Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

17/01/2017
1. 1. Cwestiynau i’r Prif Weinidog
1. 1. Questions to the First Minister

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni yw’r cwestiynau i’r Prif Weinidog, a’r cwestiwn cyntaf, Mark Isherwood.

The first item on our agenda is questions to the First Minister, and the first question, Mark Isherwood.

1. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo pobl ag anableddau yng Nghymru? OAQ(5)0369(FM)

1. How is the Welsh Government assisting people with disabilities in Wales? OAQ(5)0369(FM)

Our framework for action on independent living sets out our plans to assist disabled people in Wales. We will work together with disabled people and public sector bodies across Wales to refresh the framework this year.

Mae ein fframwaith ar gyfer gweithredu ar fyw yn annibynnol yn nodi ein cynlluniau i gynorthwyo pobl anabl yng Nghymru. Byddwn yn cydweithio â phobl anabl a chyrff sector cyhoeddus ledled Cymru i adfywio’r fframwaith eleni.

Diolch. Further to the Welsh Government announcement it was transferring the Welsh independent living grant to local authorities, a campaigner in Wrexham, Nathan Davies, who actually presented a certificate to the Enabling Wales north Wales graduation last month, expressed concern that they felt that disabled people had been ‘sold down the river’, and that all they could see was yet more fighting. And Disability Wales expressed disappointment that the Welsh Government didn’t follow Scotland in setting up an independent living fund, administered by Inclusion Scotland, which Northern Ireland has also commissioned its ILF from. How, therefore, will you engage with such concerns to ensure that not only local authorities and the health boards, but the Welsh Government itself, is complying with the intention of the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014, placing a duty on public authorities to promote the involvement of people in the design and delivery of care and support services?

Diolch. Yn dilyn cyhoeddiad Llywodraeth Cymru ei bod yn trosglwyddo grant byw'n annibynnol Cymru i awdurdodau lleol, mynegodd ymgyrchydd yn Wrecsam, Nathan Davies, a gyflwynodd dystysgrif i'r seremoni raddio Galluogi Cymru gogledd Cymru fis diwethaf mewn gwirionedd, bryder eu bod yn teimlo bod pobl anabl wedi cael eu bradychu, a’r cwbl y gallent ei weld oedd mwy o ddadlau unwaith eto. A mynegodd Anabledd Cymru siom nad oedd Llywodraeth Cymru yn dilyn yr Alban trwy sefydlu cronfa byw'n annibynnol, wedi ei gweinyddu gan Inclusion Scotland, y mae Gogledd Iwerddon hefyd wedi comisiynu ei gronfa byw’n annibynnol ganddynt. Sut, felly, wnewch chi ymgysylltu â phryderon o'r fath i sicrhau nid yn unig bod awdurdodau lleol a'r byrddau iechyd, ond Llywodraeth Cymru ei hun, yn cydymffurfio â bwriad Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, sy’n gosod dyletswydd ar awdurdodau cyhoeddus i hyrwyddo cyfranogiad pobl yn y gwaith o gynllunio a darparu gwasanaethau gofal a chymorth?

Well, the decision was taken to enable payments to be made uninterrupted to former recipients in Wales. It was an interim decision, designed to last until 31 March this year, while we considered which arrangements were appropriate to provide support in the longer term. And, following advice from the stakeholders advisory group, which does include organisations that represent disabled people in Wales, we are introducing, from this April, a two-year transitional arrangement, whereby support in the future will be through normal social care provision.

Wel, gwnaed y penderfyniad i alluogi taliadau i gael eu gwneud yn ddi-dor i gyn-dderbynwyr yng Nghymru. Penderfyniad dros dro oedd hwn, a fwriadwyd i bara tan 31 Mawrth eleni, tra ein bod yn ystyried pa drefniadau fyddai’n briodol i ddarparu cymorth yn y tymor hwy. Ac, yn dilyn cyngor gan y grŵp cynghori rhanddeiliaid, sydd yn cynnwys sefydliadau sy'n cynrychioli pobl anabl yng Nghymru, rydym ni’n cyflwyno, o fis Ebrill eleni, trefniant pontio dros ddwy flynedd, sy’n golygu y bydd cymorth yn y dyfodol trwy ddarpariaeth arferol o ofal cymdeithasol.

I want to highlight the importance of sign language to the deaf community. For many deaf people, it is a major method of communication. I should perhaps declare an interest as my sister is profoundly deaf. Will the First Minister join me in supporting the creation of GCSE first-language sign language, and for it to be treated as the equivalent of first-language Welsh and English at GCSE?

Hoffwn dynnu sylw at bwysigrwydd iaith arwyddion i'r gymuned pobl fyddar. I lawer o bobl fyddar, mae'n ddull pwysig o gyfathrebu. Efallai y dylwn i ddatgan buddiant gan fod fy chwaer yn hollol fyddar. A wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi i gefnogi creu TGAU iaith arwyddion iaith gyntaf, ac iddi gael ei thrin yn gyfartal â Chymraeg a Saesneg iaith gyntaf ar lefel TGAU?

Well, it’s a matter, ultimately, for Qualifications Wales. They are responsible for the development and approval of qualifications in Wales. That said, I think it is important—and I take very much on board what the Member has said—to promote British Sign Language and also to promote the availability of qualifications in British Sign Language. It is a matter I will take up on his behalf with Qualifications Wales.

Wel, mae'n fater, yn y pen draw, i Gymwysterau Cymru. Nhw sy’n gyfrifol am ddatblygu a chymeradwyo cymwysterau yng Nghymru. Wedi dweud hynny, rwy’n credu ei bod hi’n bwysig—ac rwy’n derbyn yn llwyr yr hyn y mae’r Aelod wedi ei ddweud—i hyrwyddo Iaith Arwyddion Prydain a hefyd i hyrwyddo’r ffaith fod cymwysterau ar gael yn Iaith Arwyddion Prydain. Mae'n fater y byddaf yn ei godi ar ei ran gyda Chymwysterau Cymru.

Mae tipyn o sôn wedi bod bod posibilrwydd y bydd y lwfans gweini, sef yr ‘attendance allowance’, yn cael ei ddatganoli i Gymru o San Steffan. Mae tua 100,000 o bobl yng Nghymru yn derbyn y budd-dal yma, ar gost o tua £400 miliwn y flwyddyn. Os bydd y budd-daliadau yma’n cael eu datganoli i Gymru, mi fydd yn rhaid penderfynu wedyn beth fydd rôl yr awdurdodau lleol. Ac mae Plaid Cymru bob tro, wrth gwrs, yn croesawu cael mwy o bwerau yng Nghymru er budd pobl Cymru, ond mae yna bryder mai dull o arbed arian ydy’r symudiad yma yn y pen draw. Sut ydych chi yn medru sicrhau na fydd pobl anabl hŷn yng Nghymru yn dioddef petai’r newid yma yn digwydd?

There’s been a great deal of talk of the possibility that the attendance allowance is to be devolved to Wales from Westminster. Some 100,000 people in Wales receive this benefit at a cost of some £400 million per annum. Now, if these benefits are devolved to Wales, we will then have to decide what the role of local authorities will be. Plaid Cymru, of course, always welcomes additional powers residing here in Wales for the benefit of the people of Wales, but there are concerns that this move is a money-saving mechanism ultimately. So, how can you ensure that older disabled people in Wales won’t lose out if this change were to occur?

Mae yna hanes, wrth gwrs, anffodus yn y lle yma, lle mae yna fudd-daliadau wedi cael eu datganoli ond heb yr arian cyfan yn dod hefyd. Fe welsom ni hynny gyda’r budd-daliadau ynglŷn â threth y cyngor. Felly, nid ydym ni o blaid cael unrhyw bwerau heb ganiatâd y Cynulliad hyn, ac, wrth gwrs, nid ydym ni o blaid cael pwerau heb cyfanswm llawn yr arian yn dilyn y pwerau hynny. Felly, petai hynny’n cael ei gynnig i ni, fe fyddai hynny’n rhywbeth y byddem ni’n ei ystyried, ond fyddem ni byth eisiau cymryd unrhyw bwerau newydd heb fod yr arian yn dod a heb fod sicrwydd yn y tymor hir ynglŷn â ffynhonnell yr arian hynny hefyd.

There is an unfortunate history in this place, where benefits have been devolved but without all the funding to follow. That happened with the council tax benefit. So, we’re not in favour of receiving any powers without the agreement of this Assembly, and we’re not in favour of receiving powers without the full funding to follow. So, if that was offered to us, we would consider it, but we would never wish to take any new powers without the funding being made available and without the assurance in the long term about the source of that funding.

First Minister, in March last year, as part of the Getting Ahead 2 programme, Learning Disability Wales were given £10 million over five years to transform the lives of over 1,000 young people aged 16 to 25 who have a learning disability or learning difficulty, and that is through undertaking a paid work placement lasting between six and 12 months. What does this commitment demonstrate about the Welsh Government’s determination to assist people with disabilities in Wales, and how is this actively helping to change people’s lives?

Brif Weinidog, ym mis Mawrth y llynedd, yn rhan o raglen Getting Ahead 2, rhoddwyd £10 miliwn i Anabledd Dysgu Cymru dros bum mlynedd i weddnewid bywydau dros 1,000 o bobl ifanc 16 i 25 oed sydd ag anableddau dysgu neu anawsterau dysgu, ac mae hynny trwy ymgymryd â lleoliad gwaith â thâl sy'n para rhwng chwech a 12 mis. Beth mae'r ymrwymiad hwn yn ei ddangos am benderfyniad Llywodraeth Cymru i gynorthwyo pobl ag anableddau yng Nghymru, a sut mae hyn yn ymarferol yn helpu i newid bywydau pobl?

Well, we can see the results for ourselves, and I can say that we are working with our learning disability advisory group to develop a learning disability strategic action plan. That will go out to wide consultation later this year in order to build on the good work that’s already been put in place.

Wel, gallwn weld y canlyniadau drosom ein hunain, a gallaf ddweud ein bod ni’n gweithio gyda'n grŵp cynghori ar anabledd dysgu i ddatblygu cynllun gweithredu strategol ar anabledd dysgu. Bydd hwnnw’n destun ymgynghoriad eang yn ddiweddarach eleni er mwyn adeiladu ar y gwaith da sydd wedi ei wneud eisoes.

Ffermwyr yn Sir Benfro

Farmers in Pembrokeshire

2. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi ffermwyr yn Sir Benfro? OAQ(5)0365(FM)

2. Will the First Minister outline what the Welsh Government is doing to support farmers in Pembrokeshire? OAQ(5)0365(FM)

Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio i helpu’r diwydiant ffermio yn sir Benfro, fel ym mhob rhan o Gymru.

The Welsh Government is working to support the farming industry in Pembrokeshire, as in all parts of Wales.

Brif Weinidog, fel rydw i’n siŵr eich bod yn ymwybodol, mae nifer o ffermwyr yn fy etholaeth i yn poeni’n enfawr am y posibilrwydd o gyflwyno parthau perygl nitradau, sy’n mynd i gael effaith aruthrol ar eu busnesau ac ar yr economi wledig yn gyffredinol. Mae ymgynghoriad eich Llywodraeth chi nawr wedi dod i ben, felly a allwch chi ddweud wrthym ni pryd y byddwch chi’n gwneud penderfyniad ar y mater hwn? Ac, yn y cyfamser, a allaf i erfyn arnoch chi i edrych ar y mater yma unwaith eto ac i ystyried cyflwyno mesurau gwirfoddol i wella ansawdd ein dŵr, oherwydd dyna’r ffordd i gefnogi ein ffermwyr, drwy weithio gyda nhw ac nid cyflwyno rheoliadau beichus?

First Minister, as I’m sure you are aware, a number of farmers in my constituency are hugely concerned about the possibility of the introduction of nitrate vulnerable zones, which will have a huge impact on their businesses and on the rural economy more generally. Your Government’s consultation has now been concluded, so can you tell us when you will take a decision on this issue? In the meantime, can I urge you to look at this issue again and to consider introducing a voluntary approach to improve water quality, because that’s the way to support our farmers, by working with them, rather than introducing burdensome regulation?

Wel, bydd atebion yr ymgynghoriad yn cael eu hystyried yn fanwl dros yr wythnosau nesaf ac, wrth gwrs, bydd trafodaeth gyda’r diwydiant amaeth dros yr wythnosau hynny, fel rhan o’r adolygiad sydd wedi cymryd lle.

Well, the responses to the consultation will be considered in detail over the ensuing weeks, and, of course, there will be a discussion with the agriculture industry over those weeks, as part of the review that has taken place.

Wel, beth wnewch chi nawr, Brif Weinidog, i amddiffyn ffermwyr yn sir Benfro a thrwy Gymru gyfan nawr bod Prif Weinidog San Steffan, Theresa May, wedi penderfynu ein bod ni mas o’r farchnad sengl, bod yna ‘tariffs’ o dan reolau'r WTO ar gynnyrch o Gymru, bod yna farchnad ‘free trade’ gyda Seland Newydd, lle mae cig oen yn dod i mewn a thanbrisio cig oen da a chynnyrch Cymru? Beth wnewch chi nawr fel Llywodraeth i amddiffyn buddiannau Cymru yn erbyn penderfyniad San Steffan a’r Torïaid i wneud ffermwyr Cymru yn fwy tlawd ac yn llai abl i gystadlu yn y byd?

What will you do now, First Minister, to protect farmers in Pembrokeshire and the length and breadth of Wales now that the Prime Minister, Theresa May, has decided that we are going to be outwith the single market, that there will be tariffs on Welsh produce under the World Trade Organization rules, and that there is to be a free trade market with New Zealand, from where lamb can come in and undermine the quality produce of Wales? So, what will you, as a Government, do now to protect the interests of Wales in the face of a decision taken by the Conservatives in Westminster to make farmers in Wales poorer and less able to compete on a global basis?

Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau

Questions Without Notice from the Party Leaders

Galwaf yn awr ar arweinwyr y pleidiau i holi’r Prif Weinidog. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.

I now call on the party leaders to question the First Minister. The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Thank you, Presiding Officer. First Minister, last October, one of the most passionate debates was held within this Chamber, and the chamber upstairs was full up with people with an interest in the autism community and wanting to see legislation brought forward from your Government. We were led to believe there was consensus around this, in the Assembly election—that all the political parties believed that there should be an autism Bill brought before the Assembly to improve rights for people who suffer with autism. Yesterday, you brought forward your Trade Union (Wales) Bill. Many people will find it difficult to comprehend why you are standing in the way of bringing forward an autism Bill that could greatly improve access to services and give a legal right to people who have a diagnosis of autism over the trade union Bill that you’ve decided to bring forward. Why have you prioritised the trade union Bill against people with autism?

Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, fis Hydref diwethaf, cynhaliwyd un o'r dadleuon mwyaf angerddol yn y Siambr hon, ac roedd y siambr i fyny'r grisiau yn llawn pobl â buddiant yn y gymuned awtistiaeth ac eisiau gweld deddfwriaeth yn cael ei chyflwyno gan eich Llywodraeth. Cawsom ein harwain i gredu bod consensws ynghylch hyn, yn etholiad y Cynulliad—bod yr holl bleidiau gwleidyddol yn credu y dylai Bil awtistiaeth gael ei roi gerbron y Cynulliad i wella hawliau i bobl sy'n dioddef gydag awtistiaeth. Ddoe, cyflwynasoch eich Bil Undebau Llafur (Cymru). Bydd llawer o bobl yn ei chael hi’n anodd deall pam yr ydych chi’n atal cyflwyniad Bil awtistiaeth a allai wella mynediad at wasanaethau yn fawr a rhoi hawl cyfreithiol i bobl sydd â diagnosis o awtistiaeth gan ddewis yn hytrach y Bil undebau llafur yr ydych chi wedi penderfynu ei gyflwyno. Pam ydych chi wedi blaenoriaethu'r Bil undebau llafur yn hytrach na phobl ag awtistiaeth?

There are two reasons: first of all, we want to protect workers’ rights. His party—his party—want to remove competence from this Assembly over employment rights and regulations. It’s his party’s fault. We wouldn’t have to bring this forward at the speed that we’re having to take it if it wasn’t for the Wales Bill. So, he can’t sit there and try to claim it’s nothing to do with him. And we will stand up for workers’ rights as his party presses down on them, and that’s why we will introduce a trade union Bill to this Chamber, we will look for support from this Assembly to protect the rights of workers, and let’s see what happens, if the competence changes. But we will stand up for Welsh workers, even as his party tramples all over them.

Mae dau reswm: yn gyntaf oll, rydym ni eisiau diogelu hawliau gweithwyr. Mae ei blaid ef—ei blaid ef—eisiau cael gwared ar gymhwysedd y Cynulliad hwn dros hawliau a rheoliadau cyflogaeth. Bai ei blaid ef yw hyn. Ni fyddai'n rhaid i ni gyflwyno hyn ar y cyflymder yr ydym ni'n gorfod ei wneud pe na byddai am Fil Cymru. Felly, ni all ef eistedd yn y fan yna a cheisio honni nad yw’n ddim i’w wneud ag ef. A byddwn yn sefyll dros hawliau gweithwyr wrth i’w blaid ef bwyso i lawr arnynt, a dyna pam y byddwn ni’n cyflwyno Bil undebau llafur i'r Siambr hon, a byddwn yn gofyn am gefnogaeth gan y Cynulliad hwn i ddiogelu hawliau gweithwyr, a gadewch i ni weld beth fydd yn digwydd, os bydd y cymhwysedd yn newid. Ond byddwn yn sefyll dros weithwyr Cymru, hyd yn oed wrth i’w blaid ef eu sathru i lawr.

I believe it’s the Conservative Party that are delivering for Welsh workers, as they are for UK workers, by delivering an economy that has delivered record rates of employment, opportunity and prosperity. But I notice you did not dwell on the reasons why your Government stood in the way of delivering an autism Bill, as opposed to the trade union Bill, where people upstairs after this debate were genuinely in tears and disgusted by the outcome from this Labour Government and the betrayal, as they saw it, of your Government’s commitment in the Assembly election vis-a-vis the words that were spoken in this Chamber in that debate. What is unreasonable—what is unreasonable in the Trade Union Bill about informing employers when strike action’s going to be taken? What is unreasonable about seeking a threshold to get a majority of people who participate in that strike action? There is nothing unreasonable about that. It is your party that is taking us back to the 1970s and moving away from empowering workers to get on in this country. So, what is unreasonable in that Trade Union Bill that demands that your Government bring forward a separate piece of legislation?

Rwy'n credu mai’r Blaid Geidwadol sy’n cyflawni ar ran gweithwyr Cymru, fel y mae ar ran gweithwyr y DU, trwy ddarparu economi sydd wedi cyflwyno’r cyfraddau cyflogaeth, cyfleoedd a ffyniant mwyaf erioed. Ond rwy’n sylwi na wnaethoch chi sôn am y rhesymau pam y gwnaeth eich Llywodraeth rwystro cyflwyniad Bil awtistiaeth, yn hytrach na'r Bil undebau llafur, lle’r oedd pobl i fyny'r grisiau ar ôl y ddadl hon yn wirioneddol yn eu dagrau ac wedi’u ffieiddio gan y canlyniad gan y Llywodraeth Lafur hon a'r brad, fel yr oedden nhw’n ei weld, o ymrwymiad eich Llywodraeth yn etholiad y Cynulliad parthed y geiriau a siaradwyd yn y Siambr hon yn y ddadl honno. Beth sy'n afresymol—beth sy’n afresymol yn y Bil Undebau Llafur am hysbysu cyflogwyr pan fo streic yn mynd i gael ei galw? Beth sy’n afresymol am geisio trothwy i gael mwyafrif o bobl sy'n cymryd rhan yn y streic honno? Nid oes unrhyw beth yn afresymol am hynny. Eich plaid chi sy’n mynd â ni yn ôl i’r 1970au ac yn symud oddi wrth grymuso gweithwyr i lwyddo yn y wlad hon. Felly, beth sy’n afresymol yn y Bil Undebau Llafur hwnnw sy'n mynnu bod eich Llywodraeth yn cyflwyno darn o ddeddfwriaeth ar wahân?

It is odious that the leader of the Welsh Conservatives tries to use people who are dealing with young people with autism, using that as a way to attack workers—[Interruption.]—attack workers in Wales and the rest of Britain. The reality is that unemployment is lower in Wales than it is in England, Scotland and Northern Ireland because of the actions of the Welsh Government. He talks about a threshold. I don’t remember him arguing for a threshold in the Brexit referendum. Do you remember that? I don’t remember that at all. Thresholds weren’t important at that stage. I don’t believe in thresholds. I didn’t believe in a threshold for the Brexit referendum. I don’t believe in a threshold as far as strike action balloting is concerned. What I believe in is that we stand up for the rights of workers in Wales, despite what is being imposed on them by a hostile Tory Government. Fifty of his own MPs—50 of his own MPs—were calling for strikes to be banned in the public sector. What, are you going to arrest strikers now, are you? Going back to the 1970s—he’d take us back to the 1930s. [Assembly Members: ‘Hear, hear.’]

Mae'n atgas bod arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig yn ceisio defnyddio pobl sy'n ymdrin â phobl ifanc ag awtistiaeth, gan ddefnyddio hynny fel ffordd i ymosod ar weithwyr—[Torri ar draws.] —ymosod ar weithwyr yng Nghymru a gweddill Prydain. Y gwir amdani yw bod diweithdra yn is yng Nghymru nag y mae yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon oherwydd gweithredoedd Llywodraeth Cymru. Mae'n sôn am drothwy. Nid wyf yn cofio iddo ddadlau dros drothwy yn y refferendwm Brexit. Ydych chi'n cofio hynny? Nid wyf yn cofio hynny o gwbl. Nid oedd trothwyon yn bwysig bryd hynny. Nid wyf yn credu mewn trothwyon. Nid oeddwn i’n credu mewn trothwy ar gyfer y refferendwm Brexit. Nid wyf yn credu mewn trothwy cyn belled ag y mae pleidleisio dros streic yn y cwestiwn. Yr hyn yr wyf i’n credu ynddo yw ein bod ni’n sefyll yn gadarn dros hawliau gweithwyr yng Nghymru, er gwaethaf yr hyn sy'n cael ei orfodi arnyn nhw gan Lywodraeth Dorïaidd elyniaethus. Roedd hanner cant o'i ASau ei hun—50 o’i ASau ei hun—yn galw am i streiciau gael eu gwahardd yn y sector cyhoeddus. Beth, ydych chi'n mynd i arestio streicwyr nawr, ydych chi? Mynd yn ôl i'r 1970au—byddai ef yn mynd â ni yn ôl i’r 1930au. [Aelodau'r Cynulliad: 'Clywch, clywch.']

You definitely want beer and sandwiches back in Cathays Park, don’t you, First Minister? The people you are repaying are the union general secretaries who have funded Labour up to the tune of £11 million since Jeremy Corbyn became leader. I challenged you to bring forward that autism Bill, which people were genuinely asking for. I have not heard people calling for a trade union Bill here in Wales because they feel they’re discriminated against. The real—[Interruption.]—the real danger is that you will be trailblazing regional pay by bringing this Bill forward, because you will be lowering the threshold for strike action here in Wales, vis-a-vis other parts of the United Kingdom. Most times, when strike action is taken, it is around terms and conditions and pay. So, you will be the trailblazer for regional pay if you continue to push this trade union Bill through the Assembly. But, equally, you should apologise to the people in the autism community—[Assembly Members: ‘Oh.’]—who feel they’ve been let down by you and your legislative programme.

Rydych chi’n sicr eisiau cwrw a brechdanau yn ôl ym Mharc Cathays, onid ydych chi, Brif Weinidog? Y bobl yr ydych chi’n eu had-dalu yw ysgrifenyddion cyffredinol yr undebau sydd wedi ariannu Llafur gyda £11 miliwn ers i Jeremy Corbyn ddod yn arweinydd. Heriais i chi i gyflwyno’r Bil awtistiaeth hwnnw, yr oedd pobl wir yn gofyn amdano. Nid wyf wedi clywed pobl yn galw am Fil undebau llafur yma yng Nghymru oherwydd eu bod nhw’n teimlo bod gwahaniaethu yn eu herbyn. Y perygl—[Torri ar draws.]—Y perygl gwirioneddol yw y byddwch chi’n cyflwyno tâl rhanbarthol trwy gyflwyno’r Bil hwn, gan y byddwch chi’n gostwng y trothwy ar gyfer streic yma yng Nghymru, o’i gymharu â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Gan amlaf, pan fydd streic yn cael ei galw, mae'n ymwneud â thelerau ac amodau a chyflog. Felly, chi fydd yn arwain y ffordd o ran tâl rhanbarthol os gwnewch chi barhau i wthio’r Bil undebau llafur hwn drwy'r Cynulliad. Ond, hefyd, dylech chi ymddiheuro i'r bobl yn y gymuned awtistiaeth— [Aelodau'r Cynulliad: 'O..']—sy'n teimlo eu bod wedi cael eu siomi gennych chi a'ch rhaglen ddeddfwriaethol.

It is odious—I use that word again—to suggest that those people who are dealing with autism and who are dealing with and caring for those people with autism should be set against people who want to have their rights as workers. Isn’t it typical that the Tories’ attitude, as it always has been, is, ‘Set people against each other. Divide and rule.’ We will do all that we can to help those people with autism and those people caring for people with autism. We’ve done that through previous legislation. We have done that through the funding we have put in place. We haven’t cut social services spending by 6 per cent as he has and his party has in London. Delayed transfers of care—up in England, and the disaster of the NHS in England at the moment were all caused by a lack of spending on social services. I make no apology at all for standing up for the rights of workers in Wales and their representatives, and if he doesn’t like that, he can go and explain to voters in Wales why he wants people to be in a position where they no longer have the ability to exercise their democratic right to strike. He yaps away, doesn’t he? He yaps away like an untrained dog in the back of the Chamber there—

Mae'n atgas—defnyddiaf y gair yna eto—i awgrymu y dylid gosod y bobl hynny sy’n ymdrin ag awtistiaeth ac yn ymdrin â’r bobl hynny sydd ag awtistiaeth ac yn gofalu amdanynt, yn erbyn pobl sydd eisiau eu hawliau fel gweithwyr. Onid yw'n nodweddiadol mai agwedd y Torïaid, fel y bu erioed, yw, 'Gosod pobl yn erbyn ei gilydd. Rhannu a rheoli.' Byddwn yn gwneud popeth a allwn i helpu'r bobl hynny ag awtistiaeth a'r bobl hynny sy'n gofalu am bobl ag awtistiaeth. Rydym ni wedi gwneud hynny trwy ddeddfwriaeth flaenorol. Rydym ni wedi gwneud hynny drwy'r cyllid yr ydym ni wedi ei gyflwyno. Nid ydym wedi torri 6 y cant ar wariant ar wasanaethau cymdeithasol fel y mae ef a'i blaid wedi ei wneud yn Llundain. Oedi wrth drosglwyddo gofal—wedi cynyddu yn Lloegr, ac achoswyd trychineb y GIG yn Lloegr ar hyn o bryd gan ddiffyg gwariant ar wasanaethau cymdeithasol. Nid wyf yn ymddiheuro o gwbl am sefyll dros hawliau gweithwyr yng Nghymru a'u cynrychiolwyr, ac os nad yw'n hoffi hynny, gall fynd i esbonio wrth bleidleiswyr yng Nghymru pam mae eisiau i bobl fod mewn sefyllfa lle nad yw’r gallu ganddyn nhw mwyach i arfer eu hawl democrataidd i fynd ar streic. Mae’n clebran yn ddi-baid, onid ydyw? Mae’n clebran yn ddi-baid fel ci heb ei hyfforddi yng nghefn y Siambr yn y fan yna—

There’s been a lot of yapping during this question and answer.

Bu llawer o glebran yn ystod y cwestiwn ac ateb hwn.

From our perspective, we will stand up for the rights of workers, even if he is indifferent to them.

O'n safbwynt ni, byddwn yn sefyll yn gadarn dros hawliau gweithwyr, hyd yn oed os nad oes ots ganddo ef amdanynt.

Diolch, Lywydd. On 15 December last year, figures on the performance and the value of the Welsh economy were published. Now, they haven’t received a huge amount of attention, but they show that the Welsh economy now stands at 71 per cent of the UK index, down from 71.4 per cent in 2014. Now, we need to be closing that wealth gap and not presiding over it widening. Aside from the risk that we face from losing the funds currently received by deprived communities, there’s also a risk to businesses and jobs from the decision to leave the European Union. It’s vital from a safeguarding jobs perspective that Wales continues to participate as much as we possibly can in the single market. First Minister, do you agree with Plaid Cymru that it is in the Welsh national interest to continue to participate fully in the single market without tariffs or barriers?

Diolch, Lywydd. Ar 15 Rhagfyr y llynedd, cyhoeddwyd ffigurau ar berfformiad a gwerth economi Cymru. Nawr, nid ydynt wedi cael llawer iawn o sylw, ond maen nhw’n dangos bod economi Cymru yn 71 y cant o fynegai'r DU erbyn hyn, i lawr o 71.4 y cant yn 2014. Nawr, mae angen i ni fod yn cau’r bwlch cyfoeth hwnnw ac nid llywyddu dros ei ehangiad. Ar wahân i'r risg sy'n ein hwynebu o ran colli cyllid a dderbynnir ar hyn o bryd gan gymunedau o amddifadedd, ceir perygl hefyd i fusnesau a swyddi o'r penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd. Mae'n hanfodol o safbwynt diogelu swyddi bod Cymru yn parhau i gymryd cymaint ag y gallwn o ran yn y farchnad sengl. Brif Weinidog, a ydych chi’n cytuno â Phlaid Cymru ei bod er budd cenedlaethol Cymru i barhau i gymryd rhan lawn yn y farchnad sengl heb dariffau na rhwystrau?

It’s a position we’ve held for many, many months. The phrase we’ve used is ‘full and unfettered access’. Single market participation amounts to much the same thing. What we have to avoid in the next few months and years is anything that impairs the ability of businesses to export from Wales and therefore makes it more difficult for them to employ people. It’s right to say that GDP needs to increase. The way to do that is to invest even more heavily in skills. As people have more skills, they’re better able to attract investment that leads to better-paid jobs. That is exactly the direction that we want to move in. I—and I’m sure she would have done the same thing, of course—listened to the Prime Minister’s speech this morning. Some of it was welcome. I think the tone was better. It wasn’t as aggressive as the nationalist wing of her party—Theresa May’s party—tends to explain it. There were issues about recognising the rights of the devolved nations, which I welcomed, although there is a contradiction in saying that the British Parliament decides the final deal without the devolved parliaments having their own view as well. Leaving the single market I don’t agree with. This half in, half out of the customs union needs more explanation. And, of course, how you have control over immigration with a large open border has never been explained either. So, there is some clarity, not all of it welcome. Some of it is better from the Prime Minister, but there is still a lot of work to be done to make sure that we have the best outcome for Wales.

Mae'n safbwynt sydd gennym ni ers misoedd lawer. Yr ymadrodd yr ydym ni wedi ei ddefnyddio yw 'mynediad llawn a dilyffethair'. Mae cymryd rhan yn y farchnad sengl fwy neu lai yn gyfystyr â hynny. Yr hyn y mae’n rhaid i ni ei osgoi yn ystod y misoedd a’r blynyddoedd nesaf yw unrhyw beth sy'n amharu ar allu busnesau i allforio o Gymru, ac felly’n ei gwneud yn anoddach iddyn nhw gyflogi pobl. Mae'n iawn i ddweud bod angen i CMC gynyddu. Y ffordd i wneud hynny yw buddsoddi mwy fyth mewn sgiliau. Pan fydd gan bobl fwy o sgiliau, gallant ddenu buddsoddiad yn well sy'n arwain at swyddi sy'n talu'n well. Dyna'r union gyfeiriad yr ydym ni eisiau symud iddo. Gwrandewais i—ac rwy'n siŵr ei bod hithau wedi gwneud yr un fath, wrth gwrs—ar araith Prif Weinidog y DU y bore yma. Roedd rhywfaint ohoni i’w chroesawu. Rwy'n credu bod y dôn yn well. Nid oedd mor ymosodol ag y mae adain genedlaetholgar ei phlaid—plaid Theresa May—yn tueddu i’w egluro. Roedd problemau ynghylch cydnabod hawliau'r cenhedloedd datganoledig, yr oeddwn yn eu croesawu, er bod gwrthddweud wrth nodi mai Senedd Prydain sy’n penderfynu ar y cytundeb terfynol heb i’r seneddau datganoledig fynegi eu barn hwythau hefyd. Nid wyf yn cytuno â gadael y farchnad sengl. Mae angen esbonio mwy ar yr hanner i mewn, hanner allan o'r undeb tollau yma. Ac, wrth gwrs, nid yw sut y mae gennych chi reolaeth dros fewnfudo gyda ffin agored fawr erioed wedi cael ei esbonio chwaith. Felly, ceir rhywfaint o eglurder, ac nid yw’r cyfan i’w groesawu. Mae rhywfaint ohono’n well gan y Prif Weinidog, ond mae llawer o waith i'w wneud eto i wneud yn siŵr ein bod ni’n cael y canlyniad gorau i Gymru.

Thank you for that answer, First Minister. Plaid Cymru would argue that Wales is now facing a made-in-London plan for withdrawing from the European Union. I’m glad that you mentioned the question of exports. On this map, the risk to Wales from a hard Brexit is illustrated very strongly, I think. The Welsh economy is the most dependent part of the UK on exports to the EU. Manufacturing economies like ours rely the most upon that market. We’re talking about industrial jobs, jobs in the food industry, in tourism, jobs that are vital to people in Wales, which cannot be put at risk. Now, we also know that much of the non-European investment into Wales has been attracted here because of our position in the single market. Another risk to this country, beyond losing our position in the single market, is that we are heading for neoliberalism—ultra-neoliberalism—based on deregulation and privatisation, based on slashing workers’ rights, based on watering down environmental regulations that keep our country and our landscape clean. We face losing so many of the hard-won gains, and none of us should be prepared to put those at risk easily. First Minister, will you commit to exploring how we can avoid taking this path of economic and social vandalism, and will you champion the need for continued participation in the single market and for the highest possible standards for workers, consumers and for businesses?

Diolch i chi am yr ateb yna, Brif Weinidog. Byddai Plaid Cymru yn dadlau bod Cymru yn wynebu cynllun a luniwyd yn Llundain ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd erbyn hyn. Rwy'n falch eich bod chi wedi sôn am y cwestiwn o allforion. Ar y map hwn, dangosir y perygl i Gymru o Brexit caled yn gryf iawn, rwy’n meddwl. Economi Cymru yw'r rhan fwyaf dibynnol o'r DU ar allforion i'r UE. Economïau gweithgynhyrchu fel ein heconomi ni sy’n dibynnu fwyaf ar y farchnad honno. Rydym ni’n sôn am swyddi diwydiannol, swyddi yn y diwydiant bwyd, mewn twristiaeth, swyddi sy'n hanfodol i bobl yng Nghymru, na ellir eu rhoi mewn perygl. Nawr, rydym ni hefyd yn gwybod bod llawer o'r buddsoddiad o’r tu allan i Ewrop i mewn i Gymru wedi cael ei ddenu yma oherwydd ein sefyllfa yn y farchnad sengl. Perygl arall i'r wlad hon, y tu hwnt i golli ein sefyllfa yn y farchnad sengl, yw ein bod ni’n symud tuag at neo-ryddfrydiaeth—neo-ryddfrydiaeth eithafol—wedi’i seilio ar ddadreoleiddio a phreifateiddio, wedi’i seilio ar sathru ar hawliau gweithwyr, wedi’i seilio ar wanhau rheoliadau amgylcheddol sy'n cadw ein gwlad a’n tirwedd yn lân. Rydym ni’n wynebu colli cymaint o'r enillion a ymladdwyd yn galed i’w hennill, ac ni ddylai’r un ohonom ni fod yn barod i roi'r rheini mewn perygl yn rhwydd. Brif Weinidog, a wnewch chi ymrwymo i archwilio sut y gallwn osgoi dilyn y llwybr hwn o fandaliaeth economaidd a chymdeithasol, ac a wnewch chi hyrwyddo'r angen am gyfranogiad parhaus yn y farchnad sengl ac am y safonau uchaf posibl i weithwyr, defnyddwyr a busnesau?

I will, as I’ve done consistently since June. Of course, there’ll be nothing to stop this Assembly from implementing EU directives if it wishes to. If that’s something that the Assembly wants to do, there shall be no ban on doing that. It’s a matter of the democratic process. One of the contradictions that were expressed by the Prime Minister was that she said that the British Parliament should have a vote on the final deal. Fine, but a lot of that will involve devolved areas. There has to be at least a legislative consent motion through this Assembly before the British Parliament can take that vote. So, there are a number of issues that will need to be resolved there. I was concerned at the Chancellor’s remarks on Sunday when he said that the British economic model would have to change if there was a particularly hard Brexit. He mentioned lowering corporation tax. That was, I think, just one thing out of many things that he would like to do that are not to the taste of either her or me. I don’t believe in, as they would put it, deregulating the employment market. That means slashing workers’ rights and slashing workers’ pay. I don’t believe in destroying environmental protections that have been put in place, that have not just helped in terms of the environment but have helped to promote tourism over the years. Yes, I share with her a concern that there are some in the Conservative Party who see this as an opportunity to introduce radical, right-wing thinking, without any kind of restraint at all, and that is something that I and, I’m sure—I know—she would resist at all costs.

Gwnaf yn wir, fel yr wyf i wedi ei wneud yn gyson ers mis Mehefin. Wrth gwrs, ni fydd unrhyw beth i atal y Cynulliad hwn rhag gweithredu cyfarwyddebau'r UE os yw'n dymuno gwneud hynny. Os yw hynny'n rhywbeth y mae'r Cynulliad eisiau ei wneud, ni fydd unrhyw waharddiad ar wneud hynny. Mater o broses ddemocrataidd yw hwn. Un o'r gwrthddywediadau a fynegwyd gan Brif Weinidog y DU oedd iddi ddweud y dylai Senedd Prydain gael pleidlais ar y cytundeb terfynol. Iawn, ond bydd llawer o hynny’n cynnwys meysydd datganoledig. Mae’n rhaid o leiaf cael cynnig cydsyniad deddfwriaethol drwy'r Cynulliad hwn cyn y gall Senedd Prydain gynnal y bleidlais honno. Felly, ceir nifer o faterion y bydd angen eu datrys yn y fan yna. Roedd sylwadau’r Canghellor ddydd Sul yn peri pryder i mi, pan ddywedodd y byddai'n rhaid i fodel economaidd Prydain newid pe byddai Brexit arbennig o galed. Roedd yn sôn am ostwng treth gorfforaeth. Roedd hwnnw, rwy’n meddwl, yn ddim ond un peth allan o lawer o bethau yr hoffai eu gwneud nad ydynt yn dderbyniol i mi nac iddi hithau. Nid wyf yn credu mewn dadreoleiddio, fel y bydden nhw’n ei ddweud, y farchnad gyflogaeth. Mae hynny'n golygu sathru ar hawliau gweithwyr a thorri cyflogau ​​gweithwyr. Nid wyf yn credu mewn dinistrio amddiffyniadau amgylcheddol sydd wedi eu rhoi ar waith, sydd wedi helpu nid yn unig o ran yr amgylchedd, ond sydd wedi helpu i hyrwyddo twristiaeth dros y blynyddoedd. Ydw, rwy’n rhannu ei phryder bod rhai yn y Blaid Geidwadol sy’n gweld hwn fel cyfle i gyflwyno syniadau asgell dde radical, heb unrhyw fath o ataliad o gwbl, ac mae hynny'n rhywbeth yr wyf i ac, rwy'n siŵr—rwy’n gwybod—y byddai hithau’n ei wrthwynebu ar bob cyfrif.

Yes, First Minister, and Plaid Cymru has stated that we are not prepared to sign up to a negotiation plan that has been hatched by Westminster elites if there is no regard to the devolved administrations. We both know that it makes sense for Wales to work closely with the other devolved governments. Scotland is prioritising single market membership and their economy ahead of any other constitutional aims that they might have, but they are prepared to hold an independence referendum if their compromise options are not met by the UK Government. The situation, as you are aware, in Northern Ireland is very sensitive at the moment, too. Will you confirm that you will work with the Scottish Government and the next Northern Ireland Executive to ensure that the Prime Minister of the UK is deterred from pushing through a plan for more deregulation and more privatisation, which would, of course, be very harmful to people here in this country?

Byddwn, Brif Weinidog, ac mae Plaid Cymru wedi datgan nad ydym ni’n barod i ymrwymo i gynllun trafod sydd wedi ei lunio gan unigolion elitaidd San Steffan os na roddir ystyriaeth i'r gweinyddiaethau datganoledig. Mae’r ddau ohonom ni’n gwybod ei bod yn gwneud synnwyr i Gymru weithio'n agos gyda'r llywodraethau datganoledig eraill. Mae’r Alban yn blaenoriaethu aelodaeth o’r farchnad sengl a’i heconomi cyn unrhyw nodau cyfansoddiadol eraill a allai fod ganddynt, ond maen nhw’n barod i gynnal refferendwm annibyniaeth os chaiff eu dewisiadau cyfaddawd eu bodloni gan Lywodraeth y DU. Mae'r sefyllfa yng Ngogledd Iwerddon, fel y gwyddoch, yn sensitif iawn ar hyn o bryd, hefyd. A wnewch chi gadarnhau y byddwch chi’n gweithio gyda Llywodraeth yr Alban a Gweithrediaeth nesaf Gogledd Iwerddon i sicrhau bod Prif Weinidog y DU yn cael ei rhwystro rhag bwrw ymlaen â chynllun i gael mwy o ddadreoleiddio a mwy o breifateiddio, a fyddai, wrth gwrs, yn niweidiol iawn i bobl yma yn y wlad hon?

We do work with the Scottish Government. We don't, clearly, have the same view on the final destination, as it were, but we do work with them and talk to them with a view to forming common ground where we can, and that is sensible diplomacy. Northern Ireland is more difficult, because, in Northern Ireland, the First Minister and the deputy First Minister had very radically different views on Brexit. We see the situation in Northern Ireland, and part of the dynamic of the problem in Northern Ireland is Brexit. It's not the main problem at the moment, but it sits there, because of the peace agreement that was put in place, and the only identity that people in Northern Ireland shared was a European one; they don't have another shared identity. So, that must be managed very, very carefully. But it's hugely important that, whatever the outcome of the election in Northern Ireland, we're able to work with Northern Ireland and with Scotland to remind Whitehall that this isn't just about the Whitehall bubble; it's about all four nations of the UK.

Rydym ni’n gweithio gyda Llywodraeth yr Alban. Nid oes gennym, yn amlwg, yr un farn ar y nod yn y pen draw, fel petai, ond rydym ni’n gweithio gyda nhw ac yn siarad â nhw gyda’r bwriad o ganfod tir cyffredin lle y gallwn, ac mae hynny'n ddiplomyddiaeth synhwyrol. Mae Gogledd Iwerddon yn anoddach, oherwydd, yng Ngogledd Iwerddon, roedd gan y Prif Weinidog a'r Dirprwy Brif Weinidog safbwyntiau hollol wahanol ar Brexit. Rydym ni’n gweld y sefyllfa yng Ngogledd Iwerddon, a rhan o ddeinamig y broblem yng Ngogledd Iwerddon yw Brexit. Nid dyna’r brif broblem ar hyn o bryd, ond mae'n bodoli, oherwydd y cytundeb heddwch a roddwyd ar waith, a'r unig hunaniaeth yr oedd pobl yng Ngogledd Iwerddon yn ei rhannu oedd yr un Ewropeaidd; nid oes ganddyn nhw hunaniaeth arall maen nhw’n ei rhannu. Mae'n rhaid rheoli hynny'n ofalus iawn felly. Ond mae'n hynod bwysig, beth bynnag fydd canlyniad yr etholiad yng Ngogledd Iwerddon, ein bod ni’n gallu gweithio gyda Gogledd Iwerddon a'r Alban i atgoffa Whitehall nad yw hyn yn ymwneud â swigen Whitehall yn unig; mae’n ymwneud â phob un o bedair gwlad y DU.

Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.

The leader of the UKIP group, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. The First Minister is trying to compete with the leader of Plaid Cymru as a sort of Jeremiah of Wales today in relation to Wales's future outside the EU. I’m sorry to hear him say that he is against lower taxes on business, because the Irish republic has very successfully used a lower rate of corporation tax to attract a huge number of firms into Dublin, particularly in the financial services sector. So, it seems to me wholly counter-productive to Wales's interests to rule this out for the future.

Last week, the First Minister said, in relation to the single market:

‘I don’t believe you can have access to the single market and, at the same time, say that you want full control over immigration.’

Well, that's exactly what we do have with the South Korea trade agreement; why isn't that going to be possible for us in Britain?

Diolch, Lywydd. Mae’r Prif Weinidog yn ceisio cystadlu ag arweinydd Plaid Cymru fel rhyw fath o Jeremeia Cymru heddiw o ran dyfodol Cymru y tu allan i'r UE. Mae'n ddrwg gennyf ei glywed yn dweud ei fod yn erbyn trethi is ar fusnes, gan fod gweriniaeth Iwerddon wedi defnyddio cyfradd is o dreth gorfforaeth yn llwyddiannus iawn i ddenu nifer fawr o gwmnïau i mewn i Ddulyn, yn enwedig yn y sector gwasanaethau ariannol. Felly, mae'n ymddangos i mi yn gwbl wrthgynhyrchiol i fuddiannau Cymru i ddiystyru hyn ar gyfer y dyfodol.

Yr wythnos diwethaf, dywedodd y Prif Weinidog, o ran y farchnad sengl:

Nid wyf yn credu y gallwch chi gael mynediad at y farchnad sengl a dweud ar yr un pryd eich bod eisiau cael rheolaeth lawn ar fewnfudo.

Wel, dyna’n union sydd gennym ni gyda chytundeb masnach De Corea; pam nad yw hynny’n mynd i fod yn bosibl i ni ym Mhrydain?

How can you have full control over immigration when you have a large, open border with the EU?

Sut gallwch chi gael rheolaeth lawn dros fewnfudo pan fo gennych chi ffin fawr, agored gyda'r UE?

How can you have full control over immigration if you have a large, open border with the EU?

Sut gallwch chi gael rheolaeth lawn dros fewnfudo os oes gennych chi ffin fawr, agored gyda'r UE?

Well, Theresa May referred to this in her speech this morning. We did have a common travel area with the Irish republic long before either of us were members of the EU. This is a practical question that does need to be solved, and there's no reason to think it can't be solved. But what I'm interested in, as a result of—[Interruption.]

Wel, cyfeiriodd Theresa May at hyn yn ei haraith y bore yma. Roedd gennym ni ardal deithio gyffredin gyda gweriniaeth Iwerddon ymhell cyn bod yr un ohonom ni’n aelodau o'r UE. Mae hwn yn gwestiwn ymarferol y mae angen ei ddatrys, ac nid oes unrhyw reswm i feddwl na ellir ei ddatrys. Ond yr hyn y mae gennyf i ddiddordeb ynddo, o ganlyniad i—[Torri ar draws.]

Let's allow the leader of the UKIP group to be heard, please.

Gadewch i ni ganiatáu i arweinydd grŵp UKIP gael ei glywed, os gwelwch yn dda.

Thank you for your protection, Llywydd.

As a result of Theresa May's speech at lunchtime today, she has clarified a number of issues—not all, I accept, and what the First Minister said about the customs union certainly needs further clarification—but she has clarified the Government's position. Can the First Minister now clarify: what exactly is the Labour Party's policy on managed migration from the EU?

Diolch i chi am eich amddiffyniad, Lywydd.

O ganlyniad i araith Theresa May amser cinio heddiw, mae hi wedi egluro nifer o faterion—nid y cwbl, rwy’n derbyn, ac mae’n sicr angen egluro mwy ar yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog am yr undeb tollau—ond mae hi wedi egluro safbwynt y Llywodraeth. A all y Prif Weinidog egluro nawr: beth yn union yw polisi'r Blaid Lafur ar fudo a reolir o’r UE?

I've explain the policy, and that is freedom of movement to work; something close to what the Norwegians have. It takes away the fears of some people that people move to a particular country in order to claim benefits. Whether that's true or not, we know the perception was there. And it is, I think, a reasonable position to take that most people in the UK would accept. Now, I mean, he is right about the situation in Ireland; it does need to be solved. Unfortunately, no-one knows how to solve this. The reality is, and my concern is—and he’s right about the common travel area—but then, for the first time ever in history, there will be wholly different immigration policies on both sides of that border. Ireland, it is true, is not part of Schengen, but it will have freedom of movement. If you want to come into the UK, go into Ireland; you can get into the UK without any checks at all, without any kind of control, and that is the reality of the situation.

In terms of customs, are we then to see the return of the customs posts on that border, and customs posts in our Welsh ports? That issue hasn't been resolved at all—and the effect that would have on the throughput of vehicles and people through those ports. What I fear more than anything else is that, somehow, Northern Ireland gets a better deal in terms of customs than Wales does. That will channel traffic through Cairnryan, and possibly through Stranraer, in the future, at a cost of jobs in the Welsh ports. So, whatever happens, the situation, whether it is the Welsh ports or the Northern Ireland border, has to be the same in order to ensure that fairness of treatment.

Rwyf wedi esbonio'r polisi, sef rhyddid i symud i weithio; rhywbeth tebyg i’r hyn sydd gan y Norwyaid. Mae'n cael gwared ar ofnau rhai pobl bod pobl yn symud i wlad benodol er mwyn hawlio budd-daliadau. Pa un a yw hynny’n wir ai peidio, rydym ni’n gwybod bod y dybiaeth yno. Ac mae’n safbwynt rhesymol, rwy’n credu, i'w gymryd y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn y DU yn ei dderbyn. Nawr, hynny yw, mae’n iawn am y sefyllfa yn Iwerddon; mae angen ei datrys. Yn anffodus, nid oes unrhyw un yn gwybod sut i ddatrys hyn. Y gwir yw, a fy mhryder i yw—ac mae'n iawn am yr ardal deithio gyffredin—ond wedyn, am y tro cyntaf erioed mewn hanes, bydd polisïau mewnfudo hollol wahanol ar y ddwy ochr i’r ffin honno. Nid yw Iwerddon, mae'n wir, yn rhan o Schengen, ond bydd ganddi ryddid i symud. Os ydych chi eisiau dod i mewn i'r DU, ewch i Iwerddon; gallwch gyrraedd y DU heb unrhyw archwiliadau o gwbl, heb unrhyw fath o reolaeth o gwbl, a dyna yw realiti'r sefyllfa.

O ran tollau, a ydym ni’n mynd i weld felly ailddyfodiad y safleoedd tollau ar y ffin honno, a safleoedd tollau yn ein porthladdoedd yng Nghymru? Nid yw'r mater hwnnw wedi ei ddatrys o gwbl—a'r effaith y byddai hynny’n ei chael ar y trwybwn o gerbydau a phobl drwy’r porthladdoedd hynny. Yr hyn yr wyf yn ei ofni fwy na dim arall yw y bydd Gogledd Iwerddon, rywsut, yn cael gwell bargen o ran tollau nag y mae Cymru. Bydd hynny'n llywio traffig trwy Cairnryan, a thrwy Stranraer o bosibl, yn y dyfodol, ar draul swyddi ym mhorthladdoedd Cymru. Felly, beth bynnag fydd yn digwydd, mae’n rhaid i’r sefyllfa, boed hynny ym mhorthladdoedd Cymru neu ar ffin Gogledd Iwerddon, fod yr un fath er mwyn sicrhau’r driniaeth deg honno.

Well, the First Minister is talking about all sorts of transitional points, which, inevitably, have to be considered. We had similar difficulties when we entered the EU 40-odd years ago. There were problems with the transition; these can be dealt with. But, what I'm concerned with is that the First Minister is always looking on the black side of things and imagining the worst. He did this in relation to Donald Trump in the United States—and I’ve raised this with him several times—when he said that Donald Trump believes in America first, and it would never be possible to agree a free-trade agreement with the United States. What is clear is that it is not going to be possible for the EU to agree a free-trade agreement with the US, but Donald Trump himself has said in the last 24 or 48 hours that he would move very quickly to make a new trade deal with the UK:

‘I’m a big fan of the UK. We’re going to work very hard to get it done quickly and done properly. Good for both sides.’

Can I not persuade the First Minister to have just a glimmer of optimism for the future?

Wel, mae'r Prif Weinidog yn siarad am bob math o bwyntiau trosiannol, y mae’n rhaid, yn anochel, eu hystyried. Cawsom anawsterau tebyg pan wnaethom ni ymuno â’r UE tua 40 mlynedd yn ôl. Cafwyd problemau gyda'r cyfnod pontio; gellir ymdrin â’r rhain. Ond, yr hyn yr wyf i'n poeni amdano yw bod y Prif Weinidog bob amser yn edrych ar yr ochr ddu i bethau a dychmygu’r gwaethaf. Gwnaeth hyn o ran Donald Trump yn yr Unol Daleithiau—ac rwyf wedi codi hyn gydag ef sawl gwaith—pan ddywedodd fod Donald Trump yn credu yn America yn gyntaf, ac na fyddai byth yn bosibl dod i gytundeb masnach rydd gyda'r Unol Daleithiau. Yr hyn sy'n amlwg yw nad yw'n mynd i fod yn bosibl i'r UE ddod i gytundeb masnach rydd gyda'r Unol Daleithiau, ond mae Donald Trump ei hun wedi dweud yn y 24 neu 48 awr ddiwethaf y byddai'n symud yn gyflym iawn i lunio cytundeb masnach newydd gyda’r DU:

Rwy’n gefnogwr brwd o’r DU. Rydym ni’n mynd i weithio'n galed iawn i’w wneud yn gyflym a’i wneud yn iawn. Mae hynny’n dda i’r ddwy ochr.'

Oni allaf i berswadio'r Prif Weinidog i gael dim ond llygedyn o obaith ar gyfer y dyfodol?

Well, I do not believe that the American Government will want to have a free-trade agreement with anybody that is anything other than very, very positive for the US and negative for the other party to the agreement. Donald Trump has said he wants to tear up the trans-Pacific partnership. He wants to tear up the North American free trade agreement and have an agreement with the UK. Does that mean, then, that we will see beef full of hormones coming into the UK market and undercutting our Welsh beef farmers? Does it mean that we will see, for example—and his party was campaigning against TTIP, saying that it was a bad deal—does this mean that, if TTIP was back on the table, he would now support it? Would the party now support it? Does it mean, for example, that the UK will collapse at the knees if the US Government says, ‘You must open up your public services to privatisation’? Because that’s what they’ll press for.

I have to say that I am in favour of good relations with the US. Of course I am. I’m in favour of good relations with all countries. But I am sometimes touched by the sweet naivety of the leader of UKIP and his fellow traveller, the leader of the Welsh Conservatives, when they think the world will be an easy place and that free-trade agreements are easy to negotiate. They are not. The free-trade agreement between the EU and Greenland took three years, and that was just about fish. The agreement with Canada was seven years. Other agreements take 10 years.

I’ve looked at the list of tariffs that are involved. I mean, there are tariffs on hats and umbrellas, for goodness’ sake. Agriculture is always excluded from free-trade agreements. Almost always. It’s not there with Canada, it’s not there between Norway and the EU. The agricultural tariff is nearly 50 per cent. Welsh farmers cannot live with a tariff on Welsh lamb and Welsh beef of 50 per cent, and anybody who thinks that they can is letting Welsh farmers down.

Wel, nid wyf yn credu y bydd Llywodraeth America yn awyddus i gael cytundeb masnach rydd gydag unrhyw un sydd yn unrhyw beth heblaw cadarnhaol dros ben i’r Unol Daleithiau ac yn negyddol i unrhyw barti arall i'r cytundeb. Mae Donald Trump wedi dweud ei fod eisiau diddymu’r bartneriaeth drawsiwerydd. Mae ef eisiau diddymu cytundeb masnach Gogledd America a chael cytundeb gyda'r DU. A yw hynny'n golygu, felly, y byddwn ni’n gweld cig eidion yn llawn hormonau yn dod i mewn i farchnad y DU ac yn rhatach na chig ein ffermwyr cig eidion yng Nghymru? A yw'n golygu y byddwn ni’n gweld, er enghraifft—ac roedd ei blaid ef yn ymgyrchu yn erbyn TTIP, gan ddweud ei fod yn gytundeb gwael—a yw hyn yn golygu, pe byddai TTIP yn ôl ar y bwrdd, y byddai’n ei gefnogi nawr? A fyddai'r blaid yn ei gefnogi nawr? A yw'n golygu, er enghraifft, y bydd y DU yn cwympo ar ei phen-gliniau os bydd Llywodraeth yr Unol Daleithiau yn dweud, 'Mae’n rhaid i chi agor eich gwasanaethau cyhoeddus i’w preifateiddio'? Oherwydd dyna fyddant yn pwyso amdano.

Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod i o blaid perthynas dda gyda'r Unol Daleithiau. Wrth gwrs fy mod i. Rwyf o blaid perthynas dda gyda phob gwlad. Ond rwy’n cael fy nghyffwrdd weithiau gan naïfrwydd hyfryd arweinydd UKIP a'i gyd-deithiwr, arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, pan fyddant yn meddwl y bydd y byd yn lle hawdd a bod cytundebau masnach rydd yn hawdd eu cytuno. Nid yw hynny’n wir. Cymerodd y cytundeb masnach rydd rhwng yr UE a'r Ynys Las dair blynedd, ac roedd hynny’n ymwneud â physgod yn unig. Cymerodd y cytundeb gyda Chanada saith mlynedd. Mae cytundebau eraill yn cymryd 10 mlynedd.

Rwyf i wedi edrych ar y rhestr o dariffau dan sylw. Hynny yw, ceir tariffau ar hetiau ac ambarelau, er mwyn popeth. Mae amaethyddiaeth bob amser wedi ei heithrio o gytundebau masnach rydd. Bron bob amser. Nid yw yno gyda Chanada, nid yw yno rhwng Norwy a'r UE. Mae'r tariff amaethyddol bron i 50 y cant. Ni all ffermwyr Cymru fyw gyda thariff ar gig oen Cymru a chig eidion Cymru o 50 y cant, ac mae unrhyw un sy'n credu y gallant yn siomi ffermwyr Cymru.

Gwastraff Bwyd

Food Waste

3. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i leihau gwastraff bwyd yng nghartrefi Cymru? OAQ(5)0373(FM)

3. What is the Welsh Government doing to reduce food waste in Welsh households? OAQ(5)0373(FM)

Food waste in Welsh households has decreased by 12 per cent from 2009 to 2015. We as a Government fund the Waste and Resources Action Programme Cymru ‘Love Food, Hate Waste’ consumer campaign.

Mae gwastraff bwyd yng nghartrefi Cymru wedi gostwng 12 y cant rhwng 2009 a 2015. Rydym ni fel Llywodraeth yn ariannu ymgyrch defnyddwyr ‘Hoffi Bwyd, Casáu Gwastraff’ Rhaglen Gweithredu Gwastraff ac Adnoddau Cymru.

You’re right, First Minister, that food waste has reduced by 12 per cent, and it has saved 105 tonnes of carbon a year over that same period. However, even with that 12 per cent reduction, there has been 188,000 tonnes of food worth £70 million thrown away by Welsh households in 2015. Given that 50 per cent of that food waste comes from households, it is clear that reducing the amount of waste here will have a significant financial benefit for both individuals and for the environment. What is interesting going alongside that is that 60 per cent of people who were questioned thought that they were not wasting any food whatsoever. So, given those facts, First Minister, what do you think the Welsh Government could do in terms of at least educating people about the food that they are wasting to the tune of £35 million a year?

Rydych chi'n iawn, Brif Weinidog, fod gwastraff bwyd wedi gostwng 12 y cant, ac mae wedi arbed 105 tunnell o garbon y flwyddyn dros yr un cyfnod. Fodd bynnag, hyd yn oed gyda'r gostyngiad hwnnw o 12 y cant, taflwyd 188,000 tunnell o fwyd gwerth £70 miliwn i ffwrdd gan gartrefi yng Nghymru yn 2015. O ystyried bod 50 y cant o'r gwastraff bwyd hwnnw yn dod o gartrefi, mae'n amlwg y bydd lleihau cyfanswm y gwastraff yma yn cael budd ariannol sylweddol i unigolion ac i'r amgylchedd. Yr hyn sy'n ddiddorol ochr yn ochr â hynny yw bod 60 y cant o'r bobl a holwyd yn credu nad oeddent yn gwastraffu unrhyw fwyd o gwbl. Felly, o ystyried y ffeithiau hynny, Brif Weinidog, beth ydych chi’n ei gredu y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud o ran addysgu pobl o leiaf am y bwyd y maen nhw’n ei wastraffu, sy’n costio £35 miliwn y flwyddyn?

Well, I can say that the ‘Love Food, Hate Waste’ cascade training is available for communities and businesses. To date, WRAP Cymru have trained over 3,400 people in Wales and that helps consumers to make the most of the food that they buy. It’s a start. There’s more to do, but we can do more. We have already reduced the amount of food waste in Wales. Some 24,000 tonnes has been reduced so far. We know there’s further to go, but that work is now ongoing.

Wel, gallaf ddweud fod hyfforddiant rhaeadru 'Hoffi Bwyd, Casáu Gwastraff' ar gael i gymunedau a busnesau. Hyd yn hyn, mae WRAP Cymru wedi hyfforddi dros 3,400 o bobl yng Nghymru ac mae hynny’n helpu defnyddwyr i wneud y mwyaf o'r bwyd y maen nhw’n ei brynu. Mae'n gychwyn. Mae mwy i'w wneud, ond gallwn wneud mwy. Rydym ni eisoes wedi lleihau cyfanswm y gwastraff bwyd yng Nghymru. Fe’i gostyngwyd gan oddeutu 24,000 tunnell hyd yn hyn. Rydym ni’n gwybod bod mwy i’w wneud, ond mae’r gwaith hwnnw’n parhau nawr.

Of course, it’s not just households; it’s public services as well where this needs some attention. The Waste and Resources Action Programme, WRAP, which your Government funds, is now working with Abertawe Bro Morgannwg university health board to identify how to reduce food waste in hospitals. That’s one thing. But last week, ABMU confirmed that admissions to them from malnutrition were at their highest for five years. So, WRAP and ABMU can work together with other parties to identify and share good ideas—in fact, I’m hosting one of those Love Food Hate Waste advice sessions in Bridgend this Thursday; you may want to come—but do you think that food waste is just part of a bigger issue for Government and society, about nutrition and attitudes to food, which we need to take more seriously, rather than fragmented responses to things like obesity, packaging, nursing care, animal health, carbon footprint, and so on?

Wrth gwrs, nid cartrefi yn unig yw hyn; ceir gwasanaethau cyhoeddus hefyd, lle mae angen rhoi rhywfaint o sylw i hyn. Mae’r Rhaglen Gweithredu Adnoddau a Gwastraff, WRAP, y mae eich Llywodraeth yn ei hariannu, yn gweithio gyda bwrdd iechyd prifysgol Abertawe Bro Morgannwg erbyn hyn i ganfod sut i leihau gwastraff bwyd mewn ysbytai. Dyna un peth. Ond yr wythnos diwethaf, cadarnhaodd PABM bod derbyniadau oherwydd diffyg maeth ar eu huchaf ers pum mlynedd. Felly, gall WRAP a PABM gydweithio â phartïon eraill i nodi a rhannu syniadau da—yn wir, rwy'n cynnal un o'r sesiynau cyngor Hoffi Bwyd, Casáu Gwastraff hynny ym Mhen-y-bont ar Ogwr ddydd Iau; efallai yr hoffech chi ddod—ond a ydych chi’n credu mai rhan o broblem fwy i’r Llywodraeth a chymdeithas yw gwastraff bwyd, sy’n ymwneud â maeth ac agweddau at fwyd, y mae angen i ni fod yn fwy o ddifrif yn eu cylch, yn hytrach nag ymatebion tameidiog i bethau fel gordewdra, pecynnu , gofal nyrsio, iechyd anifeiliaid, ôl-troed carbon, ac yn y blaen?

Part of the problem, of course, is that cheap food is not healthy food. For so many people, they’ve seen a squeeze on their income since the crash of 2008 and they will quite often say, ‘Well, I’d love to eat healthier food, but the reality is I can’t afford to.’ The Member’s right, it’s not just about targeting health issues, it’s about ensuring that people have the skills they need to get into the jobs they need to increase their incomes so they can eat healthier in the way that they would want to. And that’s precisely the way that this Government operates, looking at holistic solutions to issues rather than doing it via a compartmentalised formula.

Rhan o'r broblem, wrth gwrs, yw nad yw bwyd rhad yn fwyd iach. I gynifer o bobl, maen nhw wedi gweld gwasgfa ar eu hincwm ers chwalfa 2008 a byddant yn dweud yn aml iawn, 'Wel, byddwn i wrth fy modd yn bwyta bwyd iachach, ond y gwir yw na allaf fforddio gwneud hynny.' Mae’r Aelod yn iawn, nid yw’n ymwneud â thargedu materion iechyd yn unig, mae'n ymwneud â sicrhau bod gan bobl y sgiliau sydd eu hangen arnynt i fynd i mewn i'r swyddi sydd eu hangen arnynt i gynyddu eu hincwm fel y gallant fwyta’n iachach yn y ffordd y byddent yn dymuno. A dyna’n union sut y mae'r Llywodraeth hon yn gweithredu, gan edrych ar atebion cyfannol i faterion yn hytrach na'i wneud drwy fformiwla mewn adrannau.

Welsh Government support for the Tomorrow’s Valley project, based in Llwydcoed in my constituency, could see food waste providing enough power for 1,500 homes, by generating over 1 MW of green electricity. What interim evaluation has the Welsh Government made of this project?

Gallai cefnogaeth Llywodraeth Cymru i brosiect Cwm Yfory, yn Llwydcoed yn fy etholaeth i, olygu y bydd gwastraff bwyd yn darparu digon o bŵer ar gyfer 1,500 o gartrefi, trwy gynhyrchu dros 1 MW o drydan gwyrdd. Pa werthusiad dros dro y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o’r prosiect hwn?

Our priority is to reduce the amount of food waste, obviously, produced by households. We are working with the local authorities involved in the Tomorrow’s Valley hub to provide targeted campaign support to increase the amount of food waste that is captured by local authorities for recycling. Once completed, that campaign will be evaluated to determine its success by looking at the food waste recycling data.

Ein blaenoriaeth yw lleihau cyfanswm y gwastraff bwyd, yn amlwg, a gynhyrchir gan gartrefi. Rydym ni’n gweithio gyda'r awdurdodau lleol sy'n rhan o ganolfan Cwm Yfory i ddarparu cymorth ymgyrch wedi'i dargedu i gynyddu faint o wastraff bwyd sy'n cael ei gasglu gan awdurdodau lleol i’w ailgylchu. Ar ôl ei chwblhau, bydd yr ymgyrch yn cael ei gwerthuso i benderfynu ar ei llwyddiant trwy edrych ar y data ailgylchu gwastraff bwyd.

Masnachfraint Rheilffyrdd Cymru a’r Gororau

The Wales and Borders Rail Franchise

4. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynlluniau ar gyfer caffael cerbydau newydd ar ddechrau masnachfraint reilffyrdd newydd Cymru a'r Gororau? OAQ(5)0371(FM)

4. Will the First Minister provide an update on plans for the procurement of new rolling stock at the commencement of the new Wales and Borders rail franchise? OAQ(5)0371(FM)

I can say that the procurement of this contract has started and we have made it clear that we expect to see higher quality rolling stock introduced as part of that process.

Gallaf ddweud bod y broses o gaffael y contract hwn wedi dechrau ac rydym ni wedi ei gwneud yn eglur ein bod ni’n disgwyl gweld cerbydau o ansawdd uwch yn cael eu cyflwyno yn rhan o'r broses honno.

Travelling on the Rhymney to Cardiff line at rush hour on the Valleys lines is a grim experience. I know that from journeys I’ve taken myself, and the Valleys lines generally, I’m told, are the same. Arriva have told me several times that there is simply no rolling stock available to ease the overcrowding. They told me that a new diesel train would take approximately three years to procure from the procurement to the receipt of the stock. That means that, if new diesel stock is ordered as part of the new franchise agreement, rail passengers may not see new carriages until 2021 at the earliest. What is the Welsh Government currently doing to ease the problem in the short term with regard to rolling stock? Moreover, is there any way the Welsh Government can order new rolling stock today or in the coming months? The new operators, when they take over the franchise, may have rolling stock of sufficient quality and number to ease the overcrowding problem.

Mae teithio ar reilffordd Rhymni i Gaerdydd yn ystod y cyfnod brig ar reilffyrdd y Cymoedd yn brofiad ofnadwy. Rwy’n gwybod hynny o deithiau yr wyf i wedi bod arnynt fy hun, ac mae rheilffyrdd y Cymoedd yn gyffredinol, rwy’n clywed, yr un fath. Mae Arriva wedi dweud wrthyf nifer o weithiau nad oes cerbydau ar gael i leddfu'r gorlenwi. Dywedasant wrthyf y byddai’n cymryd oddeutu tair blynedd i gaffael trên diesel newydd, o’r caffaeliad i dderbyn y stoc. Mae hynny'n golygu, os archebir stoc diesel newydd yn rhan o'r cytundeb masnachfraint newydd, efallai na fydd teithwyr ar y rheilffyrdd yn gweld cerbydau newydd tan 2021 ar y cynharaf. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ar hyn o bryd i leddfu'r broblem yn y tymor byr o ran cerbydau? Hefyd, a oes unrhyw ffordd y gall Llywodraeth Cymru archebu cerbydau newydd heddiw neu yn y misoedd nesaf? Efallai y bydd gan y gweithredwyr newydd, pan fyddant yn cymryd y fasnachfraint drosodd, gerbydau o ansawdd a nifer digonol i leddfu'r broblem gorlenwi.

The problem we’ve had historically is not having control of the franchise. We still won’t be able to put in place a public sector agency in order to run the franchise, unless there are changes at Westminster, even though the Scots can, of course, but we won’t be able to do that. The difficultly is that the current model involves operators that lease their rolling stock in the main. So, when they do face capacity problems, they haven’t got the stock. In the days of British Rail, the stock was there. That’s the problem with the model that we have at the moment and its weaknesses compared to the British Rail model that existed before the early 1990s. But we are making it clear, as part of the procurement for the new contract, that we expect to see higher quality rolling stock. It’s not going to be good enough in the future simply to say, ‘There’s a limit on what we can procure’ or ‘There’s a limit on the quality of the rolling stock that will be running on the Welsh railways.’ We want to make sure, as the metro rolls out, it stands amongst the best in Europe.

Peidio â chael rheolaeth dros y fasnachfraint yw’r broblem fu gennym ni’n hanesyddol. Ni fyddwn yn gallu sefydlu asiantaeth sector cyhoeddus i redeg y fasnachfraint, oni bai bod newidiadau yn San Steffan, er bod yr Albanwyr yn gallu, wrth gwrs, ond ni fyddwn ni’n gallu gwneud hynny. Yr anhawster yw bod y model presennol yn cynnwys gweithredwyr sydd ar y cyfan yn prydlesu eu cerbydau. Felly, pan eu bod yn wynebu problemau capasiti, nid yw’r stoc ganddynt. Yn nyddiau British Rail, roedd y stoc yno. Dyna'r broblem gyda'r model sydd gennym ni ar hyn o bryd a'i wendidau o’i gymharu â'r model British Rail a oedd yn bodoli cyn dechrau’r 1990au. Ond rydym ni’n ei gwneud yn eglur, yn rhan o'r broses gaffael ar gyfer y contract newydd, ein bod ni’n disgwyl gweld cerbydau o ansawdd uwch. Nid yw’n mynd i fod yn ddigon da yn y dyfodol i ddweud yn syml, 'Mae cyfyngiad ar yr hyn y gallwn ni ei gaffael' neu 'Mae cyfyngiad ar ansawdd y cerbydau a fydd yn rhedeg ar reilffyrdd Cymru.' Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr, wrth gyflwyno’r metro, ei fod ymhlith y goreuon yn Ewrop.

Similar concerns to Hefin David, but concerning the Heart of Wales line from Swansea to Shrewsbury—with travellers feeling that the present contract is a long way short of being fit for purpose. Can you assure passengers that you’re looking to provide more trains, faster trains and better trains as part of the next franchise agreement?

Pryderon tebyg i Hefin David, ond yn ymwneud â rheilffordd Calon Cymru o Abertawe i Amwythig—gyda theithwyr yn teimlo bod y contract presennol ymhell o fod yn addas i’w ddiben. A allwch chi roi sicrwydd i deithwyr eich bod chi’n bwriadu darparu mwy o drenau, trenau cyflymach a threnau gwell yn rhan o'r cytundeb masnachfraint nesaf?

We intent that no railway line in Wales is left behind. We want to make sure that the travel experience for people is as good on a heavily used line as it is for the Heart of Wales line, which is an important artery for so many communities in Wales. It’s said, of course, the reason why it’s survived is because it runs through six marginal constituencies—so the urban myth has it—but it’s good to see it there. It’s an important part, not just of our passenger rail network, but it’s an important freight diversion line as well when the main line is closed.

Rydym ni’n benderfynol na fydd unrhyw reilffordd yng Nghymru yn cael ei gadael ar ôl. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod y profiad teithio i bobl cystal ar reilffordd a ddefnyddir yn helaeth fel rheilffordd Calon Cymru, sy'n llwybr pwysig i gymaint o gymunedau yng Nghymru. Dywedir, wrth gwrs, mai’r rheswm pam mae wedi goroesi yw ei bod yn rhedeg trwy chwe etholaeth ymylol—yn ôl yr hen chwedl—ond mae'n dda ei gweld hi yno. Mae'n rhan bwysig, nid yn unig i’n rhwydwaith rheilffordd i deithwyr, ond mae’n rheilffordd ddargyfeirio trenau cludo nwyddau bwysig hefyd pan fydd y brif reilffordd ar gau.

By January 2020, rolling stock in Wales will need to comply with the new UK-wide rules on disability access. As it stands now, the majority of the Wales and borders rolling stock would not meet these standards and we’ve got evidence to suggest that securing new rolling stock could take, of course, up to four years. Are you confident that the fleet will be modernised in time for this approaching deadline?

Erbyn mis Ionawr 2020, bydd angen i gerbydau yng Nghymru gydymffurfio â'r rheolau newydd ar gyfer y DU gyfan ar fynediad i bobl anabl. Fel y mae'n sefyll ar hyn o bryd, ni fyddai’r rhan fwyaf o gerbydau Cymru a'r gororau yn bodloni’r safonau hyn ac mae gennym ni dystiolaeth i awgrymu y gallai sicrhau cerbydau newydd gymryd, wrth gwrs, hyd at bedair blynedd. A ydych chi’n ffyddiog y bydd y fflyd yn cael ei moderneiddio mewn pryd ar gyfer y terfyn amser hwn sy’n agosáu?

There are expectations that we will place on those who are bidding to run the Wales and borders franchise contract, and as part of the expectations that we will have, we will want to make sure that they have proof not just against the law as it currently stands but, of course, ensure that they are able to comply with the law in the future.

Ceir disgwyliadau y byddwn yn eu gorfodi ar y rhai sy'n gwneud cais i redeg contract masnachfraint Cymru a'r gororau, ac yn rhan o'r disgwyliadau y bydd gennym ni, byddwn eisiau gwneud yn siŵr bod ganddynt brawf nid yn unig yn erbyn y gyfraith fel y mae'n sefyll ar hyn o bryd ond, wrth gwrs, sicrhau eu bod yn gallu cydymffurfio â'r gyfraith yn y dyfodol.

Given that the new rolling stock is an essential demand within the franchise decision, is the First Minister in a position to specify to any interested parties whether, and to what extent, light rail stock will be required as opposed to standard rail stock, given the implications of the proposed metro system?

O gofio bod y cerbydau newydd yn ofyniad hanfodol o ran y penderfyniad masnachfraint, a yw’r Prif Weinidog mewn sefyllfa i ddweud wrth unrhyw bartïon â diddordeb pa un a, ac i ba raddau, y bydd stoc rheilffordd ysgafn yn ofynnol yn hytrach na stoc rheilffordd safonol, o ystyried goblygiadau'r system metro arfaethedig?

These are issues that are being considered as part of the process. It’s right to say that, certainly in the future, we will be looking at light rail in terms of providing new services. It’s easy to do that than through heavy rail. And, of course, we’re examining very carefully what the most effective way of providing rail services will be in the future. I do emphasise that whatever model is chosen for any particular line, the terms and conditions of those working in the railway service will, of course, be protected.

Mae'r rhain yn faterion sy'n cael eu hystyried yn rhan o'r broses. Mae'n iawn i ddweud, yn sicr yn y dyfodol, y byddwn yn edrych ar reilffordd ysgafn o ran darparu gwasanaethau newydd. Mae'n haws gwneud hynny na thrwy reilffyrdd trwm. Ac, wrth gwrs, rydym ni’n ystyried yn ofalus iawn beth fydd y ffordd fwyaf effeithiol o ddarparu gwasanaethau rheilffyrdd yn y dyfodol. Rwy’n pwysleisio, pa bynnag fodel a ddewisir ar gyfer unrhyw reilffordd benodol, y bydd telerau ac amodau’r rhai sy'n gweithio yn y gwasanaeth rheilffyrdd, wrth gwrs, yn cael eu diogelu.

Perthynas Cymru â’r Undeb Ewropeaidd

Wales’s Relationship with the European Union

5. Pa bryd y gwnaeth y Prif Weinidog gyfarfod ddiwethaf â Phrif Weinidog y Deyrnas Unedig i drafod perthynas Cymru â'r Undeb Ewropeaidd? OAQ(5)0372(FM)[W]

5. When did the First Minister last meet with the Prime Minister to discuss Wales' relationship with the European Union? OAQ(5)0372(FM)[W]

Wel, fe gwrddais â hi ym mis Hydref ac fe siaradais â hi'r bore yma cyn yr araith a wnaeth hi'r bore yma. Ni ddywedodd hi lot ynglŷn â beth roedd hi’n mynd i’w ddweud, heblaw am ddweud y byddai hi’n moyn sicrhau y byddai Prydain Fawr yn edrych mas i wledydd eraill y byd ac, wrth gwrs, yn cynnal perthynas dda gyda gwledydd Ewrop.

Well, I met with her in October and I spoke to her this morning prior to the speech she made this morning. She didn’t tell me much about what she was going to say, apart from saying that the United Kingdom would be looking outwards to the rest of the countries of the world and, of course, would maintain a good relationship with the countries of Europe.

Tra fy mod yn falch o glywed bod y Prif Weinidog wedi siarad gyda Phrif Weinidog y Deyrnas y bore yma, nid wyf yn synnu nad oedd e wedi cael llawer o oleuni. Ond o ddeall beth y mae hi wedi ei ddweud yn yr araith, a ydy hi yn deall na fyddai’n briodol iddi hi, fel Prif Weinidog y Deyrnas Unedig, geisio negodi ynghyd â gweddill yr Undeb Ewropeaidd ar faterion sydd wedi’u datganoli i’r fan yma?

Whilst I’m pleased to hear that the First Minister has spoken to the UK Prime Minister this morning, I’m not surprised that he didn’t get much light on these matters. But having understood what she said in that speech, does she understand that it wouldn’t be appropriate for her, as the UK Prime Minister, to try to negotiate along with the rest of the European Union on issues devolved to this place?

Wel, sylwais ei bod hi wedi dweud na fyddai newid ynghylch pwerau datganoledig ac y byddai cyfreithiau yn cael eu gwneud yn y Seneddau dros y Deyrnas Unedig. Dywedodd hi hefyd bod eisiau cryfhau’r undeb rhwng gwledydd y Deyrnas Unedig. Nid wyf yn gwybod yn gwmws beth mae hynny’n ei feddwl. Os yw hynny’n meddwl, felly, y cawn ni system lle mae yna beirianwaith o sicrhau cytundeb rhwng Cymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon ynglŷn â rhai pethau sy’n gyffredin rhyngom ni, wel, rwyf yn croesawu hynny. Os yw hynny’n rhyw fath o neges i ddweud y byddai rhai pethau’n cael eu penderfynu gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig dros Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon mewn mannau datganoledig—na, ni fyddwn i’n croesawu hynny.

Well, I noted that she said that there would be no change with regard to devolved powers and that laws would be made in the Parliaments of the United Kingdom. She also said that she wanted to strengthen the union between the nations of the United Kingdom. I don’t know exactly what that means. If that means that we will have a system where there is a mechanism of securing agreement between Wales, England, Scotland and Northern Ireland about some of the common issues between us, then I would welcome that. If that is some kind of a message to say that some things would be determined by the United Kingdom Government, on behalf of all of the other home nations, then, no, I would not welcome that.

First Minister, no doubt you were as appalled as I was last week when Tory MPs in Westminster talked for four hours to talk out the private Member’s Bill from Melanie Onn MP, which would have safeguarded every aspect of employment legislation currently protected under EU law once we leave the European Union. And I note that in stark contrast to the actions of her MPs last week, the Prime Minister in her statement this morning gave certain assurances on workers’ rights. But does the First Minister agree with me that this demonstrates that there is a clear split in the Tory party on this critical issue of workers’ rights, meaning it’s going to be more difficult than ever to ensure that workers are protected in a post-Brexit Britain, and does he further agree with the TUC that we will need to know exactly what the framework for workers’ rights and jobs will be?

Brif Weinidog, mae'n siŵr eich bod wedi eich brawychu cymaint â minnau yr wythnos diwethaf pan siaradodd ASau Torïaidd yn San Steffan am bedair awr i atal y Bil Aelod preifat gan Melanie Onn AS, a fyddai wedi diogelu pob agwedd ar ddeddfwriaeth gyflogaeth a ddiogelir ar hyn o bryd o dan gyfraith yr UE ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd. A nodaf, mewn gwrthgyferbyniad llwyr â gweithredoedd ei ASau yr wythnos diwethaf, bod Prif Weinidog y DU wedi rhoi sicrwydd penodol ar hawliau gweithwyr yn ei datganiad y bore yma. Ond a yw’r Prif Weinidog yn cytuno â mi bod hyn yn dangos bod rhaniad eglur yn y blaid Dorïaidd ar y mater hollbwysig hwn o hawliau gweithwyr, sy'n golygu ei bod yn mynd i fod yn anoddach nag erioed i sicrhau bod gweithwyr yn cael eu hamddiffyn ym Mhrydain ar ôl Brexit, ac a yw'n cytuno hefyd â'r TUC y bydd angen i ni wybod yn union beth fydd y fframwaith ar gyfer hawliau a swyddi gweithwyr?

Well, I did note what she said. I welcomed what she said. In fact, she said that not only would rights be protected but extended in the future, which I didn’t expect but is something I welcome. This was undermined, of course, by the leader of the Welsh Conservatives this afternoon who shot a very large bullet through that argument. I hope this is a sign she’s prepared to face down the rabid right in her own party and to fulfil the promises that she made today, because we know there are some in the Conservative Party who take the view that the best way forward is to make the UK a model of deregulation, along the lines of some countries in the world where there are no workers’ rights, where people live in fear of their job security and whose quality of life is far lower than that than even exists in the UK at the moment.

Wel, nodais yr hyn a ddywedodd hi. Croesewais yr hyn a ddywedodd. Yn wir, dywedodd nid yn unig y byddai hawliau yn cael eu diogelu ond y byddent yn cael eu hymestyn yn y dyfodol, nad oeddwn i’n ei ddisgwyl, ond sy’n rhywbeth rwy’n ei groesawu. Tanseiliwyd hyn, wrth gwrs, gan arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig y prynhawn yma, a saethodd fwled fawr iawn drwy’r ddadl honno. Gobeithio fod hyn yn arwydd ei bod hi’n barod i frwydro’r asgell dde rhonc yn ei phlaid ei hun ac i gyflawni'r addewidion a wnaeth heddiw, oherwydd gwyddom fod rhai yn y Blaid Geidwadol sydd o’r farn mai’r ffordd orau ymlaen yw gwneud y DU yn fodel o ddadreoli, mewn ffordd debyg i rai gwledydd yn y byd lle nad oes unrhyw hawliau i weithwyr, lle mae pobl yn byw mewn ofn o ran diogelwch eu swyddi ac y mae eu hansawdd bywyd yn llawer is na’r hyn sy’n bodoli yn y DU ar hyn o bryd hyd yn oed.

I was interested in the First Minister’s earlier comments regarding our future relationship with the EU, in particular the implications for Welsh ports. He suggested that it would be unacceptable for Northern Ireland to have more favourable customs arrangements than Wales. So, in that context, in that scenario, would he be arguing against such terms for Northern Ireland, or would he seek a similar differentiated approach for Wales in order to defend our ports and our economy?

Roedd gennyf ddiddordeb yn sylwadau cynharach y Prif Weinidog ynghylch ein perthynas â’r UE yn y dyfodol, yn enwedig y goblygiadau i borthladdoedd Cymru. Awgrymodd y byddai'n annerbyniol i Ogledd Iwerddon gael trefniadau tollau mwy ffafriol na Chymru. Felly, yn y cyd-destun hwnnw, yn y sefyllfa honno, a fyddai'n dadlau yn erbyn telerau o’r fath i Ogledd Iwerddon, neu a fyddai'n ceisio dull gwahaniaethol tebyg i Gymru er mwyn amddiffyn ein porthladdoedd a'n heconomi?

I wouldn’t want to see customs at all between any point in the UK and any point in the Republic of Ireland. What I fear is that a deal will be done where there will be no customs posts at all on the border between Northern Ireland and the republic, but yet there will be in the Welsh ports. If you were an operator, the last thing you would want is to have to go through customs physically, and instead of going through Holyhead you go through Cairnryan to Larne and into Northern Ireland, which gives Northern Ireland a significant competitive advantage over the Welsh ports. That would represent, for me, an unfair outcome.

Ni fyddwn eisiau gweld tollau o gwbl rhwng unrhyw fan yn y DU ac unrhyw fan yng Ngweriniaeth Iwerddon. Yr hyn yr wyf i’n ei ofni yw y bydd bargen yn cael ei tharo lle na fydd unrhyw safleoedd tollau o gwbl ar y ffin rhwng Gogledd Iwerddon a'r weriniaeth, ond eto bydd rhai ym mhorthladdoedd Cymru. Pe byddech chi’n weithredwr, y peth olaf y byddech chi ei eisiau fyddai gorfod mynd drwy'r tollau yn gorfforol, ac yn hytrach na mynd trwy Gaergybi, rydych chi’n mynd trwy Cairnryan i Larne ac i mewn i Ogledd Iwerddon, sy'n rhoi mantais gystadleuol sylweddol i Ogledd Iwerddon dros borthladdoedd Cymru. Byddai hynny'n cynrychioli, i mi, canlyniad annheg.

First Minister, I think a clear Brexit was always the most likely outcome, given what people voted for in the referendum, but now what happens afterwards has to be our main focus. Do you agree with me that we should seek arrangements that are based on respect for our EU neighbours? There should be no part of wishing the EU to fail; that will cause huge problems for us directly. A strengthening of the role of the World Trade Organization—I am very concerned that American policy may turn on this issue now, whereas I think much of what people who argued for Brexit predicated their view on was that we would move to World Trade Organization rules, if that was what was required. Finally, the role of NATO—we remember the very successful summit here in Newport—is a way of projecting to the world that Britain still seeks to fulfil its international obligations, and to be a good neighbour.

Brif Weinidog, rwy’n credu mai Brexit eglur oedd y canlyniad mwyaf tebygol erioed, o ystyried yr hyn y pleidleisiodd pobl drosto yn y refferendwm, ond mae’n rhaid i ni ganolbwyntio’n bennaf ar yr hyn sy’n digwydd wedyn. A ydych chi’n cytuno â mi y dylem ni geisio cael trefniadau sy'n seiliedig ar barch at ein cymdogion yn yr UE? Ni ddylai fod unrhyw elfen o ddymuno i’r UE fethu; bydd hynny’n achosi problemau enfawr i ni yn uniongyrchol. Cryfhau swyddogaeth Sefydliad Masnach y Byd—rwy’n bryderus iawn y gallai polisi America newid ar y mater hwn nawr, er fy mod i’n credu mai llawer o'r hyn y seiliodd pobl a oedd yn dadlau dros Brexit eu barn arno oedd y byddem ni’n symud i reolau Sefydliad Masnach y Byd, os mai dyna fyddai’n ofynnol. Yn olaf, mae swyddogaeth NATO—rydym ni’n cofio yr uwchgynhadledd hynod lwyddiannus honno yma yng Nghasnewydd—yn ffordd o ddangos i'r byd bod Prydain yn dal i geisio bodloni ei rhwymedigaethau rhyngwladol, a bod yn gymydog da.

That’s absolutely true. Brexit is a bit like standing in a restaurant and somebody saying what they don’t want from the menu, then trying to guess what they do want without them necessarily expressing a view on it. As politicians, we’ve all been trying to guess what they want. There are so many different models. For me, it’s always been about making sure that we preserve, protect and enhance the Welsh economy—that is utterly fundamental to my mind—and it is about being a good neighbour. Europe doesn’t do disputes very well; history tells us that. We’ve always been far stronger when we’ve worked together. The European Union was the framework for peace—it was the framework for peace in Northern Ireland, for that matter—and it’s hugely important that that goodwill and co-operation that’s been built up over so many years since the end of the war is not lost as we seek a new relationship with the EU in the future.

Mae hynny'n hollol wir. Mae Brexit yn debyg i sefyll mewn bwyty a rhywun yn dweud yr hyn nad ydyn nhw ei eisiau oddi ar y fwydlen, yna’n ceisio dyfalu beth maen nhw ei eisiau heb iddyn nhw fynegi barn ar y mater o reidrwydd. Fel gwleidyddion, rydym ni i gyd wedi bod yn ceisio dyfalu beth maen nhw ei eisiau. Mae cymaint o wahanol fodelau. I mi, y bwriad o’r cychwyn fu gwneud yn siŵr ein bod ni’n gwarchod, amddiffyn a gwella economi Cymru—mae hynny’n gwbl sylfaenol yn fy marn i—ac mae'n ymwneud â bod yn gymydog da. Nid yw Ewrop yn ymdrin ag anghydfod yn dda iawn; mae hanes yn dweud hynny wrthym. Rydym ni wedi bod yn llawer cryfach erioed pan ein bod ni wedi gweithio gyda'n gilydd. Yr Undeb Ewropeaidd oedd y fframwaith ar gyfer heddwch—y fframwaith ar gyfer heddwch yng Ngogledd Iwerddon, o ran hynny—ac mae'n hynod bwysig nad yw'r ewyllys da a’r cydweithrediad a ddatblygwyd dros gymaint o flynyddoedd ers diwedd y rhyfel yn cael eu colli wrth i ni geisio sefydlu perthynas newydd gyda'r UE yn y dyfodol.

Tata Steel

Tata Steel

6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatgan pa gynlluniau sydd ganddo i drafod y pecyn o gynigion y mae Tata Steel wedi'i gyflwyno i'r gweithlu gyda'r cadeirydd dros dro, Ratan Tata? OAQ(5)0370(FM)

6. Will the First Minister state what plans he has to discuss the package of proposals Tata Steel has presented to the workforce with its interim chair, Ratan Tata? OAQ(5)0370(FM)

I discussed the issue with the chief executive officer of Tata Steel UK yesterday in the meeting that I had with him, and I’ve today written to Koushik Chatterjee who is the CEO finance of Tata, who is greatly influential on these matters. I’ve made it clear that it’s hugely important that Tata should explain very clearly to the workforce what the implications of the changes are.

Trafodais y mater gyda phrif swyddog gweithredol Tata Steel UK ddoe yn y cyfarfod a gefais gydag ef, ac rwyf wedi ysgrifennu heddiw at Koushik Chatterjee, sef Prif Swyddog Gweithredol cyllid Tata, sy'n ddylanwadol iawn o ran y materion hyn. Rwyf wedi ei gwneud yn eglur ei bod yn hynod bwysig bod Tata yn esbonio'n glir iawn i'r gweithlu beth yw goblygiadau'r newidiadau.

In his meeting with Bimlendra Jha, was he able to outline the nature of the concerns that we’ve expressed in my party, but are also widely shared among the workforce, about the highly uncertain nature of the commitments on investment and employment, and also the potential consequences of the proposal to de-link the British Steel pension scheme and Tata effectively creating an orphan fund? And was he able to seek some assurances or concessions from Tata Steel in relation to these concerns?

Yn ei gyfarfod â Bimlendra Jha, a lwyddodd i amlinellu natur y pryderon yr ydym ni wedi eu mynegi yn fy mhlaid i, ond sydd hefyd yn cael eu rhannu'n eang ymhlith y gweithlu, am natur hynod ansicr yr ymrwymiadau ar fuddsoddiad a chyflogaeth, a hefyd canlyniadau posibl y cynnig i ddadgysylltu cynllun pensiwn Dur Prydain a Tata yn creu cronfa amddifad i bob pwrpas? Ac a lwyddodd i gael rhywfaint o sicrwydd neu gonsesiynau gan Tata Steel o ran rhai o’r pryderon hyn?

What we do know from Tata is they are committed to at least the next five years to Port Talbot if there is agreement on the pension scheme. We know that they’ll be committed in that time to two blast furnaces. The money that we have made available potentially for Tata is conditional; we want to see certain guarantees put in place if that money is going to be released, as Members would expect us to. But I think it’s also fair to say that difficult though the decision is for the workers there, there is nothing else on the table. The choice is accepting what’s there, difficult though it might be, or we’re back to square 1, effectively: great uncertainty. It’s a difficult choice, I accept that, but that is the choice that workers face. Nevertheless, we’ve come a long way from where we were in March when the situation was grim indeed, I have to say. If you’d asked me then whether the heavy end of Port Talbot would remain, I think the answer would probably have been ‘no’; it was unlikely. Because of the hard work that’s been put in by Welsh Government officials; the hard work that’s been put in by representatives such as David Rees; and because of the hard work put in by our officials, the money has been put on the table and we are in a position, now, where Tata are able to offer an opportunity to Welsh workers that workers must now consider.

Yr hyn a wyddom gan Tata yw eu bod wedi ymrwymo i’r pum mlynedd nesaf o leiaf i Bort Talbot os ceir cytundeb ar y cynllun pensiwn. Rydym ni’n gwybod y byddant wedi ymrwymo i ddwy ffwrnais chwyth yn y cyfnod hwnnw. Mae'r arian yr ydym ni wedi ei roi ar gael o bosibl i Tata yn amodol; rydym ni eisiau gweld rhai gwarantau yn cael eu rhoi ar waith os yw'r arian hwnnw’n mynd i gael ei ryddhau, fel y byddai’r Aelodau’n disgwyl i ni ei wneud. Ond rwy'n credu ei bod hefyd yn deg i ddweud, er bod y penderfyniad hwn yn anodd i’r gweithwyr yno, nad oes unrhyw beth arall ar y bwrdd. Y dewis yw derbyn yr hyn sydd yno, er mor anodd y gallai hynny fod, neu rydym ni yn ôl i’r cychwyn, i bob pwrpas: ansicrwydd mawr. Mae'n ddewis anodd, rwy’n derbyn hynny, ond dyna'r dewis y mae’r gweithwyr yn ei wynebu. Serch hynny, rydym ni wedi dod yn bell o ble’r oeddem ni ym mis Mawrth pan oedd y sefyllfa'n llwm dros ben, mae’n rhaid i mi ddweud. Pe byddech chi wedi gofyn i mi bryd hynny a fyddai pen trwm Port Talbot yn parhau, rwy’n credu mai ‘na fyddai’ fyddai’r ateb wedi bod yn ôl pob tebyg; roedd yn annhebygol. Oherwydd y gwaith caled sydd wedi ei wneud gan swyddogion Llywodraeth Cymru; y gwaith caled sydd wedi ei wneud gan gynrychiolwyr fel David Rees; ac oherwydd y gwaith caled a wnaed gan ein swyddogion, mae'r arian wedi ei roi ar y bwrdd ac rydym ni mewn sefyllfa, erbyn hyn, lle mae Tata yn gallu cynnig cyfle i weithwyr Cymru y mae’n rhaid i’r gweithwyr ei ystyried nawr.

Thank you for that answer, First Minister. I met with the trade unions and steelworkers last week, again, to discuss some of the issues around the challenges they face. The proposal was one of the issues that came up, and what was clear was the lack of confidence, as I think has been highlighted, in Tata itself at this moment in time. I’ve passed that on myself to Mr Jha, but will you actually raise it now with the new chair of Tata and Sons, Mr Chandrasekaran, because it’s important that a voice from the top of Tata is there to say, ‘We support this deal, we’re going to honour this deal, it is going to be on the table and we will deliver it’? I think that voice from the top is important to the workers to gain that confidence that they’ve lost in the last 12 months.

Diolch i chi am yr ateb yna, Brif Weinidog. Cefais gyfarfod gyda’r undebau llafur a’r gweithwyr dur yr wythnos diwethaf, unwaith eto, i drafod rhai o'r materion sy'n gysylltiedig â'r heriau sy'n eu hwynebu. Roedd y cynnig yn un o'r materion a gododd, a’r hyn a oedd yn eglur oedd y diffyg ffydd, fel yr wyf yn credu sydd wedi cael ei amlygu, yn Tata ei hun ar hyn o bryd. Rwyf wedi rhannu hynny fy hun gyda Mr Jha, ond a wnewch chi ei godi nawr gyda chadeirydd newydd Tata and Sons, Mr Chandrasekaran, gan ei bod yn bwysig bod llais o frig Tata yno i ddweud, 'Rydym ni’n cefnogi’r cytundeb hwn, rydym ni’n mynd i anrhydeddu’r cytundeb hwn, mae'n mynd i fod ar y bwrdd a byddwn yn ei ddarparu'? Credaf fod llais o'r brig yn bwysig i'r gweithwyr gael y ffydd honno y maen nhw wedi ei golli yn ystod y flwyddyn ddiwethaf.

I think that’s an interesting suggestion. As I say, I have made it clear to Tata that it’s hugely important that they communicate as effectively as possible to the workforce what is on the table here and their own commitments, of course. I have no reason to doubt the commitments that Tata has made. But, of course, it’s important to repeat these things in order for people to understand that those commitments are being made.

Rwy'n credu bod hwnna’n awgrym diddorol. Fel y dywedais, rwyf wedi ei gwneud yn eglur i Tata ei bod yn hynod bwysig ei fod yn cyfathrebu mor effeithiol â phosibl i'r gweithlu yr hyn sydd ar y bwrdd yma a’u hymrwymiadau eu hunain, wrth gwrs. Nid oes gennyf unrhyw reswm i amau’r ​​ymrwymiadau y mae Tata wedi eu gwneud. Ond, wrth gwrs, mae'n bwysig ailadrodd y pethau hyn er mwyn i bobl ddeall bod yr ymrwymiadau hynny’n cael eu gwneud.

First Minister, you said that there’s no other offer on the table and I accept that position as well. But can I ask what initial discussions you’ve had, as a Government, with the UK Government, the unions and other interested parties, on developing an alternative strategy in the event that the current proposal is rejected?

Brif Weinidog, dywedasoch nad oes unrhyw gynnig arall ar y bwrdd ac rwy’n derbyn y sefyllfa honno hefyd. Ond a gaf i ofyn pa drafodaethau cychwynnol ydych chi wedi eu cael, fel Llywodraeth, gyda Llywodraeth y DU, yr undebau a phartïon eraill sydd â diddordeb, ar ddatblygu strategaeth arall rhag ofn y bydd y cynnig presennol yn cael ei wrthod?

The UK Government is not interested, and hasn’t been interested since the change of Prime Minister. We are in a situation where the issue of energy-intensive industries and the price of electricity in the UK are still an issue. It was raised with me by Tata yesterday; they are still saying that the UK is an expensive place to do business because of its energy prices. We have yet to see sufficient action from the UK Government in order to support the good work that’s been put in by the Welsh Government.

Nid oes gan Lywodraeth y DU ddiddordeb, ac ni fu ganddi ddiddordeb ers newid y Prif Weinidog. Rydym ni mewn sefyllfa lle mae’r mater o ddiwydiannau ynni-ddwys a phris trydan yn y DU yn dal i fod yn broblem. Fe'i codwyd gyda mi gan Tata ddoe; maen nhw’n dal i ddweud bod y DU yn lle drud i wneud busnes oherwydd ei phrisiau ynni. Nid ydym wedi gweld camau digonol gan Lywodraeth y DU eto i gefnogi’r gwaith da sydd wedi ei wneud gan Lywodraeth Cymru.

Ffordd Osgoi Caernarfon/Bontnewydd

Caernarfon/Bontnewydd Bypass

7. A wnaiff y Prif Weinidog roi diweddariad ar gynllun ffordd osgoi Caernarfon/Bontnewydd? OAQ(5)0367(FM)[W]

7. Will the First Minister provide an update on plans for the Caernarfon/Bontnewydd bypass? OAQ(5)0367(FM)[W]

Rŷm ni’n ystyried yr ymatebion a dderbyniwyd i’r gorchmynion drafft a gafodd eu cyhoeddi fis Awst y llynedd. Fe fydd yna gyhoeddiad ynglŷn â’r camau nesaf yn fuan.

We are currently reviewing the responses received to the draft orders that were published in August last year. We will be making an announcement on the next stages shortly.

Mi ges i gyfarfod ddoe efo’r contractwyr ar gyfer y cynllun yma, sef Jones Brothers a Balfour Beatty, ac maen nhw’n bryderus iawn nad oes yna ddyddiad wedi’i gyhoeddi ar gyfer ymchwiliad cyhoeddus. Mae hynny, yn ei dro, yn mynd i olygu oedi os nad oes yna symudiad buan iawn ar gyfer hynny. Mae’r cynllun wedi’i oedi 12 mis yn barod, fel y byddwch chi’n gwybod, oherwydd dadlau ynglŷn ag ystlumod. Yn sicr, nid ydym eisiau mwy o oedi. A fedrwch chi roi sicrhad y gall y contractwyr symud ymlaen efo’r cynllun yma yn fuan yn 2018, sef yr amserlen ar hyn o bryd?

I met yesterday with the contractors for this programme—Jones Brothers and Balfour Beatty—and they are hugely concerned that no date has been announced for a public inquiry. That, in turn, will lead to a delay unless moves are made very shortly in that regard. The proposal has already been delayed by 12 months, as you will well know, because of arguments about bats. Certainly we don’t want any further delay. Can you give us an assurance that the contractors can proceed with this proposal early in 2018, which is according to the current timetable?

Rŷm ni’n mynd trwy’r pethau a gafodd eu codi yn y datganiad amgylcheddol ym mis Awst er mwyn sicrhau bod y rheini’n cael eu datrys. Ynglŷn ag ymrwymiad Llywodraeth Cymru, gallaf ddweud wrth yr Aelod fod yr ymrwymiad i adeiladu’r ffordd osgoi yn dal i fod yna, er bod oedi wedi bod. Nid oedd modd i osgoi hynny. Ond, na, mae’n hollbwysig bod yr hewl yn cael ei hadeiladu cyn gynted ag sy’n bosibl.

We are going through the issues that were raised in the environmental statement in August to ensure that they are all resolved. As regards Welsh Government’s commitment, may I tell the Member that the commitment to build the bypass still exists, although there has been delay? It wasn’t possible to avoid that delay. But, no, it’s crucially important that the road is built as soon as possible.

Cymorth i Fusnesau Newydd

Support for New Businesses

8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y cymorth ariannol sydd ar gael i fusnesau newydd yng Nghymru? OAQ(5)0378(FM)

8. Will the First Minister make a statement on the financial support available for new businesses in Wales? OAQ(5)0378(FM)

Support is available to all businesses, including new businesses, through a variety of funds, including our recently introduced repayable fund for SMEs and the growth and prosperity fund.

Mae cymorth ar gael i bob busnes, gan gynnwys busnesau newydd, trwy amrywiaeth o gronfeydd, gan gynnwys ein cronfa ad-daladwy a gyflwynwyd yn ddiweddar ar gyfer BBaChau a'r gronfa twf a ffyniant.

Thank you, First Minister. We know full well the problems that businesses in some areas of Wales are facing with the huge hikes in business rates this April. This is particularly difficult for newer businesses. While I welcome the commitment of extra support in the budget, there’s still a lack of clarity over how that money is going to be distributed, and some businesses have told me that they’re in limbo, particularly those that need to sign up to longer term leases. When will the Welsh Government be publishing full details of the new funding package available to businesses and how businesses will be able to apply for it?

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Gwyddom yn iawn y problemau y mae busnesau mewn rhai rhannau o Gymru yn eu hwynebu gyda'r cynnydd enfawr i ardrethi busnes fis Ebrill eleni. Mae hyn yn arbennig o anodd i fusnesau mwy newydd. Er fy mod i’n croesawu'r ymrwymiad o gymorth ychwanegol yn y gyllideb, ceir diffyg eglurder o hyd ynghylch sut y mae'r arian hwnnw'n mynd i gael ei ddosbarthu, ac mae rhai busnesau wedi dweud wrthyf eu bod yn nhir neb, yn enwedig y rhai y mae angen iddynt lofnodi prydlesi mwy hirdymor. Pryd fydd Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi manylion llawn y pecyn cyllid newydd sydd ar gael i fusnesau a sut y bydd busnesau yn gallu gwneud cais amdano?

That will be published soon. It was important, of course, to get the budget through the Assembly in order not to prejudge the outcome of that. And, of course, I can reiterate that a new permanent rate relief scheme for small businesses will be introduced from next year onwards.

Bydd hynny'n cael ei gyhoeddi’n fuan. Roedd yn bwysig, wrth gwrs, cael y gyllideb drwy'r Cynulliad er mwyn peidio â rhagfarnu canlyniad hynny. Ac, wrth gwrs, gallaf ailadrodd y bydd cynllun rhyddhad ardrethi parhaol newydd ar gyfer busnesau bach yn cael ei gyflwyno o'r flwyddyn nesaf ymlaen.

2. Cwestiwn Brys: NSA Afan
2. Urgent Question: NSA Afan

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Rwyf wedi derbyn dau gwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.66 ac rwy’n galw ar Bethan Jenkins i ofyn y cwestiwn brys cyntaf.

I have accepted two urgent questions under Standing Order 12.66 and I call on Bethan Jenkins to ask the first urgent question.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am atal cyllid Llywodraeth Cymru i NSA Afan? EAQ(5)0093(CC)

Will the Cabinet Secretary make a statement on the suspension of Welsh Government funding to NSA Afan? EAQ(5)0093(CC)

I thank the Member for her question. NSA Afan is subject to an ongoing Welsh Government investigation into allegations of possible misuse of funds. We’re working with relevant authorities, including the police, at this time. It would inappropriate for me to comment any further.

Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Mae NSA Afan yn destun ymchwiliad parhaus Llywodraeth Cymru i honiadau o gamddefnyddio posibl o arian. Rydym yn gweithio gyda'r awdurdodau perthnasol, gan gynnwys yr heddlu, ar hyn o bryd. Byddai'n amhriodol imi wneud unrhyw sylwadau pellach.

There are elements of what has happened at NSA Afan that are currently under police investigation, as you mentioned—and I think, obviously, we need to be sensitive to that—but it is your Government’s involvement and looking into a series of allegations made by a whistleblower in December last year about financial irregularities, which are currently, as I understand it, not the subject of a police inquiry, that I am interested in. On the basis of these allegations, your Government has taken the step of stopping its funding fully to NSA Afan, and what this means is that in five days’ time, some of the 16 staff will not be paid at all, and senior officers at NSA Afan have told me that they’ve requested that you reinstate that pay while you continue to look at this process. They’ve also said that this should be fully referred to the police so that they can look at this independently, and I would echo that call for it to be passed to the police and for the independent Auditor General for Wales to look at this. Because, Cabinet Secretary, while I don’t doubt your personal integrity, you have an interest in this as a Government, because you yourself have audited NSA Afan, and in the past you have not shown there to be concerns in those particular audits. I would therefore urge you to refer this to the auditor general and to the police so that we can have a full and independent investigation of that which is happening at NSA Afan at the moment.

My final plea to you, as Cabinet Secretary, is that you are minded to discontinue Communities First and there is an ongoing consultation. I would strongly suggest that these matters be investigated fully before you commit to bringing any of your national policies to an end with regard to Communities First. All of the information with regard to NSA Afan should be fully and independently investigated, so that us as Assembly Members, the public and the people who use those services can be assured that governance has been followed and that the money has been used effectively in Communities First in this area, and show the rest of Wales that the funds are being utilised effectively.

Mae elfennau o'r hyn sydd wedi digwydd yn NSA Afan sydd yn cael eu hymchwilio gan yr heddlu ar hyn o bryd, fel y soniasoch—ac rwy’n credu, yn amlwg, bod angen i ni fod yn sensitif i hynny—ond beth sydd o ddiddordeb i mi yw cyfranogiad eich Llywodraeth ac ymchwilio i gyfres o honiadau am afreoleidd-dra ariannol, a wnaed gan chwythwr chwiban fis Rhagfyr y llynedd, nad ydyn nhw ar hyn o bryd, fel y deallaf, yn destun ymchwiliad yr heddlu. Ar sail yr honiadau hyn, mae eich Llywodraeth wedi cymryd y cam o atal ei chyllid yn llawn i NSA Afan, a beth mae hyn yn ei olygu yw na fydd rhai o'r 16 o aelodau staff yn cael eu talu o gwbl ymhen pum diwrnod, ac mae uwch-swyddogion yn NSA Afan wedi dweud wrthyf eu bod wedi gofyn i chi adfer y cyflog tra y byddwch yn parhau i edrych ar y broses hon. Maen nhw hefyd wedi dweud y dylai hyn gael ei atgyfeirio yn llwyr i’r heddlu fel y gallan nhw edrych ar hyn yn annibynnol, a byddwn yn ategu'r alwad honno iddo gael ei drosglwyddo i'r heddlu ac i'r Archwilydd Cyffredinol Cymru annibynnol edrych ar hyn. Oherwydd, Ysgrifennydd y Cabinet, er nad wyf yn amau ​​eich gonestrwydd personol chi, mae gennych fuddiant yn hyn fel Llywodraeth, oherwydd eich bod chi eich hun wedi archwilio NSA Afan, ac yn y gorffennol nid ydych wedi dangos bod pryderon yn yr archwiliadau penodol hynny. Byddwn felly yn eich annog i gyfeirio hyn i’r archwilydd cyffredinol ac i’r heddlu fel y gallwn gael ymchwiliad llawn ac annibynnol i'r hyn sy'n digwydd yn NSA Afan ar hyn o bryd.

Fy nghais olaf i chi, fel Ysgrifennydd y Cabinet, yw eich bod o blaid terfynu Cymunedau yn Gyntaf a bod ymgynghoriad yn parhau. Byddwn i’n awgrymu’n gryf y dylid ymchwilio i’r materion hyn yn llawn cyn i chi ymrwymo i derfynu unrhyw un o'ch polisïau cenedlaethol o ran Cymunedau yn Gyntaf. Dylai'r holl wybodaeth am NSA Afan gael ei harchwilio'n llawn ac yn annibynnol, er mwyn i ni fel Aelodau'r Cynulliad, y cyhoedd a’r bobl sy'n defnyddio'r gwasanaethau hynny gael sicrwydd y dilynwyd y drefn lywodraethu a bod yr arian wedi ei ddefnyddio'n effeithiol ar gyfer Cymunedau yn Gyntaf yn yr ardal hon, ac i ddangos i weddill Cymru bod yr arian yn cael ei ddefnyddio'n effeithiol.

Llywydd, I thank the Member for her contribution. The Member makes many assumptions during her contribution, some not factually correct. NSA Afan is subject to an ongoing Welsh Government investigation, and we are working with other authorities, including the police, at this time.

Lywydd, diolchaf i'r Aelod am ei chyfraniad. Mae'r Aelod yn gwneud llawer o ragdybiaethau yn ei chyfraniad, ac mae rhai ohonynt nad ydynt yn ffeithiol gywir. Mae NSA Afan yn destun ymchwiliad parhaus gan Lywodraeth Cymru, ac rydym yn gweithio gydag awdurdodau eraill, gan gynnwys yr heddlu, ar hyn o bryd.

Thank you for that answer, even though it was very brief, Cabinet Secretary. I’ve met with the chief executive and members of the trustees board on several occasions since the announcement to suspend funding on 12 December. My concerns are, perhaps: what was the Welsh Government doing in these audits beforehand? I think, as has been highlighted, it’s a Welsh Government audit. Why wasn’t this spotted earlier? Because there are clear issues there that seem to have been going on for quite a while. But also, there is a funding question as to the point from 1 December to 12 December when suspension occurred. What’s happening to the funding for the delivery of services during that period of time? But, also, what alternatives will be put in place? You’ve suspended funding, but there are people out there waiting to go on programmes who are basically not having access to those programmes, because I understand that NSA Afan has actually suspended its delivery of programmes. And there are staff, as has been pointed out, that are likely to be losing their jobs as a consequence of that. What alternatives are you putting in place or setting up to ensure that those individuals do not pay the price of, perhaps, an investigation that should have spotted something earlier?

Diolch i chi am yr ateb yna, er ei fod yn fyr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwyf wedi cwrdd â’r prif weithredwr ac aelodau o'r bwrdd ymddiriedolwyr ar sawl achlysur ers y cyhoeddiad i atal cyllid ar 12 Rhagfyr. Fy mhryderon i yw, efallai: beth oedd Llywodraeth Cymru yn ei wneud yn yr archwiliadau hyn ymlaen llaw? Rwy’n credu, fel yr amlygwyd, mai archwiliad Llywodraeth Cymru yw hwn. Pam na sylwyd ar hyn yn gynharach? Oherwydd mae problemau amlwg yno ac mae’n ymddangos eu bod wedi bod yn digwydd ers cryn amser. Ond hefyd, ceir cwestiwn cyllido o ran y cyfnod o 1 Rhagfyr i 12 Rhagfyr pan gafodd y cyllid ei atal. Beth sy'n digwydd i'r arian ar gyfer darparu gwasanaethau yn ystod y cyfnod hwnnw? Ond, hefyd, pa ddewisiadau eraill a fydd yn cael eu rhoi ar waith? Rydych chi wedi atal y cyllid, ond mae yna bobl sy’n aros i ymuno â rhaglenni nad ydynt ar gael iddyn nhw, yn y bôn, gan fy mod yn deall bod NSA Afan wedi atal cyflwyno ei ddarpariaeth o raglenni mewn gwirionedd. A cheir aelodau staff, fel y nodwyd, sy'n debygol o golli eu swyddi o ganlyniad i hynny. Pa ddewisiadau eraill ydych chi’n eu rhoi ar waith neu yn eu sefydlu i sicrhau nad yw'r unigolion hynny yn talu’r pris am ymchwiliad a ddylai, efallai, fod wedi dod o hyd i rywbeth yn gynharach?

Again, I’m grateful for the Member’s contribution. I thank him and others for raising this issue with me at an earlier point in time. This is being investigated by Welsh Government and the police and I’m unable to give any further details on this to the Chamber today, but when and if we raise the ban on support for NSA Afan, or otherwise, I will inform the Chamber.

Unwaith eto, rwy'n ddiolchgar am gyfraniad yr Aelod. Rwy’n diolch iddo ef ac i eraill am godi'r mater hwn gyda mi yn y gorffennol. Mae hyn yn cael ei ymchwilio gan Lywodraeth Cymru a gan yr heddlu ac nid wyf yn gallu rhoi unrhyw fanylion pellach am hyn i'r Siambr heddiw, ond pan fyddwn yn codi'r gwaharddiad, os byddwn yn gwneud hynny, ar gefnogaeth i NSA Afan, neu fel arall, byddaf yn rhoi gwybod i'r Siambr.

I think one of the things you can tell us about though, Minister, is the effect of this on partner organisations who’ve been working with NSA to deliver a range of programmes for some time now. This isn’t the first potential scandal that’s got through audit with a clean bill of health—we’ve had the All Wales Ethnic Minority Association. One of the big consequences of AWEMA was for those partnership organisations, some of whom had to wait up to a year under the threat of investigation themselves as a result of what had happened there. So, first of all, can you give us some indication of the timing of the audit that you’re undertaking within Government, but also what you’re doing to support those partnership organisations through a period of time that is going to be very difficult and possibly, fundamentally, the end of them, if you don’t deal with it quickly?

Fodd bynnag, rwy'n credu mai un o'r pethau y gallwch chi ddweud wrthym amdano, Weinidog, yw’r effaith mae hyn yn ei chael ar sefydliadau partner sydd wedi bod yn gweithio gyda NSA i gyflwyno ystod o raglenni ers cryn amser erbyn hyn. Nid hwn yw’r sgandal posibl cyntaf sydd wedi mynd trwy archwiliad a chael sêl bendith—rydym yn ymwybodol o Gymdeithas Lleiafrifoedd Ethnig Cymru Gyfan. Un o ganlyniadau difrifol Cymdeithas Lleiafrifoedd Ethnig Cymru Gyfan oedd i’r sefydliadau partneriaeth hynny, yr oedd yn rhaid i rai ohonyn nhw aros hyd at flwyddyn dan fygythiad o gael eu hymchwilio eu hunain o ganlyniad i'r hyn a ddigwyddodd yno. Felly, yn gyntaf, a wnewch chi roi rhyw syniad i ni o amserlen yr archwiliad yr ydych chi’n ymgymryd ag ef yn y Llywodraeth, ond hefyd yr hyn yr ydych chi’n ei wneud i gefnogi’r sefydliadau partneriaeth hynny drwy gyfnod a fydd yn anodd iawn ac o bosibl, i bob pwrpas, yn ddiwedd arnyn nhw, os na fyddwch chi’n ymdrin â hyn yn gyflym?

I thank the Member for her question. I am hoping that my team will give some recommendations on the future of NSA and the programme, to me, by the end of this week. My team has already started discussions with NSA Afan, and also with the local authority in terms of any potential future consequences.

Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Rwy’n gobeithio y bydd fy nhîm yn rhoi argymhellion i mi ar ddyfodol y NSA a'r rhaglen erbyn diwedd yr wythnos hon. Mae fy nhîm eisoes wedi dechrau trafodaethau â NSA Afan, a hefyd â'r awdurdod lleol o ran unrhyw ganlyniadau posibl yn y dyfodol.

3. Cwestiwn Brys: Tollau ar Bontydd Hafren
3. Urgent Question: Tolling on the Severn Crossings

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Rydw i’n galw nawr ar Mark Reckless i ofyn yr ail gwestiwn brys. Mark Reckless.

I now call upon Mark Reckless to ask the second urgent question. Mark Reckless.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddyfodol tollau ar Bontydd Hafren? EAQ(5)0102(EI)

Will the Cabinet Secretary make a statement on future tolling of the Severn Crossings? EAQ(5)0102(EI)

Llywydd, our position is that tolling should stop immediately and the crossings revert to public ownership, given the barrier that they represent to the Welsh economy and jobs and growth.

Lywydd, ein safbwynt ni yw y dylid rhoi diwedd ar godi tollau ar unwaith a dychwelyd y croesfannau i berchnogaeth y cyhoedd, o ystyried y rhwystr y maen nhw’n ei gynrychioli i economi a swyddi a thwf yng Nghymru.

I’d like to ask why the Government in Wales isn’t doing anything about that position. The Silk commission said there’d be close co-ordination between the two Governments on the future of the Severn crossings; the St David’s Day agreement said the UK Government would work with the Welsh Government to determine the long-term future of the Severn crossings; and the Department for Transport ’s own road investment strategy rightly recognises that the UK Government only has the right to recoup its own cost from the construction, maintenance and management of the bridges, and only until 2027. It went on to say that, therefore, the DfT would work with the Welsh Assembly to examine the future of the crossings in detail.

We passed unanimously my motion on 16 November that the toll should be abolished following the return to public ownership. The Cabinet Secretary wrote to me on 12 December, and the First Minister copied and pasted a section of that into his letter to the Deputy Presiding Officer on 9 January, saying a trunk road charging scheme under section 167 of the Transport Act 2000 in relation to the Severn bridges themselves could therefore be made by the Secretary of State in his capacity as the traffic authority for the bridges, notwithstanding that they are not wholly in England. Does the Cabinet Secretary now recognise that that’s not the UK’s legal position, and that they are seeking only to charge for the half of the Severn bridge that is in England? And will he consider that what he wrote to me about the transfer Order of 1999 has actually been superseded by section 122 of the Local Transport Act 2008, which is inserted into the Government Wales Act under Schedule 5 on the devolved matters, matter 10.1:

‘the making, operation and enforcement of schemes for imposing charges in respect of the use…of…Welsh trunk roads’?

Whoever is the highways authority, is it not the case that half of that Severn bridge and the tolling plaza are in Wales, and that provision gives the power to his Government and this Assembly to make those decisions, not to the UK Government? Is that not why they’re only charging for half the road? And how does he suppose they can use the tolling plaza in Wales when primary legislation specifies that the operation and enforcement of such schemes using tolls in Wales—and that is in Wales—are matters for the Welsh Government?

Will you also consider that the Severn Bridges Act 1992 is very, very clear, in primary legislation, that the UK Secretary of State may only charge a toll until a certain sum has been raised, which UK Ministers state to be approximately £80 million, and with the reduced toll would be raised by the end of 2019? After that, the continuation of tolling is unlawful on that primary legislation. Does he really think the UK Government should be allowed to get away with using secondary legislation—an Order—to continue tolling when that tolling is prohibited by primary legislation under the Severn Bridges Act? Given what we have done in this Assembly, does he understand that renaming a toll—charging a toll and calling it a charging order—is not going to convince the courts—the effect is the same; it is to make people pay to cross the bridge—and that what the UK Government is proposing is, in my view, unlawful? Certainly there is a strong arguable case that it is unlawful. Therefore, may I ask him that in order to give some effect to what he states his Government’s position is, and the unanimous decision of this Assembly on the 16 November, will he meet with me and his lawyers to explore these issues in more detail? If he accepts that there is at least uncertainty as to the position, will he instruct a Queen’s Counsel to give definitive external advice to the Welsh Government on this matter? If that advice is that there is at least an arguable case that the UK Government is acting unlawfully, will he take that forward, challenge the UK Government, if it doesn’t rescind, to ensure that our rights here in Wales and the law are respected?

Hoffwn ofyn pam nad yw'r Llywodraeth yng Nghymru yn gwneud unrhyw beth am y sefyllfa honno. Dywedodd y comisiwn Silk y byddai’r ddwy Lywodraeth yn cydgysylltu’n agos ar ddyfodol croesfannau Hafren; dywedodd cytundeb Dydd Gŵyl Dewi y byddai Llywodraeth y DU yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru i benderfynu ar ddyfodol hirdymor croesfannau Hafren; ac mae strategaeth fuddsoddi mewn ffyrdd yr Adran Drafnidiaeth ei hun yn cydnabod yn gywir nad oes gan Lywodraeth y DU ond yr hawl i adennill ei chost ei hun o ran y gwaith adeiladu, cynnal a chadw a rheoli'r croesfannau, a hynny dim ond tan 2027. Aeth ymlaen i ddweud, felly, y byddai'r Adran Drafnidiaeth yn gweithio gyda Chynulliad Cenedlaethol Cymru i archwilio’n fanwl ddyfodol y croesfannau.

Ar 16 Tachwedd, pasiwyd yn unfrydol fy nghynnig i ddiddymu’r doll ar ôl i’r croesfannau ddychwelyd i berchnogaeth y cyhoedd. Ysgrifennodd Ysgrifennydd y Cabinet ataf i ar 12 Rhagfyr, a gwnaeth y Prif Weinidog gynnwys darn o’r llythyr hwnnw yn ei lythyr at y Dirprwy Lywydd ar 9 Ionawr, gan ddweud y gallai’r Ysgrifennydd Gwladol yn rhinwedd ei swydd fel yr awdurdod traffig ar gyfer y croesfannau, weithredu cynllun codi tâl ar gefnffyrdd o dan adran 167 o Ddeddf Trafnidiaeth 2000 mewn cysylltiad â chroesfannau Afon Hafren eu hunain, er gwaethaf y ffaith nad ydynt yn gyfan gwbl yn Lloegr. A yw Ysgrifennydd y Cabinet bellach yn cydnabod nad dyna yw sefyllfa gyfreithiol y DU, a’i bod ond yn ceisio codi tâl ar gyfer yr hanner o’r groesfan Hafren sydd yn Lloegr? Ac a wnaiff ef ystyried bod yr hyn a ysgrifennodd ataf i ynglŷn â Gorchymyn trosglwyddo 1999 wedi'i ddisodli mewn gwirionedd gan adran 122 o Ddeddf Trafnidiaeth Leol 2008, sydd wedi’i mewnosod yn Neddf Llywodraeth Cymru o dan Atodlen 5 ar y materion datganoledig, mater 10.1:

…creu, gweithredu a gorfodi cynlluniau i osod taliadau yn ymwneud â’r defnydd ... o ... gefnffyrdd yng Nghymru?

Pwy bynnag yw'r awdurdod priffyrdd, onid yw'n wir bod hanner y groesfan Hafren honno a’r man casglu tollau yng Nghymru, a bod y ddarpariaeth honno’n rhoi'r pŵer i’w Lywodraeth ef a’r Cynulliad hwn wneud y penderfyniadau hynny, nid Llywodraeth y DU? Onid dyna pam nad ydynt ond yn codi tâl am hanner y ffordd? A sut y mae ef yn tybio y gallant ddefnyddio'r man casglu tollau yng Nghymru pan fo deddfwriaeth sylfaenol yn pennu bod gweithredu a gorfodi cynlluniau o'r fath gan ddefnyddio tollau yng Nghymru—ac mae hynny yng Nghymru—yn faterion i Lywodraeth Cymru?

A wnewch chi hefyd ystyried bod Deddf Pontydd Hafren 1992 yn glir iawn, iawn, mewn deddfwriaeth sylfaenol, na all Ysgrifennydd Gwladol y DU godi toll hyd nes y codir swm penodol o arian, sef tua £80 miliwn yn ôl Gweinidogion y DU, a chyda'r doll ostyngedig, y byddai wedi’i godi erbyn diwedd 2019? Ar ôl hynny, bydd parhau i godi tollau yn anghyfreithlon yn ôl y ddeddfwriaeth sylfaenol honno. A ydyw wir yn credu y dylai Llywodraeth y DU gael rhwydd hynt i ddefnyddio is-ddeddfwriaeth—Gorchymyn—i barhau i godi tollau pan fo’r doll honno wedi’i gwahardd gan ddeddfwriaeth sylfaenol dan Ddeddf y Pontydd Hafren? O ystyried yr hyn yr ydym ni wedi'i wneud yn y Cynulliad hwn, onid yw’n deall nad yw ailenwi toll—codi toll a’i galw’n orchymyn codi tâl—yn mynd i argyhoeddi'r llysoedd—yr un yw’r effaith; ei bwriad yw gwneud i bobl dalu i groesi'r bont—a bod yr hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei gynnig, yn fy marn i, yn anghyfreithlon? Yn sicr ceir achos cryf i’w ddadlau ei fod yn anghyfreithlon. Felly, a gaf i ofyn iddo, er mwyn rhoi rhywfaint o effaith i’r hyn y dywed yw safbwynt ei Lywodraeth ef, a phenderfyniad unfrydol y Cynulliad hwn ar 16 Tachwedd, a wnaiff ef gyfarfod â mi a’i gyfreithwyr i archwilio'r materion hyn yn fanylach? Os yw’n derbyn bod o leiaf ansicrwydd ynghylch y sefyllfa, a wnaiff ef gyfarwyddo Cwnsler y Frenhines i roi cyngor allanol pendant i Lywodraeth Cymru ar y mater hwn? Os bydd y cyngor hwnnw’n nodi bod o leiaf achos i’w ddadlau bod Llywodraeth y DU yn gweithredu'n anghyfreithlon, a wnaiff ef fwrw ymlaen â hynny, herio Llywodraeth y DU, os nad yw'n dileu ei gweithred, i sicrhau y caiff ein hawliau ni yma yng Nghymru a’r gyfraith eu parchu?

Can I thank the Member for his question? I am sorry that the Member has failed to observe our position, which I think has been very consistent. We have persistently opposed the existence of tolls when the crossings revert back to public ownership, and we have made our position very clear to the Department for Transport, at both ministerial and official level, and repeatedly in the media. I would be happy to meet with the Member to discuss what I think is a very complicated and complex area of legal work, and I would also be happy to provide Members with a comprehensive briefing of the various Acts that the Member refers to.

I think he raises a number of important points, but, principally, we have a legal argument versus an economic argument, essentially. We have a legal argument that is being proposed by the UK Government; we have an economic argument that clearly shows that removing the tolls would be beneficial to the economy of Wales. Now, I’m also disappointed, I have to say, that the UK Government is not considering writing off the debt, which stands at something in the region of £36 million, given the UK Government wrote off the debt for the Humber crossing. It’s my view that what’s good for the Humber should be good for the Severn, and I’m baffled, I have to say, by the rationale that’s being given, especially as the Severn crossings are strategic routes, and not part of local authority networks, as the Humber crossing is.

It’s my view that the Welsh taxpayer—and, indeed, other taxpayers—have already paid off that debt, through considerable sums in general taxation over many years. Now, we were not given any advance notice of the consultation. However, I have written to express my disappointment at this, and I’d be more than happy to provide Members, through a written statement, my response to the consultation.

The Member raises a number of points concerning the Severn Bridges Act 1992. As he alludes to, it’s our understanding, based on the advice—the legal advice—that I’ve received, that the UK Government is proposing to continue tolling by virtue of a road charging scheme, as the Member mentions, under section 167 of the Transport Act 2000. Whilst we don’t think there’s any reason to consider that this is not legally possible, I am more than happy to discuss this with the Member, with lawyers. And, indeed, I revert back to the point that I made earlier: regardless of the legal merits of the UK Government’s position, I think it is entirely unjustifiable to maintain a position of taxing businesses, and of taxing commuters, across the Severn.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Mae'n ddrwg gennyf nad yw’r Aelod wedi llwyddo i ddeall ein safbwynt, sydd wedi bod yn gyson iawn yn fy marn i. Rydym wedi gwrthwynebu’n gyson fodolaeth tollau pan fydd y croesfannau’n dychwelyd yn ôl i berchnogaeth y cyhoedd, ac rydym wedi gwneud ein safbwynt yn glir iawn i'r Adran Drafnidiaeth, ar lefel gweinidogion ac ar lefel swyddogion, a hefyd dro ar ôl tro yn y cyfryngau. Byddwn i’n fodlon cyfarfod â'r Aelod i drafod yr hyn yr wyf i o’r farn ei fod yn faes cymhleth iawn o waith cyfreithiol, a byddwn hefyd yn falch o roi briff cynhwysfawr i Aelodau o'r gwahanol Ddeddfau y mae’r Aelod yn cyfeirio atyn nhw.

Rwy'n credu ei fod yn codi nifer o bwyntiau pwysig, ond yr hyn sydd gennym yn y bôn yw dadl gyfreithiol yn erbyn dadl economaidd. Mae gennym ddadl gyfreithiol sy'n cael ei chynnig gan Lywodraeth y DU; mae gennym ddadl economaidd sy'n dangos yn glir y byddai cael gwared ar y tollau yn fuddiol i economi Cymru. Nawr, rwyf hefyd yn siomedig, mae’n rhaid i mi ddweud, nad yw Llywodraeth y DU yn ystyried dileu’r ddyled, sydd oddeutu £36 miliwn erbyn hyn, o ystyried bod Llywodraeth y DU wedi dileu’r ddyled ar gyfer croesfan Humber. Yn fy marn i, os yw’n iawn i wneud hynny ar gyfer yr Humber, dylai fod yn iawn i wneud hynny ar gyfer yr Hafren, ac rwyf wedi drysu, mae’n rhaid i mi ddweud, gan y rhesymeg sy'n cael ei roi, yn enwedig gan fod y croesfannau Hafren yn ffyrdd strategol, ac nid yn rhan o rwydweithiau awdurdodau lleol, fel sy’n wir am groesfan Humber.

Yn fy marn i, mae trethdalwyr Cymru—ac, yn wir, trethdalwyr eraill—eisoes wedi talu’r ddyled honno, gan symiau sylweddol o arian ar ffurf trethi cyffredinol dros nifer o flynyddoedd. Nawr, ni roddwyd unrhyw rybudd ymlaen llaw i ni o'r ymgynghoriad. Fodd bynnag, rwyf wedi ysgrifennu i fynegi fy siom ynghylch hyn, a byddwn i'n fwy na pharod i rannu â’r Aelodau, drwy ddatganiad ysgrifenedig, fy ymateb i'r ymgynghoriad.

Mae'r Aelod yn codi nifer o bwyntiau yn ymwneud â Deddf Pontydd Hafren 1992. Fel yr awgryma, yn seiliedig ar y cyngor—y cyngor cyfreithiol—yr wyf wedi’i gael, ein dealltwriaeth ni yw bod Llywodraeth y DU yn bwriadu parhau i godi tollau yn rhinwedd cynllun codi tâl ar ffyrdd, fel yr oedd yr Aelod yn sôn, o dan adran 167 o Ddeddf Trafnidiaeth 2000. Er nad ydym yn credu bod unrhyw reswm i gredu nad yw hyn yn bosibl yn gyfreithiol, rwy’n fwy na pharod i drafod hyn gyda'r Aelod, gyda chyfreithwyr. Ac, yn wir, rwy’n dychwelyd at y pwynt a wnes yn gynharach: ni waeth beth yw rhagoriaethau cyfreithiol sefyllfa Llywodraeth y DU, rwy’n credu ei bod hi’n gwbl amhosibl cyfiawnhau cynnal sefyllfa lle y trethir busnesau, a chymudwyr ar draws Afon Hafren.

It would be great if the Chamber was as enthusiastic about decreasing rail or bus fares as they appear to be about decreasing tolls on roads. I think, before we rush into insisting that this is a universally good idea, I would like a bit more of a precautionary approach and understanding of what level of increase in traffic this might generate, because the implications for my constituents are that they are already, in some parts, suffering unacceptable levels of air pollution, and any increase would most definitely not be welcome. So, I wondered what analysis the Government has done of the impact of increasing traffic as a result of either reducing or eliminating the Severn bridge toll.

Byddai'n wych pe byddai’r Siambr yr un mor frwdfrydig ynghylch gostwng prisiau tocynnau trên neu docynnau bws ag y maen nhw’n ymddangos ynglŷn â lleihau tollau ar y ffyrdd. Rwy’n credu, cyn i ni ruthro i fynnu bod hwn yn syniad da yn gyffredinol, hoffwn i weld dull a dealltwriaeth ychydig mwy rhagofalus o ba gynnydd mewn traffig y gallai hyn ei gynhyrchu, oherwydd y goblygiadau ar gyfer fy etholwyr yw eu bod eisoes, mewn rhai rhannau, yn byw gyda lefelau annerbyniol o lygredd aer, ac yn sicr ni fyddai unrhyw gynnydd yn cael ei groesawu. Felly, tybed pa waith dadansoddi y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud o effaith traffig cynyddol o ganlyniad i naill ai leihau neu ddileu y doll ar groesfan Hafren.

I understand that the UK Government has carried out an analysis, based on the TEMPro 7 model, which I’m sure the Member recalls has been problematic in the past, especially insofar as modelling the M4 use is concerned. I personally do not believe that we should aim to promote road travel over and above rail or bus travel. I think that bus and rail travel are both something that we have a proud history of, particularly bus travel, where we have the powers, and where we have been able to intervene.

I reflect at the moment on the fact that there are 101 million passenger journeys taken by buses. We’ve produced a five-point plan to stabilise and strengthen the bus network across Wales. I’ll be hosting a bus summit next Monday, in Wrexham, and the TrawsCymru network across Wales goes from strength to strength. Now, the fact of the matter is that we will be able to deliver an even better bus network once the powers that we require are delivered to us through the Wales Bill. It’s my view that we can have a better and more sustainable bus service, but it’s also my view that we can have a fairer system for the Severn crossings.

Rwy’n deall bod Llywodraeth y DU wedi cynnal dadansoddiad, yn seiliedig ar fodel TEMPro 7, ac rwy'n siŵr bod yr Aelod yn cofio y bu’n broblem yn y gorffennol, yn enwedig lle mae’r gwaith o fodelu defnydd o’r M4 yn y cwestiwn. Yn bersonol, nid wyf yn credu y dylem ni geisio rhoi mwy o bwyslais ar deithio ar y ffyrdd na theithio ar drên neu fws. Rwy’n credu bod gennym ni hanes clodwiw o ran teithio ar fws a thrên, yn enwedig teithio ar fws, lle y mae’r pwerau gennym, a lle’r ydym wedi gallu ymyrryd.

Rwy'n myfyrio ar hyn o bryd ar y ffaith bod 101 miliwn o siwrneiau yn cael eu gwneud gan deithwyr ar fws. Rydym ni wedi cynhyrchu cynllun pum pwynt i sefydlogi a chryfhau’r rhwydwaith bysiau ar draws Cymru. Byddaf yn cynnal uwchgynhadledd fysiau ddydd Llun nesaf, yn Wrecsam, ac mae'r rhwydwaith TrawsCymru ledled Cymru yn mynd o nerth i nerth. Nawr, y gwir amdani yw y byddwn yn gallu darparu rhwydwaith bysiau gwell fyth unwaith y bydd y pwerau sydd eu hangen arnom yn cael eu cyflwyno i ni drwy Fil Cymru. Yn fy marn i, mae modd i ni gael gwasanaeth bws gwell a mwy cynaliadwy, ond yn fy marn i hefyd, mae modd i ni gael system decach ar gyfer croesfannau Hafren.

A gaf i ddiolch am y cwestiwn, a hefyd ddiolch am eich ymateb gwreiddiol chi i Mark Reckless? Achos, yn naturiol, mae hwn yn achosi cryn benbleth i ni hefyd fel plaid, ac, fel roedd Mark Reckless yn sôn, rydym ni eisoes wedi cael cytundeb unfrydol ar draws y pleidiau yn fan hyn bod angen diddymu’r tollau yma yn gyfan gwbl. Achos, fel rydw i wedi ei grybwyll o’r blaen yn y ddadl, mae yna bont wrth fy swyddfa i ym Maglan, sef y bont dros yr afon Nedd yn Llansawel, sydd hefyd ar stilts, sydd hefyd yn croesi afon. Nawr, wrth gwrs, nid oes yna doll yn fanna o gwbl. Nid wyf yn awgrymu y dylai bod tollau ar y bont yna, yn naturiol, ond, wrth gwrs, nid yw’n gwneud synnwyr yn athronyddol bod yna dollau ar rai pontydd a ddim ar bontydd eraill. Ac, fel rydych chi wedi ei ddweud eisoes, mae’r tollau dros bont Humber wedi eu diddymu eisoes ac mae’r ddadl dros ddiddymu’r tollau dros yr Hafren yn fwy strategol, fel ydych chi wedi cyfeirio ato eisoes. Nawr, nid wyf wedi clywed neb yn dadlau y dylai’r tollau gael eu lleihau i £3. Beth rydw i wedi bod yn ei glywed o bob man ydy bod angen cael gwared â’r tollau yn gyfan gwbl. Felly, rydw i’n gwybod realiti’r sefyllfa, ond beth yn union allwn ni ei wneud nawr i wthio’r agenda yma ymlaen o ddiddymu’r tollau yn gyfan gwbl? Diolch yn fawr.

May I give thanks for the question and also for your initial response to Mark Reckless’s question? Because, naturally, this causes some confusion to us as a party too, and, as Mark Reckless mentioned, we’ve already had unanimous agreement across the parties here that we need to scrap these tolls entirely. Because, as I’ve mentioned in the past, there is a bridge near my office in Baglan, which is the bridge over the River Nedd in Briton Ferry, which also on stilts and crosses a river, but, of course, there’s no toll there at all. I’m not suggesting that there should be tolls there, but, of course, it makes no sense philosophically that there are tolls on some bridges but not on others. But, as you’ve said already, the tolls over the Humber bridge have already been scrapped and the argument for scrapping the Severn tolls is more strategic, as you’ve already mentioned. Now, I haven’t heard anyone arguing that the tolls should be reduced to £3. What I’ve been hearing is that we need to scrap the tolls entirely. So, I know what the reality of the situation is, but what exactly can we do now to push this agenda forward in order to scrap those tolls entirely? Thank you.

I’d like to thank the Member for his question and assure him that, even if he was asking me to consider tolling for that particular bridge in the area he represents, I would reject such a consideration. [Laughter.] The fact of the matter is—I go back to the point that I made earlier—in so far as general taxation is concerned, users of the Severn crossings have already paid a considerable amount over and above the estimated level of debt. Now, it’s my understanding, based on the Welsh Affairs Select Committee’s report, that the annual cost of maintaining the crossings is something in the region of £30 million, which would imply one sixth of the current tolling would be sufficient in order to cover those costs. So, at the moment, it’s proposed there’ll be £3 per crossing, around about half. It could still be cut further, of that there is no doubt. So, I’ll be making my representations. I’d urge the Member and his party, and indeed all parties and all Members in the Chamber, to do so likewise and to continue pushing, as we have already stated in a unanimous way, for removal of those tolls, upon the crossings coming back into public ownership.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn a hoffwn ei sicrhau, hyd yn oed os oedd yn gofyn i mi ystyried codi tollau ar y bont benodol honno yn yr ardal y mae'n ei chynrychioli, byddwn yn gwrthod ystyriaeth o'r fath. [Chwerthin.] Y gwir amdani yw—rwy’n cyfeirio’n ôl at y pwynt a wnes i’n gynharach—o ystyried trethiant cyffredinol, mae defnyddwyr croesfannau Hafren eisoes wedi talu cryn dipyn yn fwy na lefel amcangyfrifedig y ddyled. Nawr, yn ôl yr hyn a ddeallaf i, yn seiliedig ar adroddiad y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig, tua £30 miliwn yw’r gost flynyddol ar gyfer cynnal a chadw’r croesfannau, a fyddai'n awgrymu bod un rhan o chwech o'r tollau a godir ar hyn o bryd yn ddigon i dalu am y costau hynny. Felly, ar hyn o bryd, cynigir y bydd yn rhaid talu £3 y tro i groesi, sef tua hanner. Gallai fod yn fwy o doriad na hynny, nid oes dim amheuaeth am hynny. Felly, byddaf yn gwneud fy sylwadau. Byddwn yn annog yr Aelod a'i blaid, a phob plaid a phob Aelod yn y Siambr mewn gwirionedd, i wneud hynny yn yr un modd a pharhau i wthio, fel yr ydym eisoes wedi nodi mewn modd unfrydol, i gael gwared ar y tollau hynny, a dod â’r croesfannau yn ôl dan berchnogaeth y cyhoedd.

I certainly welcome the decision to cut the tolls, which I think will be a huge boost to motorists. Now, you have outlined your wish, Cabinet Secretary, to see the abolition of the tolls on the Severn bridge, and I agree with that ambition as well, even if there are serious financial questions that need to be addressed, and, indeed, traffic-flow issues as well, as Jenny Rathbone has outlined. Now, I come from a slightly different position from the last speaker, but I would ask you: how would you answer those who say that it is a contradiction for the Welsh Government to continue to allow the Cleddau bridge to be run for profit by its council whilst condemning the toll charges on the Severn bridge?

Rwy’n sicr yn croesawu'r penderfyniad i dorri'r tollau, a chredaf y bydd yn hwb enfawr i fodurwyr. Nawr, rydych chi wedi amlinellu eich dymuniad, Ysgrifennydd y Cabinet, i weld y tollau ar groesfan Hafren yn cael eu diddymu, ac rwy’n cytuno â’r uchelgais honno hefyd, hyd yn oed os oes cwestiynau ariannol difrifol y mae angen mynd i'r afael â nhw, ac, yn wir, faterion yn ymwneud â llif traffig hefyd, fel y mae Jenny Rathbone wedi’u hamlinellu. Nawr, mae fy safbwynt ychydig yn wahanol i'r siaradwr olaf, ond byddwn yn gofyn i chi: sut y byddech chi’n ateb y rhai hynny sy'n dweud ei bod hi’n anghyson i Lywodraeth Cymru barhau i ganiatáu i bont Cleddau gael ei rhedeg i gynhyrchu elw gan ei chyngor, a chondemnio'r tollau a godir ar bont Hafren?

It’s an incredible irony that it’s the so-called pro-business party that is actually in favour of a huge constant tax on users of the Severn crossing, whereas it’s actually the Welsh Labour Party that is proving to be more pro-business by arguing most vocally for the removing of this tax on business. We will do so unashamedly. We are arguing for improvements to the prospects of the Welsh economy. We have proven, in Government, that the Welsh economy can grow faster than the UK economy can, based on the decisions that we make. If we can convince UK Government, and I sincerely hope we can do, to remove those taxes on users of the Severn crossings, I'm confident that this Government and this party will continue to improve the Welsh economy.

Mae'n eironig iawn mai’r blaid yr honnir ei bod yn cefnogi busnes sydd mewn gwirionedd o blaid treth gyson sylweddol ar ddefnyddwyr croesfan Hafren, ond mewn gwirionedd Plaid Lafur Cymru sy’n gwneud mwy dros fusnes drwy ddadlau yn uchel ei chloch dros gael gwared ar y dreth hon ar fusnes. Byddwn yn gwneud hynny’n ddiedifar. Rydym yn dadlau dros welliannau i ragolygon economi Cymru. Rydym wedi profi, yn y Llywodraeth, y gall economi Cymru dyfu'n gyflymach nag y gall economi'r DU, yn seiliedig ar y penderfyniadau a wnawn. Os gallwn argyhoeddi Llywodraeth y DU, ac rwy’n mawr obeithio y gallwn ni wneud, i gael gwared ar y trethi hynny ar ddefnyddwyr croesfannau Hafren, rwy'n hyderus y bydd y Llywodraeth hon a’r blaid hon yn parhau i gryfhau economi Cymru.

Well, I make no apologies for reiterating a lot of what’s been said in the Chamber today, because I think it’s such an important factor to the Welsh economy. My colleague’s outlined very effectively the legal position with regard to the Government’s proposal to retain the bridge tolls after the transition date. I would like to concentrate on the financial situation with regard to the retention, at whatever level, of the bridge tolls. The Severn bridge tolls are nothing less than a tax on Welsh businesses, and a definite barrier to any business wishing to locate in Wales, particularly those that have markets largely in England or the continent. Bridge tolls can add thousands of pounds a year to the operational costs of such businesses. UKIP will accept nothing less than zero tolls. The British people pay huge amounts of money through the excise licence levy; maintenance costs of both the old and new Severn bridges would amount to a tiny fraction of this revenue. We urge the Welsh Government to make the strongest representations to the UK Government with regard to their legal ability to retain these tolls at whatever level.

Wel, nid wyf yn ymddiheuro am ailadrodd llawer o'r hyn sydd wedi’i ddweud eisoes yn y Siambr heddiw, gan fy mod o’r farn ei fod yn ffactor mor bwysig ar gyfer economi Cymru. Mae fy nghydweithiwr wedi amlinellu’n effeithiol iawn y sefyllfa gyfreithiol o ran cynnig y Llywodraeth i gadw tollau’r bont ar ôl y dyddiad trosglwyddo. Hoffwn ganolbwyntio ar y sefyllfa ariannol o ran cadw tollau’r bont, ar ba bynnag lefel. Nid yw tollau pont Hafren yn ddim llai na threth ar fusnesau Cymru, ac yn rhwystr pendant i unrhyw fusnes sy'n dymuno lleoli yng Nghymru, yn enwedig y rhai y mae eu marchnadoedd yn bennaf yn Lleogr neu’r cyfandir. Gall tollau pont ychwanegu miloedd o bunnoedd y flwyddyn at gostau gweithredol busnesau o'r fath. Ni fydd UKIP yn derbyn dim llai na dim tollau. Mae pobl Prydain yn talu symiau enfawr o arian drwy ardoll y drwydded treth; byddai costau cynnal a chadw hen bont Hafren a’r bont Hafren newydd gyfwerth â chyfran fach iawn o'r refeniw hwn. Rydym yn annog Llywodraeth Cymru i wneud y sylwadau cryfaf i Lywodraeth y DU o ran eu gallu cyfreithiol i gadw’r tollau hyn ar ba bynnag lefel.

Well, I’d agree with the Member and say that it very much is a tax on Welsh businesses and a barrier to investment, and I hope that Conservatives at Westminster will listen to what Members in this Chamber have said, and drop their anti-competitive position.

Wel, byddwn i'n cytuno â'r Aelod ac yn dweud ei bod i raddau helaeth iawn yn dreth ar fusnesau Cymru ac yn rhwystr i fuddsoddiad, ac rwy’n gobeithio y bydd y Ceidwadwyr yn San Steffan yn gwrando ar yr hyn y mae’r Aelodau yn y Siambr hon wedi’i ddweud, ac yn newid eu safbwynt gwrth-gystadleuol.

It’s the way you tell them, Cabinet Secretary. Happy new year to you as well.

You would be forgiven for thinking that it was still ‘Blue Monday’ by listening to some of the less than positive questions you’ve received today, Cabinet Secretary. Whilst we accept that many of us would like to see no tolls at all on the Severn crossings, and recognise that that would be a massive benefit to the economy, I think you have to accept that this announcement does represent an improvement on the situation we had before. Motorists crossing those bridges, as a result of this change, will be paying lower tolls than they were, and will therefore have more money in their pockets. So, that must have a positive benefit for businesses. Cabinet Secretary, you’ve been a champion for the metro and electrification. Would you accept that this is another part of the city region jigsaw, as we levy those tolls down? And how are you working with local authorities in the city deal area to make the most of this development and to try and maximise the effect of it for businesses in south-east Wales?

Finally, Presiding Officer, just going back to Jenny Rathbone’s point—a very interesting point, actually—about the effect on traffic flows of lowering the tolls, there is a flip side to the argument that Jenny Rathbone was making, and that is, of course, there are roads surrounding the area of the Severn Crossings, such as in Chepstow, in my constituency, for instance, which actually are carrying a lot of traffic—a lot more than they should—because people are currently avoiding the toll system. So, have you made any assessment, or are you planning to make any assessment, of the effect of reduction in the tolls—to this point now but, hopefully, in the future, even more—and the effect of lower traffic volumes on surrounding roads in areas like Chepstow, and the resulting benefit for pedestrians, motorists and lowering road traffic incidents in those areas, which are currently really having a problem with the levels of traffic that they’re suffering from?

Y mae gennych ddawn dweud, Ysgrifennydd y Cabinet. Blwyddyn newydd dda i chithau hefyd.

Byddech yn cael maddeuant am feddwl ei bod hi’n dal yn ‘Ddydd Llun y Felan’ o wrando ar rai o'r cwestiynau llai na chadarnhaol a ofynnwyd i chi heddiw, Ysgrifennydd y Cabinet. Er ein bod ni’n derbyn y byddai llawer ohonom yn hoffi gweld y tollau yn cael eu dileu’n gyfan gwbl ar y croesfannau Hafren, ac yn cydnabod y byddai hynny o fudd enfawr i'r economi, rwy’n credu bod yn rhaid i chi dderbyn bod y cyhoeddiad hwn yn welliant ar y sefyllfa a oedd gennym o’r blaen. Bydd modurwyr sy’n croesi’r pontydd hynny, o ganlyniad i'r newid hwn, yn talu tollau is nag yr oedden nhw, ac felly bydd ganddyn nhw fwy o arian yn eu pocedi. Felly, mae'n rhaid bod hynny’n fantais gadarnhaol i fusnesau. Ysgrifennydd y Cabinet, rydych chi wedi bod yn eirioliwr dros y metro a thrydaneiddio. A fyddech chi’n derbyn bod hyn yn rhan arall o jig-so’r ddinas-ranbarth, wrth i ni leihau’r tollau hynny? A sut ydych chi’n gweithio gydag awdurdodau lleol ym maes y fargen ddinesig i fanteisio i’r eithaf ar y datblygiad hwn a cheisio sicrhau’r effaith orau bosibl i fusnesau yn y de-ddwyrain?

Yn olaf, Lywydd, gan gyfeirio’n ôl at bwynt Jenny Rathbone—pwynt diddorol iawn, mewn gwirionedd—ynglŷn ag effaith gostwng y tollau ar lif traffig, ceir gwrthddadl i un Jenny Rathbone, a honno, wrth gwrs, yw bod ffyrdd o amgylch ardal Croesfannau Hafren, megis yng Nghas-gwent, yn fy etholaeth i, er enghraifft, sydd mewn gwirionedd yn cludo llawer o draffig—llawer mwy nag y dylen nhw—gan fod pobl ar hyn o bryd yn osgoi'r system doll. Felly, a ydych chi wneud cynnal unrhyw asesiad, neu a ydych chi’n bwriadu cynnal unrhyw asesiad, o effaith gostwng y tollau—i’r hyn yr ydych chi’n ei gynnig nawr, ond, gobeithio, yn y dyfodol, mwy fyth—ac effaith symiau is o draffig ar y ffyrdd cyfagos mewn ardaloedd megis Cas-gwent, a'r budd sy'n deillio o hynny ar gyfer cerddwyr, modurwyr ac o ran lleihau digwyddiadau traffig ar y ffyrdd yn yr ardaloedd hynny, sydd wir yn cael trafferth ar hyn o bryd oherwydd lefel y traffig?

I’d like to thank the Member for his questions and his contribution. I think he is absolutely right: this is part of the jigsaw of the city region approach. I was pleased to see the leader of Monmouthshire council recognise the challenges, but also the opportunities, that removing tolls—or, in the very least, reducing tolls—on the Severn Crossings would have for the entire region, not just the area that he represents. I do think that there is immense opportunity for Monmouthshire as part of the city region exercise—indeed, the whole of the region of south-east Wales—in identifying new opportunities to grow the regional economy, but there is no doubt, equally, that opportunities could be enhanced by complete removal of the tolls. I do believe that the taxpayers have already written off, or should have written off, the debt if only the UK Government would agree to actually carry that out, given the amount in general taxation they’ve already paid, but I also recognise that there is a need to ensure that the modelling for traffic flows is accurate. For that reason, I will be scrutinising the TEMPro 7 modelling that has just been carried out as part of this work. Indeed, I’m sure that I’ll be factoring into my consultation response my views on that modelling and the impact on the wider community in the area that the Member represents.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau a'i gyfraniad. Rwy'n credu ei fod yn llygad ei le: mae hyn yn rhan o’r jig-so o ddull y ddinas-ranbarth. Roeddwn i’n falch o weld arweinydd cyngor Sir Fynwy yn cydnabod yr heriau, ond hefyd y cyfleoedd y byddai cael gwared ar y tollau ar y Croesfannau Hafren—neu ostwng y tollau o leiaf—yn ei gyflwyno i’r rhanbarth cyfan, nid dim ond yr ardal y mae’n ei gynrychioli. Rwy’n credu bod cyfle anhygoel i Sir Fynwy yn rhan o ymarferiad y ddinas-ranbarth—yn wir, rhanbarth y de-ddwyrain i gyd—wrth nodi cyfleoedd newydd i dyfu’r economi ranbarthol, ond nid oes dim amheuaeth, yn yr un modd, y gellid gwella cyfleoedd trwy gael gwared ar y tollau yn gyfan gwbl. Rwy’n credu bod y trethdalwyr eisoes wedi dileu’r ddyled, neu fe ddylen nhw fod wedi’i dileu, pe byddai Llywodraeth y DU ond yn cytuno mewn gwirionedd i weithredu hynny, o ystyried y swm mewn trethi cyffredinol y maen nhw wedi’i dalu’n barod, ond rwyf hefyd yn cydnabod bod angen sicrhau bod y modelu ar gyfer llif y traffig yn gywir. Am y rheswm hwnnw, byddaf yn craffu ar y modelu TEMPro 7 sydd newydd gael ei gynnal yn rhan o'r gwaith hwn. Yn wir, rwy'n siŵr y byddaf yn ystyried hynny yn fy ymateb i'r ymgynghoriad, fy marn ar y gwaith modelu a'r effaith ar y gymuned ehangach yn yr ardal y mae'r Aelod yn ei gynrychioli.

4. 2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes
4. 2. Business Statement and Announcement

Yr eitem nesaf ar yr agenda yw’r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rydw i’n galw ar Jane Hutt.

The next item on the agenda is the business statement and announcement, and I call on Jane Hutt.

Diolch yn fawr, Lywydd. I have one change to report to this week’s business. I’ve reduced the time allocated to the Counsel General’s oral Assembly questions tomorrow, and business for the next three weeks is as shown on the business statement and announcement found among the meeting papers available to Members electronically.

Diolch yn fawr, Lywydd. Mae gennyf un newid i'w adrodd i fusnes yr wythnos hon. Rwyf wedi lleihau'r amser a ddyrennir i gwestiynau Llafar y Cynulliad gan y Cwnsler Cyffredinol yfory, ac mae busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf fel y dangosir ar y datganiad a’r cyhoeddiad busnes a geir ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

I’d like to thank the business Secretary for her statement, and also ask her whether she has time in Government business for a debate, first of all, on the project of the tidal lagoon in Swansea bay. We know that the Hendry review has come out in favour of this project as a pathfinder for this technology, which has huge potential in Wales. I think that a debate rather than a statement, by which we can unite as an Assembly around the principles of this project, and which the Government can set out how we can support the project going forward, would be extremely beneficial. I’d particularly like that debate to focus on what we can do as a Welsh Government, and as a Welsh Assembly, to take the project forward. I know that the Government has expressed an interest in the idea that we’d be promoting as Plaid Cymru—an energy company for Wales, Ynni Cymru—and I would really like to see the Welsh Government take an early stake in the tidal lagoon, in the project and the holding company that’s driving that forward, so that, over the next successive generations, we benefit from this technology as it rolls out across Wales, because I think this is the future and I’m convinced that we can get a direct benefit for the Welsh nation out of tidal lagoons and tidal power more widely. It may not be lagoons in other parts of Wales; it may be other tidal technologies in Anglesey, for example, as well. I think this is a huge potential, so I'd very much appreciate a debate in Government time on the principle of tidal lagoons, so that we can follow up on the Hendry review and really give the support, I think, of the whole Assembly to that principle.

The second item I'd like to raise with the Welsh Government is whether we can have a statement clarifying what the Government has done as regards the pollution incident on the River Teifi just before Christmas. There was a major pollution incident, which some people might recall—it tended to get lost in the Christmas news, but about 6 miles of the river was affected. I understand it was a significant release of some form of effluent from the dairy industry. We need to understand how that happened, but also what steps are being taken now to reinstate the river, which is an important fishing river and an important tourist attraction as well in that part of Wales. I've had a lot of correspondence from local fishermen and people who take an interest in the environment about what might be happening there and how the Government might follow up on that. We had an unfortunate incident in Nantgaredig, outside Carmarthen, with oil, but this, on the face of it, actually looks more serious and looks like it could affect the Teifi for a long period of time. So, I'd very much appreciate some more information from the Welsh Government by means of a written statement or otherwise that I can share with my constituents and which shows that the Government is taking this issue seriously.

Hoffwn ddiolch i'r Ysgrifennydd busnes am ei datganiad, a gofyn iddi hefyd a oes ganddi amser ym musnes y Llywodraeth ar gyfer dadl, yn gyntaf oll, ar brosiect y morlyn llanw ym mae Abertawe. Gwyddom fod adolygiad Hendry o blaid y prosiect hwn fel cynllun braenaru ar gyfer y dechnoleg hon, sydd â photensial enfawr yng Nghymru. Rwy’n credu y byddai dadl, yn hytrach na datganiad, yn caniatáu i ni uno fel Cynulliad o ran egwyddorion y prosiect hwn, ac i’r Llywodraeth nodi sut y gallwn gefnogi'r prosiect wrth symud ymlaen, a byddai hynny’n fuddiol dros ben. Yn arbennig, hoffwn i’r ddadl honno ganolbwyntio ar yr hyn y gallwn ei wneud fel Llywodraeth Cymru, ac fel Cynulliad Cymru, i ddatblygu’r prosiect. Gwn fod y Llywodraeth wedi mynegi diddordeb yn y syniad y byddem ni ym Mhlaid Cymru yn ei hyrwyddo—cwmni ynni i Gymru, Ynni Cymru—a byddwn wir yn hoffi gweld Llywodraeth Cymru yn cyfranogi’n gynnar ym mhrosiect y morlyn llanw, yn rhan o’r prosiect a'r cwmni daliannol sy'n gwthio hynny yn ei flaen, fel ein bod ni, dros y cenedlaethau nesaf, yn elwa ar y dechnoleg hon wrth iddi gael ei chyflwyno ar draws Cymru, gan fy mod yn credu mai dyma yw’r dyfodol, ac rwy'n argyhoeddedig y caiff y Cymry fudd uniongyrchol o forlynnoedd llanw ac ynni'r llanw yn fwy cyffredinol. Efallai nad lagwnau mewn rhannau eraill o Gymru fydd hynny; gall fod yn dechnolegau llanw eraill yn Ynys Môn hefyd, er enghraifft. Rwy'n credu bod yna botensial enfawr ynghlwm wrth hyn, felly byddwn i'n mawr werthfawrogi dadl yn amser y Llywodraeth ar yr egwyddor o forlynnoedd llanw, fel y gallwn wneud gwaith dilynol i adolygiad Hendry a rhoi, rwy’n credu, gwir gefnogaeth lawn y Cynulliad i’r egwyddor honno.

Yr ail eitem yr hoffwn ei chodi â Llywodraeth Cymru yw pa un a gawn ni ddatganiad yn egluro beth y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud o ran y digwyddiad o lygredd yn Afon Teifi ychydig cyn y Nadolig. Bu digwyddiad mawr o lygredd, efallai bod rhai pobl yn cofio—roedd tuedd iddo fynd ar goll yn newyddion y Nadolig, ond effeithiwyd ar tua 6 milltir o'r afon. Rwy’n deall mai swm sylweddol o elifyn o ryw fath o'r diwydiant llaeth ydoedd. Mae angen i ni ddeall sut y digwyddodd hynny, ond hefyd pa gamau sy'n cael eu cymryd yn awr i adfer yr afon, sy’n afon bwysig ar gyfer pysgota ac sy’n atyniad pwysig i dwristiaid hefyd, yn y rhan honno o Gymru. Rwyf wedi cael llawer o ohebiaeth gan bysgotwyr lleol a phobl sy'n ymddiddori yn yr amgylchedd ynglŷn â’r hyn a allai fod yn digwydd yno a sut y gallai’r Llywodraeth wneud gwaith dilynol ar hynny. Cawsom ddigwyddiad anffodus ag olew yn Nantgaredig, y tu allan i Gaerfyrddin, ond mae hyn, ar yr wyneb, yn ymddangos yn fwy difrifol mewn gwirionedd ac yn ymddangos fel y gallai effeithio ar afon Teifi am gyfnod hir o amser. Felly, byddwn yn mawr werthfawrogi rhagor o wybodaeth gan Lywodraeth Cymru ar ffurf datganiad ysgrifenedig neu fel arall, er mwyn i mi ei rhannu â’m hetholwyr ac i ddangos bod y Llywodraeth yn cymryd y mater hwn o ddifrif.

Diolch yn fawr, Simon Thomas. Those are two very important questions. Of course, we very much welcome, and the Welsh Government welcomed, the fact that the Charles Hendry review last week supported the case for developing a tidal lagoon energy industry in the UK. And, of course, this has been very much supported by our new programme for government, ‘Taking Wales Forward’, and also acknowledged in statements by Government Ministers. So, I think this development of a sustainable tidal lagoon industry in Wales is clearly a subject that would be appropriate for a debate, and we'll look to that in terms of timing and arrangements.

Your second point, on pollution in the River Teifi, I very much recognise that this is about tackling agricultural pollution in terms of origins. It’s essential to improve overall water quality in Wales, and, of course, mention has been made, I think, already today about the consultation on nitrate vulnerable zones in Wales, which has closed. But the Cabinet Secretary would be prepared to do a specific written statement on this incident, but, obviously, she is also looking at the results of this consultation.

Diolch yn fawr, Simon Thomas. Mae'r ddau gwestiwn hynny yn rhai pwysig iawn. Wrth gwrs, rydym ni’n croesawu'n fawr iawn, a chroesawodd Llywodraeth Cymru, y ffaith bod adolygiad Charles Hendry yr wythnos diwethaf yn cefnogi'r achos dros ddatblygu diwydiant ynni morlyn llanw yn y DU. Ac, wrth gwrs, mae hyn wedi’i gefnogi’n fawr gan ein rhaglen lywodraethu newydd, ‘Symud Cymru Ymlaen', ac wedi’i gydnabod hefyd mewn datganiadau gan Weinidogion y Llywodraeth. Felly, rwy’n credu bod y datblygiad hwn o ddiwydiant morlyn llanw cynaliadwy yng Nghymru yn amlwg yn bwnc a fyddai'n briodol ar gyfer dadl, a byddwn yn ystyried hynny o ran amseru a threfniadau.

Mewn cysylltiad â’ch ail bwynt, ynglŷn â llygru Afon Teifi, rwy’n cydnabod o ddifrif bod hyn yn ymwneud â mynd i'r afael â llygredd amaethyddol o ran tarddiad. Mae'n hanfodol er mwyn gwella ansawdd dŵr yn gyffredinol yng Nghymru, ac, wrth gwrs, mae sôn wedi bod yn barod heddiw, rwy’n credu, am yr ymgynghoriad ar barthau perygl nitradau yng Nghymru, sydd wedi dod i ben. Ond byddai Ysgrifennydd y Cabinet yn barod i wneud datganiad ysgrifenedig arbennig ar y digwyddiad hwn, ond, yn amlwg, mae hi hefyd yn ystyried canlyniadau'r ymgynghoriad hwn.

Leader of the house, could we have two statements, if possible, please, with the first building on the question that my colleague, Nick Ramsay, ask the First Minister around business rates. I heard the response, as everyone did, from the First Minister that the guidance, the rules, the regulations would be coming forward shortly around the business rates proposals, and we do welcome the additional money that has been put into the budget for the business rate scheme post 1 April of this year. But, 1 April is coming very, very quickly down the tracks at us, and are you in a position, as leader of the house, to indicate to us what the term ‘shortly’ means, where we might have some understanding of how this money will be distributed, what will be the criteria, and, importantly, what businesses will do if they do find themselves on the wrong side of the line when it comes to accessing that help and support over the business rates revaluation? As I said, there is a very short period of time, and businesses, not unreasonably, with cash-flow projections and planning for the future, do need this information as quickly as possible. I appreciate the Government might be working behind the scenes on this, but the word ‘shortly’ needs defining, and if you, in your role as leader of the house, are in a position to let us know when that statement might be coming forward, that would be hugely helpful. If not, could you report back and let us know what is happening around these rules and regulations?

And the second statement I'd seek is from the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport. This morning, I had the pleasure of hosting the Cancer Patient Voices event in the Senedd here. Annie Mulholland, as many Members in this Chamber will recall, brought the first event to the Pierhead building, which had cross-party support, and numerous Members attended that event. Again, this year, the event was very, very well supported, and there were some very good contributions from the floor and from the platform, informing patients and informing clinicians and politicians of the state of play at the moment when it comes to cancer services. Dr Tom Crosby talked of the need for a cancer strategy for Wales. We do have a cancer plan, but he did talk about how putting provision of services in place when it comes to cancer services is not an issue just for a one-term Government on a two or three-year cycle. It does need long-term planning that lasts well into the future, and horizon scanning. In fairness to Dr Tom Crosby, he is a man of huge experience in this field, and I think it would be hugely appreciated if the Cabinet Secretary for health could come forward with his thoughts on such a strategy being put in place by the Welsh Government, and what his response is to that request.

Arweinydd y tŷ, a gawn ni ddau ddatganiad, os yw’n bosibl, os gwelwch yn dda, a’r cyntaf yn adeiladu ar y cwestiwn y gofynnodd fy nghydweithiwr, Nick Ramsay, i'r Prif Weinidog ynglŷn ag ardrethi busnes. Clywais ymateb y Prif Weinidog, fel y gwnaeth bawb arall, y byddai’r canllawiau, y rheolau, y rheoliadau yn cael eu cyflwyno’n fuan o ran cynigion yr ardrethi busnes, ac rydym yn croesawu'r arian ychwanegol sydd wedi’i gynnwys yn y gyllideb ar gyfer y cynllun ardrethi busnes ar ôl 1 Ebrill eleni. Ond mae 1 Ebrill yn agosáu atom ni’n gyflym iawn, iawn, ac a ydych chi mewn sefyllfa, fel arweinydd y tŷ, i ddangos i ni beth y mae'r term 'cyn bo hir' yn ei olygu, gan efallai rhoi rhywfaint o ddealltwriaeth i ni o sut y caiff yr arian hwn ei ddosbarthu, beth fydd y meini prawf, ac, yn hanfodol, yr hyn y bydd busnesau yn ei wneud os ydyn nhw’n canfod eu hunain yn y sefyllfa anghywir pan ddaw at gael gafael ar y cymorth hwnnw a’r gefnogaeth honno yn ymwneud ag ailbrisio ardrethi busnes? Fel y dywedais, ceir cyfnod byr iawn o amser, ac wrth reswm, mae ar fusnesau, y mae’n rhaid iddynt wneud amcanestyniadau llif arian a chynllunio ar gyfer y dyfodol, angen yr wybodaeth hon cyn gynted ag sy’n bosibl. Rwy’n gwerthfawrogi efallai bod y Llywodraeth yn gweithio y tu ôl i'r llenni ar hyn, ond mae angen diffinio'r term 'cyn bo hir', ac os ydych chi, yn eich swyddogaeth fel arweinydd y tŷ, mewn sefyllfa i roi gwybod i ni pryd y cyflwynir y datganiad hwnnw, byddai hynny'n hynod ddefnyddiol. Os nad oes modd i chi wneud hynny, a wnewch chi adrodd yn ôl a rhoi gwybod i ni beth sy'n digwydd ynglŷn â’r rheolau a'r rheoliadau hyn?

A byddai’r ail ddatganiad y byddwn i'n gofyn amdano yn dod gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon. Y bore yma, cefais y pleser o gynnal y digwyddiad Lleisiau Cleifion Canser yn y Senedd yma. Annie Mulholland, fel y bydd llawer o Aelodau yn y Siambr hon yn cofio, a ddaeth â’r digwyddiad cyntaf i adeilad y Pierhead, a gafodd gefnogaeth drawsbleidiol, a daeth nifer o Aelodau i’r digwyddiad hwnnw. Unwaith eto, eleni, cafodd y digwyddiad ei gefnogi’n dda iawn, iawn, a chafwyd cyfraniadau da iawn o'r llawr ac o'r llwyfan, gan hysbysu cleifion a hysbysu clinigwyr a gwleidyddion am y sefyllfa ar hyn o bryd o ran gwasanaethau canser. Siaradodd Dr Tom Crosby am yr angen i gael strategaeth ganser i Gymru. Mae gennym gynllun canser, ond siaradodd ef am y ffaith nad yw gweithredu darpariaeth gwasanaethau o ran gwasanaethau canser, yn fater dim ond ar gyfer un tymor y Llywodraeth am gyfnod o ddwy neu dair blynedd. Mae'n angen cynllunio hirdymor a fydd yn para ymhell i'r dyfodol, ac yn sganio'r gorwel. Er tegwch i Dr Tom Crosby, mae ganddo lawer iawn o brofiad yn y maes hwn, ac rwy’n credu y byddai’n cael ei werthfawrogi'n fawr iawn pe byddai Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd yn cyflwyno ei syniadau ynglŷn â strategaeth o'r fath, wedi’i gweithredu gan Lywodraeth Cymru, a beth yw ei ymateb i'r cais hwnnw.

Andrew R.T. Davies raises two important points, and, of course, I very much welcome the fact that you recognise that this is a significant uplift in terms of business rates. Its importance, I think, is over and above the £10 million transitional relief. The consultation, of course, had an impact and we know that constituents and businesses across Wales responded. Of course, the detail of how that is going to be delivered is being worked through now, and the Cabinet Secretary will be able to make the outcome of that available in due course.

On your second point, I also attended the Cancer Patient Voices event and it was good to see a cross-party event of that kind so well attended. I heard, indeed, from Julie Morgan and also Rhun ap Iorwerth, and then it went on to other party spokespeople. Dr Tom Crosby, of course, is taking the lead in terms of the Velindre health project, and we’re very fortunate that we have clinician specialists like Dr Crosby in Wales leading the way.

Mae Andrew R.T. Davies yn codi dau bwynt pwysig, ac, wrth gwrs, rwy’n croesawu'n fawr y ffaith eich bod chi’n cydnabod bod hwn yn gynnydd sylweddol o ran ardrethi busnes. Mae’i bwysigrwydd, yn fy marn i, yn fwy na’r rhyddhad trosiannol o £10 miliwn. Wrth gwrs, cafodd yr ymgynghoriad effaith a gwyddom fod etholwyr a busnesau ledled Cymru wedi ymateb. Wrth gwrs, rhoddir sylw ar hyn o bryd i’r manylion o ran sut y caiff ei ddarparu, a bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gallu sicrhau bod canlyniad hynny ar gael maes o law.

O ran eich ail bwynt, roeddwn i hefyd yn bresennol yn nigwyddiad y Lleisiau Cleifion Canser ac roedd yn braf gweld bod cymaint yn bresennol mewn digwyddiad trawsbleidiol o'r fath. Yn wir, clywais gan Julie Morgan a hefyd Rhun ap Iorwerth, ac yna aeth ymlaen at lefarwyr y pleidiau eraill. Mae Dr Tom Crosby, wrth gwrs, yn cymryd yr awenau o ran prosiect iechyd Felindre, ac rydym yn ffodus iawn fod gennym arbenigwyr clinigol fel Dr Crosby yng Nghymru yn arwain y ffordd.

Can I return to the Hendry review into Swansea bay tidal lagoon, which was far more positive than many of us could have hoped for? I agree with the request made by Simon Thomas for a debate on tidal lagoons, but, before we reach that stage, can I ask the Government to provide an update on the marine licence for the Swansea bay tidal lagoon, because without the marine licence it cannot go ahead?

A gaf i ddychwelyd at yr adolygiad Hendry i’r morlyn llanw ym mae Abertawe, a oedd yn llawer mwy cadarnhaol na’r hyn y gallai llawer ohonom wedi’i obeithio? Rwy’n cytuno â'r cais a wnaed gan Simon Thomas am ddadl ar forlynnoedd llanw, ond, cyn i ni gyrraedd y cam hwnnw, a gaf i ofyn i'r Llywodraeth roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y drwydded forol ar gyfer y morlyn llanw ym mae Abertawe, oherwydd heb y drwydded forol, ni chaiff fwrw ymlaen?

Of course, Mike Hedges has championed the tidal lagoons, alongside Simon Thomas and the Welsh Government. The determination of the marine licence application is undertaken by Natural Resources Wales. There is cross-party support, I would say, and clearly now we need to get on with this, but obviously this is for Natural Resources Wales. Let’s again look at the great potential that the marine energy sector does present for Wales. We look forward to the outcome and to the opportunity to debate this further.

Wrth gwrs, bu Mike Hedges yn cefnogi môr-lynnoedd llanw, ochr yn ochr â Simon Thomas a Llywodraeth Cymru. Cyfoeth Naturiol Cymru sy’n penderfynu ar y cais am drwydded forol. Ceir cefnogaeth drawsbleidiol, yn fy marn i, ac yn amlwg yn awr mae angen i ni fwrw ymlaen â hyn, ond yn sicr mater i Cyfoeth Naturiol Cymru yw hwn. Gadewch i ni eto ystyried y potensial arbennig y mae’r sector ynni morol yn ei gynnig i Gymru. Rydym yn edrych ymlaen at y canlyniad ac at y cyfle i drafod hyn ymhellach.

I’m looking for three statements from the Cabinet Secretary. The first one is on the use of the ministerial car dispatched to Mayfair to collect and deposit the Labour millionaire David Goldstone. We’d like to know when, at what cost and why the limousine was dispatched. Secondly, we’re looking for a statement on the Heath hospital and what will be done to stop or to prevent staff having to pay so many parking fines, which is completely unacceptable. Thirdly, can we have a statement about when the First Minister will be publishing his diary, please?

Rwy’n gofyn am dri datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'r un cyntaf yn ymwneud â defnyddio’r car gweinidogol a anfonwyd i Mayfair i gasglu a gollwng y miliwnydd Llafur, David Goldstone. Hoffem wybod pryd, ar ba gost a pham yr anfonwyd y limwsîn. Yn ail, rydym yn gofyn am ddatganiad ar Ysbyty Athrofaol Cymru a’r hyn a fydd yn cael ei wneud i rwystro neu i atal staff rhag gorfod talu cymaint o ddirwyon parcio, sy’n hollol annerbyniol. Yn drydydd, a gawn ni ddatganiad ynglŷn â phryd y bydd y Prif Weinidog yn cyhoeddi ei ddyddiadur, os gwelwch yn dda?

I think the issue around hospital car parking is an issue that, of course, has caused some concern, not just to patients and staff, but I know this has been dealt with by the health board.

Rwy'n credu bod y mater yn ymwneud â pharcio mewn ysbytai yn fater sydd, wrth gwrs, wedi achosi peth pryder, nid yn unig i gleifion ac aelodau staff, ond gwn fod y bwrdd iechyd wedi ymdrin â hyn.

Can I call for two statements, please? The first is a statement request from the Cabinet Secretary for the Environment and Rural Affairs into the state of the sea defences in Old Colwyn in my constituency. The Minister will be aware that I’ve raised this issue on many an occasion in the Chamber, and I’m very concerned at the state of those defences. Just last week, there was a further storm that caused damage to the to the sea defences on that part of the coast, and the leader of the house will be aware that those defences actually do protect the A55 and the north Wales railway line. In fact, part of the wall that protects the embankment on which the north Wales railway line sits was damaged in last week’s storm, as were many of the railings along the promenade. These are now in urgent need of repair and attention. It needs not just a patchy, ad hoc repair job as we’ve seen over many years; it needs a fundamental restoration of those sea defences up to modern levels, because I am concerned that if we don’t do that, we’re going to end up with a catastrophic failure of the defences at some point and that could lead to not just disruption with transport, but potential loss of life.

Can I also call for a statement from the Cabinet Secretary for health and social services, to provide an update to Members on the situation with follow-up work, following the Tawel Fan scandal in north Wales? Some 18 months have now passed since the publication of the Tawel Fan report into the institutional abuse at that ward in the Ablett unit at Ysbyty Glan Clwyd, yet not one person has been held to account. Not one person has lost their job as a result of the horrific care and experiences of those patients on that ward.

We were told, as Assembly Members, that the work, which was being undertaken by Donna Ockenden and HASCAS, the two organisations that are following up on this issue, would be completed by March. Yet, in the board papers for the Betsi Cadwaladr university health board, which are published and available online, which are going to be discussed tomorrow, we’re told that that will now be extended to the summer. I think that’s unacceptable, frankly, and I would appreciate very much—. We were told that we would get regular updates from the Cabinet Secretary for health—we’ve not had any, unless I’ve been requesting them, which I think is unacceptable. I would request an update urgently on that particular issue. I don’t want people dragging their feet in terms of bringing people to justice.

A gaf i alw am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda? Mae’r cyntaf yn gais am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig ar gyflwr yr amddiffynfeydd môr yn Hen Golwyn yn fy etholaeth i. Bydd y Gweinidog yn ymwybodol fy mod wedi codi'r mater hwn ar sawl achlysur yn y Siambr, ac rwy'n bryderus iawn am gyflwr yr amddiffynfeydd hynny. Yr wythnos diwethaf, cafwyd storm arall a achosodd difrod i'r amddiffynfeydd môr ar y rhan honno o'r arfordir, a bydd arweinydd y tŷ yn ymwybodol bod yr amddiffynfeydd hynny mewn gwirionedd yn amddiffyn yr A55 a rheilffordd y gogledd. Yn wir, difrodwyd rhan o’r wal sy'n amddiffyn yr arglawdd y mae rheilffordd y gogledd yn gorwedd arno, mewn storm yr wythnos diwethaf, a difrodwyd llawer o'r rheiliau ar hyd y promenâd hefyd. Mae’r rhain angen sylw a gwaith atgyweirio ar frys. Nid dim ond gwaith atgyweirio tameidiog, mewn rhannau sydd ei angen, fel a ddigwyddodd dros lawer o flynyddoedd; mae angen adfer yr amddiffynfeydd môr hynny yn sylweddol a’u moderneiddio, oherwydd rwy’n pryderu, os nad ydym yn gwneud hynny, ar ryw bwynt bydd yr amddiffynfeydd yn methu’n drychinebus yn y pen draw a gallai hynny arwain nid yn unig at anawsterau â chludiant, ond o bosibl at golli bywyd.

A gaf i hefyd alw am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau ar y sefyllfa o ran y gwaith dilynol, yn dilyn sgandal Tawel Fan yn y gogledd? Mae tua 18 mis wedi mynd heibio erbyn hyn ers cyhoeddi adroddiad Tawel Fan i gam-drin sefydliadol ar y ward yn yr uned Ablett yn Ysbyty Glan Clwyd, ac eto nid oes neb wedi’i ddwyn i gyfrif. Nid oes neb wedi colli ei swydd o ganlyniad i brofiadau a gofal erchyll y cleifion hynny ar y ward honno.

Dywedwyd wrthym, fel Aelodau'r Cynulliad, y byddai’r gwaith, a oedd yn cael ei gynnal gan Donna Ockenden a HASCAS, y ddau sefydliad sy’n gwneud gwaith dilynol ar y mater hwn, yn cael ei gwblhau erbyn mis Mawrth. Eto i gyd, yn y papurau bwrdd ar gyfer bwrdd iechyd prifysgol Betsi Cadwaladr, sy'n cael eu cyhoeddi ac sydd ar gael ar-lein, ac a gaiff eu trafod yfory, gwyddom y bydd hynny’n awr yn cael ei ymestyn i’r haf. Rwy'n credu bod hynny'n annerbyniol, a dweud y gwir, a byddwn yn gwerthfawrogi yn fawr iawn—. Dywedwyd wrthym y byddem yn cael diweddariadau rheolaidd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd—nid ydym wedi cael yr un, oni bai ein bod ni wedi gofyn amdanyn nhw, sy’n annerbyniol yn fy marn i. Byddwn yn gofyn am ddiweddariad ar y mater penodol hwnnw ar unwaith. Nid wyf am weld pobl yn llusgo eu traed o ran dwyn pobl i gyfrif.

I’m very much aware, Darren Millar, of your concern about the first question, which really is concerned with coastal defences. In your constituency, in Old Colwyn in particular, we are preparing for £150 million investment with local authorities, as you’re aware, in coastal risk management projects and also supporting local authorities to develop business cases for potential projects. There is clearly a requirement for a partnership approach to Old Colwyn and, in fact, the Cabinet Secretary’s officials are in contact with Conwy council concerning this particular project. Of course, that also relates to transport infrastructure, which is the responsibility of the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure. I will ask the Cabinet Secretary for health for an update, in terms of Betsi Cadwaladr, on your second point.

Rwy'n ymwybodol iawn, Darren Millar, o’ch pryder ynglŷn â’r cwestiwn cyntaf, sydd wir yn ymwneud ag amddiffynfeydd arfordirol. Yn eich etholaeth chi, yn Hen Golwyn yn arbennig, rydym yn paratoi ar gyfer buddsoddiad gwerth £150 miliwn gydag awdurdodau lleol, fel yr ydych chi’n ymwybodol, mewn prosiectau rheoli risg arfordirol a hefyd yn cefnogi awdurdodau lleol i ddatblygu achosion busnes ar gyfer prosiectau posibl. Yn amlwg, mae angen dull partneriaeth ar gyfer Hen Golwyn ac, mewn gwirionedd, mae swyddogion Ysgrifennydd y Cabinet mewn cysylltiad â chyngor Conwy ynghylch y prosiect penodol hwn. Wrth gwrs, mae hynny hefyd yn ymwneud â seilwaith trafnidiaeth, sef cyfrifoldeb Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith. Byddaf yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd am ddiweddariad, o ran Betsi Cadwaladr, ynglŷn â’ch ail bwynt.

Leader of the house, could I please request a statement from the Welsh Government on the policy for providing free swimming for children? It is now 10 years since the policy of free swimming for children was rolled out in Wales, which is perhaps a good time for us to reflect upon the policy. Free swimming has been important in providing access to leisure opportunities, to tackle obesity or poor activity rates—themes I have often covered—but also in terms of social justice. However, 10 years on, there are questions now relating to take-up, with data from Free Swimming Wales showing a 19 per cent decrease in the number of free public swims during August and September 2016, compared to the previous year. A statement from Welsh Government would give us the chance to consider this but also to expand and think about ways to reinvigorate the policy, for example, perhaps by linking in with the free swimming for veterans and military personnel, to create family leisure opportunities.

Arweinydd y tŷ, a gaf i os gwelwch yn dda ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar y polisi ar gyfer darparu nofio am ddim i blant? Mae 10 mlynedd wedi bod ers cyflwyno’r polisi nofio am ddim i blant yng Nghymru, sydd efallai’n adeg dda i ni fyfyrio ar y polisi. Mae nofio am ddim wedi bod yn bwysig o ran cynnig mynediad at gyfleoedd hamdden, i fynd i'r afael â gordewdra neu gyfraddau gweithgarwch gwael—themâu yr wyf wedi ymdrin â nhw’n aml—ond hefyd o ran cyfiawnder cymdeithasol. Fodd bynnag, 10 mlynedd yn ddiweddarach, ceir cwestiynau yn awr yn ymwneud â defnydd, wrth i ddata Nofio am Ddim Cymru ddangos gostyngiad o 19 y cant yn nifer y sesiynau nofio cyhoeddus am ddim yn ystod mis Awst a mis Medi 2016, o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol. Byddai datganiad gan Lywodraeth Cymru yn rhoi cyfle i ni ystyried hyn, ond hefyd i ehangu a meddwl am ffyrdd o adfywio'r polisi, er enghraifft, efallai trwy ei gysylltu â'r fenter nofio am ddim i gyn-filwyr a phersonél milwrol, er mwyn creu cyfleoedd hamdden teuluol.

Vikki Howells raises a very important issue in terms of our very successful policy for free swimming, not just for children but for older people as well, over-60s, which is very well used for that age group. But it is worth reflecting on, and, in fact, the Minister for Social Services and Public Health has asked her officials to look at the fact that there has been a decline in the use of free swims amongst the under 16s. I think it’s important to recognise that there have been changes to the free swimming policy over the years. There are more, for example, pool-side activities that are being encouraged, as well as ways in which this can be linked to swimming lessons et cetera. So, as part of her portfolio, the Minister will be looking at these issues, which are very important to raise today.

Mae Vikki Howells yn codi mater pwysig iawn o ran ein polisi llwyddiannus iawn ar gyfer nofio am ddim, nid dim ond i blant ond i bobl hŷn hefyd, pobl dros 60 oed, ac mae’r grŵp oedran hwnnw yn gwneud defnydd da ohono. Ond mae'n werth myfyrio, ac, mewn gwirionedd, mae Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi gofyn i'w swyddogion ystyried y ffaith y bu gostyngiad yn nifer y bobl ifanc dan 16 oed sy’n manteisio ar sesiynau nofio am ddim. Rwy’n credu ei bod hi’n bwysig cydnabod y bu newidiadau i'r polisi nofio am ddim dros y blynyddoedd. Mae mwy o weithgareddau ar ochr y pwll, er enghraifft, sy'n cael eu hannog, yn ogystal â ffyrdd y gall hyn fod yn gysylltiedig â gwersi nofio ac ati. Felly, yn rhan o'i phortffolio, bydd y Gweinidog yn ystyried y materion hyn, sy'n bwysig iawn i’w codi heddiw.

Leader of the house, you will be aware that properties in the village of Llanrhaeadr-ym-Mochnant, in my constituency, had to be evacuated on Friday after being flooded by water from a burst main that carries water from Lake Vyrnwy to Liverpool. The flooding even damaged the new village hall, which, I remember well, the First Minister opened only in 2012. While the cause is not yet known, the local county councillor, Councillor Aled Davies, has informed me that the pipes fracture on a regular basis, often over farmland, which is serious but not as serious, and we are aware, of course, as well, that sections of the pipes date from the Victorian era. Whilst much of this responsibility, I accept, lies with the United Utilities, I would request a statement from the Cabinet Secretary for the environment on the Welsh Government’s flood risk management policy in this regard. I would also be grateful if the Cabinet Secretary could outline what pressure the Welsh Government or Natural Resources Wales can put on United Utilities to ensure that its infrastructure is indeed fit for purpose, so the community can be reassured that such incidents don’t happen again or, at the very least, are reduced as much as possible.

Arweinydd y tŷ, byddwch yn ymwybodol y bu’n rhaid gwagio eiddo ym mhentref Llanrhaeadr-ym-Mochnant, yn fy etholaeth i, ddydd Gwener ar ôl iddyn nhw gael eu gorlifo gan ddŵr o brif gyflenwad a oedd wedi byrstio, sy'n cario dŵr o Lyn Efyrnwy i Lerpwl. Difrododd y llifogydd y neuadd bentref newydd hyd yn oed, a agorwyd gan y Prif Weinidog, rwy’n ei gofio’n dda, a hynny ond yn 2012. Er na wyddom eto beth sydd wedi’i achosi, mae’r cynghorydd sir lleol, y Cynghorydd Aled Davies, wedi rhoi gwybod i mi bod y pibellau yn torri’n rheolaidd, yn aml dros dir fferm, sy’n ddifrifol ond nid mor ddifrifol, ac rydym yn ymwybodol, wrth gwrs, hefyd, fod rhannau o'r pibellau yn dyddio o oes Fictoria. Er mai United Utilities sydd â llawer o’r cyfrifoldeb hwn, rwy’n derbyn hynny, byddwn yn gofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr amgylchedd ar bolisi rheoli risg llifogydd Llywodraeth Cymru yn hyn o beth. Byddwn hefyd yn ddiolchgar pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu pa bwysau y gall Llywodraeth Cymru neu Cyfoeth Naturiol Cymru ei roi ar United Utilities i sicrhau bod ei seilwaith wir yn addas at ei ddiben, fel y gellir rhoi sicrwydd i’r gymuned na fydd digwyddiadau o'r fath yn digwydd eto neu, o leiaf, y bydd cyn lleied ohonynt ag sy’n bosibl.

Well, obviously, that incident raises great concern not only for the people who are affected, but in terms of the long-term viability of that infrastructure. I certainly will share this with the Cabinet Secretary to look at. I’ve already mentioned coastal defences, but in terms of our investment—our record investment—in high quality flood defence programmes across Wales, just to say that across the whole of Wales we’ve spent £4.5 million in response to the winter storms and that is, of course, just one part of flood defence investment. But you raise a very specific issue and incident, Russell George.

Wel, yn amlwg, mae’r digwyddiad hwnnw’n codi pryder mawr, nid yn unig i'r bobl sydd wedi’u heffeithio, ond o ran hyfywedd y seilwaith yn y tymor hir. Byddaf yn sicr yn rhannu hyn ag Ysgrifennydd y Cabinet i’w ystyried. Rwyf eisoes wedi crybwyll amddiffynfeydd arfordirol, ond o ran ein buddsoddiad—ein buddsoddiad mwyaf erioed—mewn rhaglenni atal llifogydd o ansawdd uchel ar draws Cymru, dim ond i ddweud ar draws Cymru gyfan, ein bod ni wedi gwario £4.5 miliwn yn ymateb i stormydd y gaeaf a dim ond un rhan o fuddsoddiad amddiffyn rhag llifogydd yw hynny, wrth gwrs. Ond rydych chi’n codi mater a digwyddiad penodol iawn, Russell George.

5. 3. Datganiad: Y Fframwaith Cyllidol
5. 3. Statement: The Fiscal Framework

Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ar y fframwaith cyllidol, ac rwy’n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet i wneud ei ddatganiad—Mark Drakeford.

The next item on our agenda is a statement by the Cabinet Secretary for Finance and Local Government on the fiscal framework, and I call on the Cabinet Secretary to make his statement—Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Lywydd. Before this Assembly debates the legislative consent motion the Wales Bill later this afternoon, I’d like to make a statement about the fiscal framework agreed between the Welsh Government and the UK Government last month.

As the Wales Bill has progressed through the UK Parliament, the First Minister has been clear that it would be a significant barrier to the Welsh Government’s support for the Wales Bill if we were not able to reach an agreement with the UK Government on a fair, long-term funding arrangement for Wales. I believe that the fiscal framework agreed with the Chief Secretary to the Treasury addresses that concern. It provides a step forward in the way Wales is funded, taking account of the new tax powers that will be devolved in 2018, and paves the way for the devolution of Welsh rates of income tax in 2019. I shall set out my own judgement categorically at the start of this statement, Llywydd: it’s my belief that this is a fiscal framework that is fair to Wales and fair to the rest of the United Kingdom. It means that fiscal arrangements are no longer a barrier to supporting the Wales Bill, if that is the intention of this National Assembly.

The framework was agreed following an intense period of negotiations with HM Treasury. The result is a complex package of interrelated arrangements. At their heart is the reform of the Barnett formula, as applied to Wales. For the first time we have reached agreement with the UK Government on a funding mechanism that will reflect the relative needs of our population. The reform of the Barnett formula represents the culmination of many years of representations by successive Welsh Governments. I pay particular tribute to the work of my predecessor, Jane Hutt, who achieved a major breakthrough in securing the first ever agreement to a funding floor for Wales. I also want to acknowledge the support of other parties in this Chamber, who have shown their commitment to securing a fair deal for Wales and I have no doubt that that strong cross-party agreement has been genuinely influential in delivering this funding settlement.

The framework will see the implementation of the funding floor recommended by the Holtham commission and it is set within the Holtham range at 115 per cent of comparable spend in England. While relative funding in Wales remains above this level, all funding through the Barnett formula will be multiplied by a transitional factor of 105 per cent. This will both slow down Barnett convergence and deliver extra resources for public services in Wales. Taken together, our estimates are that the agreement as a whole will provide up to £1 billion in additional revenue for Wales over its first 10 years.

The fiscal framework sets out the block grant adjustment for devolved taxes. Land transaction tax and landfill disposals tax will be devolved in April 2018. The framework was explicitly negotiated to agree the arrangements that would be required were the Wales Bill to be passed, should that be the will of the National Assembly and of Parliament, including removal of the requirement for a referendum on income tax. The framework as agreed takes into account Wales’s circumstances, particularly our income tax base, which is different to that in England. This will protect the Welsh budget from the impact of significant potential policy changes by the UK Government.

It is on that basis that I am today setting out the Welsh Government’s intention to introduce Welsh rates of income tax from April 2019, subject to the passage of the Wales Bill. Welsh rates of income tax, together with land transaction tax, landfill disposals tax and existing local taxes—non-domestic rates and council tax—will give the Welsh Government a new set of tax levers to support public spending and to underpin the success of the Welsh economy.

Llywydd, in other aspects of the agreement, greater tax devolution will provide an increased source of capital as well as of revenue spending for Wales. In the fiscal framework, our capital borrowing limit will double from £500 million to £1 billion. This will give us the tools to better manage the infrastructure investment needed to support the economy and wider public services in Wales. That higher borrowing ceiling will be introduced when Welsh rates of income tax are implemented.

To give us greater flexibility to manage our resources in a more efficient and transparent way, the framework allows for a new single Welsh reserve to be introduced from April 2018. This will operate as a sort of savings account, allowing us to deal effectively with any volatility from tax revenues by retaining unspent revenues for use in the future. The reserve will also allow us to manage the end-of-year position without the need for annual negotiations with the Treasury.

Llywydd, we have also secured independent oversight as part of the fiscal framework. For too long, the Treasury has been able to act as judge and jury in funding negotiations. Both the Holtham and Silk commissions recommended a role for independent bodies to oversee financial matters between the Welsh and UK Governments, and this has now been agreed in the fiscal framework. In future, this will apply to the operation of the framework and will include a role for bodies independent of Government to provide input into any disagreements between the Welsh and UK Governments about the implementation of the framework itself. Taken together, this package of arrangements will deliver funding that reflects the relative needs of Wales, it will protect our budget from undue risks that could follow tax devolution, and it will strengthen the ability of the Welsh Government to manage our own resources.

Llywydd, I said at the outset that the agreement is sufficient to enable the Wales Bill to be considered on its own merits. As we move towards the LCM debate, however, I must also, for the avoidance of doubt, confirm that the interrelated nature of the provisions in the framework means that if the Wales Bill is not passed, the fiscal framework as I have outlined it this afternoon will not be implemented. In those circumstances, we would have to renegotiate the adjustment to our block grant to allow for the devolution of stamp duty land tax and landfill tax in April 2018. Which of the other measures could be secured and at what cost could only become clear as a result of the renegotiations themselves. In the meantime, Llywydd, I commend this framework, designed to meet the unique circumstances of Wales, to the National Assembly.

Diolch yn fawr, Lywydd. Cyn i’r Cynulliad hwn drafod y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ym Mil Cymru yn hwyrach y prynhawn yma, hoffwn wneud datganiad ynghylch y fframwaith cyllidol a gytunwyd rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU fis diwethaf.

Wrth i Fil Cymru symud ymlaen drwy Senedd y DU, mae'r Prif Weinidog wedi bod yn glir y byddai'n rhwystr sylweddol i gefnogaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer Bil Cymru pe na bai modd i ni ddod i gytundeb â Llywodraeth y DU ar drefniant cyllido teg, hirdymor i Gymru. Rwy'n credu bod y fframwaith cyllidol y cytunwyd arno gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys yn mynd i'r afael â’r pryder hwnnw. Mae'n cynnig cam ymlaen yn y ffordd yr ariennir Cymru, gan ystyried y pwerau treth newydd a fydd yn cael eu datganoli yn 2018, ac yn paratoi'r ffordd ar gyfer datganoli cyfraddau treth incwm Cymru yn 2019. Byddaf yn nodi fy marn fy hun yn bendant ar ddechrau'r datganiad hwn, Lywydd: fy nghred i yw bod hwn yn fframwaith cyllidol sy'n deg i Gymru ac sy’n deg i weddill y Deyrnas Unedig. Mae'n golygu nad yw trefniadau cyllidol yn rhwystr i gefnogi Bil Cymru bellach, os mai dyna yw bwriad y Cynulliad Cenedlaethol hwn.

Cytunwyd ar y fframwaith yn dilyn cyfnod dwys o drafodaethau â Thrysorlys EM. Mae’r canlyniad yn becyn cymhleth o drefniadau rhyng-gysylltiedig. Wrth eu gwraidd y mae diwygio fformiwla Barnett, fel y'i cymhwysir i Gymru. Am y tro cyntaf, rydym wedi dod i gytundeb â Llywodraeth y DU ar ddull ariannu a fydd yn adlewyrchu anghenion cymharol ein poblogaeth. Mae diwygio fformiwla Barnett yn benllanw blynyddoedd lawer o sylwadau gan Lywodraethau Cymru olynol. Rhoddaf deyrnged arbennig i waith fy rhagflaenydd, Jane Hutt, a gyflawnodd gam pwysig ymlaen o ran sicrhau’r cytundeb cyntaf erioed i gyllid gwaelodol i Gymru. Rwyf hefyd am gydnabod cefnogaeth pleidiau eraill yn y Siambr hon, sydd wedi dangos eu hymrwymiad i sicrhau bargen deg i Gymru ac nid oes gennyf unrhyw amheuaeth bod y cytundeb trawsbleidiol cryf hwnnw wedi bod yn wirioneddol ddylanwadol wrth gyflawni'r setliad ariannu hwn.

Bydd y fframwaith yn gweld y cyllid gwaelodol a argymhellwyd gan gomisiwn Holtham yn cael ei roi ar waith ac mae'n cael ei osod o fewn amrediad Holtham ar 115 y cant o'r gwariant cymharol yn Lloegr. Er bod cyllid cymharol yng Nghymru yn parhau i fod uwchlaw'r lefel hon, bydd yr holl gyllid drwy fformiwla Barnett yn cael ei luosi â ffactor trosiannol o 105 y cant. Bydd hyn yn arafu cydgyfeirio Barnett ac yn darparu adnoddau ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Gyda'i gilydd, mae ein hamcangyfrifon yn awgrymu y bydd y cytundeb yn ei gyfanrwydd yn darparu hyd at £1 biliwn o refeniw ychwanegol i Gymru yn ystod ei 10 mlynedd gyntaf.

Mae'r fframwaith cyllidol yn nodi'r addasiad grant bloc ar gyfer trethi datganoledig. Bydd treth trafodiadau tir a threth gwarediadau tirlenwi yn cael eu datganoli ym mis Ebrill 2018. Cafodd y fframwaith ei drafod yn benodol i gytuno ar y trefniadau y byddai eu hangen pe byddai Bil Cymru yn cael ei basio, os mai dyna fydd ewyllys y Cynulliad Cenedlaethol a Senedd y DU, gan gynnwys cael gwared ar y gofyniad i gynnal refferendwm ar dreth incwm. Mae'r fframwaith fel y cytunwyd arno yn ystyried amgylchiadau Cymru, yn enwedig ein sylfaen treth incwm, sy'n wahanol i'r un yn Lloegr. Bydd hyn yn gwarchod cyllideb Cymru rhag effaith newidiadau polisi sylweddol posibl gan Lywodraeth y DU.

Ar y sail honno, yr wyf i heddiw yn nodi bwriad Llywodraeth Cymru i gyflwyno cyfraddau treth incwm ar gyfer Cymru o fis Ebrill 2019, yn amodol ar basio Bil Cymru. Bydd cyfraddau treth incwm ar gyfer Cymru, ynghyd â threth trafodiadau tir, treth gwarediadau tirlenwi a threthi sydd eisoes yn bodoli—ardrethi annomestig a threth gyngor—yn rhoi cyfres newydd o ysgogiadau treth i Lywodraeth Cymru i gefnogi gwariant cyhoeddus ac i fod yn sail i lwyddiant economi Cymru.

Lywydd, o ran agweddau eraill ar y cytundeb, bydd mwy o ddatganoli trethi yn cynyddu ffynhonnell cyfalaf yn ogystal â gwariant refeniw i Gymru. Yn y fframwaith cyllidol, bydd ein terfyn benthyca cyfalaf yn dyblu o £500 miliwn i £1 biliwn. Bydd hyn yn rhoi'r gallu i ni reoli'r buddsoddiad seilwaith sydd ei angen i gefnogi'r economi a gwasanaethau cyhoeddus ehangach yng Nghymru yn well. Bydd y terfyn benthyca uwch hwnnw yn cael ei gyflwyno pan fydd cyfraddau treth incwm ar gyfer Cymru yn cael eu rhoi ar waith.

Er mwyn rhoi mwy o hyblygrwydd i ni reoli ein hadnoddau mewn modd mwy effeithlon a thryloyw, mae’r fframwaith yn caniatáu i gronfa wrth gefn sengl newydd ar gyfer Cymru gael ei chyflwyno o fis Ebrill 2018 ymlaen. Bydd hon yn gweithredu fel rhyw fath o gyfrif cynilo, gan ein galluogi i ymdrin yn effeithiol ag unrhyw ansefydlogrwydd yn y refeniw treth drwy gadw refeniw heb ei wario i’w ddefnyddio yn y dyfodol. Bydd y gronfa wrth gefn hefyd yn ein galluogi i reoli'r sefyllfa ar ddiwedd y flwyddyn heb fod angen trafodaethau blynyddol â’r Trysorlys.

Lywydd, rydym ni hefyd wedi sicrhau goruchwyliaeth annibynnol yn rhan o'r fframwaith cyllidol. Am gyfnod rhy hir, mae'r Trysorlys wedi gallu gweithredu fel barnwr a rheithgor mewn trafodaethau cyllido. Gwnaeth comisiynau Holtham a Silk argymell swyddogaeth i gyrff annibynnol i oruchwylio materion ariannol rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, ac mae hyn wedi ei gytuno bellach yn y fframwaith cyllidol. Yn y dyfodol, bydd hyn yn berthnasol i weithrediad y fframwaith a bydd yn cynnwys swyddogaeth ar gyfer cyrff sy’n annibynnol ar y Llywodraeth i gyfrannu os bydd unrhyw anghytundeb rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ynghylch gweithrediad y fframwaith ei hun. Gyda'i gilydd, bydd y pecyn hwn o drefniadau yn cynnig trefn gyllido sy'n adlewyrchu anghenion cymharol Cymru, yn diogelu ein cyllideb rhag risgiau gormodol a allai ddilyn datganoli trethi, ac yn cryfhau gallu Llywodraeth Cymru i reoli ein hadnoddau ein hunain.

Lywydd, dywedais ar y dechrau bod y cytundeb yn ddigonol i’w gwneud yn bosibl i Fil Cymru gael ei ystyried yn ôl ei rinweddau ei hun. Wrth i ni symud tuag at y ddadl cynnig cydsyniad deddfwriaethol, fodd bynnag, mae’n rhaid i mi hefyd, er mwyn osgoi unrhyw amheuaeth, gadarnhau bod natur ryngberthynol y darpariaethau yn y fframwaith yn golygu, os na fydd Bil Cymru yn cael ei basio, na chaiff y fframwaith cyllidol ei weithredu fel yr wyf wedi ei amlinellu y prynhawn yma. Yn yr amgylchiadau hynny, byddai'n rhaid i ni ail-drafod yr addasiad i’n grant bloc er mwyn caniatáu ar gyfer datganoli treth dir y dreth stamp a’r dreth tirlenwi ym mis Ebrill 2018. Ni fyddai modd gwybod yn glir pa rai o'r mesurau eraill y gellid eu sicrhau ac ar ba gost hyd nes y byddai’r aildrafodiadau eu hunain wedi’u cynnal. Yn y cyfamser, Lywydd, rwy’n cymeradwyo'r fframwaith hwn, a gynlluniwyd i fodloni amgylchiadau unigryw Cymru, i'r Cynulliad Cenedlaethol.

Diolch i’r Llywydd ac i’r Ysgrifennydd Cabinet am ei ddatganiad heddiw, ac i Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid hefyd am y cyfle i weld y trawsgrifiad o’r cyfarfod diweddar a gawsant. Mae yna lawer i’w groesawu yn y fframwaith newydd yma, ond, yn yr amser sydd gen i, rydw i am ffocysu ar dri pheth yn benodol, sef: gweithrediad fformiwla Barnett; y dull i addasu grant bloc Cymru yn unol â datganoli trethi newydd; a’r broses o ddelio gydag unrhyw anghydfod.

Nawr, fel sydd wedi cael ei ddweud, mae yna fecanwaith newydd yn y fframwaith—llawr Barnett o 115 y cant ar gyfer addasiadau i’r grant bloc. Tybed a fyddai’r Ysgrifennydd Cabinet yn gallu sôn ychydig bach mwy—pam dewis y ffigwr yma? Wrth gwrs, fe fyddwn ni’n cofio, yn adroddiad Gerry Holtham, roedd yna amrediad wedi cael ei gynnig o ran gweithio mas anghenion Cymru o 114 y cant i 117 y cant; mae’r ffigwr yma’n nes at waelod yr amrediad yna. Ac, o ystyried, wrth gwrs, ein bod ni’n sôn am fframwaith a fydd yn para am ddegawdau, a all sôn tamaid bach ynglŷn â’r broses o’i adolygu, os ydy sefyllfa Cymru, o ran ein hanghenion ni, yn newid? Wrth gwrs, roedd Gerry Holtham, wrth ddod i’r ffigwr yma, wedi gosod mas y gwahanol ffactorau. Mae’n bosibl—neu mae’n debyg—y bydd y sefyllfa yna’n newid dros amser, felly beth yw’r broses sy’n cael ei rhagweld ar gyfer adolygu, os oes rhaid?

O ran y sefyllfa gyda’r dull o addasu’r grant bloc, mae Canolfan Llywodraethiant Cymru wedi pwyntio mas yr effaith negyddol o ran y sefyllfa gydag SDLT, ac mae hynny’n cael ei adlewyrchu yn y cytundeb rhwng y ddwy Lywodraeth ynglŷn â’r lefel cymaroldeb isel iawn—25 y cant, os rwy’n cofio’n iawn. Mi oedd yna awgrym yn adroddiad y ganolfan llywodraethiant ynglŷn â sut i wella tegwch y sefyllfa yna drwy eithrio, wrth gwrs, y farchnad eiddo yn Llundain a de-ddwyrain Lloegr, sydd yn gwyro’r ffigurau yma. Pam nad oedd y Llywodraeth wedi mynnu bod yr awgrym hwnnw, neu awgrymiadau eraill i ddelio gyda’r math yma o ffactor, wedi’u cynnwys yn y cytundeb? Mi oedd y Llywodraeth wedi bod yn llwyddiannus yn cael consesiynau eraill, felly pam agor ein hunain i bosibiliadau cyllidol negyddol yn sgil y methiant i wneud hynny?

I thank the Llywydd and the Cabinet Secretary for his statement this afternoon, and I would also like to thank the Chair of the Finance Committee for the opportunity to see the transcript of the recent meeting that they held. There is a great deal to be welcomed in this new framework, but in the time available to me, I want to focus on three specific issues, namely: the operation of the Barnett formula; the approach to revising the Welsh block grant in relation to new taxation; and the process of dealing with any conflict or dispute.

Now, as has already been said, there is a new mechanism in the framework—a Barnett floor of 115 per cent in terms of changes to the block grant. I wonder whether the Cabinet Secretary could tell us a little more as to why that particular figure was chosen. We will recall in Gerry Holtham’s report that there was a range proposed in terms of calculating the needs of Wales from 114 per cent to 117 per cent, and this figure is closer to the bottom of that range. Bearing in mind, of course, that we are talking here about a framework that will remain in place for decades, could he perhaps tell us a little about the process of review if Wales’s position in terms of its needs should change? Of course, Gerry Holtham, in coming to that figure, had set out the various different factors, and it’s possible—or, it is likely, in fact—that that situation will change over time. So, what process is anticipated for a review, should a review be required?

Now, in terms of the situation with changes to the block grant, the Wales Governance Centre has pointed to the negative impact in terms of the situation with SDLT, and that is reflected within the agreement between the two Governments on the very low comparative level of 25 per cent. There was a suggestion in the governance centre report as to how the situation could be more equitable by exempting the property market in London and the south-east, which actually skews these figures. Why didn’t the Government insist that that suggestion, or other suggestions to deal with these kinds of factors, should have been included in the agreement? The Government was successful in gaining other concessions, so why leave ourselves open to negative fiscal impacts as a result of the failure to do that?

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.

Yn olaf, a allaf i ofyn i’r Ysgrifennydd Cabinet sôn ychydig bach yn fwy am y broses o ddelio gydag unrhyw anghydfod? Rwy’n croesawu’r ffaith y bydd yna rôl ar gyfer cyngor annibynnol trwy gorff annibynnol newydd ar yr ochr Gymreig. Fodd bynnag, o ddarllen y ddogfen, mae’n ymddangos i fi, er gwaethaf y ffaith y bydd yna dystiolaeth annibynnol ar gael, fe fydd hi i fyny i’r ddwy Lywodraeth, wedyn, i ddod ag unrhyw anghydfod i ben. A gaf i ofyn am un senario posib? Mae yna sôn yn y ddogfen am effeithiau ymddygiadol. Er enghraifft, pe bai’r gyfradd dreth ychwanegol yng Nghymru yn cael ei gostwng, fe fyddai’n golygu bod pobl yn croesi’r ffin. Byddai hynny, wedyn, â goblygiadau trethiannol i Lywodraeth y Deyrnas Gyfunol. Mae’r adroddiad yn dweud, yn y sefyllfa yna o effeithiau ymddygiadol, os nad ydy’r ddwy Lywodraeth yn dod i gytundeb, ni fydd unrhyw beth yn digwydd, felly, os rwy’n darllen y ddogfen yn iawn, byddai modd torri’r gyfradd yna, ac, er gwaethaf y ffaith bod yna effaith ymddygiadol, os nad ydy Llywodraeth Cymru’n cytuno, ni fyddai unrhyw beth yn deillio, yn negyddol, i sefyllfa gyllidol Cymru yn sgil y newid hwnnw.

Finally, may I ask the Cabinet Secretary to tell us a little more about the process of dealing with any dispute? I welcome the fact that there will be a role for an independent council through a new independent body on the Welsh side. But, having read the document, it appears to me that, despite the fact that there will be independent evidence available, it will be up to the two Governments to bring any dispute to a conclusion. Can I ask about one possible scenario? There is mention in the document of the behavioural impacts. For example, if the additional tax rate in Wales were to be reduced, it would mean that people would cross the border, and that that would have taxation impacts for the UK Government. The report states that, in that situation of behavioural changes, if the two Governments don’t come to an agreement, nothing would happen. Therefore, if I have understood the document correctly, it would be possible to cut that rate and, despite the fact that there would be a behavioural impact to that, if the Welsh Government wouldn’t agree, there could be no negative outcomes in terms of the Welsh fiscal situation as a result of that.

Diolch i Adam Price am y cwestiynau manwl hynny. A diolch am beth y dywedodd ar y dechrau am groesawu nifer o bethau yn y fframwaith. Rwy’n mynd i droi at y cwestiynau nawr.

As far as Barnett is concerned, the figure of 115 per cent is within the 114 to 117 per cent range of Holtham; it’s the figure that Holtham himself most often uses in describing the extent to which Welsh needs exceed those of our colleagues across the border. The most fundamental part of this agreement is not simply the figure itself, it is the recognition that those needs exist and it is making sure that they are fixed in the way the funding will flow between the Treasury and Wales into the future.

As to the block grant adjustment, it’s very important, Dirprwy Lywydd, to see the fiscal framework in the round. There are a number of complex and interlocking parts of it. We looked very carefully at whether or not it was possible to discover a mutually agreeable comparator for SDLT and it’s partly because there were some technical problems with that, which the Treasury felt they were unable to solve, that we’ve ended up with the Barnett multiplier of 105 per cent within the agreement. There are checks and balances within it. I think it’s important to say to Members that we shouldn’t automatically assume that receipts in Wales from land transaction tax will lag behind SDLT receipts in England. The Office for Budget Responsibility, in its November forecast for the autumn statement, assumes that SDLT receipts in Wales will more than double between 2015-16 and 2021-22, while estimating that, in the rest of the UK, the increase in receipts will be around 50 per cent. So, it’s by no means inevitable that the differences between Wales and the rest of the UK will be to our detriment. If they turn out to be to our detriment, then the Barnett multiplier is there to provide a corrective and to ensure that Wales is protected from any such adverse consequences.

There were a number of questions that the Member asked about the way in which disputes within the framework will be negotiated and the role of independent oversight in that. The framework sets out a step-up process in which, if there are issues that are identified by either side within the framework, the first step is for those to be worked on at official level, for information to be agreed between Wales and the UK Treasury, and to have those resolved by officials. If that is not possible, then it moves to the Joint Exchequer Committee, where the finance Minister for Wales would sit with the Chief Secretary to the Treasury, and those disputes are to be resolved there. If failure to resolve the issues happens at the Joint Exchequer Committee, then there is further recourse to those dispute resolution mechanisms set out in the devolution guidance notes. At all points in that process, there are independent rights for both Governments to deploy independent advice, which both Governments can independently secure. And that’s a very important breakthrough; we’ve never had that before. And in many ways, we were reliant on the grounds that the Scots had won in negotiating their fiscal framework, because they secured that in their agreement, we were able to point to that and say that we weren’t able to settle for anything less.

If, in the end, there is no agreement between the two Governments, then the status quo prevails. Now, you may say that that could mean that there will be adverse circumstances for Wales, where we could not persuade the Treasury, but from my point of view, more importantly, in a set-up where power is not equally distributed on both sides of the table, that means that the Treasury is no longer able, by its own unilateral decisions, to impose anything on Wales. And so it is a power that cuts both ways, but I think it will be more significant in our hands than it would be in the Treasury’s.

Thank you very much, Adam Price, for those detailed questions. May I thank him for what he said at the outset in welcoming a number of elements of the framework? I will now turn to his questions.

Cyn belled ag y mae Barnett yn y cwestiwn, mae’r ffigur o 115 y cant o fewn amrediad 114-117 y cant Holtham; hwn yw’r ffigur y mae Holtham ei hun yn ei ddefnyddio fwyaf aml wrth ddisgrifio i ba raddau y mae anghenion Cymru yn fwy na rhai ein cymheiriaid ar draws y ffin. Nid y ffigur ei hun yw’r peth mwyaf hanfodol yn y cytundeb hwn, ond yn hytrach, y gydnabyddiaeth bod yr anghenion hynny yn bodoli a’r sicrwydd eu bod yn sefydlog yn y modd y bydd y cyllid yn llifo rhwng y Trysorlys a Chymru yn y dyfodol.

O ran yr addasiad i’r grant bloc, mae'n bwysig iawn, Dirprwy Lywydd, i ystyried y fframwaith cyllidol yn ei gyfanrwydd. Mae iddo nifer o rannau cymhleth sy’n cydblethu. Aethom ati’n ofalus iawn i ystyried pa un a oedd hi’n bosibl darganfod cymharydd boddhaol i'r ddwy ochr ar gyfer treth dir y dreth stamp ai peidio, ac yn rhannol oherwydd bod rhai problemau technegol gyda hynny, nad oedd y Trysorlys yn credu y gallai eu datrys, rydym wedi cael y lluosydd Barnett o 105 y cant yn y cytundeb. Mae yna ddilysu a chydbwyso oddi mewn i hyn. Rwy'n credu ei bod yn bwysig dweud wrth yr Aelodau na ddylem dybio yn awtomatig y bydd derbyniadau yng Nghymru o dreth trafodiadau tir yn is na derbyniadau treth dir y dreth stamp yn Lloegr. Mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, yn ei rhagolwg mis Tachwedd ar gyfer datganiad yr hydref, yn tybio y bydd derbyniadau treth dir y dreth stamp yng Nghymru yn fwy na dyblu rhwng 2015-16 a 2021-22, gan amcangyfrif, yng ngweddill y DU, y bydd y cynnydd mewn derbyniadau yn rhyw 50 y cant. Felly, nid yw’n anochel o gwbl y bydd y gwahaniaethau rhwng Cymru a gweddill y DU yn anfanteisiol i ni. Os byddant yn anfanteisiol i ni yn y pen draw, yna mae’r lluosydd Barnett yno i gywiro hynny ac i sicrhau bod Cymru yn cael ei gwarchod rhag unrhyw ganlyniadau niweidiol o'r fath.

Gofynnodd yr Aelod nifer o gwestiynau am y ffordd y bydd anghydfodau o fewn y fframwaith yn cael eu trafod a swyddogaeth goruchwyliaeth annibynnol yn hynny. Mae'r fframwaith yn nodi proses cam i fyny lle, os oes materion yn cael eu nodi gan y naill ochr yn y fframwaith, y cam cyntaf yw i waith gael ei wneud ar y rhai hynny ar lefel swyddogol, i wybodaeth gael ei chytuno rhwng Cymru a Thrysorlys y DU, ac i gael y rhai hynny wedi’u datrys gan swyddogion. Os nad yw hynny'n bosibl, yna mae'n symud i Gyd-bwyllgor y Trysorlysoedd, lle byddai Gweinidog Cyllid Cymru yn eistedd gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys, ac mae’r anghydfodau hynny i’w datrys yno. Os ceir methiant i ddatrys y problemau yng Nghyd-Bwyllgor y Trysorlysoedd, yna mae’n rhaid troi at y dulliau datrys anghydfod hynny a nodir yn y nodiadau cyfarwyddyd ar ddatganoli. Ar bob adeg yn y broses honno, ceir hawliau annibynnol i’r ddwy Lywodraeth ddefnyddio cyngor annibynnol, a gall y ddwy Lywodraeth sicrhau hynny’n annibynnol. Ac mae hynny’n ddatblygiad newydd pwysig iawn; nid ydym erioed wedi cael hynny o'r blaen. Ac mewn sawl ffordd, roeddem yn ddibynnol ar y ffaith bod yr Albanwyr wedi ennill wrth drafod eu fframwaith cyllidol nhw, oherwydd eu bod nhw wedi sicrhau hynny yn eu cytundeb, roeddem ni’n gallu cyfeirio at hynny a dweud nad oeddem yn gallu setlo am ddim llai.

Os, yn y diwedd, nad oes cytundeb rhwng y ddwy Lywodraeth, yna bydd y sefyllfa bresennol yn parhau. Nawr, efallai y byddwch chi’n dweud y gallai hynny olygu y bydd yna amgylchiadau anffafriol i Gymru, lle na allem ddwyn perswâd ar y Trysorlys, ond o fy safbwynt i, yn bwysicach, mewn sefyllfa lle nad yw pŵer yn cael ei dosbarthu'n gyfartal ar y ddwy ochr o’r bwrdd, mae hynny'n golygu nad yw'r Trysorlys bellach yn gallu, drwy ei benderfyniadau unochrog ei hun, gorfodi unrhyw beth ar Gymru. Ac felly mae'n bŵer sy'n gweithredu’r ddwy ffordd, ond rwy’n meddwl y bydd yn fwy arwyddocaol yn ein dwylo ni nag y byddai yn nwylo’r Trysorlys.

Cabinet Secretary, can I welcome your statement today—and that’s not just paying lip service to it; as you know, I genuinely welcome the potential that this framework offers Wales and, indeed, the UK for the future. As you know, I’ve been a full supporter of a fiscal framework for some time now, and since it became clear that tax devolution was with us, was going to happen, and there was an overriding need for a new funding settlement, or at the very least an end or a restriction to the previous Barnett squeeze. So, it’s good news that the Treasury have agreed to a needs-based factor being set at 115 per cent; you mentioned the parameters that the Holtham commission referred to in your answer to Adam Price. That isn’t even at the bottom of those parameters, it’s within them, so that is set at a good level. Also, I recognise the transitional factor of 105 per cent, so, on the face of it at least, this does seem to be a good deal for the Welsh Government.

Key to tax devolution, as you said, is the appropriate adjustment to the block grant so that Wales is not penalised unnecessarily. That’s what this process is about, and, of course, the maxim that you and your predecessor, Jane Hutt, adhered to, that the Welsh Government should bear the responsibility for the fiscal decisions that the Welsh Government takes, but the UK Government should continue to carry its share of risk for the decisions it takes—not always an easy maxim to employ, but something that’s absolutely essential if we’re going to ensure a just and fair settlement for Wales in the future, and a just and fair taxation system.

So a few questions: firstly, can you reconfirm that this is a permanent agreement and is not subject to the whims of a future Government that may consider clawing back, or at the very least shaving off some of our additional funding? I think you mentioned £1 billion estimated over the first decade or so. What is the nature of that agreement? You’ve said previously that it is more permanent than the previous arrangement in the last UK Parliament—just how permanent is it? That’s very important. Can you give us some more detail on how the framework takes into account Wales’s circumstances, particularly our income tax base, which clearly has a lower percentage of higher rate taxpayers than the south-east of England, and, I think I’m right in saying, a small number of higher rate taxpayers who actually contribute proportionately more to the higher rate of tax within Wales than happens across the border in England?

You mentioned your intention to introduce Welsh rates of income tax from April 2019; clearly, a very important part of your statement today. Can I ask you, is it your intention to keep initial rates comparable with those in England, at least in the first few years? I know that in the case of other taxes—stamp duty, landfill tax—the Welsh Government has adhered to the maxim that, at least in the transitional period, things should be kept pretty much the same this side of the border as across the border to allow for consistency, and for people to adjust to the new regime. I don’t expect you to tell us what the new rates—you’re grinning, because obviously you wouldn’t do that, no finance Minister would—I’m not asking you what the rates would be. I’m just looking to see whether you’re going to employ a similar maxim with income tax as to the other taxes, or whether—[Interruption.] Well, you might be considering lower rates or higher rates. I’m not asking that, I’m asking: are you considering—in a roundabout way—a different method of employing those taxes? But I think you’ve not fallen my question, so I probably won’t get an answer to that, but I’d like to hear it at some point.

Population change has been mentioned in the document. We know that that was a key issue; it was particularly an issue for the Scottish negotiations with the Treasury. Wales is affected in a different way. Can you tell us a little bit more about how population change is factored into the equation so that changes in population growth over the next few decades, whatever they might be, do not adversely affect our budgets?

Turning to the new single Welsh reserve, on the face of it, this sounds a huge improvement—much simpler, much more straightforward. How will that reserve operate in practice? Is there going to be a cap on the reserve, a time limit, or will it provide maximum flexibility to the Welsh Government, which, clearly, along with the new borrowing powers, will, I imagine, become an extremely important tool in managing multi-year spending and financial planning?

Finally, I asked you last week about future dispute resolution between the Governments. Adam Price has asked you in detail about that, so I won’t bore the Chamber by continuing the process of mediation, other than to ask: you mentioned in your comments to the Finance Committee last week that you thought it would be important that there is a review process in place, and I think the Welsh Government can call one review in a yearly period, and the UK Government can as well. If you could tell us a little bit more about how that process would work and what happens if there is a surprise that befalls both Governments, and there is a need for an urgent review between those set times for a review to happen.

Finally, Deputy Presiding Officer—Cabinet Secretary, we welcome this statement, we welcome the new framework. It may not be perfect—very few things in life are—but it is head and shoulders above what we had before and it is setting a new framework for the future, which I think will be broadly welcomed. This is, as I said last week, a great example of what can be achieved when the Welsh and the UK Governments put their differences aside and work for what is, in the end, in the best interest of Wales.

Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i groesawu eich datganiad heddiw—ac nid dim ond dweud hynny ydw i; fel y gwyddoch, rwyf wir yn croesawu'r potensial y mae’r fframwaith hwn yn ei gynnig i Gymru ac, yn wir, y DU ar gyfer y dyfodol. Fel y gwyddoch, rwyf wedi bod yn gefnogol iawn o fframwaith cyllidol ers peth amser bellach, ac ers iddi ddod yn amlwg ein bod am gael trethi wedi’u datganoli, bod hynny’n mynd i ddigwydd, a bod dirfawr angen setliad ariannu newydd, neu o leiaf terfyn neu gyfyngiad ar y wasgfa Barnett blaenorol. Felly, mae'n newyddion da bod y Trysorlys wedi cytuno i ffactor yn seiliedig ar anghenion gael ei bennu ar 115 y cant; gwnaethoch sôn am y paramedrau y cyfeiriodd comisiwn Holtham ato yn eich ateb i Adam Price. Nid yw hwnnw hyd yn oed ar waelod y paramedrau hynny, mae o fewn iddynt, felly mae hwnnw wedi’i osod ar lefel dda. Hefyd, rwy’n cydnabod y ffactor trosiannol o 105 y cant, felly, ar yr olwg gyntaf o leiaf, mae’n ymddangos bod hwn yn fargen dda i Lywodraeth Cymru.

Rhywbeth sy’n allweddol i ddatganoli trethi, fel y dywedasoch chi, yw'r addasiad priodol i'r grant bloc fel nad yw Cymru yn cael ei chosbi yn ddiangen. Dyna ddiben y broses hon, wrth gwrs, a'r egwyddor y gwnaethoch chi a'ch rhagflaenydd, Jane Hutt, gadw ati, y dylai Llywodraeth Cymru fod yn gyfrifol am y penderfyniadau ariannol y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud, ond dylai Llywodraeth y DU barhau i ysgwyddo ei chyfran hi o risg ar gyfer y penderfyniadau y mae'n eu gwneud—nid yw bob amser yn egwyddor hawdd ymlynu ati, ond mae’n rhywbeth sy'n gwbl hanfodol os ydym ni’n mynd i sicrhau setliad cyfiawn a theg ar gyfer Cymru yn y dyfodol, a system drethiant gyfiawn a theg.

Felly ychydig o gwestiynau: yn gyntaf, a wnewch chi gadarnhau unwaith eto bod hwn yn gytundeb parhaol ac nad yw'n destun mympwyon Llywodraeth yn y dyfodol a allai ystyried adfachu, neu o leiaf tynnu peth o'n cyllid ychwanegol yn ôl? Rwy’n meddwl y gwnaethoch grybwyll swm wedi’i amcangyfrifo o £1 biliwn yn ystod y ddegawd gyntaf. Beth yw natur y cytundeb hwnnw? Rydych chi wedi dweud o'r blaen ei fod yn fwy parhaol na'r trefniant blaenorol yn Senedd ddiwethaf y DU—pa mor barhaol ydyw? Mae hynny'n bwysig iawn. A allwch chi roi mwy o fanylion i ni am sut y mae’r fframwaith yn ystyried amgylchiadau Cymru, yn enwedig ein sylfaen treth incwm, sydd yn amlwg â chanran is o drethdalwyr cyfradd uwch na de-ddwyrain Lloegr, ac, rwy’n meddwl fy mod i'n iawn i ddweud, nifer bach o drethdalwyr cyfradd uwch sydd mewn gwirionedd yn cyfrannu cyfran fwy i'r gyfradd dreth uwch yng Nghymru nag sy'n digwydd dros y ffin yn Lloegr?

Gwnaethoch sôn am eich bwriad i gyflwyno cyfraddau treth incwm i Gymru o fis Ebrill 2019; yn amlwg, rhan bwysig iawn o'ch datganiad heddiw. A gaf i ofyn i chi, a yw'n fwriad gennych i gadw’r cyfraddau cychwynnol yn debyg i’r rhai hynny yn Lloegr, o leiaf yn yr ychydig flynyddoedd cyntaf? Gwn yn achos trethi eraill—y dreth stamp, y dreth tirlenwi—bod Llywodraeth Cymru wedi cadw at yr egwyddor, o leiaf yn y cyfnod trosiannol, y dylai pethau gael eu cadw yr un peth yr ochr hon i'r ffin ag ar draws y ffin er mwyn caniatáu ar gyfer cysondeb, ac i bobl addasu i'r drefn newydd. Nid wyf yn disgwyl ichi ddweud wrthym ni beth fydd y cyfraddau newydd—rydych chi’n gwenu, oherwydd yn amlwg ni fyddech yn gwneud hynny, ni fyddai unrhyw Weinidog Cyllid yn gwneud hynny—nid wyf yn gofyn i chi beth fyddai'r cyfraddau. Rwyf yn gofyn i weld a ydych chi’n mynd i ddefnyddio egwyddor debyg gyda threth incwm â’r trethi eraill, neu os—[Torri ar draws.] Wel, efallai eich bod yn ystyried cyfraddau is neu gyfraddau uwch. Nid wyf i’n gofyn hynny, rwy'n gofyn: a ydych chi’n ystyried—mewn ffordd anuniongyrchol—dull gwahanol o ddefnyddio’r trethi hynny? Ond rwy'n credu eich bod am osgoi fy nghwestiwn, felly ni fyddaf yn ôl pob tebyg yn cael ateb i hynny, ond hoffwn ei glywed ar ryw adeg.

Mae newid yn y boblogaeth wedi’i grybwyll yn y ddogfen. Rydym yn gwybod y bu hwnnw'n fater allweddol; yn arbennig, roedd yn fater yn nhrafodaethau’r Alban â'r Trysorlys. Caiff Cymru ei heffeithio mewn ffordd wahanol. A wnewch chi ddweud ychydig mwy wrthym am sut y caiff newid yn y boblogaeth ei gynnwys yn yr hafaliad fel nad yw newidiadau yn nhwf y boblogaeth yn ystod yr ychydig ddegawdau nesaf, beth bynnag y byddant, yn effeithio'n andwyol ar ein cyllidebau ni?

Gan droi at gronfa wrth gefn sengl newydd Cymru, ar yr olwg gyntaf, mae hyn yn swnio fel gwelliant enfawr—llawer rhwyddach, llawer mwy syml. Sut bydd y gronfa wrth gefn honno yn gweithio'n ymarferol? A fydd cap ar y gronfa wrth gefn, terfyn amser, neu a fydd yn rhoi’r hyblygrwydd mwyaf i Lywodraeth Cymru, a fydd, yn amlwg, ynghyd â'r pwerau benthyca newydd, rwy’n dychmygu, yn dod yn arf hynod o bwysig wrth reoli gwariant amlflwydd a chynllunio ariannol?

Yn olaf, gofynnais i chi yr wythnos diwethaf am ddatrys anghydfod rhwng y Llywodraethau yn y dyfodol. Mae Adam Price wedi gofyn i chi yn fanwl am hynny, felly ni fyddaf yn diflasu’r Siambr drwy barhau â'r broses o gyfryngu, ac eithrio i ofyn: soniasoch yn eich sylwadau i'r Pwyllgor Cyllid yr wythnos diwethaf eich bod yn meddwl y byddai'n bwysig bod proses adolygu ar waith, ac rwy’n meddwl y gall Llywodraeth Cymru alw un adolygiad mewn cyfnod o flwyddyn, a gall Llywodraeth y DU wneud hynny hefyd. A wnewch chi ddweud ychydig mwy wrthym am sut y byddai'r broses honno’n gweithio a beth sy’n digwydd os oes digwyddiad annisgwyl yn dod i ran y ddwy Lywodraeth, a bod angen adolygiad brys rhwng yr amserau penodol hynny sydd wedi’u pennu i adolygiad gael ei gynnal.

Yn olaf, Ddirprwy Lywydd—Ysgrifennydd y Cabinet, rydym ni’n croesawu'r datganiad hwn, rydym yn croesawu’r fframwaith newydd. Efallai nad yw’n berffaith—ychydig iawn o bethau sy’n berffaith mewn bywyd—ond mae ben ac ysgwydd yn well na’r hyn a oedd gennym o'r blaen ac mae'n gosod fframwaith newydd ar gyfer y dyfodol, a chredaf y bydd hynny’n cael ei groesawu yn eang. Mae hon, fel y dywedais yr wythnos diwethaf, yn enghraifft wych o'r hyn y gellir ei gyflawni pan fydd Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn rhoi eu gwahaniaethau o'r neilltu ac yn gweithio tuag at yr hyn sydd, yn y pen draw, er budd gorau Cymru.

Thank you, Dirprwy Lywydd. I thank Nick Ramsay for his questions. I’ve said regularly in this Chamber, during the period that we were negotiating the fiscal framework, and Mr Ramsay would ask me questions about it here, that I would refer to his interest and to the interest of other Members during my discussions with the Chief Secretary. And it’s always been a useful tool for me that the Chief Secretary knew that Members right across this Chamber were keeping a very careful eye on the way that those negotiations were being conducted.

I’ll turn to his specific questions. Yes, I can confirm that this is a permanent agreement. The breakthrough that Jane Hutt secured in getting the agreement to the principle of a funding floor was to last for the period of one spending review. This is now to be a permanent feature of the arrangement. Our income tax base, as Nick Ramsay said—it’s one of the very important parts of the framework that we are only exposed to the element of income tax that is actually devolved. That’s 10p of the basic higher and additional rates. That takes account of the relative strength of the Welsh tax base in each band—we have more taxpayers in the basic band; we have fewer, comparatively, in the higher and additional rates bands—and this means that our budget is exposed to less risk of differential growth at the top of the income distribution. That ability to negotiate a genuine comparator, but fits with the nature of Welsh income tax payers, is a very important part of this framework.

The rates of income tax will indeed come to Wales from April 2019. I won’t be able to say anything significant about them until much closer to the time. We have taken the approach in relation to LTTA and to landfill disposals tax that it’s important in the very earliest periods to make sure that the system we have is working well and is recognisable to those whose job it is to make it operate. I have no doubt that those arguments will be influential when we come to April 2019 as well.

Nick Ramsay drew attention to the issue of population change. Population is a very important element in the fiscal framework. In the Scottish version, the risks in relation to population are taken by the UK Government. In our framework, the risks are taken by us in Wales. That is partly because we are in very different positions. Population in Scotland at the turn of this century was 3 per cent lower than it had been 30 years earlier, while the populations in both Wales and England were 6 per cent higher. Over the last decade, the population has increased in both Wales and Scotland, but the population of Wales has grown faster than the Scottish population, and the reasons for growth are different. In the last 10 years, net international migration has accounted for over 50 per cent of population growth in England; over 60 per cent of population growth in Scotland; but less than 40 per cent in Wales. It means that we are far less exposed to a slow-down in international migration in the post-Brexit period.

Nick Ramsay asked about the single Welsh reserve. It is a very important part of the package as a whole. Is there a cap on it? Yes, there is—it’s £500 million—and there’s a cap on the drawdown from it as well. We will be able to draw in, in any single year, £125 million-worth of revenue, and that compares to £75 million of revenue that we’re able to carry forward under current arrangements, and we’ll be able to draw down £50 million-worth of capital, compared to £20 million under current arrangements. I’ve had to recognise, in my discussions with the Chief Secretary, that he has a responsibility to manage the UK’s budget in the round, and that he has to have some parameters that he can rely on in doing that. I think that the Welsh reserve is at a level that will work for Wales, and that the annual drawdowns will be sufficient to meet our needs.

Finally, Dirprwy Lywydd, to the review process. The review process allows both Governments, independently, to call for a full review of arrangements, once, in the Welsh Government’s case, during an Assembly term, and once, in the UK Government’s case, in a parliamentary term, but that does not preclude agreement on further reviews in that time frame, should something unexpected emerge and be necessary. But the equal ability, and independent ability, to require a review is a very important aspect of the framework and an advance on anything we have at the moment.

Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Diolch i Nick Ramsay am ei gwestiynau. Rwyf wedi dweud yn rheolaidd yn y Siambr hon, yn ystod y cyfnod yr oeddem yn trafod y fframwaith cyllidol, a byddai Mr Ramsay yn gofyn cwestiynau wrthyf amdano yn y fan hon, y byddwn yn cyfeirio at ei ddiddordeb ef a diddordeb yr Aelodau eraill yn ystod fy nhrafodaethau â'r Prif Ysgrifennydd. Ac mae bob amser wedi bod yn offeryn defnyddiol i mi fod y Prif Ysgrifennydd yn gwybod bod Aelodau ar draws y Siambr hon yn cadw llygad gofalus iawn ar y ffordd yr oedd y trafodaethau hynny yn cael eu cynnal.

Fe drof at ei gwestiynau penodol. Gallaf, gallaf gadarnhau bod hwn yn gytundeb parhaol. Roedd y trefniant newydd y gwnaeth Jane Hutt ei sicrhau, sef cael y cytundeb â'r egwyddor o arian gwaelodol, i barhau am gyfnod o un adolygiad o wariant. Mae hon bellach yn nodwedd barhaol o'r trefniant. Mae ein sylfaen treth incwm, fel y dywedodd Nick Ramsay—un o'r rhannau pwysig iawn o'r fframwaith yw nad ydym ond yn agored i’r elfen o dreth incwm sydd wedi ei datganoli mewn gwirionedd. 10c o’r cyfraddau uwch ac ychwanegol sylfaenol yw hynny. Mae hynny’n ystyried cryfder cymharol sylfaen y dreth yng Nghymru ym mhob band—mae gennym fwy o drethdalwyr yn y band sylfaenol; mae gennym lai, yn gymharol, yn y bandiau cyfraddau uwch ac ychwanegol—ac mae hyn yn golygu bod ein cyllideb yn agored i lai o risg o dwf gwahaniaethol ar frig y dosbarthiad incwm. Mae’r gallu hwnnw i drafod cymharydd gwirioneddol, ond sy’n cyd-fynd â natur talwyr treth incwm yng Nghymru, yn rhan bwysig iawn o'r fframwaith hwn.

Bydd y cyfraddau treth incwm yn wir yn dod i Gymru o fis Ebrill 2019. Ni fyddaf yn gallu dweud unrhyw beth arwyddocaol amdanynt tan yn nes o lawer at yr amser. Rydym wedi arddel yr ymagwedd ar gyfer y dreth trafodiadau tir a gwrthweithio osgoi a’r dreth gwarediadau tirlenwi ei bod yn bwysig yn y cyfnodau cynharaf iawn i wneud yn siŵr bod y system sydd gennym yn gweithio'n dda a’i bod yn adnabyddus i’r bobl hynny sy'n gyfrifol am wneud iddi weithredu. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth y bydd y dadleuon hynny yn ddylanwadol erbyn mis Ebrill 2019 hefyd.

Tynnodd Nick Ramsay sylw at y mater o newid yn y boblogaeth. Mae poblogaeth yn elfen bwysig iawn yn y fframwaith cyllidol. Yn fersiwn yr Alban, mae'r risgiau o ran poblogaeth yn cael eu cymryd gan Lywodraeth y DU. Yn ein fframwaith ni, mae’r risgiau’n cael eu cymryd gennym ni yng Nghymru. Mae hynny'n rhannol oherwydd ein bod mewn sefyllfaoedd gwahanol iawn. Roedd poblogaeth yr Alban ar droad y ganrif hon 3 y cant yn is nag yr oedd 30 mlynedd ynghynt, ond roedd poblogaeth Cymru a Lloegr 6 y cant yn uwch. Dros y ddegawd ddiwethaf, mae'r boblogaeth wedi cynyddu yng Nghymru ac yn yr Alban, ond mae poblogaeth Cymru wedi tyfu'n gyflymach na phoblogaeth yr Alban, ac mae'r rhesymau am y twf yn wahanol. Yn ystod y 10 mlynedd diwethaf, ymfudo rhyngwladol net fu’n gyfrifol am dros 50 y cant o’r twf ym mhoblogaeth Lloegr; dros 60 y cant o’r twf ym mhoblogaeth yr Alban; ond llai na 40 y cant yng Nghymru. Mae hyn yn golygu ein bod yn llawer llai agored i arafu mewn mudo rhyngwladol yn y cyfnod ôl-Brexit.

Gofynnodd Nick Ramsay am y gronfa wrth gefn sengl i Gymru. Mae'n rhan bwysig iawn o'r pecyn yn ei gyfanrwydd. A oes cap arni? Oes, mae yna—sef £500 miliwn—ac mae cap ar yr arian y ceir ei dynnu ohoni hefyd. Byddwn yn gallu codi, mewn unrhyw flwyddyn unigol, gwerth £125 miliwn o refeniw, ac mae hynny o’i gymharu â £75 miliwn o refeniw yr ydym yn gallu ei gario ymlaen o dan y trefniadau presennol, a byddwn yn gallu tynnu gwerth £50 miliwn o gyfalaf ohoni, o'i gymharu â £20 miliwn o dan y trefniadau presennol. Rwyf wedi gorfod cydnabod, yn fy nhrafodaethau â’r Prif Ysgrifennydd, fod ganddo gyfrifoldeb i reoli cyllideb y DU yn gyffredinol, a bod yn rhaid iddo fod â rhai paramedrau y gall ddibynnu arnynt wrth wneud hynny. Credaf fod cronfa wrth gefn Cymru ar lefel a fydd yn gweithio i Gymru, ac y bydd yr arian a gaiff ei dynnu ohoni’n flynyddol yn ddigon i ddiwallu ein hanghenion.

Yn olaf, Ddirprwy Lywydd, sôn am y broses adolygu. Mae'r broses adolygu yn caniatáu i’r ddwy Lywodraeth, yn annibynnol, alw am adolygiad llawn o’r trefniadau, unwaith, yn achos Llywodraeth Cymru, yn ystod tymor Cynulliad, ac unwaith, yn achos Llywodraeth y DU, mewn tymor seneddol, ond nid yw hynny'n atal cytundeb ar adolygiadau eraill o fewn yr amserlen honno, pe byddai rhywbeth annisgwyl yn dod i'r amlwg a bod hynny’n angenrheidiol. Ond mae'r gallu cyfartal, a’r gallu annibynnol, i'w gwneud yn ofynnol i gynnal adolygiad yn agwedd bwysig iawn ar y fframwaith ac mae’n well nag unrhyw beth sydd gennym ar hyn o bryd.

First of all, can I welcome the clarity of the Cabinet Secretary’s statement? Can I very much welcome the independent body for dealing with disagreement? As people have heard me say many times in here, I think we had a very bad deal out of the London Olympics. I think that we should have probably had nearer 20 times as much as we got, rather than the amount that we got, and, hopefully, this will deal with those sorts of problems.

Talking of behaviour, there has been no behavioural change due to the huge differences in council tax between local authorities. There hasn’t been a rush from Abergavenny to Allt yr Yn and there hasn’t been a rush across the Carmarthenshire border to Pembrokeshire because the council taxes were substantially less.

I have three questions. First, the two major taxes being devolved are highly cyclical taxes. And we know the ability to vary income tax rates has been devolved to Scotland since 1999. We also know it hasn’t been used. Varying tax rates is incredibly difficult. Increase it compared to England: public resentment. Decrease it: reduction in revenue and cuts to services. It’s hardly surprising that Scotland has not varied their rate out of line with the rest of the United Kingdom, and as the rest of the United Kingdom have varied their rates, Scotland has followed.

There will also be huge difficulty in identifying Welsh, as opposed to English, taxpayers. And there’s been a problem in Scotland with a much less porous border, with much less movement over the border than there is between England and Wales. Does the Cabinet Secretary believe that the safeguards in place regarding looking at each band individually, and protecting the overall Welsh budget as a percentage of the English budget, gives sufficient protection?

The second question is: we voted to leave the European Union, so, does that mean that the aggregate levy can now be devolved to Wales when we leave the European Union, and that other taxes excluded by European Union rules can now be considered to be devolved? On capital limits, does the Cabinet Secretary, like me, find the limit arbitrary? And does he share my concerns that the limit will be seen as a target, rather than a limit, and that the debate that ought to be taking place about the affordability and revenue consequences of capital expenditure will not take place in the same way if, instead of having an arbitrary limit set by the Treasury, we have to engage in prudential borrowing and we actually have to make the case for and show the financial capacity in the future to engage in that borrowing, rather than having a target and aiming for it?

Yn gyntaf oll, a gaf i groesawu eglurder datganiad Ysgrifennydd y Cabinet? A gaf i groesawu yn fawr iawn y corff annibynnol ar gyfer ymdrin ag anghytuno? Fel y mae pobl wedi fy nghlywed yn dweud droeon yn y fan hon, rwy’n credu ein bod wedi cael bargen wael iawn o Gemau Olympaidd Llundain. Rwy’n credu y dylem, yn ôl pob tebyg, fod wedi cael yn nes at 20 gwaith cymaint ag y cawsom, a gobeithio, y bydd hyn yn mynd i’r afael â’r mathau hynny o broblemau.

A sôn am ymddygiad, ni fu unrhyw newid ymddygiad oherwydd y gwahaniaethau enfawr yn y dreth gyngor rhwng awdurdodau lleol. Ni fu rhuthr o'r Fenni i Allt yr Ynn ac ni fu rhuthro ar draws ffin Sir Gaerfyrddin i Sir Benfro oherwydd bod y trethi cyngor yn sylweddol llai.

Mae gennyf dri chwestiwn. Yn gyntaf, mae’r ddwy dreth o bwys sy’n cael eu datganoli yn drethi hynod gylchol. Ac rydym yn gwybod bod y gallu i amrywio cyfraddau treth incwm wedi’i ddatganoli i'r Alban ers 1999. Gwyddom hefyd nad yw wedi cael ei ddefnyddio. Mae amrywio'r cyfraddau trethi yn anhygoel o anodd. Os byddwch yn ei chynyddu o’i gymharu â Lloegr: bydd y cyhoedd yn digio. Os byddwch yn ei lleihau: bydd gostyngiad mewn refeniw a thoriadau i wasanaethau. Nid yw’n syndod o gwbl nad yw’r Alban wedi amrywio eu cyfradd i fod yn anghyson â gweddill y Deyrnas Unedig, ac wrth i weddill y Deyrnas Unedig amrywio’r cyfraddau, mae’r Alban wedi dilyn.

Bydd anhawster mawr hefyd wrth nodi trethdalwyr Cymru, yn hytrach na threthdalwyr Lloegr. A chafwyd problem yn yr Alban, sydd â ffin llawer llai agored, lle ceir llawer llai o symud dros y ffin na’r hyn a geir rhwng Cymru a Lloegr. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn credu bod y mesurau diogelwch sydd ar waith o ran edrych ar bob band yn unigol, a gwarchod cyllideb Cymru yn gyffredinol fel canran o gyllideb Lloegr, yn rhoi digon o amddiffyniad?

Dyma’r ail gwestiwn: gwnaethom bleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd, felly, a yw hynny'n golygu y gall yr ardoll gyfanredol bellach gael ei datganoli i Gymru pan fyddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, ac y gall trethi eraill sydd wedi'u heithrio gan reolau’r Undeb Ewropeaidd bellach gael eu hystyried i fod wedi’u datganoli? O ran terfynau cyfalaf, a yw Ysgrifennydd y Cabinet, fel fi, o’r farn bod y terfyn yn fympwyol? Ac a yw'n rhannu fy mhryderon y bydd y terfyn yn cael ei ystyried yn darged, yn hytrach nag yn derfyn, ac na fydd y ddadl a ddylai fod yn digwydd am fforddiadwyedd a chanlyniadau refeniw gwariant cyfalaf, yn digwydd yn yr un modd, os, yn hytrach na chael terfyn mympwyol a bennwyd gan y Trysorlys, bod yn rhaid i ni ymgymryd â benthyca darbodus a bod yn rhaid i ni mewn gwirionedd gyflwyno achos dros y benthyca hwnnw a dangos y gallu ariannol yn y dyfodol i ymwneud â’r benthyca hwnnw, yn hytrach na chael targed a cheisio ei gyrraedd?

Well, I well remember the discussions with the Treasury over the Olympics. And it’s a perfect example of where, in that case, the Treasury was the judge and the jury and the enforcer of the result of it, and no matter how strong the arguments were on the other side, they weren’t prepared to take any account of them. This agreement means that that position would not be the case in the future.

Mike Hedges asked about behavioural changes, and, Dirprwy Lywydd, maybe I ought to, just for a moment—because I think a number of Members have asked this—explain a rather technical aspect of the agreement, which is how we deal with what are called policy overspills. So, there are three different sorts of policy overspills dealt with in the framework. Where there are direct effects, so if the UK Government was to change income tax allowances, then those effects will be directly taken into account within the framework. If there are behavioural effects, if we were to change the rates of land transaction tax in Wales and that led to people coming to live in Wales, and if that made a difference to the tax taken on either side of the border, then the framework allows for those behavioural effects, exceptionally, to be taken into account where they are both material and demonstrable. So, there are behavioural effects that can be taken into account, but I believe they would be very rare and I believe the hurdle has been set suitably high.

As far as second order effects are concerned, when actions, for example, that we might take as a National Assembly would result in a more buoyant Welsh economy and that would result in greater national insurance contributions from Welsh taxpayers flowing to the Treasury, we’ve agreed that those are simply too complicated to trace, where cause and effect is almost impossible to demonstrate. Those second order effects are not, therefore, encompassed within the framework.

Mike Hedges asked about taxpayer identification, and it’s quite true that HMRC struggled to identify taxpayers who lived in Scotland. We believe that they’ve learnt a lot from that experience, and it is part of the devolved taxes project that we have jointly with HMRC to learn the lessons from that Scottish experience and to make sure that the identification of Welsh taxpayers can be effectively carried out.

Is there sufficient protection within the agreement that we’ve arrived at? Well, I said in my statement that we believe that if you take central scenarios on population, public expenditure growth and historical patterns of tax receipts, then this agreement realises £1 billion-worth of extra revenue for the Welsh budget over the next 10 years. If you assume that there is no growth in public expenditure at all, that it remains frozen at current limits for the next 10 years, we would still be £500 million-worth better off. So, I do believe that the protections are sufficient.

On the aggregates levy, well, I’m afraid we haven’t been able to resolve this as yet. It remains subject to some legal disputes, and leaving the European Union, when that takes place, may be a way of resolving them, but we’re not at that point as yet.

Finally, capital limits are inevitably arbitrary in one way or another. We have agreed a limit that is commensurate with the limit that Scotland would have had when it had a similar level of fiscal devolution. I agree absolutely with what Mike Hedges said: the capital borrowing is there to be used as necessary. It’s not a target to reach, and there are many other ways in which we are able to deploy capital resources, and our ability to fund borrowed money through revenue will be very much under scrutiny in a period when austerity will continue to reduce the amount of revenue available to the Welsh Government.

Wel, rwy’n cofio'r trafodaethau â'r Trysorlys am y Gemau Olympaidd. Ac mae'n enghraifft berffaith o adeg, yn yr achos hwnnw, pan oedd y Trysorlys yn farnwr ac yn rheithgor ac yn orfodwr o’r canlyniad, ac ni waeth pa mor gryf oedd y dadleuon ar yr ochr arall, nid oedd yn barod i’w hystyried o gwbl. Mae'r cytundeb hwn yn golygu na fyddai’r sefyllfa honno yn codi yn y dyfodol.

Gofynnodd Mike Hedges am newidiadau ymddygiadol, a, Ddirprwy Lywydd, efallai y dylwn i, am eiliad—oherwydd credaf fod nifer o Aelodau wedi gofyn hyn—esbonio agwedd eithaf technegol ar y cytundeb, sef sut yr ydym yn ymdrin â’r hyn a elwir yn gorlifo polisi. Felly, ymdrinnir â thri gwahanol fath o orlifo polisi yn y fframwaith. Pan fo effeithiau uniongyrchol, felly os byddai Llywodraeth y DU yn newid lwfansau treth incwm, yna rhoddir ystyriaeth uniongyrchol i’r effeithiau hynny yn y fframwaith. Os oes effeithiau ymddygiadol, pe byddem yn newid cyfraddau treth trafodiadau tir yng Nghymru a bod hynny’n arwain at bobl yn dod i fyw yng Nghymru, a phe bai hynny'n gwneud gwahaniaeth i'r dreth a gymerir ar y naill ochr i'r ffin neu’r llall, yna bydd y fframwaith yn caniatáu i’r effeithiau ymddygiadol hynny, yn eithriadol, gael ystyriaeth pan fyddan nhw’n faterol ac yn amlwg. Felly, mae yna effeithiau ymddygiadol y gellir rhoi ystyriaeth iddyn nhw, ond rwy’n credu y bydden nhw’n brin iawn ac rwy’n credu y gosodwyd rhwystr addas.

Cyn belled ag y bo effeithiau eilaidd yn y cwestiwn, pan allai camau gweithredu, er enghraifft, a gymerwn fel Cynulliad Cenedlaethol arwain at economi Cymru fwy bywiog ac y byddai hynny’n arwain at fwy o gyfraniadau yswiriant gwladol gan drethdalwyr Cymru yn llifo i’r Trysorlys, rydym ni wedi cytuno bod y rheini’n rhy gymhleth i’w holrhain, ac y byddai bron yn amhosibl i ddangos achos ac effaith. Nid yw effeithiau eilaidd hynny, felly, wedi eu cynnwys yn y fframwaith.

Gofynnodd Mike Hedges am sut y nodir trethdalwyr, ac mae'n hollol wir bod Cyllid a Thollau EM wedi ei chael hi’n anodd i nodi’r trethdalwyr a oedd yn byw yn yr Alban. Rydym o’r farn eu bod wedi dysgu llawer o’r profiad hwnnw, ac mae’n rhan o’r prosiect trethi datganoledig sydd gennym ar y cyd â CThEM i ddysgu’r gwersi o brofiad yr Alban ac i wneud yn siŵr y gellir nodi trethdalwyr Cymru mewn ffordd effeithiol.

A oes digon o ddiogelwch yn y cytundeb yr ydym wedi’i gyrraedd? Wel, dywedais yn fy natganiad ein bod ni o’r farn, o ystyried sefyllfaoedd canolog o ran y boblogaeth, twf gwariant cyhoeddus a phatrymau derbyniadau treth yn y gorffennol, fod y cytundeb hwn yn cyflawni gwerth £1 biliwn o refeniw ychwanegol ar gyfer cyllideb Cymru dros y 10 mlynedd nesaf. Os ydych yn cymryd na fydd twf mewn gwariant cyhoeddus o gwbl, ei fod yn parhau wedi’i rewi ar y lefel bresennol am y 10 mlynedd nesaf, byddem yn dal i fod ar ein hennill o £500 miliwn. Felly, credaf fod y diogelwch yn ddigonol.

Ynghylch yr ardoll agregau, wel, yn anffodus nid ydym wedi gallu datrys hyn eto. Mae'n parhau i fod yn destun anghydfodau cyfreithiol, a gallai gadael yr Undeb Ewropeaidd, pan fydd hynny’n digwydd, fod yn ffordd o'u datrys, ond nid ydym wedi cyrraedd y pwynt hwnnw eto.

Yn olaf, mae terfynau cyfalaf yn anochel yn fympwyol mewn un ffordd neu'r llall. Rydym wedi cytuno ar derfyn sy'n gymesur â'r terfyn a fyddai gan yr Alban pan oedd ganddi lefel debyg o ddatganoli cyllidol. Cytunaf yn llwyr â'r hyn a ddywedodd Mike Hedges: mae’r benthyca cyfalaf yno i’w ddefnyddio yn ôl yr angen. Nid targed i’w gyrraedd mohono, ac mae llawer o ffyrdd eraill y gallwn ddefnyddio adnoddau cyfalaf, a bydd craffu manwl ar ein gallu i gyllido arian a fenthycwyd trwy refeniw mewn cyfnod pan fydd y cyni ariannol yn parhau i leihau faint o refeniw sydd ar gael i Lywodraeth Cymru.

I questioned the Cabinet Secretary in Finance Committee last Wednesday, and a transcript of that session has been circulated to Members, so I don’t propose to go through all the ground that I covered then on some of the more technical aspects of the fiscal framework, although I was broadly satisfied with the responses the Cabinet Secretary was able to give.

I would just like to raise two areas. Within the narrow terms that the Cabinet Secretary has set in terms of protecting Welsh Government revenue, he may think he’s done a reasonably good job within the fiscal framework. But that, of course, is a necessary but not a sufficient condition for protecting the interests of Welsh taxpayers. I’d like to ask if he shares my concern about a potential asymmetry with how devolved income tax powers will work and the potential to alter Welsh rates of income tax within a band of 10 per cent. I understand that the Welsh Government has said in the Labour manifesto that these rates wouldn’t be changed during this Assembly. But were, at a later point, his or another Government to seek to increase the Welsh rate of income tax, that would lead to two effects. One, there would be a higher rate and the higher rate would, itself, increase revenue, but it would potentially also have an effect on the income tax base, and at least some of that increase in revenue might be offset by what he described as behavioural effects. In the regime proposed, all of the benefit of that higher income would go to the Welsh Government, while most of the cost of any behavioural effect would go to the UK Government. Given that the power to change that rate is held by the Welsh Government, doesn’t that create an asymmetry where the incentive is to raise taxes because the Welsh Government gets all of the revenue benefit of that, but most of the revenue cost of the behavioural changes is felt by the UK Government that isn’t making that decision?

I’d also like to just ask about when decisions were made in this area. We discussed before, Cabinet Secretary, what seemed to be your uncanny powers of foresight. You had told us that, at least, Labour Assembly Members would be weighing this up carefully over the weekend and making a decision last night, I think—Monday night or whenever it was—in your meeting. However, paragraph 14 of the fiscal framework clearly states that the Welsh Government’s funding will ultimately come from two separate funding streams, including Welsh rates of income tax. So, in signing that, you and David Gauke presumed that that devolution of income tax rates would happen. You replied and suggested that perhaps that was a mistake or I shouldn’t put too much emphasis on that, and actually it hadn’t been decided and everyone was going to be carefully considering it before any decision was made. I then went and referred to the Labour Party’s manifesto for the Assembly elections earlier this year, and note that it states in that:

‘We will guarantee not to increase Income Tax in the next Assembly term when these powers are devolved’.

Why, if the Cabinet Secretary says that no decision has been made, that it all depends on the fiscal framework and Labour AMs weighing things up, why did the Labour manifesto categorically state when? I.e., it’s a done deal. At what point between the 2015 Conservative manifesto at a UK level, when they promised there would be a referendum before income tax powers were devolved, and the Labour manifesto of 2016, when it took that as a given, was the decision changed? What discussions did Ministers in the Welsh Government have with Ministers in the UK Government, whether formally or informally, to stitch up a deal to devolve tax-raising powers, having previously promised they would depend on a referendum? And why will the Welsh Government, and indeed the UK Government, jointly, not respect what it stated on the ballot paper of that 2011 referendum: that devolution of tax-raising powers would not follow a ‘yes’ vote? Why have they broken their word? [Interruption.]

Holais Ysgrifennydd y Cabinet yn y Pwyllgor Cyllid ddydd Mercher diwethaf, ac mae trawsgrifiad o’r sesiwn honno wedi ei ddosbarthu i'r Aelodau, felly nid wyf yn bwriadu ymdrin eto â’r cyfan a drafodais bryd hynny ynghylch rhai o’r agweddau mwy technegol ar y fframwaith cyllidol, er fy mod wedi fy modloni ar y cyfan â’r ymatebion a roddodd Ysgrifennydd y Cabinet.

Hoffwn godi dau faes. O fewn y telerau cyfyng y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi’u gosod o ran diogelu refeniw Llywodraeth Cymru, efallai ei fod yn meddwl ei fod yn gwneud gwaith eithaf da o fewn y fframwaith cyllidol. Ond mae hynny, wrth gwrs, yn amod angenrheidiol ond nid amod digonol ar gyfer amddiffyn buddion trethdalwyr Cymru. Hoffwn ofyn a yw’n rhannu fy mhryder ynghylch anghymesuredd posibl o ran sut y bydd pwerau treth incwm datganoledig yn gweithio, a'r potensial i newid cyfraddau treth incwm Cymru o fewn band o 10 y cant. Deallaf fod Llywodraeth Cymru wedi dweud yn y maniffesto Llafur na fyddai'r cyfraddau hyn yn cael eu newid yn ystod y Cynulliad hwn. Ond pe bai ei Lywodraeth ef neu Lywodraeth arall yn ceisio cynyddu cyfradd treth incwm Cymru yn y dyfodol, byddai hynny’n arwain at ddwy effaith. Un, byddai yna gyfradd uwch a byddai’r gyfradd uwch, ei hun, yn cynyddu refeniw, ond byddai hefyd o bosibl yn cael effaith ar y sylfaen treth incwm, a gellid gosod o leiaf peth o'r cynnydd refeniw hwnnw yn erbyn yr hyn a ddisgrifiodd yn effeithiau ymddygiadol. Yn y drefn arfaethedig, byddai’r holl fudd o'r incwm uwch hwnnw yn mynd i Lywodraeth Cymru, a byddai'r rhan fwyaf o gost unrhyw effaith ymddygiadol yn mynd i Lywodraeth y DU. O ystyried mai gan Lywodraeth Cymru y mae’r pŵer i newid y gyfradd honno, onid yw hynny’n creu anghymesuredd, lle ceir cymhelliant i godi trethi oherwydd y bydd Llywodraeth Cymru yn cael yr holl fudd refeniw o hynny, ond y bydd y rhan fwyaf o gost refeniw y newidiadau ymddygiadol yn cael ei hysgwyddo gan Lywodraeth y DU nad yw'n gwneud y penderfyniad hwnnw?

Hoffwn i hefyd ofyn pryd y gwnaed penderfyniadau yn y maes hwn. Buom yn trafod o'r blaen, Ysgrifennydd y Cabinet, ei bod yn ymddangos bod gennych bwerau rhagweld rhyfedd. Roeddech chi wedi dweud wrthym, o leiaf, y byddai Aelodau Llafur y Cynulliad yn pwyso a mesur hyn yn ofalus dros y penwythnos ac yn gwneud penderfyniad neithiwr, rwy’n credu—nos Lun neu bryd bynnag—yn eich cyfarfod. Fodd bynnag, mae paragraff 14 o'r fframwaith cyllidol yn datgan yn glir y bydd cyllid Llywodraeth Cymru yn dod yn y pen draw o ddwy ffrwd ariannu ar wahân, gan gynnwys cyfraddau treth incwm Cymru. Felly, trwy arwyddo hynny, gwnaethoch chi a David Gauke dybio y byddai’r datganoli cyfraddau treth incwm yn digwydd. Gwnaethoch chi ateb ac awgrymu fod hynny efallai yn gamgymeriad neu na ddylwn i roi gormod o bwyslais ar hynny, ac mewn gwirionedd nad oedd wedi’i benderfynu ac y bydd pawb yn ei ystyried yn ofalus cyn gwneud unrhyw benderfyniad. Wedyn cyfeiriais at faniffesto'r Blaid Lafur ar gyfer etholiadau'r Cynulliad yn gynharach eleni, a nodi ei bod yn datgan ynddo:

‘Gwarant i beidio â chynyddu Treth Incwm yn ystod tymor nesaf y Cynulliad pan fydd y pwerau hyn wedi eu datganoli i Senedd Cymru’.

Pam, os bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud na wnaed unrhyw benderfyniad, bod y cyfan yn dibynnu ar y fframwaith cyllidol ac Aelodau Cynulliad Llafur yn pwyso a mesur pethau, pam y gwnaeth maniffesto Llafur nodi’n bendant pa bryd? H.y. mae’r penderfyniad wedi’i wneud. Ar ba bwynt rhwng maniffesto 2015 y Ceidwadwyr ar lefel y DU, pan addawyd y byddai refferendwm cyn datganoli pwerau treth incwm, a maniffesto 2016 Llafur, pan gymerwyd hynny yn ganiataol, y newidiwyd y penderfyniad? Pa drafodaethau a gafodd Gweinidogion yn Llywodraeth Cymru â Gweinidogion yn Llywodraeth y DU, boed yn ffurfiol neu'n anffurfiol, i gytuno ar fargen i ddatganoli pwerau codi trethi, ar ôl addo yn flaenorol y byddent yn dibynnu ar refferendwm? A pham na fydd Llywodraeth Cymru, ac yn wir Llywodraeth y DU, ar y cyd, yn parchu'r hyn a nododd ar bapur pleidleisio’r refferendwm hwnnw yn 2011: na fyddai datganoli pwerau codi trethi yn dilyn pleidlais ‘ie’? Pam maen nhw wedi torri eu haddewid? [Torri ar draws.]

Dirprwy Lywydd, let me deal with the first question first—[Interruption.]

Ddirprwy Lywydd, gadewch i mi yn gyntaf ymdrin â'r cwestiwn cyntaf—[Torri ar draws.]

[Inaudible.]—that he does in relation to the potential asymmetry of impact of increasing Welsh rates of income tax, this is a point already made by the Institute for Fiscal Studies, but any Welsh Government making such decisions at some point in the future will be wanting to weigh up the impact in the round. It will be looking to look at what impact changing Welsh rates of income tax in the difficult circumstances that Mike Hedges very clearly outlined earlier would have, not just on individual taxpayers and on the Welsh Government’s revenues, but also on the Welsh economy as well. So, it will be a good deal more complex a decision than one construed just on those narrow terms that Mark Reckless set out.

In front of the Finance Committee, Dirprwy Lywydd, Mr Reckless asked me a series of very pertinent technical questions about the fiscal framework, which I was very pleased to try and answer, and then he veered away into the sort of conspiracy theory of politics that he’s offered us this afternoon. There was no deal done. The basis of the discussions with the Chief Secretary was that set out in my statement, when I said that we set off, in negotiating the framework, explicitly on the basis that we were looking for arrangements that would be required were the Wales Bill to be passed. It wasn’t because the Wales Bill was bound to be passed, but we were trying to make sure that, by the time any votes on the Wales Bill, particularly here, came to be taken, I would be able to say to Members either, ‘We’ve got a fiscal framework that allows you to weigh up the Wales Bill on its own merits’, or ‘The fiscal framework has become a barrier to the Welsh Government being able to recommend the Wales Bill to you’. The decision that my group took was taken last night in a very thorough, very detailed and very forensic discussion of the Wales Bill, in which the fiscal framework was, as I’ve said today—and the First Minister has said previously—now a neutral element. It was no longer a barrier to deciding to support the Wales Bill. It was not so good that it was worth voting for a Wales Bill that could not be supported on its own merits. And the whole negotiation has been carried out on those very straightforward and non-conspiratorial terms.

[Anghlywadwy.]—y mae’n ei wneud ynghylch yr anghymesuredd posibl i effaith cynyddu cyfraddau treth incwm Cymru, mae hwn yn bwynt a wnaed eisoes gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, ond bydd unrhyw Lywodraeth Cymru sy’n gwneud penderfyniadau o'r fath rywbryd yn y dyfodol yn dymuno pwyso a mesur yr effaith yn ei chyfanrwydd. Bydd yn ceisio ystyried pa effaith y byddai newid cyfraddau treth incwm Cymru yn ei chael yn yr amgylchiadau anodd a amlinellwyd yn glir iawn gan Mike Hedges yn gynharach, nid yn unig ar drethdalwyr unigol ac ar refeniw Llywodraeth Cymru, ond hefyd ar economi Cymru. Felly, bydd yn benderfyniad llawer mwy cymhleth nag un a ddehonglwyd dim ond ar y telerau cyfyng hynny y nododd Mark Reckless.

Gerbron y Pwyllgor Cyllid, Ddirprwy Lywydd, gofynnodd Mr Reckless gyfres o gwestiynau technegol perthnasol iawn i mi am y fframwaith cyllidol, ac roeddwn i’n falch iawn o geisio’u hateb, yna gwyrodd i’r math o wleidyddiaeth damcaniaeth gynllwyn y mae wedi’i chynnig i ni y prynhawn yma. Nid wnaed unrhyw gytundeb. Roedd sail y trafodaethau â’r Prif Ysgrifennydd hwnnw a nodwyd yn fy natganiad, pan ddywedais ein bod wedi cychwyn, wrth drafod y fframwaith, yn benodol ar y sail ein bod yn chwilio am y trefniadau y byddai eu hangen pe bai Bil Cymru yn cael ei basio. Nid oedd oherwydd bod Bil Cymru yn sicr o gael ei basio, ond roeddem yn ceisio sicrhau, erbyn i unrhyw bleidleisiau ar Fil Cymru gael eu cymryd, yn enwedig yn y man hwn, y byddwn i’n gallu dweud wrth Aelodau naill ai, ‘Mae gennym fframwaith cyllidol sy'n eich galluogi i bwyso a mesur Bil Cymru yn ei rinweddau ei hun’, neu ‘Mae’r fframwaith cyllidol wedi dod yn rhwystr i allu Llywodraeth Cymru i argymell Bil Cymru i chi’. Cymerwyd y penderfyniad a gymerodd fy ngrŵp neithiwr mewn trafodaeth drylwyr iawn, manwl iawn a fforensig iawn ynghylch Bil Cymru, lle’r oedd y fframwaith cyllidol, fel yr wyf wedi’i ddweud heddiw—ac y mae'r Prif Weinidog wedi dweud yn flaenorol—bellach yn elfen niwtral. Nid oedd bellach yn rhwystr i benderfynu cefnogi Bil Cymru. Nid oedd cystal fel bod gwerth pleidleisio dros Fil Cymru na ellid ei gefnogi yn ei rinweddau ei hun. Ac mae'r trafodaethau i gyd wedi eu cynnal ar y telerau syml iawn a di-gynllwyn hynny.

A gaf i ddiolch i’r Ysgrifennydd Cabinet am ei ddatganiad a dweud fy mod i’n gytûn ag e fod y fframwaith cyllidol, fel y mae wedi cael ei gytuno, yn rhoi digon o seilwaith i dderbyn trosglwyddo pwerau trethiannol, nid yn unig y rhai dros dreth incwm, ond hefyd y ddwy dreth arall sydd ar hyn o bryd yn mynd gerbron y Cynulliad drwy’r Pwyllgor Cyllid. Mae yna benderfyniad gwleidyddol arall i’w wneud ynglŷn â Bil Cymru, ond, o safbwynt y fframwaith cyllidol, byddem ni’n hoffi diolch i’r Llywodraeth am y gwaith maen nhw wedi’i wneud, achos rydw i’n meddwl bod hyn yn gymorth mawr i’r Cynulliad wneud y penderfyniadau.

Dau beth sydd gyda fi i’w codi. Yn gyntaf oll, un o’r pethau efallai sy’n cael eu colli yn hyn i gyd, er bod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi sôn amdano fe, yw’r ffaith bod adolygiad eithaf sylfaenol fan hyn o Barnett, a bod hynny’n rhywbeth rŷm ni wedi bod yn pwyso amdano am rai blynyddoedd. Dechreuodd y broses yma, wrth gwrs, gyda sefydlu Llywodraeth Cymru’n Un a’r penderfyniad i sefydlu, rhwng y Blaid Lafur a Phlaid Cymru, gomisiwn ar y cyd i edrych i mewn i fformiwla Barnett ac anghenion Cymru, wedi’i gadeirio’n gelfydd iawn gan Gerry Holtham. Mae’r adroddiad hwnnw wedi bod yn gynsail i’r gwaith, ac mae’n tanlinellu i fi bwysigrwydd cyngor annibynnol a ffynhonnell annibynnol y wybodaeth er mwyn dadlau yn erbyn y Trysorlys ac yn erbyn Llywodraeth San Steffan. Felly, rydw i yn meddwl ei bod yn bwysig ein bod ni’n gweld ac yn olrhain y broses yma yn ôl i ddyddiau Holtham—mae wedi cymryd bron ddegawd i gyrraedd y pwynt yma.

Ac, ar y cyd-destun yna ynglŷn â phroses annibynnol, mae yna gydnabyddiaeth yn y fframwaith ynglŷn â’r ffaith bod y Llywodraeth yn gallu sefydlu a dibynnu a throi at ffynhonnell annibynnol ar gyfer adolygu ac ar gyfer gwybodaeth. Roedd y Pwyllgor Cyllid yn y gorffennol wedi argymell y dylid sefydlu comisiwn cyllidol i wneud y gwaith yna—dyna beth sydd gyda chi yn yr Alban. Efallai nad oes digon o waith ar gyfer comisiwn llawn ar hyn o bryd, ond beth nad ydych chi eisiau ei wneud yw gorfod troi at ffynhonnell un flwyddyn a ffynhonnell arall y flwyddyn arall, a chyngor annibynnol gan rywun arall rywdro arall. Mae angen adeiladu rhyw fath o ‘corporate memory’, fel petai, dros gyllido a thros ddatganoli cyllidol yng Nghymru.

Felly, byddwn i’n hoffi clywed mwy gan yr Ysgrifennydd Cabinet ynglŷn â sut nawr y mae’n mynd i chwilio am y cyngor annibynnol yna, a beth mae’n disgwyl ei sefydlu, o ran corff neu o ran proses, er mwyn gwneud yn siŵr bod y wybodaeth a’r dystiolaeth annibynnol i’w gael i Lywodraeth Cymru.

May I thank the Cabinet Secretary for his statement and say that I agree with him that the fiscal framework, as agreed, does provide sufficient foundations to take these taxation powers and to see them transferred, not only those over income tax but the other two taxes that are now being considered by the Finance Committee. There’s another political decision to be made about the Wales Bill, but, in terms of the fiscal framework, I would like to thank the Government for the work that they have done because I do think that this is of great assistance to the Assembly in coming to decisions.

I have two issues that I would like to raise. First of all, one of the things that is perhaps lost in all of this, although the Cabinet Secretary has mentioned it, is the fact that there is quite a fundamental review of the Barnett formula here, and that is something that we have been calling for for some years. This process started, of course, with the establishment of the One Wales Government and the decision to establish between Labour and Plaid Cymru a joint commission to look into the Barnett formula in relation to Wales’s needs, very skilfully chaired by Gerry Holtham. That report has provided a foundation for this work, and it highlights to me the importance of independent advice and an independent source of information and evidence in order to make your case against the Treasury and the UK Government. So, I do think it’s important that we should actually trace this back to the days of Holtham—it has taken almost a decade to get to this point.

And, in that context regarding an independent process, there is recognition within the framework of the fact that the Government can establish and turn to and rely upon an independent source for review and for information. The Finance Committee in the past has recommended that a fiscal commission should be established to carry out that work—that’s what they have in Scotland. Now, perhaps there isn’t enough work for a full commission at the moment, but what you don’t want to do is turn to one source one year and another the next and take independent advice from another at another point. We need to build some kind of corporate memory, as it were, of fiscal issues and the devolution of fiscal matters to Wales.

So, I would like to hear more from the Cabinet Secretary as to how he is going to seek that independent advice, and what he expects to establish, in terms of a body or a process, in order to ensure that the independent evidence and information is available to the Welsh Government.

Wel, diolch yn fawr i Simon Thomas am beth a ddywedodd e am y fframwaith ac am y cytundeb. Wrth gwrs fy mod yn cytuno; gwaith Gerry Holtham oedd rhan o’r cytundeb rhwng y Blaid Lafur a Phlaid Cymru yn y trydydd Cynulliad—gwaith yr oeddem ni’n gallu mynd yn ôl ato dro ar ôl tro, ac nid oedd y Trysorlys yn gallu dweud dim byd yn erbyn y gwaith y tu mewn i’r adroddiad. Mae wedi cymryd degawd, fel y dywedodd Simon Thomas, ond roeddem ni’n gallu cyfeirio at waith Gerry Holtham bob tro yn y trafodaethau gyda’r Trysorlys. Nid ydw i’n meddwl fy mod i’n dweud dim byd o’i le wrth ddweud, yn y cyfarfod cyntaf, nad oedd y Trysorlys yn rhy agored i drafod Barnett o gwbl. Roedd hwnnw jest ar ffin y trafodaethau. Ond, ar ôl mynd drwy’r broses, a gyda’r adroddiad a’r waith Gerry Holtham a’r bobl sydd wedi adeiladu ar ei waith e ar ôl yr adroddiad, roedd hwnnw’n hollol bwysig yng ngwaith y trafodaethau gyda’r Trysorlys.

Cododd Simon Thomas y cwestiwn o ble yr ydym ni’n mynd i gael y barnau annibynnol yn y dyfodol. Wel, mae mwy nag un ffordd o gael gwybodaeth fel yna. Rydym ni’n gallu mynd at yr OBR, fel y dywedais i o flaen y Pwyllgor Cyllid. Rydym yn gallu gwneud beth yr oedden nhw wedi ei wneud yn barod yn yr Alban, neu yr ŷm ni’n gallu cael rhywbeth arall sy’n addas i ni yng Nghymru—rydw i’n dal i fod yn agored i drafod y posibiliadau. Rwy’n mynd i’r Alban ddiwedd yr wythnos yma, ac mae cyfle gyda fi yna i drafod gyda’r Gweinidog dros gyllid yn yr Alban a’r bobl sy’n eu cynghori nhw yn y sefyllfa newydd yna. Rydw i yn cytuno gyda Simon Thomas—beth bynnag yr ydym ni’n mynd i wneud yn y dyfodol, bydd yn bwysig i ni allu cael gwybodaeth a chyngor sy’n bwrw o’r un flwyddyn i’r nesaf, ac nid jest i gael rhywun i’w wneud yn flwyddyn 1, a rhywun arall yn flwyddyn 2. So, pwy bynnag sy’n mynd i’w wneud e, rydw i’n cytuno â beth a ddywedodd ef am y pwysigrwydd o gael cyngor sy’n rhedeg o’r un flwyddyn i’r llall.

Well, thank you very much to Simon Thomas for what he said about the framework and about the agreement. Of course I agree; Gerry Holtham’s work was part of that agreement between Plaid Cymru and Labour during the third Assembly—work that we could return to time and time again, and the Treasury couldn’t say anything against the work within the report. It has taken a decade, as Simon Thomas said, but we could refer back to Gerry Holtham’s work every time in discussions with the Treasury. I don’t think I am saying anything out of turn here in saying that, in the first meeting, the Treasury wasn’t particularly open to discussing Barnett at all. That was just on the margins of what we were discussing. But, having gone through the process, and with the report and Gerry Holtham’s work and that of the people who have built on his work following the report, that was vitally important in the discussions with the Treasury.

Simon Thomas raised the question of where we’re going to get those independent viewpoints and opinions in future. Well, there's more than one way of getting that information. We can turn to the OBR, as I said before the Finance Committee. We can do what they already do in Scotland, or we can have another system that is appropriate for us in Wales—I'm still open to discussing the possibilities. I am going to go to Scotland at the end of this week, and I’ll have an opportunity there to discuss with the Minister for finance in Scotland and those people who advise them in that new situation in Scotland. I agree with Simon Thomas that, whatever we’re going to do in future, it will be important for us to be able to have information and advice that flows from one year to the next and not just have one person doing it one year, and someone else doing it the next. So, whoever is going to do it, I agree with what he said about the importance of having advice that does flow from one year to the next.

Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I thank the finance Secretary for his statement. I think this does signify a huge step forward, and I’d like to congratulate him and his predecessor Jane Hutt on all the work that they’ve done to achieve this statement today. I think we’ve all talked about reform of the Barnett formula for years. Simon Thomas referred to the history of it when he spoke, and I think it’s a great achievement to have finally got a needs-based element in the Barnett formula, and the fact that, as the finance Secretary said, it does actually recognise that it does exist, and the 115 per cent, I think, is a great achievement.

I also welcome the doubling of the capital borrowing powers, but I particularly welcome the introduction of the independent element into any debate or any sort of form of arbitration, and I think that this is a great achievement, because I know that the Treasury does want to be judge and jury, as the Cabinet Secretary said. There’ve been quite a lot of detailed questions already about how this independent element would work. Has the finance Secretary looked at examples of other countries where it has become the normal custom to have an independent element operating, and is there anything that he thinks we could learn from any of those other countries? From what he’s said, I think he’s referred to possibly using the Office for Budget Responsibility. I wondered if there are any other bodies that he’d think could fulfil this role, and is his mind still open to creating any sort of body?

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Diolchaf i'r Ysgrifennydd Cyllid am ei ddatganiad. Rwy'n credu bod hyn yn arwydd o gam mawr ymlaen, a hoffwn longyfarch ef a'i ragflaenydd, Jane Hutt, am yr holl waith y maen nhw wedi'i wneud i gyflawni’r datganiad hwn heddiw. Rwy'n credu ein bod ni i gyd wedi siarad am ddiwygio fformiwla Barnett ers blynyddoedd. Cyfeiriodd Simon Thomas at hanes y fformiwla pan siaradodd, ac rwy’n credu ei bod yn gyflawniad gwych i gael elfen sy’n seiliedig ar anghenion yn y fformiwla Barnett o’r diwedd, a'r ffaith, fel y dywedodd yr Ysgrifennydd cyllid, ei bod mewn gwirionedd yn cydnabod ei bod yn bodoli, ac mae'r 115 y cant, yn fy marn i, yn llwyddiant mawr.

Rwyf i hefyd yn croesawu dyblu’r pwerau benthyca cyfalaf, ond rwy’n croesawu'n arbennig gyflwyniad yr elfen annibynnol i unrhyw drafodaeth neu unrhyw fath o gyflafareddu, a chredaf fod hyn yn llwyddiant mawr, oherwydd gwn nad yw’r Trysorlys yn dymuno bod yn farnwr a rheithgor, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet. Bu cryn dipyn o gwestiynau manwl eisoes am sut y byddai’r elfen annibynnol hon yn gweithio. A yw'r Ysgrifennydd cyllid wedi edrych ar enghreifftiau o wledydd eraill lle mae wedi dod yn arfer arferol i gael elfen annibynnol ar waith, ac a oes unrhyw beth y credai y gallem ei ddysgu o unrhyw un o’r gwledydd eraill hynny? O'r hyn y mae wedi’i ddweud, credaf ei fod wedi cyfeirio at ddefnyddio, o bosibl, y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol. Roeddwn i’n meddwl tybed a oes unrhyw gyrff eraill y byddai’n eu hystyried a allai gyflawni'r swyddogaeth hon, ac a oes meddwl agored ganddo o hyd ynghylch creu unrhyw fath o gorff?

I thank Julie Morgan for what she said and for drawing attention to those important aspects of the framework. We have looked to see how systems work elsewhere where independent advice makes its contribution to decision making. We have looked particularly at Scotland, because, as I said, it is fair to recognise that we were treading in their footsteps in securing that level of independent contribution to the framework. The OBR is independent of Government, but it is London-based, and you could argue that it sees the world a bit through the Treasury end of the telescope. I look forward to discussing in Scotland the way that their fiscal commission is operating. As Simon Thomas said, I have some doubts as to whether a full fiscal commission is a proportionate response to the level of fiscal devolution that we have in Wales, but we have benefitted hugely, for example, from the work of the Wales Governance Centre and the work of the Institute for Fiscal Studies. So, there are bodies out there that provide independent and robust advice. There will be others as well. At the moment I’m open to a number of different possibilities. We have a period of time. The fiscal framework allows in the beginning for the Welsh Government to operate within its own forecasting ability, so we don’t have to rush it in a matter of days. I want to find the best and proportionate advice that is independent of us and allows us to deploy it, and I’m very happy to continue to discuss with members of the Finance Committee and others the relative merits of different methods as we explore them in more detail.

Diolchaf i Julie Morgan am yr hyn a ddywedodd ac am dynnu sylw at yr agweddau pwysig hynny ar y fframwaith. Rydym wedi edrych i weld sut mae systemau yn gweithio mewn mannau eraill lle mae cyngor annibynnol yn cyfrannu at wneud penderfyniadau. Rydym wedi edrych yn benodol ar yr Alban, oherwydd, fel y dywedais, mae'n deg cydnabod ein bod yn dilyn yn ôl eu traed i sicrhau’r lefel honno o gyfraniad annibynnol i'r fframwaith. Mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn annibynnol ar y Llywodraeth, ond mae wedi’i lleoli yn Llundain, a gallech ddadlau ei bod yn gweld y byd ychydig trwy delesgop y Trysorlys. Edrychaf ymlaen at drafod yn yr Alban sut y mae eu comisiwn ariannol yn gweithredu. Fel y dywedodd Simon Thomas, mae gennyf rai amheuon ynghylch a yw comisiwn ariannol llawn yn ymateb cymesur i lefel y datganoli cyllidol sydd gennym yng Nghymru, ond rydym wedi elwa’n aruthrol, er enghraifft, ar waith Canolfan Llywodraethiant Cymru a gwaith y Sefydliad Astudiaethau Cyllid. Felly, mae yna gyrff sy’n bodoli eisoes sy'n darparu cyngor annibynnol a chadarn. Bydd eraill hefyd. Ar hyn o bryd rwy'n agored i nifer o wahanol bosibiliadau. Mae gennym gyfnod o amser. Mae'r fframwaith cyllidol yn caniatáu ar y dechrau i Lywodraeth Cymru weithredu o fewn ei gallu rhagweld ei hun, felly nid oes angen i ni ei ruthro mewn mater o ddyddiau. Rwy’n dymuno dod o hyd i'r cyngor gorau a chymesur sy'n annibynnol arnom ni ac sy’n ein galluogi i’w ddefnyddio, ac rwy'n hapus iawn i barhau i drafod rhinweddau cymharol gwahanol ddulliau gydag aelodau o'r Pwyllgor Cyllid ac eraill wrth i ni eu harchwilio yn fanylach.

6. 4. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar Fil Cymru
6. 4. Legislative Consent Motion on the Wales Bill

Now we move on to item 4 on the agenda, which is the legislative consent motion on the Wales Bill. I call on the First Minister to move the motion—Carwyn Jones.

Nawr rydym yn symud ymlaen i eitem 4 ar y rhaglen, sef y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil Cymru. Galwaf ar y Prif Weinidog i gynnig y cynnig—Carwyn Jones.

Cynnig NDM6203 Carwyn Jones

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai darpariaethau ym Mil Cymru, i'r graddau eu bod yn dod o dan gymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru, neu yn ei addasu, barhau i gael eu hystyried gan Senedd y DU.

Motion NDM6203 Carwyn Jones

To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 29.6, agrees that provisions in the Wales Bill, in so far as they fall within or modify the legislative competence of the National Assembly for Wales, should continue to be considered by the UK Parliament.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf i symud, felly, y cynnig hwn i ganiatáu i’r Cynulliad roi ei ganiatâd i San Steffan, felly, i symud ymlaen gyda Mesur Cymru?

Mae rhai ohonom ni wedi bod yma ers 1999, a chithau, wrth gwrs, yn un ohonyn nhw, Ddirprwy Lywydd, ac yn cofio’r diwrnodau hynny lle roeddem ni mewn siambr a oedd yn gwtsh o Siambr—Siambr fach iawn—lle'r oedd yn rhywbeth gweddol aml i weld y camerâu yn cael eu troi bant o achos y ffaith bod rhywun wedi neidio’r wal rhwng y cyhoedd a’r Aelodau ac yn rhedeg yn wyllt drwy’r Siambr, er ymdrechion y cyn Lywydd i’w rheoli nhw. Ac, wrth gwrs, y pryd hynny, roeddem ni’n dadlau pethau fel Gorchmynion ynglŷn â thato a oedd yn dod mewn, yn cael eu mewnfudo, o’r Aifft. Roeddem ni’n delio, ar lawr y Siambr, gyda Gorchmynion yn delio gyda maint penfreision a phob math o bysgod.

Felly, mae pethau wedi newid. Erbyn hyn, mae yna ryddid gyda ni i greu deddfwriaeth yn y rhannau o bolisi lle mae gyda ni’r hawl i wneud hynny. Allem ni ddim feddwl fel roedd pethau ar un adeg, lle nad oedd gobaith gyda ni i greu deddfwriaeth, er bod yna gyfrifoldeb gyda ni ynglŷn ag iechyd, addysg ac yn y blaen. Yn 2011, fe wnaeth pobl Cymru roi caniatâd clir iawn i ni i symud ymlaen i’r cam nesaf o ddatganoli ar y pryd hynny. Felly, rydym ni yn edrych unwaith eto nawr ar y cam nesaf.

Thank you, Deputy Presiding Officer. May I move this motion to allow the Assembly to give its consent to Westminster to proceed with the Wales Bill?

Some of us have been here since 1999, and you are one of those people, Deputy Presiding Officer, and remember those days when we were in a very intimate Chamber—a very small Chamber—and it was a common occurrence to see the cameras turned off because someone had jumped the wall between the public and the Members and was running wild around the Chamber despite the efforts of the former Presiding Officer to control those people. At that time, we were arguing over things such as Orders on potatoes imported from Egypt, and we were dealing with Orders in relation to the size of cod and all sorts of other fish on the floor of the Chamber.

Things have now changed. We are now able to make legislation in those areas of policy where we have those powers. Now, one can’t imagine what it was like during days when we had no chance of making any legislation, although we did have responsibility for health, education and so on and so forth. In 2011, the people of Wales gave their very clear consent for us to move on to the next stage of devolution. Therefore, we are now looking once again at the next step.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

The Llywydd took the Chair.

When the UK Government first looked at a Wales Bill, the Secretary of State at the time approached the issue on the basis that he asked Whitehall departments what they thought should be devolved. Sure enough, we had the initial Bill that was based very largely on ignoring the 2011 referendum results and trying to ensure that the law in Wales diverged almost not at all from the law in England. It was a remarkable Bill because of the fact that literally nobody that I’m aware of actually supported it anywhere in this Chamber or outside.

So, we find ourselves looking now at the current Bill. I am not going to pretend to this Chamber that this Bill is everything that we would want. The Bill that I believe was a far superior Bill, a far clearer Bill, and a Bill that reflected the views of the people of Wales, was the draft Bill produced by this Government. What we have instead is a Bill that is unsatisfactory in many areas but does move ahead in others—but a Bill that has required a great deal of consideration by the Welsh Labour group here in terms of whether we would support it or not.

It was a long, detailed and finely balanced debate. We decided to look at the Bill as a package. Yes, there are some areas that are unsatisfactory, and there are areas that are yet to be addressed that will need to be addressed in the future. But, on balance, we took the decision to support the LCM this afternoon, although that decision hasn’t been easy.

It is important, Llywydd, that the people of Wales have a final say over the future of this institution and what it does, that it is enshrined in the constitution of the UK, and it’s the people of Wales who decide how this institution works, decide how many Members it has, and for them to decide what the electoral system of this institution is.

It’s also important that the Sewel convention, which, in Scotland, is enshrined in statute, also happens here in Wales. This is not an obscure constitutional point; it has resonance particularly on the Brexit debate. It is possible, for example, that the Supreme Court might say, ‘Well, actually, the Scottish Parliament has to give its consent to the article 50 process, because it has a Sewel convention enshrined in law. Wales doesn’t, so the National Assembly isn’t in the same situation’. We need to make sure that our constitutional position is identical to Scotland and Northern Ireland in advance of the next, probably, 10 years of debate that we will have over Brexit. So, ensuring that that constitutional ground is steady beneath our feet is important.

I welcome the movements made by the UK Government on energy, on transport, and on water, and in other areas they have moved forward. I welcome the fact that most of the ports will be devolved, apart from Milford Haven, for reasons that I expounded earlier on. And there are areas that will need to be revisited in the future. There are concerns about the limited scope of our powers and the impact of the restrictions in the new model. The weight of these concerns depends on an assessment of risk in relation to the ‘relates to’ test and the necessity test, and how far the Assembly’s future legislative ambitions are likely to hit against the limitations of these tests.

The UK Government will claim that this Bill provides greater certainty, but it would undermine that certainty if, within a few months or years, we find ourselves back in front of the Supreme Court asking the Supreme Court to take a decision as to where the boundary lies in terms of devolved powers.

There are positive aspects, including a clear devolution boundary in respect of devolved public authorities and explicit freedom to legislate on the private and criminal law. Minister of the Crown consents, whilst significantly reduced from the unacceptability of the draft Bill, still represent new constraints on the current settlement, although limited progress has been made on reducing the number of reservations: 217 in the draft Bill to 193 now—and some of those are pretty superficial. There are still areas where we didn’t see movement that we would have liked: the sale and supply of alcohol. There is no coherent reason put forward as to why the supply and sale of alcohol should be devolved in Scotland and Northern Ireland but not in Wales. No coherent argument has been put forward supporting that other than, ‘This the way it’s always been, tough luck.’ And that is not the way to address things in the future.

We know about the issue of the employment and industrial relations competence that we have at the moment. We saw what happened to that in the House of Lords last week: a draw in terms of the vote. It is not something that we welcome—to see what appears to be a restriction on competence. It may have been created by accident by the Supreme Court but is, nevertheless, something that we have had. And it’s not possible to conclude that the reserved-powers model—welcome though it is in theory—is fit for purpose in the long term, and one of the main reasons for this is justice and the jurisdiction.

There is no other country that I know of where two legislatures exist in the same jurisdiction. It’s unheard of anywhere else and it has an important practical effect. It is possible in the future that somebody might be arrested in Cardiff for something that is not an offence in Wales. It is possible that somebody might serve a sentence of imprisonment in a prison in England for something that isn’t an offence in England. That to me makes no sense at all as far as the future is concerned. It also confuses the public and the professions. We’re already having instances communicated to me by the Lord Chief Justice of lawyers turning up in Welsh courts and arguing the wrong law, because they assume the law is the same in both England and Wales. Simon Thomas, a few months ago, made reference to a constituent that he had spoken to. The constituent had brought legislation—an Act of Parliament—in front of him, which said that the Act of Parliament applied to England and Wales. But, of course, it only applied to England. The confusion that caused in the mind of a constituent—this is a very, very complicated way of dealing with something that is, in fact, very simple. But, of course, this complication is something that the UK Government have chosen to do.

The failure by the UK Government to engage with the fundamental questions of justice and the jurisdiction means that the Bill can’t be a sustainable, long-term settlement. The future of justice in Wales with the growing body of devolved Welsh law providing a distinct Welsh legal jurisdiction is too important to be ignored. That’s why we argued throughout the passage of the Bill that we need a commission to consider and report on the arrangements that need to be put in place to ensure we have a justice system in Wales that is fit for purpose and, of course, fit for the new devolution settlement. As the UK Government has been unwilling to take on that task, we will do so. The Welsh Government will make more announcements about this over the coming months.

That, however, is an argument for another day. Of more immediate concern to the public are these: the fiscal framework—I pay great tribute to the Cabinet Secretary for Finance and Local Government for the work that he has put in in producing a fiscal framework that is, at worse, neutral and at best, we assess, slightly positive. But it was hugely important that, before we saw any substantial devolution of income tax, we ensured that Wales was not worse off as a result. He has secured that, and that is something that gives us great confidence as far as the future is concerned. And, of course, there are the implications of Brexit. We’re still not on an equal footing with the rest of the UK nations. There is still a real continued risk of visits to the Supreme Court and I strongly believe this will be the case until the issue of the jurisdiction is resolved.

Pan edrychodd Llywodraeth y DU ar Fil Cymru am y tro cyntaf, roedd ymagwedd yr Ysgrifennydd Gwladol ar y pryd yn seiliedig ar ofyn i adrannau Whitehall beth yr oeddent yn ei feddwl y dylid ei ddatganoli. Yn ddigon siŵr, cawsom y Bil cychwynnol a oedd yn seiliedig i raddau helaeth iawn ar anwybyddu canlyniadau refferendwm 2011 a cheisio sicrhau nad oedd y gyfraith yng Nghymru yn ymwahanu o gwbl bron oddi wrth y gyfraith yn Lloegr. Roedd yn Fil hynod oherwydd y ffaith na chafodd gefnogaeth, yn llythrennol, gan neb y gwn i amdano, mewn unrhyw fan yn y Siambr hon na’r tu allan iddi.

Felly, rydym yn canfod ein hunain nawr yn edrych ar y Bil presennol. Nid wyf yn mynd i esgus wrth y Siambr hon bod y Bil hwn yn bopeth y byddem yn ei ddymuno. Y Bil a oedd yn fy marn i yn Fil llawer gwell, yn Fil llawer cliriach, ac yn Fil a oedd yn adlewyrchu barn pobl Cymru, oedd y Bil drafft a luniwyd gan y Llywodraeth hon. Yr hyn sydd gennym yn hytrach na hynny yw Bil sy'n anfoddhaol mewn llawer o feysydd, ond sy’n gwneud cynnydd mewn eraill—ond Bil sydd wedi gofyn am lawer iawn o ystyriaeth gan grŵp Llafur Cymru yma o ran pa un a fyddem ni yn ei gefnogi ai peidio.

Roedd yn drafodaeth hir, fanwl a chytbwys. Gwnaethom benderfynu edrych ar y Bil fel pecyn. Oes, mae rhai meysydd sydd yn anfoddhaol, ac mae yna feysydd sydd heb gael sylw eto y bydd angen rhoi sylw iddynt yn y dyfodol. Ond, ar y cyfan, rydym wedi penderfynu cefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol y prynhawn yma, er nad oedd y penderfyniad hwnnw yn un hawdd.

Mae'n bwysig, Lywydd, bod pobl Cymru yn cael y gair olaf ynghylch dyfodol y sefydliad hwn a'r hyn y mae'n ei wneud, ei fod wedi'i ymgorffori yng nghyfansoddiad y DU, ac mai pobl Cymru sy'n penderfynu sut y mae’r sefydliad hwn yn gweithio, yn penderfynu faint o Aelodau sydd ganddo, ac yn penderfynu beth yw system etholiadol y sefydliad hwn.

Mae hefyd yn bwysig bod confensiwn Sewel, sydd, yn yr Alban, wedi ei ymgorffori mewn statud, hefyd yn digwydd yma yng Nghymru. Nid pwynt cyfansoddiadol disylw yw hwn; mae’n taro tant, yn enwedig ar ddadl Brexit. Mae'n bosibl, er enghraifft, y gallai'r Goruchaf Lys ddweud, 'Wel, a dweud y gwir, mae’n rhaid i Senedd yr Alban roi ei chydsyniad i'r broses erthygl 50, oherwydd bod ganddi gonfensiwn Sewel sydd wedi'i ymgorffori yn y gyfraith. Nid oes gan Gymru hynny, felly nid yw'r Cynulliad Cenedlaethol yn yr un sefyllfa'. Mae angen inni wneud yn siŵr bod ein sefyllfa gyfansoddiadol yn union yr un fath â'r Alban a Gogledd Iwerddon cyn, yn ôl pob tebyg, y 10 mlynedd nesaf o ddadl y byddwn yn ei chael dros Brexit. Felly, mae’n bwysig sicrhau bod y tir cyfansoddiadol yn gadarn o dan ein traed.

Rwy’n croesawu'r symudiadau a wnaeth Llywodraeth y DU ar ynni, ar drafnidiaeth, ac ar ddŵr, ac maent wedi symud ymlaen mewn meysydd eraill. Rwy’n croesawu'r ffaith y bydd y rhan fwyaf o'r porthladdoedd yn cael eu datganoli, ar wahân i Aberdaugleddau, am resymau a eglurwyd gennyf yn gynharach. A bydd angen ailymweld â rhai meysydd yn y dyfodol. Ceir pryderon ynghylch cwmpas cyfyngedig ein pwerau ac effaith y cyfyngiadau yn y model newydd. Mae pwysau'r pryderon hyn yn dibynnu ar asesiad risg ynglŷn â'r prawf 'ymwneud â' a'r prawf anghenraid, ac i ba raddau y mae uchelgeisiau deddfwriaethol y Cynulliad yn y dyfodol yn debygol o daro yn erbyn cyfyngiadau’r profion hyn.

Bydd Llywodraeth y DU yn honni bod y Bil hwn yn rhoi mwy o sicrwydd, ond byddai'n tanseilio'r sicrwydd hwnnw pe byddem, o fewn rhai misoedd neu flynyddoedd, yn canfod ein hunain yn ôl o flaen y Goruchaf Lys yn gofyn i’r Goruchaf Lys wneud penderfyniad ynghylch ble mae’r ffin o ran pwerau datganoledig.

Ceir agweddau cadarnhaol, gan gynnwys ffin ddatganoli clir o ran awdurdodau cyhoeddus datganoledig a rhyddid penodol i ddeddfu ar y gyfraith breifat a’r gyfraith droseddol. Mae caniatâd Gweinidogion y Goron, er ei fod wedi’i ostwng yn sylweddol o fod yn annerbyniol yn y Bil drafft, yn dal i gynrychioli cyfyngiadau newydd ar y setliad presennol, er nad oes rhyw lawer o gynnydd wedi’i wneud i leihau nifer y materion a gedwir yn ôl: 217 yn y Bil drafft i 193 nawr—ac mae rhai o'r rheini’n eithaf arwynebol. Mae meysydd o hyd lle nad ydym yn gweld y symudiad y byddem wedi ei hoffi: gwerthu a chyflenwi alcohol. Nid oes rheswm rhesymegol wedi’i gyflwyno ynghylch pam y dylid datganoli cyflenwi a gwerthu alcohol yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, ond nid yng Nghymru. Nid oes dadl resymegol wedi ei chynnig o blaid hynny heblaw, 'Dyma’r ffordd y mae wedi bod erioed, anlwcus.' Ac nid dyna’r ffordd o ymdrin â phethau yn y dyfodol.

Rydym yn gwybod am fater cymhwysedd cyflogaeth a chysylltiadau diwydiannol sydd gennym ar hyn o bryd. Gwelsom yr hyn a ddigwyddodd i hynny yn Nhŷ'r Arglwyddi yr wythnos diwethaf: cyfartal o ran y bleidlais. Nid yw'n rhywbeth yr ydym yn ei groesawu—gweld yr hyn sy'n ymddangos i fod yn gyfyngiad ar gymhwysedd. Efallai y cafodd ei greu ar ddamwain gan y Goruchaf Lys ond, serch hynny, mae’n rhywbeth sydd wedi bod gennym. Ac nid yw'n bosibl dod i'r casgliad bod y model cadw pwerau—er bod croeso iddo, yn ddamcaniaethol—yn addas i’w ddiben yn y tymor hir, ac un o'r prif resymau dros hyn yw cyfiawnder a'r awdurdodaeth.

Nid wyf yn gwybod am unrhyw wlad arall lle mae dwy ddeddfwrfa yn bodoli yn yr un awdurdodaeth. Nid oes neb wedi clywed am hynny yn unman arall ac mae’n cael effaith ymarferol bwysig. Mae'n bosibl, yn y dyfodol, y gallai rhywun gael ei arestio yng Nghaerdydd am rywbeth nad yw'n drosedd yng Nghymru. Mae'n bosibl y gallai rhywun gael dedfryd i fwrw tymor mewn carchar yn Lloegr am rywbeth nad yw'n drosedd yn Lloegr. Nid yw hynny, i mi, yn gwneud unrhyw synnwyr o gwbl cyn belled ag y mae’r dyfodol dan sylw. Mae hefyd yn achosi dryswch i'r cyhoedd ac i'r proffesiynau. Eisoes, rwy’n clywed gan yr Arglwydd Brif Ustus am enghreifftiau o gyfreithwyr yn cyrraedd llysoedd Cymru ac yn dadlau’r gyfraith anghywir, oherwydd eu bod yn cymryd yn ganiataol bod y gyfraith yr un fath yng Nghymru a Lloegr. Cyfeiriodd Simon Thomas, ychydig fisoedd yn ôl, at etholwr yr oedd wedi siarad ag ef. Roedd yr etholwr wedi cyflwyno deddfwriaeth—Deddf Seneddol—iddo, a oedd yn dweud bod y Ddeddf Seneddol yn berthnasol i Gymru a Lloegr. Ond, wrth gwrs, dim ond i Loegr yr oedd yn berthnasol. Mae'r dryswch a achosodd hynny ym meddwl etholwr—mae hyn yn ffordd gymhleth iawn, iawn o ymdrin â rhywbeth sydd, mewn gwirionedd, yn syml iawn. Ond, wrth gwrs, mae’r cymhlethdod hwn yn rhywbeth y mae Llywodraeth y DU wedi dewis ei wneud.

Mae methiant Llywodraeth y DU i ateb y cwestiynau sylfaenol am gyfiawnder a’r awdurdodaeth yn golygu na all y Bil fod yn setliad cynaliadwy, hirdymor. Mae dyfodol cyfiawnder yng Nghymru, â’r corff cynyddol o gyfraith ddatganoledig Cymru sy’n darparu awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân yng Nghymru, yn rhy bwysig i'w anwybyddu. Dyna pam y buom yn dadlau drwy gydol hynt y Bil bod arnom angen comisiwn i ystyried y trefniadau y mae angen eu rhoi ar waith, a chyflwyno adroddiad amdanynt, i sicrhau bod gennym system gyfiawnder yng Nghymru sy'n addas i’w diben ac, wrth gwrs, yn addas i’r setliad datganoli newydd. Gan fod Llywodraeth y DU wedi bod yn amharod i wneud y dasg honno, fe wnawn ni hynny. Bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud mwy o gyhoeddiadau am hyn dros y misoedd nesaf.

Mae honno, fodd bynnag, yn ddadl ar gyfer diwrnod arall. Dyma rai pryderon mwy uniongyrchol i'r cyhoedd: y fframwaith cyllidol—rwy’n talu teyrnged fawr i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol am y gwaith y mae wedi'i wneud i lunio fframwaith ariannol sydd, ar ei gwaethaf, yn niwtral ac ar ei gorau, yn ôl ein hasesiadau ni, ychydig bach yn gadarnhaol. Ond roedd hi’n hynod bwysig, cyn inni weld unrhyw ddatganoli sylweddol o ran treth incwm, ein bod wedi sicrhau nad oedd Cymru mewn sefyllfa waeth o ganlyniad. Mae ef wedi sicrhau hynny, ac mae hynny'n rhywbeth sy'n rhoi llawer o ffydd i ni ynglŷn â’r dyfodol. Ac, wrth gwrs, ceir y goblygiadau Brexit. Nid ydym ar sail gyfartal â gweddill gwledydd y DU o hyd. Mae risg parhaus gwirioneddol o ymweliadau â’r Goruchaf Lys yn dal i fodoli, ac rwy'n credu'n gryf y bydd hyn yn wir tan y caiff mater yr awdurdodaeth ei ddatrys.

I’m just seeking a little clarity on the issue of Brexit, because I think you’ve just intimated that we’re not in the same position as the other nations within the United Kingdom. Does the Bill have any provision at all that would safeguard any further attempts by the UK Government to take back powers as a result of Brexit, for example?

Hoffwn gael ychydig o eglurder am fater Brexit, oherwydd rwy’n credu eich bod newydd awgrymu nad ydym yn yr un sefyllfa â’r gwledydd eraill yn y Deyrnas Unedig. A oes gan y Bil unrhyw ddarpariaeth o gwbl a fyddai’n diogelu unrhyw ymdrechion pellach gan Lywodraeth y DU i gymryd pwerau yn ôl o ganlyniad i Brexit, er enghraifft?

The issue with Brexit has been the issue of Sewel for me. The Prime Minister herself said today that there will be no roll-back of powers, and I have to take her on her word, but if it is enshrined in law that there’s a requirement of consent from a devolved parliament or assembly, then that obviously carries more weight than if it’s just a convention. So, enshrining that in law is important, not just in terms of Brexit negotiations, but in terms of negotiations on a number of issues in the future where the UK Government will not be able to say, ‘Of course, in Scotland it’s the law, but in Wales, it isn’t, so we don’t have to pay Wales the same regard as Scotland.’ That is important not just in terms of presentation, but in terms of the law as well. So, we will have an imperfect reserved-powers model, but on balance I believe that it’s in the best interests of Wales, as we look at dealing with the issue of Brexit, that we take what is on offer today, and see it as another step on what is a long journey of devolution. Remember where we were in 1999 and how we persuaded the people of Wales to move from grudging support for the principle of devolution in 1999, to overwhelming support for primary powers in 2011, and understand that this is a Bill that will take Wales forward as a package. There are some areas where there’s a need for improvement, and some areas where there is a need for change. Why should it be the case that people in Wales have to pay air passenger duty and people in Scotland don’t? That makes no coherent sense at all.

Mae mater Brexit yr un fath â mater Sewel i mi. Dywedodd y Prif Weinidog ei hun heddiw na chaiff unrhyw bwerau eu tynnu’n ôl, ac mae'n rhaid imi ei chredu, ond os yw wedi’i ymgorffori yn y gyfraith bod gofyniad o ganiatâd gan senedd neu gynulliad datganoledig, yn amlwg mae mwy o bwysau i hynny nag i gonfensiwn yn unig. Felly, mae’n bwysig ymgorffori hynny yn y gyfraith, nid yn unig o ran trafodaethau Brexit, ond o ran trafodaethau am nifer o faterion yn y dyfodol lle na fydd Llywodraeth y DU yn gallu dweud, 'Wrth gwrs, yn yr Alban mae'n gyfraith, ond yng Nghymru, nid yw, felly nid oes rhaid inni dalu’r un sylw i Gymru ag i’r Alban.' Mae hynny'n bwysig, nid dim ond o ran cyflwyniad, ond o ran y gyfraith hefyd. Felly, bydd gennym fodel cadw pwerau amherffaith, ond ar y cyfan rwy’n credu mai’r peth gorau i Gymru, wrth inni geisio ymdrin â mater Brexit, yw ein bod yn cymryd yr hyn sydd ar gynnig heddiw, ac yn ei weld fel cam arall ar daith hir datganoli. Cofiwch lle’r oeddem ni yn 1999 a sut y gwnaethom berswadio pobl Cymru i symud o gefnogaeth anfoddog i egwyddor datganoli yn 1999, i gefnogaeth lethol i bwerau sylfaenol yn 2011, a deallwch fod hwn yn Fil a fydd yn symud Cymru ymlaen fel pecyn. Mae angen gwella rhai meysydd, ac mae angen newid rhai meysydd. Pam y dylai fod yn wir bod yn rhaid i bobl yng Nghymru dalu treth teithwyr awyr ond nid pobl yn yr Alban? Nid yw hynny'n gwneud unrhyw synnwyr rhesymegol o gwbl.

I’m grateful. Three hours ago, the Prime Minister stated that no decisions currently taken by devolved administrations will be removed from them. Does the First Minister take any confidence from that, or does it imply areas that are devolved but currently dealt with by the EU may actually move to Westminster?

Rwy'n ddiolchgar. Tair awr yn ôl, dywedodd y Prif Weinidog na fydd unrhyw benderfyniadau a wneir ar hyn o bryd gan weinyddiaethau datganoledig yn cael eu cymryd oddi arnynt. A yw hynny’n rhoi unrhyw ffydd i'r Prif Weinidog, ynteu a yw'n awgrymu y gallai meysydd sydd wedi'u datganoli ond yr ymdrinnir â hwy ar hyn o bryd gan yr UE efallai mewn gwirionedd symud i San Steffan?

If you look at agriculture, we take the decisions on agriculture. If you look at fisheries, we take decisions on fisheries. There is no question of there being some kind of UK-wide agricultural policy that’s not devolved on the basis of what the Prime Minister said. That is quite clear to me. The point that I have made on many, many occasions is that it is hugely important that, where we do need to have common frameworks across the UK—and there are arguments for those common frameworks in some areas—that it’s done by agreement, not by imposition from Whitehall. Replacing Brussels bureaucrats with Whitehall bureaucrats is not what the people of Wales voted for, and we need to have a proper mechanism in the UK to achieve agreement on common issues, rather than it being seen as an imposition.

On that basis, then, I do recommend, as you might expect, that today the Assembly votes for this legislative consent motion, but that it does so noting strong reservations, it does so with some reluctance, and it does so knowing that this is another step on the journey of devolution in Wales, but understanding that in the future there will be more steps to come. Thank you.

Os edrychwch chi ar amaethyddiaeth, ni sy’n gwneud y penderfyniadau am amaethyddiaeth. Os edrychwch chi ar bysgodfeydd, ni sy’n gwneud penderfyniadau am bysgodfeydd. Nid oes unrhyw gwestiwn o ryw fath o bolisi amaethyddol i’r DU gyfan nad yw wedi’i ddatganoli, ar sail yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog. Mae hynny'n eithaf clir imi. Y pwynt yr wyf wedi'i wneud lawer, lawer gwaith yw ei bod yn hynod bwysig, pan ein bod angen fframweithiau cyffredin ledled y DU—ac mae dadleuon o blaid y fframweithiau cyffredin hynny mewn rhai meysydd—bod hynny’n digwydd drwy gytundeb, nid yn cael ei osod gan Whitehall. Nid yw pobl Cymru wedi pleidleisio i gyfnewid biwrocratiaid Brwsel am fiwrocratiaid Whitehall, ac mae arnom angen mecanwaith priodol yn y DU i gael cytundeb ar faterion cyffredin, yn hytrach na'i fod yn ymddangos bod hynny’n cael ei orfodi arnom.

Ar y sail honno, felly, rwy’n argymell, fel y gallech ei ddisgwyl, bod y Cynulliad yn pleidleisio heddiw o blaid y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, ond ei fod yn gwneud hynny gan nodi amheuon cryf, ei fod yn gwneud hynny â rhywfaint o amharodrwydd, a’i fod yn gwneud hynny gan wybod bod hwn yn gam arall ar daith datganoli yng Nghymru, ond gan ddeall y bydd mwy o gamau i ddod yn y dyfodol. Diolch.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol—Huw Irranca-Davies.

I call on the Chair of the Constitutional Affairs and Legislative Committee—Huw Irranca-Davies.

Diolch, Lywydd. Can I thank the First Minister for laying out his summation of where we are and his recommendation of support for this LCM today? Let me begin with some simple matters of process. The Welsh Government tabled the initial legislative consent memorandum in relation to the Wales Bill on 21 November 2016. The Business Committee referred it to us, and we reported on this LCM on 13 December 2016. We made it clear at that time that it would be unlikely that we’d be able to properly consider a late supplementary LCM whilst the Bill was still in progress in the UK Parliament, and the related fiscal framework that we’ve discussed today was at that time also unresolved. Whilst the latter has indeed been resolved, and I’ll return to that, the short timescale has meant that we have indeed been unable as a committee to consider in full the supplementary or revised supplementary consent memoranda that were laid by the Welsh Government on 10 and 13 January.

However, it is worth reminding Members of our response to that initial LCM, and also the findings of our report on the Wales Bill published in October 2016. In the latter, we express concern that that the space provided by the Bill to enable the National Assembly to legislate is difficult to delineate, and potentially more restrictive than at present. We noted the complex way in which the National Assembly’s legislative competence was expressed, including the number and the extent of the reservations and restrictions. We recommended possible amendments to improve the Bill based on some of those suggested by the Presiding Officer and the First Minister, or developed by the committee itself. Our subsequent legislative consent memorandum report acknowledged that whilst positive changes had been made to the Bill, with further amendments scheduled after that time for Report Stage, they didn’t alter the fundamental problems with the Bill. We noted that these problems are likely to cause difficulties for the ability of the National Assembly to make coherent, accessible law for citizens in Wales, and we restated our view that the Wales Bill remained complex and impenetrable and it would not deliver that lasting, durable settlement that everyone wishes to see.

So, whilst the committee has not been able to consider fully the latest LCM, I suspect most would agree that our more substantive constitutional and legislative concerns remain. So, I will now venture to comment personally on the substance of recent changes, and invite other Members to do likewise in this debate and vote today. This is a significant moment in the devolution journey, whatever decision we come to today. It is not the end of the journey, as the First Minister has said—not by some distance—but it is a significant staging post, and it is made more significant by the uncertain times in which we live. With the backdrop of Brexit, the shifting sands of international and domestic politics and economics and the pressing need to make our politics here relevant to the people we represent, we should make our decision, as an elected Senedd, with the weight of that upon us.

Some, no doubt, will argue that this is a sorry little Bill; that this should be a siren call for thwarted devolutionary ambitions and a call to the barricades. Now, others, perhaps some in the deep-carpeted rooms of Gwydyr House, no less, will argue that this is a triumph. The truth, I believe, is that this is neither a cause for celebration nor for hurling ourselves off the Devil’s Pulpit on the Bwlch mountain. We need a sober assessment. It is true, undoubtedly, that, at times, this has seemed like a timid little Bill; it’s been shy of its own shadow. It’s tried so hard to be inoffensive and to find the lowest common denominator that, in doing so, it has caused many to be offended by its very timidity. Those who brought it into the world, weak and staggering, must have been shocked to find that their offspring has been so brutally maligned at every twist and turn.

Yet, the long history of devolution has been fraught and progress has been hard won. There has always been an eye to where the main political parties are and what they would agree at any given point in time, as devolution was put in place; an eye to where the Parliaments and the Governments of Westminster and Wales are at that given moment; and always, always, always a keen understanding of where the people of Wales are on this matter. Rushing ahead of the people we represent without persuading them of the rightness of the course has never been truly wise.

If I were to be scrupulously fair—and I consider that I normally am—this is probably what the two Secretaries of State for Wales have tried to do with this Wales Bill: they’ve tried to triangulate and to treat and bring forward a creature of compromise. Compromise was inevitable, yes, but it’s better and more likely to gain consensus if it rests on an essential early agreement on fundamentals agreed between UK and devolved Governments and UK Parliaments and devolved Parliaments. That’s far more likely to be durable. This agreement was too focused on Whitehall; too little on Wales. And, on that point, I draw attention to the inquiry we have launched: ‘A stronger voice for Wales: engaging with Westminster and the devolved institutions’.

Let’s not pretend that this was borne out of any St David’s Day agreement. There was no agreement with the Welsh Government, as we’ve heard, which, indeed, countered the Wales Bill with its own clear, simple, bold proposal of a Wales Bill as an example of a clear, lasting and durable settlement. But that said, we must fully commend the work of the UK Parliament, and particularly those, including colleagues here, who worked double shifts, who toiled in the second Chamber there, not least Baroness Morgan, or Eluned, as we know her. There has been progress; it has not transformed this Bill into the Bill that the Constitutional and Legislative Affairs Committee argued for, not the Bill that the Welsh Government, ideally, wanted, nor, I suspect, the one wanted by the Presiding Officer or the majority of Members here today, but there have been improvements.

Moreover, the context has changed: new powers for the Assembly and Welsh Ministers, including powers over elections and the electoral system; self-governance; consenting for energy projects up to 350 MW; fisheries and fishing boats; increased powers over water; Welsh tribunals; embedding the Sewel convention in Wales; and embedding the permanence of the Assembly in our constitution. Whilst the UK Government has failed to align executive powers as we wanted, we have the promise of the transfer of functions, and thereby powers, on elections, transport, teachers’ pay and conditions and other matters. It still leaves us far short of the demands of the Welsh Government or of Silk over justice, trust ports, broadcasting, rail, emergency powers, anti-social behaviour and much more. Yet, the new powers on offer are not easily dismissed.

The number of reservations is still too large, and the reduction from 217 to 193—many through removing repetition rather than substantive changes—is small beer, but we have to acknowledge the narrowing in scope of some of these reservations and the exceptions added to some. As such, whilst recognising hard-won progress, the committee’s original concerns that the benefits of moving to a reserved-powers model were compromised by the number of reservations and the ‘relates to’ test—despite ministerial assurances put on the record in the Lords recently, and other fundamental matters—are not ultimately resolved.

As we heard from the First Minister, as well, on justice and jurisdiction, no ground was ceded. So this, balanced against the progress, all makes this a matter of fine judgment as to whether to support this. But then we add the additional factors: the fiscal framework negotiated with great skill by the Cabinet Secretary for Finance and Local Government, and which appears, indeed, conditional on the passing of this LCM, and the threat of being exposed, through the existing conferred model and the current absence of the embedding of the Sewel convention, to a Brexit and other matters where powers could drift or be torn away from Wales. So, on balance, I would argue we must capture the benefits of this Bill now, while it is in front of us and whilst knowing it is not the final chapter by a long shot.

The devolution settlement is shifting in the United Kingdom, not only here in Wales, but in Scotland, of course, and in England. This is driven by growing demands from the nations and the regions of the UK for devolution of power and greater localised autonomy within a redistributive UK political economy. At another pivotal moment in devolution, we could send this Bill scurrying back to Westminster with its tail between its legs. But if we did so, it’s possible we will not see another Wales Bill in the next five years, maybe 10, or even more. If we did so, there is much we would turn our backs on. Wiser people than I have suggested that this Bill will not be the durable, once-in-a-generation settlement promised by Secretaries of State for Wales, and that the complexity and conditionality involved means we may potentially be ceding some ground. But there is no doubt that the ground on which we stand will be firmer and surer as a result of moving to a reserved-powers Bill. It stands us in good stead as we face a transition to Brexit and other external shock factors. That, and the fiscal framework alongside, are enough to say that we should capture the gains in this Bill, support the LCM in the full knowledge we will have to return to this, as this is not that lasting, durable settlement. It is not the coherent, accessible law that the people of Wales aspire to. But I will support this LCM today because, on balance, I believe it is in the interests of this Parliament and it is in the interests of the people of Wales.

Diolch, Lywydd. A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am nodi ei grynodeb o'r sefyllfa yr ydym ynddi ac am ei argymhelliad ein bod yn cefnogi’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw? Gadewch imi ddechrau â rhai materion syml o broses. Cyflwynodd Llywodraeth Cymru y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol cychwynnol ynglŷn â Bil Cymru ar 21 Tachwedd 2016. Cyfeiriodd y Pwyllgor Busnes ef atom ni, a chyflwynwyd adroddiad gennym am y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn ar 13 Rhagfyr 2016. Fe’i gwnaethom yn glir bryd hynny y byddai'n annhebygol y byddem yn gallu ystyried cynnig cydsyniad deddfwriaethol atodol hwyr yn briodol tra bod y Bil yn dal i fod ar y gweill yn Senedd y DU, ac nid oedd y fframwaith cyllidol cysylltiedig yr ydym wedi ei drafod heddiw wedi ei ddatrys bryd hynny ychwaith. Er bod yr olaf yn wir wedi ei ddatrys, a byddaf yn dychwelyd at hynny, mae’r amserlen fer wedi golygu ein bod wir wedi methu fel pwyllgor ag ystyried yn llawn y memoranda cydsyniad atodol neu ddiwygiedig a osodwyd gan Lywodraeth Cymru ar 10 a 13 Ionawr.

Fodd bynnag, mae'n werth atgoffa'r Aelodau o'n hymateb i'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol cychwynnol hwnnw, a hefyd o ganfyddiadau ein hadroddiad am Fil Cymru a gyhoeddwyd ym mis Hydref 2016. Yn yr olaf, roeddem yn mynegi pryder bod y lle y mae’r Bil yn ei ddarparu i alluogi'r Cynulliad Cenedlaethol i ddeddfu yn anodd ei nodi’n glir, ac y gallai fod yn fwy cyfyngol nag y mae ar hyn o bryd. Nodwyd gennym y modd cymhleth y mae cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol wedi’i fynegi, gan gynnwys nifer a maint y materion a gedwir yn ôl a’r cyfyngiadau. Gwnaethom argymell newidiadau posibl i wella'r Bil yn seiliedig ar rai o'r rheini a awgrymwyd gan y Llywydd a'r Prif Weinidog, neu a ddatblygwyd gan y pwyllgor ei hun. Roedd ein hadroddiad cydsyniad memorandwm deddfwriaethol dilynol yn cydnabod, er bod newidiadau cadarnhaol wedi eu gwneud i'r Bil, a bod diwygiadau pellach wedi’u trefnu ar ôl yr adeg honno ar gyfer y Cyfnod Adrodd, nad oeddent yn newid y problemau sylfaenol gyda'r Bil. Gwnaethom nodi bod y problemau hyn yn debygol o achosi anawsterau i allu'r Cynulliad Cenedlaethol i wneud cyfraith resymegol, hygyrch ar gyfer dinasyddion Cymru, ac ailddatgan ein barn bod Bil Cymru yn parhau i fod yn gymhleth ac yn anhreiddiadwy ac na fyddai'n cyflawni’r setliad parhaol, cydnerth hwnnw y mae pawb yn dymuno ei weld.

Felly, er nad yw’r pwyllgor wedi gallu ystyried y cynnig cydsyniad deddfwriaethol diweddaraf yn llawn, rwy’n amau ​​y byddai’r rhan fwyaf yn cytuno bod ein pryderon cyfansoddiadol a deddfwriaethol mwyaf sylweddol yn parhau. Felly, nawr rwy’n mynd i fentro gwneud sylwadau yn bersonol am sylwedd newidiadau diweddar, a gwahodd Aelodau eraill i wneud yr un fath yn y ddadl hon a phleidleisio heddiw. Mae hon yn awr arwyddocaol ym mhroses datganoli, pa bynnag benderfyniad a wnawn heddiw. Nid yw’n ddiwedd y daith, fel y dywedodd y Prif Weinidog—nid o bell ffordd—ond mae'n garreg filltir bwysig, ac mae'n cael ei wneud yn fwy arwyddocaol gan y cyfnod ansicr yr ydym yn byw ynddo. Gyda chefndir Brexit, y newidiadau i wleidyddiaeth ac economeg ryngwladol a domestig a'r angen dybryd i sicrhau bod ein gwleidyddiaeth yma yn berthnasol i'r bobl yr ydym yn eu cynrychioli, dylem wneud ein penderfyniad, fel Senedd etholedig, gyda phwysau hynny arnom.

Bydd rhai, yn ddiau, yn dadlau bod hwn yn Fil bach tila; y dylai hyn fod yn alwad seiren o rwystro uchelgeisiau datganoli ac yn alwad i'r gad. Nawr, bydd eraill, efallai rhai yn ystafelloedd Tŷ Gwydyr â’u carpedi dwfn, dim llai, yn dadlau bod hyn yn fuddugoliaeth. Y gwir, yn fy marn i, yw nad yw hwn yn achos i ddathlu nac yn achos i’n taflu ein hunain oddi ar Bulpud y Diafol ar fynydd Bwlch. Mae arnom angen asesiad sobr. Mae'n wir, yn ddi-os, bod hwn, ar adegau, wedi ymddangos fel Bil bach dihyder; mae wedi bod yn swil o'i gysgod ei hun. Mae wedi ceisio mor galed i fod yn ddidramgwydd, a phlesio pawb, nes ei fod, drwy wneud hynny, wedi achosi i lawer o bobl gael eu tramgwyddo gan ei union ddiffyg hyder. Mae’n rhaid bod y rheini a ddaeth ag ef i mewn i'r byd, yn wan ac yn gwegian, wedi eu syfrdanu o weld eu hepil yn cael ei ddifrïo mor greulon ar bob cyfle.

Eto i gyd, mae hanes hir datganoli wedi bod yn llawn pryderon ac mae wedi bod yn anodd sicrhau cynnydd. Mae llygad wedi bod ar y prif bleidiau gwleidyddol bob amser a beth y byddent yn cytuno ag ef ar unrhyw adeg benodol, wrth i ddatganoli gael ei roi ar waith; llygad ar Seneddau a Llywodraethau San Steffan a Chymru ar yr adeg benodol honno; a bob amser, bob amser, bob amser dealltwriaeth frwd o farn pobl Cymru am y mater hwn. Nid yw erioed wedi bod yn wirioneddol ddoeth rhuthro o flaen y bobl a gynrychiolwn heb eu perswadio ein bod ar y trywydd cywir.

Pe byddwn am fod yn hollol deg—ac rwy’n ystyried fy mod fel arfer—mae’n debyg mai dyma y mae'r ddau Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi ceisio ei wneud gyda'r Bil Cymru hwn: maent wedi ceisio triongli a thrin a chyflwyno creadur o gyfaddawd. Oedd, roedd cyfaddawd yn anochel, ond mae'n well ac yn fwy tebygol o gael consensws os yw’n seiliedig ar gytundeb cynnar hanfodol ar bethau sylfaenol y cytunwyd arnynt rhwng Llywodraeth y DU a’r Llywodraethau datganoledig a rhwng Senedd y DU a'r Seneddau datganoledig. Mae hynny’n llawer mwy tebygol o fod yn gydnerth. Roedd y cytundeb hwn yn canolbwyntio gormod ar Whitehall; rhy ychydig ar Gymru. Ac, ar y pwynt hwnnw, rwy’n tynnu sylw at yr ymchwiliad yr ydym wedi ei lansio: 'Llais cryfach i Gymru: ymgysylltu â San Steffan a'r sefydliadau datganoledig'.

Gadewch inni beidio ag esgus bod hwn wedi deillio o unrhyw gytundeb Dydd Gŵyl Dewi. Nid oedd cytundeb â Llywodraeth Cymru, fel yr ydym wedi ei glywed, a wnaeth, mewn gwirionedd, wrthweithio Bil Cymru â’i gynnig clir, syml, beiddgar ei hun o Fil Cymru fel esiampl o setliad clir, parhaol a chydnerth. Ond wedi dweud hynny, mae'n rhaid inni ganmol gwaith Senedd y DU yn llwyr, ac yn enwedig y rheini, gan gynnwys cydweithwyr yma, a fu’n gweithio shifftiau dwbl, a fu’n llafurio yn yr ail Siambr yn y fan yna, yn enwedig y Farwnes Morgan, neu Eluned, fel yr ydym ni’n ei hadnabod. Mae cynnydd wedi’i wneud; nid yw wedi gweddnewid y Bil hwn i fod y Bil y dadleuodd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol o’i blaid, nid dyma’r Bil yr oedd Llywodraeth Cymru, yn ddelfrydol, yn awyddus i’w gael, nac, rwy’n amau, yr un yr oedd ar y Llywydd na'r mwyafrif o'r Aelodau yma heddiw ei eisiau, ond mae gwelliannau wedi’u gwneud.

Hefyd, mae'r cyd-destun wedi newid: pwerau newydd i'r Cynulliad a Gweinidogion Cymru, gan gynnwys pwerau dros etholiadau a'r system etholiadol; hunanlywodraethu; cydsynio â phrosiectau ynni hyd at 350 MW; pysgodfeydd a chychod pysgota; mwy o bwerau dros ddŵr; tribiwnlysoedd yng Nghymru; ymgorffori confensiwn Sewel yng Nghymru; ac ymgorffori natur barhaol y Cynulliad yn ein cyfansoddiad. Er bod Llywodraeth y DU wedi methu â chydochri’r pwerau gweithredol yr oedd arnom eu heisiau, mae gennym yr addewid o drosglwyddo swyddogaethau, a drwy hynny bwerau, ar etholiadau, trafnidiaeth, tâl ac amodau athrawon a materion eraill. Rydym yn dal i fod ymhell yn brin o ofynion Llywodraeth Cymru a Silk o ran cyfiawnder, porthladdoedd ymddiriedolaeth, darlledu, rheilffyrdd, pwerau argyfwng, ymddygiad gwrthgymdeithasol a llawer mwy. Eto i gyd, nid yw'n hawdd diystyru’r pwerau newydd sydd ar gael.

Mae nifer y materion a gadwyd yn ôl yn dal i fod yn rhy fawr, ac mae’r gostyngiad o 217 i 193—llawer o hynny drwy gael gwared ar ailadrodd yn hytrach na newidiadau sylweddol—yn bitw, ond mae'n rhaid inni gydnabod bod cwmpas rhai o'r materion hyn wedi’i gulhau a bod eithriadau wedi’u hychwanegu at rai. Fel y cyfryw, gan gydnabod y cynnydd y gweithiwyd yn galed i’w sicrhau, nid yw pryderon gwreiddiol y pwyllgor bod nifer y materion a gadwyd yn ôl a'r prawf 'ymwneud â' yn peryglu manteision symud i fodel cadw pwerau—er gwaethaf sicrwydd gweinidogol a roddwyd ar y cofnod yn Nhŷ’r Arglwyddi yn ddiweddar, a materion sylfaenol eraill—wedi eu tawelu yn y pen draw.

Fel y clywsom gan y Prif Weinidog, hefyd, ar gyfiawnder ac awdurdodaeth, ni ildiwyd unrhyw dir. Felly, mae hyn, wedi’i gydbwyso yn erbyn y cynnydd, i gyd yn golygu ei bod yn anodd penderfynu ar ba un a ddylid cefnogi hyn ai peidio. Ond yna rydym yn ychwanegu’r ffactorau ychwanegol: y fframwaith cyllidol a drafodwyd yn gelfydd iawn gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, ac sy'n ymddangos, mewn gwirionedd, i fod yn amodol ar basio'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, a'r bygythiad o fod yn agored, drwy'r model rhoi pwerau presennol ac absenoldeb ymgorffori confensiwn Sewel ar hyn o bryd, i Brexit a materion eraill lle gallai pwerau lithro oddi wrth Gymru neu gael eu rhwygo i ffwrdd. Felly, ar y cyfan, byddwn yn dadlau bod yn rhaid inni ddal manteision y Bil hwn yn awr, tra ei fod ger ein bron a gan wybod nad dyma’r bennod olaf o bell ffordd.

Mae'r setliad datganoli yn newid yn y Deyrnas Unedig, nid dim ond yma yng Nghymru, ond yn yr Alban, wrth gwrs, ac yn Lloegr. Mae hyn yn seiliedig ar ofynion cynyddol gan wledydd a rhanbarthau'r DU am ddatganoli pŵer a mwy o ymreolaeth leol o fewn economi wleidyddol ailddosbarthol yn y DU. Ar adeg dyngedfennol arall mewn datganoli, gallem anfon y Bil hwn i’w heglu hi’n ôl i San Steffan â’i gynffon rhwng ei goesau. Ond pe byddem yn gwneud hynny, mae'n bosibl na fyddem yn gweld Bil Cymru arall yn y pum mlynedd nesaf, efallai 10, neu hyd yn oed hirach na hynny. Pe byddem yn gwneud hynny, byddem yn troi ein cefnau ar lawer o bethau. Mae pobl ddoethach na fi wedi awgrymu na fydd y Bil hwn yn rhoi’r setliad cydnerth, unwaith mewn cenhedlaeth a addawyd gan Ysgrifenyddion Gwladol Cymru, a bod y cymhlethdod a’r amodoldeb sydd ynddo yn golygu y byddwn o bosibl yn ildio rhywfaint o dir. Ond nid oes unrhyw amheuaeth y byddwn yn sefyll ar dir mwy cadarn a mwy sicr o ganlyniad i symud at Fil cadw pwerau. Mae'n ein rhoi ni mewn sefyllfa dda wrth inni wynebu cyfnod pontio at Brexit a ffactorau sioc allanol eraill. Mae hynny, a'r fframwaith cyllidol ochr yn ochr ag ef, yn ddigon i ddweud y dylem gymryd yr enillion yn y Bil hwn, cefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol gan wybod yn iawn y bydd yn rhaid inni ddychwelyd at hyn, gan nad yw’n setliad parhaol, cydnerth. Nid dyma’r gyfraith resymegol, hygyrch y mae pobl Cymru yn dymuno ei chael. Ond byddaf yn cefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw oherwydd, ar y cyfan, rwy’n credu bod hynny er budd y Senedd hon ac er budd pobl Cymru.

Today’s legislative consent motion represents the latest step on a convoluted and complicated devolution journey for Wales. Plaid Cymru accepts that the Wales Bill gives with one hand but takes away with another. We are of the view that the very basis of this Bill is flawed. It gives us one step forward whilst restricting our ability to legislate, which is a significant step backwards in our view. I acknowledge the good faith with which a majority of Assembly Members are supporting this LCM, and I’m not here today to criticise anyone who votes in favour. The blame for the flaws in this Bill lies clearly with Westminster and with Whitehall. We welcome those aspects of the Bill that enable the future devolution of income tax, control of our own elections and the provisions over energy and fracking. But let there be no doubt: we in Plaid Cymru want to go much, much further than what is on offer here.

I also want to note that our reasons for voting against this LCM are the polar opposite to those held by others in this Chamber voting against, those who don’t want Wales to have any extra powers at all. Plaid Cymru did not approach the process of drawing up this Wales Bill with a view to rejecting whatever was offered. We’ve always been willing to support incremental progress towards a more democratic and self-governing Wales. But this Bill has been a lesson in how not to write a constitution.

As leader of the Party of Wales, I’ve been involved in the process of developing this Bill from the start. I participated in good faith in the St David’s process, as did my Members of Parliament. We wanted the process to end up with a Wales Bill that could command widespread support, end confusion, and we wanted it to build on the 2011 referendum result. But the process was a failure. It’s resulted in the most substandard piece of legislation since the advent of devolution. It was a process that was disrespectful to Wales and to the 2011 referendum result, which this Bill now undermines. We were not subjected to an open debate about autonomy and democracy, but to a line-by-line veto from Whitehall departments. It was a lowest common denominator approach.

We were told that a reserved-powers model would be delivered, and this has been one of the key demands for Plaid Cymru for many, many years, yet it quickly became apparent that the list of reserved powers would contain more than 200 reservations, and that anything relating to that list could be out of bounds by this Assembly in the future. Compared to the conferred-powers model, that represents a roll-back of our powers, and in our judgment it would therefore represent a roll-back on the 2011 referendum result.

The politics of this are clear to me. Following its Supreme Court defeat on the agricultural wages Bill, the UK Government wanted to remodel the Welsh constitution to avoid further defeats. Am I being sceptical to suggest that the good and positive elements within this Bill are there to increase the chances of getting this defensive measure through? I don’t think I am.

The politics behind this Bill aren’t about generosity or fairness or what is right or sensible, and this dishonest approach on the part of the UK Government has caused a dilemma. This LCM will pass, but I am keen that those of us who want to protect the Welsh legislative position can move quickly now with any Bills that could be implemented before the new reserved-powers model kicks in. And Plaid Cymru would be willing to support any action along those lines, and we look forward to seeing how the Welsh Government will bring forward legislation in this important period ahead of us.

Some excellent scrutiny has taken place, both here and in Westminster, and I commend the members of the Constitutional and Legislative Affairs Committee in particular for their work, as well as those who have scrutinised the Bill in the two chambers as Westminster. The members of the committee found that the Bill would increase tape and complexity, and that the promise of a more accountable and clear devolution settlement would in fact result in new uncertainties being introduced into the system. I was also struck by the words of Lord Elystan-Morgan, when he described the Bill as imperial and regressive, and as unworthy of the people of Wales.

Plaid Cymru has made every possible attempt to improve this Bill by tabling amendments in both chambers at Westminster. Where possible, we co-operated with other parties on those amendments, but it’s an unfortunate fact that that support was not always available from Labour MPs, even when the position we were pushing was Labour policy. But there were some amendments that were backed by both of our parties.

Through the parliamentary process our support could have been earned. There could have been movement on a statutory justice commission, for example, there could have been movement on air passenger duty, progress was promised on water and on substantially reducing the overall number of reservations. But in the end, the UK Government would not move on justice, or on those other points, and we were not able to improve the Bill sufficiently in order to win our support.

On the fiscal framework and the removal of the need for an income tax referendum, we in Plaid Cymru support what has been negotiated. When the opportunity arises to trigger the devolution of those income tax powers, Plaid Cymru will offer our support. But the UK Government did not have to tie the fiscal framework to a Bill that would restrict our ability to make laws. The public finances of Wales should not be conditional on accepting a worsened legislative framework. We would also welcome the overall control over our electoral arrangements and on the size of the Assembly, which will be devolved by this Bill. Some significant progress can be made if those powers are transferred, and Plaid Cymru would approach those new responsibilities with a view to improving the capacity of this Assembly to hold the Government to account But we cannot vote for an LCM that allows us to increase our capacity, but risks limiting our capability.

Now, Llywydd, there are some in this Chamber who would vote against this LCM for the opposite reasons to Plaid Cymru. When Plaid Cymru says that we don’t want to accept crumbs from the table of Westminster, we know that one of the political parties here would be happy to hand powers back to Westminster if given a chance, and that would be a backward step in our view. Instead of looking backwards, we need to look to the future. Professor Glyn Watkin, speaking to the Constitutional and Legislative Affairs Committee, argued that this settlement—if we can even use that word—will last no more than four or five years. It could be argued that it’s already out of date, that there’s already a need for a new Wales Bill. Depending on how the process for leaving the European Union unfolds, there may well be opportunities to accelerate the pace of change here. The next steps have to be the devolution of justice, and we should be pushing for that with immediate effect. We also need to be pushing for welfare devolution and to grasp those opportunities that have already been made available to Scotland.

In advance of any further legislation, I want to endorse a line from the CLAC report on the Bill. Addressing the process as to how this Bill was developed, the report says:

‘This cannot be allowed to happen again on a Bill of such constitutional importance.’

That message has to be conveyed to Westminster today. This is not the way to legislate, and it should never be repeated.

Plaid Cymru will therefore vote against today’s LCM, and we will do so with a heavy heart. We never want to see Wales backed into a corner like this ever, ever again. For the future, we in Plaid Cymru will now redouble our efforts to secure positive self-determination for Wales, and it is people here who should decide our next steps, not politicians in Westminster. Decisions about Wales should be made in Wales. Changes are afoot throughout these islands, and this Bill, as it proceeds, will not and cannot be the final chapter in the development of Welsh democracy, and Plaid Cymru will make sure of that.

Mae cynnig cydsyniad deddfwriaethol heddiw yn cynrychioli'r cam diweddaraf ar daith ddatganoli astrus a chymhleth Cymru. Mae Plaid Cymru yn derbyn bod Bil Cymru yn rhoi ag un llaw ond yn cymryd i ffwrdd â’r llall. Rydym ni o'r farn bod union sail y Bil hwn yn ddiffygiol. Mae'n rhoi un cam ymlaen inni gan gyfyngu ar ein gallu i ddeddfu, sy’n gam sylweddol tuag at yn ôl yn ein barn ni. Rwy’n cydnabod y ffaith bod y mwyafrif o Aelodau'r Cynulliad yn cefnogi’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn yn ddidwyll, ac nid wyf i yma heddiw i feirniadu unrhyw un sy'n pleidleisio o’i blaid. Yn amlwg, San Steffan a Whitehall sydd ar fai am y diffygion yn y Bil hwn. Rydym yn croesawu’r agweddau hynny ar y Bil sy'n ein galluogi, yn y dyfodol, i ddatganoli treth incwm, rheoli ein hetholiadau ein hunain a'r darpariaethau sy’n ymwneud ag ynni a ffracio. Ond heb unrhyw amheuaeth, hoffem ni ym Mhlaid Cymru fynd yn llawer, llawer ymhellach na'r hyn sydd ar gael yma.

Hoffwn hefyd nodi bod ein rhesymau dros bleidleisio yn erbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn yn gwbl groes i resymau'r bobl eraill yn y Siambr hon sy’n pleidleisio yn erbyn, y rheini nad ydynt eisiau i Gymru gael unrhyw bwerau ychwanegol o gwbl. Ni ddaeth Plaid Cymru at y broses o lunio’r Bil Cymru hwn gyda'r bwriad o wrthod beth bynnag a gâi ei ​​gynnig. Rydym bob amser wedi bod yn barod i gefnogi cynnydd cynyddrannol tuag at Gymru fwy democrataidd a hunanlywodraethol. Ond mae’r Bil hwn wedi bod yn wers mewn sut i beidio ag ysgrifennu cyfansoddiad.

Fel arweinydd Plaid Cymru, rwyf wedi bod yn cymryd rhan yn y broses o ddatblygu’r Bil hwn o'r cychwyn. Cymerais ran yn ddidwyll yn y broses Gŵyl Dewi, fel y gwnaeth fy Aelodau Seneddol. Roeddem yn awyddus i'r broses ddiweddu â Bil Cymru a allai ennyn cefnogaeth eang, rhoi terfyn ar ddryswch, ac roeddem eisiau iddo adeiladu ar ganlyniad refferendwm 2011. Ond roedd y broses yn fethiant. Mae wedi arwain at y darn mwyaf is-safonol o ddeddfwriaeth ers dyfodiad datganoli. Roedd yn broses a oedd yn amharchus i Gymru ac i ganlyniad refferendwm 2011; mae’r Bil hwn nawr yn tanseilio’r canlyniad hwnnw. Ni chawsom drafodaeth agored am ymreolaeth a democratiaeth, ond feto llinell wrth linell gan adrannau Whitehall. Roedd yn ddull nodweddion cyffredin.

Dywedwyd wrthym y byddai model cadw pwerau yn cael ei ddarparu, ac mae hyn wedi bod yn un o ofynion allweddol Plaid Cymru ers blynyddoedd lawer, ac eto daeth i’r amlwg yn gyflym y byddai'r rhestr o bwerau a gadwyd yn ôl yn cynnwys mwy na 200 o faterion a gadwyd yn ôl, ac y gallai unrhyw beth sy'n ymwneud â'r rhestr honno fod yn waharddedig i’r Cynulliad hwn yn y dyfodol. O'i gymharu â'r model rhoi pwerau, mae hynny’n gyfystyr â lleihau ein pwerau, ac yn ein barn ni byddai felly'n gyfystyr â throi’n ôl ar ganlyniad refferendwm 2011.

Mae gwleidyddiaeth hyn yn eglur imi. Ar ôl ei methiant yn y Goruchaf Lys ar y Bil cyflogau amaethyddol, roedd Llywodraeth y DU yn awyddus i ailfodelu cyfansoddiad Cymru i osgoi methiannau pellach. A wyf yn bod yn sgeptig i awgrymu bod yr elfennau da a chadarnhaol yn y Bil hwn yno i gynyddu'r siawns yr aiff y mesur amddiffynnol hwn drwodd? Nid wyf yn meddwl fy mod.

Nid yw'r wleidyddiaeth y tu ôl i’r Bil hwn yn ymwneud â haelioni na thegwch na beth sy'n iawn neu’n synhwyrol, ac mae’r ymagwedd anonest hon ar ran Llywodraeth y DU wedi achosi penbleth. Bydd y cynnig cydsyniad deddfwriaethol yn pasio, ond rwy’n awyddus bod y rhai hynny ohonom sydd yn awyddus i amddiffyn sefyllfa ddeddfwriaethol Cymru yn gallu symud yn gyflym yn awr ag unrhyw Filiau y gellid eu rhoi ar waith cyn i'r model cadw pwerau newydd gychwyn. A byddai Plaid Cymru yn fodlon cefnogi unrhyw gamau o’r fath, ac rydym yn edrych ymlaen at weld sut y bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno deddfwriaeth yn y cyfnod pwysig sydd o'n blaenau.

Mae gwaith craffu rhagorol wedi ei wneud, yma ac yn San Steffan, ac rwy’n cymeradwyo gwaith aelodau'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn arbennig, yn ogystal â'r rhai hynny sydd wedi craffu ar y Bil yn y ddwy siambr fel San Steffan. Canfu aelodau'r pwyllgor y byddai'r Bil yn cynyddu biwrocratiaeth a chymhlethdod, ac y byddai addewid o setliad datganoli mwy atebol a chlir mewn gwirionedd yn arwain at gyflwyno ansicrwydd newydd i mewn i'r system. Cefais hefyd fy nharo gan eiriau'r Arglwydd Elystan-Morgan, pan ddisgrifiodd y Bil fel un imperialaidd ac atchweliadol, ac fel un sy’n annheilwng o bobl Cymru.

Mae Plaid Cymru wedi gwneud pob ymdrech bosibl i wella’r Bil hwn drwy gyflwyno gwelliannau yn y ddwy siambr yn San Steffan. Pan fu'n bosibl, buom yn cydweithio â phleidiau eraill ar y gwelliannau hynny, ond mae'n ffaith anffodus nad oedd y cymorth hwnnw bob amser ar gael gan ASau Llafur, hyd yn oed pan oeddem yn hybu safbwynt a oedd yn bolisi Llafur. Ond roedd yna rai gwelliannau a gafodd eu cefnogi gan y ddwy blaid.

Drwy gydol y broses seneddol, gellid bod wedi ennill ein cefnogaeth. Gellid bod wedi symud ar gomisiwn cyfiawnder statudol, er enghraifft, gellid bod wedi symud ar dreth teithwyr awyr, addawyd cynnydd ar ddŵr ac ar leihau’n sylweddol cyfanswm nifer y materion a gadwyd yn ôl. Ond yn y diwedd, nid oedd Llywodraeth y DU yn fodlon symud ar gyfiawnder, nac ar y pwyntiau eraill hynny, ac nid oeddem yn gallu gwella’r Bil yn ddigonol iddo ennill ein cefnogaeth.

O ran y fframwaith cyllidol a chael gwared ar yr angen am refferendwm treth incwm, rydym ni ym Mhlaid Cymru o blaid yr hyn a drafodwyd. Pan ddaw’r cyfle i sbarduno datganoli’r pwerau treth incwm hynny, bydd Plaid Cymru yn cynnig ein cefnogaeth. Ond nid oedd yn rhaid i Lywodraeth y DU glymu'r fframwaith cyllidol â Bil a fyddai'n cyfyngu ar ein gallu i wneud deddfau. Ni ddylai cyllid cyhoeddus Cymru fod yn amodol ar dderbyn fframwaith deddfwriaethol gwaeth. Byddem hefyd yn croesawu rheolaeth gyffredinol dros ein trefniadau etholiadol ac ar faint y Cynulliad, a fydd yn cael eu datganoli gan y Bil hwn. Gellir gwneud cynnydd sylweddol os caiff y pwerau hynny eu trosglwyddo, a byddai Plaid Cymru yn mynd at y cyfrifoldebau newydd hynny gyda golwg ar wella gallu'r Cynulliad hwn i ddwyn y Llywodraeth i gyfrif. Ond ni allwn bleidleisio dros gynnig cydsyniad deddfwriaethol sy'n caniatáu i ni gynyddu ein capasiti, ond sy’n creu risg o gyfyngu ar ein gallu.

Nawr, Lywydd, mae rhai yn y Siambr hon a fyddai'n pleidleisio yn erbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn am resymau sydd y gwrthwyneb i resymau Plaid Cymru. Pan fo Plaid Cymru yn dweud nad ydym eisiau derbyn briwsion o fwrdd San Steffan, rydym yn gwybod y byddai un o'r pleidiau gwleidyddol yma yn hapus i roi pwerau yn ôl i San Steffan pe byddent yn cael y cyfle, a byddai hynny'n gam yn ôl yn ein barn ni. Yn hytrach nag edrych yn ôl, mae angen inni edrych tua'r dyfodol. Dadleuodd yr Athro Glyn Watkin, wrth siarad â'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, na wnaiff y setliad hwn—os gallwn hyd yn oed ddefnyddio'r gair hwnnw—bara dim mwy na phedair neu bum mlynedd. Gellid dadlau ei fod eisoes yn hen, bod angen Bil Cymru newydd eisoes. Gan ddibynnu ar sut y bydd y broses ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd yn datblygu, mae’n bosibl iawn y cawn gyfleoedd i gyflymu cyflymder y newid yn y fan yma. Mae’n rhaid i'r camau nesaf gynnwys datganoli cyfiawnder, a dylem fod yn gwthio am hynny ar unwaith. Mae angen inni hefyd wthio am ddatganoli lles a chymryd y cyfleoedd hynny sydd eisoes ar gael i'r Alban.

Cyn unrhyw ddeddfwriaeth bellach, hoffwn gymeradwyo llinell o adroddiad CLAC ar y Bil. Wrth sôn am y broses o ran sut y cafodd y Bil hwn ei ddatblygu, dywed yr adroddiad:

Ni ellir caniatáu i hyn ddigwydd eto ar Fil o bwys cyfansoddiadol o'r fath.

Mae'n rhaid cyfleu’r neges honno i San Steffan heddiw. Nid dyma’r ffordd i ddeddfu, ac ni ddylid byth ei ailadrodd.

Felly, bydd Plaid Cymru yn pleidleisio yn erbyn cynnig cydsyniad deddfwriaethol heddiw, a byddwn yn gwneud hynny gyda chalon drom. Nid ydym byth eisiau gweld Cymru'n cael ei gwthio i gornel fel hyn byth, byth eto. Ar gyfer y dyfodol, byddwn ni ym Mhlaid Cymru nawr yn cynyddu ein hymdrechion i sicrhau ymreolaeth gadarnhaol i Gymru, a’r bobl yn y fan yma ddylai benderfynu ar ein camau nesaf, nid gwleidyddion yn San Steffan. Dylai penderfyniadau am Gymru gael eu gwneud yng Nghymru. Mae newidiadau ar y gweill ledled yr ynysoedd hyn, ac ni all, ac ni chaiff, y Bil hwn, wrth iddo fynd yn ei flaen, fod y bennod olaf yn natblygiad democratiaeth Cymru, a bydd Plaid Cymru yn gwneud yn siŵr o hynny.

Thank you, Presiding Officer. Can I start by commending all involved in gathering support for this Bill and making it a better Bill? We’ve heard it’s been a long process. I particularly want to mention the Secretary of State, Alun Cairns, Lord Bourne in the House of Lords, and the First Minister for, I think, his genuine statecraft to make a judgment that you will accept the whole because of the better bits in it, but still having some real reservations about aspects of the Bill. Can I also commend you, Presiding Officer, for the work you’ve done in terms of highlighting the need to look at our own electoral arrangements and matters that should really be resolved in Wales? I think this has produced a powerful body of support across traditions for this Bill.

I’m sorry that consensus will not extend to Plaid Cymru and to UKIP, but I do want to put on record that the speech that we’ve just heard from the leader of Plaid Cymru was measured and nuanced, and I think more powerful for that. I’m prepared to take you at your word in terms of constitutional development and taking forward parts of what are likely now to happen in terms of an Act that will emerge, and ensure that the institution that we all have the privilege to be part of does strengthen. Likewise, with UKIP, they have, themselves, been on a journey, and they’re now, I think, broadly supportive of devolution, and there is an argument that can be made—I don’t agree with it, but there is an argument about the tax-raising powers requiring, in some people’s views, a referendum.

The First Minister said that this has been a long journey, and I think nine of us—or 10 of us, perhaps—have been here from the start. This is not the time to give an old uncle’s speech. [Laughter.] You’re not going to get that. But it is appropriate, I think, to look at the whole development in perspective. The First Minister was quite right: when we started, we didn’t even have the separation of powers in this institution. We were a corporate body. That itself led to all sorts of convolutions. We had no responsibility for raising revenue and, really, only—which I think were important—secondary powers over secondary legislation.

So, we didn’t exactly start as robustly as they did in Scotland, or even in Northern Ireland. I think the progress we’ve made has really been based on a remarkable level of consensus. All parties, really, have been contributing to our constitutional development. Now, today, we are, inevitably, in this debate going to focus on some of the differences. But I do want to put on record the appreciation I have, as a Welsh Conservative, that we have been a part, when most of us actually opposed the principle of devolution back in the 1990s, but we have worked hard to produce a more robust settlement.

The 2006 Government of Wales Act prepared the path for primary legislative powers, and owed much to the genius of a former Presiding Officer, Lord Dafydd Elis-Thomas. Of course, those powers, which we could get bit by bit with the consent of Westminster, were then turned completely on by the 2011 referendum. It was a very subtle way, I think, of advancing the constitutional settlement at the time and, of course, it did separate legislative and executive powers, which is the core, really, of the way we do politics in the Westminster model.

I do want to say a word in favour of the St David’s Day process because I do think it took the whole debate on. I realise that not everything has been delivered to the satisfaction of all who are even supporting the LCM this afternoon, but I do think it was a good way to work. Between the publication of the draft Bill and now the Bill that is going forward and likely to become an Act, there has been much movement. Again, I do commend all those who have worked to achieve that progress.

Can I just say something about the Westminster model? It’s really important. It’s remarkable, I think, in many ways, that the even more radical devolution settlement in Scotland still takes the Westminster model. The way that Parliament is constituted is very much part of that tradition. I think it’s a great resource, and it has given real life and endurance to politics in many parts of the world. It was always my disappointment, if devolution were going to happen, that we didn’t have a more robust form of establishing an Assembly in accordance with a Westminster-type model. That’s why I’ve always thought that primary law-making powers were necessary. I thought that from day one of being an Assembly Member, despite my initial opposition to devolution. It’s also why I think we have to accept the responsibility to raise some of our own revenue. It does seem to me to go with the legislative function and, indeed, with the executive function. The Welsh Government has always been fairly powerful. I always thought it was odd that some Conservatives didn’t quite see that: that we’d given power to Government, but not very much power to the scrutiny of that Government, or to the legislation it would require through which, of course, we get maximum level of control. So, I do think that the way that we are progressing, towards a fuller form of the Westminster model, is to be welcomed.

There are areas where consensus was not possible. I think it is true what the First Minister said: that this has principally been caused by a desire on the part of the UK Government to preserve a single unified legal jurisdiction. But I would say here, despite my own private opinions, which I won’t rehearse as they are pretty well known, that there is little evidence amongst the public that they want us to move forward in this area to form a separate jurisdiction. And both my party and, it has to be said, the Labour Party—if you look at the Labour Party both here and in Westminster—are themselves somewhat divided. We simply have not had a consensus to argue the case for a separate jurisdiction and, particularly, the devolution of policing powers and powers over sentencing policy and such matters. However, if you refer back to the report of the Constitutional and Legislative Affairs Committee on this subject of a separate or distinct legislation that was issued in the fourth Assembly, it is quite clear that what we do in making law creates a body of law and, at some point, the substance, the volume of that legislation, is going to be such that there probably will be a formal recognition. There’s already a recognition in the administration of law, and you only need to talk to a senior judge about how dramatically their own procedures have changed to ensure that the judiciary understands the constitutional settlement in Wales and is able to interpret Welsh law properly.

The direct consequence of not having a separate legal jurisdiction is that the number of reservations within a reserved-powers model has been much higher than would otherwise have occurred, and you only need to compare our settlement with the one in Scotland. And this, in my view, will require the two Governments—the Welsh Government and the UK Government—to work hard to ensure that the settlement we now do have does not restrict our ability to legislate over devolved areas, because that really would be a poor outcome. But I do believe the UK Government is sincere in not wanting to roll back powers, and I do, from all the heat and bluster we occasionally get, think there are pretty good relations between the Welsh and UK Governments on matters clearly in the Welsh interest, and I’m sure that will continue.

Can I say that the Wales Bill is generous in places, in the view of all of us? And I was grateful that Leanne Wood mentioned some of the areas, as did the First Minister, in terms of the electoral arrangements, energy, transport and some other matters as well. I think these are a prize and they are worth having, because it puts much more of the constitutional settlement within our control. We could look at the issue of the franchise and whether it should be extended to 16 and 17-year-olds, we could determine the size of the Assembly and the electoral arrangements, subject, of course, to a supermajority. These are very, very important advances. To conclude, Presiding Officer, I think we can now move forward with a stronger devolution settlement, which will give the Assembly and the Welsh Government the scope to meet the political challenges ahead, and I urge Members to support the LCM.

Diolch, Lywydd. A gaf i ddechrau drwy ganmol pawb a fu’n ymwneud ag ennyn cefnogaeth ar gyfer y Bil hwn a'i wneud yn Fil gwell? Rydym wedi clywed ei bod wedi bod yn broses hir. Rwy’n arbennig o awyddus i sôn am yr Ysgrifennydd Gwladol, Alun Cairns, yr Arglwydd Bourne yn Nhŷ'r Arglwyddi, a'r Prif Weinidog am, rwy’n credu, ei grefft llywodraeth wirioneddol i wneud dyfarniad y byddwch yn ei dderbyn yn ei gyfanrwydd oherwydd ei ddarnau gorau, ond yn dal i fod ag amheuon gwirioneddol ynghylch rhai agweddau ar y Bil. A gaf i hefyd eich canmol chi, Lywydd, am y gwaith yr ydych wedi'i wneud i dynnu sylw at yr angen i edrych ar ein trefniadau a’n materion etholiadol ein hunain a ddylai wir gael eu datrys yng Nghymru? Rwy'n credu bod hyn wedi creu corff pwerus o gefnogaeth ar draws traddodiadau i’r Bil hwn.

Mae'n ddrwg gennyf na fydd y consensws yn ymestyn i Blaid Cymru ac i UKIP, ond hoffwn gofnodi bod yr araith yr ydym newydd ei chlywed gan arweinydd Plaid Cymru yn un bwyllog a manwl, ac, yn fy marn i, yn fwy pwerus oherwydd hynny. Rwy'n fodlon derbyn eich gair o ran datblygiad cyfansoddiadol a bwrw ymlaen â rhannau o'r hyn sy'n debygol yn awr o ddigwydd o ran Deddf a ddaw i'r amlwg, a sicrhau bod y sefydliad y mae gennym i gyd y fraint o fod yn rhan ohono yn cryfhau. Yn yr un modd, gydag UKIP, maent hwythau, eu hunain, wedi bod ar daith, ac maen nhw erbyn hyn, rwy’n credu, o blaid datganoli ar y cyfan, a gellir gwneud dadl—nid wyf yn cytuno â hi, ond mae dadl bod rhai pobl o’r farn bod angen refferendwm cyn inni gael y pwerau codi trethi.

Dywedodd y Prif Weinidog fod hon wedi bod yn daith hir, ac rwy’n credu bod naw ohonom—neu 10 ohonom, efallai—wedi bod yma o'r dechrau. Nid dyma’r amser i roi araith hen ewythr. [Chwerthin.] Nid dyna yr ydych yn mynd i’w gael. Ond mae'n briodol, rwy’n meddwl, edrych ar y datblygiad cyfan mewn persbectif. Roedd y Prif Weinidog yn hollol iawn: pan ddechreuon ni, nid oedd gennym hyd yn oed bwerau wedi’u gwahanu yn y sefydliad hwn. Corff corfforaethol oeddem ni. Roedd hynny ynddo'i hun yn arwain at bob math o gymhlethdodau. Nid oedd gennym unrhyw gyfrifoldeb am godi refeniw ac, a dweud y gwir, dim ond—ac rwy’n meddwl bod hyn yn bwysig—pwerau eilaidd dros is-ddeddfwriaeth.

Felly, ni wnaethom ddechrau yn union yr un mor gadarn ag y gwnaethant yn yr Alban, na hyd yn oed yng Ngogledd Iwerddon. Rwy'n credu bod y cynnydd yr ydym wedi ei wneud, a dweud y gwir, wedi bod yn seiliedig ar lefel rhyfeddol o gonsensws. Mae pob plaid, a dweud y gwir, wedi cyfrannu at ein datblygiad cyfansoddiadol. Nawr, heddiw, rydym, yn anochel, yn y ddadl hon yn mynd i ganolbwyntio ar rai o'r gwahaniaethau. Ond rwyf yn awyddus i gofnodi’r gwerthfawrogiad sydd gennyf, fel Ceidwadwr Cymreig, ein bod wedi bod yn rhan, pan oedd y rhan fwyaf ohonom a dweud y gwir yn gwrthwynebu egwyddor datganoli yn ôl yn yr 1990au, ond rydym wedi gweithio'n galed i greu setliad mwy cadarn.

Roedd Deddf Llywodraeth Cymru 2006 yn paratoi’r llwybr at bwerau deddfu sylfaenol, ac roedd llawer o’r diolch am hynny i athrylith cyn Lywydd, yr Arglwydd Dafydd Elis-Thomas. Wrth gwrs, yna, cafodd y pwerau hynny, y gallem eu cael fesul tipyn gyda chydsyniad San Steffan, eu gwyrdroi yn gyfan gwbl ar ôl refferendwm 2011. Roedd yn ffordd gynnil iawn, rwy’n meddwl, o hyrwyddo’r setliad cyfansoddiadol ar y pryd ac, wrth gwrs, fe wnaeth wahanu pwerau deddfwriaethol a gweithredol, sef craidd, a dweud y gwir, y ffordd yr ydym yn gwneud gwleidyddiaeth yn y model San Steffan.

Hoffwn ddweud gair o blaid proses Dydd Gŵyl Dewi gan fy mod yn credu ei bod wedi rhoi sylw i’r holl ddadl. Rwy’n sylweddoli nad yw popeth wedi cael ei gyflwyno er boddhad pawb, hyd yn oed y rhai sydd o blaid y cynnig cydsyniad deddfwriaethol y prynhawn yma, ond rwy’n credu ei bod yn ffordd dda o weithio. Rhwng cyhoeddi'r Bil drafft ac nawr y Bil sy'n mynd ymlaen ac yn debygol o ddod yn Ddeddf, bu llawer o symudiad. Unwaith eto, rwy’n canmol pawb sydd wedi gweithio i gyflawni’r cynnydd hwnnw.

A gaf i ddweud rhywbeth am y model San Steffan? Mae'n bwysig iawn. Mae'n rhyfeddol, rwy’n credu, mewn llawer o ffyrdd, bod y setliad datganoli mwy radical byth yn yr Alban yn dal i ddefnyddio’r model San Steffan. Mae'r ffordd y mae'r Senedd honno wedi'i chyfansoddi yn sicr yn rhan o'r traddodiad hwnnw. Rwy'n credu ei fod yn adnodd gwych, ac mae wedi rhoi bywyd a dygnwch gwirioneddol i wleidyddiaeth mewn sawl rhan o'r byd. Fy siom erioed, pe byddai datganoli yn digwydd, oedd nad oedd gennym ffordd fwy cadarn o sefydlu Cynulliad yn unol â model o fath San Steffan. Dyna pam yr wyf wedi meddwl erioed bod angen pwerau deddfu sylfaenol. Roeddwn yn meddwl hynny ers fy niwrnod cyntaf o fod yn Aelod Cynulliad, er fy mod wedi gwrthwynebu datganoli i ddechrau. Dyna pam hefyd yr wyf yn credu bod yn rhaid inni dderbyn y cyfrifoldeb i godi rhywfaint o'n refeniw ein hunain. Mae'n ymddangos i mi ei fod yn mynd gyda'r swyddogaeth ddeddfwriaethol ac, yn wir, gyda'r swyddogaeth weithredol. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn eithaf pwerus erioed. Roeddwn i bob amser yn meddwl ei bod yn rhyfedd nad oedd rhai Ceidwadwyr yn gweld hynny: ein bod wedi rhoi pŵer i'r Llywodraeth, ond heb roi llawer iawn o bŵer i graffu ar y Llywodraeth honno, nac ar y ddeddfwriaeth y byddai ei angen arni, wrth gwrs, i ni gael cymaint â phosibl o reolaeth. Felly, rwy’n credu y dylid croesawu’r trywydd yr ydym arno, tuag at ffurf lwyrach o fodel San Steffan.

Mae meysydd lle nad oedd consensws yn bosibl. Rwy'n credu bod yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn wir: bod hyn wedi cael ei achosi yn bennaf gan awydd ar ran Llywodraeth y DU i gadw un awdurdodaeth gyfreithiol unedig. Ond byddwn yn dweud yma, er gwaethaf fy safbwyntiau preifat fy hun—nid wyf am eu hailadrodd oherwydd eu bod yn ddigon hysbys—nid oes llawer o dystiolaeth ymhlith y cyhoedd eu bod am inni symud ymlaen yn y maes hwn i ffurfio awdurdodaeth ar wahân. Ac mae fy mhlaid i ac, mae'n rhaid dweud, y Blaid Lafur—os ydych chi’n edrych ar y Blaid Lafur yma ac yn San Steffan—eu hunain wedi'u rhannu rywfaint. Yn syml, nid ydym wedi cael consensws i ddadlau'r achos o blaid awdurdodaeth ar wahân ac, yn arbennig, datganoli pwerau plismona a phwerau dros bolisi dedfrydu a materion o'r fath. Fodd bynnag, os edrychwch chi yn ôl ar adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ar y pwnc hwn o ddeddfwriaeth ar wahân neu wahanol a gyhoeddwyd yn y pedwerydd Cynulliad, mae'n ddigon amlwg bod yr hyn a wnawn wrth ddeddfu yn creu corff o gyfraith ac, ar ryw bwynt, bydd sylwedd, neu faint y ddeddfwriaeth honno, yn ddigon i olygu y bydd cydnabyddiaeth ffurfiol yn debygol. Mae cydnabyddiaeth eisoes yng ngweinyddiad y gyfraith, a does ond angen ichi siarad ag uwch farnwr am ba mor sylweddol y mae eu gweithdrefnau hwy eu hunain wedi newid i sicrhau bod y farnwriaeth yn deall y setliad cyfansoddiadol yng Nghymru ac yn gallu dehongli cyfraith Cymru yn briodol.

Canlyniad uniongyrchol y ffaith nad oes gennym awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân yw bod nifer y pwerau a gadwyd yn ôl o fewn model cadw pwerau wedi bod yn llawer uwch nag y byddai wedi bod fel arall, a does ond angen ichi gymharu ein setliad ni â’r un yn yr Alban. A bydd hyn, yn fy marn i, yn golygu bod angen i’r ddwy Lywodraeth—Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU—weithio'n galed i sicrhau nad yw'r setliad sydd gennym nawr yn cyfyngu ar ein gallu i ddeddfu mewn meysydd datganoledig, oherwydd byddai hynny wir yn ganlyniad gwael. Ond rwyf yn credu bod Llywodraeth y DU yn ddiffuant o ran nad ydynt eisiau lleihau pwerau, ac rwyf i, o'r holl wres a chega a gawn o bryd i'w gilydd, yn credu bod perthynas eithaf da rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ar faterion sy’n amlwg er budd i Gymru, ac rwy'n siŵr y bydd hynny'n parhau.

A gaf i ddweud bod Bil Cymru yn hael mewn mannau, ym marn pob un ohonom? Ac roeddwn yn ddiolchgar bod Leanne Wood wedi sôn am rai o'r meysydd, fel y gwnaeth y Prif Weinidog, o ran y trefniadau etholiadol, ynni, trafnidiaeth a rhai materion eraill hefyd. Rwy’n credu bod y rhain yn wobr a’u bod yn werth eu cael, oherwydd mae’n rhoi llawer mwy o’r setliad cyfansoddiadol o fewn ein rheolaeth. Gallem edrych ar fater y fasnachfraint a pha un a ddylid ei hymestyn i gynnwys pobl ifanc 16 a 17 mlwydd oed, gallem benderfynu ar faint y Cynulliad a'r trefniadau etholiadol, yn amodol, wrth gwrs, ar uwchfwyafrif. Mae'r rhain yn ddatblygiadau pwysig iawn, iawn. I gloi, Lywydd, rwy’n credu y gallwn nawr symud ymlaen â setliad datganoli cryfach, a fydd yn rhoi'r cyfle i’r Cynulliad a Llywodraeth Cymru ymdopi â'r heriau gwleidyddol a ddaw, ac rwy’n annog yr Aelodau i gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol.

I’m delighted to follow old uncle David, because he was quite right in saying that my party has made a journey, and probably is still in the process of making that journey. I was, like him, originally opposed to the devolution settlement, but I’ve grown over the years to appreciate its wisdom. Not everybody in my party takes the same view as I do, and I hope I’m helping to nudge it in the same direction as most of us in this Assembly want to go. So I think that the leader of Plaid Cymru was quite wrong in saying that, when we vote together against this legislative consent motion today, we’re doing so for reasons that are the polar opposite of each other. The only reason that we are going to oppose this is because of the provision to remove the requirement of a referendum to trigger income-tax-raising powers, which we think is a breach of faith with the Welsh people. It’s been enshrined in legislation and it should not be just tossed away as something that is of no importance. I think it’s a very important question of principle.

Much of this debate today has been on the basis of the success of the devolutionary settlement being based upon consensus, and we’ve moved with the spirit of the times, with the people of Wales, not against them. I think Huw Irranca-Davies was quite right to refer in his speech to not rushing ahead of the people. And I recall the basis upon which we went into the European Economic Community, as it then was, back in 1973, when the then Prime Minister, Edward Heath, said that that was something that should be done only with the full-hearted consent of both Parliaments and peoples. That full-hearted consent was never actually sought, let alone achieved, and that’s one reason why the European Union project never had the full acceptance of legitimacy that it has in other member states. And one major reason why I am personally opposed to Britain’s membership of the EU is that it actually takes powers up to a more remote level and away from the people, and the Brexit process gives us the opportunity, not just to restore to Westminster legislative powers that it had previously, but also to pass on to Cardiff and, indeed, to Edinburgh, of course, and to Belfast as well, further powers that we ought to have here. So, speaking for myself, I regard this Bill, the Wales Bill, as unfinished business. There is nobody, I suppose, in this Assembly today who imagines that this is the end of the story by any means. I think it is actually a very imperfect vehicle for achieving what devolutionists want. I think the reserved-powers model is actually confusing and bound to lead to legal battles ahead, as the First Minister said in the course of his speech.

I welcome the declaratory statement in the Bill that the Assembly is a permanent part of the British constitution. It is only declaratory, of course; any Parliament can undo what its predecessors have done, but I don’t suppose there is the slightest chance that that is going to happen. I think the Assembly is a permanent part now of the constitutional structure of the United Kingdom, and I personally embrace that with enthusiasm. There is a kind of iron law to these things, whereby, having been created—and we saw this in the European Union, which devoted itself to aggrandising itself and to increasing its powers without ceasing during the whole time of our membership—it is inevitable, therefore, that the devolution of powers to Wales in the years ahead is going to increase, not just in scope, but possibly also in pace, but, I hope, still within the context of a United Kingdom.

The Bill itself, actually, doesn’t take us, except in the case of taxation, very much further in the direction of devolution. When you look at the ragbag of powers that are specifically devolved to us—ports policies, speed limits, bus registration, taxi regulation, local government elections, sewerage and small electricity generating projects, et cetera—none of these in itself is terribly exciting, but the move to the reserved-powers model in itself, whilst constitutionally, I think, imperfect and legally imperfect, nevertheless does contain a broad statement of principle that does take us further along the devolutionary journey.

I do believe that the devolution of tax powers is a step change, and even though they’re limited and are bound to be built on in the years ahead, that is a major change of constitutional principle, which has enormous repercussions. I, personally, am quite relaxed about income tax powers being devolved to this Assembly. I believe in tax competition between jurisdictions. We referred to this earlier on in First Minister’s questions, where I referred to the advantages that the Irish Republic has obtained by its ability to have lower corporation tax rates than its neighbours, and how important that has been in helping the economic regeneration of what was a very backward part of the European Union at the beginning, in the 1970s. I believe, personally, that we could use such powers intelligently in Wales to compensate for some of the disadvantages of geography and history that have limited our power to increase our economic potential, and this is something, I know, that Adam Price has frequently referred to in debates since we’ve been here, in the last six months, and with which I’ve got a great deal of sympathy.

Bringing government closer to the people is an important principle, in my view, and, broadly speaking, this Assembly has, I think, managed to achieve that. Whether the people at large would agree with my assessment, I don’t know, and if there were to be a referendum today on extending the Assembly’s powers still further, I don’t know what the result would be. I don’t know what the view of the people of Wales is upon us collectively, as an institution, and the way in which we’ve conducted affairs in this Assembly. But, nevertheless, I do believe that, whilst the broad principles of the Bill are worthy of support, the way in which this has been handled has been very far from perfect, and, in regard to the removal of a referendum provision in relation to the devolution of income tax powers, I believe that that is a constitutional deficiency that we ought not to ignore.

So, I agree, broadly, with the approach that was taken by the leader of Plaid Cymru in her speech, that it’s with a bit of a heavy heart that we will be voting against this legislative consent motion today, because I accept what she said about the sincerity of all those who’ve been involved in bringing forward this imperfect vehicle.

Rwyf wrth fy modd i ddilyn yr hen ewythr David, oherwydd roedd yn hollol iawn i ddweud bod fy mhlaid i wedi bod ar daith, ac yn ôl pob tebyg mae’n dal i fod ar y daith honno. Roeddwn, fel yntau, yn gwrthwynebu’r setliad datganoli yn wreiddiol, ond rwyf wedi tyfu dros y blynyddoedd i werthfawrogi ei ddoethineb. Nid yw pawb yn fy mhlaid o’r un farn â mi, ac rwy’n gobeithio fy mod yn helpu i roi hwb iddo i’r un cyfeiriad ag yr hoffai’r rhan fwyaf ohonom yn y Cynulliad hwn fynd iddo. Felly, rwy’n meddwl bod arweinydd Plaid Cymru yn gwbl anghywir wrth ddweud, pan fyddwn yn pleidleisio gyda'n gilydd yn erbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol heddiw, ein bod yn gwneud hynny am resymau sydd yn gwbl groes i'w gilydd. Yr unig reswm pam yr ydym ni yn mynd i wrthwynebu hyn yw oherwydd y ddarpariaeth i gael gwared ar y gofyniad i gynnal refferendwm i sbarduno pwerau codi treth incwm; rhywbeth yr ydym yn credu sy’n dangos diffyg ffydd ym mhobl Cymru. Mae wedi ei ymgorffori mewn deddfwriaeth ac ni ddylid ei daflu i ffwrdd fel rhywbeth dibwys. Rwy'n credu bod hyn yn fater pwysig iawn o egwyddor.

Mae llawer o'r ddadl hon heddiw wedi bod yn seiliedig ar y ffaith bod llwyddiant y setliad datganoli wedi’i seilio ar gonsensws, ac rydym ni wedi symud yn ysbryd yr amseroedd, gyda phobl Cymru, nid yn eu herbyn. Rwy’n credu bod Huw Irranca-Davies yn llygad ei le i gyfeirio yn ei araith at beidio â rhuthro o flaen y bobl. Ac rwy’n cofio ar ba sail yr aethom ni i mewn i'r Gymuned Economaidd Ewropeaidd, fel yr oedd bryd hynny, yn ôl yn 1973, pan ddywedodd y Prif Weinidog ar y pryd, Edward Heath, fod hynny’n rhywbeth na ddylid ei wneud heb ganiatâd twymgalon y ddwy Senedd a’u pobl. Ni chafodd y caniatâd twymgalon hwnnw erioed ei geisio mewn gwirionedd, heb sôn am ei gyflawni, a dyna un rheswm pam na chafodd y prosiect Undeb Ewropeaidd ei dderbyn yn llawn fel un cyfreithlon fel a ddigwyddodd mewn aelod-wladwriaethau eraill. Ac un rheswm pwysig pam yr wyf yn bersonol yn gwrthwynebu aelodaeth Prydain o'r UE yw ei bod mewn gwirionedd yn mynd â phwerau i fyny i lefel fwy anghysbell ac i ffwrdd oddi wrth y bobl, ac mae proses Brexit yn rhoi cyfle inni, nid yn unig i adfer pwerau deddfu i San Steffan a oedd yno o'r blaen, ond hefyd i drosglwyddo mwy o bwerau i Gaerdydd ac, yn wir, i Gaeredin, wrth gwrs, ac i Belfast, hefyd, mwy o bwerau y dylent fod gennym yma. Felly, i siarad drosof fy hun, rwy’n ystyried y Bil hwn, Bil Cymru, fel busnes heb ei orffen. Nid oes neb, am wn i, yn y Cynulliad hwn heddiw sy'n dychmygu mai dyma ddiwedd y stori mewn unrhyw fodd. Rwy'n credu ei fod mewn gwirionedd yn gyfrwng amherffaith iawn ar gyfer cyflawni'r hyn y mae datganolwyr ei eisiau. Rwy'n credu bod y model cadw pwerau yn ddryslyd ac yn siŵr o arwain at frwydrau cyfreithiol yn y dyfodol, fel y dywedodd y Prif Weinidog yn ystod ei araith.

Rwy’n croesawu'r datganiad datganiadol yn y Bil bod y Cynulliad yn rhan barhaol o gyfansoddiad Prydain. Dim ond datganiadol ydyw, wrth gwrs; gall unrhyw Senedd ddadwneud yr hyn y mae ei rhagflaenwyr wedi'i wneud, ond nid wyf yn tybio bod unrhyw siawns bod hynny’n mynd i ddigwydd. Rwy'n credu bod y Cynulliad yn rhan barhaol erbyn hyn o strwythur cyfansoddiadol y Deyrnas Unedig, ac rwyf i’n bersonol yn croesawu hynny â brwdfrydedd. Mae rhyw fath o gyfraith haearn i'r pethau hyn, lle, ar ôl eu creu—a gwelsom hyn yn yr Undeb Ewropeaidd, a wnaeth ymroi i fawrhau ei hun ac i gynyddu ei phwerau yn ddi-baid yn ystod holl amser ein haelodaeth—mae'n anochel , felly, bod datganoli pwerau i Gymru yn y blynyddoedd sydd i ddod yn mynd i gynyddu, nid dim ond o ran cwmpas, ond efallai hefyd o ran cyflymder, ond, rwy’n gobeithio, gan aros o fewn cyd-destun y Deyrnas Unedig.

Nid yw’r Bil ei hun, mewn gwirionedd, yn mynd â ni, ac eithrio yn achos trethiant, yn llawer pellach i gyfeiriad datganoli. Pan edrychwch chi ar y cawdel o bwerau sydd wedi’u datganoli yn benodol inni—polisïau porthladdoedd, cyfyngiadau cyflymder, cofrestru bysiau, rheoleiddio tacsis, etholiadau llywodraeth leol, carthffosiaeth a phrosiectau cynhyrchu trydan bach, ac ati—does dim un o'r rhain ynddo ei hun yn hynod o gyffrous, ond mae symud i'r model cadw pwerau ynddo ei hun, er ei fod yn gyfansoddiadol amherffaith, yn fy marn i, ac yn gyfreithiol amherffaith, serch hynny yn cynnwys datganiad cyffredinol o egwyddor sy’n mynd â ni ymhellach ar hyd taith datganoli.

Rwyf yn credu bod datganoli pwerau treth yn newid sylweddol, ac er eu bod yn gyfyngedig ac yn siŵr o gael eu cynyddu yn y blynyddoedd sydd i ddod, mae hynny'n newid mawr o ran egwyddor gyfansoddiadol, sy’n creu ôl-effeithiau enfawr. Rwyf i, yn bersonol, yn eithaf hamddenol am ddatganoli pwerau treth incwm i'r Cynulliad hwn. Rwy'n credu mewn cystadleuaeth dreth rhwng awdurdodaethau. Gwnaethom gyfeirio at hyn yn gynharach yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog, pan gyfeiriais at y manteision y mae Gweriniaeth Iwerddon wedi eu cael drwy allu gosod cyfraddau treth gorfforaeth is na'i chymdogion, a pha mor bwysig y bu hynny i helpu adfywiad economaidd rhan o’r Undeb Ewropeaidd a oedd yn gyntefig iawn ar y dechrau, yn y 1970au. Rwy’n credu, yn bersonol, y gallem ddefnyddio pwerau o'r fath yn ddeallus yng Nghymru i wneud iawn am rai o anfanteision daearyddiaeth a hanes sydd wedi cyfyngu ar ein gallu i gynyddu ein potensial economaidd, ac mae hyn yn rhywbeth, rwy’n gwybod, y mae Adam Price wedi cyfeirio ato yn aml mewn dadleuon ers inni fod yma, yn y chwe mis diwethaf, ac mae gennyf i lawer iawn o gydymdeimlad ag ef.

Mae dod â’r llywodraeth yn nes at y bobl yn egwyddor bwysig, yn fy marn i, ac, ar y cyfan, mae’r Cynulliad hwn, yn fy marn i, wedi llwyddo i gyflawni hynny. A fyddai'r bobl yn gyffredinol yn cytuno â fy asesiad, nid wyf yn gwybod, a phe byddai refferendwm heddiw ar ymestyn pwerau'r Cynulliad ymhellach, nid wyf yn gwybod beth fyddai'r canlyniad. Nid wyf yn gwybod beth yw barn pobl Cymru ohonom ni gyda’n gilydd, fel sefydliad, a'r ffordd yr ydym wedi cynnal materion yn y Cynulliad hwn. Ond, serch hynny, rwy’n credu, er bod egwyddorion bras y Bil yn deilwng o gefnogaeth, bod y ffordd y cafodd hyn ei drin wedi bod yn bell iawn o fod yn berffaith, ac, o ran dileu darpariaeth refferendwm ar gyfer datganoli pwerau treth incwm, rwy’n credu bod hwnnw'n ddiffyg cyfansoddiadol na ddylem ei anwybyddu.

Felly, rwy’n cytuno, yn fras, â’r ymagwedd a gymerodd arweinydd Plaid Cymru yn ei haraith, sef y byddwn yn pleidleisio yn erbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol heddiw gydag ychydig o galon drom, oherwydd rwy’n derbyn yr hyn a ddywedodd hi am ddidwylledd pawb sydd wedi ymwneud â chyflwyno'r cyfrwng amherffaith hwn.

Thank you very much for taking the intervention. You’ve welcomed quite a lot that’s in the Bill today, and I remember, at the end of last term, in response to challenges raised by Lee Waters in our debate on the autism Act, that you countered him by saying,

‘Don’t make the best the enemy of the good’.

I’m wondering—devolution can’t stand still; that’s the reason why we have this Wales Bill in the first place—whether you think process is a sufficient reason for you not to take your own advice on this particular matter.

Diolch yn fawr iawn am dderbyn yr ymyriad. Rydych wedi croesawu cryn dipyn sydd yn y Bil heddiw, ac rwy’n cofio, ar ddiwedd y tymor diwethaf, mewn ymateb i heriau a godwyd gan Lee Waters yn ein dadl ar y Ddeddf awtistiaeth, eich bod wedi ei ateb drwy ddweud,

Peidiwch â gwneud y gorau yn elyn i’r da'.

Meddwl oeddwn i—ni all datganoli aros yn llonydd; dyna’r rheswm pam mae gennym y Bil Cymru hwn yn y lle cyntaf—pa un a ydych chi’n meddwl bod proses yn rheswm digonol i chi beidio â dilyn eich cyngor eich hun ar y mater penodol hwn.

I think it’s a different question altogether. The point at issue in relation to the autism Bill was, and the points that’ve been raised today by Andrew R.T. Davies, for example, were just about why have a trade union Bill rather than an autism Bill. That is a choice that has been made. In relation to what Lee Waters said—[Interruption.] I’m not going into the merits of that decision, I’m merely making a question about process. In relation to an intervention from Lee Waters in an earlier debate about the autism Bill, I think this is rather a different proposal, because this is an obligation to consult the people, not just a decision that is made by us as Members of this Assembly. This is a major constitutional change, the devolution of income-tax-raising powers. The people were promised, and it was enshrined in legislation, the right to decide for themselves, not us deciding on their behalf, whether this should be proceeded with. I think removing that provision is a constitutional deficiency so great that we are going to make a protest by voting against this motion today. Of course, we know that the motion will be passed, so our decision is not going to have any great effect in constitutional terms. But, nevertheless, I think it is an important principle that politicians should keep their promises and should be held to their word, and no reason that I’ve seen has been advanced for this decision. Nobody has made a positive case for not allowing the people to decide this issue—if so, I’d be happy to give way now. [Interruption.] Yes.

Rwy'n credu ei fod yn gwestiwn hollol wahanol. Yr oll oedd y pwynt dan sylw ynglŷn â'r Bil awtistiaeth, a’r pwyntiau a godwyd heddiw gan Andrew R.T. Davies, er enghraifft, oedd pam cael Bil undeb llafur yn hytrach na Bil awtistiaeth. Mae hwnnw'n ddewis sydd wedi'i wneud. O ran yr hyn a ddywedodd Lee Waters— [Torri ar draws.] Nid wyf yn sôn am rinweddau'r penderfyniad hwnnw, dim ond gofyn cwestiwn am broses. O ran ymyriad gan Lee Waters mewn dadl gynharach am y Bil awtistiaeth, rwy’n credu bod hwn yn gynnig eithaf gwahanol, oherwydd mae hwn yn rhwymedigaeth i ymgynghori â'r bobl, nid dim ond penderfyniad sy'n cael ei wneud gennym ni fel Aelodau o'r Cynulliad hwn. Mae hwn yn newid cyfansoddiadol mawr, datganoli pwerau codi treth incwm. Addawyd i’r bobl, a chafodd hyn ei ymgorffori mewn deddfwriaeth, yr hawl i benderfynu drostynt eu hunain, yn hytrach na’n bod ni’n penderfynu ar eu rhan, pa un a ddylid bwrw ymlaen â hyn. Rwy’n credu bod cael gwared ar y ddarpariaeth honno yn ddiffyg cyfansoddiadol mor fawr fel ein bod yn mynd i wneud protest drwy bleidleisio yn erbyn y cynnig hwn heddiw. Wrth gwrs, rydym yn gwybod y caiff y cynnig ei basio, felly nid yw ein penderfyniad yn mynd i gael unrhyw effaith fawr ar y cyfansoddiad. Ond, serch hynny, rwy’n credu ei bod yn egwyddor bwysig y dylai gwleidyddion gadw eu haddewidion ac y dylid sicrhau eu bod yn cadw at eu gair, ac nid wyf wedi gweld rheswm yn cael ei gynnig am y penderfyniad hwn. Nid oes unrhyw un wedi gwneud achos cadarnhaol dros beidio â chaniatáu i'r bobl benderfynu ar y mater hwn—os oes, byddwn yn hapus i ildio nawr. [Torri ar draws.] Byddwn.

Isn’t the reason we’re not having a referendum because they know that, if they did have a referendum, they would lose?

Onid y rheswm pam nad ydym yn cael refferendwm yw oherwydd eu bod yn gwybod, pe byddent yn cael refferendwm, y byddent yn colli?

Exactly. Mark Reckless, I think, is absolutely right. All lawyers are told never to ask a question unless you know the answer, in cross examination, and I’m sure that that is so in this case.

So, just to conclude my remarks today, we broadly welcome the provisions that are in the Bill, with the exception of that one, and it’s with a really heavy heart that we shall be voting against it today. This is not the end of the story. We shall be back once again, I’m sure, to debate these issues further and to take the devolutionary story further down the line.

Yn union. Mae Mark Reckless, rwy'n credu, yn llygad ei le. Maen nhw’n dweud wrth bob cyfreithwyr am beidio byth â gofyn cwestiwn oni bai eu bod yn gwybod yr ateb, wrth groesholi, ac rwy'n siŵr bod hynny'n wir yn yr achos hwn.

Felly, dim ond i gloi fy sylwadau heddiw, rydym ar y cyfan yn croesawu'r darpariaethau sydd yn y Bil, ac eithrio’r un yna, a byddwn yn pleidleisio yn ei erbyn â chalon drom iawn heddiw. Nid dyma ddiwedd y stori. Byddwn yn ôl unwaith eto, rwy'n siŵr, i drafod y materion hyn ymhellach ac i arwain stori datganoli ymhellach yn ei blaen.

In 2011, along with a number of Members of this Assembly, I took part in the ‘Yes for Wales’ steering committee, along with Leanne Wood and Paul Davies and Leighton Andrews and Rob Humphreys. We worked on a cross-party basis to deliver a referendum campaign that promised that laws that only affect Wales should be made in Wales. Two thirds of the people of Wales endorsed that principle. Since then, we’ve become a legislature, and, of the 22 laws passed, we would find that, once this Wales Bill becomes an Act, only eight of them would be able to be passed in the future. Now, we hear a lot from the hard Brexiteers in this Chamber that the results of referenda should be respected, and I would suggest to them that that principle needs to be applied consistently, and the results of the 2011 referendum should also be respected, and not simply the result of the referendum that they are obsessed about—

Yn 2011, ynghyd â nifer o Aelodau'r Cynulliad hwn, cymerais ran yn y pwyllgor llywio 'Ie dros Gymru', ynghyd â Leanne Wood a Paul Davies a Leighton Andrews a Rob Humphreys. Roeddem yn gweithio ar sail drawsbleidiol i gyflwyno ymgyrch refferendwm i addo y dylai deddfau sydd ond yn effeithio ar Gymru gael eu gwneud yng Nghymru. Cymeradwyodd dwy ran o dair o bobl Cymru yr egwyddor honno. Ers hynny, rydym wedi dod yn ddeddfwrfa, ac, o'r 22 o ddeddfau a basiwyd, byddem yn gweld, wedi i’r Bil Cymru hwn ddod yn Ddeddf, mai dim ond wyth ohonynt y byddem wedi gallu eu pasio yn y dyfodol. Nawr, rydym yn clywed llawer gan y Brexiteers caled yn y Siambr hon y dylid parchu canlyniadau refferenda, a byddwn yn awgrymu iddynt bod angen dilyn yr egwyddor honno’n gyson, ac y dylid parchu canlyniadau refferendwm 2011 hefyd, ac nid dim ond canlyniad y refferendwm sy’n obsesiwn iddynt—

Does he recall that on the ballot paper for that 2011 referendum was written an assurance that a ‘yes’ vote would not lead to the devolution of tax-raising powers?

A yw'n cofio, ar y papur pleidleisio ar gyfer y refferendwm hwnnw yn 2011, y sicrwydd ysgrifenedig na fyddai pleidlais 'ie' yn arwain at ddatganoli pwerau codi trethi?

Absolutely, and, fast-forward a few months, he might remember that, when he was a Conservative Member of Parliament, his Government introduced the Silk commission and it was the Silk commission that took the debate forward, not the referendum of 2011. It was the Silk commission that came up with the report saying that this place should have tax-raising powers. That was a decision that he was part of setting in train when he was a Conservative Member of Parliament.

Since then, events have moved on. That very same Government ignored a referendum in Manchester to create a mayor. That same Government has imposed powers of policing over parts of England without a referendum. I do think that the argument that there should be democratic accountability for decisions passed is a compelling one. After all, why should Carmarthenshire County Council be able to raise revenues and taxes and the National Assembly for Wales not? So, the argument I think he makes is not a rigorous one when the context is properly reflected upon. But it gives him some comfort, so that must be good enough.

I recall the words of Theresa May that her party had become the ‘nasty party’, obsessed with Europe and anti-devolution. In light of this Wales Bill, that assessment does seem to be rather prescient. This is not a stable and lasting settlement. The version of the reserved-powers model is inherently unstable and it’s a matter of time before judges, once again, decide where power lies, which is one of the reasons this Bill came up in the first place, and it will fail its own test.

I was underwhelmed by the argument of moral courage that Neil Hamilton put forward, that he was able to advance these arguments because it had already been decided by our group and the Conservatives to support this. I was disappointed too that Plaid are taking a similar position, comfortable in the knowledge that these powers won’t be lost to Wales, but allowing themselves to take the moral high ground in opposing it.

None of us on this side are happy with this Bill and, if all other things were equal, we would, I’m sure, be rejecting it. But all other things are not equal. We face a hard Brexit. The reserved-powers model, confounding as it is—it’s not the reserved-powers model I thought that we were arguing for, and civil society in Wales that I was part of was arguing for. The reserved-powers model at least offers us some protection against the hell that’s going to be unleashed upon us.

Also, I think the arguments made by the First Minister earlier on enshrining into law the Sewel convention and also the delivery of the fiscal framework—. I take Leanne Wood’s point that we shouldn’t have been held to ransom on this. These things shouldn’t have been tied together, but they were. And I think the agreement that the finance Minister has achieved is a considerable one, one that Gerry Holtham would have found very pleasing when he set out on his report. Those victories are significant ones and I think ones we would be reckless to walk away from. In uncertain times, we deliver some stability. I think that’s what this Bill offers, imperfect as it is.

But I do resent Whitehall’s attitude, which is imbued in this negotiation and this piece of legislation. The idea that the Welsh Government cannot have responsibility for the port of Milford Haven because we might interfere with the supply of natural gas to England is arrogant, insulting nonsense. I’m disappointed that Alun Cairns, a former Member of this Assembly, would put his name to such a settlement. There’s an arrogance within Whitehall that we need to confront. This Bill doesn’t do it. It’s not the Bill I want to see. It’s not a position that will be durable. It’s not a Bill that respects the 2011 referendum. But defeating it would be a pyrrhic victory and one we’d regret as the consequences of Brexit become clear.

Yn hollol, ac, ychydig fisoedd yn ddiweddarach, efallai y byddai’n cofio, pan oedd yn Aelod Seneddol Ceidwadol, mai ei Lywodraeth ef a gyflwynodd gomisiwn Silk ac mai comisiwn Silk a aeth â’r ddadl yn ei blaen, nid refferendwm 2011. Comisiwn Silk a luniodd yr adroddiad yn dweud y dylai fod gan y lle hwn bwerau codi trethi. Roedd hwnnw'n benderfyniad yr oedd ef yn rhan o’i baratoi pan oedd yn Aelod Seneddol Ceidwadol.

Ers hynny, mae pethau wedi symud ymlaen. Anwybyddodd yr union Lywodraeth honno refferendwm ym Manceinion i greu maer. Mae'r un Llywodraeth honno wedi gorfodi pwerau plismona ar rannau o Loegr heb refferendwm. Rwy’n credu bod y ddadl y dylai fod atebolrwydd democrataidd am benderfyniadau a wneir yn un gymhellol. Wedi'r cyfan, pam y dylai Cyngor Sir Caerfyrddin allu codi refeniw a threthi ac nid Cynulliad Cenedlaethol Cymru? Felly, nid yw'r ddadl yr wyf yn meddwl ei fod yn ei gwneud yn un drylwyr wrth adlewyrchu’n iawn ar y cyd-destun. Ond mae'n rhoi rhywfaint o gysur iddo, felly mae'n rhaid bod hynny’n ddigon da.

Rwy’n cofio geiriau Theresa May bod ei phlaid wedi dod yn 'blaid gas', ag obsesiwn ag Ewrop a gwrth-ddatganoli. Yng ngoleuni’r Bil Cymru hwn, mae’n ymddangos bod yr asesiad hwnnw braidd yn rhagweledol. Nid yw hwn yn setliad sefydlog a pharhaol. Mae’r fersiwn o'r model cadw pwerau yn gynhenid ​​ansefydlog a mater o amser ydyw cyn y bydd barnwyr, unwaith eto, yn penderfynu ble mae’r pŵer, sy'n un o'r rhesymau pam y daeth y Bil hwn i fyny yn y lle cyntaf, a bydd yn methu ei brawf ei hun.

Ni chefais fy argyhoeddi gan y ddadl o ddewrder moesol a gyflwynodd Neil Hamilton, sef ei fod yn gallu datblygu’r dadleuon hyn gan fod ein grŵp ni a'r Ceidwadwyr eisoes wedi penderfynu cefnogi hyn. Roeddwn yn siomedig hefyd bod Plaid yn cymryd safbwynt tebyg, yn gyfforddus yn y wybodaeth na fydd Cymru yn colli’r pwerau hyn, ond yn caniatáu iddynt gymryd y tir uchel moesol eu hunain wrth ei wrthwynebu.

Nid oes unrhyw un ohonom ar yr ochr hon yn hapus â'r Bil hwn a, phe byddai popeth arall yn gyfartal, byddem, rwy'n siŵr, yn ei wrthod. Ond nid yw popeth arall yn gyfartal. Rydym yn wynebu Brexit caled. Mae'r model cadw pwerau, er ei fod yn ddryslyd—nid hwn yw'r model cadw pwerau yr oeddwn yn meddwl ein bod yn dadlau drosto, ac yr oedd y gymdeithas sifil yng Nghymru yr oeddwn yn rhan ohoni yn dadlau drosto. Mae'r model cadw pwerau o leiaf yn cynnig rhywfaint o amddiffyniad inni rhag yr uffern sy'n mynd i gael ei rhyddhau arnom.

Hefyd, rwy’n meddwl bod y dadleuon a wnaeth y Prif Weinidog yn gynharach am ymgorffori confensiwn Sewel mewn cyfraith a hefyd am ddarparu’r fframwaith cyllidol—. Rwy’n derbyn pwynt Leanne Wood na ddylem fod wedi cael ein dal yn wystlon ar hyn. Ni ddylai'r pethau hyn fod wedi cael eu clymu at ei gilydd, ond dyna a ddigwyddodd. Ac rwy’n meddwl bod y cytundeb y mae’r Gweinidog Cyllid wedi ei gyflawni yn un sylweddol, un y byddai Gerry Holtham wedi bod yn fodlon iawn ag ef pan luniodd ei adroddiad. Mae'r buddugoliaethau hynny yn rhai sylweddol ac rwy’n meddwl yn rhai y byddem yn ddi-hid i gerdded i ffwrdd oddi wrthynt. Mewn cyfnod ansicr, rydym yn darparu rhywfaint o sefydlogrwydd. Rwy’n meddwl mai dyna beth mae’r Bil hwn yn ei gynnig, er ei fod yn amherffaith.

Ond rwyf wedi fy nigio gan agwedd Whitehall, sydd wedi treiddio i’r trafodaethau hyn ac i’r darn hwn o ddeddfwriaeth. Mae'r syniad na all Llywodraeth Cymru fod yn gyfrifol am borthladd Aberdaugleddau oherwydd y gallem ymyrryd â chyflenwad nwy naturiol i Loegr yn lol trahaus, sarhaus. Rwy'n siomedig y byddai Alun Cairns, cyn Aelod o'r Cynulliad hwn, yn rhoi ei enw ar setliad o'r fath. Ceir haerllugrwydd o fewn Whitehall y mae angen inni ei wynebu. Nid yw’r Bil hwn yn gwneud hynny. Nid dyma’r Bil yr hoffwn i ei weld. Nid yw'n sefyllfa a fydd yn gydnerth. Nid yw'n Fil sy'n parchu refferendwm 2011. Ond byddai ei drechu yn fuddugoliaeth byrrhig ac un y byddem yn edifarhau amdani wrth i ganlyniadau Brexit ddod yn glir.

Yes, I’m somebody who was here in 1999 as well, but I won’t dwell on past events. I’ve tended to support devolution settlements over the years, however inadequate they were, but at least they didn’t lose us any powers. This one loses us some powers and that’s why I can’t support it. With all the talk over recent months, as we’ve heard, of respecting the Brexit referendum result—and I do—can I remind people, and the Secretary of State for Wales, in particular, of the need also to respect the result of that earlier referendum in March 2011, when the people of Wales voted overwhelmingly—it’s an adjective we’ve heard a lot recently—overwhelmingly for this National Assembly to have more powers? And that overwhelming ‘yes’ vote was, as we’ve heard, 64 per cent. That does constitute ‘overwhelmingly’—64 per cent of the people of Wales in favour of more powers.

So, we have the Wales Bill before us: the reserved model, which is meant to bring clarity by stating for definite what the Assembly can and cannot legislate on. As we’ve heard, there are around 200—193 down from 217—specific reservations on the reserved list, far, far more than on the reserved list for Scotland and Northern Ireland. Why are we treated differently? This is also complicated by the fact that our current ‘silent’ subjects on which we’ve been given some laxity to legislate on also now shift to being reserved, and further complicated by the ‘relates to’ section, meaning if something merely relates to those reserved matters—200-odd of them—however remotely, then that is also deemed outside the competence of this Assembly.

All this means a significant roll back of powers to Westminster from this place: a significant loss of powers from what we can currently do, as Lee Waters has just said. And, because of that ‘relates to’ capability, any future Supreme Court disputes involving Welsh Government and UK Government—. As we’ve heard, Welsh Government is in the lead at the moment, 1-0. Any future disputes, though, are always likely to find in favour of the Westminster Government. Much of this is because, as we’ve heard also from the First Minister, policing and criminal justice is still not devolved to Wales, unlike Scotland, unlike Northern Ireland, Manchester even. What’s wrong with us? What’s wrong with policing being devolved here, let alone no consideration for Wales to be a single jurisdiction? I won’t enhance any more on that: we’ve heard a lot about that from the First Minister, and also the Minister of the Crown Consents, the so-called Henry VIII powers. It might be a little bit in the margin but, basically, that’s where the UK Minister or Secretary of State for Wales can amend Assembly legislation without recourse to this Assembly—minor changes, we are reassured by the Secretary of State. Presumably, if it’s minor, we don’t need to know about it, which you could accept. However, on the other hand, any minor detail in legislation from here related to a reserved power will become reserved, even if it’s minor. And Westminster must know about it, even if it’s minor. There’s an inequity in the argument: an unequal, unfair argument, disdainful of this National Assembly, biased against this Assembly, and a way of enacting legislation for Wales by bypassing the National Assembly for Wales.

As a current member of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, well-versed in the critical view when I commend the Chair for his comments, countless amendments were put forward from Welsh Government and the Llywydd, mostly failing. The Secretary of State consistently failed to appear in front of the committee. So, in this new Wales Bill, unsatisfactory, with a heavy heart we sought clarity, simplicity, stability and durability. We have not got it. We sought more powers as voted for by the overwhelming majority of the people of Wales in that referendum in 2011. That referendum decision deserves Westminster’s respect as well. Diolch yn fawr.

Ydw, rwyf innau’n rhywun a oedd yma yn 1999, ond nid wyf am sôn am ddigwyddiadau yn y gorffennol. Rwyf wedi tueddu i gefnogi setliadau datganoli dros y blynyddoedd, ni waeth pa mor annigonol oeddent, ond o leiaf nid oeddent yn colli pwerau inni. Mae un yma yn colli rhai pwerau inni a dyna pam na allaf ei gefnogi. Gyda'r holl siarad dros y misoedd diwethaf, fel yr ydym wedi’i glywed, am barchu canlyniad y refferendwm Brexit—ac rwyf i’n ei barchu—a gaf i atgoffa pobl, ac Ysgrifennydd Gwladol Cymru, yn arbennig, bod angen hefyd parchu canlyniad y refferendwm cynharach hwnnw ym mis Mawrth 2011, pan bleidleisiodd pobl Cymru yn ysgubol—mae'n ansoddair yr ydym wedi ei glywed yn aml yn ddiweddar—yn ysgubol o blaid mwy o bwerau i’r Cynulliad Cenedlaethol hwn? Ac roedd y bleidlais ysgubol 'ie' honno, fel yr ydym wedi’i glywed, yn 64 y cant. Mae hynny yn ysgubol—64 y cant o bobl Cymru o blaid mwy o bwerau.

Felly, mae gennym y Bil Cymru ger ein bron: y model cadw pwerau, sydd i fod i ddod ag eglurder drwy ddatgan yn bendant beth y caiff ac na chaiff y Cynulliad ddeddfu arno. Fel yr ydym wedi’i glywed, mae oddeutu 200—193 i lawr o 217—o faterion penodol a gedwir yn ôl ar y rhestr, llawer, llawer mwy nag sydd ar restri’r Alban a Gogledd Iwerddon. Pam yr ydym ni’n cael ein trin yn wahanol? Mae hyn hefyd yn cael ei gymhlethu gan y ffaith bod ein pynciau 'tawel' presennol lle’r ydym wedi cael rhywfaint o lacrwydd i ddeddfu arnynt hefyd nawr yn symud i fod yn faterion a gedwir yn ôl, a’i gymhlethu ymhellach gan yr adran ‘ymwneud â’, sy'n golygu os yw rhywbeth yn ymwneud â’r materion hynny a gedwir yn ôl—tua 200 ohonynt—i unrhyw raddau o gwbl, caiff hynny hefyd ei ystyried i fod y tu allan i gymhwysedd y Cynulliad hwn.

Mae hyn i gyd yn golygu anfon llawer o bwerau yn ôl i San Steffan o'r lle hwn: colled sylweddol o bwerau o'r hyn y gallwn ei wneud ar hyn o bryd, fel y mae Lee Waters newydd ei ddweud. Ac, oherwydd y gallu ‘ymwneud â’ hwnnw, bydd unrhyw anghydfod Goruchaf Lys yn y dyfodol sy’n ymwneud â Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU—. Fel yr ydym wedi’i glywed, mae Llywodraeth Cymru ar y blaen ar hyn o bryd, 1-0. Bydd unrhyw anghydfod yn y dyfodol, fodd bynnag, bob amser yn debygol o ganfod o blaid Llywodraeth San Steffan. Mae llawer o hyn oherwydd, fel yr ydym hefyd wedi’i glywed gan Brif Weinidog Cymru, nad yw plismona a chyfiawnder troseddol wedi’u datganoli i Gymru o hyd, yn wahanol i'r Alban, yn wahanol i Ogledd Iwerddon, Manceinion hyd yn oed. Beth sydd o'i le arnom ni? Beth sy'n bod ar ddatganoli plismona yma, heb sôn am unrhyw ystyriaeth i Gymru fod yn awdurdodaeth sengl? Ni wnaf ymhelaethu dim mwy am hynny: rydym wedi clywed llawer am hynny gan Brif Weinidog Cymru, a hefyd gan Weinidog Cydsyniadau’r Goron, y pwerau Harri VIII fel y’u gelwir. Efallai ei fod ychydig bach yn ymylol, ond, yn y bôn, dyna ble y gall Gweinidog y DU neu Ysgrifennydd Gwladol Cymru ddiwygio deddfwriaeth y Cynulliad heb orfod troi at y Cynulliad hwn—mân newidiadau, meddai’r Ysgrifennydd Gwladol wrth geisio tawelu ein meddyliau. Yn ôl pob tebyg, os yw'n fân, nid oes angen inni wybod am y peth, a gallech dderbyn hynny. Fodd bynnag, ar y llaw arall, bydd unrhyw fân fanylion mewn deddfwriaeth o'r fan hyn sy’n ymwneud â phŵer a gadwyd yn ôl yn troi’n fater a gadwyd yn ôl, hyd yn oed os yw'n fân. Ac mae'n rhaid bod San Steffan yn gwybod amdano, hyd yn oed os yw'n fân. Mae annhegwch yn y ddadl: mae’n ddadl anghyfartal, annheg, sy’n ffroenuchel tuag at y Cynulliad Cenedlaethol hwn, yn unochrog yn erbyn y Cynulliad hwn, ac yn ffordd o ddeddfu ar gyfer Cymru drwy osgoi Cynulliad Cenedlaethol Cymru.

Fel aelod presennol o'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, sy’n hyddysg yn y farn feirniadol pan wyf yn cymeradwyo'r Cadeirydd am ei sylwadau, cyflwynwyd newidiadau di-ri gan Lywodraeth Cymru a'r Llywydd, a methodd y rhan fwyaf ohonynt. Methodd yr Ysgrifennydd Gwladol yn gyson ag ymddangos o flaen y pwyllgor. Felly, yn y Bil Cymru newydd hwn, sy’n anfoddhaol, â chalon drom buom yn gofyn am eglurder, symlrwydd, sefydlogrwydd a chydnerthedd. Nid ydym wedi ei gael. Roeddem yn gofyn am fwy o bwerau fel y pleidleisiodd y mwyafrif llethol o bobl Cymru drostynt yn y refferendwm hwnnw yn 2011. Mae penderfyniad y refferendwm hwnnw yn haeddu parch San Steffan hefyd. Diolch yn fawr.

I welcome the opportunity to contribute in this debate today on the legislative consent motion, and especially the tone in which the debate has been conducted so far, as someone who as was there, shall I say, at the start, when, in 2011, I became leader of the Conservative group here and speaking with the then Secretary of State, Cheryl Gillan, in the setting up of the Silk process, and the process that she engaged in by taking all parties with her and having nominations on that Silk commission. It is important to reflect on the way that the Westminster Government has undertaken these discussions over a considerable period of time, not just with this particular Bill but its predecessor Bill, and obviously that referendum that has been alluded to many times here this afternoon on primary law-making powers. David and others and the First Minister have touched on the point about being here in 1999 and some of the debates and discussions that were undertaken in those very early years. For my part, I and many of my colleagues who sit in this group came into this Assembly in 2007, and have only ever sat in that Chamber once, and that was last April—in the other building—when the steel crisis was discussed and debated. Just by standing in this very building, we can see how devolution has moved on and has been embraced by the people of Wales. There is an acceptance in every part of Wales, as the referendum of March 2011 indicated, and a willingness and acceptance that there are more decisions and more responsibilities transferred to this institution and the politicians who sit within this institution. That is why I, through my position, have engaged fully and wholeheartedly in this process, unlike some of the characters that have been drawn about me, who most probably have thought of myself as a roadblock to some of this devolution and some of the processes that have flowed through the Silk commission. I do welcome—[Interruption.] I can hear the Member for the Rhondda chuntering away from a sedentary position. I’ll gladly—

Rwy’n croesawu'r cyfle i gyfrannu i’r ddadl hon heddiw ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol, ac yn enwedig y naws y cynhaliwyd y ddadl hon ynddi hyd yn hyn, fel rhywun a oedd yno, byddwn yn dweud, ar y dechrau, yn 2011, pan ddeuthum yn arweinydd y grŵp Ceidwadol yma a siarad â'r Ysgrifennydd Gwladol ar y pryd, Cheryl Gillan, wrth sefydlu proses Silk, a'r broses yr ymgysylltodd â hi drwy gymryd pob plaid gyda hi a chael enwebiadau ar y comisiwn Silk hwnnw. Mae'n bwysig myfyrio ar y ffordd y mae Llywodraeth San Steffan wedi cynnal y trafodaethau hyn dros gyfnod sylweddol o amser, nid yn unig gyda’r Bil penodol hwn ond y Bil a’i rhagflaenodd, ac yn amlwg y refferendwm hwnnw y cyfeiriwyd ato lawer gwaith yma y prynhawn yma ar bwerau deddfu sylfaenol. Mae David ac eraill a'r Prif Weinidog wedi crybwyll y pwynt am fod yma ym 1999, a rhai o'r dadleuon a thrafodaethau a gynhaliwyd yn y blynyddoedd cynnar iawn hynny. O’m rhan i, deuthum i a llawer o fy nghydweithwyr sy'n eistedd yn y grŵp hwn i’r Cynulliad yn 2007, a dim ond unwaith rydym wedi eistedd yn y Siambr honno, ac roedd hynny fis Ebrill diwethaf—yn yr adeilad arall—pan gafodd yr argyfwng dur ei drafod a’i ddadlau. Dim ond drwy sefyll yn yr union adeilad hwn, gallwn weld sut mae datganoli wedi symud ymlaen ac wedi cael ei groesawu gan bobl Cymru. Mae’n cael ei dderbyn ym mhob rhan o Gymru, fel y dangosodd refferendwm Mawrth 2011, a cheir parodrwydd i dderbyn bod mwy o benderfyniadau a mwy o gyfrifoldebau wedi’u trosglwyddo i'r sefydliad hwn a’r gwleidyddion sy'n eistedd o fewn y sefydliad hwn. Dyna pam yr wyf i, drwy fy swydd, wedi ymgysylltu'n llawn ac yn llwyr yn y broses hon, yn wahanol i rai o'r cymeriadau o fy nghwmpas i, sydd fwy na thebyg wedi meddwl amdanaf fel rhwystr i rywfaint o’r datganoli hwn a rhai o'r prosesau sydd wedi llifo drwy'r comisiwn Silk. Rwy’n croesawu— [Torri ar draws.] Gallaf glywed yr Aelod dros y Rhondda yn cwyno ar ei heistedd. Rwy’n fodlon—

You were a block. You were the block on policing powers. You said, ‘I make policing powers a red line’, and they weren’t touched after that. You were the block.

Roeddech chi’n rhwystr. Chi oedd y rhwystr ar bwerau plismona. Dywedasoch, 'Rwy'n gwneud pwerau plismona yn llinell goch', ac ni chyffyrddwyd â nhw ar ôl hynny. Chi oedd y rhwystr.

And I readily admit that I stood in the way of criminal justice and policing coming to this place. I made sure that that was not the case in this particular instance, but where powers made sense to be transferred, I argued for those powers to be transferred. I am particularly pleased to say that income tax will be coming to this institution to make sure that we do have greater accountability in the way the money has been spent in this institution and by the Government. And I do thank the Member for the Rhondda for highlighting the importance of the role that the Conservatives in the Welsh Assembly have played, working with colleagues in Westminster, to make sure that we have brought forward this second Bill that sees a huge transfer of power and responsibilities to this institution. We will never be able to meet your aspiration because we wouldn’t want to meet your aspiration of independence. I will say the word ‘independence’, but what we will make sure we deliver going forward is that this institution and the decisions of this institution are respected and enhanced where they need to be enhanced, and that the will of the people of Wales is carried out by the politicians who sit within this institution.

Alun Cairns deserves a huge amount of credit for the work he, Guto Bebb and Lord Bourne have undertaken over the last weeks and months that they have been in office in Gwydyr House to make sure that this Bill has moved considerably on from where it was back in 2014, I think, if my memory serves me right, when it first came forward. I am more than happy to pay credit to the First Minister as well in the way that he has engaged in the process, and indeed the Presiding Officer and her predecessor, Rosemary Butler, in the way that she conducted the discussions around the way this Bill has come together.

Is any Bill perfect? No, it’s not. But this Bill offers a huge opportunity to actually take responsibility—[Interruption.]—I’ll take the intervention in a minute—over energy, over transport, over electoral arrangements, over income tax: the list goes on.

Ac rwyf yn barod i gyfaddef fy mod wedi atal cyfiawnder troseddol a phlismona rhag dod i'r lle hwn. Gwneuthum yn siŵr nad oedd hynny'n wir yn yr achos penodol hwn, ond lle’r oedd pwerau yn gwneud synnwyr i gael eu trosglwyddo, gwneuthum ddadlau i’r pwerau hynny gael eu trosglwyddo. Rwy'n arbennig o falch o ddweud y bydd treth incwm yn dod i'r sefydliad hwn i wneud yn siŵr bod gennym fwy o atebolrwydd yn y ffordd y mae'r arian wedi cael ei wario yn y sefydliad hwn a chan y Llywodraeth. Ac rwy’n diolch i'r Aelod dros y Rhondda am dynnu sylw at bwysigrwydd y rhan y mae'r Ceidwadwyr yn y Cynulliad wedi ei chwarae, gan weithio gyda chydweithwyr yn San Steffan, i wneud yn siŵr ein bod wedi cyflwyno’r ail Fil hwn sydd yn gweld llawer iawn o bŵer a chyfrifoldebau’n cael eu trosglwyddo i'r sefydliad hwn. Ni fyddwn byth yn gallu bodloni’ch dyhead chi am na fyddem yn dymuno bodloni’ch dyhead chi o annibyniaeth. Byddaf yn dweud y gair 'annibyniaeth', ond yr hyn y byddwn yn sicrhau ein bod yn ei ddarparu yn y dyfodol yw bod y sefydliad hwn a phenderfyniadau’r sefydliad hwn yn cael eu parchu a'u gwella lle mae angen eu gwella, a bod ewyllys pobl Cymru yn cael ei chynnal gan y gwleidyddion sy'n eistedd o fewn y sefydliad hwn.

Mae Alun Cairns yn haeddu llawer iawn o gredyd am y gwaith y mae ef, Guto Bebb a'r Arglwydd Bourne wedi ei gyflawni dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf, pan fuon nhw yn Nhŷ Gwydyr i sicrhau bod y Bil hwn wedi symud yn sylweddol ymlaen o ble’r oedd yn ôl yn 2014, os cofiaf yn iawn, pan gafodd ei gyflwyno yn y lle cyntaf. Rwy’n fwy na hapus i roi credyd i'r Prif Weinidog hefyd yn y ffordd y mae wedi cymryd rhan yn y broses, ac yn wir y Llywydd a'i rhagflaenydd, Rosemary Butler, am y modd y cynhaliodd y trafodaethau ynghylch y ffordd y mae’r Bil hwn wedi dod at ei gilydd.

A yw unrhyw Fil yn berffaith? Nac ydyw. Ond mae’r Bil hwn yn gyfle enfawr i gymryd cyfrifoldeb—[Torri ar draws]—byddaf yn cymryd ymyriad mewn munud—dros ynni, dros drafnidiaeth, dros drefniadau etholiadol, dros dreth incwm: mae'r rhestr yn ddiddiwedd.

No Bill is perfect, but what is his view of the almost unique imperfection that the former Lord Chief Justice pointed out—that there is in this Bill the ability for a Minister in Westminster to strike down through ministerial diktat, effectively, primary legislation passed here? That’s not just an insult to devolution—it’s an insult to democracy itself.

Nid yw unrhyw Fil yn berffaith, ond beth yw ei farn ef o’r amherffeithrwydd unigryw bron y tynnodd y cyn Arglwydd Brif Ustus sylw ato—bod y gallu yn y Bil hwn i Weinidog yn San Steffan daro i lawr drwy ddictad gweinidogaethol, yn effeithiol, ddeddfwriaeth sylfaenol a basiwyd yma? Mae hynny nid yn unig yn sarhad ar ddatganoli—mae’n sarhad ar ddemocratiaeth ei hun.

I don’t accept that point that the Member has put, but he’s perfectly entitled to make the point. Also, the Bill does contain the ability for work to be done as the body of Welsh law increases, going forward, to make sure that the jurisdiction is responding to that body of law—as it increases, going forward. But I do think it is a very sad day when Plaid Cymru, in this Chamber, chooses to vote against a vehicle, an opportunity, for a huge transfer of responsibility and sovereignty. I think that is just the ultimate irony of the position they have taken today. They are perfectly entitled to do that, but I do think that they are missing the opportunity here.

I fully expect that there will be further discussions; I fully expect that there will be further changes, as we go forward, around the Brexit negotiations and discussions. We are in a different place to where we were when this Bill was first presented back in 2014. But it is a huge opportunity for this Assembly to rise to the challenge of these responsibilities; it is incumbent that we accept these responsibilities and use them to benefit the people of Wales within the United Kingdom. I urge Members to support this LCM.

Nid wyf yn derbyn y pwynt y mae’r Aelod wedi’i wneud, ond mae ganddo berffaith hawl i wneud y pwynt. Hefyd, mae'r Bil yn cynnwys y gallu i waith gael ei wneud fel y mae corff cyfraith Cymru yn cynyddu, wrth symud ymlaen, i wneud yn siŵr bod yr awdurdodaeth yn ymateb i’r corff hwnnw o gyfraith—fel ei fod yn cynyddu, wrth symud ymlaen. Ond rwy’n meddwl ei fod yn ddiwrnod trist iawn pan mae Plaid Cymru, yn y Siambr hon, yn dewis pleidleisio yn erbyn dull, cyfle, am drosglwyddiad enfawr o gyfrifoldeb a sofraniaeth. Credaf mai dyna yw eironi eithaf y safbwynt y maent wedi ei chymryd heddiw. Mae ganddynt hawl berffaith i wneud hynny, ond rwy’n meddwl eu bod yn colli'r cyfle yma.

Rwy'n disgwyl y bydd trafodaethau pellach; rwy'n disgwyl y bydd newidiadau pellach, wrth inni symud ymlaen, ynghylch trafodaethau Brexit. Rydym mewn lle gwahanol i ble'r oeddem pan gafodd y Bil hwn ei gyflwyno gyntaf yn ôl yn 2014. Ond mae'n gyfle enfawr i'r Cynulliad hwn ymateb i her y cyfrifoldebau hyn; mae'n rheidrwydd ein bod yn derbyn y cyfrifoldebau hyn ac yn eu defnyddio er budd pobl Cymru o fewn y Deyrnas Unedig. Anogaf yr Aelodau i gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn.

Mae’r dadleuon yma ynglŷn â chynigion cydsyniad deddfwriaethol yn rhan hanfodol o’n cyfansoddiad ni ac yn deillio o’r arfer—hefyd yn yr Alban o dan y confensiwn yn enw’r Arglwydd Sewel, fel y clywsom ni’n gynharach—o sicrhau bod modd i San Steffan ddeddfu ar faterion lle mae’r materion hynny wedi cael eu datganoli.

Mae’r achos yn wahanol, wrth gwrs, yn yr achos yma, sef ein bod ni’n rhoi caniatâd i San Steffan ddeddfu ar ein pwerau ni’n hunain, gan gynnwys yn y rheini y materion sy’n cael eu heffeithio gan y modd y mae’r Bil yma wedi cael ei ddrafftio. Gyda llaw, a gaf i jest ddweud hyn wrth basio? ‘Bil’ ydy hwn yn Gymraeg; ‘Mesur’ ydy rhywbeth arall a oedd yn ddeddfwriaeth yn y lle yma o’r blaen, ac nid wyf i eisiau gweld Mesurau yn dod yn eu holau.

Nid wyf yn mynd i ddweud llawer heddiw, oherwydd rydw i wedi bod yn siarad am y mater yma, fel y gwyddoch chi, ddau ben i’r rheilffordd, ers tua deugain mlynedd. Rydw i’n gobeithio gwneud hynny eto yfory pan fyddwn ni’n cwblhau’r trydydd darlleniad ar y Bil yma yn yr ail Dŷ. Nid wyf yn gweld datblygiad datganoli yn yr un modd ag y mae Aelodau fy nghyn-blaid, mae arnaf ofn, oherwydd rydw i wedi ceisio, ar hyd yr amser, manteisio ar bob cyfle i gynyddu datganoli, ffordd bynnag yr oedd e’n dod. Ar y llwybr yna, rydw i wedi cwrdd â llawer o gyfeillion. Rwy’n ddiolchgar iawn i David am ei sylwadau caredig yn gynharach. Rydw i’n gweld Kirsty yn fanna; gwnaethom ni gyfarfod gyntaf ar noswaith y refferendwm a buom ni mas gyda’n gilydd drwy’r nos, ond, fel maen nhw’n ei ddweud mewn llefydd eraill, ni ddigwyddodd dim byd, oherwydd nid oedd amser—roeddem ni’n rhy brysur. Ond, roedd y cyfarfyddiad yna yn gyfarfyddiad pwysig i mi, oherwydd pan ddaethom ni yma i’r Cynulliad hwn, roedden ni’n adnabod ein gilydd. Mae fy mherthynas i â Jane Hutt yn mynd yn ôl llawer iawn o flaen hynny—lle rydym ni wedi cael cyfle i gydweithio mewn pleidiau gwahanol, ac wedi dod â ni i fan o gonsensws.

A dyma ni heddiw mewn man rhyfeddol iawn, lle mae fy nghyn-blaid a phlaid na fyddaf i byth yn aelod ohoni yn pleidleisio gyda’i gilydd yn erbyn y cam nesaf ar lwybr datganoli. Beth bynnag ydy’r rhesymau sydd wedi cael eu dyfeisio o ochr y ddwy blaid yma y prynhawn yma, nid ydyn nhw’n fy argyhoeddi i, ac yn sicr, ni fyddan nhw’n argyhoeddi pobl Cymru. Oherwydd beth mae pobl Cymru eisiau ei weld ydy gwleidyddion yn cydweithio gyda’i gilydd yn adeiladol er mwyn creu newid. Mae’r newid sy’n cael ei greu yn newid sydd yn digwydd oherwydd ymateb deddfwrfa yma yng Nghaerdydd a deddfwrfa San Steffan, a’r Llywodraeth yn y ddau le, i’r hyn mae’r drafodaeth wleidyddol yn ei gynhyrchu.

Mae yna un pwynt arall sydd yn allweddol yn y sefyllfa yma. Fe fentrais i ddweud, yn San Steffan, pan roeddem ni’n diweddu’r Cyfnod Adrodd ar hyn, fy mod yn teimlo ein bod wedi dod i ddiwedd pennod yn y ffordd yr oeddem ni’n delio â materion datganoledig, sef bod yn rhaid inni sicrhau, bellach, nad ydym yn cael San Steffan yn gosod pwerau i lawr i ni, ond bod y Cynulliad hwn yn ddeddfwrfa gyfartal o fewn y Deyrnas Unedig. Felly, y ple sydd gennyf i fan hyn eto ydy ein bod ni’n fodlon chwarae ein rhan mewn cyd-ddeddfu o hyn ymlaen, a’r ffordd i sicrhau cyd-ddeddfu ydy pasio’r Bil yma.

The debates here on legislative consent motions are a key part of our constitution and emerge from the practice that also exists in Scotland, through the Sewel convention, as we heard earlier, of ensuring that Westminster is able to legislate on issues where elements are devolved.

The case is different in this regard. We are giving Westminster permission to legislate on our own powers, including those issues that are impacted by the way in which this Bill has been drafted. By the way, may I say in passing that this is a ‘Bil’ in Welsh? ‘Bil’ is a totally different thing that was legislation in this place in the past. I don’t want to see ‘Mesurau’, or Measures, returning.

I am not going to say too much today because I have been discussing this issue, as you know, at both ends of the railway line for 30 years. I hope to do that again tomorrow, when we complete the third reading of this Bill in the second chamber. I don’t see the development of devolution in the same light as Members of my former party, I’m afraid. I have sought over the years to try and take all opportunities to enhance and develop devolution, however those opportunities arose, and along that route, I have made a number of friends. I am very grateful to David for his kind comments earlier. I see Kirsty there; we first met on the night of the referendum and we were out all night. As they say in other places, nothing happened because there was no time; we were too busy. But that meeting was an important meeting for me, because when we came to this Assembly we got to know each other. My relationship with Jane Hutt goes back a lot further. We have had an opportunity to collaborate in different parties, and that has brought us to a point of consensus.

And here we are today in a surprising place, where my former party and a party that I will never become a Member of are voting together against this next step on the devolution route. Whatever the reasons set out by the two parties here, they haven’t yet convinced me, and certainly, they wouldn’t convince the people of Wales. What the people of Wales want to see is politicians working together constructively in order to create change. That change is change that occurs because of the response of the legislature here in Cardiff, the legislature in Westminster, and the Governments in the two places, to what the political debate produces.

There is one further point that I think is crucial in this situation. I said in Westminster, as we were concluding the Report Stage on this Bill, that I thought that we had got to the end of a chapter in the way in which we dealt with devolved issues—namely, that we must ensure now that we don’t see Westminster conferring powers upon us, but that this Assembly should be an equal legislature within the UK. Therefore, my plea this afternoon once again is that we should be willing to play our part in jointly legislating from here on out, and the way to achieve that is through passing this Bill.

The wise words of Dafydd Elis-Thomas. I do rather feel that Plaid is taking a purist position, confident in the knowledge that others are going to do the heavy lifting, and ensure that this legislative measure is passed.

I’m very pleased to read Theresa May’s assurances in her speech today that no decision currently taken by the devolved administrations will be removed from them in the Brexit process, and I feel that that’s a very important statement. But, that is the statement of today’s political leader, and we cannot know for how long that political leader will be here. Therefore, that is the reason why I feel that we need to support this imperfect Bill, because we need to batten down the hatches in terms of ensuring that the powers that the Welsh Assembly has are enshrined in law so that we can enter the discussions and negotiations about Brexit full in that knowledge that we have these powers. I think that is the context in which we must look at this imperfect Bill and that is the reason why I will be supporting it.

I welcome very much the devolution of energy planning powers for all generation projects up to 350 MW, and the concessions that have been exacted by our colleagues in the House of Lords over the control of low-voltage lines. But I am disappointed that the amendments to permit the Assembly to legislate on all aspects of the generation, transmission, distribution and supply of electricity—which would have excluded nuclear energy, quite rightly, but included legislation to permit private wire distribution rather than everything going via the national grid—that those clauses have not been permitted by the UK Government because, I think, there’s an incomplete understanding by the UK Government of just how the world is moving on technically. Devolved generation, distribution and storage of energy has been shown to stimulate innovation and enterprise across communities, as was captured by the smarter energy inquiry in the fourth Assembly.

This Bill is a curate’s egg, and most definitely is not the permanent framework for the devolution settlement that we had hoped for. But we must accept what we have on the table. I acknowledge the excellent efforts of Eluned Morgan and Dafydd Elis-Thomas, and others in the House of Lords, to improve the Bill. I don’t think—as others have said, we cannot rush ahead of the Welsh people, but we equally, unfortunately, cannot rush ahead of the considered view of the members of the Tory party, and indeed some of the colleagues in my own party, who have yet to fully understand the importance of devolution.

I do not think the Wales Bill is fit for the twenty-first century, particularly around energy and the environment, with the technology moving so fast and the climate change challenges that we face. I do not think that it gives us sufficient powers. We only have the carrot on energy conservation; we don’t have the stick that needs to go with it. It is disappointing that we don’t even have the powers that they have in Scotland on these matters. But, we can only push ahead as fast as the people will allow us to do, and I very much welcome the concessions that are there—that, I’m told, the channel for reflecting on the energy powers that we are currently being devolved hasn’t been closed off. I understand there will be an opportunity for dialogue between the two Governments, and I’d be grateful if the First Minister might be able to say a little bit more about that in his summing up.

Geiriau doeth Dafydd Elis-Thomas. Rwy’n teimlo braidd fod Plaid yn cymryd safbwynt buryddol, yn hyderus yn yr wybodaeth bod eraill yn mynd i wneud y gwaith trwm, a sicrhau bod y mesur deddfwriaethol hwn yn cael ei basio.

Rwy'n falch iawn o ddarllen am y sicrwydd a gafwyd gan Theresa May yn ei haraith heddiw na fydd unrhyw benderfyniad a gymerir ar hyn o bryd gan y gweinyddiaethau datganoledig yn cael eu tynnu oddi wrthynt yn y broses Brexit. Rwy’n teimlo bod hwnnw’n ddatganiad pwysig iawn. Ond dyna ddatganiad arweinydd gwleidyddol heddiw, ac ni allwn wybod am ba mor hir y bydd yr arweinydd gwleidyddol hwnnw yma. Felly, dyna'r rheswm pam rwyf yn teimlo bod angen i ni gefnogi’r Bil amherffaith hwn, oherwydd mae angen i ni fod yn wyliadwrus o ran sicrhau bod y pwerau sydd gan y Cynulliad wedi eu hymgorffori yn y gyfraith fel y gallwn ddechrau'r trafodaethau a’r sgyrsiau am Brexit gan wybod yn iawn bod y pwerau hyn gennym. Credaf mai dyna’r cyd-destun y mae'n rhaid i ni edrych ar y Bil amherffaith hwn ynddo, a dyna'r rheswm pam y byddaf yn ei gefnogi.

Croesawaf yn fawr ddatganoli pwerau cynllunio ynni ar gyfer pob prosiect cynhyrchu hyd at 350 MW, a’r consesiynau a hawliwyd gan ein cydweithwyr yn Nhŷ'r Arglwyddi dros reolaeth llinellau foltedd isel. Ond rwy’n siomedig bod y gwelliannau i ganiatáu i'r Cynulliad ddeddfu ar bob agwedd ar gynhyrchu, trosglwyddo, dosbarthu a chyflenwi trydan a fyddai wedi eithrio ynni niwclear, yn gwbl briodol, ond wedi cynnwys deddfwriaeth i ganiatáu dosbarthu gwifrau preifat yn hytrach na phopeth yn mynd drwy'r grid cenedlaethol—nad yw’r cymalau hynny wedi cael eu caniatáu gan Lywodraeth y DU. Credaf fod dealltwriaeth anghyflawn gan Lywodraeth y DU o sut mae'r byd yn symud ymlaen yn dechnegol. Dangoswyd bod cynhyrchu, dosbarthu a storio ynni datganoledig yn ysgogi arloesedd a menter ar draws cymunedau, fel y cofnodwyd gan yr ymchwiliad ynni craffach yn y pedwerydd Cynulliad.

Mae'r Bil hwn yn ŵy curad, ac yn bendant nid hwn yw’n fframwaith parhaol ar gyfer y setliad datganoli yr oeddem wedi gobeithio amdano. Ond mae'n rhaid i ni dderbyn yr hyn sydd ar y bwrdd. Rwy’n cydnabod ymdrechion rhagorol Eluned Morgan a Dafydd Elis-Thomas, ac eraill yn Nhŷ'r Arglwyddi, i wella'r Bil. Nid wyf yn credu—fel y mae eraill wedi dweud, y gallwn ruthro o flaen pobl Cymru, ond yn yr un modd, yn anffodus, ni allwn ruthro o flaen barn ystyriol yr aelodau o'r blaid Dorïaidd, ac yn wir rai o'r cydweithwyr yn fy mhlaid fy hun, sydd eto i ddeall yn llawn bwysigrwydd datganoli.

Nid wyf yn credu bod Bil Cymru yn addas i’r unfed ganrif ar hugain, yn enwedig o ran ynni a'r amgylchedd, gyda'r dechnoleg yn symud mor gyflym â'r heriau newid hinsawdd sy'n ein hwynebu. Nid wyf yn credu ei fod yn rhoi digon o bwerau i ni. Dim ond y foronen sydd gennym o ran arbed ynni; nid oes gennym y ffon sydd ei hangen i fynd gyda hi. Mae'n siomedig nad ydym hyd yn oed yn cael y pwerau sydd ganddynt yn yr Alban ar y materion hyn. Ond, ni allwn ond gwthio ymlaen mor gyflym ag y bydd y bobl yn ein galluogi i wneud, ac rwy’n croesawu'n fawr y consesiynau sydd yno—ac nad yw, yn ôl a ddeallaf, y sianel ar gyfer myfyrio ar y pwerau ynni sy’n cael eu datganoli i ni ar hyn o bryd wedi cael ei chau. Rwy'n deall y bydd cyfle am ddeialog rhwng y ddwy Lywodraeth, a byddwn yn ddiolchgar pe gallai'r Prif Weinidog ddweud ychydig mwy am hynny wrth grynhoi.

Today, as has already been set out, the Plaid Cymru group will vote against this legislative consent motion for the reasons clearly set out by Leanne Wood, and reasons that I recollect Dafydd Elis-Thomas setting out in a Plaid Cymru group meeting as well. I will be voting with my group, as I respect that decision and the process and the discussion by which we have arrived at that decision. However, there is a strong Plaid Cymru and nationalist case for voting for this LCM, and I wish to set that out, if only for political students of the future.

The first thing to say is that this Wales Bill is already a relic of the past. As a lasting settlement, it is as redundant as the Christmas tree I took to the recycling last week. It’s a bright and shiny Westminster bauble, tempting, flimsy, but ultimately empty. The Bill really suffers from a disease that I think we should now call ‘Westminsterism’, because it’s a condition that affects all the unionist parties and isn’t just confined to the Conservatives alone. Welsh Labour are sadly not yet cured of this condition, as we’ve heard of the amendments in their own party policy that they refused in Westminster, though it is encouraging to see a number well on the way to recovery in the present Welsh Labour group in this Assembly. But for too long, Westminster has assumed that sovereignty in that institution, and not with the people. So, rather than a lasting settlement, both Westminster and Whitehall have scrimped and paired the reserved-powers model, granting us only the minimal possible settlement at all times in order to enact and ensure ongoing Westminster superiority. Powers have come in, powers have gone out, they shook it all about and a game of constitutional hokey cokey has been played with the future of Wales.

But in the same year as taking this rather gothic approach to our future, Westminster itself unleashed of its own volition the dark forces that will ultimately destroy the unitary British state. The genie is out of the bottle, and no impotent talk today of national values, British values, coming together will save the current United Kingdom.

Much talk has been made of this being the last opportunity to secure further devolution for at least a decade. That may be true, but it’s not the same as saying that Westminster will be unchanged for a decade. Hard Brexit, which is what we are likely to get, will lead to the dissolution of the British state. Scotland will seek independence, the island of Ireland will come together, and we in Wales will be faced with a stark choice: become the appendix of a withered English political entity or seek our own independent path. So, in many ways, and in the long run, this Bill is irrelevant. The last gasp of Westminster pretending it decides the future of the nation of Wales and not the people of Wales deciding our future.

I think, however, there can be given three reasons for moving ahead with the Bill in order to give us powers to guide us in the next five to 10 turbulent years. Firstly, the Bill will help prevent further land grab by Westminster, by ensuring Sewel in statute, and by ensuring that the reserved-powers model gives us some defence against further land grabs—though the Bill itself is a land grab—after the Brexit vote. Secondly, in devolving to the Assembly the power to decide future arrangements, the Bill allows us to deepen and strengthen our democracy. This is our opportunity to extend the franchise to 16 and 17-year-olds, to introduce the single transferable vote to local and then national elections in Wales, and to attain the recognition of the Assembly as Wales’s sovereign Parliament. And finally, by facilitating fiscal devolution and some control of our natural resources, the Bill will make any Welsh Government more responsive and accountable to the people of Wales.

Without the tax powers that this Bill permits, we will not mature as a democracy, and we will not prepare ourselves fully for the challenges of leaving the European Union. While Welsh Government remain in an infantile relationship with Westminster, that so-called mother of parliaments, not yet weaned off Whitehall, blaming their failures on insufficient funding, passing the political buck at every opportunity, we will never be prepared and ready enough to take responsibility for our own futures. So, as this Bill today looks like becoming an Act, we should use the limited powers that it gives us in these three areas to prepare the way for the real constitutional future of our nation, towards a time when we once more will share responsibility and joint endeavour with our European partners, but this time as an independent state.

Heddiw, fel y nodwyd eisoes, bydd grŵp Plaid Cymru yn pleidleisio yn erbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol am y rhesymau a nodwyd yn glir gan Leanne Wood, a rhesymau yr wyf yn cofio Dafydd Elis-Thomas yn eu nodi mewn cyfarfod grŵp Plaid Cymru hefyd. Byddaf yn pleidleisio gyda fy ngrŵp, gan fy mod yn parchu'r penderfyniad hwnnw a'r broses a'r drafodaeth a ddefnyddiwyd gennym i gyrraedd y penderfyniad hwnnw. Fodd bynnag, mae achos Plaid Cymru a chenedlaetholgar cryf dros bleidleisio am y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Rwy’n dymuno nodi hynny, os mai dim ond ar gyfer myfyrwyr gwleidyddol y dyfodol fydd hynny.

Y peth cyntaf i'w ddweud yw bod y Bil Cymru hwn eisoes yn grair o'r gorffennol. Fel setliad parhaol, mae mor ddiangen â’r goeden Nadolig yr es â hi i’w hailgylchu yr wythnos ddiwethaf. Tegan llachar a sgleiniog San Steffan ydyw, yn demtasiwn, yn simsan, ond yn wag yn y pen draw. Mae'r Bil mewn gwirionedd yn dioddef o glefyd yr wyf yn meddwl y dylem yn awr ei alw yn 'Westminsterism', am ei fod yn gyflwr sy'n effeithio ar yr holl bleidiau unoliaethol ac nid yw'n cael ei gyfyngu i'r Ceidwadwyr yn unig. Yn anffodus nid yw Llafur Cymru wedi gwella eto o’r cyflwr hwn, fel y clywsom am y gwelliannau ym mholisi eu plaid eu hunain a wrthodwyd ganddynt yn San Steffan, er ei bod yn galonogol gweld nifer ohonynt ymhell ar y ffordd i gael eu hadfer yn y grŵp Llafur Cymru presennol yn y Cynulliad hwn. Ond am gyfnod rhy hir, mae San Steffan wedi rhagdybio’r sofraniaeth yn y sefydliad hwnnw, ac nid gyda'r bobl. Felly, yn hytrach na setliad parhaol, mae San Steffan a Whitehall wedi bod yn ddarbodus ac wedi naddu’r model cadw pwerau, gan ganiatáu’r setliad lleiaf posibl i ni bob amser er mwyn deddfu a sicrhau rhagoriaeth barhaus San Steffan. Mae pwerau wedi dod a phwerau wedi mynd, maent wedi eu hysgwyd gyda’i gilydd ac mae gêm o giamocs cyfansoddiadol wedi ei chwarae gyda dyfodol Cymru.

Ond yn yr un flwyddyn â chymryd dull gothig braidd o edrych ar ein dyfodol, mae San Steffan ei hun wedi rhyddhau o'i wirfodd y grymoedd tywyll a fydd yn y pen draw yn dinistrio'r wladwriaeth Brydeinig unedol. Mae'r ysbryd wedi dianc o’r botel, ac ni fydd unrhyw siarad ofer heddiw am werthoedd cenedlaethol, gwerthoedd Prydeinig, yn dod at ei gilydd i arbed y Deyrnas Unedig bresennol.

Mae llawer o sôn wedi bod mai hwn yw’r cyfle olaf i sicrhau datganoli pellach am ddegawd o leiaf. Gall hynny fod yn wir, ond nid yw'r un fath â dweud y bydd San Steffan yn parhau’n ddigyfnewid am ddegawd. Bydd Brexit caled, sef yr hyn yr ydym yn debygol o’i gael, yn arwain at ddiiddymu’r wladwriaeth Brydeinig. Bydd yr Alban yn ceisio annibyniaeth, bydd ynys Iwerddon yn dod ynghyd, a byddwn ni yng Nghymru yn wynebu dewis anodd iawn: bod yn atodiad o endid gwleidyddol crebachlyd Saesnig neu geisio ein llwybr annibynnol ein hunain. Felly, mewn sawl ffordd, ac yn y tymor hir, mae’r Bil hwn yn amherthnasol. Yr anadl olaf o San Steffan yn esgus ei fod yn penderfynu ar ddyfodol cenedl Cymru, ac nid pobl Cymru yn penderfynu ar ein dyfodol.

Rwy'n credu, fodd bynnag, y gellir rhoi tri rheswm dros symud ymlaen gyda'r Bil er mwyn rhoi pwerau i ni i’n harwain yn y pump i 10 mlynedd cythryblus nesaf. Yn gyntaf, bydd y Bil yn helpu i atal San Steffan rhag cipio tir ymhellach, drwy sicrhau Sewel mewn statud, a thrwy sicrhau bod y model cadw pwerau yn rhoi rhywfaint o amddiffyniad yn erbyn cipio rhagor o dir—er bod y Bil ei hun yn enghraifft o gipio tir—ar ôl y bleidlais Brexit . Yn ail, wrth ddatganoli i'r Cynulliad y pŵer i benderfynu ar y trefniadau yn y dyfodol, mae'r Bil yn ein galluogi ni i ddyfnhau a chryfhau ein democratiaeth. Dyma ein cyfle ni i ymestyn yr etholfraint i rai 16 a 17 mlwydd oed, er mwyn cyflwyno'r bleidlais sengl drosglwyddadwy i etholiadau lleol ac yna genedlaethol yng Nghymru, ac i ennill cydnabyddiaeth o'r Cynulliad fel Senedd sofran Cymru. Ac yn olaf, drwy hwyluso datganoli cyllidol a rhywfaint o reolaeth ar ein hadnoddau naturiol, bydd y Bil yn gwneud unrhyw Lywodraeth Cymru yn fwy ymatebol ac atebol i bobl Cymru.

Heb y pwerau treth y mae’r Bil hwn yn eu caniatáu, ni fyddwn yn aeddfedu fel democratiaeth, ac ni fyddwn yn paratoi ein hunain yn llawn am yr heriau o adael yr Undeb Ewropeaidd. Tra bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i fod mewn perthynas blentynnaidd â San Steffan, mam y seneddau fel y'i gelwir, heb eto ddiddyfnu oddi ar Whitehall, yn beio cyllid annigonol am eu methiannau, yn taflu’r baich gwleidyddol ar eraill ar bob cyfle, ni fyddwn byth yn barod i gymryd cyfrifoldeb dros ein dyfodol ein hunain. Felly, gan yr ymddengys bod y Bil hwn heddiw yn mynd i fod yn Ddeddf, dylem ddefnyddio'r pwerau cyfyngedig y mae'n eu rhoi i ni yn y tri maes hyn i baratoi'r ffordd ar gyfer dyfodol cyfansoddiadol gwirioneddol ein cenedl, tuag at adeg pan fyddwn unwaith eto yn rhannu cyfrifoldeb ac ymdrech ar y cyd â’n partneriaid yn Ewrop, ond y tro hwn fel gwladwriaeth annibynnol.

I’m pleased to have the opportunity to speak in this debate today. I’m very pleased that it’s a Bill that we are discussing that is going to confer more powers upon this Assembly, and that that Bill is being delivered by a Conservative Government at UK level and a Conservative Secretary of State. I want to pay tribute to them for standing by their words to deliver a Bill that is going to confer additional powers upon us. And I will say this: the Bill doesn’t as far as I would like in some areas, but it’s with joy that I am going to be voting for the Bill today, because of those additional areas in which we will be getting powers so that we can do something positive with those powers, and use them to great effect. I want to confine my comments today to one particular part of the Bill where I’m delighted that, through amendment, these additional powers have been added, and that is subsection 58 of Part 2 of the Bill, which devolves responsibility to Welsh Ministers for licensing gaming machines where a maximum stake is more than £10.

Now, as Members of this Assembly will be aware, I’ve never hidden my personal disdain for fixed-odds betting terminals and their link to problem gambling here in Wales. They are a scourge on Wales that have inflicted a significant personal and social damage on individuals, their families and communities the length and breadth of this country. And, of course, a recent independent report published by the Institute for Public Policy Research in December found that problem gambling is costing the Governments of Wales, England and Scotland up to £1.2 billion every single year. But we must remember that it’s the act of gambling and the pressure that the industry puts on individuals to gamble that are the fundamental areas where blame should be apportioned, not to those individuals, necessarily, themselves, because we have to remember that this is a disorder, an addiction that people are having to deal with, one that is equally as powerful as alcohol or substance misuse. Now, I stated, when wearing a previous portfolio hat, that given the power of gambling addiction, I think it should be viewed and treated as a public health issue, because of the impact that such a disorder has on the health and well-being of the affected individuals, their families and their loved ones, and it’s a significant impact.

Now, we know that, while gambling is not a new phenomenon in Wales, it is an issue that Wales has a particularly serious problem with. Despite our country being the only home nation not to gather statistics about problematic gambling and gambling disorders, the population as a whole is staking an amount that is equivalent to £1.6 billion per year of the nation’s gross domestic product into fixed-betting-odds terminals alone. As a comparison, that is £675 for every single adult here in Wales. Moreover, if you factor in the associated variable costs, such as the decline in work performance, potential unemployment, indebtedness, housing problems, et cetera that gambling causes, it demonstrates that gambling not only impacts on our nation’s health, but also on our nation’s economy as well.

So, I’ve been extremely pleased to champion this issue, along with other AMs here in this Chamber, and, indeed, some parliamentary colleagues at the Westminster end, by bringing a variety of stakeholders together to try to educate and influence everybody in this Chamber, and policy makers more widely, that this is something that requires urgent attention. Now, whilst there are some elements of public policy that we can change, in collaboration with some excellent organisations in the third sector, such as Beat the Odds, which, of course, is an organisation that was put together by CAIS, which is based in my constituency, and Living Room, down here in Cardiff, I don’t believe that we can really get to grips with this problem as a nation unless we have this legislative competence being bestowed upon us. That’s why I’m very, very keen to ensure that this LCM today gets a positive response from everybody across this Chamber, because it enables us to deal with this issue and other issues in areas of competence that will be coming to us. I was very pleased to see Eluned Morgan’s contributions in the House of Lords on this very issue while the Bill was making its passage through Parliament, because I think, personally, that this is something that we can all get around the table together on and deal with once and for all.

So, I want to encourage every Member in this Chamber to think very carefully about the opportunities that the Wales Bill presents to us. I appreciate that it doesn’t go as far as everybody in this Chamber would want, but these are important steps with important powers being conferred upon the National Assembly that we will be able to use to improve the quality of life of everybody in Wales, and, therefore, I will be supporting it.

Rwy'n falch o’r cyfle i siarad yn y ddadl hon heddiw. Rwy'n falch iawn fod y Bil yr ydym yn ei drafod yn mynd i roi mwy o bwerau i’r Cynulliad hwn, a bod y Bil yn cael ei gyflwyno gan Lywodraeth Geidwadol ar lefel y DU ac Ysgrifennydd Gwladol Ceidwadol. Hoffwn dalu teyrnged iddynt am gadw at eu gair a chyflwyno Bil sydd yn mynd i roi pwerau ychwanegol i ni. Ac rwyf am ddweud hyn: nid yw'r Bil yn mynd mor bell ag yr hoffwn mewn rhai meysydd, ond rwy’n mynd i bleidleisio’n llawen dros y Bil heddiw, oherwydd y meysydd ychwanegol hynny y byddwn yn cael pwerau ynddynt fel y gallwn wneud rhywbeth cadarnhaol gyda’r pwerau hynny, a’u defnyddio yn effeithiol iawn. Rwyf am gyfyngu fy sylwadau heddiw i un rhan benodol o'r Bil yr wyf yn hapus iawn, trwy welliant, bod y pwerau ychwanegol hyn wedi eu hychwanegu, sef isadran 58 o Ran 2 y Bil, sy'n datganoli cyfrifoldeb i Weinidogion Cymru i drwyddedu peiriannau hapchwarae lle mae uchafswm yr arian betio yn fwy na £10.

N awr, fel y bydd Aelodau'r Cynulliad hwn yn gwybod, dydw i erioed wedi cuddio fy nirmyg personol o derfynellau betio ods sefydlog a'u cysylltiad â phroblem hapchwarae yma yng Nghymru. Maent yn bla ar Gymru ac maent wedi achosi niwed personol a chymdeithasol sylweddol i unigolion, eu teuluoedd a'u cymunedau ar hyd a lled y wlad hon. Ac, wrth gwrs, canfu adroddiad annibynnol diweddar a gyhoeddwyd gan y Sefydliad Ymchwil Polisi Cyhoeddus ym mis Rhagfyr fod hapchwarae problemus yn costio hyd at £1.2 biliwn i Lywodraethau Cymru, Lloegr a'r Alban bob blwyddyn. Ond mae'n rhaid i ni gofio mai’r weithred o hapchwarae a'r pwysau y mae'r diwydiant yn ei roi ar unigolion i hapchwarae yw’r meysydd sylfaenol i’w beio, nid o reidrwydd yr unigolion eu hunain, oherwydd rhaid inni gofio bod hwn yn salwch, yn ddibyniaeth y mae pobl yn gorfod ymdrin ag ef, un sydd yr un mor bwerus â chamddefnyddio sylweddau neu alcohol. Nawr, pan oeddwn yn gwisgo het portffolio blaenorol, dywedais, o ystyried pŵer dibyniaeth hapchwarae, y dylai, yn fy marn i, gael ei weld a'i drin fel mater iechyd cyhoeddus, oherwydd yr effaith y mae anhwylder o'r fath yn ei chael ar iechyd a lles yr unigolion yr effeithir arnynt, eu teuluoedd a'u hanwyliaid, ac mae'r effaith yn sylweddol.

Nawr, er nad yw hapchwarae yn ffenomen newydd yng Nghymru, gwyddom ei fod yn fater sy’n broblem arbennig o ddifrifol i Gymru. Er gwaethaf y ffaith mai ein gwlad ni oedd yr unig wlad gartref i beidio â chasglu ystadegau am hapchwarae problemus ac anhwylderau hapchwarae, mae'r boblogaeth yn ei chyfanrwydd yn betio swm sy'n gyfwerth â £1.6 biliwn y flwyddyn o gynnyrch mewnwladol crynswth y genedl mewn terfynellau betio ods sefydlog yn unig. Fel cymhariaeth, mae hynny yn £675 am bob oedolyn yma yng Nghymru. Ar ben hynny, os ydych yn cynnwys y costau amrywiol cysylltiedig, megis y dirywiad mewn perfformiad yn y gwaith, diweithdra posibl, dyledion, problemau tai, ac yn y blaen, a achosir gan hapchwarae, mae'n dangos bod hapchwarae yn effeithio nid yn unig ar iechyd ein cenedl, ond hefyd ar economi ein cenedl.

Felly, rwyf wedi bod yn hynod falch o hyrwyddo’r mater hwn, ynghyd ag ACau eraill yma yn y Siambr hon, ac, yn wir, rai cydweithwyr seneddol ym mhen San Steffan. Rwyf wedi dod ag amrywiaeth o randdeiliaid at ei gilydd i geisio addysgu a dylanwadu ar bawb yn y Siambr, a gwneuthurwyr polisi yn ehangach, bod hwn yn rhywbeth sydd angen sylw brys. Nawr, er bod rhai elfennau o bolisi cyhoeddus y gallwn ni eu newid, mewn cydweithrediad â sefydliadau rhagorol yn y trydydd sector, fel Beat the Odds, sydd, wrth gwrs, yn sefydliad a gafodd ei ffurfio gan CAIS, sydd wedi’i leoli yn fy etholaeth i, a’r Ystafell Fyw, i lawr yma yng Nghaerdydd, nid wyf yn credu y gallwn fynd i'r afael o ddifrif â'r broblem hon fel cenedl oni bai fod gennym y cymhwysedd deddfwriaethol hwn. Dyna pam rwyf yn awyddus iawn, iawn i sicrhau bod y Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol hwn heddiw yn cael ymateb cadarnhaol gan bawb ar draws y Siambr hon, gan ei fod yn ein galluogi ni i ymdrin â'r mater hwn a materion eraill mewn meysydd cymhwysedd a fydd yn dod atom ni. Roeddwn yn falch iawn o weld cyfraniadau Eluned Morgan yn Nhŷ'r Arglwyddi ar yr union fater hwn wrth i’r Bil wneud ei daith drwy'r Senedd, gan fy mod yn meddwl, yn bersonol, bod hyn yn rhywbeth y gallwn ni i gyd eistedd o amgylch y bwrdd gyda'n gilydd i ymdrin ag ef unwaith ac am byth.

Felly, rwy’n annog pob Aelod yn y Siambr hon i feddwl yn ofalus iawn am y cyfleoedd y mae Bil Cymru yn eu cyflwyno i ni. Rwy’n sylweddoli nad yw'n mynd mor bell ag y byddai pawb yn y Siambr hon yn dymuno. Ond mae'r rhain yn gamau pwysig, gyda phwerau pwysig yn cael eu rhoi i’r Cynulliad Cenedlaethol y byddwn yn gallu eu defnyddio i wella ansawdd bywyd pawb yng Nghymru, ac felly, byddaf yn ei gefnogi.

Lywydd, dros y misoedd diwethaf, rydw i, ynghyd â phobl o bleidiau eraill, yn cynnwys Dafydd Elis-Thomas, yn cynnwys Dafydd Wigley, Aelodau o’r Lib Dems, pobl o grwpiau gwahanol, trawsbleidiol hefyd, wedi bod yn gwneud beth allwn ni i gywiro Bil Cymru wrth iddo fynd trwy Dŷ’r Arglwyddi. Hoffwn i dalu teyrnged yn gyntaf i chi, Lywydd, am eich gwaith chi ar y Bil yma, i’r pwyllgor cyfansoddiadol a oedd wedi ein helpu ni gymaint gyda rhai o’r ‘arguments’ yr oedd angen inni eu gwneud yn y tŷ. Hefyd, rwyf yn meddwl bod hyn wedi ein helpu ni i lwyddo i ddarbwyllo’r Llywodraeth Brydeinig i gyfaddawdu mewn cymaint o ardaloedd, ac i dderbyn ein safiad ni eu bod nhw wedi mynd yn rhy bell o ran ceisio cadw pwerau yn Llundain. Ond, wrth gwrs, mae nifer o faterion yn y Bil yma sy’n dal i beri gofid inni. A gaf i fod yn glir: mae Bil Cymru yn gymhleth, mae’n aneglur, a gallwn ni fod yn sicr na fydd e’n setlo’r cwestiwn o berthynas Cymru gyda’r Deyrnas Unedig am genhedlaeth, yn unol â’r bwriad? Nid yw’r Bil wedi’i seilio ar unrhyw egwyddorion cyfansoddiadol. Nid oes eglurdeb yn y Ddeddf, sy’n golygu na ellir gwarantu na fydd unrhyw gyfeiriad i’r Uchel Lys yn y dyfodol i benderfynu ymhle y mae pŵer deddfwriaethol yn gorwedd.

Mae Aelodau Tŷ’r Arglwyddi ac, i fod yn deg, y Llywodraeth Dorïaidd wedi ei gwneud yn hollol glir na fydd y tŷ yn hapus i basio’r Ddeddf heb ganiatâd a chefnogaeth y mwyafrif o Aelodau’r Cynulliad. Y cwestiwn felly yw: a ddylem ni basio’r Ddeddf?

I believe that the question of whether we should pass the LCM is finally balanced. I think the Bill remains deeply flawed and complex. Nevertheless, I believe we should pass this LCM, and I’d like to make clear my reasons for this. First of all, I think that this is the only deal we are likely to see in the foreseeable future. This is the fourth Wales Bill since the Welsh public supported the establishment of the Assembly in 1997. Theresa May has demonstrated absolutely no interest whatsoever in Wales, and the UK Government is likely to be almost exclusively focused on Brexit for the foreseeable future. That Brexit decision, with the announcement by the Prime Minister today to go for a hard Brexit, means that we really need to batten down the hatches constitutionally before we’re battered around in the political flux that is about to engulf us. We need to ensure that there’s no attempt on behalf of the UK Government to repatriate powers from the EU, and to keep what are legitimately areas of Welsh Government competence in London.

This new Bill confirms the Sewel convention. That convention says that the UK Parliament will normally not legislate on devolved matters without the consent of the Assembly. It’s written in statute. The current Bill: it is not there. This is a safety mechanism that we need. Unless we’re on the same constitutional page, and under the same reserved-model system as Scotland and Northern Ireland, we are much more vulnerable to being picked off when the repatriation of powers happens under Brexit. This is also true of the promised great repeal Bill, where the opportunity for the UK Government to grab what are legitimately our Welsh Assembly powers is all too evident. I, for one, am not prepared to take that risk.

Now, the fiscal framework and the Barnett formula, as we’ve heard, provide us with guarantees that we won’t be worse off, relative to England, if public expenditure rises when a percentage of income tax powers to Wales is devolved. The deal also means we’ve got that additional £500 million that we can borrow in order to invest. I think this is going to become crucially important as austerity continues to bite, as we see a contraction in the economy and a withdrawal of EU structural funds.

I’m disappointed that the Bill remains complex, inaccessible and unclear. There’s been a failure to incorporate any fundamental or firm principles within the Bill, like clarity, stability, legitimacy and subsidiarity. As the First Minister stated, the Welsh Government drafted their own Bill, which was presented last year. That would have provided a much firmer platform for the constitutional settlement, but we are not in the driving seat in Westminster. Let’s recall: this is a Tory Bill.

In the Lords, we convinced the UK Government that they’d overstepped the mark by attempting to claw back powers that the Assembly already enjoys in areas such as adoption, railway planning and providing council tax relief. One of the expert witnesses to the constitution committee suggested that, under the current conferred model of government, everything was reserved except the kitchen sink, but that in the move to the reserved model, even the kitchen sink was now reserved. Through pushing back in the Lords, we have now regained control over most building regulations, including the kitchen sink. We’ve also convinced the Government to expand the areas where we previously did not have power, including over teachers’ pay, fixed-odds betting terminals, compulsory purchase orders and the community infrastructure levy, to name just a few. And we were obviously deeply disappointed that a tied vote on industrial relations in the public sector meant that the UK Government is heading for a constitutional punch-up, even before this Bill has been accepted.

Lywydd, over the past few months, I and Members of other parties, including Dafydd Elis-Thomas, Dafydd Wigley, Members of the Lib Dems and members of different cross-party groups have been doing what we can to correct the Wales Bill as it has gone through the House of Lords. I would like to pay tribute first of all to you, Llywydd, for your work on this Bill, and to the Constitutional and Legislative Affairs Committee, which helped us with some of the arguments that that we needed to make in the house, but also I think it has helped us to succeed in convincing the UK Government to compromise in so many areas and to accept our point of view that they had gone too far in trying to keep powers in London. But, of course, there are a number of matters in this Bill that do still cause us concern. May I be clear: the Wales Bill is complex, it’s unclear, and we can be sure that it won’t settle this question of Wales’s relationship with the United Kingdom for a generation, as was intended? The Bill isn’t based on any constitutional principles. There’s no clarity in the legislation, which means that we can’t guarantee that there won’t be any reference to the Supreme Court in future to decide where legislative powers lie.

Members of the House of Lords and, indeed, the Conservative Government have made it clear that they won’t be content to pass the legislation without the support of the majority of Assembly Members. The question therefore is whether we should pass this Bill.

Credaf fod y cwestiwn ynghylch a ddylem basio'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol yn un cytbwys o’r diwedd. Rwy'n meddwl bod y Bil yn parhau i fod yn ddiffygiol ac yn gymhleth iawn. Serch hynny, rwy’n credu y dylem basio’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, a hoffwn wneud fy rhesymau dros hyn yn glir. Yn gyntaf oll, rwy’n meddwl mai dyma’r unig fargen yr ydym yn debygol o’i gweld yn y dyfodol agos. Dyma'r pedwerydd Bil Cymru ers i’r cyhoedd yng Nghymru gefnogi sefydlu'r Cynulliad ym 1997. Nid yw Theresa May wedi dangos unrhyw ddiddordeb o gwbl yng Nghymru, ac mae Llywodraeth y DU yn debygol o fod yn canolbwyntio bron yn gyfan gwbl ar Brexit yn y dyfodol agos. Mae’r penderfyniad Brexit hwnnw, gyda chyhoeddiad y Prif Weinidog heddiw i fynd am Brexit caled, yn golygu bod angen inni fwrw iddi yn gyfansoddiadol cyn i ni gael ein colbio yn y ffrwd wleidyddol sydd ar fin ein llyncu. Mae angen inni sicrhau nad oes unrhyw ymgais ar ran Llywodraeth y DU i adennill pwerau o’r UE, ac i gadw'r hyn sy’n feysydd dilys o gymhwysedd Llywodraeth Cymru yn Llundain.

Mae'r Bil newydd yn cadarnhau confensiwn Sewel. Mae’r confensiwn hwnnw yn dweud na fydd Senedd y DU fel arfer yn deddfu ar faterion datganoledig heb ganiatâd y Cynulliad. Mae hynny wedi'i ysgrifennu mewn statud. Y Bil cyfredol: nid yw yno. Mae hwn yn gam diogelu sydd ei angen arnom. Oni bai ein bod ar yr un dudalen gyfansoddiadol, ac o dan yr un system model a gedwir yn ôl â'r Alban a Gogledd Iwerddon, rydym yn llawer mwy agored i gael ein taro pan fydd y pwerau’n cael eu hadfer dan Brexit. Mae hyn hefyd yn wir am y Bil diddymu mawr a addawyd, lle mae cyfle’n amlwg i Lywodraeth y DU fachu beth sydd yn gyfreithlon yn bwerau ein Cynulliad ni . Nid wyf fi, yn un, yn barod i gymryd y risg honno.

Nawr, mae'r fframwaith cyllidol a fformiwla Barnett, fel y clywsom, yn rhoi gwarantau na fyddwn yn waeth ein byd, o’n cymharu â Lloegr, os bydd gwariant cyhoeddus yn codi pan gaiff canran o bwerau treth incwm i Gymru ei ddatganoli. Mae'r cytundeb hefyd yn golygu bod gennym £500 miliwn ychwanegol y gallwn ei fenthyg er mwyn buddsoddi. Rwy'n credu bod hyn yn mynd i fod yn allweddol bwysig wrth i gyni barhau i frathu, wrth i ni weld crebachu yn yr economi a thynnu arian strwythurol yr UE yn ôl.

Rwy'n siomedig bod y Bil yn parhau i fod yn gymhleth, yn anhygyrch ac yn aneglur. Ni lwyddwyd i ymgorffori unrhyw egwyddorion sylfaenol neu gadarn yn y Bil, megis eglurder, sefydlogrwydd, cyfreithlondeb a datganoliaeth. Fel y dywedodd y Prif Weinidog, drafftiodd Llywodraeth Cymru ei Bil ei hun, a gyflwynwyd y llynedd. Byddai hwnnw wedi darparu llwyfan llawer cadarnach ar gyfer y setliad cyfansoddiadol, ond nid ydym yn y sedd yrru yn San Steffan. Gadewch i ni gofio: Bil y Torïaid yw hwn.

Yn Nhŷ'r Arglwyddi, argyhoeddwyd Llywodraeth y DU gennym eu bod wedi mynd yn rhy bell drwy geisio adfachu pwerau sydd eisoes gan y Cynulliad mewn meysydd fel mabwysiadu, cynllunio rheilffyrdd a darparu rhyddhad y dreth gyngor. Awgrymodd un o'r tystion arbenigol i'r pwyllgor cyfansoddiad, dan y model presennol o lywodraeth a roddwyd, fod pob dim oni bai sinc y gegin wedi’i gadw. Ond wrth symud tuag at y model cadw pwerau, roedd hyd yn oed sinc y gegin erbyn hyn wedi’i gadw. Trwy wthio yn ôl yn Nhŷ'r Arglwyddi, rydym bellach wedi adennill rheolaeth dros y rhan fwyaf o reoliadau adeiladu, gan gynnwys sinc y gegin. Rydym hefyd wedi argyhoeddi’r Llywodraeth i ehangu'r meysydd lle nad oedd gennym bŵer o'r blaen, gan gynnwys pŵer dros gyflogau athrawon, terfynellau betio ods sefydlog, gorchmynion prynu gorfodol a’r ardoll seilwaith cymunedol, i enwi ond ychydig. Ac rydym yn amlwg yn siomedig iawn bod pleidlais gyfartal ar gysylltiadau diwydiannol yn y sector cyhoeddus yn golygu bod Llywodraeth y DU yn mynd ar ei phen at ysgarmes gyfansoddiadol, hyd yn oed cyn i’r Bil hwn gael ei dderbyn.

I’ve been very generous with time. You do need to bring your remarks to a close.

Rwyf wedi bod yn hael iawn gydag amser. Mae angen i chi ddod â'ch sylwadau i ben.

Thank you very much. I think it is important, however, to underline that we failed to convince the Government to ensure that legislative and executive powers in all areas in the devolved settlement should be devolved.

This Bill comes at a momentous time for our country—a time when our nation, our continent and the world seem more unpredictable than ever before. It’s far from ideal, but it’s this or nothing. I believe that, because of our vulnerability as a nation at this point, the only responsible action is to support the Bill.

Diolch yn fawr iawn. Fodd bynnag, rwy'n credu ei bod yn bwysig pwysleisio ein bod wedi methu ag argyhoeddi’r Llywodraeth i sicrhau y dylid datganoli pwerau deddfwriaethol a gweithredol ym mhob maes o’r setliad datganoledig.

Mae'r Bil yn dod ar adeg bwysig i’n gwlad ni—ar adeg pan fo ein cenedl ni, ein cyfandir ni a'n byd ni yn ymddangos yn fwy anwadal nag erioed o'r blaen. Nid yw’n ddelfrydol o bell ffordd, ond mae’n fater o hwn neu ddim byd. Credaf, oherwydd ein natur fregus fel cenedl ar y pwynt hwn, mai’r unig gam cyfrifol yw cefnogi'r Bil.

Ni fyddai dim yn rhoi mwy o bleser i fi na gallu pleidleisio heddiw dros weithredu Mesur Cymru a fyddai’n grymuso pobl Cymru o ddifrif, a fyddai’n galluogi’r Cynulliad yma i aeddfedu ymhellach fel Senedd ein gwlad, ac a fyddai’n rhoi i Lywodraeth Cymru yr arfau angenrheidiol i sefydlogi a chryfhau ein heconomi, i greu Cymru fwy iach, ac i gryfhau ein cyfundrefn addysg yn y modd yr ydym ni yma yng Nghymru am ei flaenoriaethu. Ond nid dyna i fi ydy’r Mesur y mae gofyn i ni roi sêl bendith iddo fo. Nid dyma Fesur y gallaf i fod yn hyderus ei fod yn rhoi i drigolion Ynys Môn a gweddill Cymru y math o sicrwydd y dylen nhw ei gael fod gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru yr hawliau i ddilyn ei gwys ei hun, lle mae angen gwneud hynny, heb i rwystrau mympwyol gael eu rhoi yn ein ffordd gan Senedd Prydain.

I believe passionately that devolution itself should be devolved—that we in Wales should decide on those areas over which we should have responsibility. I believe passionately that any Bill on the future of Welsh competence should come from Wales. And the deeply flawed Bill that we’re being asked to approve today, I believe, is the perfect embodiment of why that is such an important principle. I won’t repeat detailed points made by some of my colleagues about the irrational list of reservations. I could talk about the steadfast refusal to devolve policing, the inexcusable and inexplicable refusal to move towards a distinct Welsh legal jurisdiction—the list goes on. But in terms of our powers to legislate on behalf of the people of Wales, I believe that this Bill, despite concessions that have been made, remains little more than Westminster crumbs dished out by an indifferent UK Conservative Government to a Wales that is meant to consider itself grateful to receive them.

There are, of course, positive elements here, and that is why it is, as Leanne Wood said, with a heavy heart that we vote against the strengthening of powers for this Assembly, as an institution, over its own affairs—over election arrangements, and so on. I, of course, want to see the beginnings of the devolution of income tax in our taxation armoury. I commend work done on the fiscal framework. I, of course, want to see a new funding formula. I understand why others may come to the conclusion that it is worth supporting this because of those positives. The First Minister himself said that the Labour group came to a reluctant decision.

On that point, to those suggesting that we in Plaid Cymru are voting against, somehow in the knowledge, because of the luxury of Labour supporting it, as Simon said we also had detailed, forensic discussions. The case was made to support this. Because I acknowledged the positives, I considered perhaps that even a principled abstention was the right course of action this afternoon. But, in the end, I had to ask myself to what extent the positives are little more than sweeteners to be taken alongside what is otherwise a very bitter Wales Bill pill. The positive of the introduction of a reserved-powers model, in principle, for example, which we have long called for, is undone, rather, is it not, by the mockery of that Whitehall-composed list itself? Plaid Cymru—

Nothing would give me more pleasure than being able to vote today for the implementation of a Wales Bill that would empower the people of Wales, that would enable this Assembly to mature further as a Parliament for our nation, and that would give the Welsh Government the necessary tools to stabilise and strengthen our economy, to create a healthier Wales, and to strengthen our education system in the way in which we here in Wales would want to prioritise. But that, for me, is not what this Bill that we are asked to give consent to today entails. This is not a Bill that gives me confidence that it will give the people of Anglesey and the rest of Wales the kind of assurances that they should have that their National Assembly has the rights to plough its own furrow, where necessary, without any of the arbitrary barriers put in place by the UK Parliament.

Credaf yn gryf y dylai datganoli ei hun gael ei ddatganoli—y dylem ni yng Nghymru benderfynu ar y meysydd hynny lle dylem gael cyfrifoldeb. Credaf yn angerddol y dylai unrhyw Fil ar ddyfodol cymhwysedd Cymru ddod o Gymru. Ac mae'r Bil diffygiol iawn y gofynnir i ni ei gymeradwyo heddiw, rwy’n credu, yn ymgorfforiad perffaith o bwysigrwydd yr egwyddor honno. Nid wyf am ailadrodd pwyntiau manwl a wnaed gan rai o’m cydweithwyr am y rhestr afresymol o amheuon. Gallwn siarad am y penderfyniad cadarn i wrthod datganoli plismona, y penderfyniad anfaddeuol ac anesboniadwy i wrthod symud tuag at awdurdodaeth gyfreithiol Gymreig wahanol—mae'r rhestr yn ddiddiwedd. Ond o ran ein pwerau i ddeddfu ar ran pobl Cymru, rwy'n credu bod y Bil hwn, er gwaethaf consesiynau sydd wedi cael eu gwneud, yn parhau i fod ychydig yn fwy na briwsion San Steffan a rannwyd gan Lywodraeth Geidwadol ddi-hid y DU i Gymru sydd i fod i ystyried ei hun yn ddiolchgar i'w derbyn.

Wrth gwrs, ceir elfennau cadarnhaol yma, a dyna pam, fel y dywedodd Leanne Wood, mai gyda chalon drom yr ydym yn pleidleisio yn erbyn cryfhau pwerau i'r Cynulliad hwn, fel sefydliad, dros ei faterion ei hun—dros drefniadau etholiadol, ac yn y blaen. Rwyf i, wrth gwrs, yn dymuno gweld cychwyn datganoli treth incwm yn ein harfogaeth trethi. Cymeradwyaf waith a wnaed ar y fframwaith cyllidol. Rwyf i, wrth gwrs, yn dymuno gweld fformiwla ariannu newydd. Rwy’n deall pam y gallai pobl eraill ddod i'r casgliad ei bod yn werth cefnogi hyn oherwydd y pethau cadarnhaol hynny. Dywedodd y Prif Weinidog ei hun fod y grŵp Lafur wedi dod i benderfyniad anfoddog.

Ar y pwynt hwnnw, i'r rhai hynny sy'n awgrymu ein bod ni ym Mhlaid Cymru yn pleidleisio yn ei erbyn, rywsut yn y wybodaeth, oherwydd y cysur bod Llafur yn ei gefnogi, fel y dywedodd Simon cawsom ninnau hefyd drafodaethau manwl, fforensig. Cafodd yr achos ei wneud i gefnogi hyn. Gan fy mod yn cydnabod y pethau cadarnhaol, roeddwn efallai yn ystyried mai ymatal egwyddorol hyd yn oed oedd y peth gorau i'w wneud y prynhawn yma. Ond, yn y diwedd, roedd yn rhaid i mi ofyn i mi fy hun i ba raddau y mae’r pethau cadarnhaol yn fawr mwy na melysyddion i'w cymryd ochr yn ochr â'r hyn sydd fel arall yn bilsen chwerw iawn o ran Bil Cymru. Mae’r elfen gadarnhaol ar gyflwyno model cadw pwerau, mewn egwyddor, er enghraifft, sy’n rhywbeth yr ydym wedi galw amdano ers amser hir, yn cael ei ddadwneud, braidd, onid yw, gan y rhestr chwerthinllyd honno a gyfansoddwyd gan Whitehall ei hun? Mae Plaid Cymru—

Would the Member give way on that point?

A fyddai'r Aelod ildio ar y pwynt hwnnw?

Thank you for giving way, Rhun. I fully understand that you have issues with this Bill. As other Members have said, it’s not perfect by any means. However, to dismiss the fiscal framework that we discussed earlier in the Cabinet Secretary’s statement as merely a positive—come on, we’ve been calling for Barnett reform for as long as I’ve been here, and for as long as you’ve been here. Here comes a positive, a very positive change to that financial situation. That will fall if this doesn’t go through.

Diolch i chi am ildio, Rhun. Rwy’n deall yn iawn eich bod chi’n anghytuno ag elfennau o’r Bil hwn. Fel y mae Aelodau eraill wedi'i ddweud, nid yw'n berffaith mewn unrhyw fodd. Fodd bynnag, mae gwrthod y fframwaith cyllidol a drafodwyd gennym yn gynharach yn natganiad Ysgrifennydd y Cabinet fel elfen gadarnhaol yn unig—dewch, rydym wedi bod yn galw am ddiwygio Barnett ers i mi fod yma, ers i chi fod yma. Dyma newid cadarnhaol, newid cadarnhaol iawn yn dod i'r sefyllfa ariannol. Bydd hynny'n methu os nad yw hwn yn mynd drwyddo.

I understand the question that you asked, but you are unfair in suggesting that we are dismissing the work that has been done on the fiscal framework. The question that has been asked today by Leanne Wood, amongst others, is: why on earth was that commendable work on the fiscal framework tied in to what is otherwise a set of powers that is a retraction in terms of the powers that we have? And I’ll also answer your point in this conclusion. Plaid Cymru is often wrongly accused of seeking devolution for its own sake. Well, today, we say a clear ‘no’. We want the devolution that is right for Wales. So, let’s begin work now, working together as a nation, across parties and across communities, to build a future Bill—a future for Wales made in Wales.

Rwy’n deall y cwestiwn a ofynasoch, ond rydych yn annheg wrth awgrymu ein bod yn diystyru’r gwaith sydd wedi ei wneud ar y fframwaith cyllidol. Y cwestiwn a ofynnwyd heddiw gan Leanne Wood, ymysg eraill, yw: pam ar y ddaear bod gwaith clodwiw ar y fframwaith cyllidol ynghlwm wrth yr hyn sydd fel arall yn gyfres o bwerau sydd yn tynnu'n ôl o ran y pwerau sydd gennym? A byddaf hefyd yn ateb eich pwynt yn y casgliad hwn. Mae Plaid Cymru yn aml yn cael ei chyhuddo ar gam o geisio datganoli er ei fwyn ei hun. Wel, heddiw, rydym yn dweud 'na' yn glir. Rydym eisiau’r math o ddatganoli sy'n iawn i Gymru. Felly, gadewch i ni ddechrau gweithio yn awr, gan weithio gyda'n gilydd fel cenedl, ar draws y pleidiau ac ar draws cymunedau, i adeiladu Bil yn y dyfodol—dyfodol i Gymru wedi’i wneud yng Nghymru.

A nation’s reach should exceed its grasp. Those are the words of Elystan Morgan, encouraging Westminster to adopt an ambitious approach to this Bill.

Ond, wrth edrych ar y Mesur yma, rwy’n gweld diffyg uchelgais—diffyg y math o uchelgais a oedd ynghlwm wrth y sylw hwnnw. Mae ystod o bwerau yma sydd yn bwerau defnyddiol, ond nid rhestr eang o bwerau y byddwn i wedi hoffi ei gweld yna. Mae’r Ddeddf, ar amryw o seiliau, yn gam yn ôl, fel yr ŷm ni wedi clywed yn y ddadl eisoes. Fe fyddwn ni’n cyflwyno Mesur ar gyfer undebau llafur na fyddai’n bosibl o dan y setliad newydd. Yn fy marn i, ac rwy’n siŵr bod lot yn y Siambr yn ei rhannu, dylai datganoli fod yn broses ‘incremental’, cam wrth gam, graddol, ond mewn un cyfeiriad. Felly, mae colli’r egwyddor honno yn beth pwysig iawn.

Nid dyma’r Mesur y byddwn i eisiau iddo fod o’n blaenau ni heddiw; byddwn i’n moyn gweld Mesur Llywodraeth Cymru a gyflwynwyd y llynedd ar lawr y Siambr heddiw, gydag ystod o bwerau sydd yn deilwng o Gymru, gyda safbwynt eglur yn nhermau’r setliad, a hefyd yn ein symud ni ar lwybr i gyfartaledd gyda seneddau’r Alban a Gogledd Iwerddon. Ond, gwrthodwyd y Mesur hwnnw gan yr Ysgrifennydd Gwladol a gan y Llywodraeth Dorïaidd.

Felly, nid oes dim brwdfrydedd gyda fi heddiw yn dod fan hyn i edrych ar y Mesur hwn, ond mae cryfderau yn y Mesur, ac mae’n rhaid inni gydnabod yr elfennau positif sydd yn y Mesur hefyd. Mae symud o fodel rhoi pwerau i fodel cadw pwerau yn gwyrdroi’r man cychwyn cyfansoddiadol. Rŷm ni’n dechrau o safbwynt hollol wahanol er gwaethaf rhestr faith, rhestr hirfaith, o gymalau cadw sydd, ar amryw seiliau, yn hollol anaddas. Mae’r egwyddor newydd honno yn cynnig sylfaen i ni allu adeiladu arni yn y blynyddoedd sydd i ddod—yn nhermau awdurdodaeth, yn sicr, ond hefyd yn nhermau tynnu nôl y cymylau cadw yna sydd yn gymaint o fwrn ar y Mesur.

Yn fy marn i, am wn i, ni fyddai hynny yn hollol ddigonol oni bai am y cwestiwn sydd yn gyd-destun i’r drafodaeth yma, ac i bob trafodaeth wleidyddol yr ŷm ni’n ei chael yma yng Nghymru, sef y cwestiwn o Brexit. Rwy’n credu ein bod ni’n tanystyried ar ein peryg—er gwaethaf y sylwadau rŷm ni wedi eu clywed heddiw, y bore yma, gan Theresa May, sydd wedi cael eu crybwyll yn y Siambr eisoes—rŷm ni’n tanystyried y risg i’r setliad datganoli a ddaw yn sgil y broses o adael yr Undeb Ewropeaidd. Nid wyf yn credu am eiliad fod greddf Llywodraeth San Steffan, na greddf y Prif Weinidog hon, o blaid unrhyw broses a fyddai’n caniatáu yn rhwydd i Gymru gael y pwerau o Frwsel rŷm ni’n haeddu eu cael, ac sydd yn hawl i ni.

Mae arweinydd yr wrthblaid wedi sôn am y ddelwedd o Brydain ac o Gymru y mae’r Prif Weinidog eisiau ei gweld, ac ni fyddai neb ar yr ochr yma o’r Siambr yn moyn gweld hynny. Dyna pam mae mor bwysig ein bod ni’n cryfhau ein sefyllfa ar gyfer y drafodaeth honno. Dyma pam mae mor bwysig bod gyda ni’r confensiwn Sewel, sydd yn rhoi cyfartaledd i ni gyda’r Alban a Gogledd Iwerddon, a chyfle cryfach i ni allu dadlau ein hachos yn erbyn y Llywodraeth yn San Steffan.

I think this is an imperfect Bill. It’s imperfect because it fails to recognise the maturity of the Welsh constitutional settlement, and it fails to recognise the potential that Wales can deploy with these extra powers that we have asked for over some time. But, I believe that at its core is the correct principle, of moving to a reserved-powers model, and that on balance that equips us better for what is going to be a much bigger set of battles ahead.

Dylai cyrhaeddiad cenedl fod yn fwy na’i gafael. Dyna eiriau Elystan Morgan, wrth annog San Steffan i fabwysiadu ymagwedd uchelgeisiol i’r Bil hwn.

But in looking at this Bill, I see a lack of ambition—a lack of the kind of ambition that was contained in that comment. There are a range of powers here that are useful, but not the wide range of powers that I would’ve liked to have seen included. The legislation is, in several instances, a retrograde step, as we have already heard in the debate. We will be introducing a Bill for trade unions that wouldn’t be possible under this new settlement. And in my opinion, and I’m sure that several people in the Chamber share this view, devolution should be an incremental process, a step-by-step process, a gradual process, but in one direction. So, the loss of that principle is very important.

This isn’t the Bill that I would want to see before us today; I would want to see the Welsh Government legislation that was introduced last year in the Chamber today, with a range of powers that is fitting for Wales, with a clear point of view in terms of the settlement, and which would move us towards parity with the Scottish and Northern Ireland parliaments. But, that was rejected by the Secretary of State and by the Conservative Government.

So, I have no enthusiasm, coming here today, to look at this Bill, but there are strengths in the legislation, and we have to acknowledge those positive aspects of the Bill. Moving from a conferred-powers model to a reserved-powers model overturns that starting point in terms of the constitution. We start from a completely different point of view, despite that long list of reservations that, in several instances, are inappropriate. But this new principle does give us a foundation to build upon in the coming years—in terms of jurisdiction, certainly, but also in terms of getting rid of those reservations that are such a burden on this Bill.

In my opinion, that wouldn’t be entirely sufficient, if it weren’t for that question that is the context of this debate and all political debates that we have here in Wales, namely that question of Brexit. I think that we underestimate at our peril—despite the comments that we have heard today, this morning, from Theresa May, mentioned in the Chamber already—we underestimate the risk to the devolution settlement that will emanate from that process of leaving the European Union. I don’t think for a second that the instinct of the Westminster Government or this Prime Minister is in favour of any process that would easily allow Wales to receive the powers from Brussels that we deserve and that are our right.

The opposition leader has talked about the image of the UK and Wales that the Prime Minister wants to see, and nobody on this side of the Chamber would want to see that. That’s why it’s so important that we strengthen our position for that coming debate. That’s why it’s so important that we do have the Sewel convention, which gives us equality with Scotland and Northern Ireland, and the opportunity for us to be able to argue our case against the Government in Westminster.

Rwy'n credu bod hwn yn Fil amherffaith. Mae'n amherffaith oherwydd ei fod yn methu â chydnabod aeddfedrwydd y setliad cyfansoddiadol yng Nghymru, ac mae'n methu â chydnabod y potensial y gall Cymru ei wireddu gyda’r pwerau ychwanegol hynny yr ydym wedi gofyn amdanynt dros beth amser. Ond, credaf fod yr egwyddor gywir wrth ei wraidd, sef symud i fodel cadw pwerau, a hynny at ei gilydd sy'n ein paratoi yn well ar gyfer yr hyn sy'n mynd i fod yn gyfres lawer mwy o frwydrau i ddod.

Wouldn’t it be great if we were all cheering for this legislative motion today taking us forward to getting the Wales Bill on the statute? Sadly, we are not in that position today, and I think that is largely because the Secretary of State for Wales has failed to convince his Cabinet colleagues and the Whitehall departments of the need for Wales to be treated in a similar way to Scotland and to Northern Ireland. I do very strongly feel that Wales has been treated with disrespect. And what is the reason for Wales to be treated differently than the other devolved nations? After the vote in 2011, which many people have referred to today, two thirds of the Welsh people voted for us to have primary law-making powers. There was a clear message from the people of Wales that they wanted us to make the laws, and that is a very changed situation, because I was in Westminster in 1997 when we passed the first Government of Wales Bill, and I can tell you that there wasn’t much enthusiasm for that from anywhere. The situation in Wales, I do think, has been transformed, and I do think that those feelings are being ignored by the Westminster Government and by the Whitehall departments.

I will be voting for this legislation today. It will be with gritted teeth, because I don’t think it does us justice, but I’ll be voting for it because of the reserved-powers model—I think that’s very important, that we do have that there, enshrined in law—because of the Sewel convention—again, I think that is vitally important—and because of the financial settlement. I do feel that we have, for many years, struggled to ensure that the Barnett formula is addressed. In setting up the fiscal framework that the Cabinet Secretary for Finance and Local Government has discussed earlier in this Chamber today, I think, overall, it would be wrong of us to reject that framework. It would be wrong to reject the progress that has actually been made. For those reasons, I will be voting for this legislation today. But, as I said, it is with gritted teeth.

The unwillingness of many Government departments at Westminster to concede significant requests for amendments, I think, is an indictment of perhaps how low the prestige of the Wales Office under the current Secretary of State has sunk and how the current Secretary of State for Wales has not been batting for Wales. And, you know, if you just—

Oni fyddai'n wych pe byddem ni i gyd yn cymeradwyo’r cynnig deddfwriaethol hwn heddiw yn mynd â ni ymlaen at gael y Bil Cymru ar y statud? Yn anffodus, nid ydym yn y sefyllfa honno heddiw, a chredaf fod hynny yn bennaf oherwydd bod Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi methu ag argyhoeddi ei gydweithwyr yn y Cabinet ac adrannau Whitehall am yr angen i Gymru gael ei thrin mewn ffordd debyg i'r Alban a Gogledd Iwerddon. Rwy’n teimlo'n gryf iawn fod Cymru wedi cael ei thrin ag amharch. A pham fod Cymru wedi’i thrin yn wahanol i’r gwledydd datganoledig eraill? Ar ôl y bleidlais yn 2011, y mae llawer o bobl wedi cyfeirio ati heddiw, roedd dwy ran o dair o'r bobl yng Nghymru wedi pleidleisio i ni gael pwerau deddfu sylfaenol. Roedd neges glir oddi wrth bobl Cymru eu bod yn dymuno i ni wneud y cyfreithiau, ac mae hynny'n sefyllfa sydd wedi newid yn fawr, oherwydd roeddwn i yn San Steffan ym 1997 pan basiwyd y Bil Llywodraeth Cymru cyntaf, a gallaf ddweud wrthych nad oedd llawer o frwdfrydedd ar gyfer hynny o unrhyw le. Mae'r sefyllfa yng Nghymru, rwy’n meddwl, wedi ei thrawsnewid, ac rwy’n credu bod y teimladau hynny yn cael eu hanwybyddu gan Lywodraeth San Steffan a chan adrannau Whitehall.

Byddaf yn pleidleisio dros y ddeddfwriaeth hon heddiw. Byddaf yn gyndyn o wneud hynny, oherwydd nid wyf yn credu ei bod yn gwneud cyfiawnder â ni, ond byddaf yn pleidleisio drosti oherwydd y model cadw pwerau—rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn, ein bod yn cael hynny yno, wedi’i ymgorffori yn y gyfraith—oherwydd confensiwn Sewel—eto, rwy’n meddwl bod hynny’n hanfodol bwysig—ac oherwydd y setliad ariannol. Rwy’n teimlo ein bod ni, ers blynyddoedd lawer, wedi’i chael hi’n anodd sicrhau bod fformiwla Barnett yn cael sylw. Wrth sefydlu'r fframwaith cyllidol y mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol wedi’i drafod yn gynharach yn y Siambr hon heddiw, rwy’n credu, ar y cyfan, y byddai'n anghywir i ni wrthod y fframwaith hwnnw. Byddai'n anghywir i ni wrthod y cynnydd a wnaed mewn gwirionedd. Am y rhesymau hynny, byddaf yn pleidleisio dros y ddeddfwriaeth hon heddiw. Ond, fel y dywedais, rwy’n gyndyn o wneud hynny.

Mae amharodrwydd llawer o adrannau'r Llywodraeth yn San Steffan i ildio i geisiadau sylweddol ar gyfer gwelliannau, rwy’n credu, yn feirniadaeth o bosibl o ba mor isel y mae lefel y parch at Swyddfa Cymru dan yr Ysgrifennydd Gwladol presennol wedi suddo a sut y mae’r Ysgrifennydd Gwladol Cymru presennol wedi methu ag ymladd dros Gymru. A, wyddoch chi, os ydych chi’n—

I do think it’s slightly regrettable that you seek to deprecate the current Secretary of State, who has worked tirelessly, along with colleagues, to deliver this Bill. But I will pose the question to you—you were a Member of Parliament in 2006, which voted for the then Wales Bill that gave us the LCM process; I don’t think your record in Parliament really stacks up against the transfer of responsibilities to this place that has happened under the Welsh Conservatives.

Rwy’n meddwl ei bod braidd yn anffodus eich bod yn ceisio sarhau’r Ysgrifennydd Gwladol presennol, sydd wedi gweithio'n ddiflino, ynghyd â chydweithwyr, i gyflwyno'r Bil hwn. Ond fe ofynnaf y cwestiwn hwn i chi—roeddech chi’n Aelod Seneddol yn 2006, a bleidleisiodd dros y Bil Cymru bryd hynny a roddodd y broses Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol i ni; nid wyf yn credu bod eich hanes yn y Senedd mewn gwirionedd yn cymharu yn erbyn y trosglwyddo cyfrifoldebau i'r lle hwn sydd wedi digwydd o dan y Ceidwadwyr Cymreig.

I’m talking about today, and I do feel that Wales’s case has not been made well in Westminster. I think that we would have come up with a better solution, a better Bill, if it had been done so and I commend what Eluned and her colleagues have done in the House of Lords to try to improve the situation, but you couldn’t really do the whole thing without having the Secretary of State for Wales there behind you.

Again, if you just look at the list of things that we can’t do—. No to air passenger duty powers. Why Northern Ireland? Why Scotland? What’s wrong with Wales? No to anti-social behaviour powers. No to alcohol-licencing powers. No to youth justice powers. Fifteen years ago, I was on a select committee in Westminster that recommended that youth justice powers should be devolved. I cannot conceive why youth justice powers cannot be devolved. No to industrial relations in devolved public services. No to non-for-profit bid for rail franchise powers. We could go on.

It is a very frightening thought that, in the draft Wales Bill, 21 of the 22 Acts passed by the Welsh Assembly would be ruled outside the competence of the Assembly or requiring a Minister of the Crown’s consent. And, even after the negotiations that have taken place, still 10 out of the 22 would be outside of our ability to legislate. This is for a Wales Bill that is meant to simplify the devolution model and enable this Assembly to be a fully-fledged legislature.

I believe that the passage of devolution has been a bit move forward and a bit move backwards. I’m voting for this LCM today because I think, overall, it is a bit of a move forward, but I wish that we could be here with a much better LCM, with a much more fully-fledged Bill ahead of us that would really satisfy our desires.

Rwy'n siarad am heddiw, ac nid wyf yn teimlo bod achos Cymru wedi’i ddadlau’n dda yn San Steffan. Rwy’n meddwl y byddem wedi dod o hyd i ateb gwell, Bil gwell, pe bai hynny wedi digwydd ac rwy’n cymeradwyo'r hyn y mae Eluned a'i chydweithwyr wedi ei wneud yn Nhŷ'r Arglwyddi i geisio gwella'r sefyllfa, ond ni allech wneud yr holl beth mewn gwirionedd heb gael Ysgrifennydd Gwladol Cymru yno y tu ôl i chi.

Unwaith eto, nid oes yn rhaid ond edrych ar y rhestr o bethau na allwn ni eu gwneud—. Na i bwerau toll teithwyr awyr. Pam Gogledd Iwerddon? Pam yr Alban? Beth sydd o'i le ar Gymru? Na i bwerau ymddygiad gwrthgymdeithasol. Na i bwerau trwyddedu alcohol. Na i bwerau cyfiawnder ieuenctid. Bymtheg mlynedd yn ôl, roeddwn ar bwyllgor dethol yn San Steffan a wnaeth argymell y dylai pwerau cyfiawnder ieuenctid gael eu datganoli. Ni allaf ddeall pam na all pwerau cyfiawnder ieuenctid gael eu datganoli. Na i gysylltiadau diwydiannol mewn gwasanaethau cyhoeddus datganoledig. Na i gais dielw ar gyfer pwerau masnachfraint rheilffyrdd. Gallem fynd ymlaen.

Mae'n syniad brawychus iawn, yn y Bil Cymru drafft, y byddai 21 o'r 22 o Ddeddfau a basiwyd gan y Cynulliad yn cael eu hystyried y tu allan i gymhwysedd y Cynulliad neu’n ei gwneud yn ofynnol i gael caniatâd Gweinidogion y Goron. Ac, hyd yn oed ar ôl y trafodaethau sydd wedi digwydd, byddai 10 allan o'r 22 yn dal i fod y tu hwnt i'n gallu i ddeddfu. Mae hyn ar gyfer Bil Cymru sydd i fod i symleiddio'r model datganoli a galluogi’r Cynulliad hwn i fod yn ddeddfwrfa gyflawn.

Credaf fod hynt datganoli wedi bod yn ychydig o gamau ymlaen ac yn ychydig o gamau yn ôl. Rwy’n pleidleisio dros y cynnig cysyniad deddfwriaethol hwn heddiw oherwydd fy mod yn meddwl, ar y cyfan, ei fod yn ychydig o gam ymlaen, ond hoffwn pe gallem fod yma â chynnig cydsyniad deddfwriaethol gwell o lawer, gyda Bil mwy cyflawn o lawer o'n blaenau, a fyddai wir yn bodloni ein dyheadau.

Today, I will be joining my Labour colleagues and voting for this legislative consent motion on the Wales Bill. Indeed, as said by many, it is what it is. For this, we have a Conservative UK Government, which has once again let down the people of Wales in this stated imperfection—. In October 2015, the then Secretary of State for Wales, Stephen Crabb, stated that the Wales Bill was:

‘a once-in-a-generation opportunity to draw a line under this ongoing, endless debate…about devolution’.

We fast-forward to January 2017, and we have the leader of the Welsh Conservatives here in the National Assembly for Wales saying that this won’t be the last Wales Bill but the last one of this parliamentary session. Wales, as has been stated, required a Westminster Wales Bill that offered clarity, simplicity, and a recognition, as Eluned Morgan has said, of the Welsh devolution journey of the last two decades.

The present Bill, though, will indeed give Wales more constitutional certainty, and the accompanying stronger fiscal framework affords an important incremental step in the right direction. It does deliver a fairer deal for Wales and I wish to pay full tribute to the finance Secretary, Mark Drakeford, for his considerable efforts in this regard. Let nobody be in doubt, however: the present Wales Bill is not a Bill that the Labour Party would have authored in its imperfect entirety.

The tortuous gestation of the Bill from conception to birth might be the stuff of lawyers’ dreams, but, for the ordinary person in the street, it has been a complex procedure. There is a fear held by many that the UK Government have not come to this process with clean hands. Whilst Tory politicians have talked of ending constitutional uncertainty between Cardiff Bay and Westminster, their actions have led many to believe their intention is to stunt, as others have said, the growing maturity of this place.

Welsh politicians elected by the Welsh people, and not Whitehall mandarins, should be driving the orderly organisation of the separation of powers between the UK and the Welsh Governments. We know from Theresa May’s earlier speech today that Brexit is still going to dominate UK politics for the next decade. Westminster will, as others have said, have no time and no inclination or even interest to look to Wales. Therefore, the reality is that this small and in some ways very unsatisfactory step forward for Wales is all that is on the table. As such, for the good of the Welsh people, we will not place an obstacle in front of what is less than a perfect Bill.

I want to place on record my appreciation of the work of my friend, Baroness Eluned Morgan, who represents Mid and West Wales, for her sterling work here in the Senedd and in the Lords. She has sought to mitigate the worst aspects of this imperfection. This has resulted, in many areas, the UK Government conceding on positions and points that once were non-negotiable. But, as Eluned Morgan told the House of Lords, the Bill continues to be complex, inaccessible, unclear and will not settle the devolution issue for Wales, as was the intention.

With hard Brexit coming down the track, it is imperative that we here in the National Assembly for Wales do not allow uncertainty in Wales’s devolution settlement, and to offer any opportunity for the UK Government to retain powers in London that should rightly be repatriated to Wales once the United Kingdom leaves the European Union.

May I finally comment on the important achievements within the strongly negotiated fiscal framework, including partial tax devolvement, a fair Barnett reform, improved financial access and permanency in the funding floor? These are things that we have talked about for a very, very long time, and it is here. Wales will not be worse off relative to England according to our needs with this Bill. Indeed, with a Tory UK Government addicted to failed policies of austerity, everything—everything—that we can do here in this Chamber to strengthen the hand of the Welsh Government to stimulate the economy is to be welcomed. The additional £500 million borrowing permitted will be of use to the people of Wales and Welsh Government.

So, yes, this Wales Bill is indeed imperfect. It is what it is. It has shown and demonstrated the weakness of the Secretary of State for Wales in standing up for Wales. As such, I will support, however, the legislative consent motion today, but I deeply regret the missed opportunity of the Tory Government’s attempt to play politics with the devolution settlement at the expense of Wales. Diolch.

Heddiw, byddaf yn ymuno â fy nghydweithwyr Llafur ac yn pleidleisio dros y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn ar Fil Cymru. Yn wir, fel y dywedodd llawer, mae yr hyn ydyw. Ar gyfer hyn, mae gennym Lywodraeth Geidwadol y DU, sydd unwaith eto wedi siomi pobl Cymru yn yr amherffeithrwydd hwn a nodwyd—. Ym mis Hydref 2015, dywedodd Ysgrifennydd Gwladol Cymru, Stephen Crabb, fod Bil Cymru yn:

gyfle unwaith mewn cenhedlaeth i dynnu llinell o dan y ddadl barhaus, ddiddiwedd hon ... ynglŷn â datganoli'.

Gan neidio ymlaen i fis Ionawr 2017, mae gennym arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig yma yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru, sy’n dweud nad hwn fydd y Bil Cymru olaf, ond yr olaf o'r sesiwn seneddol hon. Roedd ar Gymru, fel y dywedwyd, angen Bil Cymru San Steffan a oedd yn cynnig eglurder, symlrwydd, a chydnabyddiaeth, fel y mae Eluned Morgan wedi’i ddweud, o’r daith ddatganoli yng Nghymru yn y ddwy ddegawd ddiwethaf.

Bydd y Bil presennol, fodd bynnag, yn wir yn rhoi sicrwydd mwy cyfansoddiadol i Gymru, a bydd y fframwaith cyllidol cryfach sy'n cyd-fynd ag ef yn cynnig cam cynyddrannol pwysig yn y cyfeiriad cywir. Y mae’n cyflwyno bargen decach i Gymru a hoffwn dalu teyrnged lawn i'r Ysgrifennydd cyllid, Mark Drakeford, am ei ymdrechion sylweddol yn hyn o beth. Peidied neb ag amau, fodd bynnag: nid yw'r Bil Cymru presennol yn Fil y byddai'r Blaid Lafur wedi’i greu yn ei gyfanrwydd amherffaith.

Efallai fod datblygiad arteithiol y Bil o'r dechrau’n deg i'r pasio yn freuddwyd i gyfreithwyr, ond, i’r person cyffredin ar y stryd, mae wedi bod yn weithdrefn gymhleth. Mae ofn gan lawer nad yw Llywodraeth y DU wedi ymdrin â’r broses hon â dwylo glân. Er bod gwleidyddion Torïaidd wedi siarad am roi diwedd ar ansicrwydd cyfansoddiadol rhwng Bae Caerdydd a San Steffan, mae eu gweithredoedd wedi arwain llawer i gredu mai eu bwriad yw llesteirio, fel y mae eraill wedi dweud, aeddfedrwydd cynyddol y lle hwn.

Gwleidyddion Cymru wedi’u hethol gan bobl Cymru, ac nid mandariniaid Whitehall, ddylai fod yn rheoli’r gwaith o drefnu’n daclus y gwahanu pwerau rhwng Llywodraeth y DU a Chymru. Rydym yn gwybod o araith gynharach Theresa May heddiw y bydd Brexit yn parhau i ddominyddu gwleidyddiaeth y DU am y ddegawd nesaf. Ni fydd gan San Steffan, fel y mae eraill wedi dweud, unrhyw amser nac unrhyw awydd neu hyd yn oed unrhyw ddiddordeb mewn edrych ar Gymru. Felly, y gwir amdani yw mai’r cam ymlaen bach, ac mewn rhai ffyrdd, anfoddhaol iawn, hwn i Gymru yw'r cyfan sydd ar y bwrdd. Fel y cyfryw, er lles pobl Cymru, ni fyddwn yn rhoi rhwystr o flaen yr hyn sy’n Bil llai na pherffaith.

Rwyf am gofnodi fy ngwerthfawrogiad o waith fy ffrind, y Farwnes Eluned Morgan, sy'n cynrychioli Canolbarth a Gorllewin Cymru, am ei gwaith rhagorol yma yn y Senedd ac yn Nhŷ'r Arglwyddi. Mae hi wedi ceisio lliniaru agweddau gwaethaf yr amherffeithrwydd hwn. Mae hyn wedi arwain, mewn llawer o feysydd, at Lywodraeth y DU yn ildio ar safbwyntiau a phwyntiau nad oedd ar un adeg yn agored i drafodaeth. Ond, fel y dywedodd Eluned Morgan wrth Dŷ'r Arglwyddi, mae'r Bil yn parhau i fod yn gymhleth, yn anhygyrch, yn aneglur ac ni fydd yn datrys mater datganoli i Gymru, fel y bwriadwyd.

Gyda Brexit caled ar y gorwel, mae'n hanfodol nad ydym ni yma yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru yn caniatáu ansicrwydd yn setliad datganoli Cymru, nac yn cynnig unrhyw gyfle i Lywodraeth y DU i ddal gafael ar bwerau yn Llundain y dylent gael eu dychwelyd yn briodol i Gymru unwaith y bydd y Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd.

A gaf i wneud sylwadau yn olaf ar y llwyddiannau pwysig o fewn y fframwaith cyllidol a drafodwyd yn gryf, gan gynnwys datganoli treth yn rhannol, diwygio teg ar Barnett, gwell mynediad ariannol a sefydlogrwydd yn y cyllid gwaelodol? Mae'r rhain yn bethau yr ydym wedi siarad amdanynt ers amser maith, maith, ac y maent yma. Ni fydd Cymru yn waeth ei byd o’i chymharu â Lloegr o ran ein hanghenion gyda’r Bil hwn. Yn wir, gyda Llywodraeth Dorïaidd y DU yn gaeth i bolisïau cyni sydd wedi methu, bydd popeth—popeth—y gallwn ei wneud yma yn y Siambr hon i gryfhau llaw Llywodraeth Cymru i ysgogi'r economi i'w groesawu. Bydd y benthyciadau ychwanegol o £500 miliwn a ganiateir o ddefnydd i bobl Cymru ac i Lywodraeth Cymru.

Felly, ydi, mae Bil Cymru, yn wir yn amherffaith. Mae’r hyn ydyw. Mae wedi dangos ac amlygu gwendid Ysgrifennydd Gwladol Cymru wrth sefyll dros Gymru. Fel y cyfryw, byddaf serch hyn yn cefnogi’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol heddiw, ond gresynaf yn fawr at y cyfle a gollwyd yn sgil ymgais y Llywodraeth Dorïaidd i chwarae gwleidyddiaeth â'r setliad datganoli ar draul Cymru. Diolch.

Galwaf ar y Prif Weinidog i ymateb i’r ddadl.

I call on the First Minister to reply to the debate.

Diolch, Lywydd. Can I thank Members for their contributions to what has been the most important constitutional debate that we’ve had in Wales for some time? We’ve had a lot over the years, and no doubt we’ll have more to come in the future. Could I thank my colleague, Huw Irranca-Davies, for emphasising again, strongly, the points that I made, pointing out the flaws in this Bill, but the approach that we have taken on balance in terms of our support for it?

I listened very carefully to the speakers from Plaid Cymru. It seems to me that there’s no dispute between us as to our analysis of the Bill. We agree that the Bill has some good parts, that there are some areas where there appears to be a rolling back of the devolution settlement, and that it is inadequate when compared particularly to the Bill that was drafted by the Welsh Government. The difference is mainly in terms of the assessment of what the outcome would be if the LCM were to be rejected by the Assembly. For me, this opportunity wouldn’t present itself for some years in the future. That would leave us with a conferred-powers model, leave us with the inability to control our own democracy and our own devolution here in Wales, leave us with the inability, via the raising of income tax, to be able to borrow, which we know is hugely important and puts us on a par with other administrations in the UK, and there’s no knowing when such an opportunity would arise again. So, even though, as it were, what’s being presented is not the sleek Ferrari that we thought but a car that is somewhat below the level that we thought, it’ll still run, if not with the speed and the sleekness that we originally thought. Apologies to Lee Waters there for the analogy of cars; I know that’s something that never gets his approval. [Laughter.]

But, from our perspective, we went through the St David’s Day process, called an agreement. I don’t know who the agreement was with exactly, but it was a process to identify areas that could be devolved. There was no agreement as part of that process. We then saw, of course, the first Bill, which was so flawed that it was not supported by literally anybody outside of a very small group in Westminster.

It’s also right to say that there is a link between the fiscal framework and the Bill, but only because we made it absolutely clear to the UK Government that we would not support the Bill, nor the income tax provisions within it, unless the fiscal framework was addressed. If the fiscal framework had been unsatisfactory, the position that we would’ve taken today would’ve been different, because it would not have provided the financial security that Wales needed with those powers being devolved.

I listened carefully to what David Melding had to say. Again, his analysis of the constitutional issues is robust. There was one issue I did disagree with him on, however, and that is that it’s not so much a case of making the case for the jurisdiction to be created, but rather the alternative: it is normal for a jurisdiction to be created when a legislature is created. It is abnormal for that not to happen, so we have an abnormal jurisdiction—a uniquely abnormal one that cannot stand the test of time in the future. I thought that the solution that was alluded to by the Lord Chief Justice was an elegant one, where we had a formally separate jurisdiction, but we shared the court system, therefore not having the costs of a separate court system. I thought that was a very good solution. We even suggested to the Ministry of Justice that we would contribute towards it—if we shared it, there would be a financial cost for us. They even turned that down. So, it shows the intransigence that exists in terms of the jurisdictional issues, and we must carry on with a situation that is wholly unsatisfactory in that regard.

I listened to what the leader of UKIP had to say. He asks the question: what has changed in terms of the referendum on income tax? I give him the answer: time’s moved on. Scotland had substantial devolution, well beyond what was envisaged by the 1999 referendum in Scotland, without a referendum—powers well beyond what was envisaged then. Northern Ireland: corporation tax devolution without a referendum. My argument is that a referendum is to be used for major constitutional change—Brexit was one of them; it’s perfectly right that that should be decided through a referendum. Independence: if there were to be an independence referendum in the future, clearly, that would need a referendum. But the devolution of a part of the taxation system, to me, does not require a referendum. If it’s true for income tax, it must be true for corporation tax; it it’s true for corporation tax, it must be true, seeing as we’re leaving the EU and the Azores judgment would not apply in the future, for VAT. So, I think this is a pragmatic solution where we have guaranteed that the fiscal framework will not let Wales down. We went into the election in May being plain that we would not support a referendum at that stage as long as the safeguards were put in place.

My colleague Lee Waters from Llanelli: again, his analysis is correct. One of the questions he posed was over the timing and the context. If I thought that there would be an opportunity soon for a friendlier Government to exist at Westminster that would deliver the people of Wales what they required, then I would not support what’s before us. But it’s a question of what we know now, and, of course, what we know will be the case, certainly up until 2020, when, hopefully, enlightenment will be visited upon Westminster.

Dai Lloyd raised two points. Again, he’s right to say—I don’t argue against this—that there are some areas where there’s a rowing back of devolution, not as envisaged originally by the legislation, by the Government of Wales Act, but devolution as it’s developed because of the Supreme Court judgments. Again, the point I make is that I have looked at this as a package and looked at it overall in terms of what it delivers, as opposed to what it removes.

He did raise an important point in terms of the ‘relates to’ test. I can give him comfort, I hope, on that. The statements made by the UK Government during the passage of the Bill did provide reassurance on the operation of the purpose test. Our position is reinforced by the case law in relation to the Scotland Act, so an Assembly Bill provision will only fail the ‘relates to’ test where that provision has a reserved matter as its purpose, not simply because it touches a reserved matter, or brushes a reserved matter. The purpose of a provision in the Bill has to be to change something that is reserved. So, it’s not the case—and this was a fear that I had when I saw the original Bill—that if it touched on any kind of reserved competence then an Assembly provision would be outside of competence. That isn’t what we’ve seen in terms of what has been said in both Houses of Parliament and looking at the case law in Scotland.

I listened to the leader of the Welsh Conservatives. He should be careful what he says to the press, because many of us saw his comments in the press after the referendum talking about taking powers away from the Assembly, particularly in the field of agriculture. If he was misquoted, then it’s a matter for him to explain that, but that’s exactly what the rest of us read and I don’t remember there being—[Interruption.] Well, he had the opportunity to correct his position then; there’s no point doing it now, quietly. He had the opportunity to correct his position then. He has accepted and admitted that he does not support the devolution of policing to Wales, but he does to Manchester. He may well do to the north-east of England, or the devolution of the justice system and the jurisdiction, even though I’m pretty confident the people of Wales would support that if they were asked that question. He defends, as he must, the Secretary of State for Wales. I don’t doubt the efforts of the Secretary of State for Wales. I disagree with him on many points, but it shows the influence that he had, that he was not able to secure the devolution of air passenger duty, even though an airport in his own constituency would have been a major beneficiary. And that is a sad reflection of the influence that existed as far as his position was concerned, though I don’t doubt the effort that he put into this.

For me, this is not about nationalism or separatism or anything else; it’s about parity, about equality. It’s about making sure that, in the future, Wales is treated with the same respect and the same level of parity as Scotland and Northern Ireland, and making the UK a true partnership. I’ve listened, of course, to what Dafydd Elis-Thomas had to say in his analysis of the situation. Jenny Rathbone raised the issue of energy; those discussions will continue. We are seeing the substantial devolution of the energy consenting process, taking us well beyond where we are now, but, of course, that’s not to say things cannot change in the future. Listening to Simon Thomas, he coined a new phrase, which will be picked up by students of politics in the future: Westminsterism—saying the genie is out of the bottle. I don’t quite share his analysis as to where that would inevitably lead. It wouldn’t inevitably lead to Scottish independence, and the issue of the unification of Northern Ireland and the Republic is far trickier than perhaps he made out at the time he made that comment. But the point that I think is worth emphasising is this: the UK cannot continue as it is. If it leaves the EU, there has to be a mechanism put in place for agreeing common frameworks, perhaps in the field of agriculture, economic development, fisheries, in the future, by agreement, not by imposition from Westminster. And that’s why Westminsterism, if that’s what it means in the future, has to be resisted, if that is something that it tries to do.

I listened carefully to Darren Millar, who made a powerful moral case on fixed-odds betting terminals. My colleague Eluned Morgan again makes the point that the primary purpose, initially, of the tax-varying powers is to enable us to borrow. As a party, we have committed not to change the rate of income tax during the course of this Assembly term, but the ability to borrow is hugely important for us. Why should Wales not be able to do what everyone else is able to do, and that is borrow, especially when market rates are so low? I listened, finally, to Rhun ap Iorwerth and the points that he made. Again, I think it’s indicative, what he said, what Simon Thomas said and others have said, of the debate, the honest debate, I think, that took place in Plaid Cymru, as it did in my own party, as to where we should go in terms of supporting this LCM. The one thing I have to say is this: the old Britain as a unitary state is long dead. The old Britain where Britain meant England and bits added on is long dead. The time has come for a new Britain, a proper union, which I support, but a union of four equal partners. The UK is four nations—those are not my words, those are the words of David Cameron, who said that at the time of the Scottish referendum, and I agree with him. But for the union to succeed and to prosper in the future, then Westminster has to accept one thing, and that is that powers do not reside in Westminster to be doled out to Wales as and when Westminster sees fit. Powers rest with the people of Wales, and it’s for the people of Wales to decide what powers they wish to be exercised by Westminster. If that principle is adhered to and learned quickly, then Westminster will avoid the situation that it created for itself in Ireland at the time of Home Rule, that it created in 2014 and almost messed up in terms of Scotland. I think that is a more powerful Britain, a Britain of partners, a Britain of partner nations working together as the EU exit process continues.

But this Bill is not an example of that. If there’s one thing that must be learned in Westminster, it’s this: there must be proper respect for the four nations of the UK. The people of Wales deserve the powers that they themselves choose to have, and this process must never be repeated.

Diolch, Lywydd. A gaf i ddiolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau at yr hyn sydd wedi bod y ddadl gyfansoddiadol bwysicaf yr ydym wedi’i chael yng Nghymru ers peth amser? Rydym wedi cael llawer dros y blynyddoedd, ac nid oes amheuaeth y cawn fwy i ddod yn y dyfodol. A gaf i ddiolch i fy nghydweithiwr, Huw Irranca-Davies, am bwysleisio’n gryf unwaith eto, y pwyntiau a wneuthum yn tynnu sylw at y diffygion yn y Bil hwn, ond y dull yr ydym wedi’i gymryd rhwng bob dim o ran ein cefnogaeth iddo?

Gwrandewais yn astud iawn ar y siaradwyr o Blaid Cymru. Mae'n ymddangos i mi nad oes unrhyw anghydfod rhyngom ynghylch ein dadansoddiad o'r Bil. Rydym yn cytuno bod y Bil yn cynnwys rhai rhannau da, bod rhai meysydd lle’r ymddengys bod yna golli tir o ran y setliad datganoli, a'i fod yn annigonol o'i gymharu’n arbennig â'r Bil a ddrafftiwyd gan Lywodraeth Cymru. Mae'r gwahaniaeth yn bennaf o ran asesu beth fyddai'r canlyniad pe byddai'r Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol yn cael ei wrthod gan y Cynulliad. I mi, ni fyddai'r cyfle hwn yn cyflwyno ei hun eto am rai blynyddoedd. Byddai hynny'n ein gadael gyda’r model rhoi pwerau, yn ein gadael gyda'r anallu i reoli ein democratiaeth ni ein hunain a'n datganoli ni ein hunain yma yng Nghymru, yn ein gadael gyda'r anallu, drwy godi treth incwm, i fod yn gallu benthyg, yr ydym yn gwybod sy’n hynod bwysig ac yn ein rhoi ar yr un lefel â'r gweinyddiaethau eraill yn y DU, a does dim gwybod pa bryd y byddai cyfle o'r fath yn codi eto. Felly, er nad yw’r hyn sy'n cael ei gyflwyno yn Ferrari llyfn fel oeddem yn ei ddisgwyl, fel petai, ond yn hytrach yn gar sy'n braidd yn is na'r lefel yr oeddem wedi disgwyl, bydd yn dal i redeg, os nad gyda’r cyflymder a'r llyfnder yr oeddem yn ei ddisgwyl yn wreiddiol. Ymddiheuriadau i Lee Waters yna am y gyfatebiaeth geir; rwy'n gwybod bod hynny yn rhywbeth nad yw byth yn cael ei gymeradwyaeth. [Chwerthin.]

Ond, o'n safbwynt ni, aethom ni drwy'r broses Dydd Gŵyl Dewi, a elwir yn gytundeb. Nid wyf yn gwybod gyda phwy yr oedd y cytundeb yn union, ond roedd yn broses i nodi meysydd y gellid eu datganoli. Nid oedd unrhyw gytundeb yn rhan o'r broses honno. Yna gwelsom, wrth gwrs, y Bil cyntaf, a oedd mor ddiffygiol na chafodd ei gefnogi yn llythrennol gan unrhyw un y tu allan i grŵp bach iawn yn San Steffan.

Mae hefyd yn gywir i ddweud bod cysylltiad rhwng y fframwaith cyllidol a'r Bil, ond dim ond oherwydd ein bod ni wedi ei gwneud yn gwbl glir i Lywodraeth y DU na fyddem yn cefnogi'r Bil, na'r darpariaethau treth incwm ynddo, oni bai bod y fframwaith cyllidol yn cael sylw. Pe byddai’r fframwaith cyllidol wedi bod yn anfoddhaol, byddai’r safbwynt y byddem wedi’i gymryd heddiw wedi bod yn wahanol, oherwydd ni fyddai wedi darparu'r sicrwydd ariannol sydd ei angen ar Gymru wrth i’r pwerau hynny gael eu datganoli.

Gwrandewais yn ofalus ar yr hyn yr oedd gan David Melding i'w ddweud. Unwaith eto, mae ei ddadansoddiad o'r materion cyfansoddiadol yn gadarn. Roedd un mater yr oeddwn yn anghytuno ag ef yn ei gylch, fodd bynnag, sef nad yw'n gymaint o fater o wneud yr achos dros awdurdodaeth i gael ei chreu, ond yn hytrach y dewis arall: mae'n arferol i awdurdodaeth gael ei chreu pan fydd deddfwrfa yn cael ei chreu. Mae'n annormal i hynny beidio â digwydd, felly mae gennym awdurdodaeth annormal—un unigryw annormal na all ddal prawf amser yn y dyfodol. Roeddwn i'n meddwl bod yr ateb y cyfeiriwyd ato gan yr Arglwydd Brif Ustus yn un cain, lle cawsom awdurdodaeth ar wahân yn ffurfiol, ond roeddem yn rhannu system y llysoedd, ac felly heb gael costau system llysoedd ar wahân. Roeddwn i'n meddwl bod hwnnw'n ateb da iawn. Gwnaethom hyd yn oed awgrymu i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder y byddem yn cyfrannu tuag ato—pe byddem yn ei rannu, byddai cost ariannol i ni. Gwrthodwyd hynny ganddynt hyd yn oed. Felly, mae'n dangos yr anhyblygrwydd sy'n bodoli o ran y materion awdurdodaethol, a rhaid i ni barhau â sefyllfa sy'n gwbl anfoddhaol yn hynny o beth.

Gwrandewais ar yr hyn oedd gan arweinydd UKIP i'w ddweud. Mae'n gofyn y cwestiwn: beth sydd wedi newid o ran y refferendwm ar dreth incwm? Rhoddaf yr ateb iddo: mae amser wedi symud ymlaen. Cafodd yr Alban ddatganoli sylweddol, ymhell y tu hwnt i’r hyn a ragwelwyd gan refferendwm 1999 yn yr Alban, heb refferendwm—pwerau ymhell y tu hwnt i'r hyn a ragwelwyd bryd hynny. Gogledd Iwerddon: datganoli treth gorfforaeth heb refferendwm. Fy nadl i yw bod refferendwm i gael ei ddefnyddio ar gyfer newid mawr cyfansoddiadol—roedd Brexit yn un ohonynt; mae'n hollol iawn y dylai hynny gael ei benderfynu drwy refferendwm. Annibyniaeth: pe byddai refferendwm annibyniaeth yn y dyfodol, yn amlwg, byddai angen refferendwm. Ond datganoli rhan o'r system trethi, i mi, nid oes angen refferendwm. Os yw'n wir ar gyfer treth incwm, rhaid ei fod yn wir ar gyfer treth gorfforaeth; os yw’n wir ar gyfer treth gorfforaeth, rhaid iddo fod yn wir, gan ein bod yn gadael yr UE ac na fyddai’r dyfarniad Azores yn berthnasol yn y dyfodol, ar gyfer TAW. Felly, rwy’n credu bod hwn yn ateb pragmatig lle’r ydym wedi gwarantu na fydd y fframwaith cyllidol yn siomi Cymru. Aethom i mewn i'r etholiad ym mis Mai yn glir na fyddem yn cefnogi refferendwm ar y cam hwnnw ar yr amod bod y mesurau diogelu yn cael eu rhoi ar waith.

Fy nghydweithiwr Lee Waters o Lanelli: unwaith eto, mae ei ddadansoddiad yn gywir. Un o'r cwestiynau a ofynnodd ef oedd ynghylch yr amseriad a'r cyd-destun. Pe byddwn yn credu y byddai cyfle yn fuan am Lywodraeth gyfeillgar i fodoli yn San Steffan fyddai'n darparu i bobl Cymru yr hyn y maent ei angen, yna ni fyddwn yn cefnogi'r hyn sydd ger ein bron. Ond mae'n fater o hyn yr ydym yn ei wybod yn awr, ac, wrth gwrs, yr hyn yr ydym yn gwybod a fydd yn wir, yn sicr i fyny tan 2020, pryd, gobeithio, y bydd goleuedigaeth yn ymweld â San Steffan.

Cododd Dai Lloyd ddau bwynt. Unwaith eto, mae'n iawn i ddweud—nid wyf yn dadlau yn erbyn hyn—bod rhai meysydd lle mae rhwyfo yn ôl ar ddatganoli, nid fel y rhagwelwyd yn wreiddiol gan y ddeddfwriaeth, gan Ddeddf Llywodraeth Cymru, ond datganoli fel y mae wedi’i ddatblygu oherwydd dyfarniadau’r Goruchaf Lys. Unwaith eto, y pwynt yr wyf yn ei wneud yw fy mod wedi edrych ar hyn fel pecyn ac edrych arno yn gyffredinol o ran yr hyn y mae'n ei ddarparu, yn hytrach na'r hyn y mae'n cael gwared arno.

Cododd bwynt pwysig o ran y prawf 'yn ymwneud â'. Gallaf roi cysur iddo, rwy’n gobeithio, ar hynny. Fe wnaeth datganiadau Llywodraeth y DU yn ystod hynt y Bil ddarparu sicrwydd ar weithrediad y prawf diben. Mae ein sefyllfa wedi’i hatgyfnerthu gan y gyfraith achosion mewn perthynas â Deddf yr Alban, felly ni fydd darpariaeth Bil Cynulliad yn methu'r prawf 'yn cyfeirio at' ac eithrio pan mai diben y ddarpariaeth honno yw mater a gadwyd, nid dim ond oherwydd ei fod yn ymdrin â mater a gadwyd, neu’n lledgyffwrdd â mater a gadwyd. Mae’n rhaid mai diben darpariaeth yn y Bil yw newid rhywbeth sydd wedi’i gadw. Felly, nid yw'n wir—ac roedd hwn yn ofn a oedd gennyf pan welais y Bil gwreiddiol—os nad yw'n ymdrin ag unrhyw fath o gymhwysedd wedi’i gadw yna byddai darpariaeth y Cynulliad y tu allan i gymhwysedd. Nid dyna yw’r hyn yr ydym wedi ei weld o ran yr hyn a ddywedwyd yn nau Dŷ'r Senedd ac o edrych ar y gyfraith achos yn yr Alban.

Gwrandewais ar arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig. Dylai ef fod yn ofalus beth y mae'n ei ddweud wrth y wasg, gan fod llawer ohonom wedi gweld ei sylwadau yn y wasg ar ôl y refferendwm yn sôn am gymryd pwerau oddi wrth y Cynulliad, yn enwedig ym maes amaethyddiaeth. Os cafodd ei gamddyfynnu, yna mae'n fater iddo ef egluro hynny, ond dyna'n union yr hyn y mae'r gweddill ohonom yn ei ddarllen ac nid wyf yn cofio fod— [Torri ar draws.] Wel, cafodd gyfle i gywiro ei safbwynt bryd hynny; does dim pwynt ei wneud yn awr, yn dawel. Cafodd gyfle i gywiro ei safbwynt bryd hynny. Mae wedi derbyn a chyfaddef nad yw'n cefnogi datganoli plismona i Gymru, ond mae yn cefnogi hynny i Fanceinion. Efallai ei fod yn gwneud hynny i ogledd-ddwyrain Lloegr, neu ddatganoli'r system cyfiawnder a'r awdurdodaeth, er rwy'n eithaf hyderus y byddai pobl Cymru yn cefnogi hynny pe byddai’r cwestiwn yn cael ei ofyn iddynt. Mae'n amddiffyn Ysgrifennydd Gwladol Cymru, fel y mae'n rhaid iddo. Nid wyf yn amau ​​ymdrechion Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Rwy’n anghytuno ag ef ar sawl pwynt, ond mae'n dangos y dylanwad oedd ganddo, nad oedd modd iddo sicrhau datganoli toll teithwyr awyr, er y byddai maes awyr yn ei etholaeth ei hun wedi bod yn fuddiolwr mawr. Ac mae hynny’n adlewyrchiad trist o'r dylanwad a oedd yn bodoli cyn belled ag y mae ei sefyllfa ef yn y cwestiwn, er nad wyf yn amau’r ​​ymdrech a wnaeth yn hyn.

I mi, nid yw hyn yn ymwneud â chenedlaetholdeb neu ymwahaniaeth neu unrhyw beth arall; mae'n ymwneud â chydraddoldeb, â bod yn gyfartal. Mae'n ymwneud â sicrhau, yn y dyfodol, bod Cymru yn cael ei thrin â’r un parch a'r un lefel o gydraddoldeb â'r Alban a Gogledd Iwerddon, a gwneud y DU yn bartneriaeth wirioneddol. Rwyf wedi gwrando, wrth gwrs, ar yr hyn a oedd gan Dafydd Elis-Thomas i'w ddweud yn ei ddadansoddiad o'r sefyllfa. Cododd Jenny Rathbone fater ynni; bydd y trafodaethau hynny'n parhau. Rydym yn gweld datganoli sylweddol yn y broses ganiatáu ynni, sy’n mynd â ni ymhell y tu hwnt i fan ble'r ydym ni yn awr, ond, wrth gwrs, nid yw hynny yn golygu na all pethau newid yn y dyfodol. Wrth wrando ar Simon Thomas, bathodd ymadrodd newydd, a fydd yn cael ei dderbyn gan fyfyrwyr gwleidyddiaeth yn y dyfodol: ‘Westminsterism’—gan ddweud bod yr ysbryd wedi dianc o’r botel. Nid wyf yn llwyr rannu ei ddadansoddiad ynghylch ble y byddai hynny'n arwain yn anochel. Ni fyddai'n arwain yn anochel at annibyniaeth i'r Alban, ac mae’r mater o uno Gogledd Iwerddon a’r Weriniaeth yn llawer anoddach nag efallai yr oedd yn ei honni pan wnaeth y sylw hwnnw. Ond dyma’r pwynt yr wyf yn meddwl sy’n werth ei bwysleisio: ni all y DU barhau fel ag y mae. Os bydd yn gadael yr UE, mae'n rhaid cael mecanwaith ar waith ar gyfer cytuno ar fframweithiau cyffredin, efallai ym maes amaethyddiaeth, datblygu economaidd, pysgodfeydd, yn y dyfodol, drwy gytundeb, nid trwy orfodaeth gan San Steffan. A dyna pam y mae’n rhaid ymatal rhag ‘Westminsterism’, os mai dyna beth y mae'n ei olygu yn y dyfodol, os yw hynny'n rhywbeth y mae'n ceisio ei wneud.

Gwrandewais yn ofalus ar Darren Millar, a wnaeth achos moesol pwerus ar derfynellau betio ods sefydlog. Mae fy nghydweithiwr Eluned Morgan unwaith eto yn gwneud y pwynt mai prif ddiben, i ddechrau, y pwerau amrywio trethi yw ein galluogi ni i fenthyg. Fel plaid, rydym wedi ymrwymo i beidio â newid y gyfradd treth incwm yn ystod tymor y Cynulliad hwn, ond mae'r gallu i fenthyca yn hynod bwysig i ni. Pam na ddylai Cymru fod yn gallu gwneud yr hyn y mae pawb arall yn gallu ei wneud, sef benthyg, yn enwedig pan fo cyfraddau'r farchnad mor isel? Gwrandewais, yn olaf, ar Rhun ap Iorwerth a'r pwyntiau a wnaeth. Unwaith eto, rwy’n credu ei fod yn arwyddocaol, yr hyn a ddywedodd ef, yr hyn a ddywedodd Simon Thomas ac a ddywedodd eraill, am y ddadl, y ddadl onest, rwy’n meddwl, a ddigwyddodd ym Mhlaid Cymru, fel a ddigwyddodd yn fy mhlaid fy hun, ynghylch ble y dylem fynd o ran cefnogi’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Yr un peth y mae'n rhaid i mi ei ddweud yw hyn: mae’r hen Brydain fel gwladwriaeth unedol wedi hen farw. Mae’r hen Brydain lle’r oedd Prydain yn golygu Lloegr a darnau wedi eu hychwanegu wedi hen farw. Mae'r amser wedi dod i greu Prydain newydd, undeb briodol, yr wyf yn ei chefnogi, ond undeb o bedwar partner cyfartal. Mae’r DU yn bedair cenedl—nid fy ngeiriau i yw’r rheiny, ond geiriau David Cameron, a ddywedodd hynny ar adeg refferendwm yr Alban, ac rwy’n cytuno ag ef. Ond er mwyn i’r undeb lwyddo a ffynnu yn y dyfodol, yna mae’n rhaid i San Steffan dderbyn un peth, a hynny yw nad yw pwerau yn byw yn San Steffan i gael eu rhoi ar gardod i Gymru pan fydd San Steffan yn gweld yn dda. Gan bobl Cymru y mae’r pwerau, a mater i bobl Cymru yw penderfynu pa bwerau y maent yn dymuno iddynt gael eu harfer gan San Steffan. Os cedwir at yr egwyddor honno, ac os caiff ei dysgu yn gyflym, yna bydd San Steffan yn osgoi'r sefyllfa a greodd iddi hi ei hun yn Iwerddon ar adeg Ymreolaeth, a greodd yn 2014 ac y bu bron iddi â gwneud smonach ohoni o safbwynt yr Alban. Credaf fod honno yn Brydain fwy pwerus, yn Brydain o bartneriaid, yn Brydain o genhedloedd partner yn gweithio gyda'i gilydd wrth i'r broses o ymadael â’r UE barhau.

Ond nid yw’r Bil hwn yn enghraifft o hynny. Os oes un peth y mae'n rhaid ei ddysgu yn San Steffan, dyma ydyw: mae’n rhaid bod parch dyledus i bedair gwlad y DU. Mae pobl Cymru yn haeddu’r pwerau y maent hwy eu hunain yn dewis eu cael, a rhaid peidio byth ag ailadrodd y broses hon.

Y cwestiwn yw a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais ar gyfer yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting under this item until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

7. 5. Rheoliadau Cynlluniau Gostyngiadau’r Dreth Gyngor (Gofynion Rhagnodedig a'r Cynllun Diofyn) (Cymru) (Diwygio) 2017
7. 5. The Council Tax Reduction Schemes (Prescribed Requirements and Default Schemes) (Wales) (Amendment) Regulations 2017

Yr eitem nesaf ar yr agenda yw’r Rheoliadau Cynlluniau Gostyngiadau’r Dreth Gyngor (Gofynion Rhagnodedig a’r Cynllun Diofyn) (Cymru) (Diwygio) 2017, ac rwy’n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i wneud y cynnig—Mark Drakeford.

The next item on the agenda is the Council Tax Reduction Schemes (Prescribed Requirements and Default Schemes) (Wales) (Amendment) Regulations 2017. I call on the Cabinet Secretary for Finance and Local Government to move the motion—Mark Drakeford.

Cynnig NDM6200 Jane Hutt

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5.

Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Cynlluniau Gostyngiadau'r Dreth Gyngor (Gofynion Rhagnodedig a'r Cynllun Diofyn) (Cymru) (Diwygio) 2017 yn cael ei llunio yn unol â'r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 5 Rhagfyr 2016.

Motion NDM6200 Jane Hutt

To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5.

Approves that the draft The Council Tax Reduction Schemes (Prescribed Requirements and Default Scheme) (Wales) (Amendment) Regulations 2017 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 5 December 2016.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch yn fawr, Lywydd. The regulations the National Assembly has been asked to approve today will amend the 2013 council tax reduction scheme regulations. The amendments are needed to ensure the orderly continuation of the scheme for 2017-18 and to be sure that the figures used to calculate a person’s entitlement to a reduction in their council tax are increased to take account of rises in the cost of living. Financial figures relating to working-age people, disabled people and carers are increased in line with the consumer price index, and this contrasts with the UK Government’s policy of freezing working-age benefits until 2019-20. Figures relating to pensioners will be increased by 2.4 per cent, and, in doing so, we build in additional protection for pensioners, who are less able to obtain additional income from other sources.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Mae'r rheoliadau y gofynnwyd i’r Cynulliad Cenedlaethol eu cymeradwyo heddiw yn diwygio rheoliadau cynllun gostyngiadau’r dreth gyngor 2013. Mae angen y diwygiadau i sicrhau parhad trefnus y cynllun ar gyfer 2017-18 ac i fod yn sicr bod y ffigurau a ddefnyddir i gyfrifo hawl person i gael gostyngiad i’w dreth gyngor yn cael eu cynyddu i ystyried cynnydd yng nghostau byw. Mae ffigurau ariannol yn ymwneud â phobl o oedran gweithio, pobl anabl a gofalwyr yn cael eu cynyddu yn unol â'r mynegai prisiau defnyddwyr, ac mae hyn yn wahanol i bolisi Llywodraeth y DU o rewi budd-daliadau oedran gweithio hyd at 2019-20. Bydd ffigurau sy'n ymwneud â phensiynwyr yn cael eu cynyddu 2.4 y cant, ac, wrth wneud hynny, rydym yn adeiladu amddiffyniad ychwanegol i bensiynwyr, nad yw mor rhwydd iddynt gael incwm ychwanegol o ffynonellau eraill.

Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer took the Chair.

From April 2016, the UK Government introduced new restrictions in respect of entitlements to housing benefit by removing the family premium for new births and new claims. These changes will not be implemented in respect of council tax reductions in Wales. As with the decisions to continue uprating working-age entitlements, this Welsh Government aims to protect applicants who have been affected by welfare reforms from any further cuts in income. Similarly, from April 2016, the backdating period for housing benefit applications was shortened to four weeks by the UK Government. We will not do that for council tax reduction schemes here in Wales. If we do not approve these regulations today, then those protections to some of the least well-off households in the whole of Wales will not be updated and carried forward, and I therefore ask Members to approve the regulations before them this afternoon.

O fis Ebrill 2016, cyflwynodd Llywodraeth y DU gyfyngiadau newydd o ran hawliau i fudd-dal tai drwy ddileu'r premiwm teulu ar gyfer genedigaethau newydd a hawliadau newydd. Ni fydd y newidiadau hyn yn cael eu rhoi ar waith ar gyfer gostyngiadau i’r dreth gyngor yng Nghymru. Fel yn achos y penderfyniadau i barhau i uwchraddio hawliau pobl o oedran gweithio, mae’r Llywodraeth Cymru hon â’r nod o amddiffyn ceiswyr sydd wedi cael eu heffeithio gan ddiwygiadau lles rhag unrhyw doriadau pellach mewn incwm. Yn yr un modd, o fis Ebrill 2016 ymlaen, mae’r cyfnod ôl-ddyddio ar gyfer ceisiadau budd-dal tai wedi ei fyrhau i bedair wythnos gan Lywodraeth y DU. Ni fyddwn yn gwneud hynny ar gyfer cynlluniau gostyngiadau’r dreth gyngor yma yng Nghymru. Os na fyddwn yn cymeradwyo'r rheoliadau hyn heddiw, ni fydd yr amddiffyniadau hynny i rai o'r aelwydydd lleiaf cefnog yng Nghymru gyfan yn cael eu diweddaru a’u parhau, ac felly gofynnaf i’r Aelodau gymeradwyo'r rheoliadau sydd ger eu bron y prynhawn yma.

Thank you very much. I have no speakers for the debate. Therefore, the proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Diolch yn fawr iawn. Nid oes gennyf unrhyw siaradwyr ar gyfer y ddadl. Felly, y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, caiff y cynnig ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

8. 6. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar Fil Cyflenwadau Meddygol (Costau) y Gwasanaeth Iechyd
8. 6. Legislative Consent Motion on the Health Service Medical Supplies (Costs) Bill

We now move on to item 6, which is the legislative consent motion on the Health Service Medical Supplies (Costs) Bill, and I call on the Cabinet Secretary of Health, Well-being and Sport to move the motion—Vaughan Gething.

Symudwn ymlaen yn awr i eitem 6, sef y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Cyflenwadau Meddygol (Costau) y Gwasanaeth Iechyd, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon i gynnig y cynnig—Vaughan Gething.

Cynnig NDM6201 Vaughan Gething

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6 yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau ym Mil Cyflenwadau Meddygol (Costau) y Gwasanaeth Iechyd sy'n ymwneud â chael a rhannu gwybodaeth am gynhyrchion y gwasanaeth iechyd i'r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru.

Motion NDM6201 Vaughan Gething

To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Health Service Medical Supplies (Costs) Bill relating to obtaining and sharing information on health service products in so far as they fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales, should be considered by the UK Parliament.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I move the motion.

I’d like to start by thanking the Health, Social Care and Sport Committee for their scrutiny of the LCM, and I note that they raise no particular objections. The UK Government introduced the Health Service Medical Supplies (Costs) Bill into Parliament on 15 September last year. The aims of the Bill are the clarify the UK Government’s existing powers that the Secretary of State can introduce a payment mechanism in the statutory scheme for medicines pricing in the UK, and to strengthen existing powers to tackle excessively priced unbranded generic medicines, and to provide a stronger power to collect information on the cost of medicines and medical supplies throughout the supply chain.

Amongst other things within the Bill, clause 6 enable the Secretary of State in the UK Government to provide pricing information obtained for reserve purposes to Welsh Ministers for use for devolved purposes. Clause 7 enables Welsh Ministers to make regulations to require providers of NHS pharmaceutical services and primary medical services in Wales to provide information to Welsh Ministers regarding prices paid, discounts, rebates given and revenue or profits accrued in the course of supplying medicines and medical appliances. This sort of information will be used by Welsh Ministers to assist in the determination of remuneration and payments to NHS pharmacists and providers of primary medical services in Wales. It will also be used to consider whether there is an adequate supply of medicines and other health service products available to the health service here in Wales, at a price that represents value for money.

Currently, Welsh Ministers do not have powers to require providers of NHS pharmaceutical services or primary medical services to provide information relating to the supply of health service products. Making these provisions for Wales in the Bill will ensure the UK as a whole can take a consistent approach to gathering information from across the entire supply chain, and I therefore ask Assembly Members to support the legislative consent motion.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Cynigiaf y cynnig.

Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon am graffu ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol, ac rwyf yn nodi nad ydynt yn codi unrhyw wrthwynebiadau penodol. Cyflwynodd Llywodraeth y DU y Bil Cyflenwadau Meddygol (Costau) y Gwasanaeth Iechyd i'r Senedd ar 15 Medi y llynedd. Nodau'r Bil yw egluro pwerau presennol Llywodraeth y DU sef y caiff yr Ysgrifennydd Gwladol gyflwyno mecanwaith talu yn y cynllun statudol ar gyfer prisio meddyginiaethau yn y DU, a chryfhau pwerau presennol i fynd i'r afael â meddyginiaethau cyffredinol heb eu brandio sydd wedi eu gorbrisio, ac i ddarparu pŵer cryfach i gasglu gwybodaeth am y gost o feddyginiaethau a chyflenwadau meddygol ym mhob rhan o’r gadwyn gyflenwi.

Ymhlith pethau eraill yn y Bil, mae cymal 6 yn galluogi'r Ysgrifennydd Gwladol yn Llywodraeth y DU i ddarparu gwybodaeth prisio a geir ar gyfer dibenion wrth gefn i Weinidogion Cymru i'w defnyddio ar gyfer dibenion datganoledig. Mae cymal 7 yn galluogi Gweinidogion Cymru i wneud rheoliadau i'w gwneud yn ofynnol i ddarparwyr gwasanaethau fferyllol a gwasanaethau meddygol sylfaenol y GIG yng Nghymru i ddarparu gwybodaeth i Weinidogion Cymru ynghylch prisiau a delir, gostyngiadau, ad-daliadau a roddir a refeniw neu elw a gronnwyd wrth gyflenwi meddyginiaethau a chyfarpar meddygol. Bydd y math yma o wybodaeth yn cael ei defnyddio gan Weinidogion Cymru i gynorthwyo wrth benderfynu ar daliadau cydnabyddiaeth a thaliadau i fferyllwyr a darparwyr gwasanaethau meddygol sylfaenol y GIG yng Nghymru. Bydd hefyd yn cael ei defnyddio i ystyried pa un a oes cyflenwad digonol o feddyginiaethau a chynhyrchion eraill y gwasanaeth iechyd ar gael i'r gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru, am bris sy'n cynrychioli gwerth am arian.

Ar hyn o bryd, nid oes gan Weinidogion Cymru bwerau i fynnu bod darparwyr gwasanaethau fferyllol neu wasanaethau meddygol sylfaenol y GIG yn darparu gwybodaeth yn ymwneud â chyflenwi cynhyrchion y gwasanaeth iechyd. Bydd gwneud y darpariaethau hyn i Gymru yn y Bil yn sicrhau y bydd gan y DU gyfan ddull cyson o gasglu gwybodaeth o bob rhan o'r gadwyn gyflenwi gyfan, ac felly gofynnaf i Aelodau'r Cynulliad gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol.

Thank you very much. Again, we have no speakers for the debate. Therefore, the proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Diolch yn fawr iawn. Unwaith eto, nid oes gennym unrhyw siaradwyr ar gyfer y ddadl. Felly, y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, caiff y cynnig ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

9. 7. Dadl: Setliad Llywodraeth Leol 2017-18
9. 7. Debate: The Local Government Settlement 2017-18

We now move to the debate on the local government settlement, and I call on the Cabinet Secretary for Finance and Local Government to move the motion—Mark Drakeford.

Symudwn yn awr at y ddadl ar setliad llywodraeth leol, ac rwy'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i ddwyn y cynnig ger ein bron—Mark Drakeford.

Cynnig NDM6202 Jane Hutt

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol ag Adran 84H o Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1988, yn cymeradwyo Adroddiad Cyllid Llywodraeth Leol (Rhif 1) 2017-2018 (Setliad Terfynol—Cynghorau). Gosodwyd copi o'r adroddiad yn y Swyddfa Gyflwyno ar 21 Rhagfyr 2016.

Motion NDM6202 Jane Hutt

To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Section 84H of the Local Government Finance Act 1988, approves the Local Government Finance Report (No. 1) 2017-2018 (Final Settlement—Councils), which was laid in the Table Office on 21 December 2016.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Rydw i’n falch o gyflwyno o flaen y Cynulliad i’w gymeradwyo setliad llywodraeth leol 2017-18 ar gyfer y 22 o gynghorau sir a chynghorau bwrdeistref sirol yng Nghymru. Y flwyddyn nesaf, ar ôl cymryd popeth i ystyriaeth, bydd awdurdodau lleol Cymru yn derbyn dros £4.1 biliwn o gyllid refeniw cyffredinol. Mae hwn yn gynnydd o 0.2 y cant, o’i gymharu â’r flwyddyn 2016-17. Dyma’r cynnydd cyntaf yn y setliad llywodraeth leol ers 2013-14.

Mae’r setliad yn adlewyrchu ein cytundeb gyda Phlaid Cymru i roi £25 miliwn yn ychwanegol i lywodraeth leol i’w helpu i ddarparu gwasanaethau hanfodol, yn ogystal ag £1 filiwn ar gyfer cludiant i’r ysgol a £3 miliwn ar gyfer cynllun peilot ar drefniadau parcio yng nghanol trefi. O gofio am y pwysau o bob cyfeiriad ar gyllideb Cymru, rwy’n credu bod hwn yn setliad teg i lywodraeth leol a’i fod cryn dipyn yn well na’r hyn y buasai’r rhan fwyaf o bobl o fewn llywodraeth leol yn ei ddisgwyl.

Dirprwy Lywydd, the Welsh Government has protected funding for local government in Wales in recent years, and this settlement is no different. Now, I recognise that, despite these efforts, gross revenue funding by Welsh authorities was 4 per cent lower in real terms over the period 2010-11 to 2015-16. Across our border in England, however, according to the National Audit Office, councils were having to deal with reductions in the real-terms spending power available to them of 25 per cent over the same period.

In preparing the settlement, careful consideration has been given to the advice of the distribution sub-group and finance sub-group around improvements to the local government funding formula. The distribution reflects the most up-to-date assessment of relative need, based on a wealth of information about the demographic, physical, economic and social characteristics of every authority in Wales. In the normal manner, a formal consultation has been carried out on the provisional settlement, and I am confident that the funding announced provides councils with a robust basis for their financial planning for the coming year.

In the final settlement, a further £6 million has been provided over and above the funding set out in the draft settlement for work to support the prevention of homelessness. Homelessness, or the threat of it, has a significant negative impact on people’s lives. Preventing it, therefore, contributes to our well-being goal of a healthier Wales and to achieving our well-being objective of improving access to secure and safe homes.

I said here in the Assembly in our first full draft budget debate that this was a budget for stability and ambition, and that ambition extends very directly to those commitments in ‘Taking Wales Forward’ to be discharged in partnership with local authorities. This settlement, therefore, provides £4.5 million to fund the commitment to increase the capital limit used by local authorities that charge for residential care. The limit will rise from £24,000 to £30,000 in the next financial year, and this is the first step in the delivery of our commitment to move towards a limit of £50,000. Secondly, the settlement provides £0.3 million to fund the commitment to introduce a full disregard of the war disablement pension in financial assessments for charging for social care. And thirdly, £1.6 of additional funding outside the settlement has been included to ensure that no authority sees a reduction of greater than 0.5 per cent in its budget, compared to its 2016-17 general revenue funding allocation.

Dirprwy Lywydd, it’s a shared ambition with local government that specific grants are used sparingly and strategically, and the settlement for 2017-18 contains £3.1 million of funding previously provided through specific grants. This includes £2.85 million of funding previously provided via the social services delivering transformation grant. In total, this means that annual funding of over £194 million has been transferred into the settlement since 2011-12, and, as finance Minister as well as local government Minister, that is a process that I intend to pursue further as this Assembly proceeds.

Dirprwy Lywydd, amendments to the budget happen in both directions. The change in arrangements for the registration of the education workforce has resulted in a transfer out of the settlement of £1 million formerly provided in respect of teacher registration fee subsidies. The bulk of changes, however, have been to add to the resources available to local government in Wales.

The final budget, approved by the National Assembly last week, provided for an additional £10 million in recognition of the particular financial challenges arising from the provision of social care, including workforce pressures. This is over and above the £25 million originally announced in recognition of the importance of strong, local social services to the long-term success of the health service in Wales and in recognition of the growing pressures that social services face.

As Members will know, through announcements made before Christmas, an additional £10 million for non-domestic rates relief in 2017-18 is to be provided alongside the £10 million already announced for the transitional relief scheme. The mechanism for deploying this additional funding has been agreed through discussion with Plaid Cymru. It will be delivered through local authorities and targeted at businesses on the high street and in the hospitality sector.

Alongside the settlement, I published the latest information on the Welsh Government grant schemes for 2017-18. The most up-to-date information on local authority capital funding has also been released. Overall for next year, there has once again been no reduction to general capital funding, which remains at £143 million.

As Members will be aware, while the unhypothecated settlement is the largest single source of funding available to authorities, it is not the only one. In setting their budgets and council tax levels for next year, I expect every authority to take account of all the available funding streams and to consider how to secure best value for Welsh taxpayers through effective and efficient service provision, deploying the latest advice from the Wales Audit Office in their particular circumstances.

We offer considerable flexibility to authorities in Wales, which is not available to their counterparts in England. That flexibility allows them to exercise autonomy and responsibility in managing their finances. In return, it is for them to shape their budgets in the round, combining resources made available nationally with revenues raised locally.

Dirpwy Lywydd, this is a fair settlement for local government in challenging times and enables authorities the opportunity to focus on the significant changes that will be required to manage the longer-term reductions in funding.

I’ll repeat the message that I’ve given to all public services in Wales and their partners since the overall draft budget was published in October: now is the time to plan ahead purposefully and unstintingly for those decisions that will be needed to make harder choices and face the tougher times that lie in the future. In the meantime, and as for next year, I ask Assembly Members to support the motion before them this afternoon.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I am pleased to lay before the Assembly for approval the local government settlement for 2017-18 for the 22 county councils and county borough councils in Wales. Next year, after taking everything into consideration, local authorities in Wales will receive over £4.15 billion in general capital funding. This is an increase of 0.2 per cent as compared to the year 2016-17. This is the first increase in the local government settlement since 2013-14.

The settlement reflects our agreement with Plaid Cymru to allocate £25 million in addition to local government to help it provide vital services, as well as £1 million for school transport and £3 million for a pilot scheme with regard to parking arrangements in town centres. Bearing in mind the pressure from all directions on the Welsh budget, I believe that this is a fair settlement for local government and that it is much better than what the majority of people within local government would have expected.

Ddirprwy Lywydd, mae’r Llywodraeth wedi diogelu cyllid ar gyfer llywodraeth leol yng Nghymru yn y blynyddoedd diwethaf, ac nid yw’r setliad hwn yn wahanol. Yn awr, rwyf yn cydnabod, er gwaethaf yr ymdrechion hyn fod y cyllid refeniw gros sydd gan yr awdurdodau 4 y cant yn is mewn termau gwirioneddol dros y cyfnod 2010-11 i 2015-16. Ar draws y ffin yn Lloegr, fodd bynnag, yn ôl y Swyddfa Archwilio Genedlaethol, roedd cynghorau yn gorfod ymdopi â gostyngiadau o 25 y cant mewn termau real yn y pwer gwario sydd ar gael iddyn nhw dros yr un cyfnod.

Wrth baratoi'r setliad, rhoddwyd ystyriaeth ofalus i gyngor yr is-grŵp dosbarthu a’r is-grŵp cyllid ynghylch diwygio fformiwla ariannu llywodraeth leol. Mae'r dosbarthu yn adlewyrchu'r asesiad mwyaf diweddar o angen cymharol, yn seiliedig ar drysorfa o wybodaeth am nodweddion demograffig, ffisegol, economaidd a chymdeithasol pob awdurdod yng Nghymru. Yn ôl yr arfer, cynhaliwyd ymgynghoriad ffurfiol ar y setliad dros dro, ac rwyf yn hyderus fod y nawdd a gyhoeddwyd yn rhoi’r cynghorau ar sylfaen gadarn ar gyfer eu gwaith cynllunio ariannol yn y flwyddyn sydd i ddod.

Yn y setliad terfynol, darparwyd £ 6 miliwn yn ychwanegol at y nawdd a ddynodir yn y setliad drafft ar gyfer gwaith cefnogol i atal digartrefedd. Mae digartrefedd, neu’r bygythiad ohono, yn cael effaith negyddol ar fywydau pobl. Mae ei atal, felly, yn cyfrannu at y bwriad sydd gennym o sicrhau bod Cymru yn wlad iachach ac at gyflawni ein hymgais i wneud yn siŵr bod rhagor o gartrefi diogel a saff ar gael.

Dywedais yma yn y Cynulliad yn ystod ein dadl gyntaf ar y gyllideb ddrafft lawn fod hon yn gyllideb ar gyfer sefydlogrwydd ac uchelgais, a bod yr uchelgais hwnnw yn ymestyn yn uniongyrchol iawn hyd at yr ymrwymiadau hynny yn 'Symud Cymru Ymlaen' sydd i’w cyflawni mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol. Mae'r setliad hwn, felly, yn darparu £ 4.5 miliwn ar gyfer ariannu'r ymrwymiad i gynyddu’r terfyn cyfalaf a ddefnyddir gan awdurdodau lleol sy'n codi tâl am ofal preswyl. Bydd y terfyn yn codi o £ 24,000 i £30,000 yn y flwyddyn ariannol nesaf, a dyma fydd y cam cyntaf yn y gwaith o gyflawni ein hymrwymiad i symud tuag at derfyn o £50,000. Yn ail, mae'r setliad yn darparu £ 0.3 miliwn er mwyn ariannu'r ymrwymiad i gyflwyno diystyriad llwyr o'r pensiwn anabledd rhyfel mewn asesiadau ariannol ar gyfer codi tâl am ofal cymdeithasol. Ac yn drydydd, mae £ 1.6 o gyllid ychwanegol y tu hwnt i'r setliad wedi ei gynnwys i sicrhau na fydd unrhyw awdurdod yn gweld gostyngiad o fwy na 0.5 y cant yn ei gyllideb, o'i gymharu â'i ddyraniad o refeniw nawdd cyffredinol yn 2016-17.

Ddirprwy Lywydd, mae'n ddyhead a rennir â llywodraeth leol fod grantiau penodol i’w defnyddio’n gynnil ac mewn modd strategol. Mae'r setliad ar gyfer 2017-18 yn cynnwys £ 3.1 miliwn o gyllid a ddarparwyd yn flaenorol drwy grantiau penodol. Mae hyn yn cynnwys £2.85 miliwn o gyllid a ddarparwyd yn flaenorol gan y gwasanaethau cymdeithasol drwy gyflwyno grant trawsnewid. Golyga hyn fod nawdd blynyddol o dros £ 194 miliwn wedi ei drosglwyddo i’r setliad ers 2011-12, ac, fel Gweinidog Cyllid, yn ogystal â Gweinidog llywodraeth leol, mae hon yn drefn y bwriadaf ei dilyn eto wrth i’r Cynulliad hwn fynd rhagddo.

Ddirprwy Lywydd, mae newidiadau i'r gyllideb yn digwydd yn y ddau gyfeiriad. Mae'r newid yn y trefniadau ar gyfer cofrestru’r gweithlu addysg wedi arwain at dalu £ 1 filiwn o'r setliad a ddarparwyd ynghynt er mwyn gwneud cymorthdaliadau i ffioedd cofrestru athrawon. Mae'r rhan fwyaf o'r newidiadau, fodd bynnag, wedi ychwanegu at yr adnoddau sydd ar gael ar gyfer llywodraeth leol yng Nghymru.

Roedd y gyllideb derfynol, a gymeradwywyd gan y Cynulliad Cenedlaethol yr wythnos ddiwethaf, yn darparu £ 10 miliwn yn ychwanegol er mwyn cydnabod yr heriau ariannol penodol sy'n codi oherwydd darpariaeth gofal cymdeithasol, gan gynnwys pwysau ar y gweithlu. Mae hyn yn ychwanegol at y £ 25 miliwn a gyhoeddwyd yn wreiddiol, a oedd yn cydnabod pwysigrwydd gwasanaethau cymdeithasol lleol cryf yn llwyddiant hirdymor y gwasanaeth iechyd yng Nghymru ac yn cydnabod y pwysau cynyddol sy’n wynebu’r gwasanaethau cymdeithasol.

Fel y gŵyr yr Aelodau, drwy gyhoeddiadau a wnaed cyn y Nadolig, bydd swm ychwanegol o £10 miliwn ar gyfer rhyddhad ardrethi annomestig yn 2017-18 yn cael ei ddarparu ochr yn ochr â'r £ 10 miliwn a gyhoeddwyd eisoes ar gyfer y cynllun rhyddhad dros dro. Cytunwyd ar y mecanwaith ar gyfer defnyddio’r nawdd ychwanegol hwn trwy drafod â Phlaid Cymru. Caiff ei gyflwyno trwy’r awdurdodau lleol a’i dargedu at fusnesau’r stryd fawr a’r sector lletygarwch.

Ochr yn ochr â'r setliad, cyhoeddais yr wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau grant Llywodraeth Cymru ar gyfer 2017-18. Mae'r wybodaeth ddiweddaraf am nawdd cyfalaf awdurdodau lleol wedi ei ryddhau hefyd. A chymryd y flwyddyn nesaf ar ei hyd, unwaith yn rhagor ni fu gostyngiad mewn nawdd cyfalaf cyffredinol, sy’n dal i fod yn £143 miliwn.

Fel y gŵyr yr Aelodau, er mai’r setliad heb ei neilltuo yw'r ffynhonnell unigol fwyaf o nawdd sydd ar gael i awdurdodau, nid honno yw’r unig un. Wrth iddyn nhw osod eu cyllidebau a lefelau eu treth gyngor ar gyfer y flwyddyn nesaf, rwyf yn disgwyl i bob awdurdod ystyried yr holl ffrydiau ariannu sydd ar gael a meddwl sut y gallen nhw sicrhau’r gwerth gorau er budd trethdalwyr Cymru drwy ddarparu gwasanaeth effeithiol ac effeithlon, a defnyddio cyngor diweddaraf Swyddfa Archwilio Cymru yn eu hamgylchiadau arbennig.

Rydym yn cynnig cryn hyblygrwydd i awdurdodau yng Nghymru, nad yw ar gael i'w cymheiriaid yn Lloegr. Mae’r hyblygrwydd hwn yn caniatáu iddyn nhw ymarfer hunanlywodraeth ac egwyddor wrth reoli eu materion ariannol. Yn gyfnewid am hyn, mater iddyn nhw yw llunio eu cyllidebau yn gyfan, gan gyfuno adnoddau sydd ar gael yn genedlaethol â refeniw a godwyd yn lleol.

Ddirpwy Lywydd, mae hwn yn setliad teg ar gyfer llywodraeth leol mewn cyfnod heriol ac yn rhoi cyfle i awdurdodau ganolbwyntio ar y newidiadau mawr a fydd yn ofynnol i reoli'r lleihad mewn nawdd yn y cyfnod hwy.

Ailadroddaf y neges yr wyf wedi ei rhoi i bob gwasanaeth cyhoeddus yng Nghymru a'u partneriaid ers y gyllideb ddrafft gyffredinol ym mis Hydref: nawr yw'r amser i gynllunio ymlaen llaw yn bendant ac yn ddibaid ynglŷn â’r penderfyniadau hynny sydd eu hangen i wneud dewisiadau anos ac wynebu'r cyfnodau caletach sydd o'n blaenau yn y dyfodol. Yn y cyfamser, ac ar gyfer y flwyddyn nesaf, gofynnaf i Aelodau'r Cynulliad gefnogi'r cynnig ger eu bron y prynhawn yma.

Mae hi bron i saith mlynedd ers i’r Ceidwadwyr ffurfio Llywodraeth yn San Steffan—saith mlynedd ers iddyn nhw gyflwyno eu polisïau llymder dinistriol; saith mlynedd ers i gyllidebau gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru gael eu torri i’r byw o ganlyniad. Siomedig oedd gweld Aelodau Seneddol Llafur yn cefnogi’r siartr llymder cyn etholiad cyffredinol 2015.

Mae’r crebachu ar y gwasanaethau cyhoeddus yn brathu go iawn yn ein cymunedau ni. Yn sgil yr holl sylw y mae gadael yr Undeb Ewropeaidd yn ei gael ar hyn o bryd ac, yn bwysig, y ffordd cafodd yr Undeb Ewropeaidd ei feio am nifer o’r problemau yn ein cymdeithas sy’n codi o ganlyniad i lymder, mae perig inni anghofio mai ideoleg sy’n gyrru llymder. Ideoleg sy’n arwain at ddatgymalu’r gwasanaethau cyhoeddus—y rhwyd diogelwch sydd mor bwysig i gefnogi’r bobl fwyaf bregus yn ein cymdeithas—ideoleg rydw i a Phlaid Cymru yn ymwrthod â hi.

Yn dilyn blynyddoedd o doriadau i gyllidebau awdurdodau lleol yng Nghymru—toriad o 1.4 y cant yn 2016-17 a 3.4 y cant yn 2015-16—fel rhan o’r cytundeb ar gyfer y gyllideb yn ddiweddar, mae fy mhlaid i wedi sicrhau y bydd £25 miliwn ychwanegol ar gael i ariannu awdurdodau lleol. O ganlyniad i’r cytundeb yma, yn 2017-18, mi fydd rhai o awdurdodau lleol Cymru yn gweld y cynnydd ariannol cyntaf yn eu cyllideb ers rhai blynyddoedd. Ond, wrth gwrs, mewn termau real, ac yn dilyn ffactorau megis chwyddiant, pwysau anorfod sylweddol am fwy o wasanaethau ym maes gofal cymdeithasol, treth cyflogi ychwanegol a’r ardoll prentisiaeth, er gwaetha’r buddsoddiad ychwanegol, mae’r setliad yma yn doriad mewn termau real i rai awdurdodau lleol. Er bod y setliad, felly, yn well na setliadau’r blynyddoedd diwethaf, nid yw’n achos i ddathlu, yn arbennig o ystyried fod pob adran arall o’r Llywodraeth, heblaw gwasanaethau canolog, wedi derbyn cynnydd llawer uwch yn eu cyllidebau.

Un mater i dynnu sylw ato yw’r cais blynyddol i Lywodraeth Cymru ddatgan ffigurau dangosol am y blynyddoedd dilynol gyda’r setliad blynyddol. Mewn blwyddyn arferol ôl-etholiad mi fuasai awdurdodau lleol wedi disgwyl i’r Llywodraeth ddatgan eu bwriad ar gyfer 2018-19 a 2019-20 efo’r setliad ar gyfer 2017-18. Mae’r pwrs cyhoeddus yn crebachu, ac rydym ni i gyd yn ymwybodol bod yna fwy o doriadau ar y ffordd. Ac er bod awdurdodau lleol yng Nghymru wedi arbed dros £700 miliwn ers dechrau llymder, mae disgwyl y bydd diffyg cyllidebol o ryw £900 miliwn erbyn 2019-20.

Nid yw llymder yn gweithio. Mae Plaid Cymru wedi bod yn dadlau yn gyson ers 2010 bod angen buddsoddi mewn seilwaith—ffyrdd, rheilffyrdd a band llydan—er mwyn sicrhau economi cryf a all arwain at wasanaethau cyhoeddus o safon, sef yr hyn mae pobl Cymru yn ei haeddu.

It’s almost seven years since the Conservatives formed a Government in Westminster—seven years since they introduced their destructive austerity programme; seven years since the budgets of public services in Wales have been cut to the bone as a result of that. It was disappointing to see Labour Members of Parliament supporting the austerity charter before the general election of 2015.

The reductions in public services are truly having an impact on our communities. In light of the attention given to Brexit at the moment and the way in which the European Union was blamed for many of the problems in our society that arise as a result of austerity, we are at risk of forgetting that it’s ideology that drives austerity. It is ideology that leads to the dismantling of public services—the safety net that is so important to support our most vulnerable people—and it’s an ideology that I and Plaid Cymru reject entirely.

Following years of cuts to local authority budgets in Wales—a cut of 1.4 per cent in 2016-17 and 3.4 per cent in 2015-16—as part of the agreement on the budget recently reached, my party has ensured that an additional £25 million will be available to fund local authorities. As a result of this agreement, in 2017-18, some Welsh local authorities will see the first increase in their budgets for some years. But of course, in real terms, and taking into account factors such as inflation and the inevitable pressure for more services in areas such as social care, additional taxation and the apprenticeship levy, in real terms, this represents a cut to some local authorities. Although the settlement is an improvement on previous settlements, it is no cause for celebration, particularly bearing in mind that all other Government departments apart from central services have seen a far bigger increase in their budgets.

One issue I should highlight is the annual request that the Welsh Government should publish indicative figures for ensuing years with the settlement. In a post-election year, the local authorities would have expected Government to express their intent for 2018-19 and 2019-20 along with the 2017-18 settlement. The public purse is shrinking and we are all aware that more cuts are in the pipeline. And although local authorities in Wales have made savings of £700 million since the inception of austerity, a deficit of some £900 million is anticipated by 2019-20.

Austerity doesn’t work. Plaid Cymru has consistently argued since 2010 that we need to invest in infrastructure—roads, railways and broadband—in order to secure a strong economy that can lead to quality public services, which is what the people of Wales deserve.

I actually welcome the Cabinet Secretary’s final local government settlement for 2017-18, and we also welcome the commitment to a funding floor for local government settlements, as outlined in the programme for government. This, of course, complements the Barnett formula funding floor introduced by the UK Government and we hope that this will lead to some longer-term financial stability for our local authorities. This is the first increase in the settlement for four years, but of course it doesn’t compensate whatsoever for the £299 million that have been taken out of local government budgets since 2013.

I would actually agree with the Member Sian Gwenllian when she talks about indicative budget, because I know when I meet with council leaders and chief executives, they would like longer-term financial planning. I think in any business environment, you would want some indications as to what your settlement in going to be. The Wales Audit Office notes that, since 2010, local authorities in Wales have faced a real terms reduction of £761 million in aggregate external finance, which forms the bulk of its general revenue funding, including this year’s settlement. That’s cuts of around 7 per cent since 2013-14. However, in Powys, we see 10.88 per cent cuts; Monmouthshire, 9.98 per cent. Yet the eight local authorities who have faced the lowest cuts to their budgets—surprise, surprise—are all Labour led. These cuts have seen regulatory services spending slashed—planning, environmental health and food safety teams. All these have a significant role in the protection and well-being of our local residents.

We have called for years for a fundamental review of the funding formula. The standard spending assessment unit for a secondary school pupil in years 7-11 is over three times that of a pensioner aged 85 or over, and over 6.7 times that of a person with severe disablement. In an ever-aging society, and with so much evidence pointing to the need for a massive increase in spending on social care, it is disappointing that this is not addressed through the formula, by the Welsh Government, on an annual basis by the means of a fundamental review. Figures for dispersion, settlement and population thresholds are from data taken from 1991. And the deprivation grant was taken in 2000—during the millennium. Basing our local authority spend and requirements on such out of date figures is not boding well for our citizens in Wales.

Whilst welcoming the £25 million for social care, it must be remembered that a recent Health Foundation review on social care found that pressures on their budgets will require the budget to double over the next 14 years. Further, Cabinet Secretary, council tax in Wales has risen by, on average, 3.6 per cent in 2016-17. In 2016, Ceredigion, Pembrokeshire and Conwy have increased their council tax by an inflation-bursting 5 per cent—higher than all but three councils in England and Scotland. The average band D property is now liable for £1,374, yet in 1997, when you came into power, it would have been £495. Council tax in Wales has risen by 178 per cent under Welsh Labour. I understand, Minister, that you’ve mentioned previously that you would be reviewing council tax in Wales, and I would ask you, really, to outline some of your thoughts on how you intend to do this, moving forward.

Between 2011-12 and 2015-16, the Welsh Government received over £94 million in consequential funding as a result of the UK Government’s decision to provide grants for council tax freezes in England, but your Government, sadly, refused to utilise this money. It is a fact that council tax payers in Wales now pay the highest proportion of council tax in mainland Britain—in 2015—and Citizens Advice label council tax now as Wales’s biggest debt problem for the second year running. Cabinet Secretary, the Welsh Government has committed to undertaking this review, and I would really urge you to come forward.

Of course, the finger of blame is always pointed at UK Government austerity measures. Well, that argument is wearing rather thin now, given that it was the overspending policies of the previous Labour Government that have led to such measures being implemented. Let us not forget: £15 billion comes into Wales from the Treasury for a population of three million people. This is a devolved budget. You get the money, you set the priorities. These are your priorities. Please do not blame the UK Government for how you decide to spend your money. Thank you.

Yn wir, rwy’n croesawu setliad llywodraeth leol terfynol Ysgrifennydd y Cabinet ar gyfer 2017-18, ac rydym hefyd yn croesawu'r ymrwymiad i leiafswm nawdd ar gyfer setliadau llywodraeth leol, fel yr amlinellwyd yn y rhaglen lywodraethu. Mae hyn, wrth gwrs, yn ategu lleiafswm nawdd fformwla Barnett a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU ac rydym yn gobeithio y bydd yn arwain at beth sefydlogrwydd ariannol yn y cyfnod hwy i’n hawdurdodau lleol. Dyma'r cynnydd cyntaf yn y setliad ers pedair blynedd. Ond, wrth gwrs, nid yw'n gwneud yn iawn o gwbl am y £299 miliwn a gymerwyd o gyllidebau llywodraeth leol ers 2013.

Yn wir, byddwn yn cytuno â'r Aelod Siân Gwenllian wrth iddi sôn am y gyllideb ddangosol. Gwn, pan fyddaf yn cwrdd ag arweinwyr cynghorau a phrif weithredwyr, y byddent yn hoffi gallu cynllunio’n ariannol yn y tymor hwy. Rwy'n credu, mewn unrhyw amgylchedd busnes, y byddech am gael rhywfaint o syniad am y setliad sydd i ddod. Mae Swyddfa Archwilio Cymru yn nodi bod awdurdodau lleol, ers 2010, wedi wynebu gostyngiad mewn termau real o £761 miliwn yng nghrynswth y cyllid allanol, sy'n creu y rhan helaethaf o'i arian refeniw cyffredinol, gan gynnwys setliad eleni. Mae’r rhain yn doriadau o tua 7 y cant ers 2013-14. Fodd bynnag, ym Mhowys, rydym yn gweld toriadau o 10.88 y cant; ac yn Sir Fynwy, 9.98 y cant. Eto i gyd, mae'r wyth awdurdod lleol sydd wedi wynebu’r toriadau lleiaf i'w cyllidebau—er mawr ryfeddod—yn cael eu harwain gan Lafur i gyd. Gwelwyd toriadau mawr i’r gwariant ar wasanaethau rheoleiddio —cynllunio, iechyd amgylcheddol a diogelwch bwyd. Mae gan y rhain i gyd eu rhan yn niogelwch a llesiant ein trigolion lleol.

Ers blynyddoedd rydym wedi galw am adolygiad sylfaenol o'r fformiwla ariannu. Mae'r uned asesu gwariant safonol ar gyfer disgybl ysgol uwchradd ym mlynyddoedd 7-11 dros dair gwaith yn fwy nag ar gyfer pensiynwr 85 oed a throsodd, ac yn fwy na 6.7 gwaith yn fwy nag ar gyfer unigolyn sy’n dioddef o anabledd difrifol. Mewn cymdeithas sy'n heneiddio, a chyda cymaint o dystiolaeth yn pwyntio at yr angen am gynnydd enfawr mewn gwariant ar ofal cymdeithasol, mae'n siomedig nad yw hyn wedi ei ateb drwy gyfrwng y fformiwla, gan Lywodraeth Cymru, ar sail flynyddol mewn adolygiad sylfaenol. Mae'r ffigurau ar gyfer gwasgariad y boblogaeth, aneddiadau a throthwyon poblogaeth yn deillio o ddata sy’n dyddio o 1991. Ac mae'r grant amddifadedd yn dyddio o 2000—yn ystod y mileniwm. Nid yw seilio gwariant ein hawdurdodau lleol a'r gofynion sydd arnyn nhw ar ffigurau mor hynafol yn argoeli’n dda ar gyfer ein dinasyddion yng Nghymru.

Er fy mod yn croesawu'r £ 25 miliwn ar gyfer gofal cymdeithasol, rhaid cofio bod arolwg diweddar gan y Sefydliad Iechyd ar ofal cymdeithasol wedi dangos y bydd y pwysau ar eu cyllidebau yn gofyn am ddyblu’r gyllideb dros y 14 mlynedd nesaf. At hynny, Ysgrifennydd y Cabinet, mae’r dreth gyngor yng Nghymru wedi codi, ar gyfartaledd, 3.6 y cant yn 2016-17. Yn 2016, mae Ceredigion, Sir Benfro a Chonwy wedi cynyddu eu treth gyngor 5 y cant, ymhell dros chwyddiant—yn uwch na phob un ond tri chyngor yn Lloegr a'r Alban. Mae eiddo band D ar gyfartaledd bellach yn atebol am £1,374, ac eto ym 1997, pan ddaethoch chi i rym, roedd yn £495. Mae’r dreth gyngor yng Nghymru wedi codi 178 y cant dan Lafur Cymru. Deallaf, Weinidog, eich bod wedi crybwyll o'r blaen y buasech yn adolygu’r dreth gyngor yng Nghymru, a byddwn yn gofyn i chi, o ddifrif, am amlinelliad o rai o'ch syniadau am yr hyn yr ydych yn bwriadu ei wneud, wrth symud ymlaen.

Rhwng 2011-12 a 2015-16, cafodd Llywodraeth Cymru dros £94 miliwn mewn nawdd canlyniadol yn sgil penderfyniad Llywodraeth y DU i ddarparu grantiau i rewi’r dreth gyngor yn Lloegr. Ond mae eich Llywodraeth chi, yn anffodus, wedi gwrthod defnyddio'r arian hwn. Mae'n ffaith bod y rhai sy’n talu’r dreth gyngor yng Nghymru yn awr yn talu'r gyfran uchaf o dreth gyngor yn ynys Prydain—yn 2015—ac mae’r Cyngor ar Bopeth yn nodi mai’r dreth gyngor yw achos mwyaf y broblem gyda dyled yng Nghymru, a hynny am yr ail flwyddyn yn olynol. Ysgrifennydd y Cabinet, mae Llywodraeth Cymru wedi addo cynnal yr adolygiad hwn, a byddwn yn wir yn eich annog i fwrw ymlaen.

Wrth gwrs, ar fesurau cyni Llywodraeth y DU y mae’r bai am bob dim bob amser. Wel, mae honno yn ddadl sydd wedi gweld ei dyddiau gorau erbyn hyn, o ystyried mai polisïau o orwario gan y Llywodraeth Lafur flaenorol oedd wedi arwain at weithredu mesurau o'r fath. Rhaid inni beidio ag anghofio: daw £15 biliwn i Gymru o’r Trysorlys ar gyfer poblogaeth o dair miliwn o bobl. Mae hon yn gyllideb sydd wedi ei datganoli. Y chi sy’n cael yr arian, y chi sy’n pennu’r blaenoriaethau.  Eich blaenoriaethau chi yw’r rhain. Peidiwch â rhoi'r bai ar Lywodraeth y DU am y modd y byddwch chi yn penderfynu gwario eich arian. Diolch.

I was very tempted to get up and say that I agree with what Sian Gwenllian said and that I disagree with everything that Janet Finch-Saunders said, but unfortunately for everybody else, it’s not going to be quite as short as that.

This has been a much better settlement for local government than expected. Whilst generally welcomed by councils, it is still—let’s get the reality in there—a real-terms cut. The relative share of Welsh Government expenditure in health and local government continues to move in favour of health. I intend to do three things. First, I intend to again discuss the pressures on social care. I make no apology for that, as I strongly believe that social care is under greater pressure than any other service supported by the Welsh Government. Secondly, I intend to raise the importance of a range of council services, and finally I intend to link council services with health and well-being.

Social services departments in Wales are under more financial pressure than any other service area in the public sector, and I include the health service in that. We know that the population is ageing and that people are living longer—and many of us are very pleased about that—but we also know that, as people get older, they have greater care. We also know that people generally have their major health problems, having to go into hospital, in the last 12 months to two years of their lives.

Cefais fy nhemtio yn arw i godi a dweud fy mod yn cytuno â'r hyn a ddywedodd Siân Gwenllian a’m bod yn anghytuno â phopeth a ddywedodd Janet Finch-Saunders. Ond yn anffodus i bawb arall, ni fydd mor fyr â hynny yn hollol.

Mae hwn wedi bod yn setliad llawer gwell na’r disgwyl ar gyfer llywodraeth leol. Er bod croeso cyffredinol iddo gan gynghorau, mae'n dal i fod—gadewch i ni gael chwa o’r gwirionedd yma—yn doriad mewn termau real. Mae’r gyfran gymharol o wariant Llywodraeth Cymru ym maes iechyd a llywodraeth leol yn parhau i ffafrio iechyd fwyfwy. Bwriadaf wneud tri pheth. Yn gyntaf, rwyf yn bwriadu trafod y pwysau sydd ar ofal cymdeithasol eto. Nid wyf yn ymddiheuro am hynny, gan fy mod yn credu'n gryf bod gofal cymdeithasol dan fwy o bwysau nag unrhyw wasanaeth arall a gefnogir gan Lywodraeth Cymru. Yn ail, rwyf yn bwriadu cynyddu pwysigrwydd amrywiaeth o wasanaethau cyngor, ac yn olaf rwyf yn bwriadu cysylltu gwasanaethau'r cyngor ag iechyd a lles.

Mae adrannau gwasanaethau cymdeithasol yng Nghymru mewn rhagor o gyfyngder ariannol nag unrhyw faes gwasanaeth arall yn y sector cyhoeddus, ac rwyf yn cynnwys y gwasanaeth iechyd yn hynny. Gwyddom fod y boblogaeth yn heneiddio a bod pobl yn byw'n hirach—ac mae hynny yn destun balchder mawr i lawer ohonom ni—ond rydym yn gwybod hefyd, wrth i bobl fynd yn hŷn, mae angen mwy o ofal arnyn nhw. Rydym hefyd yn gwybod bod pobl ar y cyfan yn profi eu problemau iechyd mwyaf, ac yn gorfod mynd i'r ysbyty, yn ystod 12 mis i ddwy flynedd olaf eu hoes.

Janet Finch-Saunders a gododd—

Janet Finch-Saunders rose—

In a second.

But we know that they can need social care for 40 or 50 years. Janet Finch-Saunders.

Mewn eiliad.

Ond rydym yn gwybod y gall fod angen gofal cymdeithasol arnyn nhw am 40 neu 50 mlynedd. Janet Finch-Saunders.

Thank you. I appreciate you taking an intervention. You’ve heard so many times about the integration of health and social care. Moving forward, after the social care and well-being Act, nothing has changed. The amount of wasted resources at the moment, through bedblocking and delayed transfers, it’s just really unbelievable. I would ask you: which one of your Government Ministers is actually taking responsibility for this and driving that agenda forward?

Diolch.  Rwy’n gwerthfawrogi eich bod wedi derbyn ymyriad. Rydych chi wedi clywed am integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol lawer gwaith. Wrth symud ymlaen, wedi’r Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant, nid oes dim wedi newid. Mae’r adnoddau sy’n cael eu gwastraffu ar hyn o bryd, drwy flocio gwelyau ac oedi wrth drosglwyddo, yn gwbl anghredadwy. Buaswn yn gofyn i chi: pa un ohonoch chi, Weinidogion y Llywodraeth, sydd mewn difrif am gymryd cyfrifoldeb am hyn ac am yrru'r agenda honno yn ei blaen?

I think you ought to ask a Government Minister that. But it’s really a lack of resources. Merging primary and secondary care worked so incredibly well, didn’t it?

Social care can be needed for decades. We have seen the effect of cutting local government expenditure and thus expenditure on social care in England. We know what it leads to: beds being blocked by those medically able to be discharged, but where a care package is not available, so the person cannot be discharged; a greater need for hospital care because of the lack of support at home. We also know that hospitalisation can reduce people’s capacity to look after themselves. Too often, those who are capable of living alone end up, after a short or medium-length stay in hospital, needing residential care. We need to value the services provided by social care. We need to ensure that social care is adequately funded.

I’d like to talk about the important range of local authority services. I could just list the services, but I’ve got two and a half minutes left and I wouldn’t get past the letter C. So, to highlight just a few of the less-talked-about ones: the importance of keeping the street lights on; trading standards ensuring that the public are protected against rogue traders; archive services; public protection regarding road safety, including school crossing patrols; ensuring buildings are safe, healthy and sustainable, and access for all users, whether domestic, commercial or public services; registering births, marriages and deaths; licensing taxis; art galleries, museums and theatres—just a few of the things that local authorities are providing to their communities.

Apart from community care, these are just a few of the ways that councils help reduce demand for the health service. One of the biggest boosts to health has been the reduction in the number of people smoking, and the work done by Communities First in promoting smoking cessation needs acknowledging. Getting people into a more active lifestyle; reducing obesity by increasing physical activity while providing more affordable leisure facilities, such as affordable gyms and affordable sports pitches; ensuring food hygiene in food premises; promoting cycling; and community centres allowing people, especially the elderly, to mix together—they’ll all improve health. We all know how important loneliness is, and the effect loneliness has on a number of elderly people. Community centres give them an opportunity to meet and mix together. Am I the only one who believes that reducing the number of sports facilities such as leisure centres will impact on people’s health?

Finally, I believe in the importance of local government services. I believe we must thank the Welsh Labour Government for not going along with the huge cutbacks made to local government in England, not slashing local government as they have in England, and the effect it has had on a whole range of services. Local government is important to all of us. We need to fund local government adequately or we will all miss the very important services it provides, which we all use.

Rwy’n credu y dylech ofyn hynny i un o Weinidogion y Llywodraeth. Ond diffyg adnoddau ydyw mewn difri. Fe weithiodd cyfuno gofal sylfaenol ac eilaidd mor anhygoel o dda, oni wnaeth?

Gall fod angen gofal cymdeithasol ar rywun am ddegawdau. Gwelsom effaith torri gwariant llywodraeth leol, ac felly wariant ar ofal cymdeithasol yn Lloegr. Rydym yn gwybod at beth y mae hyn yn arwain: gwelyau yn cael eu blocio gan y rhai sy'n barod i gael eu rhyddhau yn feddygol, ond lle nad oes pecyn gofal ar gael, ni all y claf gael ei ryddhau; angen mwy am ofal mewn ysbyty oherwydd diffyg cymorth yn y cartref. Rydym hefyd yn gwybod y gall aros mewn ysbyty arwain at leihau gallu pobl i ofalu amdanyn nhw eu hunain. Yn rhy aml, bydd rhai sy'n alluog i fyw ar eu pennau eu hunain, wedi arhosiad byr neu dymor canolig yn yr ysbyty, ag angen gofal preswyl arnyn nhw. Mae angen inni werthfawrogi'r gwasanaethau a ddarperir gan ofal cymdeithasol. Mae angen inni sicrhau bod gofal cymdeithasol yn cael digon o nawdd.

Hoffwn i siarad am amrywiaeth bwysig y gwasanaethau gan awdurdodau lleol. Gallwn restru’r gwasanaethau yn unig, ond dwy funud a hanner sydd gen i yn weddill ac ni fyddwn wedi mynd heibio i'r llythyren C. Felly, er mwyn tynnu sylw at ychydig o’r gwasanaethau nad oes cymaint o sôn amdanyn nhw: pwysigrwydd cadw goleuadau’r stryd ymlaen; safonau masnach yn sicrhau bod y cyhoedd yn cael eu diogelu rhag masnachwyr twyllodrus; gwasanaethau archif; gwarchod y cyhoedd gyda diogelwch ar y ffyrdd, gan gynnwys hebryngwyr croesfannau ysgol; sicrhau bod adeiladau yn ddiogel, yn iach ers blynyddoedd ac yn gynaliadwy, a mynediad i bob un sy’n eu defnyddio, bydded yn wasanaethau domestig, masnachol neu gyhoeddus; cofrestru genedigaethau, priodasau a marwolaethau; trwyddedu tacsis; orielau celf, amgueddfeydd a theatrau—dim ond rhai o'r pethau y mae awdurdodau lleol yn eu darparu yn eu cymunedau.

Ar wahân i ofal cymunedol, dim ond ychydig iawn o'r ffyrdd y mae’r cynghorau yn helpu i leihau'r galw ar y gwasanaeth iechyd yw’r rhain.  Hwb o’r mwyaf i iechyd yw’r gostyngiad yn nifer y bobl sy'n ysmygu, ac mae’n rhaid cydnabod y gwaith a wneir gan Cymunedau yn Gyntaf yn hyrwyddo anghenion y rhai sy’n rhoi'r gorau i ysmygu. Annog pobl i fyw mewn ffordd fwy egnïol; lleihau gordewdra trwy gynyddu gweithgarwch corfforol drwy ddarparu cyfleusterau hamdden mwy fforddiadwy, fel neuaddau ffitrwydd fforddiadwy a meysydd chwaraeon fforddiadwy; sicrhau hylendid bwyd mewn safleoedd bwyd; hyrwyddo beicio; a chanolfannau cymunedol sy’n galluogi pobl, yn enwedig yr henoed, i gymysgu â'i gilydd—bydd y rhain i gyd yn gwella iechyd. Rydym i gyd yn gwybod pa mor bwysig yw unigrwydd, a'r effaith a gaiff unigrwydd ar lawer o bobl oedrannus. Mae canolfannau cymunedol yn gyfle iddyn nhw gwrdd a chymysgu â’i gilydd. Ai fi yw’r unig un sy'n credu y bydd lleihau nifer y cyfleusterau chwaraeon, fel canolfannau hamdden, yn effeithio ar iechyd pobl?

Yn olaf, credaf ym mhwysigrwydd gwasanaethau llywodraeth leol. Rwy'n credu bod yn rhaid inni ddiolch i Lywodraeth Lafur Cymru am beidio â chydsynio â'r toriadau enfawr a wnaed i lywodraeth leol yn Lloegr, nid tocio’n llym ar lywodraeth leol fel y gwnaethon nhw yn Lloegr, a'r effaith a gafodd hynny ar ystod eang o wasanaethau. Mae llywodraeth leol yn rhywbeth pwysig yng ngolwg pawb ohonom. Mae angen inni ariannu llywodraeth leol yn ddigonol, neu byddwn i gyd yn colli'r gwasanaethau pwysig iawn y mae'n eu darparu ac yr ydym i gyd yn eu defnyddio.

This local government settlement is the first for four years to show an overall increase in funding, and this is welcome, and UKIP will be supporting the settlement. However, we do need to ensure that local authorities make the best use of this funding, and this entails clamping down on wasteful council spending.

Hwn yw'r setliad llywodraeth leol cyntaf ers pedair blynedd i ddangos cynnydd cyffredinol yn y nawdd, ac mae hyn i’w groesawu, a bydd UKIP yn cefnogi'r setliad. Fodd bynnag, mae angen inni sicrhau bod awdurdodau lleol yn gwneud y defnydd gorau o'r arian hwn, ac mae hyn yn golygu gwahardd gwariant gwastraffus gan y cynghorau.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

The Llywydd took the Chair.

One new problem area is the use of Government procurement cards. Some £92 million has been spent on these cards by Welsh councils over the last five years, so we are talking about significant amounts. The National Audit Office reported in 2012 that procedures relating to these cards were too lax, and there was a lack of central guidance on when it was appropriate to use such a card. Rather remarkably, Pembrokeshire council has spent most on procurement cards, a total of £26 million since 2011—almost £8 million more than any other local authority. Given that the same council was also involved in a long-running scandal over senior officer pay, this should perhaps set the alarm bells ringing. And senior officer pay is another element that we need to rigorously monitor.

Another major issue is the decline of council services. Many local authorities are now providing much less of a service than hitherto, evidenced by things like the closure of local offices and their replacement by a call centre, the outsourcing of community facilities, and reductions in essential services like rubbish collection.

So, although it’s a reasonable settlement, we do have to rigorously hold local authorities to account as far as we can in how they spend their money.

Un maes newydd sy’n achosi problem yw’r defnydd o gardiau caffaeliad y Llywodraeth. Gwariwyd tua £92 miliwn ar y cardiau hyn gan gynghorau dros y pum mlynedd diwethaf, felly rydym yn sôn am symiau go fawr. Adroddodd y Swyddfa Archwilio Genedlaethol yn 2012 fod y gweithdrefnau o ran ymdrin â’r cardiau hyn yn rhy llac, ac roedd diffyg arweiniad canolog ar ddefnydd priodol cerdyn o'r fath. Yn rhyfeddol iawn, cyngor Sir Benfro sydd wedi gwario fwyaf ar gardiau caffaeliad, cyfanswm o £26 miliwn ers 2011—bron £8 miliwn yn fwy nag unrhyw awdurdod lleol arall. O ystyried mai’r un cyngor hefyd oedd yn gysylltiedig â sgandal sy’n dal i rygnu ymlaen ynglŷn â chyflogau’r uwch swyddogion, efallai y dylai hyn fod yn rhybudd. Ac mae cyflog uwch swyddogion yn elfen arall y mae angen inni gadw golwg manwl iawn arno.

Mater pwysig arall yw’r dirywiad yng ngwasanaethau'r cynghorau. Mae llawer o awdurdodau lleol bellach yn darparu tipyn yn llai o wasanaethau nag o'r blaen, yn ôl tystiolaeth pethau fel cau swyddfeydd lleol ac agor canolfan alwadau yn eu lle, darparu cyfleusterau cymunedol gan gwmnïau allanol, a lleihad mewn gwasanaethau hanfodol fel casglu sbwriel.

Felly, er ei fod yn setliad rhesymol, mae’n rhaid i ni alw awdurdodau lleol i gyfrif yn drylwyr cyn belled ag y gallwn am y modd y maen nhw yn gwario eu harian.

Galwaf ar yr Ysgrifennydd Cabinet i ymateb i’r ddadl.

I call on the Cabinet Secretary to reply to the debate.

Diolch yn fawr, Lywydd. Thanks to all those who’ve taken part in the discussion. And thank you to those parties who’ve indicated their support for the motion this afternoon. I’ll take the four contributors in reverse order, if I could.

Gareth Bennett is quite right to say that, in these very difficult times, no local authorities can afford to do anything other than in the most efficient manner. We work hard with them to try and secure that, using the advice that comes from the audit office and others. In the end it is for electors to make sure that they hold local authorities to account for the way in which they discharge their responsibilities.

Mike Hedges outlined those large number of services that local authorities provide, which very rarely make the headlines, but which make such a difference to the ability of citizens to go on leading lives of the sort that they would wish to see. In my discussions about these services with local authorities over the summer and beyond, they point themselves very strongly to the way in which regional arrangements can help to pool resources, to share scarce staff, to make sure that there is expertise available. I hope to say more on that to the National Assembly as those discussions with authorities draw to a close. Mike is of course right to point to the pressures on social care. That’s why there is £25 million in the settlement for social services. That’s why we’ve added another £10 million in this final settlement, to recognise pressures on social care. That’s why the £60 million intermediate care fund has been sustained into next year as well, to help bring those services together.

Janet Finch-Saunders intervened to point to delayed transfers of care figures. It took a bit of bravery, I thought, on her part, given the headlines that we’ve read every day over the last 10 days about the utter collapse of social care in England and the impact that that’s having on social services there. And here, in Wales, we provide, from this Government, the investment that is needed to sustain our social care services. We do not invent some hokey scheme in which those most unable local authorities are asked to pick up the pieces for the failure. An autumn statement with not a penny piece for social care services in England and no consequential for us in Wales. But, working with Plaid Cymru, we were able to create—[Interruption.] Well, yes, working with Plaid Cymru, we were able to identify some common priorities, and the investment in social care reflects that.

I agreed with what Janet Finch-Saunders said about the need to make sure that we have a funding formula that is fit for the future and, next week, I will meet with the finances sub-group that involves people from local government and beyond, and independent experts, to look at ways in which we might be able to reform the formula here in Wales. Where she was quite wrong was to suggest that the information that we feed into the current formula is not up to date. It’s updated every single year to reflect population shifts, to reflect the number of children in our schools, and this year, for next year’s settlement, to implement some very important changes in relation to sparsity. The two local authorities who do best of all out of the changes for next year are Ceredigion, which sees its budget go up by 0.9 per cent, and Gwynedd, which sees its budget go up by 1.1 per cent. I don’t think either of those are run by the Labour Party, as Janet suggested.

Let me go to the points that Sian Gwenllian made in opening, because she absolutely rightly drew our attention to the ideological drive that lies behind the flawed, failed and self-defeating policy of austerity, and the real and direct impact that this has on the lives of people across Wales. Through our efforts and the discussions that went on behind the budget, we’ve managed to protect local authorities as best we can next year. But, as Sian Gwenllian said, despite those efforts, the settlement remains very challenging. What we know, sadly, because of the budgets that lie ahead of us as a National Assembly, is that the impact of austerity in the budgets that we can provide to local authorities will go on being challenging, and more challenging, over the rest of this Assembly term. In the meantime, Llywydd, I believe that the settlement in front of the Assembly this afternoon reflects a fair outcome for local government. It allows them to go on investing in vital local services. They will now have to intensify their efforts to achieve the changes needed to be able to sustain those services and deliver the best outcomes for people across Wales. The settlement in front of Members this afternoon provides a platform for that to be carried out, and I commend it to the Assembly.

Diolch yn fawr, Lywydd. Diolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y drafodaeth. A diolch i’r rhai hynny sydd wedi dangos eu cefnogaeth i'r cynnig y prynhawn yma. Byddaf yn cymryd y pedwar cyfrannwr o’r tu ôl ymlaen, os gallaf.

Roedd Gareth Bennett yn hollol iawn i ddweud na all unrhyw awdurdod lleol yn y cyfnod anodd iawn hwn fforddio gwneud unrhyw beth ond yn y modd mwyaf effeithlon. Rydym yn gweithio'n galed gyda nhw i geisio sicrhau hynny, gan ddefnyddio'r cyngor a ddaw o'r swyddfa archwilio ac o fannau eraill. Yn y pen draw lle’r etholwyr yw gwneud yn siwr eu bod yn galw awdurdodau lleol i gyfrif am y ffordd y maen nhw yn cyflawni eu cyfrifoldebau.

Amlinellodd Mike Hedges y niferoedd mawr o’r gwasanaethau hynny y mae awdurdodau lleol yn eu darparu, sydd ond yn ymddangos yn y penawdau yn anaml iawn, ond sy'n gwneud gwahaniaeth mawr i allu’r dinesydd i fyw ei fywyd fel y buasai’n dymuno gwneud. Yn fy nhrafodaethau am y gwasanaethau hyn gydag awdurdodau lleol dros yr haf ac wedi hynny, maen nhw eu hunain yn barod iawn i gyfeirio’r modd y gall trefniadau rhanbarthol gynorthwyo wrth rannu adnoddau, a rhannu staff prin, a gwneud yn siŵr bod arbenigedd ar gael. Gobeithio y gallaf ddweud rhagor am hynny wrth y Cynulliad Cenedlaethol fel y bydd y trafodaethau hynny ag awdurdodau yn dirwyn i ben. Mae Mike yn gywir, wrth gwrs, i dynnu sylw at y pwysau sydd ar ofal cymdeithasol. Dyna pam mae £25 miliwn yn y setliad ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol. Dyna pam rydym wedi ychwanegu £10 miliwn arall at y setliad terfynol hwn, i gydnabod y pwysau sydd ar ofal cymdeithasol. Dyna pam y bydd y gronfa gofal canolraddol gwerth £60 miliwn yn cael ei chynnal i’r flwyddyn nesaf hefyd, i helpu i ddod â’r gwasanaethau hynny at ei gilydd.

Ymyrrodd Janet Finch-Saunders er mwyn tynnu sylw at ffigurau’r oedi wrth drosglwyddo gofal. Roedd yn ddewr iawn yn gwneud hynny, yn fy nhŷb i, o ystyried y penawdau yr ydym wedi eu darllen yn feunyddiol yn ystod y 10 diwrnod diwethaf am chwalfa fawr gofal cymdeithasol yn Lloegr a'r effaith y mae hynny wedi ei chael ar wasanaethau cymdeithasol yno. Ac yma yng Nghymru, rydym yn darparu, yn y Llywodraeth hon, y buddsoddiad sydd ei angen i gynnal ein gwasanaethau gofal cymdeithasol. Nid ydym yn dyfeisio rhyw gynllun anwadal sy’n disgwyl i rai o’r awdurdodau lleol lleiaf medrus ddatrys y methiant eu hunain.  Datganiad yr hydref heb yr un ddimai goch ar gyfer gwasanaethau gofal cymdeithasol yn Lloegr a dim i ddilyn hynny i ni yng Nghymru. Ond, gan weithio gyda Phlaid Cymru, roeddem yn gallu creu— [Toriad ar draws.] Wel, ie, gan weithio gyda Phlaid Cymru, roeddem yn gallu nodi rhai blaenoriaethau cyffredin, ac mae'r buddsoddiad mewn gofal cymdeithasol yn adlewyrchu hynny.

Roeddwn yn cytuno â'r hyn a ddywedodd Janet Finch-Saunders am yr angen i wneud yn siŵr ein bod yn cael fformiwla ariannu sy'n addas i’r dyfodol. Yr wythnos nesaf, byddaf yn cyfarfod â'r is-grŵp cyllid sy'n cynnwys pobl o lywodraeth leol a thu hwnt, ac arbenigwyr annibynnol, er mwyn edrych ar ffyrdd o ddiwygio’r fformiwla hon yng Nghymru. Roedd hi'n gwbl anghywir pan awgrymodd nad yw'r wybodaeth yr ydym yn ei bwydo i'r fformiwla bresennol yn gyfredol. Mae’n cael ei diweddaru bob un flwyddyn er mwyn adlewyrchu newidiadau yn y boblogaeth, er mwyn adlewyrchu nifer y plant yn ein hysgolion, ac eleni, am setliad y flwyddyn nesaf, i weithredu rhai newidiadau pwysig iawn mewn cysylltiad â phoblogaeth wasgaredig. Y ddau awdurdod lleol sy'n elwa fwyaf yn sgil y newidiadau ar gyfer y flwyddyn nesaf yw Ceredigion, sy'n gweld ei gyllideb yn codi 0.9 y cant, a Gwynedd, sy'n gweld ei gyllideb yn codi 1.1 y cant. Nid wyf yn meddwl bod y naill neu'r llall yn cael eu rhedeg gan y Blaid Lafur, fel yr awgrymodd Janet.

Gadewch i mi gyfeirio at y pwyntiau a wnaeth Siân Gwenllian wrth agor. Yn gwbl ddilys, tynnodd ein sylw at yr ymgyrch ideolegol sydd wrth wraidd y polisi ar gyni sy’n ddiffygiol, yn ffaeledig ac yn hunandrechol, a'r effaith wirioneddol ac uniongyrchol a gaiff hynny ar fywydau pobl ledled Cymru. Drwy ein hymdrechion ni a'r trafodaethau a gafwyd wrth lunio'r gyllideb, rydym wedi llwyddo i warchod awdurdodau lleol orau y gallwn y flwyddyn nesaf. Ond, fel y dywedodd Siân Gwenllian, er gwaethaf yr ymdrechion hynny, mae'r setliad yn dal i fod yn heriol iawn. Yr hyn a wyddom, yn anffodus, oherwydd y cyllidebau sydd o'n blaenau ni eto fel Cynulliad Cenedlaethol, yw bod effaith cyni ar y cyllidebau y gallwn eu darparu i awdurdodau lleol yn dal i fod yn heriol, ac yn fwy heriol eto, dros weddill tymor y Cynulliad hwn. Yn y cyfamser, Lywydd, credaf fod y setliad gerbron y Cynulliad y prynhawn yma yn dynodi canlyniad teg i lywodraeth leol. Mae'n eu galluogi i barhau i fuddsoddi mewn gwasanaethau lleol hanfodol. Bydd yn rhaid iddyn nhw rymuso eu hymdrechion nawr wrth weithredu'r newidiadau angenrheidiol i allu cynnal y gwasanaethau hynny a sicrhau'r canlyniadau gorau i bobl ledled Cymru. Mae'r setliad sydd gerbron yr Aelodau y prynhawn yma yn paratoi’r llwyfan ar gyfer gwneud hynny, ac fe'i cymeradwyaf i'r Cynulliad.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

Rydym nawr yn cyrraedd y cyfnod pleidleisio, ac oni bai fod tri Aelod yn dymuno imi ganu’r gloch, rwy’n symud yn syth i’r cyfnod pleidleisio. A oes tri Aelod yn cefnogi—? Ocê, roedd hynny’n dri. Fe wnaf i gymryd hynny fel tri, ac felly fe genir y gloch.

We now move to voting time, and unless three Members wish for the bell to be rung, I will move immediately to voting time. Do three Members wish for the bell to be rung? Okay, yes, there were three there. Therefore, the bell will be rung.

Canwyd y gloch i alw’r Aelodau i’r Siambr.

The bell was rung to call Members to the Chamber.

10. 8. Cyfnod Pleidleisio
10. 8. Voting Time

Ac felly, fe allwn ni nawr barhau gyda’r cyfnod pleidleisio, a’r bleidlais gyntaf ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fesur Cymru. Rwy’n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Carwyn Jones. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 38, neb yn ymatal, 17 yn erbyn. Ac felly, mae’r cynnig wedi ei dderbyn.

And therefore, we can now proceed with voting time, and the first vote is on the legislative consent motion on the Wales Bill. I call for a vote on the motion tabled in the name of Carwyn Jones. Open the vote. Close the vote. In favour 38, no abstentions, 17 against. And therefore, the motion is agreed.

Derbyniwyd y cynnig: O blaid 38, Yn erbyn 17, Ymatal 0.

Motion agreed: For 38, Against 17, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6203.

Result of the vote on motion NDM6203.

Mae’r eitem nesaf o bleidleisio ar y setliad llywodraeth leol, ac rwy’n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 36, 10 yn ymatal, naw yn erbyn. Ac felly, mae’r cynnig wedi ei dderbyn.

The next vote is on the local government settlement, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Jane Hutt. Open the vote. Close the vote. In favour 36, 10 abstentions, nine against. And therefore, the motion is agreed.

Derbyniwyd y cynnig: O blaid 36, Yn erbyn 9, Ymatal 10.

Motion agreed: For 36, Against 9, Abstain 10.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6202.

Result of the vote on motion NDM6202.

A dyna ddiwedd ar ein trafodion am heddiw.

That brings our proceedings to a close.

Daeth y cyfarfod i ben am 18:43.

The meeting ended at 18:43.