Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
09/05/2017Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw’r Cynulliad Cenedlaethol i drefn.
I call the National Assembly to order.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw’r cwestiynau i’r Prif Weinidog, a’r cwestiwn cyntaf, Lee Waters.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Lee Waters.
Addysgu Plant i Godio
Teaching Children to Code
1. Pryd y caiff pob plentyn yng Nghymru ei addysgu i godio? OAQ(5)0577(FM)
1. When will every child in Wales be taught to code? OAQ(5)0577(FM)
Our programme for government sets out that we will ensure young people in Wales have the relevant skills they need for the future by developing coding skills in our young people. The Cabinet Secretary will be making an announcement as to how we are taking this forward in June.
Mae ein rhaglen lywodraethu yn nodi y byddwn yn sicrhau bod gan bobl ifanc yng Nghymru y sgiliau perthnasol sydd eu hangen arnynt ar gyfer y dyfodol drwy ddatblygu sgiliau codio ymhlith ein pobl ifanc. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwneud cyhoeddiad ynglŷn â sut yr ydym yn bwrw ymlaen â hyn ym mis Mehefin.
Thank you, First Minister. My daughter was nine yesterday, and, for her birthday, she asked for a Raspberry Pi, which is not a fruit-based pudding, but, in fact, as you know, a small computer manufactured in your constituency.
Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Roedd fy merch yn naw oed ddoe, ac, ar gyfer ei phen-blwydd, gofynnodd am Raspberry Pi, nad yw’n bwdin ffrwythau, ond, mewn gwirionedd, fel y gwyddoch, cyfrifiadur bach a gynhyrchir yn eich etholaeth chi ydyw.
No, in my constituency. [Laughter.]
Na, yn fy etholaeth i. [Chwerthin.]
In your area. [Laughter.] But when she leaves education, the ability to programme computers will be an essential skill, everything from programming a manufacturing line to designing the next innovation. But the chief inspector of schools found that ICT standards are strong in only a very few schools, and not enough understand the potential of digital learning to aid teaching and learning. Teaching our children to code should not rely on the enthusiasm of the odd teacher, or on a parent’s ability to buy a Raspberry Pi. It must be a key part of what our schools do, or we’ll be left behind. Now, as you indicate, the Donaldson curriculum will, of course, address this, but more than 150,000 young people will graduate the school system without this basic skills before that’s fully implemented. So, would you consider, First Minister, what interim measures you can put in place to ensure that every child in Wales gets the opportunity to learn computer coding as soon as possible?
Yn eich ardal chi. [Chwerthin.] Ond pan fydd hi'n gadael addysg, bydd y gallu i raglennu cyfrifiaduron yn sgil hanfodol, popeth o raglennu llinell gweithgynhyrchu i gynllunio'r arloesiad nesaf. Ond canfu’r prif arolygydd ysgolion mai dim ond mewn ychydig iawn o ysgolion y mae safonau TGCh yn gryf, ac nad oes digon o ddealltwriaeth o botensial dysgu digidol i gynorthwyo addysgu a dysgu. Ni ddylai addysgu ein plant i godio ddibynnu ar frwdfrydedd ambell i athro, nac ar allu rhiant i brynu Raspberry Pi. Mae’n rhaid iddo fod yn rhan allweddol o'r hyn y mae ein hysgolion yn ei wneud, neu byddwn yn cael ein gadael ar ôl. Nawr, fel y dywedwch, bydd cwricwlwm Donaldson, wrth gwrs, yn mynd i’r afael â hyn, ond bydd mwy na 150,000 o bobl ifanc yn cwblhau’r system ysgolion heb y sgiliau sylfaenol cyn i hynny gael ei gyflwyno’n llawn. Felly, a wnewch chi ystyried, Prif Weinidog, pa fesurau dros dro y gallwch chi eu rhoi ar waith i sicrhau bod pob plentyn yng Nghymru yn cael y cyfle i ddysgu codio cyfrifiadurol cyn gynted â phosibl?
Well, can I begin, first of all, by wishing the Member’s daughter a happy birthday for yesterday? She’ll be a teenager soon. [Laughter.] In answer to his question, we do know, of course, that we want to encourage coding skills. We’ve fast-tracked the publication of the digital competence framework, which will support the development and embedding of digital skills in everything a young person does in school. Many schools have already introduced coding skills into the classroom. We have invested £670,000 to the Technocamps and Technoteach programmes to deliver computer coding workshops to pupils and teachers in secondary schools in Wales, and we’ve made a commitment to expand code clubs in every part of Wales. And that is before, of course, the announcement next month.
Wel, a gaf i ddechrau, yn gyntaf oll, trwy ddymuno pen-blwydd hapus i ferch yr Aelod ar gyfer ddoe? Bydd hi yn ei harddegau’n fuan. [Chwerthin.] I ateb ei gwestiwn, rydym ni’n gwybod, wrth gwrs, ein bod ni eisiau annog sgiliau codio. Rydym ni wedi cyflymu cyhoeddiad y fframwaith cymhwysedd digidol, a fydd yn cefnogi datblygiad ac ymsefydliad sgiliau digidol ym mhopeth y mae unigolyn ifanc yn ei wneud yn yr ysgol. Mae llawer o ysgolion eisoes wedi cyflwyno sgiliau codio i'r ystafell ddosbarth. Rydym ni wedi buddsoddi £670,000 yn rhaglenni Technocamps a Technoteach i ddarparu gweithdai codio cyfrifiadurol i ddisgyblion ac athrawon mewn ysgolion uwchradd yng Nghymru, ac rydym ni wedi gwneud ymrwymiad i ehangu clybiau cod ym mhob rhan o Gymru. Ac mae hynny, wrth gwrs, cyn y cyhoeddiad fis nesaf.
First Minister, we do need to be part of the coding revolution, and it’s important that our young people learn these skills. But, of course, one of the problems that they’ve got is being able to do homework in relation to coding, because there is inadequate access to the Superfast Cymru high-speed broadband scheme. You’ll be aware that you made a clear commitment in your 2011 Labour Assembly manifesto, which gave a pledge to roll out broadband to all residential premises and businesses by 2015. That was a broken promise, wasn’t it? Don’t you think that it’s about time you delivered on that promise, and the others in that manifesto that you didn’t keep?
Prif Weinidog, mae angen i ni fod yn rhan o'r chwyldro codio, ac mae'n bwysig bod ein pobl ifanc yn dysgu’r sgiliau hyn. Ond, wrth gwrs, un o'r problemau sydd ganddyn nhw yw gallu gwneud gwaith cartref o ran codio, gan fod mynediad annigonol at gynllun band eang cyflym Cyflymu Cymru. Byddwch yn ymwybodol eich bod wedi gwneud ymrwymiad eglur yn eich maniffesto Llafur ar gyfer y Cynlluniad yn 2011, a wnaeth addewid i gyflwyno band eang i bob safle preswyl a busnes erbyn 2015. Torrwyd yr addewid hwnnw, do? Onid ydych chi’n credu ei bod hi’n hen bryd i chi gyflawni’r addewid hwnnw, a'r lleill yn y maniffesto na wnaethoch chi eu cadw?
Well, our promise is to deliver to 96 per cent of premises by the summer of this year, in contrast to his party who made no promises at all when it came to broadband, and probably struggle with the very concept of what broadband is.
Wel, ein haddewid yw darparu i 96 y cant o safleoedd erbyn yr haf eleni, yn wahanol i'w blaid ef na wnaeth unrhyw addewidion o gwbl pan ddaeth i fand eang, ac mae'n debyg sy’n cael trafferth gydag union gysyniad beth yw band eang.
If we have the money to be spending on IT, wouldn’t that money be better spent on literacy and numeracy in schools, which has been failing for a while?
Os oes gennym ni’r arian i’w wario ar TG, oni fyddai’n well gwario’r arian hwnnw ar lythrennedd a rhifedd mewn ysgolion, sydd wedi bod yn methu ers cryn amser?
I see that 1951 has dawned in the corner over there. Well, of course, literacy and numeracy are important, but so are IT skills. We know, as Members here, that we couldn’t function properly in our jobs if we didn’t have at least basic IT skills, and it’s hugely important that our children have the same, if not better, IT skills, compared to other children in the world.
Gwelaf fod 1951 wedi gwawrio yn y gornel yna. Wel, wrth gwrs, mae llythrennedd a rhifedd yn bwysig, ond felly hefyd sgiliau TG. Rydym ni’n gwybod, fel Aelodau yn y fan yma, na allem ni weithredu'n iawn yn ein swyddi pe na byddai gennym sgiliau TG sylfaenol o leiaf, ac mae'n hynod bwysig bod gan ein plant yr un sgiliau TG, os nad gwell, o’u cymharu â phlant eraill yn y byd.
Dyledion sy’n Ddyledus Awdurdodau Lleol
Debts Owed to Local Authorities
2. A wnaiff y Prif Weinidog roi manylion y trosolwg sydd gan Lywodraeth Cymru dros ddyledion sy'n ddyledus i awdurdodau lleol gan drydydd partïon? OAQ(5)0582(FM)
2. Will the First Minister provide details of the oversight that Welsh Government has over debts owed to local authorities by third parties? OAQ(5)0582(FM)
Each local authority is responsible for the collection of its debts as part of its own effective financial management processes.
Mae pob awdurdod lleol yn gyfrifol am gasglu ei ddyledion yn rhan o'i brosesau rheoli ariannol effeithiol ei hun.
I’m a bit disappointed with that answer, First Minister, as I thought you’d like to know what your local authorities are not recovering at a time when they’re claiming that austerity is depriving them of any money. I’m sure you’ll join me in congratulating all the newly elected councillors at Bridgend County Borough Council, including the 10 new Conservative members, and, hopefully, the new council will be able to reply to freedom of information requests within the statutory time limit so that I can ask questions like this with full information to hand. Can you tell me how much unclaimed debt is owed to local authorities, the main sources of those debts, and the reasons that local authorities give you for not pursuing them?
Rwyf braidd yn siomedig â'r ateb yna, Prif Weinidog, gan fy mod i’n meddwl yr hoffech chi wybod am yr hyn nad yw eich awdurdodau lleol yn ei adfer ar adeg pan maen nhw’n honni bod cyni cyllidol yn eu hamddifadu o unrhyw arian. Rwy'n siŵr y gwnewch chi ymuno â mi i longyfarch yr holl gynghorwyr sydd newydd gael eu hethol yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, gan gynnwys y 10 aelod Ceidwadol newydd, a, gobeithio, bydd y cyngor newydd yn gallu ymateb i geisiadau rhyddid gwybodaeth o fewn y terfyn amser statudol fel y gallaf ofyn cwestiynau fel hyn gyda gwybodaeth lawn i law. A allwch chi ddweud wrthyf faint o ddyled heb eu hawlio sy’n ddyledus i awdurdodau lleol, prif ffynonellau’r dyledion hynny, a'r rhesymau y mae awdurdodau lleol yn eu rhoi i chi am beidio â mynd ar eu trywydd?
I can say that, in 2015-16, local authorities collected over 97 per cent of council tax billed—the highest level since this tax was introduced. Maintaining full entitlement to support for all eligible applicants via our council tax reduction scheme has helped to mitigate rises in the level of council tax debt in Wales, and we know that council tax in Wales is far lower than in England, under a Tory Government there. And, of course, I can say to the Member that collection rates in Wales are now at 97.2 per cent; they are lower in England.
Gallaf ddweud, yn 2015-16, bod awdurdodau lleol wedi casglu dros 97 y cant o’r dreth gyngor yr anfonwyd biliau ar ei chyfer—y lefel uchaf ers cyflwyno’r dreth hon. Mae cynnal hawl llawn i gymorth ar gyfer yr holl ymgeiswyr cymwys drwy ein cynllun lleihau'r dreth gyngor wedi helpu i liniaru cynnydd i lefel dyled y dreth gyngor yng Nghymru, ac rydym ni’n gwybod bod y dreth gyngor yng Nghymru yn llawer is nag yn Lloegr, o dan Lywodraeth Dorïaidd yno. Ac, wrth gwrs, gallaf ddweud wrth yr Aelod bod cyfraddau casglu yn 97.2 y cant yng Nghymru erbyn hyn; maen nhw’n is yn Lloegr.
I last saw Councillor Keith Reynolds, leader of Caerphilly County Borough Council, working at his desk some weeks before he died. Would the First Minister recognise that Welsh Labour’s victory in Caerphilly county borough is a testament to Keith’s leadership, his sound financial management, and a lifetime in public service?
Gwelais y Cynghorydd Keith Reynolds, arweinydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, am y tro diwethaf, yn gweithio wrth ei ddesg rai wythnosau cyn iddo farw. A wnaiff y Prif Weinidog gydnabod bod buddugoliaeth Llafur Cymru ym mwrdeistref sirol Caerffili yn tystio i arweinyddiaeth ariannol gadarn, ac oes o wasanaeth cyhoeddus Keith?
Well, could I join the Member in expressing my regards, of course, to Councillor Keith Reynolds’s family? I know the illness was short and, in many ways, unexpected. And, of course, I’m sure that people in Caerphilly would have recognised the work that he and so many others did over the course of the last five years.
Wel, a gaf i ymuno â'r Aelod i fynegi fy nghofion, wrth gwrs, at deulu’r Cynghorydd Keith Reynolds? Gwn fod y salwch yn fyr ac, mewn sawl ffordd, yn annisgwyl. Ac, wrth gwrs, rwy’n siŵr y byddai pobl yng Nghaerffili wedi cydnabod y gwaith a wnaed ganddo ef a chymaint o bobl eraill yn ystod y pum mlynedd diwethaf.
Would the First Minister agree that the third party that owes the biggest debt of all to Welsh local authorities is the Westminster Government, which has cut over a third in spending on adult care since 2011, which has had severe financial consequences in Wales and, obviously, terrible consequences in terms of the human cost to the elderly, the sick and the disabled? If this callous Conservative Government is re-elected, as seems increasingly likely, on 8 June, we need a plan to defend Wales. Where is it? What is it? Who’s going to lead it? Because I have to say, on the evidence seen from yesterday, we are in a dire position if it’s going to be him.
A fyddai'r Prif Weinidog yn cytuno mai’r trydydd parti sydd â’r ddyled fwyaf i awdurdodau lleol Cymru yw Llywodraeth San Steffan, sydd wedi torri dros draean mewn gwariant ar ofal oedolion ers 2011, sydd wedi cael canlyniadau ariannol difrifol yng Nghymru ac, yn amlwg, canlyniadau ofnadwy o ran y gost ddynol i'r henoed, y rhai sy’n sâl a'r anabl? Os caiff y Llywodraeth Geidwadol ddideimlad hon ei hail-ethol, fel sy’n ymddangos yn fwyfwy tebygol, ar 8 Mehefin, mae angen cynllun arnom i amddiffyn Cymru. Ble mae hwnnw? Beth yw hwnnw? Pwy sy'n mynd i’w arwain? Oherwydd mae’n rhaid i mi ddweud, ar sail y dystiolaeth a welwyd o ddoe, rydym ni mewn sefyllfa enbyd os mai fe sy’n mynd i wneud hynny.
Well, according to last week, it’s him. He was talking about the need for leadership, he was talking about himself. We will happily stand up for Wales. We don’t want to see a future Conservative Government walk all over Wales. And we have stood up for our people, as the election last year showed, and, indeed, in 2011. The reality is—and he is right to point out the cuts that have taken place—we have lost, since 2010, the equivalent of the entire budget for health in the whole of north Wales. Despite that, we’ve maintained health spending at 1 per cent above the level in England per head, and maintained health and social care spending at 6 per cent per head higher than in England, showing a Welsh Labour Government delivering for the people of Wales in the face of Tory austerity.
Wel, yn ôl yr wythnos ddiwethaf, fe sy’n mynd i wneud. Roedd yn sôn am yr angen am arweinyddiaeth, roedd yn sôn amdano ei hun. Byddwn ni’n hapus i sefyll dros Gymru. Nid ydym ni eisiau gweld Llywodraeth Geidwadol yn y dyfodol yn sathru Cymru dan draed. Ac rydym ni wedi sefyll dros ein pobl, fel y dangosodd yr etholiad y llynedd, ac, yn wir, yn 2011. Y gwir yw—ac mae'n iawn i dynnu sylw at y toriadau sydd wedi digwydd—ein bod wedi colli, ers 2010, swm sy'n cyfateb i gyllideb iechyd gyfan gogledd Cymru yn ei gyfanrwydd. Er gwaethaf hynny, rydym ni wedi cynnal gwariant ar iechyd 1 y cant yn uwch na’r lefel fesul pen yn Lloegr, ac wedi cynnal gwariant ar iechyd a gofal cymdeithasol 6 y cant y pen yn uwch nag yn Lloegr, gan ddangos Llywodraeth Lafur Cymru yn cyflawni dros bobl Cymru yn wyneb cyni cyllidol y Torïaid.
Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from the Party Leaders
Rwy’n galw nawr ar arweinwyr y pleidiau i holi’r Prif Weinidog. Arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood.
I now call on the party leaders to question the First Minister. The Leader of Plaid Cymru, Leanne Wood.
Diolch, Llywydd. You launched your election campaign yesterday, talking a lot about unity. But you couldn’t bring yourself to utter the name of your leader. Is Jeremy Corbyn still your candidate for Prime Minister?
Diolch, Llywydd. Fe wnaethoch chi lansio eich ymgyrch etholiad ddoe, gan ddarbwyllo eich hun i ynganu enw eich arweinydd. Ai Jeremy Corbyn yw eich ymgeisydd i fod yn Brif Weinidog o hyd?
Yes.
Ie.
First Minister, yesterday, you had a chance to put Wales on the political landscape, but, instead—I’m sure that Theresa May will be breathing a huge sigh of relief—three of your major pledges are devolved, and they were promises made ahead of last year’s election. And a fourth pledge, on policing, could have been devolved if only Labour MPs hadn’t had their own way. Now, the next few years will define the future of Wales and the UK. You should have made clear Welsh demands, to give Wales a voice, to defend Wales, but you failed to do that. We’ll now have to rely on Plaid Cymru MPs—[Interruption.]
Prif Weinidog, ddoe, cawsoch gyfle i roi Cymru ar y dirwedd wleidyddol, ond, yn hytrach—rwy'n siŵr y bydd Theresa May yn rhoi ochenaid enfawr o ryddhad—mae tri o'ch prif addewidion wedi'u datganoli, ac roedden nhw’n addewidion a wnaed cyn yr etholiad y llynedd. A gallai pedwerydd addewid, ar blismona, fod wedi ei ddatganoli, pe na byddai ASau Llafur wedi cael eu ffordd eu hunain. Nawr, bydd y blynyddoedd nesaf yn diffinio dyfodol Cymru a'r DU. Dylech chi fod wedi gwneud gofynion Cymreig eglur, i roi llais i Gymru, i amddiffyn Cymru, ond fe fethoch chi â gwneud hynny. Bydd yn rhaid i ni ddibynnu ar ASau Plaid Cymru nawr—[Torri ar draws.]
Okay. Calm down. Let the question continue.
Iawn. Ymdawelwch. Gadewch i’r cwestiwn barhau.
We will now have to rely upon Plaid Cymru MPs to best set out how we can defend Wales. Why did you choose to let Theresa May off the hook?
Bydd yn rhaid i ni ddibynnu ar ASau Plaid Cymru bellach i gyflwyno orau sut y gallwn ni amddiffyn Cymru. Pam wnaethoch chi ddewis gadael i Theresa May wneud fel y myn?
They don’t like the slogan ‘Standing up for Wales’, do they? It’s one of the things I’ve noticed. And I thank the leader of Plaid Cymru for reiterating our pledges—pledges that we in Welsh Labour are proud of—and she will find more to come in the manifesto that will be published in due course.
Dydyn nhw ddim yn hoffi'r slogan 'Sefyll Cornel Cymru', ydyn nhw? Mae'n un o'r pethau yr wyf i wedi eu sylwi. A diolchaf i arweinydd Plaid Cymru am ailadrodd ein haddewidion—addewidion yr ydym ni yn Llafur Cymru yn falch ohonynt—a bydd hi’n canfod mwy i ddod yn y maniffesto a fydd yn cael ei gyhoeddi maes o law.
They were promises you pledged before the last election. You should have already delivered on some of those pledges. First Minister, the reality is you have airbrushed your leader out of this campaign. You talk a lot about unity, but I believe that you’ve airbrushed him out of this campaign because you know that Labour can’t win. Now, you want to make the election about your record, about the record of the Welsh Government, and we all know why you’re doing that, and that’s why most of your recycled election pledges are within devolved competence. Therefore, then, if you lose this election in Wales, as many polls are suggesting that you might, does that mean this will be a verdict on you? Will it be your fault? And if you become the first Labour leader to lose Wales, the first time in 100 years, will you be prepared to take responsibility or can we expect you, yet again, to blame somebody else?
Addewidion a wnaed gennych chi cyn yr etholiad diwethaf oedden nhw. Dylech chi fod wedi cyflawni rhai o'r addewidion hynny eisoes. Prif Weinidog, y gwir yw eich bod wedi dileu eich arweinydd o'r ymgyrch hon. Rydych chi’n sôn llawer am undod, ond rwy’n credu eich bod chi wedi ei ddileu o'r ymgyrch hon gan eich bod chi’n gwybod na all Llafur ennill. Nawr, rydych chi eisiau i’r etholiad fod am eich hanes chi, am hanes Llywodraeth Cymru, ac rydym ni i gyd yn gwybod pam yr ydych chi’n gwneud hynny, a dyna pam mae mwyafrif eich addewidion etholiad sydd wedi'u hailgylchu yn rhan o gymhwysedd datganoledig. Felly, wedyn, os byddwch chi’n colli’r etholiad hwn yng Nghymru, fel y mae llawer o arolygon yn awgrymu y gallech chi ei wneud, a yw hynny'n golygu y bydd hwn yn ddyfarniad arnoch chi? Ai eich bai chi fydd hynny? Ac os mai chi fydd arweinydd cyntaf y Blaid Lafur i golli Cymru, y tro cyntaf ers 100 mlynedd, a fyddwch chi’n fodlon cymryd cyfrifoldeb, neu a allwn ni ddisgwyl i chi, unwaith eto, roi’r bai ar rywun arall?
Well, we had all of this last year. We saw the result. People trust us to stand up for Wales. We saw Plaid Cymru’s results in the local elections: very little by way of advances, backwards in Caerphilly. Only last week in this Chamber—only last week in this Chamber—the Member for South Wales Central was claiming he would be the leader of Cardiff council, and they won three seats. Three seats. He’s now claiming that—he’s not here, I know, and I recognise that—Cardiff West was a great victory for Plaid Cymru. Well, with three seats and Labour on 12, I’m more than happy to concede that victory to them if that is their definition of it. We have an election to fight. We will all, as parties, put our policies forward to the people of Wales, but, above all else, we will be standing up for Wales.
Wel, cawsom ni hyn i gyd y llynedd. Fe welsom ni’r canlyniad. Mae pobl yn ymddiried ynom ni i sefyll dros Gymru. Gwelsom ganlyniadau Plaid Cymru yn yr etholiadau lleol: ychydig iawn o gynnydd, tua’n ôl yng Nghaerffili. Dim ond yr wythnos diwethaf yn y Siambr hon—dim ond yr wythnos diwethaf yn y Siambr hon—roedd yr Aelod dros Ganol De Cymru yn honni mai ef fyddai arweinydd cyngor Caerdydd, ac enillwyd tair sedd ganddynt. Tair sedd. Mae bellach yn honni—nid yw yma, rwy’n gwybod, ac rwy'n cydnabod hynny—bod Gorllewin Caerdydd yn fuddugoliaeth wych i Blaid Cymru. Wel, gyda thair sedd a Llafur â 12, rwy'n fwy na pharod i ildio’r fuddugoliaeth honno iddyn nhw os mai dyna yw eu diffiniad ohono. Mae gennym etholiad i’w hymladd. Byddwn ni i gyd, fel pleidiau, yn cyflwyno ein polisïau i bobl Cymru, ond, yn anad dim arall, byddwn yn sefyll cornel Cymru.
Arweinydd yr wrthblaid, Andrew R.T. Davies.
The leader of the opposition, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. Last week in the news, First Minister, there were some serious concerns raised about the Tawel Fan report and the progress being made on the reporting system around the Tawel Fan ‘disaster’—I’d call it—where people were actually, as the previous report talked about, being treated like animals, and other shocking revelations. Families were showing real concern over the progress of the information that’s coming back to them in order to satisfy themselves over the way their loved ones were looked after. There has been a call for the mortality report to be brought forward because Betsi Cadwaladr University Local Health Board has identified that some premature deaths could be associated with the levels of care that were around the Tawel Fan unit at Ysbyty Glan Clwyd. In fact, the head of the community health council in north Wales has called for this report to be made available because it has been finished. Will you, as a Government, commit to making that report available given that Betsi Cadwaladr are in special measures and you are responsible for that health board?
Diolch i chi, Llywydd. Yr wythnos diwethaf yn y newyddion, Prif Weinidog, codwyd pryderon difrifol am adroddiad Tawel Fan a'r cynnydd sy'n cael ei wneud o ran y system adrodd ynghylch ‘trychineb’ Tawel Fan—y byddwn i’n ei alw—lle’r oedd pobl, fel y soniodd yr adroddiad blaenorol, yn cael eu trin fel anifeiliaid, a datgeliadau syfrdanol eraill. Roedd teuluoedd yn dangos pryder gwirioneddol dros gynnydd y wybodaeth sy'n dod yn ôl iddyn nhw er mwyn bodloni eu hunain ynghylch y ffordd y gofalwyd am eu hanwyliaid. Bu galwad i’r adroddiad marwolaethau gael ei gyhoeddi gan fod Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr wedi nodi y gallai rhai marwolaethau cynamserol fod yn gysylltiedig â'r lefelau o ofal yn uned Tawel Fan yn Ysbyty Glan Clwyd. Yn wir, mae pennaeth y cyngor iechyd cymuned yn y gogledd wedi galw i’r adroddiad hwn fod ar gael gan ei fod wedi ei gwblhau. A wnewch chi, fel Llywodraeth, ymrwymo i roi yr adroddiad hwnnw ar gael o ystyried bod Betsi Cadwaladr yn destun mesurau arbennig ac mai chi sy'n gyfrifol am y bwrdd iechyd?
We will give full consideration to that on the basis that we want to be as open and transparent as possible. It is what people would expect, and consideration will be given to releasing that report if that’s appropriate.
Byddwn yn rhoi ystyriaeth lawn i hynny ar y sail ein bod ni eisiau bod mor agored a thryloyw â phosibl. Dyna fyddai pobl yn ei ddisgwyl, a bydd ystyriaeth yn cael ei rhoi i gyhoeddi’r adroddiad hwnnw os yw hynny'n briodol.
Well, the head of the community health council believes that it is appropriate, and, to use his words, so that
‘It may stop this practice elsewhere’.
We know that report is available; it has been concluded. You are spending £5 million a year additionally running Betsi Cadwaldr because it’s in special measures, so you are responsible. When families and concerned clinicians want to see this data so they can fully understand what went on within that unit, why on earth are you not allowing that report to come forward, because it would add a huge amount of comfort to the families and to the individuals who’ve heard such horrific stories over the care within that unit? In particular, I draw your attention to the fact that, as has already been said, patients were treated like animals.
Wel, mae pennaeth y cyngor iechyd cymuned yn credu ei fod yn briodol, ac, i ddefnyddio ei eiriau, fel y
Gallai atal yr arfer hwn mewn mannau eraill.
Rydym ni’n gwybod bod yr adroddiad hwnnw ar gael; mae wedi ei gwblhau. Rydych chi’n gwario £5 miliwn y flwyddyn yn ychwanegol yn rhedeg Betsi Cadwaladr gan ei fod yn destun mesurau arbennig, felly chi sy’n gyfrifol. Pan fydd teuluoedd a chlinigwyr pryderus eisiau gweld y data hyn fel y gallant ddeall yn llawn yr hyn a ddigwyddodd yn yr uned honno, pam ar y ddaear nad ydych chi’n caniatáu i’r adroddiad hwnnw gael ei gyhoeddi, gan y byddai'n rhoi llawer iawn o gysur i deuluoedd ac i'r unigolion sydd wedi clywed straeon mor erchyll am y gofal yn yr uned honno? Yn benodol, tynnaf eich sylw at y ffaith, fel y dywedwyd eisoes, bod cleifion yn cael eu trin fel anifeiliaid.
Well, the report is, as I understand it, with the independent overseer and, at the right time, consideration will be given to releasing the report. It’s important that as much information as possible is made available to those who have seen their relatives suffer and to those who have suffered in order that lessons can be learned.
Wel, mae’r adroddiad, fel y deallaf, gyda'r goruchwyliwr annibynnol ac, ar yr adeg iawn, bydd ystyriaeth yn cael ei rhoi i gyhoeddi’r adroddiad. Mae'n bwysig bod cymaint o wybodaeth â phosibl ar gael i'r rhai sydd wedi gweld eu perthnasau’n dioddef ac i'r rhai sydd wedi dioddef fel y gellir dysgu gwersi.
I’m really disappointed you’re not prepared to give some firm indications of when that report will be available. As I said, this isn’t a politician who’s saying this report should be made available; this is the head of the community health council in north Wales, along with family members and clinicians. So, I’d be grateful, if you’re not in a position to give an indication of the timeline today because I’ve just put that question to you, that you would indicate that you will write to me to allow me to have sight of the timeline that you as a Government are working to. I think that’s the very least that someone can expect given the concerns that were raised last week.
But, also, I would ask you to confirm that you are satisfied with the level of bed capacity in north Wales for mental health patients, because it has come to our attention that there is a ‘sofa system’ working in north Wales, where, if a bed is not available in mental health, people are put on sofas to try and meet the targets. That cannot be right. It is putting vulnerable people in a position where they could be exploited. How can anyone feel that a ‘sofa system’ meets the requirement for providing safe and secure bed capacity in the north Wales health board area?
Rwy’n siomedig iawn nad ydych chi’n fodlon rhoi arwyddion pendant o bryd y bydd yr adroddiad hwnnw ar gael. Fel y dywedais, nid gwleidydd yw hwn sy’n dweud y dylai'r adroddiad hwn fod ar gael; pennaeth y cyngor iechyd cymuned yn y gogledd yw hwn, ynghyd ag aelodau'r teuluoedd a chlinigwyr. Felly, byddwn yn ddiolchgar, os nad ydych mewn sefyllfa i roi syniad o'r amserlen heddiw gan fy mod i newydd ofyn y cwestiwn hwnnw i chi, pe byddech chi’n dweud y gwnewch chi ysgrifennu ataf er mwyn i mi gael golwg ar yr amserlen yr ydych chi fel Llywodraeth yn gweithio’n unol â hi. Rwy'n credu mai dyna'r lleiaf y gall rhywun ei ddisgwyl o ystyried y pryderon a godwyd yr wythnos diwethaf.
Ond, hefyd, rwyf yn gofyn i chi gadarnhau eich bod yn fodlon â lefel nifer y gwelyau yn y gogledd i gleifion iechyd meddwl, gan ei bod wedi dod i'n sylw bod 'system soffa' ar waith yn y gogledd, sy’n golygu, os nad oes gwely ar gael mewn adran iechyd meddwl, bod pobl yn cael eu rhoi ar soffas i geisio cyrraedd y targedau. Ni all hynny fod yn iawn. Mae'n rhoi pobl agored i niwed mewn sefyllfa lle y gellid camfanteisio arnynt. Sut gall unrhyw un deimlo bod 'system soffa' yn bodloni’r gofyniad ar gyfer darparu capasiti gwelyau diogel yn ardal bwrdd iechyd y gogledd?
Well, if the leader of the Welsh Conservatives has evidence of a sofa system, as he describes it, I’d be glad to see that evidence. And I will, of course, write to him along the lines that he has asked for, providing him with more information regarding the timescale in terms of any release of the report.
Wel, os oes gan arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig dystiolaeth o system soffa, fel y mae’n ei disgrifio, byddwn yn falch o weld y dystiolaeth honno. Ac mi wnaf, wrth gwrs, ysgrifennu ato am yr hyn y mae wedi gofyn amdano, gan roi rhagor o wybodaeth iddo am yr amserlen o ran unrhyw gyhoeddiad o'r adroddiad.
Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.
Leader of the UKIP group, Neil Hamilton.
The First Minister will know that the Cabinet Secretary for Education’s party is standing in this Westminster election on a policy of increasing income tax for people earning as low as £11,000 a year, and the Labour Party nationally is apparently going to stand on a policy of increasing the top rate of income tax from 45p to 50p. Does he agree with the Shadow Chancellor that we have a great deal to learn from Karl Marx and ‘Das Kapital’, and does he think that raising the top rate of tax is likely to raise more money?
Bydd y Prif Weinidog yn gwybod bod plaid Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn sefyll yn yr etholiad San Steffan hwn ar sail polisi o gynyddu treth incwm i bobl sy'n ennill cyn lleied ag £11,000 y flwyddyn, ac mae'n debyg bod y Blaid Lafur yn genedlaethol yn mynd i sefyll ar bolisi o gynyddu'r gyfradd uchaf o dreth incwm o 45c i 50c. A yw'n cytuno â Changhellor yr Wrthblaid fod gennym ni lawer i'w ddysgu gan Karl Marx a 'Das Kapital', ac a yw'n credu bod codi’r gyfradd uchaf o dreth yn debygol o godi mwy o arian?
Yes, I do. I think that raising the top rate of tax will raise more money. I don’t think that we have much to learn from ‘Das Kapital’; for those who’ve read it and tried to understand what it says, it is not an easy exercise. We will stand on a platform of ensuring that those who can afford to pay a little bit more do pay a little bit more in order to ensure that we have the public services that people would expect.
Ydw, mi ydwyf. Rwy'n credu y bydd codi’r gyfradd uchaf o dreth yn codi mwy o arian. Nid wyf yn credu bod gennym ni lawer i'w ddysgu gan 'Das Kapital'; i’r rhai sydd wedi ei ddarllen ac wedi ceisio deall yr hyn y mae'n ei ddweud, nid yw'n ymarfer hawdd. Byddwn yn sefyll ar lwyfan o sicrhau bod y rhai sy'n gallu fforddio talu ychydig yn fwy yn talu ychydig yn fwy er mwyn sicrhau bod gennym ni’r gwasanaethau cyhoeddus y byddai pobl yn eu disgwyl.
So, am I to take it from that response that it is now the policy of the Welsh Government, when tax powers are devolved to us in this Assembly, to follow the Labour Party’s manifesto nationally of increase top rates of tax in Wales, because the evidence from the last time that this happened in 2013 was that reducing the tax rate from 50p to the current 45p actually led to an enormous increase in revenue of about £8 billion? So, it seems to be rather counterproductive to stand on a policy that increases tax rates and actually reduces revenue, and makes it less likely that the Welsh Government will be able to put more money into the national health service.
Felly, a ddylwn i gymryd o’r ymateb yna mai polisi Llywodraeth Cymru erbyn hyn, pan fydd pwerau treth yn cael eu datganoli i ni yn y Cynulliad hwn, yw dilyn maniffesto'r Blaid Lafur yn genedlaethol o gynyddu cyfraddau uchaf treth yng Nghymru, oherwydd y dystiolaeth o'r tro diwethaf y digwyddodd hyn yn 2013 oedd bod gostwng y gyfradd dreth o 50c i’r 45c presennol wedi arwain mewn gwirionedd at gynnydd enfawr mewn refeniw o tua £8 biliwn? Felly, mae'n ymddangos braidd yn wrthgynhyrchiol sefyll ar sail polisi sy'n cynyddu cyfraddau treth ac yn lleihau refeniw mewn gwirionedd, ac yn ei gwneud yn llai tebygol y bydd Llywodraeth Cymru yn gallu rhoi mwy o arian i'r gwasanaeth iechyd gwladol.
As far as the Welsh rate of income tax is concerned, we’ve already pledged that we will not increase the rate of income tax during the course of this Assembly.
Cyn belled ag y mae cyfradd treth incwm Cymru yn y cwestiwn, rydym ni eisoes wedi addo na fyddwn yn cynyddu cyfradd y dreth incwm yn ystod y Cynulliad hwn.
I’m delighted to hear that, but whether that means that the First Minister accepts that raising rates doesn’t necessarily lead to increasing revenue offers Wales a great opportunity to make our country into a kind of tax haven within the United Kingdom, which would help us to reverse the economic trends of many, many decades in Wales and give us a significant advantage, in the same way as southern Ireland has used differential rates of corporation tax to kick-start the Celtic tiger economy, which was very successful in that country—.
Rwyf yn falch iawn o glywed hynny, ond a yw hynny'n golygu bod y Prif Weinidog yn derbyn nad yw codi cyfraddau o reidrwydd yn arwain at gynyddu refeniw yn cynnig cyfle gwych i Gymru i wneud ein gwlad yn rhyw fath o hafan treth o fewn y Deyrnas Unedig, a fyddai'n ein helpu ni i wrthdroi tueddiadau economaidd degawdau lawer iawn yng Nghymru ac yn rhoi mantais sylweddol i ni, yn yr un ffordd ag y mae de Iwerddon wedi defnyddio cyfraddau gwahaniaethol o dreth gorfforaeth i roi hwb i’r economi teigr Celtaidd, a oedd yn llwyddiannus iawn yn y wlad honno—.
He raises an interesting point about corporation tax; there are no proposals to devolve corporation tax. What I do know is that tax havens tend to have very poor public services; in particular, they don’t have health services because they can’t raise the money in order to pay for those public services. So, I don’t believe that the future of Wales lies in being a kind of replica of the British Virgin Islands, or a replica, necessarily, of the Channel Islands. We have a very different model; the Channel Islands don’t have, for example, a health service along the model that we would understand, but getting the balance right between revenue and expenditure on public services to the level that people would expect is, of course, a matter for Governments to balance.
Mae'n codi pwynt diddorol am y dreth gorfforaeth; nid oes unrhyw gynigion i ddatganoli treth gorfforaeth. Yr hyn yr wyf i yn ei wybod yw bod hafanau treth yn tueddu i fod â gwasanaethau cyhoeddus gwael iawn; yn arbennig, nid oes ganddynt wasanaethau iechyd gan na allant godi'r arian i dalu am y gwasanaethau cyhoeddus hynny. Felly, nid wyf yn credu mai’r dyfodol i Gymru yw bod yn rhyw fath o replica o'r Ynysoedd Virgin Prydeinig, neu replica, o reidrwydd, o Ynysoedd y Sianel. Mae gennym ni fodel gwahanol iawn; nid oes gan Ynysoedd y Sianel, er enghraifft, wasanaeth iechyd wedi’i seilio ar y model y byddem ni’n ei ddeall, ond mae cael y cydbwysedd cywir rhwng refeniw a gwariant ar wasanaethau cyhoeddus i lefel y byddai pobl yn ei disgwyl, wrth gwrs, yn fater i Lywodraethau ei gydbwyso.
Negodiadau â’r UE
Negotiations with the EU
3. Beth yw asesiad y Prif Weinidog o gyflwr presennol negodiadau â'r UE? OAQ(5)0589(FM)
3. What is the First Minister's assessment of the current state of negotiations with the EU? OAQ(5)0589(FM)
‘Static’ I think is the word that I would use. There’s been a tremendous amount of posturing on both sides. I hope that comes to an end pretty soon so that the task of ensuring a sensible Brexit is taken forward.
‘Statig' yw’r gair y byddwn i’n ei ddefnyddio, rwy’n credu. Bu llawer iawn o ddangos eu hunain ar y ddwy ochr. Rwy'n gobeithio y daw hynny i ben yn eithaf buan fel y gellir bwrw ymlaen â’r dasg o sicrhau Brexit call.
I thank the First Minister for that response. Although the UK Treasury has guaranteed full funding for all European structural and investment projects that have started before the UK leaves the EU, does the First Minister agree that it’s absolutely crucial that after the UK leaves the EU the total sum of money that has been available in the past for these projects in Wales is added to the Welsh budget, and is under the control of the Welsh budget?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ymateb yna. Er bod Trysorlys y DU wedi gwarantu cyllid llawn ar gyfer pob prosiect strwythurol a buddsoddi Ewropeaidd sydd wedi cychwyn cyn i'r DU adael yr UE, a yw'r Prif Weinidog yn cytuno ei bod yn gwbl hanfodol, ar ôl i’r DU adael yr UE, bod cyfanswm yr arian a fu ar gael yn y gorffennol ar gyfer y prosiectau hyn yng Nghymru yn cael ei ychwanegu at gyllideb Cymru, a'i fod o dan reolaeth cyllideb Cymru?
I do. First of all, we know that structural funds are guaranteed to 2020. Farming subsidies are guaranteed to 2020, but nothing beyond. At the moment, farmers face the scenario where they’ll have nothing at all in terms of support beyond that time. I have an easy answer, and that’s quite simply for the pot of money to be made available, as it is now, and for it to be distributed as it is now to provide the certainty that structural funds have provided so far, and particularly certainty for our farmers. That’s a good way of ensuring that farmers don’t have to suffer as a result of Brexit.
Ydw. Yn gyntaf oll, rydym ni’n gwybod bod cronfeydd strwythurol wedi eu gwarantu hyd at 2020. Mae cymorthdaliadau ffermio wedi eu gwarantu tan 2020, ond dim byd y tu hwnt i hynny. Ar hyn o bryd, mae ffermwyr yn wynebu'r sefyllfa lle na fydd ganddynt unrhyw beth o gwbl o ran cymorth y tu hwnt i'r adeg honno. Mae gen i ateb hawdd, sef, yn syml, i’r gronfa o arian fod ar gael, fel y mae nawr, ac iddi gael ei dosbarthu fel ag y mae nawr i roi’r sicrwydd y mae’r cronfeydd strwythurol wedi ei roi hyd yn hyn, a sicrwydd i'n ffermwyr yn arbennig. Dyna ffordd dda o sicrhau na fydd yn rhaid i ffermwyr ddioddef o ganlyniad i Brexit.
Although Jeremy Corbyn has joined the Conservatives in saying he wants Brexit to deliver a fairer society and an upgraded economy, we recognise there are tough negotiations ahead. How, therefore, do you respond to his statement that the issue of Brexit is settled?
Er bod Jeremy Corbyn wedi ymuno â'r Ceidwadwyr gan ddweud ei fod eisiau i Brexit gyflwyno cymdeithas decach ac economi wedi’i huwchraddio, rydym ni’n cydnabod bod trafodaethau anodd o'n blaenau. Sut, felly, ydych chi’n ymateb i’w ddatganiad bod y mater o Brexit wedi ei setlo?
In terms of the question, it is settled, because Britain is leaving the EU and that question has already been answered. What I don’t see, however, is any semblance of any kind of plan from the UK Government. Nothing. I’ve sat there in meetings and I’ve asked. I’ve tried to see what the plan is. There isn’t one. Last Thursday, we saw panic on the part of the Prime Minister when she started to worry about what Brexit would mean for ordinary working people and she’s right to be concerned about that. But you can’t say on the one hand that no deal is better than a bad deal and then say, ‘Oh, but, of course, we need a deal to make sure that we don’t see an economic downturn.’ Now, what’s hugely important is that the posturing of last week goes and that we have ideas as to what Brexit might look like. She was a remainer. Let’s not forget that. She is somebody, like me, who has accepted the result and it’s hugely important, for those who have ideas, to work together to take those ideas forward, because we’ve had nothing at all in terms of ideas from those who campaigned for Brexit.
O ran y cwestiwn, mae wedi ei setlo, gan fod Prydain yn gadael yr UE ac mae'r cwestiwn hwnnw wedi cael ei ateb eisoes. Yr hyn nad wyf i’n ei weld, fodd bynnag, yw unrhyw awgrym o unrhyw fath o gynllun gan Lywodraeth y DU. Dim byd. Rwyf wedi eistedd yno mewn cyfarfodydd ac rwyf wedi gofyn. Rwyf wedi ceisio gweld beth yw'r cynllun. Nid oes un. Ddydd Iau diwethaf, gwelsom banig ar ran Prif Weinidog y DU pan ddechreuodd bryderu am yr hyn y byddai Brexit yn ei olygu i bobl gyffredin sy'n gweithio, ac mae hi'n iawn i fod yn bryderus am hynny. Ond ni allwch ddweud ar y naill law bod dim cytundeb yn well na chytundeb gwael, ac yna dweud, 'O, ond, wrth gwrs, mae angen cytundeb arnom ni i wneud yn siŵr nad ydym ni’n gweld dirywiad economaidd.' Nawr, yr hyn sy’n hynod o bwysig yw bod dangos eu hunain yr wythnos diwethaf yn mynd a bod gennym ni syniadau ynghylch sut y gallai Brexit edrych. Roedd hi o blaid aros. Gadewch i ni beidio ag anghofio hynny. Mae hi’n rhywun, fel finnau, sydd wedi derbyn y canlyniad ac mae'n hynod bwysig, i’r rhai sydd â syniadau, weithio gyda'i gilydd i fwrw ymlaen â’r syniadau hynny, oherwydd nid ydym ni wedi cael dim byd o gwbl o ran syniadau gan y rhai a fu'n ymgyrchu dros Brexit.
Will the First Minister agree with me that the kind of language being used by the Prime Minister to attack our friends and neighbours on the continent helps nobody in terms of the negotiations that are to come? It doesn’t only tarnish Theresa May’s Government, but it also threatens to tarnish the reputation of Wales. The First Minister’s asking for ideas in going forward, to mitigate the potential of tarnishing Wales’s good name around the world because of that language being used by Theresa May. Will he commit to implement a new international policy for Wales that would include designating a member of his Cabinet as the external affairs Cabinet Secretary for our country, in order to start rebuilding the bridges that Westminster is so determined to burn down?
A wnaiff y Prif Weinidog gytuno â mi nad yw’r math o iaith sy’n cael ei defnyddio gan Brif Weinidog y DU i ymosod ar ein ffrindiau a'n cymdogion ar y cyfandir yn helpu neb o ran y trafodaethau sydd i ddod? Nid yn unig y mae’n pardduo Llywodraeth Theresa May, ond mae hefyd yn bygwth pardduo enw da Cymru. Mae’r Prif Weinidog yn gofyn am syniadau wrth symud ymlaen, i liniaru’r potensial o bardduo enw da Cymru ledled y byd oherwydd yr iaith honno sy’n cael ei defnyddio gan Theresa May. A wnaiff ef ymrwymo i gyflwyno polisi rhyngwladol newydd i Gymru a fyddai'n cynnwys neilltuo aelod o'i Gabinet fel Ysgrifennydd y Cabinet dros faterion allanol ar gyfer ein gwlad, er mwyn dechrau ailadeiladu’r pontydd y mae San Steffan mor benderfynol o’u llosgi’n llwch?
Last week’s language was undiplomatic. I think both sides, actually, were guilty of posturing and that needs to come to an end. This is not a war. Nobody has invaded anybody else. We’re not about to face each other, to stare at each other over the channel or, indeed, across the Irish border. We want to be friends and allies and trading partners at the end of the day. We’ve already started looking at our international policy, in particular where we need to beef up our international presence. We know we’ve been successful. The Qatar Airways flight is another example of where Welsh Government has been able to support the airport to get that route, but the next stage forward is for us to make sure that we look to having sufficient presence and an increased presence in those markets that will become important to us.
Roedd iaith yr wythnos diwethaf yn anniplomataidd. Rwy'n credu bod y ddwy ochr, mewn gwirionedd, yn euog o ddangos eu hunain ac mae angen i hynny ddod i ben. Nid rhyfel yw hwn. Nid oes neb wedi ymosod ar wlad unrhyw un arall. Nid ydym ar fin wynebu ein gilydd, i syllu ar ein gilydd dros y sianel neu, yn wir, ar draws ffin Iwerddon. Rydym ni eisiau bod yn ffrindiau ac yn gynghreiriaid ac yn bartneriaid masnachu yn y pen draw. Rydym ni eisoes wedi dechrau edrych ar ein polisi rhyngwladol, yn enwedig lle mae angen i ni gryfhau ein presenoldeb rhyngwladol. Rydym ni’n gwybod ein bod ni wedi bod yn llwyddiannus. Mae'r llwybr Qatar Airways yn enghraifft arall o sut y mae Llywodraeth Cymru wedi gallu cefnogi'r maes awyr i gael y llwybr hwnnw, ond y cam nesaf ymlaen yw i ni wneud yn siŵr ein bod ni’n ceisio cael digon o bresenoldeb a mwy o bresenoldeb yn y marchnadoedd hynny a fydd yn dod yn bwysig i ni.
Canolfannau Siopa Ardal
District Shopping Centres
4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddatblygu canolfannau siopa ardal mewn dinasoedd? OAQ(5)0586(FM)
4. Will the First Minister make a statement on the development of district shopping centres within cities? OAQ(5)0586(FM)
We do promote existing retail and commercial centres as the most sustainable locations for new development. Local authorities should establish land use and regeneration strategies and policies to support vibrant, viable and attractive retail and commercial centres.
Rydym ni’n hyrwyddo canolfannau manwerthu a masnachol presennol fel y lleoliadau mwyaf cynaliadwy ar gyfer datblygiadau newydd. Dylai awdurdodau lleol sefydlu strategaethau a pholisïau defnydd tir ac adfywio i gefnogi canolfannau manwerthu a masnachol bywiog, hyfyw a deniadol.
Thank you, First Minister. Morriston and Swansea are a major district shopping centre. There are other district shopping centres in Swansea and in other cities in Wales. I’d like to stress the importance of district shopping centres, such as in Morriston, Mumbles and Whitchurch in Cardiff. In Morriston, we have lost banks, public houses and shopping diversity. Will the First Minister agree with me that there should be a major bank in every one of these district shopping centres?
Diolch, Prif Weinidog. Mae Treforys ac Abertawe yn ganolfan siopa ardal o bwys. Ceir canolfannau siopa ardal eraill yn Abertawe ac mewn dinasoedd eraill yng Nghymru. Hoffwn bwysleisio pwysigrwydd canolfannau siopa ardal, fel yn Nhreforys, y Mwmbwls a'r Eglwys Newydd yng Nghaerdydd. Yn Nhreforys, rydym ni wedi colli banciau, tafarndai ac amrywiaeth siopa. A wnaiff y Prif Weinidog gytuno â mi y dylai fod banc mawr ym mhob un o’r canolfannau siopa ardal hyn?
Well, ideally, we would welcome the co-location of bank branches within district shopping centres, but these are ultimately matters for the banks. But it is important that businesses and customers have the ability to pay in money and make cash withdrawals within their communities. So, where the banks are failing to accommodate this, we know that the Post Office is serving an important role, with 95 per cent of all UK banking customers having access to their bank accounts via the post office. What I’d be more concerned about is if there were any announcement by Post Office in the future about closing post office branches, because that removes, of course, the only banking function that remains in so many communities.
Wel, yn ddelfrydol, byddem yn croesawu cyd-leoli canghennau banc mewn canolfannau siopa ardal, ond materion i’r banciau yw’r rhain yn y pen draw. Ond mae'n bwysig bod y gallu gan fusnesau a chwsmeriaid i dalu arian i mewn a chodi arian yn eu cymunedau. Felly, pan fydd y banciau yn methu â hwyluso hyn, rydym ni’n gwybod bod Swyddfa'r Post yn chwarae rhan bwysig, gan fod gan 95 y cant o holl gwsmeriaid bancio’r DU fynediad at eu cyfrifon banc drwy'r swyddfa bost. Yr hyn y byddwn yn pryderu mwy amdano yw pe byddai unrhyw gyhoeddiad gan Swyddfa'r Post yn y dyfodol am gau canghennau swyddfa'r post, gan fod hynny’n cael gwared, wrth gwrs, ar yr unig swyddogaeth fancio sydd ar ôl mewn cynifer o gymunedau.
First Minister, footfall has decreased in Welsh high streets. By comparison, footfall to out-of-town shopping centres has increased by 4.6 per cent according to information from last year. Now, the Welsh Retail Consortium has called for local authorities and retailers to work together to market a high-street identity effectively. Also, they want local authorities to have more flexibility with regard to the planning system. So, can I ask you: how do you think the planning system can help to be more supportive to high streets?
Prif Weinidog, mae nifer yr ymwelwyr â strydoedd mawr Cymru wedi gostwng. Mewn cymhariaeth, mae nifer yr ymwelwyr â chanolfannau siopa y tu allan i'r dref wedi cynyddu 4.6 y cant yn ôl gwybodaeth o’r llynedd. Nawr, mae Consortiwm Manwerthu Cymru wedi galw ar awdurdodau lleol a manwerthwyr i weithio gyda'i gilydd i farchnata hunaniaeth stryd fawr yn effeithiol. Hefyd, maen nhw eisiau i awdurdodau lleol gael mwy o hyblygrwydd o ran y system gynllunio. Felly, a gaf i ofyn i chi: sut ydych chi'n meddwl y gall y system gynllunio helpu i fod yn fwy cefnogol i’r stryd fawr?
We know that it’s hugely important that local authorities, when they develop their LDPs, look at how they can assist existing retail centres, including high streets. But it’s about more than that. It is hugely important for town centres to develop their own identity; how many town centres have a website? If I were to go to a town in Wales, can I find out what’s there? Is there a website? Have the traders got their own websites? And, of course, the reason why people go to out-of-town shopping centres is sheer convenience—they’re open. And they’re open particularly on Sundays when most people, these days, tend to shop. So, it’s hugely important that high-street retailers look flexibly at their opening hours as well. This isn’t 40 years ago when people went to shop in the week in the daytime and shops were open. In the main, people are shopping 6, 7, 8 o’clock at night, and they’re shopping on Sundays when a lot of high streets are closed, so there needs to be some flexibility as well with traders to make sure that they align their opening hours—there’s a limit to what they can do as sole traders—with the work patterns that people have now, not the work patterns people had, say, 30 or 40 years ago. It’s hugely important as well, as part of the LDP process, that sufficient room is given in town centres for more living accommodation and more office space. If you have the office workers during the day, you’ve got the footfall during the day to help the retailers.
Rydym ni’n gwybod ei bod yn hynod bwysig bod awdurdodau lleol, pan fyddant yn datblygu eu CDLlau, yn edrych ar sut y gallant gynorthwyo canolfannau manwerthu presennol, gan gynnwys strydoedd mawr. Ond mae'n ymwneud â mwy na hynny. Mae'n hynod bwysig i ganol trefi ddatblygu eu hunaniaeth eu hunain; faint o ganol trefi sydd â gwefan? Pe bawn i’n mynd i dref yng Nghymru, a allaf i ddarganfod beth sydd yno? A oes gwefan? A oes gan fasnachwyr eu gwefannau eu hunain? Ac, wrth gwrs, y rheswm pam mae pobl yn mynd i ganolfannau siopa y tu allan i'r dref yw cyfleustra llwyr—maen nhw ar agor. Ac maen nhw ar agor ar y Sul yn arbennig, pryd y mae’r rhan fwyaf o bobl, y dyddiau hyn, yn tueddu i siopa. Felly, mae'n hynod bwysig bod manwerthwyr y stryd fawr yn ystyried hyblygrwydd eu horiau agor hefyd. Nid 40 mlynedd yn ôl yw hyn yn pan oedd pobl yn mynd i siopa yn ystod yr wythnos yn ystod y dydd ac roedd siopau ar agor. Ar y cyfan, mae pobl yn siopa am 6, 7, 8 o'r gloch y nos, ac maen nhw’n siopa ar y Sul pan fo llawer o strydoedd mawr wedi cau, felly mae angen rhywfaint o hyblygrwydd ar fasnachwyr hefyd i wneud yn siŵr eu bod yn cyfochri eu horiau agor—ceir terfyn i’r hyn y gallant ei wneud fel unig fasnachwyr—gyda’r patrymau gwaith sydd gan bobl nawr, nid y patrymau gwaith oedd gan bobl, dyweder, 30 neu 40 mlynedd yn ôl. Mae'n hynod bwysig hefyd, yn rhan o’r broses CDLl, y rhoddir digon o le yng nghanol trefi i gael mwy o lety byw a mwy o leoedd swyddfa. Os oes gennych chi’r gweithwyr swyddfa yn ystod y dydd, mae gennych chi’r ymwelwyr yn ystod y dydd i helpu'r manwerthwyr.
Mike Hedges mentioned the closure of high-street banks and you mentioned post offices. Another important part of district shopping areas is sometimes the local pub. I wondered if there was any update regarding the Welsh Government’s talks with the Campaign for Real Ale, I believe, about how to protect community pubs.
Soniodd Mike Hedges am fanciau yn cau ar y stryd fawr a soniasoch chi am swyddfeydd post. Rhan bwysig arall o ardaloedd siopa ardal weithiau yw’r dafarn leol. Roeddwn i’n meddwl tybed a oedd unrhyw ddiweddariad ynghylch trafodaethau Llywodraeth Cymru gyda'r Ymgyrch dros Gwrw Go Iawn, rwy’n credu, am sut i ddiogelu tafarndai cymunedol.
I have to declare an interest as a CAMRA member at this point. It’s a tricky issue because we know that, in planning terms, it’s not difficult to change the use of a pub to another commercial or retail use. That said, of course, quite often pubs are not sold and they become derelict because they’re empty after a while, so it’s not an easy issue to resolve. We know, and even CAMRA itself recognises, there are still too many pubs, given people’s current social habits. What’s hugely important is to be able to work with the market-leading pubs—there are many of them, some small, some big—in order to provide a good example to others. But, ultimately, it’s a question of ensuring that the pubs are able to offer the widest range of services possible to customers. I’ve been to countries where the pubs double up as shops—in Wales, actually. I think Cwmdu is one example, near Llandeilo, where the pub is also a shop. So, looking at ways in which pubs can also act as business hubs in communities, where the local shop can be, possibly, the post office—that’s one way forward to ensure that pubs have a viable future.
Mae'n rhaid i mi ddatgan buddiant fel aelod o CAMRA ar y pwynt hwn. Mae'n fater anodd gan ein bod ni’n gwybod, o safbwynt cynllunio, nad yw'n anodd newid y defnydd o dafarn i ddefnydd masnachol neu fanwerthu arall. Wedi dweud hynny, wrth gwrs, yn aml iawn nid yw tafarndai yn cael eu gwerthu ac maen nhw’n adfeilio oherwydd eu bod yn wag ar ôl ychydig, felly nid yw'n fater hawdd ei ddatrys. Rydym ni’n gwybod, ac mae hyd yn oed CAMRA ei hun yn cydnabod, bod gormod o dafarndai o hyd, o ystyried arferion cymdeithasol presennol pobl. Yr hyn sy'n hynod bwysig yw gallu gweithio gyda thafarndai sy’n arwain y farchnad—ceir llawer ohonynt, rhai’n fach, rhai’n fawr—i roi esiampl dda i eraill. Ond, yn y pen draw, mae'n fater o sicrhau y gall y tafarndai gynnig yr amrywiaeth ehangaf o wasanaethau posibl i gwsmeriaid. Rwyf i wedi bod mewn gwledydd lle mae'r tafarndai hefyd yn siopau—yng Nghymru, a dweud y gwir. Rwy'n credu fod Cwmdu yn un enghraifft, ger Llandeilo, lle mae'r dafarn hefyd yn siop. Felly, mae edrych ar ffyrdd y gall tafarndai hefyd weithredu fel canolfannau busnes mewn cymunedau, lle gall y siop leol, o bosibl, fod yn swyddfa bost—dyna un ffordd ymlaen i sicrhau bod gan dafarndai ddyfodol dichonadwy.
Gwella Iechyd Meddwl
Improving Mental Health
5. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella iechyd meddwl pobl yng Nghymru? OAQ(5)0579(FM)
5. Will the First Minister outline the actions the Welsh Government is taking to improve the mental health of people in Wales? OAQ(5)0579(FM)
‘Together for Mental Health’, our cross-Government mental health strategy, and the related 2016-19 delivery plan set out our priorities for improving the mental health and well-being of people in Wales.
Mae 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl', ein strategaeth iechyd meddwl traws-Lywodraeth, a'r cynllun cyflawni cysylltiedig ar gyfer 2016-19 yn nodi ein blaenoriaethau ar gyfer gwella iechyd meddwl a llesiant pobl yng Nghymru.
Thank you. Two weeks ago I was proud to speak alongside the health Secretary at the first-year celebrations of Valleys Steps, a community projects that seeks to improve emotional well-being through mindfulness and stress control courses. Now, Valleys Steps has helped nearly 2,000 people during their first year, and Mental Health Awareness Week seems an appropriate time to celebrate their success. With one in four people experiencing mental health issues, what best practice can the Welsh Government draw from Valleys Steps and promote amongst other health boards across Wales?
Diolch. Bythefnos yn ôl roeddwn yn falch o siarad ochr yn ochr â'r Ysgrifennydd Iechyd yn nathliadau blwyddyn gyntaf Valley Steps, prosiect cymunedol sy'n ceisio gwella llesiant emosiynol trwy gyrsiau ymwybyddiaeth ofalgar a rheoli straen. Nawr, mae Valley Steps wedi helpu bron i 2,000 o bobl yn ystod eu blwyddyn gyntaf, ac mae Wythnos Ymwybyddiaeth Iechyd Meddwl yn ymddangos yn amser priodol i ddathlu ei lwyddiant. Gydag un o bob pedwar o bobl yn dioddef problemau iechyd meddwl, pa arfer gorau all Llywodraeth Cymru ei fabwysiadu o Valley Steps a’i hyrwyddo ymhlith byrddau iechyd eraill ledled Cymru?
Well, Valleys Steps is an innovative approach: it aims to improve mental health and reduce antidepressant prescribing. I do congratulate them on reaching their first anniversary, and we are keen to spread the word of innovative models such as this to encourage similar collaboration to support people with mental health problems, and that work, then, will inform new initiatives, including the development of the well-being bond and the social prescribing pilots. So, we’ll consider the work of organisations such as Valleys Steps in order to ensure that what we are doing is strengthened as a result of looking at their experience.
Wel, mae Valley Steps yn ddull arloesol: ei nod yw gwella iechyd meddwl a lleihau rhagnodi cyffuriau gwrth-iselder. Rwyf yn ei longyfarch ar gyrraedd ei ben-blwydd cyntaf, ac rydym ni’n awyddus i ledaenu'r neges o fodelau arloesol fel hyn er mwyn annog cydweithio tebyg i gynorthwyo pobl â phroblemau iechyd meddwl, a bydd y gwaith hwnnw, wedyn, yn hysbysu mentrau newydd, gan gynnwys datblygu’r bond llesiant a'r cynlluniau rhagnodi cymdeithasol arbrofol. Felly, byddwn yn ystyried gwaith sefydliadau fel Valley Steps er mwyn sicrhau bod yr hyn yr ydym yn ei wneud yn cael ei gryfhau o ganlyniad i edrych ar ei brofiad.
First Minister, a number of deaths by suicide have occurred in the recent past in schools in my constituency. Now, earlier this year, the Prime Minister of the United Kingdom made an announcement that every secondary school in England should be offered mental health first aid training, which teaches people how to identify young people who might be developing a mental health issue, and this policy has been very well received by charities and professionals especially, and we must remember that many young people do struggle with issues such as anorexia and self-harming as well as suicidal thoughts. And I just wondered, First Minister, if you might consider a similar initiative to go on in our schools to try to prevent these wasteful deaths.
Prif Weinidog, bu nifer o farwolaethau o ganlyniad i hunanladdiad yn y gorffennol diweddar mewn ysgolion yn fy etholaeth i. Nawr, yn gynharach eleni, gwnaeth Prif Weinidog y Deyrnas Unedig gyhoeddiad y dylai pob ysgol uwchradd yn Lloegr gael cynnig hyfforddiant cymorth cyntaf iechyd meddwl, sy'n dysgu pobl sut i adnabod pobl ifanc a allai fod yn datblygu problem iechyd meddwl, ac mae’r polisi hwn wedi cael croeso da iawn gan elusennau a gweithwyr proffesiynol yn arbennig, ac mae'n rhaid i ni gofio bod llawer o bobl ifanc yn cael trafferth gyda materion fel anorecsia a hunan-niweidio yn ogystal â meddwl am hunanladdiad. Ac roeddwn i’n meddwl tybed, Prif Weinidog, a allech chi ystyried menter debyg yn ein hysgolion ni i geisio atal y marwolaethau gwastraffus hyn.
Well, I did note the Prime Minister’s announcement recently where she talked about having somebody in every school in England and Wales. I know that was a mistake on her part, and the idea behind what she suggested is one worthy of examination. But, of course, what I remind the Member of is that we have a counsellor in every secondary school in Wales already able to provide that service. I think the trick is not just to provide the counsellor, but to ensure that young people feel able to go and see that counsellor. And that’s a more difficult nut to crack. Actually going to see somebody and people maybe finding out, even though it’s confidential—young people see it that way. That can be quite a step for them as well.
We already have the counsellors in schools, but that’s not enough of itself. We also need to make sure, of course, that young people are able to access assistance outside school as well, particularly in an environment where they feel comfortable.
Wel, sylwais ar gyhoeddiad Prif Weinidog y DU yn ddiweddar pryd y siaradodd am gael rhywun ym mhob ysgol yng Nghymru a Lloegr. Gwn mai camgymeriad ar ei rhan hi oedd hynny, ac mae'r syniad sy’n sail i'r hyn a awgrymwyd ganddi yn un gwerth ei ystyried. Ond, wrth gwrs, yr hyn yr wyf yn atgoffa'r Aelod ohono yw bod gennym ni eisoes gwnselydd ym mhob ysgol uwchradd yng Nghymru sy’n gallu cynnig y gwasanaeth hwnnw. Rwy'n credu nad darparu cwnselydd yn unig yw’r gamp, ond sicrhau bod pobl ifanc yn teimlo y gallant fynd i weld y cwnselydd hwnnw. Ac mae hynny’n rhywbeth sy’n anoddach ei wneud. Mynd i weld rhywun mewn gwirionedd a phobl yn darganfod efallai, er ei fod yn gyfrinachol—mae pobl ifanc yn ei gweld hi felly. Gall hwnnw fod yn gam mawr iddyn nhw hefyd.
Mae gennym ni’r cwnselwyr mewn ysgolion eisoes, ond nid yw hynny'n ddigon ynddo'i hun. Mae angen i ni hefyd wneud yn siŵr, wrth gwrs, bod pobl ifanc yn gallu cael gafael ar gymorth y tu allan i'r ysgol hefyd, yn enwedig mewn amgylchedd lle maen nhw’n teimlo'n gyfforddus.
A ydy’r Prif Weinidog wir yn sylweddoli faint o argyfwng sydd yn ein hwynebu ni o ran gofal iechyd meddwl yng Nghymru? Yn Ynys Môn rydw i’n deall nad oes yna rŵan yr un ymgynghorodd seiciatryddol ar gyfer cleifion iechyd meddwl rhwng 18 a 65 oed. Mae gweithwyr iechyd meddwl yn gweithio dan bwysau na allan nhw ymdopi â fo ac maen nhw’n ofni eu bod nhw’n gwneud penderfyniadau sydd yn golygu risg i gleifion. Mae diffyg gwlâu yn golygu bod pobl yn cael eu gyrru mor bell â Llundain i dderbyn gofal. Mae dwsinau o blant a phobl ifanc yn cael eu hanfon i Loegr i gael triniaeth. Mae dros 200 o gleifion iechyd meddwl y gogledd wedi cael eu trosglwyddo allan o Gymru yn y 22 mis diwethaf. Mae’r gyfundrefn gyfan ar ei gliniau. Pa bryd mae’r Llywodraeth am weithredu er mwyn gwarchod rhai o fy etholwyr mwyaf bregus i?
Does the First Minister truly understand how much of a crisis there is facing us in terms of mental health care in Wales? In Ynys Môn, I understand that there is now not a single psychiatric consultant for mental health patients between 18 and 65 years of age. Mental health professionals are working under huge pressures that they can’t cope with and they fear that they are having to make decisions that will be a risk to patients. The shortage of beds means that people are taken as far as London to be treated or receive care. There are dozens of children and young people who are sent to England for treatment, and over 200 mental health patients in north Wales have been transferred out of Wales in the last 22 months. The whole system is on its knees. When will the Government take action in order to safeguard some of my most vulnerable constituents?
Nid ydw i’n derbyn y ffigurau y mae’r Aelod wedi’u dweud yn y Siambr. Mae’n rhaid i fi ddweud yn gyntaf fod y cyllid i iechyd meddwl wedi mynd lan i £629 miliwn yn y flwyddyn ariannol i ddod. Mae hynny, wrth gwrs, wedi cael ei warchod hefyd. Mae’r byrddau iechyd wedi cyrraedd eu targedi nhw—maen nhw wedi heibio eu targedi nhw ynglŷn â gwasanaethu iechyd meddwl mewn rhai rhannau dros y 12 mis diwethaf. Ac wrth gwrs, er bod yna fwy o bobl yn cael eu trosglwyddo i CAMHS mae’r byrddau iechyd yn hyderus bod y sefyllfa yn mynd i ddangos bod pob gwasanaeth CAMHS ym mhob rhan o Gymru nawr yn cyrraedd y targed o 28 diwrnod cyn sefyll am apwyntiad newydd. So, mae lot fawr o bethau da wedi digwydd yn y gwasanaeth dros y flwyddyn ddiwethaf.
I do not accept the figures that the Member has listed in the Chamber. First of all I must say that the funding for mental health has gone up to £629 million for the ensuing financial year, and that is safeguarded. Health boards have attained their targets as regards mental health services and have actually exceeded them in some areas in the past 12 months. And of course although more people are transferred into CAMHS, the health boards are confident that the situation will demonstrate that every CAMHS service in every part of Wales attained the 28-day target before they get a new appointment. And so very many improvements have taken place over the past year.
Prif Weinidogion Llywodraethau Datganoledig y DU
The First Ministers of the UK’s Devolved Governments
6. Pryd y bydd y Prif Weinidog yn cyfarfod â Phrif Weinidogion llywodraethau datganoledig eraill y Deyrnas Unedig i drafod eu perthynas â’r Undeb Ewropeaidd? OAQ(5)0580(FM)[W]
6. When will the First Minister meet with the First Ministers of the UK’s other devolved governments to discuss their relationship with the EU? OAQ(5)0580(FM)[W]
Wrth gwrs, mae yna fusnes i’w drafod cyn 8 Mehefin sydd wedi ymyrryd ar hyn o bryd, ond byddaf yn parhau i drafod materion yr Undeb Ewropeaidd mewn cyfarfodydd dwyochrog— tair ochrog, rydw i’n gobeithio—gyda Phrif Weinidog yr Alban a Dirprwy Brif Weinidog a Phrif Weinidog Gogledd Iwerddon yn y pen draw.
Well, of course, there is business to be discussed before 8 June, which has interfered at the moment, but I do discuss EU issues in bilateral meetings—trilateral meetings, I hope—with the First Ministers of Scotland and Northern Ireland, and the Deputy First Minister of Northern Ireland.
Oni fyddai’r Prif Weinidog yn cytuno bod y trafodaethau tair ochrog yma yn fwy pwysig nag erioed, o ystyried yr hyn sydd yn y Papur Gwyn gyda’r clawr glas golau yma ar adael yr Undeb Ewropeaidd, wedi’i gynhyrchu gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig, sydd yn sôn am y sefyllfa ar ôl i hynny ddigwydd? Bydd y pwerau y mae’r Undeb Ewropeaidd ar hyn o bryd yn eu dal mewn perthynas â fframweithiau cyffredin yn dychwelyd i’r Deyrnas Unedig, gan ganiatáu i’r rheolau wedyn gael eu gosod yno gan Aelodau democrataidd yn cynrychioli. Beth sy’n digwydd inni yn y lle hwn? Sut mae ein barn yn y gweinyddiaethau datganoledig yn dod yn rhan o’r trafodaethau yna?
Wouldn’t the First Minister agree that these tripartite discussions are more important than ever, given what’s contained within this White Paper with a sky-blue cover on exiting the European Union, produced by the UK Government, which mentions the situation post Brexit that the powers that the EU currently has in terms of common frameworks will return to the UK, allowing the rules to be set there by democratically elected Members? What’s happening to us in this place? How are our views in the devolved administrations to be part of those discussions?
Wel, fy marn i yw hwn: dylai’r pwerau hynny ddod i bobl Cymru ac nid eistedd yn San Steffan nac yn Whitehall. Mae’n hollbwysig i gael fframweithiau mewn rhai rhannau sef pysgodfeydd, er enghraifft, ond dylai’r fframweithiau hynny gael eu cytuno, ac nid cael eu rhoi ar bobl heb eu bod nhw’n cytuno. Rhaid cofio, os ydym ni’n mynd i gael marchnad sengl tu fewn i’r Deyrnas Unedig—ac rydw i’n cyd-fynd â hynny—mae’n rhaid cael rheolau. Os nad ydym yn berchen y rheolau, nid ydym yn mynd i gymryd sylw ohonyn nhw. Ac yn ail, wrth gwrs, os oes rheolau, pwy sy’n mynd i blismona’r rheolau hynny heb fod yna lys yn gwneud hynny? So mae yna lawer o gwestiynau sydd heb eu hateb ar hyn o bryd. Mae rhai yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn meddwl bod pethau yn mynd i symud yn ôl i fel roedden nhw yn 1972, ond nid felly yw’r Deyrnas Unedig dim rhagor. Nid gwlad gydag un Llywodraeth yw’r Deyrnas Unedig dim rhagor ac mae lot fawr o waith i’w wneud er mwyn sicrhau bod y pwerau hyn yn dod i gael eu trosglwyddo o Frwsel i Gymru ac nid mynd drwy Lundain.
Well, my view is that those powers should come the people of Wales, and shouldn’t be retained in Westminster or Whitehall. It’s crucial to have frameworks in some parts, such as the fisheries, for example, but those frameworks should actually be agreed, and not imposed upon people without their consent. We must remember that if we’re going to have a single market within the UK, and I agree with that, we have to have rules. But if we don’t have ownership of the rules, nobody’s going to pay any attention to them. And secondly, there is the question of who’s going to police those rules without having a court of law to refer to. So there are many unanswered questions currently. Some people in the UK think we’ll move back to how things were pre 1972, but that isn’t the same United Kingdom that we have now. We don’t have just one government by now, and there’s a great deal of work to be done to ensure that these powers will be transferred from Brussels to Wales, and not via London.
When the external affairs committee visited Brussels last year, we met with the Canadian trade delegation and I was struck by the role of the Canadian provinces in the negotiation and the approval of the CETA deal with the European Union. We also know, of course, since then, of the role of the Wallonian Parliament in approving the deal. Trade negotiations with the EU and, indeed, beyond are going to become increasingly important for Wales and the UK, and they’re about much more than foreign affairs and the Crown prerogative; they’re about the bread-and-butter issues of daily economic life. So, does he agree with me that future trade negotiations, both with the EU and beyond, should include a voice for Wales and the other devolved administrations in the negotiation and approval of those agreements that are so fundamental to our economic well-being?
Pan ymwelodd y pwyllgor materion allanol â Brwsel y llynedd, cawsom gyfarfod â dirprwyaeth fasnach Canada a chefais fy nharo gan swyddogaeth taleithiau Canada o ran trafod a chymeradwyo’r cytundeb CETA gyda’r Undeb Ewropeaidd. Gwyddom hefyd, wrth gwrs, ers hynny, am swyddogaeth Senedd Wallonia o ran cymeradwyo'r cytundeb. Mae trafodaethau masnach gyda'r UE ac, yn wir, y tu hwnt, yn mynd i ddod yn gynyddol bwysig i Gymru a'r DU, ac maen nhw’n ymwneud â llawer mwy na materion tramor ac uchelfraint y Goron; maen nhw’n ymwneud â materion bara menyn bywyd economaidd bob dydd. Felly, a yw'n cytuno â mi y dylai trafodaethau masnach yn y dyfodol, gyda'r UE a thu hwnt, gynnwys llais i Gymru a'r gweinyddiaethau datganoledig eraill o ran trafod a chymeradwyo’r cytundebau hynny sydd mor hanfodol i'n llesiant economaidd?
Yes, I do. Even though trade, of course, per se, is not devolved, it’s hugely important that we have a strong voice, because we may be called on to implement the results of any trade agreement, even though we might virulently oppose any particular part of a trade agreement. That is hugely important. So, for example, if there were to be a free trade agreement with New Zealand or Australia, that would have a massive impact on our farmers. Even though that’s not devolved, I’m sure nobody would argue rationally that somehow we have no locus in putting forward a view in that regard. We heard voices from Australia over the last few weeks saying that it was not possible to have a free trade agreement with Australia and protect the interests of Welsh hill farmers. Well, that I know, because if we have a free trade agreement in terms of agriculture, then, for many of our Welsh hill farmers, they will have no future. It is hugely important that the Welsh Government and this Assembly are able to express a very strong view and influence, and reject, actually, parts of trade agreements that will have a hugely adverse impact on our own farmers.
Ydw, mi ydwyf. Er nad yw masnach, wrth gwrs, fel y cyfryw, wedi ei ddatganoli, mae'n hynod bwysig bod gennym ni lais cryf, oherwydd efallai y bydd gofyn i ni weithredu canlyniadau unrhyw gytundeb masnach, er efallai ein bod ni’n gwrthwynebu’n gryf unrhyw ran benodol o gytundeb masnach. Mae hynny'n hynod bwysig. Felly, er enghraifft, pe byddai cytundeb masnach rydd gyda Seland Newydd neu Awstralia, byddai hynny'n cael effaith enfawr ar ein ffermwyr. Er nad yw hynny wedi ei ddatganoli, rwy'n siŵr na fyddai neb yn dadlau yn rhesymegol nad oes gennym unrhyw le, rywsut, o ran mynegi barn yn hynny o beth. Clywsom leisiau o Awstralia dros yr wythnosau diwethaf yn dweud nad oedd yn bosibl cael cytundeb masnach rydd gydag Awstralia a diogelu buddiannau ffermwyr mynydd Cymru. Wel, rwy’n gwybod hynny, oherwydd os oes gennym ni gytundeb masnach rydd o ran amaethyddiaeth, yna, i lawer o'n ffermwyr mynydd, ni fydd ganddynt unrhyw ddyfodol. Mae'n hynod bwysig bod Llywodraeth Cymru a'r Cynulliad hwn yn gallu mynegi barn a chael dylanwad cryf iawn, a gwrthod, mewn gwirionedd, rhannau o gytundebau masnach a fydd yn cael effaith hynod andwyol ar ein ffermwyr ein hunain.
The issue raised by the Member for Dwyfor Meirionnydd is crucial, and it’s been identified for several months now that the future governance of the UK’s internal market will give an indication of the future of the constitution of this country. So, can I ask the First Minister what progress he has made in terms of persuading his counterparts in Scotland and Northern Ireland to agree that the future UK internal market should be governed jointly by the nations of the UK, and should not be imposed upon us by Whitehall?
Mae’r mater a godwyd gan yr Aelod dros Ddwyfor Meirionnydd yn hanfodol, a nodwyd ers sawl mis bellach y bydd llywodraethu marchnad fewnol y DU yn y dyfodol yn cynnig awgrym o ddyfodol cyfansoddiad y wlad hon. Felly, a gaf i ofyn i'r Prif Weinidog pa gynnydd y mae wedi ei wneud o ran darbwyllo ei gymheiriaid yn yr Alban a Gogledd Iwerddon i gytuno y dylai marchnad fewnol y DU yn y dyfodol gael ei llywodraethu ar y cyd gan wledydd y DU, ac na ddylai gael ei gorfodi arnom gan Whitehall?
There are differing views amongst the Governments. The view in Scotland is, basically, ‘Independence will resolve the issue.’ The view in Northern Ireland is mixed. Certainly, I’ve heard the former First Minister of Northern Ireland say there shouldn’t be any state aid rules at all. Now, we have to come to a position, which I think is perfectly reasonable, where we all say where powers are transferred back from Brussels, they come to the devolved administrations. I see no reason why that can’t be agreed—the First Minister of Scotland is in agreement with me on that, so we’re in the same position. My view is, and I’ve not heard a voice dissenting from this, that if we are to have an internal single market, the rules have to be agreed and they have to be policed by an independent adjudication body, not by the UK Government. How can the UK Government police it anyway? If we decide to ignore them, there’s nothing they can do. Now, that’s in nobody’s interests. We have to have a clear system. We have to have faith in a system that is seen as genuinely independent—not as we have now in the JMC dispute resolution process where, if there is a dispute between ourselves and the UK Treasury, ultimately it is resolved by the UK Treasury. Those days have to go. This can be done perfectly sensibly and perfectly properly in order to safeguard the interests of Wales.
Ceir gwahaniaeth barn ymhlith y Llywodraethau. Y farn yn yr Alban, yn y bôn, yw 'bydd Annibyniaeth yn datrys y mater.' Mae’r farn yng Ngogledd Iwerddon yn gymysg. Yn sicr, rwyf wedi clywed cyn-Brif Weinidog Gogledd Iwerddon yn dweud na ddylai fod unrhyw reolau cymorth gwladwriaethol o gwbl. Nawr, mae'n rhaid i ni ddod i sefyllfa, sy’n gwbl resymol yn fy nhyb i, lle’r ydym ni i gyd yn dweud pan fo pwerau yn cael eu trosglwyddo yn ôl o Frwsel, eu bod yn dod i’r gweinyddiaethau datganoledig. Ni welaf unrhyw reswm pam na ellir cytuno ar hynny—mae Prif Weinidog yr Alban yn cytuno â mi am hynny, felly rydym ni yn yr un sefyllfa. Fy marn i, ac nid wyf wedi clywed llais yn mynd yn groes i hyn, yw os ydym ni am gael marchnad sengl fewnol, mae’n rhaid cytuno ar y rheolau ac mae'n rhaid iddyn nhw gael eu plismona gan gorff dyfarnu annibynnol, nid gan Lywodraeth y DU. Sut gall Llywodraeth y DU eu plismona beth bynnag? Os byddwn yn penderfynu eu hanwybyddu, nid oes dim y gallan nhw ei wneud. Nawr, nid yw hynny o fudd i neb. Mae'n rhaid i ni gael system eglur. Mae'n rhaid i ni gael ffydd mewn system sy'n cael ei hystyried yn wirioneddol annibynnol—nid fel sydd gennym ni ar hy n o bryd ym mhroses datrys anghydfod y JMC lle, os oes anghydfod rhyngom ni a Thrysorlys y DU, mae’n cael ei ddatrys yn y pen draw gan Drysorlys y DU. Mae’n rhaid i’r dyddiau hynny fynd. Gellir gwneud hyn yn berffaith synhwyrol ac yn berffaith briodol er mwyn diogelu buddiannau Cymru.
Diogelwch ar Deithiau Maes Dramor
Safety on Foreign Field Trips
7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddiogelwch disgyblion a myfyrwyr ar deithiau maes dramor? OAQ(5)0585(FM)
7. Will the First Minister make a statement on pupil and student safety on foreign field trips? OAQ(5)0585(FM)
Yes, up-to-date advice for trips is produced by the Foreign and Commonwealth Office. That advice is also signposted in the all-Wales guidance for education visits, written by the outdoor education advisers’ panel for Wales and the Health and Safety Executive, and that is accessible from the Welsh Government’s website.
Gwnaf, cynhyrchir y cyngor diweddaraf ar gyfer teithiau gan y Swyddfa Dramor a Chymanwlad. Ceir cyfeiriad at y cyngor hwnnw hefyd yng nghanllawiau Cymru gyfan ar gyfer ymweliadau addysg, wedi eu hysgrifennu gan banel cynghorwyr addysg awyr agored Cymru a'r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch, ac mae hwnnw ar gael o wefan Llywodraeth Cymru.
On several occasions, I’ve implored the Government to intervene further in the case of Glyn Summers, who lost his life on a foreign college trip to Spain. Glyn’s parents, with great dignity, have demanded full transparency in terms of the woeful investigation that followed their son’s death, and they believe that there should be an automatic right to an independent investigation in such circumstances. In his last letter to me on this matter, the First Minister said he did not believe there is anything further that he can do with regard to their concerns, but since then, the public services ombudsman has found that the investigation into Glyn’s death was flawed. The ombudsman has called on the local authority to apologise to Glyn’s parents and have further called on the Welsh Government to review its policies further. Will the First Minister say sorry and will he reconsider his opposition to the right to a full and independent investigation into death and serious injuries on foreign field trips?
Ar sawl achlysur, rwyf wedi ymbil ar y Llywodraeth i ymyrryd ymhellach yn achos Glyn Summers, a gollodd ei fywyd ar daith coleg dramor i Sbaen. Mae rhieni Glyn, gydag urddas mawr, wedi mynnu tryloywder llawn o ran yr ymchwiliad gresynus a ddilynodd marwolaeth eu mab, ac maen nhw’n credu y dylai fod hawl awtomatig i ymchwiliad annibynnol o dan amgylchiadau o'r fath. Yn ei lythyr diwethaf i mi ar y mater hwn, dywedodd y Prif Weinidog wrthyf nad oedd yn credu fod unrhyw beth arall y gallai ef ei wneud o ran eu pryderon, ond ers hynny, mae’r ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus wedi canfod bod yr ymchwiliad i farwolaeth Glyn yn ddiffygiol. Mae'r ombwdsmon wedi galw ar yr awdurdod lleol i ymddiheuro i rieni Glyn ac wedi galw ymhellach ar Lywodraeth Cymru i adolygu ei pholisïau ymhellach. A wnaiff y Prif Weinidog ymddiheuro ac a wnaiff ef ailystyried ei wrthwynebiad i'r hawl i ymchwiliad llawn ac annibynnol i farwolaeth ac anafiadau difrifol ar deithiau maes tramor?
The Member misrepresents the position that I gave. First of all, it was an awful event that occurred, and it’s been a very hugely difficult few years, as we can all imagine, for Glyn’s parents. The matter has rested with the ombudsman. The ombudsman has now reported. There are recommendations for us as a Government, and we will, of course, take those recommendations exceptionally seriously. The issue for me was: was there anything else that we could do as a Government that would add to what the ombudsman has already found as part of his investigations? I will keep that as an open question, because I think these things have to be looked at hugely carefully, and as a result of the ombudsman’s findings, I’ll look once again to see whether there’s anything more that can be done following the report itself.
Mae’r Aelod yn camliwio’r safbwynt a roddais. Yn gyntaf oll, roedd yn ddigwyddiad ofnadwy, ac mae wedi bod yn ychydig flynyddoedd anodd dros ben, fel y gallwn ni i gyd ei ddychmygu, i rieni Glyn. Mae'r ombwdsmon wedi bod yn gyfrifol am y mater. Mae'r ombwdsmon wedi adrodd erbyn hyn. Ceir argymhellion i ni fel Llywodraeth, a byddwn, wrth gwrs, yn rhoi ystyriaeth hynod ddifrifol i’r argymhellion hynny. Y mater i mi oedd: a oedd unrhyw beth arall y gallem ni ei wneud fel Llywodraeth a fyddai'n ychwanegu at yr hyn yr oedd yr ombwdsmon eisoes wedi ei ganfod yn rhan o'i ymchwiliadau? Byddaf yn cadw hwnnw fel cwestiwn agored, oherwydd credaf fod yn rhaid edrych ar y pethau hyn yn ofalus dros ben, ac o ganlyniad i ganfyddiadau'r ombwdsmon, byddaf yn edrych unwaith eto i weld a oes unrhyw beth arall y gellir ei wneud yn dilyn yr adroddiad ei hun.
I’d like to echo Steffan Lewis’s concerns, and also offer my condolences to the family of Glyn Summers. I think the question is: how can the Welsh Government ensure that schools are able to reflect on occurrences—those rare occurrences—when something adverse happens on school trips? And the First Minister said he’d keep it as an open question. Would he be willing to elaborate on how schools can learn from each other in these circumstances?
Hoffwn adleisio pryderon Steffan Lewis, a hefyd mynegi fy nghydymdeimlad innau i deulu Glyn Summers. Rwy'n meddwl mai’r cwestiwn yw: sut all Llywodraeth Cymru sicrhau bod ysgolion yn gallu myfyrio ar ddigwyddiadau—y digwyddiadau prin hynny—pan fydd rhywbeth niweidiol yn digwydd ar deithiau ysgol? A dywedodd y Prif Weinidog y byddai'n ei gadw fel cwestiwn agored. A fyddai'n barod i ymhelaethu ar sut y gall ysgolion ddysgu oddi wrth ei gilydd o dan yr amgylchiadau hyn?
The ombudsman’s recommendation is that he will invite us as a Government to consider reviewing our policies and guidance in respect of educational visits abroad. As part of that process of review, it’s hugely important to understand where the best practice lies, to consult, once again, with the outdoor education advisers’ panel, in order to make sure that the recommendation that the ombudsman has put to us is satisfied in full.
Argymhelliad yr ombwdsmon yw y bydd yn ein gwahodd ni fel Llywodraeth i ystyried adolygu ein polisïau a’n canllawiau o ran ymweliadau addysgol dramor. Yn rhan o'r broses honno o adolygu, mae'n hynod bwysig deall beth yw’r arfer gorau, i ymgynghori, unwaith eto, gyda’r panel cynghorwyr addysg awyr agored, er mwyn gwneud yn siŵr bod yr argymhelliad y mae'r ombwdsmon wedi ei wneud i ni yn cael ei fodloni’n llawn.
I share the concerns that have already been expressed in the Chamber, and, of course, the sympathy to the family of Glyn Summers, but would you agree with me, First Minister, that we need to get the balance right here in respect of any changes that might need to be made, going forward, to improve the risk-assessment processes regarding school trips? Because we do want people to be able to access an enriched educational experience by taking part in trips, so it’s important that any change to Welsh Government guidance, any local education authority guidance or, indeed, any regional consortia guidance, is something that doesn’t prohibit trips from taking place and is fair and proportionate to all those taking part.
Rwy’n rhannu'r pryderon sydd eisoes wedi eu mynegi yn y Siambr, ac, wrth gwrs, y cydymdeimlad â theulu Glyn Summers, ond a fyddech chi’n cytuno â mi, Brif Weinidog, bod angen i ni gael y cydbwysedd cywir yma o ran unrhyw newidiadau y gallai fod angen eu gwneud, yn y dyfodol, i wella’r prosesau asesu risg o ran teithiau ysgol? Oherwydd rydym ni eisiau i bobl allu cael mynediad at brofiad addysgol cyfoethocach trwy gymryd rhan mewn teithiau, felly mae'n bwysig bod unrhyw newid i ganllawiau Llywodraeth Cymru, unrhyw ganllawiau awdurdod addysg lleol neu, yn wir, unrhyw ganllawiau consortia rhanbarthol, yn rhywbeth nad ydynt yn atal teithiau rhag digwydd ac yn deg a chymesur i bawb sy'n cymryd rhan.
I couldn’t disagree with the words that the Member has used, but in these circumstances, there has been a death. It’s hugely important that there is as much transparency as possible, and that as much information as possible is used in order to strengthen policies as far as the future is concerned, but, yes, of course nobody would want to see a situation where school trips don’t take place because of what are seen as regulations that are overly burdensome. But it is important, in the circumstances that we’ve outlined today, that a full investigation leads to a full set of recommendations in order to minimise—we can never remove risk; it’s impossible; life is not like that—but to minimise any potential risk in the future.
Ni allwn anghytuno â'r geiriau y mae’r Aelod wedi eu defnyddio, ond yn yr achos hwn, bu marwolaeth. Mae'n hynod o bwysig bod cymaint o dryloywder â phosibl, a bod cymaint o wybodaeth â phosibl yn cael ei defnyddio er mwyn cryfhau polisïau cyn belled ag y mae’r dyfodol yn y cwestiwn, ond, wrth gwrs, ni fyddai neb eisiau gweld sefyllfa lle nad yw teithiau ysgol yn digwydd oherwydd yr hyn a ystyrir sy’n rheoliadau rhy feichus. Ond mae'n bwysig, o dan yr amgylchiadau yr ydym ni wedi eu hamlinellu heddiw, bod ymchwiliad llawn yn arwain at gyfres lawn o argymhellion er mwyn sicrhau—ni allwn fyth ddileu risg; mae'n amhosibl; nid felly y mae bywyd—ond i sicrhau bod unrhyw risg bosibl cyn lleied â phosibl yn y dyfodol.
Datganoli Pwerau i Gymru
The Devolution of Powers to Wales
8. Ar ôl gweithredu Deddf Cymru 2017, pa bwerau eraill ddylai gael eu datganoli i Gymru? OAQ(5)0590(FM)
8. Following the enactment of the Wales Act 2017, what further powers should be devolved to Wales? OAQ(5)0590(FM)
Those powers are to be found in our draft government and laws in Wales Bill, which we published.
Gellir dod o hyd i’r pwerau hynny yn y Bil llywodraeth a deddfau yng Nghymru drafft, a gyhoeddwyd gennym.
Okay. Thank you for your answer. I note that earlier you pledged not to increase income tax during the term of this Assembly, but will you also pledge to use your devolved powers to reduce costs to businesses, so that employers can start being attracted to Wales and providing much-needed jobs?
Iawn. Diolch i chi am eich ateb. Nodaf i chi addo yn gynharach i beidio â chynyddu treth incwm yn ystod tymor y Cynulliad hwn, ond a wnewch chi addo hefyd defnyddio eich pwerau datganoledig i leihau costau i fusnesau, fel y gall cyflogwyr ddechrau cael eu denu i Gymru a darparu swyddi y mae wir eu hangen?
I’m not sure what powers she’s referring to. Many of the issues she refers to are not devolved. Business rates are—that’s true—but in terms of issues such as national insurance or corporation tax, they are not devolved. We know we will see some devolution of income tax in the course of the coming year, but from our perspective, we have a very good record: we have unemployment that’s lower than England, Scotland and Northern Ireland, and of course we’ve just recently had the best figures for foreign direct investment for 30 years.
Nid wyf yn siŵr pa bwerau y mae hi'n cyfeirio atynt. Nid oes llawer o'r materion y mae'n cyfeirio atynt wedi eu datganoli. Mae ardrethi busnes—mae hynny'n wir—ond o ran materion fel yswiriant gwladol neu’r dreth gorfforaeth, nid ydyn nhw wedi eu datganoli. Rydym ni’n gwybod y byddwn yn gweld rhywfaint o ddatganoli treth incwm yn ystod y flwyddyn i ddod, ond o'n safbwynt ni, mae gennym ni hanes da iawn: mae gennym ni ddiweithdra sy'n is nag yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon, ac wrth gwrs rydym ni newydd gael y ffigurau gorau ar gyfer buddsoddi tramor uniongyrchol ers 30 mlynedd yn ddiweddar.
First Minister, as Michelle Brown has just said, the Wales Act—the current legislation—will of course deliver a range of new fiscal powers for the Welsh Government, ranging from borrowing to income tax powers and stamp duty. Whatever you want to do with those taxes in the future—whether you want to leave them where they are, raise them, or lower them—will be dependent on a strong Welsh Revenue Authority, and that’s currently in the process of being set up, and the Finance Committee has been looking at that. Are you happy with the progress being made with the development of that authority? And what mechanisms do you have in place to make sure that that progress keeps on track, because it’s, clearly, vitally important?
Prif Weinidog, fel y mae Michelle Brown newydd ddweud, bydd Deddf Cymru—y ddeddfwriaeth gyfredol—wrth gwrs, yn darparu ystod o bwerau cyllidol newydd i Lywodraeth Cymru, yn amrywio o fenthyg i bwerau treth incwm a threth stamp. Beth bynnag yr ydych chi eisiau ei wneud gyda’r trethi hynny yn y dyfodol—pa un a ydych chi eisiau eu gadael nhw lle maen nhw, eu cynyddu, neu eu gostwng—yn dibynnu ar Awdurdod Refeniw Cymru cryf, ac mae hwnnw yn y broses o gael ei sefydlu, ac mae'r Pwyllgor Cyllid wedi bod yn ystyried hynny. A ydych chi'n hapus â'r cynnydd sy’n cael ei wneud gyda datblygiad yr awdurdod hwnnw? A pha fecanweithiau sydd gennych chi ar waith i wneud yn siŵr bod y cynnydd hwnnw yn parhau ar y trywydd cywir, oherwydd, yn amlwg, mae’n hanfodol bwysig?
We have no concerns about the progress of the Welsh Revenue Authority. We know that it will be in place in good time for next year. Of course we need to ensure that when taxes are devolved, there’s an authority in place to make sure that those taxes can be collected. We’ve understood that there is a pressure on Government, and that pressure we have met. We’re confident that when the time comes next year, the Welsh Revenue Authority will be in place and ready to start its work.
Nid oes gennym unrhyw bryderon ynghylch cynnydd Awdurdod Cyllid Cymru. Rydym ni’n gwybod y bydd ar waith mewn da bryd ar gyfer y flwyddyn nesaf. Wrth gwrs, mae angen i ni sicrhau, pan fydd trethi’n cael eu datganoli, bod awdurdod ar waith i wneud yn siŵr y gellir casglu’r trethi hynny. Rydym ni wedi deall bod pwysau ar y Llywodraeth, ac rydym ni wedi ymateb i’r pwysau hwnnw. Rydym ni’n hyderus, pan ddaw'r amser y flwyddyn nesaf, y bydd Awdurdod Refeniw Cymru wedi’i sefydlu ac yn barod i ddechrau ar ei waith.
Prif Weinidog, will you distance yourself from comments made by Diane Abbot MP, Labour’s shadow Home Secretary, who told BBC Radio Wales last week that the Labour Party did not think it was, quote, ‘right at this time’ to devolve policing to Wales? Have you asked Diane Abbott why she feels that the Welsh Government, uniquely, is less capable than the Scottish and Northern Ireland Executives in terms of delivering police services? The Welsh Government, packed full of Labour elected representatives, as I’m sure you’re aware—whereas in fact the Scottish and Northern Ireland Executives have no such lumbar encumbrances.
Prif Weinidog, a wnewch chi ymbellhau eich hun o sylwadau a wnaed gan Diane Abbot AS, Ysgrifennydd Cartref yr wrthblaid Lafur, a ddywedodd wrth BBC Radio Wales yr wythnos diwethaf nad oedd y Blaid Lafur yn meddwl ei bod, a dyfynnaf, yn 'iawn ar hyn o bryd' i ddatganoli plismona i Gymru? A ydych chi wedi gofyn i Diane Abbott pam mae’n teimlo bod Llywodraeth Cymru, yn unigryw, yn llai galluog na Gweithrediaethau’r Alban a Gogledd Iwerddon o ran darparu gwasanaethau heddlu? Mae Llywodraeth Cymru yn llawn cynrychiolwyr etholedig Llafur, fel yr wyf yn siŵr eich bod chi’n ymwybodol—lle nad oes gan Weithrediaethau’r Alban a Gogledd Iwerddon unrhyw lyffetheiriau meingefnol o’r fath.
I’m fully aware of the fact that the people of Wales decided that there should be a Labour-led Government in Wales last year. I thank him for reminding me of that. I do not agree that policing shouldn’t be devolved. Policing should be devolved. There is a debate in this Chamber tomorrow afternoon when the issue will become clear in terms of the way that votes occur. There’s no reason at all—not at all—why policing should be devolved to Scotland and Northern Ireland, should be devolved to Manchester, to London, but not to Wales. There is no rational reason for that to be the case. We know that there will need to be co-operation in terms of counter-terrorism; there are some issues that need to be dealt with at UK level. When it comes to community policing, why is it that Wales is seen as a second-class nation by the Tories?
Rwy'n gwbl ymwybodol o'r ffaith bod pobl Cymru wedi penderfynu y dylid cael Llywodraeth dan arweiniad Llafur yng Nghymru y llynedd. Diolchaf iddo am fy atgoffa i o hynny. Nid wyf yn cytuno na ddylai plismona gael ei ddatganoli. Dylai plismona gael ei ddatganoli. Ceir dadl yn y Siambr hon brynhawn yfory pan fydd y mater yn dod yn eglur o ran y ffordd y mae pleidleisiau’n digwydd. Nid oes unrhyw reswm o gwbl—dim o gwbl—pam y dylai plismona gael ei ddatganoli i'r Alban a Gogledd Iwerddon, ei ddatganoli i Fanceinion, i Lundain, ond nid i Gymru. Nid oes unrhyw reswm rhesymegol i hynny fod yn wir. Rydym ni’n gwybod y bydd angen cydweithrediad o ran mesurau gwrthderfysgaeth; ceir rhai materion y mae angen ymdrin â nhw ar lefel y DU. Pan ddaw i blismona cymunedol, pam mae Cymru'n cael ei hystyried yn genedl ail ddosbarth gan y Torïaid?
Diolch i’r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rydw i’n galw ar arweinydd y tŷ, Jane Hutt, i wneud ei datganiad.
The next item on our agenda is the business statement and announcement, and I call on the leader of the house, Jane Hutt, to make the statement.
Diolch, Llywydd. I have two changes to report to the timing of business this week. I’ve reduced the length of today’s debate on Stage 3 of the Public Health (Wales) Bill to 120 minutes. Likewise, Counsel General questions tomorrow have been reduced to 30 minutes. Business for the next three weeks is as shown on the business statement and announcement found among meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Mae gennyf ddau newid i'w hadrodd i amseriad y busnes yr wythnos hon. Rwyf wedi lleihau hyd y ddadl heddiw ar Gyfnod 3 o Fil Iechyd y Cyhoedd (Cymru) i 120 munud. Yn yr un modd, mae’r cwestiynau i’r Cwnsler Cyffredinol yfory wedi eu cyfyngu i 30 munud. Mae'r busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf fel y dangosir ar y datganiad a chyhoeddiad busnes ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael yn electronig i'r Aelodau.
Leader of the house, I’m sure you’ll join with me in congratulating the many local councillors who’ve been elected across the length and breadth of Wales, but in particular the ones who have been elected in the Vale of Glamorgan, and in particular from the Conservatives, who now make us the biggest group on that particular council, and, hopefully, looking forward to an exciting five years in the Vale of Glamorgan. One of the issues that you—[Interruption.] One of the issues—. I hear the Member for Blaenau Gwent chuntering away there. I don’t think he had a particularly good night on Thursday. One of the big issues, as you’ll be aware as the constituency Member for the Vale of Glamorgan, was the Barry incinerator. This, time and time again, came up in the local elections on the doorstep in Barry, and there was widespread concern, in particular, around the need for an environmental impact assessment, which wasn’t undertaken at the time—and that was allowed through by the council—and also the ability for Cardiff and Vale University Local Health Board to do a full assessment of the health implications. Given that Barry, as a town, has a higher than average national incidence of asthma within the community there, would you commit to issuing a statement on behalf of the Welsh Government, because I think you’re undertaking the duties of the planning Minister at the moment, as to exactly what measures the Welsh Government is taking to address some of these concerns that are raised time and time again by constituents in the Vale of Glamorgan around the lack of an environmental impact assessment and, in particular, an assessment by Cardiff and Vale University Local Health Board into high incidences of asthma and the potential effect that an incinerator might have within the locality, and, above all, the role that Natural Resources Wales are now playing in assessing the licensing of the plant, where many people do call into question the ability and the robustness of that system to actually meet and address local concerns? I would further ask for a statement in relation to how the Welsh Government is going to engage with the new Vale council to deliver a Dinas Powys bypass. In fairness to the economy Minister, he has indicated in previous correspondence to myself last year that he was up for working with the council to make resources available to address the chronic traffic problems that exist in the Dinas Powys area that saw the removal of four Plaid Cymru councillors and their replacement by four Conservative councillors who will work night and day to make sure that these issues are addressed.
Arweinydd y tŷ, rwy'n siwr y byddwch yn ymuno â mi wrth longyfarch y cynghorwyr lleol niferus sydd wedi eu hethol ar hyd a lled Cymru, yn enwedig y rhai sydd wedi eu hethol ym Mro Morgannwg, ac yn enwedig y Ceidwadwyr, sef y grŵp mwyaf yn y Cyngor penodol hwnnw bellach, ac sydd, gobeithio, yn edrych ymlaen at bum mlynedd cyffrous ym Mro Morgannwg. Un o'r materion y—[Torri ar draws.] Un o'r materion—. Rwy'n clywed yr Aelod dros Blaenau Gwent yn mwmian yn y fan yna. Nid wyf yn credu y cafodd noson arbennig o dda nos Iau. Un o'r materion mawr, fel y byddwch yn ymwybodol ohono fel yr Aelod etholaethol dros Fro Morgannwg, oedd llosgydd y Barri. Crybwyllwyd hyn, dro ar ôl tro, yn yr etholiadau lleol ar garreg y drws yn y Barri, ac roedd pryder eang, yn benodol, ynghylch yr angen am asesiad o’r effaith amgylcheddol, na chafodd ei gynnal ar y pryd—ac a ganiatawyd gan y cyngor—ac ynghylch gallu Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Caerdydd a'r Fro i gynnal asesiad llawn o’r goblygiadau iechyd. O ystyried bod gan y Barri, fel tref, nifer uwch o achosion o asthma yn y gymuned yno na’r cyfartaledd cenedlaethol, a wnewch chi ymrwymo i gyhoeddi datganiad ar ran Llywodraeth Cymru, gan fy mod i’n credu eich bod yn cyflawni dyletswyddau'r Gweinidog dros gynllunio ar hyn o bryd, o ran pa gamau yn union y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â rhai o'r pryderon hyn a godir dro ar ôl tro gan etholwyr ym Mro Morgannwg ynghylch diffyg asesiad o'r effaith amgylcheddol ac, yn benodol, asesiad gan Fwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Caerdydd a'r Fro o’r nifer uchel o achosion o asthma a'r effaith bosibl y gallai llosgydd ei chael yn yr ardal. Ac, yn anad dim, hoffwn glywed pa ran y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn ei chwarae bellach wrth asesu trwyddedu’r safle, lle mae llawer o bobl yn amau gallu a chadernid y system honno i ateb ac ymdrin â phryderon lleol mewn gwirionedd? Gofynnaf hefyd am ddatganiad ar sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ymgysylltu â'r cyngor newydd yn y Fro i gyflwyno ffordd osgoi Dinas Powys. Er tegwch i’r Gweinidog dros yr economi, mae wedi nodi mewn gohebiaeth flaenorol i mi y llynedd ei fod yn barod i weithio gyda'r cyngor i ddarparu adnoddau i ymdrin â'r problemau traffig difrifol sy'n bodoli yn ardal Dinas Powys, lle cafwyd gwared ar bedwar cynghorydd Plaid Cymru ac ethol pedwar cynghorydd Ceidwadol yn eu lle a fydd yn gweithio ddydd a nos i wneud yn siŵr bod y materion hyn yn cael sylw.
I think the first question you ask, Andrew R.T. Davies, on the Barry incinerator—. I’m very glad, in fact—and, indeed, it is in my Assembly Member capacity—to report on the fact that I chaired a meeting last night, a meeting that was attended by a delegation from the Docks Incinerator Action Group, with senior officials from Natural Resources Wales, and I put out a statement today, which was agreed by all there last night. This was a very constructive meeting in order to make sure—the First Minister came to Barry, as you know, and had a very robust exchange with members of the public at his Carwyn Connect meeting where, as a result, we were able to then move forward in getting an extension on the consultation of the environmental permit, and, of course, that extension has been agreed by Natural Resources Wales.
What is very important and was discussed last night—and the points put to Natural Resources—is that they will, and agreed to, and, indeed, it is their duty to, fully consider the impact of proposals on public health and the environment. Indeed, of course, there will be further opportunities for consultation on that, as they now, later in the week, issue a schedule 5—we saw a draft of it last night—that asks further questions to the company, Biomass 2, in terms of the concerns not only that the public have raised during this consultation period, but also Natural Resources Wales themselves. So, I’m glad I’ve had the opportunity to give that very constructive update on that very constructive meeting last night. And we, indeed, agreed to meet again, and I’m sure you will hear that from the Docks Incinerator Action Group.
On your second point, of course, yes, the Vale council, the new Vale council, will have many challenges to face ahead of them in terms of difficult decisions. I’m very proud of the fact that a Labour-led Vale council for the last five years actually was deemed to be the best performing local authority in Wales, and very proud of the councillors, the new Labour councillors, who were also elected on Thursday. But, clearly, the priorities lie ahead, and the challenges, for the new Vale council.
Rwy'n credu mai’r cwestiwn cyntaf yr ydych yn ei ofyn, Andrew R.T. Davies, ynghylch llosgydd y Barri—. Rwy'n falch iawn, mewn gwirionedd—ac, yn wir, yn rhinwedd fy swydd fel Aelod Cynulliad —i adrodd fy mod wedi cadeirio cyfarfod neithiwr, cyfarfod lle’r oedd cynrychiolaeth o Grŵp Gweithredu Llosgydd y Dociau, ac uwch swyddogion o Cyfoeth Naturiol Cymru. Cyhoeddais ddatganiad heddiw, y cytunwyd arno bawb a oedd yno neithiwr. Roedd hwn yn gyfarfod adeiladol iawn er mwyn gwneud yn siŵr—daeth y Prif Weinidog i'r Barri, fel y gwyddoch, a chael trafodaeth gadarn iawn ag aelodau o'r cyhoedd yn ei gyfarfod Carwyn Connect. Ac o ganlyniad i hyn, roeddem yn gallu symud ymlaen a chael estyniad ar gyfnod ymgynghori y drwydded amgylcheddol, ac, wrth gwrs, cytunwyd ar yr estyniad hwnnw gan Cyfoeth Naturiol Cymru.
Yr hyn sy'n bwysig iawn ac a drafodwyd neithiwr —a’r pwyntiau a gyflwynwyd gerbron Cyfoeth Naturiol Cymru—yw y byddant, a’u bod wedi cytuno i hynny, ac, yn wir, mai eu dyletswydd yw, ystyried yn llawn effaith y cynigion ar iechyd y cyhoedd a'r amgylchedd. Wrth gwrs, bydd cyfleoedd eraill i ymgynghori ar hynny, wrth iddynt, yn ddiweddarach yn yr wythnos, gyhoeddi amserlen 5—gwelsom ddrafft ohoni neithiwr—sy’n holi rhagor o gwestiynau i'r cwmni, Biomas 2, ynghylch y pryderon, nid yn unig y mae’r cyhoedd wedi eu codi yn ystod y cyfnod ymgynghori, ond hefyd Cyfoeth Naturiol Cymru eu hunain. Felly, rwy'n falch fy mod i wedi cael y cyfle i roi'r newyddion diweddaraf adeiladol iawn hwnnw am y cyfarfod adeiladol iawn hwnnw neithiwr. Ac, yn wir, cytunwyd i gyfarfod eto, ac rwy'n siwr y byddwch yn clywed hynny gan Grŵp Gweithredu Llosgydd y Dociau.
O ran eich ail bwynt, wrth gwrs bydd gan gyngor y Fro, cyngor newydd y Fro, lawer o heriau o'u blaenau a phenderfyniadau anodd eu gwneud. Rwy'n falch iawn o'r ffaith yr ystyriwyd cyngor y Fro, dan arweiniad Llafur yn ystod y pum mlynedd diwethaf, fel yr awdurdod lleol sy'n perfformio orau yng Nghymru, ac rydym yn falch iawn o'r cynghorwyr, y cynghorwyr Llafur newydd, a gafodd eu hethol hefyd ddydd Iau. Ond, yn amlwg, mae'r blaenoriaethau o'n blaenau, a'r heriau, i gyngor newydd y Fro.
I’m sure many Members saw the Conservative party’s targeting of key regional publications all over the UK last Friday, including newspapers in north Wales and the ‘South Wales Echo’, with paid-for front page advertising wraps that gave a misleading impression of political bias to the readers. So, could the leader of the house arrange for a debate on electoral coverage in the print media and the need for balance and fairness in reflecting Welsh politics?
Rwy'n siŵr y gwelodd llawer o’r Aelodau y blaid Geidwadol yn targedu cyhoeddiadau rhanbarthol allweddol ar hyd a lled y DU ddydd Gwener diwethaf, gan gynnwys papurau newydd yn y Gogledd a'r 'South Wales Echo', gan dalu am hysbysebion tudalen flaen sy’n rhoi argraff gamarweiniol o duedd gwleidyddol i’r darllenwyr. Felly, a wnaiff arweinydd y tŷ drefnu dadl ar yr ymdriniaeth etholiadol yn y cyfryngau print a'r angen am gydbwysedd a thegwch wrth adlewyrchu gwleidyddiaeth Cymru?
I think that many of us have had to suffer these wraparounds that have appeared in many of our constituencies across Wales. I will make some very factual points about the fact that political advertising isn’t covered by the Advertising Standards Authority. It’s not permitted, as Members will be aware, on television under the Communications Act 2003, but is allowed in print. It was covered by the ASA until 1999, when the Committee of Advertising Practice decided to exclude it. Also, the Human Rights Act 1998 did lead to concerns about controls on freedom of political expression. But I think the crucial point as well that has to be made is that costs of advertising must be declared in central party election returns to the Electoral Commission. So, that is an important point for public scrutiny. But none of those factual points mean that there shouldn’t be a debate on this issue, of course, and, if there was widespread support for that from across the Chamber, I think we would want to move forward. Because, clearly, the need for balance and fairness in reflecting Welsh politics is what we all seek to achieve.
Credaf fod llawer ohonom wedi gorfod dioddef yr hysbysebion parhaus hyn sydd wedi ymddangos mewn llawer o'n hetholaethau ledled Cymru. Byddaf yn gwneud rhai pwyntiau ffeithiol iawn am y ffaith na thrafodir hysbysebu gwleidyddol gan yr Awdurdod Safonau Hysbysebu. Ni chaiff ei ganiatáu, fel y gŵyr yr Aelodau, ar y teledu o dan Ddeddf Cyfathrebu 2003, ond caiff ei ganiatáu mewn print. Cafodd ei gynnwys gan yr ASA hyd nes 1999, pan benderfynodd y Pwyllgor Arferion Hysbysebu beidio â’i gynnwys. Hefyd, arweiniodd Deddf Hawliau Dynol 1998 at bryderon ynghylch rheolaethau ar ryddid mynegiant gwleidyddol. Ond rwy’n credu mai’r pwynt allweddol sydd angen ei wneud hefyd yw bod yn rhaid datgan costau hysbysebu mewn ffurflenni etholiad pleidiau canolog i'r Comisiwn Etholiadol. Felly, mae hynny'n bwynt pwysig i'r cyhoedd ei drafod. Ond nid yw’r un o’r pwyntiau ffeithiol hynny yn golygu na ddylid cael dadl ar y mater hwn, wrth gwrs, ac, os oedd cefnogaeth eang ar gyfer hynny o bob rhan o'r Siambr, rwy’n credu y byddem yn dymuno symud ymlaen. Oherwydd, yn amlwg, mae pob un ohonom yn ceisio sicrhau’r angen am gydbwysedd a thegwch wrth adlewyrchu gwleidyddiaeth Cymru.
Leader of the house, last week, we had a statement from the Cabinet Secretary for Communities and Children highlighting the statistics regarding grass fires across Wales and the reduction we saw. That was very welcome news, but two days later there was a huge grass fire within my constituency, which damaged a lot of the Mynydd Dinas areas. Can you also join me in thanking the firefighters for the work that they did? The efforts they put in made sure that that fire was controlled and maintained, and that no property was damaged. But can we have a statement from the Cabinet Secretary perhaps on discussions that he has had with the fire and rescue services as to the strategies they’re putting in place to ensure we keep that down to a minimum, and, when one occurs, how we’ll respond to it to ensure that minimal or no damage is done?
On a second point, this morning we actually received a statement from the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport regarding nurse training here in Wales. I very much welcome the announcement of an additional year of nurse bursaries to support the development of nurses here in Wales, compared to what’s happening in England, but can we actually have a statement from the Cabinet Secretary perhaps to look at the other areas that we need to look at, which is the specialist nurses in paediatrics, mental health and neonatal, and what the Government is going to do to support them in those areas? Perhaps he can actually add on whether he will then further support the bursaries for the nurses, because he's only made it for one year, and it would be nice to see it actually committed for the remainder of this Assembly term.
And, on a final point, the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure, could we have a statement from him on steel? Now, last week, we had the news that IG Metall, the trade union in Germany, was very concerned about the possible merger between Thyssenkrupp and Tata and, as such, that merger might fail. Can we have a statement as to what discussions he’s having with Tata to look at the implications for steelmaking here in Wales and what’ll happen to our Welsh steel plants?
Arweinydd y tŷ, yr wythnos diwethaf, cawsom ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant yn tynnu sylw at yr ystadegau ar danau glaswellt ledled Cymru a'r gostyngiad a welsom. Newyddion da iawn oedd hynny, ond dau ddiwrnod yn ddiweddarach cafwyd tân glaswellt enfawr yn fy etholaeth i, a dinistriwyd llawer o ardaloedd Mynydd Dinas. A wnewch chi hefyd ymuno â mi i ddiolch i'r diffoddwyr tân am y gwaith a wnaethant? Sicrhaodd eu hymdrechion nhw fod y tân yn cael ei reoli a'i gynnal, ac na chafodd unrhyw eiddo ei ddifrodi. Ond a gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet efallai ar y trafodaethau y mae wedi'u cael â'r gwasanaethau tân ac achub ynghylch y strategaethau y maent yn eu rhoi ar waith i sicrhau ein bod yn cadw’r achosion hyn i’r nifer lleiaf, a, phan fydd tân yn digwydd, sut y byddwn yn ymateb iddo er mwyn sicrhau y gwneir cyn lleied â phosibl o niwed?
O ran ail bwynt, y bore yma cawsom ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon ar hyfforddiant nyrsio yma yng Nghymru. Rwy'n croesawu'n fawr iawn y cyhoeddiad y bydd blwyddyn ychwanegol o fwrsarïau i nyrsys, i gefnogi datblygiad nyrsys yma yng Nghymru, o'i gymharu â'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr. Ond a gawn ni, mewn gwirionedd, ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet o bosibl, yn edrych ar y meysydd eraill y mae angen i ni eu hystyried, sef y nyrsys arbenigol ym meysydd pediatreg, iechyd meddwl a newydd-anedig, a’r hyn y bydd y Llywodraeth yn ei wneud i'w cefnogi yn y meysydd hynny? Efallai y gall ychwanegu a fydd wedyn yn cefnogi'r bwrsarïau i nyrsys ymhellach, oherwydd dim ond ar gyfer un flwyddyn y bydd hyn yn digwydd, a byddai'n braf gweld hyn yn ymrwymiad ar gyfer gweddill tymor y Cynulliad hwn.
Ac, o ran pwynt olaf, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith, a gawn ni ddatganiad ganddo ar ddur? Nawr, yr wythnos diwethaf, cawsom y newyddion bod IG Metall, yr undeb llafur yn yr Almaen, yn bryderus iawn am yr uno posibl rhwng ThyssenKrupp a Tata ac, felly, y gallai’r uno fethu. A gawn ni ddatganiad ynghylch pa drafodaethau y mae'n eu cynnal â Tata i edrych ar y goblygiadau ar wneud dur yma yng Nghymru a'r hyn fydd yn digwydd i'n gweithfeydd dur ni?
Three important questions from David Rees, and, in response to your first question, yes, the Cabinet Secretary for Communities and Children did issue a statement last week following a number of very serious grass fires, and I think we need to firstly start by thanking the firefighters for their courage and bravery particularly, and not just in terms of the most recent fire that, unfortunately, occurred, but across Wales, affecting so many of our constituencies. It is a difficult one in terms of fire and rescue services—fully engaged, as you could see from the statement by the Cabinet Secretary, in addressing the way forward in terms of prevention as well as control.
I think your second point is very important in terms of part of the announcement by the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport of a major new recruitment campaign, launched to increase the number of nurses in the Welsh NHS, which everyone would welcome, I'm sure, across this Chamber. But, of course, this is a recruitment campaign led by this Welsh Government. And, of course, that will have to seek the recruitment of nurses across the board in terms of general, specialist, and also, I would say, primary care as well, because we have to recognise the increasingly important role played by the practice nurse and the nurse specialists that we see at primary as well as secondary and specialist level. But also the most important announcement of the arrangements for the NHS bursary scheme—. He made it clear that Wales is open to business, and we are supporting our nurses, we're interested in how we can support their education and training programmes in Wales, and also looking at how they can ensure that those arrangements that are now put in place for the coming financial year—and then, as his statement says, looking towards further considering longer-term arrangements in light of the outcomes of the Diamond review, with full consultation. A very good news story for our nurses and for those young people and mature students who are considering going into nursing.
Tri chwestiwn pwysig gan David Rees, ac, mewn ymateb i'ch cwestiwn cyntaf, do, gwnaeth Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant ddatganiad yr wythnos diwethaf yn dilyn nifer o danau glaswellt difrifol iawn, Rwy’n credu bod angen i ni gychwyn, yn gyntaf, trwy ddiolch i’r diffoddwyr tân am eu dewrder yn benodol, nid yn unig o ran y tân diweddaraf a ddigwyddodd, yn anffodus, ond ledled Cymru, gan effeithio ar nifer fawr o'n hetholaethau. Mae'n fater anodd o ran gwasanaethau tân ac achub—yn cymryd rhan lawn, fel y gallech ei weld o ddatganiad Ysgrifennydd y Cabinet, wrth ymdrin â'r ffordd ymlaen o ran atal yn ogystal â rheoli.
Rwy'n credu bod eich ail bwynt yn bwysig iawn o ran y rhan o'r cyhoeddiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon am ymgyrch recriwtio fawr newydd, a lansiwyd i gynyddu nifer y nyrsys yn y GIG yng Nghymru. Rwy’n siŵr y byddai pawb yn croesawu hynny ar draws y Siambr hon. Ond, wrth gwrs, ymgyrch recriwtio yw hon a arweinir gan Lywodraeth Cymru. Ac, wrth gwrs, bydd yn rhaid ceisio recriwtio nyrsys i bob rhan o’r gwasanaeth, yn gyffredinol, yn arbenigol, a hefyd, byddwn i’n ei ddweud, mewn gofal sylfaenol. Mae’n rhaid inni gydnabod y rhan gynyddol bwysig y mae’r nyrs practis a'r nyrsys arbenigol yn ei chwarae yn y gofal sylfaenol yn ogystal ag ar lefel eilaidd ac arbenigol. Ond hefyd y cyhoeddiad pwysicaf yn y trefniadau ar gyfer cynllun bwrsariaeth y GIG—. Fe’i gwnaeth yn eglur fod Cymru yn croesawu busnes, ac rydym yn cefnogi ein nyrsys, mae gennym ddiddordeb mewn sut y gallwn gefnogi eu rhaglenni addysg a hyfforddiant yng Nghymru, ac rydym hefyd yn edrych ar sut y gallant sicrhau bod y trefniadau hynny sydd bellach yn eu lle ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf—ac yna, fel y dywed ei ddatganiad, yn bwriadu rhoi rhagor o ystyriaeth i drefniadau tymor hwy yn sgil canlyniadau'r adolygiad Diamond, gydag ymgynghoriad llawn. Stori newyddion dda iawn i’n nyrsys a’r bobl ifanc hynny a’r myfyrwyr aeddfed sy'n ystyried gyrfa mewn nyrsio.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Your third point: yes, I'm sure that the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure will want to update on progress in terms of Tata and the steelworks, which, of course, particularly affect your constituency.
Eich trydydd pwynt: ydw, rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith yn awyddus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y datblygiadau o ran Tata a'r gwaith dur, sydd, wrth gwrs, yn effeithio yn benodol ar eich etholaeth chi.
I wonder if we can find time for a debate, ideally in the next couple of weeks, on the Welsh Government's role in community safety. We all know, as Assembly Members within this house of all parties, the importance of community safety, particularly in terms of a uniformed presence on the front line, and I was fortunate, or unfortunate, enough to spend 13 weeks on the Home Office Bill that introduced the police community safety officers, which the Welsh Government—I looked from a distance at the time—invested heavily in the year after year, consistently. And even though I do recall on that committee they were argued against vociferously by Conservatives at the time, they now seem to be universally welcomed, so it's a good step forward. But, such a debate, if we had it in the next couple of weeks, would also allow us to discuss, then, investment not just in PCSOs, but also in front-line police officers and the commitment that UK Labour has made to introduce 800 more on our streets—800 more bobbies on the beat—if we were to win the general election.
Tybed a oes modd amserlennu dadl, yn ddelfrydol yn yr wythnosau nesaf, ar swyddogaeth Llywodraeth Cymru ym maes diogelwch cymunedol. Rydym ni i gyd yn gwybod, fel Aelodau Cynulliad yn y tŷ hwn o bob plaid, am bwysigrwydd diogelwch cymunedol, yn enwedig o ran presenoldeb mewn lifrai yn y rheng flaen. Roeddwn i’n ddigon ffodus, neu'n anffodus, i dreulio 13 wythnos ar Fil y Swyddfa Gartref a gyflwynodd swyddogion diogelwch cymunedol yr heddlu, ac y buddsoddodd Llywodraeth Cymru—edrych o bell yr oeddwn i ar y pryd—yn fawr ynddynt flwyddyn ar ôl blwyddyn, yn gyson. Ac er fy mod i’n cofio’r Ceidwadwyr ar y pwyllgor hwnnw yn dadlau yn groch yn eu herbyn ar y pryd, ymddengys fod pawb yn eu croesawu erbyn hyn, felly mae’n gam da ymlaen. Ond, byddai dadl o'r fath, pe byddem yn ei chynnal yn ystod y pythefnos nesaf, hefyd yn caniatáu i ni drafod, bryd hynny, fuddsoddi nid yn unig mewn SCCH, ond hefyd mewn heddweision rheng flaen a'r ymrwymiad y mae plaid Lafur y DU wedi’i wneud i gyflwyno 800 yn rhagor ar ein strydoedd—800 yn rhagor o heddweision ar y stryd—pe baem yn ennill yr etholiad cyffredinol.
Well, I think the fact that we have, against stark financial challenges as a result of Tory UK Government cuts and austerity—against all of that, we have chosen as a priority, this Welsh Labour Government, to continue to support our 500 community support officers. And what is very clear is that those community support officers play an important role in supporting the police forces across Wales, and they play such a visible role in our communities, engaging in the very point you made about addressing and safeguarding community safety, particularly in the areas where, in fact, people are experiencing that disadvantage, that difficulty, in terms of the need for community safety. We do, of course, see this as a real priority, and it just shows again what our value base is to our communities as a Welsh Labour Government.
Wel, rwy'n credu bod y ffaith ein bod, yn erbyn heriau ariannol llwm o ganlyniad i doriadau a chaledi Llywodraeth Torïaidd y DU—yn erbyn hynny i gyd, ein bod wedi dewis fel blaenoriaeth, y Llywodraeth Lafur Cymru hon, i barhau i gefnogi ein 500 o swyddogion cymorth cymunedol. A’r hyn sy’n glir iawn yw bod y swyddogion cymorth cymunedol hynny yn chwarae rhan bwysig wrth gefnogi'r heddluoedd ledled Cymru, ac maent yn chwarae rhan mor amlwg yn ein cymunedau, gan gymryd rhan yn yr union bwynt a wnaethoch chi ynglŷn â mynd i'r afael ag amddiffyn diogelwch cymunedol, yn enwedig mewn ardaloedd lle mae pobl dan yr anfantais honno, yr anhawster hwnnw, o ran yr angen am ddiogelwch cymunedol. Rydym, wrth gwrs, yn gweld hyn yn flaenoriaeth wirioneddol, ac mae'n dangos unwaith eto ein gwerthoedd sylfaenol i’n cymunedau fel Llywodraeth Lafur Cymru.
Thank you very much, leader of the house.
Diolch yn fawr iawn, arweinydd y tŷ.
Item 3 on the agenda is the debate on the general principles of the Trade Union (Wales) Bill and I call on the Cabinet Secretary for Finance and Local Government to move the motion—Mark Drakeford.
Eitem 3 ar yr agenda yw’r ddadl ar egwyddorion cyffredinol Bil Undebau Llafur (Cymru) ac rwy’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i gynnig y cynnig—Mark Drakeford.
Cynnig NDM6298 Mark Drakeford
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 26.11:
Yn cytuno i egwyddorion cyffredinol Bil yr Undebau Llafur (Cymru).
Motion NDM6298 Mark Drakeford
To propose that the National Assembly for Wales in accordance with Standing Order 26.11:
Agrees to the general principles of the Trade Union (Wales) Bill.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Hoffwn i ddechrau drwy ddiolch i Gadeiryddion y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol a’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am eu gwaith wrth iddyn nhw graffu’n fanwl ar y Bil drwy gydol Cyfnod 1. Hoffwn ddiolch hefyd i Gadeirydd ac aelodau’r Pwyllgor Cyllid. Hoffwn i hefyd ddiolch i’r rhanddeiliaid a’r partneriaid cymdeithasol sydd wedi cymryd rhan yn y broses graffu, gan roi tystiolaeth ysgrifenedig a llafar i’r pwyllgor, a chyfrannu at ein hymgynghoriad i ddefnyddio gweithwyr asiantaethau yn ystod gweithredu diwydiannol.
Dirprwy Lywydd, I set out the purposes of this Bill on introduction in January, and do not intend simply to go over the same ground this afternoon. In summary, the Bill will disapply a number of provisions in the UK Government’s Trade Union Act 2016, ensuring that they do not apply to devolved public services. These provisions include check-off, facility time and ballot thresholds. We do that in order to defend and promote the successful model of social partnership in Wales, carefully and consistently developed by successive Welsh Governments, involving three different political parties elected to the National Assembly since 1999.
For the avoidance of doubt, let me also place on record again that this Bill will be unaffected by the commencement of the Wales Act 2017 next year. This Bill has been introduced and will be enacted under the current devolution settlement. Provided the Bill has reached the end of Stage 1 by the time the Wales Act is commenced, it can proceed through this Assembly. Under the current timetable, this Bill, if it succeeds, will have not simply reached the end of Stage 1, but will have reached Royal Assent before the Wales Act comes into force.
Dirprwy Lywydd, in late March, I wrote to the committees with my decision to bring forward an amendment to the Bill at Stage 2 to prohibit the use of agency workers to cover industrial action in public services following consultation late last year. This additional information was intended to assist the relevant committees to scrutinise the legislative options in their deliberations, and I hope that our consultation process, flagging the prospective action in this area, was able to provide them with the scope for informed discussions with social partners about the proposals. I look forward to the scrutiny of this policy aspect of the Bill during the rest of the Assembly process.
Dirprwy Lywydd, there are only a small number of recommendations from either committee, and I’m therefore happy to provide a summary response to them in this debate, having written to both committees to address some of the more technical issues raised in their reports. First of all, can I say that I’m grateful for the overwhelming support from social partners, and from the ELGC committee in bringing this Bill forward? That committee’s report contained a single formal recommendation: for this Assembly to support the general principles of the Bill this afternoon. The committee also welcomed the commitment to bring forward a Stage 2 amendment, noting their belief that it would strengthen the Bill and would be entirely consistent with its stated purpose and intended effect. That recommendation reflects the overwhelming evidence, I believe, received by the committee, and I welcome very much its report.
The Constitutional and Legislative Affairs Committee made three recommendations. The first asked that I explain in this debate why I had not included the proposed amendment to the Bill at an earlier stage, and I’m happy to do that, of course. The answer lies in the nature and timing of decision making at Westminster. The Government elected there in May of 2015 passed an Act against the advice of its own law officers, of the Welsh Government and of this National Assembly, which imposed arrangements on public services that are devolved to Wales. At every step in that process, our opposition was made known. My party, and others elected here, was elected with a manifesto commitment to bring legislation before the Assembly to reverse those changes.
Alongside their Bill proposals, in the summer of 2015, the UK Government also consulted separately on proposals to rescind regulation 7 of the employment agencies regulations, which prohibit employment agencies supplying agency workers to cover industrial action. At the point of the National Assembly elections in May of last year, no outcome of that consultation had been reported. Because the National Assembly had not, therefore, previously expressed a view on the matter, and because it was not set out in any manifesto, I decided that a separate consultation on this matter would be required. That consultation has concluded and my decision in relation to it has been made known to the committees. The two aspects will come together, should a Government amendment at Stage 2 succeed. And, as I noted earlier, the ELGC committee supported that approach.
Recommendations 2 and 3 of the Constitutional and Legislative Affairs Committee report are about the power in section 2(2) of the Bill to make transitional and saving provisions. This power was included at the time of publication, because, at that point, it was not known how the UK Government would go about commencing its Trade Union Act 2016, which included similar powers. Sensibly, I think, we mirrored those powers in our own drafting. I said to the committee when I appeared before it that we will probably not need to make transitional provisions. Now that the relevant provisions in the UK Act are in force, we can see, indeed, that those powers will not be needed. As it is a power that is now without a purpose, I’m happy to say this afternoon that I will bring forward an amendment at Stage 2 to remove it, and thus address the recommendations in the Constitutional and Legislative Affairs Committee report.
Dirprwy Lywydd, mae llawer iawn mwy yn yr adroddiadau pwyllgor, ac rwyf wedi ymateb yn fy llythyrau at Gadeiryddion y pwyllgorau. Hoffwn ddiolch iddyn nhw unwaith eto am roi ystyriaeth fanwl i’r Bil yn ystod Cyfnod 1, ac am wneud hynny mewn ysbryd mor adeiladol. Er fy mod yn disgwyl i’r Bil achosi rhwyg rhwng y pleidiau yma yn y Siambr, yr hyn sy’n glir oddi wrth y dystiolaeth a gafwyd gan randdeiliaid a phartneriaid cymdeithasol yw bod consensws llethol o blaid y Bil.
Mae fy ymateb y prynhawn yma yn cael ei wneud yn ysbryd y consensws hwnnw, ac rwyf wedi mynd ati hefyd i ymdrin ag argymhellion y pwyllgorau gerbron yr Aelodau. Fel yr argymhellwyd gan y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol, rwy’n gofyn i’r Aelodau gymeradwyo’r Bil y prynhawn yma. Yn y ffordd yma, gallwn ni barhau i fynd i’r afael ag unrhyw faterion yn ymwneud â’r gweithlu drwy weithio ar sail partneriaeth gymdeithasol, gan ddarparu gwell gwasanaethau cyhoeddus i ddinasyddion Cymru. Diolch yn fawr.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. First of all, I would like to thank the Chairs of the, Equality, Local Government and Communities Committee and the Constitutional and Legislative Affairs Committee for their work in carrying out detailed scrutiny of the Bill throughout Stage 1. I would also like to thank the Chair and members of the Finance Committee. I would also like to thank stakeholders and social partners who have participated in the scrutiny process, providing written and oral evidence to the committee and contributing to our consultation on using agency workers during industrial action.
Dirprwy Lywydd, nodais ddibenion y Bil hwn wrth ei gyflwyno ym mis Ionawr, ac nid wyf yn bwriadu mynd dros yr un tir y prynhawn yma. I grynhoi, bydd y Bil yn datgymhwyso nifer o ddarpariaethau yn Neddf yr Undebau Llafur 2016 Llywodraeth y DU, gan sicrhau nad ydynt yn gymwys i wasanaethau cyhoeddus datganoledig. Mae'r darpariaethau hyn yn cynnwys didynnu taliadau tanysgrifio i undebau drwy’r gyflogres, amser cyfleuster a throthwyon pleidleisio. Rydym yn gwneud hynny er mwyn amddiffyn a hyrwyddo model llwyddiannus o bartneriaeth gymdeithasol yng Nghymru, a ddatblygwyd yn ofalus ac yn gyson gan Lywodraethau olynol Cymru, sy'n cynnwys tair plaid wleidyddol wahanol a etholwyd i'r Cynulliad Cenedlaethol ers 1999.
Er mwyn osgoi amheuaeth, gadewch i mi hefyd gofnodi eto nad effeithir ar y Bil hwn gan gychwyn Deddf Cymru 2017 y flwyddyn nesaf. Mae'r Bil wedi'i gyflwyno a bydd yn cael ei ddeddfu dan y setliad datganoli presennol. Ar yr amod bod y Bil wedi cyrraedd diwedd Cyfnod 1 erbyn i Ddeddf Cymru gychwyn, gall symud ymlaen drwy'r Cynulliad hwn. Dan yr amserlen bresennol, ni fydd y Bil hwn, os yw’n llwyddo, wedi cyrraedd diwedd Cyfnod 1, ond bydd wedi cael Cydsyniad Brenhinol cyn i Ddeddf Cymru ddod i rym.
Dirprwy Lywydd, ddiwedd mis Mawrth, ysgrifennais at y pwyllgorau gyda fy mhenderfyniad i gyflwyno gwelliant i'r Bil yng Nghyfnod 2 i wahardd y defnydd o weithwyr asiantaeth i gyflenwi yn ystod gweithredu diwydiannol gan wasanaethau cyhoeddus yn dilyn ymgynghoriad yn hwyr y llynedd. Bwriad yr wybodaeth ychwanegol oedd cynorthwyo'r pwyllgorau perthnasol i graffu ar yr opsiynau deddfwriaethol yn eu trafodaethau, ac rwy’n gobeithio y bydd ein proses ymgynghori, gan dynnu sylw at weithredu arfaethedig yn y maes, yn gallu rhoi iddynt y cwmpas am drafodaethau cytbwys gyda phartneriaid cymdeithasol ar y cynigion. Edrychaf ymlaen at graffu ar agwedd polisi'r Bil yn ystod gweddill proses y Cynulliad.
Dirprwy Lywydd, dim ond nifer fach o argymhellion sydd gan y ddau bwyllgor, ac rwy'n hapus felly i ddarparu ymateb cryno iddynt yn y ddadl hon, ar ôl ysgrifennu atynt i fynd i'r afael â rhai o'r materion mwy technegol a godwyd yn eu hadroddiadau. Yn gyntaf oll, a gaf i ddweud fy mod yn ddiolchgar am y gefnogaeth aruthrol gan bartneriaid cymdeithasol, a chefnogaeth y pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau wrth ddwyn y Bil hwn yn ei flaen? Roedd adroddiad y pwyllgor hwnnw yn cynnwys un argymhelliad ffurfiol: bod y Cynulliad hwn yn cefnogi egwyddorion cyffredinol y Bil y prynhawn yma. Hefyd, roedd y pwyllgor yn croesawu’r ymrwymiad i gyflwyno gwelliant Cyfnod 2, gan nodi’r gred y byddai'n cryfhau'r Bil ac y byddai'n gwbl gyson â'i ddiben penodedig a'r effaith a fwriedir. Mae’r argymhelliad hwnnw yn adlewyrchu'r dystiolaeth lethol, rwy’n credu, a gafodd y pwyllgor, a chroesawaf ei adroddiad yn fawr.
Gwnaed tri argymhelliad gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Roedd yr argymhelliad cyntaf yn gofyn imi esbonio yn y ddadl hon pam nad wyf wedi cynnwys y gwelliant arfaethedig i'r Bil yn gynharach, ac rwy'n hapus i wneud hynny, wrth gwrs. Mae'r ateb yn gorwedd yn natur ac amseriad y broses gwneud penderfyniadau yn San Steffan. Pasiodd y Llywodraeth etholedig yno ym mis Mai 2015 Ddeddf yn erbyn cyngor ei swyddogion cyfraith ei hun, o Lywodraeth Cymru a’r Cynulliad Cenedlaethol, a oedd yn gosod trefniadau ar wasanaethau cyhoeddus a ddatganolwyd i Gymru. Ar bob cam yn y broses honno, gwnaed ein gwrthwynebiad yn hysbys. Cafodd fy mhlaid i, ac eraill a etholwyd yma, ei hethol gydag ymrwymiad maniffesto i ddod â deddfwriaeth gerbron y Cynulliad i wyrdroi’r newidiadau hynny.
Ochr yn ochr â'u cynigion ar gyfer y Bil, yn ystod haf 2015, ymgynghorodd Llywodraeth y DU hefyd ar wahân ar gynigion i ddiddymu rheoliad 7 o'r rheoliadau asiantaethau cyflogaeth, sy'n gwahardd asiantaethau cyflogi sy'n cyflenwi gweithwyr asiantaeth i gyflenwi yn ystod gweithredu diwydiannol. Ar adeg etholiadau'r Cynulliad Cenedlaethol ym mis Mai y llynedd, nid adroddwyd ar ganlyniad yr ymgynghoriad hwnnw. Gan nad oedd y Cynulliad Cenedlaethol, felly, wedi mynegi barn yn flaenorol ar y mater, ac am nad oedd wedi ei nodi mewn unrhyw faniffesto, penderfynais y byddai angen ymgynghoriad ar wahân ar y mater hwn. Mae’r ymgynghori hwnnw wedi dod i ben a gwnaed fy mhenderfyniad i yn hysbys i'r pwyllgorau. Bydd y ddwy agwedd yn dod at ei gilydd, os bydd gwelliant y Llywodraeth yng Nghyfnod 2 lwyddo. Ac, fel y nodais yn gynharach, roedd y pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yn cefnogi’r dull hwnnw o weithredu.
Mae argymhellion 2 a 3 adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn ymwneud â'r pŵer yn adran 2 (2) o'r Bil i wneud darpariaethau trosiannol ac arbed. Cafodd y pŵer hwn ei gynnwys ar adeg ei gyhoeddi, oherwydd, ar y pwynt hwnnw, nid oedd yn hysbys sut y byddai Llywodraeth y DU yn mynd ati i gychwyn Deddf yr Undebau Llafur 2016, a oedd yn cynnwys pwerau tebyg. Yn fy marn i, adlewyrchwyd y pwerau hynny yn synhwyrol yn ein drafft ni ein hunain. Dywedais wrth y pwyllgor pan ymddangosais ger ei fron na fydd angen i ni wneud darpariaethau trosiannol fwy na thebyg. Nawr bod y darpariaethau perthnasol yn Neddf y DU mewn grym, gallwn weld, mewn gwirionedd, na fydd angen y pwerau hynny. Gan ei fod yn bŵer sydd bellach heb bwrpas, rwy’n hapus i ddweud y prynhawn yma y byddaf yn cyflwyno gwelliant yng Nghyfnod 2 i’w ddileu, ac felly yn rhoi sylw i’r argymhellion yn adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol.
Deputy Presiding Officer, there is far more in the committee reports, and I have responded to these in my letters to the committee Chairs. I would like to thank them once again for giving detailed consideration to the Bill during Stage 1, and for doing so in such a constructive spirit. Although I expect the Bill to cause some dispute between the parties here in the Chamber, what is clear from the evidence gathered from stakeholders and social partners is that there is an overwhelming consensus in favour of the Bill.
My response this afternoon is made in the spirit of that consensus, and I have also dealt with the committees’ recommendations before Members. As is recommended by the Communities, Equality and Local Government Committee, I would ask Members to approve the Bill this afternoon. In this way, we can continue to tackle any issues relating to the workforce, by working on a social partnership basis, providing better public services to the citizens of Wales. Thank you.
Thank you very much. I call on the Chair of the Equality, Local Government and Communities Committee, John Griffiths.
Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, John Griffiths.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I’m pleased to be able to contribute to today’s debate as Chair of the Equality, Local Government and Communities Committee. I’d like to thank all those who provided evidence to the committee to help inform its work, including those who took time out to attend our focus group discussions.
The UK Government’s Trade Union Bill, introduced at Westminster in 2015, aroused considerable controversy and heated debate. In carrying out our scrutiny of the Welsh Government’s Trade Union (Wales) Bill, we consulted widely with stakeholders and sought a range of views, including those of organisations that publicly supported the UK Government’s legislation. We focused our efforts on testing the Welsh Government’s assertion that the provisions in the Trade Union Act that the Bill seeks to disapply would have an adverse impact on the social partnership in Wales, and on the effective delivery of devolved public services.
We find ourselves in the unusual position today of presenting a report that contains a single recommendation—that the Assembly agrees the general principles of the Bill. This recommendation, supported by seven out of eight committee members, is based on the overwhelming support for the Bill in the evidence we received. It is unusual for a committee not to be recommending amendments at Stage 1 scrutiny, but that is the case.
Technically speaking, Dirprwy Lywydd, the Bill is straightforward. It disapplies specific provisions of the 2016 Act to devolved Welsh authorities. It does what it needs to do simply and, we believe, effectively. The Bill itself is a short Bill of three sections. But we know that the length of a Bill is no marker for its importance, and this Bill is no exception. On the contrary, we heard that without this Bill, the 40 per cent ballot threshold, which is already in force in Wales, combined with the future changes to check-off and facility time, pose a real and imminent threat to social partnership.
It is this social partnership that respondents told us is essential to the management and delivery of public services in Wales, particularly in the face of continuing financial challenges and ongoing transformational change. It is this social partnership that, the NHS in Wales told us, had
‘supported the development of effective and mutually beneficial solutions to significant challenges’
that the service had addressed. It is this social partnership that, local government told us, had
‘played a significant part in ensuring that service continuity has been at the heart of some difficult decisions’
in recent years. It is unsurprising, then, that those organisations directly responsible for delivering services to our communities were keen for this social partnership to be preserved. They firmly believed that the Bill was needed to ensure this.
Dirprwy Lywydd, I will speak briefly about the Bill’s substantive provisions. There was widespread support in evidence for disapplying the restrictions in the 2016 Act on check-off. Respondents reported that check-off arrangements were well established, efficient, of benefit to all parties and were of minimal cost to employers. At best, restrictions are likely to be an inconvenience for trade unions and employers. At worst, they could result in the withdrawal of check-off, which could ultimately weaken density of union membership and hinder unions’ ability to operate effectively as social partners. The restrictions single out trade union subscriptions from other payments made by employers on behalf of employees. They are unnecessary, unwarranted and we see no valid reason to apply them to devolved authorities in Wales.
We heard that access to facility time is essential to enable trade union representatives not only to carry out their duties around individual representation and collective bargaining, but to engage in the wider public service improvement agenda. We also heard compelling evidence about the benefits of facility time and the associated potential cost savings. This leaves us in no doubt that facility time is a prudent investment in public services and should be viewed as such. If trade unions are to continue to operate effectively as social partners and to contribute to the improvement agenda, then the existing arrangements for facility time must be safeguarded.
It is clear that the crux of any successful partnership is a balance between partners. The 40 per cent ballot threshold will undoubtedly undermine the ability of trade unions to engage with employers as equal partners. The right to undertake industrial action is an important element in the principle of collective bargaining. Without this right, or, in the case of the 2016 Act, where this right is inhibited by means of the additional ballot threshold, it will be much more difficult for unions to negotiate on behalf of their members. We do not believe that this is in the best interest of partnership working. We heard about the very real danger that the additional threshold would lead to heightened industrial tensions and could inadvertently increase the likelihood and duration of industrial action.
Moving on to agency workers, Dirprwy Lywydd, we heard that a move by the UK Government to lift the existing ban on using agency workers as cover during industrial action would have a similar effect on the social partnership as the 40 per cent ballot threshold requirement. And so, we welcome the Cabinet Secretary’s commitment to amending the Bill to ensure that the prohibition continues, regardless of the outcome of the UK Government’s considerations on this issue.
In conclusion, we are in no doubt that the relevant provisions in the 2016 Act will all, to varying degrees, adversely impact on the social partnership and, in turn, on the continued delivery and improvement of devolved public services. In recognition of this, we support the general principles of the Bill and we recommend that Members here today do the same.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch o allu cyfrannu at y ddadl heddiw fel Cadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau. Hoffwn ddiolch i bawb a roddodd dystiolaeth i'r pwyllgor er mwyn helpu i lywio ei waith, gan gynnwys y rhai a roddodd o’u hamser i fynd i’n trafodaethau grŵp ffocws.
Fe achosodd Bil Undebau Llafur Llywodraeth y DU, a gyflwynwyd yn San Steffan yn 2015, gryn drafodaeth a dadlau brwd. Wrth gynnal ein gwaith craffu ar Fil yr Undebau Llafur Llywodraeth Cymru (Cymru), ymgynghorwyd yn eang â rhanddeiliaid a gofyn am amrywiaeth o safbwyntiau, gan gynnwys rhai gan sefydliadau oedd yn cefnogi deddfwriaeth Llywodraeth y DU yn gyhoeddus. Roedd ein hymdrechion yn canolbwyntio ar brofi honiad Llywodraeth Cymru y byddai'r darpariaethau yn Neddf yr Undebau Llafur y mae’r Bil yn ceisio eu datgymhwyso yn cael effaith andwyol ar y bartneriaeth gymdeithasol yng Nghymru, ac ar ddarparu gwasanaethau cyhoeddus datganoledig yn effeithiol.
Rydym yn cael ein hunain yn y sefyllfa anarferol heddiw o gyflwyno adroddiad sy'n cynnwys un argymhelliad—bod y Cynulliad yn cytuno ar egwyddorion cyffredinol y Bil. Mae’r argymhelliad hwn, a gefnogir gan saith o bob wyth o aelodau’r pwyllgor, yn seiliedig ar y gefnogaeth lethol i'r Bil yn y dystiolaeth a gawsom. Mae'n anarferol i bwyllgor beidio â bod yn argymell gwelliannau yn ystod proses graffu Cyfnod 1, ond dyna fel y mae hi.
Gan siarad yn dechnegol, Dirprwy Lywydd, mae'r Bil yn syml. Mae'n datgymhwyso darpariaethau penodol o Ddeddf 2016 i awdurdodau datganoledig Cymru. Mae'n gwneud yr hyn y mae angen iddo ei wneud yn syml ac, yn ein barn ni, yn effeithiol. Mae'r Bil ei hun yn Fil byr o dair adran. Ond rydym yn gwybod nad yw hyd y Bil yn unrhyw arwydd o’i bwysigrwydd, ac nid yw’r Bil hwn yn eithriad. I'r gwrthwyneb, heb y Bil hwn, clywsom y byddai’r trothwy pleidleisio o 40 y cant, sydd eisoes mewn grym yng Nghymru, ynghyd â'r newidiadau yn y dyfodol i ddidynnu taliadau tanysgrifio i undebau drwy’r gyflogres ac amser cyfleuster, yn fygythiad gwirioneddol all ddigwydd yn fuan i bartneriaeth gymdeithasol.
Y bartneriaeth gymdeithasol hon, meddai’r ymatebwyr wrthym, sy’n hanfodol i reoli a darparu gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru, yn enwedig yn wyneb heriau ariannol parhaus a newid gweddnewidiol parhaus. Y bartneriaeth gymdeithasol hon, meddai’r GIG yng Nghymru wrthym, oedd
wedi cefnogi datblygiad atebion effeithiol ac o fudd i'r ddwy ochr i heriau sylweddol
yr oedd y gwasanaeth wedi mynd i'r afael â nhw. Y bartneriaeth gymdeithasol hon meddai llywodraeth leol wrthym, oedd
wedi chwarae rhan bwysig wrth sicrhau bod parhad y gwasanaeth wedi bod wrth wraidd rhai penderfyniadau anodd
yn y blynyddoedd diwethaf. Nid yw'n syndod, felly, bod y sefydliadau hynny sy'n uniongyrchol gyfrifol am ddarparu gwasanaethau i'n cymunedau yn awyddus i’r bartneriaeth gymdeithasol gael ei chadw. Maent yn credu'n gryf bod angen y Bil i sicrhau hyn.
Dirprwy Lywydd, byddaf yn siarad yn fyr am ddarpariaethau sylweddol y Bil. Roedd cefnogaeth eang yn y dystiolaeth ar gyfer datgymhwyso'r cyfyngiadau yn Neddf 2016 ar ddidynnu taliadau tanysgrifio i undebau drwy'r gyflogres . Adroddodd ymatebwyr fod y trefniadau didynnu taliadau tanysgrifio i undebau drwy'r gyflogres wedi'u hen sefydlu, yn effeithlon, o fudd i bob parti ac ar gost isel i gyflogwyr. Ar y gorau, mae cyfyngiadau yn debygol o fod yn anghyfleus i undebau llafur a chyflogwyr. Ar y gwaethaf, gallent arwain at dynnu'n ôl didynnu taliadau tanysgrifio i undebau drwy'r gyflogres, a allai yn y pen draw wanhau dwysedd aelodaeth undebau a llesteirio gallu'r undebau i weithredu'n effeithiol fel partneriaid cymdeithasol. Mae'r cyfyngiadau yn dethol tanysgrifiadau undeb llafur o daliadau eraill a wneir gan gyflogwyr ar ran y gweithwyr. Maent yn ddiangen, yn ddiwarant ac ni welwn unrhyw reswm dilys i'w cymhwyso i awdurdodau datganoledig yng Nghymru.
Clywsom fod mynediad at amser cyfleuster yn hanfodol i sicrhau bod cynrychiolwyr undebau llafur nid yn unig yn gallu cyflawni eu dyletswyddau o ran cynrychiolaeth unigol a bargeinio ar y cyd, ond i gymryd rhan yn yr agenda gwella gwasanaethau cyhoeddus ehangach. Clywsom hefyd dystiolaeth gymhellol am fanteision amser cyfleuster a'r arbedion cost posibl cysylltiedig. Mae hyn yn ein gadael heb unrhyw amheuaeth bod amser cyfleuster yn fuddsoddiad doeth mewn gwasanaethau cyhoeddus a dylid ei ystyried fel y cyfryw. Os yw undebau llafur i barhau i weithredu'n effeithiol fel partneriaid cymdeithasol a chyfrannu at yr agenda wella, yna mae'n rhaid diogelu’r trefniadau presennol ar gyfer amser cyfleuster.
Mae'n amlwg fod cydbwysedd rhwng partneriaid yn dyngedfennol i unrhyw bartneriaeth lwyddiannus rhwng partneriaid. Bydd trothwy pleidleisio o 40 y cant yn ddi-os yn tanseilio gallu'r undebau llafur i ymgysylltu â chyflogwyr fel partneriaid cyfartal. Mae’r hawl i ymgymryd â gweithredu diwydiannol yn elfen bwysig yn yr egwyddor o fargeinio ar y cyd. Heb yr hawl hon, neu, yn achos Deddf 2016, lle mae’r hawl hon yn cael ei llesteirio gan gyfrwng y trothwy pleidleisio ychwanegol, bydd yn llawer mwy anodd i undebau negodi ar ran eu haelodau. Nid ydym yn credu bod hyn er budd gorau gweithio mewn partneriaeth. Clywsom am y perygl gwirioneddol y bydd y trothwy ychwanegol yn arwain at densiynau diwydiannol uwch a gallai gynyddu'r tebygolrwydd a hyd y gweithredu diwydiannol yn anfwriadol.
Gan symud ymlaen at weithwyr asiantaeth, Dirprwy Lywydd, clywsom y byddai symudiad gan Lywodraeth y DU i godi'r gwaharddiad presennol ar ddefnyddio gweithwyr asiantaeth i gyflenwi yn ystod gweithredu diwydiannol yn cael effaith debyg ar y bartneriaeth gymdeithasol i’r gofyniad trothwy pleidleisio 40 y cant. Ac felly, rydym yn croesawu ymrwymiad Ysgrifennydd y Cabinet i ddiwygio'r Bil i sicrhau bod y gwaharddiad yn parhau, waeth beth yw canlyniad ystyriaethau Llywodraeth y DU ar y mater hwn.
I gloi, nid ydym mewn unrhyw amheuaeth y bydd y darpariaethau perthnasol yn Neddf 2016, i gyd, i raddau amrywiol, yn effeithio’n andwyol ar y bartneriaeth gymdeithasol ac, yn ei dro, ar ddarpariaeth barhaus a gwella gwasanaethau cyhoeddus datganoledig. I gydnabod hyn, rydym yn cefnogi egwyddorion cyffredinol y Bil ac rydym yn argymell bod yr Aelodau yma heddiw yn gwneud yr un peth.
Thank you very much. I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Huw Irranca-Davies.
Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Huw Irranca-Davies.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I’m grateful as well that I’m following my colleague, John Griffiths, who has covered in detail the policy context that his committee has considered. The Constitutional and Legislative Affairs Committee has a much more narrow remit in looking at this Bill and I’m going to speak to that particular remit. Can I, in so doing, thank, as always, my fellow committee members for their very robust and diligent scrutiny of this small Bill, as it went forward, but very important Bill in the matters that we considered, and also thank the Cabinet Secretary for making himself available for quite robust questioning and also for his robust and considered answers?
We reported on this Bill on 7 April, and the report is available both in hard copy and online. I recommend it not only to Assembly Member colleagues but also to members of the public who are interested and other interested observers to the progress of this particular Bill.
When we reported on the Bill on 7 April, we made three recommendations to the Cabinet Secretary. I’ll go to those in detail but, before doing so, if I could quickly make some general remarks, which are important on the clarity of our consideration of this particular Bill. As with our scrutiny of all Bills, we consider matters relating to the competence of the National Assembly. However, in doing so, and as we state in our report, it is not our role to express a view on whether a Bill is within or outside the legislative competence of the National Assembly. Rather, it is to highlight any issues that Assembly Members may wish to take into account in deciding whether to agree to the general principles of the Bill or to table or support amendments during the later stages of scrutiny.
So, on this Bill, we explored the Llywydd’s statement on competence, which she is obliged to provide, with the Cabinet Secretary. As part of her statement, the Llywydd indicated that while the Bill was, in her opinion, within the Assembly’s competence, she noted that the issues were not straightforward and that her consideration was, in her words, a finely balanced one.
Now, our report highlights the evidence we took from the Cabinet Secretary and the questioning and the evidence we heard, and I hope that that will be helpful to Assembly Members in making their decisions on this Bill. But ultimately, any question about whether a Bill such as this falls within the legislative competence of this National Assembly could indeed ultimately be a matter for the Supreme Court to decide if the competence is duly challenged.
So, I turn now to our three recommendations. Our first recommendation relates to the Cabinet Secretary’s decision to table an amendment to the Bill at Stage 2 to prohibit the use of agency workers during strike action on Welsh public authorities. Now, our preference as a committee, as we state in the report, is that a provision of such policy significance should ideally have been included within the Bill on its introduction. Including the provision on its introduction would have allowed the Cabinet Secretary to take account of a committee report that explores and considers the views of stakeholders on the use of agency workers during strike action. Whilst we do acknowledge that the Welsh Government undertook its own consultation on this specific proposal, as the Cabinet Secretary has outlined today, such a consultation is a different process from a committee of the National Assembly engaging with the principles and the actual wording of a Bill as part 1 of the Stage 1 legislative scrutiny process.
So, our first recommendation sought an explanation from the Cabinet Secretary about why the Bill did not include a provision on its introduction about the use of agency workers during strike action, and, in a similar vein, we asked why the Bill could not have been the subject, perhaps, of a short delay to accommodate such a position. But I am very grateful today for the Cabinet Secretary’s detailed response and further explanation and justification. I note that, as we’ve just heard, the Equality, Local Government and Communities Committee—whether through serendipity or, otherwise, perfect planning, I don’t know—was able, indeed, to take evidence on this issue during its own Stage 1 scrutiny and incorporate it within that, including wide stakeholder engagement, and that is reassuring in terms of our first recommendation.
And the second and third recommendations we made relate to the single power contained in section 2 of the Bill to make subordinate legislation. And, as we've heard from the remarks of the Cabinet Secretary this afternoon, great reassurance on that, and I welcome the proposed changes to the Bill that the Cabinet Secretary has outlined this afternoon when he was on his feet. Our analysis of this Bill is very technical and very precise and narrow in its remit, but I do recommend to Assembly Members the report if it will help them in their consideration.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n ddiolchgar hefyd fy mod yn dilyn fy nghyd-Aelod, John Griffiths, sydd wedi ymdrin yn fanwl â’r cyd-destun polisi a ystyriwyd gan ei bwyllgor. Mae gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol gylch gwaith llawer mwy cul wrth edrych ar y Bil hwn ac rwy'n mynd i siarad am y cylch gorchwyl penodol hwnnw. A gaf i, wrth wneud hynny, ddiolch, fel bob amser, i fy nghyd-aelodau o’r pwyllgor am eu gwaith craffu cadarn a diwyd iawn ar y Bil bach hwn, wrth iddo fynd yn ei flaen, ond Bil pwysig iawn o ran y materion yr ydym yn eu hystyried. Rwyf hefyd yn diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am sicrhau ei fod ar gael i’w holi yn eithaf trwyadl a hefyd am ei atebion cadarn ac ystyriol?
Adroddwyd ar y Bil hwn ar 7 Ebrill, ac mae'r adroddiad ar gael ar ffurf copi caled ac ar-lein. Rwy’n ei argymell, nid yn unig i gydweithwyr sy’n Aelodau Cynulliad ond hefyd i aelodau o'r cyhoedd sydd â diddordeb ac arsyllwyr eraill â diddordeb yng nghynnydd y Bil penodol hwn.
Pan adroddwyd ar y Bil ar 7 Ebrill, gwnaed tri argymhelliad i Ysgrifennydd y Cabinet. Byddaf yn ymdrin â’r rheini yn fanwl ond, cyn gwneud hynny, os caf i wneud rhai sylwadau cyffredinol yn gyflym, sy'n bwysig er mwyn egluro ein hystyriaeth o’r Bil penodol. Fel yn achos gwaith craffu ar yr holl Filiau, rydym yn ystyried materion sy'n ymwneud â chymhwysedd y Cynulliad Cenedlaethol. Fodd bynnag, wrth wneud hynny, ac fel yr ydym yn nodi yn ein hadroddiad, nid ein swyddogaeth ni yw mynegi barn ynghylch a yw’r Bil o fewn neu y tu allan i gymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol. Yn hytrach, ein swyddogaeth ni yw tynnu sylw at unrhyw faterion y gall Aelodau'r Cynulliad ddymuno eu hystyried wrth benderfynu a ddylid cytuno ag egwyddorion cyffredinol y Bil, neu gynnig neu gefnogi gwelliannau yn ystod camau diweddarach craffu.
Felly, o ran y Bil hwn, archwiliwyd datganiad y Llywydd ar gymhwysedd, y mae'n rhaid iddi ei roi, gydag Ysgrifennydd y Cabinet. Yn rhan o'i datganiad, dywedodd y Llywydd, er bod y Bil, yn ei barn hi, o fewn cymhwysedd y Cynulliad, nododd nad oedd y materion hyn yn syml a bod ei hystyriaeth, yn ei geiriau hi, yn un gytbwys.
Yn awr, mae ein hadroddiad yn tynnu sylw at y dystiolaeth a gymerwyd gennym ni oddi wrth Ysgrifennydd y Cabinet a'r cwestiynu a'r dystiolaeth a glywsom, ac rwy’n gobeithio y bydd hynny o gymorth i Aelodau'r Cynulliad wrth wneud eu penderfyniadau ar y Bil hwn. Ond yn y pen draw, gallai unrhyw gwestiwn ynghylch a yw Bil o'r fath yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol hwn fod yn fater i’r Llys Goruchaf benderfynu arno o safbwynt a yw'r cymhwysedd yn cael ei herio’n briodol.
Felly, trof yn awr at ein tri argymhelliad. Mae ein hargymhelliad cyntaf yn ymwneud â phenderfyniad Ysgrifennydd y Cabinet i gyflwyno gwelliant i'r Bil yng Nghyfnod 2 i wahardd y defnydd o weithwyr asiantaeth yn ystod streic ar awdurdodau cyhoeddus yng Nghymru. Yn awr, ein dewis ni fel pwyllgor, fel yr ydym yn datgan yn yr adroddiad, yw y dylai darpariaeth o arwyddocâd polisi o'r fath yn ddelfrydol gael ei chynnwys yn y Bil wrth ei gyflwyno. Byddai cynnwys y ddarpariaeth wrth gyflwyno’r Bil wedi caniatáu i Ysgrifennydd y Cabinet ystyried adroddiad pwyllgor sy'n archwilio ac yn ystyried barn rhanddeiliaid ar y defnydd o weithwyr asiantaeth yn ystod streic. Er ein bod yn cydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi cynnal ei hymgynghoriad ei hun ar y cynnig penodol hwn, fel yr amlinellodd Ysgrifennydd y Cabinet heddiw, mae ymgynghoriad o'r fath yn broses wahanol i un o bwyllgorau'r Cynulliad Cenedlaethol yn ymwneud â'r egwyddorion ac union eiriad Bil fel rhan 1 o'r broses graffu ddeddfwriaethol Cyfnod 1.
Felly, roedd ein hargymhelliad cyntaf yn gofyn am eglurhad gan Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch pam nad oedd y Bil yn cynnwys darpariaeth wrth ei gyflwyno am y defnydd o weithwyr asiantaeth yn ystod streic, ac, yn yr un un modd, gofynnwyd pam na ellid fod wedi gohirio'r Bil am ychydig, o bosibl, ar gyfer sefyllfa o'r fath. Ond rwy’n ddiolchgar iawn heddiw am ymateb manwl ac esboniad pellach a chyfiawnhad Ysgrifennydd y Cabinet. Nodaf, fel yr ydym newydd glywed, fod y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau—boed hynny drwy hap neu, fel arall, gynllunio perffaith, nid wyf yn gwybod—wedi gallu, yn wir, cymryd tystiolaeth ar y mater hwn yn ystod ei graffu Cyfnod 1 ei hun a’i ymgorffori o fewn hynny, gan gynnwys ymgysylltu eang â rhanddeiliaid, ac mae hynny’n galonogol o ran ein hargymhelliad cyntaf.
Ac mae’r ail a'r trydydd argymhelliad a wnaethom yn ymwneud â'r un pŵer a geir yn adran 2 y Bil i wneud is-ddeddfwriaeth. Ac, fel yr ydym wedi clywed yn ystod sylwadau Ysgrifennydd y Cabinet y prynhawn yma, cafwyd sicrwydd mawr ar hynny, a chroesawaf y newidiadau arfaethedig i'r Bil a amlinellwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet y prynhawn yma pan oedd ar ei draed. Mae ein dadansoddiad o’r Bil hwn yn dechnegol iawn ac yn fanwl iawn ac yn gul o ran ei gylch gwaith, ond rwy’n argymell yr adroddiad i Aelodau'r Cynulliad os yw hynny’n eu helpu yn eu hystyriaeth.
It is somewhat regrettable that I do feel the need to stand and fundamentally oppose the general principles of introducing this Bill through the National Assembly for Wales. I do so on behalf of the Welsh Conservative Assembly group, but also on behalf of our taxpayers in Wales. Last year, the UK Government Trade Union Act 2016 was passed by Royal Assent after considerable consultation and engagement with our front-line workers, trade unions and with a clear mandate from the voting population of our country. [Interruption.] It was in the manifesto. The UK Act sets out provisions on turnout and support for strike action, a transparent process for subscriptions, and the requirement that payroll deductions for subscriptions are only administered where the cost is not funded by the public. Now, the Trade Union (Wales) Bill seeks to disapply sections of that Act here in Wales.
Now, as the first piece of legislation introduced by the Welsh Labour Government this year, this Bill is considered unnecessary, burdensome and costly, and I think taxpayers will be dismayed to know the time and energy that's been put into this, and cost, which could have been put into developing an autism Bill for Wales, or legislating to address the many and significant failings of this Welsh Labour Government.
Openness and transparency over the actual cost of trade unions and public service workers undertaking union activities is essential.
Mae braidd yn anffodus fy mod yn teimlo'r angen i sefyll ac yn sylfaenol wrthwynebu egwyddorion cyffredinol cyflwyno'r Bil hwn drwy Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Rwy’n gwneud hynny ar ran grŵp Ceidwadwyr Cymreig y Cynulliad, ond hefyd ar ran ein trethdalwyr yng Nghymru. Y llynedd, cafodd Deddf yr Undebau Llafur Llywodraeth y DU 2016 ei phasio gan Gydsyniad Brenhinol ar ôl ymgynghori sylweddol ac ymgysylltu â'n gweithwyr rheng flaen, undebau llafur a chafwyd mandad clir gan bleidleiswyr ein gwlad. [Torri ar draws.] Roedd yn y maniffesto. Mae Deddf y Deyrnas Unedig yn nodi darpariaethau ar sail nifer y pleidleiswyr a’r gefnogaeth i streic, proses dryloyw am danysgrifiadau, a'r gofyniad bod didyniadau cyflogres ar gyfer tanysgrifiadau yn cael eu gweinyddu yn unig lle nad yw'r gost yn cael ei hariannu gan y cyhoedd. Yn awr, mae Bil yr Undebau Llafur (Cymru) yn ceisio datgymhwyso rhannau o'r Ddeddf honno yma yng Nghymru.
Yn awr, fel y darn cyntaf o ddeddfwriaeth a gyflwynwyd gan Lywodraeth Lafur Cymru eleni, ystyrir y Bil hwn yn ddiangen, yn feichus ac yn gostus. Rwy'n credu y bydd y trethdalwyr yn cael siom o gael gwybod am yr amser a'r egni a dreuliwyd ar hyn, a’r gost, a allai fod wedi talu am ddatblygu Bil awtistiaeth i Gymru, neu ddeddfu i fynd i'r afael â methiannau niferus a sylweddol Llywodraeth Lafur Cymru.
Mae bod yn agored a thryloyw ynghylch cost wirioneddol undebau llafur a gweithwyr gwasanaeth cyhoeddus sy'n ymgymryd â gweithgareddau undeb yn hanfodol.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
No.
Ultimately, funding for this activity comes out of the public purse. The Taxpayers’ Alliance found that, in 2014, unions were provided with over 273,000 sq ft of office space by public sector organisations in the UK. The market value of such office space in Cardiff would be over £6.2 million, yet unions were charged just £307,000, meaning the taxpayer is actually subsidising union activity by millions of pounds. The UK Act required greater transparency on information relating to facility time, simply extending those requirements that already apply to the civil service. I believe that it is right that the Government monitor this to ensure it is a sensible use of taxpayers’ money, and that levels of facility time remain appropriate and necessary. Clearly, the intention is that efficiency savings will be made simply by virtue of the requirement to publish this information. The first relevant period starts on 1 April. Therefore, the first reports will be due by 31 July. It is concerning that the Welsh Labour Government do not think it would be prudent to wait to see the initial results of this element of the UK Act. Instead, here the Welsh Labour Government seem to be pushing ahead with little statistical evidence. The Cabinet Secretary is concerned that the 40 per cent threshold creates the potential for wildcat strikes—
Na
Yn y pen draw, mae cyllid ar gyfer y gweithgarwch hwn yn dod allan o bwrs y wlad. Canfu Cynghrair y Trethdalwyr, yn 2014, fod undebau wedi cael dros 273,000 troedfedd sgwâr o ofod swyddfa gan sefydliadau yn y sector cyhoeddus yn y DU. Byddai gwerth gofod swyddfa o'r fath yng Nghaerdydd ar y farchnad yn fwy na £6.2 miliwn, ac eto dim ond £307,000 a godwyd ar yr undebau, sy'n golygu bod y trethdalwr mewn gwirionedd yn rhoi cymhorthdal o filiynau o bunnoedd i weithgareddau’r undebau llafur. Roedd angen mwy o dryloywder ar Ddeddf y DU o ran yr wybodaeth yn ymwneud ag amser cyfleuster, gan ymestyn y gofynion hynny sydd eisoes yn berthnasol i'r gwasanaeth sifil. Credaf ei bod yn iawn fod y Llywodraeth yn monitro hyn er mwyn sicrhau ei fod yn ddefnydd synhwyrol o arian trethdalwyr, a bod lefelau o amser cyfleuster yn parhau i fod yn briodol ac yn angenrheidiol. Yn amlwg, y bwriad yw y bydd arbedion effeithlonrwydd yn cael eu gwneud yn rhinwedd gofyniad i gyhoeddi'r wybodaeth hon. Mae’r cyfnod perthnasol cyntaf yn dechrau ar 1 Ebrill. Felly, bydd yr adroddiadau cyntaf yn barod erbyn 31 Gorffennaf. Mae'n achos pryder nad yw Llywodraeth Lafur Cymru yn credu y byddai'n ddoeth aros i weld canlyniadau cychwynnol yr elfen hon o Ddeddf y DU. Yn hytrach, yma mae’n ymddangos bod Llywodraeth Lafur Cymru yn gwthio ymlaen heb fawr o dystiolaeth ystadegol. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn pryderu bod y trothwy 40 y cant yn creu'r potensial ar gyfer streiciau gwyllt—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
I can’t.
[Continues.]—yet, we’ve been offered no firm evidence to support this assertion. Further, it is concerning to note that whilst those giving evidence in committee spoke of the apparent low cost of processing payroll deductions, not one could provide an actual figure for this. Prior to the UK Act, just 22 per cent of public sector organisations in the UK charge unions for this service despite another cost to the public purse. In local government alone in Wales, we know that over 30,570 employees pay subscriptions through payroll deductions. The combined cost of which cannot be insignificant. So, we welcome the UK Government’s actions to ensure that costs incurred by unions are covered by unions.
The UK Government legislation also recognises there are sectors in which industrial action has a wider impact on members of the public that is disproportionate and unfair. Allowing agency workers to cover striking workers will ensure that businesses and many of our vital services will be able to continue to operate to some extent. So, it is concerning to note that the Cabinet Secretary intends to include provision in this Bill to prohibit the use of agency workers as cover during industrial action involving devolved Welsh authorities.
Llywydd—Deputy—the Conservative-led UK Government is committed to transparent and clear Government legislation that does not cause undue administrative burden or create legal confusion for employers. We understand that regulations in relation to check-off and facility time will not include devolved Welsh public bodies within their scope until the Wales Act 2017 comes into force, and we know that the Wales Act will clarify that industrial relations are a reserved matter. The UK Government, I am confident, will act at the earliest possible opportunity following commencement of the Wales Act to ensure the protection of our public services. The introduction of this Bill is an insult to the people of Wales, who face far greater issues: a lack of GPs, poor transport, reduced classroom support for teachers, inaccessibility to life-preserving drugs and raised council tax.
Nid wyf yn gallu.
[Yn parhau.]—ac eto, ni chynigiwyd unrhyw dystiolaeth gadarn i gefnogi'r honiad hwn. Ymhellach at hynny, mae'n bryderus nodi, er bod y rhai a oedd yn rhoi tystiolaeth yn y pwyllgor yn siarad am y gost isel ymddangosiadol o brosesu didyniadau cyflogres, na allai neb roi ffigur gwirioneddol ar gyfer hyn. Cyn Deddf y DU, dim ond 22 y cant o sefydliadau yn y sector cyhoeddus yn y DU sy’n codi tâl ar undebau am y gwasanaeth hwn er gwaethaf cost arall i bwrs y wlad. Mewn llywodraeth leol yn unig yng Nghymru, rydym yn gwybod bod dros 30,570 o weithwyr yn talu tanysgrifiadau drwy ddidyniadau cyflogres. Ni all cost gyfunol hynny fod yn ddi-nod. Felly, rydym yn croesawu camau gweithredu Llywodraeth y DU i sicrhau bod y costau’r undebau yn cael eu talu gan yr undebau.
Mae deddfwriaeth Llywodraeth y DU hefyd yn cydnabod bod sectorau lle mae gweithredu diwydiannol yn cael effaith ehangach ar aelodau o'r cyhoedd ac mae hynny’n anghymesur ac annheg. Bydd caniatáu i weithwyr asiantaeth gyflenwi yn lle gweithwyr sy’n streicio yn sicrhau y bydd busnesau a llawer o'n gwasanaethau hanfodol yn gallu parhau i weithredu i ryw raddau. Felly, mae'n bryderus nodi bod Ysgrifennydd y Cabinet yn bwriadu cynnwys darpariaeth yn y Bil hwn i wahardd y defnydd o weithwyr asiantaeth i gyflenwi yn ystod gweithredu diwydiannol yn ymwneud ag awdurdodau datganoledig Cymru.
Llywydd—Dirprwy—mae’r Llywodraeth a arweinir gan Geidwadwyr y DU wedi ymrwymo i ddeddfwriaeth Llywodraeth dryloyw a chlir nad yw'n achosi gormod o faich gweinyddol nac yn creu dryswch cyfreithiol i gyflogwyr. Rydym yn deall na fydd rheoliadau sy’n gysylltiedig â didynnu taliadau tanysgrifio i undebau drwy'r gyflogres ac amser cyfleuster yn cynnwys cyrff cyhoeddus datganoledig yng Nghymru o fewn eu cwmpas nes y bydd Deddf Cymru 2017 yn dod i rym, a gwyddom y bydd Deddf Cymru yn egluro bod cysylltiadau diwydiannol yn fater a gedwir yn ôl. Bydd Llywodraeth y DU, rwy’n ffyddiog, yn gweithredu ar y cyfle cynharaf posibl ar ôl cychwyn Deddf Cymru i sicrhau bod ein gwasanaethau cyhoeddus yn cael eu diogelu. Mae cyflwyno'r Bil hwn yn sarhad ar bobl Cymru, sy'n wynebu problemau llawer mwy: diffyg meddygon teulu, cludiant gwael, llai o gefnogaeth yn y dosbarth i athrawon, diffyg hygyrchedd i gyffuriau gwarchod bywyd a chynnydd yn y dreth gyngor.
Are you winding up please?
A ydych yn dirwyn i ben os gwelwch yn dda?
Yes.
The Welsh Conservatives fundamentally oppose the general principles of this Bill and we will be voting against this motion today. I ask other Members with any conscience to support that aim.
Ydw.
Mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn sylfaenol yn gwrthwynebu egwyddorion cyffredinol y Bil hwn, a byddwn yn pleidleisio yn erbyn y cynnig hwn heddiw. Gofynnaf i Aelodau eraill sydd ag unrhyw gydwybod gefnogi'r nod hwnnw.
Thank you. Hannah Blythyn.
Diolch. Hannah Blythyn.
Thank you for calling me to speak in this debate, Deputy Presiding Officer. I speak in this debate as somebody who is proud to have served working people in my previous role, working for a trade union, and is committed to continuing to do so in my role as Assembly Member. It also means that I come at this debate with a little bit more of an understanding perhaps than some of how the principles and practices of social partnership work within the public and private sector in Wales. We make a lot of this social partnership and doing things differently in Wales, and it’s not just for the sake of being different. I know about that clear red water we talked about many years ago, but it’s actually because it’s the right thing to do and it actually reaps rewards not just for workers and workplaces, but actually for our economy and for our society. To not bring in and repeal these elements will definitely have an adverse effect on the social partnership approach that we so value here in Wales. I think the Conservative spokesperson said it was in the Conservative manifesto. Well, actually, to repeal these elements was in the Welsh Labour manifesto that was voted on last year.
Diolch i chi am fy ngalw i siarad yn y ddadl hon, Dirprwy Lywydd. Rwy’n siarad yn y ddadl hon fel rhywun sy'n falch o fod wedi gwasanaethu pobl sy'n gweithio yn fy swyddogaeth flaenorol, yn gweithio i undeb lafur, ac sydd wedi ymrwymo i barhau i wneud hynny yn fy swyddogaeth fel Aelod o'r Cynulliad. Mae hefyd yn golygu fy mod yn gallu cyfrannu at y ddadl hon gydag ychydig mwy o ddealltwriaeth efallai na rhai eraill, o'r modd y mae egwyddorion ac arferion partneriaeth gymdeithasol yn gweithio o fewn y sector cyhoeddus a phreifat yng Nghymru. Rydym yn gwneud llawer o’r bartneriaeth gymdeithasol hon a’r ffaith ein bod yn gwneud pethau'n wahanol yng Nghymru, ac nid dim ond er mwyn bod yn wahanol. Gwn am y dŵr coch clir hwnnw y buom yn siarad amdano flynyddoedd lawer yn ôl, ond mewn gwirionedd rydym yn gwneud hyn gan mai dyma’r peth iawn i'w wneud ac yn wir nid y gweithwyr a’r gweithleoedd yn unig sydd ar eu hennill, ond yr economi a’r gymdeithas hefyd. Bydd peidio â chyflwyno a diddymu’r elfennau hyn yn sicr yn cael effaith andwyol ar y dull partneriaeth gymdeithasol yr ydym yn ei werthfawrogi cymaint yma yng Nghymru. Rwy'n credu bod llefarydd y Ceidwadwyr wedi dweud ei fod ym maniffesto’r Ceidwadwyr. Wel, mewn gwirionedd, roedd ddiddymu’r elfennau hyn ym maniffesto Llafur Cymru y pleidleisiwyd arno y llynedd.
You didn’t get a majority.
Wnaethoch chi ddim cael mwyafrif.
We got more than you. [Laughter.]
I feel it’s necessary to stand up again in this debate to actually try and rebut some of the rhetoric and the misunderstanding about how trade unions work in practice. So, the first thing to touch on, and I’m sure other colleagues will, is the collection of subs through check-off. It is a pretty straightforward and accessible means of doing this and, actually, in the vast majority of cases, including my own local authority, the unions actually cover the cost of check-off and save the local authority money. For those employers where there is an agreement in place—mostly in local government—the arrangement actually generates income for the local authority, albeit a modest sum. So, it’s not necessarily to the financial detriment of the local authority. I couldn’t understand when my colleagues were trying to make an intervention—we hear a lot of opposition from the opposition about check-off for paying trade union subs, but we don’t hear the same fuss being made about the numerous other deductions being taken from employees’ salaries, when charges are levied like childcare vouchers, cycle-to-work schemes and even national insurance.
When it comes to facility time, I think that’s quite an easy target. We hear a lot of attacks on facility time, but trade union facility time provides staff with a way to voice their experiences, and puts a clear mechanism in place for resolving grievances and disputes, whether informally or through collective bargaining, before it escalates to a stage when actually it does then cost the employer money to step in and take control of the situation. Restrictions on facility time for local reps and the damage to social partnership will erode the work done by trade unions to improve equal opportunities practice, and remove the best protections employees currently have from discriminatory treatment.
Gawsom ni fwy na chi. [Chwerthin.]
Teimlaf ei bod yn angenrheidiol imi sefyll ar fy nhraed eto yn y ddadl hon a cheisio gwrthbrofi rhywfaint o'r rhethreg a'r camddealltwriaeth ynghylch sut y mae undebau llafur yn gweithio'n ymarferol. Felly, y peth cyntaf i sôn amdano, ac rwy'n siŵr y bydd cydweithwyr eraill yn gwneud hynny hefyd, yw casglu tanysgrifiadau trwy ddidynnu taliadau tanysgrifio i undebau drwy'r gyflogres. Mae'n ffordd eithaf syml a hygyrch o wneud hyn ac, mewn gwirionedd, yn y mwyafrif llethol o achosion, gan gynnwys fy awdurdod lleol i, yr undebau mewn gwirionedd sy’n talu am y gost o ddidynnu taliadau tanysgrifio i undebau drwy'r gyflogres ac maent yn arbed arian i'r awdurdod lleol. Ar gyfer y cyflogwyr hynny lle ceir cytundeb ar waith—yn bennaf mewn llywodraeth leol—mae’r trefniant mewn gwirionedd yn cynhyrchu incwm i’r awdurdod lleol, er mai swm cymedrol ydyw. Felly, nid yw o reidrwydd yn anfantais ariannol i’r awdurdod lleol. Ni allwn ddeall pan oedd fy nghydweithwyr yn ceisio ymyrryd—rydym yn clywed llawer o wrthwynebiad gan yr wrthblaid am ddidynnu taliadau tanysgrifio i undebau drwy'r gyflogres ar gyfer talu tanysgrifiadau undebau llafur, ond nid ydym yn clywed yr un ffwdan yn cael ei wneud am y nifer o ddidyniadau eraill sy’n cael eu tynnu o gyflogau’r gweithwyr, pan godir taliadau fel talebau gofal plant, cynlluniau seiclo i'r gwaith a hyd yn oed yswiriant gwladol.
O ran amser cyfleuster, rwy'n credu bod hwnnw’n darged eithaf hawdd. Clywn lawer o ymosodiadau ar amser cyfleuster, ond mae amser cyfleuster undebau llafur yn cynnig ffordd i staff siarad am eu profiadau, ac yn rhoi mecanwaith clir ar waith ar gyfer datrys cwynion ac anghydfodau, boed yn anffurfiol neu drwy gydfargeinio, cyn i bethau waethygu a chyrraedd adeg pan fydd mewn gwirioneddd yn costio arian i gyflogwr gamu i mewn a chymryd rheolaeth ar y sefyllfa. Bydd cyfyngu ar amser cyfleuster i gynrychiolwyr lleol a'r difrod i bartneriaeth gymdeithasol yn erydu’r gwaith sydd wedi’i wneud gan undebau llafur i wella cyfle cyfartal, ac yn cael gwared ar y diogelwch gorau sydd gan weithwyr ar hyn o bryd rhag triniaeth wahaniaethol.
Would you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Of course.
Wrth gwrs.
Would you agree with me, Hannah Blythyn, about the research by the University of Warwick and the comment made by Professor Kim Hoque who undertook that research, who said:
‘Overall, the evidence suggests that both full and part-time workplace union representatives help improve performance in the public sector and that managers widely recognise this to be the case.’
A fyddech yn cytuno â mi, Hannah Blythyn, ynghylch yr ymchwil gan Brifysgol Warwick a'r sylw a wnaed gan yr Athro Kim Hoque a ymgymerodd â’r gwaith ymchwil, a ddywedodd:
Yn gyffredinol, mae'r dystiolaeth yn awgrymu bod cynrychiolwyr undeb amser llawn a rhan-amser yn y gweithle yn helpu i wella perfformiad yn y sector cyhoeddus a bod rheolwyr yn cydnabod yn eang fod hyn yn wir.
Absolutely, because, obviously, it provides a mechanism for these things to be resolved and to be talked through before they actually reach a stage when it actually places an extra burden on the management and on the organisation.
Just in closing, at lunchtime today it was my pleasure to step in and host an event to celebrate 10 years of the life-changing learning partnership between the Open University and the TUC in Wales. Before being elected for the first time last year, I spent the best part of a decade working in the trade union movement and I saw first-hand the difference that trade union learning makes to people’s lives, and the doors to development and workplace learning that this unlocks and the opportunities that it opens. In Wales, we continue to support initiatives such as the Wales Union Learning Fund, whilst in Westminster the Tories have taken an axe to this opportunity for working people’s chance to achieve. I think that highlights to me, contrary to what some people would like you to believe of the negative—that trade unions are this ogre, if you like—that, actually, trade unions have a positive role to play, and they bring benefits not just to the workplace but, actually, to our economy and to our society. I think this Bill rightly seeks to reverse elements of the Conservative legislation that relate to our devolved public services, and that would not only slice away at social partnership but also our very social fabric.
Wrth gwrs, oherwydd, yn amlwg, mae'n darparu mecanwaith ar gyfer datrys y pethau hyn a’u trafod cyn cyrraedd y pwynt pan fyddant yn faich ychwanegol ar y rheolwyr ac ar y sefydliad.
Wrth gau, amser cinio heddiw roedd yn bleser gennyf gamu i mewn a chroesawu digwyddiad i ddathlu 10 mlynedd o bartneriaeth dysgu sy’n newid bywydau rhwng y Brifysgol Agored a'r TUC yng Nghymru. Cyn cael fy ethol am y tro cyntaf y llynedd, treuliais yn agos i ddegawd yn gweithio yn y mudiad undebau llafur a gwelais drosof fy hun y gwahaniaeth y mae dysgu undebau llafur yn ei wneud i fywydau pobl, a’r drysau i ddatblygu a dysgu yn y gweithle sy’n cael eu datgloi a'r cyfleoedd sy’n agor i’r gweithwyr. Yng Nghymru, rydym yn parhau i gefnogi mentrau fel Cronfa Ddysgu Undebau Cymru; yn San Steffan mae’r Torïaid wedi torri ar y cyfle hwn i weithwyr gyflawni. Credaf fod hyn yn dangos i mi, yn wahanol i'r hyn y byddai rhai pobl yn hoffi i chi ei gredu o’r negyddol—bod undebau llafur yn rhyw fwgan, os mynnwch—mewn gwirionedd, bod gan undebau llafur ran gadarnhaol i'w chwarae, ac maent yn dod â buddion nid yn unig i'r gweithle ond, yn wir, i'n heconomi ac i'n cymdeithas. Rwy'n credu bod y Bil hwn yn briodol yn ceisio gwyrdroi elfennau o ddeddfwriaeth y Ceidwadwyr sy'n ymwneud â'n gwasanaethau cyhoeddus datganoledig, ac y byddai hynny nid yn unig yn cael gwared ar bartneriaeth gymdeithasol ond hefyd ein holl wead cymdeithasol.
Mae Plaid Cymru yn cefnogi egwyddorion Bil yr Undebau Llafur (Cymru), ac rydym ni hefyd yn croesawu’r awydd i gyflwyno gwelliant ynglŷn â’r defnydd o weithwyr asiantaeth, er yn cytuno y byddai, efallai, wedi bod yn well i’w gynnwys o’r cychwyn, fel mae’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn ei ddweud.
Bydd y Bil yma, wrth gwrs, yn datgymhwyso agweddau ar Ddeddf Undebau Llafur 2016 y Deyrnas Unedig, ac fe ddaeth y Ddeddf honno i rym ym mis Mawrth eleni gan danseilio hawliau gweithwyr. Mae unrhyw ymgais i ddiogelu rhai o’r hawliau hynny i’w groesawu, ond yn y pen draw, mae angen i ni yng Nghymru gael y grymoedd llawn i amddiffyn hawliau gweithwyr ac i ddatblygu ffordd o gydweithio teg rhwng cyflogwyr a gweithwyr—ffordd a fyddai yn adlewyrchu ein gwerthoedd ni fel cenedl.
Mae Deddf Undebau Llafur 2016 yn ymosodiad diangen ar hawliau gweithwyr. Fe fydd hi’n llawer anoddach i weithwyr gael codiad cyflog, i atal colli swyddi neu i negodi gwell amodau gwaith yn y man gwaith yn sgil y Ddeddf yma. Mae’r Ddeddf yn ei gwneud hi’n anoddach i undebau wneud eu gwaith o ddydd i ddydd yn delio efo problemau yn y man gwaith cyn iddyn nhw ddatblygu yn anghydfod, ac mae’r Ddeddf yn mygu protest, ac mae hynny yn mygu rhan anhepgorol o’n democratiaeth ni. Mae’n anodd osgoi dod i’r casgliad bod y Llywodraeth Dorïaidd yn benderfynol o wanhau undebau llafur er mwyn gallu ymosod ar hawliau, tâl ac amodau gwaith pob gweithiwr.
Mae bargeinio rhwng y cyflogwyr a’r cyflogedig yn gweithio, oherwydd bod gan y ddwy ochr rym. Dyna pam fod y mwyafrif helaeth o drafodaethau’n diweddu nid mewn streic, ond mewn datrysiad. Mae agwedd fel honno’n helpu aelodau undebau a rhai sydd ddim yn aelodau yn yr un modd. Mae agwedd fel honno’n helpu cynnal gwasanaethau cyhoeddus. Mae trin gweithwyr efo parch ac urddas yn arwain at weithlu sydd yn fodlon rhoi’r cyhoedd yn gyntaf, o’r cleifion yn ein hysbytai a’r rhai sy’n derbyn gofal i’r gwasanaeth casglu sbwriel ac ailgylchu. Mae trin gweithwyr efo parch yn gwneud synnwyr busnes. Ond mae Deddf Undebau Llafur 2016 wedi symud y grym ac mae’r glorian yn pwyso’n llawer rhy drwm i un cyfeiriad.
Dyma ymgais ddiweddaraf y Torïaid yn eu hanes hir o ymosod ar hawliau gweithwyr—hawliau sydd mewn hyd yn oed mwy o berig yn dilyn y penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd. Dros yr 1980au a’r 1990au cynnar, pasiwyd nifer o Ddeddfau a oedd wedi’u llunio gan y Llywodraeth Dorïaidd yn ymosod ar undebau llafur a hawliau gweithwyr. Mae’r rhain yn cynnwys Deddf Cyflogaeth 1980, Deddf Cyflogaeth 1982 a Deddf Diwygio Undebau Llafur a Hawliau Cyflogaeth 1993. Fe gafodd Llafur, rhwng 1997 a 2010, gyfle i ddadwneud gwaith y Torïaid, ond ni chymerwyd y cyfle. Yn ei maniffesto ar gyfer etholaeth gyffredinol 1997, dywedodd y Blaid Lafur y byddai elfennau allweddol deddfwriaeth undebau llafur y 1980au yn parhau. Felly, mae’r gwaharddiadau ar bicedi a’r mwyafrif o gyfyngiadau balot yn parhau i sefyll. Mae’n wir dweud y gwnaed ymdrech, ond ymdrech dila i gryfhau hawliau drwy’r Ddeddf Cysylltiadau Cyflogaeth 1999 a’r Ddeddf Cysylltiadau Cyflogaeth 2004. Ond o ran nifer yr hawliau pwysig a gafodd eu tynnu oddi ar weithwyr yn ystod yr 1980au a’r 1990au cynnar, pan gafodd Lafur y cyfle i’w hadfer, roedd yr ymdrech yn dila, a dweud y lleiaf. Ni wnaed ymdrech wirioneddol i rowlio’r niwed yn ôl. Ni wnaed ymdrech wirioneddol i amddiffyn gweithwyr rhag drygioni’r Torïaid.
Mae Llywodraeth Cymru’n gorfod rhuthro’r Bil yma trwodd rŵan. Unwaith y daw Deddf Cymru i rym, fe fydd materion cysylltiadau diwydiannol yn cael eu cadw yn benodol yn San Steffan. Bydd ymgais Llywodraeth Cymru i ddefnyddio manteision y pwerau a roddwyd yn cael eu dileu gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Dyna wendid sylfaenol Deddf Cymru a pham fod angen Deddf arall ar fyrder. Cymhelliant gwleidyddol sydd ar waith yn y fan hyn. Mae’r Torïaid yn San Steffan yn ceisio sicrhau polisi cysylltiadau diwydiannol unffurf a chreulon ar draws Cymru, Lloegr a’r Alban, gan ddiystyru cynhwysedd datganoledig y Cynulliad fel y mae’n sefyll ar hyn o bryd, gan ddiystyru’r ffaith nad gwledydd unffurf ydym ni. Hynny yw, mae yna ‘power grab’ yn mynd ymlaen.
Mae Deddf Cymru’n ddyfais i rowlio pwerau yn ôl o’r Cynulliad Cenedlaethol, gan leihau’r sgôp o beth y gallwn ni ei wneud dros ein pobl yma yng Nghymru. Mae perig gwirioneddol bod y Torïaid yn cynllwynio i ddwyn mwy o bwerau yn ôl i’r canol yn sgil gadael yr Undeb Ewropeaidd—
Plaid Cymru supports the principles of the Trade Union (Wales) Bill, and we also welcome the desire to introduce an amendment on the use of agency workers, although we do agree that it would, perhaps, have been better for it to have been included from the outset, as the Constitutional and Legislative Affairs Committee has stated.
This Bill, of course, will disapply aspects of the UK Government’s Trade Union Act 2016, and that Act was enacted in March of this year, undermining the rights of workers. Any attempt to safeguard those rights are to be welcomed, but ultimately, we in Wales need to have the full powers to defend and protect workers’ rights and to develop a fair way of collaborating between workers and the employers—a way that would reflect our values as a nation.
The Trade Union Act of 2016 is an unnecessary attack on workers’ rights. It will be far more difficult for workers to get pay rises, to stop job losses or to negotiate better working conditions in the workplace as a result of this Act. The Act makes it more difficult for unions to do their day-to-day work in dealing with problems in the workplace before they develop into disputes, and the Act actually limits protest, and that is a real problem for a crucial part of our democracy. It is difficult to avoid coming to the conclusion that the Conservative Government is determined to weaken trade unions in order to attack workers’ rights, pay and working conditions.
Bargaining between the employer and the employee works, because both sides have power. That is why most negotiations end not in a strike, but in agreement or resolution, and such an approach helps union members and those who aren’t union members in the same way. That helps to maintain public services. Treating workers with dignity and respect leads to a workforce that is willing to put the public first, from the patients in our hospitals and those receiving care to those collecting our rubbish and dealing with our recycling. Treating the workforce with respect makes business sense. But the Trade Union Act 2016 has shifted the power, and it is now far too heavily biased in one direction.
This is the latest attempt by the Conservatives, in their long history of attacking workers’ rights—rights that are at even greater risk following the decision to leave the European Union. Over the 1980s and early 1990s, a number of pieces of legislation were passed, drawn up by the Conservative Government, attacking the trade unions and workers’ rights. These include the Employment Act 1980, the Employment Act 1982 and the Trade Union Reform and Employment Rights Act 1993. Now, Labour, between 1997 and 2010, had an opportunity to undo the work of the Conservatives, but that opportunity was not taken. In its manifesto for the general election in 1997, the Labour Party stated that key elements of trade union legislation of the 1980s would remain in place. So, the prohibition on picketing and most restrictions on ballots remain in place. It is true to say that an attempt was made, but a very weak attempt, to strengthen rights through the Employment Relations Act 1999 and the ensuing Act in 2004. But in terms of many of the important rights that were withdrawn from workers during the 1980s and early 1990s, when Labour had the opportunity to put them back in place, their efforts were weak, to say the least. There was no real attempt to roll back the damage done. There was no real attempt to safeguard workers from the ill-doings of the Conservatives.
The Welsh Government has to rush this Bill through now. Once the Wales Act is in place and enacted, then industrial relations will be specifically reserved to Westminster. The attempt of the Welsh Government to use the benefits of conferred powers will be scrapped by the UK Government, and that is the fundamental weakness of the Wales Act, and why we need another Wales Act as a matter of urgency. It’s political motives that are at work here, with the Conservatives in Westminster attempting to ensure a uniform and cruel policy across Wales, England and Scotland, ignoring the devolved competence of the Assembly as it currently stands, ignoring the fact that we are not uniform nations. That is, there is a power grab happening here.
The Wales Act is a mechanism to roll powers back from this National Assembly, reducing the scope of what we can do for the benefit of our people here in Wales. There is a very real risk that the Conservatives are planning to grab more powers back to the centre as a result of leaving the European Union—
Are you winding up, please?
A ydych yn dirwyn i ben, os gwelwch yn dda?
Bydd Plaid Cymru yn amddiffyn gweithwyr a gwasanaethau cyhoeddus Cymru pob cam o’r ffordd. Diolch.
Plaid Cymru will safeguard workers and public services in Wales, every step of the way. Thank you.
This Bill is about the kind of public services that we want to see in Wales. Do we want public services where collaboration is the mark of them, or do we want public services where that is ever harder? We, on these benches, want strong public services, effectively delivered, and fair employment. We believe in the social partnership model that we have heard so much of today, and I was struck by the number of employers responding positively to the inquiry by the Equalities and Local Government Committee advocating support of the Government’s position here, reversing the Tory legislation of last year.
Social partnership is not the absence of dispute. There are going to be plenty of disagreements, there are going to be differences of view, and, from time to time, there’ll be differences of priority. But it does offer a framework for managing disagreement effectively and with as little disruption as possible. But it isn’t just a way of managing disagreement. It’s also a way of managing change and delivery in the public services, generally in the public interest, and often that is about managing difficult change and adapting in partnership with other stakeholders.
But it’s incumbent on us also to look forward at some of the threats and pressures that public services will face, as a consequence of a political choice by Conservative Governments in Westminster to impose a regime of austerity. That, compounded by increasing demand, and the risk to the public sector workforce of the uncertainty around EU nationals are potentially a threat to the resilience of some public services, not just in Wales—across the UK. The answer to those profound challenges is more collaboration and not less. It’s not just about avoiding conflict; it’s also about a framework that encourages a creative dialogue about how we tackle some of those threats and pressures ahead. But the truth of the matter is that this legislation, the 2016 Conservative legislation, is a purely political move. Strike action in the UK has never been lower—it’s low in England; it’s even lower in Wales—and the political nature of the attack is clear when you look at some of the core provisions in the Act, making it harder for unions to organise in the workplace. And as we’ve heard, at a time when good employers are making it easier for employees to buy bicycles, join a gym, contribute to pensions, this Act actually makes it harder to do something as basic as pay your union subscription.
So, make no mistake about it. This Bill reverses a nakedly political attack by the Conservatives in Westminster—a Tory attack on working people’s right to organise, a Tory attack on collaborative public services, and a Tory attack on the very resilience of public services right across the UK. And I’ll be proud to support the Government’s Bill.
Mae'r Bil hwn yn ymwneud â'r math o wasanaethau cyhoeddus yr ydym am eu gweld yng Nghymru. A ydym yn dymuno gweld gwasanaethau cyhoeddus lle mae cydweithio yn nodwedd ohonynt, neu a ydym am weld gwasanaethau cyhoeddus lle mae hynny'n galetach fyth? Rydym ni, ar y meinciau hyn, am weld gwasanaethau cyhoeddus cryf a gyflwynir yn effeithiol, a chyflogaeth deg. Rydym yn credu yn y model partneriaeth gymdeithasol yr ydym wedi clywed cymaint amdano heddiw, a chefais fy synnu gan nifer y cyflogwyr a oedd yn ymateb yn bositif i'r ymchwiliad gan y Pwyllgor Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol yn argymell cefnogaeth i safbwynt y Llywodraeth yma, gan wrthdroi deddfwriaeth y Torïaid y flwyddyn ddiwethaf.
Nid absenoldeb anghydfod yw partneriaeth gymdeithasol. Fe fydd llawer o anghytundebau, fe fydd llawer o wahaniaethau barn ac, o bryd i'w gilydd, fe fydd gwahaniaethau o ran blaenoriaeth. Ond mae'n cynnig fframwaith ar gyfer rheoli anghytundeb yn effeithiol heb lawer o darfu arno. Ond nid ffordd o reoli anghytundeb yn unig yw hyn. Mae hefyd yn ffordd o reoli newid a darpariaeth yn y gwasanaethau cyhoeddus, yn gyffredinol er budd y cyhoedd, ac yn aml mae hynny’n ymwneud â rheoli newid anodd ac addasu mewn partneriaeth â rhanddeiliaid eraill.
Ond mae'n ddyletswydd arnom hefyd i edrych ymlaen at rai o'r bygythiadau a'r pwysau y bydd gwasanaethau cyhoeddus yn eu hwynebu, o ganlyniad i ddewis gwleidyddol gan Lywodraethau Ceidwadol yn San Steffan i osod trefn o gyni. Gall hynny, sydd wedi’i waethygu oherwydd y galw cynyddol a'r risg i weithlu'r sector cyhoeddus o’r ansicrwydd ynghylch dinasyddion yr UE, fod yn fygythiad i gadernid rhai gwasanaethau cyhoeddus, nid yn unig yng Nghymru—ar draws y DU. Yr ateb i'r heriau dwys hynny yw mwy o gydweithio, dim llai o gydweithio. Ac nid yw’n ymwneud yn unig ag osgoi gwrthdaro; mae hefyd yn ymwneud â fframwaith sy'n annog deialog greadigol am y ffordd yr ydym yn ymdrin â rhai o'r bygythiadau a'r pwysau sydd o’n blaenau. Ond y gwir amdani yw bod y ddeddfwriaeth hon, deddfwriaeth 2016 y Ceidwadwyr, yn symudiad gwleidyddol yn unig. Ni fu cyn lleied o streicio yn y DU erioed —mae'n isel yn Lloegr; mae hyd yn oed yn is yng Nghymru—ac mae natur wleidyddol yr ymosodiad yn glir pan fyddwch yn edrych ar rai o'r darpariaethau craidd yn y Ddeddf, sy’n ei gwneud yn anos i undebau drefnu yn y gweithle. Ac fel y clywsom, ar adeg pan mae cyflogwyr da yn ei gwneud yn haws i weithwyr brynu beiciau, ymuno â'r gampfa, cyfrannu at bensiynau, mae’r Ddeddf hon mewn gwirionedd yn ei gwneud yn anoddach i wneud rhywbeth mor sylfaenol â thalu eich tanysgrifiad undeb.
Felly, does dim dwywaith amdani. Mae'r Bil hwn yn gwrthdroi ymosodiad gwleidyddol noeth gan y Ceidwadwyr yn San Steffan—ymosodiad Torïaidd ar hawl pobl sy’n gweithio i drefnu, ymosodiad Torïaidd ar wasanaethau cyhoeddus cydweithredol, ac ymosodiad Torïaidd ar gadernid gwasanaethau cyhoeddus ar draws y DU. A byddaf yn falch o gefnogi Bil y Llywodraeth.
The Trade Union Bill that the Welsh Government has brought here to debate today is a piece of legislation that has been scrutinised at some length in the Equalities and Local Government Committee, of which I’m a member, as well as the constitutional committee, of which I’m not, so I can only talk about it from the side of the committee I am on.
We heard a lot of evidence, and a clear consensus did emerge on both the employers and the unions’ side in favour of this Bill. UKIP broadly supports this Bill as we believe it does further the cause of improving working conditions in Wales, which is a laudable aim. Of course, we should strive to improve working conditions for all workers, not just the ones in the public sector, who happen to be in trade unions. But there is no logical sense in deliberately worsening conditions for the public sector workers, and a worsening of conditions is what the Minister, Mark Drakeford, has told us will happen if the Conservative Government’s UK legislation is not repealed. Nearly all of the witness we heard in committee tended to concur with this view, including, notably, the employers themselves.
There was an issue over legal competence. Did the Assembly rightly have legal competence over employment practices in the Welsh public sector, or did competence rightly lie with Westminster? Well, the committee was assured by Mark Drakeford that there was a strong legal case that the competence lay here. So, we in UKIP have taken him in good faith, and we backed the Bill on that basis, although, ultimately, it may be the courts who decide who is right.
What wasn’t really mentioned in the committee stage and hasn’t really cropped up today was that the Conservatives’ UK Trade Union Act, passed last year, is all a bit of a red herring. The original intention behind the Act was to cut off some of the funding for the Labour Party from the unions. But because Theresa May wanted Labour support over Brexit, this part of the Bill was kept from the legislation eventually passed by Westminster. What we were left with was a series of quibbles over things like facility time, the check-off and the turn-out threshold for legal strike ballots. In our view, workers should have the legal right to strike if a ballot has been won, and should not be constrained by some arbitrarily set threshold. Facility time, probably, in general allows union reps to deal with worker management issues before they come to strikes—a point that Hannah Blythyn made when this subject was first debated, and she’s made effectively again today. Facility time, if it could be calculated, probably saves public money, and also, in this respect, aids the delivery of public services. What we don’t want to do now is waste time by endlessly trying to record, minute and calculate facility time. This would actually constitute a real waste of public money. The check-off is simply an automatic deduction from a worker’s salary—little difference, in essence, from any other deduction. Nobody from the employers’ side in the committee hearings expressed any desire to end or limit the check-off. So, in summary, we support the principle of workers’ rights, and we also support the effective delivery of public services. We think this Bill will aid both, so we support the general principles of the Bill.
Mae Bil yr Undebau Llafur, y mae Llywodraeth Cymru wedi ei gyflwyno yma i’w drafod heddiw, yn ddarn o ddeddfwriaeth sydd wedi cael ei graffu yn bur faith yn y Pwyllgor Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol, yr wyf i'n aelod ohono, yn ogystal â'r pwyllgor cyfansoddiadol, nad ydw i’ aelod ohono, felly ni allaf ond siarad am y peth o ochr y pwyllgor yr wyf i’n aelod ohono.
Clywsom lawer o dystiolaeth, ac roedd consensws clir yn dod i'r amlwg ar ochr y cyflogwyr a’r undebau o blaid y Bil hwn. Mae UKIP yn fras yn cefnogi'r Bil hwn gan ein bod yn credu ei fod yn hybu achos gwella amodau gwaith yng Nghymru, sydd yn nod canmoladwy. Wrth gwrs, dylem ymdrechu i wella amodau gwaith pob gweithiwr, nid dim ond gweithwyr y sector cyhoeddus, sy'n digwydd bod mewn undebau llafur. Ond nid oes unrhyw synnwyr rhesymegol mewn gwaethygu amodau yn fwriadol i weithwyr y sector cyhoeddus, a gwaethygu amodau yw’r hyn y mae'r Gweinidog, Mark Drakeford, wedi dweud wrthym fydd yn digwydd os nad yw deddfwriaeth Llywodraeth Geidwadol y DU yn cael ei diddymu. Roedd bron pob un o'r tystion a glywsom yn y pwyllgor yn tueddu i gytuno â'r farn hon, gan gynnwys, yn fwyaf nodedig, y cyflogwyr eu hunain.
Roedd problem yn codi o ran cymhwysedd cyfreithiol. A oedd gan y Cynulliad gymhwysedd cyfreithiol dros arferion cyflogaeth yn y sector cyhoeddus yng Nghymru, neu a oedd y cymhwysedd gan San Steffan? Wel, cafodd y pwyllgor ei sicrhau gan Mark Drakeford bod achos cyfreithiol cryf bod y cymhwysedd gennym ni yma. Felly, rydym ni yn UKIP wedi derbyn ei air gyda phob ewyllys da, ac rydym yn cefnogi’r Bil ar y sail honno, er mai’r llysoedd, o bosibl fydd yn penderfynu pwy sy'n iawn yn y pen draw.
Yr hyn na soniwyd amdano mewn gwirionedd yn y cam pwyllgor ac nid yw wedi codi heddiw yw bod Deddf Undebau Llafur y Ceidwadwyr yn y DU, a basiwyd y llynedd, yn gamarweiniol braidd. Y bwriad gwreiddiol y tu ôl i'r Ddeddf oedd torri rhywfaint ar y cyllid ar gyfer y Blaid Lafur oddi wrth yr undebau. Ond gan fod Theresa May eisiau cefnogaeth Llafur dros Brexit, cafodd y rhan hon o'r Bil ei chadw o’r ddeddfwriaeth a basiwyd yn y pen draw gan San Steffan. Yr hyn oedd ar ôl oedd cyfres o fân ddadleuon dros bethau fel amser cyfleuster, didynnu taliadau tanysgrifio i undebau drwy'r gyflogres a throthwy'r ganran a bleidleisiodd dros streic gyfreithiol. Yn ein barn ni, dylai gweithwyr gael yr hawl gyfreithiol i streicio os yw pleidlais wedi cael ei hennill, ac ni ddylai fod cyfyngiad gan ryw drothwy a osodwyd yn fympwyol. Mae amser cyfleuster, yn ôl pob tebyg, yn gyffredinol yn caniatáu i gynrychiolwyr undebau ymdrin â materion rheoli gweithiwr cyn iddynt fynd yn streiciau—pwynt a wnaeth Hannah Blythyn pan drafodwyd y pwnc hwn y tro cyntaf, ac mae hi wedi ei wneud yn effeithiol eto heddiw. Mae amser cyfleuster, pe gellid ei gyfrifo, yn ôl pob tebyg yn arbed arian cyhoeddus, a hefyd, yn y cyswllt hwn, yn cynorthwyo i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus. Yr hyn nad ydym am ei wneud yn awr yw gwastraffu amser drwy geisio recordio, cofnodi a chyfrifo amser cyfleuster yn ddiddiwedd. Byddai hyn mewn gwirionedd yn gyfystyr â gwastraff gwirioneddol o arian cyhoeddus. Mae didynnu taliadau tanysgrifio i undebau drwy'r gyflogres yn syml yn ddidyniad awtomatig o gyflog gweithiwr—heb fod yn wahanol iawn, yn ei hanfod, i unrhyw ddidyniad arall. Ni wnaeth neb o ochr y cyflogwyr yn y gwrandawiadau pwyllgor fynegi unrhyw awydd i orffen neu gyfyngu ar ddidynnu taliadau tanysgrifio i undebau drwy'r gyflogres. Felly, i grynhoi, rydym yn cefnogi'r egwyddor o hawliau gweithwyr, ac rydym hefyd yn cefnogi darpariaeth effeithiol o wasanaethau cyhoeddus. Rydym yn credu y bydd y Bil hwn yn cynorthwyo’r ddau beth, felly rydym yn cefnogi egwyddorion cyffredinol y Bil.
Thank you very much. Vikki Howells.
Diolch yn fawr iawn. Vikki Howells.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I’m proud to speak today in support of the Welsh Government’s Trade Union (Wales) Bill. I applaud the prompt way that the Cabinet Secretary has brought forward this legislation to protect the rights of workers in Wales. In stark contrast to the approach of the UK Government, it is the Welsh Government that has shown the strong and stable leadership that Wales needs. The UK Government’s approach has been draconian and divisive. The UK Government has not only tried to affect the way trade unions work, undermining their ability to represent their members; they’ve also made an attack on the devolution settlement itself, trying to unpick the powers devolved to Wales.
Prior to being elected in May of last year, I taught in a secondary school in Caerphilly. As such, I was employed in one of those important public services that the UK Government’s Bill was aimed at, despite control over education being a key part of the devolved settlement from the word go. What were the implications of the UK Government’s regressive anti trade union Bill for me and my colleagues? Firstly, section 3 would have placed a threshold on our ability to vote for strike action. For all workers, strike action is the last resort—the final chance to stand up for workers’ rights. As we saw in the case of junior doctors in England, the Conservatives are intent on eroding and corroding the rights of public sector workers to an extent even Thatcher could not dream of. But at the same time as the UK Government limits the right to strike, they make no attempt to push similarly undemocratic quotas on other types of election. As always with the Conservatives, it’s one rule for one, and one rule for another.
Secondly, sections 13 and 14 would have aimed to undermine the principles of facility time. Trade unions represent their members on a regular basis in disputes where employees need help and in meetings with management on a range of issues. The ability of trade union stewards to do this and to keep their members informed would have been curtailed. Workers would be less well represented; union powers reduced.
Thirdly, section 15 would have equally threatened the viability of unions. The reduction in payment of at-source subs is a blow clearly aimed at the ability of unions to function. The purpose of the UK Government in this is clear: trade union membership could be limited. Trade union time and resources would be wasted in chasing after the payment of subscriptions.
All four sections would have threatened not just the ability and the viability of my union to represent me and my former career, they would have threatened the ability of public sector unions to represent public sector workers across Wales. As around three out of 10 Welsh workers are employed in the public sector, the impact of the UK Government’s legislation was considerable. Furthermore the UK Government’s vindictive approach would have been based on trampling over the devolution settlement and the powers of this body. This is not acceptable and does not augur well ahead of the return of powers from the European Union.
I followed with great interest the Stage 1 inquiry by the Equality, Local Government and Communities Committee into the Welsh Government’s proposed Bill, and would like to pay tribute to the Chair and committee members for this useful piece of evidence. What struck me was the overwhelming support for the Bill’s general principles. This came not just from those we would expect to back the Bill, like the trade unions, it also came from evidence supplied on behalf of professional associations and, crucially, public sector employers. All these voices were joined in a chorus of approval for the Bill. A chorus that proclaimed that the stubborn dogmatism of the UK Government was intent on overturning the principles of social partnership on which successive Welsh Governments have based their approach to industrial relations. What is more, the committee heard that the UK Government plans would not only wreck the doctrine, but also should partners have an equal stake in the delivery of services, their plans would also impact on the delivery of those public services themselves. As the Society of Radiographers said, the impact of the UK Government’s changes would make it
‘more difficult for our members to put patients first’
and would ‘adversely affect patient care’.
I look forward to supporting the Welsh Government’s Bill, and, in doing so, supporting public sector workers and public services today.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch o siarad heddiw o blaid Bil yr Undebau Llafur (Cymru) Llywodraeth Cymru. Rwy'n cymeradwyo’r ffordd brydlon y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi cyflwyno’r ddeddfwriaeth hon i amddiffyn hawliau gweithwyr yng Nghymru. Mewn gwrthgyferbyniad llwyr ag agwedd Llywodraeth y DU, Llywodraeth Cymru sydd wedi dangos yr arweinyddiaeth gref a sefydlog sydd ei hangen ar Gymru. Mae dull Llywodraeth y DU wedi bod yn llym ac wedi peri rhwyg. Mae Llywodraeth y DU nid yn unig wedi ceisio effeithio ar y ffordd y mae undebau llafur yn gweithio, gan danseilio eu gallu i gynrychioli eu haelodau; maent hefyd wedi gwneud ymosodiad ar y setliad datganoli ei hun, gan geisio datod y pwerau a ddatganolwyd i Gymru.
Cyn cael fy ethol ym mis Mai y llynedd, roeddwn yn dysgu mewn ysgol uwchradd yng Nghaerffili. Fel y cyfryw, roeddwn yn cael fy nghyflogi yn un o'r gwasanaethau cyhoeddus pwysig hynny yr anelwyd Bil Llywodraeth y DU atynt, er gwaethaf y ffaith bod rheolaeth dros addysg yn rhan allweddol o'r setliad datganoledig o'r cychwyn cyntaf. Beth oedd goblygiadau Bil atchweliadol gwrth undebau llafur Llywodraeth y DU i mi a fy nghydweithwyr? Yn gyntaf, byddai adran 3 wedi gosod trothwy ar ein gallu i bleidleisio dros streic. I bob gweithiwr, streic yw'r cam olaf—y cyfle olaf i sefyll dros hawliau gweithwyr. Fel y gwelsom yn achos y meddygon iau yn Lloegr, mae'r Ceidwadwyr yn benderfynol o erydu a difa hawliau gweithwyr yn y sector cyhoeddus i raddau na allai hyd yn oed Thatcher freuddwydio amdanynt. Ond ar yr un pryd ag y mae Llywodraeth y DU yn cyfyngu ar yr hawl i streicio, nid ydynt yn gwneud unrhyw ymdrech i wthio cwotâu annemocrataidd cyffelyb ar fathau eraill o etholiadau. Fel sy’n digwydd bob amser gyda'r Ceidwadwyr, mae'n un rheol i un, ac un rheol i un arall.
Yn ail, byddai adrannau 13 a 14 wedi ceisio tanseilio egwyddorion amser cyfleuster. Mae undebau llafur yn cynrychioli eu haelodau yn rheolaidd mewn anghydfodau lle mae angen help ar weithwyr ac mewn cyfarfodydd gyda rheolwyr ar ystod o faterion. Byddai gallu stiwardiaid undeb llafur i wneud hyn ac i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’w haelodau wedi lleihau. Byddai llai o gynrychiolaeth i’r gweithwyr; byddai pwerau’r undeb yn llai.
Yn drydydd, byddai adran 15 wedi bygwth hyfywedd undebau i’r un graddau. Mae'r gostyngiad mewn talu tanysgrifiadau yn y tarddiad yn ergyd a anelwyd yn glir at allu undebau i weithredu. Mae diben Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn hyn yn glir: gallai aelodaeth o undeb llafur fod yn gyfyngedig. Byddai amser ac adnoddau undebau llafur yn cael eu gwastraffu yn mynd ar drywydd talu tanysgrifiadau.
Byddai pob un o’r pedair adran wedi bygwth nid yn unig allu a hyfywedd fy undeb i fy nghynrychioli i a fy ngyrfa flaenorol, byddent wedi bygwth gallu undebau’r sector cyhoeddus i gynrychioli gweithwyr y sector cyhoeddus ledled Cymru. Gan fod tua thri o bob 10 o weithwyr yng Nghymru yn cael eu cyflogi yn y sector cyhoeddus, byddai effaith deddfwriaeth Llywodraeth y DU yn sylweddol. Ar ben hynny byddai dull dialgar Llywodraeth y DU wedi bod yn seiliedig ar sathru’r setliad datganoli a phwerau’r corff hwn. Nid yw hyn yn dderbyniol ac nid yw'n argoeli'n dda cyn dychwelyd pwerau gan yr Undeb Ewropeaidd.
Dilynais â diddordeb mawr yr ymchwiliad Cam 1 gan y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau i Fil arfaethedig Llywodraeth Cymru, a hoffwn dalu teyrnged i'r Cadeirydd ac aelodau’r pwyllgor am y darn defnyddiol hwn o dystiolaeth. Yr hyn oedd yn fy nharo oedd y gefnogaeth aruthrol i egwyddorion cyffredinol y Bil. Daeth hyn nid yn unig gan y rhai y byddem yn disgwyl iddynt gefnogi’r Bil, fel yr undebau llafur, daeth hefyd o dystiolaeth a ddarparwyd ar ran cymdeithasau proffesiynol ac, yn hollbwysig, gyflogwyr y sector cyhoeddus. Ymunodd yr holl leisiau hyn mewn corws o gymeradwyaeth i’r Bil. Corws a gyhoeddodd fod dogmatiaeth styfnig Llywodraeth y DU yn benderfynol o wrthdroi egwyddorion partneriaeth gymdeithasol y mae Llywodraethau olynol Cymru wedi seilio eu dull o weithredu cysylltiadau diwydiannol arnynt. Ar ben hynny, clywodd y pwyllgor y byddai cynlluniau Llywodraeth y DU nid yn unig yn dryllio’r athrawiaeth, ond hefyd pe bai cyfran gyfartal gan y partneriaid wrth ddarparu gwasanaethau, byddai eu cynlluniau hefyd yn effeithio ar ddarparu’r gwasanaethau cyhoeddus hynny eu hunain. Fel y dywedodd Cymdeithas y Radiograffwyr, byddai effaith newidiadau Llywodraeth y DU yn ei gwneud yn
fwy anodd i’n haelodau roi’r cleifion yn gyntaf
a byddai yn cael effaith andwyol ar ofal cleifion.
Edrychaf ymlaen at gefnogi Bil Llywodraeth Cymru, ac, wrth wneud hynny, gefnogi gweithwyr y sector cyhoeddus a gwasanaethau cyhoeddus heddiw.
Thank you very much, and I now call on the Cabinet Secretary for Finance and Local Government to reply to the debate.
Diolch yn fawr iawn, ac rwyf yn awr yn galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i ymateb i'r ddadl.
Thank you, Dirprwy Lywydd. As you’ve heard, there is strong support for the Bill in the Assembly this afternoon. I thank John Griffiths for what I thought was a succinct summary of the evidence that his committee took. In each aspect of the Bill, there was overwhelming support, as he said, from stakeholders for a simple and effective Bill. Members have heard from Gareth Bennett, who sat through the evidence and who was convinced enough by it to sign up to that simple, clear conclusion of the committee that the Bill should be supported.
Wrth gwrs, rydw i’n cydnabod cefnogaeth Plaid Cymru, fel roedd Sian Gwenllian yn ei ddweud, i’n helpu ni i ddiogelu hawliau gweithwyr yma yng Nghymru ac i roi tegwch yn y gweithlu i bobl sy’n gweithio yn ein gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru.
Dirprwy Lywydd, you heard from other Members here explaining that the purpose of this Bill is to support the success we have had in Wales in developing a social partnership approach. Jeremy Miles was absolutely right when he said that the social partnership approach is not about the absence of dispute; it is about the much, much harder work of facing up to challenges, to get round the table together, to think through, to talk through, to argue through and, in the end, to reach an agreement on a way forward where the problem itself is difficult and where the solution is not easy to find, but social partnership demands that you do that hard work, rather than, as in the way that we’ve heard from the Conservatives here this afternoon—they would rather retreat behind the barricades of a socially divisive confrontation of an adversarial approach to the conduct of industrial relations.
What this Bill does, Dirprwy Lywydd, quite certainly, is that it exposes the Conservative Party here in Wales. It exposes them as the reactionary force they are when it comes to social partnership. There is a Pavlovian response—there is a Pavlovian response from the Welsh Conservative Party. You mention the words ‘trade unions’, and they immediately begin to salivate over battles long ago. Time after time, in this Chamber, I’ve had to listen to Conservative Party Members talk about the heroic efforts of public service workers here in Wales, while they seek to condemn the services that those people provide, yet when those people turn out to be trade unionists, they go from being heroes of public service to people against whom the public at large have to be guarded against the dangers that they pose. Well, that is an argument that will not pass muster on the floor of this Assembly.
The second reason why the Bill exposes the Conservative Party, and I thought this was an authentically shocking part of the one contribution we heard from the Conservative Party, is that it exposes them on the devolution issue as well. This is a Bill that is being taken through the democratically elected forum of Wales. It is a Bill that seeks to do things in our public services in the way in which we in Wales would choose to organise our affairs, and yet the Conservative Party is willing to wave the stick of a Westminster Government prepared to reverse the democratic will of this National Assembly. I think there will be a democratic outrage, should it take place, and I’m very disappointed and saddened to hear it being suggested on the floor of the National Assembly this afternoon. Instead, this small, but important Bill will do things in the way that we want to do them here in Wales—a way that we know is effective; a way that we know will save money, will stop strikes, will protect the public and will improve our public services because it will use the enormous reservoir of goodwill and effective action that trade unionists in all parts of our public services bring to the work that they do, making the contribution they make: a contribution recognised by employers, recognised by social partners, recognised by other parties here in the Chamber this afternoon, and I hope will be reflected in the vote that we will hold on it.
Diolch i chi, Dirprwy Lywydd. Fel y clywsoch, mae cefnogaeth gref i'r Bil yn y Cynulliad y prynhawn yma. Diolch i John Griffiths am yr hyn a oedd, yn fy marn i, yn grynodeb cryno o'r dystiolaeth a gymerodd ei bwyllgor. Ym mhob agwedd ar y Bil, roedd cefnogaeth lethol, fel y dywedodd, gan randdeiliaid i Fil syml ac effeithiol. Clywodd yr Aelodau gan Gareth Bennett, a eisteddodd drwy'r dystiolaeth ac a gafodd ei argyhoeddi ddigon ganddi i ymrwymo i gasgliad syml, clir y pwyllgor y dylai'r Bil gael ei gefnogi.
Of course, I recognise the support of Plaid Cymru, as set out by Sian Gwenllian, helping us safeguard workers’ rights here in Wales and to provide fairness in the workplace for those working in our public services here in Wales.
Dirprwy Lywydd, rydych chi wedi clywed Aelodau eraill yma yn egluro mai pwrpas y Bil hwn yw cefnogi’r llwyddiant a gawsom yng Nghymru wrth ddatblygu dull partneriaeth gymdeithasol. Mae Jeremy Miles yn llygad ei le pan ddywedodd nad oedd y dull partneriaeth gymdeithasol yn ymwneud ag absenoldeb anghydfod; mae'n ymwneud â'r gwaith llawer, llawer anoddach o wynebu heriau, mynd o amgylch y bwrdd gyda'n gilydd, ystyried, trafod, dadlau ac, yn y diwedd, dod i gytundeb ar ffordd ymlaen lle mae'r broblem ei hun yn anodd a lle nad yw'r ateb yn hawdd dod o hyd iddo, ond mae partneriaeth gymdeithasol yn mynnu eich bod yn gwneud y gwaith caled, yn hytrach nag yn y ffordd yr ydym wedi clywed gan y Ceidwadwyr yma'r prynhawn yma—byddai'n well ganddynt hwy gilio y tu ôl i faricedau gwrthdaro cymdeithasol ymrannol dull gwrthwynebol i gynnal cysylltiadau diwydiannol.
Yr hyn y mae’r Bil hwn yn ei wneud, Dirprwy Lywydd, yn eithaf sicr, yw datgelu’r gwir am y Blaid Geidwadol yma yng Nghymru. Mae'n eu datgelu fel y grym adweithiol ag ydynt pan ddaw at bartneriaeth gymdeithasol. Mae ymateb Pavlovian—mae ymateb Pavlovian gan Blaid y Ceidwadwyr Cymreig. Dim ond ichi grybwyll y geiriau 'undebau llafur', ac maent ar unwaith yn dechrau glafoerio dros hen frwydrau. Dro ar ôl tro, yn y Siambr hon, rydw i wedi gorfod gwrando ar Aelodau'r Blaid Geidwadol yn sôn am ymdrechion arwrol gweithwyr gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru, ond yn ceisio condemnio'r gwasanaethau y mae’r bobl hynny yn eu darparu, ac eto pan fydd y bobl hynny yn troi allan i fod yn undebwyr llafur, maent yn mynd o fod yn arwyr gwasanaethau cyhoeddus i fod yn bobl y mae'n rhaid gwarchod y cyhoedd yn gyffredinol yn eu herbyn rhag y peryglon y maent yn eu creu. Wel, mae honno'n ddadl na fydd yn ddigon da ar lawr y Cynulliad hwn.
Yr ail reswm pam mae’r Bil yn datgelu’r gwir am y Blaid Geidwadol, ac roeddwn i’n credu bod hyn yn rhan hollol gywilyddus o'r un cyfraniad a glywsom gan y Blaid Geidwadol, yw ei fod yn eu datgelu ar fater datganoli hefyd. Mae hwn yn Fil sy'n cael ei gymryd drwy fforwm Cymru a etholwyd yn ddemocrataidd. Mae'n Fil sy'n ceisio gwneud pethau yn ein gwasanaethau cyhoeddus yn y ffordd yr ydym ni yng Nghymru yn dewis trefnu ein busnes, ac eto i gyd mae'r Blaid Geidwadol yn fodlon chwifio ffon Llywodraeth San Steffan yn barod i wrthdroi ewyllys democrataidd y Cynulliad Cenedlaethol. Rwyf o’r farn y bydd dicter democrataidd, os digwydd hynny, ac rwy'n siomedig ac yn drist iawn o glywed ei fod yn cael ei awgrymu ar lawr y Cynulliad Cenedlaethol y prynhawn yma. Yn hytrach, bydd y Bil bach ond pwysig hwn yn gwneud pethau yn y ffordd yr ydym yn dymuno eu gwneud nhw yma yng Nghymru—y ffordd yr ydym yn gwybod sy’n effeithiol; y ffordd yr ydym yn gwybod fydd yn arbed arian, fydd yn atal streiciau, fydd yn amddiffyn y cyhoedd ac yn gwella ein gwasanaethau cyhoeddus, oherwydd bydd yn defnyddio'r gronfa enfawr o ewyllys da a gweithredu effeithiol y mae undebwyr llafur ym mhob rhan o'n gwasanaethau cyhoeddus yn eu rhoi i’r gwaith y maent yn ei wneud, gan wneud y cyfraniad a wnânt: cyfraniad a gydnabyddir gan gyflogwyr, a gydnabyddir gan bartneriaid cymdeithasol, a gydnabyddir gan bleidiau eraill yma yn y Siambr y prynhawn yma, ac rwy'n gobeithio y bydd hyn yn cael ei adlewyrchu yn y bleidlais a gynhelir arno.
Thank you very much. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Okay, thank you. I will defer voting under this item until voting time.
Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Iawn, diolch. Bydd y bleidlais dan yr eitem hon yn cael ei gohirio tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Motion to approve the financial resolution in respect of the Trade Union (Wales) Bill. Can I call on the Cabinet Secretary for Finance and Local Government to move the motion?
Cynnig i gymeradwyo’r penderfyniad ariannol ar gyfer Bil yr Undebau Llafur (Cymru). A gaf i alw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i gynnig y cynnig?
Cynnig NDM6299 Jane Hutt
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, at ddibenion unrhyw ddarpariaethau sy'n deillio o Fil yr Undebau Llafur (Cymru), yn cytuno i unrhyw gynnydd mewn gwariant o'r math y cyfeiriwyd ato yn Rheol Sefydlog 26.69, sy'n codi o ganlyniad i'r Bil.
Motion NDM6299 Jane Hutt
To propose that the National Assembly for Wales, for the purposes of any provisions resulting from the Trade Union (Wales) Bill, agrees to any increase in expenditure of a kind referred to in Standing Order 26.69, arising in consequence of the Bill.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Formally, Chair.
Yn ffurfiol, Cadeirydd.
Thank you very much. There are no speakers in this debate, and as we have deferred voting on the general principles of the Bill, I will defer voting on this item until voting time.
Diolch yn fawr iawn. Nid oes unrhyw siaradwyr yn y ddadl hon, a gan ein bod wedi gohirio’r bleidlais ar egwyddorion cyffredinol y Bil, rwyf am ohirio’r bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
We have agreed that voting time will take place before Stage 3, before we enter the Stage 3 of the Public Health (Wales) Bill, and therefore unless three Members wish for the bell to be rung, I will now proceed to voting time. Ring the bell. Okay. Ring the bell please.
Rydym wedi cytuno y bydd y cyfnod pleidleisio yn digwydd cyn Cyfnod 3, cyn i ni fynd ymlaen i Gyfnod 3 Bil Iechyd y Cyhoedd (Cymru), ac felly oni bai bod tri Aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu, rwyf yn awr am symud ymlaen i'r cyfnod pleidleisio. Canu'r gloch. Iawn. Canwch y gloch os gwelwch yn dda.
Canwyd y gloch i alw’r Aelodau i’r Siambr.
The bell was rung to call Members to the Chamber.
Right, we’ll move to vote on the general principles of the Trade Union (Wales) Bill, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Mark Drakeford. Open the vote. Close the vote. For the motion 36, one abstention, 11 against. Therefore, the motion is agreed.
Iawn, symudwn ymlaen i bleidleisio ar egwyddorion cyffredinol Bil yr Undebau Llafur (Cymru), ac rwyf yn galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Mark Drakeford. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 36, un yn ymatal, 11 yn erbyn. Felly, caiff y cynnig ei dderbyn.
Derbyniwyd y cynnig: O blaid 36, Yn erbyn 11, Ymatal 1.
Motion agreed: For 36, Against 11, Abstain 1.
Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6298
Result of the vote on motion NDM6298
We now move to approve the financial resolution in respect of the Trade Union (Wales) Bill, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Jane Hutt. Open the vote. Close the vote. For the motion 37, one abstention, 11 against. Therefore, the motion is agreed.
Symudwn nawr at gymeradwyo'r penderfyniad ariannol ar gyfer Bil yr Undebau Llafur (Cymru), ac rwyf yn galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 37, un yn ymatal, 11 yn erbyn. Felly, caiff y cynnig ei dderbyn.
Derbyniwyd y cynnig: O blaid 37, Yn erbyn 11, Ymatal 1.
Motion agreed: For 37, Against 11, Abstain 1.
Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6299
Result of the vote on motion NDM6299
Before we move to the Stage 3 debate on the public health Bill, the session will suspend for 10 minutes. The bell will be rung after five minutes, and can I urge you all to return to the Chamber as soon as possible in order to proceed with expedience? Thank you.
Cyn i ni symud at ddadl Cyfnod 3 Bil iechyd y cyhoedd, bydd y sesiwn yn cael ei atal am 10 munud. Bydd y gloch gael ei chanu ar ôl pum munud, ac a gaf i annog pob un ohonoch i ddychwelyd i'r Siambr cyn gynted ag y bo modd er mwyn i ni fwrw ymlaen yn hwylus? Diolch.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 15:32.
Plenary was suspended at 15:32.
Ailymgynullodd y Cynulliad am 15:42, gyda’r Llywydd yn y Gadair.
The Assembly reconvened at 15:42, with the Llywydd in the Chair.
Galw’r Cynulliad Cenedlaethol i drefn. Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r Cyfnod 3 ar Fil iechyd y cyhoedd.
I call the National Assembly to order. The next item on our agenda is the Stage 3 debate on the Public Health (Wales) Bill.
Grŵp 1: Mynd i’r Afael â Gordewdra (Gwelliannau 3, 4, 2, 1)
Group 1: Tackling Obesity (Amendments 3, 4, 2, 1)
Mae’r grŵp cyntaf o welliannau yn ymwneud â mynd i’r afael â gordewdra. Gwelliant 3 yw’r prif welliant yn y grŵp yma. Rydw i’n galw ar Rhun ap Iorwerth i gynnig y prif welliant, ac i siarad am y gwelliant yma ac am y gwelliannau eraill yn y grŵp. Rhun ap Iorwerth.
The first group of amendments relates to tackling obesity. Amendment 3 is the lead amendment in this group. I call on Rhun ap Iorwerth to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 3 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 3 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Diolch, Llywydd, ac mae’n bleser mawr gen i gyflwyno’r gwelliannau yma yn ffurfiol heddiw i ddechrau ein trafodion ni ar Gyfnod 3 Bil iechyd y cyhoedd. Rydym ni wedi bod yma o’r blaen, wrth gwrs. Ond, wrth i’r Bil gyrraedd y cyfnod yma y tro diwethaf, ac wrth iddo fo gael ei ailgyflwyno yn y Cynulliad yma, nid oedd yna ddim cyfeiriad ynddo fo at y brif broblem iechyd gyhoeddus, o bosibl, rydym ni yn ei hwynebu fel cenedl. Rŵan, mae yna gyfle, drwy ein gwelliannau ni, i newid hynny, i roi taclo gordewdra ar wyneb y Bil yma, ac i sicrhau bod strategaeth yn cael ei pharatoi, a’i gweithredu, i fynd i’r afael â’r argyfwng yma, achos mae o yn argyfwng.
Rydw i’n ddiolchgar am y gefnogaeth eang sydd wedi ei dangos i’r gwelliannau heddiw. Rydw i’n ddiolchgar i Cancer Research UK, er enghraifft, sydd, rydw i’n gwybod, wedi bod yn annog Aelodau’r Cynulliad i gefnogi’r gwelliant yma. Mae’r cyswllt rhwng gordewdra a chanser yn glir, medden nhw, ond mae yna ormod o bobl sydd ddim yn sylweddoli hynny. Hefo eu ffigurau nhw’n dangos bod 59 y cant o oedolion Cymru dros eu pwysau yn 2015, a thros chwarter o blant Cymru dros eu pwysau neu’n ordew, mae Cancer Research UK yn argyhoeddedig y bydd cael strategaeth genedlaethol yn fodd i ddechrau mynd i’r afael â’r sefyllfa yma.
I am delighted to be tabling the amendments today, in the context of having had positive discussions with Government on this, the most acute, perhaps, of public health problems facing us in Wales. And I am grateful to the Minister for agreeing with me that this is the place, on the face of this Bill, to put measures in place to try to address this national crisis.
This is a matter that I feel very strongly about personally. But there’s one man in my constituency who has been very influential in strengthening my resolve to ensure the Assembly, and Welsh Government, take action in this area. Ray Williams was the featherweight weightlifting gold medallist for Wales at the 1986 Commonwealth Games, but he’s still very much a champion—a champion of getting his town of Holyhead, getting Anglesey, and our nation, fitter and healthier. I spoke with Ray this morning and he is delighted that we are now in a position where, today, hopefully, we can win Assembly support for this vital amendment where what he sees as something that has blighted our nation’s well-being for decades is now going to be the focus of a clear Government strategy. Get the strategy right and he believes that not only can we be a healthier and a fitter nation, but a happier one too—and it’ll save money, he says. And he’s right, of course. Cancer Research UK estimates that obesity costs the NHS £73 million a year. When you add to that illnesses like diabetes type 2, largely caused by obesity, then the figure rises to hundreds of millions of pounds annually.
Now, with the amendments, hopefully, passed and the Bill enacted, then the work begins, of course, of making sure that there is a strong, a focused, ambitious, and deliverable strategy. Ray—I know—and many like him will only be too pleased to contribute to the formulation of that strategy. It is in the interests of all of us here, all of us in Wales, but first I ask you to support our amendments today.
Thank you, Llywydd, and it’s a huge pleasure to move these amendments formally today to commence our proceedings on the Stage 3 debate on the Public Health (Wales) Bill. We have been here before, of course. But, as this Bill reached this stage on the last occasion, and it was resubmitted in this Assembly, there was no reference at all to the major public health problem that we as a nation are facing. Now, there is an opportunity, through our amendments to change that and to put tackling obesity on the face of this Bill, and to ensure that a strategy is published and implemented to tackle this crisis, because it is a crisis.
I’m grateful for the broad-ranging support that has been given to these amendments today. I’m grateful to Cancer Research UK, for example, who, I know, have been encouraging Assembly Members to support this amendment. The link between obesity and cancer is clear, according to them, but there are too many people that don’t yet realise that. With their figures showing that 59 per cent of Welsh adults were overweight in 2015, and over 25 per cent of children were either overweight or obese, then Cancer Research UK is convinced that having a national strategy will be a means to start to tackle this situation.
Rwy’n falch iawn o fod yn cyflwyno'r gwelliannau heddiw, yn y cyd-destun o fod wedi cael trafodaethau cadarnhaol gyda'r Llywodraeth ynglŷn â hyn, y problemau iechyd cyhoeddus mwyaf difrifol, o bosibl, sy'n ein hwynebu ni yng Nghymru. Ac rwy’n ddiolchgar i'r Gweinidog am gytuno â mi mai dyma'r lle, ar wyneb y Bil hwn, i roi mesurau ar waith i geisio mynd i'r afael â'r argyfwng cenedlaethol hwn.
Mae hwn yn fater yr wyf yn teimlo'n gryf iawn amdano yn bersonol. Ond mae un dyn yn fy etholaeth sydd wedi bod yn ddylanwadol iawn o ran cryfhau fy mhenderfyniad i sicrhau bod y Cynulliad, a Llywodraeth Cymru, yn cymryd camau gweithredu yn y maes hwn. Ray Williams enillodd y fedal aur am godi pwysau yn y dosbarth pwysau plu dros Gymru yng Ngemau’r Gymanwlad 1986, ond mae'n dal i fod yn bencampwr o hyd—pencampwr o ran sicrhau bod ei dref, Caergybi, ac Ynys Môn, a’n cenedl, yn iachach ac yn fwy heini. Siaradais â Ray y bore yma ac mae'n falch ein bod bellach mewn sefyllfa lle gallwn, heddiw, gobeithio, ennill cefnogaeth y Cynulliad ar gyfer y gwelliant hanfodol hwn lle mae rhywbeth sydd, yn ei farn ef, wedi difetha lles ein cenedl ers degawdau bellach am fod yn ganolbwynt i strategaeth glir y Llywodraeth. Os cawn ni’r strategaeth yn gywir, mae ef yn credu y gallwn nid yn unig fod yn genedl iachach a mwy heini, ond yn un hapusach hefyd—a bydd yn arbed arian, mae’n dweud. Ac mae'n iawn, wrth gwrs. Mae Cancer Research UK yn amcangyfrif bod gordewdra yn costio £73 miliwn y flwyddyn i’r GIG. Pan eich bod yn ychwanegu afiechydon fel diabetes math 2 at hynny, a achosir yn bennaf gan ordewdra, yna mae'r ffigwr yn codi i gannoedd o filiynau o bunnoedd bob blwyddyn.
Nawr, gyda'r gwelliannau, gobeithio, wedi’u pasio a'r Bil wedi’i ddeddfu, yna bydd y gwaith yn dechrau, wrth gwrs, o wneud yn siŵr bod gennym strategaeth gref, â phwyslais, uchelgeisiol, ac y gellir ei chyflawni. Bydd Ray—rwy'n gwybod—a llawer tebyg iddo ond yn rhy falch o gyfrannu at y gwaith o lunio’r strategaeth honno. Mae er budd pob un ohonom ni yn y fan yma, pob un ohonom ni yng Nghymru, ond yn gyntaf gofynnaf i chi gefnogi ein gwelliannau heddiw.
The Welsh Conservatives intend to support all the amendments in this section as we’ve been most concerned that the proposed public health Bill had done so little to tackle the issue of obesity. In debate after questions after statement, concerns are raised from all parties over the prevalence of obesity in Wales and the corresponding pressures that illnesses such as diabetes, high blood pressure and heart disease, which are exacerbated by or caused by obesity, will have on the individual and the NHS. The economic and human cost of obesity cannot be understated. Being overweight or obese can lead to both chronic and severe medical conditions. Over the next 20 years, rising levels of obesity could lead to an additional 230,000 cases of type 2 diabetes, an additional 80,000 cases of coronary heart disease, and over 32,000 cases of cancer.
Over £1 million a week is spent by the Welsh NHS on treating obesity, and it is predicted that by 2050 as many as 60 per cent of men and 50 per cent of women could be obese. With rates of being overweight and obesity continuing to rise, by 2050 this will cost the NHS in Wales £465 million per year, with a cost to society and to the general economy of some £2.4 billion. There are no indications that obesity levels are currently declining, therefore we believe that it is vital that the Welsh Government develop a cross-portfolio solution to tackle this growing challenge.
Although this lead amendment, for which we are most grateful to Plaid Cymru, is a step in the right direction, there are concerns that there’s not the evidence base to underpin a meaningful and effective strategy in Wales. Therefore, the Welsh Conservatives believe it is critical that the Minister should consult and engage widely across the public sector in Wales to ensure that all organisations are working collaboratively together to deliver these objectives. This way, duplication can be reduced, localised challenges can be targeted, and we can begin to develop a more detailed understanding of the complexities surrounding obesity levels and what can be done to reduce them.
Mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn bwriadu cefnogi'r holl welliannau yn yr adran hon oherwydd rydym wedi bod yn bryderus iawn nad yw’r Bil iechyd y cyhoedd arfaethedig wedi gwneud fawr i fynd i'r afael â'r mater o ordewdra. Yn y trafodion ar ôl cwestiynau ar ôl datganiad, codir pryderon gan bob plaid ynglŷn â’r achosion o ordewdra yng Nghymru a'r pwysau cyfatebol y mae afiechydon fel diabetes, pwysedd gwaed uchel a chlefyd y galon, sy'n cael eu gwaethygu neu eu hachosi gan ordewdra, yn eu rhoi ar yr unigolyn a'r GIG. Ni ellir gorbwysleisio cost economaidd a dynol gordewdra. Gall bod dros bwysau neu'n ordew arwain at gyflyrau meddygol cronig a difrifol. Dros yr 20 mlynedd nesaf, gallai lefelau cynyddol o ordewdra arwain at 230,000 o achosion ychwanegol o ddiabetes math 2, 80,000 o achosion ychwanegol o glefyd coronaidd y galon, a dros 32,000 o achosion o ganser.
Mae’r GIG yng Nghymru yn gwario dros £1 miliwn yr wythnos ar drin gordewdra, a rhagwelir erbyn 2050 y gallai cymaint â 60 y cant o ddynion a 50 y cant o fenywod fod yn ordew. Gyda chyfraddau o fod dros bwysau a gordewdra yn parhau i godi, erbyn 2050 bydd hyn yn costio £465 miliwn y flwyddyn i’r GIG yng Nghymru, gyda chost i gymdeithas ac i'r economi yn gyffredinol o tua £2.4 biliwn. Nid oes unrhyw arwyddion bod lefelau gordewdra yn gostwng ar hyn o bryd, felly rydym yn credu ei bod yn hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn datblygu ateb traws-bortffolio i fynd i'r afael â’r her gynyddol hon.
Er bod y prif welliant hwn, yr ydym yn ddiolchgar iawn i Blaid Cymru amdano, yn gam yn y cyfeiriad cywir, mae yna bryderon nad oes sylfaen dystiolaeth i fod yn sail i strategaeth ystyrlon ac effeithiol yng Nghymru. Felly, mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn credu ei bod yn hollbwysig y dylai’r Gweinidog ymgynghori ac ymgysylltu’n eang ar draws y sector cyhoeddus yng Nghymru i sicrhau bod pob sefydliad yn cydweithio gyda'i gilydd i gyflawni'r amcanion hyn. Yn y modd hwn, gellir lleihau achosion o ddyblygu, gellir targedu heriau lleol, a gallwn ddechrau datblygu dealltwriaeth fanylach o'r cymhlethdodau sy'n gysylltiedig â lefelau gordewdra a beth y gellir ei wneud i'w lleihau.
Rydw i’n falch i godi i gefnogi’r gwelliannau yma ar yr angen i fynd i’r afael â gordewdra. Fel rydym ni wedi ei glywed, mae hwn wedi gweld ychydig bach o daith yng nghanol ein trafodaethau ni efo’r Bil iechyd cyhoeddus, ac rydym ni i gyd yn falch iawn i’r Gweinidog gytuno i’r newid sylfaenol yma, wedi gwrando ar yr holl dystiolaeth sydd wedi dod gerbron y pwyllgor iechyd. Fel rydym ni wedi ei glywed, mae 59 y cant o oedolion dros eu pwysau yn y wlad yma—un mewn pedwar gyda gordewdra. Ac ie, mae gordewdra yn bwysig. Ie, mae’r cysylltiad yna efo clefyd y galon a’r clefyd siwgr, fel yr ydym wedi ei glywed, ond hefyd, fel clywsom ni oddi wrth Rhun, y cysylltiad yna efo canser. Nid ydych chi yn ymwybodol weithiau, ond mae yna fwy o siawns o gael canser os ydych chi dros eich pwysau, ac mae hynny yn ffaith erbyn rŵan, ac mae yna ddigon o ymchwiliadau meddygol sydd yn profi’r pwynt yna.
Felly, gordewdra ydyw’r her amserol fwyaf sydd gyda ni ar hyn o bryd, ac mae’n weddus felly bod ein Bil iechyd cyhoeddus cyntaf ni hefyd nawr yn mynd i’r afael efo’r her sylweddol yna. Oes, mae gan addysg ran i’w chwarae—bwyta’n iach ac ati. Mae cadw’n heini efo ei ran i’w chwarae, fel rwyf wedi’i grybwyll yma o’r blaen—10,000 o gamau bob dydd. Ond hefyd, mae gan ddeddfu ran i’w chwarae, fel deddfu i sicrhau safonau maeth yn ein bwyd yn ein hysbytai a’n cartrefi gofal; a mynd i’r afael â’r dreth siwgr. Mae gyda ni hawliau ar hyn o bryd, ond efallai nid yn y dyfodol o dan Ddeddf Cymru 2017. Byddai’n dda cael isafswm pris o 50c ar bob uned o alcohol. Mae’r pwerau hynny gyda ni ar hyn o bryd, ond efallai nid yn y dyfodol o dan Ddeddf Cymru 2017. Mae yna sawl her yn fan hyn. Byddai’n dda hefyd cyfyngu ar hysbysebion bwydydd afiach. Felly, y cyfuniad hwnnw: mae addysg yn allweddol bwysig ond, fel yr ydym wedi ei weld gydag ysmygu—. Roeddem ni, yn enwedig fel meddygon a nyrsys, wedi bod yn addysgu’r cyhoedd am ddegawdau ynglŷn â pha mor ddrwg i’ch iechyd chi oedd ysmygu. Ond, beth sydd wedi gwirioneddol leihau graddfeydd ysmygu yw deddfu ar y pwnc a’r gwaharddiad ar ysmygu mewn mannau cyhoeddus. Felly, mae addysg a deddfu yn dod efo’i gilydd i wella safonau iechyd cyhoeddus. Dyna pam rwy’n falch i weld y diwygiad yma yn y Bil iechyd cyhoeddus y prynhawn yma, felly cefnogwch y gwelliant. Diolch yn fawr iawn.
I’m very pleased to rise to support these amendments on the need to tackle obesity. As we’ve already heard, this has seen quite a journey in our discussions with regard to the public health Bill, and we’re very grateful to the Minister for agreeing to this fundamental change, having heard all of the evidence that has come before the health committee. As we’ve heard, 59 per cent of adults are overweight in this nation—one in four is obese. And yes, obesity is important as an issue. It’s that link with heart disease and diabetes as well, but, as we heard from Rhun also, there’s that link with cancer. You’re not aware sometimes that there is more of a chance of suffering from cancer if you are obese or overweight. That’s a fact now, and there have been plenty of medical trials that have shown that.
So, obesity is the most timely and pressing challenge facing us at the moment. So, it’s appropriate that our first public health Bill now gets to grips with this significant challenge. Yes, education has a part to play—healthy eating and so on. Keeping fit also has a part to play, as I’ve mentioned before—10,000 steps every day. But, of course, legislating as well also has a part to play, such as legislating to ensure nutritional standards in our food, in our hospitals and in our care homes; and getting to grips with the sugar tax. We do have powers and rights at present, but perhaps we won’t in the future under the Wales Act 2017. It would be good to have the minimum price of 50p on every alcohol unit. We have those powers now, but not perhaps in the future under the Wales Act 2017. So, there are several challenges in this place. It would also be good to restrict the advertising of junk food. So, that combination: education is vitally important, but as we’ve also seen with smoking—. We as doctors and nurses had been educating the public for decades about how bad smoking was for you, but what has made that genuine step in decreasing smoking levels is legislating on the subject, and the ban on smoking in public places. So, education and legislation come together to improve public health standards, and that’s why I’m pleased to see this amendment to the public health Bill this afternoon, so please do support the amendment. Thank you.
UKIP will be supporting the amendments in this group. We found it hard to reconcile the fact that the public health Bill did nothing to address the biggest public health challenge facing our nation—obesity. As I highlighted during last week’s debate on diabetes, it is a matter of national shame that nearly two-thirds of Welsh adults and a third of Welsh children are overweight or obese. We must make it clear that tackling the obesity crisis is a public health priority for the Welsh Government, and requiring them to produce a clear strategy with clear actions is the best way to achieve this. Diolch yn fawr.
Bydd UKIP yn cefnogi'r gwelliannau yn y grŵp hwn. Roeddem yn ei chael hi’n anodd cysoni’r ffaith bod Bil iechyd y cyhoedd yn gwneud dim i fynd i'r afael â'r her iechyd cyhoeddus fwyaf sy'n wynebu ein cenedl—gordewdra. Fel yr amlygais yn ystod trafodion yr wythnos diwethaf ar ddiabetes, mae'n fater o gywilydd cenedlaethol bod bron i ddwy ran o dair o oedolion yng Nghymru a thraean o blant yng Nghymru dros eu pwysau neu'n ordew. Mae'n rhaid i ni ei gwneud yn glir bod mynd i'r afael â'r argyfwng gordewdra yn flaenoriaeth iechyd cyhoeddus i Lywodraeth Cymru, a’i gwneud yn ofynnol iddynt lunio strategaeth glir gyda chamau gweithredu clir yw'r ffordd orau o gyflawni hyn. Diolch yn fawr.
Galwaf ar Weinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Rebecca Evans.
I call on the Minister for Social Services and Public Health, Rebecca Evans.
Thank you, Presiding Officer. Tackling obesity is a major challenge to all Governments in the developed world. It requires joint action from a wide range of organisations from the public, private and voluntary sectors, as well as from individuals themselves. I am grateful to Rhun ap Iorwerth for bringing forward proposals for a national obesity strategy at Stage 2 of the Bill’s consideration, and for the revised amendments being considered today. When the original amendments were tabled at Stage 2, I indicated that I could see the value in bringing a range of measures together through a coherent national obesity strategy. However, due to some concerns about the detail of the proposals, I was unable to support the amendments in their original form. I therefore thank Rhun ap Iorwerth for agreeing to work with the Government to consider the issue further, and for the revised amendments before the Assembly today. I am confident that the amendments now achieve both our objectives to the benefit of the people of Wales. I am pleased to now be able to support all of the amendments in this group. I am grateful to the Member for taking on board the points I made, and for working collaboratively to further refine the details of the proposals. I am particularly pleased that the revised amendments allow for broad stakeholder engagement and for a focus on prevention. I am confident these amendments will strengthen the Bill by placing the work of the Welsh Government to tackle this major public health challenge on a statutory footing. I am confident the amendments will deliver positive change for the people of Wales, and therefore ask Members to support them.
Diolch, Llywydd. Mae mynd i'r afael â gordewdra yn her fawr i bob Llywodraeth yn y byd datblygedig. Mae'n gofyn i amrywiaeth eang o sefydliadau weithredu ar y cyd o'r sectorau cyhoeddus, preifat a gwirfoddol, yn ogystal ag unigolion eu hunain. Rwy'n ddiolchgar i Rhun ap Iorwerth am gyflwyno cynigion ar gyfer strategaeth gordewdra genedlaethol yng Nghyfnod 2 o broses ystyried y Bil, ac am y gwelliannau diwygiedig sy’n cael eu hystyried heddiw. Pan gafodd y gwelliannau gwreiddiol eu cyflwyno yng Nghyfnod 2, nodais fy mod yn gallu gweld gwerth dod ag ystod o fesurau at ei gilydd drwy strategaeth gordewdra genedlaethol gydlynol. Fodd bynnag, o ganlyniad i rai pryderon ynghylch manylion y cynigion, nid oeddwn yn gallu cefnogi'r gwelliannau ar eu ffurf wreiddiol. Felly, rwy’n diolch i Rhun ap Iorwerth am gytuno i weithio gyda'r Llywodraeth i ystyried y mater ymhellach, ac am y gwelliannau diwygiedig gerbron y Cynulliad heddiw. Rwy'n hyderus bod y gwelliannau bellach yn cyflawni ein hamcanion er budd pobl Cymru. Rwy'n falch fy mod erbyn hyn yn gallu cefnogi pob un o'r gwelliannau yn y grŵp hwn. Rwy’n ddiolchgar i'r Aelod am ystyried y pwyntiau a wnes, ac am weithio ar y cyd i fireinio manylion y cynigion ymhellach. Rwy'n arbennig o falch bod y gwelliannau diwygiedig yn caniatáu ymgysylltu’n eang â rhanddeiliaid a chanolbwyntio ar atal. Rwy'n hyderus y bydd y gwelliannau hyn yn cryfhau'r Bil drwy osod gwaith Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â'r her iechyd cyhoeddus sylweddol hon ar sail statudol. Rwy'n hyderus y bydd y gwelliannau yn sicrhau newid cadarnhaol ar gyfer pobl Cymru, ac felly rwy’n gofyn i’r Aelodau eu cefnogi.
Galwaf ar Rhun ap Iorwerth i ymateb i’r ddadl.
I call on Rhun ap Iorwerth to reply to the debate.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Rwy’n gwerthfawrogi bod y consensws sydd wedi cael ei glywed yn ystod taith y Bil yma drwy’r pwyllgor wedi cael ei adlewyrchu yma unwaith eto yn y Siambr heddiw. Roedd pob un ohonom ni, rwy’n meddwl, ar ddechrau’r daith yma, yn ymwybodol ein bod ni’n sôn am broblem ac argyfwng yn fan hyn yr oeddem i gyd yn dymuno dod o hyd i ffordd i’w gynnwys o yn y Bil. Beth rydym wedi llwyddo i’w wneud drwy drafod, drwy chwilio ar y ffordd ymlaen ar y cyd rhyngom ni a’r Llywodraeth yw sicrhau ein bod ni wedi gallu cyrraedd y nod hwnnw. Rwy’n ailadrodd mai’r her rŵan—neu’r gwirionedd rŵan—yw mai dechrau’r daith yw hyn. O gael cytundeb i weithio tuag at strategaeth, mae eisiau troi’r egwyddor yna yn strategaeth a fydd yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol. Rwy’n edrych ymlaen at weld y gwelliannau yma’n cael eu cymeradwyo’n ffurfiol rŵan ac yn edrych ymlaen at weld datblygiad y strategaeth honno a allai fod yn dechrau’r daith tuag at daclo’r argyfwng yma sy’n gymaint o niwed i ni fel cenedl.
Thank you, Llywydd. I appreciate that the consensus that has been achieved during the passage of this Bill through the committee stages has been reflected here again in the Chamber. Each and every one of us at the beginning of this journey was aware that we were talking about a problem and a crisis here, and we all wanted to find a way of including it on the face of the Bill. What we have delivered through negotiation and through seeking a joint way forward between ourselves and Government is to ensure that we have reached that objective. I repeat that the challenge now—or the reality now—is that this is just the beginning of the journey. In having agreement to working towards a strategy, then we have to turn that principle into a strategy that will make a real difference. I look forward to seeing these amendments formally approved now, and I look forward to seeing the development of that strategy, which could be the start of the journey to tackling this crisis, which is so damaging for us as a nation.
Os na dderbynnir gwelliant 3, bydd gwelliannau 4, 2 ac 1 methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes, felly derbynnir gwelliant 3 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
If amendment 3 is not agreed, amendments 4, 2 and 1 will fall. The question is that amendment 3 be agreed to. Does any Member object? No, so amendment 3 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd gwelliant 3 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 3 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 4, Rhun ap Iorwerth.
Amendment 4, Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 4 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 4 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 4? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 4 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The question is that amendment 4 be agreed to. Does any Member object? Therefore, amendment 4 is agreed to in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd gwelliant 4 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 4 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 2: Ysmygu—Mangreoedd Di-fwg (Gwelliannau 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 5)
Group 2: Smoking—Smoke-free Premises (Amendments 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 5)
Mae’r grŵp nesaf o welliannau yn ymwneud â mangreoedd di-fwg. Gwelliant 6 yw’r prif welliant yn y grŵp hwn. Galwaf ar Weinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant yma ac am y gwelliannau eraill yn y grŵp. Rebecca Evans.
The next group of amendments relates to smoke-free premises. Amendment 6 is the lead amendment in this group, and I call on the Minister for Social Services and Public Health to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Rebecca Evans.
Cynigiwyd gwelliant 6 (Rebecca Evans).
Amendment 6 (Rebecca Evans) moved.
Thank you, Presiding Officer. The Bill, as it currently stands, would, for the very first time, make three outdoor areas smoke free. These are: school grounds, hospital grounds and public playgrounds. I've been pleased to see the broad support for this significant step that has been clear throughout the scrutiny process. During Stage 1 consideration of the Bill, a number of suggestions were made for additional outdoor areas that should be smoke free. I've been clear throughout that there are inherent complexities in such provisions, but I indicated that I would give active consideration to a fourth setting, namely early-years settings, directly in response to the evidence of stakeholders and the Health, Social Care and Sport Committee's deliberations. As a result of that consideration, I'm pleased to have brought forward the amendments in this group that would add the outdoor areas of registered care settings for children to the list of smoke-free premises. This is a natural next step that further protects children from the harmful effects of smoking and from seeing it as a normal, everyday activity.
Amendment 8 is the primary amendment in this group. It gives details of the settings to be covered, which are registered day care settings for children and child minders providing care in their own domestic premises. The outdoor areas will only be smoke free if the premises are being used for the care of children. In the case of child minders, the outdoor areas of their homes will only be smoke free if one or more children are being cared for in the outdoor area. This ensures an appropriate balance is struck between the protection of children and the rights of any smokers living in the child minder’s home.
Amendments 6 and 7 relate to those who control or are involved in the management of the day care premises, or are registered to act as a child minder. They will be required to take reasonable steps to stop people from smoking in the smoke-free premises, and the amendments also make it an offence not to do so.
Amendment 5 reflects the additional smoke-free requirements in the long title of the Bill, and amendment 9 adds the new section to be introduced by amendment 8 to a list of premises designated as smoke free by the Bill.
The remaining amendments in this group clarify that premises used wholly or mainly as dwellings cannot be made smoke free using the power under section 10 of the Bill. They also provide the conditions that must be met before premises used partly as dwellings may be made smoke free in the future, using the regulation-making power in section 10.
I ask Members to support all of the amendments in this group, which will provide important additional protections for children in Wales.
Diolch, Llywydd. Byddai'r Bil, fel y mae ar hyn o bryd, am y tro cyntaf erioed, yn gwneud tri man awyr agored yn ddi-fwg. Y rhain yw: tir ysgol, tir ysbyty a meysydd chwarae cyhoeddus. Rwyf wedi bod yn falch o weld y gefnogaeth eang i’r cam arwyddocaol hwn sydd wedi bod yn glir drwy gydol y broses graffu. Yn ystod ystyriaeth Cyfnod 1 o’r Bil, gwnaed nifer o awgrymiadau ar gyfer mannau awyr agored ychwanegol a ddylai fod yn ddi-fwg. Rwyf wedi bod yn glir drwy’r adeg bod cymhlethdodau cynhenid yn gysylltiedig â darpariaethau o'r fath, ond dywedais y byddwn yn rhoi ystyriaeth weithredol i bedwerydd lleoliad, sef lleoliadau’r blynyddoedd cynnar, yn uniongyrchol mewn ymateb i dystiolaeth trafodaethau rhanddeiliaid a'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon. O ganlyniad i'r ystyriaeth honno, rwy'n falch o fod wedi dwyn ymlaen y gwelliannau yn y grŵp hwn a fyddai'n ychwanegu mannau awyr agored lleoliadau gofal cofrestredig ar gyfer plant at y rhestr o fangreoedd di-fwg. Mae hwn yn gam nesaf naturiol sy'n amddiffyn plant ymhellach rhag effeithiau niweidiol ysmygu a’i weld fel gweithgaredd arferol, bob dydd.
Gwelliant 8 yw'r prif welliant yn y grŵp hwn. Mae'n rhoi manylion y lleoliadau i’w cynnwys, sef lleoliadau gofal dydd cofrestredig ar gyfer plant a gwarchodwyr plant sy'n darparu gofal yn eu safle domestig eu hunain. Ni fydd y mannau awyr agored yn ddi-fwg oni bai bod y safle'n cael ei ddefnyddio ar gyfer gofalu am blant. O ran gwarchodwyr plant, ni fydd mannau awyr agored eu cartrefi yn ddi-fwg oni bai bod un neu fwy o blant yn derbyn gofal yn y man awyr agored. Mae hyn yn sicrhau bod cydbwysedd priodol yn cael ei daro rhwng amddiffyn plant a hawliau unrhyw ysmygwyr sy'n byw yng nghartref y gwarchodwr plant.
Mae gwelliannau 6 a 7 yn berthnasol i'r rhai sy'n rheoli neu sy'n ymwneud â rheoli'r safleoedd gofal dydd, neu sydd wedi’u cofrestru i weithredu fel gwarchodwr plant. Disgwylir iddynt gymryd camau rhesymol i atal pobl rhag ysmygu yn y mangreoedd di-fwg, ac mae'r gwelliannau hefyd yn ei gwneud yn drosedd i beidio â gwneud hynny.
Mae gwelliant 5 yn adlewyrchu’r gofynion di-fwg ychwanegol yn nheitl hir y Bil, ac mae gwelliant 9 yn ychwanegu’r adran newydd i'w chyflwyno gan welliant 8 i restr o fangreoedd a ddynodir yn ddi-fwg gan y Bil.
Mae gweddill y gwelliannau yn y grŵp hwn yn egluro na ellir gwneud mangre a ddefnyddir yn gyfan gwbl neu'n bennaf fel annedd yn ddi-fwg drwy ddefnyddio'r pŵer o dan adran 10 y Bil. Maent hefyd yn darparu’r amodau y mae'n rhaid eu bodloni cyn y gellir gwneud mangre a ddefnyddir yn rhannol fel annedd yn ddi-fwg yn y dyfodol, gan ddefnyddio'r pŵer i wneud rheoliadau yn adran 10.
Gofynnaf i’r Aelodau gefnogi'r holl welliannau yn y grŵp hwn, a fydd yn darparu mesurau diogelwch ychwanegol pwysig i blant yng Nghymru.
Whilst the Welsh Conservatives will be supporting the amendments in this section, we are concerned that this legislation is likely to have the largest impact on the working practices of small businesses. In many aspects, the success of this Bill is dependent on the ability of small firms to comply with the changes in legislation, so it is vital that businesses are able to fully understand the implications of the Bill.
At Stage 2, we tabled amendments to the Bill that sought to provide greater clarity on the implementation of smoke-free premises, particularly for those who are self-employed or working from home, calling for the Minister to issue targeted and thorough guidance to small businesses that could demonstrate what is expected of them in regard to changes in the law. At that stage, the Minister gave her reassurances that any guidance issued with regard to smoke-free premises would, and I quote,
‘set out people’s responsibilities in lay terms, and will therefore help persons affected by the legislation to understand what their new responsibilities are.’
The Minister went on to give further assurances that the guidance issued on the smoking ban in public places in 2007 would be updated and reissued. So, on these grounds we agreed not to re-table the amendments at Stage 3.
In regard to amendment 6, assurance must be given by the Minister that guidance will be issued to provide clarity as to what is expected of individuals in regard to this duty, as this is not yet set out in the explanatory memorandum. It is vital that some example scenarios are presented to determine what is expected of childminders to promote compliance with the law.
In this section, the initial wording of this Bill created a power for Welsh Ministers to implement additional smoke-free premises on the grounds that—and I quote—if they’re
‘satisfied that doing so is likely to contribute towards the promotion of the health of the people of Wales.’
That could potentially result in a blanket ban across the whole of Wales. Now, the Welsh Conservatives raised this issue extensively, because although we accept that it was highly unlikely that a blanket ban would be implemented, we believe that it is critical that we demonstrate that politicians in the National Assembly do create robust legislation, and that this blanket power was restricted. Despite that, at committee level, the Minister gave an assurance that there was no intent to enact a blanket ban and struck out our amendment. Therefore it is marginally ironic, but very welcome, to see that at Stage 3 the Minister has tabled further amendments to section 10 of the Bill that seek to restrict this clause, despite her assertions that it was not necessary. This restriction is welcome, and therefore we will support amendment 10. However, it is regrettable that the Minister urged others to reject a similar amendment at Stage 2.
Er y bydd y Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi'r gwelliannau yn yr adran hon, rydym yn pryderu bod y ddeddfwriaeth hon yn debygol o gael yr effaith fwyaf ar arferion gwaith busnesau bach. Ar lawer agwedd, mae llwyddiant y Bil hwn yn dibynnu ar allu cwmnïau bach i gydymffurfio â'r newidiadau mewn deddfwriaeth, felly mae'n hanfodol bod busnesau’n gallu deall goblygiadau'r Bil yn llawn.
Yn ystod Cyfnod 2, fe wnaethom gyflwyno gwelliannau i'r Bil a oedd yn ceisio darparu mwy o eglurder ynglŷn â rhoi mangreoedd di-fwg ar waith, yn enwedig ar gyfer y rhai hynny sy'n hunangyflogedig neu'n gweithio gartref, gan alw ar y Gweinidog i gyhoeddi canllawiau wedi'u targedu a thrylwyr i fusnesau bach a allai ddangos beth a ddisgwylir ganddynt o ran newidiadau yn y gyfraith. Bryd hynny, rhoddodd y Gweinidog sicrwydd y byddai unrhyw ganllawiau a gyhoeddir ynglŷn â mangreoedd di-fwg, ac yr wyf yn dyfynnu,
yn nodi cyfrifoldebau pobl yng ngeiriau lleygwr, ac felly’n helpu’r bobl yr effeithir arnynt gan y ddeddfwriaeth i ddeall beth yw eu cyfrifoldebau newydd.
Aeth y Gweinidog ymlaen i roi sicrwydd pellach y byddai'r canllawiau a gyhoeddwyd ar y gwaharddiad ar ysmygu mewn mannau cyhoeddus yn 2007 yn cael ei ddiweddaru a'i ailgyhoeddi. Felly, yn seiliedig ar hynny, fe wnaethom gytuno i beidio ag ailgyflwyno’r gwelliannau yng Nghyfnod 3.
O ran gwelliant 6, mae’n rhaid i’r Gweinidog roi sicrwydd y bydd canllawiau’n cael eu cyhoeddi i roi eglurder o ran yr hyn a ddisgwylir gan unigolion o ran y ddyletswydd hon, gan nad yw hyn wedi'i nodi eto yn y memorandwm esboniadol. Mae'n hanfodol bod rhai sefyllfaoedd enghreifftiol yn cael eu cyflwyno i benderfynu beth a ddisgwylir gan warchodwyr plant er mwyn hybu cydymffurfiad â'r gyfraith.
Yn yr adran hon, roedd geiriad cychwynnol y Bil hwn wedi creu pŵer i Weinidogion Cymru weithredu mangreoedd di-fwg ychwanegol ar y sail —a dyfynnaf—os ydynt yn
fodlon bod gwneud hynny yn debygol o gyfrannu tuag at hyrwyddo iechyd pobl Cymru.
Gallai hynny o bosibl arwain at waharddiad cyffredinol ar draws Cymru gyfan. Nawr, mae’r Ceidwadwyr Cymreig wedi codi’r mater hwn yn helaeth, oherwydd er ein bod yn derbyn ei bod yn annhebygol iawn y byddai gwaharddiad cyffredinol yn cael ei roi ar waith, rydym yn credu ei bod yn hanfodol ein bod yn dangos bod gwleidyddion yn y Cynulliad Cenedlaethol yn creu deddfwriaeth gadarn, a bod y pŵer cyffredinol hwn yn gyfyngedig. Er gwaethaf hynny, ar lefel pwyllgor, rhoddodd y Gweinidog sicrwydd nad oedd unrhyw fwriad i ddeddfu gwaharddiad cyffredinol a dilëwyd ein gwelliant. Felly, mae hi braidd yn eironig, ond i’w groesawu'n fawr, gweld bod y Gweinidog yng Nghyfnod 3 wedi cyflwyno gwelliannau pellach i adran 10 y Bil sy'n ceisio cyfyngu ar y cymal hwn, er gwaethaf ei honiadau nad oedd hynny’n angenrheidiol. Croesewir y cyfyngiad hwn, ac felly byddwn yn cefnogi gwelliant 10. Fodd bynnag, mae'n anffodus bod y Gweinidog wedi annog pobl eraill i wrthod gwelliant tebyg yng Nghyfnod 2.
UKIP supports extending smoke-free legislation to all settings where children could be exposed to second-hand smoke and will therefore be supporting the Minister’s amendments in this group. Diolch.
Mae UKIP yn cefnogi ymestyn deddfwriaeth ddi-fwg i bob lleoliad lle gallai plant gael eu hamlygu i fwg ail-law, ac felly bydd yn cefnogi gwelliannau'r Gweinidog yn y grŵp hwn. Diolch.
Galwaf ar y Gweinidog i ymateb i’r ddadl.
I call on the Minister to reply to the debate.
I thank Members for their support for these measures within the Bill. I would just take this opportunity to reiterate the assurances that I did give at Stage 2 regarding appropriate guidance being issued.
Diolchaf i'r Aelodau am eu cefnogaeth i’r mesurau hyn o fewn y Bil. Hoffwn achub ar y cyfle hwn i ailadrodd y sicrwydd a roddais yng Nghyfnod 2 ynghylch cyhoeddi canllawiau priodol.
Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 6? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 6 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The question is that amendment 6 be agreed to. Does any Member object? Amendment 6 is agreed to in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd gwelliant 6 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 6 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 7, Gweinidog.
Amendment 7, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 7 (Rebecca Evans).
Amendment 7 (Rebecca Evans) moved.
Yes, formally.
Ie, yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 7? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 7 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The question is that amendment 7 be agreed to, does any Member object? Amendment 7 is agreed to in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd gwelliant 7 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 7 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 8, Gweinidog.
Amendment 8, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 8 (Rebecca Evans).
Amendment 8 (Rebecca Evans) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Os na dderbynnir gwelliant 8, bydd gwelliant 5 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 8? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 8.
If amendment 8 is not agreed to, amendment 5 falls. The question is that amendment 8 be agreed to. Does any Member object? Amendment 8 is therefore agreed.
Derbyniwyd gwelliant 8 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 8 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 9, Gweinidog.
Amendment 9, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 9 (Rebecca Evans).
Amendment 9 (Rebecca Evans) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 9? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 9.
The question is that amendment 9 be agreed to. Does any Member object? Amendment 9 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 9 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 9 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 10, Gweinidog.
Amendment 10, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 10 (Rebecca Evans).
Amendment 10 (Rebecca Evans) moved.
Yes, move.
Ie, cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 10? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 10.
The question is that amendment 10 be agreed to. Does any Member object? Amendment 10 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 10 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 10 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 11, Gweinidog.
Amendment 11, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 11 (Rebecca Evans).
Amendment 11 (Rebecca Evans) moved.
I formally move.
Rwy'n cynnig yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 11? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 11.
The question is that amendment 11 be agreed to. Does any Member object? Amendment 11 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 11 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 11 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 12, Gweinidog.
Amendment 12, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 12 (Rebecca Evans).
Amendment 12 (Rebecca Evans) moved.
Formally move.
Cynnig yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 12? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 12.
The question is that amendment 12 be agreed to. Does any Member object? Amendment 12 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 12 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 12 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 13, Gweinidog.
Amendment 13, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 13 (Rebecca Evans).
Amendment 13 (Rebecca Evans) moved.
Yes, move.
Ie, cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 13? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 13.
The question is that amendment 13 be agreed to. Does any Member object? Amendment 13 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 13 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 13 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 14, Gweinidog.
Amendment 14, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 14 (Rebecca Evans).
Amendment 14 (Rebecca Evans) moved.
Move.
Cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 14? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 14.
The question is that amendment 14 be agreed to. Does any Member object? Amendment 14 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 14 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 14 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 3: Ysmygu—Gorfodi (Gwelliannau 15, 16, 17, 18, 19, 20, 28, 29)
Group 3: Smoking—Enforcement (Amendments 15, 16, 17, 18, 19, 20, 28, 29)
Mae’r grŵp nesaf o welliannau yn ymwneud ag ysmygu a gorfodi. Gwelliant 15 yw’r prif welliant yn y grŵp hwn. Rwy’n galw ar y Gweinidog i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant hwn a’r gwelliannau eraill yn y grŵp. Rebecca Evans.
The next group of amendments relates to smoking and enforcement. Amendment 15 is the lead amendment in this group. I call on the Minister to move and to speak to the lead amendment and the other amendments in this group. Rebecca Evans.
Cynigiwyd gwelliant 15 (Rebecca Evans).
Amendment 15 (Rebecca Evans) moved.
Thank you. The amendments in this group are all technical in nature and make minor changes to aid understanding of the provisions. They reflect changes made at Stage 2 to name the enforcement authorities for the smoke-free-premises provisions on the face of the Bill, rather than designating them in regulations as initially planned. None of the amendments make a substantive change to the provisions and I urge Members to support these technical amendments.
Diolch. Mae'r gwelliannau yn y grŵp hwn i gyd yn dechnegol eu natur ac yn gwneud mân newidiadau i helpu i ddeall y darpariaethau. Maent yn adlewyrchu’r newidiadau a wnaed yng Nghyfnod 2 i enwi'r awdurdodau gorfodi ar gyfer y darpariaethau mangreoedd di-fwg ar wyneb y Bil, yn hytrach na'u dynodi mewn rheoliadau fel y bwriadwyd yn wreiddiol. Nid yw'r un o'r gwelliannau yn gwneud newid sylweddol i'r darpariaethau ac anogaf yr Aelodau i gefnogi'r gwelliannau technegol hyn.
Nid oes siaradwyr ar y gwelliannau yma. Felly, rwy’n cymryd nad yw’r Gweinidog eisiau ymateb i’r ddadl. Y cwestiwn sy’n dilyn yw: a ddylid derbyn gwelliant 15? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 15.
There are no speakers on these amendments. Therefore, I take it that the Minister doesn’t want to reply to the debate. Therefore, the question that follows from that is that amendment 15 be agreed to. Does any Member object? Amendment 15 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 15 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 15 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 16, Gweinidog.
Amendment 16, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 16 (Rebecca Evans).
Amendment 16 (Rebecca Evans) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 16? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 16.
The question is that amendment 16 be agreed to. Does any Member object? Amendment 16 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 16 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 16 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 17, Gweinidog.
Amendment 17, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 17 (Rebecca Evans).
Amendment 17 (Rebecca Evans) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 17? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 17.
The question is that amendment 17 be agreed to. Does any Member object? Amendment 17 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 17 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 17 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 18, Gweinidog.
Amendment 18, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 18 (Rebecca Evans).
Amendment 18 (Rebecca Evans) moved.
Yes, formally.
Ie, yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 18? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 18.
The question is that amendment 18 be agreed to. Does any Member object? Amendment 18 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 18 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 18 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 19, Gweinidog.
Amendment 19, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 19 (Rebecca Evans).
Amendment 19 (Rebecca Evans) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 19? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 19.
The question is that amendment 19 be agreed to. Does any Member object? Amendment 19 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 19 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 19 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 20, Gweinidog.
Amendment 20, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 20 (Rebecca Evans).
Amendment 20 (Rebecca Evans) moved.
Yes, formally.
Ie, yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 20? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 20.
The question is that amendment 20 be agreed to. Does any Member object? Amendment 20 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 20 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 20 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 4: Manwerthwyr Cynhyrchion Tybaco a Nicotin (Gwelliannau 32, 21)
Group 4: Retailers of Tobacco and Nicotine Products (Amendments 32, 21)
Mae’r grŵp nesaf yn ymwneud â manwerthwyr cynhyrchion tybaco a nicotin. Gwelliant 32 yw’r prif welliant yn y grŵp hwn. Rwy’n galw ar Angela Burns i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant hwn ac am y gwelliannau eraill yn y grŵp—Angela Burns.
The next group of amendments relates to retailers of tobacco and nicotine products. Amendment 32 is the lead amendment in this group and I call on Angela Burns to move and speak to the lead amendment and the other amendment in the group—Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 32 (Angela Burns).
Amendment 32 (Angela Burns) moved.
Diolch, Llywydd. In keeping with the Welsh Conservative policy intent to protect small businesses from undue penalisation from this legislation, we have tabled this amendment that sets out an intent to protect retailers and their data by ensuring that only relevant information is held about them on a retailers register. We welcome the willingness of the Minister to work with us in this regard and to share our concerns as to what is reasonable when it comes to storing information on retailers. At the committee stage, the Minister stated:
‘One of the key considerations when developing the retail register was ensuring that the appropriate balance is struck between achieving the policy aims whilst minimising the burden on retailers. In line with this guiding principle, we would not want to include extra details, such as photographs, unless it became absolutely necessary. Nevertheless, it is important that the ability to add additional information to the retail register is retained in order to be able to respond to changing circumstances.’
I raise this as a major concern because, actually, small businesses are usually very tight on time, don’t have rafts of experts to help them and could be put under immense pressure if a county council or any other authority chose to try to extract more information from them. So, I’m very pleased that the Welsh Conservative amendments at Stage 2 prompted a reconsideration of section 27(6) by the Minister. I would like to thank both the Minister and her lawyer in helping us to review this section and the lawyer for her help in redrafting it. I would ask Members to support this amendment.
Diolch, Llywydd. Yn unol â bwriad polisi'r Ceidwadwyr Cymreig i amddiffyn busnesau bach rhag cael eu cosbi’n ormodol gan y ddeddfwriaeth hon, rydym wedi cyflwyno'r gwelliant hwn sy'n nodi bwriad i ddiogelu manwerthwyr a’u data trwy sicrhau mai dim ond gwybodaeth berthnasol a gedwir amdanynt ar gofrestr manwerthwyr. Rydym yn croesawu parodrwydd y Gweinidog i weithio gyda ni yn hyn o beth ac i rannu ein pryderon ynghylch yr hyn sy'n rhesymol pan ddaw hi i gadw gwybodaeth am fanwerthwyr. Yn ystod y cyfnod pwyllgor, dywedodd y Gweinidog:
Un o'r prif ystyriaethau wrth ddatblygu'r gofrestr manwerthu oedd sicrhau cydbwysedd priodol rhwng cyflawni nodau’r polisi a lleihau'r baich ar fanwerthwyr. Yn unol â’r egwyddor arweiniol hon, ni fyddem yn dymuno cynnwys manylion ychwanegol, megis ffotograffau, oni bai bod hynny’n dod yn gwbl angenrheidiol. Serch hynny, mae'n bwysig cadw’r gallu i ychwanegu gwybodaeth ychwanegol at y gofrestr manwerthu er mwyn gallu ymateb i amgylchiadau newidiol.
Codaf hyn fel pryder mawr oherwydd, mewn gwirionedd, nid oes gan fusnesau bach fawr iawn o amser, nid oes ganddynt bentwr o arbenigwyr i'w helpu a gellid eu rhoi o dan bwysau aruthrol petai cyngor sir neu unrhyw awdurdod arall yn dewis ceisio cael mwy o wybodaeth ganddynt. Felly, rwy'n falch iawn bod gwelliannau’r Ceidwadwyr Cymreig yn ystod Cyfnod 2 wedi ysgogi’r Gweinidog i ailystyried adran 27(6). Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog a'i chyfreithiwr am ein helpu i adolygu'r adran hon a’r cyfreithiwr am ei chymorth wrth ei hailddrafftio. Gofynnaf i’r Aelodau gefnogi'r gwelliant hwn.
Galwaf ar y Gweinidog. Rebecca Evans.
I call on the Minister. Rebecca Evans.
Thank you. I’m grateful to Angela Burns for bringing forward amendment 32 following an issue that she raised at Stage 2 about the potential for the registration authority to include information on the register that is not consistent with the policy intent. I’m happy to confirm that the Government will support this amendment. However, the acceptance of amendment 32 raises an issue that needs to be addressed.
Amendment 32 would prevent information being included on the register about whether or not a retailer offers home delivery or collection services. It’s important that this information is available to enforcement authorities to aid with the enforcement of the new offence of handing over tobacco and so on to persons under the age of 18, to be introduced by Part 2, Chapter 4 of the Bill.
Amendment 21 is required to allow that information to be available on the register. Therefore, I ask Members to support both amendments in this group, which together ensure that only appropriate information is included on the register and that enforcement authorities can access the information they need about provision of home delivery and collection services.
Diolch. Rwy'n ddiolchgar i Angela Burns am gyflwyno gwelliant 32 yn dilyn mater a gododd yn ystod Cyfnod 2 ynglŷn â’r posibilrwydd i'r awdurdod cofrestru gynnwys gwybodaeth ar y gofrestr nad yw’n gyson â bwriad y polisi. Rwy'n falch o gadarnhau y bydd y Llywodraeth yn cefnogi'r gwelliant hwn. Fodd bynnag, mae derbyn gwelliant 32 yn codi mater y mae angen rhoi sylw iddo.
Byddai gwelliant 32 yn atal gwybodaeth rhag cael ei chynnwys ar y gofrestr ynghylch pa un a yw manwerthwr yn cynnig gwasanaethau casglu neu ddanfon i'r cartref ai peidio. Mae'n bwysig bod yr wybodaeth hon ar gael i awdurdodau gorfodi er mwyn helpu i orfodi'r drosedd newydd o roi tybaco ac yn y blaen i bobl o dan 18 oed, i'w chyflwyno gan Ran 2, Pennod 4 y Bil.
Mae gwelliant 21 yn ofynnol er mwyn caniatáu i’r wybodaeth honno fod ar gael ar y gofrestr. Felly, gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r ddau welliant yn y grŵp hwn, sydd gyda'i gilydd yn sicrhau mai dim ond gwybodaeth briodol sy’n cael ei chynnwys ar y gofrestr ac y gall awdurdodau gorfodi weld yr wybodaeth y maent ei hangen ynghylch darparu gwasanaethau casglu a danfon i'r cartref.
Galwaf ar Angela Burns i ymateb i’r ddadl.
I call on Angela Burns to reply to the debate.
Just to say: thank you very much, Minister, for your co-operation. I would like to reiterate once again that the Government lawyer was most helpful in this matter.
Dim ond i ddweud: diolch yn fawr iawn, Gweinidog, am eich cydweithrediad. Hoffwn ailadrodd unwaith eto bod cyfreithiwr y Llywodraeth o gymorth mawr yn y mater hwn.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 32? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 32.
The question is that amendment 32 be agreed to. Does any Member object? Amendment 32 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 32 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 32 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gweinidog, gwelliant 21.
Minister, amendment 21.
Cynigiwyd gwelliant 21 (Rebecca Evans).
Amendment 21 (Rebecca Evans) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 21? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 21.
The question is that amendment 21 be agreed to. Does any Member object? Amendment 21 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 21 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 21 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 5: Triniaethau Arbennig—Trwyddedau Triniaethau Arbennig (Gwelliannau 22, 23, 24, 25, 26)
Group 5: Special Procedures—Special Procedure Licences (Amendments 22, 23, 24, 25, 26)
Mae’r grŵp nesaf o welliannau yn ymwneud â thrwyddedau ar gyfer triniaethau arbennig. Gwelliant 22 yw’r prif welliant yn y grŵp hwn. Rydw i’n galw ar y Gweinidog i gynnig y prif welliant, ac i siarad am y gwelliant hwn a’r gwelliannau eraill yn y grŵp. Rebecca Evans.
The next group of amendments relates to special procedures and licences. Amendment 22 is the lead amendment in this group, and I call on the Minister to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Rebecca Evans.
Cynigiwyd gwelliant 22 (Rebecca Evans).
Amendment 22 (Rebecca Evans) moved.
The amendments in this group propose a series of changes to the part of the Bill creating a new licensing system for special procedures, namely body piercing, tattooing, acupuncture and electrolysis. I am encouraged that these proposals have attracted widespread general support, as they will provide important protections for the public who choose to have these procedures.
The first amendment in the group is the result of the careful consideration I have given to concerns raised by Rhun ap Iorwerth at Stage 2. These specifically related to the potential serious health implications of tattooing of the eyeball and the need to ensure this practice should only be carried out by appropriately qualified individuals.
In response to these concerns, I made a commitment to work with the Member to ensure the consultation on the mandatory licensing conditions captures tattooing of the eyeball to enable appropriate and proportionate safeguards to be put in place. Amendment 22 fulfils this commitment by putting it beyond doubt that mandatory licensing conditions can make provision about standards of competence relevant to performing a special procedure on a specific part of an individual’s body, such as an eye, including by reference to qualifications or experience.
It’s my intention that the consultation on the mandatory licensing criteria and conditions will seek views on the controls that should be put in place for special procedures, such as the tattooing of an eyeball, including controls linked to qualifications, competence and experience. The objective is that such a procedure should only be carried out if the practitioner is qualified and considered competent to do so.
To perform a special procedure without holding a licence to do so would be a criminal offence punishable by an unlimited fine. This is a better approach than the amendments proposed by Caroline Jones, which we will discuss in the next group. My amendments will provide a more flexible approach to address, through mandatory licensing criteria and conditions, any special procedure developed in the future that raises similar concerns.
Turning now to amendment 23: this is a technical amendment to make it clear that guidance issued by Welsh Ministers must cover matters to be taken into account when deciding whether, and to what extent, an applicant’s fitness to perform a special procedure has been called into question, as a result of their having a conviction for a relevant offence. This builds on changes that were made to the Bill at Stage 2 relating to relevant offences, and will help ensure a consistent approach across the Bill.
Amendments 25 and 26 in this group also seek to address important concerns raised by Angela Burns at Stage 2 about ensuring access to information for the public. The amendments clarify that a local authority must both maintain and publish its register of special procedure licences and approved premises and vehicles. This means that the local authority would have to produce and publish its register, for example on its website, rather than merely making it open for inspection by the public at its offices. It therefore helps ensure that up-to-date information about valid special procedure licences and premises approvals will be more accessible to those individuals considering having a special procedure.
Amendment 24 is a technical change that removes superfluous wording to add further clarity to section 65.
I thank the respective Members for highlighting important issues in relation to Part 3 of the Bill that are addressed in this group. I urge Members to support all of the amendments in the group.
Mae'r gwelliannau yn y grŵp hwn yn cynnig cyfres o newidiadau i'r rhan o'r Bil sy’n creu system drwyddedu newydd ar gyfer gweithdrefnau arbennig, sef tyllu’r corff, tatŵio, aciwbigo ac electrolysis. Rwyf wedi fy nghalonogi bod y cynigion hyn wedi denu cefnogaeth gyffredinol eang, gan y byddant yn darparu mesurau diogelwch pwysig ar gyfer y cyhoedd sy'n dewis cael y gweithdrefnau hyn.
Mae'r gwelliant cyntaf yn y grŵp o ganlyniad i ystyriaeth ofalus a roddais i bryderon a godwyd gan Rhun ap Iorwerth yng Nghyfnod 2. Mae'r rhain yn ymwneud yn benodol â'r goblygiadau iechyd difrifol posibl o datŵio pelen y llygad a'r angen i sicrhau bod yr arfer hwn ond yn cael ei wneud gan unigolion â chymwysterau priodol.
Mewn ymateb i'r pryderon hyn, fe wnes i ymrwymiad i weithio gyda'r Aelod i sicrhau bod yr ymgynghoriad ar yr amodau trwyddedu gorfodol yn cynnwys tatŵio pelen y llygad fel bod dulliau diogelu priodol a chymesur yn cael eu rhoi ar waith. Mae gwelliant 22 yn cyflawni'r ymrwymiad hwn drwy ei roi y tu hwnt i amheuaeth y gall amodau trwyddedu gorfodol wneud darpariaeth ynghylch safonau cymhwysedd sy'n berthnasol i berfformio gweithdrefn arbennig ar ran benodol o gorff unigolyn, megis y llygad, gan gynnwys cyfeirio at gymwysterau neu brofiad.
Mae'n fwriad gennyf y bydd yr ymgynghoriad ar y meini prawf a’r amodau trwyddedu gorfodol yn gofyn am farn ar y rheolau y dylid eu rhoi ar waith ar gyfer gweithdrefnau arbennig, megis tatŵio pelen y llygad, gan gynnwys rheolau sy’n gysylltiedig â chymwysterau, cymhwysedd a phrofiad. Yr amcan yw sicrhau na ddylai gweithdrefn o'r fath gael ei chynnal oni bai bod yr ymarferydd yn gymwysedig ac yr ystyrir ei fod yn gymwys i wneud hynny.
Byddai perfformio gweithdrefn arbennig heb drwydded yn drosedd y gellid ei chosbi â dirwy anghyfyngedig. Mae’r dull hwn yn well na'r gwelliannau a gynigiwyd gan Caroline Jones, a byddwn yn trafod y rheiny yn y grŵp nesaf. Bydd fy ngwelliannau i yn darparu dull mwy hyblyg o fynd i’r afael, drwy feini prawf ac amodau trwyddedu gorfodol, ag unrhyw weithdrefn arbennig a ddatblygir yn y dyfodol sy'n codi pryderon tebyg.
Gan droi yn awr at welliant 23: gwelliant technegol yw hwn i’w gwneud yn glir bod yn rhaid i ganllawiau a gyhoeddir gan Weinidogion Cymru ymdrin â materion i’w hystyried wrth benderfynu a godwyd amheuaeth, ac i ba raddau, ynghylch cymhwyster ymgeisydd i berfformio gweithdrefn arbennig, o ganlyniad i'r ffaith fod ganddo euogfarn am drosedd berthnasol. Mae hyn yn adeiladu ar y newidiadau a wnaed i'r Bil yn ystod Cyfnod 2 yn ymwneud â throseddau perthnasol, a bydd yn helpu i sicrhau dull cyson ar draws y Bil.
Mae gwelliannau 25 a 26 yn y grŵp hwn hefyd yn ceisio mynd i'r afael â phryderon pwysig a godwyd gan Angela Burns yn ystod Cyfnod 2 ynghylch sicrhau bod y cyhoedd yn cael gweld yr wybodaeth. Mae'r gwelliannau yn egluro bod yn rhaid i awdurdod lleol gynnal a chyhoeddi ei gofrestr o drwyddedau gweithdrefn arbennig a safleoedd a cherbydau cymeradwy. Mae hyn yn golygu y byddai'n rhaid i'r awdurdod lleol gynhyrchu a chyhoeddi ei gofrestr, er enghraifft ar ei wefan, yn hytrach na dim ond sicrhau ei bod ar gael i'w harchwilio gan y cyhoedd yn ei swyddfeydd. Felly, mae'n helpu i sicrhau bod yr wybodaeth ddiweddaraf am drwyddedau gweithdrefn arbennig dilys a chymeradwyaethau safleoedd yn fwy hygyrch i'r unigolion sy'n ystyried cael gweithdrefn arbennig wedi’i chynnal.
Mae gwelliant 24 yn newid technegol sy'n dileu geiriad diangen er mwyn sicrhau bod adran 65 yn fwy eglur.
Diolchaf i'r Aelodau priodol am dynnu sylw at faterion pwysig ynglŷn â Rhan 3 y Bil yr eir i’r afael â nhw yn y grŵp hwn. Anogaf yr Aelodau i gefnogi'r holl welliannau yn y grŵp.
We will be supporting all the amendments in this group. However, I wish to put on record that the Welsh Conservatives believe that no individual should be exempt from obtaining a licence if administering a special procedure. Therefore, that is why at Stage 2 we tabled amendments that sought to remove this exemption. If an individual does not have that specific regulated competence to do the procedure, in our view they should not be able to do so. This is consistent with much of the evidence given at committee stage, and recommendation 12 of the committee report, that the Bill should be amended so that there’s no provision for a blanket exemption on the face of the Bill for any healthcare profession. However, we do appreciate that in order for this Bill to remain within its devolved legislative competence, exemptions are needed to ensure that this legislation does not infringe on the medical regulatory bodies, such as the General Medical Council.
At committee stage, the Minister stated that she could confirm it’s her intention to carry out consultation with those regulatory bodies to determine whether each of the special procedures listed is within the scope of the professional practice of their members. The exemption is, therefore, subject to their regulatory body confirming that they are competent in the procedure they wish to perform, and if not they will be brought back into the licensing system through regulations and will be required to apply for a licence.
In our view, it is critical that the Minister does proceed with her consultations with regulatory bodies to ensure that only those who are most competent are undertaking these procedures for medical or surgical purposes. Therefore, amendment 22 as tabled strengthens this legislation to ensure that standards of competence are assessed prior to obtaining a licence. This has the potential to regulate a specialist area and procedures and make sure that they are being undertaken by competent and experienced individuals. Given the subject matter, I think it is very important that we do just that.
Byddwn yn cefnogi pob un o'r gwelliannau yn y grŵp hwn. Fodd bynnag, hoffwn gofnodi bod y Ceidwadwyr Cymreig yn credu na ddylai unrhyw unigolyn gael ei eithrio rhag cael trwydded os yw’n darparu gweithdrefn arbennig. Felly, dyna pam yn ystod Cyfnod 2 y cyflwynasom welliannau a oedd yn ceisio cael gwared ar yr eithriad hwn. Os nad oes gan unigolyn y cymhwysedd a reoleiddir penodol i wneud y weithdrefn, rydym yn credu na ddylai gael gwneud hynny. Mae hyn yn gyson â llawer o'r dystiolaeth a roddwyd yn ystod y cyfnod pwyllgor, ac argymhelliad 12 o adroddiad y pwyllgor, y dylai'r Bil gael ei ddiwygio fel nad oes unrhyw ddarpariaeth ar gyfer eithriad cyffredinol ar wyneb y Bil ar gyfer unrhyw broffesiwn gofal iechyd. Fodd bynnag, rydym yn gwerthfawrogi bod angen eithriadau, er mwyn i'r Bil hwn aros o fewn ei gymhwysedd deddfwriaethol datganoledig, i sicrhau nad yw'r ddeddfwriaeth hon yn tresbasu ar y cyrff rheoleiddio meddygol, megis y Cyngor Meddygol Cyffredinol.
Yng nghyfnod y pwyllgor, dywedodd y Gweinidog y gallai gadarnhau ei bod yn bwriadu cynnal ymgynghoriad â’r cyrff rheoleiddio hynny i benderfynu ar ba un a yw pob un o'r gweithdrefnau arbennig a restrir o fewn cwmpas gwaith proffesiynol eu haelodau. Felly, mae'r eithriad yn amodol ar gael cadarnhad gan eu corff rheoleiddio eu bod yn gymwys yn y weithdrefn y maent yn dymuno’i pherfformio, ac os nad ydynt, byddant yn cael eu cyfeirio’n ôl i mewn i'r system drwyddedu drwy reoliadau a bydd yn rhaid iddynt wneud cais am drwydded.
Yn ein barn ni, mae'n hanfodol bod y Gweinidog yn bwrw ymlaen â'i hymgynghoriadau gyda chyrff rheoleiddio i sicrhau mai dim ond y rhai sydd fwyaf cymwys sy’n ymgymryd â’r gweithdrefnau hyn at ddibenion meddygol neu lawfeddygol. Felly, mae gwelliant 22 fel y'i cyflwynwyd yn cryfhau'r ddeddfwriaeth hon er mwyn sicrhau bod safonau cymhwysedd yn cael eu hasesu cyn cael trwydded. Mae gan hyn y potensial i reoleiddio maes arbenigol a gweithdrefnau a gwneud yn siŵr eu bod yn cael eu cynnal gan unigolion cymwys a phrofiadol. O ystyried y pwnc dan sylw, rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gwneud yn union hynny.
Mi fyddwn ni'n cefnogi’r grŵp yma o welliannau gan y Llywodraeth. Mae gwelliant 22 yn arbennig yn adlewyrchu’r pryderon godais i, fel clywsom ni gan y Gweinidog, yn y cymal pwyllgor mewn perthynas â’r lefel o allu yr ydym ni yn credu sydd ei angen ar gyfer tatŵio llygaid. Mi gynigiom ni mai dim ond pobl wedi’u cofrestru efo’r Cyngor Meddygol Cyffredinol, o bosib, a ddylai gael gwneud. Mi welwch chi yn y grŵp nesaf o welliannau fod Caroline Jones wedi cyflwyno’r gwelliannau hynny y gwnes i eu cyflwyno yn y pwyllgor, y rheini y cyfeiriodd y Gweinidog atyn nhw. Fy mwriad i, yn syml iawn, oedd chwilio am sicrwydd y gellid cyfyngu ar y tatŵs yma sydd â lefel uchel o risg yn ymwneud â nhw. Yn y pwyllgor, ac yna mewn trafodaeth efo’r Llywodraeth, rydw i’n credu fy mod i wedi cael y sicrwydd yna yr oeddwn yn chwilio amdano fo. Rwy’n ddiolchgar am hynny. Rwyf hefyd yn falch iawn fy mod i wedi gallu codi’r mater yma a’i fod o wedi cael ei drafod, ond ar ôl llwyddo i gael, rwy’n meddwl, y sicrwydd yr oeddwn yn chwilio amdano fo, mi rydw i’n hapus i gefnogi’r gwelliannau yma gan y Llywodraeth ac nid y rhai yng ngrŵp 6.
We will be supporting this group of amendments from the Government. Amendment 22 in particular reflects the concerns that I raised, as we heard from the Minister, during the Committee Stage in relation to the level of ability that we think is required for the tattooing of an eyeball. We proposed that only those registered with the General Medical Council, possibly, should be allowed to undertake such proceedings. You will see in the next group of amendments that Caroline Jones has tabled those amendments that I tabled during the Committee Stage, and the Minister referred to those. My intention, quite simply, was to seek assurances that we could restrict this tattooing, which has a high risk level. At Committee Stage, and then in discussion with Government, I do believe that I have received those assurances that I was seeking. I’m grateful for that. I’m also extremely pleased that I was able to raise this issue, and that it has been discussed, but having succeeded in gaining those assurances, I am happy to support these Government amendments rather than those in group 6.
Galwaf ar y Gweinidog i ymateb i’r ddadl. Rebecca Evans.
I call on the Minister to reply to the debate. Rebecca Evans.
Thank you. I particularly thank Rhun ap Iorwerth for his support of the amendments within this particular group, reflecting the concerns that he raised at Stage 2, and also thank others who will be supporting these amendments. I would like to take this opportunity to confirm that I will be consulting with the professional bodies on the exemptions issue as a matter of priority, as confirmed at Stage 2.
Diolch. Rwy’n diolch yn arbennig i Rhun ap Iorwerth am ei gefnogaeth i’r gwelliannau o fewn y grŵp penodol hwn, sy’n adlewyrchu’r pryderon a gododd yn ystod Cyfnod 2, a diolchaf hefyd i eraill a fydd yn cefnogi'r gwelliannau hyn. Hoffwn achub ar y cyfle hwn i gadarnhau y byddaf yn ymgynghori â'r cyrff proffesiynol ar y mater o eithriadau fel mater o flaenoriaeth, fel y cadarnhawyd yng Nghyfnod 2.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 22? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 22.
The question is that amendment 22 be agreed to. Does any Member object? Amendment 22 is therefore agreed.
Derbyniwyd gwelliant 22 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 22 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 23, Gweinidog.
Amendment 23, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 23 (Rebecca Evans).
Amendment 23 (Rebecca Evans) moved.
Yes, formally.
Ie, yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 23? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 23.
The question is that amendment 23 be agreed to. Does any Member object? Amendment 23 is therefore agreed.
Derbyniwyd gwelliant 23 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 23 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 24, Gweinidog.
Amendment 24, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 24 (Rebecca Evans).
Amendment 24 (Rebecca Evans) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 24? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 24.
The question is that amendment 24 be agreed to. Does any Member object? Amendment 24 is therefore agreed.
Derbyniwyd gwelliant 24 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 24 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 25, Gweinidog.
Amendment 25, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 25 (Rebecca Evans).
Amendment 25 (Rebecca Evans) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 25? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 25.
The question is that amendment 25 be agreed to. Does any Member object? Amendment 25 is therefore agreed.
Derbyniwyd gwelliant 25 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 25 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 26, Gweinidog.
Amendment 26, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 26 (Rebecca Evans).
Amendment 26 (Rebecca Evans) moved.
Yes, formally.
Ie, yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 26? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 26.
The question is that amendment 26 be agreed to. Does any Member object? Amendment 26 is therefore agreed.
Derbyniwyd gwelliant 26 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 26 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 6: Tatŵio Pelen y Llygad (Gwelliannau 36, 37, 38, 41, 35)
Group 6: Tattooing of an Eyeball (Amendments 36, 37, 38, 41, 35)
Mae’r grŵp nesaf o welliannau’n ymwneud â thatŵio pelen y llygad. Gwelliant 36 yw’r prif welliant yn y grŵp hwn. Rwy’n galw ar Caroline Jones i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant hwn ac am y gwelliannau eraill yn y grŵp. Caroline Jones.
The next group of amendments relates to the tattooing of an eyeball. The lead amendment in this group is amendment 36. I call on Caroline Jones to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Caroline Jones.
Cynigiwyd gwelliant 36 (Caroline Jones).
Amendment 36 (Caroline Jones) moved.
Diolch, Llywydd. I wish to formally move the amendment in my name.
When we first started taking evidence about special procedures, I must admit I was shocked by the range of things people did to their bodies. However, the one thing that did disturb me the most was the tattooing of eyeballs. It’s not the fact that someone wants to inject ink into their eyeball that shocks me but the fact that someone would put their health at risk in order to alter the colour of their eyes. Eyeball tattooing involves inserting a needle into the sclera, the white of your eye, in several places and injecting coloured ink, which slowly spreads to cover all of the sclera. The inks used in this procedure are usually not designed for the purposes of tattooing, and are mainly designed for use in commercial printing processes or for adding colour to car bodywork. People who have undergone this procedure report that they have wept coloured tears for days and experienced a burning sensation in their eyes, and that is when there are no complications.
According to the Royal Australian and New Zealand College of Ophthalmologists, who looked at this issue, the health risks are significant. They include perforation of the eye, which can lead to blindness as the sclera is less than 1 mm thick; retina detachment, an urgent medical condition that may leave the patient blind; endophthalmitis, an infection inside the eye that can also lead to blindness; sympathetic opthalmia, an autoimmune inflammatory response that affects both eyes and can result in blindness; bleeding and infection at the injection sites; delayed diagnosis of medical conditions, as the true colour of the sclera is now hidden—for example, jaundice is often a first symptom of many diseases; adverse reactions to the ink; sensitivity to light; staining of the surrounding tissue due to ink migration; and they state that the long-term risks are not yet known.
It is for these reasons that I have tabled these amendments in my name—35, 36, 37, 38 and 41. There are medical reasons why scleral tattooing may be necessary, so it is not possible to prohibit, as Rhun had stated in one of his amendments, its use outright. Instead, these amendments restrict eyeball tattooing to those properly licensed by the GMC—the General Medical Council. I urge Members to support the amendments in group 6. Diolch yn fawr.
Diolch, Llywydd. Hoffwn gynnig y gwelliant yn ffurfiol yn fy enw i.
Pan wnaethom ni gymryd tystiolaeth i ddechrau ynghylch gweithdrefnau arbennig, mae'n rhaid i mi gyfaddef fy mod wedi fy syfrdanu gan yr amrywiaeth o bethau yr oedd pobl yn ei wneud i'w cyrff. Fodd bynnag, yr un peth a wnaeth fy mhoeni fwyaf oedd tatŵio pelenni’r llygaid. Nid y ffaith bod rhywun yn dymuno chwistrellu inc i mewn i belen ei lygad sy'n fy synnu ond y ffaith y byddai rhywun yn peryglu ei iechyd er mwyn newid lliw ei lygaid. Mae tatŵio pelen y llygad yn golygu rhoi nodwydd i mewn i'r sglera, gwyn eich llygad, mewn sawl lle a chwistrellu inc lliw, sy’n lledaenu’n araf i orchuddio’r sglera i gyd. Fel arfer, nid yw'r inciau a ddefnyddir yn y weithdrefn hon wedi’u cynhyrchu at ddibenion tatŵio, ac maen nhw wedi’u cynllunio’n bennaf i’w defnyddio mewn prosesau argraffu masnachol neu i ychwanegu lliw at gorff car. Mae’r bobl sydd wedi cael y weithdrefn hon wedi’i gwneud yn adrodd eu bod wedi wylo dagrau lliw am ddyddiau ac wedi cael teimlad o losgi yn eu llygaid, ac mae hynny pan nad oes unrhyw gymhlethdodau.
Yn ôl y Royal Australian and New Zealand College of Ophthalmologists, a fu’n edrych ar y mater hwn, mae’r peryglon i iechyd yn sylweddol. Maent yn cynnwys toriad i’r llygad, a all arwain at ddallineb gan fod y sglera yn llai nag 1 mm o drwch; datodiad y retina, cyflwr meddygol brys a allai adael y claf yn ddall; endoffthalmitis, haint y tu mewn i'r llygad a all hefyd arwain at ddallineb; offthalmia cydymdeimladol, ymateb llidiol awto-imiwn sy'n effeithio ar y ddau lygad ac a all arwain at ddallineb; gwaedu a haint yn y mannau lle rhoddwyd y pigiadau; gohirio diagnosis o gyflyrau meddygol, gan fod gwir liw’r sglera bellach wedi’i guddio—er enghraifft, mae clwyf melyn yn aml yn symptom cyntaf nifer o afiechydon; adweithiau anffafriol i'r inc; sensitifrwydd i olau; staenio’r meinwe amgylchynol yn sgil yr inc yn mudo; ac maen nhw’n datgan nad yw’r risgiau tymor hir yn hysbys eto.
Am y rhesymau hyn rwyf wedi cyflwyno'r gwelliannau hyn yn fy enw i—35, 36, 37, 38 a 41. Mae rhesymau meddygol pam y gall fod angen tatŵio’r sglera, felly nid yw'n bosibl gwahardd, fel y mae Rhun wedi’i ddatgan yn un o'i welliannau, ei ddefnydd yn llwyr. Yn hytrach, mae'r gwelliannau hyn yn cyfyngu ar datŵio pelen y llygad i'r rhai sydd wedi’u trwyddedu’n briodol gan y GMC—y Cyngor Meddygol Cyffredinol. Anogaf yr Aelodau i gefnogi'r gwelliannau yng ngrŵp 6. Diolch yn fawr.
Due to previous provisions in the Bill, Welsh Conservatives will be abstaining on the following amendments relating to the tattooing of eyeballs. We accept that the intent of the proposer is to ensure that this extremely risky procedure is only carried out by highly skilled individuals. However, this procedure was not raised as an issue at committee stage by the medical community, and there are concerns that the proposed amendment infringes on an individual’s ability to make decisions about their own life and health.
The provisions created by amendment 22 will, we believe, ensure that there will be a duty placed on those issuing licences to assess an individual’s capability to administer these procedures, as they will need to have previous experience and be competent in their ability to do so. Although this is not necessarily preventative, it will give greater assurance that these procedures will be undertaken in a competent and proper way, and we would suggest to the Minister, especially given the very powerful and descriptive way that the proposer has described the problems that can arise from the tattooing of an eyeball, that this is an area that she might wish to consult on further with a view to adding the tattooing of an eyeball to the list of special procedures as soon as possible.
Oherwydd y darpariaethau blaenorol yn y Bil, bydd y Ceidwadwyr Cymreig yn ymatal ar y gwelliannau canlynol sy'n ymwneud â thatŵio pelenni’r llygaid. Rydym yn derbyn mai bwriad y cynigydd yw sicrhau bod y weithdrefn beryglus dros ben hon ond yn cael ei gwneud gan unigolion medrus iawn. Fodd bynnag, ni chafodd y weithdrefn hon ei chodi fel mater yn ystod y cyfnod pwyllgor gan y gymuned feddygol, ac mae pryderon bod y gwelliant arfaethedig yn amharu ar allu unigolyn i wneud penderfyniadau am ei fywyd a'i iechyd ei hunan.
Bydd y darpariaethau a grëwyd gan welliant 22, yn ein barn ni, yn sicrhau y bydd dyletswydd ar y rhai sy’n rhoi trwyddedau i asesu gallu'r unigolyn i weinyddu'r gweithdrefnau hyn, gan y bydd angen iddyn nhw fod â phrofiad blaenorol a bod yn gymwys yn eu gallu i wneud hynny. Er nad yw hyn o reidrwydd yn ataliol, bydd yn rhoi mwy o sicrwydd y bydd y gweithdrefnau hyn yn cael eu gwneud mewn modd cymwys a phriodol, a byddem yn awgrymu i'r Gweinidog, yn enwedig o ystyried y ffordd hynod bwerus a disgrifiadol y mae’r cynigydd wedi disgrifio'r problemau sy'n gallu codi o datŵio pelen y llygad, fod hwn yn faes y gallai ddymuno ymgynghori ymhellach arno gyda'r bwriad o ychwanegu tatŵio pelen y llygad at y rhestr o weithdrefnau arbennig cyn gynted ag y bo modd.
Galwaf ar y Gweinidog. Rebecca Evans.
I call on the Minister. Rebecca Evans.
The amendments in this group seek to create a standalone criminal offence of tattooing an eyeball in Wales, unless it’s done by a person regulated by the General Medical Council. I share the general concern about the risks of this procedure, which underpin the amendments. As I outlined in the discussion on the previous group, amendment 22 tabled in my name makes it clear that the mandatory licensing criteria and conditions can make provision about standards of competence relevant to performing a special procedure on a specific part of an individual’s body, including by reference to qualifications or experience.
Mae'r gwelliannau yn y grŵp hwn yn ceisio creu trosedd annibynnol o datŵio pelen y llygad yng Nghymru, oni bai ei fod yn cael ei wneud gan unigolyn sy’n cael ei reoleiddio gan y Cyngor Meddygol Cyffredinol. Rwy’n rhannu'r pryder cyffredinol ynghylch risgiau’r weithdrefn hon, sy’n sail i'r gwelliannau. Fel yr amlinellais yn y drafodaeth ar y grŵp blaenorol, mae gwelliant 22 a gyflwynwyd yn fy enw i yn ei gwneud yn glir y gall y meini prawf ac amodau trwyddedu gorfodol wneud darpariaethau ynghylch safonau cymhwysedd sy'n berthnasol i berfformio gweithdrefn arbennig ar ran benodol o gorff unigolyn, gan gynnwys cyfeirio at gymwysterau neu brofiad.
Would you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes.
Gwnaf.
Thank you for taking the intervention. What kind of experience do you think will be necessary to convince people that they’re capable of carrying out this process?
Diolch i chi am dderbyn yr ymyriad. Pa fath o brofiad, yn eich barn chi, fydd yn angenrheidiol i argyhoeddi pobl eu bod yn gallu ymgymryd â’r broses hon?
When we develop these regulations, obviously we will be consulting widely, particularly with the medical community in terms of what they think would be appropriate in terms of undertaking special procedures of this particular nature.
As I outlined in the previous discussion, the amendment that I tabled does make it clear that the mandatory licensing conditions and criteria can make these provisions, and as such, the criteria and conditions will be able to make specific and targeted provision about tattooing an eyeball, and I do believe that this is the most appropriate mechanism for dealing with this important issue, rather than the approach suggested by the amendments in this group. This approach also provides the flexibility needed to deal with other procedures that might emerge and present similar health concerns in future.
It is my intention that the consultation required on the mandatory licensing criteria and conditions will seek views on the appropriate controls and restrictions that should be put in place for procedures such as eyeball tattooing, including controls linked to qualifications, experience and competence. The objective will be to ensure that such a procedure could only be carried out if the practitioner was qualified and considered competent to do so.
The approach that I have outlined would mean that the tattooing of an eyeball would be prohibited from being carried out by anyone who does not meet strict licensing criteria and conditions. To carry out such a procedure without being licensed to do so would be an offence punishable by an unlimited fine. The approach ultimately achieves a similar effect to that envisaged by the amendments in this group, but in a more coherent way that aligns with the overall special procedures licensing system. Therefore, I am unable to support the amendments in this group.
Pan fyddwn yn datblygu’r rheoliadau hyn, yn amlwg byddwn yn ymgynghori'n eang, yn enwedig â'r gymuned feddygol o ran yr hyn y maen nhw’n ei gredu fyddai’n briodol o ran ymgymryd â gweithdrefnau arbennig o'r math penodol hwn.
Fel yr amlinellais yn y drafodaeth flaenorol, mae'r gwelliant a gyflwynais yn ei gwneud yn glir y gall yr amodau a meini prawf trwyddedu gorfodol wneud y darpariaethau hyn, ac fel y cyfryw, bydd y meini prawf a'r amodau yn gallu gwneud darpariaeth benodol ac wedi'i thargedu ynglŷn â thatŵio pelen y llygad, ac rwy’n credu mai hwn yw’r dull mwyaf priodol o ymdrin â'r mater pwysig hwn, yn hytrach na'r dull a awgrymwyd gan y gwelliannau yn y grŵp hwn. Mae'r dull hwn hefyd yn rhoi’r hyblygrwydd sydd ei angen i ymdrin â gweithdrefnau eraill a allai ddod i'r amlwg a chyflwyno pryderon iechyd tebyg yn y dyfodol.
Fy mwriad i yw y bydd yr ymgynghoriad sy'n ofynnol ar y meini prawf ac amodau trwyddedu gorfodol yn gofyn am farn ar y rheolau a chyfyngiadau priodol y dylid eu rhoi ar waith ar gyfer gweithdrefnau fel tatŵio pelen y llygad, gan gynnwys rheolau sy’n gysylltiedig â chymwysterau, profiad a chymhwysedd. Yr amcan fydd sicrhau na chaiff gweithdrefn o'r fath ei chynnal oni bai bod yr ymarferydd yn gymwysedig ac yr ystyrir ei fod yn gymwys i wneud hynny.
Byddai'r dull a amlinellais yn golygu y gwaherddid unrhyw un nad yw’n bodloni meini prawf ac amodau trwyddedu llym rhag tatŵio pelen y llygad. Byddai ymgymryd â gweithdrefn o'r fath heb drwydded i wneud hynny yn drosedd y gellid ei chosbi â dirwy anghyfyngedig. Yn y pen draw mae’r dull yn cyflawni effaith debyg i'r hyn a ragwelwyd gan y gwelliannau yn y grŵp hwn, ond mewn ffordd fwy cydlynol sy'n cyd-fynd â'r system drwyddedu gweithdrefnau arbennig gyffredinol. Felly, nid wyf yn gallu cefnogi'r gwelliannau yn y grŵp hwn.
Galwaf ar Caroline Jones i ymateb i’r ddadl. Caroline Jones
I call on Caroline Jones to reply to the debate. Caroline Jones.
Diolch, Llywydd. Obviously, I’m disappointed that these amendments were not supported. One of the reasons that I am very disappointed is that I believe that this procedure should be used for medical reasons only. I’m disturbed that someone can go out, have their eyeballs tattooed and have complications such as those I have listed. I’m also concerned that this procedure could add significantly to our waiting lists in hospitals, and that ophthalmologists already have 18-month waiting lists where people risk becoming blind. Therefore, I think this procedure, if left to its own devices as we are doing—leaving it optional instead of just for medical reasons—can only add to that. What I ask, in this instance, is that it is reconsidered.
Diolch, Llywydd. Mae’n amlwg fy mod wedi fy siomi na chafodd y gwelliannau hyn eu cefnogi. Un o'r rhesymau pam fy mod yn siomedig iawn yw fy mod yn credu y dylid defnyddio’r weithdrefn hon am resymau meddygol yn unig. Mae’n ofid gen i y gall rhywun fynd allan a chael tatŵ ar belenni ei lygaid a dioddef cymhlethdodau fel y rhai yr wyf wedi eu rhestru. Rwy’n pryderu hefyd y gallai'r weithdrefn hon ychwanegu yn sylweddol at restrau aros yn ein hysbytai, ac mae gan offthalmolegwyr eisoes restrau aros 18 mis a all arwain at bobl fynd yn ddall. Felly, rwy’n credu na all y weithdrefn hon, os bydd cyfle iddi wneud fel y myn fel yr ydym yn ei ganiatáu—gan ei gadael yn ddewisol yn hytrach nag am resymau meddygol yn unig—ond ychwanegu at hynny. Yr hyn yr wyf yn ei ofyn, yn yr achos hwn, yw bod hynny’n cael ei ailystyried.
Os na dderbynnir gwelliant 36, bydd gwelliannau 37, 38, 41 a 35 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 36? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn, felly, i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid pedwar, 11 yn ymatal, 35 yn erbyn. Felly, mae’r gwelliant wedi ei wrthod.
If amendment 36 is not agreed to, amendments 37, 38, 41 and 35 fall. The question is that amendment 36 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We’ll therefore proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour four, 11 abstentions, 35 against. So, the amendment was not agreed.
Gwrthodwyd gwelliant 36: O blaid 4, Yn erbyn 35, Ymatal 11.
Amendment 36 not agreed: For 4, Against 35, Abstain 11.
Canlyniad y bleidlais ar welliant 36.
Result of the vote on amendment 36.
Methodd gwelliannau 37, 38, 41 a 35.
Amendments 37, 38, 41 and 35 fell.
Grŵp 7: Darparu Toiledau—Strategaethau Toiledau Lleol (Gwelliannau 39, 40, 27A, 27)
Group 7: Provision of Toilets—Local Toilets Strategies (Amendments 39, 40, 27A, 27)
Mae’r grŵp nesaf o welliannau’n ymwneud â darparu toiledau a strategaethau toiledau lleol. Gwelliant 39 yw’r prif welliant yn y grŵp hwn. Rwy’n galw ar Caroline Jones i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant hwn ac am y gwelliannau eraill yn y grŵp. Caroline Jones.
The next group of amendments relates to the provision of toilets and local toilets strategies. Amendment 39 is the lead amendment in this group. I call on Caroline Jones to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Caroline Jones.
Cynigiwyd gwelliant 39 (Caroline Jones).
Amendment 39 (Caroline Jones) moved.
Diolch, Llywydd. I wish to move the amendment formally in my name. Amendment 39, tabled in my name, seeks, by way of Welsh Government guidance, to strengthen local toilet strategies by making clear the actions a local authority must take to address the need for public toilets in their local area in an effective and timely manner. I believe that this is the best way to achieve what the majority of witnesses who gave evidence during Stage 1 and 2 proceedings wanted, which is a way to ensure that local authorities guarantee that there is adequate provision of public toilets in these areas.
In an ideal world, we would not be looking at ways to maximise the number of available toilets that the public can access; we would already have enough facilities to cater for this most basic of needs. But we don’t live in an ideal world; we live in a world where the elderly and the disabled are trapped in their own homes, unable to venture outside because they don’t have widespread access to public toilets.
The fact that the Bill simply requires councils to prepare a public toilets strategy will do nothing to improve provision or allay the concerns of those affected by the lack of provision. These concerns were shared not only by patient groups and the older people’s commissioner, but also by the NHS Confederation, the Association of Directors of Public Health, and Public Health Wales, who told the health committee that financial pressures on councils will mean that a strategy will not improve provision.
Amendment 39 strengthens the language used, and makes it clear to local authorities than they must take action, not merely put forward proposals, and that the actions they take are the most effective possible and are delivered in a reasonable timescale. I fear that, given the financial constraints placed upon us, this is the best we can hope for. Throughout the Stage 1 proceedings of this Bill I’ve felt that the Welsh Government needs to have a grasp of the overall picture of public toilet provision across Wales. It is no good to have 22 local toilet strategies if there is patchy provision in some parts of the country. Hence amendment 40 tabled in my name puts the onus on the Welsh Government to ensure that, combined, the local toilet strategies provide sufficient national provision.
I’m grateful to the Minister for accepting my argument during Stage 2 that we need to ensure that the guidance on toilet strategies covered collaboration between local authorities. I will support the Minister’s amendment 27, but feel that it could be strengthened to show that the reason for collaboration between authorities is to ensure adequate toilet provision across the respective regions. For this reason, I hope Members will support amendment 27A tabled in my name. Diolch yn fawr.
Diolch, Llywydd. Rwy’n dymuno cynnig y gwelliant yn ffurfiol yn fy enw i. Mae gwelliant 39, a gyflwynwyd yn fy enw i, yn ceisio, drwy gyfrwng canllawiau Llywodraeth Cymru, gryfhau strategaethau toiledau lleol drwy wneud y camau y mae'n rhaid i awdurdod lleol eu cymryd yn eglur er mwyn mynd i'r afael â'r angen am doiledau cyhoeddus yn eu hardal leol mewn modd effeithiol ac amserol. Credaf mai hon yw'r ffordd orau o gyflawni’r hyn y mae mwyafrif y tystion a roddodd eu tystiolaeth yn ystod Cyfnod 1 a 2 am ei weld, sy'n ffordd o sicrhau bod awdurdodau lleol yn gwarantu darpariaeth ddigonol o doiledau cyhoeddus yn yr ardaloedd hyn.
Mewn byd delfrydol, ni fyddem yn chwilio am ffyrdd o gael y nifer fwyaf o doiledau i’r cyhoedd eu defnyddio; byddai gennym ni ddigon o gyfleusterau eisoes i ddarparu ar gyfer yr angen mwyaf sylfaenol hwn. Ond nid ydym yn byw mewn byd delfrydol; rydym yn byw mewn byd lle mae'r henoed a'r anabl yn gaeth i’w cartrefi, yn methu â mentro y tu allan oherwydd nad oes toiledau cyhoeddus ar gael iddyn nhw mewn llawer man.
Nid yw’r ffaith syml fod y Bil yn ei gwneud yn ofynnol i gynghorau baratoi strategaeth toiledau cyhoeddus yn gwneud dim i wella'r ddarpariaeth na thawelu pryderon y rhai a effeithir gan y diffyg mewn darpariaeth. Caiff y pryderon hyn eu rhannu nid yn unig gan grwpiau cleifion a'r comisiynydd pobl hŷn, ond hefyd gan Gydffederasiwn y GIG, Cymdeithas Cyfarwyddwyr Iechyd y Cyhoedd, ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, a ddywedodd wrth y pwyllgor iechyd y bydd pwysau ariannol ar gynghorau yn golygu na fydd strategaeth yn gwella darpariaeth.
Mae gwelliant 39 yn cryfhau'r iaith a ddefnyddir, ac yn ei gwneud yn eglur i awdurdodau lleol ei bod yn rhaid iddyn nhw weithredu, nid yn unig gyflwyno cynigion, a bod y camau y byddan nhw’n eu cymryd wrth weithredu mor effeithiol ag sy’n bosibl ac yn cael eu cwblhau o fewn amserlen resymol. O ystyried y cyfyngiadau ariannol sydd arnom, dyma’r gorau y gallwn ei obeithio amdano. Drwy gydol trafodion Cyfnod 1 y Bil hwn rwyf wedi teimlo bod angen i Lywodraeth Cymru amgyffred y darlun cyffredinol o’r ddarpariaeth o doiledau cyhoeddus ledled Cymru. Nid oes unrhyw fudd o gael 22 o strategaethau toiledau lleol os yw’r ddarpariaeth yn anghyson mewn rhai ardaloedd. Felly mae gwelliant 40 a gyflwynwyd yn fy enw i yn rhoi'r baich ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod y strategaethau toiledau lleol, gyda’i gilydd, yn rhoi darpariaeth ddigonol yn genedlaethol.
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am dderbyn fy nadl yn ystod Cyfnod 2 ei bod yn angenrheidiol i ni sicrhau bod y canllawiau ar strategaethau toiledau yn cwmpasu cydweithio rhwng awdurdodau lleol. Byddaf yn cefnogi gwelliant 27 y Gweinidog, ond teimlaf y gellid ei gryfhau i ddangos mai’r rheswm dros gydweithio rhwng awdurdodau yw sicrhau bod darpariaeth ddigonol o doiledau drwy’r rhanbarthau perthnasol. Am y rheswm hwn, rwy’n gobeithio y bydd yr Aelodau yn cefnogi gwelliant 27A a gyflwynwyd yn fy enw i. Diolch yn fawr.
Galwaf ar y Gweinidog. Rebecca Evans.
I call on the Minister. Rebecca Evans.
Thank you. The Bill includes a statutory duty on Welsh Ministers to publish guidance to which local authorities must have regard when developing their local toilet strategies. Section 110 of the Bill sets out a number of issues that this guidance must cover. The amendments in this group tabled by Caroline Jones seek to make changes to the content of that guidance. When amendments 39 and 40 were considered at Stage 2, I explained that I was unable to support them as they go beyond the policy intent, and would produce inconsistencies within the Bill. This remains my view, and I am unable to support them today. However, at Stage 2 I also made a commitment to give further consideration to one of the issues raised in a related amendment, namely collaboration between local authorities in addressing needs for toilet provision, which could involve more than one authority. This might include, for example, provision on a major route that crosses two or more authorities. This consideration is now addressed in Government amendment 27, which requires the guidance issued by the Welsh Ministers to make provision about collaboration between local authorities on this issue.
Amendment 27A, however, seeks to extend this amendment by putting costly duties on local authorities during a period of austerity. Again, this would go beyond the policy intent, which is to improve the planning of toilets available to the public, so that they better meet the needs of communities. It would also result in inconsistencies within the Bill. I would therefore ask Members to reject amendments 39, 40 and 27A and to support Government amendment 27 in this group.
Diolch. Mae'r Bil yn cynnwys dyletswydd statudol ar Weinidogion Cymru i gyhoeddi canllawiau y mae'n rhaid i awdurdodau lleol eu hystyried wrth ddatblygu eu strategaethau toiledau lleol. Mae adran 110 o'r Bil yn nodi nifer o faterion y mae'n rhaid i’r canllawiau hyn eu cwmpasu. Mae'r gwelliannau yn y grŵp hwn a gyflwynwyd gan Caroline Jones yn ceisio gwneud newidiadau i gynnwys y canllawiau. Pan gafodd newidiadau 39 a 40 eu hystyried yng Nghyfnod 2, esboniais nad oeddwn yn gallu eu cefnogi am eu bod yn mynd y tu hwnt i fwriad y polisi, ac y byddai’n creu anghysondebau o fewn y Bil. Dyna yw fy marn o hyd, ac nid wyf yn gallu eu cefnogi heddiw. Fodd bynnag, yn ystod Cyfnod 2 ymrwymais hefyd i roi ystyriaeth bellach i un o'r materion a godwyd mewn gwelliant cysylltiedig, sef cydweithio rhwng awdurdodau lleol wrth fynd i'r afael ag anghenion ar gyfer darpariaeth toiledau, a allai gynnwys mwy nag un awdurdod. Gallai hyn gynnwys, er enghraifft, y ddarpariaeth ar briffordd bwysig sy'n mynd trwy dau awdurdod neu ragor. Mae'r ystyriaeth nawr yng ngwelliant 27 y Llywodraeth yn mynd i’r afael â hyn, sy'n mynnu bod y canllawiau a gyhoeddir gan Weinidogion Cymru yn gwneud darpariaeth am gydweithio rhwng awdurdodau lleol ar y mater hwn.
Mae gwelliant 27A, fodd bynnag, yn ceisio estyn y gwelliant hwn trwy orfodi awdurdodau lleol i fynd i gost fawr mewn cyfnod o gyni. Unwaith eto, byddai hyn yn mynd y tu hwnt i fwriad y polisi, sef gwella’r gwaith o gynllunio’r toiledau sydd ar gael i'r cyhoedd, fel eu bod yn ateb anghenion cymunedau yn well. Byddai hefyd yn arwain at anghysondebau o fewn y Bil. Byddwn felly yn gofyn i Aelodau wrthod gwelliannau 39, 40 a 27A a chefnogi gwelliant 27 y Llywodraeth yn y grŵp hwn.
Galwaf ar Caroline Jones i ymateb i’r ddadl.
I call on Caroline Jones to respond to the debate.
Diolch, Llywydd. Obviously I’m disappointed that the amendments I’ve tabled have been rejected. I feel that in the interests of our elderly and in the interests of our disabled people who absolutely depend on the provision of toilets to just go about their daily duties, it is those that I’m speaking for. Diolch yn fawr.
Diolch, Llywydd. Rwy’n siomedig, yn amlwg, fod y gwelliannau a gyflwynais wedi eu gwrthod. Rwy'n credu fy mod yn siarad er budd ein henoed ac er budd ein pobl anabl sy'n gwbl ddibynnol ar ddarpariaeth toiledau ar gyfer mynd o gwmpas eu pethau o ddydd i ddydd. Diolch yn fawr.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 39? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad]. Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly, mae’r gwelliant yn cwympo.
The question is that amendment 39 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We’ll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 22, there were no abstentions and there were 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwrthodwyd gwelliant 39: O blaid 22, Yn erbyn 27, Ymatal 0.
Amendment 39 not agreed: For 22, Against 27, Abstain 0.
Canlyniad y bleidlais ar welliant 39.
Result of the vote on amendment 39.
Gwelliant 40, Caroline Jones.
Amendment 40, Caroline Jones.
Cynigiwyd gwelliant 40 (Caroline Jones).
Amendment 40 (Caroline Jones) moved.
Formally move.
Symud yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 40? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 20, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, fe wrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 40 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We’ll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 20, no abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwrthodwyd gwelliant 40: O blaid 20, Yn erbyn 27, Ymatal 0.
Amendment 40 not agreed: For 20, Against 27, Abstain 0.
Canlyniad y bleidlais ar welliant 40.
Result of the vote on amendment 40.
Gweinidog, gwelliant 27.
Minister, amendment 27.
Cynigiwyd gwelliant 27 (Rebecca Evans).
Amendment 27 (Rebecca Evans) moved.
Yes, formally.
Do, yn ffurfiol.
Cyn gwaredu gwelliant 27, byddwn yn gyntaf yn gwaredu’r gwelliant i welliant 27. Caroline Jones, gwelliant 27A.
Before disposing of amendment 27, we will first dispose of the amendment to it. Caroline Jones, amendment 27A.
Cynigiwyd gwelliant 27A (Caroline Jones).
Amendment 27A (Caroline Jones) moved.
Formally move.
Symud yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 27A? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, fe wrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 27A be agreed. Does any Member object? [Objection.] We’ll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwrthodwyd gwelliant 27A: O blaid 24, Yn erbyn 27, Ymatal 0.
Amendment 27A not agreed: For 24, Against 27, Abstain 0.
Canlyniad y bleidlais ar welliant 27A.
Result of the vote on amendment 27A.
Gwelliant 27. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 27? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 27.
The question is that amendment 27 be agreed. Does any Member object? Amendment 27 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 27 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 27 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 8: Gwella a Gwarchod Iechyd a Llesiant Pobl Ifanc (Gwelliannau 33, 34)
Group 8: Improving and Protecting the Health and Well-being of Young Persons (Amendments 33, 34)
Mae’r grŵp nesaf o welliannau yn ymwneud â gwella a gwarchod iechyd a llesiant pobl ifanc. Gwelliant 33 yw’r prif welliant yn y grŵp hwn. Galwaf ar Angela Burns i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant hwn ac am y gwelliannau eraill yn y grŵp. Angela Burns.
The next group of amendments relates to improving and protecting the health and well-being of young persons. Amendment 33 is the lead amendment in this group, and I call on Angela Burns to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 33 (Angela Burns).
Amendment 33 (Angela Burns) moved.
Diolch, Llywydd. The Welsh Conservatives have tabled this amendment inserting a new section into the Bill that seeks to ensure that Welsh Ministers have to produce a comprehensive report on an annual basis detailing progress made in the delivery of public health objectives, with emphasis on those that protect and improve the health and well-being of young persons. There is no doubt that ensuring people stay well and maintain a healthy lifestyle is of vital importance to the individual, and, consequently, is of enormous benefit to the public purse. Educating the younger generation is an obvious place to start. If we can prove their physical and mental health and sense of well-being, then we are all alleviating the pressures of the future. Public health researchers at Cardiff University found that following a healthy lifestyle—not smoking, maintaining a healthy body weight, limiting alcohol intake—are integral in curbing the likelihood of chronic illness.
This amendment also seeks to ensure that focus is maintained on the vital importance of public health to ensure that all Assembly Members are able to effectively scrutinise the outcomes of this legislation by virtue of an annual report, which will provide both Welsh Government and Assembly Members the opportunity to benchmark and monitor progress. The data produced by this exercise will also inform the wider debate over the acute challenges we face in public health. The OECD report 2016 identified that Wales lacked robust data-reporting mechanisms to accurately reflect key parameters needed to improve health services across Wales. When you consider that socioeconomic deprivation is directly linked to public health outcomes, personified by the fact that lung cancer prevalence is highest in south-east Wales valleys, it is clear that we need not only to collect data to improve public health outcomes, but we also need to promote a prevention-first strategy, in which children and young people are put to the forefront of public health messaging in Wales.
That recent OECD report acknowledged a 10-year decline in reporting across Wales. The report went on to stipulate that there is potential for community health councils to play a valuable role in reflecting the patient voice across Wales. It is critical now that the Welsh Government acts to not only strengthen its reporting arrangements, but widens the public engagement process. This is crucial in putting the role of an integrated health system that serves Wales collectively into place. This amendment would also help to promote collaboration between local health boards and local authorities with an emphasis on schooling and engagement. Central to this is ensuring that public health messaging from health boards and the effective marketing of public health initiatives is taken forward in collaboration with educational bodies. For example, when we seek to improve the health and well-being of young persons, we must recognise that inactivity is a hidden killer, contributing to one in six deaths in the UK, the same level as smoking. More than one in three people in Wales are inactive, failing to be active for more than 30 minutes a week. We already know that physically inactive individuals spend an average of 38 per cent more days in hospital, they make 5.5 per cent more GP visits, and access 13 per cent more specialist services and 12 per cent more nurse visits than an active individual. Yet the Welsh Government, despite its list of commitments to increase physical participation amongst Wales’s population, has cut its funding to physical activity programmes.
In the 2016-17 budget, the Welsh Government cut the delivery of effective sports and physical activity programmes from £26,891,000 to £22 million. This represents a real-terms decrease of 7 per cent. And the number of hours dedicated to PE at primary school level have also declined across Wales. In 2010-11, an average of 115 minutes per week were spent on PE lessons at primary school level. However, the latest statistics show that this currently stands at 100 minutes in 2014-15, and this is in contrast to the noted successes of the UK Government, who introduced the PE and sport premium, which was designed to help primary schools improve the quality of the PE and sports activity they offer their pupils, and they have invested over £450 million during the last three academic years.
This amendment would reinforce the importance of public health being integrated and promotes collaborative working, which, in turn, would lead to a more effective use of the budget and would ensure greater outcomes. Furthermore, it will drive a partnership between health professionals and schools to ensure that factors such as nutrition are also considered when schools are putting forward their lunch menus, because, despite all the talk, currently, healthy eating guidelines are not being achieved by many people in Wales. Guidelines promote eating at least five portions of fruit and vegetables each day with meals based on starchy carbohydrates like potatoes, rice, and pasta. However, these guidelines merely promote having a balanced diet. With regard to tackling obesity, there should be more detailed advice and targeted support available so people at risk of obesity can make informed decisions about their nutrition.
Make no mistake: messaging to children, young people, and, indeed, adults, needs to step up in effectiveness and cohesion. For example, we should note that the Welsh health survey, which measures the daily consumption of fruit and vegetables as an indicator of health and well-being, shows that just one in three people eat the recommended amount of fruit and vegetables each day, and there are questions as to whether current guidelines on healthy eating are actually able to promote healthy lifestyles and tackle obesity. The National Obesity Forum has produced a damning report that highlights that current dietary guidelines are failing to tackle the ever-growing challenge of obesity. The report criticises existing guidelines that promote low-fat diets and high-carbohydrate intake in order to have a balanced diet. Creative, informative, and motivational messaging is critical to helping to improve public health in Wales, and we need to ensure that public health messaging from health boards and effective marketing of public health initiatives are taken forward in collaboration with educational bodies.
This amendment, Minister, will also ensure greater data collection is taken forward in terms of identifying the parameters that allow better public health outcomes. Finally, this amendment will require Ministers to report progress to the National Assembly for Wales on a yearly basis and, as such, allow all Members here to benchmark and scrutinise Welsh Government progress in improving public health for the youngest in our society, and I ask Members to support it.
Diolch, Llywydd. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi cyflwyno'r gwelliant hwn gan fewnosod adran newydd i'r Bil sy'n ceisio diogelu ei bod yn rhaid i Weinidogion Cymru lunio adroddiad cynhwysfawr yn flynyddol yn manylu ar y cynnydd a wneir wrth gyflawni eu hamcanion gydag iechyd y cyhoedd, gan roi pwyslais ar y rhai sy'n amddiffyn ac yn gwella iechyd a lles pobl ifanc. Nid oes amheuaeth fod sicrhau bod pobl yn cadw’n iach ac yn parhau i fyw yn iach yn hanfodol bwysig i bob un, ac, o ganlyniad, mae’n gwneud lles enfawr i bwrs y wlad. Mae addysgu'r genhedlaeth iau yn fan cychwyn amlwg. Os gallwn wella eu hiechyd corfforol a meddyliol a’u hymdeimlad o lesiant, yna byddwn i gyd yn lleddfu ar bwysau’r dyfodol. Canfu ymchwilwyr i iechyd y cyhoedd ym Mhrifysgol Caerdydd fod dilyn ffordd iach o fyw—dim ysmygu, cadw pwysau corff iach, a chyfyngu ar alcohol—yn ganolog i leihau’r tebygolrwydd o glefydau cronig.
Mae'r gwelliant hwn hefyd yn ceisio sicrhau ein bod yn canolbwyntio ar bwysigrwydd hanfodol iechyd y cyhoedd a bod holl Aelodau'r Cynulliad yn gallu craffu’n effeithiol ar ganlyniadau'r ddeddfwriaeth hon yn rhinwedd adroddiad blynyddol, a fydd yn rhoi’r cyfle i Lywodraeth Cymru ac Aelodau'r Cynulliad fel ei gilydd feincnodi a chadw golwg ar gynnydd. Bydd y data a gynhyrchir gan yr ymarfer hwn hefyd yn hysbysu'r ddadl ehangach am yr heriau mawr a wynebwn o ran iechyd y cyhoedd. Roedd adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd 2016 yn nodi bod diffyg mecanweithiau cadarn yng Nghymru i adrodd data er mwyn adlewyrchu paramedrau allweddol yn fanwl gywir, sy’n angenrheidiol i wella gwasanaethau iechyd ledled Cymru. Pan ystyriwch fod gan dlodi cymdeithasol ac economaidd gysylltiad uniongyrchol â chanlyniadau iechyd i’r cyhoedd, a nodweddir gan y ffaith fod cyfradd achosion canser yr ysgyfaint ar ei huchaf yng nghymoedd y de-ddwyrain, mae'n amlwg fod angen i ni nid yn unig gasglu data i wella canlyniadau iechyd i’r cyhoedd, ond hefyd hyrwyddo strategaeth ar gyfer tal yn gyntaf, lle mae plant a phobl ifanc yn cael lle blaenllaw mewn negeseuon iechyd cyhoeddus yng Nghymru.
Roedd yr adroddiad diweddar hwnnw gan y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn cydnabod bod dirywiad wedi bod o ran adrodd ledled Cymru. Aeth yr adroddiad yn ei flaen i nodi bod potensial gan gynghorau iechyd cymuned i chwarae rhan werthfawr yn adlewyrchu llais y claf ledled Cymru. Mae'n hanfodol nawr fod Llywodraeth Cymru yn gweithredu nid yn unig i atgyfnerthu ei threfniadau wrth adrodd, ond ei bod yn ehangu'r broses o ymgysylltu â'r cyhoedd. Mae hyn yn hanfodol wrth roi system iechyd integredig ar waith sy'n gwasanaethu Cymru benbaladr. Byddai'r gwelliant hwn hefyd yn helpu i hyrwyddo’r cydweithio rhwng byrddau iechyd lleol ac awdurdodau lleol gyda phwyslais ar addysg ac ymgysylltu. Yn ganolog i hyn mae sicrhau bod negeseuon iechyd y cyhoedd gan fyrddau iechyd a marchnata effeithiol i fentrau iechyd y cyhoedd yn cael eu datblygu ar y cyd â chyrff addysgol. Er enghraifft, pan fyddwn yn ceisio gwella iechyd a lles pobl ifanc, rhaid inni gydnabod bod anweithgarwch corfforol yn lladdwr cudd, gan gyfrannu at un o bob chwe marwolaeth yn y DU, yr un lefel ag ysmygu. Mae mwy nag un o bob tri yng Nghymru yn anweithgar yn gorfforol, ac nid ydynt yn gwneud ymarfer corff am fwy na 30 munud yr wythnos. Rydym eisoes yn gwybod bod unigolion sy’n anweithgar yn gorfforol yn treulio 38 y cant yn fwy o ddiwrnodau yn yr ysbyty ar gyfartaledd, maen nhw’n ymweld 5.5 y cant yn amlach â meddygon teulu, yn derbyn 13 y cant yn fwy o wasanaethau arbenigol a 12 y cant o ymweliadau nyrs yn fwy nag unigolyn egnïol. Eto i gyd mae Llywodraeth Cymru, er gwaethaf ei rhestr o ymrwymiadau i gynyddu cyfranogiad pobl Cymru mewn gweithgareddau corfforol, wedi cwtogi ar ei chyllid i raglenni gweithgarwch corfforol.
Yng nghyllideb 2016-17, torrodd Llywodraeth Cymru ar ddarpariaeth effeithiol rhaglenni chwaraeon a gweithgarwch corfforol o £26,891,000 i £22 miliwn. Mae hyn yn ostyngiad o 7 y cant mewn termau real. Ac mae nifer yr oriau sydd wedi’u neilltuo i Addysg Gorfforol mewn ysgolion cynradd hefyd wedi gostwng ledled Cymru. Yn 2010-11, roedd cyfartaledd o 115 munud yr wythnos yn cael ei roi i wersi Addysg Gorfforol yn yr ysgol gynradd. Fodd bynnag, mae'r ystadegau diweddaraf yn dangos mai 100 munud yw hyn bellach yn 2014-15. Mae hynny’n cyferbynnu â'r llwyddiannau a nodwyd gan Lywodraeth y DU, a gyflwynodd y premiwm Addysg Gorfforol a chwaraeon, a gynlluniwyd i helpu ysgolion cynradd i wella ansawdd y gweithgareddau Addysg Gorfforol a chwaraeon a gynigir i'w disgyblion, ac maen nhw wedi buddsoddi dros £450 miliwn yn ystod y tair blynedd academaidd ddiwethaf.
Byddai'r gwelliant hwn yn atgyfnerthu pa mor bwysig yw hi fod iechyd y cyhoedd yn cael ei integreiddio ac yn hybu gweithio ar y cyd, a fyddai, yn ei dro, yn arwain at ddefnydd mwy effeithiol o'r gyllideb a byddai'n sicrhau rhagor o ganlyniadau. Ar ben hynny, bydd yn hybu partneriaeth rhwng gweithwyr iechyd proffesiynol ac ysgolion i sicrhau bod ffactorau fel maeth yn cael eu hystyried hefyd wrth i ysgolion gyflwyno eu bwydlenni cinio. Oherwydd er gwaethaf yr holl siarad, ar hyn o bryd, nid yw canllawiau bwyta'n iach yn cael eu dilyn gan lawer o bobl yng Nghymru. Mae’r canllawiau yn hyrwyddo bwyta o leiaf pum dogn o ffrwythau a llysiau bob dydd, gyda phrydau yn seiliedig ar garbohydradau â starts fel tatws, reis, a phasta. Fodd bynnag, dim ond hyrwyddo bwyta’n gytbwys y mae’r canllawiau hyn. O ran mynd i'r afael â gordewdra, mae angen cyngor mwy manwl a chymorth wedi'i dargedu fod ar gael i bobl sydd mewn perygl o ordewdra wneud penderfyniadau deallus am eu maeth.
Peidiwch ag amau am eiliad: mae angen negeseuon mwy effeithiol a chydlynol i blant, pobl ifanc ac, yn wir, i oedolion. Er enghraifft, dylem nodi bod arolwg iechyd Cymru, sy'n mesur faint o ffrwythau a llysiau sy’n cael eu bwyta’n feunyddiol fel dangosydd o iechyd a lles, yn dangos mai dim ond un o bob tri sy’n bwyta'r gyfran a argymhellir o ffrwythau a llysiau bob dydd. Ac mae cwestiynau yn codi ynghylch a yw’r canllawiau cyfredol ar fwyta'n iach yn gallu hyrwyddo ffyrdd iach o fyw a mynd i'r afael â gordewdra mewn gwirionedd. Mae'r Fforwm Gordewdra Cenedlaethol wedi cynhyrchu adroddiad damniol sy'n tanlinellu bod canllawiau deietegol presennol yn methu â mynd i'r afael â her gynyddol gordewdra. Mae'r adroddiad yn beirniadu'r canllawiau presennol sy'n hybu deiet sy'n isel mewn braster ac uchel mewn carbohydrad i gael deiet cytbwys. Mae negeseuon creadigol, addysgiadol ac ysgogol yn hanfodol er mwyn helpu i wella iechyd y cyhoedd yng Nghymru, ac mae angen i ni sicrhau bod negeseuon iechyd cyhoeddus gan fyrddau iechyd a marchnata effeithiol ar gyfer mentrau iechyd y cyhoedd yn cael eu datblygu ar y cyd â chyrff addysgol.
Bydd y gwelliant hwn, Gweinidog, yn sicrhau hefyd fod rhagor o gasglu data yn mynd rhagddo o ran nodi'r paramedrau sy'n caniatáu gwell canlyniadau i iechyd y cyhoedd. Yn olaf, bydd y gwelliant hwn yn gofyn i Weinidogion adrodd ar gynnydd i Gynulliad Cenedlaethol Cymru yn flynyddol, a bydd, fel y cyfryw, yn caniatáu i'r holl Aelodau yma feincnodi a chraffu ar gynnydd Llywodraeth Cymru o ran gwella iechyd y cyhoedd er lles yr ieuengaf yn ein cymdeithas, a gofynnaf i’r Aelodau ei gefnogi.
Mae Plaid Cymru yn falch o gefnogi’r gwelliannau yma. Rydym ni’n aml yn clywed am y trafferthion mae cleifion o bob oed yn eu cael pan fo yna amrywiaeth o gyrff cyhoeddus yn gyfrifol am y gwasanaethau maen nhw’n eu derbyn. Mae hyn yn cynnwys pobl ifanc. Nid ydyn nhw’n wahanol. Yn wir, mi allem ni ddadlau eu bod nhw mewn sefyllfaoedd mwy cymhleth weithiau, os ydych chi’n ychwanegu ysgol neu sefydliad addysgiadol arall fel haen arall o wasanaeth cyhoeddus sy’n rhan o benderfyniadau ynglŷn â gofal a chefnogaeth i bobl ifanc.
Rydw i, fel llawer yma, rydw i’n siŵr, wedi delio â nifer o achosion yn fy etholaeth i sy’n ymwneud â phroblemau iechyd meddwl pobl ifanc—rhai ohonyn nhw yn broblemau difrifol—ac mae rôl yr ysgol yn y driniaeth a’r gofal sydd yn cael ei ddarparu yn aml yn ganolog. Felly, mae cydweithio yn bwysig. Nid yw wastad yn digwydd fel y byddem ni yn ei ddymuno, ac mi fyddai’r gwelliant yma, o leiaf, yn arwain at yr angen i adrodd nôl ar y lefel o gydweithio sydd yn digwydd. Rydw i hefyd yn falch o weld bod y gwelliant yn nodi’n benodol y dylai adroddiadau gyfeirio at lefelau gordewdra—wrth gwrs, rhywbeth rydym ni wedi cyfeirio ato fo yn gynharach yma, y prynhawn yma—ac at faeth, a hefyd yn pwysleisio’r angen fod negeseuon iechyd cyhoeddus yn cael eu cyfathrebu yn effeithiol efo pobl ifanc, ac yn cael eu cyfathrebu mewn ffordd sydd yn cael ei gweld fel bod yn berthnasol i bobl ifanc. Felly, rydym ni’n hapus i gefnogi’r gwelliannau’r yma.
Plaid Cymru is pleased to support these amendments. We often hear about the difficulties that patients of all ages face when there is a variety of public bodies responsible for the services that they receive. This, of course, includes young people. They are no different. Indeed, one could argue that they are in more complex positions on occasion, if you add the school or educational institution as another layer of public service that plays a part in decisions on care and support for young persons.
I, like many here, I’m sure, have dealt with a number of cases in my constituency relating to mental health problems suffered by young people—some of them very serious problems—and the role of the school in the treatment and care provided is often centrally important. Therefore, collaboration is important. It doesn’t always happen as we would like to see it happen, and this amendment would at least lead to the need to report back on the level of collaboration that currently exists. I’m also pleased to see that the amendment specifically notes that reports should refer to obesity levels—something that we’ve already discussed here this afternoon—and to nutrition. It also emphasises the need for public health messages to be communicated effectively to young people, and communicated in a way that is seen as relevant to young people. Therefore, we are happy to support these amendments.
I was very struck by the points made by Angela Burns, and, before the Minister replies, I wondered if she could say whether the Government supports the approach of the Soil Association certification of school meals, and their approach to good food for all, which ensures that children are eating freshly produced produce rather than stuff that’s being brought in and cooked from chilled, and also with an emphasis on the schools actually ensuring that children are encouraged to eat new vegetables and fruit, and taste things that they may not get at home.
Fe’m synnwyd yn fawr gan y pwyntiau a wnaeth Angela Burns, a, chyn i’r Gweinidog ateb, tybed a allai hi ddweud a yw'r Llywodraeth yn cefnogi’r dull gweithredu yn ardystiad Cymdeithas y Pridd o brydau ysgol, a’u hagwedd tuag at fwyd da i bawb, sy’n sicrhau bod plant yn bwyta cynnyrch sydd wedi ei goginio’n ffres yn hytrach na bwyd sy'n cael ei ddwyn i mewn a'i goginio o’r oergell, a hefyd gyda phwyslais ar ysgolion yn sicrhau bod plant yn cael eu hannog i fwyta llysiau a ffrwythau newydd, a blasu pethau nad ydyn nhw efallai yn eu cael gartref.
Galwaf ar y Gweinidog, Rebecca Evans.
I call on the Minister, Rebecca Evans.
Thank you, and I thank Angela Burns for bringing forward the amendments in this group, and I do recognise the intention behind the amendments and share the view that improving and protecting the health and well-being of our young people should be at the forefront of public health policy in Wales, and, in response to Jenny Rathbone’s concerns as well, I would refer all Members to the letter that I sent recently to all Members of the National Assembly for Wales, which outlined our approach to nutritional standards, both in school settings and also hospital settings, and extending them to early years settings and care home settings in future as well.
I would, with regard to this amendment, however, emphasise that safeguarding the health of children and young people is already a central theme right across the Bill and across other policies and legislation. The Bill provides a series of important protections for children, for example by restricting smoking in settings such as school grounds and public playgrounds, and by protecting children from the potential harms caused by intimate piercing. In addition, the long-term focus of health impact assessments will be another important way of ensuring that the future health and well-being of children and young people is protected.
Whilst I understand the good intentions behind these amendments, I believe they are inappropriate for a number of reasons. The well-being of future generations Act requires a public body in Wales to collaborate with others to meet its objectives and also to report annually on the progress made in meeting its objectives. Among the objectives that the public bodies listed in Angela Burns’s amendment should be considering and reporting on are public health issues relevant to young people, such as obesity, nutrition and mental health. These amendments would, therefore, effectively duplicate requirements in other legislation. Elements of these amendments also seem to duplicate other work being taken forward under this Bill—for example through the national obesity strategy that will be developed as a result of the amendments agreed earlier this afternoon.
The national obesity strategy amendments require the Welsh Ministers to publish a strategy on preventing obesity and reducing obesity levels in Wales, and this would include—but wouldn’t be limited to—obesity levels in young people. In addition, the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport has committed to developing a children’s health plan to describe the national priority areas that health services should be addressing to improve outcomes for children and young people in Wales. It’s envisaged that the plan will be published for consultation before the end of the year, and an annual progress report will also be published. This important work will provide another way of achieving the desired effect of these amendments, and of providing strategic direction in a broader sense than these amendments would achieve.
Finally, in terms of outcomes, there’s already a range of mechanisms in place in Wales that enable us to monitor trends in the health and well-being of young people and children. For example, the annual reports of the chief medical officer and various surveys provide us with valuable information in this regard. So, taking all of these things together, the amendments in this group risk duplicating some of the existing and planned work without adding extra value, and for these reasons I’m unable to support the amendments in this group and would ask Members to reject them.
Diolch i chi, ac rwy’n diolch i Angela Burns am gyflwyno’r gwelliannau yn y grŵp hwn. Rwy’n cydnabod y bwriad sydd wrth wraidd y gwelliannau ac o'r un farn y dylai gwella a diogelu iechyd a lles ein pobl ifanc fod yn flaenllaw mewn polisi cyhoeddus ar iechyd yng Nghymru. Ac wrth ymateb i bryderon Jenny Rathbone hefyd, byddwn yn cyfeirio'r holl Aelodau at y llythyr a anfonais yn ddiweddar at bob Aelod o Gynulliad Cenedlaethol Cymru, a oedd yn amlinellu ein hymagwedd at safonau maeth, mewn ysgolion a hefyd mewn ysbytai, ac yn eu hymestyn i leoliadau blynyddoedd cynnar a lleoliadau cartrefi gofal yn y dyfodol hefyd.
Er hynny, hoffwn, o ran y gwelliant hwn, bwysleisio bod diogelu iechyd plant a phobl ifanc eisoes yn thema ganolog drwy holl gynnwys y Bil a thrwy bolisïau eraill a deddfwriaeth arall. Mae'r Bil yn rhoi cyfres o amddiffyniadau pwysig i blant, er enghraifft drwy gyfyngu ar ysmygu mewn mannau fel tir ysgol a meysydd chwarae cyhoeddus, a thrwy ddiogelu plant rhag niwed posibl wedi ei achosi gan dyllu mewn rhannau personol o’r corff. Hefyd, bydd pwyslais hirdymor ar asesiadau o effaith ar iechyd yn ffordd bwysig arall o sicrhau bod iechyd a lles plant a phobl ifanc yn cael eu diogelu yn y dyfodol.
Er fy mod yn gwerthfawrogi’r bwriadau da y tu ôl i’r gwelliannau hyn, credaf eu bod yn anaddas am sawl rheswm. Mae Bil Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol yn mynnu bod corff cyhoeddus yng Nghymru yn cydweithio ag eraill i gyflawni ei amcanion a hefyd yn adrodd yn flynyddol ar y cynnydd a wneir o ran cyflawni ei amcanion. Ymysg yr amcanion y dylai’r cyrff cyhoeddus a restrir yng ngwelliant Angela Burns eu hystyried ac adrodd arnyn nhw mae materion iechyd cyhoeddus sy'n berthnasol i bobl ifanc, fel gordewdra, maeth ac iechyd meddwl. Byddai'r newidiadau hyn felly, i bob pwrpas, yn dyblygu gofynion sydd mewn deddfwriaeth arall. Mae elfennau o'r gwelliannau hyn hefyd yn ymddangos eu bod yn dyblygu gwaith arall sy'n cael ei ddwyn ymlaen yn y Bil hwn—er enghraifft drwy’r strategaeth gordewdra genedlaethol a fydd yn cael ei datblygu o ganlyniad i’r gwelliannau y cytunwyd arnynt yn gynharach y prynhawn yma.
Mae'r gwelliannau i’r strategaeth gordewdra genedlaethol yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyhoeddi strategaeth ar atal gordewdra a lleihau cyfraddau gordewdra yng Nghymru, a byddai hyn yn cynnwys—ond heb ei gyfyngu i—gyfraddau gordewdra ymhlith pobl ifanc. Yn ogystal â hyn, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Lles a Chwaraeon wedi ymrwymo i ddatblygu cynllun iechyd plant ar gyfer disgrifio meysydd blaenoriaeth cenedlaethol y dylai gwasanaethau iechyd fod yn ymdrin â nhw i wella canlyniadau i blant a phobl ifanc yng Nghymru. Rhagwelir y bydd y cynllun yn cael ei gyhoeddi ar gyfer ymgynghoriad cyn diwedd y flwyddyn, a bydd adroddiad ar gynnydd yn cael ei gyhoeddi yn flynyddol. Bydd y gwaith pwysig hwn yn darparu ffordd arall o gyflawni effaith gwelliannau hyn, ac yn darparu cyfeiriad strategol mewn ystyr ehangach nag y byddai’r gwelliannau hyn yn ei gyflawni.
Yn olaf, o ran canlyniadau, mae ystod o fecanweithiau ar waith yng Nghymru eisoes sy’n ein galluogi ni i fonitro’r tueddiadau o ran iechyd a lles pobl ifanc a phlant. Er enghraifft, mae adroddiadau blynyddol y prif swyddog meddygol a gwahanol arolygon yn rhoi gwybodaeth werthfawr i ni yn hyn o beth. Felly, gan gymryd yr holl bethau hyn gyda'i gilydd, mae'r gwelliannau yn y grŵp hwn mewn perygl o ddyblygu peth o'r gwaith presennol ac arfaethedig heb ategu gwerth ychwanegol. Am y rhesymau hyn nid wyf yn gallu cefnogi'r gwelliannau yn y grŵp hwn ac rwy’n gofyn i’r Aelodau eu gwrthod.
Galwaf ar Angela Burns i ymateb i’r ddadl. Angela Burns.
I call on Angela Burns to reply to the debate. Angela Burns.
Thank you very much indeed. I’m very disappointed to have your response, Minister. I do not believe that the fragmented approach that you’re having of looking at the various outcomes for child health will have the desired effect of these amendments. Time and time and time again this Assembly sits and talks about public health issues. We all bang on about how much smoking people are doing, how overweight people are, how unhealthy we are, and what a time bomb it is to the future of our NHS and how we’re going to have to deal, in five, 10, 15 and 20 years’ time with an increase in chronic conditions that will—to be frank—cripple the NHS if we’re not careful. [Interruption.] Sorry, I have a real frog in my throat today. I wish it would go. Yet, this simple amendment is actually targeted at our young people—the future of Wales. This simple amendment asks that, every year, the Welsh Government should bring forward to this Chamber, for all of these Assembly Members who talk on this issue week after week, month after month, year after year, the ability to actually look at whether or not we are delivering true public health measures to young people, to make a difference, to alleviate that time bomb that may be going off in five or 10 years’ time.
There are varying pieces of legislation out there at the moment. You know, we can run through them all: the well-being of future generations Act, the imminent additional learning needs Bill, this Bill. Let me just take one: the healthy eating Measure. I remember being an Assembly Member and sitting on the committee that brought that forward. Has it actually made a significant difference to the food quality in schools in Wales? No. My children have just left primary school, and for the years that they were there, as they were in a school that didn’t have its own kitchen and had to have everything shipped in, they never saw a green vegetable. Thankfully, they had a parent who would make them eat broccoli in the evenings, but if I didn’t do that, they wouldn’t know what a green vegetable is. So, we’re not—despite all of our intent and our bits of legislation squirrelled away here and squirrelled away there, we are losing that focus. So, this amendment was purely to bring that focus.
I am very sad that you’ve decided that you can’t accept it, because the Welsh Government has never had a problem with the fragmentation of policy intent in numerous Bills, and you’ve never had a problem before with repetition. So, why you’ve got a problem on this issue, I think, is really sad, and I believe you’re missing a trick, and we are going to lose focus on really making that change to the lives of young people in Wales.
Diolch yn fawr iawn i chi wir. Rwy'n siomedig iawn o gael eich ymateb, Gweinidog. Nid wyf yn credu y bydd y dull bratiog sydd gennych o edrych ar y canlyniadau amrywiol i iechyd plant yn cael yr effaith a ddymunir yn y gwelliannau hyn. Dro ar ôl tro ar ôl tro mae’r Cynulliad hwn yn eistedd ac yn trafod materion yn ymwneud ag iechyd y cyhoedd. Rydym i gyd yn sôn byth a hefyd am gymaint mae pobl yn ei ysmygu, faint o bobl sydd dros bwysau, pa mor afiach ydym ni, a sefyllfa beryglus dyfodol ein GIG a sut y byddwn yn ymdrin, mewn pump, deg, pymtheg ac ugain mlynedd â chynnydd mewn cyflyrau cronig a fydd—a bod yn onest—yn andwyo’r GIG os na fyddwn yn ofalus. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gen i, mae fy llais i’n gryg iawn heddiw. Mi fyddai’n dda gennyf pe byddai’n gwella. Ac eto, mae’r gwelliant syml hwn wedi ei dargedu at ein pobl ifanc mewn gwirionedd—dyfodol Cymru. Mae'r gwelliant yn gofyn yn syml y dylai Llywodraeth Cymru gyflwyno i'r Siambr hon, yn flynyddol, i bob un o'r Aelodau hyn o'r Cynulliad sy’n trafod y mater hwn wythnos ar ôl wythnos, fis ar ôl mis, flwyddyn ar ôl blwyddyn, y gallu i edrych a ydym mewn gwirionedd yn cyflwyno mesurau iechyd cyhoeddus cymwys i bobl ifanc ai peidio, mesurau sy’n mynd i wneud gwahaniaeth, i leddfu’r sefyllfa beryglus a all ffrwydro ymhen pump neu ddeng mlynedd.
Mae darnau amrywiol o ddeddfwriaeth ar gael ar hyn o bryd. Fe wyddoch chi, gallwn eu rhestru i gyd: Deddf lles cenedlaethau'r dyfodol, y Bil anghenion dysgu ychwanegol sydd ar fin dod i rym, y Bil hwn. Gadewch i mi roi sylw i un yn unig: y Mesur bwyta'n iach. Rwy'n cofio bod yn Aelod Cynulliad a bod ar y pwyllgor wnaeth gyflwyno hwnnw. A yw wedi gwneud gwahaniaeth sylweddol i ansawdd bwyd mewn ysgolion yng Nghymru? Nac ydyw. Mae fy mhlant i newydd adael yr ysgol gynradd, ac am y blynyddoedd y buon nhw yno, roedden nhw mewn ysgol nad oedd ganddi ei chegin ei hun ac roedd yn rhaid cludo popeth i mewn, ni welson nhw lysieuyn gwyrdd erioed. Diolch byth, roedd ganddyn nhw riant a fyddai'n eu gorfodi i fwyta brocoli fin nos. Oni bai mod i wedi gwneud hynny, fydden nhw ddim yn gwybod sut beth yw llysieuyn gwyrdd. Felly, nid ydym ni—er gwaethaf ein holl fwriadau a'r darnau o ddeddfwriaeth a roddwyd o’r neilltu yma ac acw, rydym yn colli’r pwyslais hwnnw. Felly, amcan y gwelliant hwn yn syml oedd canolbwyntio ar hynny.
Rwy’n teimlo’n drist iawn eich bod wedi penderfynu nad ydych yn gallu ei dderbyn, oherwydd nid yw Llywodraeth Cymru wedi cael trafferth gyda bwriadau polisi bratiog mewn llawer Bil, ac nid ydych wedi cael trafferth gydag ailadrodd erioed o’r blaen. Felly, rwy’n ystyried mai peth trist iawn wir, yn fy marn i, yw eich bod yn cael trafferth gyda’r mater hwn, ac rwy’n credu eich bod yn colli cyfle, ac rydym yn mynd i golli golwg ar y pwyslais hwnnw o ran gwneud newid i fywydau pobl ifanc yng Nghymru.
Os na dderbynnir gwelliant 33, bydd gwelliant 34 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 33? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, fe wrthodwyd y gwelliant.
If amendment 33 is not agreed to, amendment 34 falls. The question is that amendment 33 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We’ll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, and 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwrthodwyd gwelliant 33: O blaid 24, Yn erbyn 27, Ymatal 0.
Amendment 33 not agreed: For 24, Against 27, Abstain 0.
Canlyniad y bleidlais ar welliant 33.
Result of the vote on amendment 33.
Methodd gwelliant 34.
Amendment 34 fell.
Grŵp 9: Llygredd Aer ac Ansawdd Aer (Gwelliannau 44, 45, 46, 47, 43, 42)
Group 9: Air Pollution and Air Quality (Amendments 44, 45, 46, 47, 43, 42)
Mae’r grŵp nesaf o welliannau ym ymwneud â llygredd aer ac ansawdd aer. Gwelliant 44 yw’r prif welliant yn y grŵp hwn, a galwaf ar Simon Thomas i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant hwn ac am y gwelliannau eraill yn y grŵp. Simon Thomas.
The next group of amendments relates to air pollution and air quality. Amendment 44 is the lead amendment in this group, and I call on Simon Thomas to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Simon Thomas.
Cynigiwyd gwelliant 44 (Simon Thomas).
Amendment 44 (Simon Thomas) moved.
Diolch, Llywydd. Rwy’n gobeithio y byddaf fi’n fwy llwyddiannus nag oedd Angela Burns, er nid wyf fi’n siŵr y byddaf. Yn sicr, hyd yma, mae’r drafodaeth ar y Bil yma wedi gweld mwy o drafod rhwng y ddwy brif wrthblaid er mwyn gwella’r Bil mewn modd cydweithredol. Rwy’n croesawu’r ffaith ein bod ni’n gwneud y Bil yr eildro mewn ffordd mwy cymodlon nag y cawsom ni’r cyfle i’w wneud y tro cyntaf.
Mae gwelliant 44 a gweddill y gwelliannau yn gosod allan fframwaith ar gyfer sicrhau ein bod ni’n defnyddio’r Bil yma fel cyfle i amddiffyn y cyhoedd rhag effeithiau andwyol llygredd awyr. Wrth wneud hynny, rwyf i eisiau dweud ar y cychwyn, a phwysleisio ar y cychwyn, nad oes unrhyw lefel saff—o ran iechyd, nid oes lefel saff ar gyfer llygredd awyr, boed hynny yn ocsidau nitrogen neu yn wahanol PMs, sef y gronynnau bach iawn sy’n cael eu cynhyrchu yn yr awyr. Wrth gwrs, mae yna lefelau cyfreithlon, mae yna lefelau statudol, ac mae yna gyfarwyddiadau a deddfwriaeth sy’n troi o gwmpas y lefelau hynny. Ond, o safbwynt iechyd, nid oes dim lefel saff. Felly, mae’n bwysig, rwy’n meddwl, ein bod ni’n edrych ar y Bil yma fel cyfle i wella’r sefyllfa yn y cyd-destun hwnnw. Roeddwn yn sylwi bod Cyfnod 1 o drafodaethau’r Bil wedi gweld sawl un o’r rhanddeiliaid yn codi llygredd awyr fel rhywbeth sydd eisiau mynd i’r afael ag ef. Roedd tystiolaeth gan sefydliad y galon a thystiolaeth gan sefydliad yr ysgyfaint—ill dau yn dweud y dylai fod o leiaf cyfeiriad at yr egwyddor gyffredinol i leihau neu ostwng llygredd awyr. Mae Plaid Cymru o’r farn y dylid mynd ychydig yn bellach na hynny, gan ein bod yn cytuno gyda phwyllgor EFRA yn San Steffan, a ddywedodd fod lefel bresennol y llygredd aer yn argyfwng iechyd cyhoeddus yn y Deyrnas Gyfunol. Felly, rydym ni eisiau gweld y Bil yma a’r Llywodraeth yn manteisio ar y cyfle i weithredu ar yr argyfwng hwn.
Yn y cyd-destun Cymreig, mae llygredd awyr yn ail yn unig i ysmygu—sydd yn rhywbeth amlwg iawn yn y Bil yma—fel achos marwolaethau cynnar yng Nghymru. Mae’n achosi 2,400 o farwolaethau cynnar bob blwyddyn, sef 6 y cant o holl gyfanswm marwolaethau cynnar yng Nghymru. Mae’r achos yn cael ei rannu yn fras yn ddau: mae’r PM2.5—y gronynnau bach hynny—yn cynhyrchu rhywbeth tebyg i 1,300 o farwolaethau cynnar, ac mae ocsidau nitrogen yn cynhyrchu 1,100 o farwolaethau cynnar. Ffigurau Iechyd Cyhoeddus Cymru yw'r rheini, a gyflwynwyd i’r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig yn ôl ym mis Ionawr eleni.
Wrth gwrs, nid yw llygredd awyr yn rhywbeth sy’n cael ei gyfyngu i un wlad, neu un genedl neu un gymuned. Mae’n rhywbeth trawsffiniol. Mae’n fater, o dan ddeddfwriaeth Ewropeaidd, i Lywodraeth San Steffan. Mae’r Llywodraeth yma—y Llywodraeth yng Nghymru—wedi dibynnu ar gynhyrchu fframwaith neu strategaeth genedlaethol yn y cyd-destun Prydeinig ar gyfer mynd i’r afael â hyn. Nawr, rwy’n deall pam efallai bod y Llywodraeth yn dewis gwneud hynny, gan ei fod yn fwy hwylus neu’n fwy abl i wneud hynny—yn lleihau’r baich gwaith ac ati. Ond, nid wyf i, yn sicr, yn ymddiried yn y Llywodraeth bresennol, sy’n cael ei hailethol ar hyn o bryd—cawn weld—i fynd i’r afael â llygredd awyr. Roedd Andrea Leadsom, wrth gwrs, am beidio â chyhoeddi strategaeth ar gyfer mynd i’r afael â llygredd awyr o gwbl cyn yr etholiad, gan ddefnyddio ‘purdah’ fel esgus i beidio â dweud dim byd yn ei gylch. Roedd yn rhaid i gyfreithwyr amgylcheddol ClientEarth fynd i’r llys er mwyn gorfodi bod y strategaeth yn cael ei gyhoeddi gan Lywodraeth San Steffan. Cafodd hwnnw ei gyhoeddi ddiwedd wythnos diwethaf—wrth gwrs, ar ôl cyflwyno’r gwelliannau hyn. Felly, mae rhywfaint yn y gwelliannau hyn sy’n cael ei gam-ddweud gan y strategaeth sydd wedi’i chyhoeddi, ond mi wnaf i esbonio ychydig am hynny yn y man. Beth sydd yn bwysig, yn fy marn i a barn Plaid Cymru, yw nad ydym yn dibynnu ar Lywodraeth San Steffan i gynhyrchu strategaeth, ond bod Llywodraeth Cymru hefyd yn darparu, paratoi a chyhoeddi strategaeth llygredd awyr genedlaethol i Gymru, sydd yn gosod allan sut ac ym mha ffordd y mae llygredd awyr yn mynd i gael ei ostwng.
Mae cyd-destun ehangach i hyn, wrth gwrs. Rydym am adael yr Undeb Ewropeaidd, ac felly am golli—oni bai ein bod yn eu trosglwyddo nhw i ddeddfwriaeth genedlaethol—rhai o’r cyfarwyddebau sydd eisoes yn eu lle yn ymwneud â llygredd awyr. Un achos amlwg o hynny oedd yr un a oedd yn dod i benderfyniad ynglŷn â gorsaf bŵer Aberddawan yn ddiweddar yng Nghymru. Felly, mae yna reswm—. Os mai dadl y Llywodraeth yw, ‘Wel, mae yna gyfeiriad at lygredd awyr mewn deddfwriaeth arall’, mae hynny’n ddadl, ond mae yna ddau reswm i’w roi e yn y Bil yma. Un: mae unrhyw gyfeiriad arall yn y cyd-destun amgylcheddol, ac rydym yn sôn am y cyd-destun iechyd cyhoeddus. Yn ail: wrth fynd a gadael yr Undeb Ewropeaidd, mae’n fwy pwysig nag erioed ein bod ni’n glir iawn yn y ddeddfwriaeth yr ydym yn ei phasio fan hyn ein bod ni eisiau cadw’r safonau sydd gennym ni, os nad gwella arnyn nhw, a dweud y gwir.
Felly, dyna’r cyd-destun y byddwn yn chwilio i gynnig gwelliant 44 a’r gwelliannau eraill ynddo. Mae gwelliant 44 yn cydnabod bod Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yn arwain yn y maes yma, ac yn dweud bod angen cyhoeddi strategaeth genedlaethol Gymreig, felly, dim hwyrach na chwe mis ar ôl cyhoeddi cynllun ansawdd awyr Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol. Rwy’n meddwl, wrth weld yr adroddiad a gafodd ei gyhoeddi, y strategaeth a gafodd ei chyhoeddi ddiwedd yr wythnos diwethaf, fod y Llywodraeth eisoes wedi ymrwymo i ryw ymateb o fewn blwyddyn—felly, chwe mis sydd yn y gwelliant; mae’r Llywodraeth, rwy’n credu, wedi dweud y byddai’n ymateb o fewn blwyddyn.
Mae hefyd yn bwysig bod gyda ni strategaeth yng Nghymru fel ein bod ni’n gallu ymateb i bolisi sydd ddim yn gweithio, neu i newidiaeth yn y wyddoniaeth sydd y tu ôl i bolisi. Yr enghraifft fwyaf amlwg o hyn, wrth gwrs, yw’r ffaith ein bod ni wedi symud yn ystod y 15 mlynedd diwethaf i ffwrdd o beiriannau petrol ar gyfer y rhan fwyaf o drafnidiaeth yng Nghymru ac ym Mhrydain Fawr, tuag at beiriannau diesel. Nawr, fe wnaed hyn am resymau da iawn ar y pryd—fe feddyliwyd am resymau da iawn. Roedd y cynnydd yn nifer y ceir diesel o 10 y cant o geir a oedd yn cael eu gwerthu ar ddechrau’r ganrif hon i dros 50 y cant o geir fan hyn, sef tyfiant o 3.2 miliwn i 8.2 miliwn erbyn 2010. Y broblem oedd hyn—ac nid wyf yn beio Gordon Brown na’r Blaid Lafur fan hyn, a bod yn onest, achos yr oedden nhw’n ymateb i sefyllfa fel yr oedden nhw’n gweld pethau. Y broblem oedd hyn: bod y gwneuthurwyr ceir wedi—wel, wedi’n twyllo ni. Roedden nhw wedi fficsio’r profion i ddangos nad oedd y peiriannau diesel yma yn rhoi y PMs allan mewn labordai, ond wrth gwrs, unwaith yr ŷch chi’n mynd â nhw ar heolydd, yn ôl sefyllfa bob dydd, roedd yna allyriadau hynod niweidiol yn cael eu rhoi allan o beiriannau diesel. Ac rwy’n sefyll ac yn cyfaddef fy mod i’n un o’r bobl hynny sydd wedi mynd am beiriant diesel am y rhesymau hynny ac nawr sy’n cael fy hun mewn sefyllfa lle rwy’n llygru’r awyr bob tro rwy’n defnyddio’r car.
Mae angen mynd i’r afael yn fawr iawn â hyn ac, yn anffodus, nid yw strategaeth y Llywodraeth ddim yn sôn dim am, er enghraifft, ryw gynllun gwastraffu diesel neu gynllun i ddod â pheiriannau trydan i mewn yn eu lle, neu beth bynnag yw e, ond yn hytrach yn pwsio’r cyfrifoldeb i lawr ar awdurdodau lleol. Wel, os felly, mae’n hyd yn oed fwy pwysig ein bod ni yng Nghymru yn ymateb gyda chynllun cenedlaethol.
Rwy’n credu bod, wrth gwrs, gyda ni ddeddfwriaeth arall yng Nghymru—Deddf yr amgylchedd a hefyd Ddeddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol—ond nid oes yna ddim wedi’i ysgrifennu ar wyneb y Ddeddf yma sydd yn sôn am leihau llygredd awyr. Dyma’n cyfle ni i roi hynny ar wyneb Deddf sy’n cael ei phasio gan y Cynulliad heddiw.
Just to be clear on amendments 45 and 46 that relate to amendment 44 and what they seek to do—to be clear that amendment 45 seeks to place responsibility on the Welsh Government not only to produce a strategy, as I’ve just talked about, but also to issue guidance to local health boards on how boards should alert residents about forecasted high air pollution levels for their area. There is a website that you can go on and look; it's managed by the air quality forum for Wales. You can look on it and see what the air quality is for your area, but it's very generalised. I couldn't find out what it was for the street I live in, though I live literally between a school and a main road. I would have thought that's an ideal area to know what the air quality is like, but I couldn't find that out from the publicly available information at the moment. I think amendment 45 therefore would place that responsibility. It's something that Sadiq Khan, the Labour mayor in London, is trying to do at the moment, so people understand what the air quality is in their local environment and can take steps to improve it if they can, but, importantly, take steps in public health terms to protect their own health, and that's particularly true of young people and children with asthma living in such areas.
Amendment 46 would place a responsibility on the Welsh Government to issue guidance to local authorities on how local authorities should monitor air quality under the Air Quality Standards (Wales) Regulations 2010 outside schools and on active travel routes. This is specifically addressing that. The British Lung Foundation, for example, found that many local councillors—about 20 per cent who responded to a freedom of information request—did not view schools as a priority for air quality monitoring, and a further 53 per cent referred to current DEFRA guidance, which we rely on in Wales—for some reason we are prepared to rely on DEFRA guidance—which also does not prioritise schools. It’s important, I think, that air pollution levels on routes to schools should be monitored, so people understand the whole cycle effect, both of transport in different modes, but also of children walking and cycling to schools.
Amendments 47, 43 and 42 are consequential amendments that would enable these important amendments in this Bill to be enacted. Diolch yn fawr.
Thank you, Llywydd. I hope that I will be more successful than Angela Burns. I’m not sure that I will be. But certainly, to date, the discussion on this Bill has seen greater discussion between the two main opposition parties on improving the Bill in a collaborative manner. I’m pleased that we are dealing with this second stab at the Bill in a more inclusive manner than we did the first time.
Amendment 44 and the rest of the amendments in the group set out a framework for ensuring that we use this Bill as an opportunity to safeguard the public from the detrimental impacts of air pollution. In doing so, I want to say at the outset, and emphasise at the outset, that there is no safe level—in health terms, there is no safe level of air pollution, be that nitrogen oxides or other PMs, which are the very minute particles in the air. Now, of course there are legal levels, there are statutory levels, and there are directives and legislation around those. But, in health terms, there is no safe level. Therefore, it is important, I think, that we do look at this Bill as an opportunity to improve the situation in that context. I noted that Stage 1 discussions had seen a number of stakeholders raising air pollution as an issue that needs to be tackled, with evidence from the heart foundation and the lung foundation both saying that there should be at least a reference to the general principle of reducing air pollution. Now, Plaid Cymru is of the view that we should go a little further than that, because we do agree with the EFRA committee in Westminster that stated that the current air pollution levels were a public health crisis in the UK. Therefore, we want to see this Bill and the Government taking this opportunity to take action on that health crisis.
In the Welsh context, air pollution is second only to smoking—which is very prominent in this Bill—as a cause of early deaths in Wales, causing 2,400 early deaths annually. That’s 6 per cent of the total early deaths in Wales. The case is split in two: the PM2.5s—the very small particles that I mentioned—produce some 1,300 early deaths, and nitrogen oxides lead to 1,100 premature deaths. Those are Public Health Wales figures presented to the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee back in January of this year.
Of course, air pollution isn’t restricted to one nation or to one community—it crosses borders and boundaries. It is covered by European legislation, for the UK Government, and the Government here in Wales has relied upon a national framework in the UK context in terms of dealing with this. Now, I understand why the Government has chosen to address this in that way, because it’s more convenient, and it reduces the burden, but I certainly can’t place my trust in the current Government, which is currently being re-elected—perhaps we’ll have to wait and see—in terms of tackling air pollution. Andrea Leadsom, of course, didn’t want to publish the strategy on tackling air pollution at all before the election, using purdah as an excuse for saying nothing at all on the issue. Environmental lawyers from ClientEarth had to take this to court to ensure that the strategy was published by the Government in Westminster, and it was published at the end of last week, after these amendments were tabled, so there is something in these amendments that perhaps would be altered by that strategy. What’s important in my view, and in Plaid Cymru’s view, is that we shouldn’t rely on the Westminster Government to produce a strategy, but that the Welsh Government should also provide, prepare and publish an air pollution strategy that sets out how air pollution can be reduced.
There is a broader context to all of this, of course. We are to leave the European Union, and will therefore lose—unless we transfer them to national legislation—some of the directives already in place relating to air pollution. One clear case of that is one that came to a decision on the Aberthaw power station recently in Wales. Therefore, if the Government’s argument is that there is reference to air pollution in other legislation, that is a case that could be made, but there are two reasons for including it in this Bill. One: that any other reference is in the environmental context, but we’re talking about the health context here. Secondly: as we are to leave the European Union, it is more important than ever that we should be very clear in the legislation that we pass here that we want to maintain the standards, if not improve those standards, if truth be told.
Therefore, that is the context in which I seek to move amendment 44 and the other amendments. Now, amendment 44 recognises that the UK Government does lead in this area and states that we need to publish a national Welsh strategy no later than six months after the publication of the UK Government’s air quality programme. I think, in seeing the report published at the end of last week, the Government has already committed to some response within 12 months. So, it’s six months in the amendment and I think the Government has said that it would respond within a year.
I do think it’s important that we have a Welsh strategy so that we can respond to any policies that don’t work, or to any changes in the science that underpins policy. The most prominent example of this, of course, is that we have moved, over the past 15 years, away from petrol engines for most transport in Wales and in the UK and moved towards diesel engines. Now, this was done for very a good reason at the time, with the increase in the number of diesel cars from 10 per cent of vehicles sold at the beginning of this century to over 50 per cent, which is an increase of 3.2 million to 8.2 million by 2010. I don’t blame Gordon Brown or the Labour Party here, if truth be told, because they were responding to the situation as they saw it then, but the problem was that the car manufacturers had conned us. They’d misled us. They’d fixed the test to demonstrate that these diesel engines weren’t emitting PMs in laboratory conditions, but once you put them on the roads in a day-to-day scenario, then the emissions were extremely damaging from these diesel engines. And I admit that I was one of those people who did switch to diesel for those reasons. I now find myself in a situation where I am polluting the air every time I use my car.
We need to tackle this issue and, unfortunately, the Government’s strategy makes no mention of any diesel scrappage scheme or introducing electric vehicles, but rather pushes responsibility down to local authorities. Well, if that is the case, then it’s even more important that we in Wales respond with a national scheme.
I do think that we do have other legislation in Wales—the environment Act and also the well-being of future generations Act—but there is nothing on the face of this Bill that mentions reducing air pollution and this is our opportunity to put that on the face of the Bill passed by the Assembly today.
Er mwyn bod yn glir am welliannau 45 a 46, sy'n ymwneud â gwelliant 44 a’r hyn y maen nhw’n ceisio ei wneud—i fod yn glir bod gwelliant 45 yn ceisio gosod cyfrifoldeb ar Lywodraeth Cymru, nid yn unig i gynhyrchu strategaeth, fel yr wyf newydd sôn amdano, ond hefyd i gyhoeddi canllawiau i fyrddau iechyd lleol ynghylch sut y dylai byrddau rybuddio trigolion am lefelau uchel o lygredd aer a ragwelir ar gyfer eu hardaloedd. Mae yna wefan y gallwch edrych arni; caiff ei rheoli gan fforwm ansawdd aer Cymru. Gallwch edrych arni a gweld beth yw ansawdd yr aer yn eich ardal chi, ond mae'n gyffredinol iawn. Nid oeddwn yn gallu cael gwybod beth oedd y lefel ar y stryd lle’r wyf i'n byw, er fy mod yn byw yn llythrennol rhwng ysgol a ffordd fawr. Byddwn wedi meddwl bod honno’n ardal ddelfrydol i wybod beth yw ansawdd yr aer, ond ni allwn ddod o hyd i hynny o’r wybodaeth sydd ar gael yn gyhoeddus ar hyn o bryd. Rwy’n meddwl felly y byddai gwelliant 45 yn gosod y cyfrifoldeb hwn. Mae'n rhywbeth y mae Sadiq Khan, y maer Llafur yn Llundain, yn ceisio ei wneud ar hyn o bryd, fel bod pobl yn deall beth yw ansawdd yr aer yn eu hamgylchedd lleol a’u bod yn gallu cymryd camau i’w wella os gallant, ond, yn bwysig, cymryd camau o ran iechyd y cyhoedd i ddiogelu eu hiechyd eu hunain, ac mae hynny'n arbennig o wir am bobl ifanc a phlant ag asthma sy'n byw mewn ardaloedd o'r fath.
Byddai gwelliant 46 yn gosod cyfrifoldeb ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi canllawiau i awdurdodau lleol ar sut y dylai awdurdodau lleol fonitro ansawdd yr aer o dan Reoliadau Safonau Ansawdd Aer (Cymru) 2010 y tu allan i ysgolion ac ar lwybrau teithio llesol. Mae hyn yn mynd i'r afael yn benodol â hynny. Mae Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint, er enghraifft, wedi canfod nad oedd llawer o gynghorwyr lleol—tua 20 y cant a ymatebodd i gais rhyddid gwybodaeth—yn ystyried ysgolion yn flaenoriaeth ar gyfer monitro ansawdd yr aer, a chyfeiriodd 53 y cant arall at ganllawiau cyfredol DEFRA, yr ydym yn dibynnu arnynt yng Nghymru—am ryw reswm rydym yn barod i ddibynnu ar ganllawiau DEFRA —nad ydynt ychwaith yn blaenoriaethu ysgolion. Mae'n bwysig, rwy’n credu, bod lefelau llygredd aer ar lwybrau i ysgolion yn cael eu monitro, fel bod pobl yn deall effaith y cyfan, trafnidiaeth o wahanol fathau, ond hefyd yr effaith wrth i blant gerdded a seiclo i ysgolion.
Mae gwelliannau 47, 43 a 42 yn welliannau canlyniadol a fyddai'n galluogi’r newidiadau pwysig hyn yn y Bil hwn i gael eu deddfu. Diolch yn fawr.
Air pollution must be regarded as one of the many growing challenges to improve public health in Wales. Air pollution is a direct result of human activity, whether through vehicle usage, agriculture and industry, and burning fossil fuels. Although there have been some vast national improvements in air quality management in recent years, the need to target localised pockets is essential to improve the inequalities that exist in Wales’s air quality. Simon Thomas made the comment about walking to schools. Well, let’s be really clear about this—Wales is home to some of the most polluted areas in the UK, and if you were a schoolchild walking along the edge of the A472 near Crumlin, you’d be walking through a place that has the highest rate of pollution in any area outside London. It’s predominantly caused by congestion from heavy-duty vehicles—it’s the fold of the hills—but ultimately the people living in that area are increasingly being exposed to harmful pollutants, which is denigrating their health.
Research is enabling us to have a far fuller understanding of just how harmful long-term exposure to air pollution is for our health. In order to curb the impacts of air pollution on our health, we need to explore what can be done in our devolved capacity to manage our air quality effectively. Fundamental to this is delivering infrastructure projects with sustainability and pollutant reductions in mind, but also by raising awareness through public health messaging, so that individuals are aware of the threat air pollutants pose to their health. These amendments tabled by Simon Thomas have laudable aims and are a step in the right direction when it comes to confronting the need for collective action on air quality.
Although there are a number of initiatives in place, it is critical that all public bodies are accepting their responsibilities and are working in tandem together. At present, local governments have a requirement to effectively monitor the local air quality and alert the public when levels exceed guidelines. Equally, they have a responsibility to deliver localised air management strategies, so it is essential that these are tied in with national strategic objectives.
However, although we will be supporting all bar one amendment, we do have concerns with amendment 45, and we’ll be grateful for further clarity from the proposer. We’re concerned over the potential impact that amendment 45 may have on the finances of local health boards, because, of course, not everyone has access to a website. Not everyone can access good health messaging in that way, and we have concerns that we are not keen to give Welsh Government a power to issue guidance that may be extremely difficult for the local health boards to follow through, because we are firmly of the view that we can drive public health improvements without adversely impacting on the funding available to overstretched health boards, and we have concerns that that amendment might bring forward a much greater level of pressure on their already overstretched funding. But the rest of the amendments we absolutely accept, and we’d like to thank Simon Thomas and Plaid Cymru for bringing them forward.
Mae’n rhaid ystyried llygredd aer yn un o'r amryfal heriau cynyddol i wella iechyd y cyhoedd yng Nghymru. Mae llygredd aer yn ganlyniad uniongyrchol i weithgarwch dynol, boed trwy ddefnyddio cerbydau, amaethyddiaeth a diwydiant, a llosgi tanwydd ffosil. Er y bu rhai gwelliannau cenedlaethol enfawr o ran rheoli ansawdd yr aer yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae’r angen i dargedu ardaloedd lleol yn hanfodol er mwyn gwella'r anghydraddoldebau sy'n bodoli yn ansawdd aer Cymru. Gwnaeth Simon Thomas y sylw am gerdded i ysgolion. Wel, gadewch i ni fod yn gwbl glir ynghylch hyn—mae Cymru'n gartref i rai o’r ardaloedd mwyaf llygredig yn y DU, a phe byddech chi’n blentyn ysgol yn cerdded ar hyd ymyl yr A472 ger Crymlyn, byddech yn cerdded drwy le sydd â'r gyfradd uchaf o lygredd mewn unrhyw ardal y tu allan i Lundain. Mae'n cael ei achosi’n bennaf gan dagfeydd traffig o gerbydau trwm—ffurf y bryniau ydyw—ond yn y pen draw mae’r bobl sy'n byw yn yr ardal honno yn agored yn gynyddol i lygryddion niweidiol, sy'n niweidio’u hiechyd.
Mae ymchwil yn ein galluogi i ddeall yn well o lawer pa mor niweidiol yn union yw llygredd aer i’n hiechyd. Er mwyn lleihau effeithiau llygredd aer ar ein hiechyd, mae angen i ni edrych ar yr hyn y gallwn ni ei wneud yn ein capasiti datganoledig i reoli ein hansawdd aer yn effeithiol. Mae cyflawni prosiectau seilwaith yn hanfodol yn hyn o beth, gan ystyried cynaliadwyedd a gostwng llygryddion, ond dylid codi ymwybyddiaeth hefyd trwy negeseuon iechyd y cyhoedd, fel bod unigolion yn ymwybodol o’r perygl i’w hiechyd sy’n gysylltiedig â llygryddion aer. Mae amcanion clodwiw i’r gwelliannau hyn a gyflwynwyd gan Simon Thomas ac maent yn gam i’r cyfeiriad cywir o ran wynebu'r angen am weithredu ar y cyd ar ansawdd aer.
Er bod nifer o fentrau ar waith, mae'n hollbwysig bod pob corff cyhoeddus yn derbyn eu cyfrifoldebau a’u bod yn gweithio ochr yn ochr â'i gilydd. Ar hyn o bryd, mae’n ofynnol i lywodraethau lleol fonitro ansawdd aer yn lleol yn effeithiol a rhybuddio’r cyhoedd pan fydd y lefelau yn uwch na’r canllawiau. Yn yr un modd, mae ganddynt gyfrifoldeb i gyflawni strategaethau rheoli aer lleol, felly mae'n hanfodol bod y rhain yn cael eu cydblethu ag amcanion strategol cenedlaethol.
Fodd bynnag, er y byddwn yn cefnogi pob gwelliant heblaw un, y mae gennym bryderon ynghylch gwelliant 45, a byddwn yn ddiolchgar am eglurhad pellach gan y cynigydd. Rydym yn pryderu am yr effaith bosibl y gallai gwelliant 45 ei chael ar sefyllfa ariannol byrddau iechyd lleol, oherwydd, wrth gwrs, nid yw pawb yn gallu mynd at wefan. Ni all pawb gael mynediad at negeseuon iechyd da yn y ffordd honno, ac mae gennym bryderon nad ydym yn awyddus i roi pŵer i Lywodraeth Cymru gyflwyno canllawiau a allai fod yn anodd iawn i fyrddau iechyd lleol eu gwireddu, oherwydd ein bod yn gadarn o'r farn ein bod yn gallu ysgogi gwelliannau iechyd y cyhoedd heb gael effaith andwyol ar y cyllid sydd ar gael i fyrddau iechyd sydd eisoes dan bwysau, ac mae gennym bryderon y gallai’r gwelliant hwnnw achosi rhagor o bwysau ar eu cronfeydd sydd eisoes dan bwysau. Ond rydym yn derbyn gweddill y gwelliannau yn llwyr, a hoffem ddiolch i Simon Thomas a Phlaid Cymru am eu cyflwyno.
I support the intention behind Simon’s group of amendments, and support the majority of them. We cannot, however, support amendment 45. We agree with the need to alert the public about high air pollution but believe this would be better undertaken by local authorities, or even the Welsh Government, but not local health boards. Therefore, we will be abstaining on this one amendment, while supporting all the other amendments. Thank you.
Rwy'n cefnogi'r bwriad y tu ôl i grŵp Simon o welliannau, ac yn cefnogi y rhan fwyaf ohonynt. Ni allwn, fodd bynnag, gefnogi gwelliant 45. Rydym yn cytuno â'r angen i rybuddio'r cyhoedd am lygredd aer uchel, ond yn credu y byddai’n well i awdurdodau lleol wneud hyn, neu hyd yn oed Llywodraeth Cymru, ond nid byrddau iechyd lleol. Felly, byddwn yn ymatal ar yr un gwelliant hwn, ond yn cefnogi eich holl welliannau eraill. Diolch.
Galwaf ar y Gweinidog, Rebecca Evans.
I call on the Minister, Rebecca Evans.
Thank you, Presiding Officer. These amendments seek to introduce a specific provision on air quality in the Bill by adding a new part. I share the concerns behind the amendments. The quality of the air that we breathe is a matter of critical importance to public health.
As I have consistently stated, the Welsh Government has continued to demonstrate the importance that it attaches to this issue. This was most recently shown by a wide-ranging consultation led by the Cabinet Secretary for the Environment and Rural Affairs. Air pollution is an issue that requires true cross-Government working, and we are fully committed to taking this agenda forward through a range of existing and planned work. To illustrate this, a number of commitments have already been made that meet the objectives behind amendments in this group. For example, in relation to amendment 45, the Cabinet Secretary for the Environment and Rural Affairs and I have already written to the Chair of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee to outline that the Welsh Government will issue guidance to local health boards encouraging them to support local authorities in their air quality work.
Similarly, relevant to amendment 46, the Welsh Government has committed to issuing new air quality policy guidance to local authorities in the next few months. This guidance will recognise schools and active travel routes, amongst others, such as care homes, hospitals, nurseries, and sports grounds, as sensitive receptor locations. It will also note that older people, those with pre-existing medical conditions, babies, children and people undertaking prolonged physical activity are not confined to the aforementioned locations and deserve the same level of protection wherever they may be.
Local authorities must therefore take a risk-based approach in siting their monitors. This should be informed by where the evidence indicates people are likely to be exposed to the highest levels of air pollution. Our steer to local authorities is that, in working towards the well-being of future generations, they should give specific consideration to the long-term risks to babies and children posed by exposure to air pollution, whether in their own homes, in their school or nursery, or travelling between the two.
In relation to amendment 44, section 80 of the Environment Act 1995 already requires Ministers to produce an air quality strategy containing policies with respect to the assessment and management of air quality. It would be inappropriate for this to be duplicated in this Bill. Due to the trans-boundary nature of air pollutants, the current air quality strategy, which was published in 2007, is presented in a document with common aims covering all parts of the UK.
Members may also be aware that, sitting alongside the UK-wide strategy, DEFRA has now published a joint UK consultation for a new draft plan. The plan focuses on the specific goal of achieving compliance with EU legal limits for nitrogen dioxide on certain roads in the shortest possible time. This draft plan focuses on one important aspect of air quality and does not replace the existing UK air quality strategy. The consultation on the draft plan for nitrogen dioxide closes on 15 June.
The plan includes significant new commitments by the Welsh Government to consult, within the next 12 months, on the detail of a proposal for a clean air zone framework for Wales. This critical new development is one of a number of significant pieces of work that we will be undertaking on the subject of air quality in the coming year. Others include making revisions to ‘Planning Policy Wales’ in relation to air quality, implementing the recently agreed improvements to local air quality management in Wales and reviewing what more can be done in relation to the trunk road network.
I am, however, disappointed with aspects of the UK Government’s draft commitments in the nitrogen dioxide plan, given the lack of information within the consultation on what further action will be taken to address emissions on a UK basis. For example, beyond Wales, there are many areas of non-devolved activity that are needed to bring down emissions as quickly as possible. For example, the House of Commons Environment, Food and Rural Affairs Committee and others have called for the UK Government to launch a diesel scrappage scheme that would give grants to cut the cost of a low-emission vehicle for an owner scrapping their diesel vehicle.
Another major concern with amendment 44 is that the drafting is defective as no definition of public bodies is given. This is problematic in two respects. Firstly, from a practical perspective, it’s not clear who is caught by the term ‘public body’. This could lead to confusion. Lack of clarity over the scope of the duties could lead to public bodies inadvertently breaching the duty to have due regard to the air pollution strategy placed on them by amendment 44. Where a legal duty is imposed, there needs to be certainty about its scope and this amendment doesn’t provide that.
Secondly, and more importantly, the drafting of amendment 44 is outside the legislative competence of the Assembly. As drafted, the reference to public bodies would include public bodies exercising functions of a Minister of the Crown. To place such a duty on these public bodies would require the consent of the UK Government. If the amendment as drafted is passed, it could lead to a reference, which would delay the coming into force and implementation of the other much-needed public health provision contained within this Bill.
For all these reasons, I am unable to support any of the amendments in this group, but would reassure Members of action taken to tackle this important issue through the various activities I have outlined.
Diolch i chi, Llywydd. Mae'r gwelliannau hyn yn ceisio cyflwyno darpariaeth benodol ar ansawdd yr aer yn y Bil drwy ychwanegu rhan newydd. Rwy'n rhannu’r pryderon sydd y tu ôl i'r gwelliannau. Mae ansawdd yr aer yr ydym yn ei anadlu yn fater hollbwysig i iechyd y cyhoedd.
Fel yr wyf wedi dweud yn gyson, mae Llywodraeth Cymru wedi parhau i ddangos pa mor bwysig yw’r mater hwn. Dangoswyd hyn yn fwyaf diweddar gan ymgynghoriad eang a arweinwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig. Mae llygredd aer yn fater sy’n galw am weithio’n wirioneddol ar draws y Llywodraeth, ac rydym yn gwbl ymroddedig i symud yr agenda hon yn ei blaen drwy amrywiaeth o waith sydd eisoes ar y gweill a gwaith arfaethedig. I ddangos hyn, mae nifer o ymrwymiadau wedi'u gwneud eisoes sy'n bodloni’r amcanion sydd y tu ôl i welliannau yn y grŵp hwn. Er enghraifft, o ran gwelliant 45, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig a minnau eisoes wedi ysgrifennu at Gadeirydd y Pwyllgor Newid yn yr Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig i nodi y bydd Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi canllawiau i fyrddau iechyd lleol i’w hannog i gefnogi awdurdodau lleol yn eu gwaith ar ansawdd aer.
Yn yr un modd, yn berthnasol i welliant 46, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gyhoeddi canllawiau polisi ansawdd aer newydd i awdurdodau lleol yn ystod y misoedd nesaf. Bydd y canllawiau hyn yn nodi ysgolion a llwybrau teithio llesol, ymysg eraill, fel cartrefi gofal, ysbytai, meithrinfeydd, a meysydd chwarae, yn lleoliadau sensitif ar gyfer derbynyddion. Bydd hefyd yn nodi nad yw pobl hŷn, pobl â chyflyrau meddygol sydd eisoes yn bodoli, babanod, plant a phobl sy’n ymgymryd â gweithgarwch corfforol hir wedi’u cyfyngu i'r mannau uchod a’u bod yn haeddu'r un lefel o amddiffyniad lle bynnag y bônt.
Felly, mae'n rhaid i awdurdodau lleol ddefnyddio dull sy’n seiliedig ar risg wrth leoli eu mesuryddion. Dylai hyn gael ei lywio gan ble y mae'r dystiolaeth yn dangos bod pobl yn debygol o fod yn agored i'r lefelau uchaf o lygredd aer. Ein cyfarwyddyd i awdurdodau lleol yw y dylent weithio tuag at lesiant cenedlaethau'r dyfodol, y dylent roi ystyriaeth benodol i'r risgiau hirdymor i fabanod a phlant a achosir gan lygredd aer, boed yn eu cartrefi eu hunain, yn eu hysgol neu eu meithrinfa, neu wrth deithio rhwng y ddau.
O ran gwelliant 44, mae adran 80 o Ddeddf yr Amgylchedd 1995 eisoes yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion lunio strategaeth ansawdd aer sy'n cynnwys polisïau ar asesu a rheoli ansawdd aer. Byddai'n amhriodol i hyn gael ei ddyblygu yn y Bil hwn. Oherwydd natur traws-ffiniol llygryddion aer, mae'r strategaeth ansawdd aer bresennol, a gyhoeddwyd yn 2007, yn cael ei chyflwyno mewn dogfen ag amcanion cyffredin sy'n cwmpasu pob rhan o'r DU.
Efallai bod yr aelodau hefyd yn ymwybodol bod DEFRA bellach wedi cyhoeddi ymgynghoriad ar y cyd yn y DU ar gynllun drafft newydd, sy’n bodoli ochr yn ochr â'r strategaeth ledled y DU. Mae'r cynllun yn canolbwyntio ar y nod penodol o sicrhau cydymffurfiad â therfynau cyfreithiol yr UE ar gyfer nitrogen deuocsid ar ffyrdd penodol yn yr amser byrraf posibl. Mae'r cynllun drafft hwn yn canolbwyntio ar un agwedd bwysig ar ansawdd aer ac nid yw'n cymryd lle strategaeth ansawdd aer presennol y Deyrnas Unedig. Mae'r ymgynghoriad ar y cynllun drafft ar gyfer nitrogen deuocsid yn cau ar 15 Mehefin.
Mae'r cynllun yn cynnwys ymrwymiadau arwyddocaol newydd gan Lywodraeth Cymru i ymgynghori, o fewn y 12 mis nesaf, ar fanylion y cynnig ar gyfer fframwaith parth aer glân i Gymru. Mae'r datblygiad newydd allweddol yn un o nifer o ddarnau pwysig o waith y byddwn yn ei wneud ar bwnc ansawdd aer yn y flwyddyn sydd i ddod. Mae eraill yn cynnwys gwneud newidiadau i ‘Bolisi Cynllunio Cymru’ mewn cysylltiad ag ansawdd aer, gweithredu'r gwelliannau a gytunwyd yn ddiweddar i reoli ansawdd aer lleol yng Nghymru ac adolygu beth arall y gellir ei wneud mewn cysylltiad â’r rhwydwaith cefnffyrdd.
Fodd bynnag, rwy’n siomedig ag agweddau ar ymrwymiadau drafft Llywodraeth y DU yn y cynllun nitrogen deuocsid, o ystyried y diffyg gwybodaeth yn yr ymgynghoriad ar ba gamau pellach a fydd yn cael eu cymryd i fynd i'r afael ag allyriadau yn y DU. Er enghraifft, y tu hwnt i Gymru, mae nifer o feysydd o weithgaredd sydd heb eu datganoli sydd eu hangen er mwyn gostwng allyriadau cyn gynted ag y bo modd. Er enghraifft, mae Pwyllgor yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig Tŷ'r Cyffredin ac eraill wedi galw ar Lywodraeth y DU i lansio cynllun sgrapio diesel a fyddai'n rhoi grantiau i ostwng cost cerbyd allyriadau isel i berchennog sy’n sgrapio eu cerbyd diesel.
Pryder mawr arall â gwelliant 44 yw bod y drafftio yn ddiffygiol gan na roddir unrhyw ddiffiniad o gyrff cyhoeddus. Mae hyn yn broblem mewn dwy ffordd. Yn gyntaf, o safbwynt ymarferol, nid yw'n glir pwy sy'n dod o dan y term ‘corff cyhoeddus’. Gallai hyn arwain at ddryswch. Gallai diffyg eglurder ynghylch cwmpas y dyletswyddau arwain at gyrff cyhoeddus yn torri’r ddyletswydd i roi sylw dyledus i'r strategaeth llygredd aer a osodwyd arnynt gan welliant 44, a hynny’n gwbl anfwriadol. Pan fydd dyletswydd gyfreithiol yn cael ei gosod, mae angen cael sicrwydd ynghylch ei chwmpas ac nid yw’r gwelliant hwn yn darparu hynny.
Yn ail, ac yn bwysicach, mae drafftio gwelliant 44 y tu allan i gymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad. Fel y'i drafftiwyd, byddai'r cyfeiriad at gyrff cyhoeddus yn cynnwys cyrff cyhoeddus sy'n arfer swyddogaethau Gweinidog y Goron. Byddai angen cydsyniad Llywodraeth y DU i osod dyletswydd o'r fath ar y cyrff cyhoeddus hyn. Os caiff y gwelliant fel y'i drafftiwyd ei basio, gallai arwain at atgyfeiriad, a fyddai'n achosi oedi wrth ddod i rym a gweithredu darpariaethau iechyd y cyhoedd mawr eu hangen eraill a geir yn y Bil hwn.
Am yr holl resymau hyn, ni allaf gefnogi unrhyw un o'r gwelliannau yn y grŵp hwn, ond byddwn yn tawelu meddwl yr Aelodau ynghylch y camau a gymerwyd i fynd i'r afael â'r mater pwysig hwn drwy'r gwahanol weithgareddau yr wyf wedi'u hamlinellu.
Galwaf ar Simon Thomas i ymateb i’r ddadl.
I call on Simon Thomas to reply to the debate.
Thank you, Presiding Officer. Can I thank the Minister for responding to the debate and at least welcome in part what she said in terms of some of the action that’s been taken. I’ll attempt to restate my arguments in a more persuasive way for Angela Burns and possibly for Caroline Jones.
Amendment 45—I think it’s important to remember that the Welsh Government has already stated that it intends, as I think the Minister just mentioned, to produce national guidance for local health board directors of public health, local authority directors of public protection, and Public Health Wales, encouraging them to support the delivery of local air quality management. So, I think there’s already in the pipeline some of this obligation coming through. I admit this is a more statutory approach, but some of that has already been done. I also would like to draw everyone’s attention, really, to the fact that the British Lung Foundation think that this could actually save money in the long term. The amendment itself is not prescriptive about the method in which alerts—if I can put it that way—are delivered. So, it may well be that local authorities would be the delivery mechanism; it’s just an obligation on the health boards to prepare that information. It's similar to what’s being proposed at the moment in London, where it’s seen as a very important part of living in that city: that you know what your public health is when you walk out of the door, which area is polluted or not. The British Lung Foundation, as I said, say that this could reduce the risk of unavoidable exacerbation for those with chronic obstructive pulmonary disease and other prevalent lung conditions and, therefore, potentially reduce hospitalisation. So, I think there's a way of trying to ensure that this is affordable and is a reasonable approach to ensure that people do not unnecessarily expose their own health or the health of their children to very poor air pollution.
The Member herself mentioned Hafodyrynys, where there’s very poor air pollution in Wales. I think there are four areas in Wales: Hafodyrynys is one; Mountain Ash is another; and somewhere in Swansea, I think, around the Swansea high street, by the station, is a third. I can't remember the fourth off the top of my head. I really would wonder if you asked people walking in those areas, ‘What is the air pollution here? Is it safe or not?’ I don't think that they'd be able to answer you, and I think that is the information we need to get out there so that they can take the necessary steps to protect themselves and their families.
I think the overall debate, and why I'm not completely convinced by the Minister's response, is that we've had a process for dealing with air quality for quite some time in Wales now. We have 40 air quality management areas—no significant improvement in those areas, otherwise some of them would have been revoked or changed in some way. That hasn't happened. Our current system is not working in areas of high air pollution, as Angela Burns mentioned. Really, I think it's not enough to rely on the UK Government to produce its own statute and then to, sort of, dovetail the Welsh bits into that.
The 2016 state of natural resources report by Natural Resources Wales says that breaches in emission targets pose a threat to human health and the natural environment. So, as I said earlier, the fact that it’s in environmental legislation already is not a reason for not putting it in public health legislation. In fact, it's a really good way of making that, sort of, circuit close and it’s a really good way of making sure that the ambitions in previous legislations, such as the well-being of future generations Act, are really carried out in practice and in detail in statute.
The final point, if I may: there's a social justice issue to this. The areas that have already been mentioned as suffering from poor air quality you might notice are also areas of quite real social deprivation as well. Huw Brunt, who’s the head of Public Health Wales, has undertaken a study of air pollution, deprivation and health, and that revealed that health outcomes for people living in deprivation were even poorer when they were located in areas of high air pollution. Mr Brunt argued for an effective air quality management approach, one which combines national level actions to assess and reduce risks for all, and local level intervention, targeted in high-risk communities to reduce air pollution and health inequalities. Only today, a study was quoted in ‘The Times’, for the United States, pointing out that those living in areas with the worst air pollution are about 10 per cent more likely to get cancer, a greater impact on cancer rates than either dirty water or toxic chemicals.
So, I would argue, and Plaid Cymru argues, that without a national Wales strategy on air pollution, the Welsh Government is failing to deliver on its own targets of a healthier, resilient, more equal and globally responsive Wales.
Diolch i chi, Llywydd. A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ymateb i'r ddadl a chroesawu yn rhannol o leiaf yr hyn a ddywedodd am rai o'r camau sydd wedi eu cymryd. Ceisiaf ailddatgan fy nadleuon mewn ffordd fwy argyhoeddiadol i Angela Burns ac o bosibl i Caroline Jones.
Gwelliant 45—credaf ei bod yn bwysig cofio bod Llywodraeth Cymru eisoes wedi datgan ei bod yn bwriadu, fel y dywedodd y Gweinidog rwy’n meddwl, cynhyrchu canllawiau cenedlaethol ar gyfer cyfarwyddwyr iechyd y cyhoedd byrddau iechyd lleol, cyfarwyddwyr amddiffyn y cyhoedd awdurdodau lleol, ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, i’w hannog i gefnogi cyflwyno dulliau rheoli ansawdd aer lleol. Felly, rwy’n credu bod peth o’r ddyletswydd hon eisoes yn yr arfaeth. Rwy’n cyfaddef bod hyn yn ymagwedd fwy statudol, ond mae rhywfaint o hynny wedi'i wneud eisoes. Hoffwn hefyd dynnu sylw pawb, mewn gwirionedd, at y ffaith bod Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint yn credu y gallai hyn yn wir arbed arian yn yr hirdymor. Nid yw'r gwelliant ei hun yn pennu dull ar gyfer rhoi rhybuddion—os gallaf eu galw’n hynny. Felly, efallai’n wir mai awdurdodau lleol fyddai’r dull o’u darparu; dim ond rhwymedigaeth ydyw ar y byrddau iechyd i baratoi y wybodaeth honno. Mae'n debyg i'r hyn sy'n cael ei gynnig ar hyn o bryd yn Llundain, lle mae'n cael ei weld fel rhan bwysig iawn o fyw yn y ddinas honno: eich bod yn gwybod beth yw eich iechyd cyhoeddus pan fyddwch yn cerdded allan drwy'r drws, pa ardal sy’n llygredig neu beidio. Mae Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint, fel y dywedais, yn dweud y gallai hyn leihau'r risg o waethygu anochel ar gyfer y rhai hynny sydd â chlefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint a chyflyrau ysgyfaint cyffredin eraill ac, felly, byddai o bosibl yn lleihau nifer y bobl sy’n mynd i'r ysbyty. Felly, rwy’n meddwl bod yna ffordd o geisio sicrhau bod hyn yn ddull fforddiadwy a rhesymol o sicrhau nad yw pobl yn agored o ran eu hiechyd eu hunain neu iechyd eu plant i lygredd aer gwael iawn yn ddiangen.
Gwnaeth yr Aelod ei hun grybwyll Hafodyrynys, lle mae llygredd aer gwael iawn yng Nghymru. Rwy'n meddwl bod yna bedair ardal yng Nghymru: mae Hafodyrynys yn un; Aberpennar yn un arall; a rhywle yn Abertawe, rwy’n meddwl, o amgylch y stryd fawr yn Abertawe, wrth yr orsaf, yn drydydd. Ni allaf gofio’r pedwerydd ar hyn o bryd. Byddwn i wir yn meddwl pe byddech chi’n gofyn i bobl sy’n cerdded yn yr ardaloedd hynny, ‘Beth yw'r llygredd aer yma? A yw'n ddiogel neu beidio?’ Nid wyf yn credu y byddent yn gallu eich ateb chi, ac rwy’n meddwl mai dyna'r wybodaeth y mae angen i ni ei chael allan yno fel y gallant gymryd y camau angenrheidiol i amddiffyn eu hunain a'u teuluoedd.
Rwy'n meddwl mai’r ddadl gyffredinol, a’r rheswm nad wyf wedi fy argyhoeddi’n llwyr gan ymateb y Gweinidog, yw ein bod wedi cael proses ar gyfer ymdrin ag ansawdd aer ers peth amser yng Nghymru bellach. Mae gennym 40 o ardaloedd rheoli ansawdd aer—dim gwelliant sylweddol yn yr ardaloedd hynny, fel arall byddai rhai ohonynt wedi cael eu diddymu neu eu newid mewn rhyw ffordd. Nid yw hynny wedi digwydd. Nid yw ein system bresennol yn gweithio mewn ardaloedd o lygredd aer uchel, fel y crybwyllodd Angela Burns. Yn wir, rwy'n credu nad yw'n ddigon i ddibynnu ar Lywodraeth y DU i gynhyrchu ei statud ei hun ac yna, mewn rhyw ffordd, plethu’r darnau sy’n berthnasol i Gymru yn hwnnw.
Mae adroddiad ar sefyllfa adnoddau naturiol 2016 gan Gyfoeth Naturiol Cymru yn dweud bod torri targedau allyriadau yn fygythiad i iechyd pobl a'r amgylchedd naturiol. Felly, fel y dywedais yn gynharach, nid yw’r ffaith ei fod eisoes mewn deddfwriaeth amgylcheddol yn rheswm dros beidio â’i roi mewn deddfwriaeth iechyd y cyhoedd. Yn wir, mae'n ffordd dda iawn o gau’r cylch hwnnw, mewn ffordd, ac mae'n ffordd dda iawn o sicrhau bod uchelgeisiau mewn deddfwriaethau blaenorol, fel Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, yn cael eu gweithredu yn ymarferol ac yn fanwl mewn statud.
Y pwynt olaf, os caf: mae yna fater cyfiawnder cymdeithasol i hyn. Mae'r meysydd sydd eisoes wedi eu crybwyll sy’n dioddef o ansawdd aer gwael, efallai y byddwch yn sylwi, hefyd yn ardaloedd o amddifadedd cymdeithasol go iawn. Mae Huw Brunt, pennaeth Iechyd Cyhoeddus Cymru, wedi cynnal astudiaeth o lygredd aer, amddifadedd ac iechyd, ac roedd hwnnw’n dangos bod canlyniadau iechyd pobl sy'n byw mewn amddifadedd hyd yn oed yn waeth pan oeddynt yn byw mewn ardaloedd o lygredd aer uchel. Roedd Mr Brunt yn dadlau dros ddull effeithiol o reoli ansawdd aer, un sy'n cyfuno camau gweithredu ar lefel genedlaethol i asesu a lleihau risgiau i bawb, ac ymyrraeth ar lefel leol, wedi'i thargedu mewn cymunedau risg uchel i leihau llygredd aer ac anghydraddoldebau iechyd. Dim ond heddiw, mae astudiaeth a ddyfynnwyd yn y ‘Times’, ar gyfer yr Unol Daleithiau, yn nodi bod y rhai sy'n byw mewn ardaloedd sydd â’r llygredd aer gwaethaf tua 10 y cant yn fwy tebygol o gael canser, sy’n fwy o effaith ar gyfraddau canser na dŵr brwnt a chemegau gwenwynig.
Felly, byddwn yn dadlau, ac mae Plaid Cymru yn dadlau, heb strategaeth genedlaethol yng Nghymru ar lygredd aer, mae Llywodraeth Cymru yn methu â chyflawni ei thargedau ei hun o sicrhau Cymru iachach, fwy cydnerth, fwy cyfartal a mwy ymatebol yn fyd-eang.
Os na dderbynnir gwelliant 44, bydd gwelliannau 47 a 43 yn methu. Os na dderbynnir gwelliannau 44, 45 a 46, bydd gwelliant 42 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 44? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 44 wedi’i wrthod.
If amendment 44 is not agreed to, amendments 47 and 43 will fall. If amendments 44, 45 and 46 are not agreed to, amendment 42 falls. The question is that Amendment 44 be agreed to, does any Member object? [Objection.] We’ll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour, 23, no abstentions, and 27 against. Therefore amendment 44 is not agreed.
Gwrthodwyd gwelliant 44: O blaid 23, Yn erbyn 27, Ymatal 0.
Amendment 44 not agreed: For 23, Against 27, Abstain 0.
Canlyniad y bleidlais ar welliant 44.
Result of the vote on amendment 44.
Methodd gwelliannau 47 a 43.
Amendments 47 and 43 fell.
Gwelliant 45, Simon Thomas.
Amendment 45, Simon Thomas.
Cynigiwyd gwelliant 45 (Simon Thomas).
Amendment 45 (Simon Thomas) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 45? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn felly i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 19, pedwar yn ymatal, a 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 45 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 45 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 19, four abstentions, and 28 against. Therefore, amendment 45 is not agreed.
Gwrthodwyd gwelliant 45: O blaid 19, Yn erbyn 28, Ymatal 4.
Amendment 45 not agreed: For 19, Against 28, Abstain 4.
Canlyniad y bleidlais ar welliant 45.
Result of the vote on amendment 45.
Gwelliant 46, Simon Thomas.
Amendment 46, Simon Thomas.
Cynigiwyd gwelliant 46 (Simon Thomas).
Amendment 46 (Simon Thomas) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 46? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, a 27 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 46 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 46 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We will proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, and 27 against. Therefore, amendment 46 is not agreed.
Gwrthodwyd gwelliant 46: O blaid 24, Yn erbyn 27, Ymatal 0.
Amendment 46 not agreed: For 24, Against 27, Abstain 0.
Canlyniad y bleidlais ar welliant 46.
Result of the vote on amendment 46.
Methodd gwelliant 42.
Amendment 42 fell.
Grŵp 10: Canllawiau ynghylch Mynd i mewn i Anheddau (Gwelliannau 30, 31)
Group 10: Guidance about Entering Dwellings (Amendments 30, 31)
Mae’r grŵp olaf o welliannau yn ymwneud â chanllawiau ynglŷn â mynd i mewn i anheddau. Gwelliant 30 yw’r prif welliant yn y grŵp hwn. Rwy’n galw ar David Melding i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant hwn ac am welliannau eraill yn y grŵp. David Melding.
The final group of amendments relates to guidance about entering dwellings. Amendment 30 is the lead amendment in this group and I call on David Melding to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. David Melding.
Cynigiwyd gwelliant 30 (David Melding).
Amendment 30 (David Melding) moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. I move amendment 30 in my name and I speak also to my amendment 31.
Amendment 30 requires the Welsh Ministers to issue guidance to enforcement authorities, constables and authorised officers about entering premises used wholly or mainly as dwellings, that is, people’s homes under the Bill. It stems from a recommendation in the Constitutional and Legislative Affairs Committee’s report on the Bill and a concern that the communication plan for the Bill will not go far enough in ensuring that human rights obligations are instilled in enforcement officers. The main human rights that are engaged in the context of people’s homes are article 8, which provides for the human right to respect for the home and private and family life, and article 1 of protocol 1, which provides the human right to peaceful enjoyment of possessions.
The amendment, therefore, makes a specific requirement for the guidance to cover those two human rights. The guidance can always include other wider guidance about powers to enter people’s homes, but it must include guidance to cover these two human rights, because they are a very real risk or there is a very real risk, rather, that these human rights might be breached when powers of entry are used.
I accept that there are certain safeguards built into the Bill. For example, a warrant to enter a dwelling must be issued by a justice of the peace, and after pressure from the committee the Minister did agree that enforcement authorities will always be public bodies. That is a significant advance. However, the amendment provides an opportunity to go further by providing for targeted guidance that enforcement authorities can easily find, read, understand and implement. That goes to the core of the amendment that they are there at hand for enforcement officers who are usually local authority employees, and may not be widely knowledgeable about the area and the obligations created by human rights law.
The amendment covers all powers of entry under the Bill, not just the powers of entry that apply to the smoking ban in Part 2 of the Bill. So, the areas covered by the amendment are powers of entry that apply to the smoking ban, the register of the retailers of tobacco and nicotine products, the licensing regime for special procedures, such as acupuncture, body piercing, tattooing and electrolysis, and the offence of performing intimate piercings on people under 18. In my view, requiring guidance to be issued in this specific context would in no way cast doubt on other legislation that does not contain a duty to issue guidance.
In her letter to the committee on 10 March, the Minister suggested that public bodies will see a duty to issue guidance and become confused about the operation of other legislation that does not include this duty to issue guidance. I suppose the Minister has visions of enforcement officers and other relevant public servants meeting occasionally to discuss the whole broad range of legislation, particularly that which pertains to human rights, observing there’s a specific call for guidance in this area because of the dangers of enforcement procedures breaching human rights, and then observing that similar stipulations are not in antecedent legislation, and therefore somehow this throws them into the most dreadful confusion. I invite her to make some sense of that incoherence that I’ve just described.
In a subsequent letter of 18 April, the Minister also commented that the amendment has the, and I quote,
‘the potential to cast doubt on the overall coherence of the law, and on the operation of specific restraints on the use of the powers.’
I do find the latter bit menacing, but I do feel the whole comment and approach by the Minister has been incredibly vague to these very specific and constructive amendments that were made by the Constitutional and Legislative Affairs Committee, and I do think that casting doubt on the coherence of the law, should the amendment pass, is very unfortunate. Perhaps I could bring to the attention of the Assembly the Supreme Court judgment issued last year in the case of the Christian Institute and others against the Lord Advocate of Scotland, where the judgment issued by the Supreme Court warned about the dangers of legislation simply relying on a public authority being aware of its human rights obligations. And in paragraph 101 of that judgment, the Supreme Court said that guidance was needed in order to reduce the risk of disproportionate interferences that breach human rights. I couldn’t think of a better definition of what entering people’s homes to ensure proper enforcement could be, in terms of a better illustration, really, of the danger that we face here.
Can I just say, then, that amendment 31 concerns the commencement of this new provision? And I’ll just explain to Members that without making any specific provision around commencement, this new section, if it’s agreed, would automatically fall within section 133(2) of the Bill, meaning that it would only come into force whenever the Welsh Ministers decide to bring it into force. The purpose of the amendment is to commence the proposed new section on guidance on the day in which the Act receives Royal Assent, there providing a clear message that the Welsh Government intends to issue the guidance within a reasonable period of time. I so move.
Diolch yn fawr, Llywydd. Cynigiaf welliant 30 yn fy enw i ac yr wyf yn siarad hefyd ynglŷn â fy ngwelliant 31.
Mae gwelliant 30 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyhoeddi canllawiau i awdurdodau gorfodi, cwnstabliaid a swyddogion awdurdodedig ar fynd i mewn i eiddo a ddefnyddir yn gyfan gwbl neu'n bennaf fel annedd, hynny yw, cartrefi pobl, o dan y Bil. Mae'n deillio o argymhelliad yn adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am y Bil a phryder na fydd cynllun cyfathrebu y Bil yn ddigon trylwyr o ran sicrhau bod swyddogion gorfodi yn gwbl sicr o’u rhwymedigaethau hawliau dynol. Y prif hawliau dynol dan sylw yng nghyd-destun cartrefi pobl yw erthygl 8, sy'n darparu ar gyfer yr hawl dynol i barch at y cartref a bywyd preifat a theuluol, ac erthygl 1 o brotocol 1, sy'n darparu’r hawl dynol i fwynhau eiddo yn heddychlon.
Mae'r gwelliant, felly, yn cyflwyno gofyniad penodol i’r canllawiau gynnwys y ddau hawl dynol hynny. Gall y canllawiau bob amser gynnwys canllawiau ehangach eraill ar bwerau i fynd i mewn i gartrefi pobl, ond mae'n rhaid iddynt gynnwys canllawiau ar gyfer y ddau hawl dynol hyn, oherwydd eu bod yn berygl gwirioneddol iawn neu fod perygl gwirioneddol iawn, yn hytrach, y gellid torri’r hawliau dynol hyn pan fydd pwerau mynediad yn cael eu defnyddio.
Rwy’n derbyn bod rhai mesurau diogelu wedi’u cynnwys yn y Bil. Er enghraifft, mae'n rhaid i ynad heddwch gyflwyno gwarant i fynd i mewn i annedd, ac yn dilyn pwysau gan y pwyllgor, gwnaeth y Gweinidog gytuno y bydd awdurdodau gorfodi bob amser yn gyrff cyhoeddus. Mae hynny'n ddatblygiad sylweddol. Fodd bynnag, mae'r gwelliant yn rhoi cyfle i fynd ymhellach trwy ddarparu ar gyfer canllawiau wedi'u targedu y gall awdurdodau gorfodi ddod o hyd iddynt, a’u darllen, a’u deall a’u rhoi ar waith yn rhwydd. Mae hynny'n mynd i graidd y gwelliant, eu bod ar gael yn rhwydd i swyddogion gorfodi sydd fel arfer yn weithwyr yr awdurdod lleol, ac efallai na fyddant yn wybodus iawn am y maes a'r rhwymedigaethau a grëwyd gan y gyfraith hawliau dynol.
Mae'r gwelliant yn cynnwys yr holl bwerau mynediad o dan y Bil, nid dim ond y pwerau mynediad sy'n berthnasol i'r gwaharddiad ysmygu yn Rhan 2 o’r Bil. Felly, y meysydd sydd wedi’u cynnwys yn y gwelliant yw pwerau mynediad sy'n berthnasol i'r gwaharddiad ysmygu, cofrestru manwerthwyr cynhyrchion tybaco a nicotin, y drefn drwyddedu ar gyfer gweithdrefnau arbennig, megis aciwbigo, tyllu'r corff, tatŵio ac electrolysis, a’r drosedd o roi twll mewn rhan bersonol o gyrff pobl o dan 18 oed. Yn fy marn i, ni fyddai ei gwneud yn ofynnol i gyhoeddi canllawiau yn y cyd-destun penodol hwn yn bwrw amheuaeth mewn unrhyw ffordd ar ddeddfwriaeth arall nad yw'n cynnwys dyletswydd i gyhoeddi canllawiau.
Yn ei llythyr i'r pwyllgor ar 10 Mawrth, awgrymodd y Gweinidog y bydd cyrff cyhoeddus yn gweld bod dyletswydd i gyhoeddi canllawiau ac yn drysu ynghylch gweithrediad deddfwriaeth arall nad yw'n cynnwys y ddyletswydd hon i gyhoeddi canllawiau. Mae'n debyg bod gan y Gweinidog weledigaeth y bydd swyddogion gorfodi a gweision cyhoeddus perthnasol eraill yn cyfarfod o bryd i'w gilydd er mwyn trafod yr ystod eang gyfan o ddeddfwriaeth, yn arbennig yr hyn sy’n ymwneud â hawliau dynol, gan nodi bod angen penodol am ganllawiau yn y maes hwn oherwydd peryglon y bydd gweithdrefnau gorfodi yn torri hawliau dynol, ac yna nodi nad yw amodau tebyg i’w gweld mewn deddfwriaeth flaenorol, ac felly bod hyn rywsut yn eu gwneud yn ofnadwy o ddryslyd. Rwyf yn ei gwahodd i wneud rhywfaint o synnwyr o’r diffyg cysylltiad hwnnw yr wyf i newydd ei ddisgrifio.
Mewn llythyr dilynol, dyddiedig 18 Ebrill, dywedodd y Gweinidog hefyd fod gan y gwelliant
y potensial i fwrw amheuaeth ar gydlyniad cyffredinol y gyfraith, ac ar weithredu'r cyfyngiadau penodol ar y defnydd o'r pwerau.
Rwy’n ystyried y rhan ddiwethaf ychydig yn fygythiol, ond rwyf o’r farn bod y sylw cyfan ac ymateb y Gweinidog i'r gwelliannau penodol ac adeiladol iawn y gwnaeth y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, wedi bod yn hynod amwys, ac rwy’n credu bod bwrw amheuaeth ar gydlyniad y gyfraith, pe bai’r gwelliant yn cael ei basio, yn anffodus iawn. Efallai y cawn dynnu sylw'r Cynulliad i ddyfarniad y Goruchaf Lys a gyhoeddwyd y llynedd yn achos y Christian Institute ac eraill yn erbyn Arglwydd Adfocad yr Alban, lle’r oedd y dyfarniad a gyhoeddwyd gan y Goruchaf Lys yn rhybuddio rhag peryglon cael deddfwriaeth sy’n dibynnu dim ond ar sicrhau bod awdurdod cyhoeddus yn ymwybodol o'i rwymedigaethau hawliau dynol. Ac ym mharagraff 101 y dyfarniad hwnnw, dywedodd y Goruchaf Lys fod angen canllawiau er mwyn lleihau'r risg o ymyrraeth anghymesur sy'n torri hawliau dynol. Allwn i ddim meddwl am ddiffiniad gwell o'r hyn y gallai mynd i gartrefi pobl er mwyn sicrhau gorfodaeth briodol fod, o ran enghraifft well, mewn gwirionedd, o’r perygl a wynebwn yma.
A gaf i ddweud, felly, fod gwelliant 31 yn ymwneud â dechrau'r ddarpariaeth newydd hon? Ac esboniaf i’r Aelodau, os na wneir unrhyw ddarpariaeth benodol ar gyfer cychwyn, byddai’r adran newydd hon, os caiff ei chytuno, yn disgyn yn awtomatig o fewn adran 133 (2) o'r Bil, sy'n golygu na fyddai’n dod i rym oni bai bod Gweinidogion Cymru yn penderfynu dod â hi i rym. Diben y gwelliant yw cychwyn yr adran newydd arfaethedig ar ganllawiau ar y diwrnod y mae'r Ddeddf yn derbyn Cydsyniad Brenhinol, gan roi neges glir bod Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyhoeddi’r canllawiau o fewn cyfnod rhesymol. Rwyf yn cynnig felly.
Galwaf ar y Gweinidog, Rebecca Evans.
I call on the Minister, Rebecca Evans.
Thank you. The amendments in this group would require the Welsh Ministers to issue guidance for enforcement authorities on exercising the powers of entry and inspection across the Bill. The guidance would cover how to ensure compliance with convention rights in respect of premises that are used wholly or mainly as a dwelling. This issue has been discussed by the Constitutional and Legislative Affairs Committee earlier in the scrutiny process for the Bill, and I have engaged in correspondence with the committee on this specific point.
In considering the amendments, my starting point has been that I fully agree that compliance with human rights obligations is of paramount importance. I therefore have no disagreement with the intention underpinning the amendments, and I appreciate David Melding’s strong views on this. However, as I recently outlined in correspondence to the committee, my view remains that specific amendments that refer to compliance with human rights obligations on the face of the Bill are unnecessary. Importantly, they also risk unintentionally causing confusion as similar provisions are not included in other legislation. I note David Melding’s rather sarcastic questioning of this principle, but it does remain my view.
I have reached this conclusion for a number of reasons. Firstly, public authorities are already subject to an overarching statutory duty under section 6 of the Human Rights Act 1998 to act compatibly with convention rights in the performance of their functions. Public authorities such as the police and local authorities are already very familiar with the requirements, and should act accordingly. Secondly, appropriate consideration has already been given to this issue on the face of the Bill. A series of specific restraints and safeguards have been included in the Bill in relation to how powers of entry and inspection are to be exercised by authorised officers. For example, authorised officers cannot enter premises by force unless they have a signed warrant from a justice of the peace, and such a warrant is only valid for a limited period of time. These safeguards were further strengthened at Stage 2 when amendments were agreed that provide additional protection for home owners. These help ensure that powers of entry are exercised in a proportionate and appropriate manner, which is particularly important when considering private dwellings. For example, where the occupier of a premises is present when a warrant is being executed, the Bill provides that the authorised officer would need to provide their name, documentary evidence that they are an authorised officer, and supply the occupier with a copy of the warrant.
I believe that such specific, practical safeguards provide a better way of protecting individual rights than the approach suggested by these amendments. They also demonstrate the detailed thought and work that takes place in respect of human rights considerations, and how seriously the Welsh Government takes these issues. I would also emphasise that public authorities will be the enforcement authorities under this Bill. This means that only organisations that are already bound by and well versed in compliance with human rights obligations will be the enforcement authorities, again helping to ensure that the powers are used appropriately.
There is already well-established guidance in place under the code of practice for the exercise by police of statutory powers of entry, search and seizure, known as PACE Code B, which sufficiently covers this issue. This applies both to the police and local authority officers when investigating offences, and places clear emphasis on acting in accordance with the Human Rights Act 1998. If separate guidance were to be produced for this Bill, there would be a significant risk of unintentionally causing confusion, and of casting doubt on the overall coherence of the existing legislative framework that is already well embedded across Wales. For these reasons, I am unable to support the amendments in this group.
Diolch. Byddai'r gwelliannau yn y grŵp hwn yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyhoeddi canllawiau ar gyfer awdurdodau gorfodi ar arfer y pwerau mynediad ac archwilio ym mhob rhan o’r Mesur. Byddai'r canllawiau yn ymdrin â sut i sicrhau cydymffurfio â hawliau'r confensiwn o ran eiddo sy'n cael eu defnyddio'n gyfan gwbl neu'n bennaf fel annedd. Mae'r mater hwn wedi ei drafod gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn gynharach yn y broses o graffu ar y Bil, ac rwyf wedi cyfathrebu â'r pwyllgor ynghylch y pwynt penodol hwn.
Wrth ystyried y gwelliannau, fy man cychwyn i yw fy mod i’n cytuno’n llwyr bod cydymffurfio â rhwymedigaethau hawliau dynol yn hollbwysig. Nid wyf yn anghytuno o gwbl felly â’r bwriad sy'n sail i’r gwelliannau, ac rwy’n gwerthfawrogi barn gref David Melding ar hyn. Fodd bynnag, fel yr wyf wedi’i amlinellu yn ddiweddar mewn gohebiaeth i'r pwyllgor, rwy’n parhau i fod o’r farn bod gwelliannau penodol sy'n cyfeirio at gydymffurfio â rhwymedigaethau hawliau dynol yn y Bil yn ddiangen. Yn bwysig, maent hefyd mewn perygl o beri dryswch yn anfwriadol gan nad yw darpariaethau tebyg wedi eu cynnwys mewn deddfwriaeth arall. Nodaf modd coeglyd David Melding o gwestiynu’r egwyddor hon, ond dyna yw fy marn i o hyd.
Deuthum i'r casgliad hwn am nifer o resymau. Yn gyntaf, mae awdurdodau cyhoeddus eisoes yn destun dyletswydd statudol gyffredinol o dan adran 6 o Ddeddf Hawliau Dynol 1998 i weithredu'n gydnaws â hawliau'r confensiwn wrth gyflawni eu swyddogaethau. Mae awdurdodau cyhoeddus fel yr heddlu ac awdurdodau lleol eisoes yn gyfarwydd iawn â'r gofynion, a dylent weithredu yn unol â hynny. Yn ail, rhoddwyd ystyriaeth briodol eisoes i'r mater hwn yn y Bil. Mae cyfres o gyfyngiadau a chamau diogelu penodol wedi’u cynnwys yn y Bil o ran sut y dylai swyddogion awdurdodedig arfer pwerau mynediad ac archwilio. Er enghraifft, ni chaiff swyddogion awdurdodedig fynd i mewn i eiddo drwy rym oni bai fod ganddynt warant wedi’i llofnodi gan ynad heddwch, ac mae gwarant o'r fath yn ddilys am gyfnod cyfyngedig o amser yn unig. Atgyfnerthwyd y mesurau diogelu hyn eto yng Ngham 2 pan gytunwyd ar welliannau sy'n darparu diogelwch ychwanegol i berchnogion tai. Mae'r rhain yn helpu i sicrhau y caiff pwerau mynediad eu harfer mewn modd cymesur a phriodol, sy'n arbennig o bwysig wrth ystyried anheddau preifat. Er enghraifft, os bydd deiliad yr eiddo yn bresennol pan fydd warant yn cael ei gweithredu, mae'r Bil yn darparu y byddai angen i'r swyddog awdurdodedig roi ei enw, tystiolaeth ddogfennol ei fod yn swyddog awdurdodedig, a rhoi copi o’r warant i’r deiliad.
Credaf fod mesurau diogelu penodol, ymarferol o'r fath yn darparu gwell ffordd o amddiffyn hawliau unigolion na'r dull a awgrymir yn y gwelliannau hyn. Maent hefyd yn dangos y meddwl a’r gwaith manwl sy'n digwydd o ran ystyriaethau hawliau dynol, a’r pwysigrwydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i’r materion hyn. Byddwn i hefyd yn pwysleisio mai’r awdurdodau cyhoeddus fydd yr awdurdodau gorfodi o dan y Bil hwn. Golyga hyn mai dim ond sefydliadau sydd eisoes wedi eu rhwymo gan rwymedigaethau hawliau dynol ac sy’n hyddysg iawn mewn cydymffurfio â nhw fydd yr awdurdodau gorfodi, a fydd, unwaith eto, yn helpu i sicrhau bod y pwerau yn cael eu defnyddio'n briodol.
Mae canllawiau sefydledig eisoes ar waith o dan god ymarfer yr heddlu ar gyfer arfer pwerau mynediad, chwilio ac atafaelu statudol, a elwir yn Cod B PACE, sy'n ymdrin â'r mater hwn yn ddigonol. Mae hyn yn berthnasol i'r heddlu a swyddogion awdurdodau lleol wrth ymchwilio troseddau, ac mae’n rhoi pwyslais clir ar weithredu yn unol â Deddf Hawliau Dynol 1998. Pe byddai canllawiau ar wahân yn cael eu cyflwyno ar gyfer y Bil hwn, byddai risg sylweddol o beri dryswch yn anfwriadol, ac o fwrw amheuaeth ar gydlyniad cyffredinol y fframwaith deddfwriaethol presennol sydd eisoes wedi’i ymgorffori'n dda ledled Cymru. Am y rhesymau hyn, ni allaf gefnogi'r gwelliannau yn y grŵp hwn.
Galwaf ar David Melding i ymateb i’r ddadl.
I call on David Melding to reply to the debate.
Well, Presiding Officer, you’ll not be surprised that I’m entirely unconvinced by the Minister’s defence, really, of the Government’s obduracy, despite the very real concerns evidenced. One of the sources I quote is the Supreme Court.
Can I, however, thank her for entering into correspondence and at least telling us of the Government’s position? That was helpful. The movement on defining enforcement officers as having to be public authorities, I think that was useful. I welcome that as well. But, you know, ‘unnecessary and confusing’? So, if something already exists in law, you can never make a clear statement about it. If there’s an antecedence, no matter when—you know, PACE is from the 1980s, I think, originally—you can’t state it because you might confuse those who now read this new law, because of course they’ll be thumbing through legislation dotted about the statute books—some of it decades old. I mean, really, can this pass for serious objection to what I would hope would be a reasonable process of making law? I find it very depressing.
Then this business about public authorities is already captured and may be confused, but they already get captured under general obligations. Did you hear what I said about the Supreme Court judgment saying you cannot rely on that assumption, and that you have to develop in guidance clear understanding of specific actions that may infringe human rights? Like under this proposed Bill, enforcement powers resting with people in local authorities entering people’s homes, because we’re talking, usually, about fairly small practitioners who may be using their homes as part of their premises. I do have to say that I think we can expect a bit better than just a simple dismissal when we use an authority like the Supreme Court.
And then, PACE. Can I just—? I did anticipate that this may be used in a rather desperate form of defence by the Government: the Police and Criminal Evidence Act 1984 and its codes. What the Minister’s talking about mostly are codes for police officers, designed to illustrate how to respond in certain situations that police officers often find themselves in in the practice of their important duties. We’re talking about local authorities and people who work for them, who are designated enforcement officers. They’re not police officers. We cannot assume that they would have the detailed knowledge and training that police officers get in PACE, which was introduced originally because of poor and inconsistent practice, and, above all, the requirements in PACE are dotted all about it. There’s nothing in PACE that says how to act appropriately while enforcing obligations under a public health Bill or public health Act passed by the National Assembly. I do think it’s the task of the Government sometimes to really test and scrutinise its own advice that it’s getting from its advisers, and in this case I think you’ve fallen woefully short.
Wel, Llywydd, ni fyddwch yn synnu nad wyf i wedi fy argyhoeddi yn llwyr gan amddiffyniad y Gweinidog, mewn gwirionedd, o gyndynrwydd y Llywodraeth, er gwaethaf y dystiolaeth a geir o’r pryderon gwirioneddol iawn. Un o'r ffynonellau a ddyfynnaf yw’r Goruchaf Lys.
A gaf i, fodd bynnag, ddiolch iddi am ei gohebiaeth ac am o leiaf dweud wrthym beth yw safbwynt y Llywodraeth? Roedd hynny’n ddefnyddiol. Roedd y cynnig bod yn rhaid i swyddogion gorfodi fod yn awdurdodau cyhoeddus, yn ddefnyddiol yn fy marn i. Croesawaf hynny hefyd. Ond, wyddoch chi, 'diangen a dryslyd'? Felly, os oes rhywbeth yn bodoli eisoes yn y gyfraith, ni allwch chi fyth wneud datganiad clir am y peth. Os oes rhywbeth blaenorol, ni waeth pryd—wyddoch chi, daw PACE o'r 1980au, rwy'n credu, yn wreiddiol—ni allwch ei ddatgan oherwydd y gallai drysu’r rhai sy’n darllen y gyfraith newydd hon, oherwydd, wrth gwrs, byddant yn chwilio trwy’r ddeddfwriaeth sy’n frith yn y llyfrau statud—peth ohoni yn ddegawdau oed. Yn wir, does bosib y gall hyn gael ei dderbyn yn wrthwynebiad difrifol i'r hyn y byddwn i’n gobeithio fyddai’n broses ddeddfu resymol? Mae hyn i mi yn dorcalonnus.
Ac yna’r busnes hwn am y ffaith bod awdurdodau cyhoeddus eisoes wedi eu nodi a bod modd peri dryswch, ond maent eisoes yn cael eu nodi o dan rwymedigaethau cyffredinol. Glywsoch chi yr hyn a ddywedais am ddyfarniad y Goruchaf Lys yn dweud na allwch chi ddibynnu ar y dybiaeth honno, a bod yn rhaid i chi ddatblygu mewn canllawiau ddealltwriaeth glir o gamau gweithredu penodol a allai amharu ar hawliau dynol? Fel o dan y Bil arfaethedig hwn, mae pwerau gorfodi yn gorffwys gyda phobl mewn awdurdodau lleol sy’n mynd i mewn i gartrefi pobl, gan ein bod yn siarad, fel arfer, am ymarferwyr eithaf bach a allai fod yn defnyddio eu cartrefi fel rhan o'u heiddo. Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod i’n credu y gallwn ni ddisgwyl ychydig yn well na diystyraeth syml pan fyddwn yn defnyddio awdurdod fel y Goruchaf Lys.
Ac yna, PACE. A gaf i—? Mi wnes i ragweld y gellid defnyddio hyn fel amddiffyniad braidd yn anobeithiol gan y Llywodraeth: Deddf yr Heddlu a Thystiolaeth Droseddol 1984 a'i chodau. Yr hyn y mae'r Gweinidog yn sôn amdanynt yn bennaf yw’r codau ar gyfer swyddogion yr heddlu, a luniwyd i ddangos sut i ymateb mewn sefyllfaoedd penodol y mae swyddogion yr heddlu yn aml yn dod ar eu traws wrth arfer eu dyletswyddau pwysig. Rydym yn sôn am awdurdodau lleol a’r bobl sy'n gweithio iddynt, sy’n swyddogion gorfodi dynodedig. Nid swyddogion yr heddlu mohonynt. Ni allwn gymryd yn ganiataol y byddai ganddynt yr wybodaeth fanwl a’r hyfforddiant y mae swyddogion yr heddlu yn eu cael drwy PACE, a gyflwynwyd yn wreiddiol oherwydd arferion gwael ac anghyson, ac, yn anad dim, mae’r gofynion yn PACE yn frith drwyddo. Nid oes dim yn PACE sy'n dweud sut i ymddwyn yn briodol wrth orfodi rhwymedigaethau o dan Fil iechyd y cyhoedd neu Ddeddf iechyd y cyhoedd a basiwyd gan y Cynulliad Cenedlaethol. Rwyf yn credu mai gwaith y Llywodraeth weithiau yw mynd ati’n wirioneddol i brofi a chraffu ar ei chyngor ei hun a gaiff gan ei chynghorwyr, ac yn yr achos hwn, yn fy marn i, rydych chi’n ddiffygiol dros ben.
Os na dderbynnir gwelliant 30, bydd gwelliant 31 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 30? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad]. Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 20, pedwar yn ymatal, 26 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 30 wedi ei wrthod.
If amendment 30 is not agreed to, amendment 31 falls. The question is that amendment 30 be agreed to. Does any Member object? We’ll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 20, four abstentions, and 26 against. Therefore the amendment is not agreed.
Gwrthodwyd gwelliant 30: O blaid 20, Yn erbyn 26, Ymatal 4.
Amendment 30 not agreed: For 20, Against 26, Abstain 4.
Canlyniad y bleidlais ar welliant 30.
Result of the vote on amendment 30.
Methodd gwelliant 31.
Amendment 31 fell.
Gwelliant 28, Gweinidog.
Amendment 28, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 28 (Rebecca Evans).
Amendment 28 (Rebecca Evans) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 28? A oes unrhyw wrthwynebiad?
No objection.
Derbyniwyd gwelliant 28, felly.
The question is that amendment 28 be agreed to. Does any Member object?
Dim gwrthwynebiad.
Amendment 28 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 28 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 28 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 2, Rhun ap Iorwerth.
Amendment 2, Rhun ap Iorwerth.
Fe wnaethom ni basio un fanna, rydw i’n meddwl.
We missed one out there, I think.
Mae’n ddrwg gen i, rydw i nawr wedi cymysgu. Gwelliant 29, Gweinidog.
Apologies, I’ve made a mistake. Amendment 29, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 29 (Rebecca Evans).
Amendment 29 (Rebecca Evans) moved.
Yes, formally.
Ie, yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 29? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 29.
The question is that amendment 29 be agreed to. Does any Member object? Amendment 29 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 29 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 29 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 2, Rhun ap Iorwerth.
Amendment 2, Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 2 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 2 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 2.
The question is that amendment 2 be agreed to. Does any Member object? Amendment 2 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 2 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 2 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 5, Gweinidog.
Amendment 5, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 5 (Rebecca Evans).
Amendment 5 (Rebecca Evans) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 5? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 5.
The question is that amendment 5 be agreed to. Does any Member object? Amendment 5 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 5 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 5 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 1, Rhun ap Iorwerth.
Amendment 1, Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 1 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 1 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 1.
The question is that Amendment 1 be agreed to. Does any Member object? Amendment 1 is agreed.
Derbyniwyd gwelliant 1 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 1 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ac fe rydym ni yn awr wedi dod i ddiwedd ystyriaeth Cyfnod 3 o Fil Iechyd y Cyhoedd (Cymru). Rwy’n datgan felly y bernir bod pob adran o’r Bil a phob Atodlen wedi’u derbyn.
And we have now reached the end of our Stage 3 consideration of the Public Health (Wales) Bill, and I declare that all sections of and Schedules to the Bill are deemed agreed.
Barnwyd y cytunwyd ar bob adran o’r Bil.
All sections of the Bill deemed agreed.
Daw hynny, felly, â thrafodion Cyfnod 3 â thrafodion heddiw i ben.
And that concludes Stage 3 proceedings, and today’s proceedings.
Daeth y cyfarfod i ben am 17:38.
The meeting ended at 17:38.