Cynulliad Cenedlaethol Cymru

I call the National Assembly to order.

As you all know, the Chief Executive and Clerk of the Assembly, Claire Clancy, has decided to retire following almost a decade in the role. The clerk is the most senior Commission employee and our principal accounting officer. It’s the responsibility of the Assembly Commission to make the appointment to this post and, over the last few months, we have conducted a rigorous, competitive recruitment process to find a replacement for Claire. We were looking for an exceptional individual and we attracted a strong field of candidates.

I’m delighted to announce the appointment of Manon Antoniazzi as our next chief executive and clerk. Manon has had an impressive career and brings a wealth of experience at a time when we face many new challenges and opportunities. Manon is currently director of culture, sport and tourism for the Welsh Government, having been chief executive of Visit Wales. Earlier in her career, she had roles at the BBC and S4C, as well as with the Prince of Wales. The Commissioners are in no doubt that Manon will approach the role with great skill and enthusiasm, and a passionate commitment to the success of the Assembly.

The performance of the Assembly Commission has a direct impact on the success and reputation of the Assembly. We rely heavily on the chief executive to provide innovative, effective leadership, and to deliver exceptional standards of service. Thanks to Claire and our hugely committed, talented staff, the Commission is a highly regarded organisation, much admired by parliaments elsewhere. Claire will be with us until Easter, when Manon will take up the reins to lead the organisation through the next exciting and challenging phase of our development at the heart of democracy for Wales. Thank you.

And, so, we move on to the first item on our agenda this afternoon, namely questions to the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure, and I call on the first question—Janet Finch-Saunders.

Gwnaf. Mae potensial gan forlyn llanw yng ngogledd Cymru i greu cryn dipyn o swyddi yng ngogledd Cymru. Ac rydym wedi datgan ein hymrwymiad cyson, mewn egwyddor, i gefnogi’r gwaith o ddatblygu diwydiant môr-lynnoedd llanw cynaliadwy ledled Cymru.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy’n siŵr y buasech yn cytuno â mi y dylid croesawu adolygiad Hendry, a’r gefnogaeth gadarnhaol ynddo i ddatblygiadau môr-lynnoedd llanw ar draws Cymru. I ni yng ngogledd Cymru, buasai prosiect o’r fath yn darparu diogelwch hanfodol rhag llifogydd, yn darparu cyflogaeth sylweddol a chyfle ar gyfer mewnfuddsoddi economaidd, ac yn cyfrannu tuag at helpu Cymru i ddod yn arweinydd byd ym maes ynni adnewyddadwy. Mae nifer o randdeiliaid eisoes wedi addo eu cefnogaeth, ac rwy’n falch eich bod yn addo eich cefnogaeth mewn egwyddor. Mae grŵp y Ceidwadwyr Cymreig yn addo eu cefnogaeth i dechnoleg môr-lynnoedd llanw yng Nghymru. Ond a wnewch chi gefnogi hynny hefyd, os gwelwch yn dda, gydag ymrwymiad i ddarparu’r cyllid y bydd ei angen ar gyfer gwireddu’r prosiect?

Wel, rydym wedi ymrwymo’n llwyr i’r prosiect, a byddaf yn cyfarfod â Charles Hendry yn ddiweddarach y prynhawn yma i siarad am y prosiect braenaru yn arbennig, a fuasai’n arwain yn y pen draw at greu morlyn llanw yng ngogledd Cymru. Mae’n brosiect a allai greu 27,000 o swyddi ar gyfer economi gogledd Cymru. Buasai hefyd, fel y nododd yr Aelod, yn cyfrannu at amddiffyn cymunedau arfordirol, ac mae hyn yn rhywbeth sy’n peri llawer iawn o bryder i Lywodraeth Cymru, ac mae’n rhywbeth y siaradais yn ei gylch gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr amgylchedd ac adnoddau naturiol yn ddiweddar iawn. Felly, rydym yn frwdfrydig iawn ynglŷn â’r prosiect hwn. Rydym yn gefnogol ac wrth gwrs, fe fyddwn yn gweithio ar draws y Llywodraeth, gan gynnwys gyda’r partneriaethau sgiliau rhanbarthol, er mwyn sicrhau bod y sgiliau yno ar gyfer cyflwyno’r prosiect mewn modd amserol, pe bai’n mynd yn ei flaen.

Un amlygiad o economi las Cymru yw môr-lynnoedd llanw, economi sydd hefyd yn cwmpasu pysgota a dyframaeth, a thwristiaeth a hamdden yn ogystal ag ynni. Mae gan Gymru fantais gref yn y maes hwn o gymharu â gwledydd eraill nad oes ganddynt yr un arfordir a chyrhaeddiad llanw uchel. Pa flaenoriaeth fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei rhoi i economi las Cymru yn y strategaeth economaidd newydd, a pha gamau y gall eu cymryd i sicrhau bod cwmnïau, mawr a bach, yn gallu manteisio ar y cyfle hwn?

Hoffwn ddiolch i Jeremy Miles am ei gwestiwn, a diolch iddo hefyd am ddarn craff iawn ar ei wefan, yn ymwneud â’r economi las. Rwy’n credu ei bod yn amserol iawn ein bod yn sôn am y pwnc hwn, wrth i ni ddechrau cynllunio ar gyfer 2018, a ddynodwyd yn Flwyddyn y Môr. Ac i’r diben o chwyddo niferoedd ymwelwyr, wrth gwrs, bydd yr economi las yn gynyddol bwysig.

O ran cyfleoedd sydd eisoes yn bodoli, rydym wedi ymrwymo i fanteisio ar bob prosiect seilwaith economi las mawr ar draws Cymru, gan gynnwys prosiect braenaru morlyn llanw Bae Abertawe, yn amodol, wrth gwrs, ar sicrhau’r caniatadau angenrheidiol. Rwy’n benderfynol o wneud yn siŵr fod cymunedau arfordirol yn manteisio, nid yn unig ar fentrau megis Blwyddyn y Môr, ond hefyd ar brosiectau seilwaith mawr, a bod y gadwyn gyflenwi o amgylch Cymru, ac yn enwedig mewn cymunedau arfordirol, yn gallu manteisio ar y cyfleoedd mawr hynny ar gyfer twf economaidd.

It was good to hear Charles Hendry briefing Members of the Assembly at lunchtime, and one of the points that he made, of course, is that it is his recommendation that there should be a delay after the development of the first project in order to learn lessons from it. One understands why that would be beneficial, but there is recognition in that regard that that may create problems for the new supply chains that we intend to develop around the Swansea project. Whilst he is calling on the UK Government to demonstrate a long-term plan in terms of major projects, he’s also suggesting that we need to look at a series of smaller projects in order to maintain the supply chain in the interim, until we reach the point where we can be confident in moving forward with a number of larger projects. Can I ask what work the Welsh Government is undertaking to identify the potential for a series of smaller projects along the Welsh coastline in order to ensure that that supply chain does have the medium-term resilience and sustainability to survive the long term?

Mae pwynt yr Aelod yn un pwysig iawn, ac rwyf wedi siarad yn y gorffennol am yr angen i gael ffrwd gyson o fuddsoddiadau seilwaith mawr, ond un sydd hefyd yn cynnwys buddsoddiadau llai yn rhan o’r gymysgedd fel bod modd cynnal pobl a chyflogaeth wrth aros neu bontio o un prosiect mawr i’r llall. Ac am y rheswm hwnnw, rydym yn gweithio gyda llywodraeth leol, gyda darparwyr sgiliau, a chyda busnesau, er mwyn sicrhau ein bod yn gallu nodi ffrâm amser ar gyfer cyflawni prosiectau mawr, ond hefyd un sy’n sicrhau, rhwng y prosiectau mawr, ein bod yn gallu nodi cyfleoedd i gwmnïau dyfu a ffynnu o brosiectau ar raddfa lai.

Un o’r materion allweddol y byddaf yn tynnu sylw atynt y prynhawn yma gyda Charles Hendry, ac mae’n rhywbeth y mae’r Aelod eisoes wedi ei grybwyll, yw pa mor hir y rhagwelir y bydd y rhaglen fraenaru’n para, oherwydd fel y mae’r Aelod yn gywir i ddweud, bydd yn arwain at sgil-effeithiau, nid yn unig ar brosiect bae Abertawe, ond hefyd ar brosiectau môr-lynnoedd llanw ledled Cymru.

Rwy’n cyfarfod yn rheolaidd ag Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, a’r Cabinet yn ehangach, i drafod ystod o faterion economi a seilwaith yn fy mhortffolio, gan gynnwys, wrth gwrs, twf busnes.

Diolch am hynny, oherwydd fel y byddwch yn cydnabod, mae datblygu a thyfu busnes yn yr hinsawdd heddiw yn anos nag erioed ac mae perchnogion busnes yn cyfeirio at nifer o broblemau sy’n rhwystr i dwf eu busnesau—mae diffyg benthyca a chyfalaf strwythuredig gan y sector bancio yn un. Fodd bynnag, mae llawer yn siarad am y rhwystrau o gyfeiriad yr awdurdodau lleol a sefydliadau eraill yn y sector cyhoeddus, yn amrywio o Cyfoeth Naturiol Cymru i’r seilwaith trafnidiaeth. Mae cynllunio’n allweddol, ac rwy’n cydnabod nad chi a’r Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid sy’n gyfrifol am hynny. Ond yr hyn rwy’n ceisio’i ganfod mewn gwirionedd yw ymdeimlad fod yna strategaeth gydlynol o gwmpas bwrdd y Cabinet sy’n annog ac yn grymuso busnesau i ffynnu. Mae’r economi yn hollbwysig i ni. Beth arall y gellid ei wneud yn eich barn chi, Ysgrifennydd y Cabinet, i sicrhau nad yw oedi anamserol, diffyg gweledigaeth a meddwl di-drefn yn y gwasanaethau cyhoeddus yn amharu ar dwf ein hiechyd economaidd?

Hoffwn ddiolch i Angela Burns am ei chwestiwn. Ers i mi gael fy mhenodi i’r swydd hon, rwyf wedi ymgymryd â nifer o gyfleoedd ymgysylltu â’r gymuned fusnes, ac mae’r pwyntiau a nododd yr Aelod heddiw wedi cael eu mynegi wrthyf ar sawl achlysur. Am y rheswm hwnnw, bûm yn ymwneud yn uniongyrchol ac yn adeiladol ag Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol yn y gwaith o ddrafftio’r Papur Gwyn, a fydd yn cael ei gyflwyno cyn bo hir, ar lywodraeth leol. Ac rwy’n meddwl ei bod yn gwbl hanfodol i ni gydnabod bod yna rwystrau sy’n dal i fodoli sy’n atal twf economaidd. Am y rheswm hwnnw, rwyf wedi gofyn i bob adran yn y Llywodraeth fynd ati’n ffurfiol i ddrafftio cynllun cystadleurwydd a all danio twf economaidd yn y sector preifat.

Ysgrifennydd y Cabinet, cyflwynodd eich rhagflaenydd ardaloedd menter fel modd o fynd ati i dyfu’r economi mewn ardaloedd penodol ledled Cymru, a’r llynedd, cyflwynodd ardal fenter ym Mhort Talbot. Beth rydych chi’n ei wneud gyda’ch cyd-Aelodau i sicrhau y gellir ymestyn y lwfansau cyfalaf uwch y tu hwnt i’r amser a roddwyd i ni eisoes, fel y gellir sefydlu’r ardal fenter, sy’n mynd i gymryd sawl blwyddyn i ymsefydlu fel y gŵyr pawb ohonom, yn hytrach na blwyddyn yn unig? Dywedodd wrthyf hefyd mewn trafodaethau rhyngom fod angen lwfansau cyfalaf i adeiladu’r safleoedd a thyfu gofod, sef troedfeddi sgwâr nad oes gennym mohonynt mewn mannau eraill yng Nghymru, er mwyn caniatáu i fusnesau ddod i mewn a’u defnyddio, gan eu galluogi i dyfu.

Mae hwn yn un o’r pwyntiau a gafodd eu dwyn i fy sylw gan Chris Sutton ar sawl achlysur yn ystod, unwaith eto, y rhaglen ymgysylltu a gefais gyda busnesau. Mae’n gwbl allweddol ein bod yn cydnabod bod llawer o’r safleoedd a adeiladwyd i ddenu buddsoddwyr yn awr yn cyrraedd pwynt lle y mae angen buddsoddi’n helaeth ynddynt neu adeiladu rhai newydd. Felly, mae’n mynd i fod yn agwedd gynyddol bwysig o’r strategaeth ffyniannus a diogel, wrth i ni symud ymlaen at y cyfnod ôl-Brexit.

Rwy’n credu hefyd o ran ardaloedd menter a’r gefnogaeth y gallasom ei darparu drwy ardrethi busnes, eisoes rydym wedi gallu cefnogi 200 o fusnesau gydag oddeutu £9 miliwn o gyllid drwy’r cynllun. Ond mae yna ffyrdd eraill y gall Llywodraeth Cymru weithredu fel galluogydd twf economaidd a thwf busnesau, ac wrth gwrs, mae darparu safleoedd modern addas i’r diben yn un o’r ffyrdd y gallwn annog twf economaidd a ffyniant.

Weinidog, fel y byddwch yn gwybod, mae cynigion i ddatblygu cylchffordd Cymru wedi bod yn cylchredeg ers peth amser. Hyd yn hyn, mae’r tîm prosiect wedi methu codi’r arian angenrheidiol ar gyfer y prosiect. A fuasech yn gallu amlinellu pa ddatblygiadau a gafwyd yn ddiweddar?

Fel yr Aelod, rwy’n pryderu bod prosiect cylchffordd Cymru wedi cael ei drafod yn gyhoeddus ers blynyddoedd lawer heb fod y tîm eto wedi gallu codi’r cyllid preifat sy’n angenrheidiol ar gyfer gwireddu’r prosiect. Mae’r cynigion wedi newid, wrth gwrs, dros y blynyddoedd, ers 2011. Fis Gorffennaf diwethaf, dywedais yn glir beth yw ein safbwynt fel Llywodraeth Cymru. Nodais yn glir yn y Siambr ein bod angen i’r sector preifat ysgwyddo o leiaf 50 y cant o’r cyfalaf a 50 y cant o risg y prosiect. Pe bai hynny’n digwydd, byddwn yn ystyried unrhyw gynnig newydd yn erbyn y profion gwerth am arian a diwydrwydd dyladwy priodol. Mae pobl Glynebwy, fel y mae’r Aelod eisoes wedi nodi, yn haeddu cael gwybod a yw’r prosiect hwn yn mynd i ddigwydd, ac os ydyw, pa bryd, sy’n hollbwysig. Rwy’n awyddus i osgoi’r costau cyfle sy’n gysylltiedig â phrosiect heb ddyddiad cwblhau terfynol. Felly, ysgrifennais at gorfforaeth datblygu Blaenau’r Cymoedd heddiw, yn gofyn iddynt wneud cynnydd cyflymach ar y prosiect hwn ac yn gofyn iddynt ddarparu tystiolaeth i mi o ddogfennau amodau buddsoddwr a enwir o fewn y pythefnos nesaf.

Questions now from the party spokespeople. First, the Plaid Cymru spokesperson, Adam Price.

Diolch, Lywydd. Fel y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod, cafodd fy nghyd-bleidwyr a minnau ein condemnio’n hallt am fynegi ein cred ddiffuant, a adleisiwyd gan lawer o weithwyr dur, fod angen gwella’r pecyn presennol o gynigion a gafwyd gan Tata yn sylfaenol i’w wneud yn deg ac yn dderbyniol i’r gweithwyr. Felly braf oedd gweld fel pennawd yn y ‘Llanelli Star’ yn gynharach yr wythnos hon y llun hwn o’r AC dros Lanelli a’r AS dros Lanelli, o dan y pennawd, ‘Leading Llanelli politicians tell Tata Steel: “Re-think pension deal”‘. Nawr, dywedodd AS Llafur Llanelli am gynigion Tata fod gan weithwyr dur bob hawl i fod yn ddig a mynegodd ei gobaith nad yw’n rhy hwyr hyd yn oed yn awr, ychydig ddyddiau cyn y bleidlais, i Tata edrych eto a chynnig bargen well, er ein bod wedi clywed y ddadl, wrth gwrs, gan rai ar feinciau Llafur nad oes unrhyw ddewis arall. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno gydag Ysgrifennydd Gwladol yr Wrthblaid dros Amddiffyn fod gweithwyr yn iawn i fod yn ddig a bod angen i Tata ailfeddwl ei gynigion ar frys?

Rwy’n credu bod yr Aelod yn iawn i ddweud y dylai gweithwyr fod yn bryderus ynglŷn â dyfodol y diwydiant dur, ond nid yw gwleidyddoli’r hyn sy’n fater eithriadol o sensitif yn gwneud unrhyw ffafr â neb. Nid yn aml y byddaf yn cytuno ag arweinydd yr wrthblaid, ond rwy’n meddwl ei fod yn iawn i drydar nad oedd unrhyw le i ymhonni gwleidyddol yn yr hyn sy’n ddadl hynod o bwysig am bensiynau, a allai bennu cynaliadwyedd hirdymor y diwydiant dur yn sgil hynny. Rwy’n credu bod yr hyn y mae’r Aelod dros Lanelli wedi’i ddweud yn adlewyrchu’r pryder, nid yn unig yn y Siambr hon, ond yn y cymunedau ehangach lle y mae dur mor bwysig, y dylai fod y cynnig gorau posibl i weithwyr dur ar y bwrdd ar gyfer eu pensiynau, ond dyma’r unig gynnig sydd yno ar hyn o bryd, ac mae’r Prif Weinidog a minnau wedi bod yn glir iawn yn ein barn y dylai’r ddadl gael ei chynnal heb unrhyw ymyrraeth wleidyddol o gwbl.

Rhoddais gyfle i Ysgrifennydd y Cabinet yno i gefnogi ei aelodau ei hun—aelodau ei blaid ei hun—sydd ond yn gwneud eu gwaith, mewn gwirionedd, ac rwy’n eu cefnogi yn yr hyn y maent wedi ei ddweud mewn gwirionedd. Rydym ninnau wedi dweud yr un peth—nid yw’r cynnig hwn yn ddigon da ac yn wir, dylai ddefnyddio ei safle, a safle Llywodraeth Cymru mewn gwirionedd i gael cynnig diwygiedig. Nawr, yn gynharach yr wythnos hon, cyhoeddodd Llywodraeth y DU ei strategaeth ddiwydiannol ei hun, y Papur Gwyrdd. A gafodd ef yr un faint o syndod â mi wrth weld mai un waith yn unig y cyfeiriwyd at ddur mewn dogfen 132 tudalen o hyd?

I fod yn deg, roedd yna rai meysydd sy’n cynnig cyfleoedd i Gymru, felly a fydd yn cynnig dur fel un o’r meysydd ar gyfer cytundeb sector? A fydd Llywodraeth Cymru yn derbyn y cynnig o fforwm gweinidogol ar y cyd ar strategaeth ddiwydiannol? A yw’n croesawu’r ymrwymiad i symud sefydliadau diwylliannol a chyrff y Llywodraeth, gan gynnwys cyrff ymchwil, y tu allan i Lundain i gefnogi datblygiad economaidd? A yw’n croesawu’r ymrwymiad hirddisgwyliedig gan Lywodraeth y DU i ystyried yr anghydbwysedd rhanbarthol presennol o ran buddsoddi yn y seilwaith wrth wneud penderfyniadau buddsoddi yn y dyfodol?

Roeddwn yn falch o allu siarad yn helaeth â Greg Clark ddydd Llun cyn cyhoeddi’r strategaeth. Roeddwn yn cytuno gyda’r Ysgrifennydd Gwladol y byddai cydgadeiryddiaeth y fforwm yn rhywbeth y buaswn yn ei ddymuno. Siaradais gydag ef hefyd am gytundeb penodol ar gyfer y sector dur—mae hyn yn rhywbeth y byddwn yn ei drafod yn ystod yr wythnosau nesaf.

Roeddwn yn synnu cyn lleied o gyfeirio at ddur a geir yn y strategaeth. Fodd bynnag, rwyf wedi dweud yn glir fy mod yn dymuno gweld dur yn dod yn elfen bwysig o waith y strategaeth ddiwydiannol wrth symud ymlaen. Rwyf hefyd yn awyddus—mae’r Aelod yn ymwybodol fy mod yn awyddus—i ddatganoli lle bynnag y bo’n bosibl. Felly, pa un a yw’n ymwneud â buddsoddi neu arloesedd, hoffwn weld mwy o gyfleoedd yn cael eu rhoi i gwmnïau y tu allan i’r ardaloedd trefol iawn lle y lleolir sefydliadau ariannol a chyrff arloesi yn draddodiadol.

Wrth gwrs, yn aml, mae’n rhy hawdd ymosod ar Lywodraeth y DU, ac weithiau maent yn ei wneud yn rhy hawdd i ni, ond mae rhai pethau y gallwn eu dysgu yma, yn sicr. Mae ganddynt strategaeth o leiaf. Chwe mis yn unig a gymerodd i’r weinyddiaeth newydd gynhyrchu strategaeth ddiwydiannol. Ble mae strategaeth economaidd Llywodraeth Cymru a addawyd i ni ym mis Mehefin? A yw’r gwaith ymchwil wedi’i gomisiynu? Pa bryd y cawn weld drafft? A wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo i gydraddoli buddsoddiadau seilwaith rhwng y rhanbarthau? Mae yna fwlch 5:1 rhwng de-ddwyrain Lloegr a Chymru; mae yna fwlch 3:1 rhwng de-ddwyrain Cymru a fy rhanbarth i. A wnaiff ymrwymo i leoli Awdurdod Refeniw Cymru y tu allan i’r de-ddwyrain? Mae’n dda gweld y penderfyniad ar fin digwydd ar Gylchffordd Cymru, ond a fydd prosiectau buddsoddi eraill y tu allan i’r de-ddwyrain sydd wedi bod yn gorffwys ar ei ddesg weinidogol, fel Yr Egin yng ngorllewin Cymru, yn gweld penderfyniad yn cael ei wneud o’r diwedd fel y gallwn fwrw rhagom i greu buddsoddiad a swyddi y tu allan i un cornel o Gymru?

Rwy’n credu y dylai’r Aelod ystyried yr hyn a ddywedodd ei gyd-Aelod ddoe ynglŷn â sicrhau bod diwydrwydd dyladwy yn cael ei ddilyn a’i gyflawni’n drylwyr—mae’n gwbl hanfodol. Felly, boed yn Yr Egin neu unrhyw brosiect arall, rydym yn cyflawni diwydrwydd dyladwy yn hytrach na rhuthro ar frys i mewn i fuddsoddiad nad yw efallai’n cynnig y gwerth gorau am arian i’r trethdalwr.

O ran strategaeth Llywodraeth y DU, er bod yr Aelod efallai’n dymuno anwybyddu’r ffaith fod Llywodraeth y DU yn bodoli, ni fyddwn yn anwybyddu’r ffaith honno. Un o’r negeseuon a fynegwyd yn glir gan fusnesau ar hyd a lled Cymru tra bûm yn ymgynghori â hwy dros gynnwys a gweledigaeth ein strategaeth yw bod angen i ni ystyried yr hyn y mae strategaeth ddiwydiannol y DU yn ei olygu i Gymru. Ni allem fod wedi cynhyrchu strategaeth nad oedd yn ystyried elfennau allweddol gweledigaeth Llywodraeth y DU, pa un a ydym yn hoffi hynny ai peidio.

The Welsh Conservatives’ spokesperson, Russell George.

Diolch, Lywydd. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi fod busnesau bach yn hanfodol bwysig, wrth gwrs, i economi Cymru. Ond rhaid i mi ddweud nad yw busnesau bach wedi cael y sefydlogrwydd y credaf eu bod ei angen gan Lywodraethau Cymru yn y gorffennol a’r presennol. Datganolwyd ardrethi busnes ers peth amser, ac mae busnesau’n dal i fod o dan anfantais sylweddol o gymharu â’u cymheiriaid yn Lloegr—yn wir, maent yn crefu am gymorth. O gofio y bu gostyngiad o 26 y cant yn nifer y busnesau newydd ers 2011, a ydych yn credu y dylai Llywodraeth Cymru roi’r diogelwch sydd ei angen arnynt i ddarpar entrepreneuriaid a busnesau drwy godi gwerth ardrethol ar gyfer rhyddhad ardrethi busnesau bach o 1 Ebrill eleni?

Wel, o ran rhyddhad ardrethi busnes, mae hyn yn amlwg yn rhywbeth sydd yn nwylo fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, ond yr hyn rwy’n falch yn ei gylch yw bod y cynllun yn mynd i gael ei ymestyn ar gyfer 2017-18, a bydd cynllun parhaol newydd yn bodoli o 2018 ymlaen. Rydym eisoes yn darparu oddeutu £98 mewn rhyddhad ardrethi i fusnesau yn 2016-17. Rwy’n credu ei bod yn werth nodi, oherwydd eich bod wedi cymharu’n uniongyrchol â Lloegr, fod oddeutu 70 y cant o fusnesau yn gymwys i gael rhyddhad, ac nid yw oddeutu hanner yr holl fusnesau cymwys yn talu unrhyw ardrethi o gwbl.

Wel, mae busnesau Cymru eisoes ar eu colled o gymharu â’u cystadleuwyr yn Lloegr a’r Alban. Mae Lloegr a’r Alban eisoes wedi codi lefelau rhyddhad ardrethi busnesau bach yno. Ar ben hynny, model hybrid o Cyllid Cymru yw’r banc datblygu yr ydych yn ei gynnig—yn wir, hwy a ddarparodd yr achos busnes. Nawr, gwelais enghraifft yr wythnos diwethaf pan euthum i ymweld â busnes. Roedd eu gwerth ardrethol wedi codi. Buasent wedi cael rhyddhad ardrethi pe baent yn Lloegr—nid ydynt yn ei gael am eu bod yng Nghymru. Ar ben hynny, gwnaethant gais i Cyllid Cymru am gyllid—yn wir, eisteddodd Cyllid Cymru o amgylch y bwrdd a’u helpu i lenwi’r ffurflen gais—ac eto, fe’i gwrthodwyd. Felly, fe ddywedaf hyn: sut y mae eich Llywodraeth yn mynd i ddarparu sicrwydd a diogelwch i’r busnesau hynny? Er bod eich Papur Gwyn yn ymwneud â’r posibilrwydd y bydd y DU yn gadael y farchnad sengl, nid oedd yn cynnig unrhyw gynllun addas ar gyfer busnesau bach yn benodol yn ystod y trafodaethau i adael yr UE. Nawr, gofynnwyd hyn i chi unwaith heddiw, ond rwy’n ei ofyn eto: ble mae eich strategaeth ddiwydiannol yn hyn o beth?

Bydd y strategaeth ffyniannus a diogel, sy’n ffurfio rhan o bedair strategaeth drawsbynciol ar gyfer Llywodraeth Cymru, yn cael ei chyflwyno i’r Prif Weinidog, ynghyd â’r tair strategaeth arall, y gwanwyn hwn. Byddant yn cael eu cyhoeddi gyda’i gilydd, a thrwy bob un o’r pedair, rwy’n credu y bydd yr Aelodau’n gallu gweld bod modd gweu themâu ac ymyriadau ar draws y sector cyhoeddus, addysg ac iechyd yn ogystal â’r economi. Rydym yn byw mewn cymdeithas, ac rydym yn byw mewn amgylchedd, lle y mae blaenoriaethau economaidd yn aml yn cyd-fynd yn berffaith â blaenoriaethau meysydd eraill y Llywodraeth, ac mae’n hanfodol felly nad ydym yn llunio strategaeth ar gyfer yr economi sydd ar wahân i strategaethau eraill, ond ein bod yn ei wneud gyda’i gilydd. Ac mae hynny’n rhywbeth yr wyf yn awyddus i fynd ar ei drywydd. Felly, erbyn y gwanwyn, byddwn wedi cyflwyno ein gwahanol strategaethau i’r Prif Weinidog—rydym eisoes yn cyfarfod fel cyd-Aelodau Cabinet i gytuno ar y cynnwys. Nid yw’n bosibl i mi wneud sylwadau am y mater unigol a gododd yr Aelod ynglŷn â Cyllid Cymru. Fodd bynnag, hoffwn ddweud y buaswn yn falch o fynd ar drywydd hyn ar ei ran ond iddo ysgrifennu ataf. Fe af ar ei drywydd yn uniongyrchol gyda Cyllid Cymru hefyd.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, byddaf yn gwneud hynny ac rwy’n ddiolchgar am hynny. Mae strategaeth ddiwydiannol y Prif Weinidog wedi nodi y bydd buddsoddiad sylweddol yn mynd tuag at ymchwil a datblygu, a hyfforddiant, fel bod ein gweithlu’n barod i wynebu’r heriau a ddaw yn sgil arloesedd. Yn wir, mae’n nodi y dylem

greu’r amodau cywir er mwyn i fentrau newydd a mentrau sy’n tyfu allu ffynnu, yn hytrach na diogelu safle’r rhai sydd yno’n barod.

Nawr, yng Nghymru, rhaid i ni ystyried hefyd beth yw goblygiadau Pwerdy Gogledd Lloegr, sydd wedi cael £4.7 biliwn yn ychwanegol erbyn 2020-21 mewn cyllid ymchwil a datblygu drwy ei gronfa fuddsoddi. A buaswn yn dweud, Ysgrifennydd y Cabinet, i fy nghwestiwn olaf fe ateboch ynglŷn â chael strategaeth gydgysylltiedig, ac rwy’n cytuno â’r safbwynt hwnnw. Ond buaswn yn gofyn: oni fuasai wedi bod yn well cael strategaeth i fynd gyda’r Papur Gwyn a gyflwynwyd gennych yr wythnos hon?

Rwy’n credu ei bod yn hollol hanfodol, o ran Pwerdy Gogledd Lloegr, fod y cytundeb twf yng ngogledd Cymru yn plethu’n berffaith gyda’r dyheadau a’r weledigaeth sydd gan awdurdodau lleol a’r partneriaethau menter lleol ar draws y ffin. Am y rheswm hwnnw, rwyf wedi dweud yn eithaf clir y buaswn yn y pen draw yn rhagweld strwythur pwyllgorau ar y cyd sy’n croesi’r ffin o bosibl. Dyna fuasai’r amcan yn y pen draw o ran yr hyn sydd, yn ei hanfod, yn economi dwyrain-gorllewin yn y gogledd. Rwy’n credu ei bod yn hollol hanfodol fod awdurdodau lleol, wrth iddynt symud o Fwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru i strwythur pwyllgorau ar y cyd, yn cydnabod bod cynnal busnes gyda phartneriaid ym mhob man, nid yn unig o ran tyfu’r economi, ond hefyd o ran cyflawni gwell gwasanaethau cyhoeddus a gwella trafnidiaeth gyhoeddus, yn gwbl hanfodol.

UKIP spokesperson, David Rowlands.

Diolch, Lywydd. Fel y gŵyr Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n frwdfrydig iawn ynglŷn â’r cynlluniau ar gyfer y metro ac edrychaf ymlaen at ei weithrediad. Fodd bynnag, a allai amlinellu’n union pa welliannau strwythurol penodol y bydd y metro yn eu gwneud i un o fy etholaethau, sef Torfaen?

Wel, byddwn yn buddsoddi dros £700 miliwn yn y metro, a bydd hyn yn arwain at welliannau enfawr i seilwaith ac i brofiad teithio llawer iawn o gymudwyr ar draws de-ddwyrain Cymru. Roeddwn yn ddiolchgar iawn fod yr Aelod wedi gallu mynychu’r cyfarfod briffio yr wythnos diwethaf ar fasnachfraint nesaf y rheilffyrdd, a oedd, wrth gwrs, yn cynnwys gwybodaeth am y metro fel y caiff ei gyflwyno a chyda gwasanaethau newydd yn dechrau yn 2023, rwy’n meddwl ei bod yn gwbl hanfodol fod pob rhan o dde-ddwyrain Cymru sydd wedi teimlo’n ynysig, ar wahân ac ar y cyrion yng nghyd-destun twf economaidd yn y blynyddoedd diwethaf yn teimlo’u bod wedi eu grymuso drwy orsafoedd a seilwaith newydd, ac mae hynny’n cynnwys yn Nhorfaen, lle rwy’n edrych yn ofalus iawn ar ba welliannau i’r seilwaith presennol a seilwaith newydd y gellir eu cyflwyno fel rhan o’r weledigaeth ar gyfer y metro.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb, ond rwy’n deall bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Torfaen wedi addo tua £11 miliwn i’r prosiect. A yw’n teimlo o ddifrif fod y lefel hon o fuddsoddiad yn rhoi gwerth da am arian, o ystyried yr hyn y mae newydd ei amlinellu?

Wel, awdurdod lleol bach yw Torfaen; rwy’n credu bod angen i ni gydnabod hynny. Ac felly er y gallai £11 miliwn ymddangos yn swm bach fel rhan o’r darlun mawr, pan fyddwn yn sôn am fwy na £700 miliwn, mewn gwirionedd, i awdurdod lleol bach, i gyngor cymharol fach, mae £11 miliwn yn fuddsoddiad sylweddol ac rwy’n teimlo ei fod yn dangos ymrwymiad i weledigaeth y credaf ein bod yn ei chefnogi ar draws y Siambr.

Unwaith eto, hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb, ond a gaf fi ei annog, efallai, i wneud rhai gwelliannau i’r seilwaith yn Nhorfaen? Er enghraifft, mae gorsaf reilffordd Pont-y-pŵl a New Inn yn arbennig o anneniadol: mae’n oer, mae’n dywyll ac mewn gwirionedd, mae gryn dipyn o ffordd y tu allan i’r dref. Felly, a fyddai o leiaf yn ystyried uwchraddio’r cyfleusterau yng ngorsaf Pont-y-pŵl a New Inn, neu’n wir, yn ystyried ei symud yn nes at gytref Pont-y-pŵl?

Fe ystyriaf unrhyw brosiect yn rhan o fuddsoddiad ehangach gan Network Rail sy’n darparu gwell gwerth am arian a gwell profiad i deithwyr. Rwy’n credu efallai fod yr Aelod yn ymwybodol o’r ystadegyn hwn—mae’n eithaf syfrdanol—fod Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi mwy yn y cyfnod rheoli cyfredol yn y seilwaith rheilffyrdd na’r rhai sy’n gyfrifol am y seilwaith rheilffyrdd mewn gwirionedd, a chredaf fod hynny’n siarad cyfrolau am ymroddiad y Llywodraeth hon i wella’r rhwydwaith rheilffyrdd ac i sicrhau bod Cymru’n dod yn wlad fwy unedig a chysylltiedig.

Gwnaf. Mae Croeso Cymru yn parhau i hyrwyddo safleoedd ffydd a threftadaeth grefyddol fel rhan o’r cynnig treftadaeth yn gyffredinol. Bydd ein Blwyddyn y Chwedlau yn canolbwyntio’n fawr iawn ar bob agwedd ar dreftadaeth Cymru.

Mae hynny’n galonogol. Dylai safleoedd twristiaeth ffydd, megis Abaty Nedd, ac agweddau eraill ar dreftadaeth Ffordd y Sistersiaid, fod yn atyniad enfawr i ymwelwyr, o’r wlad hon ac o dramor, ac yn enwedig o’r Unol Daleithiau. Y llynedd, lansiwyd cynllun gweithredu twristiaeth ffydd i ddatblygu twristiaeth ffydd fel rhan o’r cynnig ehangach hwnnw i ymwelwyr. Sut rydych yn mesur ei lwyddiant, ac a allwch ddweud eto ei fod yn perswadio ymwelwyr i aros yn hwy a gwario mwy, ar safleoedd ac oddi arnynt?

Fe allwn os edrychwn yn benodol ar y safleoedd y byddwn yn mesur niferoedd ymwelwyr arnynt. Felly, er enghraifft, gyda safleoedd Cadw sy’n gysylltiedig â’r cwestiwn y mae’r Aelod yn ei ofyn, rydym wedi gweld cynnydd sylweddol yn nifer yr ymwelwyr. Ac o ran y gwariant cysylltiedig, unwaith eto rydym wedi gweld cynnydd. Rydym wedi gweld, er enghraifft, gydag eiddo Cadw yn Nhyndyrn a Glyn y Groes ac Ystrad Fflur, rhyngddynt, maent wedi denu mwy na 84,000 o ymwelwyr. Nawr, o ran y cynllun gweithredu twristiaeth ffydd, wrth gwrs, mae’n ddyddiau cynnar iawn o ran cyflawni’r cynllun gweithredu hwnnw, ond mae Croeso Cymru—ac rwy’n meddwl ei fod yn bwynt pwysig iawn fod Croeso Cymru yn aelodau o’r fforwm newydd ei sefydlu a ddeilliodd o grŵp gorchwyl a gorffen y cynllun gweithredu twristiaeth ffydd, am ei bod yn hanfodol, o ran diogelu treftadaeth adeiladau ffydd yn y dyfodol, fod gennym y cyfrwng hyrwyddo allweddol yno, yn cynnig cyngor a hefyd yn cynnig parodrwydd i hyrwyddo rhai o nodweddion allweddol yr hyn sydd gan Gymru i’w gynnig i bob cwr o’r byd.

Yr wythnos diwethaf, cefais ymweliad gan etholwr sydd â diddordeb mewn hybu twristiaeth ffydd ac a oedd mewn gwirionedd yn creu gwefan i wneud hynny ar gyfer ardal de Cymru. Roedd gan Iwerddon brosiect arwyddocaol ar Sant Padrig a’r dreftadaeth Gristnogol. A yw Llywodraeth Cymru wedi ystyried prosiect tebyg ar Ddewi Sant ac a wnaiff y Llywodraeth hefyd ystyried polisi i warchod safleoedd allweddol a marchnata’r safleoedd hyn ar draws y byd?

Ie, rydym eisoes yn gwneud hynny gyda’r adran twristiaeth ffydd ar wefan Croeso Cymru. Rwy’n credu ei bod yn bwysig nad ydym yn gweld gormodedd o wefannau a thudalennau gwe ar yr un pynciau yn y bôn, ac yn lle hynny, ein bod yn gallu cyfeirio ymwelwyr sy’n awyddus i ddysgu mwy am dwristiaeth ffydd at byrth allweddol. At y diben hwnnw, rwy’n mynd i annog yr Aelod yn ei dro i annog ei etholwyr i wneud yn siŵr fod unrhyw un sy’n creu gwefan ar ganolfan dreftadaeth unigol neu luosog neu atyniad treftadaeth i ymwelwyr yn cyfeirio pobl at wefan Croeso Cymru, lle y gallant ddysgu mwy nid yn unig am yr hyn a geir yn yr ardal leol agos iawn, ond ledled Cymru. Trwy Cadw, rydym wedi gallu datblygu cynllun dehongli treftadaeth ar gyfer Cymru gyfan—y cyntaf o’i fath yn Ewrop—ac mae’n dangos sut rydym wedi ymrwymo i gyfleu hanfod cynnig diwylliannol ar gyfer Cymru gyfan a’i hyrwyddo ar draws y byd. O ran y canlyniadau—ac mae’r Aelod yn sôn am yr angen i hyrwyddo ein safleoedd yn well ar draws y byd—o ran ymwelwyr rhyngwladol, roedd yn flwyddyn well nag erioed y llynedd ac un o’r ffactorau allweddol sydd wedi denu ymwelwyr i Gymru yw safleoedd twristiaeth ffydd. Rwy’n argyhoeddedig y bydd hynny’n parhau yn ystod Blwyddyn y Chwedlau.

Mae ein cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol yn nodi’r ymyriadau yr ydym yn eu rhoi ar waith i fynd i’r afael â thagfeydd a darparu dewisiadau cynaliadwy yn lle defnyddio ceir.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ymateb. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno ei fod yn newyddion da iawn fod cyngor Caerdydd wedi lansio cynllun yn ddiweddar i gael cymudwyr i gerdded neu feicio? Lluniwyd y cynllun gyda help o Copenhagen ac arbenigwyr yno sydd wedi datblygu strategaeth feicio lwyddiannus iawn yno. Y targed yw cael cymudwyr yn y ddinas allan o’u ceir erbyn 2021—a 60 y cant erbyn 2026. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn croesawu’r fenter hon gan Gaerdydd ac yn meddwl ei bod yn newyddion da iawn i’r ddinas?

Rwy’n croesawu’r fenter gan gyngor dinas Caerdydd yn fawr. Mae gennym gryn bellter i fynd cyn i ni ddal i fyny gyda rhai o’r gwledydd Sgandinafaidd, ond rydym ar y llwybr cywir. Yr allwedd i lwyddiant yw newid ymddygiad a diwylliannau pobl. Am y rheswm hwnnw, rwy’n arbennig o falch ein bod yn buddsoddi yn y fenter Teithiau Llesol, sy’n gweithredu mewn ysgolion cynradd ac uwchradd ledled Cymru. Yn ôl yr hyn rwy’n ei ddeall, hyd yma, mae oddeutu 232 o ysgolion ar draws y wlad wedi bod yn rhan o’r cynllun penodol hwnnw ac mae mwy na 30 ohonynt yng Nghaerdydd. Mae’r cynllun yn bwysig am ei fod yn creu newid canfyddiad a newid yn ymddygiad pobl ar gam cynharach. Gydag ailgylchu a’r newid mewn ymddygiad sydd wedi mynd law yn llaw ag ailgylchu, os gallwch argyhoeddi pobl ifanc i wneud pethau’n wahanol, gwyddom y byddant hwy yn eu tro yn argyhoeddi oedolion a rhieni.

Yn y flwyddyn ariannol nesaf, rydym hefyd yn mynd i ryddhau £2 filiwn ar gyfer addysg diogelwch ar y ffyrdd. Bydd yr Aelod yn gwybod, gan ei fod ym maniffesto Llafur Cymru, ein bod wedi ailddatgan ein hymrwymiad i wella hyfedredd beicio, ac mae’r gronfa hon wedi ei chynllunio i wneud hynny.

Efallai y bydd yr Aelod yn gwybod hefyd fy mod yn cyllido cydgysylltwyr y cynllun teithio ledled Cymru, sydd â’r dasg o weithio gyda chyflogwyr yn eu hardaloedd i annog staff i ddefnyddio mathau eraill o drafnidiaeth, neu’n wir i gerdded, lle nad oes angen car. Ategir hyn gan gynnig Her Teithio Cymru, sy’n ceisio annog cymudwyr, unwaith eto, i newid o’u ceir i fathau eraill o drafnidiaeth neu gerdded ar gyfer teithiau byr.

Cyfarfûm â’ch rhagflaenydd, Edwina Hart, y llynedd mewn perthynas â system traffig unffordd y Trallwng, a Chyngor Tref y Trallwng hefyd. Cytunwyd ar y pryd y buasai Llywodraeth Cymru yn gwneud rhywfaint o waith i asesu’r opsiynau o droi Brook Street yn ôl o fod yn system draffig unffordd i system ddwyffordd er mwyn lleddfu’r problemau parhaus yn y dref. Buaswn yn ddiolchgar pe gallech roi’r wybodaeth ddiweddaraf i mi am hyn.

Buaswn yn hapus i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelod. Rwy’n falch iawn ein bod wedi gallu nodi adnoddau ychwanegol i ddatrys problemau pwyntiau cyfyng ar draws y rhwydwaith cefnffyrdd yng Nghymru. Ond rwyf hefyd yn awyddus i sicrhau, lle y gallwn nodi atebion i dagfeydd mewn trefi, ein bod yn eu rhoi ar waith yn gyflym. Felly, buaswn yn barod iawn i edrych ar y cynnig penodol ar gyfer y Trallwng, a fydd, os gallwn wneud cynnydd arno, yn ategu’n fawr y buddsoddiad yr ydym yn ei wneud yn y Drenewydd hefyd gyda’r ffordd osgoi yno.

Rwy’n datgan buddiant gan fy mod yn gyrru ar y ffyrdd hyn ac rwy’n aelod o gyngor Caerdydd. Rwy’n ei chael hi’n anhygoel fod Julie Morgan yn siarad am gynlluniau i leihau tagfeydd ar y ffyrdd a hithau’n cefnogi cynllun difa lleol Caerdydd, a fuasai’n rhoi 10,000 o geir ychwanegol ar y ffordd. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, efallai y gallwch oleuo’r cyhoedd, ac egluro iddynt efallai, sut y mae cynllun datblygu lleol sy’n rhoi o leiaf 10,000 o geir ychwanegol ar y ffordd yng ngorllewin y ddinas yn mynd i leihau tagfeydd, gan fod adeiladu ar gaeau gwyrdd, fel y bwriadwch ei wneud—a ydych yn mynd i ddweud nad yw’r bobl hynny’n mynd i yrru i mewn i dref? Hollol anhygoel.

Nid wyf yn credu y dylai’r Aelod anrhydeddus fod mor feirniadol o’i gyd-Aelodau yn y Siambr. Ond y pwynt pwysig i’w wneud am Gaerdydd yw ein bod yn cyflwyno un o’r rhaglenni mwyaf uchelgeisiol yn unman yng ngorllewin Ewrop ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus, ar ffurf y metro. Rwy’n credu bod hynny’n rhywbeth y dylid ei gymeradwyo ac mae’n rhywbeth a fydd yn cyfrannu’n aruthrol at dynnu ceir oddi ar ein ffyrdd. Rwyf hefyd yn edrych ar ffyrdd arloesol eraill o gefnogi’r rhwydwaith bysiau. Efallai fod yr Aelod yn gwybod fy mod wedi cynnal yr uwchgynhadledd bysiau yng ngogledd Cymru yr wythnos hon—er ei fod yn ddigwyddiad ar gyfer Cymru gyfan; unwaith eto, rwy’n awyddus i ddatganoli ble bynnag y gallaf—ac roedd honno’n edrych ar sut y gallwn greu rhwydwaith bysiau mwy cynaliadwy ledled Cymru sy’n annog pobl i symud o’u ceir preifat a mynd ar fysiau. Rydym yn gwybod bod yna 101 miliwn o deithiau’n cael eu gwneud ar y bws bob blwyddyn, ond mae’r nifer wedi gostwng yn y cyfnod diweddar. Mae nifer y bobl sy’n teithio ar lwybrau masnachol wedi gostwng, ac ar yr un pryd mae’r defnydd o gludiant cymunedol wedi cynyddu. Heb rithyn o amheuaeth, mae lle i gynyddu nifer y bobl sy’n defnyddio bysiau, ac mewn ardaloedd trefol iawn megis canol dinas Caerdydd, rwy’n credu ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn edrych i weld sut y gallwn annog mwy o bobl i ddefnyddio bysiau.

Rydym yn gwbl ymroddedig i drafnidiaeth gyhoeddus i bobl anabl sy’n cael gwared ar rwystrau i deithio, sy’n grymuso pobl ac sy’n hybu byw’n annibynnol, yn hytrach na’i lesteirio. Rwyf hefyd yn arbennig o awyddus i sicrhau bod trafnidiaeth gyhoeddus yn grymuso grwpiau agored i niwed i gymryd rhan ym mywyd y gymdeithas, a dyna yw un o gonglfeini ‘Symud Cymru Ymlaen’.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. A oes gan Ysgrifennydd y Cabinet unrhyw gynlluniau i gynyddu rôl cludiant cymunedol yn y dyfodol, fel rhan o’r gymysgedd o drafnidiaeth sydd ar gael? Yr wythnos diwethaf, ymwelais â VEST a gweld ei fod wedi’i lethu gan geisiadau gan bobl yn gofyn am help i fynd i ganolfannau dydd ac i apwyntiadau meddyg, ac roedd yn ymddangos i mi fod yna rôl allweddol i gludiant cymunedol yn y dyfodol. Felly, pa gynlluniau sydd ganddo?

Fel yr wyf newydd ei ddweud wrth Neil McEvoy, rwy’n meddwl bod cludiant cymunedol yn chwarae rhan hanfodol o fewn y cymysgedd, ac rydym wedi gweld cynnydd yn nifer y bobl sy’n defnyddio cludiant cymunedol yn y cyfnod diweddar. Rwyf o’r farn fod trafnidiaeth gymunedol yn chwarae rôl arbennig o bwysig i bobl sy’n methu defnyddio bysiau neu drenau confensiynol neu sydd ag anghenion iechyd penodol. Rwyf am i’r sector cludiant cymunedol fod yn rhan o’r ateb ar gyfer fy nghynlluniau ar gyfer rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus cwbl integredig ar draws Cymru. Rwy’n falch iawn ein bod wedi gallu rhewi a chynnal y grant cynnal gwasanaethau bysiau ar £25 miliwn, sydd ar gael i drafnidiaeth gymunedol, ac rwy’n falch iawn fod y gronfa’n cael ei defnyddio gan lawer o’r gweithredwyr o gwmpas Cymru.

A gaf fi ganmol Julie Morgan am dynnu sylw at fater cludiant cymunedol? Oherwydd ar gyfer y bobl fwyaf anabl—sydd fwyaf agored i niwed ac yn lleiaf tebygol o wneud unrhyw fath o daith—mae cludiant cymunedol yn hanfodol. Rwy’n credu ei bod yn deg dweud fod llawer o arloesi wedi bod tan oddeutu 10 mlynedd yn ôl pan newidiodd y system grantiau rywfaint, ac nid yw wedi cael ei datblygu gyda’r un math o gyflymder ag y gwelwn gyda gwelliannau mewn trafnidiaeth gyhoeddus, boed yn rhai gwirioneddol neu arfaethedig. Ond mae yna ffyrdd o ddarparu’r gwasanaethau hyn mewn modd arloesol ac effeithiol iawn, ond maent yn galw am lefel eithaf uchel o gymhorthdal, ac rwy’n meddwl bod y bobl hyn yn haeddu’r math hwnnw o gymorth gan y gweddill ohonom.

Ni allwn gytuno mwy. Rwy’n credu ei bod yn hollol hanfodol ein bod yn cydnabod y dylai trafnidiaeth gyhoeddus fod yn ddarpariaeth sy’n grymuso, ac y dylai pob unigolyn yn y gymdeithas ddisgwyl cael mynediad at ffurfiau ar drafnidiaeth gyhoeddus sydd o ansawdd da. Efallai y bydd gan yr Aelod ddiddordeb mewn gwybod fy mod wedi sefydlu grŵp hygyrchedd i roi cyngor i mi ar y fasnachfraint newydd ar gyfer y rheilffyrdd, ond hefyd gall y grŵp fy nghynghori ar fathau eraill o drafnidiaeth gyhoeddus megis cludiant cymunedol. Rwy’n credu ei bod yn hanfodol ein bod yn cydnabod, unwaith eto, fel rhan o’r system gwbl integredig honno, y bydd cludiant cymunedol yn dod yn fwyfwy pwysig ar draws y cymunedau, nid yn unig mewn ardaloedd mwy trefol ond yn arbennig mewn ardaloedd gwledig lle nad oes unrhyw atebion eraill ar gael yn aml.

The general opinion is that the rolling stock that is used by the current rail franchise in Wales is of a very poor quality and significant investment will need to be put into it to improve the stock, which impacts on the passenger experience. But, in addition to that, by 1 January 2020, the carriages will have to conform to the new rules for accessibility for disabled people. According to the most recent survey, 73 per cent of the Wales and borders carriages would not attain the required standard. Are you confident that it’s possible for 100 per cent of the new Wales and borders franchise to attain that standard by 2020?

Mae’n hanfodol fod y PRM 2020 yn cael ei fodloni gan weithredwyr y fasnachfraint newydd. Mae’r pedwar cynigydd yn ymwybodol o’r rhwymedigaethau sy’n rhaid iddynt eu bodloni erbyn 2020. Gan ein bod ynghanol proses drafod gystadleuol gyda’r cynigwyr ar hyn o bryd, ni allaf ddatgelu unrhyw fanylion am yr hyn y maent yn ei gynnig, ond gallaf sicrhau’r Aelod ein bod yn canolbwyntio ar ddarparu system drafnidiaeth sydd nid yn unig yn cynnig trafnidiaeth gyflym, ddibynadwy ar gyfer y bobl fwyaf abl, ond sydd yno hefyd ac yn gallu bodloni pob un o’r mesurau cyfredol yn ogystal â’r mesurau a fydd yn cael eu cyflwyno yn y dyfodol agos.

O ran hygyrchedd i ddefnyddwyr rheilffyrdd, rwyf wedi crybwyll y grŵp hygyrchedd a sefydlwyd i roi cyngor ar y fasnachfraint nesaf ac rwyf hefyd wedi gofyn am gytundeb—ac mae wedi cael ei roi—pob un o’r pedwar cynigydd i’r grŵp hwnnw gysylltu’n uniongyrchol â hwy ynglŷn â sut y gallant gyflawni’r rhwymedigaethau a fydd yno yn 2020.

Gwnaf. Fel y nodir yn y cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, rydym yn gwneud buddsoddiadau sylweddol i foderneiddio seilwaith trafnidiaeth ar draws gogledd Cymru. Rydym hefyd yn gweithio’n agos gyda’r Grid Cenedlaethol i archwilio sut y gellid defnyddio trydydd croesiad ar draws y Fenai i gludo pŵer o Wylfa Newydd i’r grid cenedlaethol.

Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol fy mod wedi bod yn bryderus iawn ers peth amser ynglŷn â pha mor agored yw’r seilwaith trafnidiaeth yn y gogledd i lifogydd, yn enwedig o gwmpas ardal Hen Golwyn. Wrth gwrs, cafodd Llywodraeth Cymru adnoddau ychwanegol, adnoddau cyfalaf, o ganlyniad i gyhoeddiad Llywodraeth y DU y llynedd—£400 miliwn ychwanegol. Pa waith yr ydych yn ei wneud gyda’ch cyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig i sicrhau bod y seilwaith allweddol hwnnw—yr A55 a rheilffordd gogledd Cymru—yn cael ei amddiffyn yn ddigonol rhag y môr? Oherwydd rydych chi a minnau’n gwybod bod yr amddiffynfeydd hynny rhag y môr wedi cael eu difrodi’n sylweddol yn y storm ychydig wythnosau’n ôl. Maent yn cael eu pwyo bob tro y ceir llanw uchel gyda gwyntoedd tua’r tir ac rwy’n bryderus, yn bryderus iawn yn wir, os na fydd rhywbeth yn digwydd yn fuan, y bydd rhyw fethiant trychinebus yn digwydd a allai arwain at golli bywyd.

Roeddwn yn falch o gyfarfod â’r Aelod ddydd Llun yng Nghyffordd Llandudno i drafod cynnig y morlyn llanw ac yn ystod y drafodaeth, soniwyd am y posibilrwydd y gallai morlyn amddiffyn cymunedau arfordirol mewn gwirionedd. Rwy’n credu ei fod yn bwysig iawn fy mod yn parhau i weithio gyda chyd-Aelodau eraill yn y Cabinet i ddod o hyd i atebion sy’n sicrhau’r gwerth gorau am arian i’r trethdalwr.

O ran Hen Golwyn, mae’r Aelod yn hollol iawn; mae hwn yn brosiect arbennig o gymhleth sy’n cynnwys nifer o adrannau’r Llywodraeth yn gweithio gyda’i gilydd. Rwyf wedi bod yn gwbl glir, os yw Cyngor Conwy yn dymuno cyflwyno cynnig ar gyfer prosiect sydd angen cyllid, buaswn yn fwy na pharod i’w ystyried.

Gwnaf. Rwy’n dal yn awyddus iawn i gael cynllun etifeddol wedi i’r mytravelpass cyfredol ddod i ben ar 31 Mawrth. Mae fy swyddogion wedi cael trafodaethau calonogol gyda chynrychiolwyr awdurdodau lleol a chydffederasiwn y gweithredwyr bysiau. Rwy’n obeithiol y byddaf yn gallu cadarnhau manylion y rhaglen olynol yn fuan iawn.

Diolch. Mae hynny’n galonogol, gan fy mod yn siomedig iawn nad oedd y cynllun mytravelpass yn mynd i gael ei barhau, yn enwedig gan mai un o’r rhesymau a roddwyd i’r cyfryngau oedd mai ar gyfer teithio’n lleol yn unig yr oedd pobl ifanc yn ei ddefnyddio, er na ddylai hynny fod yn fawr o syndod, yn fy marn i, yn achos rhai 16 a 17 oed. Fy mhryder yw y bydd pobl ifanc yn cael eu hatal rhag cael mynediad at addysg, hyfforddiant a gwasanaethau ieuenctid. Rwy’n clywed yr hyn a ddywedwch am weithio gydag awdurdodau lleol a’r cydffederasiwn trafnidiaeth bws, ond fy mhrofiad i yn lleol, yn bendant, yw bod gwasanaethau bws yn cael eu torri oherwydd y pwysau cyllido ar awdurdodau lleol. Hoffwn wybod pa werthusiad a wnaethoch o’r cynllun hwn a pha benderfyniadau a’ch arweiniodd i benderfynu dod ag ef i ben.

Dylwn nodi wrth yr Aelod mai cynllun peilot oedd hwn, ac felly, roedd yn rhywbeth y gallwn ddysgu oddi wrtho. Ac rydym wedi dysgu oddi wrtho. Y ffaith amdani yw nad oedd y nifer a fanteisiodd ar y cynllun mor uchel ag y buasem wedi’i ddymuno, a dyna pam rwy’n awyddus iawn i’r rhaglen olynol gyrraedd mwy o bobl ifanc ar draws Cymru. Rwy’n credu bod oddeutu 10,000 o bobl ifanc wedi manteisio ar gynllun mytravelpass; hoffwn weld y rhif hwnnw’n cynyddu’n helaeth gyda’r cynllun sydd i ddod, a gobeithiaf ei gyhoeddi o fewn yr wythnosau nesaf.

Rydym wedi cynnal arolygon ar ymyl y ffordd ac arolygon cerdyn post ar groesfannau’r Hafren, ac rydym hefyd wedi gwneud defnydd arloesol o dechnoleg ffôn symudol i ddeall teithiau a wneir yng Nghasnewydd a’r cyffiniau.

Byddai’n amlwg yn ddiddorol iawn i bob un ohonom weld hyn, oherwydd, yn amlwg, mae’n wybodaeth hanfodol os ydym yn mynd i gael y newid moddol gan bobl gyda’r buddsoddiad y gobeithiwn y byddwn yn ei wneud yn y metro. Yn amlwg, ceir toreth o dystiolaeth na fydd pobl yn newid oni bai bod amseroedd teithio’n gwella a/neu fod eu teithiau’n costio llai. Roeddwn yn meddwl tybed a allwch ddweud unrhyw beth arall am hynny, o ystyried bod y wybodaeth gennych chi ac nad yw gennym ni.

Gallaf. Mae’r Aelod yn hollol gywir. Bydd data a gasglwyd gan gerbydau o ran darganfod o ble y daethant a’u cyrchfannau yn ein galluogi i ddeall sut y mae pobl yn symud o gwmpas y rhanbarth. Bydd y data a gasglwyd yn rhan o brosiect yr M4 yn cael ei ddefnyddio i lywio datblygiad y metro, a hynny’n briodol, oherwydd mae angen gweledigaeth sy’n seiliedig ar dystiolaeth ar gyfer y datblygiad metro. Mae gwerthiant tocynnau rheilffyrdd a data arall o ddiwydiant hefyd yn ffynhonnell bwysig o wybodaeth wrth gynllunio ymyriadau trafnidiaeth, a bydd yn llywio’r achos busnes a’r gwaith o gynllunio cam 2 y metro yn ogystal.

Rydym yn datblygu amrywiaeth o fesurau er mwyn cynyddu cynhyrchiant yng Nghymru, gan gynnwys codi lefelau sgiliau, buddsoddi mewn seilwaith o ansawdd uchel a chefnogi arloesedd hefyd.

Rwy’n credu bod sgiliau’n allweddol i gynhyrchiant, ac un maes sy’n aml yn cael ei anwybyddu yw sgiliau rheoli, yn enwedig rheolaeth ganol. Mae llawer o dystiolaeth fod hwnnw’n sector allweddol, yn y sectorau cyhoeddus a phreifat, ac efallai fod angen buddsoddi mwy o fenter yno i gael y rheolaeth o’r ansawdd gorau y gallwn ei chael.

Mae’r Aelod yn hollol iawn, ac rwy’n credu bod hwn yn bwnc y mae’r Athro Dylan Jones-Evans wedi bod yn ei ystyried yn ofalus iawn yn ddiweddar. Trwy wasanaeth Busnes Cymru, gallwn ddarparu gwasanaeth mentora sy’n cynyddu argaeledd cyngor sgiliau ar draws y gymuned fusnes. Mae’r Aelod hefyd yn iawn i ddweud bod sgiliau’n hanfodol ar gyfer hybu gwelliant mewn cynhyrchiant. Fel rhan o’r gwaith ar y strategaeth ffyniannus a diogel, rydym wedi bod yn gweithio ar amrywiannau cynhyrchiant is-ranbarthol, a’r hyn a welsom yw bod dosbarthiad sgiliau anffafriol yn bendant yn ffactor allweddol yn y cyfraddau cynhyrchiant is. Gwelsom hefyd fod dwysedd is o weithgaredd, neu ddiffyg crynhoad os mynnwch, hefyd yn nodwedd, sy’n egluro pam y mae cyfraddau cynhyrchiant yn tueddu i fod yn uwch mewn dinasoedd mwy o faint.

Felly, mae amryw o resymau pam nad yw cynhyrchiant mor uchel ag y buasem yn dymuno, ond gan fod gennym y sylfaen dystiolaeth yn awr i allu bwrw ymlaen â strategaeth, rwy’n argyhoeddedig y bydd y strategaeth yn gallu cyflawni ar ddyhead a rennir ar draws y Siambr hon i wella cyfoeth a ffyniant Cymru.

Ysgrifennydd y Cabinet, roeddwn yn falch yn gynharach fod Adam Price wedi dyfynnu o’r ‘Llanelli Star’ yr wythnos hon, a oedd yn adrodd yn ffyddlon yr hyn a ddywedais yn y Senedd yr wythnos diwethaf. Ers hynny, mae Nia Griffith—yr AS dros Lanelli—a minnau wedi gohebu ymhellach gyda gweithwyr dur yn ein hetholaeth, ac mae gennym bryderon gwirioneddol fod y cynnig, sydd ond yn bosibl oherwydd ymyrraeth Llywodraeth Cymru, yn wynebu pleidlais i’w wrthod. A fuasai’n adleisio fy mhryderon wrth gadeirydd Tata y gallai’r cytundeb hwn gael ei golli oni bai bod newidiadau pellach yn cael eu gwneud, ac y bydd yr effaith ar gynhyrchiant a chyfoeth economi Cymru yn sylweddol? A fuasai hefyd yn cytuno bod galw am gynnig gwell, a galw am wrthod y cynnig, yn gwbl wahanol, oherwydd buasai hynny’n anghyfrifol?

Rwy’n credu bod yr Aelod yn iawn i dynnu sylw at y ffaith y gallai annog pobl i bleidleisio yn erbyn cynnig—fel y mae Plaid Cymru wedi ei wneud—arwain at fethiant y diwydiant dur. Nid yw hynny o fudd i neb, pa un a ydych yn gyflogedig fel gweithiwr dur, neu’n byw mewn cymuned neu’n perthyn i weithiwr dur, fel yr wyf fi.

I thank the Cabinet Secretary.

The next item on the agenda is questions to the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport. The first question is from Nathan Gill.

Diolch am y cwestiwn. Adroddodd y bwrdd iechyd yn erbyn y cerrig milltir a nodwyd o dan y fframwaith gwella ym mis Tachwedd y llynedd, ac roedd yn tynnu sylw at gynnydd da. Rwy’n disgwyl gweld cyflawniad y canlyniadau gwella angenrheidiol yn parhau ac yn cael ei gynnal cyn y gallaf ystyried ei dynnu o’r categori mesurau arbennig.

Diolch i chi am yr ateb. Cefais e-bost gan rywun yn Hen Golwyn a oedd yn pryderu am y ffaith fod eu meddyg teulu yn awr yn ymddeol, ac mae 1,200 o’r cleifion yn mynd i gael eu dosbarthu ymhlith gwahanol feddygfeydd. Nawr, mae’n ymddangos i mi mai’r hyn sydd angen i ni ei wneud yw meddwl yn greadigol am broblem meddygon teulu sy’n ymddeol, a dod â rhai ohonynt yn ôl o ymddeoliad o bosibl, neu bobl sy’n mynd i fod yn ymddeol, gan eu hannog i barhau ar sail ran-amser. Un o’r prif rwystrau i hyn yw’r ffaith y gall yswiriant indemniad amrywio rhwng £5,000 a £40,000 y flwyddyn i feddyg teulu. Gall Llywodraeth Cymru ymchwilio i hyn a gweld a allant ddod o hyd i ffordd greadigol i gynorthwyo meddygon teulu i dalu’r costau hyn er mwyn iddynt allu cyflenwi dros feddygon teulu ar y rota?

Diolch am y cwestiwn. Mae amrywiaeth o bethau yr ydym eisoes yn siarad amdanynt gyda meddygon teulu a’r gymuned gofal sylfaenol ehangach—mae hynny’n cynnwys yr hyn sy’n digwydd pan fydd pobl yn dewis ymddeol; y modd y mae gan gleifion fynediad di-dor at wasanaeth gofal sylfaenol priodol; a’r math o ymyriadau y gall y bwrdd iechyd eu cyflawni os nad ydynt yn gallu rheoli proses bontio lefn i bractis arall a pharhau. A dweud y gwir, yr hyn a ddylai fod yn destun cysur i’r Aelodau yw na fu unrhyw doriad yn y ddarpariaeth yn yr un o’r achosion lle yr ymddeolodd rhywun a dychwelyd eu contract, daethpwyd o hyd i bractisau newydd i bob claf fynd iddynt, ac mae’r bwrdd iechyd ei hun wedi llwyddo i gynnal gwasanaeth gofal sylfaenol priodol.

Rwy’n cydnabod y mater penodol a nododd yr Aelod am yswiriant indemniad. Mae’n rhywbeth yr ydym yn cael sgyrsiau gweithredol gyda Chymdeithas Feddygol Prydain yn ei gylch, ac rwy’n obeithiol y gallwn ddod o hyd i ateb yn y dyfodol agos.

Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn ymwybodol o’r pryderon sydd wedi’u mynegi ynghylch cyflymder y cynnydd ym mwrdd iechyd prifysgol Betsi Cadwaladr, yn enwedig o ran y cynnydd i ymdrin â rhai o’r heriau iechyd meddwl yn y rhanbarth. Yn dilyn sgandal Tawel Fan, yn gwbl briodol, gosododd y Llywodraeth y bwrdd iechyd o dan weithdrefn mesurau arbennig, ac un o’r rhesymau y gwnaeth hynny oedd oherwydd ei fethiant i roi sylw i bryderon ynglŷn â materion iechyd meddwl. Fodd bynnag, cafwyd oedi o chwe mis cyn i’r gwaith dilynol a addawyd yn sgil Tawel Fan ddechrau mewn gwirionedd. O ganlyniad i hynny yn awr, rydym yn llithro i mewn i gyfnod hwy. Dywedwyd wrthym y buasai’r gwaith wedi ei orffen erbyn mis Mawrth; yn awr rydym yn gwybod y bydd yn rhaid i bobl aros tan yr haf fan lleiaf. Nid oes neb wedi’i ddwyn i gyfrif am yr hyn a ddigwyddodd yn Nhawel Fan. Mae yna bobl sy’n dal i fod wedi’u gwahardd dros dro ar gyflog llawn, er mawr syndod i drethdalwyr yn y rhanbarth. Pa bryd y gallwn ddisgwyl gweld y newid mawr yn narpariaeth gwasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd, fel y gall pobl fod yn hyderus eu bod o ansawdd uchel? Ni cheir unrhyw strategaeth iechyd meddwl eto. Cyfarwyddwr gofal iechyd meddwl sylfaenol a chymunedol dros dro yn unig sydd gennym. Mae’r rhain yn bethau a ddylai fod wedi digwydd yn gyflym er mwyn i bobl allu troi cefn ar y gorffennol ac edrych ymlaen at y dyfodol.

Rwy’n meddwl bod yna ddwy ran benodol i’r sylwadau y mae’r Aelod yn eu nodi. Mewn gwirionedd, mae yna gyfarwyddwr gwasanaethau iechyd meddwl parhaol, ac mae’n arwain y ffordd ar ddiwygio gwasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd. Felly, dros y misoedd nesaf, fe fyddwch yn gweld gwaith ar y strategaeth iechyd meddwl newydd, sydd ei hangen yn bendant, oherwydd, fel Llywodraeth, rydym yn cydnabod bod iechyd meddwl yn un o’r heriau mwyaf sylweddol y mae’r bwrdd iechyd yn eu hwynebu yn y dyfodol, ac mae’n debyg mai dyma’r un a fydd yn cymryd y cyfnod hiraf o amser i’w ddatrys yn iawn. Mewn sawl ffordd, dyna pam ein bod wedi nodi hyd yr amser y disgwyliwn i’r bwrdd iechyd fod yn destun mesurau arbennig. Rwy’n credu mewn gwirionedd fod y cyfarwyddwr newydd wedi cael effaith sylweddol, ond mae’n bwysig fod hynny’n parhau ac yn cael ei gynnal.

Mae’r ail bwynt y credaf eich bod yn ei wneud yn ymwneud â’r ymchwiliad sydd ar y gweill. Gwnaeth y bwrdd iechyd y peth iawn mewn gwirionedd yn mynd at y Gwasanaeth Cynghori ar Iechyd a Gofal Cymdeithasol i ymgymryd ag ymchwiliad priodol ac annibynnol, a’r hyn sydd wedi digwydd yw bod yr ymchwiliad hwnnw wedi ymestyn ac ehangu. Wrth iddynt fynd drwodd, mae mwy o deuluoedd wedi cysylltu â hwy a mwy o gyfweliadau wedi eu cynnal. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, maent eisoes wedi gorfod adolygu 300,000 o dudalennau o ddogfennau ac mae yna ragor o bobl sy’n dal i fod angen eu cyfweld. Felly, credaf mai’r peth pwysicaf yw rhoi digon o amser i wneud hyn yn iawn, ac nid wyf am osod unrhyw derfynau amser artiffisial ar gyfer amserlenni a allai beryglu trylwyredd a digonolrwydd yr adroddiad y byddwn yn ei gael yn y pen draw. Fodd bynnag, rwy’n cydnabod y byddai o fudd i bawb pe gellid ymdrin â’r mater hwn hyd yn oed yn fwy prydlon a chyflym o safbwynt ffrâm amser. Mae yna bobl a fydd eisiau gwybod beth ddigwyddodd, o’r teuluoedd a’r unigolion eu hunain i aelodau staff sydd ynghlwm wrth hyn hefyd. Mae’n fanteisiol i bawb ohonom fod hyn yn digwydd yn gyflym; fodd bynnag, ni ddylai cyflymder yr ymchwiliad beryglu canlyniad a chadernid yr ymchwiliad yn y pen draw. Ond rwyf wedi bod yn glir iawn gyda’r bwrdd iechyd ynglŷn â beth rwy’n disgwyl iddynt ei wneud. Mae angen i ni feddwl hefyd ynglŷn â goruchwylio a llywodraethu hyn. Felly, mae’n bwysig iawn ein bod yn cael hyn yn iawn, ac rwy’n gobeithio y buasai’r Aelodau’n cefnogi ac yn cydnabod hynny.

The health board, of course, is in special measures and has been for a year and a half, and I agree with many of the points that have been made on the problems that exist. But would you agree with me that there are some more fundamental issues that need to be tackled and would you agree that three specific things need to happen to that end? One we’ve already heard about is that we need more doctors and nurses to respond to demand. The second point, of course, is that much more needs to be done to integrate health and social care services. And, thirdly, we need to reopen beds in community hospitals to facilitate that patient flow from general hospitals, otherwise, of course, we are not going to tackle the fundamental problems.

Diolch i chi am y cwestiynau. Rydym yn cydnabod ac rydym yn rheolaidd yn trafod yr angen am gymysgedd newydd o staff, nid nifer y staff sydd gennym yn unig, ond pwy yw’r staff hynny a sut y cânt eu defnyddio. Felly, mae’r modelau gofal yn bwysig iawn yn ogystal â nifer y staff sydd gennym: meddygon, nyrsys, therapyddion, fferyllwyr—ceir amrywiaeth eang o bobl wahanol y bydd eu hangen arnom yn y gwasanaeth iechyd yn y dyfodol, gan weithio mewn ffordd ychydig yn wahanol. Rwy’n cytuno â chi ynglŷn ag integreiddio rhwng iechyd a gofal. Mae hwnnw’n gyfeiriad teithio clir i’r Llywodraeth hon, ac rydym yn disgwyl clywed mwy am hynny yn ystod yr adolygiad seneddol a’r argymhellion y bydd yn eu rhoi i ni a phob plaid yn y Siambr hon.

Ar eich trydydd pwynt, unwaith eto, rydym yn sôn am lif cleifion, yn yr ystyr o gadw’r cleifion nad oes angen iddynt fynd i ofal eilaidd, nad oes angen iddynt fynd i welyau ysbyty, neu i ofal sydd wedi’i gynllunio ymlaen llaw, eu cadw lle y maent, perthynas well â gofal preswyl a gofal cartref, yn ogystal â gofal sylfaenol a gwasanaethau cymdeithasol, yn ogystal â deall pa gymysgedd o welyau sydd ei angen arnom a pha ddarpariaeth sydd ei hangen arnom. Weithiau, bydd hynny mewn gwasanaethau preswyl. Mae’n ymwneud â mwy na chael mathau eraill o ysbytai cymuned. Mae angen i ni feddwl am yr holl gymysgedd sydd ei angen arnom, ac nid gosod terfyn penodol neu nifer penodol o welyau. Mae angen dealltwriaeth o’r hyn sydd ei angen ar ein system gyfan, sut y mae pobl yn cyrraedd y lle iawn ar gyfer eu gofal ac yn hollbwysig, sut rydym yn dychwelyd pobl i’w cymuned a’u cartref i barhau i dderbyn gofal, lle y mae’n dal i fod angen gofal nad oes angen iddo gael ei roi mewn gwely ysbyty.

Diolch am y cwestiwn. Disgwyliwn weld rôl hyd yn oed yn fwy helaeth i weithwyr proffesiynol perthynol i iechyd yn rhan o’r tîm gofal sylfaenol. Mae byrddau iechyd eisoes yn ehangu rôl gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd drwy eu cynlluniau lleol i gryfhau gofal sylfaenol, a gefnogir gan gyllid Llywodraeth Cymru.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Roeddwn yn falch iawn o’ch croesawu i Gydweli yn ddiweddar i ymweld â meddygfa Minafon, a oedd, flwyddyn yn ôl, pan wynebodd argyfwng wrth i’r meddygon adael, wedi cynllunio gwasanaeth, gan weithio’n agos gyda bwrdd iechyd Hywel Dda ac ystod o gynghorwyr Llafur lleol a’r gymuned, lle y ceir fferyllydd, ffisiotherapydd a gweithwyr proffesiynol eraill perthynol i iechyd yn cydweithio, ac mae’r gwasanaeth y mae’r cleifion yn ei gael wedi gwella’n anfesuradwy. Beth y gellir ei wneud i ymestyn y model i wasanaethau meddyg teulu ledled Cymru?

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Roedd yn ymweliad diddorol iawn yn wir, gan gydnabod bod yna fygythiad gwirioneddol i ddyfodol gofal sylfaenol yng Nghydweli heb fod mor hir yn ôl. Ac roedd yn ddefnyddiol gweld ysbryd gwirioneddol heriol ond cefnogol gan gynrychiolwyr etholedig lleol. Ac mewn gwirionedd, mae’r staff yn y practis wedi ei gadw i fynd, yn enwedig rheolwr y practis, a oedd â rôl wirioneddol arwyddocaol i’w chwarae yn cadw hynny gyda’i gilydd.

Ac mae’n enghraifft dda ac ymarferol o rai o’r pethau yr ydym yn siarad amdanynt yn rhan o’r theori ehangach—pam y mae arnom angen tîm gwahanol o staff o ran y cymysgedd, o ran gallu ymdrin ag anghenion gofal iechyd ac o ran gweithwyr proffesiynol. Ac yn aml, mae hynny’n golygu bod pobl yn cael eu gweld yn gynt, gan y gweithiwr proffesiynol mwyaf priodol. Yn benodol, gwnaeth y fferyllydd, yr uwch-ymarferydd nyrsio a’r ffisiotherapydd argraff fawr arnaf, gan eu bod yn cymryd baich oddi ar feddygon teulu. Roeddent yn llwyddo i wneud mwy o’r hyn sydd angen iddynt ei wneud, o ran gweld cleifion mwy cymhleth, ac roedd y bobl hynny mewn gwirionedd yn cael eu gweld a’u trin yn briodol ac yn ddiogel. Ac mae wedi bod yn boblogaidd gyda chleifion hefyd. Clywsom hynny’n uniongyrchol gan y cyngor iechyd cymuned.

Felly, mae angen i ni weld mwy o hyn, nid llai, yn y dyfodol, ym mhob rhan o Gymru—nid Cydweli’n unig, nid Hywel Dda yn unig, ond ar draws y wlad. Dyna’n gynyddol yw dyfodol gofal sylfaenol—meddygon teulu ynghanol gofal sylfaenol, gyda mwy o weithwyr proffesiynol o’u cwmpas, i allu diwallu a gweld ac ymdrin ag anghenion eu cleifion yn briodol, lle bynnag y bônt yn y wlad.

Weinidog, mae mwy o waith datblygu polisi yn cydnabod na allwn weithio mewn seilos ac y bydd gan lawer o bobl gydafiacheddau a fydd yn galw am wybodaeth a sgiliau pob gweithiwr proffesiynol perthynol i iechyd. Pa drafodaethau a gawsoch gyda chyrff proffesiynol sy’n cynrychioli gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd er mwyn pennu bod y gofynion hyfforddi ar gyfer y cyrff hyn yn adlewyrchu nid yn unig anghenion ein poblogaeth ar hyn o bryd, ond yn y dyfodol hefyd?

Byddaf yn cael trafodaethau rheolaidd gyda gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd cynrychioladol. Rwy’n eu hystyried yn lobi effeithiol a phroffesiynol iawn. A dônt atoch gydag ystod o dystiolaeth i gefnogi’r datganiadau a wnânt am ddyfodol y gwasanaeth. Maent hefyd yn grŵp o bobl sy’n barod iawn i newid y model gofal, ac i ddweud bod yna dystiolaeth y bydd gwneud pethau mewn ffordd wahanol yn darparu canlyniadau gwell i gleifion, ac mae hynny’n galonogol tu hwnt. Maent wedi sôn wrthyf am y potensial o edrych eto ar rai o’r gofynion penodol. Ond mae’r rhan fwyaf o’r sgwrs rwy’n ei chael gyda hwy yn ymwneud â’r niferoedd sydd gennym a sut y caiff y staff hynny eu defnyddio.

Yn y gweithlu gofal sylfaenol yn y dyfodol, fe welwch yn ail hanner y flwyddyn hon, ffocws penodol ar weithwyr proffesiynol perthynol i iechyd a fferylliaeth, a grwpiau eraill, i ddeall y niferoedd o bobl sydd eu hangen arnom a’r hyn y byddwn am ei wneud wedyn i recriwtio mwy o bobl, lle y gwyddom fod arnom angen mwy o niferoedd—wrth gwrs, rydym yn hyfforddi mwy o bobl mewn amrywiaeth o wahanol broffesiynau perthynol i iechyd—a hefyd sut y caiff y staff presennol, a’u sgiliau eu defnyddio. Felly, rwy’n meddwl bod yna lawer o resymau dros fod yn gadarnhaol ynglŷn â’r hyn sy’n digwydd, yn ogystal â chydnabod yr her sy’n bodoli. Felly, rwy’n hapus i barhau i gael sgwrs reolaidd â hwy a chynrychiolwyr eraill y gweithlu gofal sylfaenol.

Yn dilyn ymlaen o’r cwestiwn a gyflwynodd y mater, a gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ymweliad y bore yma â meddygfa Tynycoed yn Sarn? Ac fe welodd frwdfrydedd ac arbenigedd ystod eang o weithwyr proffesiynol, ond nid yn unig y meddygon teulu, nid yn unig y gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd, ond gweithwyr gofal cymdeithasol, gweithwyr gofal iechyd proffesiynol, pobl sy’n ymwneud â mentrau cymdeithasol, pobl sy’n ymwneud â’r trydydd sector. A byrdwn hyn oll oedd camu i ffwrdd, tuag at system lle y mae’n ymwneud â llesiant yn hytrach na’r costau atgyweirio yn nes ymlaen.

A yw’n rhannu fy ngobaith, a gobaith cyd-Aelodau eraill yma, y bydd yr enghreifftiau arloesol hyn o gydweithio—fel model clwstwr Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg—sydd wedi’u hysgogi gan gyllid Llywodraeth Cymru, yn y pen draw yn profi’r manteision o gadw pobl yn iach yn hwy yn eu cymunedau, gan leihau’r baich ar ein gwasanaethau GIG sydd dan bwysau’n barhaol a gwasanaethau iechyd ehangach, a sicrhau arbedion o ran costau hefyd o bosibl, drwy wneud yn siŵr fod pobl yn cael eu cadw’n iachach yn hwy, yn hytrach na chyrraedd gwasanaethau gofal acíwt, eilaidd, neu ein practisau meddygon teulu hyd yn oed?

Ydw. Ac roedd yr ymweliad y bore yma ar gyfer lansio’r rhaglen asesu risg cardiofasgwlaidd yn ardal bwrdd iechyd Abertawe Bro Morgannwg yn arbennig o ddiddorol, nid yn unig o ran cyfarfod â meddygon teulu o bob rhan o’r clwstwr, ond hefyd o ran cyfarfod â gweithwyr cymorth gofal iechyd, sy’n mynd i fod yn rhan allweddol o symud y rhaglen benodol honno yn ei blaen. Mae’n enghraifft dda o adeiladu ar yr hyn sydd eisoes yn digwydd yng Nghwm Taf, ac yn Aneurin Bevan hefyd. Mae llawer o wersi i’w dysgu yno am fynd ati i ddeall rhan o’r boblogaeth nad ydynt yn mynd i weld eu meddyg teulu yn aml iawn, ond sydd mewn perygl gwirioneddol o gael cyflyrau iechyd yn y dyfodol. Felly, mae’n ymwneud â gofal wedi’i gynllunio ymlaen llaw, ac osgoi cyflyrau mwy hirdymor a mwy cronig yn y dyfodol.

Ac roeddwn yn llawn edmygedd, nid yn unig o’r ffocws ar lesiant, ond o’r modd yr oeddent yn datblygu’r gwersi a ddysgwyd. Rwyf am weld hynny’n cael ei gyflwyno ar sail gyson. Dyna un o’r pethau, os ydym yn onest, nad ydym wedi ei wneud mor gyson neu mor effeithiol ag y dylem fod wedi’i wneud yn y gorffennol. Ac mae rheidrwydd gwirioneddol i wneud mwy o hynny yn y dyfodol. Y neges bwysig arall a glywais y bore yma oedd bod clystyrau’n rhywbeth y mae meddygon teulu eu hunain yn gweld mwy a mwy o fudd gwirioneddol ohonynt—y ffordd y gallant weithio gyda’i gilydd, y ffordd y maent yn ei wneud gyda gweithwyr proffesiynol eraill ym maes iechyd a gofal a’r trydydd sector—ac mae’r ffordd yr ydym yn rhyddhau arian yn uniongyrchol iddynt wedi bod yn rhan fawr o ennill ymddiriedaeth yn hynny o beth. Mae ymddiriedaeth yn elfen enfawr, ac roeddwn yn falch iawn o glywed bod y meddygon teulu a oedd yno heddiw yn cydnabod bod yna Lywodraeth yma sy’n barod i wrando arnynt ac i weithredu gyda hwy.

Questions now from the party spokespeople. Welsh Conservative spokesperson, Suzy Davies.

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Yn amlwg, rydym yn croesawu’r £10 miliwn ychwanegol yn y gyllideb nesaf a fwriedir ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol, ond nid yw hwnnw wedi ei neilltuo, felly pa sicrwydd a gawsoch gan awdurdodau lleol y bydd yn cael ei wario ar wasanaethau y mae sylwebyddion yn y sector yn dweud y buasent ar goll hebddo?

Rhoddodd y gyllideb eleni ddyraniadau ychwanegol i’r gwasanaethau cymdeithasol. Rhoddasom £25 miliwn cychwynnol i’r gwasanaethau cymdeithasol, £4.5 miliwn i adlewyrchu’r cynnydd yr ydym wedi ei roi o ran y terfyn cyfalaf, a £10 miliwn pellach a oedd yn benodol ar ffurf arian grant eleni i fynd i’r afael â’r heriau y mae awdurdodau lleol a’r sector yn eu hwynebu o ran gweithredu’r cyflog byw cenedlaethol newydd. Felly, gan fod £10 miliwn ar ffurf grant eleni, mae’n rhoi’r trosolwg ychwanegol hwnnw i ni.

Fy nealltwriaeth i, yn seiliedig ar atebion i gwestiynau blaenorol a ofynnais i chi, yw bod y cyflog byw wedi creu problem gyda dyranu’r gyllideb gychwynnol, a bod y £10 miliwn i fod i ryw fath o wneud iawn am hynny, yn rhannol o leiaf. Felly, nid yw’n uniongyrchol ar gyfer y codiad yn y cyflog byw mewn gwirionedd; mae yno ar gyfer llenwi’r bwlch y mae’r cyflog byw wedi’i adael, os caf ei roi felly.

Er hynny, ni wnaethoch ateb fy nghwestiwn penodol ynglŷn â pha wasanaethau oedd dan fygythiad. Gan fod yr arian ychwanegol hwn wedi’i roi i ddiwallu angen penodol yn hytrach na bod yn hwb cyffredinol yn unig i’r grant cynnal refeniw, a’i fod wedi’i godi’n rhannol drwy gynyddu uchafswm y cyfraniad y mae pobl yn talu tuag at eu gofal, rwy’n meddwl, mewn gwirionedd, ei bod yn weddus i ni’n dau ddilyn yr arian a gwneud yn siŵr ei fod yn cael ei wario gyda’r bwriadau a oedd gennych yn wreiddiol. Felly, pan ddywedodd arbenigwyr y sector wrthych fod rhai gwasanaethau mewn perygl, pa enghreifftiau a greodd ddigon o argraff arnoch i chi hyd yn oed ystyried codi’r arian ychwanegol hwn?

Mae’r penderfyniad i fuddsoddi ymhellach mewn gofal cymdeithasol eleni yn adlewyrchiad uniongyrchol o’r trafodaethau a gawsom gydag arbenigwyr yn y maes. Cynaliasom dri chyfarfod bwrdd crwn gyda llywodraeth leol, gyda darparwyr ac eraill, er mwyn gwrando ar heriau’r sector gofal cymdeithasol, a chanfod ffordd i ni allu ymateb ar y cyd iddynt. Felly, mae Llywodraeth Cymru yn darparu cyllid ychwanegol—rydych yn gywir wrth ddweud hynny—ond rydym hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i lywodraeth leol gomisiynu gwasanaethau mewn ffordd gosteffeithiol ac i fuddsoddi yno. Hefyd, mae cyfrifoldeb ar y darparwyr eu hunain yn ogystal, er mwyn gwneud gofal cymdeithasol y math o yrfa y mae pobl am weithio ynddi. Mae’n annerbyniol ar hyn o bryd fod trosiant staff yn y sector yn un o bob tri, a phob tro y bydd yn rhaid penodi aelod newydd o staff, mae’n costio £3,500 i’r darparwr, gyda’r holl wiriadau a’r hyfforddiant ac yn y blaen. Felly, mae’n ddyletswydd ar bob un ohonom i weithio mewn partneriaeth er mwyn sicrhau bod gennym ofal cymdeithasol cynaliadwy a chadarn ar gyfer y dyfodol.

Fe gyfeirioch at godi’r cap ar ofal cartref i £70 eleni. Bydd hynny’n rhoi £4 miliwn ychwanegol i awdurdodau lleol ar ben y cyllid arall y cyfeiriais ato hefyd. Roedd hi’n bryd ystyried codi’r cap yn fy marn i am ei fod wedi bod yn £60 bellach ers y ddwy flynedd ddiwethaf. Felly, rwy’n meddwl bod y cynnydd yn un rhesymol i’w wneud.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, ac nid wyf yn eich herio ar eich ateb ar y cynnydd yn y cap ar daliadau tuag at ofal cartref, ond rwy’n dal i gael trafferth i ganfod ar beth yn union y gwerir y £10 miliwn hwn. Yr hyn rwy’n ei gasglu o’ch ateb yw ei fod yn ymwneud yn bennaf â chadw staff, a gallai hynny’n bendant fod yn wir, ond dyna rwyf am allu ei weld yn digwydd o ganlyniad i’r arian ychwanegol hwn sy’n dod i mewn i’r system.

Rwy’n credu ein bod yn ôl pob tebyg yn cytuno bod atal dibyniaeth y gellir ei osgoi ar ofal cymdeithasol yn werth chweil, i’n dinasyddion ac yn amlwg i’r gwasanaethau sy’n darparu’r gofal hwnnw. Yn fy nghyfarfod gydag aelodau o Gydffederasiwn y GIG yng Nghymru heddiw, crynhodd y rif chwaraewyr—a hwy yw’r prif chwaraewyr yn hyn, nid oes dwywaith am hynny—y sefyllfa bresennol fel hyn: dywedasant fod gan Gymru atebion ar gyfer y galw cynyddol am ofal cymdeithasol mwy cymhleth, ond mai’r strwythur sy’n mynd yn y ffordd. Clywais ymateb Ysgrifennydd y Cabinet i gwestiwn Lee Waters, ac i’r cwestiynau atodol, ynglŷn â sut y gall gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd fod yn rhan o hyn a bod dealltwriaeth lwyr eu bod yn barod i gymryd rhan mewn gwahanol ffyrdd o weithio.

A oes gennych bellach ddigon o dystiolaeth am weithio mewn partneriaeth, cyllidebau cyfun a’r gweddill i gyd gan yr awdurdodau iechyd lleol, awdurdodau lleol a’r trydydd sector hyd yn oed—tystiolaeth sy’n ddigon cryf i ddechrau datblygu polisi ar sail Cymru gyfan bellach sy’n seiliedig ar niferoedd mwy a rhagor o gyfrifoldeb i therapyddion galwedigaethol, ffisiotherapyddion a gweithwyr proffesiynol eraill perthynol i iechyd, i’w rhyddhau o’r seilo hwn o ymyrraeth eilaidd yn unig?

Rwy’n meddwl bod y gronfa gofal canolraddol yn rhoi’r dystiolaeth honno i ni. Mae gennym gronfa gofal canolraddol o £60 miliwn, sy’n trawsnewid yn wirioneddol y ffordd y mae awdurdodau lleol a byrddau iechyd yn gweithio gyda’i gilydd, gan gynnwys diwallu anghenion pobl.

Y bore yma, roeddwn yn Ystradgynlais, yn gweld y gwaith da y maent yn ei wneud yno o ran dod ag iechyd a gofal cymdeithasol at ei gilydd, ac roeddent yn cynnwys y gweithwyr proffesiynol perthynol hefyd. Mynychais un o’r cyfarfodydd tîm lle y câi’r achosion eu trafod, ac roedd yn gwbl anhygoel gweld pa mor gyflym y gallai pecynnau gofal ddod ar waith pan oedd ganddynt yr holl bobl iawn o gwmpas y bwrdd. Felly, rydym yn casglu’r dystiolaeth honno.

Mae prosiectau’r gronfa gofal canolraddol yn darparu gwybodaeth i ni yn chwarterol ac rydym yn dadansoddi hynny, gan edrych ar yr hyn sy’n gweithio mewn gwirionedd. Oherwydd rydym yn dechrau cyrraedd y pwynt yn awr pan allwn ddangos nifer y nosweithiau a arbedir i’r GIG, er enghraifft, ac mae gennym arolygon o fodlonrwydd pobl sydd wedi cael gofal drwy’r gronfa gofal canolraddol. Rwy’n credu ei bod yn deg dweud ein bod wedi ein rhyfeddu gan y llwyddiant a welsom yn y gwahanol brosiectau ledled Cymru. Rwyf wedi ymweld â phrosiectau yn Abertawe, Pen-y-bont ar Ogwr, ac un neu ddau i fyny yn y gogledd hefyd. Er bod y dulliau gweithredu’n wahanol mewn gwahanol leoedd, rwy’n credu ei bod yn bwysig fod gwahanol brosiectau mewn gwahanol ardaloedd yn dysgu oddi wrth ei gilydd. Rwy’n meddwl bod y ffaith fod gweithwyr proffesiynol yn cael eu rhyddhau i wneud eu gwaith ac i ddysgu oddi wrth ei gilydd, ac i beidio â chael rhwystrau artiffisial rhwng iechyd a gofal cymdeithasol, yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i’r gofal y mae pobl yn ei gael.

Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.

Thank you, Llywydd. My questions are also to the Minister. Pressures on emergency departments in our hospitals have an impact on both sides of Offa’s dyke and have been in the headlines again, and there are many reasons for those problems. But, I want to concentrate on the role of social care. Does the Minister agree that good social care services play an important role in preventing people from having to go to hospital in the first place and allows them to leave sooner?

Ydw, cytunaf yn llwyr fod gan ofal cymdeithasol rôl i’w chwarae yn atal derbyniadau diangen i’r ysbyty ac yn sicrhau bod pobl yn gallu cael gwasanaeth cam-i-lawr er mwyn dychwelyd adref cyn gynted â phosibl. Rydym yn gwybod bod aros yn yr ysbyty am gyfnod rhy hir yn amlwg yn ddrwg i’r unigolyn o ran eu hiechyd a’u lles, sef yr union beth y mae’r gronfa gofal canolraddol yn ei wneud o ran darparu’r gwasanaethau cam-i fyny a cham-i-lawr hynny. Fel y dywedais, gallwn ddangos nifer y nosweithiau a arbedwyd i’r GIG, ond y tu ôl i bob noson a arbedir i’r GIG, yn amlwg, mae stori unigolyn y mae ei ofal wedi’i wella o ganlyniad i hynny.

We know, of course, what percentage of our budget is spent on the NHS, but the same attention or prestige is not given to social care budgets. In England, of course, we know that the Conservatives have cut the funding available for social care and the impact of that, I think most would agree, has been clear in terms of increasing the pressure on hospitals. Here, in Wales, the Welsh Government takes pride in the fact that social care budgets haven’t been cut to such a degree as they have in England, but why, therefore, has the number of adaptations to people’s homes declined by 21 per cent since April 2011? Why has the amount of equipment provided for users of services reduced by 15 per cent over the same period?

Rydych yn hollol gywir i ddweud bod gennym ddull o weithredu sy’n wahanol iawn i’r un a welwn yn Lloegr o ran ein cefnogaeth i wasanaethau cymdeithasol oherwydd, wrth gwrs, mae Llywodraeth y DU wedi ymwrthod â’i chyfrifoldeb dros y gwasanaethau cymdeithasol drwy roi’r baich ar gynghorau i godi’r dreth gyngor i dalu am ofal cymdeithasol yn lleol, a chredaf fod hwnnw’n ddull annheg ac yn un na fuasem yn ceisio’i fabwysiadu yma.

Ar oedi wrth drosglwyddo gofal, rydym yn gweld gwelliannau yn y ffigurau a chredaf fod hynny’n deillio o’r gwaith a wnawn drwy’r gronfa gofal canolraddol. Ond o ran y manylion penodol ynglŷn â pham y gwelwn lai o gymhorthion ac addasiadau, ni allwn ddweud wrthych pam y gwelwn hynny gan y dylai pobl fod yn cael eu hanghenion wedi’u diwallu drwy Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, sy’n ei gwneud yn ofynnol i gynnal asesiad unigol o anghenion pob unigolyn, a fydd yn cynnwys cymhorthion ac addasiadau, a dylent fod ar gael i’r bobl sydd eu hangen.

Efallai y dylai’r Gweinidog geisio darganfod pam y mae nifer yr addasiadau hynny wedi bod yn gostwng a pham nad yw’r offer wedi bod yn mynd allan i’r un graddau ag yn y gorffennol gan fod hyn i gyd yn cael effaith ganlyniadol ymhellach yn nes ymlaen yn ein system iechyd a gofal cymdeithasol.

Gadewch i mi dynnu eich sylw at wasanaeth arall nad yw’n cael ei werthfawrogi o gwbl—gofalwyr di-dâl. Y llynedd, canfu Carers UK fod 55 y cant o ofalwyr yng Nghymru yn teimlo bod eu hiechyd corfforol eu hunain wedi dioddef oherwydd eu dyletswyddau gofalu. Dyna’r ganran uchaf yn y DU drwyddi draw. Mae faint o ofal seibiant a ddarperir yng Nghymru—nifer y nosweithiau o ofal a ddarperir yng Nghymru—wedi gostwng 24 y cant ers 2011, sy’n ostyngiad syfrdanol. Mae hyn wedi digwydd ar yr un adeg ag y bu’r Llywodraeth hon a’r un flaenorol yn llywyddu dros raglen o gau ysbytai cymunedol, wrth gwrs, gyda gostyngiad cyffredinol o 7 y cant yn nifer y gwelyau GIG sydd ar gael yng Nghymru. Nid oes raid i mi nodi y gallai’r gwelyau hyn mewn ysbytai cymunedol fod wedi sicrhau pontio llyfn i gleifion yn ôl i’r gymuned, gan fynd i’r afael ag oedi wrth drosglwyddo gofal, yn ogystal, wrth gwrs, â darparu gofal seibiant y mae ei ddirfawr angen ar y fyddin o ofalwyr di-dâl sy’n cadw ein system i fynd. Felly, a wnaiff y Gweinidog gyfaddef yn awr fod yr ymgyrch i gau ysbytai cymunedol wedi bod yn gamgymeriad mawr ac at ei gilydd, er mwyn cryfhau ein system gofal cymdeithasol, ei bod hi’n bryd dechrau gwrthdroi’r rhaglen honno?

Wel, i fynd ar ôl y sylw a wnaethoch am gymhorthion ac addasiadau, rwy’n meddwl y dylem edrych i weld a yw anghenion pobl yn cael eu diwallu, yn hytrach na gweld a fu cynnydd neu ostyngiad yn y ganran o’r cymhorthion a’r addasiadau sy’n cael eu darparu. Os oes gennych enghreifftiau penodol yn lleol o bobl nad yw eu hanghenion wedi’u diwallu drwy gymhorthion ac addasiadau, yna ar bob cyfrif, dowch â hwy i fy sylw os gwelwch yn dda.

Rhannaf eich edmygedd o ofalwyr di-dâl. Maent yn gwneud gwaith hollol wych ar draws Cymru. Ni fuasem wedi cyrraedd lle yr ydym hebddynt. Dyma pam rydym wedi ymrwymo, fel Llywodraeth, i gyflwyno ac i ddatblygu strategaeth seibiant genedlaethol, oherwydd gwyddom fod darpariaeth leol ar gyfer gofal seibiant yn amrywio ar draws Cymru. Pan fyddwn yn gwrando ar ofalwyr, maent yn dweud wrthym mai’r un peth sydd ei angen arnynt a’r un peth y maent ei eisiau yw’r gallu i gael gofal seibiant. Dyma pam y gofynasom i Gronfa’r Teulu, pan oeddent yn edrych ar y math o gefnogaeth y maent yn ei chynnig i deuluoedd yma yng Nghymru, roi ffocws ar ofal seibiant a seibiannau byr, gan mai dyma’r pethau y mae teuluoedd pobl anabl wedi bod yn gofyn i ni ganolbwyntio ein sylw arnynt.

Fe fyddwch yn ymwybodol hefyd ein bod yn adnewyddu ein strategaeth ofalwyr ar hyn o bryd, ac unwaith eto, gwnawn hyn drwy wrando ar ofalwyr ynglŷn â beth yw eu blaenoriaethau. Mae’r blaenoriaethau cynnar sy’n dod yn amlwg o’r trafodaethau hynny, fel y buasech yn disgwyl, yn cynnwys seibiant. Maent hefyd yn cynnwys gofalwyr ifanc, gofalwyr hŷn a rhai sy’n gofalu am bobl hŷn yn ogystal.

UKIP spokesperson, Caroline Jones.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, un o’n harfau mwyaf effeithiol ar gyfer ymladd canser yw sgrinio ar lefel y boblogaeth. Croesawaf y cyhoeddiad diweddar a wnaed gan y Gweinidog iechyd y cyhoedd ynghylch y newid i ddulliau gwell o sgrinio ar gyfer canser y coluddyn a chanser ceg y groth. Fodd bynnag, ni waeth sut y byddwn yn gwella’r technegau sgrinio, ein brwydr fwyaf yw argyhoeddi’r cyhoedd i gymryd rhan mewn rhaglenni sgrinio. Pa gynlluniau sydd gan eich Llywodraeth i wrthdroi’r duedd ar i lawr mewn sgrinio ceg y groth a chynyddu’r nifer sy’n cael eu sgrinio am ganser y coluddyn?

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Fel y gwyddoch, mae’r Gweinidog yn arwain ar ein rhaglenni sgrinio iechyd y boblogaeth fel rhan o’i chyfrifoldebau iechyd cyhoeddus. Rydym ninnau hefyd yn pryderu am y ffigurau sy’n cadarnhau bod cyfraddau sgrinio ceg y groth wedi gostwng, ac rydym yn disgwyl gweld mwy o wybodaeth gyhoeddus, a thrafodaethau hefyd rhwng gweithwyr iechyd proffesiynol ac unigolion ynghylch y budd gwirioneddol a geir o sgrinio ystod o wahanol gyflyrau posibl. Ar sgrinio’r coluddion, rwy’n meddwl y byddwn yn gweld y nifer sy’n manteisio ar y gwasanaeth yn cynyddu am fod y prawf yn haws i’w weinyddu. Heb fynd i fanylion ynglŷn â’r hen brawf a’r prawf mwy newydd, mae’n brawf sy’n haws ei weinyddu, ac rydym yn disgwyl y byddwn yn gweld cynnydd yn nifer y dynion, yn arbennig, a fydd yn cymryd rhan yn y rhaglen sgrinio benodol honno.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Un maes a allai elwa o well sgrinio yw canser y prostad. Dangosodd astudiaeth ddiweddar a gyhoeddwyd yn ‘The Lancet’ fod defnyddio MRI amlbarametrig ar ddynion a oedd â lefelau uchel o antigenau prostad-benodol yn cynyddu’r gallu i ganfod tiwmorau ymosodol, ac yn arbed llawer rhag yr angen i gael biopsi a’i sgil-effeithiau cysylltiedig. Pa gynlluniau sydd gan eich Llywodraeth i gyflwyno’r dechneg newydd hon ar draws y GIG yng Nghymru?

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Mae canser y prostad yn faes ffocws arbennig, ac nid yn unig oherwydd bod yna fudiad trydydd sector gweithgar iawn—ac rwy’n croesawu eu gweithgarwch—yn gysylltiedig â chanser y prostad, sy’n ein hannog yn rheolaidd i ddarganfod mwy drosom ein hunain ac i annog eraill i feddwl am y ffyrdd presennol o ddeall a oes canser y prostad ar bobl a’r opsiynau posibl o ran triniaeth. Rhan o’r her yw bod gennym brawf ar gyfer canser y prostad sy’n llai na digonol ar hyn o bryd, ac mae’n rhan o’r ansicrwydd sydd ynghlwm wrth hynny. Mae gennym ddiddordeb mewn hyrwyddo’r sylfaen dystiolaeth ar gyfer profion mwy effeithiol er mwyn deall a oes gan bobl ganser y prostad a pha fath penodol o ganser y prostad, ac un o’r rheini yw’r dystiolaeth y cyfeiriwch ati yn ‘The Lancet’. Mae angen i ni ddeall yr holl dystiolaeth honno, a deall faint o hynny sy’n mynd i mewn i ddiagnosis a faint sy’n mynd i mewn i sgrinio hefyd. Dyma un o’r meysydd hynny lle y mae’r galw a’r awydd i gael prawf sgrinio ehangach—mae angen i ni wybod a oes tystiolaeth mai’r prawf sgrinio mewn gwirionedd yw’r peth iawn i’w wneud, yn hytrach na gwahanol fathau o ddiagnosis lle y ceir amheuaeth o ganser y prostad. Fel erioed, yn y maes hwn ac eraill, byddwn yn parhau i gael ein harwain gan y dystiolaeth orau a’r manteision gorau o ran canlyniadau i gleifion o unrhyw fath newydd o sgrinio neu ddiagnosis.

Yn olaf, Ysgrifennydd y Cabinet, y greal sanctaidd ym maes sgrinio am ganser yw datblygu cyfundrefn brofi ddibynadwy ar gyfer canser yr ysgyfaint. Gwelodd Prifysgol Caerdydd, mewn treial diweddar, nad yw’r defnydd o sganiau CT dos isel ar gyfer sgrinio canser yr ysgyfaint yn cael unrhyw effaith seicogymdeithasol hirdymor ar gleifion, gan ei wneud yn offeryn ardderchog ar gyfer canfod canser yr ysgyfaint yn gynnar, pan fo gwell gobaith o oroesi. A oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau i edrych ar y posibilrwydd o ddefnyddio sgrinio CT dos isel ar gyfer canser yr ysgyfaint i unigolion risg uchel?

Rwy’n meddwl bod fy sylwadau olaf i’ch cwestiwn blaenorol yn dal i sefyll. Rydym yn edrych ar yr holl dystiolaeth sydd ar gael ynglŷn â’r ffordd briodol naill ai o ddeall ein diagnosis lle y ceir amheuaeth o ganser yr ysgyfaint, neu’r posibilrwydd o sgrinio’r boblogaeth. Ond rwy’n credu, mewn gwirionedd, gyda chanser yr ysgyfaint, mai ein her fwyaf yw’r ffaith nad yw pobl yn mynd at y meddyg yn ddigon buan mewn achosion o ganser yr ysgyfaint. Mae’n bryder mawr iawn. Yn arbennig, rydym yn cydnabod bod gwahaniaeth gwirioneddol rhwng y grwpiau mwyaf difreintiedig a’n cymunedau lleiaf difreintiedig, a’r rhai sydd fwyaf tebygol o ofyn am gymorth. Dyna yw ein her fwyaf, ac mae’n her y mae’r grŵp gweithredu ar gyfer canser wedi ei chydnabod eu hunain. Mae clinigwyr o fewn y gwasanaeth ac elusennau canser a grwpiau ymgyrchu yn cydnabod bod angen i ni wneud mwy i gael pobl i fynd at y meddyg yn gynharach, ar ganser yr ysgyfaint yn arbennig, pan fo mwy o obaith o achub bywydau. Ond fel y dywedais, rwy’n edrych ymlaen at y dystiolaeth ar yr hyn y gallem ac y dylem ei wneud, a sut rydym yn gweithredu hynny wedyn yn gynyddol ac yn llwyddiannus ar draws y gwasanaeth cyfan.

Rwy’n disgwyl i fyrddau iechyd yng Nghanol De Cymru ddarparu gwasanaethau y tu allan i oriau sy’n ddiogel ac yn effeithiol. Mae hyn yn cynnwys sicrhau bod pob claf yn cael eu trin o fewn amser sy’n briodol yn glinigol.

Iawn. Y broblem yw—a daw hyn gan bobl yn y gwasanaeth—fod adegau dros y 12 mis diwethaf yng Nghaerdydd pan na fu unrhyw feddyg ar gael o gwbl yn y gwasanaeth meddyg teulu y tu allan i oriau. Beth y gellir ei wneud i sicrhau nad yw hynny’n digwydd yn y dyfodol?

Diolch am y cwestiwn. Rwy’n ymwybodol fod yna ddau achlysur, un ym mis Awst ac un ym mis Rhagfyr, pan nad oedd meddyg teulu ar gael am gyfnod cyfyngedig o amser am ran o’r noson. Yr hyn a ddigwyddodd mewn gwirionedd i wneud yn siŵr y gallai’r bwrdd iechyd ddarparu gwasanaeth priodol oedd bod gweithwyr iechyd proffesiynol eraill yno, ac roedd yno gymorth ar alwad gan fyrddau iechyd cyfagos hefyd. Mae’n her ar draws y wlad, i raddau amrywiol. Er enghraifft, mae bwrdd iechyd Cwm Taf wedi bod yn llawer mwy sefydlog a diogel, ac mae ganddynt fwy o feddygon teulu yn mynd i mewn i’w gwasanaeth. Cynhaliodd Caerdydd a’r Fro ddiwrnod recriwtio arall ganol y mis hwn, ac maent yn gobeithio y bydd mwy o feddygon teulu yn dod i mewn i’r gwasanaeth. Mae’n ymwneud â sut rydym yn gwneud y model cyfan yn fwy cynaliadwy yn ogystal. Nid yw’n ymwneud yn unig â gwasanaeth meddyg teulu y tu allan i oriau. Mae’n ymwneud â sut rydym yn deall yr holl anghenion. Er enghraifft, mae 7 y cant o’r galwadau yn ystod y mis diwethaf wedi ymwneud â phroblemau deintyddol—a dyna rywbeth y mae gennyf gydymdeimlad arbennig ag ef ar hyn o bryd—ond mae angen i ni weld yr holl ystod o weithwyr proffesiynol yn cyflenwi ac yn gwneud hynny. Dylai hynny ei gwneud yn fwy deniadol i feddygon teulu ymgymryd â’u rhan hwy o’r gwasanaeth.

Mewn sawl ffordd, mae’n fater tebyg i’r cwestiynau a’r trafodaethau cynharach a gawsom ar y tîm gofal sylfaenol ehangach. Mae arnom angen tîm ehangach o fewn y gofal tu allan i oriau i wneud yn siŵr fod rhan y meddyg teulu o’r rôl yn ddiddorol ac yn ddeniadol i feddygon teulu ymgymryd â hi, er mwyn iddynt ddarparu’r gofal iawn a gwneud y penderfyniadau cywir na all neb ond hwy eu gwneud fel rhan o’r gwasanaeth y tu allan i oriau. Ond mae’n sicr yn rhywbeth sydd ar fy radar, ac rwy’n disgwyl gweld gwelliannau pellach dros weddill y flwyddyn.

Ysgrifennydd y Cabinet, fe sonioch am wneud y gwasanaeth yn fwy cynaliadwy, y gwasanaeth meddygon teulu, a’r gwasanaeth y tu allan i oriau yn wir. Yn amlwg, asgwrn cefn hynny yw cael meddygon ar lawr gwlad a all ddarparu’r gwasanaeth pan fo’i angen. Mewn ateb blaenorol a roesoch i Nathan Gill, clywais am yr yswiriant, ac yswiriant indemniad yn benodol, ar gyfer meddygon sy’n dod at ddiwedd eu gyrfa a allai fod eisiau gweithio’n rhan-amser ac a allai gynnig y gwasanaeth hwn yn ôl i’r GIG, a thrwy hynny leddfu peth o’r pwysau ar staff. A ydych yn mynd i gyflwyno cynllun yswiriant indemniad cenedlaethol, fel sydd ar gael mewn rhannau eraill o’r DU y telir amdano o gronfa risg y GIG? Byddai hyn yn mynd yn bell tuag at allu manteisio mewn gwirionedd ar adnodd enfawr meddygon wedi ymddeol a fuasai’n dymuno parhau i ymarfer, ond nad yw’n ymarferol yn ariannol iddynt wneud hynny oherwydd y gost sy’n eu hwynebu wrth yswirio eu hunain.

Nodais yn gynharach, fel y byddwch wedi clywed yn fy ymateb i Nathan Gill, ein bod wrthi’n trafod gyda Chymdeithas Feddygol Prydain ynglŷn â cheisio datrys mater indemniad. Mae’n destun pryder arbennig iddynt hwy ac i gymuned y meddygon teulu yn ei chyfanrwydd. Nid mater sy’n ymwneud â diwedd gyrfa ydyw ychwaith—mae’n rhywbeth sy’n rhedeg ar hyd gyrfa meddyg teulu, wrth i gostau indemniad godi. Nid wyf yn mynd i oedi’r trafodaethau hynny drwy geisio siarad hanner ffordd drwyddynt am yr amrywiaeth o opsiynau sydd ar gael. Ond rydym yn ystyried ystod o opsiynau gyda Chymdeithas Feddygol Prydain, ac fel y dywedais, dros y misoedd nesaf, rwy’n obeithiol y byddwn yn gallu cyflwyno cynnig priodol y byddwn wedi gweithio drwyddo mewn partneriaeth â Chymdeithas Feddygol Prydain. Unwaith eto, dyna’r pwynt—rydym am weithio mewn partneriaeth â’n meddygon teulu a gweddill y gymuned gofal iechyd.

Diolch am y cwestiwn. Rydym wedi ymrwymo i leihau derbyniadau damweiniau ac achosion brys drwy nifer o fentrau, gan gynnwys Dewis Doeth, GIG 111 ac ystod o wasanaethau ymateb i gwympiadau. Mae’r byrddau iechyd ac Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru yn cefnogi hyn a mentrau tebyg er mwyn sicrhau bod y gwasanaeth yn gweithredu mor effeithlon â phosibl.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae nifer o fy etholwyr wedi cysylltu â mi yn ddiweddar i ganmol y gwasanaeth atal cwympiadau sy’n cael ei dreialu ar hyn o bryd gan fwrdd iechyd Aneurin Bevan. Mae’r gwasanaeth hwn a lansiwyd fis Hydref wedi helpu 183 allan o 229 o alwadau brys i godi’n ôl ar eu traed heb orfod eu cludo i adran ddamweiniau ac achosion brys. Nid yn unig y mae hyn yn atal derbyniadau i ysbytai, ond mae’r tîm hefyd yn cynnal asesiad cartref i atal cwympiadau pellach yn y dyfodol. A all Ysgrifennydd y Cabinet gadw llygad barcud ar y dystiolaeth a chanlyniadau’r cynllun peilot yng Ngwent? Beth arall y gellir ei wneud i atal pobl rhag cael eu derbyn i’r ysbyty ar ôl cael codwm pan fo camau eraill yn fwy priodol?

Diolch i chi am y cwestiwn ac yn arbennig, am dynnu sylw at un o’r cynlluniau peilot yr ydym wrthi’n edrych arnynt. Roeddwn yn falch o weld hefyd ei fod wedi cael sylw mewn adroddiad ar ITV Wales o’r blaen hefyd—y gwaith gydag Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru, a sut y caiff eu staff eu defnyddio mewn ffordd sy’n osgoi derbyniadau brys i’r ysbyty ac sy’n osgoi anfon ambiwlansys brys allan hefyd. Mae’n ymwneud â’r defnydd doethach o’n holl adnoddau, ac mae hynny’n rhywbeth y mae gwir angen i ni wneud rhagor ohono yn awr ac yn y dyfodol—mae’n ymwneud â phobl yn eu cartrefi unigol, ond hefyd â phobl mewn gofal preswyl.

Mae gennym amrywiaeth o gynlluniau peilot hefyd—er enghraifft, mae rhai’n ymwneud â’r gwasanaeth tân ac achub yng Nghymru yn ogystal. Felly, ceir rhaglen o wahanol gynlluniau peilot mewn gwahanol rannau o’r wlad. Rydym yn awyddus i asesu a deall beth yw’r rheini, a bydd hynny’n cael ei wneud drwy’r pwyllgor gwasanaethau ambiwlans brys. Yna byddwn yn disgwyl dysgu gan y rheini a deall i ba raddau, yn gynyddol, y gellir eu cyflwyno ar draws y wlad—pa dystiolaeth sy’n gweithio a beth sy’n briodol ym mhob rhan o Gymru, ac yna mynd allan a gwneud hynny’n llwyddiannus. Er y bydd y rhain yn lleihau nifer y derbyniadau a fyddai fel arall yn dod i mewn i adran ddamweiniau ac achosion brys, fe wyddom ein bod yn dal i weld niferoedd cynyddol yn dod i mewn i’n hadrannau. Felly, mae angen mwy o waith yn y maes hwn, nid llai.

Mae targedau Llywodraeth Cymru yn dweud na ddylai unrhyw glaf aros mwy na 12 awr am driniaeth mewn adran ddamweiniau ac achosion brys yn ein hysbytai. Fodd bynnag, mae’r ffigurau’n dangos bod nifer y cleifion sy’n aros mwy na 12 awr am driniaeth 31 y cant yn uwch ym mis Rhagfyr 2016 o’i gymharu â’r un mis y flwyddyn cynt. Mae hyn er gwaethaf gostyngiad o 5.5 y cant yn nifer y derbyniadau i’n hysbytai. Pa reswm y gall Ysgrifennydd y Cabinet ei roi dros y cynnydd hwn yn yr amseroedd aros pan fo nifer y derbyniadau i’n hysbytai wedi gostwng mewn gwirionedd?

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Mewn gwirionedd, rydym wedi gweld cynnydd yn nifer y bobl sy’n mynd i mewn i ysbytai ac mewn cyfraddau derbyn. Yr her i ni, fodd bynnag, nid yn unig yw derbyn bod llawer gormod o bobl yn aros yn rhy hir, ond beth y gallwn ei wneud yn eu cylch. Mae hynny’n mynd yn ôl, unwaith eto, at gwestiynau blaenorol ynglŷn â’r hyn yr ydym yn ei wneud i gadw pobl allan o’r ysbyty yn llwyddiannus a’r hyn yr ydym yn ei wneud mewn gwirionedd i gydnabod y ffaith fod gennym boblogaeth hŷn a salach ar y cyfan a thlotach na Lloegr ei hun. Mae hynny’n golygu ein bod yn fwy tebygol o weld pobl sy’n dod i mewn yn y gaeaf yn arbennig y bydd angen eu derbyn i’r ysbyty. Sut y gwnawn yn siŵr fod y bobl hynny mewn gwirionedd yn cael profiadau da wrth fynd drwy’r ysbytai a derbyn gofal ynddynt? Nid oes unrhyw bwynt esgus bod hon yn her hawdd i’w datrys, ond dyma pam y mae angen i ni gael ymateb system gyfan—nid ymateb wrth ddrws blaen yr ysbyty yn unig, ond drwy system gyfan yr ysbyty, pobl yn cymryd cyfrifoldeb, ac ar y pen blaen a’r pen ôl gyda gofal cymdeithasol a gofal sylfaenol yn ogystal. Felly, yn bendant nid wyf yn hunanfodlon ynglŷn â’r heriau sy’n ein hwynebu, ac rwy’n disgwyl y bydd yr Aelodau’n parhau i ofyn cwestiwn i mi hyd nes y gwelwn ostyngiad cyson a pharhaus yn nifer y rhai sy’n aros 12 awr. Oherwydd rwy’n cydnabod ei bod yn annhebygol y bydd yn brofiad gwych i unrhyw un sy’n aros mor hir â hynny cyn iddynt gael eu rhyddhau.

Ysgrifennydd y Cabinet, un o’r ffyrdd i leihau’r pwysau ar unedau damweiniau ac achosion brys mewn gwirionedd yw edrych ar sut y gellir defnyddio’r unedau mân anafiadau yn effeithiol. Nawr, yng Nghastell-nedd Port Talbot ac yn Singleton ar hyn o bryd, mae ymgynghoriad ar y gweill ynglŷn â lleihau’r oriau, ond rhan o’r broblem yw staffio ac ariannu’r unedau hynny. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella hyfforddiant uwch-ymarferwyr nyrsio mewn gwirionedd fel y gallwn ddarparu unedau mân anafiadau a fydd yn gweithio’n effeithiol, gan dynnu pwysau oddi ar adrannau damweiniau ac achosion brys, galluogi cleifion i fynd drwy’r adrannau damweiniau ac achosion brys a’r prif unedau yn gyflymach, a chaniatáu i gleifion felly i gael eu gweld o fewn oriau yn hytrach nag oriau hwy o bosibl? Ac o brofiad personol, rwy’n gyfarwydd â’r teimlad hwnnw.

Diolch am y cwestiwn. Rydych yn iawn i nodi bod gan ein hunedau mân anafiadau o gwmpas y wlad hanes da iawn o weld pobl yn gyflym, eu gweld, eu trin, eu rhyddhau, neu drefnu iddynt gael eu derbyn os oes angen. Maent yn cael eu harwain, yn y rhan fwyaf o achosion, gan uwch-ymarferwyr nyrsio sy’n darparu gofal o ansawdd uchel ac sy’n gallu gwneud penderfyniadau y buasai pobl yn meddwl o bosibl fod angen meddyg i’w gwneud. Nawr, rhan o’r her yw sut y deallwn beth sy’n gynaliadwy yn y ffordd honno, oherwydd rydych yn gywir mai nifer fach iawn o bobl sy’n mynychu rhai o’r unedau hynny ar wahanol oriau yn y dydd, ac felly bydd angen i fyrddau iechyd ddeall yn iawn sut i wneud y defnydd gorau o’u staff i ateb y galw sy’n bodoli.

Mae rhywbeth i’w wneud hefyd ynglŷn â ffrydiau mân anafiadau o fewn unedau mawr yn ogystal, ac os gallwn gael hynny’n iawn, rydym yn fwy tebygol o weld amseroedd cyflymach, nid yn unig i bobl yn yr uned arbennig honno mewn ysbyty, ond o ran y modd y deallwn sut i gyfeirio drwodd i’r rhan gywir o’r gwasanaeth. Felly, unwaith eto, mae’n mynd yn ôl at gael y dull system gyfan hwnnw o weithredu a deall yr hyn sydd ei angen arnom yn ein hunedau mân anafiadau, lle y dylai’r rheini fod, beth yw’r dystiolaeth eu bod ar gael ar yr adeg iawn ac yn y lle iawn, ond hefyd mae angen i ni weld gwelliant o hyd yn y prif unedau mewn perthynas â’r ffrwd fân anafiadau.

Rydym yn buddsoddi bron i £50 miliwn y flwyddyn yn ein hagenda camddefnyddio sylweddau, sy’n cynnwys gweithredu amrywiaeth o gamau i helpu i leihau camddefnyddio alcohol yng Nghymru. Nodir y manylion yn ein cynllun cyflawni diweddaraf ar gamddefnyddio sylweddau ar gyfer 2016-2018.

Rwy’n croesawu hynny, ond mae alcohol ym mhobman yn ein cymdeithas—caiff ei bortreadu mewn modd atyniadol ar y teledu, caiff ei hyrwyddo fel rhywbeth y mae’n rhaid i chi ei gael er mwyn ymlacio, neu hyd yn oed i gymdeithasu. Caiff ei hysbysebu mewn digwyddiadau chwaraeon, ar hysbysfyrddau, mewn arosfannau bysiau a chylchgronau. Gan gadw hynny mewn cof, nid yw’n syndod, yn seiliedig ar werthiannau alcohol, fod Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi nodi bod 75 y cant o boblogaeth Cymru yn yfed mwy na’r hyn sy’n cael ei ystyried yn ddiogel. Deallaf fod y Llywodraeth Cynulliad Cymru ddiwethaf yn gobeithio cyflwyno isafswm pris yr uned ar alcohol fel ffordd o helpu i leihau’r defnydd o alcohol yng Nghymru, ond rwy’n deall efallai nad oes gennym bŵer i ddeddfu yn awr o dan y model cadw pwerau newydd. Felly, fy nghwestiwn, yn gyntaf oll, yw hwn: a oes gennym bŵer i ddeddfu? Os nad oes gennym bŵer i ddeddfu, pa ffyrdd eraill yr ydym yn eu cynllunio i helpu i leihau dibyniaeth ar alcohol a chamddefnyddio alcohol hyd yn oed ymhellach?

Diolch am y cwestiwn. Ar hyn o bryd, o dan ein setliad presennol, mae gennym bŵer i ddeddfu, ond yn anffodus, er gwaethaf nifer o ddadleuon a gyflwynwyd i Lywodraeth y DU, dyma un o’r pwerau y maent wedi ceisio’i dynnu oddi wrth y Cynulliad ar gyfer y dyfodol—ond rydym yn bendant yn cefnogi’r syniad o gyflwyno isafswm pris yr uned fel dull ychwanegol o leihau niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol, ac rydym wrthi’n ystyried yr angen i gyflwyno deddfwriaeth ar y mater hwn. Mae’n rhan o gyfres ehangach o gamau yr ydym yn eu rhoi ar waith. Er enghraifft, mae ein byrddau cynllunio ardal yn gwneud gwaith gwych yn lleol, ac yn y Drenewydd, yn eich ardal chi, sef Canolbarth a Gorllewin Cymru, mae mynd i’r afael ag yfed dan oed yn bwysig—ac rydym wedi buddsoddi yno drwy gefnogi datblygiad partneriaeth alcohol gymunedol, sy’n dwyn ynghyd rhanddeiliaid lleol, safonau masnach, yr heddlu, ysgolion a manwerthwyr alcohol, i gynorthwyo pobl ifanc yn benodol i osgoi cael perthynas niweidiol ag alcohol.

Weinidog, efallai eich bod yn gwybod am brosiect Cymunedau gyda’i Gilydd Alcohol Concern yng ngogledd Sir Benfro, a fydd yn cynnal cynhadledd ym mis Mawrth i ddysgu mwy ynglŷn â sut y gall cymunedau lleol leihau niwed alcohol mewn gwirionedd, a sut y gallwn ddatblygu perthynas iachach ag alcohol. A ydych yn cytuno fod prosiectau fel hyn yn ffordd wych o hyrwyddo byw’n iach, ac a allwch ddweud wrthym beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud yn benodol i hyrwyddo ac annog y mathau hyn o brosiectau ledled Cymru?

Wel, mae gweithio mewn partneriaeth, fel y disgrifiwch, yn gwbl hanfodol, gan fod cymaint o bartïon yn rhan o’r broses o helpu pobl sydd eisoes â pherthynas afiach ag alcohol i roi’r gorau i yfed, ond hefyd i hybu yfed cyfrifol hefyd. Mae’r bartneriaeth alcohol gymunedol yr wyf newydd ei disgrifio i Joyce Watson, yn un enghraifft o sut y gwnawn hynny. Ym mis Rhagfyr hefyd, cyhoeddais ein fframwaith economi’r nos newydd ar gyfer Cymru, a diben hwnnw mewn gwirionedd yw darparu strwythur ar gyfer yr holl randdeiliaid allweddol er mwyn helpu i ddatblygu a chadw economïau nos cynaliadwy, iach a diogel ledled Cymru. Ac unwaith eto, mae hynny’n ymwneud â dod â phartneriaid at ei gilydd i fynd i’r afael â’r materion hyn.

Rwy’n disgwyl i fyrddau iechyd wella mynediad at wasanaethau’n barhaus, a lleihau amseroedd aros ar draws yr ystod lawn o wasanaethau a ddarperir. Dylai byrddau iechyd wneud hynny yn unol â’u cynlluniau tymor canolig integredig eu hunain, gan gynnwys y mesurau a nodir yn y rhaglen gofal wedi’i gynllunio dan arweiniad clinigwyr.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae Cymru’n gwario llawer mwy ar iechyd fesul y pen nag y maent yn ei wneud ar draws y ffin yn Lloegr. Fodd bynnag, nid yw hyn wedi arwain at ganlyniadau sy’n sylweddol well. Yn gyffredinol, mae cleifion yng Nghymru yn aros yn hwy am driniaeth na chleifion yn Lloegr—ddwywaith mor hir am lawdriniaeth cataract a bron dair gwaith mor hir am lawdriniaeth ar y glun. A allwch egluro, Ysgrifennydd y Cabinet, pam nad ydym mor effeithlon mewn perthynas â gwariant ar iechyd?

Mae yna amrywiaeth o wahanol bwyntiau i’w gwneud mewn ymateb i’r cwestiwn. Y cyntaf, buaswn yn dweud, yw eich bod yn sôn am amseroedd aros mewn gwirionedd, ac nid yw hynny o reidrwydd yn trosi’n ganlyniadau. Mae’r canlyniadau clinigol i gleifion yng Nghymru yn gyffredinol yn dda iawn, ac rydym yn cymharu’n ffafriol â sawl rhan o Loegr yn hynny o beth. Fodd bynnag, rwy’n cydnabod bod rhai pobl yn aros yn rhy hir. Dyna ran o bwynt y rhaglen gofal wedi’i gynllunio: gwneud yn siŵr ein bod yn gwneud rhywbeth i wella ansawdd, gan fod ansawdd yn ysgogiad pwysig i wella yn ein system, a bydd yn parhau felly, ond hefyd rydym yn awyddus i leihau hyd yr amser y gall pobl ddisgwyl aros. Rwy’n llawn ddisgwyl, erbyn diwedd y flwyddyn ariannol hon, pan gyrhaeddwn ddiwedd mis Mawrth, y bydd ein ffigurau yn dangos gwelliant arall o ran amseroedd aros yn y gwasanaeth yma yng Nghymru, ond mewn rhai meysydd, mae angen i ni gydnabod bod llawer mwy sydd angen i ni ei wneud. Mae llawdriniaeth ar y glun yn un enghraifft. Rydym yn cymharu mewn ffordd nad wyf yn credu ei bod yn dderbyniol, ond ar amrywiaeth o bethau eraill, er enghraifft trawsblaniadau arennau a llawdriniaethau’r galon yn ogystal, rydym wedi gwneud yn hynod o dda dros y blynyddoedd diwethaf, ac rydym ar y blaen i Loegr yn y pethau hynny. Felly, mae yna ddarlun cyflawn yma i’w gydnabod ac i fyfyrio’n onest ar feysydd lle’r ydym yn perfformio’n well na Lloegr a’r rhai lle y mae angen i ni wneud yn well—nid yn unig oherwydd cymhariaeth â Lloegr, ond oherwydd mai dyma’r peth iawn i’w wneud ar gyfer ein gwasanaeth o ran cydbwyso’r amser y mae pobl yn aros gydag ansawdd yr ymyrraeth a’r canlyniadau y mae ein cleifion yn eu cael.

Mewn adroddiad ym mis Ionawr 2015 ar amseroedd aros y GIG ar gyfer gofal dewisol, siaradodd Archwilydd Cyffredinol Cymru am egwyddor Pareto, sy’n cyfrifo nifer y diwrnodau gwely a ddefnyddir gan gleifion unigol, a darganfu fod 5 y cant o gleifion yn defnyddio 51 y cant o’r diwrnodau gwely, a darganfu hefyd nad oedd y cyfrifiad hwnnw’n cael ei ddefnyddio’n helaeth gan fyrddau iechyd yn gyffredinol. Tybed pa gasgliad y daw Ysgrifennydd y Cabinet iddo o ran hynny ac a yw’n teimlo y byddai’r egwyddor honno yn un bwysig i fyrddau iechyd ei hystyried.

Ie, rwy’n credu ei fod yn bwynt pwysig iawn am y manylion a’r data sydd gennym ar gael i ni a sut y dylid ei ddefnyddio i ysgogi gwelliant. Dylai’r data hwnnw ddangos, mewn gwirionedd, ar gyfer y nifer fach honno o gleifion, y gallai gwelliant mewn perthynas â’r bobl hyn ryddhau llawer o ddiwrnodau gwely i wneud yn siŵr fod pobl eraill yn dod drwy’r system ac yn cael gofal mewn modd mwy amserol. Mae angen i ni ddeall beth yw’r broblem mewn perthynas â’r garfan fechan honno o gleifion a pham eu bod yn cymryd cymaint o amser. A yw’n ymwneud â chymhlethdod, a oes mwy o welliannau y gallwn eu gwneud ar draws y system, a yw’n ymwneud â gwelliant o un clinigydd i’r llall yn ogystal? Felly, mae angen i ni ddeall bob amser yr hyn y mae’r data yn ei ddweud wrthym am y broblem, ac yna deall beth yw’r ateb i hynny, ac yna deall yr amseroedd y disgwyliwn weld gwelliant o’u mewn. Unwaith eto, dyma pam rwy’n dychwelyd at hyn: nid opsiwn ychwanegol i’r byrddau iechyd yw’r rhaglen gofal wedi’i gynllunio, ond yr hyn rwy’n disgwyl iddynt ei gyflawni, ac mae deall data a deall cytundeb ac arweiniad clinigol ar draws y wlad ar wella ystod eang o’r meysydd hyn, mewn orthopedeg ac offthalmoleg yn benodol, lle y ceir nifer fawr o bobl sy’n aros—niferoedd mawr y gallwn wella eu profiad ac y gallwn wneud rhywbeth am eu canlyniadau hefyd. Felly, rwy’n awyddus iawn i weld y dystiolaeth honno’n cael ei defnyddio’n briodol gan fyrddau iechyd ac arddangos y gwelliant yr ydym i gyd yn disgwyl ei weld.

Ddoe, soniodd Gofal a Thrwsio wrthyf am eu cynllun cartrefi cynnes ar bresgripsiwn, sy’n defnyddio gwybodaeth leol gweithwyr proffesiynol iechyd a gofal i helpu i nodi pa bobl sydd mewn perygl o ddirywiad yn eu hiechyd am nad yw eu cartrefi wedi’u gwresogi’n ddigonol, ac yna maent yn ymyrryd i helpu gyda gwresogi mwy effeithlon. Os yw’n gweithio, bydd yn lleihau nifer y bobl sydd angen gofal ysbyty, a fydd yn cynnwys gofal dewisol ar gyfer cyflyrau cronig penodol, ac yn lleihau nifer y bobl sy’n wynebu oedi wrth drosglwyddo gofal hefyd wrth gwrs. Nawr, caiff y cynllun ei ariannu o gyllideb tai Llywodraeth Cymru ac mae’n enghraifft dda o gyllideb nad yw’n gyllideb iechyd yn cael ei defnyddio i ddatrys problem iechyd. Os yw’n llwyddiannus, a fydd yn parhau i gael ei ariannu o’r gyllideb iechyd neu a fydd y math hwn o ysbryd cyllidebu trawsbortffolio yn cael ei brofi dros lawer os yw’r cynllun peilot hwn yn cael ei ymestyn y tu hwnt i’r cyfnod prawf y caiff ei ddefnyddio ar ei gyfer yn awr?

Rwy’n ddiolchgar iawn iddi am dynnu sylw at y defnydd penodol hwn o arian Llywodraeth Cymru i gyflwyno gwelliannau ar gyfer pobl yn eu tai a’u hiechyd. Rydym yn cydnabod, ym maes tai, mewn addysg, ac mewn ystod o feysydd eraill, fod cysylltiadau arwyddocaol ag iechyd y genedl hefyd a sut y maent yn effeithio ar draws ei gilydd. Mae angen i ni ddeall bob amser pam y mae rhywbeth wedi bod yn llwyddiannus ac i ba raddau y gallwn ei gyflwyno ar sail ehangach. Felly, rwy’n awyddus iawn i ddeall y gwersi o’r cynllun peilot penodol a ariannwyd gennym a beth y mae hynny’n ei olygu o ran sut y defnyddiwn arian ar draws y Llywodraeth. Weithiau, gallwn ganolbwyntio gormod—yn y blaid hon neu yn y pleidiau eraill—ar ble y mae’r symiau o arian yn cael eu dyrannu yn hytrach na’r hyn y maent yn ei gyflawni mewn gwirionedd. Mae gennyf ddiddordeb yn yr ansawdd a ddarparwn, a’r canlyniadau yr ydym yn eu sicrhau i bobl. Dyna pam rydym wedi buddsoddi mwy o arian yn y gyllideb ar wella ansawdd tai a nifer y tai sydd gennym yn ogystal. Rydym yn cydnabod bod yna effaith wirioneddol o ran ansawdd ar draws ystod gyfan o bethau ac nid y ffactor tai yn unig ychwaith. Felly, rwy’n disgwyl y byddwch yn gweld gan y Llywodraeth ein hasesiad ein hunain gyda byrddau iechyd a chyda phartneriaid tai o lwyddiant neu fethiant y cynllun hwnnw a’r hyn y byddwn yn awyddus i’w wneud yn y dyfodol.

Mae perfformiad yn ymwneud â chanser ym Mwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr yn parhau i fod ar lefelau uwch nag mewn byrddau iechyd eraill yng Nghymru. Mae’r ffigurau diweddaraf ar gyfer Betsi Cadwaladr yn dangos bod bron i 99 y cant o bobl o fewn y mesur 31 diwrnod a bod bron 92 y cant o fewn y mesur 62 diwrnod. Bydd amseroedd aros canser, wrth gwrs, yn parhau i fod yn flaenoriaeth allweddol i mi.

Fel y nodwyd mor aml yn y lle hwn ac mewn mannau eraill, mae yna restr hir o gleifion o hyd sydd wedi cael cam gan Betsi Cadwaladr yn ystod triniaeth ganser ac afiechydon eraill. Ni fuasai unrhyw clinigydd yn esgeuluso claf yn fwriadol neu’n gwneud cam â chleifion yn eu gofal. Mae’r ffaith fod y camgymeriadau hyn wedi digwydd ac yn parhau i ddigwydd yn deillio o gamreoli gan y bwrdd iechyd lleol. Beth fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud wrth y teuluoedd sydd wedi cael cam gan Betsi Cadwaladr ac sydd efallai’n aros yn awr am ganlyniadau hwyr ac fel un o fy etholwyr, am ganlyniad triniaeth hwyr, gan ofni na fydd eu hanwyliaid yn byw cyn hired am fod eu canser wedi lledaenu o bosibl?

Diolch am y cwestiwn. Nid wyf yn rhannu eich barn ar y darlun cyfan yn llwyr. Fel y nodais, mae Betsi Cadwaladr yn gwneud yn arbennig o dda ar amseroedd aros ar gyfer canser. Yr her yw bod unrhyw un sy’n aros yn rhy hir—. Hyd yn oed os ydych yn cael eich gweld o fewn yr amser gall fod yn broses sy’n peri pryder ac mae hynny’n cael effaith fawr ar yr unigolion a’u teuluoedd. Os cewch eich gweld y tu allan i’r amser hwnnw, wrth gwrs, mae pobl yn poeni mwy am yr effaith bosibl ar eu canlyniadau. Rydym yn gwybod bod ymchwiliadau’r ombwdsmon wedi dangos bod adegau wedi bod pan nad yw’r bwrdd iechyd wedi gweithredu yn y modd y gallent ac y dylent fod wedi gwneud. Mae’n bwysig nad ydym, wrth gydnabod ansawdd uchel y gofal sy’n cael ei ddarparu a’r perfformiad da o ran amseroedd aros, yn osgoi edrych ar y meysydd hynny hefyd lle y gallai ac y dylai’r bwrdd iechyd wella. Mae gwersi i’w dysgu o hynny, ac rwy’n deall os ydych yn un o’r teuluoedd sy’n teimlo nad yw’r bwrdd iechyd wedi gweithredu fel y gallent ac y dylent, ni fydd o bwys mawr i chi a yw’r profiad cyffredinol, profiad y mwyafrif llethol o bobl, yn un cwbl wahanol. Mae yna bwynt go iawn i’w wneud am ddysgu gwersi ac atebolrwydd ar gyfer hynny ac yn ein hymgyrch ein hunain i wella ac un y bwrdd iechyd hefyd. Felly, rwy’n disgwyl i Betsi Cadwaladr, fel pob bwrdd iechyd arall mewn gwirionedd, ddysgu’n iawn o gamgymeriadau a gwneud popeth y gallent ac y dylent ei wneud i sicrhau nad ydynt yn digwydd yn y dyfodol.

Nid oes ond 15 feddygfeydd ledled Cymru sy’n cael eu rheoli’n uniongyrchol gan fyrddau iechyd lleol. Yr hyn sydd bwysicaf i mi yw bod byrddau iechyd yn sicrhau bod y tîm gofal sylfaenol cyfan y mae meddygon teulu yn rhan hanfodol ohono yn darparu gofal sy’n diwallu anghenion y boblogaeth y maent yn ei gwasanaethu.

Rwyf wedi gweld yn fy ardal fy hun yn ne-ddwyrain Cymru mewn sawl cymuned yn y Cymoedd fod Bwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan wedi cyflogi meddygon teulu yn uniongyrchol i wella argaeledd ac i ddenu pobl i’r ardaloedd hynny, am rai blynyddoedd o bosibl yn hytrach nag ar gyfer eu gyrfaoedd ar eu hyd. A yw hyn yn rhywbeth y mae’r Ysgrifennydd Iechyd yn ystyried ei ddefnyddio ar sail achosion unigol mewn rhyw fodd, neu a yw’n bolisi gan y Llywodraeth i geisio symud y ddarpariaeth dros gyfnod o amser a chynyddu’r gyfran o feddygon teulu a gyflogir yn uniongyrchol o gymharu ag ymarferwyr annibynnol?

Nid wyf yn poeni o gwbl a yw pobl yn cael eu cyflogi’n uniongyrchol gan y bwrdd iechyd neu mewn ymarfer annibynnol. Mae oddeutu 95 y cant o’r holl feddygon teulu yn y wlad yn rhan o’r model contractwyr annibynnol. Rwy’n awyddus i weld ansawdd y gofal hwnnw’n gwella. O ran yr hyn a ddywedais yn gynharach am glystyrau, mae’n galonogol iawn fod meddygon teulu yn cymryd mwy o berchnogaeth ar eu dyfodol gyda’r tîm gofal sylfaenol cyfan. A mater iddynt hwy ei benderfynu yw a ydynt yn meddwl bod yna fodelau newydd ac ychwanegol—gallant barhau i gynnal statws contractwr annibynnol—a fydd yn darparu’r ansawdd gofal a lledaeniad a chyrhaeddiad y gofal yr ydym am ei weld, boed hynny yn y model ffederal ym Mhen-y-bont ar Ogwr, boed yn gwmni buddiant cymunedol megis Red Kite yn Aberhonddu, neu boed yn wahanol fathau o fodelau sy’n bodoli. Rydym yn deall y rheini drwy wrando a gweithio gyda’r proffesiwn. Dyna pam y mae’r tasglu gweinidogol yn bwysig iawn. Nid ymgyrch recriwtio yn unig ydyw; mae’n ymwneud â deall yr hyn y gallwn ei wneud i alluogi a grymuso ymarfer cyffredinol i wneud gwahaniaeth hyd yn oed yn fwy, i wneud eu swyddi hyd yn oed yn fwy diddorol—a rôl gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd ac eraill o’i gwmpas. Yn hanfodol, yr hyn y gall y Llywodraeth hon ei wneud yw gwrando’n briodol. Dyna pam y mae’r dewis a wneuthum ynglŷn â llacio’r fframwaith ansawdd a chanlyniadau hyd at ddiwedd mis Mawrth wedi cael ei groesawu gan feddygon teulu. Unwaith eto, gwnaeth y meddygon teulu y bore yma, pan oeddwn gyda Huw Irranca, bwynt penodol o ddweud ‘diolch yn fawr’ am y penderfyniad hwnnw. Mae wedi bod yn help gwirioneddol iddynt. Mae’n dangos ei fod yn gwneud gwahaniaeth i feddygon teulu yn awr pan fydd y Llywodraeth hon yn gwrando, a chredaf y bydd perthynas o’r fath yn hanfodol i ddenu mwy o feddygon teulu i ddod yma i hyfforddi, gweithio a byw yn y dyfodol.

Thank you, Cabinet Secretary.

Before we move to the next item, it is my pleasure to announce the result of the legislative ballot held today. Dai Lloyd may seek the Assembly’s agreement to introduce a Member Bill on the protection of Welsh historical place names. Congratulations to Dai Lloyd and the best of luck.

Item 3 is the 90-second statements. Vikki Howells.

Diolch, Lywydd. Canolbwyntiodd fy natganiad 90 eiliad cyntaf ychydig cyn y Nadolig ar Guto Nyth Brân a Nos Galan. Gyda marwolaeth drist Bernard Baldwin MBE ychydig ddyddiau ar ôl Nos Galan 2016, nid yw ond yn briodol fy mod yn defnyddio ail ddatganiad i dalu teyrnged i etifeddiaeth Bernard fel crëwr digwyddiad rasio enwocaf Cymru.

Ganed Bernard yn y Barri yn 1925, a chafodd ei hyfforddi’n athro a chael swydd yn ysgol Mill Street, Pontypridd. Roedd Bernard yn athletwr brwd, daeth yn bencampwr iau Cymru am redeg milltir a threuliodd naw mlynedd fel ysgrifennydd Cymdeithas Athletau Amatur Cymru, gan eu cynrychioli yn y DU a ledled y byd. Derbyniodd yr MBE yn 1971 am wasanaethau i athletau. Hefyd, sefydlodd Bernard amrywiaeth o ddigwyddiadau athletaidd. Yr enwocaf oedd y ras ffordd Nos Galan i goffáu Guto Nyth Brân, gyda rhedwr dirgel i ddenu’r tyrfaoedd. Ond hefyd, sefydlodd Bernard ras Stryd Taf, ras gyfnewid Caerdydd i Aberpennar a gormod o rai eraill i’w rhestru, ond nod pob un oedd ceisio dod ag athletau at y bobl.

Ysgrifennodd Bernard yn doreithiog ar athletau ac am ei gartref mabwysiedig sef Aberpennar, a rhoddwyd rhyddid y fwrdeistref iddo gan Rondda Cynon Taf yn 2014. Daeth tyrfa i’w angladd yn Eglwys St Margaret ddydd Mercher diwethaf i ddathlu’r cof am Bernard a thalu teyrnged i fywyd a gafodd ei fyw’n dda, yn llawn o angerdd a gwasanaeth i’r gymuned. Bydd llwch Bernard yn cael ei wasgaru ar fedd Guto yn Eglwys Llanwynno a thrwy’r ras Nos Galan, bydd y cof am Bernard yn cael ei gadw’n fyw.

Russell George.