Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

14/02/2017

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.

The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

1. 1. Cwestiynau i’r Prif Weinidog
1. 1. Questions to the First Minister

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw’r cwestiynau i’r Prif Weinidog, a’r cwestiwn cyntaf, Mike Hedges.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Mike Hedges.

Mynd i’r Afael â Thwyllo

Tackling Scams

1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am fynd i'r afael â thwyllo yng Nghymru? OAQ(5)0443(FM)

1. Will the First Minister make a statement on tackling scams in Wales? OAQ(5)0443(FM)

Scams can have a terrible effect on victims, and we are committed to making our communities safer through our funding of community support officers and through working with the police and crime commissioners.

Gall twyll gael effaith ofnadwy ar ddioddefwyr, ac rydym ni wedi ymrwymo i wneud ein cymunedau'n fwy diogel drwy ein cyllid i swyddogion cymorth cymunedol a thrwy weithio gyda’r comisiynwyr heddlu a throseddu.

Can I thank the First Minister for that response? I do not believe you can overestimate the problem with scams, both by phone and written. The effect on people being scammed is horrendous and can have a serious effect on their life, and actually, in some cases, it can lead to a shortening of their life. I appreciate the work done by trading standards and third sector organisations and others. There are devices to monitor and block phone calls, and there is a firm in Swansea in my constituency that actually makes them. Will the Welsh Government convene a conference of all interested parties to discuss what further can be done to reduce this problem? I don’t believe it can be solved, but at least can we try and reduce it?

A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am yr ymateb yna? Nid wyf yn credu y gallwch chi orbwysleisio’r broblem gyda thwyll, dros y ffôn ac yn ysgrifenedig. Mae’r effaith ar bobl sy'n cael eu twyllo yn erchyll a gall gael effaith ddifrifol ar eu bywydau, ac yn wir, mewn rhai achosion, gall arwain at fyrhau eu bywydau. Rwy’n gwerthfawrogi’r gwaith a wneir gan safonau masnach a sefydliadau trydydd sector ac eraill. Ceir dyfeisiau i fonitro ac atal galwadau ffôn, a cheir cwmni yn Abertawe yn fy etholaeth i sy’n eu gwneud. A wnaiff Llywodraeth Cymru gynnal cynhadledd o’r holl bartïon â buddiant i drafod beth arall y gellir ei wneud i leihau'r broblem hon? Nid wyf yn credu y gellir ei ddatrys, ond a gawn ni geisio ei leihau o leiaf?

The Member is quite right to point out that scams are increasingly more sophisticated, particularly those online, and we are working closely with trading standards on a variety of scams, dealing with a variety of scams, relating to counterfeit goods, and illicit and illegal tobacco. And, of course, there’s a growing focus on cyber crime, and we are committed to working with the police and police and crime commissioners on this issue. Should a conference be a productive use of that time, then we will look to do so despite our limited competence in the area.

Mae'r Aelod yn hollol iawn i nodi bod twyll yn fwy soffistigedig yn gynyddol, yn enwedig y rhai hyny sydd ar-lein, ac rydym ni’n gweithio'n agos gyda safonau masnach ar amrywiaeth o fathau o dwyll, yn ymdrin ag amrywiaeth o fathau o dwyll, yn ymwneud â nwyddau ffug, a thybaco anghyfreithlon. Ac, wrth gwrs, ceir pwyslais cynyddol ar seiberdroseddu, ac rydym ni wedi ymrwymo i weithio gyda'r heddlu a chomisiynwyr heddlu a throseddu ar y mater hwn. Os bydd cynhadledd yn ddefnydd cynhyrchiol o’r amser hwnnw, yna byddwn yn ceisio gwneud hynny er gwaethaf ein cymhwysedd cyfyngedig yn y maes.

One of the other things, First Minister, that can be done in order to combat scams is the establishment of no-cold-calling zones. This has been something that has been extremely successful in my own constituency, where Conwy County Borough Council have imposed a town-wide one in Abergele. What work do you think that we can do here in the National Assembly, and the Welsh Government can do, to make Wales the first no-cold-calling nation in Britain?

Un o'r pethau eraill, Brif Weinidog, y gellir ei wneud er mwyn ymladd twyll yw sefydlu ardaloedd dim galw diwahoddiad. Bu hyn yn rhywbeth sydd wedi bod yn hynod lwyddiannus yn fy etholaeth i, lle mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy wedi cyflwyno un ar gyfer tref gyfan Abergele. Pa waith ydych chi'n meddwl y gallwn ni ei wneud yma yn y Cynulliad Cenedlaethol, ac y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, i wneud Cymru y wlad dim galw diwahoddiad gyntaf ym Mhrydain?

An interesting idea. We have, of course, provided funding to increase the number of no-cold-calling zones in Wales, which help to protect vulnerable people from scams, and I know, as the Member has pointed out, that most of the local authorities now in Wales do have no-cold-calling zones that look to reduce the number of cold callers. Of course, if we get to a point where all local authorities have no-cold-calling zones, then we can begin to consider the issue of whether we can declare ourselves a no-cold-calling nation.

Syniad diddorol. Rydym ni wedi, wrth gwrs, darparu cyllid i gynyddu nifer yr ardaloedd dim galw diwahoddiad yng Nghymru, sy'n helpu i amddiffyn pobl agored i niwed rhag twyll, a gwn, fel y mae’r Aelod wedi nodi, bod gan fwyafrif yr awdurdodau lleol yng Nghymru ardaloedd dim galw diwahoddiad erbyn hyn, sy’n ceisio lleihau nifer y galwyr diwahoddiad. Wrth gwrs, byddwn yn cyrraedd pwynt lle mae gan bob awdurdod lleol ardaloedd dim galw diwahoddiad, yna gallwn ddechrau ystyried p'un a allwn ddatgan ein hunain yn wlad dim galw diwahoddiad.

Datblygu Economaidd yn Ne-ddwyrain Cymru

Economic Development in South-east Wales

2. Pa gynlluniau sydd gan y Prif Weinidog i annog datblygu economaidd yn ne-ddwyrain Cymru? OAQ(5)0451(FM)

2. What plans does the First Minister have to encourage economic development in south-east Wales? OAQ(5)0451(FM)

We plan to continue to support businesses in their growth, to invest in high-quality infrastructure and to improve economic development conditions.

Rydym ni’n bwriadu parhau i gefnogi busnesau yn eu twf, i fuddsoddi mewn seilwaith o ansawdd uchel ac i wella amodau datblygu economaidd.

I thank the First Minister for that response. There has been good news on jobs recently, and I welcome the fact that British Biocell International Ltd is moving from Llanishen to Crumlin, staying in Wales and with an increase in numbers. But that does mean that these jobs are leaving Llanishen at the same time as there are plans for S4C to move to Central Square, Cardiff, and to Carmarthen, and also, at the same time as the tax offices are planning to move down to Central Square. So, there’s a huge exodus of jobs from one very small area in the constituency. So, I wondered if the First Minister had any suggestions about what strategies could be undertaken to ensure that that area does continue to be a mixed area, where there is the possibility of getting local jobs, because this is a big change to the job scene there.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ymateb yna. Cafwyd newyddion da ynghylch swyddi yn ddiweddar, ac rwy’n croesawu'r ffaith bod Biocell British International Ltd yn symud o Lanisien i Grymlyn, gan aros yng Nghymru a chyda chynnydd i niferoedd. Ond mae hynny’n golygu bod y swyddi hyn yn gadael Llanisien ar yr un pryd ag y mae cynlluniau i S4C symud i Sgwâr Canolog Caerdydd, ac i Gaerfyrddin, a hefyd, ar yr un pryd ag y mae’r swyddfeydd treth yn bwriadu symud i lawr i’r Sgwâr Canolog. Felly, ceir ecsodus enfawr o swyddi o un ardal fechan iawn yn yr etholaeth. Felly, roeddwn i’n meddwl tybed a oedd gan y Prif Weinidog unrhyw awgrymiadau ynghylch pa strategaethau y gellid eu defnyddio i sicrhau bod yr ardal honno yn parhau i fod yn ardal gymysg, lle ceir y posibilrwydd o gael swyddi lleol, oherwydd mae hwn yn newid mawr i'r sefyllfa swyddi yno.

Yes, I am aware that Cardiff’s local development plan seeks to deliver 40,000 jobs over the period to 2026. That includes mixed-use urban extension to the north-east of Cardiff, providing a range and choice of jobs, homes and supporting infrastructure to meet the needs of existing and future communities.

Ydw, rwy’n ymwybodol bod cynllun datblygu lleol Caerdydd yn ceisio darparu 40,000 o swyddi yn ystod y cyfnod hyd at 2026. Mae hynny'n cynnwys estyniad trefol defnydd cymysg i'r gogledd-ddwyrain o Gaerdydd, yn cynnig amrywiaeth a dewis o swyddi, cartrefi a seilwaith ategol i ddiwallu anghenion cymunedau presennol ac yn y dyfodol.

Today, the UK National Cyber Security Centre is being opened in London, and the First Minister will be aware of the excellent National Cyber Security Academy in Newport, a partnership between Welsh Government, the private sector and higher education. So, it’s very disappointing that the UK’s centre is going to be located in London, as if London hasn’t got enough support from the UK Government in that respect. So, what representations did the First Minister make to try and get the UK centre to locate alongside the cyber academy in Newport, so that our country could have benefited from the jobs that will come? And, looking further to the future, will the First Minister commit to designating Newport the cyber security capital of Wales so that we can, in future, leverage greater opportunities to that community?

Heddiw, mae Canolfan Seiberddiogelwch ​​Genedlaethol y DU yn cael ei hagor yn Llundain, a bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol o'r Academi Seiberddiogelwch Genedlaethol ragorol yng Nghasnewydd, sy’n bartneriaeth rhwng Llywodraeth Cymru, y sector preifat ac addysg uwch. Felly, mae'n siomedig iawn bod canolfan y DU yn mynd i gael ei lleoli yn Llundain, fel pe na bai gan Lundain ddigon o gefnogaeth gan Lywodraeth y DU yn hynny o beth. Felly, pa sylwadau wnaeth y Prif Weinidog i geisio cael canolfan y DU i leoli ochr yn ochr â'r academi seiber yng Nghasnewydd, fel y gallai ein gwlad fod wedi elwa o'r swyddi a fydd yn dod? A, chan edrych ymhellach i'r dyfodol, a wnaiff y Prif Weinidog ymrwymo i neilltuo Casnewydd yn brifddinas seiberddiogelwch Cymru fel y gallwn, yn y dyfodol, ddenu mwy o gyfleoedd i'r gymuned honno?

An interesting idea again, and something, certainly, that I will look into. I will write to the Member in terms of what representations were made about the National Cyber Security Academy. It is an initiative, in principle, that we have supported, but I will write to him with further details in terms of how the centre was established and why it was established in London.

Syniad diddorol eto, a rhywbeth, yn sicr, y byddaf yn ymchwilio iddo. Byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod o ran pa sylwadau a wnaed am yr Academi Seiberddiogelwch Genedlaethol. Mae'n fenter, mewn egwyddor, yr ydym wedi ei chefnogi, ond byddaf yn ysgrifennu ato gyda rhagor o fanylion o ran sut y sefydlwyd y ganolfan a pham y cafodd ei sefydlu yn Llundain.

First Minister, as Cardiff continues to create jobs and attract very many visitors, we are seeing more and more congestion on the roads. I notice that there’s now a proposal to examine the feasibility of using the Taff and the bay as our main water arterial routes around the city—already popular for tourists, but it might have a commercial application as well in moving commuters. Is the Government prepared to look at this?

Brif Weinidog, wrth i Gaerdydd barhau i greu swyddi a denu llawer iawn o ymwelwyr, rydym ni’n gweld mwy a mwy o dagfeydd ar y ffyrdd. Sylwaf fod cynnig nawr i archwilio ymarferoldeb defnyddio'r afon Taf a'r bae fel ein prif lwybrau dŵr prifwythiennol o gwmpas y ddinas—sydd eisoes yn boblogaidd i dwristiaid, ond y gallai fod â defnydd masnachol hefyd trwy symud cymudwyr. A yw'r Llywodraeth yn barod i ystyried hyn?

I did see that. It’s a matter, ultimately, of course, for Cardiff council, if I remember rightly, in terms of their management of the waterways. I know, in the summer, that the service is very, very successful; in the winter, less so. People tend to see the service more as a tourism service, rather than a commuting service. But we know there are examples elsewhere—not just in the UK, but around the world—where water bus services have been successful. And, certainly, I would want to look to work with the operators, with the city council and others to see whether such a service will be feasible in the future.

Gwelais hynny. Mae'n fater, yn y pen draw, wrth gwrs, i gyngor Caerdydd, os cofiaf yn iawn, o ran ei reolaeth o’r dyfrffyrdd. Gwn, yn yr haf, fod y gwasanaeth yn llwyddiannus dros ben; yn y gaeaf, yn llai felly. Mae pobl yn tueddu i weld y gwasanaeth mwy fel gwasanaeth twristiaeth, yn hytrach na gwasanaeth cymudo. Ond rydym ni’n gwybod bod enghreifftiau mewn mannau eraill—nid yn unig yn y DU, ond ar draws y byd—lle mae gwasanaethau bws dŵr wedi bod yn llwyddiannus. Ac, yn sicr, byddwn eisiau edrych i weithio gyda'r gweithredwyr, gyda chyngor y ddinas ac eraill i weld a fydd gwasanaeth o'r fath yn ymarferol yn y dyfodol.

First Minister, you explained last week that, although the Welsh Revenue Authority is being created, nearly all of the staff are having to be recruited in London because we just don’t have the skilled people here in Wales, and this is a persistent problem. But it does rather beg the question of what your Government has been doing about skills and training over the last 17 years.

Brif Weinidog, esboniwyd gennych yr wythnos diwethaf, er bod Awdurdod Cyllid Cymru yn cael ei greu, bod yn rhaid recriwtio bron pob un o'r staff yn Llundain gan nad oes gennym ni’r bobl â sgiliau yma yng Nghymru, ac mae hon yn broblem barhaus. Ond mae'n codi’r cwestiwn braidd ynghylch beth mae eich Llywodraeth wedi bod yn ei wneud am sgiliau a hyfforddiant dros y 17 mlynedd diwethaf.

Well, the Welsh Revenue Authority was merely a twinkling in the eye 17 years ago. The issue is this: the function the revenue authority will perform has never been performed in Wales before. So, we shouldn’t be afraid of the fact that we do need to bring skills in from elsewhere to set up the authority and, ultimately, to train our own people in order that they are able to provide those skills in the future. But to criticise us for not having the foresight 17 years ago—up to 17 years ago—in terms of establishing an authority that no-one thought would ever be established at that point, I think is stretching things a bit too far.

Wel, dim ond trawiad amrant oedd Awdurdod Cyllid Cymru 17 mlynedd yn ôl. Y broblem yw hyn: nid yw’r swyddogaeth y bydd yr awdurdod refeniw yn ei chyflawni erioed wedi cael ei chyflawni yng Nghymru o'r blaen. Felly, ni ddylem ofni’r ffaith bod angen i ni ddod â sgiliau i mewn o fannau eraill i sefydlu'r awdurdod ac, yn y pen draw, i hyfforddi ein pobl ein hunain fel eu bod yn gallu darparu’r sgiliau hynny yn y dyfodol. Ond rwy’n credu fod ein beirniadu am beidio â chael y rhagwelediad 17 mlynedd yn ôl—hyd at 17 mlynedd yn ôl—o ran sefydlu awdurdod na feddyliodd neb erioed y byddai’n cael ei sefydlu bryd hynny, yn mynd â phethau ychydig yn rhy bell.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau

Questions Without Notice from the Party Leaders

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood.

Questions now from the party leaders. The leader of Plaid Cymru, Leanne Wood.

Diolch, Lywydd. First Minister, do you support the aspiration to achieve a million Welsh speakers by 2050, and, if you do, can you tell us how you intend to meet that aspiration?

Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, a ydych chi’n cefnogi'r dyhead i sicrhau miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, ac, os ydych, a allwch chi ddweud wrthym sut yr ydych chi’n bwriadu bodloni’r dyhead hwnnw?

Well, she knows that I do. It was a manifesto commitment on the part of my party. There are many ways of achieving that. One of them, of course, is making sure that the Welsh in education strategic plans across all local authorities deliver what they should be delivering.

Wel, mae hi'n gwybod fy mod i. Roedd yn ymrwymiad maniffesto ar ran fy mhlaid. Ceir sawl ffordd o gyflawni hynny. Un ohonynt, wrth gwrs, yw gwneud yn siŵr bod y Gymraeg mewn cynlluniau strategol ar draws yr holl awdurdodau lleol yn cyflawni'r hyn y dylent fod yn ei gyflawni.

Thank you, First Minister, and I agree that the aspiration is a good one, and I’m glad that you’ve mentioned education. In your consultation on creating a million Welsh speakers, you explain how education must play a central role. Your main objective, and what you’re asking local authorities to achieve, is, I quote:

‘A significant increase in the number of children and young people educated through the medium of Welsh or bilingually in order to create more Welsh speakers.’

And that they should, and, again, I quote:

‘Move schools along the language continuum, to increase the availability of Welsh-medium school places’.

Do you accept that it is Government policy, and that means that local authorities have to increase the number of Welsh-medium schools, and Welsh-medium school places, in their area?

Diolch yn fawr, Brif Weinidog, ac rwy’n cytuno bod y dyhead yn un da, ac rwy'n falch eich bod wedi crybwyll addysg. Yn eich ymgynghoriad ar greu miliwn o siaradwyr Cymraeg, rydych chi’n esbonio sut y mae'n rhaid i addysg chwarae rhan ganolog. Eich prif amcan, a’r hyn yr ydych chi’n gofyn i awdurdodau lleol ei gyflawni, yw, rwy’n dyfynnu:

'Cynyddu’n sylweddol nifer y plant a’r bobl ifanc sy’n cael addysg cyfrwng Cymraeg neu ddwyieithog er mwyn creu rhagor o siaradwyr.'

Ac y dylent, ac, unwaith eto, rwy’n dyfynnu:

'Symud ysgolion ar hyd y continwwm ieithyddol er mwyn cynyddu’r cyflenwad o leoedd ysgol cyfrwng Cymraeg'.

A ydych chi’n derbyn mai dyna bolisi'r Llywodraeth, a bod hynny'n golygu bod rhaid i awdurdodau lleol gynyddu nifer yr ysgolion cyfrwng Cymraeg, a’r lleoedd ysgol cyfrwng Cymraeg, yn eu hardaloedd?

Yes, they are expected, of course, to show how they will do that via their Welsh in education strategic plans. Those plans are subject to approval by us as a Government, and we intend to make sure those plans are robust and that they will deliver.

Ydw, mae disgwyl iddynt, wrth gwrs, ddangos sut y byddant yn gwneud hynny drwy eu cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg. Mae'r cynlluniau hynny yn amodol ar gymeradwyaeth gennym ni fel Llywodraeth, ac rydym ni’n bwriadu sicrhau bod y cynlluniau hynny’n gadarn ac y byddant yn cyflawni.

First Minister, you will know that national policy has informed the decision in Llangennech in Carmarthenshire to convert a school from dual stream into Welsh medium. Now, that decision needs support from you, but it also needs calm explanation to residents. I’ve got some serious concerns about the, frankly, toxic atmosphere that has emerged on this question. And I’m aware that, among a group of residents campaigning against Carmarthenshire County Council’s decision, there are some people standing for the Labour Party in Llangennech in May’s county and community council elections. Now, it’s come to my attention that some of those candidates claim to be working with UKIP, checking and agreeing the UKIP leader’s statements on this issue—[Interruption.]

Brif Weinidog, byddwch yn gwybod bod polisi cenedlaethol wedi hysbysu’r penderfyniad yn Llangennech yn Sir Gaerfyrddin i newid ysgol o ddwy ffrwd i gyfrwng Cymraeg. Nawr, mae’r penderfyniad hwnnw angen eich cefnogaeth chi, ond mae hefyd angen eglurhad digynnwrf i drigolion. Mae gen i rai pryderon difrifol am yr awyrgylch gwenwynig a dweud y gwir, sydd wedi dod i'r amlwg ynghylch y cwestiwn hwn. Ac rwy’n ymwybodol, ymhlith grŵp o drigolion sy’n ymgyrchu yn erbyn penderfyniad Cyngor Sir Caerfyrddin, bod rhai pobl yn sefyll dros y Blaid Lafur yn Llangennech yn etholiadau cynghorau cymuned a sirol mis Mai. Nawr, mae wedi dod i’m sylw bod rhai o'r ymgeiswyr hynny yn honni eu bod yn gweithio gydag UKIP, gan wirio a chytuno â datganiadau arweinydd UKIP ar y mater hwn—[Torri ar draws.]

Can we hear the question, please?

A gawn ni glywed y cwestiwn, os gwelwch yn dda?

First Minister, is it acceptable to you that there are Labour Party candidates working closely with UKIP on the question of Welsh-medium education? And do you agree with me that the campaign against Carmarthenshire council’s decision has become toxic and unacceptable? And will you outline what action you will take regarding Labour Party members working with UKIP to undermine your own Welsh language policies?

Brif Weinidog, a yw'n dderbyniol i chi bod ymgeiswyr Plaid Lafur yn gweithio'n agos gydag UKIP ar y cwestiwn o addysg cyfrwng Cymraeg? Ac a ydych chi’n cytuno â mi fod yr ymgyrch yn erbyn penderfyniad Cyngor Sir Caerfyrddin wedi troi’n wenwynig ac yn annerbyniol? A wnewch chi amlinellu pa gamau y gwnewch chi eu cymryd o ran aelodau'r Blaid Lafur yn gweithio gydag UKIP i danseilio eich polisïau Cymraeg eich hun?

I agree the situation in Llangennech has become toxic. I do not think that the words used by the leader of Plaid Cymru have helped the situation in terms of turning this into a party political issue. There are some comments that have been made by politicians that I do not agree with. I’ve seen those comments, and I think it is hugely important now that calm prevails, that the toxicity—some of the toxicity that I think we last saw some years ago—is now reduced, and that the council, of course, is able to explain to the people in Llangennech as well as they can—

Rwy’n cytuno bod y sefyllfa yn Llangennech wedi troi’n wenwynig. Nid wyf yn credu bod y geiriau a ddefnyddiwyd gan arweinydd Plaid Cymru wedi helpu'r sefyllfa o ran troi hwn yn fater gwleidyddol. Ceir rhai sylwadau a wnaed gan wleidyddion nad wyf yn cytuno â nhw. Rwyf wedi gweld y sylwadau hynny, ac rwy’n credu ei bod yn hynod bwysig nawr bod awyrgylch digynnwrf, bod y gwenwyndra—rhywfaint o’r gwenwyndra rwy’n credu a welwyd gennym ddiwethaf rai blynyddoedd yn ôl—yn cael ei leihau nawr, a bod y cyngor, wrth gwrs, yn gallu esbonio i'r bobl yn Llangennech cystal ag y gallant—

It is a Plaid council who implemented the policy. I make no criticism of the Plaid council in that regard, but it is important the council are able—[Interruption.] Well, if the leader of Plaid Cymru asks a question, she may want to listen, because it’s hugely important, as she has rightly said, that the toxicity is reduced. It’s hugely important now that the council is able to fully explain, as I’m sure it’s been trying to do, what its policy is with regard to Llangennech. But it is not for us to explain; it is for the council run by your party—

Cyngor Plaid Cymru roddodd y polisi ar waith. Nid wyf yn beirniadu’r cyngor Plaid Cymru o gwbl yn hynny o beth, ond mae'n bwysig bod y cyngor yn gallu—[Torri ar draws.] Wel, os yw arweinydd Plaid Cymru yn gofyn cwestiwn, efallai yr hoffai wrando, gan ei bod yn hynod bwysig, fel y mae hi wedi ei ddweud yn gwbl briodol, bod y gwenwyndra’n cael ei leihau. Mae'n hynod bwysig nawr fod y cyngor yn gallu esbonio'n llawn, fel yr wyf yn siŵr ei fod wedi bod yn ceisio ei wneud, beth yw ei bolisi o ran Llangennech. Ond nid yw’n fater i ni esbonio; mae’n fater i'r cyngor sy’n cael ei redeg gan eich plaid chi—

[Continues.]—to explain. It is for us, of course, as a Government, to enable local authorities to produce Welsh in education strategic plans so that we continue to support the language, as we do, and we continue on our quest to ensure that we have a million Welsh speakers in 2050.

[Yn parhau.]—i esbonio. Ein cyfrifoldeb ni, wrth gwrs, fel Llywodraeth, yw galluogi awdurdodau lleol i gynhyrchu cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg fel ein bod ni’n parhau i gefnogi'r iaith, fel yr ydym, ac rydym ni’n parhau ein hymgais i sicrhau bod gennym ni filiwn o siaradwyr Cymraeg yn 2050.

Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Thank you, First Minister—thank you, Presiding Officer, sorry. There is an urgent question coming a little later on the Kancoat findings in the public accounts report, but I do want to ask several questions to the First Minister this afternoon on this particular issue, given you were the First Minister when these decisions were taken. So, I think that’s an important consideration.

Given all the warnings that were in place—and it would seem pretty comprehensive from the warnings that were given that there was a weak business plan, that the due diligence was ignored, that Finance Wales said there was an unacceptably high risk and that’s why they turned down the application for funding—what on earth would you suspect possessed the then business and enterprise Minister to agree to the release of this money, despite all the lights flashing on the dashboard that were showing this was such a risky investment, First Minister?

Diolch yn fawr, Brif Weinidog—diolch, Lywydd, mae'n ddrwg gen i. Mae cwestiwn brys yn dod ychydig yn ddiweddarach ar ganfyddiadau Kancoat yn yr adroddiad cyfrifon cyhoeddus, ond hoffwn ofyn sawl cwestiwn i'r Prif Weinidog y prynhawn yma am y mater penodol hwn, o ystyried mai chi oedd y Prif Weinidog pan wnaed y penderfyniadau hyn. Felly, rwy'n credu bod hynny'n ystyriaeth bwysig.

O ystyried yr holl rybuddion a oedd ar waith—a byddai'n ymddangos yn eithaf cynhwysfawr o’r rhybuddion a roddwyd bod cynllun busnes gwan, bod y diwydrwydd dyladwy wedi cael ei anwybyddu, bod Cyllid Cymru wedi dweud bod risg annerbyniol o uchel a dyna pam wrthodwyd y cais am gyllid ganddynt—beth ar y ddaear y byddech chi’n feddwl ddaeth dros y Gweinidog busnes a menter ar y pryd i gytuno i ryddhau'r arian hwn, er gwaethaf y ffaith bod yr holl arwyddion yn dangos yn glir iawn bod hwn yn fuddsoddiad mor beryglus, Brif Weinidog?

I think what has to be remembered is that the investment panel recommended approval of the investment. The Minister, I have no doubt, was guided by that information.

Rwy'n credu mai’r hyn y mae'n rhaid ei gofio yw bod y panel buddsoddi wedi argymell cymeradwyo'r buddsoddiad. Llywiwyd y Gweinidog, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth, gan y wybodaeth honno.

First Minister, it is a fact that, as the investment continued—because this money was released over time, it was—time and time again, as I’ve said, those lights were flashing on the dashboard. Three point four million pounds was released to this company, and it has been lost, in effect; no jobs were safeguarded, that site is now empty, and you as a Government hold the liabilities of that site because the lease was offered up as security against the loan that was made available. The Government is on the line to turn that site back ready for the landlord to take possession. So, there are ongoing liabilities. As I said, £3.4 million was lost. Every indication shows that, whilst in the first place the decision might have been taken in the best interest of securing that business, as the applications were made continuously to release more money, more and more warning lights were coming on, and yet the decision was taken to release more money into this company. Do you not think that taxpayers are owed an apology by your Government for the loss of this money, and in particular for the inability to safeguard any jobs by the £3.4 million that was put into this company?

Brif Weinidog, mae'n ffaith bod, wrth i’r buddsoddiad barhau—oherwydd rhyddhawyd yr arian hwn dros amser—dro ar ôl tro, fel yr wyf wedi dweud, roedd yr arwyddion hynny yn glir iawn. Rhyddhawyd tri pwynt pedwar miliwn o bunnoedd i'r cwmni hwn, ac mae wedi cael ei golli, i bob pwrpas; ni ddiogelwyd unrhyw swyddi, mae’r safle hwnnw bellach yn wag, ac rydych chi fel Llywodraeth yn gyfrifol am rwymedigaethau’r safle hwnnw gan y cynigiwyd y les fel sicrwydd yn erbyn y benthyciad a wnaed ar gael. Mae'r Llywodraeth yn gyfrifol am droi’r safle hwnnw yn ôl yn barod i’r landlord gymryd meddiant. Felly, ceir rhwymedigaethau parhaus. Fel y dywedais, collwyd £3.4 miliwn. Mae pob arwydd yn dangos, er efallai fod y penderfyniad wedi cael ei wneud er y budd pennaf o sicrhau’r busnes hwnnw yn y lle cyntaf, gan fod y ceisiadau wedi cael eu gwneud yn barhaus i ryddhau mwy o arian, bod mwy a mwy o oleuadau rhybudd yn cynnau, ac eto gwnaed y penderfyniad i ryddhau mwy o arian i mewn i’r cwmni hwn. Onid ydych chi’n credu bod trethdalwyr yn haeddu ymddiheuriad gan eich Llywodraeth chi am golli'r arian hwn, ac, yn benodol, am yr anallu i ddiogelu unrhyw swyddi drwy’r £3.4 miliwn a roddwyd i mewn i’r cwmni hwn?

Well, the Cabinet Secretary will deal with the issue of Kancoat when the urgent question is raised. But if I just explain more generally: we deal with hundreds of businesses; some of them fold. We cannot possibly say that every business that we help will inevitably be successful. No bank could do that, and it’s the same for any Government. But I can say that, of the projects that we have supported, only 2.4 per cent of them have failed to deliver on their objectives that were attached to their request for financial support, and so we have a success rate of well over 90 per cent in supporting businesses. That means, of course, there will be some businesses that are not successful, but they are very much the exception rather than the rule. That does not mean, of course, that we should not continually review the way we conduct due diligence, and that is something that we will continue to do. But I do think it needs to be put into context, remembering, of course, that of the businesses that we have helped, the vast majority of them are successful, which is why, of course, unemployment in Wales is so low.

Wel, bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymdrin â mater Kancoat pan fydd y cwestiwn brys yn cael ei ofyn. Ond os caf i esbonio yn fwy cyffredinol: rydym ni’n ymdrin â channoedd o fusnesau; mae rhai ohonynt yn mynd i’r wal. Nid yw’n bosibl i ni ddweud y bydd pob busnes yr ydym ni’n ei helpu yn bendant yn llwyddiannus. Ni allai unrhyw fanc wneud hynny, ac mae’r un fath i unrhyw Lywodraeth. Ond gallaf ddweud, o'r prosiectau yr ydym ni wedi eu cefnogi, mai dim ond 2.4 y cant ohonynt sydd wedi methu â bodloni eu hamcanion a oedd ynghlwm i’w cais am gymorth ariannol, ac felly mae gennym ni gyfradd lwyddiant ymhell dros 90 y cant o ran cefnogi busnesau. Mae hynny'n golygu, wrth gwrs, y bydd rhai busnesau nad ydynt yn llwyddiannus, ond maen nhw’n sicr yn eithriad yn hytrach na'r norm. Nid yw hynny'n golygu, wrth gwrs, na ddylem ni adolygu'n barhaus y ffordd yr ydym ni’n gwneud gwaith diwydrwydd dyladwy, ac mae hynny'n rhywbeth y byddwn yn parhau i’w wneud. Ond rwy’n meddwl bod angen ei roi yn ei gyd-destun, gan gofio, wrth gwrs, o’r busnesau yr ydym ni wedi eu helpu, bod y mwyafrif llethol ohonynt yn llwyddiannus, a dyna pam, wrth gwrs, mae diweithdra yng Nghymru mor isel.

First Minister, you were the First Minister at the time, and I do accept that these decisions are based on risk and that some will go wrong, but the point I’ve made, through the two questions I’ve put to you, is that there were numerous warnings highlighting the risk to the Government and to the taxpayer by releasing the money into this company. Finance Wales, which is a lender of last resort, for example, said that it was too risky to release the money on a loan basis from their good selves, and their remit for operation is to be a lender of last resort after normal commercial banking has been exhausted. So, I do take that point that, ultimately, there is an element of risk in all the decisions you take, but it is a fact: as we stand here today, £3.4 million has been lost, not one job guaranteed or protected and, ultimately, the taxpayer is out of pocket and the Welsh Government have continuing liabilities from this decision. I asked you on my second question: do you think that there should be an apology on your behalf from the Welsh Government to the Welsh taxpayer? I offer you that opportunity again. Will you apologise for the loss of this money, which is taxpayers’ money, in this particular instance, when so many warnings were made and so many of those warnings were ignored by your then Minister? Ultimately, it’s the taxpayer who’s lost out.

Brif Weinidog, chi oedd y Prif Weinidog ar y pryd, ac rwy’n derbyn bod y penderfyniadau hyn yn seiliedig ar risg ac y bydd rhai’n mynd o'i le, ond y pwynt yr wyf wedi ei wneud, drwy'r ddau gwestiwn yr wyf i wedi eu gofyn i chi, yw bod nifer o rybuddion yn amlygu’r risg i'r Llywodraeth ac i'r trethdalwr trwy ryddhau’r arian i’r cwmni hwn. Dywedodd Cyllid Cymru, sy’n fenthyciwr pan fetha popeth arall, er enghraifft, ei bod yn rhy beryglus rhyddhau'r arian ar sail benthyciad ganddyn nhw, ac mai eu cylch gwaith ar gyfer gweithredu yw bod yn fenthyciwr pan fetha popeth arall ar ôl rhoi cynnig ar bob dewis bancio masnachol. Felly, rwy’n derbyn y pwynt, yn y pen draw, bod elfen o risg yn yr holl benderfyniadau yr ydych chi’n eu gwneud, ond mae'n ffaith: wrth i ni sefyll yma heddiw, bod £3.4 miliwn wedi cael ei golli, nad oes yr un swydd wedi cael ei sicrhau na’i diogelu ac, yn y pen draw, mae'r trethdalwr allan o boced ac mae gan Lywodraeth Cymru rwymedigaethau parhaus yn sgil y penderfyniad hwn. Gofynnais i chi yn fy ail gwestiwn: a ydych chi’n credu y dylai fod ymddiheuriad ar eich rhan gan Lywodraeth Cymru i drethdalwyr Cymru? Rwy'n cynnig y cyfle hwnnw i chi eto. A wnewch chi ymddiheuro am golli'r arian hwn, sy’n arian trethdalwyr, yn yr achos penodol hwn, pan roddwyd cynifer o rybuddion ac yr anwybyddwyd llawer o’r rhybuddion hynny gan eich Gweinidog? Yn y pen draw, y trethdalwr sydd wedi colli allan.

I accept what the leader of the Welsh Conservatives has said—that he understood the situation in terms of the initial grant of support. This was a start-up business. Start-up businesses are inherently risky, but there must be an acceptance of risk by Government. Otherwise, we wouldn’t support anything. It’s the same for commercial banks; they will find themselves in that situation from time to time. This organisation, of course—the business, rather—was set up at a time when the economic situation was precarious in the aftermath, or the near aftermath, of the financial crisis. As I said, the Cabinet Secretary will go into detail in terms of what the timetable was, but I can say that we are proud to say that unemployment in Wales is so low. It’s lower than in England, it’s lower than in Scotland and lower than in Northern Ireland. Historically, that has been a tremendous achievement. We have supported over 1,000 businesses to create jobs in Wales. We’ve brought investment into Wales—the best foreign direct investment figures for more than 30 years. It’s correct to say that, on occasion, there will be businesses that fail and it is difficult then to have the money returned to Government. But in the context that we operate here, 97.6 per cent of the businesses we support are successful in providing jobs for the people of Wales.

Rwy’n derbyn yr hyn y mae arweinydd y Ceidwadwyr Cymru wedi ei dweud—ei fod yn deall y sefyllfa o ran y grant cymorth cychwynnol. Roedd hwn yn fusnes newydd. Mae busnesau newydd yn ​​beryglus yn eu hanfod, ond mae'n rhaid i Lywodraeth dderbyn risg. Fel arall, ni fyddem yn cefnogi unrhyw beth. Mae yr un fath i fanciau masnachol; byddant yn cael eu hunain yn y sefyllfa honno o bryd i'w gilydd. Sefydlwyd y sefydliad hwn, wrth gwrs—y busnes, yn hytrach—ar adeg pan roedd y sefyllfa economaidd yn fregus yn dilyn, neu’n fuan ar ôl, yr argyfwng ariannol. Fel y dywedais, bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn rhoi mwy o fanylion o ran beth oedd yr amserlen, ond gallaf ddweud ein bod ni’n falch o ddweud bod diweithdra yng Nghymru mor isel. Mae'n is nag yn Lloegr, mae'n is nag yn yr Alban ac yn is nag yng Ngogledd Iwerddon. Yn hanesyddol, mae hynny wedi bod yn gyflawniad aruthrol. Rydym ni wedi cynorthwyo dros 1,000 o fusnesau i greu swyddi yng Nghymru. Rydym ni wedi dod â buddsoddiad i Gymru—y ffigurau buddsoddiad tramor uniongyrchol gorau ers dros 30 mlynedd. Mae'n gywir dweud y bydd, ar adegau, busnesau sy'n methu ac mae'n anodd wedyn i’r arian gael ei ddychwelwyd i'r Llywodraeth. Ond yn y cyd-destun yr ydym ni’n gweithredu yma, mae 97.6 y cant o'r busnesau yr ydym ni’n eu cynorthwyo yn llwyddiannus o ran darparu swyddi i bobl Cymru.

Diolch, Lywydd. It’s quite clear that the policy of the American Government is going to change in many respects as a result of the election of President Trump, not least in respect of policies on climate change. Scott Pruitt, who is President Trump’s nominee as head of the United States Environmental Protection Agency, has already caused to be removed from the department’s website the US commitment to the UN climate change negotiations. Now, given that the United States, China and India, between them, are responsible for more than half of the global carbon dioxide emissions in the world, and China and India have not signed up to any absolute reduction in the level of those emissions, regardless of one’s views on whether man-made climate change is a reality or not—regardless of views on that—does it make sense for Britain, and Wales in particular, which is responsible for only 0.05 per cent of world carbon dioxide emissions, to be saddled with a dear energy policy that is a millstone round the neck of the manufacturing industry and industries like the steel industry in particular?

Diolch, Lywydd. Mae'n eithaf amlwg bod polisi Llywodraeth America yn mynd i newid mewn sawl ffordd o ganlyniad i ethol yr Arlywydd Trump, nid leiaf o ran polisïau newid yn yr hinsawdd. Mae Scott Pruitt, sef enwebai'r Arlywydd Trump fel pennaeth Asiantaeth Diogelu'r Amgylchedd yr Unol Daleithiau, eisoes wedi tynnu ymrwymiad yr Unol Daleithiau i drafodaethau newid hinsawdd y Cenhedloedd Unedig oddi ar wefan yr adran. Nawr, o gofio bod yr Unol Daleithiau, Tsieina ac India, rhyngddynt, yn gyfrifol am fwy na hanner allyriadau carbon deuocsid y byd, ac nad yw Tsieina ac India wedi cytuno i unrhyw ostyngiad absoliwt i lefel yr allyriadau hynny, waeth beth yw barn rhywun ynghylch a yw newid yn yr hinsawdd a achoswyd gan ddyn yn realiti ai peidio—waeth beth fo’r safbwyntiau ar hynny—a yw'n gwneud synnwyr i Brydain, a Chymru yn benodol, sy’n gyfrifol am ddim ond 0.05 y cant o allyriadau carbon deuocsid y byd, gael ei chlymu gan bolisi ynni drud sy’n faich barhaus i’r diwydiant gweithgynhyrchu a diwydiannau fel y diwydiant dur yn arbennig?

Well, I have to say I look at the weight of evidence, and the weight of evidence is overwhelmingly—overwhelmingly—in favour of showing that climate change is happening, and, secondly, that human activity is causing it either to happen or to be exacerbated as a result. Those people who claim otherwise are on a shaky scientific basis. I look at the weight of evidence, and it is quite clear to me—. He will know, as he was a lawyer once, that it’s the weight of evidence you have to look at, not select what you think best supports your argument when it flies in the face of scientific reality.

It’s right to say that China and India face challenges, but China is up to the challenge. China is investing heavily in alternative fuel sources. It knows it has a problem. Anybody who’s been to Beijing and the big Chinese cities will know that there’s a problem there with air pollution. The Chinese Government recognise this, which is why they are looking for those alternative fuel sources. They know that they cannot continue with the current situation, but while they are going in the right direction, my fear is the US will go in the opposite direction, flying in the face of the weight of scientific evidence.

Wel, mae’n rhaid i mi ddweud fy mod i’n edrych ar bwysau'r dystiolaeth, ac mae pwysau'r dystiolaeth o blaid dangos i raddau aruthrol—i raddau aruthrol—bod newid hinsawdd yn digwydd, ac, yn ail, bod gweithgarwch dynol yn achosi iddo naill ai ddigwydd neu gael ei waethygu o ganlyniad. Mae'r bobl hynny sy'n honni fel arall ar sail wyddonol sigledig. Rwy'n edrych ar bwysau'r dystiolaeth, ac mae'n gwbl amlwg i mi—. Bydd yn gwybod, gan ei fod yn gyfreithiwr ar un adeg, mai pwysau'r dystiolaeth y mae’n rhaid i chi edrych arno, nid dewis yr hyn yr ydych chi’n credu sy’n cefnogi eich dadl orau pan fydd yn mynd yn groes i realiti gwyddonol.

Mae'n iawn dweud bod Tsieina ac India yn wynebu heriau, ond mae Tsieina yn barod am yr her. Mae Tsieina yn buddsoddi'n drwm mewn ffynonellau tanwydd amgen. Mae'n gwybod bod ganddi broblem. Bydd unrhyw un sydd wedi bod i Beijing a'r dinasoedd mawr Tsieina yn gwybod bod problem yno gyda llygredd aer. Mae Llywodraeth Tsieina yn cydnabod hyn, a dyna pam maen nhw’n chwilio am y ffynonellau tanwydd amgen hynny. Maen nhw’n gwybod na allant barhau â'r sefyllfa bresennol, ond er eu bod yn mynd i'r cyfeiriad iawn, fy ofn i yw y bydd yr Unol Daleithiau yn mynd i'r cyfeiriad arall, gan fynd yn groes i bwysau'r dystiolaeth wyddonol.

The First Minister has sidestepped my question. My question is not to do with the argument about whether man-made climate change is a reality or not. My question relates to: what difference does it make if we sign up to targets that are going to pose enormous costs upon us, not just in terms of cost for industry but also on ordinary people? After all, nearly a quarter of the households in Wales are in fuel poverty, spending more than 10 per cent of their incomes on keeping themselves warm in the winter, for example. So, this is a real burden on poor and vulnerable people. If it makes no difference to the outcome in terms of global emissions, why should we saddle ourselves with these enormous bills? China and India are not signed up to reducing the absolute level of their emissions. What they’re signed up to is reducing energy intensity, but that has to take into account the extent to which they expect their economies will grow, and their economies are going to grow to a greater extent than they reduce their fuel intensity. So, absolute emissions are actually likely to increase in India and China, and that makes the problem even worse, and we’re the fools who are paying the bills.

Mae'r Prif Weinidog wedi ochrgamu fy nghwestiwn. Nid yw fy nghwestiwn yn ymwneud â'r ddadl ynghylch a yw newid yn yr hinsawdd a achoswyd gan ddyn yn realiti ai peidio. Mae fy nghwestiwn yn ymwneud â: pa wahaniaeth mae'n ei wneud os byddwn ni’n ymrwymo i dargedau sydd yn mynd i achosi costau enfawr i ni, nid yn unig o ran cost i ddiwydiant, ond hefyd i bobl gyffredin? Wedi'r cyfan, mae bron i chwarter aelwydydd Cymru mewn tlodi tanwydd, yn gwario mwy na 10 y cant o'u hincwm ar gadw eu hunain yn gynnes yn y gaeaf, er enghraifft. Felly, mae hon yn faich go iawn ar bobl dlawd ac agored i niwed. Os nad yw'n gwneud unrhyw wahaniaeth i'r canlyniad o ran allyriadau byd-eang, pam ddylem gymryd baich y biliau enfawr hyn? Nid yw Tsieina ac India wedi ymrwymo i leihau lefel absoliwt eu hallyriadau. Yr hyn y maen nhw wedi ymrwymo iddo yw lleihau dwysedd ynni, ond mae'n rhaid i hynny ystyried i ba raddau y maen nhw’n disgwyl y bydd eu heconomïau yn tyfu, ac mae eu heconomïau yn mynd i dyfu i raddau mwy nag y byddant yn lleihau eu dwysedd tanwydd. Felly, mae allyriadau absoliwt yn debygol o gynyddu yn India a Tsieina mewn gwirionedd, ac mae hynny'n gwneud y broblem yn waeth fyth, a ni yw’r ffyliaid sy’n talu'r biliau.

Well, that view is only valid if you accept that you’re happy to see environmental degradation; happy to see air quality reduced; happy to return to the days when, I think, it was the River Irwell in Salford that was literally flammable when a lit match was thrown into it; happy to return to the days when the River Ogmore in my home town would run different colours according to what had been thrown into the river. Because the natural journey from moving away from seeing climate change as important is to see the environment as unimportant as well. We know that those people who do not accept that climate change is happening—many of them do not accept that there’s a need for an environmental regulation either, certainly to the extent that we see now. This is not something we can dismiss. We can’t simply say, ‘Well, it’s something that we can just put to one side’, nor do I accept that this is something that imposes cost. The reality is that I’ve heard him argue for more coal-fired power stations. The irony is rich in what he says. The coal would have to be imported. So, there are issues of energy security as well. Should we not invest in wind power offshore? Shall we not invest in tidal energy, rather than over-relying on energy sources that have to be imported into Britain? So, energy security and mitigating climate change, to me, run hand in hand.

Wel, mae’r farn honno’n ddilys dim ond os ydych chi’n derbyn eich bod chi’n hapus i weld dirywiad amgylcheddol; yn hapus i weld ansawdd aer yn gwaethygu; yn hapus i ddychwelyd i’r dyddiau pan, rwy’n meddwl, yr oedd Afon Irwell yn Salford yn llythrennol fflamadwy pan daflwyd matsien wedi ei chynnau iddi; yn hapus i ddychwelyd i’r dyddiau pan fyddai Afon Ogwr yn fy nhref enedigol yn llifo ar wahanol liwiau yn ôl yr hyn a daflwyd i mewn i'r afon. Oherwydd y daith naturiol o symud i ffwrdd o fod o’r farn bod newid hinsawdd yn bwysig yw bod o’r farn bod yr amgylchedd yn ddibwys hefyd. Rydym ni’n gwybod bod y bobl hynny nad ydynt yn derbyn bod newid hinsawdd yn digwydd—nid yw llawer ohonynt yn derbyn bod angen rheoleiddio amgylcheddol chwaith, yn sicr i'r graddau a welwn nawr. Nid yw hyn yn rhywbeth y gallwn ei ddiystyru. Ni allwn ddweud yn syml, 'Wel, mae'n rhywbeth y gallwn ei roi o’r neilltu', ac nid wyf yn derbyn bod hyn yn rhywbeth sy'n achosi costau. Y realiti yw fy mod i wedi ei glywed yn dadlau am fwy o orsafoedd ynni glo. Mae’r eironi’n gyfoethog yn yr hyn y mae’n ei ddweud. Byddai'n rhaid mewnforio’r glo. Felly, ceir problemau diogelwch ynni hefyd. Ddylem ni beidio â buddsoddi mewn ynni’r gwynt ar y môr? Ddylem ni beidio â buddsoddi mewn ynni’r llanw, yn hytrach na gorddibynnu ar ffynonellau ynni y mae'n rhaid eu mewnforio i Brydain? Felly, mae diogelwch ynni a lliniaru newid hinsawdd, i mi, yn mynd law yn llaw.

The First Minister is refusing to address the issue behind my question. Wales is responsible for 0.05 per cent of global carbon dioxide emissions. Carbon dioxide is not a flammable gas, by the way. So, what he said about the air quality in Peking is irrelevant. Sulphur emissions are completely different. The argument about particulates in the air everybody accepts. It was a Government 60 years ago that introduced the Clean Air Act, and everybody is in favour of that. This is a totally different question. My point is that Wales is one of the poorest parts of western Europe. We have nearly a quarter of our households in fuel poverty. They’re having to spend hundreds and hundreds of pounds, which they can ill afford, every year paying for our renewables obligations under EU directives. If the United States is now going to resile from commitments to reduce its own carbon dioxide emissions, and if China and India are not signed up to it anyway, what is the sense in us making infinitesimal difference to the amount of carbon dioxide emitted in the world—an obligation that is causing real harm and real poverty in households in Wales?

Mae’r Prif Weinidog yn gwrthod rhoi sylw i’r mater y tu ôl i fy nghwestiwn. Mae Cymru yn gyfrifol am 0.05 y cant o allyriadau carbon deuocsid y byd. Nid yw carbon deuocsid yn nwy fflamadwy, gyda llaw. Felly, mae’r hyn a ddywedodd am ansawdd yr aer yn Peking yn amherthnasol. Mae allyriadau sylffwr yn hollol wahanol. Mae pawb yn derbyn y ddadl am ronynnau yn yr aer. Llywodraeth 60 mlynedd yn ôl a gyflwynodd y Ddeddf Aer Glân, ac mae pawb o blaid hynny. Mae hwn yn gwestiwn hollol wahanol. Fy mhwynt i yw bod Cymru yn un o rannau tlotaf gorllewin Ewrop. Mae gennym ni bron i chwarter ein haelwydydd mewn tlodi tanwydd. Maen nhw'n gorfod gwario cannoedd ar gannoedd o bunnoedd, na allant ei fforddio, bob blwyddyn yn talu am ein rhwymedigaethau ynni adnewyddadwy o dan gyfarwyddebau'r UE. Os yw’r Unol Daleithiau yn mynd i droi ei chefn ar ymrwymiadau i leihau ei hallyriadau carbon deuocsid ei hun nawr, ac os nad yw Tsieina ac India wedi ymrwymo i hynny beth bynnag, beth yw'r synnwyr i ni wneud gwahaniaeth anfeidrol fach i faint o garbon deuocsid a ollyngir yn y byd—rhwymedigaeth sy'n achosi niwed gwirioneddol a thlodi gwirioneddol mewn aelwydydd yng Nghymru?

I do not think that I said that the air in Beijing was flammable. I’m not sure that the hydrogen or, indeed, the oxygen content is so high that the air would catch fire or even explode. I was referring to a particular river, the context of which is well-known. My concern is that those who say that climate change is unimportant quite often take the view that environmental regulation is a burden on industry. I do not accept that. But again, I come back to this point: the wind blows; it’s free. The tide will be there as long as the moon is in the sky. There is a capital cost, of course, of putting in place the infrastructure to generate energy, but once that is in place, the generating costs are very low indeed. I don’t know what his alternative is. He hasn’t outlined it. He talks of coal. He did his best to wreck the coal industry. The reality is that we will never produce enough coal in the UK now to supply our energy needs. We would have to import it from countries like Australia. We would have to import natural gas from countries that are not looking to do us a favour. We would have to import more liquid natural gas from countries around the world. We do that already. Now, whilst I know the energy mix in the UK is going to continue in the future—and indeed, 25 per cent of the liquid natural gas in the UK comes through Milford Haven, and that is something that will continue in the future—I do not see the wisdom in saying what we need to do is to go back to the technology of yesterday, with the pollution of yesterday, and look to ignore the overwhelming weight of scientific evidence and put our heads in the sand. He is somebody who is proud, he says, to be British. Then let him display his pride by saying that he wants the UK to lead the way when it comes to dealing with climate change.

Nid wyf yn credu fy mod i wedi dweud bod yr aer yn Beijing yn fflamadwy. Nid wyf yn siŵr bod y cynnwys hydrogen na’r cynnwys ocsigen, yn wir, mor uchel y byddai'r aer yn mynd ar dân neu’n ffrwydro hyd yn oed. Roeddwn i’n cyfeirio at afon benodol, y mae ei chyd-destun yn adnabyddus. Fy mhryder i yw bod y rhai sy'n dweud bod newid hinsawdd yn ddibwys yn aml iawn o'r farn bod rheoleiddio amgylcheddol yn faich ar ddiwydiant. Nid wyf yn derbyn hynny. Ond unwaith eto, rwy’n dod yn ôl at y pwynt hwn: mae'r gwynt yn chwythu; mae am ddim. Bydd y llanw yno cyhyd ag y bydd y lleuad yn yr awyr. Ceir cost cyfalaf, wrth gwrs, o sefydlu’r seilwaith i gynhyrchu ynni, ond unwaith y bydd wedi ei sefydlu, mae'r costau cynhyrchu yn isel iawn yn wir. Nid wyf yn gwybod beth yw ei ddewis amgen. Nid yw wedi ei amlinellu. Mae'n sôn am lo. Gwnaeth ei orau i ddinistrio’r diwydiant glo. Y realiti yw na fyddwn byth yn cynhyrchu digon o lo yn y DU nawr i ddiwallu ein hanghenion ynni. Byddai'n rhaid i ni ei fewnforio o wledydd fel Awstralia. Byddai'n rhaid i ni fewnforio nwy naturiol o wledydd nad ydynt eisiau gwneud ffafr â ni. Byddai'n rhaid i ni fewnforio mwy o nwy naturiol hylifol o wledydd ledled y byd. Rydym ni’n gwneud hynny eisoes. Nawr, er fy mod i’n gwybod bod y gymysgedd ynni yn y DU yn mynd i barhau yn y dyfodol—ac yn wir, mae 25 y cant o'r nwy naturiol hylifol yn y DU yn dod trwy Aberdaugleddau, ac mae hynny'n rhywbeth a fydd yn parhau yn y dyfodol—nid wyf yn gweld y doethineb o ddweud mai’r hyn sydd angen i ni ei wneud yw mynd yn ôl i dechnoleg y gorffennol, gyda llygredd y gorffennol, a cheisio anwybyddu pwysau llethol y dystiolaeth wyddonol a rhoi ein pennau yn y tywod. Mae e’n rhywun sy'n falch, meddai fe, o fod yn Brydeiniwr. Yna gadewch iddo ddangos ei falchder trwy ddweud ei fod eisiau i'r DU arwain y ffordd pan ddaw i ymdrin â’r newid yn yr hinsawdd.

Cynorthwyo Busnesau yng Nghanol De Cymru

Assisting Businesses in South Wales Central

3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gynorthwyo busnesau yng Nghanol De Cymru? OAQ(5)0450(FM)

3. Will the First Minister make a statement on what the Welsh Government is doing to assist businesses in South Wales Central? OAQ(5)0450(FM)

[Interruption.] Yes. We are delivering a range of actions to help new and existing businesses to develop, grow and support. That includes business support, advice and investment in digital and transport infrastructure.

[Torri ar draws.] Gwnaf. Rydym ni’n cymryd amrywiaeth o gamau i helpu busnesau newydd a phresennol i ddatblygu, tyfu a chefnogi. Mae hynny'n cynnwys cymorth busnes, cyngor a buddsoddi mewn seilwaith digidol a thrafnidiaeth.

I am not quite sure why the backbenchers are muttering there. It’s perfectly within the right of a Member to raise a question in this place, and First Minister’s questions is the time for that to happen. First Minister, I have commended the Welsh Government previously for the money they have made available for transitional relief around the business rates scheme. They made an announcement on 17 December of an additional £10 million—or the Welsh Government made an announcement on 17 December of an additional £10 million—to assist in the recent revaluation exercise of businesses in South Wales Central and, indeed, across Wales. To date, no more information has come out from the Welsh Government as to how that money will be delivered, despite us on these benches, and others in the Chamber, pressing for some more information. We were told that that information would come out in early February. To date, I don’t think that information has been forthcoming from the Welsh Government. When will the Welsh Government be coming forward as to how you are going to distribute that money, so that businesses can make the decisions that they need to make ahead of the new financial year?

Nid wyf yn hollol siŵr pam fod y rhai ar y meinciau cefn yn mwmian yno. Mae gan Aelod hawl perffaith i ofn cwestiwn yn y lle hwn, a Chwestiynau i'r Prif Weinidog yw'r amser i hynny ddigwydd. Brif Weinidog, rwyf wedi canmol Llywodraeth Cymru yn flaenorol am yr arian y mae wedi ei wneud ar gael ar gyfer rhyddhad trosiannol o ran y cynllun ardrethi busnes. Gwnaeth gyhoeddiad ar 17 Rhagfyr o swm ychwanegol o £10 miliwn—neu gwnaeth Llywodraeth Cymru gyhoeddiad ar 17 Rhagfyr o swm ychwanegol o £10 miliwn—i gynorthwyo’r ymarfer ailbrisio diweddar o fusnesau yng Nghanol De Cymru ac, yn wir, ledled Cymru. Hyd yn hyn, nid oes dim mwy o wybodaeth wedi cael ei chyhoeddi gan Lywodraeth Cymru ynghylch sut y bydd yr arian hwnnw’n cael ei gyflwyno, er i ni ar y meinciau hyn, ac eraill yn y Siambr, bwyso am ragor o wybodaeth. Fe’n hysbyswyd y byddai’r wybodaeth honno yn cael ei chyhoeddi ddechrau mis Chwefror. Hyd yn hyn, nid wyf yn credu bod y wybodaeth honno wedi dod i law gan Lywodraeth Cymru. Pryd fydd Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi sut yr ydych chi’n mynd i ddosbarthu'r arian hwnnw, fel y gall busnesau wneud y penderfyniadau y mae angen iddyn nhw eu gwneud cyn y flwyddyn ariannol newydd?

In the climate change committee, we heard evidence that businesses that have actually done the right thing and put solar panels on their roofs are actually being charged additional business rates. So, my question is, really: what levers does the Welsh Government have to support businesses that have a positive social and environmental impact, e.g. healthy food establishments, and to discourage businesses that have a negative impact, e.g. betting shops, pay-day lenders and other organisations that Mike Hedges raised earlier?

Yn y pwyllgor ar y newid yn yr hinsawdd, clywsom dystiolaeth fod ardrethi busnes ychwanegol yn cael eu codi ar fusnesau sydd wedi gwneud y peth iawn ac wedi gosod paneli solar ar eu toeau. Felly, fy nghwestiwn i, a dweud y gwir, yw: pa ysgogwyr sydd gan Lywodraeth Cymru i gefnogi busnesau sy'n cael effaith gymdeithasol ac amgylcheddol gadarnhaol, e.e. sefydliadau bwyd iach, ac i atal busnesau sy'n cael effaith negyddol, e.e. siopau betio, benthycwyr diwrnod talu a sefydliadau eraill a godwyd gan Mike Hedges yn gynharach?

We do this mainly through procurement. Wales’s procurement policy encourages the Welsh public sector to apply approaches whereby community benefits or social clauses are core to contract award criteria wherever possible. By doing so, contract award decisions can favour those suppliers who provide strong evidence of delivering against our social clause requirements. So, procurement can be an effective tool in encouraging good business practice and, indeed, good business practice in the community.

Rydym ni’n gwneud hyn trwy gaffael yn bennaf. Mae polisi caffael Cymru yn annog sector cyhoeddus Cymru i ddefnyddio dulliau lle mae manteision cymunedol neu gymalau cymdeithasol yn ganolog i feini prawf dyfarnu contractau pan fydd hynny’n bosibl. Trwy wneud hynny, gall penderfyniadau dyfarnu contractau ffafrio'r cyflenwyr hynny sy'n cynnig tystiolaeth gref o gyflawni yn erbyn ein gofynion cymal cymdeithasol. Felly, gall caffael fod yn arf effeithiol i annog arferion busnes da ac, yn wir, arferion busnes da yn y gymuned.

First Minister, the real question you should be answering is what you are going to do to try and restore just some credibility in the Welsh Government after giving the business community in Wales 53 million reasons to lose faith in you. At least £53 million is how much your Government has lost in gross incompetence with business support and land deals—£53 million lost at least. When will a thorough investigation take place?

Brif Weinidog, y cwestiwn go iawn y dylech chi fod yn ei ateb yw beth ydych chi’n mynd i'w wneud i geisio adfer dim ond ychydig o hygrededd yn Llywodraeth Cymru ar ôl rhoi 53 miliwn o resymau i’r gymuned fusnes yng Nghymru golli ffydd ynoch. O leiaf £53 miliwn yw faint y mae eich Llywodraeth wedi ei golli trwy anghymhwysedd difrifol gyda chytundebau cymorth busnes a thir—collwyd o leiaf £53 miliwn. Pryd fydd ymchwiliad trylwyr yn cael ei gynnal? 

In terms of the answer I gave some moments ago, I can say to him that 97.6 per cent of the businesses that we support are successful, and that is an excellent record in itself.

O ran yr ateb a roddais rai munudau'n ôl, gallaf ddweud wrtho fod 97.6 y cant o'r busnesau yr ydym ni’n eu cefnogi yn llwyddiannus, ac mae hwnnw’n hanes ardderchog ynddo'i hun.

Hyrwyddo Creu Swyddi yng Nghasnewydd

Promoting Job Creation in Newport

4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am sut y mae Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo creu swyddi yng Nghasnewydd? OAQ(5)0458(FM)

4. Will the First Minister make a statement on how the Welsh Government is promoting job creation in Newport? OAQ(5)0458(FM)

We are taking forward a range of actions to support the creation and safeguarding of high-quality jobs in Newport and, indeed, across the whole of Wales.

Rydym ni’n bwrw ymlaen ag amrywiaeth o gamau i gefnogi creu a diogelu swyddi o ansawdd uchel yng Nghasnewydd ac, yn wir, ledled Cymru gyfan.

Thank you, Frist Minister. The Office for National Statistics, based in Duffryn in Newport, is opening a data science campus in March. The campus will act as a hub for analysis of big data, which will allow collaborative work between academics, Government, the public sector, industry and third-sector partners that wish to push the boundaries of delivering their services. Providing rich, informed measurement and analysis on the economy, the global environment and wider society, the campus will become a world-class facility. The aspiration to create a Silicon Valley for Wales is the intention, and that it will be a hub for innovative data science research, helping to create jobs and attract investment. Will the Welsh Government work with its partners and the ONS to promote this endeavour to create a ‘dyffryn silicon’ for Wales?

Diolch i chi, Brif Weinidog. Mae’r Swyddfa Ystadegau Gwladol, a leolir yn Nyffryn yng Nghasnewydd, yn agor campws gwyddoniaeth data ym mis Mawrth. Bydd y campws yn gweithredu fel canolfan ar gyfer dadansoddi data mawr, a fydd yn caniatáu gwaith cydweithredol rhwng academyddion, y Llywodraeth, y sector cyhoeddus, diwydiant a phartneriaid trydydd sector sy'n dymuno gwthio ffiniau darpariaeth eu gwasanaethau. Gan ddarparu mesuriadau a dadansoddiadau cyfoethog a gwybodus ar yr economi, yr amgylchedd byd-eang a chymdeithas ehangach, bydd y campws yn dod yn gyfleuster o'r radd flaenaf. Y dyhead i greu Silicon Valley i Gymru yw'r bwriad, ac y bydd yn ganolfan ar gyfer gwaith ymchwil gwyddoniaeth data arloesol, gan helpu i greu swyddi a denu buddsoddiad. A wnaiff Llywodraeth Cymru weithio gyda'i phartneriaid a'r Swyddfa Ystadegau Gwladol i hyrwyddo'r ymdrech hon i greu 'silicon valley' i Gymru?

Yes, we will. It is hugely important, we know, that where there is an existing level of expertise, clustering new businesses and new innovations in that area helps everybody. Newport is acquiring for itself, very rapidly, a good reputation for software and for ICT more generally, and that’s something, of course, we're very keen to encourage in the future.

Gwnawn, mi wnawn. Mae'n hynod bwysig, rydym ni’n gwybod, bod lefel bresennol o arbenigedd, busnesau newydd yn clystyru ac arloesedd newydd yn yr ardal honno yn helpu pawb. Mae Casnewydd yn datblygu iddi ei hun, yn gyflym iawn, enw da am feddalwedd a TGCh yn fwy cyffredinol, ac mae hynny'n rhywbeth, wrth gwrs, yr ydym ni’n awyddus iawn i’w annog yn y dyfodol.

First Minister, Newport is one of the worst-performing towns or cities in the United Kingdom when it comes to empty shops. More than a quarter of shops in the city were empty in the first half of 2016, according to the Local Data Company. What scheme does the Welsh Government offer to provide incentives, such as tax breaks, to people to open new businesses in areas where there are large numbers of empty shops, such as Newport, to create jobs and regeneration of our city centres?

Brif Weinidog, Casnewydd yw un o'r trefi neu ddinasoedd sy'n perfformio waethaf yn y Deyrnas Unedig pan ddaw i siopau gwag. Roedd mwy na chwarter siopau’r ddinas yn wag yn ystod hanner cyntaf 2016, yn ôl y Cwmni Data Lleol. Pa gynllun y mae Llywodraeth Cymru yn ei gynnig i ddarparu cymhellion, fel rhyddhad treth, i bobl agor busnesau newydd mewn ardaloedd lle ceir nifer fawr o siopau gwag, fel Casnewydd, i greu swyddi ac adfywio canol ein dinasoedd?

Well, I think that councils do a good job of encouraging businesses, but landlords also have to play their part. Landlords have to understand that the days of being able to charge an unrealistic rent for a long-term lease are gone. They're not there anymore. It's hugely important that landlords are flexible and they look to encourage pop-ups for those businesses that want to test the market for three months but don't want to get involved in a lease that's five to 10 years long. Landlords will find that, by doing that, they will potentially fill their shops, because some of those businesses will not succeed, some of them will succeed, and if they do, of course, the landlord then has a longer-term tenant. So, it's not just down to councils, in fairness; it's also important that landlords are able to work flexibly to provide opportunities for businesses for the twenty-first century.

Wel, rwy’n meddwl fod cynghorau yn gwneud gwaith da o ran annog busnesau, ond mae'n rhaid i landlordiaid chwarae eu rhan hefyd. Mae’n rhaid i landlordiaid ddeall bod y dyddiau o allu codi rhent afrealistig am les hirdymor wedi mynd. Dydyn nhw ddim yno mwyach. Mae'n hynod bwysig bod landlordiaid yn hyblyg a’u bod yn ceisio annog siopau dros dro i’r busnesau hynny sydd eisiau profi'r farchnad am dri mis ond nad ydynt eisiau ymrwymo i les sy'n bump i 10 mlynedd o hyd. Bydd landlordiaid yn canfod, trwy wneud hynny, y byddant o bosibl yn llenwi eu siopau, oherwydd ni fydd rhai o'r busnesau hynny yn llwyddo, bydd rhai ohonynt yn llwyddo, ac os byddant, wrth gwrs, mae gan y landlord denant mwy hirdymor. Felly, nid cyfrifoldeb cynghorau yn unig yw hyn, er tegwch; mae hefyd yn bwysig bod landlordiaid yn gallu gweithio'n hyblyg i gynnig cyfleoedd i fusnesau ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain.

Y Trydydd Sector

The Third Sector

5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am rôl y trydydd sector yng Nghymru? OAQ(5)0446(FM)

5. Will the First Minister make a statement on the role of the third sector in Wales? OAQ(5)0446(FM)

The third sector plays an important role in Wales. There are over 33,000 third sector organisations providing services in every sphere, from the environment through to supporting health services.

Mae'r trydydd sector yn cyflawni swyddogaeth bwysig yng Nghymru. Mae dros 33,000 o fudiadau trydydd sector yn darparu gwasanaethau ym mhob maes, o'r amgylchedd hyd at gefnogi gwasanaethau iechyd.

Diolch, First Minister. Are you aware that Public Affairs Cymru revealed that over half its members had stated that the examples have occurred—I'm quoting now—

‘where lobbyists and campaigners have been asked to reconsider standpoints or not to say certain things with which the Welsh Government is not in agreement’?

Well, first of all, I thought lobbyists had no contact with Government—we've been told in this Chamber—but, really, in other words, your Government is leaning on people, and leaning on organisations. It's censorship, and it’s undemocratic. So, in light of this scandal, in light of these scandalous allegations, why won't you investigate this matter?

Diolch, Brif Weinidog. A ydych chi’n ymwybodol bod Public Affairs Cymru wedi datgelu bod dros hanner ei aelodau wedi dweud bod enghreifftiau wedi codi—rwy’n dyfynnu nawr—

pan ofynnwyd i lobïwyr ac ymgyrchwyr ailystyried safbwyntiau neu beidio â dweud pethau penodol nad yw Llywodraeth Cymru yn cytuno â nhw?

Wel, yn gyntaf oll, roeddwn i’n meddwl nad oedd gan lobïwyr unrhyw gyswllt gyda'r Llywodraeth—dyna ddywedwyd wrthym ni yn y Siambr hon—ond, yn wir, mewn geiriau eraill, mae eich Llywodraeth yn pwyso ar bobl, ac yn pwyso ar sefydliadau. Sensoriaeth yw hyn, ac mae'n annemocrataidd. Felly, yng ngoleuni’r sgandal hwn, yng ngoleuni'r honiadau cywilyddus hyn, pam na wnewch chi ymchwilio i'r mater hwn?

I don't know if he's suggesting that the third sector, which is was what his question was actually about, is involved in this, because, certainly, the supplementary wasn't to do with the third sector. It's something that I think exists mainly in his own mind. What evidence is given to a committee is a matter for the committee to consider and produce a report, not actually say in the middle of an inquiry that—. It's not appropriate, I think, for a Member, in the middle of an inquiry, to comment on the evidence as the inquiry is ongoing. We as a Government respond to reports in due course, but the evidence hasn't been considered. I can say that, as far as we're concerned, we don't tell organisations what they should or should not say. Otherwise, there’d be little point in having organisations whose job it is to hold Government to account, as well as this Assembly.

Nid wyf yn gwybod os yw'n awgrymu bod y trydydd sector, sef yr hyn yr oedd ei gwestiwn yn ymwneud ag ef mewn gwirionedd, yn rhan o hyn, oherwydd, yn sicr, nid oedd y cwestiwn atodol i'w wneud â'r trydydd sector. Mae'n rhywbeth y credaf sy’n bodoli’n bennaf yn ei feddwl ei hun. Mater i'r pwyllgor ei ystyried a llunio adroddiad yw pa dystiolaeth sy’n cael ei rhoi i bwyllgor, nid dweud yng nghanol ymchwiliad bod—. Nid yw’n briodol, rwy’n credu, i Aelod, yng nghanol ymchwiliad, wneud sylwadau ar y dystiolaeth wrth i'r ymchwiliad barhau. Rydym ni fel Llywodraeth yn ymateb i adroddiadau maes o law, ond nid yw'r dystiolaeth wedi cael ei hystyried. Gallaf ddweud, cyn belled ag yr ydym ni yn y cwestiwn, nid ydym yn dweud wrth sefydliadau beth ddylent neu na ddylent ei ddweud. Fel arall, byddai fawr o bwynt mewn cael sefydliadau sydd â chyfrifoldeb am ddwyn y Llywodraeth i gyfrif, yn ogystal â’r Cynulliad hwn.

Will the First Minister join me in celebrating the recent anniversary of one of the leading third sector organisations in my constituency, Tiddlywinks children's centre in Ystalyfera, where I recently visited and saw for myself the excellent service that’s provided by an organisation that was the first of its kind in Wales and is now a self-sustaining social enterprise? There are many others of the same ilk in the Neath constituency. I was with one with the Minister for lifelong learning on Monday, discussing the work of the Valleys taskforce. They provide key childcare services and are a significant source of employment. So, will he join me in acknowledging the invaluable role of the third sector in providing childcare services, both in Neath and across Wales, and does he agree with me that the third sector, a vibrant third sector, can actively shape policy and, with the right support and imagination, can also deliver services to our communities, making them more resilient? And does he agree with me that it is, and should be, a priority for the Welsh Government to support the sector?

A wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi i ddathlu pen-blwydd diweddar un o'r sefydliadau trydydd sector mwyaf blaenllaw yn fy etholaeth i, sef canolfan blant Tiddlywinks yn Ystalyfera, yr ymwelais â hi yn ddiweddar gan weld drosof fy hun y gwasanaeth rhagorol sy'n cael ei ddarparu gan sefydliad a oedd y cyntaf o'i fath yng Nghymru ac sydd bellach yn fenter gymdeithasol hunangynhaliol? Ceir llawer o rai eraill o'r un math yn etholaeth Castell-nedd. Roeddwn i gydag un gyda'r Gweinidog dysgu gydol oes ddydd Llun, yn trafod gwaith tasglu’r Cymoedd. Maen nhw’n darparu gwasanaethau gofal plant allweddol ac yn ffynhonnell sylweddol o gyflogaeth. Felly, a wnaiff e ymuno â mi i gydnabod swyddogaeth hynod werthfawr y trydydd sector o ran darparu gwasanaethau gofal plant, yng Nghastell-nedd a ledled Cymru, ac a yw'n cytuno â mi y gall y trydydd sector, trydydd sector bywiog, fynd ati i lunio polisi a, gyda’r gefnogaeth a'r dychymyg priodol, y gall hefyd ddarparu gwasanaethau i'n cymunedau, gan eu gwneud yn gryfach? Ac a yw'n cytuno â mi ei bod, ac y dylai fod, yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru gefnogi'r sector?

I thank the Member for the question. I'd like to congratulate the staff, trustees and volunteers who have been part of Tiddlywinks’s journey over the last 20 years; they shaped and influenced the minds of many children who, I've no doubt, have fond memories of their time there, and I, of course, hope they're able to continue do so in the future as well.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Hoffwn longyfarch y staff, yr ymddiriedolwyr a’r gwirfoddolwyr sydd wedi bod yn rhan o daith Tiddlywinks dros yr 20 mlynedd diwethaf; maen nhw wedi llywio a dylanwadu ar feddyliau llawer o blant y mae ganddynt, rwy’n siŵr, atgofion melys o'u hamser yno, ac rwy’n gobeithio, wrth gwrs, y gallant barhau i wneud hynny yn y dyfodol hefyd.

First Minister, Fairtrade Fortnight runs from 27 February to 12 March, and I think we should be rightly proud that Wales has been a Fairtrade Nation since 2008, and it's the first ever. Eighty-two per cent of local authorities and 93 per cent of universities have fair trade status, 150 schools, and a further 50 per cent are registered on the fair trade schools scheme. The Welsh Government has fair-trade status, but concerns have been raised with me about some ambiguity as to how you are applying the fair-trade model. Will you look into this to ensure that it isn’t just a status, that there is a culture of fair-trade acknowledgement in terms of procurement within your own departments across the Welsh Government?

Brif Weinidog, mae Pythefnos Masnach Deg yn rhedeg o 27 Chwefror tan 12 Mawrth, ac rwy’n meddwl y dylem ni fod yn haeddiannol falch fod Cymru wedi bod yn Genedl Masnach Deg ers 2008, a’r gyntaf erioed. Mae gan wyth deg dau y cant o awdurdodau lleol a 93 y cant o brifysgolion statws masnach deg, 150 o ysgolion, ac mae 50 y cant arall wedi eu cofrestru ar y cynllun ysgolion masnach deg. Mae gan Lywodraeth Cymru statws masnach deg, ond codwyd pryderon gyda mi am rywfaint o amwysedd ynghylch sut yr ydych chi’n cymhwyso’r model masnach deg. A wnewch chi ymchwilio i hyn er mwyn sicrhau nad dim ond statws yw e, ond bod diwylliant o gydnabyddiaeth masnach deg o ran caffael o fewn eich adrannau eich hun ar draws Lywodraeth Cymru?

If the Member could provide me with further information I would be pleased, of course, to look at this for her.

Pe gallai'r Aelod roi rhagor o wybodaeth i mi, byddwn yn falch, wrth gwrs, i edrych ar hyn iddi.

First Minister, the third sector and its army of volunteers save the public purse millions of pounds each year and provide valuable services that the public sector cannot. The third sector protects us when we go to the beach or the rugby, provides valuable research into numerous diseases and conditions, campaigns for better rights, housing and a whole host of other services. Without the third sector, our lives would be much, much poorer. First Minister, what more can the Welsh Government do to ensure the third sector can continue to thrive in Wales and provide recognition and thanks to the volunteers who drive this sector?

Brif Weinidog, mae’r trydydd sector a'i fyddin o wirfoddolwyr yn arbed miliynau o bunnoedd i’r pwrs cyhoeddus bob blwyddyn ac yn darparu gwasanaethau gwerthfawr na all y sector cyhoeddus eu darparu. Mae'r trydydd sector yn ein diogelu pan fyddwn yn mynd i'r traeth neu’r rygbi, yn darparu gwaith ymchwil gwerthfawr i nifer o glefydau a chyflyrau, yn ymgyrchu dros hawliau gwell, tai a llu o wasanaethau eraill. Heb y trydydd sector, byddai ein bywydau yn llawer, llawer tlotach. Brif Weinidog, beth arall all Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau y gall y trydydd sector barhau i ffynnu yng Nghymru ac i gydnabod a diolch i'r gwirfoddolwyr sy'n gyrru'r sector hwn?

The Member’s right. The Wales Council for Voluntary Action’s research suggests that the value of the third sector in Wales is £3.8 billion. The sector employs 79,000 people and works with 938,000 volunteers, a startling number. That’s nearly one in three people in Wales volunteering in some capacity. We have provided £4.4 million in 2016-17 as core funding for the WCVA and Welsh county voluntary councils across Wales, and they, of course, are in a good position to assist voluntary organisations in terms of their own financial security, and in assisting them to understand where they should go to seek financial help. So, that money goes a long way in terms of providing support to so many organisations that provide so many services to so many people.

Mae’r Aelod yn iawn. Mae gwaith ymchwil Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru yn awgrymu mai £3.8 biliwn yw gwerth y trydydd sector yng Nghymru. Mae'r sector yn cyflogi 79,000 o bobl ac yn gweithio gyda 938,000 o wirfoddolwyr, sy’n nifer syfrdanol. Mae hynny bron i un o bob tri o bobl yng Nghymru sy'n gwirfoddoli mewn rhyw ffordd neu'i gilydd. Rydym ni wedi darparu £4.4 miliwn yn 2016-17 fel cyllid craidd ar gyfer Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru a chynghorau gwirfoddol sirol Cymru ledled Cymru, ac maen nhw, wrth gwrs, mewn sefyllfa dda i gynorthwyo mudiadau gwirfoddol o ran eu sicrwydd ariannol eu hunain, a’u cynorthwyo i ddeall ble ddylen nhw fynd i ofyn am gymorth ariannol. Felly, mae’r arian hwnnw’n gwneud llawer o ran darparu cymorth i gynifer o sefydliadau sy'n darparu cymaint o wasanaethau i gymaint o bobl.

Gwasanaethau Rheilffyrdd yn Ne-ddwyrain Cymru

Rail Services in South-east Wales

6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am wasanaethau rheilffyrdd yn ne-ddwyrain Cymru? OAQ(5)0461(FM)

6. Will the First Minister make a statement on rail services in south-east Wales? OAQ(5)0461(FM)

We are currently procuring an operator and development partner for Wales and borders services from 2018 and also the metro infrastructure. That process includes discussions with bidders on how services in the south-east of Wales can be best delivered as part of the wider provision of the south Wales metro.

Rydym ni wrthi’n caffael gweithredwr a phartner datblygu ar gyfer gwasanaethau Cymru a'r gororau o 2018 a seilwaith y metro hefyd. Mae'r broses honno’n cynnwys trafodaethau gyda chynigwyr ar sut y gellir darparu gwasanaethau yn y de-ddwyrain orau yn rhan o ddarpariaeth ehangach metro de Cymru.

Thank you for that, First Minister. As you are well aware, the Newport to Ebbw Vale passenger rail link remains a top propriety for local people, and there is a deal of frustration and impatience that it’s not yet established. Are you able, First Minister, to provide further reassurance today that that passenger rail link between Newport and Ebbw Vale remains a priority for Welsh Government? And are you able to provide any timings as to when it will be in operation—the latest timings, if possible?

Diolch am hynna, Brif Weinidog. Fel y gwyddoch yn iawn, mae'r cyswllt rheilffordd teithwyr Casnewydd i Lynebwy yn parhau i fod yn brif flaenoriaeth i bobl leol, a cheir llawer o rwystredigaeth a diffyg amynedd nad yw wedi ei sefydlu eto. A allwch chi, Brif Weinidog, roi sicrwydd pellach heddiw bod y cyswllt rheilffordd i deithwyr rhwng Casnewydd a Glynebwy yn parhau i fod yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru? Ac a allwch chi roi unrhyw amseroedd o ran pryd y bydd yn weithredol—yr amseroedd diweddaraf, os yn bosibl?

It’s not possible to give a time as to when the service might be in operation, but I can give the Member an assurance that service provision on the Ebbw Vale line is being examined as part of that project. He has on many occasions in this Chamber over the years emphasised the importance of a service going to Newport, and that is very much part of the developing thinking over how the metro will operate in the future.

Nid yw'n bosibl rhoi amser o ran pryd y gallai'r gwasanaeth fod yn weithredol, ond gallaf roi sicrwydd i’r Aelod bod darpariaeth y gwasanaeth ar reilffordd Glynebwy yn cael ei harchwilio yn rhan o'r prosiect hwnnw. Mae wedi pwysleisio lawer gwaith yn y Siambr hon dros y blynyddoedd pwysigrwydd gwasanaeth yn mynd i Gasnewydd, ac mae hynny'n sicr yn rhan o'r syniadau sy’n datblygu ynghylch sut y bydd y metro yn gweithredu yn y dyfodol.

First Minister, the renewal of the Wales and west border franchise is fast approaching. Has the Welsh Government at least begun the process of ordering or considering ordering new rolling stock for that franchise? I ask the question because, given that it takes up to four years to commission new rolling stock—it’s not like buying a car at the local garage—do you share my concerns that there’s a danger that the new rail operator will have no choice but to rely on existing stock at the start of the franchise, will almost certainly end up refurbishing it, and that would hardly be the fresh start for the new franchise that the public would be hoping to see?

Brif Weinidog, mae adnewyddiad masnachfraint Cymru a’r gororau yn prysur agosáu. A yw Llywodraeth Cymru o leiaf wedi dechrau’r broses o archebu neu ystyried archebu cerbydau newydd ar gyfer y fasnachfraint honno? Gofynnaf y cwestiwn oherwydd, o ystyried ei bod yn cymryd hyd at bedair blynedd i gomisiynu cerbydau newydd-nid yw fel prynu car yn y garej lleol—a ydych chi’n rhannu fy mhryderon bod perygl na fydd gan y cwmni trenau newydd unrhyw ddewis ond dibynnu ar y stoc bresennol ar ddechrau'r fasnachfraint, y bydd bron yn sicr yn ei hadnewyddu yn y pen draw, a phrin y byddai hynny’n ddechrau newydd i’r fasnachfraint newydd y byddai'r cyhoedd yn gobeithio ei weld?

It will be absolutely clear as part of the franchise proposals that rolling stock should be modern, certainly not 40 years old, as some of the stock is on some lines at the moment, and that that stock should provide facilities to passengers such as Wi-Fi, which isn’t provided at the moment. So, I can give the Member an assurance that this is very much part of the tendering process for the new franchise. We want our people to have the best rail services in the UK rather than services that rely on outdated stock.

Bydd yn gwbl eglur yn rhan o gynigion y fasnachfraint y dylai cerbydau fod yn fodern, nid yn 40 mlwydd oed yn sicr, fel y mae rhai o'r cerbydau ar rai rheilffyrdd ar hyn o bryd, ac y dylai’r cerbydau hynny ddarparu cyfleusterau i deithwyr fel Wi-Fi, na ddarperir ar hyn o bryd. Felly, gallaf roi sicrwydd i'r Aelod bod hyn yn sicr yn rhan o'r broses dendro ar gyfer y fasnachfraint newydd. Rydym ni eisiau i bobl gael y gwasanaethau rheilffordd gorau yn y DU yn hytrach na gwasanaethau sy'n dibynnu ar hen gerbydau.

Following on from the question from John Griffiths, AM for Newport East, Arriva Trains Wales tell us that the Ebbw Vale line is at full capacity with those wishing to travel to Cardiff. It would seem that only a twin track through to Ebbw Vale would alleviate this problem. Would the First Minister inform us if there are any plans to implement this option?

Yn dilyn y cwestiwn gan John Griffiths, AC Dwyrain Casnewydd, bydd Trenau Arriva Cymru yn dweud wrthym fod rheilffordd Glynebwy yn llawn gyda'r rhai sydd eisiau teithio i Gaerdydd. Byddai'n ymddangos mai dim ond dau wely trac i Lynebwy fyddai'n lliniaru'r broblem hon. A wnaiff y Prif Weinidog ein hysbysu a oes unrhyw gynlluniau i weithredu’r opsiwn hwn?

Well, it can be double track, it can be partial double track, and it can be signalling that makes the difference. It’s good news, of course, that the service is so well used that frequency needs to be increased. These things, amongst other things, will be looked at, working with organisations such as Network Rail, to provide an improved service in the future. Again, that’s very much part of the thinking on the metro and the new franchise.

Wel, gall fod yn drac dwbl, gall fod yn drac dwbl rhannol, ac efallai mai signalau fydd yn gwneud y gwahaniaeth. Mae'n newyddion da, wrth gwrs, bod y gwasanaeth yn cael ei ddefnyddio cymaint bod angen cynyddu amlder. Bydd y pethau hyn, ymhlith pethau eraill, yn cael eu hystyried, gan weithio gyda sefydliadau fel Network Rail, i ddarparu gwasanaeth gwell yn y dyfodol. Unwaith eto, mae hynny'n sicr yn rhan o'r syniadau am y metro a’r fasnachfraint newydd.

Y Diwydiant Pysgod Cregyn

The Shellfish Industry

7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gymorth i'r diwydiant pysgod cregyn yn sgil y penderfyniad i adael yr UE? OAQ(5)0456(FM)[W]

7. Will the First Minister make a statement on support for the shellfish industry following the decision to leave the EU? OAQ(5)0456(FM)[W]

Rydym yn gweithio gyda’r diwydiant yn ogystal â phwysleisio i Lywodraeth y Deyrnas Unedig yr angen dybryd i gadarnhau y bydd diwydiant pysgod cregyn Cymru’n parhau i gael mynediad dirwystr i’r marchnadoedd allweddol ar ôl ymadael â’r Undeb Ewropeaidd.

We are working with the industry and highlighting to the United Kingdom Government the fundamental need to secure continued unfettered access for Welsh shellfish to key markets post European Union exit.

Diolch am yr ateb yna. Yn 2015, mi oedd amaethu pysgod cregyn yn werth rhyw £12 miliwn i economi Cymru. Mae o’n ddiwydiant ac yn gyflogwr pwysig yn fy etholaeth i ac mae’r gallu i werthu mewn marchnad sengl yn ddi-doll wedi bod yn gyfraniad pwysig tuag at lwyddiant y diwydiant. I roi ffigurau i chi, mae 98 y cant o gynnyrch y Bangor Mussel Producers yn cael ei allforio—rhyw 70 y cant i’r Iseldiroedd, 20 y cant i Ffrainc a 10 y cant i Iwerddon. A gaf i ddyfynnu gan un o arweinwyr y diwydiant yna, sydd wedi canmol rhai o’r trafodaethau sydd wedi digwydd yn fewnol yng Nghymru ers y bleidlais? Mae o’n dweud ei fod o’n ofni y gwaethaf i Gymru drwy’r ffaith na fydd gan Gymru na’r Alban na Gogledd Iwerddon lais uniongyrchol yn y trafodaethau ar adael yr Undeb Ewropeaidd. A all y Prif Weinidog, felly, ddweud wrthym ni beth fydd strategaeth Llywodraeth Cymru o hyn allan i geisio diogelu dyfodol y diwydiant pwysig yma?

Thank you for that response. In 2015, marine agriculture was worth some £12 million to the Welsh economy. It is an important industry and employer in my constituency and the ability to sell in a single market without tolls has been an important contribution to the success of the industry. To give you some figures, 98 per cent of the produce of Bangor Mussel Producers is exported—some 70 per cent to the Netherlands, 20 per cent to France and 10 per cent to Ireland. May I quote one of the leaders of the industry, who has praised some of the negotiations that have happened internally in Wales since the vote? He said that he fears the worst for Wales because of the fact that Wales, Scotland and Northern Ireland will not have a direct voice in the negotiations on exiting the European Union. Can the First Minister tell us, therefore, what the Welsh Government strategy will be from here on out to try to safeguard the future of these important industries?

Mae 90 y cant o’r pysgod sydd yn cael eu dal yng Nghymru yn cael eu hallforio, felly byddai unrhyw rwystr, toll neu unrhyw fath o rwystr arall yn wael i’r rheini sy’n allforio. Rydym yn gwybod bod y farchnad yn y Deyrnas Unedig yn rhy fach i sicrhau dyfodol iddyn nhw a dyna pam mae mor bwysig i sicrhau bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn cadw at ei gair er mwyn sicrhau bod yna lais cryf i Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon yn ystod y trafodaethau dros y ddwy flynedd a mwy nesaf.

Ninety per cent of the fish caught in Wales are exported, so any tariff or toll or any other kind of obstacle will be bad for the export market. We know that the United Kingdom market is too small to secure a future for them and that is why it’s so important to ensure that the United Kingdom Government sticks to its word in order to ensure that there is a strong voice for Wales, Scotland and Northern Ireland over the ensuing discussions over the next two years and more.

First Minister, I hope that the Cabinet Secretary’s meeting in April will be fruitful in promoting our shellfish to the whole of the world, not just to the European Union. But, as you know, the level of parasites found in cockles from the Burry inlet, just off the Gower coast, is higher than expected. Of course, if we are to meet the global demand, we need our cockles to survive. The European Court of Justice took action to limit the number of spills permitted in the area to help limit the rise in certain bacteria, but the cause of the disease that limits some cockles reaching maturity is still unclear. The great repeal Bill—following that, I hope the environmental laws will continue to go some way to protect cockle health. But I think we need to commit to a further sturdy on the cause and prevention of early cockle death. I’m wondering if you’re able to give that commitment to the Chamber today.

Brif Weinidog, rwy’n gobeithio y bydd cyfarfod Ysgrifennydd y Cabinet ym mis Ebrill yn ffrwythlon o ran hyrwyddo ein pysgod cregyn i’r holl fyd, nid i'r Undeb Ewropeaidd yn unig. Ond, fel y gwyddoch, mae lefel y paraseitiaid a geir mewn cocos o fornant Porth Tywyn, oddi ar arfordir Gŵyr, yn uwch na'r disgwyl. Wrth gwrs, os ydym ni’n mynd i fodloni’r galw byd-eang, rydym ni angen ein cocos i oroesi. Cymerodd Llys Cyfiawnder Ewrop gamau i gyfyngu ar nifer y colledion a ganiateir yn yr ardal er mwyn helpu i gyfyngu ar gynnydd rhai mathau o facteria, ond mae achos y clefyd sy'n atal rhai cocos rhag cyrraedd aeddfedrwydd yn dal i fod yn aneglur. Y Bil diddymu mawr—yn dilyn hynny, rwy’n gobeithio y bydd y deddfau amgylcheddol yn parhau i wneud cryn dipyn i ddiogelu iechyd cocos. Ond rwy'n credu bod angen i ni ymrwymo i astudiaeth bellach ar achos ac atal marwolaeth gynnar cocos. Tybed a allwch chi roi’r ymrwymiad hwnnw i'r Siambr heddiw.

I can say that investigations into cockle mortality on the Burry inlet do continue. A progress review of an investigation we have funded will be released by Natural Resources Wales when that is complete. We are working with the industry to develop legislation to improve the management and sustainability of Government-managed cockle fisheries as well. It is a complex issue. Some years ago. I remember diarrhetic shellfish poisoning affecting the cockle beds—it was never clear what the cause was. There were different theories about what had happened. What we do know, of course, is that the affliction was there in the cockle beds. So, it’s important now that a thorough investigation is finished in good time so we have an answer. Once, of course, we have answers, we can then provide the most effective legislative response possible.

Gallaf ddweud bod ymchwiliadau i farwolaethau cocos ar fornant Porth Tywyn yn parhau. Bydd adolygiad ar gynnydd ymchwiliad yr ydym ni wedi ei ariannu yn cael ei gyhoeddi gan Gyfoeth Naturiol Cymru pan fo hwnnw wedi’i gwblhau. Rydym ni’n gweithio gyda'r diwydiant i ddatblygu deddfwriaeth i wella rheolaeth a chynaliadwyedd pysgodfeydd cocos a reolir gan y Llywodraeth hefyd. Mae'n fater cymhleth. Rai blynyddoedd yn ôl, rwy’n cofio gwenwyn diaretig pysgod cregyn yn effeithio ar y gwelyau cocos—nid oedd yn eglur erioed beth oedd yr achos. Roedd gwahanol ddamcaniaethau am yr hyn a oedd wedi digwydd. Yr hyn yr ydym ni’n ei wybod, wrth gwrs, yw bod y cystudd yno yn y gwelyau cocos. Felly, mae'n bwysig nawr bod ymchwiliad trylwyr yn cael ei orffen mewn da bryd fel bod gennym ni ateb. Unwaith, wrth gwrs, y mae gennym ni atebion, yna gallwn ddarparu’r ymateb deddfwriaethol mwyaf effeithiol posibl.

Mae’r Prif Weinidog yn ymwybodol, o’i gyfnod fel Gweinidog amaeth a physgodfeydd, mor allweddol yw’r diwydiant pysgod cregyn ar arfordir Cymru. Ond gan nad oedd y diwydiant pysgod cregyn erioed yn rhan o’r polisi amaethyddol a physgodfeydd cyffredin—yr un o’r ddau ohonyn nhw—onid ydy hi’n rhesymol felly y byddai disgwyl y bydd y diwydiant yna’n gallu parhau i werthu i mewn i gyfandir Ewrop, fel mae wedi gwneud ar hyd y blynyddoedd?

The First Minister is aware, from his time as Minister for fisheries and agriculture, how crucial the shellfish industry is to the Welsh coastline. But given that the shellfish industry was never part of the common fisheries policy or the common agricultural policy, isn’t it reasonable, therefore, that it could be expected that that industry could continue to sell into the European continent as it has done over the years?

Mae’n hollbwysig. Rydym yn gwybod bod pysgod cregyn yn bwysig iawn i’r diwydiant pysgodfeydd yng Nghymru. Mae’r rhan fwyaf o’r llongau sydd gyda ni yn llongau eithaf bach, sydd yn dal pysgod cregyn, ac nid ydyn nhw’n mynd yn bell o’r arfordir. Ac maen nhw’n gwybod, ac rydym ni’n gwybod, bod yna farchnad gref iddyn nhw yn Ewrop. Os byddai unrhyw beth yn digwydd i wanhau eu sefyllfa nhw yn y farchnad honno, wel, nid oes modd arall iddyn nhw wneud yr un elw. Dyna pam mae hi mor bwysig i sicrhau bod y farchnad Ewropeaidd ar agor ar yr un termau yn y dyfodol ag y mae hi nawr.

It’s all-important—we know that shellfish is extremely important to the fisheries industry in Wales. The majority of the boats that we have are relatively small, they catch shellfish, and they don’t go very far from the coast. And they know, and we know, that there is a strong market for them in Europe. If anything were to happen to weaken their position in that market, well, they don’t have any alternative means of making the same profit. And that’s why it’s so important to ensure that the European market is open on the same terms in the future as it is now.

Rhaglen Ysgolion yr Unfed Ganrif ar Hugain

The Twenty-first Century Schools Programme

8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y rhaglen Ysgolion yr 21ain Ganrif yn Nhorfaen? OAQ(5)0459(FM)

8. Will the First Minister make a statement on the 21st century schools programme in Torfaen? OAQ(5)0459(FM)

Yes. I know that Torfaen local authority has over £86 million earmarked for band A of the twenty-first century schools and education programme, which extends over the five years to 2019. I know that projects to the value of over £66 million have already been approved, with six projects either under construction or completed.

Gwnaf. Gwn fod awdurdod lleol Torfaen wedi clustnodi dros £86 miliwn ar gyfer band A y rhaglen ysgolion ac addysg yr unfed ganrif ar hugain, sy'n ymestyn dros y pum mlynedd hyd at 2019. Gwn fod prosiectau sydd werth dros £66 miliwn wedi cael eu cymeradwyo eisoes, ac mae chwe phrosiect naill ai’n cael eu hadeiladu neu wedi eu cwblhau.

Thank you, and I was delighted to welcome the Cabinet Secretary for Education to Torfaen last week to officially open two new primary schools in Cwmbran: Llantarnam Community Primary School and Blenheim Road Community Primary School, and these have been constructed as part of the twenty-first century schools programme. With Ysgol Panteg, which is due to open to pupils later this month, combined, it means that the investment will be some £20.5 million. Will you join with me, First Minister, in welcoming the commitment and investment by Torfaen council and Welsh Government, who are working in partnership to deliver first-class education facilities for our children?

Diolch yn fawr, ac roeddwn i’n falch iawn o groesawu Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i Dorfaen yr wythnos diwethaf i agor dwy ysgol gynradd newydd yng Nghwmbrân yn swyddogol: Ysgol Gynradd Gymunedol Llantarnam ac Ysgol Gynradd Gymunedol Blenheim Road, ac adeiladwyd y rhain yn rhan o'r rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. Gydag Ysgol Panteg, sydd i fod i agor i ddisgyblion yn ddiweddarach y mis hwn, mae'n golygu y bydd cyfanswm y buddsoddiad tua £20.5 miliwn. A wnewch chi ymuno â mi, Brif Weinidog, i groesawu'r ymrwymiad a’r buddsoddiad gan gyngor Torfaen a Llywodraeth Cymru, sy'n gweithio mewn partneriaeth i ddarparu cyfleusterau addysg o'r radd flaenaf i'n plant?

Indeed. My friend the Member for Torfaen is absolutely right: more than £20 million invested in schools in Torfaen—a good example of the local authority working with Welsh Government to deliver the best for our children, and yet another good example of the Welsh Government and a Labour-controlled local authority delivering schools that are fit for the twenty-first century and good for the children of Torfaen.

Yn wir. Mae fy ffrind yr Aelod dros Dorfaen yn llygad ei le: mwy na £20 miliwn wedi ei fuddsoddi mewn ysgolion yn Nhorfaen—enghraifft dda o'r awdurdod lleol yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru i ddarparu'r gorau i'n plant, ac enghraifft dda arall eto o Lywodraeth Cymru ac awdurdod lleol a reolir gan Lafur yn darparu ysgolion sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain ac yn dda i blant Torfaen.

First Minister, existing sixth forms at Cwmbran High School, St Albans Roman Catholic High School and Croesyceiliog School will be phased out soon. Given that sixth-form staff in these schools will have to compete for jobs at the new centre, will the First Minister advise how many redundancies are expected as a result of this reorganisation and what discussions his Government has had with Torfaen council in this regard, please?

Brif Weinidog, bydd chweched dosbarth presennol Ysgol Uwchradd Cwmbrân, Ysgol Uwchradd Gatholig St Albans ac Ysgol Croesyceiliog yn cael eu diddymu'n raddol yn fuan. O ystyried y bydd rhaid i staff chweched dosbarth yn yr ysgolion hyn gystadlu am swyddi yn y ganolfan newydd, a wnaiff y Prif Weinidog ein hysbysu faint o ddiswyddiadau a ddisgwylir o ganlyniad i’r ad-drefnu hwn a pha drafodaethau y mae ei Lywodraeth wedi eu cael gyda chyngor Torfaen yn hyn o beth, os gwelwch yn dda?

Well, local authorities are responsible for the organisation of education in their areas, and, of course, Torfaen, as other authorities are doing, are looking to provide the best and most modern provision possible.

Wel, awdurdodau lleol sy’n gyfrifol am drefnu addysg yn eu hardaloedd, ac, wrth gwrs, mae Torfaen, fel y mae awdurdodau eraill yn ei wneud, yn ceisio gwneud y ddarpariaeth orau a mwyaf modern posibl.

2. Cwestiwn Brys: Kancoat
2. Urgent Question: Kancoat

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Rwyf wedi derbyn cwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.66 ac rydw i’n galw ar Russell George i ofyn y cwestiwn brys.

I have accepted an urgent question under Standing Order 12.66 and I call on Russell George to ask the urgent question.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad yn dilyn adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar y cwmni Kancoat o Abertawe? EAQ(5)0121(EI)

Will the Cabinet Secretary make a statement following the Public Accounts Committee’s report into the Swansea-based firm Kancoat? EAQ(5)0121(EI)

Yes. I and my officials have assisted the Public Accounts Committee at every stage of its considerations of this issue. I have received, and very much welcome, the committee’s report and will be fully responding to it.

Gwnaf. Mae fy swyddogion a minnau wedi cynorthwyo'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar bob cam o'i ystyriaethau ar y pwnc hwn. Rwyf wedi derbyn adroddiad y pwyllgor, ac yn ei groesawu’n fawr, a byddwn yn ymateb yn llawn iddo.

Can I thank the Cabinet Secretary for his answer? The report produced by the Public Accounts Committee raised some very serious concerns, I would say, Cabinet Secretary, over the conduct of the Welsh Government, as yet another substantial pot of taxpayers’ money—£3 million—has been lost. There are some questions over accountability, and this is sadly not the first time that taxpayers’ money has been wasted by the Welsh Government. We’ve had numerous other questionable decisions, including the regeneration investment fund for Wales, Kukd and Triumph. I certainly do not believe that Governments should not take risks; I certainly believe they should, but they should do so in a balanced way. In relation to Kancoat, time and time again, the expert advice given to the Welsh Government warned that the company had a weak business plan and was a high-risk investment. So, can I ask why, in your opinion, Cabinet Secretary, was the advice ignored—also bearing in mind, of course, that the Government’s investment arm, Finance Wales, rated it as being unacceptably high risk? What is your determination on this, given the changes I know that you’ve made in your department since you’ve come into post, and is it your view that the department you inherited was simply not fit for purpose? Have you mentioned—? You’ve mentioned in recent statements that you’ve now put new procedures in place; what are these new procedures? I think that’s the crucial question here. And finally, where do you think accountability lies? Is it with your predecessor, or is it with officials?

A gaf i ddiolch Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb? Mae'r adroddiad a gafwyd gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus wedi codi rhai pryderon difrifol iawn, fe ddywedwn i, Ysgrifennydd y Cabinet, ynglŷn ag ymddygiad Llywodraeth Cymru, wrth i swm sylweddol arall eto o arian trethdalwyr—£3 miliwn—gael ei golli. Mae rhai cwestiynau am atebolrwydd yn y fan yma, ac yn anffodus, nid hwn yw’r tro cyntaf i arian trethdalwyr gael ei wastraffu gan Lywodraeth Cymru. Rydym wedi gweld nifer o benderfyniadau amheus eraill, gan gynnwys Cronfa Buddsoddi Cymru mewn Adfywio, Kukd a Triumph. Nid wyf yn credu o gwbl na ddylai Llywodraethau fod yn fentrus; rwy’n bendant yn credu y dylen nhw, ond dylen nhw wneud hynny mewn ffordd gytbwys. O ran Kancoat, dro ar ôl tro, mae'r cyngor arbenigol a roddwyd i Lywodraeth Cymru wedi rhybuddio bod gan y cwmni gynllun busnes gwan a’i fod yn fuddsoddiad risg uchel. Felly, a gaf i ofyn pam, yn eich barn chi, Ysgrifennydd y Cabinet, y cafodd y cyngor ei anwybyddu—gan gofio hefyd, wrth gwrs, bod cangen buddsoddi’r Llywodraeth, Cyllid Cymru, wedi ei nodi fel risg annerbyniol o uchel? Beth yw eich dyfarniad ar hyn, o ystyried y newidiadau y gwn eich bod wedi eu gwneud yn eich adran ers i chi ddechrau yn eich swydd, ac ai eich barn chi yw fod yr adran a etifeddwyd gennych wir yn anaddas i’w ddiben? Ydych chi wedi sôn—? Rydych chi wedi crybwyll mewn datganiadau diweddar eich bod wedi rhoi gweithdrefnau newydd ar waith erbyn hyn; beth yw’r gweithdrefnau newydd hyn? Rwy'n credu mai dyna'r cwestiwn allweddol yn y fan yma. Ac yn olaf, ble y mae’r atebolrwydd yn gorwedd, yn eich barn chi? Ai gyda’ch rhagflaenydd, neu gyda swyddogion?

Can I thank the Member for his questions? We are learning at all times and, indeed, my predecessor made changes within the department when she inherited it. Indeed, my predecessor introduced the investment panel procedure to strengthen oversight of investment considerations and to ensure that where risk was being considered an informed decision could be made. The deputy permanent secretary is on record as saying that, in this instance, the investment panel got it wrong and, therefore, provided advice to the Minister that was wrong. But I think, and the Member recognises the fact, that we have to balance risk against opportunity. And it is, as the First Minister has already identified, a case, a fact, indisputable, that in the previous Assembly term, during which time my predecessor oversaw record growth, the success rate of businesses supported by Welsh Government was more than 97 per cent. That compares incredibly favourably to the Welsh average and, indeed, even better to the UK average. So, I think it is actually a very proud story that we have to tell about the business support success of Welsh Government. Nonetheless, not all businesses survive, not all businesses succeed. We will do what we can to help businesses thrive, but there will be cases, especially in the context of the post-financial crash, where businesses were established and where the economic climate was not such that it was stable and enabled the forecast growth to be achieved.

We do have a number—and the Member recognises this—of procedural changes that have been implemented. I’d happily write to all Members with details. In fact, as the leader of the Conservatives, I think, wishes to know what they are, I will offer them now: consideration of commercial loans now forms part of the investment panel procedure; the senior management team must now ratify any recommendation by the investment panel for commercial loans above £1 million; as part of the financial approval process, a standalone appraisal of all projects involving commercial loans must now be undertaken; the monitoring of loans has moved to the central monitoring team—that was an agreed departmental protocol; loan applications are more robustly assessed for their ability to repay by undertaking appropriate financial due diligence; a further change in procedure, which the WAO recognised was a standardised approach to risk assessment, has been introduced to ensure consistency across funding schemes, and where multiple interventions are being considered, they are now considered by a single body, with appropriate advice from the property leadership team. There are other procedures that we have introduced in the fourth Assembly. There are further procedures that I’ll be introducing as well.

In terms of the recommendations that are made by the committee, and I do value the work of the committee and, indeed, the report that’s been produced, I think it would be very difficult to disagree with any of those recommendations that have been made that are relevant to my portfolio. Whilst I will be responding in due course to all of the committee’s recommendations, I can say that I already accept a number of the recommendations and, indeed, I’ve already implemented some.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau? Rydym bob amser yn dysgu ac, yn wir, gwnaeth fy rhagflaenydd newidiadau yn yr adran pan wnaeth hithau ei hetifeddu. Yn wir, cyflwynodd fy rhagflaenydd y weithdrefn panel buddsoddi er mwyn cryfhau goruchwyliaeth ystyriaethau buddsoddi a sicrhau wrth roi ystyriaeth i risg y gellid dod i benderfyniad deallus. Mae'r dirprwy ysgrifennydd parhaol wedi dweud ar goedd, yn yr achos hwn, bod y panel buddsoddi wedi gwneud camgymeriad, ac felly, wedi rhoi cyngor gwallus i'r Gweinidog. Ond rwyf i o’r farn, ac mae'r Aelod yn cydnabod y ffaith, fod yn rhaid i ni gael cydbwysedd rhwng mentro ac achub ar gyfle. Ac fel y mae'r Prif Weinidog eisoes wedi ei nodi, mae’n achos, yn ffaith ddigamsyniol, bod fy rhagflaenydd, yn nhymor y Cynulliad blaenorol, wedi goruchwylio’r twf mwyaf erioed, pan oedd cyfradd llwyddiant y busnesau a gefnogwyd gan Lywodraeth Cymru yn fwy na 97 y cant. Mae hynny'n cymharu'n hynod ffafriol â’r cyfartaledd yng Nghymru ac, yn wir, mae hyd yn oed yn well na chyfartaledd y DU. Felly, rwy’n credu bod gennym, mewn gwirionedd, stori y gallwn fod yn falch iawn ohoni, i’w hadrodd am lwyddiant Llywodraeth Cymru o ran rhoi cymorth i fusnes. Serch hynny, nid yw pob busnes yn goroesi, nid yw pob busnes yn llwyddo. Byddwn yn gwneud yr hyn a allwn i helpu ffyniant busnesau, ond bydd achosion, yn enwedig yng nghyd-destun y cyfnod yn dilyn y cwymp ariannol, pryd y sefydlwyd busnesau a phan nad oedd yr hinsawdd economaidd yn sefydlog ac yn caniatáu cyflawni’r twf a ragwelwyd.

Mae gennym nifer—ac mae’r Aelod yn cydnabod hyn—o newidiadau gweithdrefnol sydd wedi eu rhoi ar waith. Byddwn i'n hapus i ysgrifennu at yr holl Aelodau i roi’r manylion. Mewn gwirionedd, gan fod arweinydd y Ceidwadwyr, rwy’n credu, yn dymuno gwybod beth ydyn nhw, fe’u rhoddaf yn awr: mae ystyriaeth o fenthyciadau masnachol bellach yn rhan o'r weithdrefn panel buddsoddi; erbyn hyn mae’n rhaid i'r uwch dîm rheoli gadarnhau unrhyw argymhelliad gan y panel buddsoddi ar gyfer benthyciadau masnachol dros £1 filiwn; yn rhan o'r broses cymeradwyo ariannol, mae’n rhaid cynnal gwerthusiad annibynnol erbyn hyn o'r holl brosiectau sy'n cynnwys benthyciadau masnachol; mae arolygu benthyciadau wedi ei symud i’r tîm arolygu canolog—roedd hwnnw yn brotocol adrannol y cytunwyd arno; mae ceisiadau am fenthyciadau yn cael eu hasesu yn fwy trylwyr o ran eu gallu i ad-dalu drwy gynnal diwydrwydd dyladwy ariannol priodol; mae newid pellach mewn gweithdrefnau, a gydnabuwyd gan Swyddfa Archwilio Cymru fel bod yn ymagwedd safonol at asesu risg, wedi ei gyflwyno er mwyn sicrhau cysondeb mewn cynlluniau ariannu, a phan ystyrir ymyriaethau lluosog, cânt eu hystyried gan un corff erbyn hyn, gyda chyngor priodol gan y tîm arwain ar gyfer eiddo. Ceir gweithdrefnau eraill yr ydym wedi'u cyflwyno yn y pedwerydd Cynulliad. Ceir gweithdrefnau pellach y byddaf innau’n eu cyflwyno hefyd.

O ran yr argymhellion a wnaed gan y pwyllgor, ac rwyf yn gwerthfawrogi gwaith y pwyllgor ac, yn wir, yr adroddiad sydd wedi ei lunio, rwy’n credu y byddai'n anodd iawn i anghytuno ag unrhyw un o'r argymhellion hynny sydd wedi eu gwneud sy'n berthnasol i’m portffolio i. Er y byddaf yn ymateb maes o law i bob un o argymhellion y pwyllgor, gallaf ddweud fy mod eisoes yn derbyn nifer o’r argymhellion ac, yn wir, rwyf eisoes wedi rhoi rhai ohonynt ar waith.

Of course, one recommendation you can’t respond to, but which must lay on file for the moment, is the wider recommendation on ministerial responsibility, taking decisions that are important to a Minister’s constituents and constituency, but not actually based in the constituency. The Public Accounts Committee says that the perception of a conflict of interest is just as important as an actual conflict of interest. On this occasion, I suggest that the First Minister took his eye off the ball and didn’t realise what procedures should be followed, and another Minister should have taken this decision.

Can I also ask the Cabinet Secretary and tell him that I wrote to his predecessor, Edwina Hart, on 1 August 2014—several weeks before the company went into administration—raising with her several serious concerns expressed to me by workers at the company who are resident in my region, in Llanelli, because workers from this company are spread over quite an area? They were particularly concerned at the lease that had been taken out by the then Welsh Assembly Government, which I was told was worth £1.25 million and ran for five years without a break clause within those five years. Can I understand, therefore, are you still subject to that lease and what is the ongoing cost of that lease to the Welsh Government? Because that would seem to be in addition to the costs we’ve seen so far in the Public Accounts Committee report and I’d like confirmation of that.

The second element that gave great concern to the workers at the plant was the fact that several directors, at the time they were laying off workers, were employing themselves for a period of time at a cost of up to £7,000 per month, as self-employed consultants or otherwise employed full-time with Kancoat. This was a time when the company was seen to be struggling publicly, and I raised this directly with your predecessor. The answer I got from her was simply one to say that all full and thorough due diligence had been undertaken. We now know that that doesn’t seem to have been the case. What do you say now, two years down the line, to the workers there who were raising these concerns, and are you completely assured that the directors of this company did not take any money for themselves, personally, out of the unfortunate situation that the company found itself in?

Wrth gwrs, un argymhelliad nad ydych yn gallu ymateb iddo, ond mae’n rhaid ei roi o’r neilltu ar hyn o bryd, yw'r argymhelliad ehangach ar gyfrifoldeb gweinidogion, wrth wneud penderfyniadau sy'n bwysig i etholwyr ac etholaeth Gweinidog, ond nid mewn gwirionedd wedi eu lleoli yn yr etholaeth. Mae'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn dweud bod y modd y mae gwrthdaro buddiannau yn cael ei ddirnad yn llawn mor bwysig â gwrthdaro buddiannau gwirioneddol. Y tro hwn, rwyf yn awgrymu na wnaeth y Prif Weinidog ymarfer sylw priodol ac nad oedd yn sylweddoli pa weithdrefnau y dylid eu dilyn, ac y dylai Gweinidog arall fod wedi gwneud y penderfyniad hwn.

A gaf i hefyd ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a dweud wrtho fy mod i wedi ysgrifennu at ei ragflaenydd, Edwina Hart, ar 1 Awst 2014—rai wythnosau cyn i'r cwmni fynd i ddwylo'r gweinyddwyr—a chodi nifer o bryderon difrifol gyda hi a fynegwyd wrthyf gan weithwyr y cwmni sy'n byw yn fy rhanbarth i, yn Llanelli, oherwydd bod gweithwyr yn y cwmni hwn wedi eu gwasgaru dros ardal eithaf eang? Roedden nhw yn pryderu yn arbennig am y brydles a oedd wedi ei chytuno gan Lywodraeth Cynulliad Cymru ar y pryd hwnnw, y dywedwyd wrthyf ei bod werth £1.25 miliwn a’i bod yn weithredol am bum mlynedd heb gymal toriad yn ystod y pum mlynedd hynny. A gaf i ddeall, felly, a ydych chi’n dal i fod wedi eich ymrwymo i’r brydles honno a beth yw cost gyfredol y brydles honno i Lywodraeth Cymru? Oherwydd byddai’n ymddangos bod hynny'n ychwanegol i’r costau yr ydym wedi eu gweld hyd yma yn adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a hoffwn gael cadarnhad o hynny.

Yr ail elfen a oedd yn achos pryder mawr i'r gweithwyr yn y ffatri oedd y ffaith bod nifer o gyfarwyddwyr, ar yr adeg yr oedden nhw’n diswyddo gweithwyr, yn cyflogi eu hunain am gyfnod o amser ar gost o hyd at £7,000 y mis, fel ymgynghorwyr hunangyflogedig neu fel arall wedi eu cyflogi yn llawn amser gan Kancoat. Roedd hyn mewn cyfnod pan yr oedd hi’n ymddangos bod y cwmni mewn trafferthion a bod hynny’n gyhoeddus, a chodais hyn yn uniongyrchol gyda'ch rhagflaenydd. Yr ateb a gefais ganddi oedd dim ond dweud bod diwydrwydd dyladwy llawn a thrylwyr wedi ei gynnal. Rydym yn gwybod erbyn hyn nad yw'n ymddangos bod hynny’n wir. Beth ddywedwch chi nawr, ddwy flynedd yn ddiweddarach, wrth y gweithwyr yno a oedd yn codi’r pryderon hyn, ac a ydych chi’n hollol dawel eich meddwl na chymerodd cyfarwyddwyr y cwmni hwn unrhyw arian eu hunain yn bersonol, yn sgil y sefyllfa anffodus y canfu’r cwmni ei hun ynddi? 

Can I thank the Member for his questions as well? I do believe that the question of ministerial responsibilities is one for the First Minister. I would warn against requesting that all perceived conflicts of interest are dealt with in a way that would potentially cause inertia within Government. We are a small country with—particularly in south-east Wales—a very wide travel-to-work zone, and so it’s important, whilst recognising the need to ensure that there are no perceptions of conflicts of interest, that we do enable Ministers to be able to make decisions on a regional basis. However, this, as I say, is a matter for the First Minister to respond to. I’ll happily review all correspondence, with his permission, that the Member sent to my predecessor, which he’s raised in the past, and the concerns that he has expressed in the past. I’ll check against due diligence, but it’s not necessarily the case that due diligence would have failed. It is that a risk assessment was carried out based on the information that had been provided, and then a decision was based on that, further to the investment panel’s considerations.

In terms of the question of the lease, this relates—I believe—to recommendation 11, and the wider question of any ongoing financial costs to the Welsh Government. There is active interest from investors in the site, and once the outcome of the negotiations is known, officials will share any financial implications with Members of this Chamber. I also will undertake to investigate, with regard to the final question the Member has raised, whether the directors of that company stand to benefit at all post the company’s collapse.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau ef hefyd? Rwyf yn credu mai cwestiwn i’r Prif Weinidog yw’r un am gyfrifoldebau gweinidogol. Byddwn yn rhybuddio yn erbyn ceisio ymdrin â’r holl ddirnadaeth o wrthdaro buddiannau yn y fath fodd fel y byddai’n achos llesgedd o fewn y Llywodraeth. Gwlad fechan ydym ni gyda—yn enwedig yn y de-ddwyrain—pharth teithio i’r gwaith eang iawn, ac felly y mae'n bwysig, wrth gydnabod yr angen i sicrhau nad oes unrhyw ddirnadaeth o wrthdaro buddiannau, ein bod yn galluogi Gweinidogion i allu gwneud penderfyniadau ar sail ranbarthol. Er hynny, mater i'r Prif Weinidog ymateb iddo yw hwnnw, fel y dywedais. Rwyf yn fodlon iawn i adolygu'r holl ohebiaeth, gyda'i ganiatâd ef, a anfonodd yr Aelod at fy rhagflaenydd, mater y mae ef wedi ei godi yn y gorffennol, a'r pryderon a fynegwyd ganddo yn y gorffennol. Byddaf yn gwirio’r diwydrwydd dyladwy, ond nid yw'n wir bob amser y byddai diwydrwydd dyladwy wedi methu. Asesiad risg a wnaed yn seiliedig ar y wybodaeth a gafwyd, ac yna cafodd penderfyniad ei seilio ar hynny, yn ogystal ag ystyriaethau'r panel buddsoddi.

O ran y cwestiwn y brydles, mae hyn yn ymwneud—yn fy nhyb i—ag argymhelliad 11, a'r cwestiwn ehangach o ran unrhyw gostau ariannol parhaus i Lywodraeth Cymru. Mae gan fuddsoddwyr diddordeb pendant yn y safle, a phan fydd canlyniad y trafodaethau yn hysbys, bydd swyddogion yn rhannu unrhyw oblygiadau ariannol gydag Aelodau'r Siambr hon. Rwyf hefyd yn addo ymchwilio, o ran y cwestiwn olaf a gododd yr Aelod, i ba un a yw cyfarwyddwyr y cwmni hwnnw mewn sefyllfa i gael unrhyw fudd o gwbl yn dilyn cwymp y cwmni.

Cabinet Secretary, thank you for your earlier answer. Can I firstly welcome the Welsh Government’s commitment to providing a full response to the committee’s report on the Kancoat situation? As you said, your response to the report will be considered in full by the committee, so I don’t want to prejudge that stage of the process, or indeed be repetitive with questioning. I’m pleased to hear that you’ve already said that, in principle, you are prepared to accept a number of the recommendations of that report, and I think you also said that you’ve already taken steps to see that those are put in place, and that’s a really positive step, so thank you for that.

Can I ask you, on a broader issue, do you welcome the intention of the Auditor General for Wales to undertake a broader value-for-money examination of the Welsh Government’s approach to business finance, and will you and your officials co-operate with this examination later this year? It’s obviously, if it goes ahead in the format that the auditor general is considering, going to be a very large piece of work, but I think it will be a useful one, both for the Government and also the public to have confidence that procedures are in place to make sure that the sorts of problems with due diligence, and the rest that we’ve seen with Kancoat, don’t happen again. Can I just say, Cabinet Secretary, that the committee does recognise how vital Welsh Government funding is for business in ensuring the future prosperity of Wales—a point made by Russell George in his opening question—and we want to ensure that it’s administered to best effect? We welcome the planned work in ensuring that taxpayers’ money is well spent in the interests of efficiency, value for money, and with wider economic benefits, and I look forward to your response to the committee, and I’m sure that we can move this situation forward.

Ysgrifennydd y Cabinet, diolch i chi am eich ateb cynharach. A gaf i yn gyntaf groesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i roi ymateb llawn i adroddiad y pwyllgor ar sefyllfa Kancoat? Fel y dywedasoch, bydd eich ymateb i'r adroddiad yn cael ei ystyried yn llawn gan y pwyllgor, felly nid wyf yn dymuno barnu’r cam hwnnw o'r broses o flaen llaw, neu yn wir bod yn ailadroddus yn fy holi. Rwy'n falch o glywed eich bod eisoes wedi dweud eich bod, mewn egwyddor, yn fodlon derbyn nifer o argymhellion yr adroddiad hwnnw, ac rwyf yn credu eich bod hefyd wedi dweud eich bod eisoes wedi cymryd camau i weld bod y cammau hynny wedi eu rhoi ar waith, ac mae hwnnw'n gam gwirioneddol gadarnhaol, felly diolch i chi am hynny.

A gaf i ofyn i chi, ar fater ehangach, a ydych chi’n croesawu'r bwriad gan Archwilydd Cyffredinol Cymru i gynnal archwiliad gwerth am arian ehangach i agwedd Llywodraeth Cymru at gyllid busnes, ac a fyddwch chi a'ch swyddogion yn cydweithio â’r archwiliad hwn yn ddiweddarach eleni? Mae'n amlwg, os bydd yn mynd rhagddo yn y fformat y mae'r archwilydd cyffredinol yn ei ystyried, y bydd yn ddarn mawr iawn o waith, ond rwyf o’r farn y bydd yn un defnyddiol, ar gyfer y Llywodraeth ac er mwyn i’r cyhoedd hefyd fod yn hyderus bod y gweithdrefnau ar waith i sicrhau nad yw’r math o broblemau gyda diwydrwydd dyladwy, a’r rhai eraill a welsom gyda Kancoat, yn digwydd eto. A gaf i ddweud yn syml, Ysgrifennydd y Cabinet, bod y pwyllgor yn cydnabod pa mor hanfodol yw cyllid Llywodraeth Cymru ar gyfer busnes o ran sicrhau ffyniant Cymru yn y dyfodol—pwynt a wnaeth Russell George yn ei gwestiwn agoriadol—ac rydym ni’n awyddus i sicrhau ei fod yn cael ei weinyddu yn y modd gorau? Rydym yn croesawu'r gwaith arfaethedig i sicrhau bod arian trethdalwyr yn cael ei wario yn ddoeth er budd effeithlonrwydd, gwerth am arian, a chyda manteision economaidd ehangach, ac edrychaf ymlaen at eich ymateb i'r pwyllgor, ac rwy'n siŵr y gallwn symud y sefyllfa hon yn ei blaen.

I’d like to thank Nick Ramsay for his questions, and also for overseeing this inquiry as Chair of the Public Accounts Committee. Yes, we will be working closely with the auditor general, and I very much welcome his intention to carry out a broader investigation of business support by Welsh Government. One of the additional procedural changes that are being introduced through a wider level of activity for the investment panel is the ability to pause and reflect on the work that’s being carried out by the team of officials that will be the project lead on investment programmes and I think that has enabled us to get some peer review of the work that’s taken forward by one group by a different group in Government. I can tell the Member at this moment that, in terms of the 11 recommendations, I’ve already stated with regard to the final recommendation that there is active interest, and I will provide Members with more information about the outcome of negotiations as they are completed.

Running briefly through each of the recommendations, with regard to recommendation No. 1, we’ve already started to define advanced materials and manufacturing, and I think that the advanced manufacturing research centre in Deeside is a case in point. With regard to recommendation 2, that, I believe, should be accepted, and we’ve already begun incorporating the recommendation into procedures. With regard to recommendations 3, 4 and 5, again, in principle, we accept the recommendations, and it’s entirely appropriate to revisit the guidelines on non-repayable business finance in light of changing business needs and the economic climate. With regard to recommendation 6, again, a recommendation on risk identification and proposed mitigation is accepted I think—should be accepted—and, again, is being implemented.

And, turning to recommendations 8, 9 and 10, again, we’ve accepted those, and are implementing them.

A gaf i ddiolch i Nick Ramsay am ei gwestiynau, a hefyd am oruchwylio'r ymchwiliad hwn fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus. Byddwn, mi fyddwn yn gweithio'n agos gyda'r archwilydd cyffredinol, a chroesawaf yn fawr ei fwriad i gynnal ymchwiliad ehangach o gymorth i fusnes gan Lywodraeth Cymru. Un o'r newidiadau gweithdrefnol ychwanegol sy'n cael eu cyflwyno trwy lefel ehangach o weithgarwch i’r panel buddsoddi yw'r gallu i gymryd egwyl a myfyrio ar y gwaith sy'n cael ei wneud gan y tîm swyddogion a fydd yn arwain y prosiect ar raglenni buddsoddi a chredaf fod hyn wedi ein galluogi ni i gael rhywfaint o adolygiad gan gymheiriaid, sef bod gwaith a gaiff ei ddwyn ymlaen gan un grŵp yn cael ei adolygu gan grŵp arall yn y Llywodraeth. Gallaf ddweud wrth yr Aelod ar hyn o bryd, o ran yr 11 argymhelliad, rwyf eisoes wedi datgan, o ran yr argymhelliad terfynol, bod diddordeb pendant, a byddaf yn rhoi mwy o wybodaeth i’r Aelodau am ganlyniad y trafodaethau wrth iddynt gael eu cwblhau.

Gan sôn yn gryno am bob un o'r argymhellion, o ran Argymhelliad Rhif 1, rydym eisoes wedi dechrau diffinio deunyddiau a gweithgynhyrchu uwch, a chredaf fod y ganolfan ymchwil gweithgynhyrchu uwch yng Nglannau Dyfrdwy yn enghraifft o hyn. O ran argymhelliad 2, dylid derbyn hwnnw, yn fy nhyb i, ac rydym wedi dechrau ymgorffori'r argymhelliad mewn gweithdrefnau. O ran argymhellion 3, 4 a 5, unwaith eto, mewn egwyddor, rydym yn derbyn yr argymhellion, ac mae'n gwbl briodol i edrych eto ar y canllawiau ar gyllid busnes nad yw’n ad-daladwy o ystyried anghenion newidiol busnes a'r hinsawdd economaidd. O ran argymhelliad 6, unwaith eto, mae argymhelliad ar nodi risgiau a lliniaru arfaethedig wedi ei dderbyn rwy’n meddwl—dylid ei dderbyn—ac, unwaith eto, mae’n cael ei weithredu.

A, chan droi at argymhellion 8, 9 a 10, unwaith eto, rydym wedi derbyn y rheini, ac rydym yn eu rhoi ar waith.

I accept what the Cabinet Secretary said about the nature of risk. Indeed, the First Minister said earlier on in questions that not all investments, however careful you are, are going to succeed, and it would be unreasonable to be too critical when they fail for reasons that are beyond our control. The deputy secretary said in evidence to the Public Accounts Committee that the Government’s role here is effectively as a lender of last resort, and he said:

‘Financing things that the private sector won’t finance implies taking risks that the private sector won’t take, which implies things are going to fail.’

So, you start out from a position where you have to be hyper critical.

But what we’re dealing with here is a case where the due-diligence advice that was received by the Government’s own advisers was not accepted, and I don’t think the Cabinet Secretary answered Russell George in this respect earlier on. What the due-diligence review said was that the business plan in 2013 was ‘weak and inconsistent’, and the inherent risks of the start-up remained. The replacement of Coilcolor as a major shareholder, and the loss of their guarantee, left the risks identified essentially as unmitigated. And the proposal invited the Welsh Government taking on a significant landlord risk in addition. So, the project was identified as high risk in the initial assessment, and then there was a revised assessment, which actually increased the level of risk rather than mitigated it. So, what we really need to know here, to put this in the context of the Government policy on using taxpayers’ money for these purposes, is why that due-diligence report, which, on the face of it, seems to have red lights flashing and alarm bells ringing in a big way, was not accepted. What was it that the advice given to the Minister contained that overrode all those apparently very obvious warnings?

Rwyf yn derbyn yr hyn a ddywedodd Ysgrifennydd y Cabinet am natur risg. Yn wir, dywedodd y Prif Weinidog yn gynharach yn ystod cwestiynau na fydd pob buddsoddiad, ni waeth pa mor ofalus y byddwch chi, yn llwyddo, a byddai'n afresymol i fod yn rhy feirniadol pan ei fod yn methu am resymau sydd y tu hwnt i'n rheolaeth ni. Dywedodd y dirprwy ysgrifennydd mewn tystiolaeth i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus mai swyddogaeth y Llywodraeth yn y fan yma i bob pwrpas yw bod yn fenthyciwr pan fetha popeth arall, a dywedodd:

Mae ariannu pethau nad yw'r sector preifat yn fodlon eu hariannu yn awgrymu mentro pan na fydd y sector preifat yn fodlon mentro, sy'n awgrymu y bydd pethau yn methu.

Felly, rydych yn cychwyn o sefyllfa lle mae'n rhaid i chi fod yn feirniadol tu hwnt.

Ond yr hyn yr ydym yn ymdrin ag ef yn y fan yma yw achos pan na chafodd y cyngor diwydrwydd dyladwy a gafwyd gan gynghorwyr y Llywodraeth ei hun ei dderbyn, ac nid wyf yn credu bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi rhoi ateb i Russell George yn hyn o beth yn gynharach. Yr hyn a ddywedodd yr adolygiad o ddiwydrwydd dyladwy oedd bod y cynllun busnes yn 2013 yn 'wan ac yn anghyson', a bod peryglon cynhenid ​​y busnes newydd yn dal i fod yno. Gadawodd disodli Coilcolor fel prif gyfranddaliwr, a’r golled o’u gwarant, y peryglon a nodwyd yn y bôn fel rhai heb eu lliniaru. Ac roedd y cynnig yn peri i Lywodraeth Cymru gymryd risg landlord sylweddol hefyd. Felly, roedd y prosiect wedi’i nodi fel bod yn risg uchel yn yr asesiad dechreuol, ac wedyn bu asesiad diwygiedig, a wnaeth mewn gwirionedd gynyddu lefel y risg yn hytrach na’i liniaru. Felly, beth sydd wir angen i ni ei wybod yma, a rhoi hynny yng nghyd-destun polisi'r Llywodraeth ar ddefnyddio arian trethdalwyr at ddibenion fel hyn, yw pam y gwrthodwyd yr adroddiad diwydrwydd dyladwy hwnnw, a oedd yn ymddangos, ar yr wyneb, o fod yn fflachio goleuadau coch ac yn canu clychau larwm ar bob agwedd. Beth oedd y cyngor a roddwyd i'r Gweinidog yn ei gynnwys a oedd yn diystyru'r holl rybuddion hynny a oedd i bob golwg yn rhybuddion amlwg iawn?

Can I thank the Member for his questions, and also for recognising that there are inherent risks in meeting market failure insofar as business support is concerned? I do believe that, as a result of implementing 10 procedural changes that have been recognised by the Wales Audit Office, we have improved the system of monitoring and evaluating the risks applied to requests for business support. It’s not the case that due diligence was rejected outright. It was that the due diligence was considered alongside the potential benefits, and therefore the investment panel made a recommendation on this basis to the Minister. But, as I’ve already said, it’s accepted that the advice that was given by the investment panel was wrong. They got it wrong, and this has been recognised from within the civil service.

I think we need to reflect on the context—the economic context—against which the decision was made. There was an appetite to ensure that we had economic growth at a time when we’d just come off the back of severe problems caused by the financial crash, and therefore the appetite for risk was perhaps greater than it might be today, where we have been able to build up economic growth over a number of years, improve employment levels now to near record levels, drive down unemployment rates to below the UK average—indeed, to a record low. And where we can now say with confidence that, as a consequence of business support during the fourth Assembly term—where I do recognise there were some failures—as a result of the support, we ensured that 97.4 per cent of those businesses thrived and succeeded. That is way above the Welsh average across the economy, and, indeed, even better still than the UK average.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau, a hefyd am gydnabod y peryglon cynhenid ​​wrth ddiwallu methiant yn y farchnad cyn belled ag y mae cymorth busnes yn y cwestiwn? Rwyf o’r farn ein bod, o ganlyniad i weithredu'r 10 newid gweithdrefnol sydd wedi eu cydnabod gan Swyddfa Archwilio Cymru, wedi gwella'r system arolygu a gwerthuso a ddefnyddir ar gyfer ceisiadau am gymorth busnes. Nid yw’n wir fod diwydrwydd dyladwy wedi ei wrthod yn llwyr. Ystyriwyd y diwydrwydd dyladwy ochr yn ochr â'r manteision posibl, ac felly gwnaeth y panel buddsoddi argymhelliad ar sail hynny i’r Gweinidog. Ond, fel yr wyf eisoes wedi ei ddweud, derbynnir bod y cyngor a roddwyd gan y panel buddsoddi yn anghywir. Fe wnaethant gamgymeriad, ac mae hynny wedi ei gydnabod gan y gwasanaeth sifil.

Rwy'n credu bod angen i ni fyfyrio ar y cyd-destun—y cyd-destun economaidd—a oedd yn gefndir i’r penderfyniad. Roedd awydd i sicrhau bod gennym dwf economaidd ar adeg pan oeddem newydd ddioddef problemau difrifol a achoswyd gan y chwalfa ariannol, ac felly roedd yr awydd am risg efallai yn fwy nag y byddai heddiw, a ninnau wedi gallu magu twf economaidd dros nifer o flynyddoedd, a gwella cyflogaeth erbyn hyn i lefel agos i’r lefelau uchaf erioed, gostwng cyfraddau diweithdra i lefel is na chyfartaledd DU—yn wir, i’r lefel isaf erioed. A gallwn ddweud gyda hyder erbyn hyn, bod hynny o ganlyniad i gymorth busnes yn ystod tymor y pedwerydd Cynulliad—lle yr wyf yn cydnabod y bu rhai methiannau—o ganlyniad i'r cymorth, gwnaethom sicrhau bod 97.4 y cant o'r busnesau hynny wedi ffynnu ac wedi llwyddo. Mae hynny’n uwch o lawer na’r cyfartaledd ar draws economi Cymru, ac, yn wir, yn well eto na chyfartaledd y DU hyd yn oed.

Isn’t part of the problem that the investment panel that provides advice to Ministers wholly consists of civil servants, who are accountable to the same Minister? And that doesn’t really therefore constitute independent advice, particularly in cases where the Minister may be thought to have a particular view about a project.

Now, of course, we have the Welsh Industrial Development Advisory Board, which was set up precisely for this reason, is independent—actually, where the Minister goes against their advice, they have to report to the Assembly, so that we can have proper transparency. Surely, every decision on business support should be given over to that independent body, or, actually, if the Minister wants to go even further, he could take it out of Ministers’ and civil servants’ hands completely, and give it to the new development bank, which will probably, it seems, be led by Finance Wales, which, in this particular case, showed themselves to have a better assessment of the risk that this represented than his own officials. And, finally, could I ask him, since the head lease that the Welsh Government entered into represented a contingent liability, was it listed in the Welsh Government’s consolidated accounts?

Onid rhan o'r broblem yw mai gweision sifil yw holl aelodau’r panel buddsoddi sy'n rhoi cyngor i Weinidogion, sy'n atebol i'r un Gweinidog? Ac nid yw hynny felly’n gyfystyr â chyngor annibynnol, yn arbennig felly mewn achosion pryd y gellid ystyried bod gan y Gweinidog farn benodol am brosiect.

Nawr, wrth gwrs, mae gennym y Bwrdd Cynghorol Datblygu Diwydiannol Cymru, a sefydlwyd am yr union reswm hwn, mae’n annibynnol—mewn gwirionedd, pan fydd y Gweinidog yn mynd yn groes i'w gyngor, mae’n rhaid iddo adrodd i'r Cynulliad, fel y gallwn gael tryloywder priodol. ‘Does bosib na ddylid neilltuo pob penderfyniad ar gefnogaeth i fusnes i’r corff annibynnol hwnnw, neu, mewn gwirionedd, os yw'r Gweinidog eisiau mynd ymhellach hyd yn oed, gallai fynd â nhw yn llwyr oddi ar ddwylo'r Gweinidogion a’r gweision sifil, a’u rhoi i'r banc datblygu newydd, a fydd yn ôl pob tebyg, mae'n ymddangos, yn cael ei arwain gan Cyllid Cymru, a ddangosodd, yn yr achos hwn, ei fod â gwell asesiad o'r risg yr oedd hyn yn ei gynrychioli na'i swyddogion ef ei hun. Ac, yn olaf, a gaf i ofyn iddo, oherwydd bod y brif brydles a dderbyniodd Llywodraeth Cymru yn cynrychioli rhwymedigaeth wrth gefn, a gafodd hi ei rhestru yng nghyfrifon cyfunol Llywodraeth Cymru?

Can I thank the Member for his questions? I will need to check the details of the final question that the Member has raised, and I’ll write, not only to the Member, but to every Member in the Chamber.

With regard to the WIDAB, that was a sponsored body that’s had statutory status since 1975, or, rather, under the Welsh Development Agency Act of 1975. And, as the Member is aware, it considers decisions where a grant is sought that is in excess of £1 million. There has been a review of the threshold level. That was conducted, indeed, by my predecessor, and that was in January 2013. I think it’s timely for us to review that again, as the Member has suggested, and I’m happy to do so. Consequently, because there was the £1 million threshold, it was not presented with any of the Kancoat cases, as they were not within the remit of the board.

But I do have to say again that my predecessor strengthened procedures. Indeed, she inherited a department where there was no investment panel to consider carefully, as a pause and reflect mechanism. Before my predecessor took charge of the economic portfolio, decisions were largely made by the Ministers, on the basis of advice from officials, without that important pause and reflect mechanism that my predecessor introduced.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau? Bydd angen i mi wirio manylion y cwestiwn olaf a gododd yr Aelod, a byddaf yn ysgrifennu, nid yn unig at yr Aelod, ond at bob Aelod yn y Siambr.

O ran Bwrdd Cynghorol Datblygu Diwydiannol Cymru, corff noddedig y bu ganddo statws statudol ers 1975 yw hwnnw, neu, yn hytrach, a fu o dan Ddeddf Awdurdod Datblygu Cymru 1975. Ac, fel y bydd yr Aelod yn ymwybodol, y mae'n ystyried penderfyniadau pan wneir cais am grant sydd yn fwy na £1 filiwn. Bu adolygiad o lefel y trothwy. Cafodd hynny ei gynnal, mewn gwirionedd, gan fy rhagflaenydd, a hynny ym mis Ionawr 2013. Rwy'n credu ei bod yn bryd i ni adolygu hynny eto, fel y mae’r Aelod wedi ei awgrymu, ac rwy'n hapus i wneud hynny. O ganlyniad, gan fod trothwy o £1 filiwn, ni chyflwynwyd unrhyw un o'r achosion Kancoat iddo, gan nad oedd y rheini yn rhan o gylch gwaith y bwrdd.

Ond mae'n rhaid i mi ddweud eto bod fy rhagflaenydd wedi cryfhau gweithdrefnau. Yn wir, fe etifeddodd hi adran lle nad oedd unrhyw banel buddsoddi i ystyried yn ofalus, fel gweithdrefn saib ac ystyried. Cyn i’m rhagflaenydd fod yn gyfrifol am y portffolio economaidd, gwnaethpwyd penderfyniadau gan y Gweinidogion i raddau helaeth, ar sail cyngor gan swyddogion, a hynny heb y weithdrefn bwysig ar gyfer saib ac ystyried a gyflwynodd fy rhagflaenydd.

3. 2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes
3. 2. Business Statement and Announcement

Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rwy’n galw ar Jane Hutt.

The next item on our agenda is the business statement and announcement, and I call on Jane Hutt.

Llywydd, I have three changes to report to this week’s business. The Minister for Social Services and Public Health will make a statement on Sport Wales shortly. The Cabinet Secretary for Communities and Children will then make a statement on ‘resilient communities—next steps’. And, finally, I’ve reduced the time allocated to the Counsel General’s oral Assembly questions tomorrow. Business for the next three weeks is shown on the business statement and announcement, found among meeting papers, which will be available to Members electronically.

Lywydd, mae gennyf dri newid i'w hadrodd i fusnes yr wythnos hon. Bydd Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn gwneud datganiad am Chwaraeon Cymru yn fuan. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant yna’n gwneud datganiad ar ‘gymunedau cryf—y camau nesaf’. Ac, yn olaf, rwyf wedi lleihau'r amser sydd wedi ei neilltuo i gwestiynau llafar y Cynulliad gan y Cwnsler Cyffredinol yfory. Mae'r busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf i’w weld yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, ymhlith papurau'r cyfarfod, a fydd ar gael yn electronig i'r Aelodau.

Leader of the house, I’d like to request two statements today, please. Firstly, I’d welcome a statement from the health Secretary regarding any discussions he may have had with the UK Government about future access to the European Medicines Agency. Currently sited in London, this will move to Europe as a result of Brexit, and, more importantly, if we lose our membership of the EMA, not only will scientific research and our biosciences industries suffer, but Welsh citizens could find themselves last in line when it comes to accessing new medicines.

Secondly, I’d welcome an update also on the city deal. It’s excellent news that the last local authority has now approved the deal. But I’d welcome an update from Welsh Government, setting out the next steps on what could be a real game changer for my constituency of Cynon Valley.

Arweinydd y tŷ, hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad heddiw, os gwelwch yn dda. Yn gyntaf, byddwn yn croesawu datganiad gan yr Ysgrifennydd Iechyd ynghylch unrhyw drafodaethau y gallai fod wedi eu cael â Llywodraeth y DU ynglŷn â mynediad at yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd yn y dyfodol. Yn Llundain y mae hon wedi’i lleoli ar hyn o bryd ond bydd hi’n symud i Ewrop o ganlyniad i Brexit. Ac, yn bwysicach, os ydym yn colli ein haelodaeth o’r Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd, nid yn unig bydd ymchwil wyddonol a’n diwydiannau biowyddorau yn dioddef, ond gallai dinasyddion Cymru ganfod eu hunain ar ddiwedd y ciw pan ddaw’n fater o gael gafael ar feddyginiaethau newydd.

Yn ail, byddwn i'n croesawu diweddariad hefyd ar y fargen ddinesig. Mae'n newyddion gwych bod yr awdurdod lleol olaf wedi cymeradwyo’r fargen erbyn hyn. Ond byddwn yn croesawu diweddariad gan Lywodraeth Cymru, yn nodi'r camau nesaf ar yr hyn a allai fod yn newid gwirioneddol i fy etholaeth i, Cwm Cynon.

Thank you very much to Vikki Howells from the Cynon Valley. Clearly, in terms of the European Medicines Agency, this is a matter of concern but the Cabinet Secretary for Health, Wellbeing and Sport is leading discussions with the Department of Health and also with the Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency, responsible for matters related to regulation of medicines. There’s been regular contact with the agency in terms of current arrangements for regulation, licensing and safety of medicines at UK and European levels, and we would expect to be involved in discussions leading into the future. Let’s just remember that EMA—the European Medicines Agency—protects public and animal health in 28 EU member states, as well as the countries of the European Economic Area, by ensuring that all medicines available on the EU market are safe, effective and of high quality.

Your second question on the Cardiff capital region city deal: it is excellent that the last local authority—I believe it was the Vale of Glamorgan—last week approved the deal. I very much see that this will take us forward in terms of prospects for the whole of the region, the Cardiff capital region, and for your constituency, if you look at the fact that, over its lifetime, the Cardiff capital region city deal is expected to deliver up to 25,000 new jobs and leverage an additional £4 billion of private sector investment. Of course, a key priority for investment will be the delivery of the south-east Wales metro, including the Valleys lines electrification programme.

Diolch yn fawr iawn i Vikki Howells o Gwm Cynon. Yn amlwg, o ran yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd, mae hyn yn destun pryder, ond mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon yn arwain trafodaethau gyda'r Adran Iechyd a hefyd gyda'r Asiantaeth Rheoleiddio Meddyginiaethau a Chynhyrchion Gofal Iechyd, sy'n gyfrifol am faterion sy’n ymwneud â rheoleiddio meddyginiaethau. Mae cyswllt rheolaidd wedi bod â'r asiantaeth o ran y trefniadau presennol ar gyfer rheoleiddio, trwyddedu a diogelwch meddyginiaethau ar lefel y DU ac Ewrop, a byddem yn disgwyl bod yn rhan o'r trafodaethau sy'n arwain i'r dyfodol. Gadewch i ni gofio bod yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd yn diogelu iechyd y cyhoedd ac anifeiliaid yn y 28 o aelod-wladwriaethau'r UE, yn ogystal â gwledydd yr Ardal Economaidd Ewropeaidd, drwy sicrhau bod pob meddyginiaeth sydd ar gael ym marchnad yr UE yn ddiogel, yn effeithiol ac o ansawdd uchel.

Eich ail gwestiwn ar fargen ddinesig rhanbarth prifddinas Caerdydd: mae'n wych bod yr awdurdod lleol olaf—Bro Morgannwg rwy’n credu—wedi cymeradwyo’r fargen yr wythnos ddiwethaf. Rwy’n credu y bydd hyn yn sicr yn ein symud ni ymlaen o ran y rhagolygon ar gyfer y rhanbarth cyfan, rhanbarth prifddinas Caerdydd, a’ch etholaeth chi, os ydych chi’n ystyried y ffaith y disgwylir i fargen ddinesig rhanbarth prifddinas Caerdydd, yn ystod ei hoes, ddarparu hyd at 25,000 o swyddi newydd ac ysgogi £4 biliwn ychwanegol o fuddsoddiad sector preifat. Wrth gwrs, un o flaenoriaethau allweddol y buddsoddiad fydd cyflawni gwasanaeth metro’r de-ddwyrain, gan gynnwys rhaglen drydaneiddio rheilffyrdd y Cymoedd.

I’d like to request a statement from the Cabinet Secretary for Finance and Local Government. A number of residents in Blaenau Gwent are concerned about reports of further hikes in fees and charges for the use of sport and recreation grounds in the borough on top of previous hikes. So, could we have a statement from the Cabinet Secretary for Finance and Local Government on the issue more generally, and especially how such hikes are compatible with the much celebrated provisions of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015?

Hoffwn ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol. Mae nifer o drigolion Blaenau Gwent yn pryderu am adroddiadau o gynnydd pellach yn y ffioedd a’r taliadau am ddefnyddio meysydd chwaraeon a hamdden yn y fwrdeistref, a hynny ar ben cynnydd blaenorol. Felly, a gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ar y mater hwn yn fwy cyffredinol, ac yn enwedig ar sut mae cynnydd o'r fath yn cyd-fynd â darpariaethau clodwiw Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015?

Well, clearly, this is a matter for local authorities in tough times in terms of UK Government austerity policies, but it is a matter where, of course, the Cabinet Secretary for Finance and Local Government would wish to engage and be involved with local authorities in terms of the impacts, and also to recognise that we have got real opportunities. We’ve just been talking about the city deal, but we have opportunities, I think, in terms of support, and, indeed, looking at the transitional rate relief, the extra £10 million that’s just about to make its way to our high streets as well in terms of the business rates relief fund, which, of course, we have agreed with you—with Plaid Cymru—is a very important way forward.

Wel, yn amlwg, mae hwn yn fater i awdurdodau lleol mewn cyfnod anodd o ran polisïau cyni Llywodraeth y DU. Ond, wrth gwrs, mae'n fater y byddai Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol yn dymuno bod yn rhan ynddo ac ymgysylltu ag awdurdodau lleol o ran yr effeithiau, a hefyd i gydnabod bod gennym gyfleoedd gwirioneddol. Rydym newydd fod yn siarad am y fargen ddinesig, ond mae gennym gyfleoedd, rwy’n credu, o ran cymorth. Ac, yn wir, o ystyried y rhyddhad ardrethi trosiannol, y £10 miliwn ychwanegol sydd ar fin gwneud ei ffordd i'r brif stryd a hefyd y gronfa rhyddhad ardrethi busnes, y cytunwyd arnynt, wrth gwrs, â chi—gyda Phlaid Cymru—mae’n ffordd bwysig iawn ymlaen.

May I ask for a statement from the Cabinet Secretary for health on upfront charges on foreign patients using the NHS in Wales? From April this year, NHS hospitals in England will have a legal duty to charge overseas patients upfront on non-urgent care if they’re not eligible for free treatment. Emergency treatment will continue to be provided and invoiced later. There is a danger that pressure on the NHS in Wales could be increased by foreign patients seeking non-urgent treatment here, rather than in England, unless a similar scheme is introduced in Wales. Could we please have a statement on this issue?

Secondly, I’m very grateful—only a couple of weeks ago I raised this issue that Newport was getting really bad on antisocial behaviour issues. The very next day, the police in Gwent took very strong action and they did a wonderful job. I hope south-east Wales police do the same thing and clean up our cities. Could we please have a statement from the community Minister about how police are tackling antisocial behaviour and other problems in inner cities, in our south-east Wales areas? Thank you.

A gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ar y taliadau ymlaen llaw i gleifion tramor sy’n defnyddio'r GIG yng Nghymru? O fis Ebrill eleni, bydd yn ddyletswydd gyfreithiol ar ysbytai'r GIG yn Lloegr godi tâl ar gleifion tramor ymlaen llaw am ofal nad yw’n ofal brys os nad ydynt yn gymwys i gael triniaeth am ddim. Bydd triniaeth frys yn parhau i gael ei darparu a'i hanfonebu yn ddiweddarach. Mae perygl y bydd y pwysau ar y GIG yng Nghymru yn cynyddu oherwydd cleifion tramor sy’n ceisio cael triniaeth nad yw’n driniaeth frys yma, yn hytrach nag yn Lloegr, oni bai bod cynllun tebyg yn cael ei gyflwyno yng Nghymru. A gawn ni ddatganiad ar y mater hwn os gwelwch yn dda?

Yn ail, rwy'n ddiolchgar iawn—dim ond cwpl o wythnosau yn ôl y codais y mater hwn fod y sefyllfa yng Nghasnewydd yn mynd yn wael iawn o ran materion ymddygiad gwrthgymdeithasol. Y diwrnod wedyn, cymerodd yr heddlu yng Ngwent gamau cryf iawn ac maent wedi gwneud gwaith gwych. Rwy’n gobeithio y bydd heddlu’r de-ddwyrain yn gwneud yr un peth ac yn gwella ein dinasoedd. A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog cymunedau, os gwelwch yn dda, ynglŷn â sut y mae'r heddlu'n mynd i'r afael ag ymddygiad gwrthgymdeithasol a phroblemau eraill yng nghanol dinasoedd, yn ardal y de-ddwyrain? Diolch.

I think in terms of your first question, Mohammad Asghar, I have to say it’s quite horrifying to see people approaching people in beds with a machine to get them to pay up; that horrifies me. But, clearly, we have to look at our own—. We do have guidance, we have guidance in regard to overseas patients—. [Interruption.] That’s in England, of course. We have our guidance and we’re going to publish our guidance in terms of updating in due course and that’s a matter for the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport to take forward.

On your second point, I believe I answered that very clearly when you raised this point a couple of weeks ago, looking at the robust partnerships at a local level within our powers so that we can ensure that we have safer communities and communities that also care for each other.

Yn fy marn i, o ran eich cwestiwn cyntaf, Mohammad Asghar, mae’n rhaid i mi ddweud ei bod yn eithaf brawychus gweld pobl yn mynd at bobl yn eu gwelyau â pheiriant yn gofyn am dâl; mae hynny’n fy mrawychu i. Ond, yn amlwg, mae'n rhaid i ni ofalu am ein pobl ein hunain—. Mae gennym ganllawiau, mae gennym ganllawiau ynghylch cleifion tramor—. [Torri ar draws.] Mae hynny yn Lloegr, wrth gwrs. Mae gennym ein canllawiau ni ac rydym ni’n mynd i gyhoeddi ein canllawiau, wedi’u diweddaru, maes o law, Mae hynny'n fater i Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon i fwrw ymlaen ag ef.

O ran eich ail bwynt, rwy’n credu fy mod wedi ateb hwnnw’n glir iawn pan wnaethoch godi'r pwynt hwn ychydig o wythnosau yn ôl, gan edrych ar y partneriaethau cadarn ar lefel leol sydd o fewn ein pwerau fel y gallwn sicrhau bod gennym gymunedau mwy diogel a chymunedau sydd hefyd yn gofalu am ei gilydd.

I wonder if we can find time for a debate or a statement on the construction industry in Wales, and I draw Members’ attention to my register of interests—the two unions I’m involved with have a construction interest. But, it’s following the latest data from the Construction Industry Training Board that shows that output growth in Wales is forecast to be stronger than any other part of the UK, with infrastructure projects again driving growth, that Welsh construction is set to grow almost four times faster than the UK average, with an average growth rate of 6.2 per cent compared with 1.7 per cent across the UK, creating nearly 20,000 jobs. And if we have that debate, we might have time to see how much that’s being driven solely by Bridgend County Borough Council and the two new primary schools that they did the ground breaking for last week, part of an £11.1 million funding in infrastructure, jointly funded by Welsh Government and Labour-run Bridgend County Borough Council.

Tybed a allwn ddod o hyd i amser i gael dadl neu ddatganiad ar y diwydiant adeiladu yng Nghymru, ac rwy’n tynnu sylw'r Aelodau at fy nghofrestr o fuddiannau—mae gan y ddau undeb yr wyf yn ymwneud â nhw fuddiannau ym maes adeiladu. Ond, yn dilyn y data diweddaraf gan Fwrdd Hyfforddi'r Diwydiant Adeiladu, sy'n dangos y rhagwelir y bydd twf allbwn yng Nghymru yn gryfach nag yn unrhyw ran arall o'r DU, gyda phrosiectau seilwaith eto’n sbarduno twf, mae adeiladu yng Nghymru yn mynd i dyfu bron bedair gwaith yn gyflymach na chyfartaledd y DU. Mae cyfradd twf cyfartalog o 6.2 y cant o'i gymharu â 1.7 y cant ledled y DU, gan greu bron 20,000 o swyddi. Ac os byddwn yn cynnal y ddadl honno, efallai y cawn amser i weld faint sy'n cael ei sbarduno gan Ben-y-bont ar Ogwr yn unig a'r ddwy ysgol gynradd newydd, y torrwyd y dywarchen gyntaf ar eu cyfer yr wythnos ddiwethaf, yn rhan o gyllid gwerth £11,1 miliwn mewn seilwaith, a ariannwyd ar y cyd gan Lywodraeth Cymru a Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr dan reolaeth Llafur. 

Thank you, Huw Irranca-Davies. Only just a short while ago, we heard about the investment by Torfaen County Borough Council, a Labour-controlled authority, with the Welsh Labour Government. The twenty-first century schools programme is playing a huge part in terms of enabling us to have those very good forecasts from the Construction Industry Training Board, predicting strong growth in the sector in Wales. And it reflects our continued commitment to long-term infrastructure planning and investment. I think Construction Futures Wales is also very important in terms of capacity and capability, working very closely not just with CITB Wales, but Welsh companies in terms of taking this forward. And, of course, our national infrastructure commission for Wales will play a big part in this.

Diolch i chi, Huw Irranca-Davies. Dim ond ychydig o amser yn ôl, clywsom am y buddsoddiad gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Torfaen, awdurdod sydd dan reolaeth Llafur, gyda Llywodraeth Lafur Cymru. Mae rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn chwarae rhan enfawr drwy ein galluogi ni i gael y rhagolygon da iawn hynny gan Fwrdd Hyfforddi'r Diwydiant Adeiladu, sy’n rhagweld twf cryf yn y sector yng Nghymru. Ac mae'n adlewyrchu ein hymrwymiad parhaus i gynllunio a buddsoddi mewn seilwaith yn y tymor hir. Rwy'n credu bod Dyfodol Adeiladu Cymru hefyd yn bwysig iawn o ran capasiti a gallu, gan weithio'n agos iawn nid yn unig â CITB Cymru, ond â chwmnïau o Gymru o ran bwrw ymlaen â hyn. Ac, wrth gwrs, bydd ein comisiwn seilwaith cenedlaethol ar gyfer Cymru yn chwarae rhan fawr yn hyn. 

Leader of the house, can I call for a statement on the future of Colwyn Bay’s Victoria Pier? You will be aware that there was an announcement over the weekend by Conwy County Borough Council that an agreement had been reached with the Colwyn Victoria Pier Trust over the dismantling of the pier in order to protect it from further deterioration, after recent storms gave it a battering and caused some significant damage. That will allow the pier potentially to be refurbished and re-erected at some point in the future, but it’s highly likely that that will need the support of Welsh Government Ministers in order to allow that dismantling to take place, and potentially may need some financial support there in the future as well. Can I call for an urgent statement on that, please, in order that we can have some clarity as to the timescales by which the Welsh Government might be able to make a decision in order that this can happen rapidly? Thank you.

Arweinydd y tŷ, a gaf i alw am ddatganiad ar ddyfodol Pier Fictoria Bae Colwyn? Byddwch yn ymwybodol o’r cyhoeddiad a wnaed dros y penwythnos gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy ei fod wedi dod i gytundeb ag Ymddiriedolaeth Pier Fictoria Bae Colwyn i ddymchwel y pier er mwyn ei amddiffyn rhag dirywio ymhellach, ar ôl i’r stormydd diweddar ei daro ac achosi difrod sylweddol. Bydd hynny’n caniatáu i'r pier gael ei adnewyddu, o bosibl, a'i ailadeiladu rywbryd yn y dyfodol. Ond mae'n debygol iawn y bydd angen cefnogaeth Gweinidogion Llywodraeth Cymru er mwyn caniatáu i’r datgymalu hynny ddigwydd, ac efallai y bydd angen rhywfaint o gefnogaeth ariannol yn y dyfodol hefyd. A gaf i alw am ddatganiad brys ar hynny, os gwelwch yn dda, er mwyn i ni gael rhywfaint o eglurder ynghylch terfynau amser gwneud penderfyniad gan Lywodraeth Cymru, fel y gall hyn ddigwydd yn gyflym? Diolch. 

I think we all welcome that. It was very disheartening to see the result of the disintegration of that historic pier, and very welcome that the trust is taking that lead in terms of responsibility. I’m sure this will lead to the development of partnership discussions on the way forward.

Rwy’n meddwl ein bod i gyd yn croesawu hynny. Roedd yn dorcalonnus iawn gweld canlyniad y difrod i’r pier hanesyddol hwnnw, ac yn newyddion da bod yr ymddiriedolaeth yn arwain y ffordd o ran cyfrifoldeb. Rwy'n siŵr y bydd hyn yn arwain at ddatblygu trafodaethau partneriaeth ar y ffordd ymlaen. 

Cabinet Secretary, can I ask for two statements today? One is from the Cabinet Secretary for environment in relation to the issuing of guidance and strengthening the guidance to local planning authorities when it comes to opencast mining, because we might be in a situation in my constituency where, once again, on the Parc Slip site, the application currently is to delay restoration. When they make applications they promise the earth, then later on in life they promise a bit of the earth because they haven’t got the money. Now, they’re not promising anything, because they say, ‘We got to delay it again’. It’s important that if applications are approved, the individual organisation is held to account for its application. Can we therefore strengthen the advice on that area, please?

On the second one, can I ask for a statement from either the First Minister or the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure as to what discussions they have had with the UK Government following the leaking of document information regarding the priorities placed upon industries for Brexit discussions? I understand the priority for steel is low, and therefore a major aspect of our economy in Wales is not considered important enough for the UK Government? So, can we have a discussion as to what has been said and what discussions have been going on, to ensure that steel is not at the bottom but at the top of the agenda for Brexit?

Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad heddiw? Mae un ohonynt gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr amgylchedd ynghylch rhoi canllawiau a chryfhau'r canllawiau i awdurdodau cynllunio lleol ar gloddio glo brig, oherwydd unwaith eto, yn fy etholaeth i, ar safle Parc Slip, mae’n bosib mai sefyllfa’r cais yw gohirio’r gwaith adfer ar hyn o bryd. Pan fyddant yn gwneud ceisiadau maent yn addo’r cyfan, ac yna, yn ddiweddarach, maent yn addo dim ond rhan o’r cyfan oherwydd nad yw’r arian ganddynt. Nawr, nid ydynt yn addo unrhyw beth, ac maent yn dweud, ‘Mae’n rhaid i ni ohirio’r gwaith eto’. Mae'n bwysig, os caiff ceisiadau eu cymeradwyo, bod y sefydliad unigol yn cael ei ddwyn i gyfrif am ei gais. A gawn ni, felly, gryfhau'r cyngor yn y maes hwnnw, os gwelwch yn dda? 

O ran yr ail ddatganiad, a gaf i ofyn am ddatganiad gan naill ai'r Prif Weinidog neu Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith ynghylch pa drafodaethau a gawsant â Llywodraeth y DU yn dilyn rhyddhau gwybodaeth o ddogfen am y blaenoriaethau a roddir ar ddiwydiannau ar gyfer trafodaethau Brexit? Rwy’n deall bod y flaenoriaeth ar gyfer dur yn isel, ac felly nid yw agwedd bwysig ar ein heconomi yng Nghymru yn cael ei hystyried yn ddigon pwysig i Lywodraeth y DU? Felly, a gawn ni drafod yr hyn sydd wedi'i ddweud a pha drafodaethau a gafwyd i sicrhau nad yw dur ar waelod yr agenda ar gyfer Brexit ond ar ei brig? 

Thank you for those two very important questions, David Rees. In terms of Parc Slip, the fact that an alternative restoration scheme has been put forward at the site is important, and I understand that the details, as you say, are still being finalised. Of course, they will go to the relevant planning authorities, acknowledging your point about what impact we can have in terms of those regulations. I think it’s important to note, of course, that the Welsh Government has been clear that the UK Government, who benefited from the receipts of privatisation, should assist with the effect of restoration of the site, and I think that is, of course, crucially important in terms of the way forward. I think your point is very pertinent in terms of the importance that we place, as a Welsh Government, and indeed as this Assembly, in terms of steel when we face the daunting prospect of Brexit. I think that’s where we look to our White Paper, particularly, which does, of course, include that very clear message in terms of our priorities, economic, of course, being at the forefront, and steel being a key part of that in terms of that sector and your constituency.

Diolch i chi am y ddau gwestiwn pwysig iawn hynny, David Rees. O ran Parc Slip, mae’r ffaith bod cynllun adfer amgen wedi ei gyflwyno ar y safle yn bwysig, ac rwy’n deall bod y manylion, fel y dywedwch, yn dal i gael eu cwblhau. Wrth gwrs, byddant yn mynd at yr awdurdodau cynllunio perthnasol, gan gydnabod eich pwynt ynghylch pa effaith y gallwn ei chael o ran y rheoliadau hynny. Credaf ei bod yn bwysig nodi, wrth gwrs, bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir y dylai Llywodraeth y DU, sydd wedi elwa o dderbyniadau preifateiddio, gynorthwyo â’r gwaith o adfer y safle, ac rwy’n credu bod hynny, wrth gwrs, yn allweddol bwysig o ran y ffordd ymlaen. Rwy’n credu bod eich pwynt yn berthnasol iawn o ran y pwysigrwydd a roddwn ni, fel Llywodraeth Cymru, ac yn wir fel y Cynulliad hwn, ar ddur pan fyddwn yn wynebu posibilrwydd hynod anodd Brexit. Rwy’n credu mai dyna pryd y byddwn yn edrych tuag at ein Papur Gwyn, yn benodol, sydd, wrth gwrs, yn cynnwys y neges glir iawn honno o ran ein blaenoriaethau, a blaenoriaethau economaidd, wrth gwrs, yn flaenllaw, a dur yn rhan allweddol o hynny o ran y sector hwnnw a’ch etholaeth chi.

Leader of the house, in response to the question I put to the First Minister this afternoon on business rates, he indicated the Welsh Government would be coming forward with the information that many Members have been calling for by the end of this week. I was hoping that maybe you could use your good offices, as leader of the house, to try and get that information in Members’ hands sooner rather than later. It is a fact that, at the end of this week, we break for the half term recess, and given the interest many Members across the parties have obviously expressed in this matter, if there were to be questions that Members would like to raise on behalf of businesses and constituents, there would be little or no opportunity to do that for at least 10 days.

I’m sure the Presiding Officer’s hearing what I’m saying, because it does seem to be a trend that these announcements are made on the eve of recess, where it does fall off the radar by the time we come back, and I think that’s a missed opportunity. It is our job to actually ask the questions that our constituents and businesses ask of us, and I fail to see why the Government can’t bring this information forward sooner in the Plenary week so that Members can ask the questions that they require, rather than leaving it to the end of the week, just like the initial statement that was brought out on 17 December, which was during the Christmas recess. Again, Members were not able to put the pertinent questions that were asked of them by the businesses in their community, as you would have seen first-hand when you came to Cowbridge and listened to businesses’ concerns in Cowbridge, when they were merely just seeking answers.

Arweinydd y tŷ, mewn ymateb i'r cwestiwn yr holais i'r Prif Weinidog y prynhawn yma ar ardrethi busnes, dywedodd y byddai Llywodraeth Cymru yn cyflwyno’r wybodaeth y mae llawer o Aelodau wedi bod yn galw amdani erbyn diwedd yr wythnos hon. Roeddwn i’n gobeithio efallai y gallech chi ddefnyddio eich safle, fel arweinydd y tŷ, i geisio cael yr wybodaeth honno i ddwylo’r Aelodau yn gynt na hynny. Mae'n ffaith y byddwn ni, ar ddiwedd yr wythnos hon, yn dechrau’r toriad hanner tymor. Ac o ystyried y diddordeb amlwg y mae llawer o Aelodau ar draws y pleidiau wedi’i fynegi yn y mater hwn, pe byddai cwestiynau y dymunai’r Aelodau eu codi ar ran busnesau ac etholwyr, ni fyddai llawer o gyfle neu ddim cyfle o gwbl i wneud hynny am o leiaf 10 diwrnod.

Rwy'n siŵr bod y Llywydd yn clywed yr hyn yr wyf yn ei ddweud, oherwydd ymddengys bod y cyhoeddiadau hyn yn dueddol o gael eu gwneud ar drothwy’r toriad, a’u bod yn disgyn oddi ar y radar erbyn i ni ddod yn ôl, ac rwy’n credu bod hynny'n gyfle a gollwyd. Ein gwaith ni yw holi’r cwestiynau y mae ein hetholwyr a busnesau yn gofyn i ni eu holi. Nid wyf yn deall pam na all y Llywodraeth gyflwyno’r wybodaeth hon yn gynt yn ystod wythnos y Cyfarfod Llawn fel y gall Aelodau ofyn y cwestiynau, yn hytrach na’u gadael tan ddiwedd yr wythnos, yn union fel y datganiad cychwynnol a gyflwynwyd ar 17 Rhagfyr, a oedd yn ystod toriad y Nadolig. Unwaith eto, nid oedd yr Aelodau yn gallu gofyn y cwestiynau perthnasol a ofynnwyd iddynt gan y busnesau yn eu cymunedau, fel y byddwch wedi’i weld drosoch eich hun pan ddaethoch i'r Bont-faen a gwrando ar bryderon busnesau yn y Bont-faen, pan oeddent ond yn chwilio am atebion.

Well, I would have hoped that Andrew R.T. Davies would welcome the fact that we have actually secured an additional £10 million of rate relief for our high streets. Of course, that formed part of our final budget package before Christmas, and I hoped at the time that you would welcome it. Certainly, I had some good response in terms of that announcement before Christmas.

You also have to recognise that we’ve got a £10 million transitional rate relief scheme. Those businesses who are eligible for that will automatically get their fair share of that £10 million. In terms of the £10 million special scheme, it is a special scheme, as the Cabinet Secretary for Finance and Local Government has explained to you. The £10 million rate relief scheme is being targeted specifically at high-street ratepayers, including shops, pubs and cafes. We have to target effectively and we have to support those retailers most in need, so we’re working very closely with local authorities on the design and implementation of the scheme, and a statement will be made shortly by the Cabinet Secretary for Finance and Local Government.

Wel, byddwn i wedi gobeithio y byddai Andrew R.T. Davies yn croesawu'r ffaith ein bod, mewn gwirionedd, wedi sicrhau £10 miliwn ychwanegol o ryddhad ardrethi ar gyfer y stryd fawr. Wrth gwrs, roedd hwnnw yn rhan o'n pecyn cyllideb terfynol cyn y Nadolig, ac roeddwn i’n gobeithio ar y pryd y byddech yn croesawu hynny. Yn sicr, cefais rywfaint o ymateb da o ran y cyhoeddiad hwnnw cyn y Nadolig.

Mae'n rhaid i chi gydnabod hefyd bod gennym gynllun rhyddhad ardrethi trosiannol o £10 miliwn. Bydd y busnesau hynny sy'n gymwys ar gyfer hwnnw yn cael eu cyfran deg o'r £10 miliwn hwnnw yn awtomatig. O ran y cynllun arbennig o £10 miliwn, mae'n gynllun arbennig, fel yr esboniodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i chi. Mae'r cynllun rhyddhad ardrethi gwerth £10 miliwn yn cael ei dargedu'n benodol at drethdalwyr y stryd fawr, gan gynnwys siopau, tafarndai a chaffis. Mae'n rhaid i ni dargedu’n effeithiol ac mae’n rhaid i ni gefnogi’r manwerthwyr hynny sydd fwyaf mewn angen. Felly rydym yn gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol ar ddyluniad a gweithrediad y cynllun, a bydd datganiad yn cael ei wneud yn fuan gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Lleol Llywodraeth.

Leader of the house, could we, as a matter of urgency, have times to discuss Wales’s response to the plight of child refugees in the European camps? I’ve been contacted, and I expect many in this Chamber have been, by constituents from Mid Wales Refugee Action, and other groups, who express, and I quote, their deep sadness and horror about the UK Government’s decision to limit the number of unaccompanied child refugees to Britain to a

‘paltry 350, rather than the 3,000 that Lord Dubs calculated would be our fair share.’

The Government says it is because local authorities have no space. I’d like to hear from the local government Minister and the Cabinet Secretary for Communities and Children on that specific point. As you know, the Equality, Local Government and Communities Committee is currently looking at some of these particular issues and we hope to report our findings next month. But this is actually important.

It’s interesting to note, in her recent interview with the ‘New Statesman’, the Prime Minister stated that her proudest achievement was delivering the Modern Slavery Act 2015. Yet, by refusing sanctuary, she is exposing thousands of children—the most vulnerable of children in the world—to trafficking and worse. This Chamber should have time to say and to do something about that.

Arweinydd y tŷ, a gawn ni amser, fel mater o frys, i drafod ymateb Cymru i sefyllfa plant sy’n ffoaduriaid yn y gwersylloedd yn Ewrop? Mae etholwyr o grŵp y Canolbarth Dros Ffoaduriaid, a grwpiau eraill, wedi cysylltu â mi, ac rwy’n siŵr y byddant wedi cysylltu â llawer yn y Siambr hon, i fynegi eu tristwch mawr a’u harswyd gyda phenderfyniad Llywodraeth y DU i gyfyngu ar nifer y plant sy’n ffoaduriaid ar eu pen eu hunain i Brydain i:

350 pitw, yn hytrach na'r 3,000 y cyfrifwyd gan yr Arglwydd Dubs fyddai’n gyfran deg.

Dywed y Llywodraeth nad oes gan yr awdurdodau lleol y lle. Hoffwn i glywed gan y Gweinidog llywodraeth leol ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant ar y pwynt penodol hwnnw. Fel y gwyddoch, mae'r Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol wrthi’n ystyried rhai o'r materion penodol hyn ac rydym yn gobeithio cyflwyno adroddiad ar ein canfyddiadau y mis nesaf. Ond mae hyn yn wirioneddol bwysig.

Mae'n ddiddorol nodi, yn ei chyfweliad diweddar yn y ‘New Statesman’, bod y Prif Weinidog wedi datgan mai ei llwyddiant balchaf oedd cyflawni Deddf Caethwasiaeth Fodern 2015. Eto i gyd, trwy wrthod noddfa, mae hi'n gwneud miloedd o blant—y plant mwyaf agored i niwed yn y byd—yn agored i fasnachu pobl a gwaeth. Dylai'r Siambr hon gael yr amser i ddweud a gwneud rhywbeth am hynny.

Thank you, Joyce Watson. I think, in response to the first point of your question about working with local authorities, the Welsh Government does work very closely with the Welsh Local Government Association regarding local authorities and their willingness, ability and capacity to accept unaccompanied refugee children. Also, we are very much aware of placements being offered in the last week, for example, by leaders of Welsh local authorities, who are expressing a desire to take children under the Dubs scheme. But I think it is relevant to share with the Chamber that the First Minister has written to the Prime Minister today, and he has said that he wants to urge her ‘to reverse this decision’ in terms of concluding the Dubs scheme at the end of March. He says this closes a

‘vital route to sanctuary for some of the most vulnerable child refugees…I urge you to reverse this decision and work more effectively with devolved administrations and local authorities to identify placements for the affected children.’

Also going on to say to the Prime Minister and, of course, Members are aware, that

‘We are currently investing £350,000 in building social services capacity to ensure additional places for unaccompanied asylum seeking children can be identified.’

I think, finally, I would say that the First Minister says that

‘Wales is an outward-facing nation which takes its moral obligations seriously.’

And

‘Reinstating the scheme would send an important message about the type of country we want to be in the context of the recent hardening of attitudes towards refugees elsewhere in the world.’

Diolch i chi, Joyce Watson. Rwy’n credu, i ymateb i'r pwynt cyntaf sef eich cwestiwn ynglŷn â gweithio gydag awdurdodau lleol, bod Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos iawn gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru o ran awdurdodau lleol a'u parodrwydd, eu gallu a’u capasiti i dderbyn plant sy'n ffoaduriaid ar eu pen eu hunain. Hefyd, rydym yn ymwybodol iawn o leoliadau sy'n cael eu cynnig yn ystod yr wythnos ddiwethaf, er enghraifft, gan arweinwyr awdurdodau lleol yng Nghymru, sy’n mynegi awydd i gymryd plant o dan y cynllun Dubs. Ond rwy'n credu ei bod yn berthnasol i rannu gyda’r Siambr bod y Prif Weinidog wedi ysgrifennu at Brif Weinidog y DU heddiw, gan ddweud ei fod yn dymuno ei hannog i wrthdroi'r penderfyniad hwn i ddod â’r cynllun Dubs i ben ddiwedd mis Mawrth. Mae'n dweud bod hyn yn cau:

llwybr hanfodol i noddfa ar gyfer plant sy’n ffoaduriaid sy’n fwyaf agored i niwed... rwy'n eich annog i wrthdroi'r penderfyniad hwn a gweithio'n fwy effeithiol gyda gweinyddiaethau datganoledig ac awdurdodau lleol i ddod o hyd i leoliadau ar gyfer y plant yr effeithir arnynt.

Mae hefyd yn mynd ymlaen i ddweud wrth y Prif Weinidog ac, wrth gwrs, mae’r Aelodau yn ymwybodol o hynny:

Ein bod ar hyn o bryd yn buddsoddi £350,000 i ddatblygu capasiti gwasanaethau cymdeithasol i sicrhau y gellir dod o hyd i leoedd ychwanegol ar gyfer plant sy'n ceisio lloches ar eu pen eu hunain.

Rwy’n credu, yn olaf, y byddwn yn dweud bod y Prif Weinidog yn dweud bod:

Cymru yn genedl allblyg sy'n cymryd ei rhwymedigaethau moesol o ddifrif.

A

Byddai adfer y cynllun yn anfon neges bwysig am y math o wlad yr ydym yn dymuno bod, yng nghyd-destun yr agweddau tuag at ffoaduriaid yn caledu yn ddiweddar mewn rhannau eraill o’r byd.

4. 3. Datganiad: Sport Wales
4. 3. Statement: Sport Wales

Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiad gan Weinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar Chwaraeon Cymru, ac rydw i’n galw ar y Gweinidog, Rebecca Evans.

The next item on our agenda is a statement by the Minister for Social Services and Public Health on Sport Wales, and I call on the Minister, Rebecca Evans.

Thank you, Presiding Officer. I’d like to update Members on the way forward in relation to the board and governance of Sport Wales. Members will recall, late last year, the decision was taken to suspend the board’s activities, following clear indications that relationships among some board members had become strained, and, as a result, it was not in a position to discharge its duties effectively.

As I said to Members at the time, the suspension of the activities was a neutral and temporary act, designed primarily as a cooling-off period in order for all of those involved to reflect, and to provide time for me, as Minister with responsibility for Sport Wales, to be briefed on the background to the situation that had arisen, through an assurance review carried out by civil servants. My overriding objective throughout, and my responsibility as Minister, is to secure a sustainable future for Sport Wales and to ensure that there is a well-functioning and cohesive organisation.

The assurance review found that a clash of cultures had developed between the chair and other board members. This clash of cultures and styles led to a deterioration in the relationship between the chair and other board members and, ultimately, to the no-confidence vote being taken last November.

I have a duty to take action when it is needed, however difficult or complex the problem. This has not been an easy process for anyone involved, and my focus has been on trying to find a strong and stable way forward for Sport Wales, its staff and the board, who are the ultimate custodians of more than £20 million of public money annually. At this point, my concern is to ensure that staff have the support they need to work effectively, and I pay tribute to their resilience over the last few months—they deserve great credit.

Because of issues relating to data protection and confidentiality, and on the basis of legal advice, it would be inappropriate for me to comment in any detail on the findings of the assurance review. I do want to make clear, for the avoidance of doubt, that the conclusions are principally related to a significant breakdown of some interpersonal relationships at a senior level within Sport Wales. There are some outstanding issues to be addressed as a result of the assurance review process. In addition, a number of formal complaints have been received by the Welsh Government subsequent to the review being finalised.

Based on advice I have received in relation to these, I have decided to take the following actions: I have suspended the chair, Dr Paul Thomas, in order for a proper and formal process to be undertaken as a result of the complaints received. I stress that this is, once again, a neutral act and in no way prejudges the outcome of the process. Dr Thomas has been informed of this development.

I have also suspended the vice-chair, Adele Baumgardt, due to separate concerns that have arisen around the cohesive functioning of the board and its relationship with Welsh Ministers. As with Dr Thomas, this is a neutral act, and she has also been informed.

I would like to see the remainder of the current Sport Wales board stay in place, under interim leadership. My officials have spoken to board members today to inform them of the situation and to ask them to carry on. From today, therefore, I am reinstating the board’s activities. This will enable a number of important steps to be taken, for example the budget-setting process ahead of the new financial year in April.

I am today appointing Lawrence Conway as interim chair. He has over 40 years of public service, with specific experience of the interface between Government and sponsored bodies. He will help to guide Sport Wales through this difficult period, and shares our key objective of restoring organisational stability. I have also asked John Taylor, the former chief executive of ACAS, to work with him in a consultative capacity in order to ensure that the board can operate as a cohesive functioning body. It is not possible or indeed desirable to give a timescale for the current temporary arrangements, but I want to reiterate the importance I place on due process being followed, out of fairness to the individuals concerned. I would like these processes to be concluded as swiftly as possible.

Looking to the future, it is important that Sport Wales as a whole remains fit for purpose as an organisation. The contribution of sport at both an elite and grass-roots level to the physical and mental well-being of our country is vital, and Sport Wales must remain at the forefront of that. I therefore want to see the review of Sport Wales, which commenced last year, completed, preferably by a member of the existing independent panel and reported to me as soon as possible. I’ll update Members further on this in the very near future.

As I said earlier, this has been an extremely difficult period for all, and I regret I have not been able today to give the certainty about the future that I would have wanted. However, what is needed here is a long-term solution, not a sticking plaster, and I need to be assured that the governance of Sport Wales is fully fit for purpose and resilient in the coming months and years. That, I believe, is an objective that can be shared across this Chamber. Thank you.

Diolch i chi, Lywydd. Fe hoffwn i ddiweddaru'r Aelodau ar y ffordd ymlaen o ran y bwrdd a threfn lywodraethu Chwaraeon Cymru. Bydd yr Aelodau'n cofio, yn hwyr y llynedd, y gwnaed y penderfyniad i atal gweithgareddau'r bwrdd, yn dilyn arwyddion clir bod perthynas anodd wedi datblygu rhwng rhai aelodau o'r bwrdd ac, o ganlyniad, nid oedd mewn sefyllfa i gyflawni ei ddyletswyddau yn effeithiol.

Fel y dywedais wrth yr Aelodau ar y pryd, roedd atal y gweithgareddau yn weithred niwtral a dros dro, a’i bwrpas yn bennaf oedd bod yn gyfnod ymdawelu er mwyn i bawb a oedd yn gysylltiedig fyfyrio, ac i roi amser i mi, fel y Gweinidog sy’n gyfrifol am Chwaraeon Cymru, gael fy mriffio ar gefndir y sefyllfa a oedd wedi codi, drwy adolygiad o sicrwydd a gynhaliwyd gan weision sifil. Fy mhrif amcan trwy gydol y sefyllfa, a fy nghyfrifoldeb fel Gweinidog, yw sicrhau dyfodol cynaliadwy i Chwaraeon Cymru a sicrhau y ceir sefydliad cydlynol sy’n gweithredu’n dda.

Canfu'r adolygiad o sicrwydd fod gwrthdaro rhwng diwylliannau wedi datblygu rhwng y cadeirydd ac aelodau eraill o'r bwrdd. Arweiniodd y gwrthdaro rhwng diwylliannau a dulliau hwn at ddirywiad yn y berthynas rhwng y cadeirydd ac aelodau eraill y bwrdd ac, yn y pen draw, at gynnal pleidlais o ddiffyg hyder fis Tachwedd diwethaf.

Mae’n ddyletswydd arnaf i gymryd camau pan fo hangen, waeth pa mor anodd neu gymhleth yw’r broblem. Ni fu hyn yn broses hawdd i unrhyw un a oedd yn gysylltiedig, ac rwyf i wedi canolbwyntio ar geisio dod o hyd i ffordd gref a sefydlog ymlaen i Chwaraeon Cymru, ei staff a'r bwrdd, sydd, yn y pen draw, yn geidwaid dros £20 miliwn y flwyddyn o arian cyhoeddus. Ar y pwynt hwn, yr hyn sy’n bwysig i mi yw sicrhau bod staff yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt i weithio'n effeithiol, a thalaf deyrnged i'w cryfder dros y misoedd diwethaf—maen nhw’n haeddu clod mawr.

Oherwydd materion diogelu data a chyfrinachedd, ac ar sail cyngor cyfreithiol, byddai'n amhriodol imi roi sylwadau manwl ar ganfyddiadau'r adolygiad o sicrwydd. Rwyf i’n awyddus i’w gwneud yn glir, er mwyn osgoi unrhyw amheuaeth, bod y casgliadau yn ymwneud yn bennaf â chwalu sylweddol o ran rhai o’r perthnasoedd rhyngbersonol ar lefel uwch yn Chwaraeon Cymru. Mae rhai materion eto i gael sylw o ganlyniad i'r broses adolygu sicrwydd. Yn ogystal, mae Llywodraeth Cymru wedi cael nifer o gwynion ffurfiol ar ôl i'r adolygiad gael ei gwblhau.

Ar sail cyngor yr wyf wedi’i gael ar y rhain, rwyf wedi penderfynu cymryd y camau canlynol: Rwyf i wedi atal dros dro y cadeirydd, Dr Paul Thomas, er mwyn cynnal proses briodol a ffurfiol o ganlyniad i'r cwynion a gafwyd. Rwy’n pwysleisio bod hyn, unwaith eto, yn weithred niwtral ac nid yw’n rhagfarnu canlyniad y broses mewn unrhyw ffordd. Mae Dr Thomas wedi ei hysbysu am y datblygiad hwn.

Rwyf hefyd wedi atal dros dro yr is-gadeirydd, Adele Baumgardt, oherwydd pryderon ar wahân sydd wedi codi ynghylch gweithrediad cydlynol y bwrdd a'i berthynas â Gweinidogion Cymru. Yn yr un modd â Dr Thomas, gweithred niwtral yw hon, ac mae hithau hefyd wedi ei hysbysu.

Hoffwn weld aelodau eraill bwrdd presennol Chwaraeon Cymru yn aros yn eu swyddogaethau, o dan arweinyddiaeth dros dro. Mae fy swyddogion wedi siarad ag aelodau'r bwrdd heddiw i’w hysbysu am y sefyllfa ac i ofyn iddyn nhw barhau. O heddiw ymlaen, felly, rwy’n adfer gweithgareddau'r bwrdd. Bydd hyn yn galluogi nifer o gamau pwysig i gael eu cymryd, er enghraifft, y broses o bennu’r gyllideb cyn y flwyddyn ariannol newydd ym mis Ebrill.

Heddiw, rwy'n penodi Lawrence Conway yn gadeirydd dros dro. Mae wedi cwblhau dros 40 mlynedd o wasanaeth cyhoeddus, ac mae ganddo brofiad penodol o'r rhyngwyneb rhwng y Llywodraeth a chyrff noddedig. Bydd yn helpu i arwain Chwaraeon Cymru drwy'r cyfnod anodd hwn, ac yn rhannu ein hamcan allweddol o adfer sefydlogrwydd sefydliadol. Rwyf hefyd wedi gofyn i John Taylor, cyn brif weithredwr ACAS, weithio gydag ef mewn swydd ymgynghorol er mwyn sicrhau y gall y bwrdd weithredu fel corff gweithredu cydlynol. Nid yw'n bosibl nac, mewn gwirionedd, yn ddymunol rhoi amserlen ar gyfer y trefniadau dros dro presennol, ond rwyf yn awyddus i ailadrodd y pwysigrwydd yr wyf yn ei osod ar ddilyn proses briodol, er tegwch i'r unigolion dan sylw. Hoffwn i’r prosesau hyn ddod i ben cyn gynted ag y bo modd.

Gan edrych tuag at y dyfodol, mae'n bwysig bod Chwaraeon Cymru yn ei gyfanrwydd yn parhau'n addas i’w ddiben fel sefydliad. Mae cyfraniad chwaraeon i les corfforol a meddyliol ein gwlad yn hanfodol ar lefel elit ac ar lawr gwlad, ac mae'n rhaid i Chwaraeon Cymru barhau i fod yn y rheng flaen yn hynny o beth. Felly, rwyf yn awyddus i weld yr adolygiad o Chwaraeon Cymru, a ddechreuodd y llynedd, yn cael ei gwblhau, yn ddelfrydol gan aelod o'r panel annibynnol presennol a’i adrodd i mi cyn gynted ag y bo modd. Byddaf yn rhoi diweddariad pellach i’r Aelodau ynglŷn â hyn yn y dyfodol agos iawn.

Fel y dywedais yn gynharach, mae hwn wedi bod yn gyfnod anodd iawn i bawb, ac rwy’n gresynu nad wyf i wedi gallu rhoi’r sicrwydd am y dyfodol y byddwn i wedi dymuno ei roi heddiw. Fodd bynnag, yr hyn sydd ei angen yma yw ateb hirdymor, nid ateb dros dro, ac mae angen i mi gael sicrwydd bod trefn lywodraethu Chwaraeon Cymru yn gwbl addas i’w diben ac yn gydnerth yn y misoedd a'r blynyddoedd i ddod. Mae hynny, rwy’n credu, yn amcan y gellir ei rannu ar draws y Siambr hon. Diolch.

Before I reply, could the Minister please confirm who Lawrence Conway is? Is it the same Lawrence Conway who headed up Rhodri Morgan’s office? [Interruption.] Yes? Is that right, Minister?

Cyn i mi ateb, a fydd y Gweinidog cystal â chadarnhau pwy yw Lawrence Conway? Ai'r un Lawrence Conway a oedd yn arwain swyddfa Rhodri Morgan ydyw? [Torri ar draws.] Ie? A yw hynny'n gywir, Weinidog?

You have an ability to ask a number of questions or you can only ask one. If that’s the only one, you can sit down.

Gallwch ofyn sawl cwestiwn neu gallwch ofyn un. Os mai dyna'r unig un, cewch eistedd i lawr.

No, it certainly isn’t. I think it has been confirmed by the Chamber that we are talking about the same person. Really, Sport Wales is just another disaster of a recurring theme of your Government, really. We have a crisis that you hadn’t seen coming and things have got so bad that you’ve had to undertake major surgery instead of resolving things at an early stage. I’ve already raised serious incompetence on the behalf of your Government earlier, adding up to £53 million. I’ve raised concerns about the allegations from Public Affairs Cymru, where your Government has leaned on voluntary organisations to stop them saying things that they don’t want to hear. The thing about Wales is that sport is such an integral part of our culture. So, if you have to get one thing right in Wales, it has to be sport. If you look at the second paragraph on page 2, I’m very concerned at the lack of transparency, and I’d like your assurance that, at some point in the near future, everything will be published. Maybe, if things are unable to be published, then they could be redacted instead of things being hidden completely.

I really must raise, as a matter of concern, the history of the chair, because, as I mentioned earlier, he seems to have very strong Labour Party connections. Concerns were raised by none other than the former Permanent Secretary to the Welsh Government when Mr Conway was appointed as a special adviser to Labour Cabinet Members in 2013, because civil servants don’t often switch between a neutral role and a political role. For many of us, this is just another example of the Labour Party card being used as the main criteria to fill a public sector post. This is the kind of nepotism that causes problems in the first place. The first question, Minister, is: why didn’t you see this coming, and why didn’t you intervene before this crisis arose? As I said earlier, major surgery. Why can’t you give us a date for when these interim arrangements will come to an end? How much is the chair being paid when he is suspended, and how much are the new people costing the public purse? And why didn’t you appoint a clearly independent person to chair the organisation, rather than somebody with such open Labour connections again? Let’s be honest: there are so many appointments undertaken by the Welsh Government where there are clear, clear political connections. Is Sport Wales carrying out its proper function? This is a really important question given the context of what Public Affairs Cymru has said: when the chair produced a report—or came out with a report—that said that the organisation needed a major overhaul, did you shoot the messenger, or have you appointed somebody who will come out with the party line instead of maybe a conclusion that you don’t actually agree with or enjoy? Finally, and certainly not least importantly, what about the 160 staff employed? Your statement offers no assurance to them, so can you please give the staff some assurance about the longevity of the future of the organisation and their place in it?

Nage, yn sicr. Rwy'n credu ei fod wedi’i gadarnhau gan y Siambr ein bod yn sôn am yr un person. Yn wir, mae Chwaraeon Cymru yn drychineb arall ar thema gyson eich Llywodraeth, mewn gwirionedd. Mae gennym ni argyfwng na wnaethoch ei ragweld ac mae pethau wedi gwaethygu cymaint fel eich bod wedi gorfod cymryd camau dyrys yn hytrach na datrys pethau ar gam cynnar. Rwyf eisoes wedi codi anallu difrifol ar ran eich Llywodraeth yn gynharach, gwerth hyd at £53 miliwn. Rwyf wedi codi pryderon ynghylch honiadau gan Materion Cyhoeddus Cymru, lle mae eich Llywodraeth wedi pwyso ar sefydliadau gwirfoddol i'w hatal rhag dweud pethau nad ydyn nhw eisiau eu clywed. Y peth am Gymru yw bod chwaraeon yn rhan mor annatod o'n diwylliant. Felly, os yw’n ofynnol i chi gael un peth yn iawn yng Nghymru, chwaraeon yw hwnnw. Os edrychwch chi ar yr ail baragraff ar dudalen 2, rwy'n bryderus iawn am y diffyg tryloywder, a hoffwn gael sicrwydd gennych chi, rywbryd yn y dyfodol agos, y bydd popeth yn cael ei gyhoeddi. Efallai, os oes pethau na ellir eu cyhoeddi, y gellid eu golygu yn hytrach na’u cuddio yn gyfan gwbl.

Mae’n rhaid i mi godi, fel mater o bryder, hanes y cadeirydd, oherwydd, fel y soniais yn gynharach, mae'n ymddangos bod ganddo gysylltiadau cryf iawn â’r Blaid Lafur. Codwyd pryderon gan neb llai na’r cyn Ysgrifennydd Parhaol i Lywodraeth Cymru pan benodwyd Mr Conway yn gynghorydd arbennig i Aelodau Cabinet Llafur yn 2013, oherwydd nad yw gweision sifil yn newid yn aml rhwng swyddogaeth niwtral a swyddogaeth wleidyddol. I lawer ohonom, mae hon yn enghraifft arall o gerdyn y Blaid Lafur yn cael ei ddefnyddio fel y prif faen prawf i lenwi swydd yn y sector cyhoeddus. Y math hwn o nepotiaeth sy'n achosi problemau yn y lle cyntaf. Y cwestiwn cyntaf, Weinidog, yw: pam na wnaethoch chi ragweld hyn, a pham na wnaethoch chi ymyrryd cyn i’r argyfwng godi? Fel y dywedais yn gynharach, camau dyrys. Pam na allwch chi roi dyddiad i ni o ran pryd y bydd y trefniadau dros dro hyn yn dod i ben? Faint o gyflog y mae eich cadeirydd yn ei gael pan ei fod wedi ei atal dros dro, a faint fydd cost y bobl newydd i'r pwrs cyhoeddus? A pham na wnaethoch chi benodi unigolyn sy’n amlwg yn annibynnol i gadeirio'r sefydliad, yn hytrach na rhywun sydd â chysylltiadau Llafur mor agored eto? Gadewch i ni fod yn onest: mae cymaint o benodiadau a wnaed gan Lywodraeth Cymru lle ceir cysylltiadau gwleidyddol cwbl eglur. A yw Chwaraeon Cymru yn cyflawni ei swyddogaeth briodol? Mae hwn yn gwestiwn pwysig iawn o gofio cyd-destun yr hyn y mae Materion Cyhoeddus Cymru wedi’i ddweud: pan luniodd y cadeirydd adroddiad—neu pan gyflwynodd adroddiad—a oedd yn dweud bod angen i’r sefydliad gael ei ailwampio’n helaeth, a wnaethoch chi saethu’r negesydd, neu a ydych chi wedi penodi rhywun a fydd yn cyhoeddi barn y blaid yn hytrach na chasgliad efallai nad ydych yn cytuno ag ef mewn gwirionedd nac yn ei fwynhau? Yn olaf, ac yn sicr nid yn lleiaf, beth am y 160 o aelodau staff a gyflogir? Nid yw eich datganiad yn cynnig unrhyw sicrwydd iddyn nhw, felly a fyddech cystal â rhoi rhywfaint o sicrwydd am hirhoedledd dyfodol y sefydliad a'u lle nhw ynddo?

I thank you for those questions. We’ll start with the bit we can agree on, and that is that sport is very much an integral part of our life and our culture here in Wales. The role of Sport Wales is extremely important in that. A strong part of my statement today has been about the importance of the staff at Sport Wales and seeking to offer them some assurance, and to express my personal gratitude for the professionalism with which they have conducted themselves and continued working with such passion for sport in Wales over the recent weeks and months, which I know have been difficult for them. As I got to my feet today, a statement went around to all staff at Sport Wales again expressing my gratitude to them.

You asked when the concerns first came to the fore. Well, as I said in my statement in November, those concerns came to the fore in November. On Tuesday 22 November, there was the unanimous vote of no confidence passed by the board in the chair, and then I took action on 23 November, with the full agreement of the chair and vice-chair, to suspend the activities of the board until this assurance review could be completed. That, as I said at the time, was a neutral act. I think that the Welsh Government did act swiftly when concerns were first raised.

You referred to the review of Sport Wales that the chair was undertaking. The assurance review itself didn’t consider the review that the chair was undertaking or the wider effectiveness of Sport Wales as an organisation. However, the review did find widespread support for the review that the chair was undertaking. As I said in my statement, I want to see that review completed and reported to me as soon as possible, and I would like one of the members of the independent panel that was advising that piece of work to conclude that work on my behalf.

With regard to Lawrence Conway, I am extremely grateful to him for taking on this role at such short notice and at no cost to the public purse, I have to say; he’s doing it without remuneration. His credentials, I think, speak for themselves. He has over 40 years of public service experience, with specific experience of the interface between Government and sponsored bodies. He will help guide Sport Wales through this difficult period. He joined the civil service in 1968 and worked in various roles throughout his career in the Welsh Office, including a secondment to the Cardiff Bay Development Corporation in the early 1990s as assistant to the chief executive. More recently, he headed the division in the Welsh Office responsible for sponsoring a number of arm’s-length bodies, including the Welsh Development Agency, and was appointed head of the Cabinet Secretariat and subsequently the First Minister’s department in 1998. He served in that capacity until his retirement in 2010. He will certainly be undertaking his role within the context of the Nolan principles, in which we would expect all people in these positions to operate.

Diolch i chi am y cwestiynau yna. Dechreuwn gyda'r hyn y gallwn ni gytuno arno, sef bod chwaraeon yn rhan annatod iawn o'n bywyd a'n diwylliant yma yng Nghymru. Mae Swyddogaeth Chwaraeon Cymru yn eithriadol o bwysig yn hynny o beth. Mae rhan gref o fy natganiad heddiw wedi ymwneud â phwysigrwydd y staff yn Chwaraeon Cymru a cheisio cynnig rhywfaint o sicrwydd iddynt, ac i fynegi fy niolch personol am y proffesiynoldeb maen nhw wedi ei ddangos ac am barhau i weithio gyda'r fath angerdd am chwaraeon yng Nghymru dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf, sydd wedi bod yn anodd iddyn nhw, mi wn. Wrth i mi godi ar fy nhraed heddiw, aeth datganiad i holl staff Chwaraeon Cymru unwaith eto yn mynegi fy niolch iddynt.

Fe wnaethoch chi ofyn pryd y daeth y pryderon i'r amlwg yn gyntaf. Wel, fel y dywedais yn fy natganiad ym mis Tachwedd, daeth y pryderon hynny i'r amlwg ym mis Tachwedd. Ddydd Mawrth 22 Tachwedd, pasiwyd pleidlais unfrydol o ddiffyg hyder yn y cadeirydd gan y bwrdd, a chymerais gamau ar 23 Tachwedd, gyda chydsyniad llawn y cadeirydd a'r is-gadeirydd, i atal gweithgareddau’r bwrdd hyd y gellid cwblhau’r adolygiad o sicrwydd hwn. Roedd honno, fel y dywedais ar y pryd, yn weithred niwtral. Gweithredodd Llywodraeth Cymru yn gyflym yn fy marn i, pan godwyd y pryderon yn gyntaf.

Fe wnaethoch chi gyfeirio at yr adolygiad o Chwaraeon Cymru yr oedd y cadeirydd yn ei gynnal. Nid oedd yr adolygiad o sicrwydd ei hun yn ystyried yr adolygiad yr oedd y cadeirydd yn ei gynnal nac effeithiolrwydd ehangach Chwaraeon Cymru fel sefydliad. Fodd bynnag, canfu’r adolygiad gefnogaeth eang i’r adolygiad yr oedd y cadeirydd yn ei gynnal. Fel y dywedais yn fy natganiad, rwyf i’n dymuno gweld yr adolygiad hwnnw yn cael ei gwblhau a'i adrodd i mi cyn gynted ag y bo modd, a hoffwn i un o aelodau'r panel annibynnol a oedd yn cynghori ar y gwaith hwnnw gwblhau’r gwaith hwnnw ar fy rhan.

O ran Lawrence Conway, rwy’n hynod ddiolchgar iddo am gamu i’r swydd hon ar gymaint o fyr rybudd a heb gost i'r pwrs cyhoeddus, mae’n rhaid i mi ddweud; mae'n gwneud hyn heb gydnabyddiaeth. Mae ei gymwysterau, yn fy marn i, yn llefaru drostynt eu hunain. Mae ganddo dros 40 mlynedd o brofiad mewn gwasanaethau cyhoeddus, â phrofiad penodol o'r rhyngwyneb rhwng y Llywodraeth a chyrff noddedig. Bydd yn helpu i lywio Chwaraeon Cymru drwy'r cyfnod anodd hwn. Ymunodd â'r gwasanaeth sifil ym 1968 a bu'n gweithio mewn amryw o swyddi drwy gydol ei yrfa yn y Swyddfa Gymreig, gan gynnwys secondiad i Gorfforaeth Datblygu Bae Caerdydd yn y 1990au cynnar fel cynorthwy-ydd i'r prif weithredwr. Yn fwy diweddar, bu'n bennaeth yr is-adran yn y Swyddfa Gymreig a oedd yn gyfrifol am noddi nifer o gyrff hyd braich, gan gynnwys Awdurdod Datblygu Cymru, a chafodd ei benodi'n bennaeth Ysgrifenyddiaeth y Cabinet ac adran y Prif Weinidog wedi hynny ym 1998. Gwasanaethodd yn y swydd honno tan ei ymddeoliad yn 2010. Bydd yn sicr yn ymgymryd â'i swyddogaeth yng nghyd-destun egwyddorion Nolan, fel y byddem ni’n disgwyl i bawb yn y swyddi hyn ei wneud.

Can I thank the Minister for her statement today, and can I also state that I think that it is particularly important to thank the staff, who have been through a very difficult period? Many concerns have been raised by staff not of their making, and I think tribute should be paid to them through this difficult time. The organisation, as a Government-sponsored body, has been accused of being unwilling to listen, lacking transparency and being obsolete in its thinking. So, now you have had time to reflect, can I ask: do you believe that you did act early enough and at the right time, and were the correct governance procedures in place before you suspended the board? Can I also ask: can you give an assurance today to the Chamber that you think the right governance procedures are in place now and, indeed, ongoing?

Can I also ask when you expect the review to be completed and made public? Also, with regard to the chair's previous review on the effectiveness of Sport Wales—I wasn't quite sure when you previously answered this question—do you intend to investigate the structural issues identified in there as part of your all-encompassing review? I’d just like some clarification on that.

You have provided the credentials in some detail of Lawrence Conway, so I thank you for that, but I wonder if you could also provide us with some more information on John Taylor. Clearly, there’s a big task of work to do, and their ability to fulfil the roles is, of course, a question that I think we all need to have some assurance on, so, please, some more information on John Taylor's credentials.

And finally, could I ask how the business as an organisation has been affected? And by that, I'm referring to the day-to-day running of Sport Wales, but also more long term as well, especially with regard to financial planning. You mentioned it in your statement about making these changes now for the new financial year, but have some of those issues of financing with regard to the new financial year been affected as a result of the suspension of the board?

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad heddiw, ac a gaf i hefyd ddatgan fy mod i’n credu ei bod yn arbennig o bwysig i ddiolch i'r staff, sydd wedi bod trwy gyfnod anodd iawn? Mae llawer o bryderon wedi eu codi gan staff nad achoswyd ganddyn nhw, ac rwy'n credu y dylid talu teyrnged iddyn nhw drwy'r cyfnod anodd hwn. Mae'r sefydliad, fel corff a noddir gan y Llywodraeth, wedi ei gyhuddo o fod yn amharod i wrando, o fod â diffyg tryloywder ac o fod yn hen-ffasiwn o ran ei feddylfryd. Felly, gan eich bod wedi cael amser i fyfyrio erbyn hyn, a gaf i ofyn: a ydych chi’n credu eich bod wedi gweithredu yn ddigon cynnar ac ar yr adeg iawn, ac a oedd y gweithdrefnau llywodraethu cywir ar waith cyn i chi atal y bwrdd? A gaf i ofyn hefyd: a wnewch chi roi sicrwydd heddiw i'r Siambr eich bod o’r farn bod y gweithdrefnau llywodraethu cywir ar waith yn awr ac, yn wir, yn parhau?

A gaf i ofyn hefyd pryd yr ydych chi’n disgwyl i'r adolygiad gael ei gwblhau a'i wneud yn gyhoeddus? Hefyd, o ran adolygiad blaenorol y cadeirydd ar effeithiolrwydd Chwaraeon Cymru—nid oeddwn i’n hollol siŵr pan wnaethoch chi ateb cwestiwn yn flaenorol—a ydych chi’n bwriadu ymchwilio i'r materion strwythurol a nodwyd yno yn rhan o'ch adolygiad hollgynhwysol? Hoffwn gael rhywfaint o eglurhad ynglŷn â hynny.

Rydych chi wedi darparu cymwysterau Lawrence Conway yn eithaf manwl, felly diolch i chi am hynny, ond tybed a wnewch chi hefyd roi rhagor o wybodaeth i ni am John Taylor. Yn amlwg, mae yna dasg fawr i'w gwneud, ac mae eu gallu i gyflawni’r swyddogaethau, wrth gwrs, yn gwestiwn rwy’n credu bod angen i bob un ohonom gael sicrwydd arno, felly, ychydig mwy o wybodaeth am gymwysterau John Taylor, os gwelwch yn dda.

Ac yn olaf, a gaf i ofyn sut y mae'r busnes fel sefydliad wedi ei effeithio? Ac wrth ddweud hynny, rwy’n cyfeirio at weithrediad Chwaraeon Cymru o ddydd i ddydd, ond yn fwy hirdymor hefyd, yn enwedig o ran cynllunio ariannol. Fe wnaethoch chi sôn yn eich datganiad am wneud y newidiadau hyn yn awr ar gyfer y flwyddyn ariannol newydd, ond a yw rhai o'r materion cyllido hynny o ran y flwyddyn ariannol newydd wedi'u heffeithio o ganlyniad i atal y bwrdd?

I thank the Member for those questions. With regard to the review, it was specifically a governance review, so we didn't ask the reviewers to explore those wider issues of the effectiveness of the organisation and so on. Those were issues that were being looked at by the review that the chair was leading on, and now we’ll be asking a member of the panel that was advising and helping in that works to take forward that. I would expect that work to be concluded in the coming weeks—it's not a piece of work that I would expect to go on for a long period. I understand a substantial amount of work had already been completed, and I look forward to seeing that review in due course, and, obviously, I'll be updating Members on that.

With regard to the governance that we have in place for Sport Wales, I can confirm there is a framework document in place. There's also a remit letter in place, but I intend to issue the board with a refreshed remit letter in the light of where we find ourselves at the moment. There's a Welsh Government-approved business plan in place with the organisation, and Welsh Government internal audit service conducted an audit in October 2015 and did provide those reasonable assurances that the controls are in place to ensure effective oversight within the organisation

With regard to your questions about further information on John Taylor, well, John Taylor has held a range of posts, mainly in the public sector, before serving as ACAS’s first chief executive for 12 years from 2001. His previous roles included being the chief executive of the Development Board for Rural Wales and the south-east Wales training and enterprise council in the 1990s. In more recent years, he's been deputy chair of the University of West London, chair of the careers service for Wales, the Workers’ Educational Association, and is currently chair of the major contractors committee for the electrical contracting industry. So, again, I think that he and Lawrence are both well suited to undertake this interim arrangement that we have in place for Sport Wales. Again, I would just echo the comments that you have made about the professionalism with which Sport Wales have undertaken their work as staff members in the recent period, which I know has been difficult for them, and to reassure you that there have been no issues of policy or finance that the board would have to have dealt with, but there are things now that the board will have to deal with in the very near future, such as setting the budget for the next financial year and various matters that will have to be signed off relating to national governing bodies and so on. So, there's plenty of work for the board to get back to doing now that their responsibilities have been reinstated.

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau yna. O ran yr adolygiad, adolygiad llywodraethu yn benodol oedd hwnnw, felly ni wnaethom ofyn i'r adolygwyr archwilio’r materion ehangach hynny ynglŷn ag effeithiolrwydd y sefydliad ac ati. Roedd y rheini yn faterion a oedd yn cael eu hystyried yn yr adolygiad yr oedd y cadeirydd yn ei arwain, ac yn awr byddwn yn gofyn i aelod o'r panel a oedd yn cynghori ac yn helpu yn y gwaith hwnnw i fwrw ymlaen â hynny. Byddwn i’n disgwyl i'r gwaith hwnnw gael ei gwblhau yn ystod yr wythnosau nesaf—nid yw’n waith y byddwn i’n disgwyl iddo barhau am gyfnod hir. Rwyf i ar ddeall bod cryn dipyn o waith eisoes wedi ei wneud, ac edrychaf ymlaen at weld yr adolygiad hwnnw maes o law, ac, yn amlwg, byddaf yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am hynny.

O ran y drefn lywodraethu sydd gennym ar waith ar gyfer Chwaraeon Cymru, gallaf gadarnhau bod dogfen fframwaith ar waith. Mae llythyr cylch gwaith hefyd ar gael, ond rwy’n bwriadu dosbarthu llythyr cylch gwaith newydd i’r bwrdd yng ngoleuni’r sefyllfa bresennol. Mae cynllun busnes a gymeradwywyd gan Lywodraeth Cymru ar waith yn y sefydliad, a chynhaliodd gwasanaeth archwilio mewnol Llywodraeth Cymru archwiliad ym mis Hydref 2015 a roddodd y sicrwydd rhesymol hwnnw bod y rheolaethau ar waith i sicrhau goruchwyliaeth effeithiol yn y sefydliad

O ran eich cwestiynau ynglŷn â rhagor o wybodaeth am John Taylor, wel, mae John Taylor wedi bod mewn amryw o swyddi, yn y sector cyhoeddus yn bennaf, cyn gwasanaethu fel prif weithredwr cyntaf ACAS am 12 mlynedd o 2001 ymlaen. Mae ei swyddi blaenorol yn cynnwys bod yn brif weithredwr Bwrdd Datblygu Cymru Wledig a chyngor hyfforddiant a menter de-ddwyrain Cymru yn y 1990au. Yn fwy diweddar, bu’n ddirprwy gadeirydd Prifysgol Gorllewin Llundain, cadeirydd gwasanaeth gyrfaoedd Cymru, Cymdeithas Addysg y Gweithwyr, ac mae ar hyn o bryd yn gadeirydd y pwyllgor contractwyr mawr ar gyfer y diwydiant contractio trydanol. Felly, unwaith eto, rwy’n credu ei fod ef a Lawrence yn addas iawn i ymgymryd â’r trefniant dros dro hwn sydd gennym ar waith ar gyfer Chwaraeon Cymru. Unwaith eto, hoffwn innau adleisio'r sylwadau yr ydych wedi'u gwneud am broffesiynoldeb aelodau staff Chwaraeon Cymru wrth wneud eu gwaith yn y cyfnod diweddar, sydd, mi wn, wedi bod yn anodd iddyn nhw, ac i’ch sicrhau chi na fu unrhyw faterion polisi na chyllid y byddai'r bwrdd wedi gorfod ymdrin â hwy, ond mae yna bethau erbyn hyn y bydd yn rhaid i'r bwrdd ymdrin â nhw yn y dyfodol agos iawn, fel pennu’r gyllideb ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf ac amryw o faterion y bydd yn rhaid eu llofnodi yn ymwneud â chyrff llywodraethu cenedlaethol ac ati. Felly, mae digon o waith i’r bwrdd fynd yn ôl i’w wneud gan fod eu cyfrifoldebau wedi eu hadfer erbyn hyn.

Thanks, Minister, for your statement. There do seem to have been some problems at the top end of this organisation in recent months. The Minister may well recall that the last chair, Laura McAllister, stayed in post beyond her intended term of office because the Welsh Government felt that a suitable replacement couldn’t be found at that time. You then came up with Paul Thomas, but he’s seemingly quickly fallen into dispute with the rest of the board. Now, I don’t pretend to know the reasons for this, but I hope that we do get a full report on this, and, more important, that the board quickly becomes a functioning operation once again.

Sport Wales plays a key role in delivering a lot of Welsh Government targets in important areas, which could potentially increase physical activity and tackle the huge problem of obesity. So, this is the crucial thing: that Sport Wales does get on with its remit, regardless of any boardroom shenanigans or internal politics. So, echoing what Russell George was asking you earlier, I wonder if you could amplify a little bit on how the organisation has been performing without the guidance of the board in recent weeks. How has it been delivering its day-to-day functions? I know you said the budget setting hasn’t been affected, which is good to hear, but can you shed some light on, or give us some assurances, rather, that the performance hasn’t been adversely affected by recent events? Thanks.

Diolch, Weinidog, am eich datganiad. Mae’n ymddangos y bu problemau ar ben uchaf y sefydliad hwn yn ystod y misoedd diwethaf. Efallai y bydd y Gweinidog yn cofio bod y cadeirydd diwethaf, Laura McAllister, wedi aros yn ei swydd yn hwy na’r cyfnod a fwriadwyd oherwydd bod Llywodraeth Cymru o’r farn na ellid dod o hyd i olynydd addas ar y pryd. Yna daethoch o hyd i Paul Thomas, ond mae'n ymddangos ei fod yn fuan wedi dechrau anghydweld a gweddill y bwrdd. Nawr, nid wyf yn honni fy mod i’n gwybod y rhesymau dros hyn, ond rwy’n gobeithio y cawn ni adroddiad llawn ar hyn, ac, yn bwysicach, y bydd y bwrdd yn dychwelyd yn fuan i weithrediad llawn unwaith eto.

Mae Chwaraeon Cymru yn chwarae rhan allweddol wrth gyflawni llawer o dargedau Llywodraeth Cymru mewn meysydd pwysig, a allai o bosibl gynyddu gweithgarwch corfforol a mynd i'r afael â'r broblem enfawr o ordewdra. Felly, dyma sy’n hollbwysig: bod Chwaraeon Cymru yn cyflawni ei gylch gwaith, er gwaethaf unrhyw helbulon yn yr ystafell fwrdd neu wleidyddiaeth fewnol. Felly, gan adleisio yr hyn ofynnodd Russell George i chi yn gynharach, tybed a wnewch chi ymhelaethu rhywfaint ar sut y mae'r sefydliad wedi bod yn perfformio heb arweiniad y bwrdd yn ystod yr wythnosau diwethaf. Sut y mae wedi bod yn cyflawni ei swyddogaethau o ddydd i ddydd? Gwn eich bod wedi dweud nad yw pennu'r gyllideb wedi ei effeithio, sy'n dda i’w glywed, ond a wnewch chi daflu goleuni ar, neu roi rhyw sicrwydd i ni, yn hytrach, nad yw’r perfformiad wedi ei effeithio'n andwyol gan ddigwyddiadau diweddar? Diolch.

I thank you for those questions, and I’m grateful for the opportunity to provide you with those reassurances that performance hasn’t been affected, and the day-to-day functions of Sport Wales have continued seamlessly throughout. Again, that’s due to the work of the staff who have been doing that. I’m very pleased that you recognise the role that Sport Wales has, and the potential that Sport Wales has, for so many of Welsh Government’s priorities, including the physical activity agenda as well, because Sport Wales has incredible potential to make a huge impact on both the elite end of sport but also the grass-roots end, and the physical activity end as well. I know it’s doing good work and I look forward to working closely with the board as we move forward.

Diolch i chi am y cwestiynau yna, ac rwy'n ddiolchgar am y cyfle i roi’r sicrwydd hwnnw i chi nad yw perfformiad wedi ei effeithio, a bod swyddogaethau Chwaraeon Cymru o ddydd i ddydd wedi parhau yn ddi-dor drwy gydol y sefyllfa. Unwaith eto, mae hyn o ganlyniad i waith y staff sydd wedi bod yn gwneud hynny. Rwy'n falch iawn eich bod yn cydnabod y swyddogaeth sydd gan Chwaraeon Cymru, a'r potensial sydd gan Chwaraeon Gymru, am gynifer o flaenoriaethau Llywodraeth Cymru, gan gynnwys yr agenda gweithgarwch corfforol hefyd, oherwydd bod gan Chwaraeon Cymru botensial anhygoel i gael effaith enfawr ar chwaraeon elit a chwaraeon llawr gwlad, yn ogystal â gweithgarwch corfforol hefyd. Gwn ei fod yn gwneud gwaith da, ac edrychaf ymlaen at weithio'n agos â'r bwrdd wrth inni symud ymlaen.

5. 4. Datganiad: Cymunedau Cryf—Camau Nesaf
5. 4. Statement: Resilient Communities—Next Steps

Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant ar gymunedau cryf—y camau nesaf. Rydw i’n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet, Carl Sargeant.

The next item on our agenda is a statement by the Cabinet Secretary for Communities and Children on resilient communities—the next steps. I call on the Cabinet Secretary, Carl Sargeant.

Thank you, Presiding Officer. In October I set out my vision for a new approach to building resilient communities focused on employment, early years and empowerment. This ambition flows from the Government’s core commitment to investing in the prosperity of our nation: generating new jobs, creating 100,000 all-age apprenticeships, piloting a new Better Jobs, Closer to Home project, delivering the most generous childcare offer for working parents anywhere in the UK, establishing the Valleys taskforce, creating the north and south Wales metros, giving children the best start through an extended pupil deprivation grant, and promoting financial inclusion.

Llywydd, resilient communities are ready and able to work; they offer children the best start in life—they are empowered and engaged. I want safe, strong, resilient communities. At the same time I indicated that I was minded to phase out the Communities First programme and launched a broad programme of engagement with external stakeholders. This involved an online survey and meetings with interested people and organisations, including councils and public services boards. There were more than 3,000 responses to the engagement exercise and I’d like to thank all those who participated.

The feedback demonstrated the many ways in which Communities First has benefited individuals. I would again like to thank the Communities First workforce for the difference that they’ve made to thousands of people. Respondents recognised the need for change and highlighted ways in which Communities First could be improved. A significant number felt that far-reaching reform was needed. The engagement exercise has highlighted broad support for resilient communities and a new approach focused on employment, early years and empowerment. Stakeholders also emphasised the importance of early intervention as a basic principle that should underpin our approach to building resilience. Llywydd, in light of the feedback, I have again considered options for Communities First and have concluded that it should be phased out.

I recognise the support for Communities First voiced by those who work on or have benefitted from the programme. However, in reaching my decision, I’ve also taken account of a range of other responses and factors. The Welsh Government’s approach to prosperity for all, and the policy, legislative and financial contexts in which Communities First has operated have changed fundamentally. Individuals have clearly benefitted from Communities First but, as the Bevan Foundation highlights, performance has been mixed and poverty remains a stubborn and persistent challenge. No single programme can tackle poverty. We need a holistic approach encompassing the Welsh Government, local authorities and public services boards’ members.

I know the potential impact on individuals and communities. So, I will adopt a careful approach going forward, seeking to preserve some of the most effective aspects of the work done by Communities First. I will ensure that lead delivery bodies have sufficient time and resources to plan the transition. And so, I have decided that funding, at 70 per cent of current levels, will be provided until March 2018. I will establish a legacy fund of £6 million, to be introduced in April 2018, which will enable local authorities, in consultation with communities and public services boards, to maintain some of the most effective interventions or community assets developed by Communities First.

I know how important community buildings are, too. I therefore will be providing an extra £4 million of capital funding to the community facilities programme in 2017-18 and in future years, with priority for Communities First areas within that programme, to help protect valuable community assets where renovations or alterations might help to provide a sustainable future.

We are clear as a Government that we must now transition into a new phase in our fight against poverty in Wales. Our interventions—our support for those who need it most—will not end with this programme. Indeed, our aim is to intensify our efforts to give people the tools they need to have a more equal share of the nation’s prosperity. At the centre of this must be the promise of good, secure work. So, while maintaining the valuable legacy from Communities First, I want to take forward our new approach to resilient communities.

Reinforcing my commitment to employment, I have already announced the extension of two key programmes, Communities for Work and Parents Childcare and Employment—the PaCE programme. Now, I want to go further to help create a more prosperous, secure and equal Wales. As we take forward our wider Welsh Government employability plan, led by the Minister for Skills and Science, we can develop a new infrastructure to support those furthest away from the labour market into employment.

Llywydd, from April 2018, I will introduce a grant to develop this infrastructure, building on the successes of Communities for Work and Lift. I will provide nearly £12 million a year to enable councils to enhance support focused on those people often faced with complex barriers who are furthest from the labour market. It will also allow this support to go beyond the tightly defined geographical boundaries of Communities First, which currently constrain the reach of such services. My officials continue to work closely with those leading on the wider employability plan. Enhancing and expanding employment support in our most deprived communities will be an important part of the wider employment offer.

Llywydd, investing in our children is an investment for the long term. It is the most sustainable means of building a more prosperous future. I have been encouraged by the very positive responses to date to the development of children’s zones. We will be bringing it forward, together with partners, to work with a defined community in a strategic way to improve the life chances of children and young people. I will be making a further announcement on the next steps in developing children’s zones.

Along with the Cabinet Secretary for Education and the Minister for Social Services and Public Health, I have also announced the establishment of an ACE hub to help organisations, communities and individuals across Wales tackle adverse childhood experiences, which can have such a devastating impact on children’s life chances. I will continue with the support for StreetGames in developing innovative ways of engaging our young people in positive activities. These initiatives, together with our continued investment in our successful Flying Start and Families First programmes, will ensure there is comprehensive support for children as they grow up.

People knowing and accessing their rights is crucial to building empowered communities. It is why and for that purpose I will continue to support Citizens Advice Cymru in the vitally important work that they do, helping to build resilience in the face of welfare reform changes. The reforms proposed by the Cabinet Secretary for Finance and Local Government to strengthen local democracy and the role of local councillors and support more effective community and town councils are fundamental to the development of empowering communities.

Diolch i chi, Lywydd. Ym mis Hydref nodais fy ngweledigaeth ar gyfer dull newydd ar gyfer adeiladu cymunedau cryf gan ganolbwyntio ar gyflogaeth, y blynyddoedd cynnar a grymuso. Mae'r uchelgais hon yn deillio o ymrwymiad craidd y Llywodraeth i fuddsoddi yn ffyniant ein cenedl: creu swyddi newydd, gan gynnwys 100,000 o brentisiaethau ar gyfer pob oedran, treialu prosiect newydd Swyddi Gwell, yn nes at Adref, cyflwyno'r cynnig gofal plant mwyaf hael i rieni sy'n gweithio mewn unrhyw le yn y DU, sefydlu tasglu’r Cymoedd, creu metros gogledd a de Cymru, rhoi'r dechrau gorau i blant drwy grant amddifadedd disgyblion estynedig, a hyrwyddo cynhwysiant ariannol.

Lywydd, mae cymunedau cryf yn barod i weithio ac yn gallu gweithio; maen nhw’n cynnig y dechrau gorau mewn bywyd i blant—maent wedi’u grymuso a’u hymgysylltu. Rwy’n awyddus i weld cymunedau diogel a chryf. Ar yr un pryd, nodais fy mod yn bwriadu dirwyn y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf i ben a lansio rhaglen eang o ymgysylltu â rhanddeiliaid allanol. Roedd hyn yn cynnwys arolwg ar-lein a chyfarfodydd gyda phobl a sefydliadau â budd, gan gynnwys cynghorau a byrddau gwasanaethau cyhoeddus. Roedd mwy na 3,000 o ymatebion i'r ymarfer ymgysylltu a hoffwn ddiolch i bawb a gymerodd ran. 

Roedd yr adborth yn dangos y nifer o ffyrdd y mae Cymunedau yn Gyntaf wedi bod o fudd i unigolion. Hoffwn eto ddiolch i weithlu Cymunedau yn Gyntaf am y gwahaniaeth y maen nhw wedi ei wneud i filoedd o bobl. Roedd yr ymatebwyr yn cydnabod yr angen am newid gan dynnu sylw at ffyrdd y gellid gwella Cymunedau yn Gyntaf. Teimlai nifer sylweddol bod angen diwygio pellgyrhaeddol. Mae'r ymarfer ymgysylltu wedi amlygu cefnogaeth eang ar gyfer cymunedau cryf a dull newydd yn canolbwyntio ar gyflogaeth, y blynyddoedd cynnar a grymuso. Hefyd, pwysleisiodd rhanddeiliaid bwysigrwydd ymyrraeth gynnar fel egwyddor sylfaenol a ddylai fod yn sail ar gyfer ein dull o ddatblygu cryfder. Lywydd, yng ngoleuni'r adborth, rwyf wedi ystyried eto y dewisiadau ar gyfer Cymunedau yn Gyntaf ac wedi dod i'r casgliad y dylid ei ddirwyn i ben. 

Rwy’n cydnabod y gefnogaeth ar gyfer Cymunedau yn Gyntaf a leisiwyd gan y rhai hynny sy'n gweithio ar y rhaglen neu sydd wedi elwa arni. Fodd bynnag, wrth wneud fy mhenderfyniad, rwyf hefyd wedi ystyried amrywiaeth o ymatebion a ffactorau eraill. Mae dull Llywodraeth Cymru o sicrhau ffyniant i bawb, a’r cyd-destunau o ran polisi, deddfwriaeth ac arian y mae Cymunedau yn Gyntaf yn gweithredu oddi mewn iddynt, wedi newid yn sylfaenol. Mae unigolion yn amlwg wedi cael budd o Gymunedau yn Gyntaf ond, fel y mae Sefydliad Bevan yn ei amlygu, mae perfformiad wedi bod yn gymysg ac mae tlodi yn parhau i fod yn her ystyfnig a pharhaus. Ni all un rhaglen unigol fynd i'r afael â thlodi. Mae arnom angen dull cyfannol sy'n cynnwys Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol ac aelodau’r byrddau gwasanaethau cyhoeddus.

Rwy’n ymwybodol o’r effaith bosibl ar unigolion a chymunedau. Felly, byddaf yn mabwysiadu dull gofalus wrth fwrw ymlaen, gan geisio cadw rhai o'r agweddau mwyaf effeithiol ar y gwaith a wnaethpwyd gan Cymunedau yn Gyntaf. Byddaf yn sicrhau bod gan y prif gyrff cyflenwi ddigon o amser ac adnoddau i gynllunio'r pontio. Ac felly, rwyf wedi penderfynu y bydd cyllid, ar 70 y cant o'r lefelau presennol, yn cael ei ddarparu hyd at fis Mawrth 2018. Byddaf yn sefydlu cronfa etifeddiaeth gwerth £6 miliwn, i'w chyflwyno ym mis Ebrill 2018 a fydd yn galluogi awdurdodau lleol, mewn ymgynghoriad â chymunedau a byrddau gwasanaethau cyhoeddus, i gynnal rhai o'r asedau cymunedol neu’r ymyraethau mwyaf effeithiol a ddatblygwyd gan Cymunedau yn Gyntaf. 

Rwy’n gwybod pa mor bwysig yw’r adeiladau cymunedol, hefyd. Felly, byddaf yn darparu £4 miliwn o gyllid cyfalaf ychwanegol ar gyfer y rhaglen cyfleusterau cymunedol yn 2017-18 ac yn y blynyddoedd i ddod, gan roi blaenoriaeth i ardaloedd Cymunedau yn Gyntaf o fewn y rhaglen honno, er mwyn helpu i ddiogelu asedau cymunedol gwerthfawr lle y gallai adnewyddu neu addasu helpu i ddarparu dyfodol cynaliadwy.

Rydym yn glir fel Llywodraeth fod yn rhaid inni bontio i gyfnod newydd yn awr yn ein brwydr yn erbyn tlodi yng Nghymru. Ni fydd ein hymyraethau—ein cymorth ar gyfer y rhai hynny sydd fwyaf ei angen—yn dod i ben â’r rhaglen hon. Yn wir, ein nod yw dwysáu ein hymdrechion er mwyn rhoi i bobl yr offer sydd eu hangen arnynt i gael cyfran fwy cyfartal o ffyniant y genedl. Mae’n rhaid i’r addewid o gyflawni gwaith da a diogel fod wrth wraidd hyn. Felly, wrth gynnal yr etifeddiaeth werthfawr o ganlyniad i Cymunedau yn Gyntaf, rwyf am fwrw ymlaen â'n dull newydd tuag at gymunedau cryf.

Gan atgyfnerthu fy ymrwymiad i sicrhau cyflogaeth, rwyf eisoes wedi cyhoeddi estyniad dwy raglen allweddol, sef Cymunedau am Waith a Rhieni, Gofal Plant a Chyflogaeth—y rhaglen PaCE. Nawr, rwy’n dymuno mynd ymhellach er mwyn helpu i greu Cymru fwy ffyniannus, diogel a chyfartal. Wrth i ni ddatblygu ein cynllun cyflogadwyedd Llywodraeth Cymru ehangach, dan arweiniad y Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth, gallwn ddatblygu seilwaith newydd i gefnogi'r rhai hynny sydd bellaf i ffwrdd o'r farchnad lafur, i gael gwaith.

Lywydd, o fis Ebrill 2018 ymlaen byddaf yn cyflwyno grant i ddatblygu’r seilwaith hwn, gan adeiladu ar lwyddiant Cymunedau am Waith ac Esgyn. Byddaf yn darparu bron i £12 miliwn y flwyddyn i alluogi cynghorau i wella cefnogaeth sy'n canolbwyntio ar y bobl hynny sy’n aml yn wynebu rhwystrau cymhleth ac sydd bellaf oddi wrth y farchnad lafur. Bydd hefyd yn caniatáu i’r cymorth hwn fynd y tu hwnt i’r ffiniau daearyddol pendant a nodir gan Cymunedau yn Gyntaf, sydd ar hyn o bryd yn cyfyngu ar gyrhaeddiad gwasanaethau o'r fath. Mae fy swyddogion yn parhau i weithio'n agos gyda'r rhai sy'n arwain ar y cynllun cyflogadwyedd ehangach. Bydd gwella ac ehangu cymorth cyflogaeth yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig yn rhan bwysig o'r cynnig cyflogaeth ehangach.

Lywydd, mae buddsoddi yn ein plant yn fuddsoddiad ar gyfer y tymor hir. Dyma'r dull mwyaf cynaliadwy o adeiladu dyfodol mwy llewyrchus. Rwyf wedi fy nghalonogi gan yr ymatebion cadarnhaol iawn a gafwyd hyd yn hyn i’r gwaith o ddatblygu parthau plant. Byddwn yn ei gyflwyno, ar y cyd â phartneriaid, er mwyn gweithio gyda chymuned benodol mewn ffordd strategol i wella cyfleoedd bywyd ar gyfer plant a phobl ifanc. Byddaf yn gwneud cyhoeddiad pellach ar y camau nesaf o ran datblygu parthau plant.

Ynghyd ag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg a Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol, rwyf hefyd wedi cyhoeddi y bydd canolfan ACE yn cael ei sefydlu i helpu sefydliadau, cymunedau ac unigolion ledled Cymru i fynd i'r afael â phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod, a all gael effaith mor ddinistriol ar gyfleoedd bywyd i blant. Byddaf yn parhau i gefnogi GemauStryd wrth ddatblygu ffyrdd arloesol o gynnwys ein pobl ifanc mewn gweithgareddau cadarnhaol. Bydd y mentrau hyn, ynghyd â'n buddsoddiad parhaus yn rhaglenni llwyddiannus Dechrau’n Deg a Theuluoedd yn Gyntaf, yn sicrhau bod cefnogaeth gynhwysfawr i blant wrth iddynt dyfu’n oedolion.

Mae sicrhau bod pobl yn gwybod beth yw eu hawliau a manteisio arnyn nhw, yn hanfodol wrth adeiladu cymunedau wedi'u grymuso. Dyna pam, ac at y diben hwnnw, y byddaf yn parhau i gefnogi Cyngor ar Bopeth Cymru â’r gwaith hanfodol bwysig y mae’n ei wneud, gan helpu i feithrin cryfder wrth wynebu newidiadau o ran diwygio lles. Mae'r diwygiadau a gynigir gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i gryfhau democratiaeth leol a swyddogaeth cynghorwyr lleol a chefnogi cynghorau cymuned a chynghorau tref mwy effeithiol yn hanfodol wrth ddatblygu’r gwaith o rymuso cymunedau.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.

Building resilient communities is the work of Welsh Government as a whole. We are committed to prosperity for all, a stronger economy that creates sustainable, quality employment opportunities and is accessible to all, delivered through a new joined-up approach that tackles individual issues through wider action. Llywydd, we will make the most of enabling and once-in-a-lifetime schemes and developments. These include city deals and the development of the metro, tidal lagoons, Wylfa, and other major investments. Together, we can build the resilient, safe, strong communities for all, and we want to continue to engage with communities and stakeholders as we move forward. Llywydd, change is never easy, but we cannot ignore the combination of new and deep-rooted challenges we face. We must have courage to find fresh ways to respond to this. That is why and what I will do, and all of my Government colleagues are determined to do so. Thank you.

Mae adeiladu cymunedau cryf yn waith i Lywodraeth Cymru yn ei chyfanrwydd. Rydym wedi ymrwymo i sicrhau ffyniant i bawb, economi gryfach sy'n creu cyfleoedd am gyflogaeth gynaliadwy o ansawdd da sydd ar gael i bawb, ac a ddarperir drwy ddull cydgysylltiedig newydd sy'n mynd i'r afael â materion unigol trwy weithredu’n ehangach. Lywydd, byddwn yn manteisio i’r eithaf ar alluogi a darparu cynlluniau a datblygiadau unigryw. Mae'r rhain yn cynnwys bargeinion dinesig a datblygiad y metro, morlynnoedd llanw, Wylfa, a buddsoddiadau mawr eraill. Gyda'n gilydd, gallwn adeiladu cymunedau cryf a diogel i bawb, ac rydym ni’n dymuno parhau i ymgysylltu â chymunedau a rhanddeiliaid wrth i ni symud ymlaen. Lywydd, nid yw newid byth yn hawdd, ond ni allwn anwybyddu'r cyfuniad o heriau newydd a wynebwn sydd wedi’u gwreiddio’n ddwfn. Mae’n rhaid i ni fod yn ddewr er mwyn dod o hyd i ffyrdd newydd o ymateb i hyn. Dyna beth a wnaf a pham rwy’n ei wneud, ac mae pob un o’m cydweithwyr yn y Llywodraeth yn benderfynol o wneud hynny. Diolch.

Today’s statement marks the latest phase in the Labour Government’s winding down of Communities First, which was once described as its flagship anti-poverty programme. I would share the disappointment felt by many about the lack of progress in terms of reducing poverty in Wales, and I would like to add Plaid Cymru’s thanks to the existing workforce. Communities First has been a matter of some controversy. I have personally been very critical of the programme’s inability to meet its original objectives, or even to try to measure its success, or otherwise. But I wouldn’t want to see the good elements, or indeed the principle, of an anti-poverty programme disappear. Now, the Cabinet Secretary himself has accused Plaid Cymru of jeopardising this programme over several years. In April 2011, he stated that the scheme was, and I quote, only safe with Labour, and that under Plaid Cymru, I quote again,

‘we can kiss goodbye to the Communities First programme that has helped lift so many deprived areas out of poverty.’

Neither of those statements were true; they were pure spin, and now we see that it’s a Labour Government that is winding down Communities First. Unfortunately, the second part of the Minister’s statement in 2011 wasn’t correct either: the programme hasn’t lifted enough people out of poverty. It didn’t have enough resource or focus. It didn’t follow through on focusing on the communities’ priorities, and the scale and the scope of Communities First was never explained to those communities in an honest way.

Nearly a quarter of people in Wales live in poverty. That figure goes up to nearly a third when we talk about children. If this anti-poverty programme didn’t work, then the question has to be, ‘What do we do instead?’ The problems of poverty and disadvantage have not gone away. In today’s statement, no sufficient replacement scheme is set out, and frankly, that is absolutely scandalous.

The legacy fund for public service boards, at only £6 million, won’t make a dent into deep-rooted poverty issues in our communities. The extra money for community facilities is welcome, but it will be spread very thinly. What happened to your principle of targeting? An extra £12 million on skills from 2018 is simply not sufficient. It will reach too few people. None of this adds up to an anti-poverty programme to replace Communities First, and given that we’re talking about some of the most deprived communities in the whole of the European Union—communities that risk losing that extra funding that they currently get from the EU because they are so poor—now you want to take this money away from them as well.

Nothing, nothing at all, in this statement today shows the urgency with which we need to tackle poverty in this country. There is so little ambition here, and there is so little in the way of new investment or funding. Of course, we’ve got plenty of buzzwords—exactly the same buzzwords that people in our poorest communities have been sold for years. Well, let me tell you something, Cabinet Secretary: people have had enough of those buzzwords, and they have had enough of being let down by this Government. Will the Cabinet Secretary acknowledge that what he has done in this statement is to just list a number of schemes that are already happening, and will he clarify whether there will be a budgetary saving to phasing out Communities First, and if so, how much? Will he commit today to reinvesting the entire amount of money currently spent on the programme, and, finally, will he accept that what he is doing with his statement is pulling the rug out from underneath our poorest communities, giving us little, if any, assurances that there will be an alternative way of focusing on and tackling poverty? This is you walking away from our poorest communities. Isn’t that the case, Cabinet Secretary?

Mae datganiad heddiw yn nodi’r cam diweddaraf o ran bwriad y Llywodraeth Lafur o ddirwyn Cymunedau yn Gyntaf i ben, a ddisgrifiwyd unwaith fel rhaglen wrthdlodi flaenllaw. Rwy’n rhannu'r siom a deimlir gan lawer ynghylch y diffyg cynnydd o ran lleihau tlodi yng Nghymru, a hoffwn ychwanegu diolch Plaid Cymru i'r gweithlu presennol. Mae Cymunedau yn Gyntaf wedi bod yn destun cryn ddadlau. Yn bersonol, rwyf wedi bod yn feirniadol iawn o anallu’r rhaglen i gyflawni ei hamcanion gwreiddiol, neu hyd yn oed i geisio mesur ei llwyddiant, neu fel arall. Ond nid wyf yn dymuno gweld yr elfennau da, nac yn wir yr egwyddor o gael rhaglen wrthdlodi, yn diflannu. Nawr, mae Ysgrifennydd y Cabinet ei hun wedi cyhuddo Plaid Cymru o beryglu’r rhaglen hon dros nifer o flynyddoedd. Ym mis Ebrill 2011, nododd nad oedd y cynllun, ac rwy’n dyfynnu, ond yn ddiogel dan reolaeth Llafur, ac o dan reolaeth Plaid Cymru, dyfynnaf eto,

gallwn ddweud ffarwel wrth y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf sydd wedi helpu cymaint o ardaloedd difreintiedig i ddod allan o dlodi.

Nid oes yr un o'r datganiadau hynny yn wir; sbin llwyr oedden nhw, ac nawr rydym yn gweld mai Llywodraeth Lafur sy'n dirwyn Cymunedau yn Gyntaf i ben. Yn anffodus, nid oedd ail ran datganiad y Gweinidog yn 2011 yn gywir ychwaith: nid yw'r rhaglen wedi codi digon o bobl allan o dlodi. Nid oedd ganddi ddigon o adnoddau na phwyslais. Nid oedd yn mynd ati i ganolbwyntio ar flaenoriaethau cymunedau, ac ni chafodd graddfa na chwmpas Cymunedau yn Gyntaf fyth eu hesbonio i'r cymunedau hynny mewn ffordd onest.

Mae bron chwarter y bobl yng Nghymru yn byw mewn tlodi. Mae'r ffigur hwnnw yn codi i draean bron pan fyddwn yn sôn am blant. Os na lwyddodd y rhaglen wrthdlodi hon, yna mae’n rhaid gofyn y cwestiwn, 'Beth yr ydym ni am ei wneud yn hytrach?' Nid yw problemau tlodi nac anfantais wedi diflannu. Yn y datganiad heddiw, ni nodir unrhyw gynllun digonol arall ar gyfer ei weithredu, ac a dweud y gwir, mae hynny'n hollol warthus.

Ni fydd y gronfa etifeddiaeth ar gyfer byrddau gwasanaethau cyhoeddus, sef dim ond £6 miliwn, yn gwneud unrhyw wahaniaeth i faterion tlodi sydd wedi gwreiddio’n ddwfn yn ein cymunedau. Croesewir yr arian ychwanegol ar gyfer cyfleusterau cymunedol, ond bydd yn cael ei ddyrannu’n denau iawn. Beth ddigwyddodd i'ch egwyddor o dargedu? Yn syml, nid yw £12 miliwn yn ychwanegol ar gyfer sgiliau o 2018 ymlaen yn ddigon. Ni fydd yn cyrraedd digon o bobl. Nid oes dim o hyn yn cyfateb i raglen wrthdlodi i gymryd lle Cymunedau yn Gyntaf, ac o ystyried ein bod yn sôn am rai o'r cymunedau mwyaf difreintiedig yn yr holl Undeb Ewropeaidd—cymunedau sydd mewn perygl o golli’r cyllid ychwanegol y maen nhw’n ei gael ar hyn o bryd gan yr UE am eu bod mor dlawd—nawr rydych chi eisiau cymryd yr arian hwn oddi arnyn nhw hefyd.

Nid oes dim byd, dim byd o gwbl, yn y datganiad hwn heddiw yn dangos y brys sydd ei angen arnom i fynd i'r afael â thlodi yn y wlad hon. Nid yw’n ddigon uchelgeisiol, ac ni cheir digon o fuddsoddiad na chyllid newydd. Wrth gwrs, mae gennym ddigon o eiriau allweddol—union yr un geiriau allweddol y mae pobl yn ein cymunedau tlotaf wedi eu clywed ers blynyddoedd. Wel, gadewch i mi ddweud rhywbeth wrthych chi, Ysgrifennydd y Cabinet: mae pobl wedi cael digon ar y geiriau allweddol hynny, ac maen nhw wedi cael digon ar gael eu siomi gan y Llywodraeth hon. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gydnabod mai’r unig beth y mae wedi ei wneud yn y datganiad hwn yw rhestru nifer o gynlluniau sydd eisoes yn digwydd, ac a wnaiff ef egluro pa un a geir arbediad cyllidebol o ganlyniad i ddirwyn Cymunedau yn Gyntaf i ben, ac os felly, faint? A wnaiff ef ymrwymo heddiw i ailfuddsoddi yr holl arian sy’n cael ei wario ar y rhaglen ar hyn o bryd, ac, yn olaf, a wnaiff ef dderbyn mai’r hyn y mae'n ei wneud â’i ddatganiad yw tanseilio ein cymunedau tlotaf, gan roi ychydig iawn, neu ddim sicrwydd i ni, y bydd ffordd arall o ganolbwyntio ar dlodi a mynd i'r afael ag ef? Rydych chi’n troi eich cefn ar ein cymunedau tlotaf. Onid yw hynny’n wir, Ysgrifennydd y Cabinet?

I thank the Member for her contribution. Clearly, she wrote the contribution prior to my making this statement, because all of the things I listed in the statement were what the Member didn’t mention. Purely politicising poverty is not the way to go forward, and the Member should know better about that. The Member started off by making reference to when I made statements back in 2011. That’s six years ago, and I accept I made those statements—you’re absolutely right I did—but just before then, her Cabinet colleagues were around the table when Communities First was being discussed and didn’t raise that issue, when that Member was also on the benches in this Chamber, so don’t start to lay blame about responsibility and what poverty is and what poverty isn’t. The Member is running into an election and hoping that an attack on us regarding this Communities First programme is something that she will gain benefit from. But let me tell the Member what she didn’t raise: the issue of Flying Start, the issue of Families First, the issue of adverse childhood experience hubs, employability pathways, childcare, the pupil deprivation grant, community assets. These are all programmes—[Interruption.]

Diolch i'r Aelod am ei chyfraniad. Yn amlwg, ysgrifennodd y cyfraniad cyn i mi wneud y datganiad hwn, gan na soniodd yr Aelod am unrhyw un o’r pethau a restrwyd gennyf yn y datganiad. Nid troi tlodi’n bwnc gwleidyddol yn unig yw'r ffordd ymlaen, a dylai'r Aelod wybod yn well am hynny. Dechreuodd yr Aelod drwy gyfeirio at y datganiadau a wnes i yn ôl yn 2011. Mae hynny chwe blynedd yn ôl, ac rwy’n derbyn fy mod wedi gwneud y datganiadau hynny—rydych chi yn llygad eich lle—ond ychydig cyn hynny, roedd ei chydweithwyr yn y Cabinet yn eistedd o amgylch y bwrdd pan oedd Cymunedau yn Gyntaf yn cael ei drafod ac ni wnaethon nhw godi'r mater hwnnw, pan oedd yr Aelod hwnnw hefyd ar y meinciau yn y Siambr hon, felly peidiwch â dechrau rhoi’r bai am gyfrifoldeb a’r hyn sy’n cael ei ystyried yn dlodi a’r hyn nad yw’n cael ei ystyried yn dlodi. Mae'r Aelod yn sefyll mewn etholiad ac yn gobeithio y bydd ymosod arnom ni ynghylch y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf yn rhywbeth y bydd hi’n cael budd ohono. Ond gadewch i mi ddweud wrth yr Aelod yr hyn na chodwyd ganddi: y mater o Dechrau'n Deg, y mater o Teuluoedd yn Gyntaf, y mater o ganolfannau yn ymdrin â phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod, llwybrau cyflogadwyedd, gofal plant, y grant amddifadedd disgyblion, asedau cymunedol. Mae'r rhain i gyd yn rhaglenni— [Torri ar draws.]

Can we just listen to the Cabinet Secretary please?

A gawn ni wrando ar Ysgrifennydd y Cabinet os gwelwch yn dda?

[Continues.]—delivered by this Government, which the Member didn’t make one reference to. The fact is that she can’t make a contribution on tackling the issues of poverty because she hasn’t got a clue about it. The fact is that we are trying to tackle this very stubborn issue of tackling poverty. And I will not politicise this.

[Yn parhau.]—a ddarperir gan y Llywodraeth hon, na chyfeiriodd yr Aelod atyn nhw o gwbl. Y gwir amdani yw nad yw hi’n gallu gwneud cyfraniad ar fynd i'r afael â'r materion yn ymwneud â thlodi oherwydd nad oes ganddi unrhyw syniad ynglŷn â hynny. Y gwir amdani yw ein bod ni’n ceisio mynd i'r afael â'r mater ystyfnig iawn hwn o fynd i'r afael â thlodi. Ac ni fyddaf yn troi hwn yn bwnc gwleidyddol.

I will not politicise the difficulties that our communities are going through. What I will do is make investments in our communities with a partnership approach between Governments, local authorities and other public bodies. The Member should perhaps reflect on her statement because the content of it was just a political swipe rather than an opportunity to make a constructive statement here today. [Interruption.] She may chuckle from the benches there; she does, she finds poverty funny, clearly, but what she really needs to do is come back to this Chamber with some ideas, because the Member clearly doesn’t have any.

Ni fyddaf yn troi’r anawsterau y mae ein cymunedau yn eu hwynebu yn bwnc gwleidyddol. Yr hyn y byddaf yn ei wneud yw gwneud buddsoddiadau yn ein cymunedau gan ddilyn dull partneriaeth rhwng Llywodraethau, awdurdodau lleol a chyrff cyhoeddus eraill. Efallai y dylai'r Aelod fyfyrio ar ei datganiad oherwydd nad yw ei gynnwys yn ddim byd ond beirniadaeth wleidyddol yn hytrach na chyfle i wneud datganiad adeiladol yma heddiw. [Torri ar draws.] Efallai ei bod hi’n chwerthin o'r meinciau yn y fan yna; mae hi yn chwerthin, mae hi o’r farn bod tlodi yn ddoniol, yn amlwg, ond yr hyn y mae hi wir angen ei wneud yw dod yn ôl i'r Siambr hon gyda syniadau, oherwydd yn amlwg nid oes gan yr Aelod unrhyw syniad o gwbl.

In drafting this statement, and your proposed or announced way forward, what consideration have you given to the Welsh Government grant-funded ‘Valuing place’ report by the Young Foundation, which was only launched in the Assembly a week ago today, based upon research with people from Aberystwyth, Connah’s Quay and Port Talbot? It was commissioned and funded by the Welsh Government. It said that establishing a local network to help encourage, train, mentor, coach and connect people together who want to take local action, whatever their skill set or resource, should be a priority. We need to allow for positive development of place that is inclusive and participatory. As I say, that included the great population of Connah’s Quay, and is a very valued report that doesn’t appear to have been—not necessarily the report, but the recommendations of that report—considered in the statement you made today.

At risk of being accused of being party political, let me say that although the annual report on income inequality from the Office for National Statistics released last month said that there’s been a gradual decline in income inequality over the last decade—UK obviously rather than Wales specific—and although the Communities First programme, according to the Assembly Research Service, has had nearly £0.5 billion invested in it between 2001 and the end of last year, it is, I’m sure you’ll agree, regrettable that the number of working age people not in employment in Wales, in the latest published figures, has gone back up to 524,000 people, with Wales ranking tenth out of 12 UK nations and regions for poverty, and with the eleventh lowest weekly earnings.

You refer to the north and south Wales metros. Could you answer the question that your colleague the Secretary for Economy, Infrastructure failed to answer last week, as to when the Welsh Government will be responding to the North Wales Economic Ambition Board’s ‘Growth Vision’ document’s specific calls for internal devolution of some matters to help close that prosperity gap that widens the further west you go in north Wales? Because so much depends on that and, simply, the metro proposed by the Welsh Government will be a sticking plaster compared to the opportunities that could be delivered with both Governments and the region working together.

You identify, rightly, broad support for a new approach, focused on employment, early years and empowerment, and stakeholders’ emphasis on the importance of early intervention. Looking back—and I’ve just heard your comments, obviously, to Leanne Wood, Member for Rhondda Cynon Taf—do you now recognise that you could have perhaps taken forward the WCVA and the Centre for Regeneration Excellence Wales’s proposals, ahead of the last Assembly election, for what should follow post 2012, which is the model that my party had proposed? We were not proposing to scrap Communities First, but simply to develop that model, which detailed proposals for a vision that would be more effective at tackling deprivation, building stronger communities, fewer bureaucracy costs, more community ownership, and where community organisations in an area would be the focus themselves for services and activities to meet local need.

You refer to the Bevan Foundation statement that performance has been mixed, and poverty remains a stubborn and persistent challenge. Well, their submission, the ‘Communities First—Next Steps’ document, which I believe was drafted by the respected Victoria Winckler, also says that Communities First did not reduce the headline rates of poverty in the vast majority of communities, still less Wales as a whole. So, how do you respond, and you appear not to have done in your statement, to her, or their, statement, that a new programme should be co-produced by communities and professionals, and not be directed top down, i.e. by local authorities, and it should be based on a clear theory of change, building on people’s and communities’ assets, not deficits, and that local action should be led by established community-based organisations with a strong track record of delivery, and which have significant community engagement, again, not by the public sector directly? Although, clearly, corporate governance arrangements would have to be firmly embedded in that.

You refer to ensuring that lead delivery bodies have sufficient time and resources to plan the transition, and the need for recognising support for those who need it most, and, therefore, that support will not end with this programme. What consideration have you given, therefore, to the submission by Cytûn, Churches Together in Wales, where they said that any changes should be gradual rather than wholesale, where they highlighted a problem with staff working in Communities First receiving redundancy notices, or leaving early, losing the most experienced and best-qualified staff, seeking employment elsewhere and being lost to those communities when they’ll be the people desperately needed during the transition period?

Wrth ddrafftio'r datganiad hwn, a’r ffordd ymlaen yr ydych chi’n bwriadu ei dilyn neu a gyhoeddwyd gennych, pa ystyriaeth ydych chi wedi'i rhoi i adroddiad ‘Valuing place’ gan yr Young Foundation a ariennir drwy grant gan Lywodraeth Cymru, a gafodd ei gyhoeddi yn y Cynulliad dim ond wythnos yn ôl i heddiw, yn seiliedig ar waith ymchwil gyda phobl o Aberystwyth, Cei Connah a Phort Talbot? Cafodd ei gomisiynu a'i ariannu gan Lywodraeth Cymru. Mae'n dweud y dylai sefydlu rhwydwaith lleol er mwyn helpu i annog, hyfforddi, mentora a chysylltu pobl sy’n dymuno gweithredu yn lleol â’i gilydd, beth bynnag yw eu sgiliau neu’r adnoddau sydd ganddyn nhw, fod yn flaenoriaeth. Mae angen i ni alluogi datblygiad cadarnhaol o le sy'n gynhwysol a chyfranogol. Fel yr wyf yn dweud, roedd hynny’n cynnwys poblogaeth wych Cei Connah, ac mae’n adroddiad gwerthfawr iawn na chafodd ei ystyried—nid o reidrwydd yr adroddiad, ond argymhellion yr adroddiad hwnnw—mae’n ymddangos, yn y datganiad a wnaethoch chi heddiw.

Er ein bod mewn perygl o gael ein cyhuddo o wleidydda, gadewch i mi ddweud, er bod yr adroddiad blynyddol ar anghydraddoldeb incwm gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol a ryddhawyd yr wythnos diwethaf yn nodi y bu gostyngiad graddol yn anghydraddoldeb incwm yn ystod y degawd diwethaf—yn y DU yn amlwg yn hytrach na Chymru yn benodol—ac er bod bron i £0.5 biliwn wedi'i fuddsoddi yn y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf, yn ôl Gwasanaeth Ymchwil y Cynulliad, rhwng 2001 a diwedd y flwyddyn diwethaf, y mae, rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno, yn anffodus bod nifer y bobl o oedran gweithio nad ydyn nhw mewn gwaith yng Nghymru, yn ôl y ffigurau diweddaraf a gyhoeddwyd, wedi cynyddu yn ôl i 524,000 o bobl, a bod Cymru yn y degfed safle allan o 12 o wledydd a rhanbarthau'r DU o ran tlodi, ac yn yr unfed safle ar ddeg isaf o ran enillion wythnosol.

Rydych yn cyfeirio at fetros gogledd a de Cymru. A allwch chi ateb y cwestiwn y methodd eich cydweithiwr yr Ysgrifennydd dros yr Economi a’r Seilwaith ei ateb yr wythnos diwethaf, o ran pryd y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb i alwadau penodol dogfen 'Gweledigaeth Twf' Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru ar gyfer datganoli rhai materion yn fewnol er mwyn helpu i gau'r bwlch o ran ffyniant sy'n cynyddu wrth i chi fynd ymhellach i'r gogledd-orllewin? Oherwydd bod cymaint yn dibynnu ar hynny ac, yn syml, dim ond ateb dros dro fydd y metro a gynigir gan Lywodraeth Cymru o'i gymharu â'r cyfleoedd y gellid eu cyflwyno wrth i’r ddwy Lywodraeth a'r rhanbarth weithio gyda'i gilydd.

Rydych chi’n nodi, yn gywir, gefnogaeth eang ar gyfer dull newydd, sy'n canolbwyntio ar gyflogaeth, y blynyddoedd cynnar a grymuso, a phwyslais rhanddeiliaid ar bwysigrwydd ymyrraeth gynnar. Wrth edrych yn ôl—ac rwyf newydd glywed eich sylwadau, yn amlwg, i Leanne Wood, yr Aelod dros Rhondda Cynon Taf—a ydych ci nawr yn cydnabod efallai y gallech chi fod wedi bwrw ymlaen â chynigion y CGGC a Chanolfan Rhagoriaeth Adfywio Cymru, cyn etholiad diwethaf y Cynulliad, ar gyfer yr hyn a ddylai ddilyn ar ôl 2012, sef y model y mae fy mhlaid i wedi’i gynnig? Nid oeddem ni’n bwriadu cael gwared ar Cymunedau yn Gyntaf, ond dim ond datblygu’r model hwnnw, a oedd yn nodi cynigion ar gyfer gweledigaeth a fyddai'n fwy effeithiol wrth fynd i'r afael ag amddifadedd, adeiladu cymunedau cryfach, llai o gostau biwrocratiaeth, mwy o berchnogaeth gymunedol, a lle y byddai pwyslais yn cael ei roi ar y sefydliadau cymunedol eu hunain mewn ardal ar gyfer gwasanaethau a gweithgareddau i fodloni anghenion lleol.

Rydych yn cyfeirio at ddatganiad Sefydliad Bevan ynglŷn â’r ffaith y bu perfformiad yn gymysg, a bod tlodi yn parhau i fod yn her ystyfnig a pharhaus. Wel, mae ei gyflwyniad, y ddogfen ‘Communities First—Next Steps’, yr wyf yn credu ei bod wedi’i drafftio gan Victoria Winckler sy’n fawr ei pharch, hefyd yn dweud na lwyddodd Cymunedau yn Gyntaf i leihau'r prif gyfraddau tlodi yn y mwyafrif helaeth o gymunedau, a llai fyth yng Nghymru yn ei chyfanrwydd. Felly, sut yr ydych chi’n ymateb, ac mae’n ymddangos nad ydych chi wedi gwneud hynny yn eich datganiad, i’w datganiad hi, neu nhw, y dylai rhaglen newydd gael ei chyd-gynhyrchu gan gymunedau a gweithwyr proffesiynol, ac nid o'r brig i lawr, h.y. gan awdurdodau lleol, ac y dylai fod yn seiliedig ar ddamcaniaeth glir o newid, gan adeiladu ar asedau pobl a chymunedau, ac nid ar ddiffygion, ac y dylai gweithredu lleol gael ei arwain gan sefydliadau a leolir yn y gymuned a chanddyn nhw hanes cryf o ddarparu, ac sy’n ymgysylltu’n gryf â'r gymuned, unwaith eto, nid gan y sector cyhoeddus yn uniongyrchol? Er, yn amlwg, byddai'n rhaid ymwreiddio trefniadau llywodraethu corfforaethol yn gadarn yn hynny.

Rydych chi’n cyfeirio at sicrhau bod cyrff cyflenwi arweiniol yn cael digon o amser ac adnoddau i gynllunio’r pontio, a'r angen i gydnabod cefnogaeth ar gyfer y rhai hynny sydd ei angen fwyaf, ac, felly, ni fydd y gefnogaeth honno yn dod i ben â’r rhaglen hon. Pa ystyriaeth ydych chi wedi'i rhoi, felly, i’r cyflwyniad gan Cytûn, Eglwysi Ynghyd yng Nghymru, pan wnaethon nhw ddweud y dylai unrhyw newidiadau fod yn raddol yn hytrach nag ar raddfa fawr, pan wnaethon nhw dynnu sylw at broblem o ran aelodau staff yn gweithio yn rhan o Cymunedau yn Gyntaf yn derbyn hysbysiadau diswyddo, neu’n gadael yn gynnar, gan golli’r aelodau staff mwyaf profiadol a mwyaf cymwysedig, wrth iddyn nhw chwilio am waith yn rhywle arall a pheidio â bod ar gael i'r cymunedau hynny, o gofio mai nhw yw’r rhai y bydd angen taer amdanynt yn ystod y cyfnod pontio?

If I may, how do you respond to their statement that the 2012 programme, the clusters programme, actually, in terms of their evidence, led to a loss of local ownership, which, in some cases, has been critical in reducing local support and the effectiveness of Communities First and its work?

And, finally, if I may, you refer to building on the success of Communities First—sorry, Communities for Work, and Lift. Two months ago, I asked you a question and raised concern that the Welsh Government had been unable or unwilling to release data on the outcomes of Communities for Work and Lift, where it’s understood that UK Government Work Programme providers in Wales have been able to deliver jobs to the people furthest from the workplace for an average of £3,000, where it’s understood that the cost of jobs to these schemes could be up to—

Os caf i, sut ydych chi'n ymateb i'w datganiad fod y rhaglen 2012, y rhaglen glystyrau, mewn gwirionedd, o ran eu tystiolaeth, wedi arwain at golli perchnogaeth leol, sydd, mewn rhai achosion, wedi bod yn ffactor hollbwysig o ran lleihau cefnogaeth leol ac effeithiolrwydd Cymunedau yn Gyntaf a'i waith?

Ac, yn olaf, os caf, rydych chi’n cyfeirio at adeiladu ar lwyddiant Cymunedau yn Gyntaf—mae'n ddrwg gennyf, Cymunedau am Waith, ac Esgyn. Ddeufis yn ôl, gofynnais gwestiwn i chi a mynegi pryder nad oedd Llywodraeth Cymru wedi gallu rhyddhau data neu ei bod yn amharod i wneud hynny ynglŷn â chanlyniadau Cymunedau am Waith ac Esgyn, lle y deallir bod darparwyr Rhaglen Waith Llywodraeth y DU yng Nghymru wedi gallu darparu swyddi i'r bobl sydd bellaf oddi wrth y gweithle am £3,000 ar gyfartaledd, lle y deallir y gallai cost swyddi ar gyfer y cynlluniau hyn fod hyd at—

[Continues.]—five to 10 times higher. Thank you.

[Yn parhau.] —bump i 10 gwaith yn uwch. Diolch.

Thank you, and I thank the Member for his constructive approach to the change in the programme.

First of all, he mentioned the Young Foundation programme. There are lots of think tanks and charities that offer views on how to build resilience in communities in Wales, and in England. And we look at those reports very carefully, to see how we should or could involve the good ideas that are brought forward in them. I’m grateful for the Member bringing that to my attention.

I think what we’ve moved into here is a very clear approach to the employability plan, and that’s why just under £12 million will be introduced into a delivery scheme for the clusters across Wales, where we’ll be engaging with the hard-to-reach individuals, either through Lift or Communities for Work, or PaCE. And it’s something I’m very keen on, working with other Ministers, that we can get people back into the jobs market.

I can’t answer the Member’s specific question on the issue of the North Wales Economic Ambition Board, but I will ask my colleague to look at that and perhaps write to the Member with regard to specific issues around the metro. I think the Member’s right, actually, to want to know about the metro because the metro is just one part of a jigsaw, a suite of tools, that will enable people to get into the work profile through access to modern transport systems. What we’ve got to remember, again, without laying blame anywhere, is that this is about times changing from where the Communities First programme started to where we are now, 17 years later. The whole landscape, fiscally and economically, has changed dramatically and welfare reform has had some indirect consequences on our communities on trying to tackle the issue around poverty. That’s why we are shaping a different direction.

The Member may look at Victoria Winckler’s Bevan Foundation report; he should look at it closely because, actually, what we’re proposing here isn’t that far off from what the Bevan Foundation are saying. About the employability pathway, the Minister will make a statement on that very shortly, but my part of the employability pathway is at the very front end, and we’re looking at how we get people into the education system, into the skills opportunities, and move them in to employment, which is a very important point. With regard to designing programmes with people as opposed to to people, the Well-being of Future Generations Act (Wales) 2015 is very clear on that; we will, from this statement, make a very clear commitment to go back out into those communities to talk with individuals—both workforce and organisations—that can help us design opportunities with the legacy fund as it moves forward.

Cytûn and others have made representation on the softening of the structural changes, and I believe we’ve done that. We’ve offered a 70 per cent funding model until the end of this financial year, and then, from there, we’re introducing a legacy fund. I think that gives authorities or clusters time to start shaping a different conversation about how they can develop, but that is a matter that we hope will be able to enable and empower as opposed to make sure that we deliver that process. It will be delivered from the ground. But, I think the offer here is about refocusing on the issue of how we tackle poverty, recognised by the Member that the stubborn effects of poverty are very difficult to tackle, but we are committed to doing that as a whole-Government approach.

Diolch i chi, ac rwy’n diolch i'r Aelod am ei ddull adeiladol tuag at y newid yn y rhaglen.

Yn gyntaf oll, soniodd am raglen yr Young Foundation. Ceir llawer o felinau trafod ac elusennau sy'n cynnig safbwyntiau ar sut i adeiladu cryfder mewn cymunedau yng Nghymru, ac yn Lloegr. Ac rydym yn edrych ar yr adroddiadau hynny yn ofalus iawn, er mwyn gweld sut y dylem ni gynnwys y syniadau da sy'n cael eu cyflwyno ynddyn nhw neu sut y gallem ni eu cynnwys. Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am dynnu fy sylw at hynny.

Rwy'n credu mai’r hyn yr ydym ni’n ei drafod yn y fan yma yw dull clir iawn ar gyfer y cynllun cyflogadwyedd, a dyna pam y bydd ychydig o dan £12 miliwn yn cael ei gyflwyno i gynllun cyflawni ar gyfer y clystyrau ledled Cymru, lle y byddwn yn ymgysylltu â'r unigolion anodd eu cyrraedd, naill ai drwy Esgyn neu Cymunedau am Waith, neu PaCE. Ac mae'n rhywbeth yr wyf i’n frwdfrydig iawn yn ei gylch, drwy gydweithio â Gweinidogion eraill, y gallwn gael pobl yn ôl i mewn i'r farchnad swyddi.

Ni allaf ateb cwestiwn penodol yr Aelod ar y mater ynglŷn â Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, ond byddaf yn gofyn i’m cydweithiwr ystyried hynny ac efallai ysgrifennu at yr Aelod ynglŷn â materion penodol yn ymwneud â’r metro. Rwy’n credu ei fod yn iawn, mewn gwirionedd, fod yr Aelod eisiau gwybod am y metro oherwydd dim ond un rhan o jig-sô yw’r metro, casgliad o offer, a fydd yn galluogi pobl i gamu i’r byd gwaith trwy gael mynediad at systemau trafnidiaeth modern. Yr hyn y mae'n rhaid i ni ei gofio, unwaith eto, heb roi’r bai ar neb, yw bod hyn yn ymwneud â phethau’n newid dros amser o gymharu’r adeg pan ddechreuodd y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf â’r sefyllfa bresennol, 17 mlynedd yn ddiweddarach. Mae'r tirlun cyfan, yn gyllidol ac yn economaidd, wedi newid yn sylweddol iawn ac mae diwygio lles wedi golygu rhai canlyniadau anuniongyrchol ar ein cymunedau wrth geisio mynd i'r afael â thlodi. Dyna pam yr ydym ni’n llunio cyfeiriad gwahanol.

Gall yr Aelod edrych ar adroddiad Sefydliad Bevan gan Victoria Winckler; dylai edrych arno’n ofalus oherwydd, mewn gwirionedd, nid yw’r hyn yr ydym yn ei gynnig yma mor wahanol â hynny i’r hyn y mae Sefydliad Bevan yn ei ddweud. Ynglŷn â’r llwybr cyflogadwyedd, bydd y Gweinidog yn gwneud datganiad am hynny yn fuan iawn, ond mae fy rhan i o'r llwybr cyflogadwyedd yn ymwneud â’r camau cyntaf oll, ac rydym yn ystyried sut yr ydym yn cael pobl i fod yn rhan o’r system addysg, i fanteisio ar y cyfleoedd o ran sgiliau, a'u symud i mewn i gyflogaeth, sy'n bwynt pwysig iawn. O ran cynllunio rhaglenni gyda phobl yn hytrach nag i bobl, mae Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn glir iawn ynglŷn â hynny; byddwn ni, o'r datganiad hwn, yn gwneud ymrwymiad clir iawn i fynd yn ôl i'r cymunedau hynny i siarad ag unigolion—y gweithlu a’r sefydliadau—a all ein helpu i gynllunio cyfleoedd â'r gronfa etifeddiaeth wrth iddi symud ymlaen.

Mae Cytûn ac eraill wedi rhoi sylwadau ar wneud llai o newidiadau strwythurol, ac rwy’n credu ein bod wedi gwneud hynny. Rydym wedi cynnig model ariannu 70 y cant hyd at ddiwedd y flwyddyn ariannol hon, ac yna, wedi hynny, rydym yn cyflwyno cronfa etifeddiaeth. Rwy’n credu bod hynny’n rhoi amser i awdurdodau neu glystyrau ddechrau ffurfio sgwrs wahanol ynglŷn â sut y gallan nhw ddatblygu, ond y mae hynny'n fater yr ydym ni’n gobeithio y bydd yn llwyddo i alluogi a grymuso yn hytrach na gwneud yn siŵr ein bod yn cyflawni’r broses honno. Bydd yn cael ei gyflwyno o’r gwaelod. Ond, rwy'n credu bod y cynnig yma yn ymwneud â chanolbwyntio eto ar y mater o sut yr ydym yn mynd i'r afael â thlodi, a chydnabyddir gan yr Aelod fod effeithiau ystyfnig tlodi yn anodd iawn i fynd i'r afael â nhw, ond yr ydym wedi ymrwymo i wneud hynny fel ymagwedd Llywodraeth gyfan.

Can I thank you, Cabinet Secretary, for your statement? What I would say at the outset is that I do understand the Government’s position on Communities First, and your concern that, of itself, it hasn’t achieved its ambition to lift people out of poverty. In some areas, it really hasn’t delivered at all. As you recognised in your statement, I think it’s probably difficult to imagine that any devolved administration can deliver any one policy that would lift a population out of poverty as poverty is also linked to the macro-economic situation of the United Kingdom, which is outwith the control of Welsh Government. Of course, again, like you’ve alluded to, Cabinet Secretary, there’s the unfair benefits system, which hits the poorest the hardest. It’s again something over which Welsh Government has no control. However, you know from my previous contributions in this Chamber and in personal representations that I’ve made to you that I have nothing but praise for the benefits that Communities First schemes have brought to my constituency. My concern in ending the scheme was that we could end up throwing the baby out with the bath water, and that much of the excellent work currently being done could be lost. So, I would like to thank you, Cabinet Secretary, for the way in which you have listened to the representations from myself and other Members.

It’s welcome that Welsh Government has recognised the real benefits that some Communities First schemes have delivered, and is putting a generous transition arrangement into place. I also welcome the fact that, during the transition period, local authorities will be able to directly prioritise those schemes that are most beneficial to the community, allowing time for them—as you’ve said in response to Mark Isherwood’s question—to refocus on what they do and to seek alternative funding streams where necessary, so that work that has made a difference in those communities can continue. I’m thinking particularly about the work around health, well-being and social inclusion. The transition period, I can see, Cabinet Minister, will allow Welsh Government time to refocus its anti-poverty priorities, directly moving the emphasis towards employability, which we all accept is the key to lifting people out of poverty, and this policy does move across areas currently not covered by Communities First.

And can I say, I very much welcomed the strategy that was set out by Alun Davies last night at the Valleys taskforce public meeting in Merthyr Tydfil, which homed in on the need for employability skills to be at the centre of revitalised Valleys communities, together with the provision of well-paid, quality, secure jobs, but also continuing with Flying Start, Families First, ACEs and the children’s zones, which you set out in your statement? So, my question, Cabinet Secretary, is whether you can agree with me that when, as part of the transition arrangements, the legacy money is allocated to local authorities, those councils must prioritise the work that successful Communities First schemes have delivered for some of our most deprived areas, and that they will be given clear guidance on how to do so, and that consideration will be given to ring-fencing this money to ensure that that happens.

A gaf i ddiolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad? Yr hyn a ddywedwn ar y dechrau yw fy mod yn deall safbwynt y Llywodraeth o ran Cymunedau yn Gyntaf, a’ch pryder chi, nad yw, ynddi'i hun, wedi cyflawni ei huchelgais i godi pobl allan o dlodi. Mewn rhai ardaloedd, nid ydyw wedi cyflawni o gwbl mewn gwirionedd. Fel y gwnaethoch chi gydnabod yn eich datganiad, rwy’n credu ei bod hi’n anodd dychmygu yn ôl pob tebyg y gall unrhyw weinyddiaeth ddatganoledig gyflawni unrhyw bolisi unigol a fyddai'n codi poblogaeth allan o dlodi gan fod tlodi hefyd yn gysylltiedig â sefyllfa macroeconomaidd y Deyrnas Unedig, sydd y tu hwnt i reolaeth Llywodraeth Cymru. Wrth gwrs, unwaith eto, fel yr ydych chi wedi cyfeirio ato, Ysgrifennydd y Cabinet, ceir y system fudd-daliadau annheg, sy'n taro'r tlotaf galetaf. Eto, mae’n rhywbeth nad oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw reolaeth drosto. Fodd bynnag, rydych chi’n gwybod o’m cyfraniadau blaenorol yn y Siambr hon ac o ran sylwadau personol yr wyf wedi’u rhannu â chi, nad oes gennyf i ddim byd ond canmoliaeth i’r buddiannau y mae’r cynlluniau Cymunedau yn Gyntaf wedi’u cyflwyno i’m hetholaeth i. Fy mhryder i wrth ddod â’r cynllun i ben oedd yn y pen draw y gallem ni daflu'r llo a chadw'r brych, ac y gallai llawer o'r gwaith rhagorol a wneir ar hyn o bryd gael ei golli. Felly, hoffwn ddiolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am y modd yr ydych chi wedi gwrando ar y sylwadau gennyf i a gan Aelodau eraill.

Croesewir y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi cydnabod y buddiannau gwirioneddol y mae rhai cynlluniau Cymunedau yn Gyntaf wedi’u darparu, a’i bod yn gweithredu trefniant pontio hael. Rwyf hefyd yn croesawu'r ffaith, yn ystod y cyfnod pontio, y bydd awdurdodau lleol yn gallu blaenoriaethu’n uniongyrchol y cynlluniau hynny sydd fwyaf buddiol i'r gymuned, gan neilltuo amser iddyn nhw—fel yr ydych chi wedi ei ddweud wrth ymateb i gwestiwn Mark Isherwood—ganolbwyntio eto ar yr hyn y maen nhw’n ei wneud ac i geisio ffrydiau cyllido eraill pan fo angen, fel y gall gwaith sydd wedi gwneud gwahaniaeth yn y cymunedau hynny, barhau. Rwy’n cyfeirio’n benodol at y gwaith yn ymwneud ag iechyd, lles a chynhwysiant cymdeithasol. Bydd y cyfnod pontio, yn fy marn i, Weinidog y Cabinet, yn neilltuo amser i Lywodraeth Cymru ganolbwyntio eto ar ei blaenoriaethau gwrthdlodi, gan symud y pwyslais yn uniongyrchol ar gyflogadwyedd, yr ydym i gyd yn derbyn yw'r allwedd i godi pobl allan o dlodi, ac mae'r polisi hwn yn weithredol ar draws ardaloedd nad ydyn nhw yn rhan o Cymunedau yn Gyntaf ar hyn o bryd.

Ac a gaf i ddweud, rwy’n croesawu'n fawr iawn y strategaeth a nodwyd gan Alun Davies neithiwr yng nghyfarfod cyhoeddus tasglu’r Cymoedd ym Merthyr Tudful, a oedd yn tynnu sylw at yr angen i sgiliau cyflogadwyedd fod wrth wraidd cymunedau wedi’u hadfywio yn y Cymoedd, ynghyd â darparu swyddi diogel, o ansawdd da, sy’n talu'n dda, ond gan barhau hefyd gyda Dechrau'n Deg, Teuluoedd yn Gyntaf, Profiadau Niweidiol yn ystod Plentyndod a pharthau plant, a nodwyd gennych chi yn eich datganiad? Felly, fy nghwestiwn yw, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi gytuno â mi, pan fydd yr arian etifeddiaeth yn cael ei ddyrannu i awdurdodau lleol, yn rhan o'r trefniadau pontio, y bydd yn rhaid i’r cynghorau hynny flaenoriaethu'r gwaith y mae cynlluniau llwyddiannus Cymunedau yn Gyntaf wedi’u cyflawni ar gyfer rhai o'r ein hardaloedd mwyaf difreintiedig, ac y rhoddir arweiniad iddyn nhw ar sut i wneud hynny, ac y bydd ystyriaeth yn cael ei rhoi i neilltuo’r arian hwn i sicrhau bod hynny'n digwydd.

Thank you, Dawn, and thank you for your question. Can I say, I’ve been lobbied by many Members, of all parties, and lots have fed in to the consultation documents? People like Dawn, Lynne Neagle, Hefin David, and many others around this Chamber have been very robust in their views of Communities First. Can I say also, I genuinely believe that the staff in many Communities First clusters have done a fantastic job in trying to tackle the very most severe poverty? And I believe the Communities First programme has probably prevented some communities from getting poorer. What it hasn’t been able to create—and that’s not anybody’s fault, but it hasn’t been able to make that big shift into making a proactive track in terms of tackling poverty head on, and that’s what we’ve got to do, and I absolutely believe that this has to be delivered by giving people employability skills, jobs growth skills, but also jobs—and I know David Rees has raised this with me in the past: giving people skills is one thing, but giving people jobs is another, and it has to be approached on a complete basis.

Can I say, in terms of transition, what I’ve tried to do here is soften that process in terms of taking a longer-term approach to change? Change is always difficult, but we need to do that. I think it’s ambitious, it’s brave, but, actually, it’s not working. The current position is what we’re trying to deliver on. So, I will be giving guidance to local authorities on the revenue legacy, to look at how their well-being plans reflect the needs of their community, but I don’t want to be very specific in terms of programme. I think it is really important that people who understand their communities better are able to make the influences of change, with the finances attached to that.

Diolch i chi, Dawn, a diolch i chi am eich cwestiwn. A gaf i ddweud, rwyf wedi cael fy lobïo gan lawer o Aelodau, o bob plaid, ac mae llawer wedi cyfrannu at y dogfennau ymgynghori? Mae pobl fel Dawn, Lynne Neagle, Hefin David, a llawer o bobl eraill o amgylch y Siambr hon wedi bod yn gadarn iawn eu barn am Cymunedau yn Gyntaf. A gaf i ddweud hefyd, fy mod wir yn credu bod aelodau’r staff mewn llawer o glystyrau Cymunedau yn Gyntaf wedi gwneud gwaith gwych o ran ceisio mynd i'r afael â'r tlodi mwyaf difrifol? Ac rwy’n credu yn ôl pob tebyg, fod y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf wedi atal rhai cymunedau rhag mynd yn dlotach. Yr hyn nad yw wedi llwyddo i’w greu—ac nid yw hynny'n fai ar unrhyw un, ond nid yw wedi llwyddo i wneud y newid mawr hwnnw i ffurfio llwybr rhagweithiol o ran mynd i'r afael â thlodi yn uniongyrchol, a dyna sydd angen i ni ei wneud, ac rwyf wir yn credu bod yn rhaid i hyn gael ei gyflawni drwy roi sgiliau cyflogadwyedd, sgiliau twf swyddi, ond hefyd swyddi i bobl—a gwn fod David Rees wedi codi hyn gyda mi yn y gorffennol: mae rhoi sgiliau i bobl yn un peth, ond mae rhoi swyddi i bobl yn rhywbeth arall, ac mae'n rhaid mynd ati i wneud hynny ar sail gyflawn.

A gaf i ddweud, ynglŷn â phontio, yr hyn yr wyf wedi ceisio ei wneud yma yw meddalu’r broses honno o ran gweithredu dull mwy hirdymor tuag at newid? Mae newid bob amser yn anodd, ond mae angen inni wneud hynny. Rwy'n credu ei fod yn uchelgeisiol, yn ddewr, ond, mewn gwirionedd, nid yw'n gweithio. Y sefyllfa bresennol yw’r hyn yr ydym ni’n ceisio ymdrin â hi. Felly, byddaf yn rhoi canllawiau i awdurdodau lleol ar yr etifeddiaeth refeniw, er mwyn ystyried sut y mae eu cynlluniau lles yn adlewyrchu anghenion eu cymuned, ond nid wyf eisiau bod yn benodol iawn o ran rhaglen. Rwyf o’r farn ei bod hi’n bwysig iawn bod pobl sy'n deall eu cymunedau yn well yn gallu cyflawni newid trwy ddylanwad, a'r cyllid sydd ynghlwm â hynny.

Thanks, Minister, for your statement today. A lot of the discussion today has been about Communities First; well, that scheme is now going, so we do have to ensure that any kind of programme that replaces it is going to be effective, but, mainly, today, I wanted to talk about the other side of the poverty issue, which is what Dawn Bowden alluded to: employability.

Now, you’ve previously stated, Minister, that in-work poverty is a growing problem and, in fact, the Welsh Government identified this issue when they brought out their report on building resilient communities in 2013. One thing the Government can do is to try to attract more jobs, and, hopefully, better quality jobs. Now, I know that your Government is mindful of this aspect, because your economy Minister, Ken Skates, came to the Equality, Local Government and Communities Committee last week, and he was talking about this issue, and he said it’s not just any work, it’s quality of work, that matters, and I think that that is important to bear in mind. But we are up against a number of problems in this regard. In the same week as Ken Skates’s remarks, we also had the First Minister, as I mentioned earlier today in First Minister’s questions—he informed us that the Welsh Revenue Authority was coming to Treforest, but that nearly all of the jobs were going to be taken up by people recruited in the London area. Now, I appreciate that we haven’t known forever about the Welsh Revenue Authority, but we’ve known about it for some time, so I do still wonder as to—[Interruption.] Well, it’s been mooted for some time, let’s put it that way. I do wonder why, in these situations, Welsh people can’t be trained up to fill these roles.

I don’t want to focus particularly on that, but I just want to highlight the issue of training and upskilling people. The Welsh Government is now looking to take over responsibility for procurement in order to use this as a lever of job creation. We do have some major infrastructure projects in the pipeline such as the south Wales metro and the Swansea bay tidal lagoon. But the possible outcome here is that we won’t have the skilled people in Wales and we will have to again import them. So, we may not be creating jobs for the local community at all, or, at least, not many. We could, in fact, be putting more pressure on housing supply for locals and thus inadvertently exacerbating problems associated with poverty. I know that there is a Government employability programme for upskilling, overseen by Julie James, which is touched on in your statement, but, to repeat what I said earlier to the First Minister, one does wonder what the Government has been doing about upskilling over the last 17 years, because this is not a new issue, clearly. You would know more about that than I, so, if you could enlighten me, I would be grateful.

We are also faced with other problems regarding the employment market in the shape of automation, which Lee Waters has alluded to several times. Jenny Rathbone asked last week, ‘Who will benefit from it?’ Well, it certainly won’t be the relatively low-skilled workers. So, this exacerbates the problem of upskilling. What practical things can be done to improve employability? Well, Ken Skates talked last week about using what he called ‘labour-market intelligence’ in designing apprenticeships. We do need all-age apprenticeships now, which I believe is part of the programme of employability. We do need them, because the employment market has become so fluid and there are no jobs for life now. We do, perhaps, need greater Government interaction with private industry, as the public sector is likely to contract.

Transport, I would say, is a major issue. Many new jobs are created in industrial areas on the edge of towns, often without public transport, and, of course, a lot of it is shift work. How will workers get to their workplace without a car? So, can the Welsh Government liaise effectively with transport providers? Most workers will have to work initially through employment agencies. Many of these agencies are not very good, in my experience, in communicating effectively with their workers. Often, management is poor in these agency jobs. Does the Welsh Government have any plans to work with these agencies in future? What are your plans for working with transport providers, and what are your plans for working with private industry? Thank you.

Diolch, Weinidog, am eich datganiad heddiw. Mae llawer o'r drafodaeth heddiw wedi bod am Cymunedau yn Gyntaf; wel, mae’r cynllun hwnnw bellach yn dod i ben, felly mae’n rhaid i ni sicrhau y bydd unrhyw fath o raglen sy'n cymryd ei le yn effeithiol, ond, yn bennaf, heddiw, roeddwn i’n awyddus i siarad am agwedd arall ar y mater o dlodi, sef yr hyn y cyfeiriodd Dawn Bowden ato: cyflogadwyedd.

Nawr, rydych chi wedi nodi yn flaenorol, Weinidog, bod tlodi mewn gwaith yn broblem gynyddol ac, yn wir, nododd Llywodraeth Cymru y mater hwn wrth gyflwyno ei hadroddiad creu cymunedau cryf yn 2013. Un peth y gall y Llywodraeth ei wneud yw ceisio denu mwy o swyddi, a, gobeithio, swyddi o ansawdd gwell. Nawr, rwy’n gwybod bod eich Llywodraeth yn ymwybodol o'r agwedd hon, oherwydd daeth eich Gweinidog economi, Ken Skates, i’r Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol yr wythnos diwethaf, ac roedd yn sôn am y mater hwn, a dywedodd nad dim ond unrhyw waith sy’n bwysig ond gwaith o ansawdd da, ac rwy’n credu ei bod yn bwysig cofio hynny. Ond rydym ni’n wynebu nifer o broblemau ynghylch hyn. Yn yr un wythnos â sylwadau Ken Skates, cawsom hefyd y Prif Weinidog, fel y soniais yn gynharach heddiw yn ystod cwestiynau’r Prif Weinidog—yn ein hysbysu bod Awdurdod Cyllid Cymru yn dod i Drefforest, ond bod bron pob un o'r swyddi yn mynd i gael eu llenwi gan bobl a recriwtiwyd yn ardal Llundain. Nawr, rwy’n gwerthfawrogi nad ydym yn gwybod am Awdurdod Cyllid Gymru ers hydoedd, ond rydym yn gwybod amdano ers peth amser, felly rwy’n dal i feddwl o ran—[Torri ar draws.] Wel, mae wedi ei grybwyll ers peth amser, gadewch i mi ei roi felly. Rwyf yn meddwl tybed pam, yn y sefyllfaoedd hyn, na all pobl Cymru gael eu hyfforddi i lenwi'r swyddi hyn.

Nid wyf eisiau canolbwyntio'n benodol ar hynny, ond rwyf eisiau tynnu sylw at y mater o hyfforddi a gwella sgiliau pobl. Mae Llywodraeth Cymru bellach yn bwriadu cymryd drosodd y cyfrifoldeb am gaffael er mwyn defnyddio hyn fel ysgogiad i greu swyddi. Mae gennym rai prosiectau seilwaith mawr ar y gweill megis metro de Cymru a morlyn llanw bae Abertawe. Ond y canlyniad posibl hyn yw na fydd gennym y bobl â’r sgiliau yng Nghymru ac y bydd yn rhaid i neu eu mewnforio nhw eto. Felly, efallai na fyddwn yn creu swyddi ar gyfer y gymuned leol o gwbl, neu, o leiaf, dim llawer ohonynt. Gallem, mewn gwirionedd, fod yn rhoi mwy o bwysau ar y cyflenwad tai ar gyfer pobl leol a thrwy hynny, yn anfwriadol, waethygu problemau sy'n gysylltiedig â thlodi. Gwn fod rhaglen gyflogadwyedd gan y Llywodraeth i wella sgiliau, a oruchwylir gan Julie James, a grybwyllir yn eich datganiad, ond, i ailadrodd yr hyn a ddywedais yn gynharach wrth y Prif Weinidog, mae rhywun yn meddwl tybed beth y mae'r Llywodraeth wedi bod yn ei wneud ynghylch cynyddu sgiliau dros yr 17 mlynedd diwethaf, oherwydd nid yw hwn yn fater newydd, yn amlwg. Fe wyddoch fwy am hynny na mi, felly, os gwnewch chi fy ngoleuo, byddwn yn ddiolchgar.

Rydym hefyd yn wynebu problemau eraill ynghylch y farchnad gyflogaeth ar ffurf awtomeiddio, ac mae Lee Waters wedi cyfeirio at hyn nifer o weithiau. Gofynnodd Jenny Rathbone yr wythnos diwethaf, ‘Pwy fydd yn elwa arno?’ Wel, yn sicr nid y gweithwyr â lefel gymharol isel o sgiliau fydd yn gwneud hynny. Felly, mae hyn yn gwaethygu'r broblem o uwchsgilio. Pa bethau ymarferol y gellid eu gwneud i wella cyflogadwyedd? Wel, soniodd Ken Skates yr wythnos diwethaf am ddefnyddio yr hyn a elwir yn ‘wybodaeth am y farchnad lafur’ wrth lunio prentisiaethau. Mae angen prentisiaethau pob oedran arnom erbyn hyn, ac rwy’n credu eu bod yn rhan o'r rhaglen gyflogadwyedd. Mae eu hangen arnom, oherwydd bod y farchnad gyflogaeth mor gyfnewidiol bellach ac nid oes unrhyw swyddi am oes erbyn hyn. Mae angen, efallai, mwy o ryngweithio rhwng y Llywodraeth a diwydiant preifat, gan fod y sector cyhoeddus yn debygol o grebachu.

Mae trafnidiaeth, byddwn i’n dweud, yn fater pwysig. Mae llawer o swyddi newydd yn cael eu creu mewn ardaloedd diwydiannol ar gyrion trefi, yn aml heb gludiant cyhoeddus, ac, wrth gwrs, mae llawer ohono’n waith sifft. Sut bydd gweithwyr yn cyrraedd eu gweithle heb gar? Felly, a yw Llywodraeth Cymru’n gallu cydgysylltu'n effeithiol â darparwyr cludiant? Bydd yn rhaid i'r rhan fwyaf o weithwyr weithio trwy asiantaethau cyflogaeth i ddechrau. Mae llawer o'r asiantaethau hyn nad ydynt yn dda iawn, yn fy mhrofiad i, o ran cyfathrebu'n effeithiol â'u gweithwyr. Yn aml, mae rheolaeth yn wael yn y swyddi asiantaeth hyn. A oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau i weithio gyda’r asiantaethau hyn yn y dyfodol? Beth yw eich cynlluniau chi ar gyfer gweithio gyda darparwyr cludiant, a beth yw eich cynlluniau chi ar gyfer gweithio gyda diwydiant preifat? Diolch.

Well, the Member raised many questions there, but I think the premise of most of it was based around employability and employability pathways. I did make reference in my statement to the employability programme we are introducing: nearly £12 million-worth of investment at the very difficult end of interaction with some of our most difficult to gain market training and advantage. But, look, we shouldn’t talk Wales down. Wales is the most successful part of the UK in unemployment stats. We have done particularly well, despite the economic difficulties we face. What we have done is created many jobs, and many decent jobs. We legislated for decent jobs only a few years ago.

In terms of large projects, we do have a procurement process. There is a community clause in our programmes, where we encourage—in some cases, expect—apprenticeship schemes to be introduced. I’m sure that will be part of that whole concept around the metro and the new franchise as we talk on the issue around travel. Preparing for the future, automation is a big problem. We have to think about that very, very carefully, training and giving people the skills today for the future. We’ve got plenty of cutting-edge companies in Wales, the GEs, the Airbuses—all at the cutting-edge of technology, but we’ve got to embrace that and build upon it.

The Member raises often the Welsh Revenue Authority. Look, we’re talking about 17 very highly-skilled jobs here, and some of them will have to be brought in because of the skills base. But, in general terms, we are working with employers, we are working with our schools and colleges, to give people the right skills for planning for the future, because, if we don’t, we will be not the best in the UK in terms of our unemployment figures; we’ll be one of the worst. That’s why it’s important to change with the times and that’s what we’re doing with this programme.

Wel, cododd yr Aelod lawer o gwestiynau yn y fan yna, ond rwy’n credu bod cynsail y rhan fwyaf o hyn yn seiliedig ar gyflogadwyedd a llwybrau cyflogadwyedd. Cyfeiriais yn fy natganiad at y rhaglen gyflogadwyedd yr ydym yn ei chyflwyno: gwerth bron i £12 miliwn o fuddsoddiad yn y pen anodd iawn o ryngweithio â rhan o'n hyfforddiant a mantais marchnad mwyaf anodd ei gael. Ond, edrychwch, ni ddylem siarad yn negyddol am Gymru. Cymru yw'r rhan fwyaf llwyddiannus o’r DU o ran ystadegau diweithdra. Rydym wedi gwneud yn arbennig o dda, er gwaethaf yr anawsterau economaidd sy'n ein hwynebu. Yr hyn yr ydym wedi ei wneud yw creu llawer o swyddi, a llawer o swyddi da. Gwnaethom ddeddfu ar gyfer swyddi da dim ond ychydig flynyddoedd yn ôl.

O ran prosiectau mawr, mae gennym broses gaffael. Mae cymal cymunedol yn ein rhaglenni, lle’r ydym yn annog—mewn rhai achosion, yn disgwyl—i gynlluniau prentisiaeth gael eu cyflwyno. Rwy'n siŵr y bydd hynny’n rhan o’r holl gysyniad hwnnw ar gyfer y metro a’r fasnachfraint newydd wrth i ni drafod y mater ynghylch teithio. Wrth baratoi ar gyfer y dyfodol, mae awtomeiddio yn broblem fawr. Mae'n rhaid i ni ystyried hynny’n ofalus iawn, iawn, hyfforddi a rhoi'r sgiliau i bobl heddiw ar gyfer y dyfodol. Mae gennym ddigon o gwmnïau arloesol yng Nghymru, cwmnïau fel GE, Airbus—pob un ohonynt ar flaen y gad o ran technoleg, ond mae'n rhaid i ni groesawu hynny ac adeiladu ar hynny.

Mae'r Aelod yn sôn am Awdurdod Cyllid Cymru yn aml. Edrychwch, rydym yn sôn am 17 o swyddi medrus iawn yn y fan hon, a bydd yn rhaid i rai ohonynt gael eu dwyn i mewn oherwydd y sylfaen sgiliau. Ond, yn gyffredinol, rydym yn gweithio gyda chyflogwyr, rydym yn gweithio gyda'n hysgolion a’n colegau, i roi'r sgiliau cywir i bobl i gynllunio ar gyfer y dyfodol, oherwydd, os nad ydym yn gwneud hynny, ni fyddwn ni y gorau yn y DU o ran ein ffigurau diweithdra; byddwn ni’n un o'r gwaethaf. Dyna pam y mae’n bwysig i newid gyda'r oes a dyna beth yr ydym yn ei wneud gyda'r rhaglen hon. 

This is a very sad day for Swansea East and a sad day for health, as smoking cessation, smoke-free homes, exercise classes, healthy diet and slimming programmes end. A sad day for educational attainment, as Easter exam preparation, homework clubs and family learning programmes end. A sad day for people who would have benefited from money awareness courses, utility bills advice, basic budgeting courses, and income maximisation programmes. Last year, the first supplementary budget found an extra £10 million for higher education. Will the Cabinet Secretary ask the finance Cabinet Secretary for £10 million for Communities First in this year’s first supplementary programme?

Mae hwn yn ddiwrnod trist iawn i Ddwyrain Abertawe ac yn ddiwrnod trist i iechyd, wrth i wasanaethau rhoi'r gorau i ysmygu, cartrefi di-fwg, dosbarthiadau ymarfer corff, diet iach a rhaglenni colli pwysau ddod i ben. Diwrnod trist ar gyfer cyrhaeddiad addysgol, wrth i glybiau paratoi ar gyfer arholiadau’r Pasg, clybiau gwaith cartref a rhaglenni dysgu i’r teulu ddod i ben. Diwrnod trist i bobl a fyddai wedi elwa ar gyrsiau ymwybyddiaeth o arian, cyngor ar filiau cyfleustodau, cyrsiau cyllidebu sylfaenol, a rhaglenni gwneud y mwyaf o incwm. Y llynedd, daeth y gyllideb atodol gyntaf o hyd i £10 miliwn ychwanegol ar gyfer addysg uwch. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid am £10 miliwn ar gyfer Cymunedau yn Gyntaf yn rhaglen atodol gyntaf eleni?  

I’ve had many conversations with the Finance Minister, and a sign of the times is that we are moving into a different space of tackling poverty. The Member is wrong—quite clearly wrong—to say that all of those programmes will end. He doesn’t know if they’ll end; I don’t know if they’ll end. What it does mean is that we’ve got to talk to communities about how we make them more resilient for the future. I’m very aware of the Swansea clusters—I’ve visited many clusters across the whole of the UK—so it is rather unfortunate that the Member uses that type of language to frighten people as opposed to being constructive in the way he approaches this in the Chamber.

Rwyf wedi cael llawer o sgyrsiau â'r Gweinidog Cyllid, ac arwydd o'r amserau yw ein bod yn symud i mewn i sefyllfa wahanol o fynd i'r afael â thlodi. Mae'r Aelod yn anghywir—yn amlwg yn anghywir—yn dweud y bydd pob un o'r rhaglenni hynny yn dod i ben. Nid yw'n gwybod a fyddant yn dod i ben; nid wyf i’n gwybod a fyddant yn dod i ben. Beth y mae yn ei olygu yw bod yn rhaid i ni siarad â chymunedau ynghylch sut yr ydym yn eu gwneud yn gryfach ar gyfer y dyfodol. Rwy'n ymwybodol iawn o glystyrau Abertawe—rwyf wedi ymweld â llawer o glystyrau ledled y DU gyfan—felly mae hi braidd yn anffodus bod yr Aelod yn defnyddio y math yna o iaith i ddychryn pobl yn hytrach na bod yn adeiladol yn y modd y mae'n ymdrin â hyn yn y Siambr.

I’d like to thank you, Cabinet Secretary, for your statement today. In many ways, this is a bittersweet moment, and I would like to join with you and with previous speakers in acknowledging the ways in which Communities First has improved so many lives in some of our most challenging and challenged communities, but the nature and shape of poverty is not a static concept. It is quite right, therefore, that, as a Government, you should look to addressing the changing shape of poverty, and I certainly welcome the move to do that.

So, looking ahead, I welcome the Welsh Government placing employment, early years and empowerment at the heart of its new, proactive, joined-up communities policy, and also the way that the new approach ties into the employability agenda, the Valleys taskforce agenda, and the wider economic strategy. My first question relates to the issue of community assets. I welcome the commitment to a legacy fund, and the extra money for the communities facilities programme, but I would welcome any extra detail, Cabinet Secretary, that you could provide for me today on this. When Communities First services in my constituency merged in the past, this often led to a centralisation of services, with implications for the community assets that formerly housed the programme where Communities First was the anchor tenant, allowing other organisations to use the space for the benefit of the community. How will this new funding help to ensure that that kind of situation is not the case moving forward, and also will the fund that you have referred to be open retrospectively to former Communities First venues that have already lost the Communities First provision during previous mergers?

Secondly, I welcome your commitment to supporting those furthest from the labour market back into employment. However, there may be challenges here around the skills agenda, so I’d be grateful if you could tell us what assessment has been made of this, and also of any particular approaches from Communities First that could be retained in any future model.

Finally, I welcome the holistic partnership working that’s at the heart of the Welsh Government’s vision that you’ve spelt out for us here today. What response has the Welsh Government had from public services boards, local authorities and other partner organisations to these proposals?

Hoffwn ddiolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad heddiw. Mewn sawl ffordd, mae hon yn adeg chwerwfelys, a hoffwn i ymuno â chi a’r siaradwyr blaenorol i gydnabod y modd y mae Cymunedau yn Gyntaf wedi gwella cymaint o fywydau yn rhai o'n cymunedau mwyaf heriol a’r rhai sy’n wynebu heriau, ond nid yw natur a ffurf tlodi yn gysyniad statig. Mae'n hollol iawn, felly, y dylech chi fel Llywodraeth, geisio mynd i'r afael â'r newidiadau yn ffurf tlodi, ac rwyf i yn sicr yn croesawu'r symudiad i wneud hynny.

Felly, wrth edrych ymlaen, rwy’n croesawu’r ffaith bod Lywodraeth Cymru yn gosod cyflogaeth, y blynyddoedd cynnar a grymuso wrth wraidd ei pholisi cymunedau cydlynol, rhagweithiol newydd a hefyd y ffordd y mae'r ymagwedd newydd yn gysylltiedig â’r agenda cyflogadwyedd, agenda tasglu’r Cymoedd, a'r strategaeth economaidd ehangach. Mae fy nghwestiwn cyntaf yn ymwneud â'r mater o asedau cymunedol. Rwy’n croesawu'r ymrwymiad i gronfa etifeddiaeth, a'r arian ychwanegol ar gyfer y rhaglen cyfleusterau cymunedau, ond byddwn yn croesawu unrhyw fanylion ychwanegol, Ysgrifennydd y Cabinet, y gallech chi eu rhoi i mi heddiw am hyn. Pan yr oedd gwasanaethau Cymunedau yn Gyntaf yn fy etholaeth i yn uno â’i gilydd yn y gorffennol, roedd hynny yn aml yn arwain at ganoli gwasanaethau, gyda goblygiadau i asedau cymunedol a arferai fod yn gartref i'r rhaglen pan mai Cymunedau yn Gyntaf oedd y prif denant, gan ganiatáu i sefydliadau eraill ddefnyddio'r lle er budd y gymuned. Sut y bydd yr arian newydd hwn yn helpu i sicrhau na fydd y math yna o sefyllfa yn codi wrth symud ymlaen, a hefyd a fydd y gronfa yr ydych wedi cyfeirio ati yn agored yn ôl-weithredol i gyn leoliadau Cymunedau yn Gyntaf sydd eisoes wedi colli’r ddarpariaeth Cymunedau yn Gyntaf yn ystod uno blaenorol?

Yn ail, rwy’n croesawu eich ymrwymiad i gefnogi'r rhai hynny sydd bellaf o'r farchnad lafur yn ôl i gyflogaeth. Fodd bynnag, efallai y bydd heriau yn y fan yma ynghylch yr agenda sgiliau, felly byddwn yn ddiolchgar pe gallech ddweud wrthym pa asesiad sydd wedi'i wneud o hyn, a hefyd unrhyw ddulliau penodol sydd gan Cymunedau yn Gyntaf y gellid eu cadw mewn unrhyw fodel yn y dyfodol.

Yn olaf, rwy’n croesawu’r gwaith partneriaeth cyfannol sydd wrth wraidd gweledigaeth Llywodraeth Cymru yr ydych wedi ei disgrifio i ni yma heddiw. Pa ymateb y mae Llywodraeth Cymru wedi ei gael gan fyrddau gwasanaethau cyhoeddus, awdurdodau lleol a sefydliadau partner eraill i'r cynigion hyn?

I thank Vikki Howells for her questions today and, again, another Member that’s been very forthright in her views on Communities First for her community. Vikki, what I would say is that we should be ambitious and we should be optimistic for the future. We are absolutely committed to tackling the issues around poverty. We will have the most generous childcare pledge anywhere in the UK delivered in your constituency and constituencies right the way across Wales. Tackling the issues of adverse childhood experiences that have devastating effects on our children longer term—generational issues that are not only morally right that we tackle, but also fiscally right for public services. We need to change direction and that is what we will do, working in partnership with Flying Start and Families First and children's homes in Wales, tackling the issues that matter to us, that matter to the people of Blaenau Gwent, Rhondda Cynon Taf and Swansea, and the areas where we’ll be delivering pilots on childcare in September of this year.

The issue the Member raises around the issue of capital spend and the community facilities programme—we’ve attached £4 million to that for a four-year legacy from 2018. I expect that to be used with a degree of flexibility with local authorities, which will help them change their capital and sweat the asset they have. So, whether they need to construct new kitchens or new boiler facilities where that may enable that facility to become the new childcare facility for your area, or a place where we can deliver more training and employment agencies, these are the opportunities that I see where local authorities and local people are more at the forefront and can deliver these programmes. The made-in-Wales approach to community asset transfer is something I’m talking to the finance Minister on, and we will make a further statement on that in the near future.

Diolch i Vikki Howells am ei chwestiynau heddiw ac, unwaith eto, Aelod arall sydd wedi bod yn blwmp ac yn blaen iawn ei barn am Cymunedau yn Gyntaf ar gyfer ei chymuned hi. Vikki, yr hyn y byddwn i’n ei ddweud yw y dylem fod yn uchelgeisiol ac y dylem fod yn obeithiol ar gyfer y dyfodol. Rydym ni’n gwbl ymrwymedig i fynd i’r afael â’r materion yn ymwneud â thlodi. Bydd gennym yr addewid gofal plant mwyaf hael mewn unrhyw le yn y DU yn cael ei gyflwyno yn eich etholaeth chi ac mewn etholaethau ym mhob rhan o Gymru. Mae mynd i'r afael â phroblemau profiadau plentyndod niweidiol sy'n cael effeithiau dinistriol ar ein plant yn y tymor hirach—problemau cenhedlaeth y mae’n gwbl iawn, yn foesol, inni fynd i'r afael â nhw, ond sydd hefyd yn gwbl iawn yn gyllidol ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus. Mae angen i ni newid cyfeiriad a dyna beth y byddwn yn ei wneud, gan weithio mewn partneriaeth â Dechrau'n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf a chartrefi plant yng Nghymru, gan fynd i'r afael â'r materion sy'n bwysig i ni, sy’n bwysig i bobl Blaenau Gwent, Rhondda Cynon Taf ac Abertawe, a'r ardaloedd lle byddwn yn cyflwyno cynlluniau gofal plant arbrofol ym mis Medi eleni. 

Y mater y mae’r Aelod yn ei godi ynghylch mater y gwariant cyfalaf a'r rhaglen cyfleusterau cymunedol—rydym wedi atodi £4 miliwn i hwnnw ar gyfer etifeddiaeth o bedair blynedd o 2018. Rwy'n disgwyl i hwnnw gael ei ddefnyddio gyda rhywfaint o hyblygrwydd ag awdurdodau lleol, a fydd yn eu helpu i newid eu cyfalaf a chael cymaint â phosibl o’r ased sydd ganddynt. Felly, pa un a oes angen iddyn nhw adeiladu ceginau newydd neu gyfleusterau boeler newydd os bydd hynny yn galluogi’r cyfleuster hwnnw i fod y cyfleuster gofal plant newydd ar gyfer eich ardal, neu yn fan lle y gallwn ddarparu mwy o asiantaethau hyfforddiant a chyflogaeth, y rhain yw’r cyfleoedd yr wyf yn credu y dylai awdurdodau lleol a phobl leol fod yn fwy blaenllaw ac yn gallu cyflwyno’r rhaglenni hyn. Mae'r dull ‘gwnaed yng Nghymru’ tuag at drosglwyddo asedau cymunedol yn rhywbeth yr wyf yn ei drafod gyda’r Gweinidog Cyllid, a byddwn yn gwneud datganiad arall ar hynny yn y dyfodol agos.

Can I thank the Cabinet Secretary for his statement, and also thank him for his engagement with me as a backbencher who’s been deeply worried about these proposals, and also for meeting with my local authority? I firstly wanted to place on record my thanks, and pay tribute to the staff who are delivering Communities First in my constituency, who have done an absolutely sterling job. I know that the Cabinet Secretary is well aware of the excellent performance of Communities First in Torfaen, but just to remind him, we are first in terms of getting people into employment, second in terms of boosting skills, third in terms of improving numeracy and literacy and improving mental and health well-being. So, we have quite a track record there to try and protect. I also think that it is very important to guard against the narrative that this programme has not tackled poverty, coming, as it has, for the last nearly seven years, against the backdrop of swingeing benefit cuts, which can be dismissed by the Welsh Conservatives, but which have undoubtedly had a deep impact on our poorest communities, and which are set to get worse with the roll-out of universal credit.

As you know, I have been very clear in my representations to you, and also in my written response, that it is absolutely crucial that we do not throw the baby out with the bathwater in this programme. With that in mind, I very much welcome the fact that you will be maintaining funding for the coming financial year at 100 per cent until June, and 70 per cent until the end of the financial year. I also welcome the fact that there will be a four-year transition, but I am sure you will not expect me to be anything less than very concerned about the significant decrease in funding for that four years, which, for my constituency, will mean a reduction of £1 million per year. So, I hope that that is something that we can continue to keep under review, as it is funding for our most deprived communities.

In terms of questions, I would be interested to know some more detail on how you see this legacy fund working and how you will ensure that is targeted to the areas that can be most effective with the funding in question. But I’d also be interested to know, in terms of the employability money, how much flexibility local authorities are likely to have in using that money. Because we know that a lot of people in Communities First areas are not by any means employment ready, and a lot of the softer interventions that Communities First has been so good at are absolutely vital to ensure that they even have a fighting chance of benefiting from those employment measures.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad, a diolch hefyd iddo am ei ymgysylltiad â mi fel aelod o'r meinciau cefn sydd wedi bod yn poeni'n ddirfawr am y cynigion hyn, a hefyd am gyfarfod â’m hawdurdod lleol? Yn gyntaf rwyf yn awyddus i gofnodi fy niolch, a thalu teyrnged i'r staff sy'n darparu Cymunedau yn Gyntaf yn fy etholaeth i, sydd wedi gwneud gwaith cwbl wych. Gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet yn gwbl ymwybodol o berfformiad rhagorol Cymunedau yn Gyntaf yn Nhorfaen, ond i’w atgoffa, rydym ni’n gyntaf o ran cael pobl i mewn i gyflogaeth, yn ail o ran hybu sgiliau, yn drydydd o ran gwella rhifedd a llythrennedd a gwella lles meddwl ac iechyd. Felly, mae gennym dipyn o hanes i geisio ei warchod yn hynny o beth. Rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn hefyd i ddiogelu rhag y naratif nad yw’r rhaglen hon wedi mynd i'r afael â thlodi, wrth iddi wynebu, fel y gwnaeth, dros y saith mlynedd diwethaf bron, cefndir o doriadau budd-daliadau llym, y gall y Ceidwadwyr Cymreig eu diystyrru, ond sydd yn ddi-au wedi cael effaith ddofn ar ein cymunedau tlotaf, a byddant yn gwaethygu wrth i’r credyd cynhwysol gael ei gyflwyno.

Fel y gwyddoch, rwyf wedi bod yn glir iawn yn fy sylwadau i chi, a hefyd yn fy ymateb ysgrifenedig, ei bod yn gwbl hanfodol nad ydym yn taflu’r llo a chadw’r brych yn y rhaglen hon. Gyda hynny mewn golwg, rwy’n croesawu'n fawr y ffaith y byddwch yn cynnal cyllid ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf ar 100 y cant hyd at fis Mehefin, ac ar 70 y cant hyd at ddiwedd y flwyddyn ariannol. Rwyf hefyd yn croesawu'r ffaith y bydd cyfnod pontio o bedair blynedd, ond rwy’n siŵr na fyddwch yn disgwyl llai na fy mod yn bryderus iawn am y gostyngiad sylweddol mewn cyllid ar gyfer y pedair blynedd hynny, a fydd, i fy etholaeth i, yn golygu gostyngiad o £1 filiwn y flwyddyn. Felly, rwy’n gobeithio bod hynny'n rhywbeth y gallwn barhau i’w adolygu, gan ei fod yn arian ar gyfer ein cymunedau mwyaf difreintiedig.

O ran cwestiynau, byddai gennyf ddiddordeb mewn cael rhagor o fanylion am sut yr ydych yn gweld y gronfa etifeddiaeth hon yn gweithio a sut y byddwch yn sicrhau ei bod wedi’i thargedu at y meysydd lle y gall fod fwyaf effeithiol gyda’r cyllid dan sylw. Ond byddai gennyf ddiddordeb hefyd mewn cael gwybod, o ran yr arian cyflogadwyedd, faint o hyblygrwydd y mae awdurdodau lleol yn debygol o’i gael wrth ddefnyddio'r arian hwnnw. Oherwydd rydym yn gwybod nad oes llawer o bobl mewn ardaloedd Cymunedau yn Gyntaf yn barod o gwbl ar gyfer cyflogaeth, ac mae llawer o'r ymyraethau meddalach y mae Cymunedau yn Gyntaf wedi bod mor dda o ran eu cyflawni yn gwbl hanfodol er mwyn sicrhau bod ganddynt hyd yn oed gyfle teg o gael budd o’r camau cyflogaeth hynny.

I thank the Member for her contribution, and I agree with the Member. Torfaen is one of the authorities that has been very good in demonstrating the way that they can engage with their community at a very local level. Caerphilly is another example of where there has been very good activity on the ground. I’m not saying that the Communities First programme has been broken; I’m saying we need to do something different, because the things that we are trying to tackle—the stubborn effects of poverty—aren’t being tackled as well as we were hoping they would have been. That’s why we have to have a change in direction. The Member shouldn’t be shy in coming forward either: while Torfaen has many firsts in it, the Member was one of the first to come to see me, as well, in terms of saying what her concerns were on the effect of this programme.

I’ve visited some of the success stories from the Lift and Communities for Work programmes. We’ve got a great result on employment programmes and getting people back into work, but these are a cohort of individuals who sometimes are just not ready for work and we need to do more with them. I’ve seen a great success story in Cardiff, which I visited recently, where we were able to give people confidence; enough just to get over the doorstep, to start talking about the jobs market, then giving them confidence to get into that skills basis. Hopefully, from there, we can move them through the system: through Julie James’s employability programme into the work placements—and Ken Skates has been very successful in attracting businesses to this area.

With regard to how the revenue streams will operate, I will be issuing some guidance, following consultation with stakeholders, about how I see the PSB or the local authority being part of the well-being plan, making sure that the areas that should be tackled—tackling poverty in those areas—are the ones that are given priority to do that. That’s something I’ve already spoken to the children’s commissioner and the future generations commissioner’s offices about—making sure that they are on top of this to ensure we target the right places. But it will be, of course—there is less money going into the system in this space, and that will have impacts in that. But what we have been able to do, and I’m grateful for the Member’s acknowledgement of this, is give this a softer landing in a process where we can plan for a future where, hopefully, education, health and other organisations in the third sector can come to the table to talk about what the success is in these areas and move that forward as we go on.

Diolch i'r Aelod am ei chyfraniad, ac rwy’n cytuno â'r Aelod. Torfaen yw un o'r awdurdodau sydd wedi bod yn dda iawn o ran dangos y ffordd y gallant ymgysylltu â'u cymuned ar lefel leol iawn. Mae Caerffili yn enghraifft arall lle y bu gweithgarwch da iawn ar lawr gwlad. Nid wyf yn dweud bod y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf wedi cael ei thorri; dweud wyf i bod angen i ni wneud rhywbeth gwahanol, oherwydd nid yw’r pethau yr ydym yn ceisio mynd i'r afael â nhw—effeithiau styfnig tlodi—yn cael eu cyflawni cystal ag yr oeddem yn ei obeithio. Dyna pam mae'n rhaid i ni newid cyfeiriad. Ni ddylai'r Aelod fod yn swil o ran dweud ychwaith: er bod Torfaen yn gyntaf mewn llawer o bethau, roedd yr Aelod yn un o'r rhai cyntaf i ddod i fy ngweld, yn ogystal, i ddweud beth oedd ei phryderon o ran effaith y rhaglen hon.

Rwyf wedi ymweld â rhai o'r straeon llwyddiant o'r rhaglenni Esgyn a Chymunedau am Waith. Rydym wedi cael canlyniad gwych ar raglenni cyflogaeth a chael pobl yn ôl i waith, ond mae'r rhain yn garfan o unigolion nad ydynt weithiau yn barod ar gyfer gwaith ac mae angen i ni wneud mwy gyda nhw. Rwyf wedi gweld llwyddiant mawr yng Nghaerdydd, yr ymwelais ag ef yn ddiweddar, lle’r oeddem yn gallu rhoi hyder i bobl; digon i gamu dros garreg y drws, i ddechrau siarad am y farchnad swyddi, a rhoi'r hyder iddynt i gael y sylfaen sgiliau honno. Gobeithio, o’r fan honno, y gallwn eu symud drwy'r system: trwy raglen gyflogadwyedd Julie James i mewn i leoliadau gwaith—ac mae Ken Skates wedi bod yn llwyddiannus iawn o ran denu busnesau i'r ardal hon.

O ran sut y bydd y ffrydiau refeniw yn gweithredu, byddaf yn cyhoeddi rhywfaint o ganllawiau, yn dilyn ymgynghori â rhanddeiliaid, ynghylch sut yr wyf yn gweld y bydd y bwrdd gwasanaethau cyhoeddus neu'r awdurdod lleol yn rhan o'r cynllun llesiant, gan wneud yn siŵr mai’r meysydd y dylid mynd i'r afael â nhw—trechu tlodi yn yr ardaloedd hynny—yw'r rhai y rhoddir blaenoriaeth iddynt i wneud hynny. Mae hynny'n rhywbeth yr wyf eisoes wedi ei drafod â swyddfa’r comisiynydd plant a chomisiynydd cenedlaethau’r dyfodol—gan wneud yn siŵr eu bod ar ben eu pethau yn hyn o beth er mwyn sicrhau ein bod yn targedu’r mannau cywir. Ond bydd, wrth gwrs—mae llai o arian yn mynd i mewn i'r system yn y maes hwn, a bydd effeithiau i hynny. Ond yr hyn yr ydym wedi gallu ei wneud, ac rwy'n ddiolchgar am gydnabyddiaeth yr Aelod o hyn, yw rhoi amodau mwy addas i hyn mewn proses lle y gallwn gynllunio ar gyfer dyfodol pryd y bydd, gobeithio, sefydliadau addysg, iechyd a sefydliadau eraill yn y trydydd sector yn gallu dod at y bwrdd i sôn am y llwyddiant yn y meysydd hyn a symud hynny ymlaen wrth i ni fynd yn ein blaenau.

Thank you very much, Cabinet Secretary. I apologise to all those other Members who wanted to come in, but we have gone over time.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n ymddiheuro i’r holl Aelodau eraill hynny a oedd yn dymuno cyfrannu, ond rydym wedi mynd dros ein hamser.

6. 5. Datganiad: Sefydlu'r Gwaddol Cenedlaethol ar gyfer Cerddoriaeth
6. 5. Statement: Establishment of the National Endowment for Music

Item 5 is a statement by the Cabinet Secretary for Education on the establishment of the national endowment for music. I call on Kirsty Williams to make the statement.

Mae eitem 5 yn ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ar sefydlu gwaddol cenedlaethol ar gyfer cerddoriaeth. Galwaf ar Kirsty Williams i wneud y datganiad.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I believe that all young people, no matter what their background, should have the opportunity to develop their talents and skills through music. I am pleased that, alongside the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure, we are announcing £1 million-worth of investment to support the establishment of a national endowment for music. An initial contribution will be provided to the Arts Council of Wales to cover the set-up costs. A further contribution will then be made to the seed fund of the endowment once it is in place, taking the total to £1 million.

This work represents the joined-up approach that we are taking to ensure that music opportunities continue to be available to all young people, and are enhanced in the future. Over the coming weeks, the arts council will begin the process of establishing the endowment, including assembling a steering group to inform the scope, use and timings for the eventual operation of this fund. Building up the fund to a level where the annual interest will be sufficient to make grants will, of course, take some time. It will rely on attracting contributions from a variety of public and private sources. This, therefore, is an initiative for the medium and long term.

Deputy Presiding Officer, we are a nation with a rich musical heritage. If you were to ask people around the world to name things that they associate with Wales, their list would undoubtedly involve music. From our traditional choirs to musicians who perform across the world, Wales truly punches well above its weight. Although, of course, we must guard against viewing our musical heritage as something of a cliché, our inheritance, to resonate down the generations, is one of variety and vitality: the experimentalism of John Cale; the originality of the Super Furry Animals; the accessibility of Ivor Novello; or the modernity of Kizzy Crawford and Marina and the Diamonds.

Yet music tuition isn’t just about performance. It promotes a range of positive outcomes that support the four purposes at the core of our new curriculum that will drive up standards in our schools. We want our young people to grow into healthy, confident individuals, enterprising, creative contributors, ambitious, capable learners and ethical, informed citizens. Learning to sing or play a musical instrument helps our children cultivate discipline and perseverance. It teaches that practice does indeed make perfect and it helps children build confidence and discover what inspires them.

We all want an education system that gives learners the chance to engage in these valuable experiences. Through the expansion and extension of the pupil deprivation grant, schools are being better equipped to provide musical experiences to their learners, which is especially important for those many children who perhaps would not be able to afford to participate in cultural activities.

This complements the aims of the ‘Creative learning through the arts’ plan, a joint Welsh Government and arts council programme investing £20 million in schools to promote and support creative teaching and learning. This programme also supports schools to develop practice that will contribute to the new curriculum, helping our young people to become enterprising, creative contributors.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n credu y dylai pob person ifanc, waeth beth yw ei gefndir, gael y cyfle i ddatblygu ei ddoniau a'i sgiliau drwy gerddoriaeth. Rwy'n falch, ochr yn ochr ag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith, ein bod yn cyhoeddi gwerth £1 miliwn o fuddsoddiad i gefnogi sefydlu gwaddol cenedlaethol ar gyfer cerddoriaeth. Bydd cyfraniad cychwynnol yn cael ei ddarparu i Gyngor Celfyddydau Cymru i dalu am y costau sefydlu. Yna bydd cyfraniad pellach yn cael ei wneud i gronfa gychwynnol y gwaddol unwaith y bydd wedi’i sefydlu, gan gymryd y cyfanswm i £1 filiwn.

Mae'r gwaith hwn yn cynrychioli’r dull cydgysylltiedig yr ydym yn ei gymryd i sicrhau bod cyfleoedd cerddoriaeth yn dal i fod ar gael i bob person ifanc, ac yn cael eu gwella yn y dyfodol. Dros yr wythnosau nesaf, bydd cyngor y celfyddydau yn dechrau'r broses o sefydlu'r gwaddol, gan gynnwys ymgynnull grŵp llywio i lywio’r cwmpas, y defnydd a’r amseriadau ar gyfer gweithredu’r gronfa hon yn y pen draw. Bydd adeiladu’r gronfa i lefel lle bydd y llog blynyddol yn ddigonol i wneud grantiau, wrth gwrs, yn cymryd peth amser. Bydd yn dibynnu ar ddenu cyfraniadau gan amrywiaeth o ffynonellau cyhoeddus a phreifat. Mae hon, felly, yn fenter ar gyfer y tymor canolig a'r tymor hir.

Ddirprwy Lywydd, rydym yn genedl sydd â threftadaeth gerddorol gyfoethog. Pe baech yn gofyn i bobl ar draws y byd i enwi’r pethau y maent yn eu cysylltu â Chymru, byddai eu rhestr yn ddi-os yn cynnwys cerddoriaeth. O'n corau traddodiadol i gerddorion sy'n perfformio ar draws y byd, mae Cymru yn wirioneddol yn gwneud yn well na'r disgwyl. Er hynny, wrth gwrs, rhaid inni ochel rhag edrych ar ein treftadaeth gerddorol fel ystrydeb; mae ein hetifeddiaeth, i atseinio i lawr y cenedlaethau, yn un o amrywiaeth a bywiogrwydd: cerddoriaeth arbrofol John Cale; gwreiddioldeb y Super Furry Animals; hygyrchedd Ivor Novello; neu foderniaeth Kizzy Crawford a Marina and the Diamonds.

Ond eto i gyd, nid yw hyfforddiant cerddoriaeth yn ymwneud â pherfformiad yn unig. Mae'n hyrwyddo ystod o ganlyniadau cadarnhaol sy'n cefnogi'r pedwar diben wrth graidd ein cwricwlwm newydd a fydd yn codi safonau yn ein hysgolion. Rydym yn awyddus i'n pobl ifanc dyfu'n unigolion iach, hyderus, yn gyfranwyr mentrus, creadigol, yn ddysgwyr uchelgeisiol, galluog ac yn ddinasyddion moesegol, gwybodus. Mae dysgu i ganu neu chwarae offeryn cerdd yn helpu ein plant i feithrin disgyblaeth a dyfalbarhad. Mae'n dysgu mai arfer yn wir yw’r unig athro ac mae'n helpu plant i fagu hyder a darganfod beth sy'n eu hysbrydoli.

Rydym i gyd am gael system addysg sy'n rhoi cyfle i ddysgwyr gymryd rhan yn y profiadau gwerthfawr hyn. Drwy ehangu ac ymestyn y grant amddifadedd disgyblion, mae ysgolion yn cael eu paratoi'n well i ddarparu profiadau cerddorol i'w dysgwyr, sy'n arbennig o bwysig i lawer o’r plant hynny na fyddent o bosibl yn gallu fforddio cymryd rhan mewn gweithgareddau diwylliannol.

Mae hyn yn ategu amcanion y cynllun 'Dysgu creadigol drwy'r celfyddydau', rhaglen ar y cyd gan Lywodraeth Cymru a chyngor y celfyddydau sy’n buddsoddi £20 miliwn mewn ysgolion i hyrwyddo a chefnogi addysgu a dysgu creadigol. Mae'r rhaglen hon hefyd yn cefnogi ysgolion i ddatblygu arfer a fydd yn cyfrannu at y cwricwlwm newydd, gan helpu ein pobl ifanc i ddatblygu i fod yn gyfranwyr mentrus, creadigol.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

The Llywydd took the Chair.

So what is the purpose of all of this? Music is an enrichment activity that allows us to express ourselves personally and to share in our collective culture. As Longfellow said,

‘Music is the universal language of mankind’.

The national endowment for music is our long-term and sustainable approach to funding. Rather than replacing existing music services, it is designed to enhance them. Although it will take time to build the fund into the robust and productive endowment that Wales needs and deserves, I am keen that we push forward so that this can happen at the soonest possible opportunity. The national endowment for music was a recommendation of the music services task and finish group, and I would like to thank the members of that group for their hard work and for providing and producing such a valuable report. The endowment will be a genuinely innovative, made-in-Wales, groundbreaking initiative, and I therefore call upon Members here to support us in exploring how best to target this fund, to identify areas of need and help us build a successful endowment that can provide for young people for years to come.

Felly beth yw diben hyn oll? Mae cerddoriaeth yn weithgaredd cyfoethogi sy'n ein galluogi ni i fynegi ein hunain yn bersonol ac i rannu yn ein diwylliant cyfunol. Fel y dywedodd Longfellow,

Cerddoriaeth yw iaith gyffredinol dynolryw.

Y gwaddol cenedlaethol ar gyfer cerddoriaeth yw ein dull tymor hir a chynaliadwy o’i chyllido. Yn hytrach na disodli gwasanaethau cerddoriaeth presennol, fe’i cynlluniwyd i’w gwella. Er y bydd yn cymryd amser i adeiladu’r gronfa fel ei bod yn waddol cadarn a chynhyrchiol y mae Cymru ei angen ac yn ei haeddu, rwy’n awyddus ein bod yn gwthio ymlaen fel y gall hyn ddigwydd cyn gynted â phosibl. Mae'r gwaddol cenedlaethol ar gyfer cerddoriaeth yn un o argymhellion y grŵp gorchwyl a gorffen gwasanaethau cerddoriaeth, a hoffwn ddiolch i aelodau'r grŵp hwnnw am eu gwaith caled ac am ddarparu a chynhyrchu adroddiad mor werthfawr. Bydd y gwaddol yn fenter wirioneddol arloesol, wedi’i gwneud yng Nghymru, sy’n torri tir newydd ac felly rwy’n galw ar yr Aelodau yma i'n cefnogi wrth inni edrych yn fanwl ar sut orau i dargedu’r gronfa hon, er mwyn nodi meysydd o angen ac i’n helpu i adeiladu gwaddol llwyddiannus a all ddarparu ar gyfer pobl ifanc am flynyddoedd i ddod.

A gaf i ddiolch i’r Ysgrifennydd Cabinet am ei datganiad? Yn amlwg, mae e’n rhywbeth rŷm ni yn barod iawn i’w gefnogi o safbwynt creu y gronfa neu’r gwaddol cenedlaethol yma. Fel rŷch chi’n ei ddweud, mae cerddoriaeth yn gallu rhoi profiadau mynegiadol i bobl ifanc. Mae’n gallu rhoi profiad o ymbweru iddyn nhw hefyd. Mae e yn sicr yn cryfhau hyder a hunan-barch unigolion, ac mae yna fudd, fel rŷch chi wedi ei gydnabod, nid yn unig yn addysgiadol ond o safbwynt lles ac, wrth gwrs, mae’n elfen bwysig hefyd, yn fy marn i, pan fydd hi’n dod i gryfhau iechyd meddwl, ac yn y blaen ac yn y blaen. Felly, rydw i’n croesawu’n fawr y ffaith bod y symudiad yma yn digwydd a bod y datganiad yma—er ei fod wedi cael ei wneud yn gyhoeddus cyn heddiw, wrth gwrs—yn cael ei wneud y prynhawn yma.

Jest ychydig o gwestiynau, efallai, ynglŷn â’r trefniadau ymarferol. Rydych chi’n dweud bod hon yn fenter ar y cyd gydag Ysgrifennydd yr economi. Rydych chi’n sôn am £1 filiwn. A oes yna gyfraniad ariannol yn dod o adran Ysgrifennydd yr economi, ac os oes, beth yw hwnnw? Ac o ba gyllideb o fewn eich adran chi mae’r cyfraniad yma yn dod hefyd? A ydych chi yn rhagweld y byddwch chi yn cyfrannu yn flynyddol tuag at y gwaddol, neu a ydych chi ddim yn edrych ymhellach na’r £1 miliwn ac yn disgwyl y bydd y gweddill—rydych chi’n sôn am darged o ryw £20 miliwn—yn cael ei gyfrannu gan eraill yn unig? Ac erbyn pryd ydych chi’n disgwyl y bydd yr £20 miliwn yn ei le? Yn amlwg, rydych chi’n disgwyl y bydd hyn yn talu allan erbyn 2020. A fyddwch chi’n disgwyl y bydd yr £20 miliwn yn ei le erbyn hynny?

Nawr, yn amlwg, mae’ch rhagolygon chi ar y tymor canol a’r tymor hir o safbwynt gweld y gwaddol yma yn llawn weithredol, beth bynnag, ond mae yna bwysau, wrth gwrs, heddiw ar nifer o’r gwasanaethau yma. Mi fyddai’n resyn colli llawer o’r ddarpariaeth sydd ar hyn o bryd yn y maes yma tra’n aros i gyrraedd y pwynt lle bydd y gwaddol yma’n weithredol. Felly liciwn i glywed gennych chi beth yw eich bwriadau chi i sicrhau bod y gwasanaethau presennol yn aros yn gynaliadwy yn y cyfamser. Oherwydd o golli yr isadeiledd neu’r seilwaith yna, bydd y dasg o gryfhau gwasanaethau gymaint â hynny yn anoddach.

Nid wyf yn gwybod a ydych chi’n ymwybodol o fenter Cerdd Cydweithredol Sir Ddinbych, lle mae nifer o’r darparwyr, yn wyneb y toriadau sydd wedi cael eu gwneud, wedi dod at ei gilydd i greu menter gydweithredol a fydd yn sicrhau darparu gwasanaethau i ysgolion. Rwy’n meddwl y byddai hwnnw yn fodel y byddai’n dda i chi a’r rhai sy’n ymwneud â’r gwaddol yma i edrych arno, ac efallai y byddwch chi’n gallu dweud wrthym ni ai hynny yw'r math o beth y byddech chi yn awyddus i weld yn cael ei gefnogi gan y gwaddol yma.

Hefyd, mi gyfeirioch chi, tuag at ddiwedd y datganiad, at y tasglu gwasanaethau cerddoriaeth, a bod yna 15 argymhelliad—ac mae hwn yn un ohonyn nhw, sydd bellach yn cael ei weithredu nawr, wrth gwrs. Efallai, nid o reidrwydd fan hyn nawr, y gallwch chi roi diweddariad ysgrifenedig inni ar ryw bwynt o le mae gweddill yr argymhellion arni o safbwynt cynnydd, er mwyn cael bod yn glir ynglŷn â’r gwaith ehangach sy’n digwydd i fynd â’r agenda hon yn ei blaen.

May I thank the Cabinet Secretary for her statement? Clearly, it is something that we are more than happy to support in terms of creating this national endowment for music. As you say, music can give people expressive experiences. It can give them a sense of empowerment. It certainly enhances people’s confidence and, as you’ve already acknowledged, there is an educational benefit as well as a well-being benefit. It’s an important element when it comes to strengthening mental health, and so on and so forth. So, I warmly welcome the fact that this endowment is to be established and that this statement—although it was made public previously—has been made this afternoon.

Just a few questions on practicalities. You say that this is a joint initiative with the Cabinet Secretary for the economy. You talk of £1 million. Is there a financial contribution coming from the Cabinet Secretary for the economy’s department, and if so, what is that? And from what budget within your own department will this funding come from? Do you anticipate that you will be contributing annually to this endowment, or are you looking no further than that £1 million and expecting the rest—you talk of a target of £20 million—to be contributed by others? And by when do you expect that £20 million to be in place? Clearly, you expect this to be paying out by 2020. Would you expect that that £20 million will be in place by then?

Now, clearly, your forecasts are for the medium term and long term in terms of seeing this endowment fully operational, but there is pressure today on many of these services. It would be regrettable to lose much of the provision that currently exists in this area whilst waiting to get to that point where this endowment becomes operational. So, I would like to hear from you what your intentions are in terms of ensuring that the current services remain sustainable in the meantime. Because having lost that infrastructure, the task of strengthening services will be so much greater.

I don’t know whether you’re aware of the Denbighshire Music Co-operative, where a number of the providers, in the face of the cuts that have been made, have come together to create a co-operative initiative that will ensure provision for our schools. I think that that will be a model that you and those involved with this endowment should look at, and perhaps you could tell us whether that’s the kind of approach that you would like to see being supported by this endowment.

Also, you referred, towards the end of your statement, to the music services task and finish group and that there were 15 recommendations—and this is one of them, now being implemented. Perhaps, not necessarily now, you could give us a written update at some point of where the rest of the recommendations are in terms of progress made against them, so that we can be clear on the broader work ongoing in terms of taking this agenda forward.

I thank you, Llŷr, for your comments and questions this afternoon and for your welcome of the establishment of the endowment. This is, indeed, a joint initiative between myself and my colleague, and the split is 50-50: 50 per cent, or £500,000, from myself, and the same from my colleague. I have to say that, at present, we have no plans to add additionally. The task and finish group, as you will be aware, recommended that there should be a feasibility study into the possibility of setting up an endowment. Work was carried out previously with regard to that, and I was very keen, as was my colleague Ken Skates, to be able to make progress on that recommendation as quickly as possible. The purpose of the Government’s funding is: (1) to enable the arts council to set up the fund—so, there is somebody needed to find that resource so that the fund could initially be set up—and then the additional money is there as an incentive and a contribution to having the initial investment into the fund, and a demonstration to others that the fund exists. Hopefully, we will be able to attract other investment from both public and private sector sources as we go forward.

Our ability to be able to make payments from the endowment will indeed be subject to how quickly we can raise the capital needed. I would love to be in a position that we can start making grants from 2020, but it is dependent on how quickly we can grow the fund into a sizable lump sum that will then allow the interest to be made. It’s too early, Llŷr, at this stage to say whether the co-operative that you talked of would be subject to funding. That is for the steering group that we anticipate the arts council will set up. So, it’s not just the mechanics of actually setting up the fund but actually setting up a steering group that will look at all these issues—identifying need and the kind of projects that we feel would be worthy of being funded. That kind of co-operative approach I think has demonstrated the commitment of people on the ground to try and overcome some of the undoubtedly—and I don’t want to shy away from this at all—real challenges that music services in schools have faced. There have been groups such as the one you mentioned—and I am familiar in my own constituency with the South Powys Youth Music organisation—which have really worked very, very hard to address the gaps and to find new ways around the very difficult financial situation to continue to provide those opportunities for young people. I would want to take this opportunity to applaud groups, like the one you mentioned and others, that are working so creatively to create these opportunities for people.

With regard to the task and finish group, as I said in my statement, this was a recommendation from the group. The majority of the recommendations from that group were for local government to take forward. Civil servants here in my department and in Ken Skates’s department continue to work very closely with the WLGA and local authorities around moving forward on those recommendations. I would be more than happy for my colleague—I’m sure he would be more than happy to provide a written update on those because that falls under his portfolio. I’m sure that that would not be a problem at all.

Rwy’n diolch i chi, Llŷr, am eich sylwadau a'ch cwestiynau'r prynhawn yma ac am eich croeso i sefydlu’r gwaddol. Mae hon, yn wir, yn fenter ar y cyd rhyngof fi a fy nghydweithiwr, ac mae'r rhaniad yn 50-50: 50 y cant, neu £500,000, gennyf i, a’r un peth gan fy nghydweithiwr. Mae'n rhaid i mi ddweud, ar hyn o bryd, nid oes gennym unrhyw gynlluniau i ychwanegu yn ychwanegol. Mae'r grŵp gorchwyl a gorffen, fel y gwyddoch, yn argymell y dylid cael astudiaeth ddichonoldeb i'r posibilrwydd o sefydlu gwaddol. Cafodd gwaith ei wneud yn flaenorol mewn cysylltiad â hynny, ac roeddwn yn awyddus iawn, fel yr oedd fy nghydweithiwr Ken Skates, i allu gwneud cynnydd ar yr argymhelliad hwnnw cyn gynted ag y bo modd. Diben cyllid y Llywodraeth yw: (1) galluogi cyngor y celfyddydau i sefydlu'r gronfa—felly, mae angen rhywun i ddod o hyd i’r adnodd hwnnw fel y gellid sefydlu’r gronfa yn y lle cyntaf—ac yna mae'r arian ychwanegol yno fel cymhelliant a chyfraniad at gael y buddsoddiad cychwynnol i mewn i'r gronfa, ac yn dangos i eraill bod y gronfa yn bodoli. Gobeithio y byddwn yn gallu denu buddsoddiad arall o ffynonellau sector cyhoeddus a phreifat wrth inni symud ymlaen.

Bydd ein gallu i wneud taliadau o'r gwaddol yn amodol mewn gwirionedd ar ba mor gyflym y gallwn godi'r cyfalaf sydd ei angen. Byddwn wrth fy modd i fod mewn sefyllfa lle gallwn ddechrau gwneud grantiau o 2020, ond mae'n dibynnu ar ba mor gyflym y gallwn dyfu’r gronfa yn gyfandaliad sylweddol a fydd wedyn yn caniatáu i'r llog gael ei wneud. Mae'n rhy gynnar ar hyn o bryd, Llŷr, i ddweud a fyddai'r fenter gydweithredol yr ydych yn sôn amdani yn amodol ar gyllid. Mae hynny yn fater ar gyfer y grŵp llywio y rhagwelwn y bydd cyngor y celfyddydau yn ei sefydlu. Felly, nid yw’n ymwneud â mecanwaith sefydlu'r gronfa yn unig ond sefydlu grŵp llywio a fydd yn edrych ar yr holl faterion hyn—yn adnabod yr angen a'r math o brosiectau yr ydym yn teimlo a fyddai'n deilwng o gael eu hariannu. Mae’r math hwnnw o ddull cydweithredol, yn fy marn i, wedi dangos ymrwymiad pobl ar lawr gwlad i geisio goresgyn—ac nid wyf am osgoi hyn o gwbl—rhai o’r heriau gwirioneddol y mae gwasanaethau cerddoriaeth mewn ysgolion wedi eu hwynebu. Bu grwpiau fel yr un y soniasoch chi amdano—ac rwy’n gyfarwydd yn fy etholaeth fy hun â sefydliad Cerddoriaeth Ieuenctid De Powys—sydd wedi gweithio'n galed iawn, iawn i fynd i'r afael â'r bylchau ac i ddod o hyd i ffyrdd newydd o ymdopi â sefyllfa ariannol anodd iawn a pharhau i ddarparu’r cyfleoedd hynny ar gyfer pobl ifanc. Hoffwn achub ar y cyfle hwn i ganmol grwpiau, fel yr un a grybwyllwyd gennych chi ac eraill, sydd yn gweithio mor greadigol i greu’r cyfleoedd hyn ar gyfer pobl.

O ran y grŵp gorchwyl a gorffen, fel y dywedais yn fy natganiad, roedd hwn yn argymhelliad gan y grŵp. Roedd y rhan fwyaf o'r argymhellion o'r grŵp hwnnw yn rhai i lywodraeth leol fwrw ymlaen â nhw. Mae gweision sifil yma yn fy adran i ac yn adran Ken Skates yn parhau i weithio'n agos iawn â CLlLC ac awdurdodau lleol i symud yr argymhellion hynny ymlaen. Byddwn yn fwy na hapus i fy nghydweithiwr—rwy'n siŵr y byddai'n fwy na pharod i roi diweddariad ysgrifenedig ar hynny oherwydd mae hynny’n dod dan ei bortffolio ef. Rwy'n siŵr na fyddai hynny'n broblem o gwbl.

Can I also thank the Cabinet Secretary for her statement? I think it is disappointing, of course, that the announcement was made to the media yesterday rather than in this Chamber. But we are having a statement today, and at least that gives us an opportunity to ask you some questions about the plans that you have announced. I want to welcome the establishment of the endowment. It is a key recommendation that has been taken forward and I think it’s important that we put on record today the fact that, very often, we’re talking a lot about the STEM subjects—we’re talking about maths, we’re talking about English, we’re talking about science, we’re talking about Welsh—but we ignore the arts at our peril. I think it’s really important that we do more for the arts here in Wales, and that’s why I want this endowment fund to be a success and to grow. I wonder what discussions you have had with potential philanthropic sources to expand this fund rapidly, so that it can begin to get some cash out of the door and into people’s pockets, in order to support them in the development of the arts in their own lives.

I think, also, I am a little disappointed, or perhaps confused, as to the timing of the announcement, because of the ongoing work of the committee, which is looking at some of the aspects of music provision at the moment, and I think that, if we’re going to see a sort of joined-up working in this Assembly between the National Assembly and the Government, it is important that, sometimes, Ministers hold back from making announcements when there are useful discussions actually already taking place. I noted that, just a few weeks ago, in the culture committee, Dr Owain Arwel Hughes was talking about music, and he was saying that we're at this crisis point at the moment here in Wales, where investment is needed if we’re going to deliver the sorts of success that you mentioned we've had historically. Do you agree with Owain Arwel Hughes’s analysis that we are in a bit of a crisis when it comes to music education in Wales? I noted that the uptake of students taking music at GCSE and A-level, for example, seems to suggest that there has been an exodus from music examinations. We've seen a fall of 25 per cent in people taking music at GCSE, and 35 per cent taking music to A-level. Is that a concern to the Cabinet Secretary, and what action specifically will you take in order to address the decline that we've seen in people taking up music as a GCSE and to A-level?

Can you also tell us, in terms of the taking forward of those task and finish group recommendations, you mentioned in your response to Llŷr that many of those recommendations are the responsibility of local government. I appreciate and understand that that was the case, but, as has been the case on so many occasions here in the National Assembly, it often takes the leadership of the Welsh Government in order to realise those things, even when there are recommendations made to 22 different local authorities, all very often with different approaches to things. So, I wonder, are you going to show some leadership on this, not just in terms of establishing this fund, but in terms of taking forward your role in leadership across Wales in terms of education to make sure that music isn't overlooked in the future? And what discussion have you had with Professor Donaldson to ensure that music does feature within the new curriculum that is being developed? It's not been something that I've heard a great deal about in terms of the work of the pioneer schools, for example, but I'm sure that there is work going on and perhaps you can tell us a little bit about that.

You will know also that the culture committee's inquiry has been looking at examples in Scotland and England in terms of their music education provision, and that, in both of those nations, there's been an element of ring fencing of funding that has been made available to local education authorities, and that there has been some innovation in the way that musical instruments have been procured and that other services have been delivered via hubs coming together. I wonder what discussion you have had with colleagues, or your officials may have had with colleagues, over the border in England and up in Scotland, about those arrangements and what Wales might usefully learn from them. And can you also tell us what role the regional consortia might have in delivering improvements in music education and access to music education in the future? I didn't hear any reference to the regional consortia at all in your statement, and I think it is important that we understand what their role might be in future arrangements. So, perhaps you can just share a little bit about your thoughts on that. Thank you.

A gaf i hefyd ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei datganiad hi? Rwy'n credu ei bod yn siomedig, wrth gwrs, fod y cyhoeddiad wedi ei wneud i'r cyfryngau ddoe yn hytrach nag yn y Siambr hon. Ond rydym yn cael datganiad heddiw, ac o leiaf mae hynny’n gyfle i ofyn rhai cwestiynau i chi am y cynlluniau a gyhoeddwyd gennych chi. Rwy’n dymuno croesawu sefydlu’r gwaddol. Mae'n argymhelliad allweddol sydd wedi cael ei ddwyn ymlaen, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod yn rhoi ar gofnod heddiw y ffaith ein bod, yn aml iawn, yn sôn llawer am y pynciau STEM—rydym yn siarad am fathemateg, rydym yn siarad am Saesneg, rydym yn siarad am wyddoniaeth, rydym yn siarad am y Gymraeg—ond gwae ni os ydym yn anwybyddu'r celfyddydau. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gwneud mwy ar gyfer y celfyddydau yma yng Nghymru, a dyna pam yr wyf yn awyddus i’r gronfa waddol hon fod yn llwyddiant a’i bod yn tyfu. Tybed pa drafodaethau yr ydych chi wedi'u cael gyda ffynonellau dyngarol posibl i ehangu'r gronfa hon yn gyflym, fel y gall ddechrau cael rhywfaint o arian allan o'r drws ac i mewn i bocedi pobl, er mwyn eu cynorthwyo yn natblygiad y celfyddydau yn eu bywydau eu hunain.

Rwy’n meddwl, hefyd, fy mod braidd yn siomedig, neu’n ddryslyd o bosibl, ynghylch amseriad y cyhoeddiad, oherwydd gwaith parhaus y pwyllgor, sy'n edrych ar rai o’r agweddau ar ddarpariaeth cerddoriaeth ar hyn o bryd. Ac rwy’n meddwl, os ydym yn mynd i weld rhyw fath o weithio cydgysylltiedig yn y Cynulliad hwn rhwng y Cynulliad Cenedlaethol a'r Llywodraeth, mae'n bwysig, weithiau, bod Gweinidogion yn dal yn ôl rhag gwneud cyhoeddiadau pan fo trafodaethau defnyddiol o ddifrif eisoes yn digwydd. Nodais, dim ond ychydig wythnosau yn ôl, yn y pwyllgor diwylliant, bod y Dr Owain Arwel Hughes yn sôn am gerddoriaeth, ac roedd yn dweud ein bod yn wynebu argyfwng ar hyn o bryd yma yng Nghymru, a bod angen buddsoddiad os ydym yn mynd i gyflwyno'r math o lwyddiant y crybwyllwyd gennych yr ydym wedi’i gael yn hanesyddol. Ydych chi'n cytuno â dadansoddiad Owain Arwel Hughes ein bod mewn tipyn o argyfwng pan ddaw at addysg gerddorol yng Nghymru? Nodais fod y nifer o fyfyrwyr sy'n cymryd cerddoriaeth ar lefel TGAU a Safon Uwch, er enghraifft, yn awgrymu bod llai yn eistedd arholiadau cerddoriaeth. Rydym wedi gweld gostyngiad o 25 y cant yn y rhai sy'n cymryd cerddoriaeth at lefel TGAU, a gostyngiad o 35 cant yn cymryd cerddoriaeth at Safon Uwch. A yw hynny’n bryder i Ysgrifennydd y Cabinet, a pha gamau penodol y byddwch yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r dirywiad yr ydym wedi’i weld yn nifer y rhai sy'n cymryd cerddoriaeth ar lefel TGAU ac i Safon Uwch?

A wnewch chi ddweud wrthym hefyd, o ran bwrw ymlaen â’r argymhellion hynny gan y grŵp gorchwyl a gorffen, y soniasoch amdanynt yn eich ymateb i Llŷr bod llawer o'r argymhellion hynny yn gyfrifoldeb llywodraeth leol. Rwy’n gwerthfawrogi ac yn deall mai dyna oedd y sefyllfa, ond, fel sydd wedi digwydd cynifer o weithiau yma yn y Cynulliad Cenedlaethol, yn aml mae'n cymryd arweiniad gan Lywodraeth Cymru i wireddu’r pethau hynny, hyd yn oed pan wneir argymhellion i 22 o awdurdodau lleol gwahanol, a phob un ohonynt, yn aml iawn, gyda gwahanol ddulliau o wneud pethau. Felly, tybed, a ydych yn mynd i ddangos rhywfaint o arweiniad ar hyn, nid yn unig o ran sefydlu’r gronfa hon, ond o ran datblygu eich swyddogaeth fel arweinydd ar addysg ar draws Cymru i wneud yn siŵr nad yw cerddoriaeth yn cael ei hesgeuluso yn y dyfodol? A pha drafodaeth a gawsoch gyda’r Athro Donaldson i sicrhau bod cerddoriaeth yn rhan o’r cwricwlwm newydd sy'n cael ei ddatblygu? Nid yw gwaith yr ysgolion arloesol wedi bod yn rhywbeth yr wyf wedi clywed llawer amdano, er enghraifft, ond rwy'n siŵr bod gwaith yn mynd yn ei flaen ac efallai y gallwch ddweud ychydig am hynny wrthym.

Byddwch yn gwybod hefyd bod ymchwiliad y pwyllgor diwylliant wedi bod yn edrych ar enghreifftiau o ddarpariaeth addysg cerddoriaeth yn yr Alban a Lloegr. Yn y ddwy wlad hyn, bu elfen o neilltuo’r cyllid sydd ar gael i awdurdodau addysg lleol, a bu rhywfaint o arloesedd yn y ffordd y mae offerynnau cerdd wedi'u caffael a bod gwasanaethau eraill wedi eu darparu trwy ganolfannau yn dod at ei gilydd. Tybed pa drafodaeth yr ydych wedi'i chael gyda chydweithwyr, neu efallai y mae eich swyddogion wedi'i chael gyda chydweithwyr, dros y ffin yn Lloegr ac yn yr Alban, am y trefniadau hynny a'r hyn a allai fod yn ddefnyddiol i Gymru ddysgu ganddynt. A allwch chi ddweud wrthym hefyd beth fyddai swyddogaeth y consortia rhanbarthol wrth gyflwyno gwelliannau mewn addysg cerddoriaeth a mynediad at addysg cerddoriaeth yn y dyfodol? Ni chlywais unrhyw gyfeiriad at y consortia rhanbarthol o gwbl yn eich datganiad, ac rwy’n credu ei bod yn bwysig ein bod yn deall beth allai eu swyddogaeth fod mewn trefniadau yn y dyfodol. Felly, efallai y gallwch rannu ychydig o’ch syniadau am hynny. Diolch.

Thank you, Darren, for the series of questions and your welcoming of the principle of setting up the endowment. The timing of this announcement is in no way meant to be disrespectful of the work of the committee. I understand that work came to a close on 4 February, but, with all due respect to the committee, we've already had a report that has recommended the establishment of this endowment. I don't need another report to tell me I need to establish the endowment; what we need to do is to get on with establishing the endowment, which is what I'm doing today. But, of course, I will be hugely interested to hear from the committee its recommendations and its findings, and Cabinet colleagues and I will reflect on that in how we take this agenda forward. But, as I’ve said, we've already had a recommendation that this needs to happen, which is why we are doing it.

With regard to GSCE music, it’s also interesting to note that there has been a drop in the number of students taking GCSE drama also, so there is undoubtedly an issue around children, for whatever reason, making different decisions about the subjects that they take. But you’re absolutely right—a balanced education is one that, yes, pays due regard to maths and English and science, but also one that, as a historian, I know myself pays attention to the humanities as well as creative endeavours. One of the things that we have done in relation to GCSE choices is that schools told me that the emphasis on the capped nine was making them narrow their curriculum and was actually making it more and more predictable to choose these subjects. As you know, we will not be using capped nine as the sole, high-stakes accountability measures in schools, thus allowing them to move away from that. So, that’s one of the practical things that we are trying to do to ensure that our curriculum doesn’t narrow in a way that makes it more difficult for children to take either GCSE music or GCSE drama, because I want our children to have the broadest range and the widest range of education experiences possible. Of course, that is the absolute philosophy behind our Donaldson curriculum reforms.

With regard to that, you’ll be aware, Darren, that I mentioned in my statement the role of the creative schools. So, we have a network of creative schools that are supporting us in the development of new approaches to creative education. They’re also then forming part of the area of learning experience groups that are looking at the frameworks for individual areas of learning experience for the curriculum, and as I mentioned in my statement, we have a multimillion pound fund in conjunction with the arts council to be able to use different ways, and creativity, to engage within the curriculum. So, for instance, literacy can be a particular issue for boys, and engaging young boys in literacy and writing can be a challenge. Through our work with the arts council, schools are being able to bring in lead practitioners, and in some schools they’ve employed a rap artist, and actually by the use of rap music, and writing music and lyrics of that kind, it has got young men thinking about writing as well as performing. That’s a way of engaging children in literacy in a way perhaps they wouldn’t.

So, we’re looking at creative learning in its broadest possible sense. I am very aware of what was said to the committee about the state of the music education that there is. I wouldn’t describe it as a crisis, but I would also recognise the evidence that was given by Karl Napieralla about the difficulties of unpicking a situation where we have seen lots and lots of money being delegated to schools and individual schools choosing how to use those resources in a way that meets their children’s needs. Last week, I was in Woodlands Community Primary School—that’s in Cwmbran, a deprived part of Cwmbran—where they used that resource to bring in professional musicians to the school to work with children. On that day, it happened to be samba that they were listening to and participating in, and enjoying it they were, too. The school has made that decision, unpicking that resource back out of the school. But I would expect schools and local authorities to work creatively together to address needs within their community.

I’ve also been greatly cheered by the use of the pupil deprivation grant. So, Cefn Hengoed Community School in Swansea uses their pupil deprivation grant to pay for membership of the local youth orchestra, because for some of those children, membership of the youth orchestra may be beyond them. So, they use some of that resource to ensure that their children get to be a part of the youth orchestra, as well as the local drama group. So, it’s a creative use of that money to ensure that those children get access to those activities that would not be available to them in any other way. But our expectation on local authorities is to work collaboratively to address these points.

We are to ensure leadership by the establishment of this fund, but, Darren, at some stage we live in a system that has local government, and local government have to take their responsibility seriously. If Welsh Government keeps doing things because local government doesn’t do it, it does beg the question: why have we got local government? It is quite clear they have a responsibility in this area, and as I said earlier, my officials are working with them to ensure that they’re taking forward the recommendations in the task and finish group.

Diolch i chi, Darren, am y gyfres o gwestiynau a'ch croeso i’r egwyddor o sefydlu’r gwaddol. Ni fwriedir bod amseru'r cyhoeddiad hwn mewn unrhyw ffordd yn amharchus o waith y pwyllgor. Deallaf fod y gwaith wedi dod i ben ar 4 Chwefror, ond, gyda phob parch i'r pwyllgor, rydym eisoes wedi cael adroddiad sydd wedi argymell sefydlu’r gwaddol hwn. Does dim angen adroddiad arall i ddweud wrthyf fod angen i mi sefydlu'r gwaddol; yr hyn y mae angen i ni ei wneud yw bwrw ymlaen â sefydlu'r gwaddol, sef yr hyn yr wyf yn ei wneud heddiw. Ond, wrth gwrs, bydd gennyf ddiddordeb enfawr i glywed am argymhellion a chanfyddiadau’r pwyllgor, a bydd cydweithwyr yn y Cabinet a minnau yn ystyried y rheini yn y ffordd yr ydym yn symud yr agenda hon yn ei blaen. Ond, fel y dywedais, rydym eisoes wedi cael argymhelliad bod angen i hyn ddigwydd, a dyna pam yr ydym yn gwneud hynny.

O ran TGAU cerddoriaeth, mae hefyd yn ddiddorol nodi gostyngiad yn nifer y myfyrwyr sy'n dilyn TGAU drama hefyd. Felly mae’n sicr yn broblem bod plant, am ba reswm bynnag, yn gwneud penderfyniadau gwahanol am y pynciau y maent yn dewis eu dilyn. Ond rydych chi'n hollol iawn—ydy, mae addysg gytbwys yn un sy’n rhoi sylw dyledus i fathemateg a Saesneg a gwyddoniaeth, ond hefyd yn un sydd, fel hanesydd, rwy’n gwybod fy hun yn rhoi sylw i’r dyniaethau yn ogystal ag ymdrechion creadigol. Un o'r pethau yr ydym wedi ei wneud o ran dewisiadau TGAU yw bod ysgolion wedi dweud wrthyf i fod y pwyslais ar y capio naw yn gwneud iddynt gulhau eu cwricwlwm, ac mewn gwirionedd roedd yn fwyfwy rhagweladwy bod plant yn dewis y pynciau hyn. Fel y gwyddoch, ni fyddwn yn defnyddio’r capio naw fel yr unig fesurau atebolrwydd arbenigol mewn ysgolion, gan eu galluogi i symud oddi wrth hynny felly. Felly, dyna un o'r pethau ymarferol yr ydym yn ceisio ei wneud i sicrhau nad yw ein cwricwlwm yn gul mewn ffordd sy'n ei gwneud yn fwy anodd i blant gymryd naill ai TGAU cerddoriaeth neu TGAU drama. Rwy’n awyddus i'n plant gael yr amrywiaeth fwyaf a'r ystod fwyaf eang o brofiadau addysg â phosibl. Wrth gwrs, dyna'r athroniaeth lwyr y tu ôl i ddiwygiadau cwricwlwm Donaldson.

O ran hynny, byddwch yn ymwybodol, Darren, fy mod wedi crybwyll swyddogaeth yr ysgolion creadigol yn fy natganiad. Felly, mae gennym rwydwaith o ysgolion creadigol sy'n ein cefnogi ni i ddatblygu dulliau newydd o addysg greadigol. Maent hefyd wedyn yn ffurfio rhan o faes grwpiau profiad dysgu sy’n edrych ar y fframweithiau ar gyfer meysydd unigol o brofiad dysgu ar gyfer y cwricwlwm. Ac fel y soniais yn fy natganiad, mae gennym gronfa gwerth miliynau o bunnoedd, ar y cyd â chyngor y celfyddydau, er mwyn gallu defnyddio gwahanol ffyrdd, a chreadigrwydd, i ymgysylltu o fewn y cwricwlwm. Felly, er enghraifft, gall llythrennedd fod yn broblem arbennig i fechgyn, a gall fod yn her cael bechgyn ifanc i ymgysylltu â gwaith llythrennedd ac ysgrifennu. Drwy ein gwaith gyda chyngor y celfyddydau, mae ysgolion yn gallu dod ag ymarferwyr arweiniol i mewn, ac mewn rhai ysgolion maent wedi cyflogi artist rap, ac mewn gwirionedd drwy ddefnyddio cerddoriaeth rap, ac ysgrifennu geiriau a cherddoriaeth o'r math hwnnw, mae wedi ysgogi dynion ifanc i feddwl am ysgrifennu yn ogystal â pherfformio. Dyna ffordd o ennyn diddordeb plant mewn llythrennedd mewn ffordd efallai na fydden nhw wedi meddwl amdani.

Felly, rydym yn edrych ar ddysgu creadigol yn ei ystyr ehangaf posibl. Rwy’n ymwybodol iawn o'r hyn a ddywedwyd wrth y pwyllgor am gyflwr yr addysg cerddoriaeth sy’n bodoli. Ni fyddwn yn ei ddisgrifio fel argyfwng, ond byddwn hefyd yn cydnabod tystiolaeth Karl Napieralla ynghylch yr anawsterau o ddadansoddi sefyllfa lle’r ydym wedi gweld llawer iawn o arian yn cael ei ddirprwyo i ysgolion ac ysgolion unigol yn dewis sut i ddefnyddio’r adnoddau hynny mewn ffordd sy'n diwallu anghenion eu plant. Yr wythnos ddiwethaf, roeddwn yn Ysgol Gynradd Gymunedol Woodlands—mae honno yng Nghwmbrân, mewn rhan ddifreintiedig o Gwmbran—lle’r oeddent yn defnyddio’r adnodd hwnnw i ddod â cherddorion proffesiynol i'r ysgol i weithio gyda phlant. Ar y diwrnod hwnnw, roedd y plant yn digwydd bod yn gwrando ar gerddoriaeth samba, ac yn cymryd rhan ynddo, ac yn ei fwynhau hefyd. Mae'r ysgol wedi gwneud y penderfyniad hwnnw, gan ddadansoddi’r adnodd hwnnw yn ôl allan o'r ysgol. Ond byddwn yn disgwyl i ysgolion ac awdurdodau lleol weithio'n greadigol gyda'i gilydd i fynd i'r afael ag anghenion o fewn eu cymuned.

Rwyf hefyd wedi cael fy nghalonogi’n fawr gan y defnydd o'r grant amddifadedd disgyblion. Felly, mae Ysgol Gymunedol Cefn Hengoed yn Abertawe yn defnyddio eu grant amddifadedd disgyblion i dalu am aelodaeth o’r gerddorfa ieuenctid leol. I rai o'r plant hynny, gall aelodaeth o'r gerddorfa ieuenctid fod y tu hwnt iddynt. Felly, caiff rhywfaint o’r adnoddau hynny eu defnyddio i sicrhau bod y plant yn cael bod yn rhan o'r gerddorfa ieuenctid, yn ogystal â'r grŵp drama lleol. Felly, mae'n ddefnydd creadigol o'r arian hwnnw i sicrhau bod y plant hynny yn cael mynediad at y gweithgareddau hynny na fyddai ar gael iddynt mewn unrhyw ffordd arall. Ond rydym yn disgwyl i’r awdurdodau lleol fod yn gydweithredol i fynd i'r afael â'r pwyntiau hyn.

Rydym yn sicrhau arweinyddiaeth trwy sefydlu’r gronfa hon, ond, Darren, ar ryw adeg rydym yn byw mewn system sydd â llywodraeth leol, a rhaid i lywodraeth leol gymryd ei chyfrifoldeb o ddifrif. Os yw Llywodraeth Cymru yn dal i wneud pethau oherwydd nad yw llywodraeth leol yn eu gwneud nhw, rhaid gofyn y cwestiwn: pam mae llywodraeth leol yn bodoli? Mae'n eithaf clir fod ganddynt gyfrifoldeb yn y maes hwn, ac fel y dywedais yn gynharach, mae fy swyddogion i yn gweithio gyda nhw i sicrhau eu bod yn bwrw ymlaen ag argymhellion y grŵp gorchwyl a gorffen.

Thank you for your statement, Cabinet Secretary. I welcome the announcement of the endowment fund for music that you’ve made today. I’m very supportive of any constructive ways that we can improve music tuition in schools and bring more children and young people into enjoying and loving and playing and taking part in music. I would like to ask you for some detail, though.

How long do you think that it will take before the fund is of a sufficient size to support the award of grants? Welsh Government is putting the seed money in, but how will you work to promote it among public and private organisations to encourage them to contribute to the fund? Extending the pupil deprivation grant is all very well and good, but a young person may not be entitled to free school meals and yet buying an instrument and paying for tuition may well be out of their parents’ grasp. How does the Cabinet Secretary propose to help such young people?

I note that the Cabinet Secretary boasts that £20 million is being spent on the Welsh Government’s creative learning though the arts plan. However, this plan seems to cover more than music. So, how much of that £20 million is being spent on music and actually going into music provision? What measures are you going to be introducing to ensure that funding intended to support music in schools is actually spent on music in schools?

Young people should be able to continue their music studies if they wish after school, particularly those young people who are musically gifted. How is the Welsh Government supporting music in the community so that people can continue with their music once they leave school? It’s great to teach young people the skills of how to play an instrument and to learn a love of music, but we don’t really want to kill it dead right at the end of school age. We want to be able to encourage people to continue that and to bring their music into the community. So, how are you going to be supporting music in the community so that people can continue with their music once they leave school?

The task and finish group made a number of recommendations around terms and conditions of service provision, cost of music provision, communication of local authority preferred delivery model, et cetera. How is the Cabinet Secretary addressing the problems and issues outlined in the report of the task and finish group?

And then, finally, I do totally support your objective to improve access to music in schools. This fund, hopefully, will go a way to support that. But, there really isn’t any substitute for qualified and passionate music tuition in schools themselves. Therefore, what measures are you going to be taking to encourage trainee teachers to study music education at teacher training level and to encourage musically gifted people into the teaching profession in the first place? Thank you.

Diolch i chi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n croesawu’r cyhoeddiad a wnaethoch heddiw ar y gronfa waddol ar gyfer cerddoriaeth. Dwi'n gefnogol iawn i unrhyw ffyrdd adeiladol o wella hyfforddiant cerddoriaeth mewn ysgolion a chael mwy o blant a phobl ifanc i fwynhau, caru, chwarae a chymryd rhan mewn cerddoriaeth. Hoffwn ofyn i chi am rywfaint o fanylion, serch hynny.

Faint o amser, yn eich barn chi, y bydd yn ei gymryd cyn y bydd y gronfa yn ddigon o faint ar gyfer cefnogi dyfarnu grantiau? Mae Llywodraeth Cymru yn cyfrannu’r arian i’w sefydlu, ond sut y byddwch chi’n gweithio i’w hyrwyddo ymhlith sefydliadau cyhoeddus a phreifat i'w hannog nhw i gyfrannu at y gronfa? Mae ymestyn y grant amddifadedd disgyblion yn iawn. Ond mae’n bosibl na fydd gan berson ifanc yr hawl i gael prydau ysgol am ddim, ond eto i gyd byddai prynu offeryn a thalu am hyfforddiant fod ymhell allan o gyrraedd ei rieni. Sut mae Ysgrifennydd y Cabinet yn bwriadu helpu pobl ifanc o'r fath?

Nodaf fod Ysgrifennydd y Cabinet yn brolio bod £20 miliwn yn cael ei wario ar ddysgu creadigol Llywodraeth Cymru drwy’r cynllun celfyddydau. Fodd bynnag, ymddengys bod y cynllun hwn yn cwmpasu mwy na cherddoriaeth. Felly, faint o'r £20 miliwn hwnnw sy’n cael ei wario ar gerddoriaeth ac yn talu am ddarpariaeth cerddoriaeth mewn gwirionedd? Pa gamau fyddwch chi’n eu cyflwyno i sicrhau bod y cyllid a fwriadwyd i gefnogi cerddoriaeth mewn ysgolion yn cael ei wario mewn gwirionedd ar gerddoriaeth mewn ysgolion?

Dylai pobl ifanc allu parhau â'u hastudiaethau cerddoriaeth os ydynt yn dymuno ar ôl ysgol, yn enwedig y bobl ifanc hynny sy’n dangos dawn gerddorol. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi cerddoriaeth yn y gymuned fel y gall pobl barhau â'u cerddoriaeth ar ôl iddynt adael yr ysgol? Mae'n wych addysgu pobl ifanc i chwarae offeryn a charu cerddoriaeth, ond nid ydym wir eisiau gweld y sgiliau hynny yn dod i ben yn llwyr ar ddiwedd oedran ysgol. Rydym eisiau gallu annog pobl i barhau â hynny a dod â'u cerddoriaeth i mewn i'r gymuned. Felly, sut ydych chi'n mynd i fod yn cefnogi cerddoriaeth yn y gymuned fel y gall pobl barhau â'u cerddoriaeth ar ôl iddynt adael yr ysgol?

Gwnaeth y grŵp gorchwyl a gorffen nifer o argymhellion ynghylch telerau ac amodau darpariaeth gwasanaeth, cost darpariaeth cerddoriaeth, cyfathrebu model cyflwyno a ffefrir gan awdurdodau lleol, ac yn y blaen. Sut mae Ysgrifennydd y Cabinet yn mynd i'r afael â'r problemau a'r materion a amlinellwyd yn adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen?

Ac yna, yn olaf, rwy’n llwyr gefnogi eich amcan i wella mynediad at gerddoriaeth mewn ysgolion. Bydd y gronfa hon, gobeithio, yn mynd rhywfaint o’r ffordd i gefnogi hynny. Ond, nid oes dim i gymryd lle hyfforddiant cerddoriaeth cymwysedig ac angerddol yr ysgolion eu hunain mewn gwirionedd. Felly, pa gamau yr ydych yn mynd i’w cymryd i annog athrawon dan hyfforddiant i astudio addysg cerddoriaeth ar lefel hyfforddiant athrawon ac i annog pobl â dawn gerddorol i'r proffesiwn addysgu yn y lle cyntaf? Diolch.

Thank you, Michelle, for your questions. With regard to philanthropy—and I think it was Darren who raised this also, and it was remiss of me not to have addressed that—a great deal of work has been done, in conjunction with the arts council, looking at opportunities. We have to get better at philanthropy. There are many organisations that we can be looking to, and individuals, to support this work. We’ve got to get better as a nation. I hope that, by creating this opportunity, it will be an easy opportunity for people to do that. But the establishment of the steering group by the arts council will have people who are particularly qualified in this particular area to give advice about how we can make the most of these opportunities. I wouldn’t hold up my hand to be an expert in this area, and the whole point of having a steering group is that we can rely on people who do know how to do this to be part of that group to maximise the opportunities of the fund being successful. The quicker we can find them, the more quickly we can get money out of the door to support the work that you and I both want to see in our communities.

Creative learning through the arts, as you said, is a £20 million programme. We do not specify that that has to be spent on music. It is a general arts programme and it is very much led by the individual schools. So, for instance, the programme has a number of different themes. We’ve talked about lead practitioners going into schools. Again, that is a choice for the individual school, it’s not for me to dictate. It also has a go-and-see element to it. So, if people actually want to go and see a live production, whether that be drama, music or whether they want to take their children to an art gallery, there’s a go-and-see element to it. So, individual schools again, teachers, can identify what they feel will be of benefit to their pupils the most and apply to the arts council for a grant so people can actually go to physically see something and hopefully be inspired by that and take it back to the classroom.

Music in the community actually falls under the auspices of my colleague Ken Skates, but you’re absolutely right, we need to give children the confidence and a love of music so it’s not just something they do in school time, but actually it’s something that they do out of school. That’s why organisations like the ones that Llŷr described, South Powys Youth Music, which put on fantastic concerts, from the very youngest pupils right through to those just about to go off to university—. But also you see it happening in unexpected ways. Last week was the annual drama festival of Brecknock Federation of Young Farmers Clubs, at which, every night for a week—and this week it’s Radnor’s drama festival—every night, last week on a stage in Brecon and this week on a stage in Llandrindod, we will have young people singing, dancing, playing musical instruments and being very proud of that, and I think that’s one of the big challenges.

There will always be a cohort of children who are very passionate about their music and want to go on to the stage, but actually what do we do with slightly reticent teenagers who get to that age when they want to drop their music, where it’s not seen to be cool anymore? And I know, because I’ve got one in my own family. The frustration of getting to grade 5 flute and violin and, all of a sudden, ‘It’s not cool, I don’t want to be seen to be doing that anymore.’ So there’s a job of work to be done to really enthuse children and demonstrate, and that’s why the fund and music education needs to be music education in the round, not just about classical music, but actually addressing music in a way that is relevant for children and giving them the desire to be a part of it.

On teaching, you’re right, we do provide courses on PGCE, and you will know that we are reviewing all our incentives and the way in which we recruit to that course. I don’t have the figures for music in front of me, but I can tell you that applications for PGCE courses for this year are up on where they were last year—generally and in most subjects, and that’s encouraging.

Diolch i chi, Michelle, am eich cwestiynau. O ran dyngarwch—ac rwy’n meddwl mai Darren a gododd hyn hefyd, ac mae bai arna i am beidio â mynd i'r afael â hynny—mae llawer iawn o waith wedi ei wneud, ar y cyd â chyngor y celfyddydau, yn edrych ar gyfleoedd. Mae'n rhaid i ni wella o ran dyngarwch. Mae llawer o sefydliadau ac unigolion y gallwn fod yn edrych arnynt i gefnogi'r gwaith hwn. Mae'n rhaid i ni wella fel cenedl. Gobeithio, drwy greu’r cyfle hwn, y bydd yn gyfle hawdd i bobl wneud hynny. Ond bydd sefydlu grŵp llywio gan gyngor y celfyddydau yn golygu y bydd pobl sydd â chymwysterau arbennig yn y maes arbennig hwn ar gael i roi cyngor am sut y gallwn wneud y gorau o'r cyfleoedd hyn. Ni fyddwn yn honni bod yn arbenigwr yn y maes hwn, a holl bwynt cael grŵp llywio yw y gallwn ddibynnu ar bobl sydd yn gwybod sut i wneud hyn i fod yn rhan o'r grŵp hwnnw i fanteisio i'r eithaf ar gyfleoedd y gronfa i fod yn llwyddiannus. Po gyflymaf y gallwn ddod o hyd iddynt, y cyflymaf y gallwn gael arian allan trwy’r drws i gefnogi’r gwaith yr ydych chi a minnau yn awyddus i’w weld yn ein cymunedau.

Mae dysgu creadigol trwy'r celfyddydau, fel y dywedasoch, yn rhaglen sy’n werth £20 miliwn. Nid ydym yn pennu bod yn rhaid ei wario ar gerddoriaeth. Mae'n rhaglen gelfyddydol gyffredinol ac mae'n cael ei harwain i raddau helaeth gan yr ysgolion unigol. Felly, er enghraifft, mae gan y rhaglen nifer o themâu gwahanol. Rydym wedi siarad am ymarferwyr arweiniol yn ymweld ag ysgolion. Unwaith eto, mae hynny'n ddewis i’r ysgol unigol, nid yn fater i mi ei bennu. Mae yma hefyd elfen o ewch a gweld. Felly, os yw pobl mewn gwirionedd yn awyddus i fynd i weld cynhyrchiad byw, boed hynny'n ddrama, yn gerddoriaeth, neu os ydynt yn dymuno mynd â’u plant i oriel gelf, mae elfen o ewch a gweld yn perthyn i hyn. Felly, gall ysgolion unigol, yr athrawon, ddod o hyd i’r hyn y maent yn teimlo sydd o fudd mwyaf i'w disgyblion, a gallant wneud cais i gyngor y celfyddydau am grant fel y gall pobl mewn gwirionedd fynd i weld rhywbeth eu hunain a chael eu hysbrydoli, gobeithio, gan yr hyn y maent yn ei weld a mynd â hynny yn ôl i'r ystafell ddosbarth.

Mae cerddoriaeth yn y gymuned mewn gwirionedd yn dod dan nawdd fy nghydweithiwr Ken Skates, Ond rydych yn llygad eich lle. Mae angen inni roi i’r plant yr hyder a’r cariad at gerddoriaeth fel nad yw’n rhywbeth y maent yn ei wneud yn ystod amser ysgol yn unig, ond yn rhywbeth y maent yn ei wneud y tu allan i'r ysgol hefyd. Dyna pam mae sefydliadau fel y rhai a ddisgrifiwyd gan Llŷr, Cerddoriaeth Ieuenctid De Powys, yn cynnal cyngherddau gwych, sy’n cynnwys y disgyblion ieuengaf oll a’r rheini sydd ar fin mynd i'r brifysgol—. Ond hefyd rydych yn ei weld yn digwydd mewn ffyrdd annisgwyl. Yr wythnos ddiwethaf cynhaliwyd gŵyl ddrama flynyddol Ffederasiwn Brycheiniog o Glybiau Ffermwyr Ifanc, bob nos am wythnos—a’r wythnos hon mae'n ŵyl ddrama Maesyfed—bob nos, yr wythnos ddiwethaf ar lwyfan yn Aberhonddu a'r wythnos hon ar lwyfan yn Llandrindod, bydd gennym bobl ifanc yn canu, dawnsio, chwarae offerynnau cerdd ac yn falch iawn o hynny, ac rwy'n credu bod honno'n un o'r heriau mawr.

Bydd wastad carfan o blant sy'n angerddol iawn am eu cerddoriaeth ac eisiau perfformio ar lwyfan. Ond beth ydym ni’n ei wneud mewn gwirionedd gyda phobl ifanc sydd ychydig yn swil ac yn cyrraedd yr oedran hwnnw pan fyddant am roi’r gorau i’w cerddoriaeth am nad yw'n cael ei ystyried yn rhywbeth cŵl bellach? Ac rwy’n gwybod, oherwydd mae gen i un yn fy nheulu fy hun. Y rhwystredigaeth o gyrraedd gradd 5 gyda’r ffliwt a’r ffidil ac yna, yn sydyn, 'Dyw e ddim yn cŵl, dwi ddim am gael fy ngweld yn gwneud hynny mwyach.' Felly mae gwaith i'w wneud i ennyn brwdfrydedd y plant , a dyna pam mae angen i'r gronfa hon ac addysg cerddoriaeth fod yn addysg cerddoriaeth gyffredinol, ac nid ymwneud â cherddoriaeth glasurol yn unig, ond mynd i'r afael mewn gwirionedd â cherddoriaeth mewn ffordd sy'n berthnasol i blant a’u gwneud yn awyddus i gymryd rhan.

O ran addysgu, rydych chi'n iawn, rydym yn darparu cyrsiau ar TAR, a byddwch yn gwybod ein bod yn adolygu ein holl gymhellion a'r modd yr ydym yn recriwtio i'r cwrs hwnnw. Nid yw’r ffigurau ar gyfer cerddoriaeth gen i o fy mlaen, ond gallaf ddweud wrthych fod ceisiadau am gyrsiau TAR yn uwch eleni nag oeddent y llynedd—yn gyffredinol ac yn y rhan fwyaf o bynciau, ac mae hynny'n galonogol.

Firstly, I suppose I should declare an interest in this topic, as a musician. I was born on a council estate and accessed the world of professional music via state provision and its exemplary county and national youth orchestras. I was a recipient of a thriving music support service that provided access to instrumental tuition, not just to me as a clarinettist, but to members of my family who went on to play for renowned world-class orchestras. And I became a music teacher and visiting lecturer, and I’m still indebted for those opportunities; I would not otherwise have had them. I place a great value personally on those institutions, organisations and tuition structures—the engines that gave me the skills as a working-class child that I needed to succeed in my chosen career path.

I wish to pay tribute also to the hard work of the task and finish group members on the music services and youth arts review bodies. I wish to welcome very much the potential for the co-operative approach that was mooted earlier, and I also welcome the innovative reforms and initiatives that this Labour Government has introduced to strengthen the arts in Wales: constructive and ambitious reforms, such as Donaldson’s creative ‘Successful Futures’ curriculum, which has been mentioned, to enrich classroom and individual access to the arts curriculum; the pioneer creative schools and pathways co-ordinators and the lead practitioners; the ambitious artists in schools projects; the co-constructed funding initiatives, such as the ‘Creative Learning through the Arts’ action plan, which is collaboratively groundbreaking, and is a far-reaching collaboration between Welsh Government and the Wales arts council and, as has been stated, to the tune of £20 million to broaden arts access; and also the considerable increases to the pupil deprivation grant for our most vulnerable and early years pupils, who are better able to access opportunity through an enriched arts-based curriculum. So, as such, I want to thank the Cabinet Secretary for Education and the Cabinet Secretary for economy, infrastructure and skills for their collaboration around this important matter.

I, indeed, welcome the announcement today of the music fund for Wales. It is, indeed, a unique and innovative provision, and it’s a resource for Wales in a time of great austerity, passported to Wales from unprecedented cuts to the Welsh block grant and subsequent difficult times for local government. It is right that we retain, sustain and grow our nation as the land of song and that we are ambitious about our place in the global arts world and as a land of culture, and as a creative, industrial, economic powerhouse.

Further to my cross-party statement of opinion, which is OPIN-2016-0026, which was cross-party signed, I wish to ask the Cabinet Secretary if she would agree with me and other esteemed arts organisations and Welsh musicians that this welcomed music endowment fund is, firstly, well placed to broaden access of opportunity to all, and, secondly, is a welcome spoke in the wheel to the development of a national music performance strategy, a national music performance plan for Wales, and a subsequent core offer. Thank you.

Yn gyntaf, mae'n debyg y dylwn ddatgan buddiant yn y pwnc hwn, fel cerddor. Cefais fy ngeni ar stad cyngor ac euthum at fyd cerddoriaeth broffesiynol drwy ddarpariaeth y wladwriaeth a'i cherddorfeydd ieuenctid a chenedlaethol teilwng. Roeddwn yn un a dderbyniodd wasanaeth cefnogi cerddoriaeth ffyniannus a oedd yn cynnig hyfforddiant offerynnol, nid yn unig i mi fel clarinetydd, ond i aelodau fy nheulu a aeth ymlaen i chwarae i gerddorfeydd enwog gorau’r byd. Ac fe ddeuthum i’n athro cerdd ac yn ddarlithydd gwadd, ac rwy'n dal i fod yn ddyledus am y cyfleoedd hynny; ni fyddwn wedi eu cael fel arall.  Rwy'n rhoi gwerth mawr yn bersonol ar y sefydliadau, y mudiadau a’r strwythurau hyfforddiant hynny—y peiriannau a roddodd y sgiliau a oedd eu hangen arna i, yn blentyn dosbarth gweithiol, i lwyddo yn fy llwybr gyrfa dewisol.

Hoffwn i dalu teyrnged hefyd i waith caled aelodau'r grŵp gorchwyl a gorffen ar y cyrff gwasanaethau cerdd ac adolygu celfyddydau ieuenctid. Hoffwn groesawu yn fawr iawn y potensial ar gyfer y dull cydweithredol a gafodd ei grybwyll yn gynharach, ac rwyf hefyd yn croesawu'r diwygiadau a’r mentrau arloesol y mae’r Llywodraeth Lafur hon wedi’u cyflwyno i gryfhau'r celfyddydau yng Nghymru: diwygiadau adeiladol ac uchelgeisiol, megis cwricwlwm creadigol 'Dyfodol Llwyddiannus' Donaldson, sydd wedi cael ei grybwyll, i gyfoethogi mynediad ystafell ddosbarth ac unigol i'r cwricwlwm celfyddydau; y cydlynwyr ac ymarferwyr arweiniol ysgolion a llwybrau creadigol arloesol; yr artistiaid uchelgeisiol mewn prosiectau ysgolion; y mentrau ariannu a gyd-adeiladwyd, megis y cynllun gweithredu 'Dysgu Creadigol drwy'r Celfyddydau', sydd yn arloesi yn gydweithredol, ac yn gydweithrediad pellgyrhaeddol rhwng Llywodraeth Cymru a chyngor celfyddydau Cymru, fel y nodwyd, o £20 miliwn i ehangu mynediad at y celfyddydau; a hefyd y cynnydd sylweddol yn y grant amddifadedd disgyblion ar gyfer y disgyblion blynyddoedd cynnar mwyaf agored i niwed, sy'n gallu cael mynediad gwell at gyfleoedd drwy gwricwlwm cyfoethog sy’n seiliedig ar y celfyddydau. Felly, rwy’n dymuno diolch i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ac i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi, seilwaith a sgiliau am eu cydweithrediad gyda’r mater pwysig hwn.

Rwyf i, yn wir, yn croesawu cyhoeddiad heddiw o gronfa gerddoriaeth ar gyfer Cymru. Yn wir, mae’n ddarpariaeth unigryw ac arloesol, ac mae'n adnodd i Gymru mewn cyfnod o galedi mawr,wedi’i chyfeirio i Gymru o doriadau digynsail i grant bloc Cymru a'r amseroedd anodd dilynol ar gyfer llywodraeth leol. Mae'n iawn ein bod yn cadw, yn cynnal ac yn tyfu ein cenedl fel gwlad y gân a'n bod yn uchelgeisiol am ein lle yn y byd celfyddydau byd-eang ac fel gwlad o ddiwylliant, ac fel pwerdy creadigol, diwydiannol, economaidd.

Yn dilyn fy natganiad barn trawsbleidiol, sef OPIN-2016-0026, a lofnodwyd gan bob plaid, hoffwn ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a fyddai hi'n cytuno â mi a sefydliadau celfyddydol a cherddorion Cymreig uchel eu parch eraill fod y gronfa waddol hon, yn gyntaf, mewn sefyllfa dda i ehangu mynediad cyfartal i bawb, ac, yn ail, yn adain dderbyniol yn yr olwyn tuag at ddatblygiad strategaeth perfformio cerddoriaeth genedlaethol, cynllun perfformio cerdd cenedlaethol i Gymru, ac yn cynnig craidd dilynol. Diolch.

Presiding Officer, could I thank Rhianon Passmore for her comments and questions and for constantly badgering me on this subject since she was elected to this place? I’m always in awe of people who have talent in this area. I declare that I have none whatsoever. So, people like Rhianon who can play the clarinet maybe could get together with Bethan and her viola and Mick here and his mandolin and his tin whistle—he can do the tin whistle too. And the Presiding Officer, I think, from time to time, sings. So, perhaps we could use the opportunity to highlight the talents that we have here and perhaps we could have a fundraising concert made up of contributions from Assembly Members, the proceeds of which could go into the endowment, because we obviously have very talented people in the Chamber.

Rhianon, I want children to have the experiences and the opportunities that you had and that is proving more and more difficult. But that’s why we encourage schools to use their PDG for those children from a more deprived background, creatively, to make sure that they have their instrumental opportunities that perhaps their better-off counterparts would enjoy, because we don’t want people’s talents to be stifled by a lack of opportunity in this way. You’re quite right: this is only a spoke in the wheel. This is not the answer. This programme and the resources that hopefully will come from the endowment are there to enhance, rather than replace, what should be happening. It cannot be the silver bullet, but it is a way of ensuring that more can be done for children and young people than has previously been able to be done and I thank you for your support and your commitment to this agenda.

Lywydd, a gaf i ddiolch i Rhianon Passmore am ei sylwadau a’i chwestiynau ac am fy mhlagio yn barhaus ar y pwnc hwn ers ei hethol i'r lle hwn? Rwyf bob amser yn rhyfeddu at bobl sydd â dawn yn y maes hwn. Rwy'n datgan nad oes gen i ddim o gwbl. Felly, efallai y gallai pobl fel Rhianon sy'n gallu chwarae’r clarinét ymuno â Bethan a'i fiola a Mick yma a’i fandolin a'i chwiban dun—gall chwythu’r chwiban dun hefyd. Ac mae’r Llywydd, rwy’n meddwl, o bryd i'w gilydd, yn canu. Felly, efallai y gallem achub ar y cyfle i dynnu sylw at y talentau sydd gennym yma ac efallai y gallem gynnal cyngerdd i godi arian sy'n cynnwys cyfraniadau gan Aelodau'r Cynulliad, a gallai’r elw fynd i mewn i'r gwaddol, gan ei bod yn amlwg bod gennym bobl dalentog iawn yn y Siambr.  

Rhianon, rwy’n awyddus i blant gael y profiadau a'r cyfleoedd a gawsoch chi, ac mae hynny’n profi i fod yn fwyfwy anodd. Ond dyna pam rydym yn annog ysgolion i ddefnyddio eu Grant Amddifadedd Disgyblion ar gyfer y plant hynny o gefndir mwy difreintiedig, yn greadigol, i wneud yn siŵr eu bod yn cael cyfleoedd offerynnol efallai y byddai eu cymheiriaid mwy cefnog yn eu mwynhau, oherwydd nid ydym am i dalentau pobl gael eu mygu gan ddiffyg cyfle yn y modd hwn. Rydych chi'n hollol iawn: a dim ond adain yn yr olwyn yn unig yw hon. Nid hyn yw’r ateb. Mae'r rhaglen hon a'r adnoddau a fydd, gobeithio, yn dod oddi wrth y gwaddol yno i wella, yn hytrach na disodli, beth ddylai fod yn digwydd. Ni all fod yn fwled arian, ond mae'n ffordd o sicrhau y gellir gwneud mwy dros blant a phobl ifanc nag y gellid ei wneud yn flaenorol ac rwy’n diolch i chi am eich cefnogaeth a'ch ymrwymiad i'r agenda hon.

I’m just responding as Chair of the Culture, Welsh Language and Communications Committee in the context—as mentioned by Darren Miller earlier—of the inquiry we’re conducting into music in education, not because we as AMs wanted to do it, but because the public, through an opinion poll that we set up, decided for us that we should look at this issue because, despite the many task and finish groups, many of the decisions have been delayed and many of the actions on these issues have not come to fruition. I will say that we welcome this investment, but I think, as has been mentioned earlier, you cannot look at this endowment fund in isolation as a solution to local authority-run services. I think that’s where, potentially, we needed to have seen a more holistic statement here today. Not taking away from the fact that this is necessary, but, minded of the evidence that we’re receiving in committee at the moment, I think this is a concern of mine at the moment because those in the sector have already told me today, and these are their words, not mine, that this is ‘a drop in the ocean’ and to have parity with England in terms of pupil offer that this fund should be between £4 million and £5 million in Wales. Scotland has a £10 million fund already and that is in addition to their general music services. It is good to have a national endowment plan, but while areas across Wales are losing music tutors and peripatetic support as we speak, on the ground, would you not agree that it is not a viable solution to have instruments without looking at the wider picture and the haemorrhaging of music tutors locally?

I’d also like to understand who will get the funding. There’s no detail, from what I can understand, as to whether they will be pupils from more deprived areas or will it be for everybody in general to apply for this fund. I’d like to get some idea as to how much from this £1 million will be set-up costs and how much of it will actually be able to go into the actual acquisition of new instruments. What funds are going to be put in to bridge the funding gap between local activity and the national ensembles? You may find that people won’t be applying for this fund as young people will not be coming through the system in the first place. Will you be looking to set up a central protected funding mechanism for the delivery of music in education nationally?

Can you tell me if, and how, the fund will support the national ensembles? The Welsh Government’s task and finish group, which has been mentioned many times here today, suggested that National Youth Arts Wales should be a key beneficiary of any endowment fund and its interim board is in the process of setting up its work plan as we speak. So, can you tell me what conversations you have had with them about this particular new endowment plan? You mentioned setting up a steering group via the arts council on this. Can you just let me understand a bit more about why the new youth arts body could not have done this work, as opposed to setting up something via the arts council?

The BBC article on this issue suggested that the fund should start making payments in 2020. Will there be any support in the meanwhile? As I’ve mentioned previously, and I think it’s important to reiterate again, many of the services currently in operation simply will not be in operation in 2020, and I am told this by people on the ground, and, again, not by myself. There will be fewer pupils to access the endowment fund. How will this be targeted by yourself? The press release from Welsh Government said that the new fund is an invitation to private and corporate donors to join the Welsh Government in nurturing young musical talents. What evidence has there been that private and corporate donors will be willing to contribute to this particular areas of investment? Do you have names of businesses, for example, who are ready to step up to support music as opposed to, say, science, engineering, or other areas of interest for those businesses in Wales?

My final question is we have had evidence to our committee, and it’s on the record, that there simply is no link at the moment between creative learning through the arts plan—the £20 million that has been quoted quite a lot here today—and music and education. That’s from, again, people in the field. So, you say today that it’s going to complement that work. I really need to get an understanding as to how that will complement the work of the £20 million fund, considering that people are saying to me that it has nothing to do with the peripatetic delivery locally. I think that’s something that you should be mindful of when you’re potentially developing new policies.

I think, in the round, nobody—I don’t think anybody involved in music would go against the fact that this endowment plan is something that is positive, but it cannot, I believe, work in isolation to the issues of the fact that many schools—you know, many schools you’ve visited do good things, but there are many schools who are not investing in music at all, and they’re putting their money elsewhere. Tutors are having to leave music entirely to go and work in other professions because they simply cannot get that level of investment from individual schools. So, I would urge you to look at that, because some schools may be amazing but, if those schools down the road are doing nothing, how are we then going to be encouraging people to rise up the pyramid of musical development, so that they are then able to join the national youth choirs and orchestras that I and others in this Chamber have benefited so greatly from here in Wales?

Rwy’n ymateb fel Cadeirydd y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu yng nghyd-destun—fel y crybwyllwyd gan Darren Miller yn gynharach—yr ymchwiliad yr ydym yn ei gynnal i gerddoriaeth mewn addysg, nid am ein bod ni fel ACau yn awyddus i wneud hynny, ond oherwydd bod y cyhoedd, drwy bôl piniwn a sefydlwyd gennym, wedi penderfynu ar ein rhan y dylem edrych ar y mater hwn oherwydd, er gwaethaf y nifer o grwpiau gorchwyl a gorffen, mae llawer o'r penderfyniadau wedi cael eu gohirio ac mae llawer o'r camau gweithredu ar y materion hyn heb ddwyn ffrwyth. Byddaf yn dweud ein bod yn croesawu’r buddsoddiad hwn, ond rwy’n meddwl, fel y soniwyd yn gynharach, nad oes modd ichi edrych ar y gronfa waddol hon ar ei phen ei hun fel ateb i wasanaethau sy’n cael eu rhedeg gan awdurdod lleol. Rwy’n credu mai dyna lle, o bosibl, yr oedd angen i ni weld datganiad mwy cyfannol yma heddiw. Heb ddiystyru’r ffaith bod hyn yn angenrheidiol, ond, o ystyried y dystiolaeth yr ydym yn ei derbyn yn y pwyllgor ar hyn o bryd, rwy’n credu bod hyn yn bryder i mi ar hyn o bryd oherwydd bod rhai yn y sector eisoes wedi dweud wrthyf heddiw, a’u geiriau nhw yw’r rhain, nid fy, rhai i, mai ‘ddiferyn yn y môr' yw hyn, ac i fod yn gydradd â Lloegr o ran cynnig disgyblion dylai’r gronfa hon fod rhwng £4 miliwn a £5 miliwn yng Nghymru. Mae gan yr Alban gronfa o £10 miliwn eisoes ac mae hynny yn ychwanegol at eu gwasanaethau cerdd cyffredinol. Mae'n dda cael cynllun gwaddol cenedlaethol, ond tra bod ardaloedd ledled Cymru yn colli tiwtoriaid cerdd a chymorth peripatetig wrth i ni siarad, ar lawr gwlad, oni fyddech yn cytuno nad yw'n ateb hyfyw cael offerynnau heb edrych ar y darlun ehangach a cholli tiwtoriaid cerddoriaeth lleol?

Hoffwn hefyd ddeall pwy fydd yn cael y cyllid. Does dim manylion, o'r hyn a ddeallaf, ynghylch a fyddant yn ddisgyblion o ardaloedd mwy difreintiedig neu a fydd yn fater i bawb yn gyffredinol i wneud cais am y gronfa hon. Hoffwn i gael rhywfaint o syniad ynghylch faint o’r £1 filiwn fydd yn gostau sefydlu a faint fydd mewn gwirionedd yn gallu mynd i mewn i gaffael offerynnau newydd mewn gwirionedd. Pa arian sy’n mynd i gael ei roi i mewn i bontio'r bwlch cyllido rhwng gweithgareddau lleol a'r ensembles cenedlaethol? Efallai y byddwch yn canfod na fydd pobl yn gwneud cais am y gronfa hon gan na fydd pobl ifanc yn dod drwy'r system yn y lle cyntaf. A fyddwch yn ceisio sefydlu peirianwaith ariannu gwarchodedig yn ganolog ar gyfer darparu cerddoriaeth mewn addysg yn genedlaethol?

A allwch ddweud wrthyf a fydd y gronfa yn cefnogi'r ensembles cenedlaethol, a sut bydd yn gwneud hynny? Mae grŵp gorchwyl a gorffen Llywodraeth Cymru, sydd wedi cael ei grybwyll lawer gwaith yma heddiw, wedi awgrymu y dylai Celfyddydau Cenedlaethol Ieuenctid Cymru fod yn fuddiolwr allweddol o unrhyw gronfa waddol ac mae ei fwrdd interim yn y broses o sefydlu ei gynllun gwaith wrth i ni siarad. Felly, a allwch ddweud wrthyf pa sgyrsiau yr ydych wedi'u cael gyda nhw am y cynllun gwaddol newydd penodol hwn? Soniasoch am sefydlu grŵp llywio drwy gyngor y celfyddydau ar hyn. A fyddech yn gallu dweud wrthyf sut y galla i ddeall ychydig mwy ynghylch pam na allai'r corff celfyddydau ieuenctid newydd fod wedi gwneud y gwaith hwn, yn hytrach na sefydlu rhywbeth drwy gyngor y celfyddydau?

Roedd erthygl y BBC ar y mater hwn yn awgrymu y dylai'r gronfa ddechrau gwneud taliadau yn 2020. A fydd unrhyw gymorth yn y cyfamser? Fel yr wyf wedi crybwyll o'r blaen, ac rwy’n meddwl ei bod yn bwysig ailadrodd eto, ni fydd llawer o'r gwasanaethau sy’n weithredol ar hyn o bryd, yn weithredol yn 2020, a dywedir hyn wrthyf gan bobl ar lawr gwlad, ac, unwaith eto, nid gennyf fi fy hun. Bydd llai o ddisgyblion i gael mynediad at y gronfa waddol. Sut y bydd hyn yn cael ei dargedu gennych chi? Dywedodd y datganiad i'r wasg gan Lywodraeth Cymru fod y gronfa newydd yn wahoddiad i roddwyr preifat a chorfforaethol ymuno â Llywodraeth Cymru wrth feithrin talentau cerddorol ifanc. Pa dystiolaeth a gafwyd y bydd rhoddwyr preifat a chorfforaethol yn barod i gyfrannu at y maes penodol hwn o fuddsoddiad? A oes gennych chi enwau busnesau, er enghraifft, sy'n barod i gamu i’r adwy a chefnogi cerddoriaeth yn hytrach na, dyweder, wyddoniaeth, peirianneg, neu feysydd eraill o ddiddordeb ar gyfer y busnesau hynny yng Nghymru? 

Fy nghwestiwn olaf i yw ein bod wedi cael tystiolaeth i'n pwyllgor, ac mae hynny ar gofnod, nad oes cyswllt ar hyn o bryd rhwng cynllun dysgu creadigol drwy'r celfyddydau—y £20 miliwn sydd wedi'i ddyfynnu cryn dipyn yma heddiw—a cherddoriaeth ac addysg. Mae hynny, unwaith eto, yn dod oddi wrth bobl yn y maes. Felly, rydych yn dweud heddiw ei fod yn mynd i gyd-fynd â'r gwaith hwnnw.  Mae angen immi ddeall sut y bydd hynny yn ategu gwaith y gronfa £20 miliwn, gan ystyried bod pobl yn dweud wrthyf nad oes ganddo ddim i'w wneud â chyflenwi peripatetig yn lleol. Rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y dylech chi fod yn ymwybodol ohono pan fyddwch o bosibl yn datblygu polisïau newydd.

Rwy’n meddwl, yn gyffredinol, nad oes neb—nid wyf yn credu y byddai unrhyw un sy’n ymwneud â cherddoriaeth yn gwadu’r ffaith bod y cynllun gwaddol hwn yn rhywbeth sydd yn gadarnhaol, ond ni all, yn fy marn i, weithio ar wahân i’r problemau a’r ffaith bod llawer o ysgolion—rydych yn gwybod, mae llawer o ysgolion yr ydych wedi ymweld â nhw yn gwneud pethau da, ond mae llawer o ysgolion nad ydynt yn buddsoddi mewn cerddoriaeth o gwbl, ac maent yn rhoi eu harian mewn mannau eraill. Mae tiwtoriaid yn gorfod gadael cerddoriaeth yn gyfan gwbl i fynd a gweithio mewn proffesiynau eraill oherwydd ni allant gael y lefel honno o fuddsoddiad gan ysgolion unigol. Felly, byddwn yn eich annog i edrych ar hynny, oherwydd gall rhai ysgolion fod yn anhygoel, ond os yw’r ysgolion hynny i lawr y ffordd yn gwneud dim, sut ydym ni wedyn yn mynd i fod yn annog pobl i ddringo pyramid datblygiad cerddorol, fel eu bod wedyn yn gallu ymuno â'r corau a’r cerddorfeydd ieuenctid cenedlaethol yr wyf i ac eraill yn y Siambr hon wedi elwa cymaint arnynt yma yng Nghymru?

Thank you very much, Bethan, for your comments and questions. You said at the outset that you didn’t want any more task and finish reports, reviews and updates—you wanted action. Well, this is an action. The task and finish group said that there should be an endowment fund, and I am announcing the establishment of that today. This is an example of how we are actually trying to move things forward in a positive way, rather than just simply writing another report.

Now, why the arts council? We feel that the arts council is best able to be in a position to have the expertise, the experience and the ability to bring in the right people that will set up the steering group. Who will get the money? That is not a matter for me to decide. It will be a matter for the board who will have responsibility for the fund to decide who gets funded under this, and that is absolutely appropriate that that should be the way. The task of Welsh Government in regard to this endowment is to get it started—to kick-start it, to give a signal that we think that this is important, and to provide the initial set-up costs and the initial seed funding to make this a reality. I would expect no more than £250,000 to be involved in the set-up costs and the establishment of the board, and the rest of the investment to go into the fund. I hope that we can start making payments as quickly as possible, but that depends on our success in being able to attract additional funds. And, again, advice from the arts council is—not that I have spoken directly to any potential funder—that there are people, individuals, organisations, who want to be able to contribute to this. I must say that there are already organisations who are contributing hugely to music in Wales—private foundations, individuals, and companies that are doing that.

Without the permission of the company involved I don’t want to name them here today, but I am aware of a company that is providing funds to the Royal Welsh College of Music and Drama that substantially—substantially—reduces the tuition fees for children to be able to attend the Royal Welsh College of Music and Drama’s musical instrument lessons on a Saturday, and provides the funding for outreach in west Wales, so that those children who find themselves living in Carmarthenshire and Pembrokeshire, who cannot travel to Cardiff to access the expert tuition, are being funded by a private company. I won’t name them, because I don’t have permission to do so, but I have written to them personally to thank them for what they are doing as an individual company to support music education in our nation. And they’re doing it without fanfare and without a fuss—they’re doing it because they believe it is the right thing to do for those children, and I am grateful to that company.

If they are willing for me to pass it on, and you would like some evidence of that, I’m more than happy. I appreciate that your committee’s work has now closed, but I’m sure it’s not too late to be able to let you know, and I would urge you to speak to the Royal Welsh Collage of Music and Drama. The vast majority of children who access their provision on a Saturday, where it’s music, and drama on a Sunday, are on highly subsidised fees where people are making a contribution for those children—children that they will never meet, children that they will never know, but they’re willing to do that.

Do I wish I could do more, Bethan? Absolutely. But if you tell me you want a fund of £4 million or £5 million, you have to show me in my budget where you’re prepared to cut. Because to put more money into this requires me to not fund something else, and, if you would like to tell me what you want to disinvest from, then I will be happy to do this. Perhaps you could have a discussion with your colleagues for when they negotiate the next budget—maybe this would be one of their priorities, because I’m not aware that it was raised in the budget negotiations this year.

Diolch yn fawr iawn, Bethan, am eich sylwadau a'ch cwestiynau. Dywedasoch ar y dechrau nad oeddech eisiau rhagor o adroddiadau, adolygiadau a diweddariadau gorchwyl a gorffen—roeddech yn awyddus i weld camau gweithredu. Wel, mae hwn yn gam gweithredu. Dywedodd y grŵp gorchwyl a gorffen y dylid cael cronfa waddol, ac rwy’n cyhoeddi ein bod yn ei sefydlu heddiw. Mae hyn yn enghraifft o sut yr ydym mewn gwirionedd yn ceisio symud pethau ymlaen mewn ffordd gadarnhaol, yn hytrach na dim ond ysgrifennu adroddiad arall.

Nawr, pam cyngor y celfyddydau? Rydym yn teimlo mai cyngor y celfyddydau sy’n gallu bod yn y sefyllfa orau i gael yr arbenigedd, y profiad a'r gallu i ddod â’r bobl iawn ynghyd a fydd yn sefydlu grŵp llywio. Pwy fydd yn cael yr arian? Nid yw hynny'n fater i mi benderfynu arno. Bydd yn fater i'r bwrdd a fydd yn gyfrifol am y gronfa i benderfynu pwy sy'n cael eu hariannu o dan hyn, ac mae hynny'n gwbl briodol. Gorchwyl Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad â’r gwaddol hwn yw ei gychwyn—rhoi hwb iddo, rhoi arwydd ein bod yn meddwl bod hyn yn bwysig, a darparu'r costau sefydlu cychwynnol a'r cyllid sbarduno cychwynnol i wneud hyn yn realiti. Byddwn yn disgwyl dim mwy na £250,000 i fod yn rhan o'r costau sefydlu a chostau sefydlu'r bwrdd, a gweddill y buddsoddiad i fynd i mewn i'r gronfa. Rwy’n gobeithio y gallwn ddechrau gwneud taliadau cyn gynted â phosibl, ond mae hynny'n dibynnu ar ein llwyddiant i ddenu arian ychwanegol. Ac, unwaith eto, y cyngor gan gyngor y celfyddydau yw—nid fy mod i wedi siarad yn uniongyrchol ag unrhyw ariannwr posibl—yw bod yna bobl, unigolion, sefydliadau, sy’n dymuno gallu cyfrannu at hyn. Mae'n rhaid i mi ddweud bod rhai sefydliadau eisoes yn cyfrannu’n aruthrol at gerddoriaeth yng Nghymru—sefydliadau preifat, unigolion a chwmnïau sy’n gwneud hynny.

Heb ganiatâd y cwmni dan sylw, ac nid wyf am eu henwi nhw yma heddiw, ond rwy’n ymwybodol o gwmni sy’n darparu arian i Goleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru sydd yn sylweddol—yn sylweddol—yn lleihau'r ffioedd dysgu fel y gall plant fynychu gwersi offerynnau'r Coleg Brenhinol Cerdd Drama ar ddydd Sadwrn. Mae hefyd yn darparu'r cyllid ar gyfer allgymorth yn y gorllewin, fel bod y plant hynny sy’n byw yn Sir Gaerfyrddin a Sir Benfro, nad ydynt yn gallu teithio i Gaerdydd i gael yr hyfforddiant arbenigol, yn cael eu hariannu gan gwmni preifat. Nid wyf yn mynd i enwi’r cwmni, oherwydd nid oes gennyf ganiatâd i wneud hynny. Ond rwyf wedi ysgrifennu atynt yn bersonol i ddiolch iddynt am yr hyn y maent yn ei wneud fel cwmni unigol i gefnogi addysg cerddoriaeth yn ein gwlad. Ac maen nhw'n gwneud hyn heb ffanffer ac yn ddiffwdan—mae’n nhw’n ei wneud oherwydd eu bod yn credu mai dyma'r peth iawn i'w wneud i'r plant hynny, ac rwy’n ddiolchgar i'r cwmni hwnnw.

Os ydynt yn fodlon i mi ei basio ymlaen, ac yr hoffech rywfaint o dystiolaeth o hynny, rwy'n fwy na hapus. Rwy’n gwerthfawrogi bod gwaith eich pwyllgor wedi dod i ben, ond rwy'n siŵr nad yw'n rhy hwyr i allu rhoi gwybod i chi, a byddwn yn eich annog i siarad â Choleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru. Mae mwyafrif helaeth y plant sy'n cael mynediad at eu darpariaeth ar ddydd Sadwrn, lle ceir cerddoriaeth, a drama ar y Sul, ar ffioedd sy’n cael cymhorthdal ​​uchel lle mae pobl yn gwneud cyfraniad ar gyfer y plant hynny—plant na fyddant byth yn cwrdd â nhw, plant na fyddant byth yn eu hadnabod, ond maent yn barod i wneud hynny.

A wyf yn dymuno y gallwn i wneud mwy, Bethan? Wrth gwrs. Ond os ydych yn dweud wrthyf eich bod eisiau cronfa o £4 miliwn neu £5 miliwn, rhaid i chi ddangos i mi yn fy nghyllideb lle’r ydych yn barod i dorri arni. Oherwydd mae rhoi mwy o arian ar gyfer hyn yn fy ngorfodi i beidio ag ariannu rhywbeth arall, ac, os hoffech chi ddweud wrthyf beth yr ydych am roi’r gorau i fuddsoddi ynddo, yna byddaf yn barod i wneud hyn. Efallai y gallech drafod â'ch cydweithwyr erbyn iddynt negodi’r gyllideb nesaf—efallai y byddai hyn yn un o'u blaenoriaethau, gan nad wyf yn ymwybodol ei fod wedi cael ei godi yn y trafodaethau ar y gyllideb eleni.

I’m slightly less—[Interruption.] I’m slightly less pessimistic than Bethan has been, because I can name individuals who are patrons of the arts: former collier David Brace and his wife Dawn Brace, who put £20,000 a year of their own money—Dunraven Windows is their company, the double glazing, but they fund the entirety of the Bridgend young singer of the year, which is a Wales-wide competition that competes with the best in talent and prize money that we see across here in the millennium arts centre, and it’s on in a fortnight if you want to come along.

But I would say to the Cabinet Secretary, be ambitious, because, if you look at the funding of the Welsh National Opera, which regularly has to go to major fundraising events in London as well as here—. And it’s the quality of the way that they go at it, the people they have involved in the fundraising. I have no doubt that there are significant individuals, patrons, benefactors, and organisations in Wales that will want to get involved in this, if it is done well. But my question, bearing in mind that next week is the fifty-second anniversary of Jennie Lee’s White Paper—the famous White Paper on the arts under the 1964 Harold Wilson Government, this idea of music and the arts for all, in its wide diversity, the elite art, yes, absolutely, but also the art that anybody would want to enjoy, from the ukulele band in the men’s shed down in Tondu, to the children’s choir in Maesteg, to the very high quality orchestras that perform in my schools from Pencoed, Archbishop McGrath, Y Dderwen, Maesteg and so on, which rely upon the dedication of teachers and peripatetic teachers as well, the Ogmore Valley Silver Band and more—my question to the Cabinet Secretary would be: in making this a success in the years to come, will all of these potentially be able to benefit from it so that we do actually do—? We have to fight this battle year after year, generation after generation, but the idea that music is for everybody, the arts are for everybody, it should not just be one type, one institution, one type of school, one type of organisation, it should be for everybody—will all of those people who put so much effort now into creating music, and giving those opportunities, as Jennie Lee said, not just for young people, but that arts should occupy a central place in British life, and Welsh life, as we would say, and be a part of everyday life for children and for adults, that we can realise that for all of music in all of its diversity in all my communities—?

Rwyf ychydig yn llai— [Torri ar draws.] Rwyf ychydig yn llai pesimistaidd nag y mae Bethan wedi bod, oherwydd gallaf enwi unigolion sy'n noddi’r celfyddydau: y cyn-löwr David Brace a'i wraig Dawn Brace, sy'n rhoi £20,000 y flwyddyn o'u harian—Dunraven Windows yw eu cwmni, y ffenestri gwydr dwbl. Maent yn ariannu canwr ifanc y flwyddyn Pen-y-bont yn gyfan gwbl, sy’n gystadleuaeth ar gyfer Cymru gyfan ac yn cynnig y dalent a’r gwobrau ariannol gorau posibl, yng nghanolfan gelfyddydau’r mileniwm ar draws y ffordd, ac mae’n cael ei gynnal ymhen pythefnos os hoffech ddod draw.

Ond byddwn yn dweud wrth Ysgrifennydd y Cabinet, byddwch yn uchelgeisiol, oherwydd, os edrychwch ar gyllid Cwmni Opera Cenedlaethol Cymru, sydd yn rheolaidd yn gorfod mynd i ddigwyddiadau codi arian mawr yn Llundain yn ogystal ag yma—. Ac mae'n ymwneud ag ansawdd y ffordd y maent yn mynd o’i gwmpas, y bobl sy’n ymhél â chodi’r arian. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth bod unigolion, noddwyr, cymwynaswyr, a sefydliadau arwyddocaol yng Nghymru a fydd yn awyddus i gymryd rhan yn hyn, os caiff ei wneud yn dda. Ond fy nghwestiwn i, o gofio bod yr wythnos nesaf yn benblwydd hanner cant a dwy ar Bapur Gwyn Jennie Lee White—y Papur Gwyn enwog ar y celfyddydau dan Lywodraeth 1964 Harold Wilson, y syniad hwn o gerddoriaeth a'r celfyddydau i bawb, yn eu hamrywiaeth eang, y gelfyddyd elît, ie, yn hollol, ond hefyd y gelfyddyd y byddai unrhyw un am ei mwynhau, o'r band iwcalili yn y sied dynion yn Nhondu, i'r côr plant ym Maesteg, i’r cerddorfeydd o safon uchel iawn sy'n perfformio yn fy ysgolion i o Bencoed, Archesgob McGrath, y Dderwen, Maesteg ac yn y blaen, sy'n dibynnu ar ymroddiad athrawon ac athrawon peripatetig hefyd, Band Arian Cwm Ogwr a mwy—fy nghwestiwn i Ysgrifennydd y Cabinet fyddai hyn: wrth wneud hyn yn llwyddiant yn y blynyddoedd i ddod, a fydd pob un o'r rhain yn gallu elwa ohono fel ein bod mewn gwirionedd yn gwneud—? Mae'n rhaid i ni ymladd y frwydr hon flwyddyn ar ôl blwyddyn, genhedlaeth ar ôl cenhedlaeth, ond mae'r syniad bod cerddoriaeth ar gyfer pawb, y celfyddydau ar gyfer pawb, ni ddylai fod yn un math yn unig, yn un sefydliad, yn un math o ysgol, yn un math o gorff, dylai fod i bawb—a fydd pob un o'r bobl hynny sy'n rhoi cymaint o ymdrech nawr i greu cerddoriaeth, ac yn rhoi’r cyfleoedd hynny, fel y dywedodd Jennie Lee, nid dim ond i bobl ifanc, ond dylai’r celfyddydau feddiannu lle canolog ym mywyd Prydain, ac ym mywyd Cymru, fel y byddem yn ei ddweud, a bod yn rhan o fywyd bob dydd plant ac oedolion, y gallwn wireddu hynny ar gyfer yr holl gerddoriaeth yn ei holl amrywiaeth yn fy holl gymunedau—?

Thank you, Huw, for the comments and the questions. You are absolutely right. We have to start from the basis that the arts, and culture in its broadest sense, are for everyone. To deny people access to their cultural and their musical heritage and, innately, what lies within them, is to deprive them of something very important and very special indeed. You’re also right to point out that, despite the very challenging times that face school music—and I in no way want to underestimate the challenges that face music services in our schools—there are amazing things going on in schools and in communities the length and breadth of Wales, and that is down to the enthusiasm and dedication of volunteers, teachers, and tutors, who want to share their passion with young people.

I’m not in a position to say, at this point, who will be the beneficiary of the interest arising out of the endowment. That is a job for the steering group and the board that will eventually run this. The other important principle around the arts is that Government should be removed from it, in that sense. It should not be for Governments to be able to commission and say, ‘That gets funded’ or ‘That gets funded’ or ‘That gets funded’, because that way danger lies in being able to twist. Some of the greatest artistic challenge to politicians comes from that particular sector, so there’s an arm’s-length principle to be preserved here, and it’ll be up to the board of the endowment that will make decisions on what is funded, not politicians.

Diolch i chi, Huw, am y sylwadau a'r cwestiynau. Rydych yn llygad eich lle. Mae'n rhaid i ni ddechrau ar y sail bod y celfyddydau a diwylliant yn ei ystyr ehangach, ar gyfer pawb. Mae gwrthod mynediad i bobl at eu diwylliant a'u treftadaeth gerddorol a’r hyn sy’n rhan ohonynt yn gynhenid, yn eu hamddifadu o rywbeth pwysig iawn ac arbennig iawn yn wir. Rydych chi'n iawn hefyd i nodi, er gwaethaf y cyfnod heriol iawn sy'n wynebu cerddoriaeth ysgolion—ac nid wyf mewn unrhyw ffordd yn dymuno bychanu'r heriau sy'n wynebu gwasanaethau cerddoriaeth yn ein hysgolion—mae pethau rhyfeddol yn digwydd yn yr ysgolion hefyd ac mewn cymunedau ar hyd a lled Cymru, ac mae hynny oherwydd brwdfrydedd ac ymroddiad gwirfoddolwyr, athrawon a thiwtoriaid, sydd am rannu eu hangerdd gyda phobl ifanc.

Dydw i ddim mewn sefyllfa i ddweud, ar hyn o bryd, pwy fydd yn fuddiolwr y budd sy'n deillio o'r gwaddol. Mae hynny'n swydd ar gyfer y grŵp llywio a'r bwrdd a fydd yn y pen draw yn rhedeg hyn. Yr egwyddor bwysig arall ynghylch y celfyddydau yw na ddylai'r Llywodraeth fod yn ymwneud â hyn, yn yr ystyr hwnnw. Ni ddylai fod yn fater i Lywodraethau fod yn gallu comisiynu a dweud, ‘Mae hwnna’n cael ei ariannu' neu 'Mae hwnna’n cael ei ariannu' neu 'Mae hwnna’n cael ei ariannu', oherwydd mae perygl wedyn o ran troi. Mae rhywfaint o'r her artistig fwyaf i wleidyddion yn dod o’r sector penodol hwnnw, felly mae’n rhaid cadw egwyddor hyd braich yma, a bwrdd y gwaddol fydd yn gwneud penderfyniadau ar yr hyn a ariennir, nid gwleidyddion.

Diolch yn fawr, Lywydd. Can I just thank the Cabinet Secretary for her statement as well? Any money going towards the arts is not going to find complaint with me, but I think there are some important questions that still need answering, despite your answers to various individuals who’ve asked them today.

I completely take your point that the decisions about how this money should be spent are matters for the arts council. However, the arts council is going to need some kind of steer from Welsh Government about what this endowment fund actually really is for. I’ve read your statement and listened to what you’ve said. You say that music is an enrichment activity. Who’s going to disagree with that? You talk about complementing, supporting, enhancing, but what is the Welsh arts council going to think you mean by ‘complementing, supporting and enhancing’? I’m really just trying to get a sense of what it is you expect this fund to provide at the very—. What is it genuinely for?

The reason I ask that is, if you can’t give us an answer about where you think this might take music, we’ve no idea whether £1 million is going to be enough. We’ve no idea what your offer to the public and private funders that you’re hoping to contribute to this might be. There may be, actually, a better way to spend this £1 million if we’re not 100 per cent sure what it is you expect from it. Nevertheless, maybe you can tell me that there’s been some steer from the committee that recommended that we have an endowment fund, because I certainly don’t say we shouldn’t have one; I just need to be clear that this is the best way of reaching an aim that, to me, is not particularly specific at the moment.

Secondly, music services are already looking down the barrel of a dirty great hole in funding after the £300,000 to whatever the NYAW is going to look like at the end of this year. If we’re looking to philanthropists and public bodies to help support the endowment, and I certainly hope they do—Huw Irranca-Davies made a very good case for why they would—are we going to be diverting sources of support from the core music services that we’re trying to keep going here in Wales at the moment? There may well be enough money out there for both the endowment and supplying money to core services, but the evidence we’ve taken in the committee so far—and I know that the First Minister is not keen on us referring to evidence, but, actually, I’m an Assembly Member and I’m going to use our evidence. They’re not confident that they’re going to be getting this money for core work in the years to come, so I’m wondering if—you’ve already heard our concerns about the Arts and Business work and what they do. So, I think there is a genuine question about whether we’re asking perhaps a bit too much of philanthropy here.

Then, just finally, I certainly think you have, in your statement, made connections to the aims of the national curriculum, and that kind of made sense to me, but I’m wondering whether you can explain whether there’s any possibility that this endowment will be accessible to anyone beyond school age. Is this strictly for supporting school-age music services or are adults going to be able to—when you’re putting your remit letter to the arts council, will you be saying this money should be made available to adults to continue to develop their elitism, if you like, to become the best they can, to make it about standards and range, as well as access to all? Thank you.

Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei datganiad hefyd? Nid wyf i’n mynd i gwyno am unrhyw arian sy’n mynd tuag at y celfyddydau, ond rwy'n credu bod rhai cwestiynau pwysig y mae angen eu hateb, er gwaethaf eich atebion i nifer o unigolion sydd wedi eu gofyn heddiw.

Rwy’n derbyn eich pwynt yn llwyr bod y penderfyniadau ynghylch sut y dylid gwario'r arian hwn yn faterion i gyngor y celfyddydau. Fodd bynnag, mae cyngor y celfyddydau yn mynd i fod angen rhyw fath o arweiniad gan Lywodraeth Cymru am yr hyn y mae’r gronfa waddol hon yn ei ddarparu mewn gwirionedd. Rwyf wedi darllen eich datganiad ac wedi gwrando ar yr hyn yr ydych wedi'i ddweud. Rydych yn dweud bod cerddoriaeth yn weithgaredd sy’n cyfoethogi. Pwy sy'n mynd i anghytuno â hynny? Rydych yn siarad am ategu, cefnogi, gwella, ond beth mae cyngor celfyddydau Cymru yn mynd i feddwl yr ydych yn ei olygu wrth 'ategu, cefnogi a gwella'? Rwy’n ceisio cael syniad o'r hyn yr ydych yn disgwyl i’r gronfa hon ei ddarparu yn y—. Beth mae’n ei ddarparu mewn gwirionedd?

Y rheswm yr wyf yn gofyn hyn yw, os na allwch roi ateb o ran i ble y credwch y gallai hyn fynd â cherddoriaeth, nid oes gennym unrhyw syniad a yw £1 filiwn yn mynd i fod yn ddigon. Nid oes gennym syniad beth allai eich cynnig fod i'r arianwyr cyhoeddus a phreifat yr ydych yn gobeithio y byddant yn cyfrannu at hyn. Mewn gwirionedd, gall fod ffordd well o wario’r £1 filiwn hon os nad ydym 100 y cant yn siŵr beth yr ydych yn disgwyl ohono. Serch hynny, efallai y gallwch ddweud wrthyf y bu rhywfaint o arweiniad gan y pwyllgor a argymhellodd ein bod yn cael cronfa waddol, oherwydd yn sicr nid wyf yn dweud na ddylem gael un; yn syml, rwyf eisiau bod yn glir mai dyma'r ffordd orau o gyrraedd y nod nad yw, i mi, yn arbennig o benodol ar hyn o bryd.

Yn ail, mae gwasanaethau cerddoriaeth eisoes yn wynebu perygl o dwll mawr du mewn cyllid ar ôl y £300,000 i beth bynnag fydd Celfyddydau Cenedlaethol Ieuenctid Cymru yn edrych yn debyg iddo ar ddiwedd y flwyddyn hon. Os ydym yn gofyn am help dyngarwyr a chyrff cyhoeddus i gefnogi’r gwaddol, ac rwy’n sicr yn gobeithio y byddant yn gwneud hynny—gwnaeth Huw Irranca-Davies achos da iawn pam y byddent yn gwneud hynny—a ydym yn mynd i fod yn dargyfeirio ffynonellau o gefnogaeth oddi wrth wasanaethau cerddoriaeth craidd yr ydym yn ceisio eu cadw i fynd yma yng Nghymru ar hyn o bryd? Mae'n bosibl y bydd digon o arian ar gael ar gyfer y gwaddol a chyflenwi arian i wasanaethau craidd, ond mae'r dystiolaeth yr ydym wedi’i chymryd yn y pwyllgor hyd yn hyn—ac rwy’n gwybod nad yw'r Prif Weinidog yn awyddus i ni gyfeirio at dystiolaeth, ond, mewn gwirionedd, dwi'n Aelod o'r Cynulliad ac rwy'n mynd i ddefnyddio ein tystiolaeth. Dydyn nhw ddim yn hyderus eu bod yn mynd i gael yr arian hwn ar gyfer gwaith craidd yn y blynyddoedd i ddod, felly rwy'n meddwl tybed—rydych eisoes wedi clywed ein pryderon am y gwaith Celfyddydau a Busnes a’r hyn y maent yn ei wneud. Felly, rwy’n meddwl bod cwestiwn dilys ynghylch a ydym o bosibl yn gofyn am ychydig yn ormod o ddyngarwch yma.

Yna, yn olaf, rwy’n sicr yn credu eich bod, yn eich datganiad, wedi gwneud cysylltiadau ag amcanion y cwricwlwm cenedlaethol, ac roedd hynny yn gwneud rhywfaint o synnwyr i mi. Ond dwi'n meddwl tybed a allwch chi egluro a oes unrhyw bosibilrwydd y bydd y gwaddol hwn ar gael i unrhyw un y tu hwnt i oedran ysgol. A yw hyn yn unig ar gyfer cefnogi gwasanaethau cerdd oedran ysgol neu a yw oedolion yn mynd i fod yn gallu—pan fyddwch yn rhoi eich llythyr cylch gwaith i gyngor y celfyddydau, a fyddwch yn dweud y dylai’r arian hwn fod ar gael i oedolion barhau i ddatblygu eu helitaeth, os mynnwch, i fod y gorau y gallant fod, a’i fod yn ymwneud â safonau ac amrywiaeth, yn ogystal â mynediad i bawb? Diolch.

If I could just make it clear about the practicalities. So, the Arts Council of Wales will be establishing a steering group to guide the set-up of the endowment for Wales. The arts council will be able to draw upon its unique position as a Wales-wide arts, culture and heritage charity to identify members who are best placed to contribute from their respective sectors. Their job will be to create an independent board, which will eventually manage the running of the endowment once it is established. That board and the team supporting it will make the decisions regarding donations, beneficiaries and the awarding of grants. It is to that board that we will make our initial contribution. As I’ve said from the very beginning, in answer to Llŷr Gruffydd, it is not the intention of the Government to add any more. It is the intention of the Government to create the opportunity for the endowment to exist and to signal to people that there is an opportunity to contribute in this way.

There have been a great deal of discussions since the recommendation of the task and finish group with the arts council and those involved in this sector who believe that this vehicle will be an attractive vehicle for organisations in the private sector—that they will want to contribute to it. I’m mindful of the fact that that might mean diversion, and we will have to be aware of that and mindful of that as we go forward.

It is the primary intention of the fund to support young people in particular. It will be my intention that both the bottom and the top end of the music education pyramid that Bethan referred to would benefit from the endowment. So, I want the endowment to ensure that, at every stage, no young person is deterred from progressing due to an inability to afford to do that. So, that would be my main focus of the work of the endowment.

A gaf i egluro’r materion ymarferol. Felly, bydd Cyngor Celfyddydau Cymru yn creu grŵp llywio i arwain y gwaith o sefydlu’r gwaddol ar gyfer Cymru. Bydd cyngor y celfyddydau yn gallu defnyddio ei sefyllfa unigryw fel elusen celfyddydau, diwylliant a threftadaeth Cymru gyfan i ddod o hyd i’r aelodau sydd yn y sefyllfa orau i gyfrannu o’u sectorau perthnasol. Eu swydd fydd creu bwrdd annibynnol, a fydd yn y pen draw yn rheoli’r gwaith o redeg y gwaddol ar ôl iddo gael ei sefydlu. Bydd y bwrdd hwnnw a'r tîm sy’n ei gefnogi yn gwneud y penderfyniadau ynghylch rhoddion, buddiolwyr a dyfarnu grantiau. I’r bwrdd hwnnw y byddwn yn gwneud ein cyfraniad cychwynnol. Fel y dywedais o'r cychwyn cyntaf, mewn ymateb i Llŷr Gruffydd, nid yw'n fwriad gan y Llywodraeth i ychwanegu dim mwy. Bwriad y Llywodraeth yw creu cyfle i'r gwaddol fodoli a rhoi arwydd i bobl fod cyfle i gyfrannu yn y ffordd hon.

Bu llawer iawn o drafodaethau ers argymhelliad y grŵp gorchwyl a gorffen gyda chyngor y celfyddydau a'r rhai sy'n ymwneud â’r sector hwn sy’n credu y bydd y cyfrwng hwn yn gyfrwng deniadol i sefydliadau yn y sector preifat—y byddant yn dymuno cyfrannu ato. Rwy'n ymwybodol o'r ffaith y gallai hynny olygu gwyriad, a bydd yn rhaid inni fod yn ymwybodol o hynny ac yn ystyriol o hynny wrth inni symud ymlaen.

Prif fwriad y gronfa yw cefnogi pobl ifanc yn benodol. Fy mwriad i yw y bydd gwaelod a phen uchaf y pyramid addysg cerddoriaeth, y cyfeiriodd Bethan ato, yn elwa o'r gwaddol. Felly, rwy’n awyddus i’r gwaddol sicrhau, ar bob cam, nad oes unrhyw berson ifanc yn cael ei atal rhag symud ymlaen oherwydd nad yw’n gallu fforddio gwneud hynny. Felly, dyna fyddwn i’n ei bwysleisio yn bennaf o ran gwaith y gwaddol.

7. 6. Gorchymyn Cyngor y Gweithlu Addysg (Achredu Hyfforddiant Cychwynnol Athrawon) (Swyddogaethau Ychwanegol) (Cymru) 2017
7. 6. The Education Workforce Council (Accreditation of Initial Teacher Training) (Additional Functions) (Wales) Order 2017

Rŷm ni’n symud yn awr at yr eitem nesaf ar ein hagenda ni, sef Gorchymyn Cyngor y Gweithlu Addysg (Achredu Hyfforddiant Cychwynnol Athrawon) (Swyddogaethau Ychwanegol) (Cymru) 2017. Rwy’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i wneud y cynnig—Kirsty Williams.

We move on to the next item on our agenda, which is the Education Workforce Council (Accreditation of Initial Teacher Training) (Additional Functions) (Wales) Order 2017. I call on the Cabinet Secretary for Education to move the motion—Kirsty Williams.

Cynnig NDM6234 Jane Hutt

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5

Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Orchymyn Cyngor y Gweithlu Addysg (Achredu Hyfforddiant Cychwynnol Athrawon) (Swyddogaethau Ychwanegol) (Cymru) 2017 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 24 Ionawr 2017

Motion NDM6234 Jane Hutt

To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5

Approves that the draft The Education Workforce Council (Accreditation of Initial Teacher Training) (Additional Functions) (Wales) Order 2017 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 24 January 2017.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Presiding Officer. If I may take just a brief opportunity to outline that the Order sets out the functions that the Education Workforce Council will undertake in relation to the accreditation of initial teacher education programmes in Wales through the accreditation of the initial schoolteacher training committee, the remit for which will be set out in regulations that will be laid before the National Assembly subject to the approval of this Order today.

The timing of this transfer of functions to the council will be aligned to the implementation plans for the new curriculum over the next three to five years. The arrangements for accrediting initial teacher training provision, however, will need to be in place by no later than the autumn of 2017 to ensure that all new courses of ITT delivered from September 2019 are accredited against reconceptualised accreditation criteria.

In 2015, the teacher education accreditation group, chaired by Professor Furlong, was tasked with developing the reconceptualised criteria for accrediting ITT programmes in Wales. The aim of the new criteria is to improve the quality and consistency of provision and introduce a new approach to ITT in our nation.

Central to the vision underpinning the new criteria for initial teacher training is the recognition that high-quality professional training and education necessarily involves a number of different modes of learning. Some dimensions of teaching can only be learned experientially while other forms of learning are intellectually based. However, the largest part of all teacher training and education should be based on learning that is both rigorously practical and intellectually challenging.

I want to encourage a partnership approach in the design of future ITT programmes, with higher education institutions working in close collaboration with a number of lead partnership schools. If truly collaborative teacher training and education is to be achieved, then HEIs working with partner schools must take joint responsibility for the contribution to the programme.

Also, Presiding Officer, I am pleased to announce a rare opportunity by which the Organisation for Economic Co-operation and Development—the OECD—has offered their services as renowned leaders in education to work with our ITT partners through the development of a theory-based approach to ITT in Wales. This will be achieved via an international workshop to be held in the spring, during which an ITT framework will be designed, aimed at building capacity and a truly unique set of Welsh initial teacher education programmes.

Finally, Members will note that the council will be able to charge a fee in connection with providing the accreditation service, which will be subject to a separate consultation undertaken by them. I would expect a fee structure to be in place by 1 September 2018.

Diolch i chi, Lywydd. A gaf i fanteisio ar gyfle byr i amlinellu bod y Gorchymyn yn nodi swyddogaethau Cyngor y Gweithlu Addysg o ran achredu rhaglenni addysg cychwynnol i athrawon yng Nghymru drwy achrediad y pwyllgor hyfforddiant athrawon cychwynnol. Nodir ei gylch gwaith mewn rheoliadau a gyflwynir gerbron y Cynulliad Cenedlaethol yn amodol ar gymeradwyaeth y Gorchymyn hwn heddiw.

Bydd amseriad trosglwyddo’r swyddogaethau hyn i'r cyngor yn cydfynd â’r cynlluniau gweithredu ar gyfer y cwricwlwm newydd yn ystod y tair i bum mlynedd nesaf. Fodd bynnag, bydd angen i’r trefniadau ar gyfer achredu darpariaeth hyfforddiant cychwynnol i athrawon fod ar waith erbyn hydref 2017 fan bellaf, er mwyn sicrhau bod yr holl gyrsiau HCA newydd a ddarperir o fis Medi 2019 wedi’u hachredu yn erbyn meini prawf achredu newydd.

Yn 2015, rhoddwyd i’r grŵp achredu addysg athrawon, dan gadeiryddiaeth yr Athro Furlong, y dasg o ddatblygu'r meini prawf newydd ar gyfer achredu rhaglenni HCA yng Nghymru. Nod y meini prawf newydd yw gwella ansawdd a chysondeb y ddarpariaeth a chyflwyno dull newydd o gyflwyno HCA yn ein gwlad.

Yn ganolog i’r weledigaeth sy'n sail i’r meini prawf newydd ar gyfer hyfforddiant cychwynnol athrawon mae’r gydnabyddiaeth bod hyfforddiant ac addysg proffesiynol o ansawdd uchel o reidrwydd yn cynnwys nifer o wahanol ddulliau dysgu. Gall rhai dimensiynau addysgu gael eu dysgu drwy brofiad yn unig, a cheir mathau eraill o ddysgu sydd â sail ddeallusol iddynt. Fodd bynnag, dylai'r rhan fwyaf o holl hyfforddiant ac addysg athrawon fod yn seiliedig ar ddysgu sy’n hollol ymarferol ac yn her ddeallusol.

Rwyf i’n awyddus i annog dull partneriaeth o gynllunio rhaglenni HCA yn y dyfodol, wrth i sefydliadau addysg uwch gydweithredu’n agos â nifer o ysgolion partneriaeth arweiniol. Er mwyn cyflawni hyfforddiant ac addysg sy’n wirioneddol gydweithredol i athrawon, mae’n rhaid i Sefydliadau Addysg Uwch weithio gydag ysgolion partner i gymryd cyfrifoldeb ar y cyd am y cyfraniad i'r rhaglen.

Hefyd, Lywydd, rwy’n falch o gyhoeddi cyfle prin o ran y ffaith bod y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd—yr OECD—wedi cynnig ei wasanaethau fel arweinwyr nodedig ym myd addysg i weithio gyda'n partneriaid HCA trwy ddatblygu dull o gyflwyno HCA yng Nghymru sy'n seiliedig ar theori. Caiff hyn ei gyflawni drwy gyfrwng gweithdy rhyngwladol a gynhelir yn y gwanwyn, pan fydd fframwaith HCA yn cael ei gynllunio, gyda'r nod o feithrin gallu a chyfres wirioneddol unigryw o raglenni addysg gychwynnol i athrawon yng Nghymru.

Yn olaf, bydd yr Aelodau yn nodi y bydd y cyngor yn gallu codi ffi am ddarparu'r gwasanaeth achredu, a fydd yn destun ymgynghoriad ar wahân ganddyn nhw. Byddwn i’n disgwyl i strwythur ffioedd fod ar waith erbyn 1 Medi 2018.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol—Huw Irranca-Davies.

I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee—Huw Irranca-Davies.

Diolch, Lywydd. I welcome the opportunity to speak very briefly on this Order—on a small point, but I think it is an important point—on behalf of the Constitutional and Legislative Affairs Committee. Our report to the Assembly identified one point of interest—it was a point of merit—related to the dependence of this Order on a set of regulations yet to be laid by the Welsh Ministers and yet to be scrutinised by our committee. So, in essence, the criteria for the accreditation of the initial teacher training, as described now by the Cabinet Secretary, which are referred to in articles 2 and 3 of the Order, will now be included in separate regulations if the Order is approved today. Now, while the Welsh Government acknowledges the need for these regulations in its explanatory memorandum, and as laid out today, it is, nevertheless, important to draw this dependency to the attention of the Assembly. We have had confirmation from the Welsh Government that these regulations are very close to being laid. Nevertheless, it would be helpful if the Minister today could simply explain why the two instruments couldn’t be laid together and considered as a package. As a final point, we acknowledge that this kind of scenario can occur occasionally. It is not unique. But, we wish to place on record our intention to monitor these situations quite closely and to report accordingly in the interests of good, efficient and transparent law making.

Diolch, Lywydd. Croesawaf y cyfle i siarad yn fyr iawn ar y Gorchymyn hwn—ar bwynt bach, ond pwynt pwysig yn fy marn i—ar ran y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Nododd ein hadroddiad i'r Cynulliad un pwynt o ddiddordeb—roedd yn bwynt teilwng—yn ymwneud â dibyniaeth y Gorchymyn hwn ar gyfres o reoliadau sydd eto i’w cyflwyno i Weinidogion Cymru ac eto i'w craffu gan ein pwyllgor. Felly, yn y bôn, mae'r meini prawf ar gyfer achredu hyfforddiant cychwynnol athrawon, fel y’u disgrifiwyd yn awr gan Ysgrifennydd y Cabinet, y cyfeirir atyn nhw yn erthyglau 2 a 3 o'r Gorchymyn, yn cael eu cynnwys mewn rheoliadau ar wahân os caiff y Gorchymyn ei gymeradwyo heddiw. Nawr, er bod Llywodraeth Cymru yn cydnabod yr angen am y rheoliadau hyn yn ei memorandwm esboniadol ac fel y nodir heddiw, mae’n bwysig, er hynny, ein bod yn tynnu sylw'r Cynulliad at y ddibyniaeth hon. Rydym ni wedi cael cadarnhad gan Lywodraeth Cymru bod y rheoliadau hyn yn agos iawn at gael eu gosod. Serch hynny, byddai'n ddefnyddiol pe gallai'r Gweinidog esbonio yn syml heddiw pam na allai'r ddau offeryn gael eu gosod gyda’i gilydd a’u hystyried fel pecyn. Fel pwynt terfynol, rydym yn cydnabod y gall y math hwn o sefyllfa ddigwydd o bryd i'w gilydd. Nid yw'n unigryw. Ond, rydym yn dymuno rhoi ar gofnod ein bwriad i fonitro'r sefyllfaoedd hyn yn eithaf agos ac adrodd yn unol â hynny er budd deddfu da, effeithlon a thryloyw.  

Plaid Cymru won’t be opposing these regulations—[Interruption.] We won’t be opposing these regulations, just for clarity, today, but I think it is important maybe that we do reflect on some of the concerns that have been raised, primarily by teaching unions but also by others in this sector, about the configuration of the Education Workforce Council. Now, clearly, it is currently made up of people appointed by Ministers, whereas we know of other models where the sector elects its membership. There is reference in one piece of correspondence that I’ve received to the Scottish GTC, where I think around 19 members of the board there are elected. Now, as the responsibilities and the remit of the Education Workforce Council are extended, as they are now, of course, through these regulations, ensuring that it does reflect the sector it presides over becomes even more important in relation to its ability to do its job, but also in relation to having the confidence of the sector as well. So, I just wanted to ask the Cabinet Secretary whether she was open-minded to that kind of development, and, if she was, at what stage she thought we should be looking again at that, so that we can make sure that some of the views presented to us as Members in relation to these regulations are actually ones that we consider and take on board.

Ni fydd Plaid Cymru yn gwrthwynebu’r rheoliadau hyn—[Torri ar draws.] Ni fyddwn yn gwrthwynebu'r rheoliadau hyn, er eglurder, heddiw. Ond rwy’n credu ei bod yn bwysig efallai ein bod yn ystyried rhai o'r pryderon a godwyd, yn bennaf gan undebau athrawon, ond hefyd gan eraill yn y sector hwn, ynghylch cyfansoddiad y Cyngor Gweithlu Addysg. Nawr, yn amlwg, ar hyn o bryd mae’n cynnwys pobl a benodir gan Weinidogion, ond gwyddom am fodelau eraill lle mae’r sector yn ethol ei aelodau. Mae un darn o ohebiaeth a gefais yn cyfeirio at Gyngor Addysgu Cyffredinol yr Alban, lle rwy’n credu bod oddeutu 19 o aelodau'r bwrdd yno wedi’u hethol. Nawr, wrth i gyfrifoldebau a chylch gwaith y Cyngor Gweithlu Addysg gael eu hymestyn, fel y maen nhw yn awr, wrth gwrs, drwy’r rheoliadau hyn, bydd sicrhau ei fod yn adlewyrchu'r sector y mae'n ei reoli yn bwysicach fyth o ran ei allu i wneud ei waith, ond hefyd o ran cael hyder y sector. Felly, roeddwn i eisiau holi Ysgrifennydd y Cabinet a oedd hi’n cadw meddwl agored i'r math hwnnw o ddatblygiad ac, os felly, pryd oedd hi'n meddwl y dylem ni edrych ar hynny eto, fel y gallwn wneud yn siŵr bod rhai o’r safbwyntiau a gyflwynir i ni fel Aelodau o ran y rheoliadau hyn mewn gwirionedd yn rhai yr ydym yn eu hystyried ac yn eu derbyn.

Can I put on record that we will also be supporting these regulations, notwithstanding the reservations of the legislative affairs committee in terms of the further regulations that are yet to be published for scrutiny? One thing, however, that I am a little concerned about is that, obviously, within the remit of the EWC are also responsibilities for FE lecturers, for example. I just wonder why regulations around PGCEs and initial training for further education lecturers aren’t being laid today. In addition to that, Cabinet Secretary, this Education Workforce Council also now has responsibility for youth workers and a whole host of other professionals. I think it is very important that the responsibilities of the Education Workforce Council are expanded to allow them to actually set the professional standards, in the same way that similar organisations are able to elsewhere around the UK and, indeed, around the world. Why is it that the Welsh Government feels that it is the responsible organisation to set those professional standards, rather than the body that people will have to register with? I wonder whether you could tell us where you are up to in terms of setting new professional standards for the teaching workforce, for FE lecturers and for youth workers, now that that is also within their remit. Everybody is looking to you, as a Welsh Government, to ensure that these things move at pace. I have to say, I think that had these responsibilities been with the Education Workforce Council, they would have been published a long time ago.

I noted with interest your announcement during your opening remarks about the OECD and the work that they're going to be doing to try to enhance initial teacher training here in Wales. I'm very pleased to hear that they are involved and, hopefully, it will add some value to what’s already taking place. Can you tell us when you expect to receive some sort of outcome from the workshop? I think it was just a workshop that you announced. Is there going to be anything else on top of that? Is this going to be some continuous work with the OECD, or is it just that simple workshop from which you are hoping to glean something? Thank you.

A gaf i roi ar gofnod y byddwn ni hefyd yn cefnogi’r rheoliadau hyn, er gwaethaf amheuon y pwyllgor materion deddfwriaethol o ran y rheoliadau ychwanegol sydd eto i’w cyhoeddi i’w craffu? Un peth, fodd bynnag, sy’n fy mhoeni i ryw ychydig yw bod, o fewn cylch gwaith y Cyngor Gweithlu Addysg hefyd, yn amlwg, gyfrifoldebau ar gyfer darlithwyr addysg bellach, er enghraifft. Tybed pam nad yw rheoliadau sy’n ymwneud â TAR a hyfforddiant cychwynnol ar gyfer darlithwyr addysg bellach yn cael eu gosod heddiw. Yn ogystal â hynny, Ysgrifennydd y Cabinet, mae’r Cyngor Gweithlu Addysg hwn hefyd yn gyfrifol erbyn hyn am weithwyr ieuenctid a llu o weithwyr proffesiynol eraill. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ehangu cyfrifoldebau'r Cyngor Gweithlu Addysg i ganiatáu iddyn nhw, mewn gwirionedd, osod y safonau proffesiynol, yn yr un modd y mae sefydliadau tebyg yn ei wneud mewn mannau eraill ledled y DU ac, yn wir, ledled y byd. Pam mae Llywodraeth Cymru o’r farn ei bod y sefydliad sy'n gyfrifol am osod y safonau proffesiynol hynny, yn hytrach na'r corff y bydd yn rhaid i bobl gofrestru gydag ef? Tybed a wnewch chi ddweud wrthym am eich sefyllfa hyd yn hyn o ran gosod safonau proffesiynol newydd i’r gweithlu addysgu, i ddarlithwyr AB ac i weithwyr ieuenctid, gan fod hynny hefyd o fewn eu cylch gwaith nhw erbyn hyn. Mae pawb yn awyddus i chi, fel Llywodraeth Cymru, sicrhau bod hyn yn symud yn gyflym. Mae’n rhaid imi ddweud, rwy’n credu pe byddai’r rhain wedi bod yn gyfrifoldeb y Cyngor Gweithlu Addysg, y bydden nhw wedi eu cyhoeddi amser maith yn ôl.

Nodais â diddordeb eich cyhoeddiad yn eich sylwadau agoriadol am y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd a'r gwaith y byddan nhw’n ei wneud i geisio gwella hyfforddiant cychwynnol athrawon yma yng Nghymru. Rwy'n falch iawn o glywed eu bod yn cymryd rhan, a gobeithio y bydd yn ychwanegu rhywfaint o werth at yr hyn sydd eisoes ar waith. A wnewch chi ddweud wrthym pryd yr ydych yn disgwyl rhyw fath o ganlyniad o'r gweithdy? Rwy'n credu mai gweithdy yn unig a gyhoeddwyd gennych. A fydd unrhyw beth arall ar ben hynny? A fydd hyn yn waith parhaus gyda'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, neu a ydych yn gobeithio cael rhywbeth allan o’r gweithdy syml hwnnw yn unig? Diolch.

Galwaf ar yr Ysgrifennydd Cabinet i ymateb i’r ddadl.

I call on the Cabinet Secretary to reply to the debate.

Thank you, Presiding Officer. Could I say I'm very pleased to hear that Plaid Cymru and the Conservative Party will be supporting the Order today? That is in line with the vast majority of the responses that the Government received in relation to its consultation. Over 80 per cent of the respondents to the consultation believe that it is the EWC that should accredit teacher training as we move forward in our initial teacher training reforms.

If I turn to the point raised by the Chair of the CLAC committee, just to reassure him that my officials did place a copy of the accreditation criteria in the Members’ library for their consideration. In addition, paragraph 1.1 of the explanatory memorandum made clear that the regulations would follow, subject to the Order we are debating today receiving the approval of the Assembly, and, as you have heard from officials, that is imminent. This approach was taken in order to ensure that we were not presuming the will of the National Assembly by pre-empting any decision to grant the council the functions of accrediting the programme of study of initial schoolteacher training. In addition, if the Assembly determined in a vote that the council should not have had the powers set out in this Order, the regulations setting out the requirements of the council to establish the accreditation of the initial schoolteacher training committee would have been superfluous. It's a question of timing, and we expect full scrutiny of the regulations that will come to pass.

At present, I have no intention of changing the way in which the EWC is currently constituted, but, as you know, Llyr, the role and responsibilities of the EWC are developing. It's a new institution and we are constantly looking to see what the future will hold. So, as things develop, there may be opportunities to look at whether the body is constituted in a way that is fully reflective of all its roles and responsibilities. To be clear, this Order would require the EWC to set up a teacher training committee underneath those, and I would expect that to have a broad range of representatives who can really add value, and to ensure that the accreditation process is robust, and I would expect a wide membership of that.

Can I assure Darren Millar that the professional standards for both teachers and school leaders will be published later on in the spring? I can assure you that they have been done in full collaboration with the teaching profession itself—not with the EWC, but actually with teachers. They're currently being trialled in some schools at the moment to receive feedback, and we're making progress in that regard. I'll give way.

Diolch i chi, Lywydd. A gaf i ddweud fy mod i’n falch iawn o glywed y bydd Plaid Cymru a'r Blaid Geidwadol yn cefnogi'r Gorchymyn heddiw? Mae hynny yn unol â'r mwyafrif helaeth o'r ymatebion y cafodd y Llywodraeth i’r ymgynghoriad arno. Mae dros 80 y cant o'r rhai a ymatebodd i'r ymgynghoriad o’r farn mai’r Cyngor Gweithlu Addysg ddylai achredu hyfforddiant athrawon wrth i ni symud ymlaen yn ein diwygiadau i hyfforddiant cychwynnol athrawon.

Os caf i droi at y pwynt a godwyd gan Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, dim ond er mwyn rhoi sicrwydd iddo fod fy swyddogion i wedi rhoi copi o'r meini prawf achredu yn llyfrgell yr Aelodau i'w hystyried. Hefyd, mae paragraff 1.1 o'r memorandwm esboniadol yn glir y byddai'r rheoliadau yn dilyn, yn amodol ar gymeradwyaeth y Cynulliad o’r Gorchymyn yr ydym yn ei drafod heddiw, ac, fel yr ydych wedi clywed gan swyddogion, mae hynny ar fin digwydd. Defnyddiwyd y dull hwn er mwyn sicrhau nad ydym yn rhagdybio ewyllys y Cynulliad Cenedlaethol drwy achub y blaen ar unrhyw benderfyniad i roi i’r cyngor swyddogaethau achredu’r rhaglen astudio hyfforddiant cychwynnol athrawon. Hefyd, os bydd y Cynulliad yn penderfynu drwy bleidlais na ddylai'r cyngor fod wedi cael y pwerau a nodir yn y Gorchymyn hwn, byddai'r rheoliadau sy'n nodi gofynion y cyngor i sefydlu achrediad y pwyllgor hyfforddiant cychwynnol athrawon yn ddiangen. Mae'n fater o amseru, ac rydym yn disgwyl y bydd craffu llawn o'r rheoliadau a gaiff eu cyflwyno.

Ar hyn o bryd, nid oes gennyf unrhyw fwriad i newid sut y mae’r Cyngor Gweithlu Addysg yn cael ei gyfansoddi, ond, fel y gwyddoch, Llŷr, mae swyddogaeth a chyfrifoldebau'r Cyngor Gweithlu Addysg yn datblygu. Mae'n sefydliad newydd ac rydym o hyd yn edrych i weld beth fydd y dyfodol yn ei gynnig. Felly, wrth i bethau ddatblygu, efallai y daw cyfle i edrych i weld a yw'r corff wedi ei gyfansoddi mewn ffordd sy'n adlewyrchu'n llawn ei holl swyddogaethau a chyfrifoldebau. I fod yn glir, byddai’r Gorchymyn hwn yn ei gwneud yn ofynnol i'r Cyngor Gweithlu Addysg sefydlu pwyllgor hyfforddi athrawon o dan y rheini, a byddwn i’n disgwyl i hynny gynnwys ystod eang o gynrychiolwyr a all ychwanegu gwerth gwirioneddol, a sicrhau bod y broses achredu yn gadarn, a byddwn i’n disgwyl aelodaeth eang o hynny.

A gaf i sicrhau Darren Millar y bydd y safonau proffesiynol ar gyfer athrawon ac arweinwyr ysgolion yn cael eu cyhoeddi yn ddiweddarach yn y gwanwyn? Gallaf eich sicrhau eu bod wedi eu llunio mewn cydweithrediad llawn â'r proffesiwn addysgu ei hun—nid â’r Cyngor Gweithlu Addysg, ond gydag athrawon. Maen nhw’n cael eu treialu ar hyn o bryd mewn rhai ysgolion i gael adborth arnyn nhw, ac rydym ni’n gwneud cynnydd yn hynny o beth. Ildiaf.

I'm very grateful for you giving way, Cabinet Secretary, and very grateful for the clarification in terms of the timetable for the publication of those. But do you accept that it is very unusual for an organisation like the EWC not to have responsibility for developing those standards, and that it is unusual that it sits with the Welsh Government? Why is it? What's the argument for retaining those responsibilities with the Welsh Government, rather than giving them to the EWC, as the proper body, to develop these things?

Rwy'n ddiolchgar iawn i chi am ildio, Ysgrifennydd y Cabinet, ac yn ddiolchgar iawn am eglurhad o’r amserlen ar gyfer eu cyhoeddi nhw. Ond a ydych chi’n derbyn ei bod yn anarferol iawn nad yw sefydliad fel y Cyngor Gweithlu Addysg yn gyfrifol am ddatblygu’r safonau hynny, a'i bod yn anarferol mai Llywodraeth Cymru sy’n gyfrifol amdanynt? Pam hynny? Beth yw'r ddadl dros gadw'r cyfrifoldebau hynny gyda Llywodraeth Cymru, yn hytrach na'u rhoi i'r Cyngor Gweithlu Addysg, fel y corff priodol, i ddatblygu’r pethau hyn?

Well, Darren, I believe that we are well placed to be able to work with the profession to establish a set of professional standards. I don't think that they have been produced as quickly as perhaps they should have been. It was a commitment within the Furlong report to look at these issues, and part of previous announcements, but we’re making quick progress now, and, as I said, we have developed them in close collaboration with the profession itself. They've been road tested in schools and refined as a consequence of that, and they will be published in the spring.

Presiding Officer, I’m grateful for Members’ support for the principles that are contained within the Order.

Wel, Darren, rwy’n credu ein bod mewn sefyllfa dda i allu gweithio gyda'r proffesiwn i sefydlu cyfres o safonau proffesiynol. Nid wyf yn credu eu bod wedi eu cynhyrchu mor gyflym ag y dylent, efallai. Roedd yn un o’r ymrwymiadau yn adroddiad Furlong i edrych ar y materion hyn, ac yn rhan o gyhoeddiadau blaenorol, ond rydym ni’n gwneud cynnydd cyflym erbyn hyn, ac, fel y dywedais, rydym wedi eu datblygu mewn cydweithrediad agos â'r proffesiwn ei hun. Maen nhw wedi cael eu profi mewn ysgolion a'u mireinio yn sgil hynny, a byddan nhw’n cael eu cyhoeddi yn y gwanwyn.

Lywydd, rwy'n ddiolchgar am gefnogaeth yr Aelodau i'r egwyddorion sydd wedi'u cynnwys yn y Gorchymyn.

Y cwestiwn felly yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Os na, fe’i dderbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

The proposal, therefore, is to agree the motion. Does any Member object? No, so the motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

8. 7. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol y Bil Addysg Uwch ac Ymchwil
8. 7. Legislative Consent Motion on the Higher Education and Research Bill

Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Mesur Addysg Uwch ac Ymchwil, ac rydw i’n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet dros Addysg i wneud y cynnig—Kirsty Williams.

The next item on our agenda is the legislative consent motion on the Higher Education and Research Bill, and I call on the Cabinet Secretary for Education to move the motion—Kirsty Williams.

Cynnig NDM6233 Kirsty Williams

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried darpariaethau yn y Bil Addysg Uwch ac Ymchwil sy'n ymwneud â graddio addysg uwch, cymorth ariannol i fyfyrwyr, y cynllun annibynnol ar gyfer ymdrin â chwynion myfyrwyr a chymorth ar gyfer ymchwil, i'r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru.

Motion NDM6233 Kirsty Williams

To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Higher Education and Research Bill, relating to the rating of higher education, financial support for students, the independent student complaints scheme and support for research in so far as they fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales, should be considered by the UK Parliament.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you again, Presiding Officer, for the opportunity to speak to this legislative consent motion. I would also like to thank members of the Children, Young People and Education Committee for their scrutiny of the initial and supplementary memorandum. Additionally, I would like to record my appreciation of the engagement by Universities Wales, NUS Wales and the Higher Education Funding Council for Wales with this matter.

The UK Government introduced the Higher Education and Research Bill to the House of Commons on 19 May 2016. The Bill subsequently transferred to the House of Lords where it passed its Second Reading on 6 December, before proceeding to Committee Stage, where it was subject to significant debate. Higher education is a devolved matter. However, legislative change proposed by the UK Government in this area inevitably has implications for Wales. In seeking provision in this Bill, my priority is to ensure that students and institutions in Wales are not disadvantaged. I consider that limited provision should be made for Wales in relation to the matters set out in the two memoranda for which consent of the Assembly is required.

I’m pleased to note that the scrutiny committee did not raise any objections to the agreement of the motion and has no concerns with the approach being taken. The committee reported that a number of concerns were raised in consultation responses. Nevertheless, the committee concluded that the consultation did not raise any matter that impacts on whether the policies contained in the relevant provisions should be extended to Wales.

I should like to respond to the two topics of concern, namely the teaching excellence framework, or TEF, as it has become known, and the interaction with tuition fees in Wales. I not only recognise but I also share some of the concerns with regard to the TEF proposals. They are not the criteria that this Welsh Government would put forward as, to be frank, we do not share the same marketisation agenda that they have across the border. However, we have to deal with the realities that we face.

The Welsh Government is committed to the local, national and international success of our higher education institutions, and we do not therefore want Welsh institutions to be at a disadvantage in comparison to those in the rest of the UK. The provision being sought in the Bill is enabling, and will give Welsh Ministers the power to provide or withdraw consent for Welsh institutions to participate in the TEF in the future. But let me be absolutely clear: tuition fees will not be linked to TEF ratings in Wales, and I have made it clear to the UK Government that I don’t want to see the ability to recruit international students linked to TEF either.

The Welsh Government will continue to set tuition fee levels to its own criteria, taking account of financial stability, how we maintain our international competitiveness, and the impact on students. I believe that the proposals will enable us to keep our distinct approach to higher education while ensuring that institutions in Wales, the students who study at them and the Welsh Ministers’ ability to deal with the implications of the UK Government’s reforms are not adversely impacted. I therefore, Presiding Officer, ask Assembly Members to support the legislative consent motion.

Diolch i chi eto, Lywydd, am y cyfle i siarad ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Hoffwn ddiolch hefyd i aelodau'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg am graffu ar y memorandwm dechreuol ac atodol. Hefyd, hoffwn ddatgan fy ngwerthfawrogiad o’r ymgysylltiad gan Brifysgolion Cymru, UCM Cymru a Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru ynglŷn â'r pwnc hwn.

Cyflwynodd Llywodraeth y DU y Bil Addysg Uwch ac Ymchwil i Dŷ'r Cyffredin ar 19 Mai 2016. Cafodd y Bil ei drosglwyddo wedyn i Dŷ'r Arglwyddi lle y pasiodd ei Ail Ddarlleniad ar 6 Rhagfyr, cyn mynd ymlaen i’r Cyfnod Pwyllgor, lle y bu yn destun cryn ddadlau. Mae addysg uwch yn bwnc sydd wedi ei ddatganoli. Er hynny, mae’n anochel fod goblygiadau i Gymru yn sgil y newid deddfwriaethol a gynigir gan Lywodraeth y DU yn y maes hwn. Wrth geisio darpariaeth yn y Bil hwn, fy mlaenoriaeth i yw sicrhau nad yw myfyrwyr a sefydliadau yng Nghymru dan anfantais. Rwyf o'r farn y dylid gwneud darpariaeth gyfyngedig ar gyfer Cymru ynglŷn â'r materion a nodir yn y ddau femorandwm y mae angen cael cydsyniad y Cynulliad ar eu cyfer.

Rwy'n falch o allu nodi na chododd y pwyllgor craffu unrhyw wrthwynebiad i gytundeb ar y cynnig ac nid oes ganddo unrhyw bryderon am yr agwedd a gymerir. Adroddodd y pwyllgor fod nifer o bryderon wedi eu codi mewn ymatebion i'r ymgynghoriad. Fodd bynnag, daeth y pwyllgor i'r casgliad nad oedd yr ymgynghoriad yn codi unrhyw fater sy'n effeithio ar ba un a ddylai’r polisïau a geir yn y darpariaethau perthnasol gael eu hymestyn i Gymru.

Hoffwn ymateb i ddau beth sy’n achos pryder, sef y fframwaith rhagoriaeth addysgu, neu’r TEF, fel y’i gelwir erbyn hyn, a'r rhyngweithio gyda ffioedd dysgu yng Nghymru. Rwyf nid yn unig yn eu cydnabod ond rwyf hefyd yn rhannu rhai o'r pryderon o ran cynigion y TEF. Nid dyma’r meini prawf y byddai’r Llywodraeth Cymru hon yn eu cyflwyno gan nad ydym, a siarad yn blaen, yn rhannu'r un agenda marchnadeiddio a’r hyn sydd ganddyn nhw dros y ffin. Er hynny, mae’n rhaid i ni ymdrin â’r gwirioneddau yr ydym yn eu hwynebu.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i lwyddiant ein sefydliadau addysg uwch yn lleol, yn genedlaethol ac yn rhyngwladol, ac felly nid ydym yn dymuno i sefydliadau Cymru fod o dan anfantais o’u cymharu â'r rhai yng ngweddill y DU. Mae'r ddarpariaeth a geisir yn y Bil yn hwyluso, a bydd yn rhoi'r gallu i Weinidogion Cymru ddarparu neu ddirymu eu cydsyniad i sefydliadau yng Nghymru i fod yn rhan o’r TEF yn y dyfodol. Ond gadewch i mi fod yn gwbl glir: ni fydd ffioedd dysgu yng Nghymru yn cael eu cysylltu â graddfeydd y TEF, ac yr wyf wedi ei gwneud hi’n glir i Lywodraeth y DU nad wyf eisiau gweld y gallu i recriwtio myfyrwyr rhyngwladol gael ei gysylltu â’r TEF ychwaith.

Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i bennu lefelau ffioedd dysgu yn ôl ei meini prawf ei hun, gan ystyried sefydlogrwydd ariannol, sut yr ydym yn cynnal ein hysbryd cystadleuol rhyngwladol, a'r effaith ar fyfyrwyr. Credaf y bydd y cynigion yn caniatáu i ni gadw ein hagwedd arbennig at addysg uwch gan sicrhau nad yw sefydliadau yng Nghymru, y myfyrwyr sy'n astudio ynddyn nhw a gallu Gweinidogion Cymru i ymdrin â goblygiadau diwygiadau Llywodraeth y DU yn cael eu heffeithio'n anffafriol. Ac felly, Lywydd, gofynnaf i Aelodau'r Cynulliad gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol.

A gaf i ddiolch i’r Ysgrifennydd Cabinet am ei sylwadau agoriadol, llawer ohonyn nhw y byddwn i’n cytuno yn llwyr â nhw, yn enwedig o safbwynt y TEF? Rydw i’n croesawu’r neges glir ynglŷn â’r cyfeiriad yr ydych chi’n bwriadu symud iddo ar y mater yma. Yn wir, mae yna lawer yn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol yma na fyddwn i, yn sicr, yn ei wrthwynebu. Ond mae yna gwestiwn cynyddol yn codi yn fy meddwl i ynglŷn â’r effaith posibl i ymchwil yng Nghymru yn sgil y Bil arfaethedig yn San Steffan. Rŷm ni’n gwybod pa mor bwysig yw ffynonellau ariannu’r cynghorau ymchwil i sefydliadau addysg yng Nghymru. Rŷm ni’n gwybod am BBSRC, sy’n ariannu yn sylweddol ein IBERS, rŷm ni’n gwybod am NERC, wrth gwrs, yn ariannu ym Mangor, ac mae yna enghreifftiau eraill ar draws Cymru. Rwyf i, yn y cyfnod diwethaf yma, wedi dod yn fwyfwy ymwybodol bod unrhyw ddatblygiadau a allai beryglu'r ffynonellau ariannu hynny yn rhai y dylem ni fel Cynulliad warchod yn eu herbyn nhw.

Mae’n rhaid gofyn y cwestiwn wrth edrych ar y Bil arfaethedig: ble fydd llais Cymru yn y corff arfaethedig, UKRI? Nid oes sicrwydd o gwbl y bydd gan Gymru lais ystyrlon o fewn y corff hwnnw. Yn wir, os edrychwn ni ar un o’r gwelliannau a gafodd eu pasio i’r Bil yn San Steffan, mae’n sôn y dylai Gweinidogion San Steffan ystyried a fyddai’n ddymunol i un o’r gwledydd datganoledig gael eu cynrychioli. Hynny yw, ‘have regard to the desirability of’, yw’r term. Wel, does bosib y dylem ni fod yn mynnu ei bod hi’n rheidrwydd bod gan bob un o’r gwledydd datganoledig lais ar UKRI? Yn wir, mae’r Bil yn dweud bod yn rhaid cael cynrychiolydd myfyrwyr mewn rhai o’r cyd-destunau yma, felly pam ddim rhoi'r un statws i lais Cymru yn y broses yma?

Mae Plaid Cymru, wrth gwrs, fel nifer o bobl i fod yn deg, yn gyson dros y blynyddoedd wedi tynnu sylw at y ffaith bod Cymru yn cael ei thanariannu o safbwynt ymchwil. Mae perygl, rwy’n meddwl, nawr y gallai’r sefyllfa annerbyniol fel y mae hi fynd hyn yn oed yn waeth.

Mae’r Bil yn rhoi pwerau i Weinidogion Cymru ddarparu cefnogaeth i ymchwil, gan gynnwys grantiau ac yn y blaen. Ac rwyf jest yn gofyn i fy hunan: beth yw’r bwriad fan hyn? Achos ar hyn o bryd mae Llywodraeth Cymru yn ariannu, trwy HEFCW, llawer o’r ymchwil yma, neu o leiaf mae’n rhan o’r mecanwaith cefnogaeth ddeuol, y ‘dual Support mechanism’, yr ariannu craidd yma sy’n rhoi isadeiledd i brifysgolion allu wedyn cystadlu am lawer o ariannu gan y cynghorau ymchwil ac eraill.

Mae’r mecanwaith hwnnw yn un sy’n rhoi llawer o hyblygrwydd i’r sector addysg uwch pan mae’n dod i ymchwil. Yn wir, roedd Syr Ian Diamond yn amlygu llawer o hyn yn y gwaith a wnaeth e yn ddiweddar. Ond mae yna risg, rwy’n meddwl, nawr y gallem ni weld sefyllfa lle mae Gweinidogion San Steffan yn dweud, ‘Os nad ydych chi’n hapus, fe all Gweinidogion Cymru ariannu ymchwil yn uniongyrchol eu hunain.’ Mae hynny’n risg, rwy’n meddwl, na ddylem ni adael ein hunain yn agored iddo fe. Felly, rwy’n teimlo y dylai fod elfen o ‘ring-fence-o’ ariannu. Rwy’n siŵr y byddai nifer yn cytuno â hynny, o safbwynt ymchwil i Gymru. Ond, yn sicr, rwy’n meddwl y dylai fod Cymru â llais cryfach na’r hyn sy’n cael ei gynnig yn y Bil arfaethedig. Fe gyfeirioch chi at dystiolaeth gan gyrff eraill fel rhan o’r broses yma. Mae Prifysgolion Cymru yn un corff sydd wedi amlygu consýrn gwirioneddol ynglŷn â hyn. Mae HEFCW hefyd wedi mynegi consýrn ynglŷn â lle gallai hyn fod yn mynd â ni.

Felly, mae yna lawer, fel roeddwn yn dweud, na fyddem yn gwrthwynebu, ond yn anffodus nid ydym yn gallu diwygio na chynnig gwelliannau i gynnig cydsyniad deddfwriaethol. Felly, mi fyddwn ni, fel plaid, yn pleidleisio yn erbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol yma’r prynhawn yma.

May I thank the Cabinet Secretary for her opening remarks, much of which I would agree with, particularly from the point of view of the TEF? I welcome that clear message about your direction of travel on that issue. Indeed, there is much in the LCM that, certainly, I wouldn’t oppose. But there is an increasingly important question arising for me in terms of the possible impact for research in Wales, as a result of the proposed Bill in Westminster. We know how important funding sources from the research councils are for education institutions in Wales. We know about the BBSRC, which significantly funds our IBERS, we know of NERC in Bangor, and there are other examples across Wales. In this interim period, I’ve become more and more aware that any developments that could put those funding sources at risk are ones that we as an Assembly should guard against.

We must pose the question, in looking at the Bill: where will Wales’s voice be in this proposed UKRI? There is no certainty at all that Wales will have any considerable input into that body. Indeed, if we look at one of the amendments that was passed to the Bill in Westminster, it mentions that Westminster Ministers should consider whether it would be desirable for one of the devolved nations to have representation. That is, ‘have regard to the desirability of’—that was the wording used. Well, surely we should insist that each of the devolved nations should have a voice on UKRI? Indeed, the Bill states that there has to be a student representative in some of those contexts, so why not give the same status to the Welsh voice in this process?

Plaid Cymru, like many others to be fair, has consistently over the years highlighted the fact that Wales is underfunded in terms of research. There is a risk now, I think, that that unacceptable situation could get even worse.

The Bill provides powers to Welsh Ministers to provide support for research, including grants and so on. And I would just ask myself: what’s the intention here then? Because at the moment, the Welsh Government does fund, through HEFCW, much of this research, or at least it’s part of the dual support mechanism, this core funding that provides the infrastructure for universities to compete for much of the funding from the research councils and others.

That mechanism is one that provides a great flexibility for the HE sector when it comes to research. Indeed, Sir Ian Diamond highlighted much of this in the work that he undertook most recently. But there is a risk now that we could see a situation where Ministers in Westminster would say, ‘Well, if you’re not happy, then Welsh Ministers can directly fund research.’ That is a risk I think that we shouldn’t leave ourselves open to. So, I do feel that there should be an element of ring-fencing here. I’m sure that many would agree with that from the point of view of research in Wales. But, certainly, I do think that Wales should have a stronger voice than what’s currently proposed in the Bill. You referred to evidence from other organisations as part of this process. Universities Wales is one body that’s expressed concerns about this. HEFCW too has expressed concern about where this could lead.

So, there’s a great deal, as I said, that I wouldn’t oppose, but unfortunately we can’t amend or propose amendments to an LCM in any way. So, we, as a party, will be voting against the LCM this afternoon.

Rwy’n syml iawn yn codi i gefnogi ac ategu’r hyn mae Llyr Gruffydd newydd ei ddweud. Rwyf wedi bod yn bryderus yn ystod yr wythnosau diwethaf fwyfwy ynglŷn â gwaith y corff ymchwil ac arloesi'r Deyrnas Gyfunol—UKRI. Rwyf wedi gofyn sawl cwestiwn, ond yn anffodus ddim wedi cyrraedd ar y rhestr i ofyn y cwestiwn ar lafar eto. Ond fe ges i ateb ysgrifenedig i’r cwestiwn roeddwn wedi gobeithio gofyn i’r Prif Weinidog heddiw. Mae’r ateb yn dweud bod y Llywodraeth a Kirsty Williams fel Ysgrifennydd Cabinet wedi cwrdd â’r prif gynghorydd gwyddonol a’r Gweinidog cyfrifol yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig i wneud cais i Gymru gael ei chynrychioli’n llawn ar fwrdd ymchwil ac arloesi’r Deyrnas Gyfunol. Rwy’n cymryd bod hynny wedi digwydd. Wrth gwrs, mae’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol sydd ger ein bron heddiw yn dweud yn glir—neu mae’r cyd-destun yn dweud yn glir, fel mae Llyr newydd amlinellu—nad yw Cymru yn cael ei chynrychioli’n llawn ar y bwrdd yna. Felly, mae’r Llywodraeth wedi gwneud cais—dyma bolisi’r Llywodraeth—ac wedi methu cyflawni eu cais a’u polisi, maen nhw’n dod i’r Cynulliad i gymeradwyo’r polisi nad ydyn nhw wedi’i gyflawni. Nid yw hynny’n ddigon da yn y cyd-destun sydd ohoni achos mae yna fygythiadau go iawn i Gymru, i gynghorau ymchwil ac i arian ymchwil mewn prifysgolion o sefydlu UKRI.

Dyma beth sy’n digwydd: mae’r holl gynghorau ymchwil yn cael eu casglu ynghyd mewn un corff. Mae arian ymchwil HEFCE, y corff cyllido addysg uwch yn Lloegr, yn cael ei roi yn y pot yna hefyd, ac arian arloesedd Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol parthed Lloegr. Felly, yn lle bod gyda chi gyrff ymchwil sy’n edrych ar draws y Deyrnas Gyfunol—ac mae yna broblemau gyda’r rheini, beth bynnag, fel roedd Llyr wedi amlinellu—mae gyda chi gorff newydd nawr sydd wedi’i ddominyddu’n fwy gan fuddiannau a diddordebau y sector prifysgolion yn Lloegr ac sydd hefyd o dan ddylanwad mwy y Gweinidogion yn Lloegr hefyd, heb unrhyw gynrychiolaeth uniongyrchol gan Gymru ar y corff hwnnw. Ac mae’r ateb y cefais i gan y Prif Weinidog i fy nghwestiwn heddiw yn mynd ymlaen i ddweud ymhellach mai dim ond yn ddiweddar iawn y dechreuwyd trafodaethau gyda phrifysgolion ynghylch cyswllt â’r corff. Wel, eto, nid yw’n ddigon da. Nid ydym yn deall sut y mae’r corff yma’n mynd i weithio, yr effaith y bydd yn ei gael ar gyllido ymchwil yng Nghymru ac, am y rhesymau hynny’n unig, mi fyddwn ni’n gwrthwynebu’r cydsyniad deddfwriaethol heddiw.

A gaf i roi, i gloi, un enghraifft benodol? Rydw i’n ymwybodol iawn o’r gwaith, wrth gwrs, sy’n digwydd yn IBERS yn Aberystwyth, gan fy mod i’n byw yn Aberystwyth ac yn cynrychioli’r rhanbarth. Ers rhai blynyddoedd bellach mae IBERS wedi bod mewn cydgysylltiad strategol gyda’r BBSRC—Biotechnology and Biological Sciences Research Council—ar gyfer gwariant sydd werth £4.5 miliwn y flwyddyn yn Aberystwyth, yn strategol, i gefnogi gwaith IBERS. Os oes newid o ran blaenoriaethu'r cynghorau ymchwil oherwydd bod cyfyngu ar yr arian sydd ar gael ac oherwydd bod newid o ran blaenoriaethau achos bod Gweinidogion Lloegr nawr yn dechrau ymyrryd mwy yn y broses a phenderfyniadau ar flaenoriaethau, mi fyddwn ni’n colli arian sylweddol iawn i Aberystwyth. Nid wy’n fodlon gweld hynny’n digwydd heb fod yna sicrwydd pendant o neilltuo—‘ring-fencing’, felly—yr arian ymchwil sydd gennym ni eisoes. Nid yw hynny’n rhan o’r cytundeb sydd y tu ôl i’r cydsyniad deddfwriaethol, ac nid oes ychwaith sicrwydd bod cynrychiolaeth o Gymru ar y bwrdd sy’n gwneud y penderfyniad yma. Ac, wrth gwrs, wrth inni ddelio â Brexit, ymadael â’r Undeb Ewropeaidd, bydd y gwaith sy’n digwydd yn IBERS, sy’n edrych ar borfa ac sy’n edrych ar y math o amaeth sy’n bwysig inni yng Nghymru ond nad yw mor bwysig yng nghyd-destun—mae’n bwysig yn y cyd-destun rhyngwladol, ond nid mor bwysig yn y cyd-destun Prydeinig, efallai, rydw i’n ofni y bydd yn cael llai o flaenoriaeth yn y cyd-destun yna. Rwy’n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cael ei rhybuddio am y gofidion sydd gan nifer ohonom ni sy’n cynrychioli Ceredigion ac Aberystwyth am y problemau hyn. Rŷm ni’n moyn sicrwydd bod yr arian ymchwil yn parhau, ac rŷm ni’n moyn sicrwydd bod cynrychiolaeth o Gymru ar y corff newydd; heb y sicrwydd yna, ni fedrwn ni gefnogi’r cydsyniad deddfwriaethol.

I rise to support and endorse what Llyr Gruffydd has just said. I have been increasingly concerned over the past few weeks about the work of this UKRI. I have asked several questions, but unfortunately I haven’t reached the list for oral questions yet. But I did receive a written answer to the question that I had hoped to ask the First Minister today. The response says that the Government and Kirsty Williams as Cabinet Secretary have met with the chief scientific adviser and the responsible Minister in the UK Government to make an application for Wales to be fully represented on the UKRI. I take it that that has taken place. Of course, the LCM before us today does state clearly—or the context states, as Llyr has said—that Wales is not fully represented on that board. So, the Government has asked this—this is the Government’s policy—and having failed to achieve that, it comes to the Assembly to ask it to approve a policy that it hasn’t succeeded in achieving. That’s not good enough in this context as there are genuine risks for Wales, our research councils and for funding in our universities with the establishment of UKRI.

What’s happening is this: all of the research councils are gathered together in one body. Research funding from HEFCE, the council in England, is placed in that pot too, and also innovation funding from the UK Government with regard to England. So, rather than having research councils that look across the United Kingdom—and there are problems with those anyway, as Llyr pointed out—you have a new body that is dominated by the interests of the university sector in England, and it is also under the increased influence of Ministers in England as well, without any direct representation by Wales on that body. The response that I received from the First Minister today goes on to say further that it’s only very recently that we started discussions with the universities with regard to the relationship with his body. Well, again, that’s not good enough. We don’t understand how this body is going to work, the effect it’s going to have on research funding in Wales, and, for those reasons alone, we will oppose this LCM today.

To conclude, may I give one specific example? I’m aware of the work that is happening in IBERS in Aberystwyth, because I live in Aberystwyth and represent the region, but, for many years now, IBERS has been in strategic contact with the BBSRC, the Biotechnology and Biological Sciences Research Council, for expenditure worth £4.5 million a year in Aberystwyth, on a strategic basis, to support IBERS’s work. If it should happen that there’s a change in the priority of the research councils, because there is a restriction on the funding available and because there is a change of priorities because Ministers in the UK intervene in those priorities, then we will be losing significant funding for Aberystwyth. I’m not content to see that happening without there being certainty that there is an allocation and ring-fencing of the research funding that we already have. That’s not part of the agreement that lies behind this LCM, nor is there certainty that there will be representation from Wales on the board that makes these decisions. And, of course, as we deal with Brexit, the exit from the European Union, the work that is done in IBERS to look at pasture and to look at the kind of agriculture that is important in Wales—it’s important in the international context, but not in the UK context—then I’m concerned that it will receive less priority in that context. So, I know that the Cabinet Secretary has been forewarned of the concerns that a number of us have who represent Ceredigion and Aberystwyth about these specific problems. We want certainty and assurance that the research funding will continue, and we want certainty that there will be representation on this body; without that certainty, we can’t support the LCM today.

Rydw i’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i ymateb i’r ddadl—Kirsty Williams.

I call on the Cabinet Secretary for Education to reply to the debate. Kirsty Williams.

Thank you very much, Presiding Officer. I regret that Plaid Cymru do not feel in a position to support this LCM today, because, actually, what we’re trying to do is secure important safeguards for Welsh higher education institutions in being able to accrue these powers for Welsh Ministers with regard to the future of TEF as well as our ability to be able to continue to provide student support in a way that will be necessary and we need to move forward on because of the changes across the border in England, and to actually make some progress as well on alternative student finance, where we know from evidence there are certain members of our community who are put off from applying for student loans because of the nature of the student loans system that we have at the moment. We have a certain group of students who don’t avail themselves of that support, and I believe that to be discriminatory—that we’re not allowing all Welsh citizens to be able to apply for student support systems, to be able to do that, and this is the most timely and effective way of being able to address what I believe to be the discriminatory system that we have at the moment.

With regard to the operation of the UKRI, the Minister for Skills and Science and I met with Jo Johnson, the Minister of State for Universities, Science, Research and Innovation in England with regard to the new research funding architecture, and I’ve had a number of bilateral meetings with my counterparts in Scotland and a quadrilateral meeting, where all four administrations were represented, to talk about this. Whilst it is welcome that there has been an amendment at the Commons Report Stage that says that there is to be due regard, I do not believe that it goes far enough. I do believe that there should be full Welsh representation on the UKRI. I share the Member’s concerns about the consequences that this may mean for the flow of research funding and we continue to try and push that case. With regard to joint working with HEFCW, I can assure the Member that the Bill allows the relevant authorities to work together if it appears to them to be more effective or if it would allow the authorities to exercise their functions more effectively. So, the effect will allow HEFCW to work jointly with UKRI, insofar as its Research England functions are concerned, and will also allow HEFCW to work jointly with the Office for Students, the Scottish Funding Council and the relevant Northern Ireland departments. This does not alter the scope of the existing arrangements for joint working with the Scottish Funding Council. I regret that Plaid Cymru have decided not to support the LCM, but I think it is, on balance, an important step forward, Presiding Officer.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Rwyf yn gresynu nad yw Plaid Cymru yn teimlo ei bod yn mewn sefyllfa i gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw, oherwydd, mewn gwirionedd, yr hyn yr ydym yn ceisio ei wneud yw diogelu amddiffyniadau pwysig i sefydliadau addysg uwch yng Nghymru drwy’r gallu i gynyddu’r pwerau hyn ar gyfer Gweinidogion Cymru o ran dyfodol y TEF yn ogystal â'n gallu i barhau i ddarparu cymorth i fyfyrwyr mewn ffordd a fydd yn angenrheidiol ac mae angen i ni symud ymlaen ar hynny oherwydd y newidiadau dros y ffin yn Lloegr, a gwneud rhywfaint o gynnydd hefyd ar gyllid amgen i fyfyrwyr, lle mae tystiolaeth yn dweud wrthym fod rhai aelodau o'n cymuned sy'n ymatal rhag gwneud cais ar gyfer benthyciadau i fyfyrwyr oherwydd natur y system benthyciadau i fyfyrwyr sydd gennym ar hyn o bryd. Mae gennym grŵp penodol o fyfyrwyr nad ydyn nhw yn manteisio ar y cymorth hwnnw, a chredaf fod hynny'n wahaniaethol—nad ydym yn caniatáu i bob dinesydd yng Nghymru sy’n gallu gwneud cais am systemau cymorth i fyfyrwyr, allu gwneud hynny, ac mai dyma'r dull mwyaf amserol ac effeithiol o fynd i'r afael â’r hyn yr wyf yn ei hystyried yn system wahaniaethol sydd gennym ar hyn o bryd.

O ran gweithrediad y UKRI, cyfarfu’r Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth a minnau â Jo Johnson, y Gweinidog Gwladol dros Brifysgolion, Gwyddoniaeth, Ymchwil ac Arloesi yn Lloegr i drafod pensaernïaeth newydd cyllido ymchwil, ac rwyf wedi cynnal nifer o gyfarfodydd dwyochrog â'm cymheiriaid yn yr Alban a chyfarfod pedairochrog, lle’r oedd pob un o’r pedair gweinyddiaeth yn cael ei chynrychioli, i drafod hyn. Er ein bod yn falch bod gwelliant wedi ei wneud yn ystod Cyfnod Adrodd Tŷ’r Cyffredin sy’n nodi y rhoddir sylw dyledus, nid wyf yn credu ei fod yn mynd yn ddigon pell.  Rwyf yn credu y dylid cael cynrychiolaeth lawn o Gymru ar y UKRI. Rwy’n rhannu pryderon yr Aelod am ganlyniadau posibl hyn ar lif cyllid ymchwil ac rydym yn parhau i geisio dadlau’r achos hwnnw. O ran gweithio ar y cyd â CCAUC, gallaf sicrhau'r Aelod bod y Bil yn caniatáu i'r awdurdodau perthnasol gydweithio pe byddai’n ymddangos iddyn nhw ei bod yn fwy effeithiol neu pe byddai yn caniatáu i'r awdurdodau ymarfer eu swyddogaethau yn fwy effeithiol. Felly, yr effaith fydd caniatáu i CCAUC i weithio ar y cyd ag UKRI, cyn belled ag y mae ei swyddogaethau Research England dan sylw, a bydd hefyd yn caniatáu i CCAUC weithio ar y cyd â'r Swyddfa i Fyfyrwyr, Cyngor Cyllido'r Alban a'r adrannau perthnasol yng Ngogledd Iwerddon. Nid yw hyn yn newid terfynau’r trefniadau cyfredol ar gyfer gweithio ar y cyd â Chyngor Cyllido’r Alban. Rwy’n siomedig fod Plaid Cymru wedi penderfynu gwrthod cefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol, ond rwyf o’r farn ei fod, ar y cyfan, yn gam pwysig ymlaen, Lywydd.

Y cwestiwn felly yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting under this item until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

9. 8. Dadl: Morlynnoedd Llanw
9. 8. Debate: Tidal Lagoons

Yr eitem nesaf yw’r ddadl ar forlynnoedd llanw ac rydw i’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig i wneud y cynnig. Lesley Griffiths.

The next item is the debate on tidal lagoons and I call on the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs to move the motion. Lesley Griffiths.

Cynnig NDM6237 Jane Hutt, Paul Davies, Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn:

1. Croesawu Adroddiad Hendry a gyhoeddwyd yn ddiweddar sy'n cefnogi'r achos dros ddatblygu diwydiant ynni morlynnoedd llanw ym Mhrydain.

2. Cydnabod yr angen i Lywodraeth Prydain gysylltu â Llywodraeth Cymru yn barhaus wrth ddatblygu a gweithredu polisïau ar gyfer morlynnoedd llanw.

3. Cydnabod, wrth sicrhau y trawsnewidiad i economi carbon isel, y dylai Cymru gael cymaint o fanteision economaidd â phosib o'r diwydiant ynni morlynnoedd llanw a thechnolegau llanw eraill, ar yr amod bod prosiectau o'r fath yn derbyn y gymeradwyaeth angenrheidiol.

Motion NDM6237 Jane Hutt, Paul Davies, Rhun ap Iorwerth

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Welcomes the recently published Hendry Report which supports the case for developing a tidal lagoon energy industry in the UK.

2. Recognises the need for the UK Government to fully engage with the Welsh Government in development of tidal lagoon policy and implementation.

3. Recognises that, in securing the transition to a low carbon economy, Wales should gain the maximum economic benefits from the proposed tidal lagoon energy industry and other tidal technologies, subject to such projects receiving the necessary approvals.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Presiding Officer. I very much welcome the opportunity for us to debate the potential for tidal lagoons in the UK following the recent publication of the Hendry report. Whilst we support the principle of tidal lagoons in Wales, we are very mindful, of course, to the key considerations and approvals that must be given to any proposed project, including full environmental considerations through the marine licensing process and also obtaining a lease from the Crown Estate. Therefore, Members, I’m sure, will understand that I am limited in what I can say about particular projects or proposals, including the proposed tidal lagoon for Swansea bay, given my statutory role under the marine licensing regime and other statutory processes.

As indicated by the First Minister during his questions on 31 January, we welcome the recently published Hendry report, which supports the case for developing a tidal lagoon energy industry in the UK, and the specific recognition it gives to the Welsh projects already under development around the Welsh coast. Together with the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure, who will be closing this debate, I had a positive meeting on 25 January with Charles Hendry, in which we discussed the findings of his report, including issues such as financing structure, the proposal for a pathfinder project, the links with other energy developments and decommissioning.

On 6 December I outlined my priorities in relation to energy, one of which is to drive the low-carbon energy transition to deliver maximum benefits for Wales. Tidal lagoons provide a clear opportunity to contribute towards this goal. Wales is well placed to take advantage of tidal energy opportunities, with a high tidal range and much of our 1,200 km of coastline potentially suitable to support tidal energy developments. This means we can grow a vibrant Welsh industry that delivers prosperity while supporting our decarbonisation objectives. We are taking a cross-Government approach to the opportunities offered by tidal lagoons, such as supply chains, skills infrastructure and statutory requirements. We are already developing our skills base and providing practical and financial support for energy opportunities that accelerate the low-carbon transition in these areas.

I will be consulting on a draft national marine plan for Wales this summer. The plan will highlight the strategic significance of our tidal resources and provide an integrated framework for the sustainable development of our seas. This approach enables us to ensure projects around the UK can bring maximum economic benefit to Wales through the development of expertise and supply chains to give us a firm foundation on which to engage with industry and the UK Government.

The UK Government, which is now considering the report findings, needs to fully engage with us in its development of tidal lagoon policy and implementation. Indeed, we have developed an extensive knowledge base to support the industry, which is recognised by Hendry in his report. I hope the publication of the Hendry report will provide the UK Government with sufficient assurance to provide the support this industry requires. We look forward to discussing how the UK Government intends to take the report forward. Officials are working across Government to consider the report’s recommendations and I will provide Members with a further update once I know the direction the UK Government intends to take.

So, to conclude, we have consistently stated our commitment in principle to supporting the development of a sustainable tidal lagoon industry in Wales. We’ve highlighted our support to industries in Wales, and how Wales is ideal for such developments, provided benefits from the developments are retained within Wales. This commitment is set out in our programme for government, ‘Taking Wales Forward’, and I now very much look forward to hearing the views of other Members on the principle of tidal lagoons and the motion under debate today.

Diolch, Lywydd. Rwy’n croesawu'n fawr y cyfle i ni drafod y potensial ar gyfer morlynnoedd llanw yn y DU yn dilyn cyhoeddiad diweddar adroddiad Hendry. Er ein bod yn cefnogi egwyddor morlynnoedd llanw yng Nghymru, rydym yn ymwybodol iawn, wrth gwrs, o'r ystyriaethau a’r cymeradwyaethau allweddol y mae'n rhaid eu rhoi i unrhyw brosiect arfaethedig, gan gynnwys ystyriaethau amgylcheddol llawn drwy'r broses trwyddedu morol ynghyd â chael prydles gan Ystâd y Goron. Felly, bydd yr Aelodau, rwy'n siŵr, yn deall bod hynny’n cyfyngu ar yr hyn y gallaf ei ddweud am brosiectau neu gynigion penodol, gan gynnwys y morlyn llanw arfaethedig ar gyfer bae Abertawe, o ystyried fy swyddogaeth statudol o dan y drefn trwyddedu morol a phrosesau statudol eraill.

Fel y nododd y Prif Weinidog yn ystod ei gwestiynau ar 31 Ionawr, rydym yn croesawu adroddiad Hendry a gyhoeddwyd yn ddiweddar, sy'n cefnogi'r achos dros ddatblygu diwydiant ynni morlynnoedd llanw yn y DU, a'r gydnabyddiaeth benodol y mae'n ei rhoi i’r prosiectau yng Nghymru sydd eisoes yn cael eu datblygu o amgylch arfordir Cymru. Ynghyd ag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith, a fydd yn cau'r ddadl hon, cefais gyfarfod cadarnhaol ar 25 Ionawr gyda Charles Hendry, pryd y buom yn trafod canfyddiadau ei adroddiad, gan gynnwys materion fel strwythur cyllido, y cynnig ar gyfer prosiect braenaru, y cysylltiadau â datblygiadau ynni eraill a datgomisiynu.

Ar 6 Rhagfyr amlinellais fy mlaenoriaethau ar gyfer ynni, ac un ohonynt yw sbarduno'r gwaith o drawsnewid i ynni carbon-isel i sicrhau’r manteision mwyaf posibl i Gymru. Mae morlynnoedd llanw yn rhoi cyfle clir i gyfrannu tuag at y nod hwn. Mae Cymru mewn sefyllfa dda i fanteisio ar gyfleoedd ynni llanw; mae gennym amrediad llanw uchel a gallai llawer o'n 1,200 cilometr o arfordir fod yn addas i gynnal datblygiadau ynni llanw. Mae hyn yn golygu y gallwn dyfu diwydiant llwyddiannus yng Nghymru sy'n darparu ffyniant a hefyd yn cefnogi ein hamcanion datgarboneiddio. Rydym yn mabwysiadu ymagwedd drawslywodraethol at y cyfleoedd a gynigir gan forlynnoedd llanw, megis cadwyni cyflenwi, seilwaith sgiliau a gofynion statudol. Rydym eisoes yn datblygu ein cronfa sgiliau ac yn darparu cefnogaeth ymarferol ac ariannol i gyfleoedd ynni sy'n cyflymu'r trawsnewid carbon isel yn yr ardaloedd hyn.

Byddaf yn ymgynghori ar gynllun morol cenedlaethol drafft ar gyfer Cymru yr haf hwn. Bydd y cynllun yn tynnu sylw at arwyddocâd strategol ein hadnoddau llanw ac yn darparu fframwaith integredig ar gyfer datblygiad cynaliadwy ein moroedd. Mae'r ymagwedd hon yn ein galluogi i sicrhau bod prosiectau o gwmpas y DU yn gallu dod â’r budd economaidd mwyaf posibl i Gymru drwy ddatblygu arbenigedd a chadwyni cyflenwi i roi sylfaen gadarn inni i ymgysylltu â diwydiant ac â Llywodraeth y DU.

Mae angen i Lywodraeth y DU, sydd nawr yn ystyried canfyddiadau'r adroddiad, ymgysylltu'n llawn â ni wrth iddi ddatblygu polisi morlynnoedd llanw a’i roi ar waith. Yn wir, rydym wedi datblygu sylfaen wybodaeth helaeth i gefnogi'r diwydiant, sy'n cael ei gydnabod gan Hendry yn ei adroddiad. Rwy'n gobeithio y bydd cyhoeddi adroddiad Hendry yn rhoi digon o sicrwydd i Lywodraeth y DU i ddarparu'r cymorth sydd ei angen ar y diwydiant hwn. Rydym yn edrych ymlaen at drafod beth mae Llywodraeth y DU yn bwriadu ei wneud am yr adroddiad. Mae swyddogion yn gweithio ar draws y Llywodraeth i ystyried argymhellion yr adroddiad a byddaf yn rhoi diweddariad pellach i’r Aelodau cyn gynted ag y byddaf yn gwybod i ba gyfeiriad y mae Llywodraeth y DU yn bwriadu mynd.

Felly, i gloi, rydym wedi datgan yn gyson ein hymrwymiad mewn egwyddor i gefnogi datblygu diwydiant morlynnoedd llanw cynaliadwy yng Nghymru. Rydym wedi tynnu sylw at ein cefnogaeth i ddiwydiannau yng Nghymru, ac at y ffaith bod Cymru yn ddelfrydol ar gyfer datblygiadau o'r fath, ar yr amod bod buddion o’r datblygiadau yn cael eu cadw o fewn Cymru. Mae'r ymrwymiad hwn wedi'i nodi yn ein rhaglen lywodraethu, 'Symud Cymru Ymlaen', ac rwyf nawr yn edrych ymlaen yn fawr at glywed barn yr Aelodau eraill am egwyddor morlynnoedd llanw a'r cynnig sy’n destun y ddadl heddiw.

Rwy’n falch iawn fod y Cynulliad wedi dod ynghyd, gobeithio, i ddatgan cefnogaeth i’r cysyniad o ynni o forlynnoedd llanw. Rwy’n deall yn iawn pam nad yw’r Llywodraeth mewn sefyllfa i roi cefnogaeth uniongyrchol i un project yn arbennig, ond hoffwn i roi ar gofnod fod Plaid Cymru yn fodlon gwneud hynny, ac mewn sefyllfa wahanol, ac rwy’n gallu dweud felly ein bod ni o blaid bae Abertawe fel ‘pathfinder’, fel sy’n cael ei esbonio yn adroddiad Hendry.

Fel rhai cannoedd o bobl leol, rwyf innau wedi buddsoddi yn y morlyn llanw ac, i’r perwyl yna, mae gen i fudd yn y project fel un o’r cyfranddalwyr cymunedol. Mae rhai cannoedd o bobl wedi gwneud hynny. Rwy’n gobeithio’n fawr hefyd, maes o law, y bydd y Llywodraeth yn buddsoddi yn y morlyn llanw, ond fe wnawn ni droi at hynny yn nes ymlaen yn y ddadl.

Yn gyntaf oll, a gawn ni weld beth oedd adolygiad Hendry yn ei ddweud? Nid wyf wedi darllen adolygiad i mewn i faterion anodd gan San Steffan sydd mor glir yn ei gasgliad ers rhai blynyddoedd, mae’n rhaid dweud. Mae’n dweud yn glir iawn, ar ôl blynyddoedd o drafod, fod y dystiolaeth yn glir bod morlynnoedd llanw yn gost-effeithiol fel rhan o gymysgedd ynni y Deyrnas Gyfunol; mae’n dweud hynny’n glir iawn. Mae’n dweud yn glir fod Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yn wynebu penderfyniad strategol gymaint â phenderfyniad economaidd, ac mae’n dweud yn glir fod symud ymlaen gyda morlyn ym mae Abertawe fel yr un cyntaf, fel y ‘pathfinder’, fel mae’n cael ei ddisgrifio, yn bolisi nad oes modd difaru yn ei gylch—‘no-brainer’ mewn geiriau eraill. Ac rwy’n meddwl yn y cyd-destun yna rydym eisiau gweld yn awr ymateb positif, mor fuan efallai â’r gyllideb ym mis Mawrth, gan Lywodraeth San Steffan.

Rydym yn gweld hyn fel rhywbeth sydd yn newid y diwydiant ynni yng Nghymru, ac yn paratoi y ffordd ar gyfer y dyfodol i Gymru. Am y tro cyntaf ers dyddiau cynnar gwynt, mae’n rhoi cyfle i Gymru fod ar y blaen mewn technoleg newydd ac, wrth gwrs, fel mae’r Ysgrifennydd Cabinet newydd amlinellu, mae’n rhoi cyfle i ni weld datblygiadau tebyg o’r fath drwy Fôr Hafren ac yng ngogledd Cymru hefyd. Ond mae hefyd yn wir i ddweud bod Hendry yn edrych ar y project yma fel rhywbeth sydd yn gallu cael ei ddefnyddio fel templed i weld yr effaith ar yr amgylchedd, i weld yr effaith ar y pysgodfeydd, i weld a ydym ni’n gallu casglu’r ynni yn y ffordd rydym yn gobeithio ei wneud, ac i weld a ydy’n wir bod y tyrbinau yn gweithio yn effeithlon yn y cyd-destun yna.

Yn y cyd-destun yna, mae cefnogaeth gyffredinol—mae yna gwestiynau, wrth gwrs—wedi cael ei mynegi gan nifer o gyrff amgylcheddol, o Gyfeillion y Ddaear i’r RSPB, sydd i gyd yn awyddus yn y cyd-destun lle mae gennym eisoes losgi tanwydd ffosil ar hyd Môr Hafren, sydd yn llygru yr awyrgylch, i weld rhywbeth mwy positif a glân yn dod i mewn. Felly, fel catalydd ar gyfer datblygu gweddill y sector, rhoi Cymru ar y blaen ar gyfer technoleg newydd, ac fel rhywbeth a fydd yn ei hun yn hwb eithriadol i ardal bae Abertawe, rwy’n gobeithio’n fawr y bydd y Cynulliad heddiw yn cefnogi’r cynnig ac yn rhoi neges glir felly i Lywodraeth San Steffan i ymateb yn bositif i’r cysyniad o forlyn llanw.

Fe fydd, yn ystod cyfnod ei godi, yn creu dros 2,000 o swyddi ac yn ychwanegu dros £300 miliwn i GVA ardal bae Abertawe. Mae’n rhaid i Lywodraeth Cymru, wrth gwrs, ymateb i’r her yma. Bydd angen strategaeth sgiliau trylwyr i wneud yn siŵr ein bod ni’n manteisio ar y cyfle yma. Mae’r cwmni sydd y tu ôl i’r morlyn wedi addo y bydd o leiaf hanner yr arian yn cael ei wario yng Nghymru, ac mae hynny mas o wariant cyfalaf o dros £1.3 biliwn. Ac fe fydd y morlyn, unwaith y bydd wedi’i gwblhau, yn cynhyrchu digon o drydan ar gyfer 90 y cant o’r tai yn ardal bae Abertawe am dros ganrif. Felly, i mi ac i Blaid Cymru hefyd, mae hwn yn rhywbeth y dylem ei gefnogi.

I think there’s one final point I’d like to make, and this is what a huge opportunity we could have here to use and utilise the UK framework to benefit us here in Wales. A recent analysis that we’ve looked at on the levy control framework, which currently means that Wales benefits slightly more than our share of population due to the fact that we have feed-in tariffs and renewable energy and so forth, shows that within 10 years, we will have reduced our share that levy control framework to less than 1 per cent of predicted spending. That’s because the levy control framework also includes coal fire, and that will have gone by 2025, and of course, we’ve got no new major onshore wind coming on stream in the meantime. So, we can use that in order to benefit Wales.

If, for example, the Welsh Government were to take an equity stake within the tidal lagoon in Swansea bay, we would then get that fee back from the sale of that electricity over many years, which is actually agreed and supported by the UK Government. So, again, it’s a no-brainer to support this in terms of climate change, in terms of energy production, in terms of investment in Swansea bay, but it’s also a no-brainer for us all to be part of this and be part of an energy future.

I’m very pleased that the Assembly has come together, hopefully, to express its support for the concept of tidal lagoon energy. I do fully understand why the Government is not in a position to give direct support to a single project, but I would like to place on record that Plaid Cymru is content to do so—and is in a different position, of course—and can state that we are in favour of the Swansea bay tidal lagoon as a pathfinder, as explained in the Hendry report.

Like some hundreds of local people, I have invested in the tidal lagoon and, to that end, I do have an interest in that as one the community shareholders. There are hundreds like me, and I very much hope that in due time the Government will also invest in the tidal lagoon, and we’ll turn to that a little later in the debate.

First of all, let’s see what the Hendry review stated. I haven’t read a review into difficult issues in Westminster that has been so clear in its conclusions for some years, I must say. It states very clearly that after years of debate, the evidence clearly demonstrates that tidal lagoons are cost-effective as part of the energy mix of the UK; it make that point very clearly. It also says clearly that the UK Government faces a strategic decision as much as an economic one, and it also states clearly that moving forward with the tidal lagoon in Swansea bay as the first one, as a pathfinder project, as it is described, is a policy that could not be regretted—it’s a no-brainer, in other words. And I think in that context we now want to see a positive response, possibly as soon as the budget in March, from the Westminster Government.

We see this as something that is a game changer for the energy industry in Wales, and prepares the way for the future in Wales. For the first time since the early days of wind energy, it gives Wales an opportunity to be in the vanguard in terms of new technology, and of course as the Cabinet Secretary’s just outlined, it gives us an opportunity to see similar developments across the Bristol channel and also in north Wales. But it’s also true to say that Hendry is looking at this project as something that could be used a template to see the impact on the environment and on fisheries, to see whether we can actually get the energy in the way that we would want, and whether it’s true that the turbines work effectively and efficiently in that context.

In that context, there is general support—there are questions, of course, but there is general support—which has been expressed by a number of environmental organisations from Friends of the Earth to the RSPB, who are all eager in this context, where we’re already burning fossil fuels along the Bristol channel, which pollute the environment, to see something more positive and cleaner being introduced. So, as a catalyst for the development of the rest of the sector, and to put Wales in the vanguard of this new technology, and also as something that will be in and of itself a huge boost to the Swansea bay area, I very much hope that the Assembly today will support the motion, and send a clear message to the Westminster Government to respond positively to the concept of a tidal lagoon.

It will create over 2,000 jobs during its construction, and will also generate over £300 million in GVA in the Swansea bay area. The Welsh Government, of course, have to respond to this challenge. They will need a skills strategy in order to ensure that we take full advantage of these opportunities. The company behind the lagoon have pledged that at least half of the funding will be spent in Wales, and that’s out of a capital spend of over £1.3 billion. And the tidal lagoon, once completed, will produce enough energy for 90 per cent of homes in the Swansea bay area for over a century. So for me, and for Plaid Cymru, this is something we should support.

Rwy'n meddwl bod yna un pwynt olaf yr hoffwn ei wneud, sef y gallai hwn fod yn gyfle enfawr i ni ddefnyddio fframwaith y DU er ein budd ni yma yng Nghymru. Mae dadansoddiad diweddar yr ydym wedi edrych arno ar y fframwaith rheoli ardollau, sydd ar hyn o bryd yn golygu bod Cymru yn elwa ychydig mwy na'n cyfran o’r boblogaeth oherwydd y ffaith bod gennym dariffau bwydo i mewn ac ynni adnewyddadwy ac yn y blaen, yn dangos y byddwn, o fewn 10 mlynedd, wedi lleihau ein cyfran o’r fframwaith rheoli ardollau hwnnw i lai nag 1 y cant o’r gwariant a ragwelir. Mae hynny oherwydd bod y fframwaith rheoli ardollau hefyd yn cynnwys tân glo, a bydd hwnnw wedi mynd erbyn 2025, ac wrth gwrs, nid oes gennym unrhyw ddatblygiadau mawr newydd o ran gwynt ar y tir yn dod yn weithredol yn y cyfamser. Felly, gallwn ddefnyddio hynny er mwyn i Gymru elwa.

Pe byddai, er enghraifft, Llywodraeth Cymru yn cymryd cyfran ecwiti o fewn y morlyn llanw ym mae Abertawe, byddem wedyn yn cael y ffi honno’n ôl o werthiant y trydan dros lawer o flynyddoedd, sy'n rhywbeth y mae Llywodraeth y DU yn cytuno ag ef ac yn ei gefnogi. Felly, unwaith eto, mae'n benderfyniad hawdd i gefnogi hyn o ran newid yn yr hinsawdd, o ran cynhyrchu ynni, o ran buddsoddi ym mae Abertawe, ond mae hefyd yn benderfyniad hawdd inni i gyd i fod yn rhan o hyn a bod yn rhan o ddyfodol ynni.

I’m delighted to speak in favour of this motion, which has been laid in the name of Paul Davies and others. I’m very pleased to see cross-party support. Can I commend the self-discipline of the Cabinet Secretary, who obviously has to protect the role that she will play in a statutory function when dealing with certain aspects of the regulations that are likely to be generated under this matter? But I think the rest of us are not so encumbered, and we can speak with great enthusiasm.

Certainly, the Welsh Conservative Party fully supports its £1.3 billion potential project. We submitted evidence to the Hendry review, we also took part in the meeting that Charles Hendry had here in the Assembly when politicians from across the Assembly were here, and I think we made a very powerful impression on him, just because of the strength of the consensus and the enthusiasm we have for this transformative project. It really does offer Wales the opportunity to be a world leader in energy again, and I think that sort of opportunity does not occur very, very often.

I’ll just turn to the Hendry review, which, like Simon—. Occasionally in life, you await a review, you know it’s important, and then it sort of reads as if you or your mother wrote it—it just has everything in it that you wish to hear—and that was pretty much how it turned out. I think the evidence was really quite overwhelming, and the message to the UK Government was very, very clear and not hedged at all, but it saw the ambition and described it. In terms of what the report emphasises, that here, the UK, with Wales in the lead, could be a world leader in this technology—we’ll be there like the Danes and the Germans were for wind technology in the 1960s—it could deliver a security of supply as obviously the tides, as long as the moon remains, are going to be there; deliver on our decarbonisation commitments in a very helpful way; and have substantial opportunities for the local supply chains. So, I think all those are really important factors—. I’ll give way to Darren Millar.

Rwyf wrth fy modd i siarad o blaid y cynnig hwn, sydd wedi cael ei osod yn enw Paul Davies ac eraill. Rwy'n falch iawn o weld cefnogaeth drawsbleidiol. A gaf i ganmol hunanddisgyblaeth yr Ysgrifennydd Cabinet, sydd yn amlwg yn gorfod diogelu’r swyddogaeth statudol y bydd yn ei chwarae wrth ymdrin â rhai agweddau ar y rheoliadau sy'n debygol o gael eu cynhyrchu o dan y mater hwn? Ond rwy'n meddwl nad yw’r gweddill ohonom dan faich o’r fath, a gallwn siarad â brwdfrydedd mawr.

Yn sicr, mae Plaid Geidwadol Cymru yn llwyr gefnogi ei phrosiect a allai fod yn werth £1.3 biliwn. Gwnaethom gyflwyno tystiolaeth i adolygiad Hendry, buom hefyd yn cymryd rhan yn y cyfarfod a gafodd Charles Hendry yma yn y Cynulliad pan oedd gwleidyddion o bob rhan o'r Cynulliad yma, ac rwy’n meddwl ein bod wedi gwneud argraff bwerus iawn arno, dim ond oherwydd cryfder y consensws a'r brwdfrydedd sydd gennym ar gyfer y prosiect trawsnewidiol hwn. Mae wir yn cynnig y cyfle i Gymru i fod yn arweinydd byd mewn ynni unwaith eto, ac rwy’n meddwl nad yw’r math hwnnw o gyfle yn digwydd yn aml iawn, iawn.

Rwyf am droi nawr at adolygiad Hendry, sydd, fel Simon—. O bryd i'w gilydd mewn bywyd, rydych yn disgwyl am adolygiad, rydych yn gwybod ei fod yn bwysig, ac yna mae rywsut yn darllen fel petai chi neu'ch mam a’i ysgrifennodd—mae’n cynnwys popeth yr ydych yn gobeithio ei glywed—a dyna sut aeth pethau, mwy neu lai. Rwy'n meddwl bod y dystiolaeth yn eithaf llethol yn wir, a bod y neges i Lywodraeth y DU yn glir iawn, iawn ac nad oedd yn amwys o gwbl, ond roedd yn gweld yr uchelgais ac yn ei ddisgrifio. O ran yr hyn y mae’r adroddiad yn ei bwysleisio, y gallem ni, y ​​DU, gyda Chymru ar y blaen, fod yn arweinydd byd yn y dechnoleg hon—y byddwn ni yno fel yr oedd y Daniaid a'r Almaenwyr ar gyfer technoleg gwynt yn yr 1960au—y gallem ddarparu cyflenwad dibynadwy oherwydd yn amlwg bydd y llanw yno, cyn belled â bod y lleuad yn parhau i fodoli; cyflawni ein hymrwymiadau datgarboneiddio mewn ffordd ddefnyddiol iawn; a chreu cyfleoedd sylweddol i'r cadwyni cyflenwi lleol. Felly, rwy’n meddwl bod y rheini i gyd yn ffactorau pwysig iawn—. Ildiaf i Darren Millar.

I’m very grateful to the Member for giving way. One of the other benefits, of course, that these sorts of schemes can deliver is a flood protection benefit. Of course, on the coast in north Wales there’s an opportunity to develop a tidal lagoon to protect Colwyn Bay, Conwy and parts of the coastline of Denbighshire. Do you agree with me that that sort of opportunity, because it’s going to deliver potential flood protection benefits, does mean that the Welsh Government could potentially get financially involved with delivering this project in order to make it happen?

Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Aelod am ildio. Un o’r buddion eraill, wrth gwrs, y mae’r mathau hyn o gynlluniau’n gallu eu darparu yw budd o ran amddiffyn rhag llifogydd. Wrth gwrs, ar arfordir y gogledd mae yna gyfle i ddatblygu morlyn llanw i ddiogelu Bae Colwyn, Conwy a rhannau o arfordir Sir Ddinbych. A ydych chi’n cytuno â mi bod y math hwnnw o gyfle, oherwydd y gallai sicrhau buddion posibl o ran amddiffyn rhag llifogydd, yn golygu y gallai Llywodraeth Cymru o bosibl gymryd rhan yn ariannol yn y broses o gyflwyno’r prosiect hwn er mwyn gwneud iddo ddigwydd?

Yes. I think the Member may have already seen Natural Resources Wales’s report, and it does emphasise the flood protection benefits that tidal lagoon projects could bring, and that’s going to be really, really important. The Hendry review observes that tidal lagoons can play a cost-effective part in the UK energy mix, and I think that was a real breakthrough, because there was some questioning about the cost-effectiveness of this technology—it’s a long-term one, but viewed in the long term, it is clearly seen to be cost-effective. The case for this as a pathfinder project is described in the review as ‘very strong’, and then likely to lead to cost-competitive larger lagoons in other areas, such as north Wales, but potentially also Cardiff and Newport, as well as in other sites around the UK. So, this is really, really important.

The thoroughness of the Hendry review goes into calls for the UK Government to adopt a clear strategic approach to tidal energy, similar to offshore wind. So, I think we need to see that. He also calls for a new body, a tidal power authority, that would act as an arm’s-length agency, so that the maximum advantage could be taken of this technology. So, we see the extent, really, of what is before us.

Can I just turn, finally, to the advantages for Wales? I won’t talk specifically—I think other Members will talk about the Swansea project. But if other projects follow in the most likely sites, we could see a £20 billion level of investment from the private sector, over 33,000 jobs, potentially, in construction and manufacturing for Wales, and an annual benefit in our GVA, if these projects go ahead, of £1.4 billion. It is remarkable. Wales was once the Kuwait of coal; we could now be the world leader in tidal energy. Let’s grasp the challenge.

Ydw. Rwy'n meddwl bod yr Aelod efallai eisoes wedi gweld adroddiad Cyfoeth Naturiol Cymru, ac mae'n pwysleisio’r buddion o ran amddiffyn rhag llifogydd a allai ddod gyda phrosiectau morlynnoedd llanw, ac mae hynny'n mynd i fod yn bwysig iawn, iawn. Mae adolygiad Hendry yn nodi y gall morlynnoedd llanw chwarae rhan gost-effeithiol yng nghymysgedd ynni y DU, ac rwy’n meddwl bod hynny’n torri tir newydd gwirioneddol, oherwydd roedd rhai cwestiynau ynghylch cost-effeithiolrwydd y dechnoleg hon—mae'n un hirdymor, ond wrth edrych ar yr hirdymor, mae'n dod yn amlwg bod hyn yn gost-effeithiol. Mae'r adroddiad yn nodi bod yr achos o blaid hyn fel prosiect braenaru yn 'gryf iawn', a’i fod yna yn debygol o arwain at forlynnoedd mawr cost-gystadleuol mewn ardaloedd eraill, fel y gogledd, ond hefyd o bosibl Caerdydd a Chasnewydd, yn ogystal â safleoedd eraill o amgylch y DU. Felly, mae hyn yn bwysig iawn, iawn.

Mae trylwyredd adolygiad Hendry yn cynnwys galwadau ar Lywodraeth y DU i fabwysiadu dull strategol clir ar gyfer ynni llanw, yn debyg i ynni gwynt ar y môr. Felly, rwy’n meddwl bod angen inni weld hynny. Mae hefyd yn galw am gorff newydd, awdurdod ynni llanw, a fyddai'n gweithredu fel asiantaeth hyd braich, er mwyn gallu manteisio i'r eithaf ar y dechnoleg hon. Felly, rydym yn gweld cwmpas, a dweud y gwir, yr hyn sydd o’n blaenau.

A gaf i droi, yn olaf, at y buddion i Gymru? Ni wnaf siarad yn benodol—rwy'n meddwl y bydd Aelodau eraill yn sôn am brosiect Abertawe. Ond pe byddai prosiectau eraill yn dilyn yn y safleoedd mwyaf tebygol, gallem weld buddsoddiad gwerth £20 biliwn gan y sector preifat, dros 33,000 o swyddi, o bosibl, mewn adeiladu a gweithgynhyrchu ar gyfer Cymru, a budd blynyddol yn ein GYC, os aiff y prosiectau hyn yn eu blaenau, o £ 1.4 biliwn. Mae'n rhyfeddol. Unwaith, Cymru oedd Kuwait y byd glo; nawr, gallem fod yn arweinydd y byd ym maes ynni llanw. Gadewch inni groesawu’r her.

We thank the Welsh Government for bringing this debate forward and welcome the opportunity to contribute to the discussion. The Swansea tidal lagoon presents a huge opportunity for the UK and Wales to be at the forefront of this groundbreaking technology. Although the Swansea lagoon is just a pilot project for this industry, we understand that Cardiff is a front-runner in the plans for the development of a full-sized installation, and, of course, we heard earlier about the possibilities in north Wales, and we should, of course, include the possibilities in Newport as well.

It is hard to overestimate the potential for Welsh industry in the construction and technology phase of this development. There are companies in Wales and the Swansea region that already have the technical ability to provide much of the infrastructure for this project, but it will also provide these and many others with the opportunity to develop the capability to provide full tidal lagoon technological and infrastructural expertise. In addition, there is huge potential for companies in the down-the-line supply chain to engage in this project.

The Hendry review of tidal lagoons emphasises the advantages of security of supply and the carbon-negative impact of such developments, which, of course, impact positively on the Welsh Assembly’s aim for zero-carbon energy supply. It should also be noted that this industry not only has great potential in the UK, but there are many locations worldwide where tidal lagoons are viable options in electrical production. It is vital that the UK Government act decisively to move this project forward so that Wales and the UK will be at the cutting edge of this exciting new technology and be in a position to tender for such developments, wherever they are located. There is full cross-party consensus on this development, so let us continue to pressurise the UK Government to act on the recommendations in the Hendry review and note that we in the Welsh Assembly will not tolerate unacceptable delays in proceeding with this vital project.

Rydym yn diolch i Lywodraeth Cymru am gyflwyno'r ddadl hon ac yn croesawu'r cyfle i gyfrannu at y drafodaeth. Mae morlyn llanw Abertawe yn cynnig cyfle enfawr i’r DU ac i Gymru i fod ar flaen y gad o ran y dechnoleg arloesol hon. Er mai dim ond prosiect arbrofol ar gyfer y diwydiant hwn yw’r morlyn yn Abertawe, rydym yn deall bod Caerdydd ymhlith y ceffylau blaen o ran y cynlluniau i ddatblygu gosodiad maint llawn, ac, wrth gwrs, clywsom yn gynharach am y posibiliadau yn y gogledd, a dylem, wrth gwrs, gynnwys y posibiliadau yng Nghasnewydd hefyd.

Mae'n anodd goramcangyfrif y potensial i ddiwydiant Cymru yng nghyfnod adeiladu a thechnoleg y datblygiad hwn. Mae cwmnïau yng Nghymru ac yn rhanbarth Abertawe sydd eisoes yn meddu ar y gallu technegol i ddarparu llawer o'r seilwaith ar gyfer y prosiect hwn, ond bydd hefyd yn rhoi’r cyfle i’r rhain ac i lawer o rai eraill i ddatblygu'r gallu i ddarparu arbenigedd llawn o ran technoleg a seilwaith morlynnoedd llanw. Hefyd, mae potensial enfawr i gwmnïau sy’n bellach i lawr yn y gadwyn gyflenwi i gymryd rhan yn y prosiect hwn.

Mae adolygiad Hendry o forlynnoedd llanw yn pwysleisio manteision sicrwydd y cyflenwad ac effaith carbon-negatif datblygiadau o'r fath, sydd, wrth gwrs, yn cael effaith gadarnhaol ar nod y Cynulliad o gyflenwi ynni di-garbon. Dylid nodi hefyd bod gan y diwydiant hwn botensial mawr, nid yn unig yn y DU, ond mewn llawer o leoliadau ledled y byd lle mae morlynnoedd llanw yn ddewisiadau ymarferol ym maes cynhyrchu trydan. Mae'n hanfodol bod Llywodraeth y DU yn gweithredu’n bendant i symud y prosiect hwn yn ei flaen fel y bydd Cymru a'r DU ar flaen y gad yn y dechnoleg newydd gyffrous hon, ac mewn sefyllfa i dendro ar gyfer datblygiadau o'r fath, lle bynnag y byddant wedi'u lleoli. Mae consensws trawsbleidiol llawn ar y datblygiad hwn, felly gadewch inni barhau i ddwyn pwysau ar Lywodraeth y DU i weithredu ar yr argymhellion yn adolygiad Hendry a nodi na wnawn ni yng Nghynulliad Cymru oddef oedi annerbyniol wrth symud ymlaen gyda'r prosiect hanfodol hwn.

I’d like to touch on three topics: fish, ambition, and St David. We’ve talked about the merits of this project being a commercial project, fully reliant on private finance, as one of its many merits, but, of course, we have a regulatory environment that risks making many of these projects non-starters. We may well want patient investors, but there aren’t many irrational investors. There are no time limits in force and, in such an environment, there’s a real risk that the Swansea project could collapse and future marine projects may be put off. Now, I’m all for arm’s-length regulation, but we can barely see the NRW from across the horizon, and I do question the way that the legislation has been set out and the way the NRW has been set up. They can take as long as they like. Ministers have no powers—they can’t set a deadline for a decision, they can’t call it in, nor can they appeal. We may find ourselves in the absurd position of having all the consents we need from Whitehall, but, because of lack of expertise in NRW, the project may well fall into the sea—

Hoffwn sôn am dri phwnc: pysgod, uchelgais, a Dewi Sant. Rydym wedi siarad am rinweddau’r ffaith bod y prosiect hwn yn brosiect masnachol, sy’n gwbl ddibynnol ar gyllid preifat, fel un o'i lawer o rinweddau, ond, wrth gwrs, mae gennym amgylchedd rheoleiddio sy'n peri risg na wnaiff llawer o'r prosiectau hyn fyth ddechrau. Efallai yr hoffem gael buddsoddwyr amyneddgar, ond nid oes llawer o fuddsoddwyr direswm. Nid oes terfynau amser mewn grym ac, mewn amgylchedd o'r fath, mae perygl gwirioneddol y gallai'r prosiect Abertawe chwalu ac y gallai prosiectau morol yn y dyfodol gael eu gohirio. Nawr, rwyf yn sicr o blaid rheoleiddio hyd braich, ond prin y gallwn weld Cyfoeth Naturiol Cymru o dros y gorwel, ac rwyf yn cwestiynu'r ffordd y mae'r ddeddfwriaeth wedi ei gosod allan a'r ffordd y mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ei sefydlu. Gallant gymryd cyhyd ag y mynnant. Nid oes gan Weinidogion unrhyw bwerau—nid ydyn nhw’n gallu gosod terfyn amser i gael penderfyniad, nid ydyn nhw’n gallu ei alw i mewn, ac nid ydyn nhw’n gallu apelio. Gallem fod yn y sefyllfa absẃrd o fod wedi cael pob caniatâd sydd ei angen arnom gan Whitehall, ond, oherwydd diffyg arbenigedd yng Nghyfoeth Naturiol Cymru, gallai’r prosiect ddisgyn i mewn i'r môr—

Is he aware of article 11 of the Natural Resources Body for Wales (Establishment) Order 2012 that gives Welsh Ministers a general power to direct Natural Resources Wales as to the exercise of its powers?

A yw'n ymwybodol o erthygl 11 Gorchymyn Corff Adnoddau Naturiol Cymru (Sefydlu) 2012 sy'n rhoi pŵer cyffredinol i Weinidogion Cymru i gyfarwyddo Cyfoeth Naturiol Cymru ynghylch arfer ei bwerau?

It may surprise Mark Reckless to know that I was not aware of that particular sub-clause, but I’m grateful to him for bringing it to attention.

It is not acknowledged that many of the private investors here have been incredibly generous in their patience, and, without them, this project would be dead in the water. David and Heather Stevens, in particular, do not seek the limelight, but, without their willingness to back this project, all our talk of sustainable development would be rather academic.

I want to touch on ambition, secondly. It seems that, for too long, we’ve been too nervous to be fully committing to these projects. I think, some time ago, I remember seeing protesters outside of this Assembly, with some of my fellow Assembly Members here now standing alongside them, against windfarms in mid Wales. It’s possible that that spooked many people. Senior officials, I fear, are so committed to nuclear that they appear to see renewables as, at best, a distraction, and, at worst, a threat. We can set—we have set—a climate change target. We have set an ambition to frame public policy in a way that serves the well-being of future generations. Reducing and then eliminating the use of fossil fuels does both those things. The Swansea bay tidal lagoon sends an important signal that we want to harness the power of the sea and stimulate green jobs in the process, but we can’t be ambivalent about it. We must be full-throated. We shouldn’t be quietly supportive in the background; we must buy a stake in the holding company and benefit from Wales being the first in a global wave of developments.

Finally, I come to Saint David and his call for us to do the little things. We want to see—well, I certainly want to see—100 per cent of our energy generated from renewable sources. Indeed, I’d like to see more, so that we can sell our energy and generate wealth for Wales, and let our natural resources, once again, become a hallmark of our economic base. The lagoon is an important part of that, but we can’t just rely on a couple of big projects to deliver our ambitions. We need to do more. We need to do the little things—hundreds of little things simultaneously. We need to plan for every home to be a mini power station that generates more energy than it needs and use fully energy conservation and reduce the amount of energy we need—often the bit that is neglected in these debates. This is part of the foundational economy focus that we want to see: marrying this embrace of emerging technologies with a focus on the economy of the everyday. Local energy production has got huge potential to generate local economic spin-offs, local supply chains, local skills, and, crucially, to reconnect people’s behaviour with their energy consumption. When people are able to see the energy that they are creating, they’re producing, that’s far more likely to impact on their habits and their attitudes and their own behaviour. So, we do require leadership. We require a permissive regulatory environment and we require money. And, if Saint David isn’t to your tastes, perhaps we should think about Max Boyce, who told us we need an incredible plan, because, as he said, where there’s a will there’s a way. Thank you.

Efallai y bydd yn syndod i Mark Reckless i wybod nad oeddwn yn ymwybodol o’r is-gymal penodol hwnnw, ond rwy'n ddiolchgar iddo am dynnu sylw ato.

Nid yw wedi’i gydnabod bod llawer o'r buddsoddwyr preifat yma wedi bod yn hynod o hael â’u hamynedd, ac y byddai’r prosiect hwn, hebddynt, yn farw yn y dŵr. Nid yw David a Heather Stevens, yn arbennig, yn ceisio bod yn llygad y cyhoedd, ond, heb eu parodrwydd i gefnogi'r prosiect hwn, byddai ein holl sôn am ddatblygu cynaliadwy braidd yn academaidd.

Hoffwn sôn am uchelgais, yn ail. Mae'n ymddangos ein bod, am gyfnod rhy hir, wedi bod yn rhy nerfus i ymrwymo’n llawn i'r prosiectau hyn. Rwy’n meddwl, beth amser yn ôl, fy mod yn cofio gweld protestwyr y tu allan i'r Cynulliad hwn, a rhai o fy nghyd-Aelodau Cynulliad sydd yma nawr yn sefyll ochr yn ochr â nhw, yn erbyn ffermydd gwynt yn y canolbarth. Mae'n bosibl bod hynny wedi codi ofn ar lawer o bobl. Mae uwch swyddogion, rwy’n ofni, mor ymroddedig i niwclear fel ei bod yn ymddangos eu bod yn gweld ynni adnewyddadwy, ar y gorau, fel rhywbeth i dynnu sylw, ac, ar y gwaethaf, fel bygythiad. Gallwn osod—rydym wedi gosod—targed newid yn yr hinsawdd. Rydym wedi gosod uchelgais i fframio polisi cyhoeddus mewn ffordd sy'n gwasanaethu lles cenedlaethau'r dyfodol. Mae lleihau ac yna dileu'r defnydd o danwyddau ffosil yn gwneud y ddau beth hynny. Mae'r morlyn llanw ym mae Abertawe yn anfon arwydd pwysig ein bod yn awyddus i harneisio pŵer y môr ac ysgogi swyddi gwyrdd yn y broses, ond ni allwn fod yn amwys am y peth. Mae'n rhaid i’n llais fod yn gryf. Ni ddylem fod yn dawel gefnogol yn y cefndir; mae'n rhaid inni brynu cyfran yn y cwmni daliannol ac elwa ar y ffaith mai Cymru fyddai’r gyntaf mewn ton fyd-eang o ddatblygiadau.

Yn olaf, rwy’n yn dod at Dewi Sant a'i alwad inni wneud y pethau bychain. Hoffem weld—wel, yn sicr hoffwn i weld—100 y cant o'n hynni yn cael ei gynhyrchu o ffynonellau adnewyddadwy. Yn wir, hoffwn i weld mwy, fel y gallwn werthu ein hynni a chynhyrchu cyfoeth i Gymru, a gadael i’n hadnoddau naturiol, unwaith eto, ddod yn un o ddilysnodau ein sylfaen economaidd. Mae'r morlyn yn rhan bwysig o hynny, ond ni allwn ddibynnu ar un neu ddau o brosiectau mawr yn unig i gyflawni ein huchelgeisiau. Mae angen inni wneud mwy. Mae angen inni wneud y pethau bychain—cannoedd o bethau bychain ar yr un pryd. Mae angen inni gynllunio i bob cartref fod yn orsaf bŵer fach sy'n cynhyrchu mwy o ynni nag sydd ei angen arno a defnyddio cadwraeth ynni yn llawn a lleihau faint o ynni sydd ei angen arnom—yn aml y darn sy'n cael ei esgeuluso yn y dadleuon hyn. Mae hyn yn rhan o'r pwyslais economi sylfaenol yr hoffem ei weld: priodi’r croeso hwn i dechnolegau newydd â phwyslais ar economi pethau bob dydd. Mae gan gynhyrchu ynni lleol botensial enfawr i greu sgil effeithiau economaidd lleol, cadwyni cyflenwi lleol, sgiliau lleol, ac, yn hanfodol, i ailgysylltu ymddygiad pobl â’u defnydd o ynni. Pan fydd pobl yn gallu gweld yr ynni y maent yn ei greu, y maent yn ei gynhyrchu, mae hynny’n llawer mwy tebygol o effeithio ar eu harferion a'u hagweddau a'u hymddygiad eu hunain. Felly, mae angen arweinyddiaeth arnom. Mae angen amgylchedd rheoleiddio caniataol ac mae angen arian. Ac, os nad yw Dewi Sant at eich dant, efallai y dylem feddwl am Max Boyce, a ddywedodd wrthym fod angen cynllun anhygoel arnom, oherwydd, fel y dywedodd, ceffyl da yw ewyllys. Diolch.

Well, Members, I think we’re standing on the threshold of something really rather significant. I think it takes a certain level of courage to face global political shifts and then to determine to bring good from them. Sometimes, drawing out that good can be seismic in itself, and that’s an adoption of new thinking.

Now, with some of my colleagues, I’ve just come back from CERN in Geneva—an exceptional institution that brings unique opportunity to that part of the world. It began in 1954 when scientists from 12 countries left behind the first half of the twentieth century and embarked on the first step in breaking through the limits of engineering, computing, and physics. In a tunnel 100m down and 27 km long, built for an earlier, costly project, the £2.8 billion Large Hadron Collider today is just part of a phenomenal but also expensive story that attracts investment from twice as many countries as it did 60 years ago.

I bet many Governments have questioned the cost of their contributions over the years, but do we now wonder: could there have been a cheaper way to discover the God particle? Might the development of the worldwide web have been achieved for less? Now, neither of these particular revolutions would have been foreseen in 1954. What those Governments invested in, decade after decade, was the moving frontier—the acknowledgement that looking forward, thinking forward, spending forward, is the only hope of being ready for those genuinely global challenges. We’re already doing it to a degree with climate change, for example, or global water and food resources, the global economy, even—all inter-related, of course, but requiring a new outlook. This is why I say we are on the threshold of something significant, although it may seem small, because tidal lagoons are, in part, a new answer to the question of future energy production.

Burning fossil fuels: that’s cheap, but cheap energy isn’t value for money when resources are finite, security of supply is uncertain, and the cost of pollution and poor health are taken into account. Wind energy: cheapish to produce, but often unpopular, unreliable, and needing expensive back-up—value for money? Nuclear: not especially expensive when the cost is set off over a lifetime. It’s reliable, but very high risk in terms of cost of security breach. Is that value for money? And lagoons: not especially expensive when the cost is set off over a lifetime, reliable technology, but not tested—is that value for money?

Wel, Aelodau, rwy’n meddwl ein bod yn sefyll ar drothwy rhywbeth gwirioneddol arwyddocaol. Rwy'n meddwl bod angen dewrder neilltuol i wynebu newidiadau gwleidyddol byd-eang ac wedyn penderfynu dod â rhywbeth da ohonynt. Weithiau, gall dod â’r peth da hwnnw allan fod yn seismig ynddo ei hun, gan fabwysiadu ffordd newydd o feddwl.

Nawr, gyda rhai o fy nghydweithwyr, rwyf newydd ddod yn ôl o CERN yn Genefa—sefydliad eithriadol sy'n dod â chyfle unigryw i’r rhan honno o'r byd. Dechreuodd yn 1954 wrth i wyddonwyr o 12 o wledydd symud ymlaen o hanner cyntaf yr ugeinfed ganrif a chymryd y cam cyntaf i dorri drwy derfynau peirianneg, cyfrifiadureg, a ffiseg. Mewn twnnel 100m i lawr a 27 km o hyd, a adeiladwyd ar gyfer prosiect cynharach, costus, mae'r Peiriant Gwrthdaro Hadron Mawr gwerth £2.8 biliwn erbyn heddiw yn un rhan o stori anhygoel, ond stori ddrud hefyd sy'n denu buddsoddiad gan ddwywaith cymaint o wledydd ag a wnaeth 60 mlynedd yn ôl.

Rwy'n siŵr bod llawer o Lywodraethau wedi cwestiynu cost eu cyfraniadau dros y blynyddoedd, ond a ydym nawr yn meddwl: a fyddai wedi bod ffordd ratach o ddarganfod y gronyn Duw? A allem ni fod wedi llwyddo i ddatblygu’r we fyd-eang am lai? Nawr, fyddai neb wedi rhagweld y naill na’r llall o’r chwyldroadau penodol hyn yn 1954. Yr hyn yr oedd y Llywodraethau hynny’n buddsoddi ynddo, ddegawd ar ôl degawd, oedd y ffin symudol—y gydnabyddiaeth mai edrych ymlaen, meddwl ymlaen, gwario ymlaen, yw'r unig obaith o fod yn barod am yr heriau gwirioneddol fyd-eang hynny. Rydym eisoes yn gwneud hynny i raddau gyda newid yn yr hinsawdd, er enghraifft, neu adnoddau dŵr a bwyd byd-eang, yr economi fyd-eang, hyd yn oed—maent i gyd yn rhyng-gysylltiedig, wrth gwrs, ond mae angen edrych o’r newydd arnynt. Dyma pam yr wyf yn dweud ein bod ar drothwy rhywbeth arwyddocaol, hyd yn oed os yw’n ymddangos yn fach, oherwydd bod morlynnoedd llanw, yn rhannol, yn ateb newydd i gwestiwn cynhyrchu ynni yn y dyfodol.

Llosgi tanwyddau ffosil: mae hynny'n rhad, ond nid yw ynni rhad yn rhoi gwerth am arian os yw’r adnoddau'n gyfyngedig, diogelwch y cyflenwad yn ansicr, a chost llygredd ac iechyd gwael yn cael eu hystyried. Ynni gwynt: eithaf rhad i’w gynhyrchu, ond yn aml yn amhoblogaidd, annibynadwy, ac angen offer wrth gefn drud—gwerth am arian? Niwclear: ddim yn arbennig o ddrud wrth wrthbwyso’r gost dros oes. Mae'n ddibynadwy, ond mae’r risg yn uchel iawn o ran cost methiant diogelwch. A yw hynny’n werth am arian? A lagwnau: ddim yn arbennig o ddrud wrth wrthbwyso’r gost dros oes, technoleg ddibynadwy, ond heb ei phrofi—a yw hynny’n werth am arian?

Very briefly. It’s quite a long speech, sorry, Simon.

Yn fyr iawn. Mae'n araith eithaf hir, mae'n ddrwg gennyf, Simon.

Just to reiterate that I hope she’s able to see in the Hendry report that he compared nuclear with the tidal lagoon and said, over a similar lifetime cost analysis, the tidal lagoon was actually cheaper than nuclear.

Dim ond i ailadrodd fy mod yn gobeithio ei bod hi’n gallu gweld yn adroddiad Hendry ei fod wedi cymharu niwclear â’r morlyn llanw ac wedi dweud, dros ddadansoddiad cost oes tebyg, bod y morlyn llanw mewn gwirionedd yn rhatach na niwclear.

Well, that’s what I am coming to, because, in terms of value for money, I’m asking: why on earth don’t we just find out? Tidal lagoons are new thinking. Like CERN, this is a world first. This is a new industry, a global industry, with global implications, and it’s ours for the taking here in the UK. It’s not a question of ‘could’, David Melding; it’s a question of ‘should’. The Hendry report is convincing on the part that tidal energy could play in meeting our needs, but that is just part of a much bigger story. It is convincing on the immediate local economic benefits that a no-regrets pathfinder lagoon would bring to my region: it’s transformative for Swansea as a city, he says. But it’s true for other parts of the UK as well. It’s convincing on the economic effect of other lagoons in the south east and north of Wales, and the fit with the UK industrial strategy. But the real value for money comes from being the first—the UK being the undisputed global centre for lagoon expertise and manufacturing. How often does an opportunity like this come along? For 30p on our bills, we can make all this talk of a knowledge economy mean something, by growing manufacturing for the world here in the UK.

It’s not just about the development phase. We could be leading the world in research and development, not just in a more efficient design but in materials, giving our steelworks new life and direction, in energy storage, in transmission methods, in flood protection. If we want a USP for our new trade deals, well here it is. Looking forward, thinking forward, spending forward—not on a lagoon, but on a new industrial future for Britain.

When CERN was set up, it didn’t foresee that its work would save lives through proton beam therapy, and that it would revolutionise data transfer. Its partners just knew that they were the first, and being first means driving change. Four hundred years ago—a little bit more recently than St David, I’m afraid—Hans Lippershey invented the Dutch perspective glass, a device for seeing things far away as if they were nearby. He took some existing technology, a glass lens, and did something moderately interesting with it. He didn’t treat it as a first; he didn’t see the potential of what he had. Galileo, on the other hand, wasn’t content to see things far away as if they were nearby. He took his version of the Dutch perspective glass and showed the Venetian Senate that his telescope gave them something unique: access to the stars. It made him a rich man and made all of us richer, as the Hubble telescope, just like CERN, has helped us understand our universe. We shouldn’t look at tidal lagoons as things far away as if they were nearby. We also need to look up and see the global opportunity for Wales and for Britain.

Wel, dyna beth yr wyf yn dod ato, oherwydd, o ran gwerth am arian, rwy'n gofyn: pam ar y ddaear na wnawn ni ddarganfod hyn? Mae morlynnoedd llanw yn ffordd newydd o feddwl. Fel CERN, hwn fydd y cyntaf yn y byd. Mae hwn yn ddiwydiant newydd, yn ddiwydiant byd-eang, gyda goblygiadau byd-eang, ac mae gennyn ni yma yn y DU. Nid yw'n gwestiwn o 'gallem', David Melding; mae'n fater o 'dylem'. Mae adroddiad Hendry yn argyhoeddiadol ar y rhan y gallai ynni'r llanw ei chwarae wrth ddiwallu ein hanghenion, ond dim ond rhan o stori lawer mwy yw hynny. Mae'n argyhoeddiadol ar y manteision economaidd lleol uniongyrchol y byddai morlyn braenaru diedifar yn eu creu i fy rhanbarth i: mae'n drawsnewidiol i Abertawe fel dinas, meddai. Ond mae'n wir am rannau eraill o'r DU hefyd. Mae'n argyhoeddiadol ar effaith economaidd morlynnoedd eraill yn y de-ddwyrain a’r gogledd, a’u bod yn cyd-fynd â strategaeth ddiwydiannol y DU. Ond y gwir werth am arian yw bod y cyntaf—mai’r Deyrnas Unedig fyddai’r ganolfan fyd-eang ddiamheuol ar gyfer arbenigedd mewn morlynnoedd a’u gweithgynhyrchu. Pa mor aml y cawn gyfle fel hyn? Am 30c ar ein biliau, gallwn wneud i’r holl sôn am economi wybodaeth olygu rhywbeth, drwy dyfu gweithgynhyrchu ar gyfer y byd, yma yn y DU.

Mae’n ymwneud â mwy na’r cyfnod datblygu. Gallem fod yn arwain y byd ym maes ymchwil a datblygu, nid yn unig o ran dyluniad mwy effeithlon ond o ran deunyddiau, gan roi bywyd a chyfeiriad newydd i’n gwaith dur, o ran storio ynni, o ran dulliau trosglwyddo, o ran amddiffyn rhag llifogydd. Os ydym am gael USP ar gyfer ein cytundebau masnach newydd, wel dyma fe. Edrych ymlaen, meddwl ymlaen, gwario ymlaen—nid ar forlyn, ond ar ddyfodol diwydiannol newydd i Brydain.

Pan gafodd CERN ei sefydlu, nid oeddent yn rhagweld y byddai eu gwaith yn achub bywydau drwy therapi pelydr protonau, ac y byddent yn chwyldroi trosglwyddo data. Yr oll yr oedd eu partneriaid yn ei wybod oedd mai nhw oedd y cyntaf, a bod hynny’n golygu sbarduno newid. Bedwar cant o flynyddoedd yn ôl—ychydig bach yn fwy diweddar na Dewi Sant, yn anffodus—dyfeisiodd Hans Lippershey y gwydr persbectif Iseldiroedd, dyfais i weld pethau pell i ffwrdd fel pe byddent yn agos. Defnyddiodd dechnoleg a oedd yn bodoli, lens gwydr, a gwneud rhywbeth cymharol ddiddorol â hynny. Ni wnaeth drin hyn fel mai ef oedd y cyntaf; ni welodd botensial yr hyn oedd ganddo. Nid oedd Galileo, ar y llaw arall, yn fodlon ar weld pethau pell i ffwrdd fel pe byddent yn agos. Cymerodd ei fersiwn ef o'r gwydr persbectif Iseldiroedd a dangosodd i Senedd Fenis fod ei delesgop yn rhoi rhywbeth unigryw iddynt: mynediad at y sêr. Gwnaeth hyn ef yn ddyn cyfoethog a gwnaeth bob un ohonom yn gyfoethocach, gan fod telesgop Hubble, yn union fel CERN, wedi ein helpu i ddeall ein bydysawd. Ni ddylem edrych ar forlynnoedd llanw yn bethau pell fel pe byddent yn agos. Mae angen inni hefyd edrych i fyny a gweld y cyfle byd-eang i Gymru ac i Brydain.

I want to put the tidal lagoon in the broader context of Wales’s blue economy, but, before I do that, I think it’s worth noting that Charles Hendry’s backing for the lagoon in Swansea bay has not only been widely welcomed in this Chamber but also, speaking personally, by my constituents and also by businesses across the supply chain and potential supply chain of the region. I believe that the lagoon has captured the imagination because, as David Melding was alluding to earlier, modern Wales was built on energy, and clean tidal energy technology could be Wales's next big industry. And let's not underestimate, either, the effect of a 100-year economic commitment on the regional economy of Swansea bay. This could be a catalyst for major economic development in sectors that could support lagoon technology and construction.

Wales is a tidal nation, and one of our major assets is our long coastline and a high tidal reach that few other countries can match. So, it makes good sense for us to focus on developing sectors of our economy where we can offer something that most other countries can't, and sectors that don't depend on our ongoing membership of the European Union, and making sustainable—and I emphasise ‘sustainable’—use of our natural resources make sense. Indeed, it gives us a competitive advantage. Countries that don't have our coast and don't have our tides can't develop that advantage. But let's not rest on our laurels. There are certainly enough other countries with similar natural assets to pose a competitive threat, and our competitors are not going to hang around while Wales develops the upper hand in this sector. So, we need fast action from the UK Government, and we also need swift action from Natural Resources Wales, to grant marine licences and to avoid further delays. If these steps are not taken promptly, we will lose our first-mover advantage to some other location, and a golden opportunity may be lost, and that would be unforgivable.

Like other Members, I've had representations from local anglers with genuine concerns, with which I sympathise, about the effects on fish stocks, though the actual detail is disputed, as we know. But, what's not disputed—

Hoffwn roi'r morlyn llanw yng nghyd-destun ehangach economi las Cymru, ond, cyn imi wneud hynny, rwy’n meddwl ei bod yn werth nodi nad yn y Siambr hon yn unig y mae cefnogaeth Charles Hendry i’r morlyn ym mae Abertawe wedi ei chroesawu’n eang, ond hefyd, i siarad yn bersonol, gan fy etholwyr a hefyd gan fusnesau ar draws y gadwyn gyflenwi a chadwyn gyflenwi bosibl y rhanbarth. Rwy’n credu bod y lagŵn wedi cydio yn y dychymyg oherwydd, fel yr oedd David Melding yn cyfeirio ato yn gynharach, cafodd Cymru fodern ei hadeiladu ar ynni, ac efallai mai technoleg ynni llanw glân fydd diwydiant mawr nesaf Cymru. A gadewch inni beidio â thanbrisio, ychwaith, effaith 100 mlynedd o ymrwymiad economaidd ar economi ranbarthol bae Abertawe. Gallai hwn fod yn gatalydd i ddatblygiad economaidd mawr mewn sectorau a allai gefnogi technoleg morlynnoedd a’u hadeiladu.

Mae Cymru'n genedl llanw, ac un o'n hasedau mawr yw ein harfordir hir a chyrhaeddiad llanw sy’n uwch na’r rhan fwyaf o wledydd eraill. Felly, mae'n gwneud synnwyr da inni i ganolbwyntio ar ddatblygu sectorau o'n heconomi lle y gallwn gynnig rhywbeth nad yw’r rhan fwyaf o wledydd eraill yn gallu ei gynnig, a sectorau nad ydynt yn dibynnu ar ein haelodaeth barhaus o'r Undeb Ewropeaidd, ac mae defnyddio ein hadnoddau naturiol yn gynaliadwy—ac rwy’n pwysleisio ‘cynaliadwy’— yn gwneud synnwyr. Yn wir, mae'n rhoi mantais gystadleuol inni. Nid yw gwledydd nad oes ganddynt ein harfordir na’n llanw ni yn gallu datblygu'r fantais honno. Ond gadewch inni beidio â gorffwys ar ein rhwyfau. Yn sicr mae digon o wledydd eraill sydd ag asedau naturiol tebyg i fod yn fygythiad cystadleuol, ac nid yw ein cystadleuwyr yn mynd i loetran tra bod Cymru yn achub y blaen yn y sector hwn. Felly, mae angen i Lywodraeth y DU weithredu ar fyrder, a hefyd mae angen i Gyfoeth Naturiol Cymru weithredu’n gyflym, i roi trwyddedau morol ac i osgoi unrhyw oedi pellach. Os na chaiff y camau hyn eu cymryd yn brydlon, byddwn yn colli ein mantais symudydd cyntaf i ryw leoliad arall, ac efallai y caiff cyfle euraidd ei golli, a byddai hynny'n anfaddeuol.

Fel Aelodau eraill, rwyf wedi cael sylwadau gan bysgotwyr lleol sydd â phryderon gwirioneddol, yr wyf yn cydymdeimlo â nhw, am yr effeithiau ar stociau pysgod, er bod anghydfod ynghylch yr union fanylion, fel y gwyddom. Ond, yr hyn nad yw’n destun anghydfod—

I thank the Member for giving way. I, too, have had representations from the anglers, the Afan anglers in particular, and I think it's important that we now quickly get a resolution between NRW and Tidal Lagoon Power so that we can ensure the disparity between the two, which is quite huge at the moment, actually becomes more realistic, because I understand that both are, admittedly, at the extremes of their calculations and there needs to be a fairer balance in the middle somewhere, and we need to get that done quickly.

Diolch i'r Aelod am ildio. Rwyf innau hefyd wedi cael sylwadau gan y pysgotwyr, pysgotwyr yr Afan yn arbennig, ac rwy’n meddwl ei bod yn bwysig ein bod nawr yn sicrhau penderfyniad cyflym rhwng Cyfoeth Naturiol Cymru a Tidal Lagoon Power fel y gallwn sicrhau bod y bwlch rhwng y ddau, sy'n eithaf enfawr ar hyn o bryd, yn dod yn fwy realistig, oherwydd rwy’n deall bod y ddau, mae’n rhaid cyfaddef, ar eithafion eu cyfrifiadau ac mae angen canfod cydbwysedd tecach yn y canol yn rhywle, ac mae angen inni wneud hynny’n gyflym.

I would echo that; I think that we need fast progress on that. But what isn’t disputed is that climate change is one of the biggest threats to marine biodiversity in any event. So, I think that's the broader context for that discussion.

But the lagoon is a manifestation of a much broader opportunity, which is to turn Wales’s most abundant natural resource into an economic asset and to grow our blue economy. The Welsh Government will be consulting, as the Cabinet Secretary said, on a new marine plan this year, and I would like to see that plan signal a full commitment to this sector, in all its guises—we’re talking about marine today, but there's also sport, aquaculture and other opportunities, £2.1 billion-worth of economic value and tens of thousands of jobs before we start making any real headway in the area of renewables. But we need to grasp this chance.

I would like to see an ambitious marketing strategy showcasing this sector to the world, and we could start by hosting an international summit of potential purchasers of lagoon technology in the Swansea bay area. I would like to see stretching but deliverable targets from energy from offshore and marine renewables over a realistic time frame. I'd like to see the new national infrastructure commission being tasked with an early assessment of the infrastructure needs of the blue economy. And to echo the point that Lee Waters was making, we need a fast, transparent and fit-for-purpose consenting regime. There is evidence, which came through the consultation the Welsh Government conducted at the end of last year into the fees and charges, that there are concerns around timescales being a major, potential cause of competitive disadvantage. So, certainty and transparency in this area are vital.

I also want to see the Welsh Government pressing the UK Government to make good on any shortfall in EU funding for the marine sector as a result of leaving the EU, and to make sure that the Brexit process does not involve any reversal of the Welsh Government’s devolved competences in marine policy. The tidal lagoon—indeed, the blue economy—is a major opportunity for Wales. So, let's not miss the boat.

Byddwn yn ategu hynny; rwy’n meddwl bod angen inni wneud cynnydd cyflym ar hynny. Ond yr hyn sy’n ddiddadl yw mai newid yn yr hinsawdd yw un o'r bygythiadau mwyaf i fioamrywiaeth forol beth bynnag. Felly, rwy'n meddwl mai dyna gyd-destun ehangach y drafodaeth honno.

Ond mae'r morlyn yn amlygiad o gyfle llawer ehangach i droi adnodd naturiol mwyaf toreithiog Cymru yn ased economaidd ac i dyfu ein heconomi las. Bydd Llywodraeth Cymru yn ymgynghori, fel y dywedodd yr Ysgrifennydd Cabinet, ar gynllun morol newydd eleni, a hoffwn weld y cynllun hwnnw’n rhoi arwydd o ymrwymiad llawn i'r sector hwn, yn ei holl ffurfiau—rydym yn sôn am y môr heddiw, ond mae hefyd chwaraeon, dyframaeth a chyfleoedd eraill, gwerth £2.1 biliwn o werth economaidd a degau o filoedd o swyddi cyn inni ddechrau gwneud unrhyw gynnydd gwirioneddol ym maes ynni adnewyddadwy. Ond mae angen inni fanteisio ar y cyfle hwn.

Hoffwn weld strategaeth farchnata uchelgeisiol i arddangos y sector hwn i'r byd, a gallem ddechrau drwy gynnal uwchgynhadledd ryngwladol o brynwyr posibl technoleg morlynnoedd yn ardal bae Abertawe. Hoffwn weld targedau ymestynnol ond realistig o ynni o ffynonellau adnewyddadwy alltraeth a morol dros amserlen realistig. Hoffwn weld y comisiwn seilwaith cenedlaethol newydd yn cael y dasg o gynnal asesiad cynnar o anghenion seilwaith yr economi las. Ac i adleisio'r pwynt yr oedd Lee Waters yn ei wneud, mae angen trefn gydsynio arnom sy’n gyflym, yn dryloyw ac yn addas i’w diben. Ceir tystiolaeth, a ddaeth drwy'r ymgynghoriad a gynhaliodd Llywodraeth Cymru ar ddiwedd y flwyddyn ddiwethaf i mewn i'r ffioedd a thaliadau, bod pryderon y gallai’r amserlenni fod yn brif achos anfantais gystadleuol. Felly, mae sicrwydd a thryloywder yn y maes hwn yn hanfodol.

Hoffwn hefyd weld Llywodraeth Cymru yn pwyso ar Lywodraeth y DU i wneud iawn am unrhyw ddiffyg yng nghyllid yr UE i’r sector morol o ganlyniad i adael yr UE, ac i wneud yn siŵr nad yw proses Brexit yn cynnwys gwrthdroi unrhyw gymwyseddau datganoledig Llywodraeth Cymru o ran polisi morol. Mae morlynnoedd llanw—yn wir, yr economi las—yn gyfle mawr i Gymru. Felly, gadewch inni beidio â cholli'r cyfle.

I was pleased to see today that there was a letter I think MPs at Westminster organised. Richard Graham, the MP for Gloucester, and 107 MPs signed that, and, I think most usefully, Jesse Norman, who’s the junior Minister responsible, has said there won’t be any foot dragging from the UK Government in responding to Charles Hendry’s report. Last summer, I was asked by Charles Hendry’s office whether I could arrange a meeting of AMs to discuss with him the work that he was doing. I was really struck by the number of people who came, the enthusiasm for his work, and then again when that report was published, just the welcome for how strong and unambiguous he was in his recommendation.

When I first thought some years ago about this project. it was, I think, an earlier stage, when it had been suggested that the cost of the energy would be £168 per MWh, and compared on the basis it was, which was a relatively short contract for difference, it appeared to be very expensive compared to other options, including nuclear and offshore wind. I’ve been convinced that it’s now been assessed on a fairer and more sensible basis over a longer time frame, and also lower long-term interest rates make the investment relatively more attractive. When you look at where it’s being funded from, to the extent that we have a levy control framework at a UK level—£9.8 billion equivalent by 2020 is the fixed envelope for that—it strikes me as sensible to spend more of that money on a diverse range of energy possibilities, some of which may work out and become very successful over the longer term. We’ve seen the very big decline in solar prices; we haven’t seen as large a decline in wind energy prices. I suspect that money could be better spent by at least funding an alternative technology option that may potentially deliver strong results over the longer term, and clearly has a significant option value in it given the uncertainties of all these things. Compared to nuclear and offshore wind, to the extent that it compares well now even on the projections in cost terms, I think it’s more attractive because of that greater variety and diversity for what’s clearly a non-polluting and reliable energy source.

Further, there’s just no doubt that this would be great for Wales. That levy control framework is on a UK basis, and I think that Simon Thomas spoke very rightly and I think generously drew attention to the fact that this would be Wales benefiting from the UK framework. I think to an extent this Assembly can come together and, I believe, with unanimity support this motion and this project, as well as the technical and option value descriptions I’ve given. Clearly, there would be an awful lot of money, whether from the UK taxpayer, or more generally from the UK electricity bill payer, that would be coming and being invested in Wales, and helping us at least potentially to develop this as an industry for the future. So, I’d very much welcome that.

Just to follow up on some of Lee Waters’s points earlier about Natural Resources Wales, I don’t think it’s fair for us to criticise NRW too strongly. They are doing what has been set out for them under legislation, and when we pass legislation that delegates authority to arm’s-length bodies, then we shouldn’t be surprised when they do what they’re asked under the statutes as we’ve set out. Welsh Ministers have delegated their powers under the Marine and Coastal Access Act 2009 to NRW, and it’s for NRW to take a licence decision when we deposit any substance or object in the sea or on or under the sea bed. It’s for them to determine, and we’ve set out ways in which that should happen—the need to protect the environment, the need to protect human health, and the need to prevent interference with legitimate uses of the seas. It’s important they consider the things they’ve been asked to.

I think it’s unfortunate we don’t have the call-in process in Wales that’s available to the Department for Environment, Food and Rural Affairs, and also that it wasn’t possible to deem a licence as part of the planning DCA process. So, I would just ask, perhaps not immediately, but following a UK decision, and particularly if the report is approved, whether Welsh Ministers would give consideration to using the power I described earlier to Lee Waters to direct NRW, or perhaps to lay down a time frame in which they have to deal with some of these difficult issues about fish modelling, and actually come to a view in a way that wouldn’t delay the overall project. Then, if NRW did, for whatever reasons, or the narrow issues it might be looking at, if it weren’t to determine it favourably, then there would be the right of appeal to Welsh Ministers. I understand entirely why Welsh Ministers, in the terms of the motion and what they say to us in the Assembly today, will not want to say anything that could potentially lead to an adverse judicial review in future. But I’d like to add my own support to what I think is a very broad support in the Assembly for the Hendry review and for this as a future energy of great potential benefit to Wales.

Roeddwn yn falch o weld heddiw bod llythyr, wedi’i drefnu, rwy’n meddwl, gan ASau yn San Steffan. Cafodd ei lofnodi gan Richard Graham, yr AS dros Gaerloyw, a 107 o ASau, ac, rwy’n meddwl yn fwyaf defnyddiol, mae Jesse Norman, y Gweinidog iau â chyfrifoldeb, wedi dweud na fydd Llywodraeth y DU yn llusgo ei thraed wrth ymateb i adroddiad Charles Hendry. Yr haf diwethaf, gofynnodd swyddfa Charles Hendry imi a allwn i drefnu cyfarfod o Aelodau'r Cynulliad i drafod y gwaith yr oedd yn ei wneud gydag ef. Cefais fy nharo'n sylweddol gan nifer y bobl a ddaeth, gan y brwdfrydedd am ei waith, ac yna eto pan gyhoeddwyd yr adroddiad hwnnw, gan y croeso i ba mor gryf a diamwys oedd ei argymhelliad.

Pan feddyliais gyntaf rai blynyddoedd yn ôl am y prosiect hwn, roedd, rwy’n credu, ar gam cynharach, pan awgrymwyd y byddai cost yr ynni yn £168 y MWh, ac wedi’i gymharu ar sail contract gwahaniaeth cymharol fyr, roedd yn ymddangos yn ddrud iawn o'i gymharu â dewisiadau eraill, gan gynnwys niwclear ac ynni gwynt ar y môr. Rwyf wedi fy argyhoeddi ei fod nawr wedi’i asesu ar sail decach a mwy synhwyrol dros gyfnod hwy, a bod cyfraddau llog tymor hir is hefyd yn gwneud y buddsoddiad yn gymharol fwy deniadol. Pan fyddwch yn edrych ar o ble mae'n cael ei ariannu, i'r graddau y mae gennym fframwaith rheoli ardollau ar lefel y DU—cyfwerth â £9.8 biliwn erbyn 2020 yw’r swm a bennwyd ar gyfer hynny—mae'n fy nharo’n synhwyrol i wario mwy o’r arian hwnnw ar amrywiaeth eang o bosibiliadau ynni, y gallai rhai ohonynt ddwyn ffrwyth a dod yn llwyddiannus iawn dros y tymor hwy. Rydym wedi gweld y gostyngiad mawr iawn mewn prisiau solar; nid ydym wedi gweld gostyngiad mor fawr mewn prisiau ynni gwynt. Rwy’n meddwl ​​y gellid gwario'r arian hwnnw’n well drwy o leiaf ariannu dewis technoleg amgen a allai o bosibl sicrhau canlyniadau cryf dros y tymor hwy, ac yn amlwg mae ganddo werth opsiwn sylweddol o gofio ansicrwydd yr holl bethau hyn. O'i gymharu â niwclear ac ynni gwynt ar y môr, i'r graddau y mae'n cymharu'n dda nawr hyd yn oed ar yr amcanestyniadau o ran cost, rwy’n meddwl ei fod yn fwy deniadol oherwydd ei fod yn cynyddu’r amrywiaeth honno ar gyfer ffynhonnell ynni sy’n amlwg yn ddilygredd ac yn ddibynadwy.

Hefyd, nid oes amheuaeth y byddai hyn yn wych i Gymru. Mae’r fframwaith rheoli ardollau hwnnw’n seiliedig ar y DU, ac rwy’n meddwl bod Simon Thomas wedi siarad yn gywir iawn ac rwy'n meddwl ei fod wedi tynnu sylw hael at y ffaith y byddai hyn yn golygu bod Cymru yn elwa ar fframwaith y DU. Rwy’n meddwl i raddau y gall y Cynulliad hwn ddod at ei gilydd ac, rwy’n credu, cefnogi’r cynnig hwn a’r prosiect hwn yn unfrydol, yn ogystal â'r disgrifiadau gwerth opsiwn a thechnegol yr wyf wedi eu rhoi. Yn amlwg, byddai llawer iawn o arian, boed gan drethdalwyr y DU, neu'n fwy cyffredinol gan dalwyr biliau trydan y DU, yn dod i gael ei fuddsoddi yng Nghymru, ac yn ein helpu o leiaf o bosibl i ddatblygu hyn fel diwydiant i’r dyfodol. Felly, byddwn yn croesawu hynny'n fawr.

Dim ond i ymateb i rai o bwyntiau Lee Waters yn gynharach am Gyfoeth Naturiol Cymru, nid wyf yn meddwl ei bod yn deg inni feirniadu Cyfoeth Naturiol Cymru yn rhy gryf. Maent yn gwneud yr hyn sydd wedi’i osod ar eu cyfer o dan ddeddfwriaeth, a phan fyddwn yn pasio deddfwriaeth sy'n dirprwyo awdurdod i gyrff hyd braich, ni ddylem synnu pan fyddant yn gwneud yr hyn y gofynnwyd iddynt ei wneud dan y statudau yr ydym wedi eu gosod. Mae Gweinidogion Cymru wedi dirprwyo eu pwerau o dan Ddeddf y Môr a Mynediad i'r Arfordir 2009 i Gyfoeth Naturiol Cymru, a chyfrifoldeb Cyfoeth Naturiol Cymru yw gwneud penderfyniad am drwydded pan fyddwn yn rhoi unrhyw sylwedd neu wrthrych yn y môr neu ar neu o dan wely'r môr. Eu lle nhw yw penderfynu, ac rydym wedi amlinellu sut y dylai hynny ddigwydd—mae angen gwarchod yr amgylchedd, mae angen diogelu iechyd dynol, ac mae angen atal ymyrryd â ffyrdd cyfreithlon o ddefnyddio’r moroedd. Mae'n bwysig eu bod yn ystyried y pethau y gofynnwyd iddynt eu hystyried.

Rwy'n meddwl ei bod yn anffodus nad oes gennym y broses galw i mewn yng Nghymru sydd ar gael i Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, a hefyd nad oedd yn bosibl barnu bod trwydded yn rhan o broses gynllunio’r Adran Materion Cyfansoddiadol. Felly, rwyf am ofyn, efallai nid ar unwaith, ond ar ôl penderfyniad gan y DU, ac yn enwedig os caiff yr adroddiad ei gymeradwyo, a fyddai Gweinidogion Cymru yn ystyried defnyddio'r pŵer a ddisgrifiais yn gynharach i Lee Waters i gyfarwyddo Cyfoeth Naturiol Cymru, neu efallai i bennu amserlen iddynt i ymdrin â rhai o'r materion anodd hyn am fodelu pysgod, a ffurfio barn mewn ffordd na fyddai'n gohirio’r prosiect cyfan. Yna, pe byddai Cyfoeth Naturiol Cymru, am ba bynnag reswm, neu'r materion cul y gallent fod yn edrych arnynt, pe na byddent yn gwneud penderfyniad ffafriol, byddai hawl i apelio i Weinidogion Cymru. Rwy’n deall yn llwyr pam na fydd Gweinidogion Cymru, o ran y cynnig a'r hyn y maent yn ei ddweud wrthym yn y Cynulliad heddiw, eisiau dweud dim byd a allai o bosibl arwain at adolygiad barnwrol andwyol yn y dyfodol. Ond hoffwn ychwanegu fy nghefnogaeth fy hun at yr hyn yr wyf yn meddwl sy’n gefnogaeth eang iawn yn y Cynulliad i adolygiad Hendry ac i hyn fel ynni’r dyfodol a allai fod o fudd mawr i Gymru.

We take electricity for granted. We switch our computer, our television, our lights or other electrical devices on and we expect them to work. The electricity has to be generated and available when we need it. Traditionally, electricity has been generated by burning fossil fuels. All fossil fuels are carbon based. When carbon burns, it forms carbon dioxide. Carbon dioxide is a greenhouse gas. This causes global warming.

The Paris agreement is driving the international decarbonisation agenda with some rapid developments in renewables and demand reduction. Alternatives to the burning of coal, gas, oil and wood are needed. This leaves nuclear power, onshore and offshore wind, solar power, river flow, geothermal and tidal power. The advantage of tidal power is that it is reliable. Tides can be predicted for centuries into the future. We know that the Bristol channel is ideally suited to generate tidal power. The Hendry review has been unambiguous in its support for a tidal lagoon in Swansea bay.

The first question to ask is: does the science work? We know that unidirectional turbines work—they’re on rivers. In Dinorwig in north Wales, unidirectional turbines driven by water are used. Water is stored at high altitude in Marchlyn Mawr reservoir and discharged into Llyn Peris to move the turbine during times of peak electricity demand. It is pumped back from Llyn Peris to Marchlyn Mawr during off peak. It uses more electricity to pump the water up than it generates on the way down. Pumping is done at periods of low demand.

The only difference with a tidal lagoon is that the turbines are bidirectional on a tidal lagoon, which means we get it four times a day. Once when the tide comes in, once when the tide goes out, once when the tide comes in again, once when the tide goes out again. We know that’s going to happen and it doesn’t cost us any energy. It’s not like pumping it up a hill and then it coming down again. It’s not cutting edge, it can be created, it can be predicted, and it is reliable over long periods of time.

Whilst fossil fuel plants and nuclear power stations need decommissioning and removing, as Darren Millar said earlier, all a tidal lagoon does is leave you with a sea defence. So, even if you don’t like it, and it comes to an end, it gives you a sea defence. With global warming, we expect sea levels to rise. So, it’s a win-win situation.

The only questions still to be resolved are how will we ensure the safe passage of fish either through the turbines or around them and gain a marine license from Natural Resources Wales? In December 2016, Natural Resources Wales revealed, on its best evidence, the proposed tidal lagoon in Swansea bay could have a major added effect on migratory fish due to injury as they pass through the turbines. After a lengthy consultation, NRW estimated that up to 21 per cent of salmon and 25 per cent of sea trout, which are fish of a national importance, could be killed every year as they migrate to and from local rivers, mainly the Tawe, the Neath and the Afan. The estimates are far higher than the numbers provided by Tidal Lagoon (Swansea Bay) plc, which comes up with a number roughly a tenth of that.

Tidal Lagoon (Swansea Bay) has consistently stated that the impact on fisheries would be minor. We know we’ve got turbines on rivers. How does it work on rivers? You’ve got fish in rivers. In the Mississippi, you’ve got 129 different fish species in it. You’ve got a renewable energy developer, the Free Flow Power Corporation, which successfully operates the first full-scale hydrokinetic turbine generator in the Mississippi river, and has been doing so since 2011. We know the Mississippi is not fish free. So, how has it been achieved without severely depleting fish numbers?

What we need is a tidal lagoon with a means of safe movement for the fish that will lead us to creating sustainable energy, allowing Swansea—[Interruption.] Certainly.

Rydym yn cymryd trydan yn ganiataol. Rydym yn cynnau ein cyfrifiadur, ein teledu, ein goleuadau neu ein dyfeisiau trydanol eraill ac rydym yn disgwyl iddynt weithio. Mae'n rhaid cynhyrchu’r trydan ac mae’n rhaid iddo fod ar gael pan fydd ei angen arnom. Yn draddodiadol, mae trydan wedi ei gynhyrchu drwy losgi tanwyddau ffosil. Mae pob tanwydd ffosil yn seiliedig ar garbon. Pan mae carbon yn llosgi, mae'n ffurfio carbon deuocsid. Mae carbon deuocsid yn nwy tŷ gwydr. Mae hyn yn achosi cynhesu byd-eang.

Mae cytundeb Paris yn gyrru'r agenda ddatgarboneiddio ryngwladol gyda rhai datblygiadau cyflym mewn ynni adnewyddadwy a lleihau galw. Mae angen dewisiadau eraill yn hytrach na llosgi glo, nwy, olew a phren. Mae hyn yn gadael ynni niwclear, ynni gwynt ar y tir ac ar y môr, ynni'r haul, llif afonydd, geothermol a phŵer llanw. Mantais ynni'r llanw yw ei fod yn ddibynadwy. Gallwn ni ragweld llanwau am ganrifoedd i’r dyfodol. Rydym yn gwybod bod sianel Bryste yn ddelfrydol i gynhyrchu pŵer llanw. Mae adolygiad Hendry wedi bod yn ddiamwys o blaid morlyn llanw ym mae Abertawe.

Y cwestiwn cyntaf i'w ofyn yw: a yw’r wyddoniaeth yn gweithio? Rydym yn gwybod bod tyrbinau unffordd yn gweithio—maent ar afonydd. Yn Dinorwig yn y gogledd, mae tyrbinau unffordd wedi’u gyrru gan ddŵr yn cael eu defnyddio. Mae dŵr yn cael ei storio ar dir uchel yng nghronfa ddŵr Marchlyn Mawr ac yn cael ei ryddhau i Lyn Peris i symud y tyrbin yn ystod adegau brig y galw am drydan. Mae'n cael ei bwmpio yn ôl o Lyn Peris i Farchlyn Mawr yn ystod yr oriau galw llai. Mae'n defnyddio mwy o drydan i bwmpio dŵr i fyny nag y mae'n ei gynhyrchu ar y ffordd i lawr. Mae’r pwmpio yn cael ei wneud pan fo’r galw’n isel.

Yr unig wahaniaeth gyda morlyn llanw yw bod y tyrbinau’n ddwyffordd ar forlyn llanw, sy'n golygu ein bod yn ei gael bedair gwaith y dydd. Unwaith pan ddaw'r llanw i mewn, unwaith pan aiff y llanw allan, unwaith pan ddaw'r llanw i mewn eto, unwaith pan aiff y llanw allan eto. Rydym ni’n gwybod bod hynny’n mynd i ddigwydd ac nid yw'n costio dim ynni inni. Nid yw hyn fel ei bwmpio i fyny bryn a’i fod yna'n dod i lawr eto. Nid yw hyn yn arloesol, gellir ei greu, gellir ei ragweld, ac mae'n ddibynadwy dros gyfnodau hir.

Er bod angen datgomisiynu gweithfeydd tanwydd ffosil ac atomfeydd a chael gwared arnynt, fel y dywedodd Darren Millar yn gynharach, y cyfan y mae morlyn llanw yn ei wneud yw gadael amddiffynfa fôr ichi. Felly, hyd yn oed os nad ydych yn ei hoffi, a’i fod yn dod i ben, mae'n rhoi amddiffynfa fôr ichi. Gyda chynhesu byd-eang, rydym yn disgwyl i lefelau'r môr godi. Felly, mae'n sefyllfa lle mae pawb ar ei ennill.

Yr unig gwestiynau i'w hateb o hyd yw sut y byddwn yn sicrhau bod pysgod yn nofio’n ddiogel naill ai drwy'r tyrbinau neu o'u cwmpas nhw a chael trwydded forol gan Gyfoeth Naturiol Cymru? Ym mis Rhagfyr 2016, datgelodd Cyfoeth Naturiol Cymru, ar eu tystiolaeth orau, y gallai'r morlyn llanw arfaethedig ym mae Abertawe gael effaith fawr ychwanegol ar bysgod mudol oherwydd anafiadau wrth iddynt nofio drwy'r tyrbinau. Ar ôl ymgynghoriad hir, amcangyfrifodd Cyfoeth Naturiol Cymru y gellid lladd hyd at 21 y cant o eogiaid a 25 y cant o siwin, sy'n bysgod o bwysigrwydd cenedlaethol, bob blwyddyn wrth iddynt symud i ac o afonydd lleol, yn bennaf afon Tawe, afon Nedd ac afon Afan. Mae'r amcangyfrifon yn llawer uwch na'r niferoedd a ddarperir gan Tidal Lagoon (Swansea Bay) plc, sy'n rhoi nifer sydd tua degfed rhan o hynny.

Mae Tidal Lagoon (Swansea Bay) wedi datgan yn gyson y byddai'r effaith ar bysgodfeydd yn fach. Rydym yn gwybod bod gennym dyrbinau ar afonydd. Sut mae'n gweithio ar afonydd? Mae gennych chi bysgod mewn afonydd. Yn y Mississippi, mae gennych chi 129 o wahanol rywogaethau o bysgod ynddi. Mae gennych chi ddatblygwr ynni adnewyddadwy, y Free Flow Power Corporation, sy’n llwyddo i weithredu’r generadur tyrbin hydrocinetig cyntaf ar raddfa lawn yn afon Mississippi, ac sydd wedi bod yn gwneud hynny ers 2011. Rydym yn gwybod nad yw'r Mississippi yn ddi-bysgod. Felly, sut y maent wedi cyflawni hyn heb ddisbyddu niferoedd y pysgod yn ddifrifol?

Yr hyn sydd ei angen arnom yw morlyn llanw â ffordd i'r pysgod symud yn ddiogel a fydd yn ein harwain at greu ynni cynaliadwy, gan ganiatáu i Abertawe—[Torri ar draws.] Yn sicr.

Thank you for giving way, but do you recognise that actually there are many dams and other buildings that have fish passes within them to actually allow the safe movement of fish up and down in ways like that? This is slightly different because these are turbines that attract fish in through the wave and tidal movements. So, it’s not quite the same picture.

Diolch am ildio, ond a ydych chi’n cydnabod mewn gwirionedd bod llawer o argaeau ac adeiladau eraill sy'n cynnwys bylchau i bysgod i ganiatáu i bysgod symud yn ddiogel i fyny ac i lawr yn y ffyrdd hynny? Mae hyn ychydig yn wahanol oherwydd tyrbinau yw’r rhain sy'n denu pysgod i mewn â symudiadau’r tonnau a’r llanw. Felly, nid yw’n union yr un darlun.

I think it is actually on rivers because the fish are moving up and down the river and, to get up and down the river, they have to go through the area where the turbines are. Whether they’ve got a fish pass or whatever they’ve got for it—. I think that, if we need fish passes, they need to get fish passes built into the tidal lagoon. But, technically, I don’t think that it is very different. I don’t think it’s very different moving up and down a river, compared to moving up and down a lagoon.

I end with a quote from the Hendry review:

‘We can either stand back and watch other countries take the lead(or watch a resource left permanently unused) or we can decide that we should do what the UK has done so well in the past—spotting an opportunity, developing the technology and creating an industry. As Britain moves into a post-Brexit world, we need to ask if we want to be leaders or followers.’

Rwy'n meddwl ei fod a dweud y gwir mewn afonydd oherwydd mae’r pysgod yn symud i fyny ac i lawr yr afon ac, i fynd i fyny ac i lawr yr afon, rhaid iddynt fynd drwy'r ardal lle mae'r tyrbinau. P'un a ydynt yn cynnwys bwlch i bysgod neu beth bynnag sydd ganddynt ar gyfer hynny—. Rwy’n credu, os oes angen bylchau i bysgod arnom, bod angen iddynt adeiladu bylchau i bysgod yn y morlyn llanw. Ond, yn dechnegol, nid wyf yn meddwl ei fod yn wahanol iawn. Nid wyf yn meddwl bod symud i fyny ac i lawr afon yn wahanol iawn, o'i gymharu â symud i fyny ac i lawr morlyn.

Rwy'n diweddu â dyfyniad gan adolygiad Hendry:

‘Gallwn naill ai sefyll yn ôl a gwylio gwledydd eraill yn achub y blaen (neu wylio adnodd byth yn cael ei ddefnyddio) neu gallwn benderfynu y dylem wneud yr hyn y mae'r Deyrnas Unedig wedi ei wneud mor dda yn y gorffennol—adnabod cyfle, datblygu’r dechnoleg a chreu diwydiant. Wrth i Brydain symud i mewn i fyd ar ôl Brexit, mae angen inni ofyn a ydym ni’n dymuno bod yn arweinwyr neu ddilynwyr.’

We, in UKIP, are in favour of tidal lagoons and recognise that the technology has the potential to supply a lot of the UK’s energy needs, reduce our carbon emissions and, most importantly, provide energy security and diversification. I did, however, have many questions about how the schemes would be funded and how local communities and the local economy would benefit from the construction and operation of these lagoons. The work undertaken by Charles Hendry and his team has reassured me that we can achieve a strike price that is not only fair to bill payers and taxpayers, but also represents a good deal for the UK and the developers. The Hendry review has highlighted the potential of the UK to become a world leader in this technology and develop a UK supply chain for future tidal lagoons. It is imperative that the UK and Welsh Governments, together with Tidal Lagoon Power, ensure that that happens. But I believe we should go further: Swansea and my region are to be the pathfinders for this technology and should therefore enjoy the most benefit from the initial scheme.

According to Tidal Lagoon Power’s own documentation, the Swansea lagoon’s construction will require 100,000 tonnes of steel. They state that the majority will be sourced from the UK; however they have appointed Andritz Hydro as their major development partner. Andritz Hydro is part of the Andritz group, which includes Andritz Metals who manufacture steel products in France, Germany and the Netherlands. We need to have a cast-iron guarantee, if you’ll excuse the pun, that the majority of the steel for the Swansea project will be sourced from Port Talbot. We have a steelworks right on the doorstep of the project, so why should the steel be shipped in from elsewhere in the UK or Europe? Tidal Lagoon Power also state that 5 million tonnes of rock will be needed for the project. They state that one of their major shareholders has purchased a quarry in Cornwall, so yet again Wales is not benefiting. South Wales West has been supplying energy to the rest of the UK since the industrial revolution in the form of coal, then wind power and now tidal energy. We should be one of the richest regions in the UK, as opposed to one of the poorest. Is it too much to ask that my region enjoys the biggest benefit from this tidal revolution? I hope the Welsh Government can get assurances from the UK Government and Tidal Lagoon plc that Swansea, South Wales West and Wales as a whole will be the largest beneficiaries from these tidal lagoons.

There also remain serious questions about the impact on fisheries in and around the Swansea bay region. In its most recent update, Tidal Lagoon Power have stated that it has not yet been possible to reach agreement on the scale of likely fish impacts at Swansea bay. This needs to be resolved as soon as possible and I urge the Welsh Government to work with angling and fishing groups in Swansea bay to ensure their livelihoods are not affected by the tidal lagoon. Provided we can ensure that my region benefits from a tidal lagoon and we can guarantee no major environmental impacts from the construction and operation of the lagoon, I am happy to support it, along with my party, and we will be supporting this motion before us today. Diolch yn fawr, Lywydd.

Rydym ni, yn UKIP, o blaid morlynnoedd llanw ac yn cydnabod bod gan y dechnoleg y potensial i gyflenwi llawer o anghenion ynni'r DU, lleihau ein hallyriadau carbon ac, yn bwysicaf oll, darparu sicrwydd ynni ac arallgyfeirio ynni. Roedd gen i, fodd bynnag, lawer o gwestiynau am sut y câi’r cynlluniau eu hariannu a sut y byddai cymunedau lleol a’r economi leol yn elwa o adeiladu a gweithredu’r morlynnoedd hyn. Mae'r gwaith a wnaethpwyd gan Charles Hendry a'i dîm wedi tawelu fy meddwl y gallwn gyflawni pris taro sydd, yn ogystal â bod yn deg i dalwyr biliau a threthdalwyr, hefyd yn fargen dda i’r DU ac i'r datblygwyr. Mae adolygiad Hendry wedi amlygu potensial y DU i ddod yn arweinydd byd-eang yn y dechnoleg hon a datblygu cadwyn gyflenwi i’r DU ar gyfer morlynnoedd llanw yn y dyfodol. Mae'n hanfodol bod Llywodraethau’r DU a Chymru, ynghyd â Tidal Lagoon Power, yn sicrhau bod hynny'n digwydd. Ond rwy’n credu y dylem fynd ymhellach: Abertawe a fy rhanbarth i fydd yn braenaru ar gyfer y dechnoleg hon ac felly nhw ddylai fwynhau'r budd mwyaf o'r cynllun cychwynnol.

Yn ôl dogfennau Tidal Lagoon Power eu hunain, bydd angen 100,000 o dunelli o ddur i adeiladu morlyn Abertawe. Maent yn datgan y bydd y mwyafrif yn dod o'r DU; fodd bynnag, maent wedi penodi Andritz Hydro fel eu prif bartner datblygu. Mae Andritz Hydro yn rhan o'r grŵp Andritz, sy'n cynnwys Andritz Metals sy'n gweithgynhyrchu cynnyrch dur yn Ffrainc, yr Almaen a'r Iseldiroedd. Mae arnom angen gwarant o haearn bwrw, os gwnewch chi esgusodi’r gair mwys, y bydd mwyafrif y dur ar gyfer y prosiect yn Abertawe yn cael ei gynhyrchu ym Mhort Talbot. Mae gennym waith dur ar garreg ddrws y prosiect, felly pam y dylid cludo'r dur i mewn o rannau eraill o'r DU neu Ewrop? Mae Tidal Lagoon Power hefyd yn nodi y bydd angen 5 miliwn tunnell o graig ar gyfer y prosiect. Maent yn datgan bod un o'u prif randdeiliaid wedi prynu chwarel yng Nghernyw, felly unwaith eto nid yw Cymru yn elwa. Mae Gorllewin De Cymru wedi bod yn cyflenwi ynni i weddill y DU ers y chwyldro diwydiannol ar ffurf glo, yna pŵer gwynt a nawr ynni llanw. Dylem fod yn un o’r rhanbarthau cyfoethocaf yn y DU, yn hytrach nag un o'r tlotaf. A yw hi'n ormod i ofyn bod fy rhanbarth i’n mwynhau’r budd mwyaf o'r chwyldro llanw hwn? Rwy’n gobeithio y gall Llywodraeth Cymru gael sicrwydd gan Lywodraeth y DU a Tidal Lagoon plc mai Abertawe, Gorllewin De Cymru a Chymru yn ei chyfanrwydd fydd buddiolwyr mwyaf y morlynnoedd llanw hyn.

Mae cwestiynau difrifol o hyd hefyd am yr effaith ar bysgodfeydd yn rhanbarth bae Abertawe ac o’i amgylch. Yn eu diweddariad mwyaf diweddar, mae Tidal Lagoon Power wedi datgan nad yw wedi bod yn bosibl eto i ddod i gytundeb ar raddfa’r effeithiau tebygol ar bysgod ym mae Abertawe. Mae angen datrys hyn cyn gynted â phosibl ac rwy’n annog Llywodraeth Cymru i weithio gyda grwpiau genweirio a physgota ym mae Abertawe i sicrhau nad yw’r morlyn llanw yn effeithio ar eu bywoliaeth. Cyn belled ag y gallwn sicrhau bod fy rhanbarth yn elwa o forlyn llanw ac y gallwn warantu na fydd dim effeithiau amgylcheddol mawr o adeiladu a gweithredu’r morlyn, rwy’n hapus i'w gefnogi, ynghyd â'm plaid, a byddwn yn cefnogi'r cynnig hwn ger ein bron heddiw. Diolch yn fawr, Lywydd.

I want to focus most of my remarks on the Swansea bay tidal lagoon, but can I begin by congratulating Charles Hendry on his report? Too often, reviews of this type lose themselves in fudges and faffing, coming to no clear conclusions and adding to the fog and to the delay, but not this one. This is the very model of what a decent review should do. It’s carefully considered, it’s delivered with due deliberation but without undue delay, and with conclusions and recommendations that are straight and to the point: the Swansea tidal lagoon should definitely and promptly be supported by the UK Government as a pathfinder—as the pathfinder—to examine the potential and the challenges of a wider roll-out of tidal lagoons. It is, in Charles’s words, ‘a no-regrets policy’ for the Government, or as I and many others have said in more colloquial terms, it’s a no-brainer. But let me say right at the outset: there is no case for overriding the environmental considerations, come what may. They must be worked through to a satisfactory resolution. We cannot treat lightly the issues highlighted by those, including myself, who rightly put the utmost importance on the special and often unique habitats and species, the ecology and the hydrology of the local area of the Severn and of the Bristol channel itself.

If there is to be, as Charles has pointed out, a wider national programme of tidal lagoon development, it makes absolute sense that it should be accompanied by a proper strategic spatial and evidence-based approach to planning and assessment, or in the Cabinet Secretary’s words, a marine plan. And a national policy approach, of course—it’s sensible, it’s desirable, it’s even essential to go forward in that wider roll-out. And, of course, we need to look at how we deal with the protections of the highest order in the habitats directives as well as the water framework directive, and whether derogations are necessary, desirable or even possible. Much more needs to be examined on that wider roll-out.

But we also look at the other aspects: the flood risks, the flood protections, the habitat change and the displacement, the loss of intertidal habitat and the impacts on valued migratory species, on water quality and fisheries issues, and hydrodynamic and morphodynamic changes to the physical environment, and so much more in the wider roll-out. For a wider programme and a wider roll-out, all of this has got to be considered, and I’m keen to play my part in scrutinising such a roll-out.

But for the Swansea lagoon, described in the Hendry review as the pathfinder, there are just three remaining locks. And I hope that with goodwill, as well as due diligence on all sides, these three locks can be unpicked simultaneously and satisfactorily, and soon. The first two are the marine licence and the development consent order, which are two separate processes in Wales, unlike England, but that can be done in tandem. So, I would ask the Cabinet Secretary for assurances that this will be the case, and we do not have to wait for sequential stages that will add to the delay. And the outstanding issue for the marine licence is that of the impact on fish, and the inability of the company, yet, to satisfy the NRW permitting service. So, after much work, we do understand from NRW in their briefing that—and I quote—‘a more detailed submission to the permitting service will be made by the applicant in due course, and to support the development of a submission, CEFAS and NRW’s technical experts have agreed to provide additional advice. This work is ongoing and once this work is concluded, a submission must then be made by TLSB, the lagoon, to the permitting service for the review.’ They go on: ‘A subsequent consultation must then take place to inform the technical assessments that the permitting service is legally required to undertake. Only once all the legislative requirements are satisfied can a decision on the marine licence be made.’ Meanwhile: ‘We also understand the development consent order has 42 requirements for the conditions of the permit, which will need to be discharged by the local planning authorities—LPAs—before construction works could commence. Of these, NRW is a statutory consultee on 15.’

Now, these matters have to be carried out assiduously and properly, but we can also do this with due diligence and without due delay. I strongly urge both Cabinet Secretaries to work together on this matter—and with their officials; bring them together, bring NRW together—and to encourage and cajole and demand that NRW and LPAs and all involved make the rapid resolution of these issues a top priority.

Assuming that the Crown Estate will want to see the pathfinder proceed, it leaves us with the third and final lock, the keys to which are held by the UK Government in the form of financial support through the contract for difference, or what is commonly called the strike price. A cross-party show of unified support here today, added to the wider support from the business community, the higher education community, the sustainable energy sector and others, including that letter of over 100 cross-party MPs today, may just oil the lock and allow the key to turn a little easier and a lot sooner.

Hoffwn ganolbwyntio’r rhan fwyaf o fy sylwadau ar y morlyn llanw ym mae Abertawe, ond a gaf ddechrau drwy longyfarch Charles Hendry ar ei adroddiad? Yn rhy aml, mae adolygiadau o'r math hwn yn eu colli eu hunain mewn amwysedd a ffwdanu, heb ddod i unrhyw gasgliadau clir ond yn ychwanegu at y niwl ac at yr oedi, ond nid hwn. Dyma’r union fodel o'r hyn y dylai adolygiad gweddus ei wneud. Mae wedi’i ystyried yn ofalus, mae wedi’i gyflwyno ar ôl ystyriaeth ddyledus ond heb oedi gormodol, ac mae ei gasgliadau a’i argymhellion yn gryno a phwrpasol: dylai Llywodraeth y DU gefnogi morlyn llanw Abertawe yn bendant ac yn brydlon fel cynllun braenaru—y cynllun braenaru—i archwilio'r potensial a'r heriau sy’n gysylltiedig â chyflwyno mwy o forlynnoedd llanw. Yng ngeiriau Charles, mae’n ‘bolisi dim-gresynu’ i’r Llywodraeth, neu fel yr wyf fi a llawer o bobl eraill wedi ei ddweud mewn termau mwy llafar, mae'n benderfyniad hawdd. Ond dewch imi ar y dechrau un: does dim achos dros ddiystyru ystyriaethau amgylcheddol, doed a ddelo. Rhaid gweithio drwyddynt i gyrraedd penderfyniad boddhaol. Ni allwn drin yn ysgafn y materion a godwyd gan y rheini, gan gynnwys fi fy hun, sydd yn gywir yn rhoi'r pwys mwyaf ar y cynefinoedd a'r rhywogaethau sy’n aml yn arbennig ac yn unigryw, ac ecoleg a hydroleg ardal leol afon Hafren a môr Hafren ei hun.

Os bydd, fel y mae Charles wedi ei nodi, rhaglen genedlaethol ehangach o ddatblygu morlynnoedd llanw, mae'n gwneud synnwyr llwyr y dylai fod yn seiliedig ar ymagwedd ofodol strategol briodol sy’n seiliedig ar dystiolaeth ar gyfer cynllunio ac asesu, neu yng ngeiriau Ysgrifennydd y Cabinet, cynllun morol. Ac mae dull polisi cenedlaethol, wrth gwrs—mae'n synhwyrol, mae'n ddymunol, mae hyd yn oed yn hanfodol i barhau i’w cyflwyno'n ehangach fel yna. Ac, wrth gwrs, mae angen inni edrych ar sut yr ydym yn ymdrin â’r mesurau diogelwch uchaf yn y cyfarwyddebau cynefinoedd yn ogystal â'r gyfarwyddeb fframwaith dŵr, ac a yw rhanddirymiadau yn angenrheidiol, yn ddymunol neu hyd yn oed yn bosibl. Mae angen archwilio llawer mwy cyn eu cyflwyno'n ehangach fel yna.

Ond rydym hefyd yn edrych ar yr agweddau eraill: y peryglon llifogydd, yr amddiffynfeydd rhag llifogydd, y newidiadau i gynefinoedd a’r dadleoliad, colli cynefin rhynglanwol a'r effeithiau ar rywogaethau ymfudol gwerthfawr, ar ansawdd dŵr a materion pysgodfeydd, a newidiadau hydrodynamig a morffodynamig i’r amgylchedd ffisegol, a llawer mwy cyn eu cyflwyno'n ehangach. Ar gyfer rhaglen ehangach a’u cyflwyno'n ehangach, mae’n rhaid ystyried hyn oll, ac rwy'n awyddus i chwarae fy rhan wrth graffu ar gyflwyniad o'r fath.

Ond ar gyfer y morlyn yn Abertawe, a ddisgrifir yn adolygiad Hendry fel cynllun braenaru, dim ond tri chlo sydd ar ôl. Ac rwy’n gobeithio, gydag ewyllys da, yn ogystal â diwydrwydd dyladwy ar bob ochr, y gellir agor y tri chlo hynny ar yr un pryd ac yn foddhaol, ac yn fuan. Y ddau gyntaf yw’r drwydded forol a'r gorchymyn caniatâd datblygu, sydd yn ddwy broses ar wahân yng Nghymru, yn wahanol i Loegr, ond y gellir eu gwneud ar y cyd. Felly, byddwn yn gofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet am sicrwydd y bydd hyn yn digwydd, ac na fydd rhaid inni aros am gyfnodau dilyniannol a fydd yn ychwanegu at yr oedi. A'r mater ag angen sylw ar gyfer y drwydded forol yw’r effaith ar bysgod, ac anallu’r cwmni, hyd yn hyn, i fodloni gwasanaeth caniatáu Cyfoeth Naturiol Cymru. Felly, ar ôl llawer o waith, rydym ar ddeall gan Gyfoeth Naturiol Cymru yn eu briff—ac rwy’n dyfynnu—‘bydd yr ymgeisydd yn gwneud cyflwyniad mwy manwl i'r gwasanaeth caniatáu maes o law, ac i ategu datblygu cyflwyniad, mae arbenigwyr technegol CEFAS a Chyfoeth Naturiol Cymru wedi cytuno i ddarparu cyngor ychwanegol. Mae'r gwaith hwn yn mynd rhagddo ac unwaith y caiff y gwaith hwn ei gwblhau, yna bydd angen cyflwyniad gan TLSB, y morlyn, i'r gwasanaeth caniatáu ar gyfer yr adolygiad.’ Maent yn mynd ymlaen: 'Yna, bydd rhaid cynnal ymgynghoriad i roi sail i’r asesiadau technegol y mae’n ofyniad cyfreithiol bod y gwasanaeth caniatáu yn eu cynnal. Dim ond ar ôl bodloni'r holl ofynion deddfwriaethol y gellir gwneud penderfyniad am y drwydded forol.’ Yn y cyfamser: 'Rydym hefyd yn deall bod y gorchymyn caniatâd datblygu yn cynnwys 42 o ofynion ar gyfer amodau’r drwydded, y bydd angen i awdurdodau cynllunio lleol—ACLlau—eu rhyddhau cyn y gallai gwaith adeiladu gychwyn. O'r rhain, mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn ymgynghorai statudol ar 15.’

Nawr, rhaid cwblhau’r materion hyn yn ddyfal ac yn briodol, ond gallwn hefyd wneud hyn â diwydrwydd dyladwy a heb oedi dyledus. Rwy'n annog yn gryf y dylai’r ddau Ysgrifennydd Cabinet weithio gyda'i gilydd ar y mater hwn—a gyda'u swyddogion; dod â nhw at ei gilydd, dod â Chyfoeth Naturiol Cymru at ei gilydd—ac annog a dwyn perswâd a mynnu bod Cyfoeth Naturiol Cymru ac ACLlau a phawb sy'n ymwneud â’r broses yn sicrhau bod penderfyniad cyflym ar y materion hyn yn brif flaenoriaeth.

Gan dybio y bydd Ystâd y Goron am weld y cynllun braenaru’n mynd yn ei flaen, mae hynny'n ein gadael gyda'r trydydd clo a'r olaf, ac mae allweddi hwn gan Lywodraeth y DU ar ffurf cymorth ariannol drwy'r contract ar gyfer gwahaniaeth, neu’r hyn a elwir yn gyffredin yn bris taro. Gallai arddangosfa drawsbleidiol o gefnogaeth unedig yma heddiw, ynghyd â’r gefnogaeth ehangach gan y gymuned fusnes, y gymuned addysg uwch, y sector ynni cynaliadwy ac eraill, gan gynnwys y llythyr hwnnw gan dros 100 o ASau trawsbleidiol heddiw, fod yn olew i’r clo a chaniatáu i'r allwedd droi ychydig yn haws ac yn llawer cynt.

I very much welcome the opportunity to speak in support of this motion today. Tidal lagoons offer us the opportunity to develop a clean, modern, long-term energy policy that is safe and sustainable, with projected life spans of at least 120 years. That’s 120 years of clean and green energy generation, with the calculation that a network of tidal lagoons around the coast could produce enough electricity to meet a projected 8 per cent of the UK’s energy needs. Importantly, the development of tidal lagoons allows us to develop a new industry here in the UK, which will bring with it the prospect for wider economic regeneration, and here in Wales we can take a real global lead.

I know that the Industrial Communities Alliance have endorsed the plans from this perspective, and it is clear to see why when the potential scale of the benefits is considered. If the plans are to be fully realised, we could be looking at a network of six tidal lagoons, estimated to involve a £40 billion investment, creating nearly 6,500 long-term jobs and annually generating nearly £3 billion of GVA. But the economic benefits would not end there. Additional work and economic opportunities would be created during the construction of the tidal lagoons, with the supply chain, as other speakers have alluded to today, across the four proposed lagoons in Wales being estimated to involve many thousands of jobs, including tens of thousands in construction and manufacturing.

And this is where constituencies such as my own, in the former south Wales Valleys, can really stand to benefit. Plans for tidal lagoons in Swansea and eventually in Cardiff and Newport could create new work opportunities within easy commuting distance, but within the supply chain there are also opportunities for new and existing businesses in areas such as Cynon Valley. I would hope that sharing out these wider economic benefits is a key consideration within any future plan, and also that they form part of a new, refreshed strategy for sustaining and creating good quality employment opportunities in the manufacturing sector.

Again, there are specific opportunities for Wales here: 11.6 per cent of Welsh people are employed in manufacturing, the joint second highest level in the UK. As evidence from 2015 that was given to the cross-party group on industrial communities shows, these jobs are largely located in the Valleys, with my constituency having two and a half times the UK average of jobs in manufacturing. As the motion states, we should look to extract the maximum economic benefit from the proposed Swansea bay tidal lagoon and its associated technologies, but I would hope this benefit is equitably shared across Wales and is used as a lever to improve economic performance in areas such as mine.

For my final point, though, I will sound a note of caution. Three months ago here in this Chamber we discussed the most recent ‘State of Nature’ report from the RSPB. The report told us that 34 per cent of marine vertebrate and 38 per cent of marine plant species have declined according to long-term data trends. For marine invertebrates, the long-term decline was even more worrying, with three out of four species affected. This evidence highlights the fragility of our marine ecosystems, and means that we must be sensitive in how we approach this issue.

I welcome the Welsh Government’s approach, wanting to marry all aspects of its marine policy in a national marine plan that balances the economic potential of Welsh waters with our duty to safeguard and protect them, and I look forward to seeing the detail of this when it’s published in due course.

The proposal from the Hendry review, with its call for the development of the Swansea bay tidal lagoon as a pathfinder project, will allow us to evaluate the technology and cost-effectiveness of the project. Importantly, such an approach would also allow us to study the impact of a tidal lagoon on its natural habitat and on the species living within it, going some way to meet the valid concerns of environmental groups.

The tidal lagoon project has the opportunity to change the way we generate energy. It has the opportunity to transform, energise and re-balance our economy, and with the opportunity presented by using the Swansea bay tidal lagoon as a pathfinder, we have the chance to get this right. I hope the Welsh consensus behind this debate today provides the catalyst so that the UK Government can now move the project forward. Thank you.

Rwy’n croesawu'n fawr y cyfle i siarad o blaid y cynnig hwn heddiw. Mae morlynnoedd llanw yn cynnig cyfle i ddatblygu polisi ynni glân, modern, hirdymor sy'n ddiogel ac yn gynaliadwy, gyda rhychwantau oes rhagamcanol o leiaf 120 mlynedd. Dyna 120 mlynedd o gynhyrchu ynni glân a gwyrdd, â’r cyfrifiad y gallai'r rhwydwaith o forlynnoedd llanw o amgylch yr arfordir gynhyrchu digon o drydan i fodloni rhagamcan o 8 y cant o anghenion ynni'r DU. Yn bwysig, mae datblygu morlynnoedd llanw yn ein galluogi i ddatblygu diwydiant newydd yma yn y DU, a fydd yn creu’r posibilrwydd o adfywio economaidd ehangach, ac yma yng Nghymru, gallwn gymryd yr awenau byd-eang go iawn.

Rwy’n gwybod bod y Cynghrair Cymunedau Diwydiannol wedi cymeradwyo'r cynlluniau o'r safbwynt hwn, ac mae'n amlwg gweld pam wrth ystyried graddfa bosibl y manteision. Os bydd y cynlluniau'n cael eu gwireddu'n llawn, gallem fod yn edrych ar rwydwaith o chwe morlyn llanw, yr amcangyfrifir y byddant yn golygu buddsoddiad o £40 biliwn, gan greu bron 6,500 o swyddi hirdymor a chynhyrchu bron i £3 biliwn o GYC yn flynyddol. Ond ni fyddai’r manteision economaidd yn dod i ben yno. Byddai cyfleoedd ychwanegol o ran gwaith a’r economi yn cael eu creu yn ystod y gwaith o adeiladu’r morlynnoedd llanw, a’r amcangyfrif yw y byddai’r gadwyn gyflenwi, fel y mae siaradwyr eraill wedi cyfeirio ato heddiw, ar draws y pedwar morlyn arfaethedig yng Nghymru yn cynnwys miloedd lawer o swyddi, gan gynnwys degau o filoedd ym meysydd adeiladu a gweithgynhyrchu.

A dyma lle mae etholaethau fel fy un i, yn hen Gymoedd y de, yn gallu elwa go iawn. Gallai cynlluniau ar gyfer morlynnoedd llanw yn Abertawe ac yn y pen draw yng Nghaerdydd a Chasnewydd greu cyfleoedd gwaith newydd o fewn pellter cymudo hawdd, ond o fewn y gadwyn gyflenwi mae yna hefyd gyfleoedd i fusnesau newydd a rhai sy'n bodoli eisoes mewn ardaloedd fel Cwm Cynon. Byddwn yn gobeithio bod rhannu’r manteision economaidd ehangach hyn yn ystyriaeth allweddol o fewn unrhyw gynllun yn y dyfodol, a hefyd eu bod yn ffurfio rhan o strategaeth newydd, ffres ar gyfer cynnal a chreu cyfleoedd cyflogaeth o ansawdd da yn y sector gweithgynhyrchu.

Unwaith eto, mae cyfleoedd penodol i Gymru yma: mae 11.6 y cant o bobl Cymru wedi’u cyflogi mewn gweithgynhyrchu, y gydradd ail lefel uchaf yn y DU. Fel y mae tystiolaeth o 2015 a roddwyd i'r grŵp trawsbleidiol ar gymunedau diwydiannol yn ei ddangos, mae’r rhan fwyaf o’r swyddi hyn wedi’u lleoli yn y Cymoedd; mae gan fy etholaeth ddwywaith a hanner cyfartaledd y DU o swyddi yn y diwydiant gweithgynhyrchu. Fel y mae’r cynnig yn ei ddatgan, dylem geisio sicrhau’r budd economaidd mwyaf posibl o'r morlyn llanw arfaethedig ym mae Abertawe a'i dechnolegau cysylltiedig, ond byddwn yn gobeithio y caiff y budd hwn ei rannu'n deg ledled Cymru a’i ddefnyddio fel sbardun i wella perfformiad economaidd mewn ardaloedd fel fy un i.

Ar gyfer fy mhwynt olaf, fodd bynnag, rwy’n mynd i ddatgan rhywfaint o rybudd. Dri mis yn ôl yma yn y Siambr hon buom yn trafod yr adroddiad ‘Sefyllfa Natur’ diweddaraf gan yr RSPB. Roedd yr adroddiad yn dweud wrthym bod 34 y cant o rywogaethau fertebraidd morol a 38 y cant o rywogaethau planhigol morol wedi gweld gostyngiad yn eu niferoedd yn ôl tueddiadau data tymor hir. Ar gyfer infertebratau morol, roedd y gostyngiad tymor hir yn fwy o bryder byth; roedd hyn yn effeithio ar dair o bob pedair rhywogaeth. Mae'r dystiolaeth hon yn tynnu sylw at freuder ein hecosystemau morol, ac yn golygu bod yn rhaid inni fod yn sensitif yn y modd yr ydym yn ymdrin â'r mater hwn.

Rwy’n croesawu dull gweithredu Llywodraeth Cymru, sydd am briodi pob agwedd ar ei pholisi morol mewn cynllun morol cenedlaethol sy'n cydbwyso potensial economaidd dyfroedd Cymru â'n dyletswydd i’w diogelu a’u hamddiffyn, ac rwy’n edrych ymlaen at weld y manylion am hyn pan gânt eu cyhoeddi maes o law.

Bydd y cynnig o adolygiad Hendry, sy’n galw am ddatblygu’r morlyn llanw ym mae Abertawe fel prosiect braenaru, yn ein galluogi i werthuso technoleg a chost-effeithiolrwydd y prosiect. Yn bwysig, byddai dull gweithredu o'r fath hefyd yn ein galluogi i astudio effaith morlyn llanw ar ei gynefin naturiol ac ar y rhywogaethau sy'n byw ynddo, gan fynd rywfaint o’r ffordd at ddiwallu pryderon dilys grwpiau amgylcheddol.

Mae gan y prosiect morlyn llanw y cyfle i newid y ffordd yr ydym yn cynhyrchu ynni. Mae ganddo’r cyfle i drawsnewid, bywiogi ac ail-gydbwyso ein heconomi, a gyda'r cyfle a gyflwynir gan ddefnyddio morlyn llanw bae Abertawe fel cynllun braenaru, mae gennym y cyfle i wneud hyn yn iawn. Rwy’n gobeithio y bydd consensws Cymru y tu ôl i’r ddadl hon heddiw yn darparu'r catalydd fel y gall Llywodraeth y DU nawr symud y prosiect yn ei flaen. Diolch.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith i ymateb i’r ddadl—Ken Skates.

I call on the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure to reply to the debate—Ken Skates.

Diolch, Lywydd. Can I begin by thanking Members for their very constructive contributions to this important debate today? It’s rare that we have agreement right across the Chamber over the principles of many energy projects, given the contentious nature of onshore wind and nuclear energy, but I think on this issue there has been strong cross-party agreement. As my colleague the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs said during her opening of this debate, the Welsh Government very much welcomes the Hendry report, and I share the sentiments of others who see this as an exemplary inquiry and report. The process has been conducted in the greatest possible fashion by Charles Hendry.

Diolch, Lywydd. A gaf ddechrau drwy ddiolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau adeiladol iawn at y ddadl bwysig hon heddiw? Mae'n beth prin bod gennym gytundeb ar draws y Siambr dros egwyddorion llawer o brosiectau ynni, o ystyried natur ddadleuol ynni gwynt ar y tir ac ynni niwclear, ond rwy’n meddwl bod gennym gytundeb trawsbleidiol cryf ar y mater hwn. Fel y dywedodd fy nghydweithiwr, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, wrth agor y ddadl hon, mae Llywodraeth Cymru yn croesawu adroddiad Hendry, ac rwy’n rhannu teimladau pobl eraill sy’n gweld hwn fel ymchwiliad ac adroddiad rhagorol. Mae'r broses wedi cael ei chynnal yn y ffordd orau bosibl gan Charles Hendry.

Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer took the Chair.

From an economic perspective, I see the huge potential ahead of us. I recognise how marine energy projects could be a catalyst to securing long-lasting legacy benefits for the economy, and I understand how they could provide the opportunity for jobs and investment in local and regional economies across Wales—those economies that many Members have touched on and represent. I also see how they could help our transition to a low-carbon economy. And I think it's vitally important to place Wales at the forefront of this exciting sector, to put Wales at the vanguard of new tidal technologies, subject, of course, to those projects receiving the necessary approvals.

Now, we are already supporting businesses to help Wales seize the opportunity to become a leader in tidal lagoon project development, to secure an enduring legacy in developing a sustainable industry for Wales for future generations. Now, an area of activity specifically identified in Charles Hendry's report concerns the Welsh projects already in progress, particularly the pathfinder project, and we agree with the approach set out in the report for a small-scale pathfinder project as soon as is reasonably possible, to understand the impacts of such developments. And we very much welcome Charles Hendry's observation of the very strong case for the proposed Swansea bay tidal lagoon to be that small-scale pathfinder project, as it’s currently the only project in an advanced state of preparation that is necessary to become a pathfinder in the near future. But it's clear that, before that project can proceed, a number of approvals and consents need to be secured. Those have been outlined by Members today and include the strike price, a marine licence, and also a sea bed lease from the Crown Estate. There is also the issue of end-of-life decommissioning, which is yet to be agreed between the company and the UK Government. My officials have been meeting with Tidal Lagoon Power Ltd on its proposed Swansea project for a number of years across a range of areas to ensure that Wales and Welsh businesses and the economies that we represent can gain maximum benefit from the project. Ultimately, the company estimates that its proposed fleet of tidal lagoons will contribute £27 billion to UK GDP, and £3 billion per annum once operational, and it will meet to up to 8 per cent of UK electricity demand.

Another area specifically highlighted in the Hendry report is a recognition of the integrated approach that we have taken on skills and supply chain development in support of this important sector. For example, we've invested in the skills demand and supply reports for the proposed Swansea bay lagoon development. We facilitated early engagement with key stakeholders, including, crucially, the skills partnerships and provided them with early access to labour market intelligence reports, which have allowed them to be aware of the skills needs of the project.

I want to make very clear that the Welsh Government's intention is to do everything that it can to capitalise on the opportunity ahead of us. Wales, as many Members have observed today, is a tidal country, and next year, we’ve designated it the Year of the Sea. We want Wales to be celebrated for its incredible coast, but also to be the global leader in marine energy projects. Whilst the UK Government considers the findings of the Hendry report, officials will continue regularly to engage with Tidal Lagoon Power and, indeed, other potential tidal lagoon developers to ensure that, should the project receive the necessary approvals and consents, Welsh businesses, and specifically the local economies of Wales, gain the maximum benefit for our country.

O safbwynt economaidd, rwy’n gweld y potensial enfawr o'n blaenau. Rwy’n cydnabod sut y gallai prosiectau ynni morol fod yn gatalydd i sicrhau buddion etifeddol hirbarhaol i’r economi, ac rwy’n deall sut y gallent ddarparu’r cyfle am swyddi a buddsoddiad mewn economïau lleol a rhanbarthol ledled Cymru—yr economïau hynny y mae llawer o’r Aelodau wedi sôn amdanynt ac yn eu cynrychioli. Rwyf hefyd yn gweld sut y gallent ein helpu i newid i economi carbon isel. Ac rwy’n meddwl ei bod yn hanfodol bwysig ein bod yn rhoi Cymru ar flaen y gad yn y sector cyffrous hwn, yn rhoi Cymru ar flaen y gad o ran technolegau llanw newydd, cyn belled, wrth gwrs, â bod y prosiectau hynny'n cael y gymeradwyaeth ofynnol.

Nawr, rydym eisoes yn cefnogi busnesau i helpu Cymru i achub ar y cyfle i ddod yn arweinydd ym maes datblygu prosiectau morlynnoedd llanw, i sicrhau etifeddiaeth barhaol i ddatblygu diwydiant cynaliadwy i Gymru ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. Nawr, mae un maes gweithgaredd a nodwyd yn benodol yn adroddiad Charles Hendry yn ymwneud â'r prosiectau sydd eisoes ar y gweill yng Nghymru, yn arbennig y prosiect braenaru, ac rydym yn cytuno â'r dull a nodwyd yn yr adroddiad ar gyfer prosiect braenaru ar raddfa fach cyn gynted ag y bo'n rhesymol bosibl, er mwyn deall effeithiau datblygiadau o'r fath. Ac rydym yn sicr yn croesawu arsylwad Charles Hendry o'r achos cryf iawn o blaid dewis morlyn llanw arfaethedig bae Abertawe i fod y prosiect braenaru graddfa fach hwnnw, gan mai hwn yw’r unig brosiect ar hyn o bryd sydd mewn cyflwr paratoi datblygedig sydd ei angen i ddod yn gynllun braenaru yn y dyfodol agos. Ond mae'n amlwg, cyn y gall y prosiect hwnnw fynd yn ei flaen, bod angen sicrhau nifer o gymeradwyaethau a chaniatadau. Mae'r rheini wedi cael eu hamlinellu gan Aelodau heddiw ac maent yn cynnwys y pris taro, trwydded forol, a hefyd brydles gwely'r môr gan Ystâd y Goron. Hefyd, ceir mater datgomisiynu diwedd oes, sydd heb ei gytuno rhwng y cwmni a Llywodraeth y DU hyd yn hyn. Mae fy swyddogion wedi bod yn cyfarfod â Tidal Lagoon Power Ltd ar eu prosiect arfaethedig yn Abertawe ers nifer o flynyddoedd ar draws ystod o feysydd i sicrhau bod Cymru a busnesau Cymru a’r economïau yr ydym yn eu cynrychioli yn gallu cael y budd mwyaf o'r prosiect. Yn y pen draw, mae'r cwmni’n amcangyfrif y bydd eu fflyd arfaethedig o forlynnoedd llanw’n cyfrannu £27 biliwn at CMC y DU, a £3 biliwn y flwyddyn unwaith y byddant ar waith, ac y byddant yn bodloni hyd at 8 y cant o'r galw am drydan yn y DU.

Maes arall a amlygwyd yn benodol yn adroddiad Hendry yw cydnabyddiaeth o'r ymagwedd integredig yr ydym wedi’i dangos at sgiliau a datblygu'r gadwyn gyflenwi i gefnogi'r sector pwysig hwn. Er enghraifft, rydym wedi buddsoddi yn yr adroddiadau galw a chyflenwad sgiliau ar gyfer datblygiad morlyn arfaethedig bae Abertawe. Rydym wedi hwyluso ymgysylltiad cynnar â rhanddeiliaid allweddol, gan gynnwys, yn hanfodol, y partneriaethau sgiliau a rhoi mynediad cynnar iddynt at adroddiadau gwybodaeth y farchnad lafur, sydd wedi eu galluogi i fod yn ymwybodol o anghenion sgiliau’r prosiect.

Hoffwn ei gwneud yn glir iawn mai bwriad Llywodraeth Cymru yw gwneud popeth o fewn ei gallu i fanteisio ar y cyfle sydd o'n blaenau. Mae Cymru, fel y mae llawer o Aelodau wedi ei nodi heddiw, yn wlad llanw, a'r flwyddyn nesaf, rydym wedi ei dynodi hi’n Flwyddyn y Môr. Hoffem i Gymru gael ei dathlu am ei harfordir anhygoel, ond hoffem hefyd iddi fod yn arweinydd byd-eang mewn prosiectau ynni morol. Tra bo Llywodraeth y DU yn ystyried canfyddiadau adroddiad Hendry, bydd swyddogion yn parhau i ymgysylltu’n gyson â Tidal Lagoon Power ac, yn wir, datblygwyr morlynnoedd llanw posibl eraill er mwyn sicrhau, pe bai’r prosiect yn cael y cymeradwyaethau a'r caniatadau angenrheidiol, y bydd busnesau Cymru, ac yn benodol economïau lleol Cymru, yn cael y budd mwyaf posibl i’n gwlad.

Thank you very much. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No? Therefore the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na? Felly, caiff y cynnig ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

10. 9. Dadl: Setliad yr Heddlu 2017-18
10. 9. Debate: The Police Settlement 2017-18

We move on to the final debate this afternoon, which is a debate on the police settlement for 2017-18, and I call on Jane Hutt to move the motion—Jane.

Rydym yn symud ymlaen at y ddadl olaf y prynhawn yma, sef dadl am setliad yr heddlu ar gyfer 2017-18, ac rwyf yn galw ar Jane Hutt i gynnig y cynnig—Jane.

Cynnig NDM6235 Jane Hutt

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn unol ag Adran 84H o Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1988, yn cymeradwyo Adroddiad Cyllid Llywodraeth Leol (Rhif 2) 2017-2018 (Setliad Terfynol—Comisiynwyr yr Heddlu a Throseddu). Gosodwyd copi o'r adroddiad yn y Swyddfa Gyflwyno ar 1 Chwefror 2017.

Motion NDM6235 Jane Hutt

To propose that the National Assembly for Wales:

Under Section 84H of the Local Government Finance Act 1988, approves the Local Government Finance Report (No. 2) 2017-18 (Final Settlement—Police and Crime Commissioners), which was laid in the Table Office on 1 February 2017.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Deputy Presiding Officer, on behalf of the Cabinet Secretary for Finance and Local Government, I’m today presenting the Assembly for its approval details of the Welsh Government’s contribution to the core revenue funding for four police and crime commissioners—the PCCs in Wales—for 2017-18. Members will be aware that the core funding for the police in Wales is delivered through a three-way arrangement, involving the Home Office, the Welsh Government and council tax. As policing policy and operational matters are non-devolved, the overall funding picture is determined and driven by the Home Office. The established approach to setting and distributing the Welsh Government component has therefore been based on a principle of ensuring consistency and fairness across England and Wales. As outlined in the final police settlement announcement on 1 February, the total unhypothecated revenue support for the police service in Wales for 2017-18 amounts to £350 million. The Welsh Government’s contribution to this amount, through the revenue support grant and redistributed non-domestic rates, is £139 million and it is this funding that you’re being asked to approve today.

As in previous years, the Home Office has decided to overlay its needs-based formula with a floor mechanism. This means that for 2017-18, police and crime commissioners across England and Wales will all receive the same percentage reduction of 1.4 per cent in their core revenue funding, when compared with 2016-17. The Home Office will also provide a top-up grant, totalling £5.9 million, to ensure that both Dyfed-Powys and North Wales police meet the floor level.

Members may recall that, as part of the 2015 spending review, the UK Government committed to provide for the duration of the spending review period cash-backed funding overall for each PCC, compared to 2015-16. The settlement for 2017-18 maintains the planned level of funding, but assumes that PCCs increase their council tax precept by 2 per cent in 2016-17 and would do so again in 2017-18.

Council tax is a devolved matter and it’s the responsibly of PCCs to set their precepts. Police and crime commissioners in Wales have the freedom to make their own decisions about council tax increases and are not subject to the limits that apply in England. Inserting their element of council tax, the Welsh Government expects each PCC to act in a reasonable manner and to take account of the pressures on hard-pressed households.

We appreciate that difficult decisions are necessary in developing plans for the coming years. The Welsh Government is committed to working with PCCs and chief constables to ensure funding reductions are managed in ways that minimise the impact on community safety in Wales. As part of this, the Welsh Government has made provision for a further year of funding for 500 additional community support officers, recruited under the previous programme for government commitment. A sum of £16.8 million is earmarked in the budget for next year for the continued delivery of this commitment. The full complement of officers has been deployed since October 2013 and they’re making a positive contribution to public safety across Wales. A vital part of their role is actively engaging with partners and community organisations to address antisocial behaviour and related criminal activity, but they make a most important contribution to preventative spend, working in partnership with communities and local authorities. The Welsh Government, working in partnership with the four Welsh police forces and British Transport Police, have also introduced this additional resource and are helping to make a real difference to the lives of people in Wales.

Looking ahead to future funding arrangements, the Home Office has recently restarted a review of the police funding formula, following its suspension in 2015, after the discovery of statistical errors in the consultation material. The Welsh Government is engaged in this process and is working closely with Welsh PCCs to ensure that the review takes full account of the perspectives of the Welsh Government and the arrangements of funding policy and policing in Wales.

Deputy Presiding Officer, returning to the purpose of today’s debate, the motion is to agree the local government finance report for police and crime commissioners, which has been laid before the Assembly. If approved, this will allow the commissioners to confirm their budgets for the next financial year. I therefore ask Assembly Members to support this motion today.

Ddirprwy Lywydd, ar ran Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, rwyf heddiw yn cyflwyno i'r Cynulliad, iddynt ei gymeradwyo, fanylion cyfraniad Llywodraeth Cymru at gyllid refeniw craidd y pedwar comisiynydd heddlu a throseddu yng Nghymru ar gyfer 2017-18. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol bod y cyllid craidd ar gyfer yr heddlu yng Nghymru yn cael ei ddarparu drwy drefniant tair ffordd, sy’n cynnwys y Swyddfa Gartref, Llywodraeth Cymru a’r dreth gyngor. Gan nad yw polisi plismona a materion gweithredol wedi’u datganoli, mae'r darlun ariannu cyffredinol yn cael ei bennu a’i sbarduno gan y Swyddfa Gartref. Felly, mae'r dull a sefydlwyd i bennu a dosbarthu cydran Llywodraeth Cymru wedi bod yn seiliedig ar egwyddor o sicrhau cysondeb a thegwch ledled Cymru a Lloegr. Fel yr amlinellwyd yng nghyhoeddiad terfynol setliad yr heddlu ar 1 Chwefror, mae cyfanswm y cymorth refeniw heb ei neilltuo ar gyfer y gwasanaeth heddlu yng Nghymru ar gyfer 2017-18 yn £350 miliwn. Mae cyfraniad Llywodraeth Cymru at y swm hwn, drwy'r grant cynnal refeniw ac ardrethi annomestig wedi'u hailddosbarthu, yn £139 miliwn a dyma’r arian y mae gofyn ichi ei gymeradwyo heddiw.

Fel mewn blynyddoedd blaenorol, mae'r Swyddfa Gartref wedi penderfynu troshaenu dull terfyn isaf ar ei fformiwla sy'n seiliedig ar anghenion. Mae hyn yn golygu, ar gyfer 2017-18, y bydd comisiynwyr heddlu a throseddu ledled Cymru a Lloegr i gyd yn cael yr un gostyngiad canrannol o 1.4 y cant yn eu cyllid refeniw craidd, o'i gymharu â 2016-17. Bydd y Swyddfa Gartref hefyd yn darparu grant atodol, sef cyfanswm o £5.9 miliwn, er mwyn sicrhau bod y heddlu Dyfed-Powys a heddlu Gogledd Cymru yn cyrraedd y terfyn isaf.

Bydd yr aelodau'n cofio, fel rhan o adolygiad gwariant 2015, bod Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i ddarparu, drwy gydol cyfnod yr adolygiad o wariant, cyllid arian parod cyffredinol ar gyfer pob comisiynydd heddlu a throseddu, o'i gymharu â 2015-16. Mae'r setliad ar gyfer 2017-18 yn cynnal y lefel arfaethedig o gyllid, ond yn tybio bod y Comisiynwyr yn cynyddu eu praesept treth gyngor 2 y cant yn 2016-17 ac y byddent yn gwneud hynny eto yn 2017-18.

Mae'r dreth gyngor yn fater datganoledig a chyfrifoldeb y Comisiynwyr yw gosod eu praeseptau. Mae gan gomisiynwyr heddlu a throseddu yng Nghymru y rhyddid i wneud eu penderfyniadau eu hunain am gynyddu’r dreth gyngor ac nid ydynt yn ddarostyngedig i’r terfynau sy'n gymwys yn Lloegr. Wrth fewnosod eu helfen o’r dreth gyngor, mae Llywodraeth Cymru yn disgwyl i bob comisiynydd heddlu a throseddu weithredu mewn modd rhesymol o ystyried y pwysau sydd ar aelwydydd sy’n wynebu caledi.

Rydym yn deall bod angen gwneud penderfyniadau anodd wrth ddatblygu cynlluniau ar gyfer y blynyddoedd i ddod. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i weithio gyda Chomisiynwyr a phrif gwnstabliaid i sicrhau y rheolir gostyngiadau cyllido mewn ffyrdd sy'n lleihau'r effaith ar ddiogelwch cymunedol yng Nghymru. Fel rhan o hyn, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu ar gyfer blwyddyn arall o gyllid ar gyfer 500 o swyddogion cymorth cymunedol ychwanegol a gafodd eu recriwtio o dan y rhaglen flaenorol ar gyfer ymrwymiad y llywodraeth. Mae swm o £16.8 miliwn wedi’i glustnodi yn y gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf i barhau i roi’r ymrwymiad hwn. Mae’r cyflenwad llawn o swyddogion wedi cael ei ddefnyddio ers mis Hydref 2013 ac maent yn gwneud cyfraniad cadarnhaol at ddiogelwch y cyhoedd ledled Cymru. Rhan hanfodol o'u gwaith yw mynd ati i ymgysylltu â phartneriaid a sefydliadau cymunedol i ymdrin ag ymddygiad gwrthgymdeithasol a gweithgareddau troseddol cysylltiedig, ond maent yn gwneud cyfraniad pwysig iawn at wariant ataliol, gan weithio mewn partneriaeth â chymunedau ac awdurdodau lleol. Mae Llywodraeth Cymru, gan weithio mewn partneriaeth â phedwar heddlu Cymru a Heddlu Trafnidiaeth Prydain, hefyd wedi cyflwyno’r adnodd ychwanegol hwn ac yn helpu i wneud gwahaniaeth go iawn i fywydau pobl yng Nghymru.

I edrych ymlaen at drefniadau ariannu yn y dyfodol, yn ddiweddar, mae'r Swyddfa Gartref wedi ailgychwyn adolygiad o fformiwla ariannu'r heddlu, wedi iddo gael ei atal dros dro yn 2015, ar ôl i wallau ystadegol gael eu darganfod yn y deunydd ymgynghori. Mae Llywodraeth Cymru yn cymryd rhan yn y broses hon ac yn gweithio'n agos gyda Chomisiynwyr Cymru i sicrhau bod yr adolygiad yn rhoi ystyriaeth lawn i safbwyntiau Llywodraeth Cymru ac i drefniadau ariannu polisi a phlismona yng Nghymru.

Ddirprwy Lywydd, i ddychwelyd at ddiben dadl heddiw, y cynnig yw cytuno ar yr adroddiad cyllid llywodraeth leol ar gyfer comisiynwyr heddlu a throseddu, sydd wedi cael ei osod gerbron y Cynulliad. Os caiff ei gymeradwyo, bydd hyn yn caniatáu i'r comisiynwyr gadarnhau eu cyllidebau ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf. Felly, gofynnaf i Aelodau'r Cynulliad gefnogi'r cynnig hwn heddiw.

The reduction of funding in the police settlement 2017-18 by 1.4 per cent across all forces in Wales and England comes after year upon year of cuts since 2010. We’ve seen real-term reductions of 26 per cent in funding for police forces in Wales. Police forces in Wales have shrunk. In my area, Gwent Police’s workforce has dropped by 14 per cent since 2010. The fractional devolution of policing in which the Welsh Government is responsible for contributing a small proportion of funding to forces in Wales, but does not have the power to set priorities or strategy, is an unsatisfactory compromise. Westminster continues to hold the main levers that determine policy. And it’s disappointing that we’ve seen yet another Wales Bill come and go without the full devolution of powers over policing to this country—still the last country in these islands not to have control over policing. Not only would this finally give Welsh Government the ability to design policy that is responsive to the unique needs of Welsh communities, and also to co-ordinate among other devolved functions, it would also enable better collaboration across sectors.

The devolution of policing would also leave Welsh police forces better off. The UK Government delayed the introduction of a new funding formula for police after a statistical error was discovered that would have left Wales £32 million worse off. A new formula that better reflected Welsh population trends would result in an additional £25 million for Welsh forces. So, the devolution of policing is not just a point of principle or policy pragmatism, but also of financial pragmatism too. That devolution of policing would also protect Welsh police forces from a continuing programme of Westminster cuts, and give Welsh Government the power to set policing priorities that are tailor-made for the needs of Wales.

Mae'r gostyngiad cyllid 1.4 y cant yn setliad heddlu 2017-18 ar draws pob heddlu yng Nghymru a Lloegr yn dod ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn o doriadau ers 2010. Rydym wedi gweld gostyngiadau termau real o 26 y cant mewn cyllid i heddluoedd yng Nghymru. Mae heddluoedd yng Nghymru wedi crebachu. Yn fy ardal i, mae gweithlu Heddlu Gwent wedi lleihau 14 y cant ers 2010. Mae datganoli ffracsiynol plismona, lle mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol am gyfrannu cyfran fach o gyllid heddluoedd yng Nghymru, ond heb gael y grym i bennu blaenoriaethau na strategaeth, yn gyfaddawd anfoddhaol. San Steffan sy’n parhau i fod â’r rheolaeth bennaf dros bolisi. Ac mae'n siomedig ein bod wedi gweld Bil Cymru arall eto fyth yn mynd a dod heb ddatganoli pwerau dros blismona yn llawn i'r wlad hon—o hyd, y wlad olaf yn yr ynysoedd heb fod â rheolaeth dros blismona. Nid yn unig y byddai hyn o’r diwedd yn rhoi’r gallu i Lywodraeth Cymru i lunio polisi sy'n ymateb i anghenion unigryw cymunedau Cymru, a hefyd i’w gydlynu â swyddogaethau datganoledig eraill, byddai hefyd yn galluogi gwell cydweithio ar draws sectorau.

Byddai datganoli plismona hefyd yn gadael heddluoedd Cymru yn well eu byd. Oedodd Llywodraeth y DU cyn cyflwyno fformiwla ariannu newydd ar gyfer yr heddlu ar ôl canfod gwall ystadegol a fyddai wedi gadael Cymru £32 miliwn yn waeth eu byd. Byddai fformiwla newydd sy’n rhoi gwell adlewyrchiad o dueddiadau poblogaeth Cymru yn arwain at £25 miliwn ychwanegol ar gyfer heddluoedd Cymru. Felly, nid dim ond mater o egwyddor neu bragmatiaeth polisi yw datganoli plismona, ond mater o bragmatiaeth ariannol hefyd. Byddai datganoli plismona hefyd yn diogelu heddluoedd Cymru rhag rhaglen barhaus o doriadau San Steffan, ac yn rhoi'r grym i Lywodraeth Cymru i bennu blaenoriaethau plismona sydd wedi'u teilwra i anghenion Cymru.

With the Home Office continuing to overlay its needs-based formula with a floor mechanism, we heard that all police forces in Wales and England will receive the same 1.4 per cent reduction in 2017-18. We note that the three-way police funding settlement in Wales, involving the Home Office, Welsh Government and council tax, follows consultation with the four Welsh police forces, with £349.9 million being allocated to police and crime commissioners in Wales. With the South Wales Police Federation stating last year that the council tax precept gap with the other Welsh forces had now been closed, this will deliver increases in the amount paid towards police services by council taxpayers of 3.79 per cent in North Wales, 3.99 per cent in Gwent, 4 per cent in South Wales, but 6.9 per cent in Dyfed-Powys.

It is reported that this latter figure reflects the preceding funding freeze in Dyfed-Powys, where the outgoing police and crime commissioner stated that he had delivered more officers on rural beats for more time, for less money. Both the Dyfed-Powys Police and Carmarthenshire County Council websites note that the level of crime in Dyfed-Powys is low compared to other force areas, which makes it the safest place in England and Wales. However, the council do add, ‘We must not become complacent’. Although we therefore recognise concern at the size of their precept increase, we therefore also recognise the need to protect the level of services.

Under Labour, our police were bogged down in paperwork. This UK Government has cut red tape and given police just one simple target—to cut crime. As I said last year, crime had fallen by more than 30 per cent since 2010 according to the independent crime survey for England and Wales. Although total police-recorded crime across Wales, excluding fraud, was up 6 per cent in the year ending September 2016, an assessment by the UK Statistics Authority found that police-recorded crime data did not meet the required standard, and are not currently considered a reliable measure. In contrast, it was confirmed in December 2016 that data from the crime survey for England and Wales had retained its national statistics badge. These data showed an estimated 6.2 million incidences of crime in the year ending September 2016, a 6 per cent reduction on the previous year.

In north Wales, 17 extra police officers and an additional six members of staff will be recruited. At a North Wales Police briefing last month, we heard that although they had to deliver further planned savings of £7.3 million up to 2020, the implementation of their efficiency review recommendations would deliver evidence-based resource allocations, improve quality of service and invest £1.2 million in growth pressures. They also highlighted crime survey findings of reduced risk of personal and household crime in the region and increased numbers of special constables, police special volunteers and volunteer police cadets.

The Home Office is reviewing the police funding formula after revised proposals in 2015 were suspended. These would have seen the share of the amount distributed by the formula to the four Welsh police forces falling by 9 per cent, with north Wales receiving 0.88 per cent of the amount distributed to the 43 forces across England and Wales. They now receive 1.03 per cent, with the amount received per head ranked twenty-third out of 43 when the council tax legacy grant is taken into account.

Thanks to Welsh Government policy, over £0.5 billion pounds in council tax legacy grants being provided to police forces in England in 2017-18 will not be available for forces in Wales. I have written to the Home Office emphasising that the police funding formula is too reliant on a small number of measures to reflect the relative needs of the 43 forces and that rural deprivation and adversity must not be ignored.

Although North Wales Police have told us that forces in Wales, as in England, should be able to access the apprenticeship levy through its new digital account, which can then contribute to the College of Policing, the Welsh Government has refused this. The north Wales police and crime commissioner told me this month that this would cost Welsh forces over £2 million annually.

When I challenged the skills Minister over this in committee last week, we were told that the Welsh Government would instead strike up a grant or contract arrangement, but that the commissioners don’t probably know the exact detail of it. That is not good government. North Wales Police also detailed their collaboration with the Merseyside and Cheshire forces, recognising operational reality and reinforcing why police devolution would be bad for Wales.

Wrth i’r Swyddfa Gartref barhau i droshaenu dull terfyn isaf ar eu fformiwla sy'n seiliedig ar anghenion, clywsom y bydd yr holl heddluoedd yng Nghymru a Lloegr yn cael yr un gostyngiad 1.4 y cant yn 2017-18. Rydym yn nodi bod y setliad tair ffordd ar gyfer cyllid yr heddlu yng Nghymru, sy'n cynnwys y Swyddfa Gartref, Llywodraeth Cymru a’r dreth gyngor, yn dilyn ymgynghoriad â’r pedwar heddlu yng Nghymru, a bod £349.9 miliwn wedi’i ddyrannu i'r comisiynwyr heddlu a throseddu yng Nghymru. Wedi i Ffederasiwn Heddlu De Cymru ddatgan y llynedd bod y bwlch rhwng eu praesept treth gyngor nhw a heddluoedd eraill Cymru bellach wedi ei gau, bydd hyn yn cyflawni cynnydd yn y swm a delir tuag at wasanaethau heddlu gan dalwyr y dreth gyngor o 3.79 y cant yn y gogledd, 3.99 y cant yng Ngwent, 4 y cant yn y de, ond 6.9 y cant yn Nyfed-Powys.

Dywedir bod y ffigur olaf hwn yn adlewyrchu'r rhewi cyllido blaenorol yn Nyfed-Powys, lle dywedodd y comisiynydd heddlu a throseddu a oedd yn gadael ei fod wedi cyflwyno mwy o swyddogion ar rowndiau gwledig am fwy o amser, am lai o arian. Mae gwefannau Heddlu Dyfed-Powys a Chyngor Sir Caerfyrddin yn nodi bod lefel troseddu yn Nyfed-Powys yn isel o'i gymharu ag ardaloedd heddluoedd eraill, sy'n ei gwneud y lle mwyaf diogel yng Nghymru a Lloegr. Fodd bynnag, mae'r cyngor yn ychwanegu, ‘Mae'n rhaid inni beidio â llaesu dwylo’. Er ein bod felly yn cydnabod pryder am faint y cynnydd yn eu praesept, rydym felly hefyd yn cydnabod bod angen diogelu lefel y gwasanaethau.

O dan Lafur, roedd ein heddlu at eu clustiau mewn gwaith papur. Mae Llywodraeth y DU wedi lleihau biwrocratiaeth a rhoi dim ond un targed syml i’r heddlu—lleihau troseddu. Fel y dywedais y llynedd, roedd troseddu wedi gostwng dros 30 y cant ers 2010 yn ôl yr arolwg troseddu annibynnol ar gyfer Cymru a Lloegr. Er bod cyfanswm y troseddu a gofnodwyd gan yr heddlu ledled Cymru, ac eithrio twyll, i fyny 6 y cant yn y flwyddyn yn gorffen Medi 2016, canfu asesiad gan Awdurdod Ystadegau y DU nad oedd data troseddau a gofnodwyd gan yr heddlu yn bodloni’r safon ofynnol, ac nad ydynt yn cael eu hystyried ar hyn o bryd yn fesur dibynadwy. Ar y llaw arall, cadarnhawyd ym mis Rhagfyr 2016 bod data o arolwg troseddu Cymru a Lloegr wedi cadw ei fathodyn ystadegau cenedlaethol. Dangosodd y data hyn tua 6.2 miliwn o achosion o droseddu yn ystod y flwyddyn yn gorffen Medi 2016, gostyngiad 6 y cant ar y flwyddyn flaenorol.

Yn y gogledd, bydd 17 o swyddogion heddlu ychwanegol a chwe aelod ychwanegol o staff yn cael eu recriwtio. Mewn briff gan Heddlu Gogledd Cymru y mis diwethaf, clywsom, er bod rhaid iddynt gyflwyno arbedion cynlluniedig pellach o £7.3 miliwn hyd at 2020, y byddai rhoi argymhellion eu hadolygiad effeithlonrwydd ar waith yn cyflwyno dyraniadau adnoddau sy'n seiliedig ar dystiolaeth, yn gwella ansawdd y gwasanaeth ac yn buddsoddi £1.2 miliwn mewn pwysau twf. Gwnaethant hefyd dynnu sylw at ganfyddiadau arolwg troseddu o lai o risg o droseddu personol a throseddu yn y cartref yn y rhanbarth a chynnydd yn nifer y cwnstabliaid arbennig, gwirfoddolwyr arbennig yr heddlu a chadetiaid heddlu gwirfoddol.

Mae'r Swyddfa Gartref yn adolygu fformiwla ariannu'r heddlu ar ôl i gynigion diwygiedig yn 2015 gael eu hatal. Byddai'r rhain wedi golygu y byddai’r gyfran o'r swm a ddosberthir gan y fformiwla i bedwar heddlu Cymru yn gostwng 9 y cant, ac y byddai gogledd Cymru yn cael 0.88 y cant o'r swm a ddosberthir i'r 43 o heddluoedd ledled Cymru a Lloegr. Maent nawr yn cael 1.03 y cant; mae’r swm a dderbynnir y pen yn eu rhoi yn safle 23 o’r 43 wrth ystyried grant etifeddiaeth y dreth gyngor.

Diolch i bolisi Llywodraeth Cymru, mae dros £0.5 biliwn o bunnoedd mewn grantiau etifeddiaeth y dreth gyngor sy’n cael ei ddarparu i heddluoedd yn Lloegr yn 2017-18 ond na fydd ar gael i heddluoedd yng Nghymru. Rwyf wedi ysgrifennu at y Swyddfa Gartref i bwysleisio bod fformiwla ariannu'r heddlu yn rhy ddibynnol ar nifer bach o fesurau i adlewyrchu anghenion cymharol y 43 o heddluoedd ac na ddylid anwybyddu amddifadedd ac adfyd gwledig.

Er bod Heddlu Gogledd Cymru wedi dweud wrthym y dylai heddluoedd yng Nghymru, fel yn Lloegr, allu cael mynediad at yr ardoll prentisiaethau drwy eu cyfrif digidol newydd, a all wedyn gyfrannu at y Coleg Plismona, mae Llywodraeth Cymru wedi gwrthod hyn. Dywedodd comisiynydd heddlu a throseddu’r gogledd wrthyf y mis hwn y byddai hyn yn costio dros £2 filiwn y flwyddyn i heddluoedd Cymru.

Pan heriais y Gweinidog sgiliau ynglŷn â hyn yn y pwyllgor yr wythnos diwethaf, dywedwyd wrthym y byddai Llywodraeth Cymru yn taro trefniant grant neu gontract yn lle hynny, ond nad oedd y comisiynwyr yn ôl pob tebyg yn gwybod union fanylion hynny. Nid yw hynny'n llywodraethu da. Hefyd, rhoddodd Heddlu Gogledd Cymru fanylion am eu cydweithrediad â heddluoedd Glannau Mersi a Swydd Gaer, sy’n cydnabod realiti gweithredol ac yn atgyfnerthu pam byddai datganoli heddlu yn ddrwg i Gymru.

Thanks, Minister, for the proposed settlement that you’ve brought to the Chamber today. In general, we in UKIP share the general public’s desire to maintain police officer numbers, particularly officers on the beat. This is because we acknowledge that public perception of crime and crime prevention is an important factor in keeping public trust and retaining cohesive communities. So, we welcome visible officer numbers and welcome the commitment to keep an additional 500 PCSOs on the street in Wales. What we need to try to achieve, as far as we can, is to release officers from administration and allow them to be involved in crime prevention and detection.

In the Gwent Police area, there has been a welcome development recently with the creation of a single emergency services station, housing police, fire and ambulance services together in Abertillery. This centre serves the whole of the Blaenau Gwent area. We have discussed co-location in the health service and this may be a good example of co-location in the emergency services. So, in general, we want less spent on administration and more on front-line services. I appreciate that policing is not a devolved matter, so we are limited in how far we can influence these things, as Steffan Lewis outlined earlier, but I do feel that the debate on the devolved policing issue is for another day. In the meantime, we do support today’s police settlement.

Diolch, Weinidog, am y setliad arfaethedig yr ydych wedi’i gyflwyno i'r Siambr heddiw. Yn gyffredinol, rydyn ni yn UKIP yn rhannu awydd y cyhoedd yn gyffredinol i gynnal niferoedd swyddogion heddlu, yn enwedig swyddogion ar y stryd. Mae hyn oherwydd ein bod yn cydnabod bod canfyddiad y cyhoedd o droseddu ac atal troseddau yn ffactor pwysig wrth gadw ymddiriedaeth y cyhoedd a chadw cymunedau cydlynol. Felly, rydym yn croesawu niferoedd swyddogion gweladwy ac yn croesawu'r ymrwymiad i gadw 500 PCSO ychwanegol ar y stryd yng Nghymru. Yr hyn y mae angen inni geisio ei gyflawni, cyn belled ag y gallwn, yw rhyddhau swyddogion rhag gweinyddu a chaniatáu iddynt fod yn rhan o atal a chanfod troseddau.

Yn ardal Heddlu Gwent, bu datblygiad i'w groesawu yn ddiweddar, sef creu un orsaf gwasanaethau brys, sy’n dod â’r gwasanaethau heddlu, tân ac ambiwlans ynghyd yn Abertyleri. Mae'r ganolfan yn gwasanaethu holl ardal Blaenau Gwent. Rydym wedi trafod cydleoli yn y gwasanaeth iechyd a gallai hyn fod yn enghraifft dda o gydleoli yn y gwasanaethau brys. Felly, yn gyffredinol, hoffem weld gwario llai ar weinyddu a mwy ar wasanaethau rheng flaen. Rwy’n sylweddoli nad yw plismona’n fater datganoledig, felly mae hynny’n cyfyngu ar ba mor bell y gallwn ddylanwadu ar y pethau hyn, fel yr amlinellodd Steffan Lewis yn gynharach, ond rwy’n teimlo bod y ddadl am blismona datganoledig ar gyfer diwrnod arall. Yn y cyfamser, rydym yn cefnogi setliad yr heddlu heddiw.

Thank you very much and I call on Jane Hutt to reply to the debate. Jane.

Diolch yn fawr iawn ac rwy’n galw ar Jane Hutt i ymateb i'r ddadl. Jane.

Thank you very much. As we’ve outlined in our ‘Taking Wales Forward’ programme for government, community safety is a top priority for this Government. Yes, the settlement is another challenging one for the police and a tougher one than PCCs were expecting. We’re committed to working with PCCs and chief constables to ensure that those reductions are managed in ways that limit the impact on community safety and front-line policing in Wales.

I thank Steffan Lewis for his comments. As police funding isn’t wholly devolved, the overall spending plans for the police in England and Wales are determined and driven by the Home Office. We’ve made clear our support for policing to be devolved and it’s important to put that on record today, because policing is the only emergency service that’s not devolved. If we remedied this, it would enable stronger joint working with the other emergency services in Wales. Gareth Bennett mentioned—[Interruption.]

Diolch yn fawr iawn. Fel yr ydym wedi’i amlinellu yn ein rhaglen lywodraethu 'Symud Cymru Ymlaen', mae diogelwch cymunedol yn un o brif flaenoriaethau’r Llywodraeth hon. Ydy, mae'r setliad yn un heriol arall i'r heddlu ac yn un llymach nag yr oedd y Comisiynwyr yn ei ddisgwyl. Rydym wedi ymrwymo i weithio gyda’r Comisiynwyr a phrif gwnstabliaid i sicrhau bod y gostyngiadau hynny’n cael eu rheoli mewn ffyrdd sy'n lleihau’r effaith ar ddiogelwch cymunedol a phlismona rheng flaen yng Nghymru.

Diolch i Steffan Lewis am ei sylwadau. Gan nad yw cyllid yr heddlu wedi'i ddatganoli’n llwyr, y Swyddfa Gartref sy’n gyfrifol am bennu a llywio’r cynlluniau gwariant cyffredinol ar gyfer yr heddlu yng Nghymru a Lloegr. Rydym wedi gwneud yn glir ein bod o blaid datganoli plismona ac mae'n bwysig cofnodi hynny heddiw, oherwydd plismona yw'r unig wasanaeth brys nad yw wedi’i ddatganoli. Pe baem yn datrys hyn, byddai'n galluogi cydweithio cryfach â’r gwasanaethau brys eraill yng Nghymru. Dywedodd Gareth Bennett—[Torri ar draws.]

Could you confirm if that’s the Labour Party’s policy in London as well—the devolution of policing?

A allech gadarnhau ai dyna yw polisi'r Blaid Lafur yn Llundain yn ogystal—datganoli plismona?

What I was going to go on to say is that it was also a recommendation of the Silk commission, which included the Welsh Conservatives as well as all the other parties. But I think it’s important that we do see this from a practical perspective in terms of collaboration. Devolution, of course, of policing would also enable further future legislation affecting police and community safety to be properly tailored to Welsh circumstances, which is the point that Steffan Lewis was making.

I recognise that both Steffan Lewis and Mark Isherwood referred to the funding formula review, and it’s vitally important that the Welsh Government is engaged in this. The Home Office is responsible for the police core grant distribution formula and the implication for distribution that that formula might have and what might arise from that. So, Welsh Government is now represented in the process. In fact, the Cabinet Secretary wrote to the Minister of State for Policing and the Fire Service to underline the importance, because of the restarting or review of that formula, and so we’re liaising closely on this.

Mark Isherwood also drew attention to the existing funding arrangements in terms of the flexibility that police and crime commissioners have had and that is given in terms of their role and function. But if you look at the situation in Dyfed-Powys, which you drew attention to, the proposed increase in Dyfed-Powys for 2017 follows a reduction and a freeze in the previous two years. So, the new Police and Crime Commissioner for Dyfed-Powys, who was elected last May, is now able to deliver the services for which he is responsible.

I think I would like to thank Gareth Bennett for welcoming the fact that we continue to deploy successfully—and I think, probably, this must be agreed across this Chamber—500 community support officers in Wales, as a result of us, again, as a Welsh Labour Government, deciding that this is a priority, listening to the people on the ground who work with those community support officers, and recognising the part that they play. Back to partnership, again—working together at a local level. And on that basis, and in terms of the role and the power that we have got, limited though it may be, I am glad to commend this settlement to the Assembly.

Yr hyn yr oeddwn yn mynd i fynd ymlaen i’w ddweud yw ei fod hefyd yn un o argymhellion comisiwn Silk, a oedd yn cynnwys y Ceidwadwyr Cymreig yn ogystal â'r holl bartïon eraill. Ond rwy'n meddwl ei bod yn bwysig ein bod yn gweld hyn o safbwynt ymarferol o ran cydweithio. Byddai datganoli plismona, wrth gwrs, hefyd yn ein galluogi i sicrhau bod deddfwriaeth bellach yn y dyfodol sy'n effeithio ar yr heddlu a diogelwch cymunedol wedi’i theilwra’n briodol i amgylchiadau Cymru, sef y pwynt yr oedd Steffan Lewis yn ei wneud.

Rwy'n cydnabod bod Steffan Lewis a Mark Isherwood ill dau wedi cyfeirio at adolygiad y fformiwla ariannu, ac mae'n hollbwysig bod Llywodraeth Cymru yn cymryd rhan yn hyn. Y Swyddfa Gartref sy’n gyfrifol am fformiwla graidd dyrannu grantiau yr heddlu a'r goblygiadau i ddosbarthu y gallai’r fformiwla honno eu hachosi a beth allai godi o hynny. Felly, mae Llywodraeth Cymru bellach yn cael eu cynrychioli yn y broses. Yn wir, ysgrifennodd yr Ysgrifennydd Cabinet at y Gweinidog Gwladol dros Blismona a'r Gwasanaeth Tân i danlinellu pwysigrwydd hynny, oherwydd ailgychwyn neu adolygu’r fformiwla honno, ac felly rydym yn cydweithio'n agos ar hyn.

Hefyd, tynnodd Mark Isherwood sylw at y trefniadau ariannu presennol o ran yr hyblygrwydd y mae comisiynwyr heddlu a throseddu wedi’i gael ac a roddir o ran eu rôl a'u swyddogaeth. Ond os edrychwch ar y sefyllfa yn Nyfed-Powys, y gwnaethoch dynnu sylw ati, mae’r cynnydd arfaethedig yn Nyfed-Powys ar gyfer 2017 yn dilyn gostwng a rhewi’r swm yn ystod y ddwy flynedd flaenorol. Felly, mae Comisiynydd Heddlu a Throseddu newydd Dyfed-Powys, a etholwyd fis Mai diwethaf, nawr yn gallu darparu’r gwasanaethau y mae'n gyfrifol amdanynt.

Rwy’n meddwl yr hoffwn ddiolch i Gareth Bennett am groesawu'r ffaith ein bod yn parhau i ddefnyddio yn llwyddiannus—ac rwy’n meddwl, yn ôl pob tebyg, bod rhaid cytuno ar hyn ar draws y Siambr hon—500 o swyddogion cymorth cymunedol yng Nghymru, o ganlyniad i’r ffaith ein bod ni, unwaith eto, fel Llywodraeth Lafur Cymru, wedi penderfynu bod hyn yn flaenoriaeth, wedi gwrando ar y bobl ar lawr gwlad sy'n gweithio gyda’r swyddogion cymorth cymunedol hynny, ac wedi cydnabod y rhan y maent yn ei chwarae. Yn ôl at bartneriaeth, unwaith eto—cydweithio ar lefel leol. Ac ar y sail honno, ac o ran y swyddogaeth a'r pŵer sydd gennym, er eu bod efallai’n gyfyngedig, rwy’n falch o gymeradwyo'r setliad hwn i'r Cynulliad.

Thank you very much. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Object? Okay, thank you. We will defer that item until voting time. Voting time is now at the end of the session, and unless three Members wish for the bell to be rung, I will proceed directly to the vote. Okay, thank you very much.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebu? Iawn, diolch. Byddwn yn gohirio'r eitem honno tan yr amser pleidleisio. Mae’r amser pleidleisio yn awr ar ddiwedd y sesiwn, ac oni bai bod tri Aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu, symudaf yn syth at y bleidlais. Iawn, diolch yn fawr iawn i chi.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

11. 10. Cyfnod Pleidleisio
11. 10. Voting Time

We’ll vote first on the LCM on the Higher Education and Research Bill. Open the vote. Close the vote. For the motion 43, against eight, no abstentions. Therefore, the motion is passed.

Byddwn yn pleidleisio yn gyntaf ar y Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Addysg Uwch ac Ymchwil. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 43, yn erbyn wyth, dim ymatal. Felly, caiff y cynnig ei basio.

Derbyniwyd y cynnig: O blaid 43, Yn erbyn 8, Ymatal 0.

Motion agreed: For 43, Against 8, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6233.

Result of the vote on motion NDM6233.

We now move to vote on the police settlement debate, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Jane Hutt. Open the vote. Close the vote. For the motion 43, nobody against, nine abstentions. Therefore, the motion is agreed.

Rydym nawr yn symud at bleidleisio ar y ddadl am setliad yr heddlu, ac rwy'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 43, neb yn erbyn, naw yn ymatal. Felly, caiff y cynnig ei dderbyn.

Derbyniwyd y cynnig: O blaid 43, Yn erbyn 0, Ymatal 9.

Motion agreed: For 43, Against 0, Abstain 9.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6235.

Result of the vote on motion NDM6235.

That brings today’s proceedings to a close. Thank you very much.

Daw hynny â thrafodion heddiw i ben. Diolch yn fawr iawn.

Daeth y cyfarfod i ben am 18:53.

The meeting ended at 18:53.