in keeping with an industrial park?

Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch gadarnhau’r cwestiynau canlynol? A wnaeth Llywodraeth Cymru gynnig safle Rhosydd Baglan ar gyfer y carchar, pan oedd y safle, ar yr adeg y cafodd ei gynnig ym mis Mai 2016, wedi’i gategoreiddio fel parth perygl llifogydd C2 ac yn mynd yn erbyn nodyn cyngor technegol 15 eich canllawiau cynllunio eich hun? A allwch chi hefyd egluro a oedd y cyfamod ar y tir yn golygu na ellid ond ei ddefnyddio at ddibenion economaidd yn gydnaws â pharc diwydiannol?

I can’t do just a ‘yes’ or ‘no’ answer there, because there were lots of questions, but if the Member bears with me—. The land that the Member mentions was part of a long list of land that is available to any developer, whether that be from the Ministry of Justice or any other commercial operation, and it is not abnormal for us to do that. Is there a covenant on the land? I believe there is a covenant on the land.

Ni allaf roi ateb ‘ie’ neu ‘na’ i hynny, gan fod llawer o gwestiynau, ond os bydd yr Aelod yn amyneddgar gyda mi—. Roedd y tir y mae’r Aelod yn sôn amdano yn rhan o restr hir o diroedd sydd ar gael i unrhyw ddatblygwr, boed o’r Weinyddiaeth Gyfiawnder neu unrhyw weithrediad masnachol arall, ac nid yw’n anarferol i ni wneud hynny. A oes cyfamod ar y tir? Rwy’n credu bod cyfamod ar y tir.

Okay. I don’t think you answered the first question, but I can come back to it again. I just want to try and probe further on that in particular. Why was the flood-risk category only updated via Natural Resources Wales in March 2017? This was the same month that news about the site became—. The preferred option for a new prison, during this time, became public. It’s my understanding from a communication via our councillor, Nigel Hunt, that NRW only informed Neath Port Talbot County Borough Council of a change to the flood-risk category in February, a few weeks before the site was publicly chosen. Why was this? Can you confirm when NRW informed you, or anybody else in the Welsh Government, that the flood-risk category of the land would change, therefore making it viable for a large development such as the prison? Assuming it would have taken some time to compile a list of suitable sites for a prison of this size, it was before the flood-risk category was changed.

Iawn. Nid wyf yn credu eich bod wedi ateb y cwestiwn cyntaf, ond gallaf ddod yn ôl ato eto. Rwyf eisiau ceisio ymchwilio ymhellach i hynny’n benodol. Pam na chafodd y categori perygl llifogydd ei ddiweddaru drwy Cyfoeth Naturiol Cymru hyd nes fis Mawrth 2017? Dyna’r mis y daeth y newyddion am y safle—. Cafodd y dewis a ffafrid ar gyfer carchar newydd ei wneud yn gyhoeddus yn ystod y cyfnod hwn. Yn ôl yr hyn rwy’n ei ddeall o gyfathrebiad drwy ein cynghorydd, Nigel Hunt, ni soniodd Cyfoeth Naturiol Cymru wrth Gyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot am y newid i’r categori perygl llifogydd hyd nes fis Chwefror, ychydig wythnosau cyn i’r safle gael ei ddewis yn gyhoeddus. Pam y digwyddodd hyn? A allwch gadarnhau pryd y dywedodd Cyfoeth Naturiol Cymru wrthych chi, neu unrhyw un arall yn Llywodraeth Cymru, y buasai categori perygl llifogydd y tir yn newid, gan ei wneud yn ddewis posibl ar gyfer datblygiad mawr fel y carchar? Gan dybio y buasai wedi cymryd peth amser i lunio rhestr o safleoedd addas ar gyfer carchar o’r maint hwn, roedd hynny cyn i’r categori perygl llifogydd gael ei newid.

I don’t have the detail on exactly when the correspondence was with NRW or otherwise. But I will ensure that the Member is communicated with in terms of that detail. But the Member should be also aware that, because this land is designed with a flood risk, there are opportunities for developers to mitigate against that. So, the Member is alluding to a state of fact, in terms of that land may have had a flood risk imposed on it, but, actually, mitigation by any businesses can be considered in a normal planning process.

Nid oes gennyf y manylion ynglŷn â phryd y digwyddodd yr ohebiaeth gyda Cyfoeth Naturiol Cymru neu fel arall. Ond byddaf yn sicrhau bod yr Aelod yn cael gwybod y manylion hynny. Ond dylai’r Aelod fod yn ymwybodol hefyd, oherwydd bod y tir hwn wedi’i gynllunio gyda pherygl llifogydd, mae yna gyfleoedd i ddatblygwyr liniaru yn erbyn hynny. Felly, mae’r Aelod yn cyfeirio at y ffaith y gallai perygl llifogydd fod wedi’i osod ar y tir, ond mewn gwirionedd, gellir ystyried lliniaru gan unrhyw fusnesau mewn proses gynllunio arferol.

The point is, though, that it was changed, and it made it more viable, therefore, for this prison to be able to be built. In the past, it wasn’t as viable for industries to go and seek out that land, and I’m trying to understand why that was and when that decision was made, and I’m not hearing that from you here today. With regard to the covenant, and it’s my understanding, as is yours, as we’ve heard, that there is a covenant in place, I’ve received legal advice, which states, and I quote, ‘Assuming the covenant is legally valid, it means that the site is affected by an obligation in favour of a third party limiting its use to an industrial park only. In those circumstances, building a prison on the site could be a breach of the covenant.’

How do you plan to get around this, assuming you are still going to co-operate with the UK Government and continue to offer this land for the prison? The bottom line, of course, is that we understand that, potentially, things will change in relation to the flooding and the categorisation, and the covenant now ensures it should be for industrial usage. Will you, therefore, go back to the MOJ and say, ‘Well, actually, now we are not co-operating with this piece of land, and we will not therefore be providing Baglan Moors for a prison site’?

Y pwynt yw, fodd bynnag, ei fod wedi cael ei newid, fod hynny wedi ei wneud yn lleoliad posibl, felly, i’r carchar hwn allu cael ei adeiladu. Yn y gorffennol, nid oedd mor bosibl i ddiwydiannau geisio’r tir hwnnw, ac rwy’n ceisio deall pam oedd hynny a phryd y cafodd y penderfyniad ei wneud, ac nid wyf yn clywed hynny gennych yma heddiw. O ran y cyfamod, a’r hyn rwy’n ei ddeall, fel chi, fel rydym wedi clywed, yw bod cyfamod ar waith, rwyf wedi cael cyngor cyfreithiol, sy’n dweud, ac rwy’n dyfynnu, ‘Gan dybio bod y cyfamod yn gyfreithiol ddilys, mae’n golygu bod y safle’n cael ei effeithio gan rwymedigaeth o blaid trydydd parti sy’n cyfyngu ei ddefnydd i barc diwydiannol yn unig. Yn yr amgylchiadau hynny, gallai adeiladu carchar ar y safle dorri’r cyfamod.’

Sut y bwriadwch oresgyn hyn, gan dybio y byddwch yn parhau i gydweithio â Llywodraeth y DU a pharhau i gynnig y tir hwn ar gyfer y carchar? Y gwir amdani, wrth gwrs, yw ein bod yn deall y bydd pethau, o bosibl, yn newid mewn perthynas â llifogydd a chategoreiddio, ac mae’r cyfamod bellach yn sicrhau y dylai fod at ddefnydd diwydiannol. A wnewch chi, felly, ddweud wrth y Weinyddiaeth Gyfiawnder, ‘Wel, mewn gwirionedd, nid ydym yn cydweithio mewn perthynas â’r darn hwn o dir mwyach, ac ni fyddwn, felly, yn darparu Rhosydd Baglan fel safle carchar’?

I’m really disappointed in the tone of the question from the Member. I’ve been in discussions with her, and many other Members, including Dai Rees, the local Member—[Interruption.] If the Members would like to listen, I’d be more than happy to answer the question. The fact of the matter is that this is a matter for the Ministry of Justice. We, as always, and with our land process, offer land that is appropriate for development. If they wish to look at the covenant, or other arrangements of that land, this is a matter for the Ministry of Justice, not for Welsh Government.

Rwy’n siomedig iawn ynglŷn â thôn y cwestiwn gan yr Aelod. Rwyf wedi bod yn trafod gyda hi, a llawer o Aelodau eraill, gan gynnwys Dai Rees, yr Aelod lleol—[Torri ar draws.] Pe bai’r Aelodau’n hoffi gwrando, buaswn yn fwy na hapus i ateb y cwestiwn. Y ffaith amdani yw bod hwn yn fater i’r Weinyddiaeth Gyfiawnder. Rydym ni, fel bob amser, a chyda’n proses dir, yn cynnig tir sy’n briodol ar gyfer datblygu. Os ydynt yn dymuno edrych ar y cyfamod, neu drefniadau eraill mewn perthynas â’r tir, mater i’r Weinyddiaeth Gyfiawnder yw hwnnw, nid i Lywodraeth Cymru.

Safon Ansawdd Tai Cymru
The Welsh Housing Quality Standard

3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y cynnydd sy'n cael ei wneud tuag at gyrraedd safon ansawdd tai Cymru? (OAQ51196)

3. Will the Cabinet Secretary make a statement on the progress being made in meeting the Welsh housing quality standard? (OAQ51196)

I thank the Member for her question. All social landlords are on track to meet the standard by 2020. Latest annual statistics show that, at 31 March 2017, 192,302—86 per cent—of existing social housing now meet the standard, compared with 79 per cent for a year earlier. Over 15,000 households now live in better quality homes than in the previous year.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Mae pob landlord cymdeithasol ar y trywydd cywir i gyrraedd y safon erbyn 2020. Mae’r ystadegau blynyddol diweddaraf yn dangos, ar 31 Mawrth 2017, fod 192,302—86 y cant—o dai cymdeithasol bellach yn cyrraedd y safon, o gymharu â 79 y cant ar gyfer y flwyddyn gynt. Mae dros 15,000 o aelwydydd bellach yn byw mewn tai o ansawdd gwell nag yn y flwyddyn flaenorol.

Diolch, Cabinet Secretary. The figures released, as you said, earlier this month, show that 86 per cent of all social housing dwellings met the Welsh housing quality standard by 31 March, which was a rise of seven percentage points, unlike in England where there has been disinvestment. This significant investment by Welsh Government is having a significant and far-reaching impact and indeed transforming lives. Will the Cabinet Secretary outline how we can ensure that this progress is maintained and advanced across Wales?

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae’r ffigurau a ryddhawyd, fel y dywedoch, yn gynharach y mis hwn, yn dangos bod 86 y cant o’r holl dai cymdeithasol wedi bodloni safon ansawdd tai Cymru erbyn 31 Mawrth, sef cynnydd o saith pwynt canran, yn wahanol i Loegr lle y bu dadfuddsoddi. Mae’r buddsoddiad sylweddol hwn gan Lywodraeth Cymru yn cael effaith sylweddol a phellgyrhaeddol, ac yn trawsnewid bywydau yn wir. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu sut y gallwn sicrhau bod y cynnydd hwn yn cael ei gynnal a’i wella ledled Cymru?

Llywydd, this is a good news story for us as the quality of homes is so important to people’s well-being. It’s also vital for us in achieving many of our other goals as a Government, including improving the nation’s health and well-being. Investment in improving and building homes also has a huge potential to create jobs and training opportunities in areas like Rhianon Passmore’s constituency, and we look forward to continuing that support for organisations to develop housing quality standards.

Llywydd, mae hon yn stori newyddion dda i ni gan fod ansawdd cartrefi mor bwysig i lesiant bobl. Mae hefyd yn hanfodol er mwyn inni gyflawni llawer o’n nodau eraill fel Llywodraeth, gan gynnwys gwella iechyd a llesiant y genedl. Mae gan fuddsoddi mewn gwella ac adeiladu cartrefi botensial enfawr i greu swyddi a chyfleoedd hyfforddi mewn ardaloedd fel etholaeth Rhianon Passmore, ac rydym yn edrych ymlaen at barhau’r gefnogaeth honno i sefydliadau sy’n datblygu safonau ansawdd tai.

Cabinet Secretary, I recently visited the Solcer house in Bridgend as part of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee’s work, and was very enthusiastic to see the prospect of building homes now that actually produce more energy than they consume. Now, that house costs roughly twice as much as a normal build house but is not yet done to scale, and I understand that social housing does offer an opportunity to develop these products at scale, and they’re aesthetically pleasing and very efficient and offer huge benefits to people, especially those who may be in fuel poverty also.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddiweddar, ymwelais â’r tŷ Solcer ym Mhen-y-bont ar Ogwr fel rhan o waith y pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig, ac roeddwn yn frwdfrydig iawn i weld y posibilrwydd o adeiladu cartrefi sydd erbyn hyn yn cynhyrchu mwy o ynni nag y maent yn ei ddefnyddio mewn gwirionedd. Nawr, mae’r tŷ hwnnw’n costio tua dwywaith cymaint â thŷ wedi ei adeiladu yn y ffordd arferol, ond nid yw wedi cael ei wneud ar y raddfa gywir eto, ac rwy’n deall bod tai cymdeithasol yn cynnig cyfle i ddatblygu’r cynhyrchion hyn ar y raddfa gywir, ac maent yn ddeniadol ac yn effeithlon iawn ac yn cynnig manteision enfawr i bobl, yn enwedig rhai a allai fod mewn tlodi o ran tanwydd hefyd.

I agree with the Member—it’s rather unusual, but, in terms of this point, he’s absolutely right in making sure that—. Actually, this is a clever investment for the future. It may cost a little bit more but it’s an investment for lower energy bills or decarbonisation; it ticks all of those boxes. I will be making an announcement shortly on the innovative housing schemes and it’s a case of watch this space.

Rwy’n cytuno â’r Aelod—mae braidd yn anarferol, ond o ran y pwynt hwn, mae’n hollol gywir i wneud yn siŵr fod—. Mewn gwirionedd, mae hwn yn fuddsoddiad clyfar ar gyfer y dyfodol. Efallai y bydd yn costio ychydig yn fwy ond mae’n fuddsoddiad ar gyfer biliau ynni is neu ddatgarboneiddio; mae’n ticio’r holl flychau hynny. Byddaf yn gwneud cyhoeddiad yn fuan ar y cynlluniau tai arloesol ac mae’n fater o wylio’r gofod hwn.

I do support the objective of upgrading social housing, I really do, Cabinet Secretary. But I would like to ask what analysis have you made of the cost to the social landlords of upgrading the houses and the likelihood of that cost being passed on to future tenants via rent rises?

Rwy’n cefnogi’r amcan o uwchraddio tai cymdeithasol, yn sicr, Ysgrifennydd y Cabinet. Ond hoffwn ofyn pa ddadansoddiad a wnaethoch o’r gost i landlordiaid cymdeithasol o uwchraddio’r tai a’r tebygolrwydd y caiff y gost honno ei throsglwyddo i denantiaid yn y dyfodol drwy godiadau rhent?

This is all measured within the business plans for associations and local authorities. We provide additional funding to ensure that they are no worse off. But it’s about making sure that housing is fit for the future and many households across all our constituencies are benefiting from this investment from Government and from the sector itself.

Caiff hyn oll ei fesur yn y cynlluniau busnes ar gyfer cymdeithasau ac awdurdodau lleol. Rydym yn darparu cyllid ychwanegol i sicrhau nad ydynt yn waeth eu byd. Ond mae’n ymwneud â sicrhau bod tai yn addas ar gyfer y dyfodol a bod llawer o aelwydydd ar draws ein holl etholaethau yn elwa ar y buddsoddiad hwn gan y Llywodraeth a chan y sector ei hun.

Adsefydlu Troseddwyr
The Rehabilitation of Offenders

4. Beth yw rôl Llywodraeth Cymru yn y broses o adsefydlu troseddwyr yng Nghymru? (OAQ51179)

4. What role does the Welsh Government play in the rehabilitation of offenders in Wales? (OAQ51179)

Despite the rehabilitation of offenders in Wales being a matter for the UK Government, we work closely with Her Majesty’s Prison and Probation Service, for example, through our support for the women’s pathfinder diversion programme.

Er bod adsefydlu troseddwyr yng Nghymru yn fater i Lywodraeth y DU, rydym yn gweithio’n agos gyda Gwasanaeth Prawf a Charchardai Ei Mawrhydi, er enghraifft, drwy ein cefnogaeth i raglen ddargyfeirio’r cynllun braenaru ar gyfer menywod.

Thank you. Well, given that response and, of course, your responsibilities at the devolved level for crime and justice policy, including youth justice, how are you engaging or will you be engaging with the UK Secretary of State for Justice after the announcement at the beginning of this month of a £64 million investment in youth custody to boost staffing and education for young offenders and a national taskforce—i.e. a UK, presumably, national taskforce—to help ex-offenders into employment, which will target employers to sell the benefits of employing ex-offenders, as well as advising governors on training to give former prisoners to maximise their chances of employment?

Diolch. Wel, o ystyried yr ymateb hwnnw, ac wrth gwrs, eich cyfrifoldebau ar y lefel ddatganoledig dros bolisi troseddu a chyfiawnder, gan gynnwys cyfiawnder ieuenctid, sut yr ydych yn ymgysylltu neu sut y byddwch yn ymgysylltu ag Ysgrifennydd Gwladol y DU dros Gyfiawnder yn dilyn y cyhoeddiad a wnaed ar ddechrau’r mis hwn ynglŷn â buddsoddiad o £64 miliwn mewn dalfeydd ieuenctid i wella staffio ac addysg ar gyfer pobl ifanc a thasglu cenedlaethol—h.y. tasglu cenedlaethol y DU, mae’n debyg—i helpu cyn-droseddwyr i ddod o hyd i waith, a fydd yn targedu cyflogwyr er mwyn gwerthu manteision cyflogi cyn-droseddwyr, yn ogystal â chynghori llywodraethwyr ar hyfforddiant i’w roi i gyn-garcharorion i gynyddu eu cyfleoedd i ddod o hyd i waith?

I think what we mustn’t forget is, in a lot of these institutions, there are Welsh prisoners and we must think about their integration back into our society as well. A lot of the services around prisons are devolved services. So, health, education, et cetera, are devolved services and we have regular discussions about what the involvement is of Government in terms of their ability to help structure a new approach to probation services and rehabilitation in our communities.

Rwy’n credu bod yn rhaid inni beidio ag anghofio, mewn llawer o’r sefydliadau hyn, mae yna garcharorion o Gymru ac mae’n rhaid inni feddwl am eu hintegreiddio yn ôl i mewn i’n cymdeithas hefyd. Mae llawer o’r gwasanaethau sy’n ymwneud â charchardai yn wasanaethau sydd wedi’u datganoli. Felly, mae iechyd, addysg, ac yn y blaen, yn wasanaethau sydd wedi’u datganoli ac rydym yn cael trafodaethau rheolaidd am gyfraniad y Llywodraeth o ran eu gallu i helpu i strwythuro ymagwedd newydd at y gwasanaethau prawf ac adsefydlu yn ein cymunedau.

Cabinet Secretary, in order to effectively rehabilitate those leaving prison it’s very important that they have a roof over their heads. The Housing (Wales) Act 2014 meant that prison leavers were no longer automatically categorised as being in priority need for housing. There was a 2017 post-implementation evaluation of that legislation, which stated that amongst those groups not having their housing needs met were prison leavers. Given those facts, will you now give further consideration to the protection and the categorisation of prison leavers in terms of homelessness and housing need?

Ysgrifennydd y Cabinet, er mwyn adsefydlu’r rhai sy’n gadael y carchar yn effeithiol mae’n bwysig iawn fod ganddynt do uwch eu pennau. Golygai Deddf Tai (Cymru) 2014 nad oedd pobl a oedd yn gadael y carchar bellach yn cael eu categoreiddio’n awtomatig fel rhai ag angen blaenoriaethol am dai. Cafwyd gwerthusiad ôl-weithredol o’r ddeddfwriaeth honno yn 2017, a oedd yn datgan bod pobl sy’n gadael y carchar ymhlith y grwpiau nad yw eu hanghenion tai yn cael eu bodloni. O ystyried y ffeithiau hynny, a wnewch chi roi ystyriaeth bellach yn awr i amddiffyn a chategoreiddio pobl sy’n gadael y carchar mewn perthynas â digartrefedd ac anghenion tai?

I think the Member is right to raise the issue, but I did create a working group that looked at prison leavers in terms of housing solutions. I will write to the Member with the details of that group and what the outcomes of that were.

Rwy’n credu bod yr Aelod yn iawn i godi’r mater, ond creais weithgor i edrych ar bobl sy’n gadael y carchar mewn perthynas ag atebion tai. Byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod gyda manylion y grŵp a chanlyniadau hynny.

Cabinet Secretary, rehabilitation and the reduction of reoffending is something we all want to try and achieve. I will give you one hint now: stopping superprisons might actually do it a little bit, and therefore stopping the one in Baglan might help you a little bit. But, in the sense of how we help them to be rehabilitated, support services are critical and those support services are going to be huge resource draw on our services. What discussions are you having with the Ministry of Justice to ensure that they fund those resource services so, when we do rehabilitation and when we reduce reoffending, it’s because they’re actually helping us and we’re not doing it off their back?

Ysgrifennydd y Cabinet, mae adsefydlu a lleihau aildroseddu yn bethau y mae pawb ohonom am geisio eu cyflawni. Rwyf am roi un awgrym i chi yn awr: mae’n bosibl y bydd atal carchardai mawr yn helpu rywfaint yn hynny o beth mewn gwirionedd, ac felly mae’n bosibl y bydd atal yr un ym Maglan yn eich helpu rywfaint. Ond yn yr ystyr o sut y gallwn helpu i’w hadsefydlu, mae gwasanaethau cymorth yn hollbwysig a bydd y gwasanaethau cymorth yn defnyddio llawer iawn o adnoddau ein gwasanaethau. Pa drafodaethau yr ydych yn eu cael gyda’r Weinyddiaeth Gyfiawnder i sicrhau eu bod yn cyllido’r gwasanaethau hynny fel y gallwn sicrhau, pan fyddwn yn adsefydlu a phan fyddwn yn lleihau aildroseddu, y byddwn yn gwneud hynny oherwydd eu bod yn ein helpu ni mewn gwirionedd ac nad ydym yn ei wneud ar eu traul?

As with all prison estate across Wales, there is an agreement between the UK Government and Welsh Government in terms of a cost-needs assessment on additional services required. I can assure the Member, irrespective of if and when a prison does appear anywhere in Wales, there is a discussion with the UK Government to ensure that we have the right amount of services and finances to deal with the issues surrounding any prison.

Fel gyda phob ystâd garchardai ar draws Cymru, ceir cytundeb rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru o ran asesiad o anghenion a chostau gwasanaethau ychwanegol sy’n angenrheidiol. Gallaf sicrhau’r Aelod, heb ystyried os a phryd y bydd carchar yn ymddangos yn unrhyw le yng Nghymru, fod yna drafodaeth gyda Llywodraeth y DU er mwyn sicrhau bod gennym y nifer gywir o wasanaethau a’r swm cywir o arian i ymdrin â’r materion sy’n gysylltiedig ag unrhyw garchar.

Cyn-filwyr
Ex-servicepeople

5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer cyn-filwyr yng Nghymru, yn dilyn ei drafodaethau gyda grŵp arbenigol y lluoedd arfog? (OAQ51192)

5. Will the Cabinet Secretary outline the Welsh Government’s priorities for ex-service people in Wales, following his discussions with the armed services expert group? (OAQ51192)

Thank you. Our priority is to ensure that we provide effective services that meet the needs in areas such as health, housing and employment. Examples of these are the housing pathway and the work Veterans NHS Wales are undertaking in the delivery of research trials to alleviate mental health issues such as post-traumatic stress disorder.

Diolch. Ein blaenoriaeth yw sicrhau ein bod yn darparu gwasanaethau effeithiol sy’n diwallu anghenion mewn meysydd fel iechyd, tai a chyflogaeth. Enghreifftiau o’r rhain yw’r llwybr tai a’r gwaith y mae GIG Cymru y Cyn-filwyr yn ei wneud ar gyflwyno treialon ymchwil i leddfu problemau iechyd meddwl megis anhwylder straen wedi trawma.

I thank you for that answer, Cabinet Secretary. I’m sure that you’ll agree with me that we in Wales are proud of our armed forces and the work they do on our behalf. We must remember it is the politicians who sent them into conflict, therefore it’s incumbent upon politicians to ensure they’re looked after when they leave the service. Even given all the interventions that I know the Welsh Government has done, and they are to be applauded for that, we still find that there are those who slip through the net and are still sleeping rough on our streets. Do you have any updates on how the Welsh Government are going to deal with those people?

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n siŵr y byddwch yn cytuno ein bod ni yng Nghymru yn falch o’n lluoedd arfog a’r gwaith y maent yn ei wneud ar ein rhan. Mae’n rhaid i ni gofio mai gwleidyddion a’u gyrrodd i faes y gad, felly dyletswydd gwleidyddion yw sicrhau eu bod yn cael gofal pan fyddant yn gadael y lluoedd arfog. Hyd yn oed o ystyried yr holl ymyriadau y gwn fod Llywodraeth Cymru wedi’u gwneud, ac maent i’w canmol am hynny, rydym yn dal i weld bod yna rai sy’n llithro drwy’r rhwyd ac yn dal i gysgu ar ein strydoedd. A oes gennych unrhyw newyddion ynglŷn â sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ymdrin â’r bobl hynny?

What we’re trying to establish here is a national solution to the problems, as well as here in Wales. What we’re trying to do is identify service leavers who want to be supported and therefore give them a pathway to change. I think it’s incumbent on the UK Government, in terms of how they deal with ex-service personnel—and I’ve raised this with Ministers on several occasions about their moral responsibilities for, when people go to conflict, how do they deal with and support them post conflict. It’s something I will continue to do and work with the armed forces expert group on that.

Yr hyn y ceisiwn ei sefydlu yma yw ateb cenedlaethol i’r problemau, yn ogystal ag yma yng Nghymru. Rydym yn ceisio nodi pobl sy’n gadael y lluoedd arfog sydd eisiau cymorth a chynnig llwybr iddynt tuag at newid. Rwy’n credu ei bod yn ddyletswydd ar Lywodraeth y DU, o ran sut y maent yn ymdrin â chyn-filwyr—ac rwyf wedi dwyn hyn i sylw Gweinidogion ar sawl achlysur mewn perthynas â’u cyfrifoldebau moesol, pan fydd pobl yn mynd i ymladd, o ran sut y maent yn ymdrin â hwy ac yn eu cefnogi ar ôl iddynt ddychwelyd. Mae’n rhywbeth y byddaf yn parhau i’w wneud a byddaf yn gweithio gyda grŵp arbenigol y lluoedd arfog ar hynny.

Cabinet Secretary, will you agree with me that one low-level support service is the Veterans Shed movement, which, of course, was established in north Wales in terms of the first one, is now being a model that is being copied in other parts of the country, not just in Wales, but across the UK as well, and that that is something that the Welsh Government would do well to support? I know that your colleague Lesley Griffiths, when she held the armed forces portfolio, made a visit to the Veterans Shed in Colwyn Bay and was hugely impressed by what they’re achieving. But what resource might the Welsh Government be able to make available to support the Welsh Veterans Shed network so that it can enhance the lives of other veterans in other parts of Wales that it’s not currently in?

Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn cytuno mai un gwasanaeth cymorth lefel isel yw mudiad Siediau Cyn-filwyr, y sefydlwyd y gyntaf ohonynt, wrth gwrs, yng ngogledd Cymru, ac sydd bellach yn fodel sy’n cael ei gopïo mewn rhannau eraill o’r wlad, nid yn unig yng Nghymru, ond ar draws y DU yn ogystal, ac mae hynny’n rhywbeth y dylai Llywodraeth Cymru ei gefnogi? Gwn fod eich cyd-Aelod, Lesley Griffiths, pan oedd hi’n gyfrifol am bortffolio’r lluoedd arfog, wedi ymweld â’r Sied Cyn-filwyr ym Mae Colwyn a bod yr hyn y maent yn ei gyflawni wedi creu argraff fawr arni. Ond pa adnoddau y gallai Llywodraeth Cymru sicrhau eu bod ar gael i gefnogi rhwydwaith Siediau Cyn-filwyr Cymru fel y gall wella bywydau cyn-filwyr eraill mewn rhannau eraill o Gymru lle nad ydynt ar gael ar hyn o bryd?

I’m grateful to the Member and thank him for the work that he does on the cross-party group on armed forces also. I can’t commit to a financial reward for this group. I do recognise the work that they do in our communities. I think what we are looking at as a Government body is looking at the very high-level interventions that we can support—the more lower, but meaningful intervention the Member talks about is an important one. We have to see what pathway to finance they can access, but I’m not quite sure it’s at a Government level.

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod ac yn diolch iddo am y gwaith y mae’n ei wneud yn y grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog hefyd. Ni allaf ymrwymo i gyfraniad ariannol ar gyfer y grŵp hwn. Rwy’n cydnabod y gwaith y maent yn ei wneud yn ein cymunedau. Rwy’n credu mai’r hyn yr ydym yn edrych arno fel corff Llywodraeth yw’r ymyriadau lefel uchel y gallwn eu cefnogi—mae’r ymyriad lefel is, ond ystyrlon, y mae’r Aelod yn sôn amdano yn un pwysig. Mae’n rhaid i ni weld pa lwybr at gyllid y gallant gael mynediad ato, ond nid wyf yn hollol siŵr ei fod ar lefel y Llywodraeth.

Cabinet Secretary, former service personnel can often have difficulty in accessing new employment opportunities, despite the wealth of transferrable skills that they possess, and I’m sure you’re aware of recent media coverage about this issue. You alluded, in your answer to David Rowlands, to help that the Welsh Government provide in this area. I wonder if you could expand on that for us, please.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn aml, gall cyn-aelodau o’r lluoedd arfog ei chael hi’n anodd cael mynediad at gyfleoedd cyflogaeth newydd, er gwaethaf y cyfoeth o sgiliau trosglwyddadwy sydd ganddynt, ac rwy’n siŵr eich bod yn ymwybodol o’r sylw y mae’r mater hwn wedi’i gael yn y cyfryngau yn ddiweddar. Yn eich ateb i David Rowlands, fe gyfeirioch at gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu yn y maes hwn. Tybed a allech chi ymhelaethu ar hynny, os gwelwch yn dda.

I’m grateful for the Member’s question, an important one about how we move from a service position to the public and private sector, which can, for some, be a very difficult transition. We’re working with the Career Transition Partnership on discharge. I indeed also met with an ex-service user in Dawn Bowden’s constituency, who had moved from ex-service personnel to an excellent member of staff for a local contracting company. There are things that we can learn there about the support mechanisms that some people might need in addition to actual work and training skills and about how we learn from experience. It’s something my team and the expert group on service personnel is looking at and gives me advice on regularly.

Rwy’n ddiolchgar am gwestiwn yr Aelod, cwestiwn pwysig ynglŷn â sut y symudwn o swydd yn y lluoedd arfog i’r sector cyhoeddus a’r sector preifat, sy’n gallu bod yn drawsnewidiad anodd iawn i rai. Rydym yn gweithio gyda’r Bartneriaeth Pontio Gyrfa pan fo milwyr yn cael eu rhyddhau. Yn wir, rwyf hefyd wedi cyfarfod ag un o gyn-ddefnyddwyr y gwasanaeth yn etholaeth Dawn Bowden, a oedd wedi symud o fod yn gyn-aelod o’r lluoedd arfog i fod yn aelod rhagorol o staff mewn cwmni contractio lleol. Mae yna bethau y gallwn eu dysgu yn y fan honno ynglŷn â’r mecanweithiau cymorth y gallai rhai pobl fod eu hangen yn ychwanegol at sgiliau gwaith a hyfforddiant a sut y dysgwn o brofiad. Mae’n rhywbeth y mae fy nhîm a grŵp arbenigol y lluoedd arfog yn edrych arno ac yn rhoi cyngor i mi yn ei gylch yn rheolaidd.

Tynnwyd cwestiwn 6 [OAQ51199] yn ôl. Felly, cwestiwn 7, Lynne Neagle.

Question 6 [OAQ51199] was withdrawn. Therefore, question 7, Lynne Neagle.

Technegau Rhianta Cadarnhaol
Positive Parenting Techniques

7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu pa gefnogaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei chynnig i alluogi rhieni i ddatblygu technegau rhianta cadarnhaol? (OAQ51208)

7. Will the Cabinet Secretary outline what support is available from the Welsh Government to enable parents to develop positive parenting techniques? (OAQ51208)

I’m grateful for the Member for Torfaen’s question. Positive parenting is fundamental to our cross-cutting priority of early years within ‘Prosperity for All’. We support every local authority in Wales to provide a range of parenting support encompassing universally available information and advice. Parenting groups and targeted and intensive early intervention through Flying Start and Families First continue.

Rwy’n ddiolchgar am gwestiwn yr Aelod dros Dorfaen. Mae rhianta cadarnhaol yn hanfodol i’n blaenoriaeth drawsbynciol i’r blynyddoedd cynnar yn ‘Ffyniant i Bawb’. Rydym yn cynorthwyo pob awdurdod lleol yng Nghymru i ddarparu ystod o gymorth rhianta sy’n cwmpasu gwybodaeth a chyngor sydd ar gael i bawb. Mae grwpiau rhianta ac ymyrraeth gynnar ddwys wedi’i dargedu drwy Dechrau’n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf yn parhau.

Thank you, Cabinet Secretary. Yesterday, the National Society for the Prevention of Cruelty to Children launched their new Take 5 positive parenting campaign, which looks at encouraging parents to stop and react calmly when faced with a challenging parenting situation. The campaign was developed with parents in Wales and provides easy-to-remember advice to help them keep their cool. It urges people to take five—to stop, breathe and react calmly when dealing with tantrums, difficult behaviour or other challenging parenting situations, such as mealtimes and getting dressed—and is designed to complement the positive parenting advice and programmes that are already operating. Cabinet Secretary, will you join me in welcoming the NSPCC’s campaign, which looks to provide parents with confidence to make better-informed decisions that allow them to build positive, healthy relationships with their child?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Ddoe, lansiodd y Gymdeithas Genedlaethol er Atal Creulondeb i Blant eu hymgyrch rhianta cadarnhaol newydd, Take 5, sy’n ceisio annog rhieni i oedi ac ymateb yn ddigynnwrf wrth wynebu sefyllfa rianta sy’n heriol. Cafodd yr ymgyrch ei datblygu gyda rhieni yng Nghymru ac mae’n darparu cyngor sy’n hawdd ei gofio i’w helpu i beidio â chynhyrfu. Mae’n annog pobl i gymryd hoe—i oedi, i anadlu ac i ymateb yn ddigynnwrf wrth ymdrin â strancio, ymddygiad anodd neu sefyllfaoedd rhianta heriol eraill, megis amser bwyd a gwisgo—ac mae wedi’i gynllunio i gyd-fynd â’r cyngor a’r rhaglenni rhianta cadarnhaol sydd eisoes ar waith. Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi ategu fy nghroeso i ymgyrch y Gymdeithas Genedlaethol er Atal Creulondeb i Blant, sy’n ceisio rhoi hyder i rieni wneud penderfyniadau mwy gwybodus i’w galluogi i feithrin perthynas gadarnhaol ac iach gyda’u plentyn?

Yes, I do. Indeed, I met with the NSPCC and had a briefing on that particular campaign that they’ve launched. And, you’re right, it does complement the TalkParenting campaign that we’ve launched as Welsh Government. We must continue to work together proactively in supporting parents across our communities, and I’m grateful the Member raised that with me today.

Gwnaf. Yn wir, cyfarfûm â’r Gymdeithas Genedlaethol er Atal Creulondeb i Blant a chefais sesiwn friffio ar yr ymgyrch y maent wedi’i lansio. Ac rydych yn llygad eich lle, mae’n ategu ymgyrch TrafodMaguPlant a lansiwyd gennym fel Llywodraeth Cymru. Mae’n rhaid i ni barhau i weithio gyda’n gilydd yn rhagweithiol i gefnogi rhieni ar draws ein cymunedau, ac rwy’n ddiolchgar fod yr Aelod wedi crybwyll hyn heddiw.

Cabinet Secretary, I know you will agree with me that resolving attachment issues is absolutely crucial for ensuring that young people or young children can grow up to be well-rounded individuals. In the last Assembly, the children and young people committee did a very hard-hitting report on adoption and post-adoption support. A lot of children who are adopted or who are about to be adopted suffer from attachment issues, and yet still today we are being told by adopters and would-be adopters that they are finding it very difficult to access training to help them learn how to parent children who have severe attachment disorder. If we want these children to go into stable, loving forever-homes, we have to help those who want to reach out to those kids. When will your Government—. Or what can your Government do to help these parents and to give them the training that they need to make sure that not only can they adopt those children but that, when they do adopt them, those adoptions are robust and do not breakdown, as I have seen too often with constituents in my own constituency?

Ysgrifennydd y Cabinet, gwn y byddwch yn cytuno â mi fod datrys problemau sy’n ymwneud ag ymlyniad yn gwbl hanfodol i sicrhau y gall pobl ifanc neu blant ifanc dyfu i fyny i fod yn unigolion cyflawn. Yn y Cynulliad diwethaf, lluniodd y pwyllgor plant a phobl ifanc adroddiad cryf iawn ar gymorth mabwysiadu a chymorth ar ôl mabwysiadu. Mae llawer o blant sy’n cael eu mabwysiadu neu ar fin cael eu mabwysiadu yn dioddef o broblemau ymlyniad, ac eto, rydym yn dal i glywed gan fabwysiadwyr a darpar fabwysiadwyr eu bod yn ei chael hi’n anodd iawn cael mynediad at hyfforddiant i’w helpu i ddysgu sut i rianta plant sydd ag anhwylder ymlyniad difrifol. Os ydym eisiau i’r plant hyn gael lle parhaol mewn cartrefi sefydlog a chariadus, mae’n rhaid inni helpu’r rhai sydd eisiau estyn allan at y plant hynny. Pryd y bydd eich Llywodraeth—. Neu beth y gall eich Llywodraeth ei wneud i helpu’r rhieni hyn ac i ddarparu’r hyfforddiant y maent ei angen i wneud yn siŵr eu bod, nid yn unig yn gallu mabwysiadu’r plant hyn, ond, pan fyddant yn eu mabwysiadu, fod y mabwysiadau hynny’n gadarn ac nad ydynt yn methu, fel y gwelais yn rhy aml gydag etholwyr yn fy etholaeth i?

I share the Member’s concern around this, and we are doing work with David Melding, who chairs an advisory group for us looking at the intense vulnerability of young people put in either fostering or adoption care, and we are seeking advice on what more we can do to help with this. This is not always about cash, by the way. This is often about support mechanisms—sometimes third sector or public sector bodies—actually doing what they say on the tin, making sure that we recognise that these young people are highly vulnerable and following up on that process as well. It’s not just a case of placement; it’s about placement and support, and it’s something I’m very conscious of.

Rwy’n rhannu pryder yr Aelod ynglŷn â hyn, ac rydym yn gwneud gwaith gyda David Melding, sy’n cadeirio grŵp cynghori i edrych ar ba mor eithriadol o agored i niwed yw pobl ifanc sydd wedi cael eu rhoi mewn gofal maeth neu wedi cael eu mabwysiadu, ac rydym yn chwilio am gyngor ar beth arall y gallwn ei wneud i helpu gyda hyn. Nid yw hyn bob amser yn ymwneud ag arian, gyda llaw. Mae hyn yn aml yn ymwneud â systemau cymorth—cyrff trydydd sector weithiau, neu gyrff sector cyhoeddus—yn gwneud yr hyn y maent yn ei ddweud ar y tun mewn gwirionedd, gan wneud yn siŵr ein bod yn cydnabod bod y bobl ifanc hyn yn hynod agored i niwed a gwneud gwaith dilynol ar y broses honno hefyd. Nid yw’n ymwneud â lleoliad yn unig; mae’n ymwneud â lleoliad a chymorth, ac mae’n rhywbeth rwy’n ymwybodol iawn ohono.

Hysbysiadau o dan Adran 21 o Ddeddf Tai 1988
Notices under Section 21 of the Housing Act 1988

8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddefnyddio hysbysiadau a gyflwynir o dan adran 21 o Ddeddf Tai 1988 yng Nghymru? (OAQ51195)

8. Will the Cabinet Secretary make a statement on the use of notices served under section 21 of the Housing Act 1988 in Wales? (OAQ51195)

We do not collect specific data on section 21 notices. However, we have introduced new requirements regarding their use, and landlords must be registered with Rent Smart Wales. In addition, the Renting Homes (Wales) Act 2016 will provide additional protection to contract holders on the use of landlords’ notices.

Nid ydym yn casglu data penodol ar hysbysiadau adran 21. Fodd bynnag, rydym wedi cyflwyno gofynion newydd o ran eu defnydd, ac mae’n rhaid i landlordiaid fod wedi cofrestru gyda Rhentu Doeth Cymru. Yn ogystal, bydd Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 yn darparu amddiffyniad ychwanegol i ddeiliaid contractau ar ddefnydd o hysbysiadau landlordiaid.

Thank you, Cabinet Secretary. As you’ll be aware, the use of section 21 notices—the so-called no-fault eviction notices—can be served at any time on a tenant who is not protected by a fixed-term contract. The notice can be served without any grounds being given or proven and can bring an abrupt end to tenancies and total disruption to the lives of tenants. Not surprisingly, the increase in the use of section 21 notices is causing concern to Shelter and other housing and homelessness organisations. Whilst this is a pre-devolution piece of legislation that is still applied in Wales, can I ask the Cabinet Secretary if he would give consideration to reviewing the operation of section 21 of the Housing Act 1988, and, if necessary, more to disapply its provision in Wales so as to remove the unfairness and to provide greater security for such tenants?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Fel y byddwch yn ymwybodol, gellir cyflwyno hysbysiadau adran 21—yr hyn a elwir yn hysbysiadau troi allan ‘dim bai’—ar unrhyw adeg yn erbyn tenant nad yw wedi cael ei ddiogelu gan gontract cyfnod penodol. Gellir cyflwyno’r hysbysiad heb roi unrhyw reswm na phrawf a gall roi terfyn sydyn ar denantiaethau ac aflonyddu’n fawr ar fywydau tenantiaid. Nid yw’n syndod fod y cynnydd yn y defnydd o hysbysiadau adran 21 yn peri pryder i Shelter a sefydliadau tai a digartrefedd eraill. Gan fod hon yn ddeddfwriaeth ers cyn datganoli sy’n parhau’n gymwys yng Nghymru, a gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a fuasai’n ystyried adolygu gweithrediad adran 21 o Ddeddf Tai 1988, ac os bydd angen, yn datgymhwyso ei ddarpariaeth yng Nghymru er mwyn cael gwared ar yr annhegwch a darparu mwy o ddiogelwch i denantiaid o’r fath?

This was a long discussion piece of the Housing (Wales) Act 2014 as we took it through the Assembly in the previous term. Can I say to the Member that the Renting Homes (Wales) Act 2016, whilst retaining the ability for a landlord to serve a two-month notice, will offer greater protection for contract holders through the Act’s retaliatory eviction process? So, there is a part of the Act that does give protection to tenants as well. But I’ve heard the Member and I’ve heard her strong views, and I will give that some further consideration with my team.

Roedd hyn yn destun trafodaeth hir wrth i ni arwain Deddf Tai (Cymru) 2014 drwy’r Cynulliad yn y tymor blaenorol. A gaf fi ddweud wrth yr Aelod y bydd Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016, wrth gadw’r gallu i landlord gyflwyno rhybudd o ddau fis, yn cynnig mwy o amddiffyniad i ddeiliaid contractau drwy broses y Ddeddf ar gyfer troi allan er mwyn dial? Felly, mae yna ran o’r Ddeddf sy’n amddiffyn tenantiaid hefyd. Ond rwyf wedi clywed yr Aelod ac rwyf wedi clywed ei barn gref, a byddaf yn ystyried hynny ymhellach gyda fy nhîm.

Cabinet Secretary, I agree with the Member who has just raised this question that tenant protection does need to be looked at carefully. In England, as a result of the Deregulation Act 2015, section 21 notices cannot be served by landlords to residents if the housing is of a poor standard and doesn’t meet legislative standards. This does seem to be perhaps an appropriate way to now regulate this area in Wales also.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n cytuno â’r Aelod sydd newydd ofyn y cwestiwn fod angen edrych yn ofalus ar amddiffyn tenantiaid. Yn Lloegr, o ganlyniad i Ddeddf Dadreoleiddio 2015, ni all landlordiaid gyflwyno hysbysiadau adran 21 i breswylwyr os yw’r adeilad o safon wael ac os nad yw’n bodloni safonau deddfwriaethol. Ymddengys efallai fod hon yn ffordd briodol yn awr o reoleiddio’r maes hwn yng Nghymru hefyd.

That’s where we are placed at the moment, with the consultation on the fit-and-proper person and fit-and-proper accommodation consultation that we are undertaking.

Dyna’r sefyllfa ar hyn o bryd, gyda’r ymgynghoriad ar y person cymwys a phriodol a’r ymgynghoriad llety cymwys a phriodol sydd ar y gweill gennym.

Tlodi Ymysg Plant
Child Poverty

9. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ymdrechion Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â thlodi ymysg plant? (OAQ51207)[W]

9. Will the Cabinet Secretary make a statement on Welsh Government efforts to tackle child poverty? (OAQ51207)[W]

Diolch. Our child poverty strategy sets out our objectives for tackling child poverty. We are committed to a whole-Government approach to tackling child poverty and we are taking action to ensure that every child has the best start in life.

Diolch. Mae ein strategaeth tlodi plant yn nodi ein hamcanion ar gyfer trechu tlodi plant. Rydym wedi ymrwymo i ddull Llywodraeth gyfan o drechu tlodi plant ac rydym yn cymryd camau i sicrhau bod pob plentyn yn cael y dechrau gorau mewn bywyd.

Mae’r defnydd o fanciau bwyd wedi codi dros 500 y cant, gyda thraean o’r defnyddwyr yn blant. Mae 31 y cant o blant yn byw mewn tlodi, ac mae yna 10 gwaith yn fwy o bobl yn derbyn sancsiynau ar hyn o bryd, â thystiolaeth bod y cynnydd yn y defnydd o fanciau bwyd yn uniongyrchol gysylltiedig efo sancsiynau a materion yn ymwneud â chredyd cynhwysol. A ydych chi’n cytuno bod angen trosglwyddo rheolaeth weinyddol dros fudd-daliadau o Loegr i Gymru? Rheolaeth weinyddol—nid y gallu i amrywio’r lefel na’r mathau o fudd-daliadau, ond y gallu i ddod â’r diwylliant o sancsiynau creulon i ben a’r gallu i greu cyfundrefn fwy trugarog a dynol yma yng Nghymru.

The use of food banks has increased over 500 per cent with a third of users being children, 31 per cent of children live in poverty, and there are 10 times as many people receiving sanctions at present, with evidence that the increase in the use of food banks is directly linked to sanctions and matters with regard to universal credit. Do you believe and agree that we need to transfer administrative control for benefits from England to Wales? Administrative control—not the ability to vary the level or kinds of benefits, but the ability to bring the culture of cruel sanctions to an end and the ability to create a regime that’s kinder here in Wales and more humane.

I don’t disagree wholeheartedly with the Member in terms of bringing the administration to Wales. However, what does concern me is the UK Government’s inability to service that with the appropriate funding behind it. I think I’d be very interested to have further discussions. The First Minister’s been very clear about powers coming to the Assembly without finances to support them. I think it’s a really important point that the Member raises and she’s right to say that I believe universal credit is one of the points that is driving people into poverty in our communities.

Nid wyf yn anghytuno’n llwyr â’r Aelod o ran dod â’r weinyddiaeth i Gymru. Fodd bynnag, yr hyn sy’n peri pryder i mi yw anallu Llywodraeth y DU i gynnal hynny gyda’r cyllid priodol y tu ôl iddo. Rwy’n credu y buaswn yn awyddus iawn i gael trafodaethau pellach. Mae’r Prif Weinidog wedi bod yn glir iawn ynglŷn â phwerau’n dod i’r Cynulliad heb gyllid i’w cefnogi. Rwy’n credu bod yr Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn ac mae hi’n gywir i ddweud fy mod yn credu mai credyd cynhwysol yw un o’r pethau sy’n gwthio pobl i mewn i dlodi yn ein cymunedau.

All our local authority councillors, of course, should consider social justice in all their decision making, but I wonder if it’s likely you will welcome the specific appointment of a social justice champion in Monmouthshire County Council. This is an individual who has been tasked to make sure that the whole concept is cross-cutting through all decision making. Myself, I’d be more than delighted if she took it on board to make sure that the United Nations Convention on the Rights of the Child articles were part of her work. I’m just wondering if you think the time really has come now to make sure that article 12 in particular, but all aspects of the UNCRC, are obligatory for our public services, including local authorities.

Dylai pob un o gynghorwyr ein hawdurdodau lleol, wrth gwrs, ystyried cyfiawnder cymdeithasol wrth wneud unrhyw benderfyniadau, ond tybed a yw’n debygol y byddwch yn croesawu penodiad penodol yr hyrwyddwr cyfiawnder cymdeithasol yng Nghyngor Sir Fynwy. Dyma unigolyn sydd wedi cael y gwaith o sicrhau bod y cysyniad cyfan yn drawsbynciol drwy’r holl broses o wneud penderfyniadau. Fy hun, buaswn yn fwy na balch pe bai’n ystyried hynny er mwyn gwneud yn siŵr fod erthyglau Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn yn rhan o’i gwaith. Rwy’n meddwl tybed a ydych yn credu bod yr amser wedi dod yn awr i wneud yn siŵr fod erthygl 12 yn benodol, ond pob agwedd ar Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn, yn orfodol yn ein gwasanaethau cyhoeddus, gan gynnwys awdurdodau lleol.

Well, that’s, again, another long-standing discussion point of this Assembly. I would be quite keen to further debate that with the Member and others to make sure that this is the right thing to do. What concerns me about champions in organisations is that, often, it’s a badge or a title. Actually, what I’m really keen on is making sure that those champions turn their duty into action. We are seeing that in several aspects, and I am encouraged by the Member’s point about the particular council that she raises, with a social justice champion within that organisation. I wish her well.

Wel, mae hwnnw, unwaith eto, yn destun trafodaeth hirsefydlog arall yn y Cynulliad hwn. Buaswn yn eithaf awyddus i drafod y mater ymhellach gyda’r Aelod ac eraill i wneud yn siŵr mai dyma’r peth iawn i’w wneud. Yr hyn sy’n fy mhryderu am hyrwyddwyr mewn sefydliadau yw mai bathodyn neu deitl ydyw yn aml. A dweud y gwir, yr hyn rwy’n awyddus iawn i’w wneud yw sicrhau bod yr hyrwyddwyr hynny’n troi eu dyletswydd yn gamau gweithredu. Rydym yn gweld hynny mewn sawl ffordd, ac rwyf wedi fy nghalonogi gan bwynt yr Aelod ynglŷn â’r cyngor penodol y mae’n ei grybwyll, gyda hyrwyddwr cyfiawnder cymdeithasol yn y sefydliad hwnnw. Rwy’n dymuno’n dda iddi.

Credyd Cynhwysol
Universal Credit

10. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o gyflwyno credyd cynhwysol yng Nghymru? (OAQ51186)

10. What assessment has the Cabinet Secretary made of the rollout of universal credit in Wales? (OAQ51186)

I’m deeply concerned about the devastating impact of universal credit on those who are left waiting for six weeks or more for their first payments. I’ve written to the Secretary of State for Work and Pensions calling for the roll-out of universal credit full service to be paused.

Rwy’n bryderus iawn am effaith ddinistriol y credyd cynhwysol ar y rhai sy’n aros am chwe wythnos neu fwy am eu taliadau cyntaf. Rwyf wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Waith a Phensiynau yn galw arno i oedi cyn cyflwyno gwasanaeth llawn y credyd cynhwysol.

I thank the Cabinet Secretary for his answer, and it follows on from an answer he’s given to the Member for Arfon this afternoon. I know he will agree that universal credit’s more than just a political shambles; it’s cruel and it’s causing real hardship. The cost of calling helplines has been raised regularly, as too has the crucial issue of the frequency of payments. Now, I don’t doubt the Cabinet Secretary’s sincerity in his opposition to welfare reform more generally. I know that he genuinely opposes the cruel sanctions regime as well, but I am at a loss to understand why, therefore, he won’t at least take a further step forward and look at the feasibility of establishing a social solidarity fund in Wales that could begin funding mitigation steps, and then, at the same time, look to a devolved welfare administration model—because let’s remember, we’re the only country in these islands without the devolution of the administration of welfare—so that we can make it work for Wales, and rather than having to protest at that lot up in London to change their ways, we can do something more humane for our citizens here.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb, ac mae’n dilyn ymlaen o ateb a roddodd i’r Aelod dros Arfon y prynhawn yma. Gwn y bydd yn cytuno’n llwyr fod credyd cynhwysol yn fwy na llanast gwleidyddol yn unig; mae’n greulon ac mae’n achosi caledi go iawn. Mae cost ffonio llinellau cymorth wedi cael sylw yn rheolaidd, fel y mae mater allweddol amlder taliadau. Nawr, nid wyf yn amau didwylledd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei wrthwynebiad i ddiwygio lles yn fwy cyffredinol. Gwn ei fod yn gwirioneddol wrthwynebu’r drefn gosbi greulon yn ogystal, ond ni allaf ddeall yn fy myw, felly, pam na wnaiff gymryd cam arall ymlaen, o leiaf, ac edrych ar ddichonoldeb sefydlu cronfa cydsefyll cymdeithasol yng Nghymru a allai ddechrau cyllido mesurau lliniaru, ac ystyried model gweinyddu lles datganoledig ar yr un pryd—oherwydd gadewch i ni gofio, ni yw’r unig wlad ar yr ynysoedd hyn lle nad yw gweinyddu lles wedi’i ddatganoli—fel y gallwn wneud iddo weithio ar gyfer Cymru, ac yn hytrach na gorfod protestio wrthynt yn Llundain i newid eu ffyrdd, gallwn wneud rhywbeth mwy dynol dros ein dinasyddion yma.

I’m grateful for the Member’s question. I genuinely—. When I get questions, the Member raises this on a regular basis, and that’s encouraging in terms of his commitment too. The fact of the matter is that we do do many things that mitigate the issues and effects that happen as a result of Westminster decisions, but, as I said earlier, making sure that we have the finances to support the administration of this process is an important one. We have to make sure that taking responsibility is credible, in the fact that we are able to act positively to support these individuals who are being affected by this. At the moment, the responsibility lies with the UK Government, and we are very clear in saying that the universal credit process is not working for people and is dangerous in the way that it’s being enacted.

Rwy’n ddiolchgar am gwestiwn yr Aelod. Rwy’n wirioneddol—. Pan fyddaf yn cael cwestiynau, mae’r Aelod yn codi’r mater hwn yn rheolaidd, ac mae hynny’n galonogol o ran ei ymrwymiad hefyd. Y ffaith amdani yw ein bod yn gwneud llawer o bethau sy’n lliniaru’r problemau a’r effeithiau sy’n digwydd o ganlyniad i benderfyniadau San Steffan, ond fel y dywedais yn gynharach, mae gwneud yn siŵr fod gennym y cyllid i gefnogi gweinyddiaeth y broses hon yn bwysig. Mae’n rhaid inni wneud yn siŵr fod cymryd cyfrifoldeb yn gredadwy, drwy ein bod yn gallu gweithredu’n gadarnhaol i gefnogi’r unigolion y mae hyn yn effeithio arnynt. Ar hyn o bryd, cyfrifoldeb Llywodraeth y DU ydyw, ac rydym yn dweud yn glir iawn nad yw’r broses credyd cynhwysol yn gweithio i bobl a bod y ffordd y mae’n cael ei weithredu’n beryglus.

Caethwasiaeth Fodern
Modern-day Slavery

11. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o raddfa a chwmpas chaethwasiaeth fodern yng Nghymru? OAQ51200)

11. What assessment has the Cabinet Secretary made of the scale and scope of modern-day slavery in Wales? (OAQ51200)

I thank the Member for her question. Today is Anti-slavery Day, and anti-slavery events and activities are happening across Wales to raise awareness of this. It is by raising awareness and improving reporting that perpetrators can be brought to justice and, importantly, victims can be offered support.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Heddiw yw Diwrnod Gwrth-Gaethwasiaeth, ac mae digwyddiadau a gweithgareddau gwrth-gaethwasiaeth yn digwydd ledled Cymru i godi ymwybyddiaeth o hyn. Drwy godi ymwybyddiaeth a gwella lefelau adrodd gellir dwyn troseddwyr o flaen eu gwell, ac yn hollbwysig, gellir cynnig cefnogaeth i ddioddefwyr.

Thank you, Cabinet Secretary. The Welsh Government’s code of practice and commitment to ensuring ethical employment opportunities among businesses in receipt of public funding offer clear objectives for how the private sector can help end modern-day slavery. Now, businesses like the Co-operative Group are leading the fight by offering paid work placements to victims of modern slavery through their Bright Future programme and ensuring no place for trafficked labour in their supply chains. What progress has the Welsh Government made more generally in ensuring the code is followed by businesses receiving public funding, and what work is being done to encourage the Westminster Government to follow our lead?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae cod ymarfer ac ymrwymiad Llywodraeth Cymru i sicrhau bod cyfleoedd cyflogaeth moesegol ymhlith busnesau sy’n cael cyllid cyhoeddus yn cynnig nodau clir ar gyfer sut y gall y sector preifat helpu i ddod â chaethwasiaeth fodern i ben. Nawr, mae busnesau fel y Co-operative Group yn arwain y frwydr drwy gynnig lleoliadau gwaith â thâl i ddioddefwyr caethwasiaeth fodern drwy eu rhaglen ‘Bright Future’ a sicrhau nad oes lle i weithwyr wedi’u masnachu yn eu cadwyni cyflenwi. Pa gynnydd y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud yn fwy cyffredinol i sicrhau bod y cod yn cael ei ddilyn gan fusnesau sy’n derbyn cyllid cyhoeddus, a pha waith sy’n cael ei wneud i annog Llywodraeth San Steffan i ddilyn ein hesiampl?

Well, the Member’s right: the code is a first for Wales, along with many other things, and a first for the UK. Along with the supporting guidance, it provides a practical means for tackling unfair, unethical and illegal practices, including modern-day slavery. However, the lead Member for this is my colleague the Cabinet Secretary for Finance and Local Government. I will ask him to write to you with specific details around the code and implementation of that.

Wel, mae’r Aelod yn iawn: mae’r cod yn torri tir newydd i Gymru, ynghyd â llawer o bethau eraill, ac yn torri tir newydd i’r DU. Gyda’r canllawiau atodol, mae’n darparu modd ymarferol i fynd i’r afael ag arferion annheg, anfoesol ac anghyfreithlon, gan gynnwys caethwasiaeth fodern. Fodd bynnag, yr Aelod arweiniol ar hyn yw fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol. Byddaf yn gofyn iddo ysgrifennu atoch gyda manylion penodol yn ymwneud â’r cod a’i weithrediad.

Concern has been raised with me that human trafficking through Holyhead port is getting worse, but that not enough of the victims desperate to be found are being found, and that, despite this, it’s so far been impossible to get the six north Wales county representatives around the table. How, therefore, do you respond to the findings of the North Wales Police serious and organised crime local profile modern-day slavery report that there’s evidence of organised crime groups operating in north Wales by trafficking victims through Holyhead port to Ireland or employing victims in nail bars or pop-up brothels, and of groups based in north Wales, tied by familial bonds, who target vulnerable males for manual labour and canvassing?

Mynegwyd pryderon wrthyf fod masnachu pobl drwy borthladd Caergybi yn gwaethygu, ond nad oes digon o’r dioddefwyr sy’n daer eisiau cael eu canfod yn cael eu canfod, ac er gwaethaf hyn, mae wedi bod yn amhosibl cael y chwe chynrychiolydd sirol yng ngogledd Cymru o gwmpas y bwrdd hyd yn hyn. Sut yr ydych yn ymateb felly i ganfyddiadau adroddiad proffil lleol troseddau difrifol a threfnedig Heddlu Gogledd Cymru ar gaethwasiaeth fodern sy’n dweud bod yna dystiolaeth o grwpiau troseddu cyfundrefnol yn gweithredu yng ngogledd Cymru drwy fasnachu dioddefwyr drwy borthladd Caergybi i Iwerddon neu gyflogi dioddefwyr mewn salonau ewinedd neu buteindai dros dro, a thystiolaeth o grwpiau yng ngogledd Cymru, wedi’u clymu gan gysylltiadau teuluol, sy’n targedu dynion agored i niwed ar gyfer gwaith llaw a chanfasio?

Oh, believe me, human trafficking is alive in the UK, and we are the only part of the country that has an anti-human trafficking co-ordinator. My team work incredibly hard with the police and other agencies to ensure that we are trying to keep on top of this issue, but we are part of a larger island. I would encourage the Member and other Members to speak with other parts of the administrations of the UK to come together to create anti-human trafficking co-ordinators across the whole of the UK in order to ensure that we can tackle the issues that the Member rightly raises about the trafficking of human beings.

O, credwch fi, mae masnachu pobl yn fyw yn y DU, a ni yw’r unig ran o’r wlad sydd â chydgysylltydd atal masnachu pobl. Mae fy nhîm yn gweithio’n hynod o galed gyda’r heddlu ac asiantaethau eraill i sicrhau ein bod yn ceisio cadw golwg ar y mater hwn, ond rydym yn rhan o ynys fwy o faint. Buaswn yn annog yr Aelod ac Aelodau eraill i siarad â rhannau eraill o weinyddiaethau’r DU i ddod ynghyd a chreu cydgysylltwyr atal masnachu pobl ar hyd a lled y DU er mwyn sicrhau y gallwn fynd i’r afael â’r problemau y mae’r Aelod yn gywir yn eu codi mewn perthynas â masnachu pobl.

Yesterday, we had a round-table meeting, and the room was full of experts in the field of ending human trafficking or slavery in Wales. One of the issues that came up time and time again was the 45 days in which victims have to prove their case and get through the national referral mechanism—NRM—and the wish to make that a much longer period, a minimum of 60 days. I know that those powers rest with the UK Government, Cabinet Secretary, but there is a clear request from all the experts in Wales for you to ask the UK Government to consider expanding that, because it isn’t until individuals get through the national referral mechanism that they’re offered any help or support whatsoever. It’s left to the non-government organisations to offer any shelter, any help, any support whatsoever after those 45 days.

Ddoe, cawsom gyfarfod o amgylch y bwrdd, ac roedd yr ystafell yn llawn o arbenigwyr ym maes rhoi diwedd ar fasnachu pobl neu gaethwasiaeth yng Nghymru. Un o’r materion a gododd dro ar ôl tro oedd y cyfnod o 45 diwrnod sydd gan ddioddefwyr i brofi eu hachos a chwblhau’r mecanwaith atgyfeirio cenedlaethol a’r awydd i wneud hwnnw’n gyfnod llawer hwy, yn 60 diwrnod fan lleiaf. Gwn mai gan Lywodraeth y DU y mae’r pwerau, Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae cais clir gan yr holl arbenigwyr yng Nghymru i chi ofyn i Lywodraeth y DU ystyried ymestyn hwnnw, oherwydd ni chynigir unrhyw help na chymorth o gwbl i unigolion nes eu bod wedi cwblhau’r mecanwaith atgyfeirio cenedlaethol. Mater i’r cyrff anllywodraethol yw cynnig unrhyw loches, unrhyw help, unrhyw gymorth o gwbl ar ôl y 45 diwrnod.

I’m grateful to the Member for raising that with me. I will ask my anti-human trafficking co-ordinator to meet with the Member in order for her to explain that to him, and I will act accordingly on his advice.

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod am ddwyn y mater i fy sylw. Byddaf yn gofyn i fy nghydgysylltydd atal masnachu pobl gyfarfod â’r Aelod er mwyn iddi egluro hynny iddo, a byddaf yn gweithredu’n unol â’i gyngor.

Ac yn olaf, cwestiwn 12—Huw Irranca-Davies.

Finally, question 12—Huw Irranca-Davies.

Llwybr Tai Cenedlaethol ar Gyfer Cyn-aelodau’r Lluoedd Arfog
National Housing Pathway for Ex-service Personnel

12. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y llwybr tai cenedlaethol ar gyfer cyn-aelodau’r lluoedd arfog? (OAQ51183)

12. Will the Cabinet Secretary provide an update on the national housing pathway for ex-service personnel? (OAQ51183)

I thank the Member for Ogmore for his questions. I launched the national pathway for ex-service personnel in November 2016. We continue to champion the approach through the recent publication of supporting leaflets, posters and advice cards, so that anyone needing accommodation can get access to the support that they need.

Diolch i’r Aelod dros Ogwr am ei gwestiynau. Lansiais y llwybr cenedlaethol ar gyfer cyn-aelodau’r lluoedd arfog ym mis Tachwedd 2016. Rydym yn parhau i hyrwyddo’r dull drwy gyhoeddi taflenni, posteri a chardiau cyngor yn ddiweddar, fel y gall unrhyw un sydd angen llety gael mynediad at y cymorth y maent ei angen.

I thank the Cabinet Secretary for that response. In launching this pathway, which is a great innovation, much stress was laid by the Cabinet Secretary on the need for effective collaboration with housing consortia, with the local authorities, regional collaborative committees, local health boards and other provider agencies. So, this far into the pathway, could he give us an update on how effective that collaboration is and whether he sees a good uniformity in the collaboration right across Wales, and not some variability on a postcode basis?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw. Wrth lansio’r llwybr hwn, sy’n engraifft wych o arloesedd, rhoddodd Ysgrifennydd y Cabinet lawer o bwyslais ar yr angen am gydweithio effeithiol gyda chonsortia tai, gyda’r awdurdodau lleol, pwyllgorau cydweithredol rhanbarthol, byrddau iechyd lleol ac asiantaethau darparu eraill. Felly, cyn belled â hyn ar hyd y llwybr, a allai roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â pha mor effeithiol yw’r cydweithio hwnnw ac a yw’n gweld cysondeb da o ran cydweithredu ledled Cymru, yn hytrach nag amrywio ar sail cod post?

I think what we are seeing is that we’re learning from experience. I said to Vikki Howells early on about dealing with ex-service personnel—it’s a variable process because people’s needs are all different. We have to understand that better. What we are really pleased with about the housing pathway is that local authorities and housing associations are picking up the gauntlet here, and are working very well to help ex-service personnel and veterans with regard to their needs, but also the needs of families, as well, who accompany service personnel. So, I’m seeing a great, positive outcome right across Wales. I have visited some of the organisations delivering the services to personnel, too.

Rwy’n credu mai’r hyn a welwn yw ein bod yn dysgu o brofiad. Dywedais wrth Vikki Howells yn gynnar ynglŷn ag ymdrin â chyn-aelodau’r lluoedd arfog—mae’n broses amrywiol am fod anghenion pawb yn wahanol. Mae’n rhaid inni ddeall hynny’n well. Yr hyn yr ydym yn falch iawn ohono gyda’r llwybr tai yw bod awdurdodau lleol a chymdeithasau tai’n wynebu’r her yn hyn o beth ac yn gweithio’n dda iawn i helpu cyn-aelodau’r lluoedd arfog a chyn-filwyr gyda’u hanghenion, yn ogystal ag anghenion teuluoedd aelodau’r lluoedd arfog hefyd. Felly, rwy’n gweld canlyniadau gwych a chadarnhaol ar draws Cymru. Rwyf wedi ymweld â rhai o’r sefydliadau sy’n darparu gwasanaethau i gyn-aelodau o’r lluoedd arfog hefyd.

3. 3. Cwestiynau Amserol
3. 3. Topical Questions

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

A’r eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r cwestiynau amserol. Y cwestiwn cyntaf—Angela Burns.

The next item on our agenda is the topical questions, and the first question comes from Angela Burns.

Yswiriant Meddygol Meddygon Teulu
GPs’ Medical Insurance

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y cynnydd y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud o ran cyflwyno ateb tymor hir i’r costau yswiriant meddygol uchel sy'n wynebu meddygon teulu yng Nghymru?(TAQ0053)

Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government’s progress in bringing forward a long-term solution to the high cost of medical insurance facing Welsh GPs? (TAQ0053)

I thank the Member for the question. We continue to have a constructive conversation with both the British Medical Association and the Royal College of General Practitioners in Wales about the high cost of indemnity insurance. We have agreed with them to review how the market currently operates in Wales to help inform our options for progress. This Government remains committed to finding an answer that works for GPs in Wales.

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Rydym yn parhau i gael sgwrs adeiladol gyda Chymdeithas Feddygol Prydain a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yng Nghymru ynglŷn â chost uchel yswiriant indemniad. Rydym wedi cytuno â hwy i adolygu sut y mae’r farchnad yn gweithredu yng Nghymru ar hyn o bryd er mwyn helpu i lywio ein hopsiynau ar gyfer camu ymlaen. Mae’r Llywodraeth hon yn parhau’n ymrwymedig i ddod o hyd i ateb sy’n gweithio i feddygon teulu yng Nghymru.

Cabinet Secretary, I do not doubt your commitment to finding an answer. The trouble is that you’ve been looking for that answer for over two years, if not longer. You offer no timeline, no end date and no commitment to a state-backed solution and no answers. The issue at hand is that GPs have to pay for two elements of insurance. There’s a relatively stable set rate for professional advice and support and a variable, separate rate for clinical medical negligence cover. Changes to the clinical negligence cover model have made this insurance extremely expensive and precludes many contracted GPs from upping their hours in times of need such as winter pressures or stepping in to help another practice where a GP may have resigned or died or retired. The Welsh risk pool offsets cover for managed practices, locums and out-of-hours GP services. Cabinet Secretary, whilst this is a welcome move, by only doing half the job by tackling half the workforce, you risk destabilising general practice. I accept it is an unintended consequence, but I think this highlights why you need to act swiftly, because it makes becoming a GP in a practice far less attractive.

The recent—and welcomedâ