Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
13/12/2016Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw’r Cynulliad Cenedlaethol i drefn.
I call the National Assembly to order.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda y prynhawn yma yw cwestiynau i’r Prif Weinidog, a’r cwestiwn cyntaf, Gareth Bennett.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question, Gareth Bennett.
Lleddfu’r Tagfeydd Traffig ar y Ffyrdd yng Nghanol De Cymru
Alleviating Road Traffic Congestion in South Wales Central
1. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i leddfu’r tagfeydd traffig ar y ffyrdd yng Nghanol De Cymru? OAQ(5)0344(FM)
1. What steps is the Welsh Government taking to alleviate road traffic congestion in South Wales Central? OAQ(5)0344(FM)
Well, sustainably improving infrastructure and transport links, reducing journey times and increasing transport choice, and focusing on the safety and reliability of the road network are priorities for this Government.
Wel, mae gwella seilwaith a chysylltiadau thrafnidiaeth yn gynaliadwy, lleihau hyd teithiau a chynyddu’r dewis o drafnidiaeth, a chanolbwyntio ar ddiogelwch a dibynadwyedd y rhwydwaith ffyrdd yn flaenoriaethau i'r Llywodraeth hon.
I thank the First Minister for his answer. As you will no doubt be aware, there are major housing developments planned for the edges of Cardiff, which will, undoubtedly, increase road traffic congestion in the next few years. Of course, we’re hopeful that the south Wales metro will eventually arrive. But, in the medium term, are there any steps that the Government here could take to alleviate any potential increases in road congestion, which could possibly turn Cardiff into what, increasingly, road users are saying is a glorified car park?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb. Fel y byddwch yn sicr yn ymwybodol, mae datblygiadau tai mawr wedi’u cynllunio ar gyfer cyrion Caerdydd, a fydd, heb amheuaeth, yn cynyddu tagfeydd traffig ar y ffyrdd yn ystod y blynyddoedd nesaf. Wrth gwrs, rydym ni’n obeithiol y bydd metro de Cymru yn cyrraedd yn y pen draw. Ond, yn y tymor canolig, a oes unrhyw gamau y gallai'r Llywodraeth yma eu cymryd i liniaru unrhyw gynnydd posibl i dagfeydd ar y ffyrdd, a allai o bosibl droi Caerdydd yn faes parcio enfawr, fel y mae defnyddwyr ffordd yn ei ddweud yn gynyddol?
Well, it’s a matter, of course, for the local authority to ensure that, when there is a development, section 106 is used to its fullest extent and that the community infrastructure levy can be used in order to make sure that infrastructure can be provided where there is development. And I’d expect any local authority in Wales to be able to do that. And, of course, the metro, in time, will be able to extend its reach to parts of the city and, indeed, beyond, where there is no heavy rail link and where light rail, for example, would make perfect sense in terms of moving people around.
Wel, mater i’r awdurdod lleol, wrth gwrs, yw sicrhau, pan fydd datblygiad, bod adran 106 yn cael ei defnyddio i'w heithaf ac y gellir defnyddio’r ardoll seilwaith cymunedol i wneud yn siŵr y gellir darparu seilwaith lle ceir datblygiad. A byddwn yn disgwyl i unrhyw awdurdod lleol yng Nghymru allu gwneud hynny. Ac, wrth gwrs, bydd y metro, ymhen amser, yn gallu ymestyn ei gyrhaeddiad i rannau o'r ddinas ac, yn wir, y tu hwnt, lle nad oes cyswllt rheilffordd trwm a lle byddai rheilffordd ysgafn, er enghraifft, yn gwneud synnwyr perffaith o ran symud pobl o gwmpas.
Does the First Minister agree that the completion of the cross-Valley link road in Mountain Ash will reduce congestion in this particular part of South Wales Central and, moreover, that it will play an important part in assisting the two-way flow of capital and labour in future economic schemes such as the Cardiff capital region?
A yw'r Prif Weinidog yn cytuno y bydd cwblhau'r ffordd gyswllt ar draws y Cymoedd yn Aberpennar yn lleihau tagfeydd yn y rhan benodol hon o Ganol De Cymru ac, yn ogystal, y bydd yn chwarae rhan bwysig i gynorthwyo’r llif dwyffordd o gyfalaf a llafur yng nghynlluniau economaidd y dyfodol, fel prifddinas-ranbarth Caerdydd?
Yes, I do. Transport links are important for two reasons, as the Member said—firstly, to enable people to get to work more quickly, but, also, to enable investment to flow more easily to communities where investment has been hard to attract in years gone by. So, for me, schemes like the metro, like the cross-Valley link, are important schemes in ensuring that people and investment can move more freely around.
Ydw, mi ydwyf. Mae cysylltiadau trafnidiaeth yn bwysig am ddau reswm, fel y dywedodd yr Aelod—yn gyntaf, i alluogi pobl i gyrraedd y gwaith yn gyflymach, ond, hefyd, i alluogi buddsoddiad i lifo'n haws i gymunedau lle bu’n anodd denu buddsoddiad yn y blynyddoedd a fu. Felly, i mi, mae cynlluniau fel y metro, fel y cyswllt ar draws y Cymoedd, yn gynlluniau pwysig i sicrhau y gall pobl a buddsoddiad symud o gwmpas yn fwy rhydd.
First Minister, in Europe, 460,000 people die prematurely each year from air pollution. Worldwide, the figure is 6.5 million. In Wales, thousands die every year, and the World Health Organization lists Cardiff as one of the worst areas for air pollution. Now, Labour’s plans for Cardiff include putting 10,000 extra cars on the roads. So, how is this consistent with the goals of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, taking into account that those 10,000 extra cars will breathe poisonous fumes all over my constituents?
Brif Weinidog, yn Ewrop, mae 460,000 o bobl yn marw cyn pryd bob blwyddyn o lygredd aer. 6.5 miliwn yw’r ffigur yn fyd-eang. Yng Nghymru, mae miloedd yn marw bob blwyddyn, ac mae Sefydliad Iechyd y Byd yn rhestru Caerdydd fel un o'r ardaloedd gwaethaf o ran llygredd aer. Nawr, mae cynlluniau Llafur ar gyfer Caerdydd yn cynnwys rhoi 10,000 o geir ychwanegol ar y ffyrdd. Felly, sut mae hyn yn cyd-fynd ag amcanion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, gan gymryd i ystyriaeth y bydd y 10,000 o geir ychwanegol hynny yn chwythu mygdarthau gwenwynig ar fy etholwyr?
Well, I fully expect, as I said earlier on, that any development should include the maximum use of section 106 agreements and the community infrastructure levy in order to make sure that sustainable transport links are put in place to those developments. It is correct to say that the days when development was driven entirely by the car have come to an end, and it’s important that all local authorities in Wales are able to, or do, look at sustainable transport options, as development occurs.
Wel, rwy’n llawn ddisgwyl, fel y dywedais yn gynharach, y dylai unrhyw ddatblygiad gynnwys y defnydd mwyaf posibl o gytundebau adran 106 a’r ardoll seilwaith cymunedol er mwyn gwneud yn siŵr bod cysylltiadau trafnidiaeth cynaliadwy yn cael eu sefydlu i’r datblygiadau hynny. Mae'n gywir i ddweud bod y dyddiau pan yr oedd datblygiad yn cael ei yrru yn gyfan gwbl gan y car wedi dod i ben, ac mae'n bwysig bod pob awdurdod lleol yng Nghymru yn gallu, neu yn ystyried dewisiadau trafnidiaeth cynaliadwy, wrth i ddatblygiad ddigwydd.
First Minister, I’d invite you to walk through Cogan if you want to really experience poor air quality—it’s quite astonishingly bad there. I walk through Cogan quite frequently. It’s clear that we need to reduce the number of needless journeys, or journeys that are not shared—so, you know, just one occupant driving the car. There are many quick wins we can gain, and that ought to be the other half of our active travel strategy. We’ve got a good law; we need to start to implement it.
Brif Weinidog, byddwn yn eich gwahodd i gerdded trwy Cogan os ydych chi wir eisiau cael profiad o ansawdd aer gwael—mae'n rhyfeddol o wael yno. Rwy'n cerdded trwy Cogan yn eithaf aml. Mae'n amlwg bod angen i ni leihau nifer y teithiau diangen, neu deithiau nad ydynt yn cael eu rhannu—felly, wyddoch chi, dim ond un o’r rhai yn y car yn gyrru. Ceir llawer o fuddugoliaethau cyflym y gallwn ni eu hennill, a dyna ddylai fod hanner arall ein strategaeth teithio llesol. Mae gennym ni gyfraith dda; mae angen i ni ddechrau ei gweithredu.
Well, firstly, this is a multi-pronged approach. Where there are immense traffic problems that cannot be resolved through public transport, they need to be dealt with. The M4 is such an issue. But we can’t rely on car-based transport forever. When the franchise transfers to the Welsh Government, we want to make sure that we have better-quality rolling stock on Cardiff suburban lines, the development of the metro, more light rail, in years to come, so that communities that have perhaps lost their links years ago to the heavy rail network are reconnected via the light rail network.
When it comes to cycling, we are very, very keen to make sure that more cities see cycling not just as a recreation but as a mode of transport. Cardiff has a network of cycle routes—they’re not all connected. Other towns and cities don’t do so well. It’s important for many cyclists that they’re not in the same lanes as traffic—their confidence isn’t strong enough for them to do that. So, we must do more through active travel, as the Member says, to make sure that all modes of sustainable transport are promoted.
Wel, yn gyntaf, mae hwn yn ddull amlochrog. Pan geir problemau traffig enfawr na ellir eu datrys trwy gludiant cyhoeddus, mae angen ymdrin â nhw. Mae'r M4 yn fater o'r fath. Ond ni allwn ddibynnu ar gludiant mewn ceir am byth. Pan fydd y fasnachfraint yn trosglwyddo i Lywodraeth Cymru, rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod gennym ni gerbydau o ansawdd gwell ar reilffyrdd maestrefol Caerdydd, datblygiad y metro, mwy o reilffyrdd ysgafn, yn y blynyddoedd i ddod, fel y gall cymunedau sydd efallai wedi colli eu cysylltiadau â'r rhwydwaith rheilffyrdd trwm flynyddoedd yn ôl yn cael eu hailgysylltu drwy'r rhwydwaith rheilffyrdd ysgafn.
O ran beicio, rydym ni’n awyddus dros ben i wneud yn siŵr bod mwy o ddinasoedd yn ystyried beicio nid yn unig fel gweithgaredd hamdden ond fel modd o deithio. Mae gan Gaerdydd rwydwaith o lwybrau beicio—nid ydyn nhw i gyd wedi’u cysylltu. Nid yw trefi a dinasoedd eraill yn gwneud cystal. Mae'n bwysig i lawer o feicwyr nad ydynt yn yr un lonydd â thraffig—nid yw eu hyder yn ddigon cryf iddyn nhw wneud hynny. Felly, mae'n rhaid i ni wneud mwy trwy deithio llesol, fel y mae’r Aelod yn ei ddweud, i wneud yn siŵr bod pob math o drafnidiaeth gynaliadwy yn cael ei hyrwyddo.
Datblygiadau Cyfansoddiadol
Constitutional Developments
2. Pryd y cyfarfu Prif Weinidog Cymru ddiwethaf â Phrif Weinidog y Deyrnas Unedig i drafod datblygiadau cyfansoddiadol yng Nghymru? OAQ(5)0330(FM)[W]
2. When did the First Minister last meet with the Prime Minister to discuss constitutional developments in Wales? OAQ(5)0330(FM)[W]
Cwrddais â hi yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar 24 Hydref, a gwnaeth llawer o bethau gael eu trafod bryd hynny.
I met her at the Joint Ministerial Committee on 24 October, and many things were discussed at that time.
A all y Prif Weinidog nawr sicrhau’r Cynulliad Cenedlaethol yma na fydd unrhyw leihad yn ei rym cyfreithiol oherwydd yr eithriadau i Fil Cymru, y broses Frexit, fel y’i gelwir, nac ychwaith gwestiynau anghyfansoddiadol ambell Aelod Seneddol Ceidwadol?
Could the First Minister now give this National Assembly an assurance that there will be no diminution in its legal powers due to the exceptions to the Wales Bill, the so-called Brexit process or the unconstitutional questions posed by some Conservative Members of Parliament?
Ynglŷn â’r broses Brexit, mae dau beth sy’n hollbwysig fan hyn, sef, yn gyntaf, dim lleihad ym mhwerau’r sefydliad hwn ac, wrth gwrs, sicrhau bod y pwerau sydd ar hyn o bryd ym Mrwsel yn cael eu trosglwyddo i’r sefydliad hwn ac i bobl Cymru hefyd. A dyna’r egwyddorion yr ydym yn parhau i’w dilyn trwy’r siarad a’r drafodaeth rydym yn eu cymryd ymlaen gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig.
In terms of the Brexit process, there are two things that are vital here, the first of which is no diminution in powers for this institution and, of course, ensuring that the powers that reside in Brussels now are transferred to this institution and to the people of Wales. Those are the principles that we continue to pursue through the discussions that we’re having with the UK Government.
A gaf i ddechrau drwy ddiolch i’r Prif Weinidog am barhau â’r trafodaethau rhwng ei blaid yntau a Phlaid Cymru ynglŷn â dyfodol cyfansoddiadol Cymru, ac yn benodol am y cyfarfod a gawsom ni ddoe? Rydym ni’n edrych ymlaen at weld y gwelliannau a fydd gerbron Tŷ’r Arglwyddi ynglŷn â Bil Cymru, i sicrhau’r broses hon.
Ond, hoffwn i godi mater arall gydag e heddiw, mater sy’n ymwneud â Senedd arall. Mae llywydd Senedd Catalwnia yn wynebu achos llys yn Sbaen am ganiatáu trafodaeth ar ddyfodol cyfansoddiad Catalwnia—hynny yw, caniatáu trafodaeth yn Senedd Catalwnia am annibyniaeth. Nawr, rydym ni i gyd yn gwybod bod Sbaen yn sensitif iawn ynglŷn â’r cwestiwn o annibyniaeth, ond, mewn gwlad ddemocrataidd, fel rydym ni wedi’i weld yn yr Alban ac fel rydym ni’n gweld fan hyn yng Nghymru hefyd, mae trafodaeth am ddyfodol cenedl yn hollbwysig i ddangos bod cenedl yn gallu symud ar y broses yna, gam wrth gam, gyda’i gilydd. A fyddwch chi, felly, yn gallu codi’r materion hyn gyda Llywodraeth San Steffan, gan fynegi pryder bod llywydd Senedd yn wynebu achos llys am ganiatáu trafodaeth mewn senedd?
May I start by thanking the First Minister for continuing the negotiations between his party and Plaid Cymru on the constitutional future of Wales, and specifically for the meeting that we had yesterday? We look forward, of course, to seeing the amendments to the Wales Bill in the House of Lords in order to secure these processes.
I would like to raise another issue with him today, an issue related to another Parliament. The presiding officer of the Catalunyan Parliament is facing a court case in Spain for allowing a debate on the constitutional future of Catalunya—that is to say that they allowed a debate in the Catalunyan Parliament on independence. We all know that Spain is very sensitive on the issue of independence, but, in a democratic nation, as we have seen in Scotland and as we see here in Wales, a debate on the future of a nation is crucially important to demonstrate that that nation can move forward, step by step together in that process. Can you therefore raise these issues with the Westminster Government, expressing concern that the speaker of a Parliament is facing a court case for allowing a debate in that Parliament?
A gaf i ystyried hynny yn fwy manwl? Mi wnaf i hynny ac ysgrifennaf at yr Aelod ynglŷn â’r manylion. Rwy’n gwybod bod y sefyllfa yn wahanol yn Sbaen. Pan es i i Gatalwnia i gwrdd ag Arlywydd Catalwnia ar y pryd, un o’r cwestiynau a gafodd eu gofyn i fi yng nghynhadledd y wasg oedd a oeddwn wedi cael caniatâd David Cameron i ddod i Gatalwnia. Ac fe ddywedais i ‘Na, nid oeddwn i wedi cael y caniatâd ac nid oeddwn yn erfyn cael y caniatâd, a byddai David ddim yn erfyn i fi ofyn am ganiatâd ta beth.’ Ond dyna beth yw’r cyd-destun yng Nghatalwnia. Ond a gaf i ystyried y sefyllfa yn fwy manwl ac wedyn ysgrifennu yn ôl at yr Aelod?
Could I consider that in more detail? I will do that and I will write to the Member regarding the details. I know that the situation is different in Spain. When I went to Catalunya to meet with the Catalunyan President at that time, one of the questions asked of me in the press conference was whether I had had David Cameron’s permission to go to Catalunya. I said, ‘No, and I wouldn’t expect to have permission and David wouldn’t expect me to ask for permission anyway.’ However, that is the context in Catalunya. But, could I consider the situation in more detail, and I will then write to the Member?
Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from the Party Leaders
Cwestiynau yn awr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.
Questions now from the party leaders and, first of all, the leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. First Minister, before I start my questions, can I wish you the compliments of the season, and best wishes to your family over the festive period, and best wishes for the new year in particular as well?
Last week, we had the really good news about Tata Steel and the announcement of the agreement that seemed to have been reached between the unions and the company. Bearing in mind where we were this time last year, with 700 job losses announced, and then the devastating news in March that many of us in this Chamber engaged with, and right the way through the election process, it was looking rather bleak. It’s unimaginable to be in the positive territory we’re in at the moment. But there is an important caveat that the deal has to be ratified by the workers around the pension pot and the pension arrangements going forward. Are you confident that that is a deal that should be endorsed by the workers when they’re balloted on it?
Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, cyn i mi ddechrau ar fy nghwestiynau, a gaf i ddymuno cyfarchion y tymor i chi, a dymuniadau gorau i'ch teulu dros gyfnod y Nadolig, a dymuniadau gorau ar gyfer y flwyddyn newydd yn arbennig hefyd?
Yr wythnos diwethaf, cawsom y newyddion da iawn am Tata Steel a chyhoeddiad y cytundeb yr oedd yn ymddangos a gafwyd rhwng yr undebau a'r cwmni. O gofio ein sefyllfa yr adeg hon y llynedd, pan gyhoeddwyd colled 700 o swyddi, ac yna’r newyddion trychinebus ym mis Mawrth yr ymgysylltodd llawer ohonom ni yn y Siambr hon ag ef, a’r holl ffordd drwy'r broses etholiadol, roedd yn edrych braidd yn llwm. Mae'n annirnadwy i fod yn y sefyllfa gadarnhaol yr ydym ni ynddi ar hyn o bryd. Ond ceir cafeat pwysig bod yn rhaid i’r cytundeb gael ei gadarnhau gan y gweithwyr o ran y pot pensiwn a'r trefniadau pensiwn yn y dyfodol. A ydych chi’n ffyddiog bod hwn yn gytundeb a ddylai gael ei gymeradwyo gan y gweithwyr pan fyddant yn pleidleisio arno?
Could I first of all reciprocate and wish him the season’s greetings as well, of course? He raises an important issue about Tata. Tata would not be in the position that it’s in at the moment in Wales if it wasn’t for the help that we’ve given, and not just the financial help—the £60 million package—but also the hard work put in by officials of the Welsh Government, in many, many meetings. I’ve spoken to Tata many, many times, both here and in Mumbai, and, in fairness to Tata, they are a company that listens. They are prepared, if you put up the right case, to listen and to move forward, and last week’s announcement illustrated that.
It’s a matter, of course, for the workforce as to what they do, but, if I can put it this way, it is unclear what the future would be if the deal wasn’t accepted. These are difficult times, and I think the emphasis has to be on continuing steel production in Wales, and there will be some difficult decisions around that, I understand. Nevertheless, that has to be the main objective.
A gaf i ymateb yn gyntaf oll trwy ddymuno cyfarchion y tymor iddo yntau hefyd, wrth gwrs? Mae’n codi mater pwysig ynghylch Tata. Ni fyddai Tata yn y sefyllfa y mae ynddi ar hyn o bryd yng Nghymru heblaw am y cymorth yr ydym ni wedi ei roi, ac nid y cymorth ariannol yn unig—y pecyn £60 miliwn—ond hefyd y gwaith caled a wnaed gan swyddogion Llywodraeth Cymru, mewn llawer iawn o gyfarfodydd. Rwyf i wedi siarad â Tata lawer iawn o weithiau, yma ac ym Mumbai, ac, er tegwch i Tata, mae’n gwmni sy'n gwrando. Maen nhw’n barod, os gwnewch chi gyflwyno’r achos cywir, i wrando ac i symud ymlaen, a dangosodd cyhoeddiad yr wythnos diwethaf hynny.
Mater i’r gweithlu, wrth gwrs, yw’r hyn y maen nhw’n ei wneud, ond, os caf ei roi fel hyn, nid yw'n eglur beth fyddai'r dyfodol pe na byddai’r cytundeb yn cael ei dderbyn. Mae hwn yn gyfnod anodd, ac rwy'n credu bod yn rhaid i’r pwyslais fod ar barhau i gynhyrchu dur yng Nghymru, a bydd rhai penderfyniadau anodd yn gysylltiedig â hynny, rwy’n deall. Serch hynny, mae’n rhaid i hynny fod y brif amcan.
I do want to push you on this, First Minister, because I do think it’s important to get a signal from you of endorsement for that deal. And in the response to my first question, you clearly haven’t given that endorsement. Rightly, you’ve pointed to the support that Welsh Government have given, and the UK Government has given as well, and also the change of direction from the Tata main board, with Ratan Tata coming back in and assuming the reins of that company. I think that’s an important development in the direction of Tata and the way it looks at steel, because the takeover of Corus was very much his takeover. But it is important that you occupy a role here in Wales as the most senior elected politician, as First Minister. That deal is on the table and it’s a relatively simple question: do you endorse the deal that’s on the table for the workers to vote on?
Rwyf i eisiau eich gwthio chi ar hyn, Brif Weinidog, gan fy mod i’n credu ei bod hi’n bwysig cael arwydd gennych chi o gymeradwyaeth i’r cytundeb hwnnw. Ac yn yr ymateb i fy nghwestiwn cyntaf, mae’n amlwg nad ydych chi wedi rhoi’r gymeradwyaeth honno. Rydych chi wedi cyfeirio, yn briodol, at y cymorth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei roi, ac y mae Llywodraeth y DU wedi ei roi hefyd, a hefyd y newid cyfeiriad gan brif fwrdd Tata, wrth i Ratan Tata ddychwelyd a chymryd awenau’r cwmni hwnnw. Rwy'n credu bod hwnnw'n ddatblygiad pwysig yng nghyfeiriad Tata a'r ffordd y mae'n edrych ar ddur, oherwydd ei benderfyniad ef yn sicr oedd cymryd Corus drosodd. Ond mae'n bwysig eich bod chi’n cyflawni swyddogaeth yma yng Nghymru fel y gwleidydd etholedig uchaf, fel Prif Weinidog. Mae’r cytundeb hwnnw ar y bwrdd ac mae'n gwestiwn cymharol syml: a ydych chi’n cymeradwyo’r cytundeb sydd ar y bwrdd i’r gweithwyr bleidleisio arno?
[Inaudible.]—yes, I endorse the deal. I think it’s a very good deal, compared particularly to where we were in the spring, when the situation was particularly bleak for steel—the heavy-end steel making in Port Talbot. And it is a tribute to all the hard work that’s been put in by many, many people that we are in a situation now where Port Talbot particularly can look forward. And certainly, I think this deal is a deal that I can certainly endorse and a deal that can provide a future for the plant.
[Anghlywadwy.]—ydw, rwy’n cymeradwyo'r cytundeb. Rwy'n credu ei fod yn gytundeb da iawn, o'i gymharu’n benodol â’n sefyllfa yn y gwanwyn, pan roedd y sefyllfa yn arbennig o lwm i ddur—y cynhyrchu dur pen trwm ym Mhort Talbot. Ac mae'n deyrnged i'r holl waith caled sydd wedi cael ei wneud gan lawer iawn o bobl ein bod ni mewn sefyllfa nawr lle gall Port Talbot yn enwedig edrych i’r dyfodol. Ac yn sicr, rwy’n meddwl bod y cytundeb hwn yn gytundeb y gallaf ei gymeradwyo’n bendant, ac yn gytundeb a all gynnig dyfodol i'r gwaith dur.
And thank you for that unequivocal endorsement of the deal; I think that’s important to be on the record. As I said, it is the final piece of the jigsaw that does need the agreement of the workers, going forward. But what was important as well in the negotiations were the issues around business rates. Again, I appreciate the comments that you’ve made on that. That’s a very complex area, and the Government were going to engage in discussions with the European Union to see whether there was a possibility of bringing forward a more favourable business rates regime for the Tata operations, which obviously pays business rates to the tune of about £12 million. And this was a direct request to the Welsh Government as to whether it could actually help. But, also on business rates, I had hoped that today we might have had an announcement more generally on business rates here in Wales as to maybe an early Christmas present for businesses around business rate relief—as it has filled postbags of Assembly Members across this Chamber. Are you able to say whether the Government will be coming forward with an enhanced transitional relief programme for businesses here in Wales that have found themselves on the wrong end of the valuations that have gone out before Christmas, because, once we get to the other side of Christmas, many of those businesses are going to be in a very, very difficult place? So, we’d be grateful to get some clarity as to whether the Government are coming forward with an announcement to assist those businesses.
A diolch i chi am y gymeradwyaeth bendant honno i’r cytundeb; rwy'n credu ei bod yn bwysig bod hynny ar y cofnod. Fel y dywedais, dyma ddarn olaf y jig-so sydd angen cytundeb y gweithwyr, wrth symud ymlaen. Ond yr hyn a oedd yn bwysig hefyd yn y trafodaethau oedd y materion yn ymwneud ag ardrethi busnes. Unwaith eto, rwy’n gwerthfawrogi’r sylwadau yr ydych chi wedi eu gwneud ynghylch hynny. Mae hwnnw’n faes cymhleth iawn, ac roedd y Llywodraeth yn mynd i gymryd rhan mewn trafodaethau gyda'r Undeb Ewropeaidd i weld a oedd posibilrwydd o gyflwyno cyfundrefn ardrethi busnes fwy ffafriol ar gyfer gweithrediadau Tata, sy’n amlwg yn talu ardrethi busnes o tua £12 miliwn. Ac roedd hwn yn gais uniongyrchol i Lywodraeth Cymru o ran pa un a allai helpu mewn gwirionedd. Ond, hefyd ar ardrethi busnes, roeddwn wedi gobeithio heddiw y gallem ni fod wedi cael cyhoeddiad yn fwy cyffredinol ar ardrethi busnes yma yng Nghymru fel anrheg Nadolig cynnar efallai, i fusnesau o ran rhyddhad ardrethi busnes—gan ei fod wedi llenwi bagiau post Aelodau'r Cynulliad ar draws y Siambr hon. A allwch chi ddweud a fydd y Llywodraeth yn cyflwyno rhaglen cymorth trosiannol well ar gyfer busnesau yma yng Nghymru sydd wedi canfod eu hunain ar ben anghywir prisiadau sydd wedi mynd allan cyn y Nadolig, oherwydd, ar ôl i ni gyrraedd yr ochr arall i’r Nadolig, mae llawer o'r busnesau hynny yn mynd i fod mewn sefyllfa anodd dros ben? Felly, byddem yn ddiolchgar o gael rhywfaint o eglurder ynghylch pa un a yw'r Llywodraeth yn gwneud cyhoeddiad i gynorthwyo'r busnesau hynny.
Well, this is something that we’ve been considering as part of the final budget, and an announcement will be made very soon in relation to that.
In relation to business rates at Tata, well, the package we’ve put on the table is £60 million—it’s the equivalent, effectively, of five years free of business rates. It goes beyond what we could have offered in business rates, in any event. Of course, it’s very difficult to offer business rate relief for one particular business in one particular sector without others asking why they shouldn’t have the same thing. So, what we have is a package of support that is state-aid proof, but it’s targeted particularly at Tata.
I have to say, it is important now that the UK Government doesn’t lose sight of the fact that not just Tata but many other industries are saying that energy prices are too high in the UK. So, energy-intensive industries will need to see more done in order to help them. We cannot afford to be seen as an economy where we are uncompetitive because of the price of energy. Our energy mix is very similar to many, many other countries in Europe, but because of the obscure nature of what alleges to be an energy market in the UK, it does make the UK more expensive, and more work needs to be done by the UK Government in that regard as well.
Wel, mae hyn yn rhywbeth yr ydym ni wedi bod yn ei ystyried yn rhan o'r gyllideb derfynol, a bydd cyhoeddiad yn cael ei wneud yn fuan iawn ynglŷn â hynny.
O ran ardrethi busnes yn Tata, wel, £60 miliwn yw’r pecyn yr ydym ni wedi ei roi ar y bwrdd—mae'n gyfwerth, i bob pwrpas, â phum mlynedd o ardrethi busnes am ddim. Mae'n mynd y tu hwnt i'r hyn y gallem ni fod wedi ei gynnig mewn ardrethi busnes, beth bynnag. Wrth gwrs, mae'n anodd iawn cynnig rhyddhad ardrethi busnes i un busnes penodol mewn un sector penodol heb i bobl eraill ofyn pam na ddylen nhw gael yr un peth. Felly, yr hyn sydd gennym ni yw pecyn o gymorth nad yw’n gymorth gan y wladwriaeth, ond sydd wedi’i dargedu at Tata yn benodol.
Mae’n rhaid i mi ddweud, mae'n bwysig nawr nad yw Llywodraeth y DU yn colli golwg ar y ffaith bod llawer o ddiwydiannau eraill yn ogystal â Tata yn dweud bod prisiau ynni yn rhy uchel yn y DU. Felly, bydd angen i ddiwydiannau ynni-ddwys weld mwy yn cael ei wneud i’w helpu nhw. Ni allwn fforddio i gael ein hystyried fel economi lle'r ydym ni’n anghystadleuol oherwydd pris ynni. Mae ein cymysgedd ynni yn debyg iawn i lawer iawn o wledydd eraill yn Ewrop, ond oherwydd natur aneglur yr hyn sy’n honni bod yn farchnad ynni yn y DU, mae yn gwneud y DU yn ddrytach, ac mae angen i Lywodraeth y DU wneud mwy o waith yn hynny o beth hefyd.
Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.
The leader of the UKIP group, Neil Hamilton.
Diolch, Lywydd. At the end of the year, it’s a time when we can look back on the last 12 months on what we’ve achieved, or not, as the case may be. And I wonder if the First Minister can, in all candour, tell us today what he thinks the greatest failure of his Government has been. Would it be in schools, where the PISA results have shown that Wales is ranked worst in the UK yet again; would it be in the health service, where half our health boards are either in special measures or targeted intervention; or would it be more widely in poverty in Wales, because, having been second from the bottom of the income table of the nations and regions of the United Kingdom when Labour came to power nearly 20 years ago, now we are actually at the bottom of the heap?
Diolch, Lywydd. Ar ddiwedd y flwyddyn, mae'n adeg pryd y gallwn ni edrych yn ôl ar y 12 mis diwethaf ar yr hyn yr ydym ni wedi ei gyflawni, neu nad ydym, pa un bynnag sy’n wir. Ac rwy’n meddwl tybed a all y Prif Weinidog, yn gwbl onest, ddweud wrthym ni heddiw beth y mae'n credu y bu methiant mwyaf ei Lywodraeth. Ai mewn ysgolion, lle mae'r canlyniadau PISA wedi dangos mai Cymru yw’r gwaethaf yn y DU unwaith eto; ai yn y gwasanaeth iechyd, lle mae hanner ein byrddau iechyd naill ai’n destun mesurau arbennig neu ymyrraeth wedi'i dargedu; neu ai tlodi yng Nghymru yn gyffredinol, oherwydd, ar ôl bod yn ail o waelod tabl incwm gwledydd a rhanbarthau'r Deyrnas Unedig pan ddaeth Llafur i rym bron i 20 mlynedd yn ôl, rydym ni ar waelod y domen erbyn hyn?
Well, we have seen poverty—household poverty—decrease in Wales, actually. We’ve just had the latest figures—the first time in many, many years. We’ve seen what’s happened with social care in England and the crisis that exists there, and we’ve seen health spending in Wales increase over the years, and we’ve seen the same with education. But he asks me a fair question, and I’ll give him a fair answer. What is the greatest failure? The greatest failure as far as this Government is concerned is to see him opposite me asking questions in this Chamber.
Wel, rydym ni wedi gweld tlodi—tlodi aelwydydd—yn gostwng yng Nghymru, a dweud y gwir. Rydym ni newydd gael y ffigurau diweddaraf—y tro cyntaf ers blynyddoedd lawer. Rydym ni wedi gweld yr hyn sydd wedi digwydd gyda gofal cymdeithasol yn Lloegr a'r argyfwng sy'n bodoli yno, ac rydym ni wedi gweld gwariant ar iechyd yn cynyddu yng Nghymru dros y blynyddoedd, ac rydym ni wedi gweld yr un peth gydag addysg. Ond mae'n gofyn cwestiwn teg i mi, a rhoddaf ateb teg iddo. Beth yw’r methiant mwyaf? Y methiant mwyaf cyn belled ag y mae'r Llywodraeth hon yn y cwestiwn yw ei weld ef gyferbyn â mi yn gofyn cwestiynau yn y Siambr hon.
Well, I’m grateful for the compliment, even though it’s only implied. But, as regards education, the PISA report says that 21 per cent of students at the age of 15 can’t read well enough to participate effectively and productively in life, that 23 per cent can’t solve problems routinely faced by adults in their daily lives because they can’t count, and this is the fourth set of PISA results in which Wales has performed worse than anywhere else in the United Kingdom. Wales and Scotland are the only parts of the UK to have gone backwards in the last decade. Isn’t that the real failure of his Government?
Wel, rwy’n ddiolchgar am y ganmoliaeth, er mai dim ond yn ymhlyg oedd hi. Ond, o ran addysg, mae adroddiad PISA yn dweud na all 21 y cant o fyfyrwyr 15 oed ddarllen yn ddigon da i gymryd rhan yn effeithiol ac yn gynhyrchiol mewn bywyd, na all 23 y cant ddatrys problemau a wynebir yn rheolaidd gan oedolion yn eu bywydau bob dydd gan na allant gyfrif, a dyma’r bedwaredd set o ganlyniadau PISA y mae Cymru wedi perfformio'n waeth ynddynt nag unman arall yn y Deyrnas Unedig. Cymru a'r Alban yw'r unig rannau o'r DU sydd wedi gwaethygu yn ystod y degawd diwethaf. Onid dyna fethiant gwirioneddol ei Lywodraeth?
That’s not true if you compare the figures over the last three years, though we know there are challenges. I remind the leader of UKIP of what the OECD have said, and that is that Wales is on the right track, that we should stay with what we are doing, that we’re going in the right direction and we will see improvements in the future. We’re seeing it with GCSE results, we’re seeing it with A-level results. What the OECD have said is that they would not be supportive of selective education. I know that’s a major policy plank for his party, but the OECD don’t support that. They see that as making it even more difficult for children from poorer backgrounds to succeed in education. They don’t support the policy that he advocates.
Nid yw hynny'n wir os gwnewch chi gymharu ffigurau dros y tair blynedd diwethaf, er ein bod ni’n gwybod bod heriau yn bodoli. Atgoffaf arweinydd UKIP o'r hyn y mae'r OECD wedi ei ddweud, sef bod Cymru ar y trywydd iawn, y dylem ni barhau â’r hyn yr ydym ni’n ei wneud, ein bod ni'n mynd i'r cyfeiriad cywir ac y byddwn ni’n gweld gwelliannau yn y dyfodol. Rydym ni’n ei weld gyda chanlyniadau TGAU, rydym ni’n ei weld gyda chanlyniadau Safon Uwch. Yr hyn y mae’r OECD wedi ei ddweud yw na fyddent yn cefnogi addysg ddetholus. Gwn fod hynny’n sail polisi pwysig i’w blaid ef, ond nid yw’r OECD yn cefnogi hynny. Maen nhw o’r farn fod hynny’n ei gwneud yn anoddach fyth i blant o gefndiroedd tlotach lwyddo mewn addysg. Nid ydynt yn cefnogi'r polisi y mae’n ei arddel.
We’ll return to this no doubt in due course. But without wishing to spoil the genial asperity of our weekly exchanges, can I compliment him on the style and finesse, the skill and dexterity with which he occasionally answers my questions and more often swerves around them? After many years in a similar position in politics, he compares very well with all the opponents that I’ve had across the despatch box. I wish him all the best for the next year and I hope his Government is more successful than it has been in the last.
Byddwn yn dychwelyd at hyn yn y man, rwy’n siŵr. Ond heb ddymuno difetha llymder hynaws ein trafodaethau wythnosol, a gaf i ei ganmol ef ar y steil a'r craffter, y ddawn a’r medrusrwydd y mae weithiau’n eu dangos wrth ateb fy nghwestiynau, ac yn amlach wrth eu hochrgamu? Ar ôl blynyddoedd lawer mewn sefyllfa debyg ym myd gwleidyddiaeth, mae'n cymharu'n dda iawn â'r holl wrthwynebwyr yr wyf i wedi eu hwynebu ar draws y blwch dogfennau. Dymunaf yn dda iddo ar gyfer y flwyddyn nesaf, a gobeithiaf y bydd ei Lywodraeth yn fwy llwyddiannus nag y mae wedi bod yn ystod y flwyddyn ddiwethaf.
He has, through those words, probably undermined my position amongst my own group more than any other over the past few months and years, but I’ll take his words at face value and wish him the compliments of the season as well. Of course, I’m sure that all Members look forward to us crossing swords in this Chamber for many, many months and years to come.
Mae wedi, drwy’r geiriau yna, yn ôl pob tebyg wedi tanseilio fy sefyllfa ymhlith fy ngrŵp fy hun yn fwy nag unrhyw un arall yn ystod y misoedd a'r blynyddoedd diwethaf, ond rwyf am dderbyn ei eiriau ar eu golwg a dymuno cyfarchion y tymor iddo yntau hefyd. Wrth gwrs, rwy'n siŵr bod pob Aelod yn edrych ymlaen atom ni’n croesi cleddyfau yn y Siambr hon am fisoedd a blynyddoedd lawer i ddod.
Arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood.
The leader of Plaid Cymru, Leanne Wood.
Diolch, Lywydd. First Minister, can you tell us the difference between yourself and your UK Labour Party leader, Jeremy Corbyn, on immigration policy and specifically relating to the question of the free movement of people?
Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, a allwch chi ddweud wrthym y gwahaniaeth rhyngoch chi eich hun ac arweinydd Plaid Lafur y DU, Jeremy Corbyn, o ran polisi mewnfudo ac yn benodol o ran y cwestiwn o ryddid pobl i symud?
Yes. I think I’m closer to her position as leader of Plaid Cymru, actually, than any other. She and I said something very similar last week, namely that there should be freedom of movement for work. She made the point on freedom of movement to look for work within a certain amount of time. I think there’s merit in that. In fact, it’s what the European regulations actually say, if you look at them with the strictest interpretation. I don’t believe that she and I are in a very different position when it comes to freedom of movement.
Gallaf. Rwy'n credu fy mod i’n agosach at ei safbwynt hi fel arweinydd Plaid Cymru, mewn gwirionedd, nag unrhyw un arall. Dywedodd hi a minnau rywbeth tebyg iawn yr wythnos diwethaf, sef y dylai fod rhyddid i symud at ddibenion gwaith. Gwnaeth hi’r pwynt ar ryddid i symud i chwilio am waith o fewn cyfnod penodol o amser. Rwy'n credu bod rhinwedd yn hynny. Mewn gwirionedd, dyna mae'r rheoliadau Ewropeaidd yn ei ddweud, os edrychwch chi arnynt gyda’r dehongliad llymaf. Nid wyf yn credu bod ganddi hi a minnau safbwynt gwahanol iawn pan ddaw i ryddid i symud.
Well, it seems to me that there’s very little difference between yourself and your own party leader on immigration, and it’s quite heart-warming to see the Labour Party actually united on something for once. But actually, you said last week that there is a difference between yourself and your leader, when he said that he would not play the numbers game or fan the flames on immigration, yet your comments on immigration on 9 December suggested that there was a split or major disagreement with your leader and you made out that you were on a different page to him—that you were somehow tougher on the question of immigration than he is.
First Minister, only 2.6 per cent of the entire Welsh population come from other European countries. That’s 79,000 people. You know that Wales has a low proportion of EU migrants compared to other parts of the UK. You’ve interpreted your leader’s view on immigration as playing into the hands of UKIP. But by implying there isn’t really much of an immigration problem here in Wales, it’s you that is dancing to UKIP’s tune. You will know, as well as I do, that Welsh communities need to attract and retain people to work hard and to generate tax revenue in this country and that we need workers from overseas in our health service and some sectors of the economy. So, why are you making out that we don’t? First Minister, can we now move on from perceptions and have an honest debate about immigration, public services and the economy here in Wales?
Wel, mae'n ymddangos i mi mai prin iawn yw’r gwahaniaeth rhyngoch chi eich hun ac arweinydd eich plaid eich hun ar fewnfudo, ac mae'n eithaf calonogol gweld y Blaid Lafur yn unedig ar rywbeth am unwaith. Ond mewn gwirionedd, dywedasoch yr wythnos diwethaf fod gwahaniaeth rhyngoch chi eich hun a'ch arweinydd, pan ddywedodd na fyddai'n chwarae'r gêm rifau nac yn chwythu ar y fflamau o ran mewnfudo, ac eto roedd eich sylwadau chi ar fewnfudo ar 9 Rhagfyr yn awgrymu bod rhaniad neu anghytundeb sylweddol gyda’ch arweinydd a cheisiasoch awgrymu eich bod chi o wahanol feddylfryd iddo fe—eich bod rywsut yn llymach ar y cwestiwn o fewnfudo na fe.
Brif Weinidog, dim ond 2.6 y cant o holl boblogaeth Cymru sy’n dod o wledydd Ewropeaidd eraill. Mae hynny’n 79,000 o bobl. Rydych chi’n gwybod bod gan Gymru gyfran isel o ymfudwyr UE o’i chymharu â rhannau eraill o'r DU. Rydych chi wedi dehongli barn eich arweinydd ar fewnfudo fel chwarae i ddwylo UKIP. Ond trwy awgrymu nad oes llawer o broblem fewnfudo yma yng Nghymru, chi sy’n dawnsio i diwn UKIP. Byddwch yn gwybod, cystal â minnau, bod angen i gymunedau Cymru ddenu a chadw pobl i weithio'n galed ac i gynhyrchu refeniw treth yn y wlad hon a bod angen gweithwyr o dramor arnom yn ein gwasanaeth iechyd a rhai sectorau o'r economi. Felly, pam ydych chi’n awgrymu nad yw hynny’n wir? Brif Weinidog, a allwn ni symud ymlaen nawr o dybiaethau a chael trafodaeth onest ar fewnfudo, gwasanaethau cyhoeddus a'r economi yma yng Nghymru?
I’m surprised because, as I said earlier on, she and I have said almost exactly the same thing when it comes to the issue of freedom of movement. What she says is perfectly correct. Of course we’re reliant on workers from abroad to fill so many vacancies in the Welsh economy. That said, neither she nor I, I don’t think, can deny that the issue of immigration loomed large in the referendum. It was perception rather than reality, that much is true, given the numbers, and so, from my perspective, I don’t believe that we can say that the current system gets the wider support that it should, so we have to look at alternatives. She has made the point, and I’ve made the point, that there can be a modification of that system where there’s a freedom to move to a job or freedom to look for work in specific circumstances. I think that’s reasonable; I think the majority of the people of Wales would think that’s reasonable, and I would think they would see that as a system of freedom of movement that they could support. I really don’t see there’s much between us.
Rwy'n synnu oherwydd, fel y dywedais yn gynharach, mae hi a minnau wedi dweud bron yn union yr un peth pan ddaw i’r mater o ryddid i symud. Mae’r hyn y mae'n ei ddweud yn berffaith gywir. Rydym ni’n dibynnu, wrth gwrs, ar weithwyr o dramor i lenwi cynifer o swyddi yn economi Cymru. Wedi dweud hynny, ni all hi na minnau, yn fy marn i, wadu bod y mater o fewnfudo yn flaenllaw iawn yn y refferendwm. Tybiaeth oedd hynny yn hytrach na gwirionedd, mae cymaint â hynny’n wir, o ystyried y niferoedd, ac felly, yn fy nhyb i, nid wyf yn credu y gallwn ddweud bod y system bresennol yn cael y gefnogaeth ehangach y dylai, felly mae'n rhaid i ni edrych ar ddewisiadau eraill. Mae hi wedi gwneud y pwynt, ac rwyf innau wedi gwneud y pwynt, y gellir addasu'r system honno lle ceir rhyddid i symud i swydd neu ryddid i chwilio am waith o dan amgylchiadau penodol. Rwy'n credu fod hynny'n rhesymol; rwy'n credu y byddai'r rhan fwyaf o bobl Cymru yn credu fod hynny’n rhesymol, ac rwyf yn meddwl y byddent yn gweld honno yn system o ryddid i symud y gallent ei chefnogi. Nid wyf yn gweld bod llawer rhyngom ni.
First Minister, you should be dealing in realities and not perceptions. You shouldn’t be playing along with the myths, okay? We need to have this honest debate on immigration. You shouldn’t be implying that we’ve got a problem when we don’t have a problem. There is a migration issue in Wales. We have a problem of emigration. Too many younger and skilled workers are leaving this country, and there’s also an imbalance within Wales with jobs and prosperity not spread evenly throughout this country. We’ve got no problem in attracting people here to retire and those people remain welcome here, but overall, we are facing a situation where our working-age population is set to decrease in the coming years while the retired population will increase. As well as impacting upon Welsh communities and the Welsh language, the overall situation is simply not sustainable. That’s why Plaid Cymru put forward the policy that we did on higher education during the last election to deal with the problem of emigration. In terms of solutions from Labour, you’ve offered nothing except to fuel this myth on overseas immigration—internal rows with your Labour leader in order to deflect from your own policy weaknesses. First Minister, instead of pandering to UKIP, when are we going to have a real debate about the real solutions about the real migration problem here in Wales?
Brif Weinidog, dylech chi yn ymdrin â realiti ac nid tybiaethau. Ni ddylech chi fod yn cyd-fynd â’r chwedlau, iawn? Mae angen i ni gael y drafodaeth onest hon ar fewnfudo. Ni ddylech chi fod yn awgrymu bod gennym ni broblem pan nad oes gennym ni broblem. Mae problem fudo yng Nghymru. Mae gennym ni broblem allfudo. Mae gormod o weithwyr iau a medrus yn gadael y wlad hon, a cheir anghydbwysedd o fewn Cymru hefyd gan nad yw swyddi a ffyniant wedi eu dosbarthu'n gyfartal ar hyd a lled y wlad hon. Nid oes gennym ni unrhyw broblem o ran denu pobl yma i ymddeol ac mae croeso i'r bobl hynny yma o hyd, ond ar y cyfan, rydym ni’n wynebu sefyllfa lle mae ein poblogaeth o oedran gweithio ar fin gostwng yn ystod y blynyddoedd nesaf tra bydd y boblogaeth sydd wedi ymddeol yn cynyddu. Yn ogystal ag effeithio ar gymunedau Cymru a'r Gymraeg, nid yw'r sefyllfa gyffredinol yn gynaliadwy. Dyna pam y gwnaeth Plaid Cymru gynnig y polisi a gynigiwyd gennym ar addysg uwch yn ystod yr etholiad diwethaf i ymdrin â’r broblem o allfudo. O ran atebion gan y blaid Lafur, nid ydych chi wedi cynnig unrhyw beth heblaw tanwydd i’r myth hwn o fewnfudo tramor—dadleuon mewnol gydag arweinydd y Blaid Lafur er mwyn tynnu sylw oddi wrth eich gwendidau polisi ei hun. Brif Weinidog, yn hytrach na boddhau UKIP, pryd ydym ni’n mynd i gael dadl wirioneddol am yr atebion gwirioneddol am y broblem fudo wirioneddol yma yng Nghymru?
I regret the fact that the leader of Plaid Cymru didn’t listen to the answers that I was giving her, answers that I thought were reasonable and not in any way hostile. [Interruption.] And now she shouts. The point that I have made is that she and I are not very far away, but she must understand—I know she understands—that perception is important, and where people believe something to be true, it’s hugely important to make sure that they see what the reality is. That was the problem in the referendum in June; people’s perception was stronger, she was right to say, than the reality of the situation. She and I have both suggested a modification of the current freedom of movement rules. We’re very close in that regard. I think that there are sensible ways forward here that don’t let loose the jackals of racism and don’t let loose a system of politics that seeks to blame others for economic ills.
She makes the point about the economy. Unemployment is very low—lower than in England, Scotland and Northern Ireland. It’s true to say that some communities have moved further ahead than others in terms of economic development, yet we see towns like Merthyr—Merthyr is doing very well—where there were great difficulties for many, many years after the 1980s, and we know full well that it’s important to attract investment into as many communities as possible. That’s why, of course, we have Tenneco and General Dynamics in Merthyr and TVR coming to Ebbw Vale. These are all significant investment projects that, 10, 15, 20 or 25 years ago, wouldn’t have come to Wales, but we’ve been working hard to make sure that that happens. We know that Wales is an attractive place to come and live and an attractive place to come and work, and a welcoming place, and we will continue to be an open and welcoming country whilst considering, of course, how we can make sure that the concerns of some about freedom of movement are addressed, but addressed in a sensible, rational and fair way.
Rwy’n gresynu’r ffaith na wrandawodd arweinydd Plaid Cymru ar yr atebion yr oeddwn i’n eu rhoi iddi, atebion yr oeddwn i’n gredu oedd yn rhesymol ac nid yn elyniaethus mewn unrhyw ffordd. [Torri ar draws.] A nawr mae hi'n gweiddi. Y pwynt yr wyf i wedi ei wneud yw nad yw hi a minnau yn bell iawn oddi wrth ein gilydd, ond mae'n rhaid iddi ddeall—gwn ei bod hi’n deall—bod tybiaethau yn bwysig, a phan fo pobl yn credu bod rhywbeth yn wir, mae'n hynod bwysig gwneud yn siŵr eu bod nhw’n gweld beth yw’r gwir. Dyna oedd y broblem yn y refferendwm ym mis Mehefin; roedd tybiaeth pobl yn gryfach, roedd hi'n iawn i ddweud, na realiti'r sefyllfa. Mae hi a minnau wedi awgrymu addasiad i'r rheolau rhyddid i symud presennol. Rydym ni’n agos iawn yn hynny o beth. Rwy’n credu bod ffyrdd synhwyrol ymlaen nad ydynt yn codi cysgod hiliaeth ac nad ydynt yn rhyddhau system o wleidyddiaeth sy'n ceisio beio eraill am ffaeleddau economaidd.
Mae hi'n gwneud y pwynt am yr economi. Mae diweithdra yn isel iawn—is nag yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae'n wir i ddweud bod rhai cymunedau wedi symud ymhellach ymlaen nag eraill o ran datblygu economaidd, ac eto rydym ni’n gweld trefi fel Merthyr—mae Merthyr yn gwneud yn dda iawn—lle'r oedd anawsterau mawr am flynyddoedd lawer ar ôl y 1980au, a gwyddom yn iawn ei bod yn bwysig denu buddsoddiad i gymaint o gymunedau â phosibl. Dyna pam, wrth gwrs, mae gennym ni Tenneco a General Dynamics ym Merthyr a TVR yn dod i Lyn Ebwy. Mae'r rhain i gyd yn brosiectau buddsoddi sylweddol na fyddent wedi dod i Gymru 10, 15, 20 neu 25 mlynedd yn ôl, ond rydym ni wedi bod yn gweithio'n galed i wneud yn siŵr bod hynny'n digwydd. Rydym ni’n gwybod bod Cymru yn lle deniadol i ddod i fyw ac yn lle deniadol i ddod i weithio ynddo, ac yn lle croesawgar, a byddwn yn parhau i fod yn wlad agored a chroesawgar gan ystyried, wrth gwrs, sut y gallwn sicrhau bod pryderon rhai am ryddid i symud yn cael sylw, ond yn cael sylw mewn ffordd synhwyrol, resymegol a theg.
Safon Ansawdd Tai Cymru
The Welsh Housing Quality Standard
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y cynnydd sy'n cael ei wneud tuag at gyrraedd safon ansawdd tai Cymru? OAQ(5)0328(FM)
3. Will the First Minister make a statement on progress being made towards achieving the Welsh housing quality standard? OAQ(5)0328(FM)
All social landlords, including Swansea council, are on track to meet the standard by 2020. The latest annual statistics show that in March of this year, 79 per cent of existing social homes now meet the standard—an 8 point rise over the course of the year—and nearly 18,000 households now live in better-quality homes than in the previous year.
Mae pob landlord cymdeithasol, gan gynnwys cyngor Abertawe, ar y trywydd iawn i fodloni’r safon erbyn 2020. Mae'r ystadegau blynyddol diweddaraf yn dangos bod 79 y cant o gartrefi cymdeithasol presennol yn bodloni’r safon ym mis Mawrth eleni—cynnydd o 8 pwynt yn ystod y flwyddyn—ac mae bron i 18,000 o aelwydydd yn byw mewn cartrefi o ansawdd gwell nag yn y flwyddyn flaenorol erbyn hyn.
Thank you, First Minister. Can I congratulate the Welsh Government on the success of reaching the Welsh housing quality standard, and can I also say it’s an example of an ambitious target that has been financially supported and that has improved the lives of many, many people, including many of my constituents? But can the money currently allocated to upgrading council properties, when all of them have met the Welsh housing quality standard, be allocated to the building of new council properties?
Diolch yn fawr, Brif Weinidog. A gaf i longyfarch Llywodraeth Cymru ar y llwyddiant o fodloni safon ansawdd tai Cymru, ac a gaf i ddweud hefyd ei fod yn enghraifft o darged uchelgeisiol sydd wedi cael ei gefnogi'n ariannol ac sydd wedi gwella bywydau llawer iawn o bobl, gan gynnwys llawer o’m hetholwyr i? Ond a ellir dyrannu’r arian a neilltuir ar hyn o bryd i uwchraddio tai cyngor, pan fo pob un ohonynt wedi bodloni safon ansawdd tai Cymru, ar gyfer adeiladu tai cyngor newydd?
Yes, we’re very keen to make sure that more councils are able to build council houses, and we’re interested, of course, in looking at every innovative way to increase housing supply. The 20,000 affordable homes target includes local authority on-lending to housing associations to enable them to develop. The advantage of that, of course, is that the local authority can borrow from the Public Works Loan Board at a lower rate than would be available from traditional lenders. There are examples of partnership between local authorities and housing associations as well. We’ve moved a long way from the day when local authorities couldn’t build council houses. It’s important that local authorities are able to provide for their populations and, importantly, that the accommodation that’s provided is of the best standard possible.
Ie, rydym ni’n awyddus iawn i sicrhau y gall mwy o gynghorau adeiladu tai cyngor, ac mae gennym ddiddordeb, wrth gwrs, mewn ystyried pob ffordd arloesol o gynyddu'r cyflenwad tai. Mae'r targed o 20,000 o gartrefi fforddiadwy yn cynnwys awdurdodau lleol yn benthyg ymlaen i gymdeithasau tai er mwyn eu galluogi i ddatblygu. Mantais hynny, wrth gwrs, yw y gall yr awdurdod lleol fenthyg gan y Bwrdd Benthyciadau Gwaith Cyhoeddus ar gyfradd is na fyddai ar gael gan fenthycwyr traddodiadol. Ceir enghreifftiau o bartneriaeth rhwng awdurdodau lleol a chymdeithasau tai hefyd. Rydym ni wedi symud ymhell iawn oddi wrth y dyddiau pan na châi awdurdodau lleol adeiladu tai cyngor. Mae'n bwysig bod awdurdodau lleol yn gallu darparu ar gyfer eu poblogaethau ac, yn bwysig, bod y llety a ddarperir o’r ansawdd gorau posibl.
Nid oes neb yn tanseilio’r ffaith bod safon ansawdd tai Cymru yn un uchelgeisiol, ac fe fyddwn i’n gefnogol o hynny. Ond, rydym ni fel Aelodau Cynulliad yn parhau i gael nifer fawr o gwynion am wasanaethau tai cymdeithasol, er enghraifft nad yw gwaith yn cael ei wneud ar amser a bod diffyg ymateb gan rai o’r gwasanaethau tai yng nghyd-destun y ffaith ei fod yn amser gaeafol a bod pobl yn aros am amser hir i waith gael ei gwneud. A oes unrhyw fath o holiadur rydych chi wedi’i wneud, fel Llywodraeth, er mwyn sicrhau bod pob cymdeithas tai yn gweithio’n effeithlon er mwyn sicrhau bod pobl yn fwy hapus gyda’r gwasanaethau y maen nhw’n eu derbyn yn y maes hwn?
No-one would doubt the fact that the Welsh housing quality standard is ambitious, and I would be supportive of that. But, as Assembly Members, we continue to receive a number of complaints about social housing services, for example that work isn’t done in a timely manner, that there’s a poor response from some of the housing services in the context of the fact that it’s the winter months, and that people are waiting a long time for work to be carried out. So is there any survey that you as a Government have issued to ensure that every housing association is working effectively, to ensure that people are more content with the services that they receive in this area?
Wrth gwrs. Fel Llywodraeth, rŷm ni’n erfyn ar gymdeithasau tai i sicrhau nid dim ond eu bod yn adeiladu, ond eu bod nhw’n cynnal tai hefyd a sicrhau bod tai mewn cyflwr da. Nawr ac yn y man, mae yna gwynion yn dod. Rwy’n cael yr un peth, wrth gwrs, ag y mae hi, ac mae’r cwynion hynny, yn fy mhrofiad i, yn cael eu delio gyda nhw mewn ffordd eithaf cyflym. Ond rŷm ni’n erfyn, wrth gwrs, fod y safon yn cael ei sicrhau pan fo tai yn cael eu hadeiladu, ac, wrth gwrs, pan fo tai yn cael eu cynnal drwy ystod bywyd y tai hynny.
Of course. As a Government, we expect housing associations to ensure not only that they build, but that they maintain houses as well, and ensure that the houses are in a good condition. Sometimes, there are complaints. I’ve had the same thing as she has, and the complaints, in my experience, are dealt with in quite a fast way. But we are keen to ensure that the quality standards are put in place when houses are built and, of course, when they are maintained throughout the lifetime of those houses.
In 2012, which was when the standard was supposed to have been achieved by all social landlords, the Wales Audit Office said that the main shortfall in meeting the standard was in areas where tenants voted against proposals to transfer. Your then housing Minister subsequently stated that three authorities hadn’t got realistic business plans and had to resubmit new ones, which were approved by a subsequent Minister. Given that the limit set for housing-related borrowing as part of the agreement to exit the housing revenue account left an estimated borrowing headroom across all authorities of just £471 million to achieve the Welsh housing quality standard, how can that be achieved to the standard originally intended with the additional bits—wider community regeneration—when that only leaves estimated borrowing for Wrexham at £118 million—that’s good—Swansea at £74 million, but Flintshire at only £25 million under that headroom established?
Yn 2012, sef yr adeg pan roedd y safon i fod i gael ei bodloni gan bob landlord cymdeithasol, dywedodd Swyddfa Archwilio Cymru bod y prif ddiffyg o ran bodloni’r safon i’w weld mewn ardaloedd lle pleidleisiodd tenantiaid yn erbyn cynigion i drosglwyddo. Dywedodd eich Gweinidog tai ar y pryd wedi hynny nad oedd gan dri awdurdod gynlluniau busnes realistig a bu’n rhaid iddyn nhw ailgyflwyno rhai newydd, a gymeradwywyd gan Weinidog dilynol. O gofio bod y terfyn a osodwyd ar gyfer benthyca yn gysylltiedig â thai yn rhan o'r cytundeb i adael y cyfrif refeniw tai wedi gadael amcangyfrif o le benthyca o ddim ond £471 miliwn ar draws pob awdurdod i fodloni safon ansawdd tai Cymru, sut y gellir cyflawni hynny i'r safon a fwriadwyd yn wreiddiol gyda'r darnau ychwanegol—adfywio cymunedol ehangach—pan fo hynny’n gadael amcangyfrif benthyca o ddim ond £118 ar gyfer Wrecsam—mae hynny'n dda—£74 miliwn ar gyfer Abertawe, ond dim ond £25 miliwn o dan y terfyn a sefydlwyd ar gyfer Sir y Fflint?
We expect the affordable homes target to be met in a variety of ways, whether that’s through local authorities, through housing associations, through partnerships, of course, between the two, and other ways, to see where it’s possible to intervene in the local market to make sure that there’s a sufficient supply of housing, particularly in rural areas. All these things are under consideration, as we look at innovative ways of dealing with this issue.
But what’s important as well, of course, is, as we make sure that there are more affordable homes available, we don’t see the plug being kept out of the bath at the other end and those homes being sold. You can’t possibly reach a target of 20,000 affordable homes if you’re building on the one hand and selling with the other, which is why, of course, we’re ending the right to buy.
Rydym ni’n disgwyl i’r targed cartrefi fforddiadwy gael ei gyrraedd mewn amrywiaeth o ffyrdd, pa un a yw hynny trwy awdurdodau lleol, trwy gymdeithasau tai, trwy bartneriaethau, wrth gwrs, rhwng y ddau, a ffyrdd eraill, i weld lle mae'n bosib ymyrryd yn y farchnad leol i wneud yn siŵr bod cyflenwad digonol o dai, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Mae'r holl bethau hyn yn cael eu hystyried, wrth i ni edrych ar ffyrdd arloesol o ymdrin â'r mater hwn.
Ond yr hyn sy'n bwysig hefyd, wrth gwrs, yw, wrth i ni wneud yn siŵr bod mwy o gartrefi fforddiadwy ar gael, nad ydym yn gweld y plwg yn cael ei adael allan o'r bath ar y pen arall a bod y cartrefi hynny’n cael eu gwerthu. Nid oes unrhyw obaith i chi gyrraedd targed o 20,000 o gartrefi fforddiadwy os ydych chi’n adeiladu ar y naill law ac yn gwerthu â'r arall, a dyna pam, wrth gwrs, yr ydym ni’n rhoi terfyn ar yr hawl i brynu.
Trawsnewid Gwasanaethau Rheilffyrdd
Transforming Rail Services
4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gyflymder y newid sydd ei angen i drawsnewid gwasanaethau rheilffyrdd yng Nghymru? OAQ(5)0341(FM)
4. Will the First Minister make a statement on the pace of change needed for transforming rail services in Wales? OAQ(5)0341(FM)
Rail infrastructure is not devolved. Following years of underinvestment, we are taking steps to address this where we can through our procurement of the Wales and borders franchise and the metro. But it’s true to say that the UK Government must do more to invest in Wales or devolve power and funding so that we can.
Nid yw seilwaith rheilffyrdd wedi ei ddatganoli. Yn dilyn blynyddoedd o danfuddsoddi, rydym ni’n cymryd camau i fynd i'r afael â hyn lle y gallwn trwy ein caffaeliad o fasnachfraint Cymru a'r gororau a'r metro. Ond mae'n wir i ddweud bod yn rhaid i Lywodraeth y DU wneud mwy i fuddsoddi yng Nghymru neu ddatganoli grym a chyllid fel y gallwn ni wneud hynny.
Given that Network Rail has said that it’s going to take 28 years to bring the rail industry up to the standard required in Wales, which seems to me much too long in the light of the discourse we had about road congestion earlier on, I’m pleased to hear you mention the importance of light rail in that context. Looking at the south Wales metro, I just want to look at how light rail can run much closer together, which means that trains can slow down and accelerate much more quickly, which means that journey times from, say, Merthyr, would be reduced from over an hour to 40 minutes, which is competitive with the car. So, I want to have some understanding as to how vehemently the Welsh Government is proceeding with light rail for the south Wales metro, which, it seems to me, will deliver the outcomes that we want.
O ystyried bod Network Rail wedi dweud ei bod hi’n mynd i gymryd 28 mlynedd i ddod â'r diwydiant rheilffyrdd i’r safon ofynnol yng Nghymru, sy'n ymddangos i mi yn llawer rhy hir yng ngoleuni'r drafodaeth a gawsom ynghylch tagfeydd ar y ffyrdd yn gynharach, rwy'n falch o’ch clywed chi’n sôn am bwysigrwydd rheilffordd ysgafn yn y cyd-destun hwnnw. O edrych ar fetro de Cymru, hoffwn edrych ar sut y gall rheilffordd ysgafn redeg yn llawer nes at ei gilydd, sy'n golygu y gall trenau arafu a chyflymu yn llawer cynt, sy'n golygu y byddai amseroedd teithio o Ferthyr, dywedwch, yn cael eu lleihau gan fwy nag awr i 40 munud, sy'n gymharol debyg i deithio mewn car. Felly, hoffwn gael rhywfaint o ddealltwriaeth o faint o angerdd sydd gan Lywodraeth Cymru o ran bwrw ymlaen gyda rheilffordd ysgafn ar gyfer metro de Cymru, a fydd, mae'n ymddangos i mi, yn darparu’r canlyniadau yr ydym ni eu heisiau.
Yes, the metro will be a mixture of light rail, heavy rail and faster bus services. There will be some lines that will be more appropriate for light rail than others. I need to add at this point that we have made absolutely clear to the trade unions that if we move towards light rail in some Valleys lines, that is not a reason to cut jobs or terms and conditions. We absolutely know that it’s hugely important that those who are working on those lines now have the same terms and conditions in the future as they do now. Ken Skates is not Chris Grayling. He won’t thank me for that comparison, I don’t think, but there we are. And we are to work with the trade unions in that regard. But, of course, the advantage of light rail is its ability to extend into parts not just of Cardiff but of Valleys communities where heavy rail is not going to go because of cost and because of topography. The metro that we have foreseen is one where we have a combination of fast transport options that form part of that. We can’t wait for Network Rail to get its act together. We’ve had issues with Network Rail where it’s not clear that they actually know what the condition of the asset is, or whether there’s a proper survey or whether it has been for 25 years, but we want to make sure that we get on with the metro to serve our communities as quickly and as efficiently as possible.
Bydd, mi fydd y metro yn gymysgedd o reilffyrdd ysgafn, rheilffyrdd trwm a gwasanaethau bws cyflymach. Bydd rhai rheilffyrdd a fydd yn fwy priodol ar gyfer rheilffyrdd ysgafn nag eraill. Mae angen i mi ychwanegu nawr ein bod ni wedi ei gwneud yn gwbl eglur i'r undebau llafur, os byddwn yn symud tuag at reilffyrdd ysgafn ar rai o reilffyrdd y Cymoedd, nad yw hynny'n rheswm i dorri swyddi na thelerau ac amodau. Rydym ni’n gwybod yn iawn ei bod hi’n hynod bwysig bod gan y rhai sy'n gweithio ar y rheilffyrdd hynny nawr yn cael yr un telerau ac amodau yn y dyfodol â’r rhai sydd ganddyn nhw nawr. Nid Chris Grayling yw Ken Skates. Ni fydd yn diolch i mi am y gymhariaeth honno, nid wyf yn credu, ond dyna ni. A byddwn yn gweithio gyda'r undebau llafur yn hynny o beth. Ond, wrth gwrs, mantais rheilffyrdd ysgafn yw eu gallu i ymestyn i rannau nid yn unig o Gaerdydd ond cymunedau'r Cymoedd lle nad yw rheilffyrdd trwm yn mynd i fynd oherwydd y gost ac oherwydd topograffi. Mae'r metro yr ydym ni wedi ei ragweld yn un lle mae gennym ni gyfuniad o ddewisiadau trafnidiaeth cyflym sy'n rhan o hynny. Ni allwn aros i Network Rail roi trefn ar ei hun. Rydym ni wedi cael problemau gyda Network Rail pan nad yw'n amlwg eu bod nhw’n gwybod beth yw cyflwr yr ased, neu ba un a oes arolwg priodol neu a yw wedi bod am 25 mlynedd, ond rydym ni eisiau gwneud yn siŵr ein bod ni’n bwrw ymlaen â’r metro i wasanaethu ein cymunedau mor gyflym ac mor effeithlon â phosibl.
First Minister, you’ll be aware of last week’s announcement by the UK transport Secretary, Chris Grayling, as you mentioned, with regard to joint management teams for rail franchises, and also that the new varsity line between Oxford and Cambridge, announced in the autumn statement, will be designed, constructed and run by a new body called East West Rail, totally separate from Network Rail. So, following that announcement, do you agree there is scope to develop a different model for railway management here in Wales by establishing a Welsh version of East West Rail, and where funding decisions around railway infrastructure would be made here in Cardiff and not in London? If so, given recent announcements, will you step up efforts in making the case to the UK Government with regard to the devolution of the management of the railways?
Brif Weinidog, byddwch yn ymwybodol o gyhoeddiad yr wythnos diwethaf gan Ysgrifennydd trafnidiaeth y DU, Chris Grayling, fel y soniasoch, ynghylch timau rheoli ar y cyd ar gyfer rhyddfreintiau rheilffyrdd, a hefyd y bydd y rheilffordd Varsity newydd rhwng Rhydychen a Chaergrawnt, a gyhoeddwyd yn natganiad yr hydref, yn cael ei dylunio, ei hadeiladu a'i rhedeg gan gorff newydd o'r enw East West Rail, yn gwbl ar wahân i Network Rail. Felly, yn dilyn y cyhoeddiad hwnnw, a ydych chi’n cytuno bod lle i ddatblygu gwahanol fodel ar gyfer rheoli rheilffyrdd yma yng Nghymru trwy sefydlu fersiwn Cymru o East West Rail, a lle byddai penderfyniadau cyllido yn ymwneud â seilwaith rheilffyrdd yn cael eu gwneud yma yng Nghaerdydd ac nid yn Llundain? Os felly, o ystyried cyhoeddiadau diweddar, a wnewch chi gynyddu ymdrechion i gyflwyno’r achos i Lywodraeth y DU o ran datganoli rheolaeth y rheilffyrdd?
I think it’s pretty fair to say that we’ve been relentless in that regard. We have 9 per cent of the track. We don’t get 9 per cent of the investment. Another issue that we have been pursuing with vigour with the UK Government is the situation that currently exists in the Wales Bill where it will not be open to the Welsh Government to consider a public sector agency to run the railways, whereas the Scottish Government will be able to do that. It’s clear discrimination, bluntly, if you want my view on it. So, from our perspective, it would be far easier if the track and the operators were dealt with in the same way. The same organisation. It’s too easy for the bodies responsible for the track, Network Rail and the operators to blame each other when there are problems. It’s far easier to have an integrated system rather than the fragmented one that we have at the moment.
Rwy'n credu ei bod hi’n eithaf teg i ddweud ein bod ni wedi gweithredu’n ddi-baid yn hynny o beth. Mae gennym ni 9 y cant o'r trac. Nid ydym ni’n cael 9 y cant o'r buddsoddiad. Mater arall yr ydym ni wedi bod yn mynd i’r afael ag ef yn egnïol gyda Llywodraeth y DU yw'r sefyllfa sy'n bodoli ar hyn o bryd ym Mil Cymru lle na fydd yn agored i Lywodraeth Cymru ystyried asiantaeth sector cyhoeddus i redeg y rheilffyrdd, er y bydd Llywodraeth yr Alban yn gallu gwneud hynny. Mae'n wahaniaethu eglur, i fod yn blwmp ac yn blaen, os ydych chi eisiau fy marn i ar y mater. Felly, o'n safbwynt ni, byddai'n llawer haws pe byddai’r trac a'r gweithredwyr yn cael eu trin yn yr un modd. Yr un sefydliad. Mae'n rhy hawdd i'r cyrff sy'n gyfrifol am y trac, Network Rail a’r gweithredwyr roi bai ar ei gilydd pan fo problemau. Mae'n llawer haws cael system integredig yn hytrach na'r un dameidiog sydd gennym ni ar hyn o bryd.
Gwarged Cynllun Pensiwn y Glowyr
The Mineworkers Pension Scheme Surplus
5. A wnaiff y Prif Weinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am ymdrechion i sicrhau adolygiad o warged Cynllun Pensiwn y Glowyr? OAQ(5)0331(FM)
5. Will the First Minister provide an update on efforts to secure a review of the Mineworkers Pension Scheme surplus? OAQ(5)0331(FM)
Yes. As I indicated in the Chamber last month, we do acknowledge the need for proper, safe and well-managed arrangements for this pension scheme. Pensions are not devolved, but we have pressed the UK Government on this, and we continue to do so.
Gwnaf. Fel y nodais yn y Siambr fis diwethaf, rydym yn cydnabod yr angen am drefniadau priodol, diogel ac wedi’u rheoli’n dda ar gyfer y cynllun pensiwn hwn. Nid yw pensiynau wedi'u datganoli, ond rydym ni wedi pwyso ar Lywodraeth y DU ar hyn, ac rydym ni’n parhau i wneud hynny.
I thank the First Minister for his answer. It was very pleasing that, a few weeks ago, the National Assembly unanimously passed a motion calling for a review of the MPS surplus, and also that motion mandated the Welsh Government to build alliances with regional leaders in England and with other devolved Governments to put increasing pressure on the UK Government. Can he give assurances that that mandate that he’s been provided with by the National Assembly will be furthered in the new year and that this will be a priority for his Government in 2017?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb. Roeddwn yn falch iawn, ychydig wythnosau yn ôl, bod y Cynulliad Cenedlaethol wedi pasio’n unfrydol cynnig yn galw am adolygiad o'r gwarged MPS, a hefyd bod y cynnig hwnnw’n rhoi mandad i Lywodraeth Cymru greu cynghreiriau gydag arweinwyr rhanbarthol yn Lloegr a chyda Llywodraethau datganoledig eraill i roi pwysau cynyddol ar Lywodraeth y DU. A all ef roi sicrwydd y bydd y mandad y mae’r Cynulliad Cenedlaethol wedi ei roi iddo yn cael ei ddatblygu yn y flwyddyn newydd ac y bydd hyn yn flaenoriaeth i’w Lywodraeth yn 2017?
A letter was sent in June of this year to Amber Rudd. We were in contact with UK Government officials this morning. Their position is, essentially, unchanged. The difficulty is that the trustees haven’t raised any issues with the UK Government about wishing to change the current process. So, there’ll be a need to ensure that the trustees are happy with any changes as well as, of course, the UK Government.
Anfonwyd llythyr ym mis Mehefin eleni at Amber Rudd. Roeddem ni mewn cysylltiad â swyddogion Llywodraeth y DU y bore yma. Nid yw eu safbwynt nhw, yn ei hanfod, wedi newid. Yr anhawster yw nad yw'r ymddiriedolwyr wedi codi unrhyw faterion gyda Llywodraeth y DU ynghylch dymuno newid y broses bresennol. Felly, bydd angen sicrhau bod yr ymddiriedolwyr yn hapus gydag unrhyw newidiadau yn ogystal, wrth gwrs, â Llywodraeth y DU.
First Minister, the Welsh Government has consistently supported the National Union of Mineworkers’s call for the surplus to be put back in the scheme for the benefit of the retired miners and coal industry workers. Mr Ken Sullivan, who has collected a petition of 8,000 names from my constituency, worked in Oakdale colliery near Blackwood for 24 years. The people of Islwyn, like my grandfather and my great-uncle, like so many in the south Wales Valleys, worked in hard and dangerous conditions, often to the detriment of their health. What further representations, then, can the Welsh Government make to the UK Tory Government in denial for them to play fair with Welsh miners?
Brif Weinidog, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi cefnogaeth gyson i alwad Undeb Cenedlaethol y Glowyr i’r gwarged gael ei roi yn ôl yn y cynllun er budd y glowyr a’r gweithwyr diwydiant glo sydd wedi ymddeol. Bu Mr Ken Sullivan, sydd wedi casglu deiseb o 8,000 o enwau o’m hetholaeth i, yn gweithio ym mhwll glo Oakdale ger y Coed Duon am 24 mlynedd. Gweithiodd pobl Islwyn, fel fy nhad-cu a’m hen-ewythr, fel cynifer yng nghymoedd y de, dan amodau caled a pheryglus, yn aml ar draul eu hiechyd. Pa sylwadau pellach, felly, all Llywodraeth Cymru eu gwneud i Lywodraeth Dorïaidd y DU nad yw’n derbyn y sefyllfa, fel ei bod yn rhoi chwarae teg i lowyr Cymru?
There is a duty, I believe, on the trustees to make sure that they explain to the pension scheme’s members exactly what they are doing, so that members in the scheme feel content and feel that the scheme’s treating them fairly. So, there is an emphasis on them to do that, but we will, of course, continue to press the issue with the UK Government, as we have been doing since June, at the very least.
Mae dyletswydd, rwy’n credu, ar yr ymddiriedolwyr i sicrhau eu bod yn egluro i aelodau’r cynllun pensiwn yn union beth maen nhw’n ei wneud, fel bod aelodau yn y cynllun yn teimlo’n fodlon ac yn teimlo bod y cynllun yn eu trin nhw’n deg. Felly, ceir pwyslais arnyn nhw i wneud hynny, ond byddwn, wrth gwrs, yn parhau i bwyso’r mater hwn gyda Llywodraeth y DU, fel yr ydym ni wedi bod yn ei wneud ers mis Mehefin, o leiaf.
Steffan was right when he said that the whole Assembly in that debate has backed the Welsh Government's position on this. It is important that the former mineworkers' pensions are protected and that there are arrangements with the UK Government that are transparent and fair. What discussions have you had with the UK Government regarding the need for them to continue to guarantee the pension fund? And with regard to the surplus, it does look as though the surplus-sharing arrangements have benefited the Government more than they have the mineworkers over the last few years, so what discussions have you had on this, and have you made clear that this isn't just the Welsh Government speaking; this is the National Assembly as a whole that is making these points?
Roedd Steffan yn iawn pan ddywedodd fod y Cynlluniad cyfan yn y ddadl honno wedi cefnogi safbwynt Llywodraeth Cymru ar hyn. Mae'n bwysig bod pensiynau cyn-lowyr yn cael eu diogelu a bod trefniadau gyda Llywodraeth y DU sy'n dryloyw ac yn deg. Pa drafodaethau ydych chi wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch yr angen iddi barhau i warantu’r gronfa bensiwn? Ac o ran y gwarged, mae’n edrych fel bod y trefniadau rhannu gwarged wedi bod o fwy o fudd i’r Llywodraeth nag i’r glowyr yn ystod y blynyddoedd diwethaf, felly pa drafodaethau ydych chi wedi eu cael ynglŷn â hyn, ac a ydych chi wedi ei gwneud yn eglur nad Llywodraeth Cymru yn unig sy'n siarad; y Cynulliad Cenedlaethol yn ei gyfanrwydd sy'n gwneud y pwyntiau hyn?
Well, those inquiries were made this morning, as I’ve said. The UK Government has taken note of the view of this National Assembly. The particular arrangements that revolve around the pension scheme mean that, yes, indeed, it's right to say that the UK Government does get the benefit of any periodic surplus in the scheme funds, and we have made the point that we believe that that surplus should be recycled back into the scheme for the benefit of its members, rather than to the UK Government.
Wel, gwnaed yr ymholiadau hynny y bore yma, fel y dywedais. Mae Llywodraeth y DU wedi nodi barn y Cynulliad Cenedlaethol hwn. Mae'r trefniadau penodol o amgylch y cynllun pensiwn yn golygu, ydy, yn wir, ei bod hi’n iawn i ddweud bod Llywodraeth y DU yn cael budd unrhyw warged cyfnodol yng nghyllid y cynllun, ac rydym ni wedi gwneud y pwynt ein bod ni’n credu y dylai’r gwarged hwnnw gael ei ailgylchu yn ôl i mewn i'r cynllun er budd ei aelodau, yn hytrach nag i Lywodraeth y DU.
Cysylltiad/Cangen Rheilffordd Heathrow
Heathrow Rail Link/Spur
6. Pa drafodaethau diweddar y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch cysylltiad/cangen rheilffordd Heathrow? OAQ(5)0332(FM)
6. What recent discussions has the Welsh Government had with the UK Government regarding the Heathrow Rail Link/Spur? OAQ(5)0332(FM)
International connectivity via Heathrow is important to Wales’s economy. In early 2016, Network Rail consulted on plans to improve rail links to Heathrow. In response to this consultation, we welcomed the journey time reductions the proposed rail link would offer.
Mae cysylltedd rhyngwladol trwy Heathrow yn bwysig i economi Cymru. Ddechrau 2016, ymgynghorodd Network Rail ar gynlluniau i wella cysylltiadau rheilffordd i Heathrow. Mewn ymateb i'r ymgynghoriad hwn, croesawsom y gostyngiadau i’r amser teithio y byddai'r cyswllt rheilffordd arfaethedig yn eu cynnig.
I thank the First Minister for that answer. As he knows, the Reading-Heathrow rail link will hugely improve access to Heathrow Airport for leisure and business travellers from south Wales and the south-west, and the west midlands and many other areas. It will reduce travel times down to around 26 minutes, reduce carbon, and transport more people on to rail and away from private transport. But it's also true that 1.3 million people have jobs with a foreign-owned firm that are facilitated through travel through Heathrow, and 8.8 per cent of those live in Wales—it's the biggest proportion of any part of the UK. So, in future discussions with the Prime Minister, but also with the Secretary of State for Transport in the UK Government, could he ram home the importance of this rail link? Regardless of Heathrow capacity expansion, this rail link, this spur, could deliver for people, for Wales, in very short order. We understand that the decision is going to be made sometime in early 2019; let's make it the right decision, because bold government is good government, as we have shown with Cardiff Airport.
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Fel y gŵyr, bydd y cyswllt rheilffordd Reading i Heathrow yn gwella mynediad at Faes Awyr Heathrow yn enfawr i deithwyr hamdden a busnes o dde Cymru a de-orllewin Lloegr, a gorllewin canolbarth Lloegr a llawer o ardaloedd eraill. Bydd yn lleihau amseroedd teithio i lawr i tua 26 munud, yn lleihau carbon, ac yn cludo mwy o bobl ar reilffyrdd ac oddi wrth gludiant preifat. Ond mae hefyd yn wir bod gan 1.3 miliwn o bobl swyddi gyda chwmni sy’n eiddo tramor sy'n cael eu hwyluso trwy deithio drwy Heathrow, ac mae 8.8 y cant o'r rheini yn byw yng Nghymru—dyna’r gyfran fwyaf o unrhyw ran o'r DU. Felly, mewn trafodaethau gyda'r Prif Weinidog yn y dyfodol, ond hefyd gyda'r Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth yn Llywodraeth y DU, a wnaiff ef bwysleisio pwysigrwydd y cyswllt rheilffordd hwn? Waeth beth yw ehangiad capasiti Heathrow, gallai’r cyswllt rheilffordd hwn, y sbardun hwn, gyflawni i bobl, i Gymru, yn gyflym iawn. Rydym yn deall bod y penderfyniad hwn yn mynd i gael ei wneud ryw bryd ar ddechrau 2019; gadewch i ni wneud y penderfyniad iawn, gan fod llywodraeth feiddgar yn llywodraeth dda, fel yr ydym ni wedi ei ddangos gyda Maes Awyr Caerdydd.
Well, indeed. Heathrow is by far the busiest airport in the UK, and it'll continue to be that way. Its geography demands that it will be that way; Gatwick is just too far from most communities in the UK to get to the same level as Heathrow. But it's hugely important, building on the theme from earlier on, that people feel that there are viable and seamless public transport options for them. Rather than getting off in Reading and onto the rail-air coach in Reading, it's hugely important that people can get into Heathrow Airport in the most seamless way possible, and that will encourage more people out of their cars and, of course, will help congestion around the airport.
Wel, yn wir. Heathrow yw’r maes awyr prysuraf yn y DU o bell ffordd, a bydd hynny’n parhau i fod yn wir. Mae ei ddaearyddiaeth yn mynnu y bydd hynny’n wir; mae Gatwick yn rhy bell o'r rhan fwyaf o gymunedau yn y DU i gyrraedd yr un lefel â Heathrow. Ond mae'n hynod o bwysig, gan adeiladu ar y thema gynharach, bod pobl yn teimlo bod dewisiadau cludiant cyhoeddus ymarferol a di-dor ar eu cyfer. Yn hytrach na gadael y trên yn Reading a mynd ar fws rheilffordd-awyr yn Reading, mae'n hynod bwysig bod pobl yn gallu mynd i mewn i Faes Awyr Heathrow yn y ffordd rwyddaf bosibl, a bydd hynny’n annog mwy o bobl allan o'u ceir ac, wrth gwrs, yn helpu tagfeydd o amgylch y maes awyr.
The expansion of Heathrow Airport is undoubtedly a major boost for trade and tourism in Wales. Now, in contrast to the Scottish Government, the Welsh Government seems to have failed to attract much of a positive boost for Wales in return for the Welsh Government's support for the expansion. In a memorandum of understanding to the Scottish Government, the Scottish Government secured 16,000 new jobs, a £200 million construction-related spend in Scotland, a £10 million route development fund, and a landing charge discount. Now, do you regret not securing a similar memorandum of understanding as your Scottish counterparts managed to achieve?
Mae ehangu Maes Awyr Heathrow yn sicr yn hwb mawr i fasnach a thwristiaeth yng Nghymru. Nawr, yn wahanol i Lywodraeth yr Alban, mae'n ymddangos bod Llywodraeth Cymru wedi methu â denu llawer o hwb cadarnhaol i Gymru yn gyfnewid am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i’r ehangiad. Mewn memorandwm o gyd-ddealltwriaeth i Lywodraeth yr Alban, sicrhaodd Llywodraeth yr Alban 16,000 o swyddi newydd, gwariant cysylltiedig ag adeiladu o £200 miliwn yn yr Alban, cronfa datblygu llwybrau gwerth £10 miliwn, a gostyngiad tâl glanio. Nawr, a ydych chi’n difaru peidio â sicrhau memorandwm cyd-ddealltwriaeth tebyg fel y llwyddodd eich cymheiriaid yn yr Alban i’w wneud?
Well, we've looked at the memorandum, and I'm not sure exactly what it delivers, actually. There are words in it, but in terms of actions, it's not clear at all. I mean, it's not possible in terms of procurement to designate a certain amount of money for procurement to Scottish firms. That goes straight against the procurement rules. So, it's not entirely clear what it means. From our perspective, however, we have been working for some time with Heathrow Airport on reaching agreement with them on a statement of intent that will look at things like the supply chain, like transport, like aviation and marketing opportunities as well. The issue of landing slots is not particularly relevant to us; it is much more relevant in Scotland. That's true. But what we're exploring is the opportunity to market Wales better in Heathrow, emphasising the point, of course, that south Wales in particular is very close to Heathrow Airport and it can be a major gateway to tourism.
Wel, rydym ni wedi edrych ar y memorandwm, ac nid wyf yn siŵr beth yn union y mae'n ei ddarparu, mewn gwirionedd. Mae geiriau ynddo, ond o ran gweithredoedd, nid yw'n eglur o gwbl. Hynny yw, nid yw'n bosibl o ran caffael i ddynodi swm penodol o arian ar gyfer caffael i gwmnïau yn yr Alban. Mae hynny'n mynd yn gwbl groes i’r rheolau caffael. Felly, nid yw'n hollol eglur beth mae'n ei olygu. O'n safbwynt ni, fodd bynnag, rydym ni wedi bod yn gweithio ers cryn amser gyda Maes Awyr Heathrow ar ddod i gytundeb gyda nhw ar ddatganiad o fwriad a fydd yn ystyried pethau fel y gadwyn gyflenwi, fel trafnidiaeth, fel cyfleoedd awyrennau a marchnata hefyd. Nid yw’r mater o slotiau glanio yn arbennig o berthnasol i ni; mae'n llawer mwy perthnasol yn yr Alban. Mae hynny'n wir. Ond yr hyn yr ydym ni’n ei archwilio yw'r cyfle i farchnata Cymru yn well yn Heathrow, gan bwysleisio’r pwynt, wrth gwrs, fod de Cymru yn enwedig yn agos iawn at Faes Awyr Heathrow ac y gall fod yn borth pwysig i dwristiaeth.
Gwasanaethau Rhewmatoleg
Rheumatology Services
7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am wasanaethau rhewmatoleg yng Nghymru? OAQ(5)0338(FM)
7. Will the First Minister make a statement on rheumatology services in Wales? OAQ(5)0338(FM)
Yes, through the development directive for arthritis and chronic musculoskeletal conditions, we continue to raise awareness and support people to reduce their risk of these conditions and, where they do occur, to assess, diagnose and provide ongoing care as locally and as quickly as possible.
Gwnaf, trwy gyfarwyddeb datblygu ar gyfer arthritis a chyflyrau cyhyrysgerbydol cronig, rydym yn parhau i godi ymwybyddiaeth a chynorthwyo pobl i leihau eu risg o’r cyflyrau hyn a, phan fyddant yn digwydd, i asesu, gwneud diagnosis a darparu gofal parhaus mor lleol ac mor gyflym â phosibl.
Thank you. First Minister, the ‘Rheumatology in Wales: The State of Play’ report has found that referrals for diagnosis to rheumatology departments have now increased by 66 per cent since 2012, yet just 22 per cent of patients diagnosed with rheumatoid arthritis were seen by a specialist within three weeks. Thirty-five per cent found it difficult to get any appointment, and 20 per cent had waited over two years to begin treatment. A significant number have now resorted to paying for a private consultant for diagnosis as a result of NHS waiting times in Wales. What immediate action will you now be taking to ensure that your health service complies with National Institute for Health and Care Excellence guidance and that arthritis sufferers in Wales are no longer let down by this Welsh Labour Government?
Diolch. Brif Weinidog, mae’r adroddiad ‘Rheumatology in Wales: The State of Play’ wedi canfod bod atgyfeiriadau ar gyfer diagnosis i adrannau rhewmatoleg wedi cynyddu 66 y cant ers 2012, ac eto dim ond 22 y cant o gleifion a oedd wedi cael diagnosis o arthritis gwynegol a welwyd gan arbenigwr o fewn tair wythnos. Roedd tri deg pump y cant yn ei chael hi’n anodd cael unrhyw apwyntiad, ac roedd 20 y cant wedi aros dros ddwy flynedd i ddechrau triniaeth. Mae nifer sylweddol wedi troi erbyn hyn at dalu i feddyg ymgynghorol preifat am ddiagnosis o ganlyniad i amseroedd aros y GIG yng Nghymru. Pa gamau y gwnewch chi eu cymryd ar unwaith i sicrhau bod eich gwasanaeth iechyd yn cydymffurfio â chanllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal ac nad yw dioddefwyr arthritis yng Nghymru yn cael eu siomi mwyach gan y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru?
Well, I have to say, in 2015-16, where there is the latest available data, there were just under 94,000 rheumatology outpatient attendances across Wales; 24,000 were new attendances and the remainder were follow-ups; and 2,300 outpatients didn’t attend their appointment, which is never, obviously, helpful in terms of being able to organise the service.
At the end of October there were 14 people waiting over 36 weeks for an appointment, and of these, two were waiting for a first outpatient appointment, both in Cardiff and the Vale. So, yes, some people, it’s true to say from those figures, have waited longer than we would want, but the vast majority of people get seen as quickly as possible.
Bear in mind, of course, that rheumatoid arthritis is not that easy to diagnose. There are many other conditions that GPs will tend to look at first before looking at rheumatoid arthritis, before the blood tests are then conducted looking at the—I think it’s called the rheumatoid factor, as far as rheumatoid arthritis is concerned. So, it’s not that easy to diagnose as a condition, but we want to make sure that general practitioners are more aware, of course, of the need to refer and ultimately, of course, that people get treatment—well, first of all, diagnosis, because the earlier the diagnosis, the better for rheumatoid arthritis, and ultimately, of course, the right level of treatment for them.
Wel, mae’n rhaid i mi ddweud, yn 2015-16, lle mae’r data diweddaraf ar gael, roedd ychydig yn llai na 94,000 o bresenoldebau cleifion rhiwmatoleg allanol ledled Cymru; roedd 24,000 yn bresenoldebau newydd a'r gweddill yn ddilynol; ac ni aeth 2,300 o gleifion allanol i’w hapwyntiadau, nad yw byth, yn amlwg, yn ddefnyddiol o ran gallu trefnu gwasanaeth.
Ddiwedd mis Hydref, roedd 14 o bobl yn aros dros 36 wythnos am apwyntiad, ac o'r rhain, roedd dau yn aros am apwyntiad cleifion allanol cyntaf, y ddau yng Nghaerdydd a'r Fro. Felly, oes, mae rhai pobl, mae'n wir i ddweud o'r ffigurau hynny, wedi aros yn hwy nag y byddem yn dymuno, ond mae'r mwyafrif llethol o bobl yn cael eu gweld cyn gynted â phosibl.
Cofiwch, wrth gwrs, nad yw’n rhwydd iawn gwneud diagnosis o arthritis gwynegol. Ceir llawer o gyflyrau eraill y bydd meddygon teulu yn tueddu i’w hystyried yn gyntaf cyn ystyried arthritis gwynegol, cyn i’r profion gwaed gael eu cynnal wedyn yn edrych ar y—rwy’n credu mai’r ffactor gwynegol yw’r enw arno, cyn belled ag y mae arthritis gwynegol yn y cwestiwn. Felly, nid yw mor rhwydd â hynny i wneud diagnosis ohono fel cyflwr, ond rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod meddygon teulu yn fwy ymwybodol, wrth gwrs, o’r angen i atgyfeirio ac yn y pen draw, wrth gwrs, bod pobl yn cael triniaeth—wel, yn gyntaf oll, diagnosis, oherwydd gorau po gyntaf y ceir diagnosis ar gyfer arthritis gwynegol, ac yn y pen draw, wrth gwrs, y lefel cywir o driniaeth iddyn nhw.
Yn aml iawn, mae pobl yn cysylltu cryd cymalau efo pobl hŷn, ond wrth gwrs mae o’n rhywbeth sy’n gallu taro pobl o bob oed. Cymru ydy’r unig wlad yn y Deyrnas Unedig sydd heb wasanaeth pediatrig ar gyfer rhiwmatoleg, er bod y cleifion o’r gogledd yn gallu cael triniaeth yn ysbyty Alder Hey yn Lerpwl. A ydy’r Prif Weinidog yn credu y dylai Cymru allu cynnig gwasanaeth rhiwmatoleg pediatrig?
Very often, people link arthritis with older people, but it is something that can affect people of all ages. Wales is the only nation in the UK that doesn’t have a paediatric rheumatology service, although patients from north Wales can be treated in Alder Hey hospital in Liverpool. Does the First Minister believe that Wales should be able to offer paediatric rheumatology services?
Mae’n wir i ddweud y gall gwynegon ‘rheumatoid’ daro unrhyw un, unrhyw oedran. Nid rhywbeth i wneud â phethau yn wero lawr yw ‘rheumatoid arthritis’ ond rhywbeth lle mae’r corff yn ymosod ar ei hunan. ‘Auto-immune disease’, felly, yw e. Ond na, mae’n rhaid i fod yn ofalus fan hyn. Nid wyf yn moyn gweld pobl yn gorfod dod o Ynys Môn, er enghraifft, i Gaerdydd i ganolfan genedlaethol. So, felly, mae daearyddiaeth Cymru yn dweud wrthyf ei fod e’n bwysig bod pobl yn gallu cael triniaeth mor agos ag sy’n bosib i’w cartrefi nhw.
It is true that rheumatoid arthritis can strike anyone at any age. It’s not something to do with things wearing down but the body attacking itself—it is an autoimmune disease, therefore. We have to be careful here. I don’t want to see people having to come from Anglesey to Cardiff, for instance, to a national centre. So, the geography of Wales indicates to me that it’s important that people can have treatment as close as possible to their homes.
I apologise for a similar question, but, First Minister, with around 400,000 children living in south Wales, the fact that the region is still without a dedicated multidisciplinary paediatric rheumatology service is shocking. Currently, services are being provided part time by an adult rheumatologist, but there is no formal clinical network or adequate multidisciplinary input. What plans does the Government have to establish a tertiary paediatric rheumatology service in south Wales?
Ymddiheuraf am gwestiwn tebyg, ond, Brif Weinidog, gyda thua 400,000 o blant yn byw yn y de, mae'r ffaith bod y rhanbarth yn dal i fod heb wasanaeth rhewmatoleg pediatrig amlddisgyblaeth pwrpasol yn ddychrynllyd. Ar hyn o bryd, mae gwasanaethau yn cael eu darparu yn rhan amser gan riwmatolegydd oedolion, ond nid oes rhwydwaith clinigol ffurfiol na mewnbwn amlddisgyblaeth digonol. Pa gynlluniau sydd gan y Llywodraeth i sefydlu gwasanaeth rhewmatoleg pediatrig trydyddol yn y de?
Much depends, of course, on the throughput of patients as to whether the unit could be specialised enough. It’s the old question we always face to be effective. But what I’ll do, both as far as the Member for Ynys Môn’s concerned and the regional Member, is to write with further details about paediatric rheumatology to explain why the situation is as it is.
Mae llawer yn dibynnu, wrth gwrs, ar y trwybwn o gleifion o ran a allai’r uned fod yn ddigon arbenigol. Dyna’r hen gwestiwn yr ydym ni bob amser yn ei wynebu i fod yn effeithiol. Ond yr hyn a wnaf, cyn belled ag y mae’r Aelod dros Ynys Môn yn y cwestiwn a'r Aelod rhanbarthol, fydd ysgrifennu gyda manylion pellach am rewmatoleg pediatrig i esbonio pam mae'r sefyllfa fel ag y mae hi.
Symud Cymru Ymlaen
Taking Wales Forward
8. Sut y bydd y polisïau yn rhaglen Llywodraeth Cymru, "Symud Cymru Ymlaen", yn cyfrannu at leddfu achosion o dlodi parhaus yng Nghymru? OAQ(5)0326(FM)
8. How will the policies contained in the Welsh Government's "Taking Wales Forward" programme contribute to alleviating persistent poverty in Wales? OAQ(5)o326(FM)
Well, job creation, closing the education attainment gap and improving skill levels are our key priorities and they represent the most effective levers at our disposal to tackle poverty in Wales.
Wel, creu swyddi, cau'r bwlch cyrhaeddiad addysg a gwella lefelau sgiliau yw ein blaenoriaethau allweddol a’r rhain yw’r ysgogwyr mwyaf effeithiol sydd ar gael i ni ar gyfer mynd i'r afael â thlodi yng Nghymru.
Thank you for that answer, First Minister. I recently visited the Jamia mosque in Newport, which is the largest in Wales at the moment, with the director of the Prince’s Trust Cymru, Mr Philip Jones, to raise awareness of the work the trust does to help young people in most deprived communities to fulfil their potential in their lives. Since your Government is phasing out the Communities First programme, will you advise the Assembly what consideration you are giving to using the programmes of organisations like the Prince’s Trust Cymru, which has a proven track record of great success in alleviating persistent poverty in Wales, in meeting the Welsh Government’s anti-poverty objectives?
Diolch i chi am yr ateb yna, Brif Weinidog. Yn ddiweddar, ymwelais â mosg Jamia yng Nghasnewydd, sef y mwyaf yng Nghymru ar hyn o bryd, gyda chyfarwyddwr y Prince’s Trust Cymru, Mr Philip Jones, i godi ymwybyddiaeth am y gwaith y mae’r ymddiriedolaeth yn ei wneud i helpu pobl ifanc yn y cymunedau mwyaf difreintiedig i wireddu eu potensial yn eu bywydau. Gan fod eich Llywodraeth yn cael gwared yn raddol ar y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf, a wnewch chi hysbysu’r Cynulliad pa ystyriaeth yr ydych chi’n ei rhoi i ddefnyddio rhaglenni sefydliadau fel y Prince’s Trust Cymru, sydd â hanes profedig o lwyddiant mawr o ran lliniaru tlodi parhaus yng Nghymru, i fodloni amcanion gwrthdlodi Llywodraeth Cymru?
We’re looking at new ways of working and working with organisations that have proven experience on the ground without losing, of course, the expertise that has already been built up over the years through Communities First. It’s heartening to see that the number of households in poverty has dropped in Wales for the first time in some time. That is an indication that what we are doing in terms of enabling people to have the skills that they need for the future, in terms of attracting investment into Wales, are beginning to bear fruit.
Rydym ni’n edrych ar ffyrdd newydd o weithio ac yn gweithio gyda sefydliadau sydd â phrofiad llwyddiannus ar lawr gwlad heb golli, wrth gwrs, yr arbenigedd a ddatblygwyd eisoes dros y blynyddoedd trwy Cymunedau yn Gyntaf. Mae'n galonogol gweld bod nifer yr aelwydydd sydd mewn tlodi wedi gostwng yng Nghymru am y tro cyntaf ers cryn amser. Mae hynny'n arwydd bod yr hyn yr ydym ni’n ei wneud o ran galluogi pobl i gael y sgiliau sydd eu hangen arnynt ar gyfer y dyfodol, o ran denu buddsoddiad i Gymru, yn dechrau dwyn ffrwyth.
Hyrwyddo Twristiaeth yng Nghymru
Promoting Tourism in Wales
9. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am strategaeth Llywodraeth Cymru i hyrwyddo twristiaeth yng Nghymru? OAQ(5)0335(FM)
9. Will the First Minister make a statement on the Welsh government's strategy to promote tourism in Wales? OAQ(5)0335(FM)
It’s now three years since the launch of the strategy for tourism 2013–20. That sets a target of 10 per cent growth in real terms in respect of overnight visitor expenditure in Wales by 2020. We are on track to exceed that growth target.
Bu tair blynedd erbyn hyn ers lansio strategaeth ar gyfer twristiaeth 2013-20. Mae honno'n gosod targed o dwf o 10 y cant mewn termau real o ran gwariant ymwelwyr dros nos yng Nghymru erbyn 2020. Rydym ni ar y trywydd iawn i ragori ar y targed twf hwnnw.
Thank you, First Minister, for that answer. Every opportunity that I have, I try to take to promote the benefits of tourism in Merthyr Tydfil and Rhymney, particularly around our rich industrial and social history. I’ve been looking into improving signposting to some of the many attractions that the area has to offer. However, my inquiries have revealed that, since August 2013, any tourist destination located further than 10 miles from a motorway or grade-separated dual carriageway is not eligible for tourism brown signs. Signage that predates that are left unaffected.
Clearly, I recognise that there is a need to manage any proliferation of signs, but it does seem illogical to me that those attractions that are not immediately off the main highway into south Wales, i.e. the M4, which could benefit most from promotional signage, are not included, whereas those that are signed already enjoy the advantage of being located near the highway, i.e. within 10 miles. So, can I ask the First Minister to look into the possibility of revised criteria that would allow greater flexibility over the location of tourism signage, so that areas like Merthyr Tydfil and Rhymney are not further disadvantaged because they are more than 10 miles away from the nearest motorway link?
Diolch yn fawr, Brif Weinidog, am yr ateb yna. Rwy’n ceisio manteisio ar bob cyfle rwy’n ei gael i hyrwyddo manteision twristiaeth ym Merthyr Tudful a Rhymni, yn enwedig o amgylch ein hanes diwydiannol a chymdeithasol cyfoethog. Rwyf i wedi bod yn ymchwilio i wella arwyddion i rai o'r atyniadau lu sydd gan yr ardal i'w cynnig. Fodd bynnag, mae fy ymchwiliadau wedi datgelu, ers mis Awst 2013, nad oes unrhyw gyrchfan i dwristiaid sydd wedi’i leoli ymhellach na 10 milltir o draffordd neu ffordd ddeuol aml-lefel, yn gymwys ar gyfer arwyddion brown twristiaeth. Nid yw arwyddion o’r cyfnod cyn hynny yn cael eu heffeithio.
Yn amlwg, rwy’n cydnabod bod angen rheoli unrhyw ormodedd o arwyddion, ond mae'n ymddangos yn afresymol i mi nad yw’r atyniadau hynny nad ydynt yn uniongyrchol oddi ar y brif briffordd i mewn i dde Cymru, h.y. yr M4, a allai elwa fwyaf ar arwyddion hyrwyddo, wedi eu cynnwys, tra bod y rhai sydd ag arwyddion eisoes yn mwynhau’r fantais o gael eu lleoli ger y briffordd, h.y. o fewn 10 milltir. Felly, a gaf i ofyn i'r Prif Weinidog ymchwilio i'r posibilrwydd o feini prawf diwygiedig a fyddai'n caniatáu mwy o hyblygrwydd ynghylch lleoliad arwyddion twristiaeth, fel nad yw ardaloedd fel Merthyr Tudful a Rhymni o dan anfantais bellach oherwydd eu bod yn fwy na 10 milltir i ffwrdd oddi wrth y cyswllt traffordd agosaf?
In relation to signage, it’s not just the motorways, but trunk roads. So, for example, destinations up to six miles from a single carriageway or 10 miles from a grade-separated dual carriageway or motorway may be eligible for tourism signage. The A470 and the A465 are both trunk roads, so they are included in the criteria. I can say that we do encourage local authorities, and we’d encourage Merthyr, to apply to get signage for tourism attractions. That offer, of course, is still on the table.
O ran arwyddion, nid dim ond y traffyrdd yw hi, ond cefnffyrdd. Felly, er enghraifft, efallai y bydd cyrchfannau hyd at chwe milltir o ffordd unffrwd neu 10 milltir o ffordd ddeuol aml-lefel neu draffordd yn gymwys ar gyfer arwyddion twristiaeth. Mae’r A470 a'r A465 yn gefnffyrdd, felly maen nhw wedi eu cynnwys yn y meini prawf. Gallaf ddweud ein bod ni’n annog awdurdodau lleol, a byddem yn annog Merthyr, i wneud cais i gael arwyddion ar gyfer atyniadau twristiaeth. Mae’r cynnig hwnnw, wrth gwrs, yn dal i fod ar y bwrdd.
Diolch i’r Prif Weinidog.
Thank you to the First Minister.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Rwyf wedi derbyn cwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.66. Rwy’n galw ar Mohammad Asghar i ofyn y cwestiwn brys.
I have accepted an urgent question under Standing Order 12.66. I call on Mohammad Asghar to ask the urgent question.
A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am adolygiad Llywodraeth Cymru o ofal cleifion sydd â salwch aciwt yn dilyn ymchwiliad beirniadol iawn yr Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus i ofal claf 93 oed yn Ysbyty Brenhinol Gwent? EAQ(5)0096(HWS)
Will the Minister make a statement on the Welsh Government’s review into acutely sick patients’ care following the highly critical investigation by the Public Service Ombudsman into the care of a 93-year-old patient at the Royal Gwent Hospital? EAQ(5)0096(HWS)
Thank you for the question. In response to issues raised in the ombudsman’s ‘Out of hours’ thematic report, and some subsequent cases, arrangements for a peer review programme focusing on the management of acutely sick patients in acute hospitals will be finalised shortly. The work of the peer review will commence early in the new year.
Diolch am y cwestiwn. Mewn ymateb i faterion a godwyd yn adroddiad thematig 'y tu allan i oriau' yr ombwdsmon, a rhai achosion dilynol, bydd trefniadau ar gyfer rhaglen o adolygu gan gymheiriaid yn canolbwyntio ar reoli cleifion sy'n ddifrifol sâl mewn ysbytai acíwt, yn cael eu cwblhau yn fuan. Bydd gwaith yr adolygiad gan gymheiriaid yn dechrau yn gynnar yn y flwyddyn newydd.
Thank you, Cabinet Secretary. Last week, the announcement of a review came after the publication of a highly critical ombudsman investigation into the care of a 93-year-old man who died three days after being admitted to Newport’s Royal Gwent Hospital. The report found that the man was not seen by a doctor for more than six hours on Sunday, the day before his death, and that was despite concerns about his deteriorating health and the guidelines indicating that he should have been medically reviewed within 30 minutes. This appalling lack of care also involved the failure of nurses to escalate concern about the delay, meaning antibiotics were not given in a timely manner. The undignified end to this patient’s life is disgraceful and, sadly, a case we have seen too often in our hospitals in Wales. Cabinet Secretary, we have heard warm words before, but, sadly, very little improvement in outcomes. What confidence can we have in your Government to ensure that high levels of care are delivered on weekends for patients across South Wales East and the rest of Wales, and not to have these sorts of things happening in this country again?
Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddwyd adolygiad ar ôl cyhoeddi ymchwiliad ombwdsmon hynod feirniadol i ofal dyn 93 oed a fu farw dridiau ar ôl cael ei dderbyn i Ysbyty Brenhinol Gwent yng Nghasnewydd. Canfu'r adroddiad na welwyd y dyn gan feddyg am fwy na chwe awr ar y dydd Sul, y diwrnod cyn iddo farw, a hynny er gwaethaf pryderon bod ei iechyd yn dirywio a’r canllawiau a oedd yn nodi y dylai fod wedi’i adolygu’n feddygol o fewn 30 munud. Roedd y diffyg gofal echrydus hwn hefyd yn cynnwys methiant gan nyrsys i fynegi eu pryderon am yr oedi i uwch-reolwyr, sy'n golygu na roddwyd gwrthfiotigau mewn modd prydlon. Mae’r diwedd diurddas i fywyd y claf hwn yn warthus ac, yn anffodus, mae’n achos yr ydym wedi’i weld yn rhy aml yn ein hysbytai yng Nghymru. Ysgrifennydd y Cabinet, rydym ni wedi clywed geiriau gwresog o'r blaen, ond, yn anffodus, ychydig iawn o welliant mewn canlyniadau. Pa mor hyderus y gallwn ni fod y bydd eich Llywodraeth chi yn sicrhau y caiff lefelau uchel o ofal eu darparu ar benwythnosau ar gyfer cleifion ar draws Dwyrain De Cymru a gweddill Cymru, ac na fydd y mathau hyn o bethau yn digwydd yn y wlad hon eto?
The Member’s question comes on the same day that the Care Quality Commission in England have indicated that no NHS trust in England is properly investigating deaths. There are challenges right across the NHS family here. What we are looking to do here in Wales is to have a proper approach to a peer review for those patients we should rightly be concerned about. One instance of this sort of care is one instance too many. The challenge for us is: how do we ensure we have a proper approach to that peer review to ensure there’s proper scrutiny, learning and, importantly, improvements within our national health service? I think it’s a sign of honesty and maturity in our system that we’ve agreed a proper peer review process. I will ensure that Members are kept up to date. The initial stage will focus on Aneurin Bevan, it will then roll out across the country, and, over the next year, I expect to be able to report back to Members on what’s been found within that peer review or what improvement actions will be taken within the national health service here in Wales.
Daw cwestiwn yr Aelod yr un diwrnod ag y mae'r Comisiwn Ansawdd Gofal yn Lloegr wedi nodi nad oes unrhyw ymddiriedolaeth GIG yn Lloegr yn ymchwilio’n iawn i farwolaethau. Ceir heriau ar draws teulu’r GIG yma. Yr hyn yr ydym ni’n bwriadu ei wneud yma yng Nghymru yw cael dull priodol o gynnal adolygiad gan gymheiriaid ar gyfer y cleifion hynny y dylem ni yn briodol fod yn pryderu amdanyn nhw. Mae un enghraifft o'r math hwn o ofal yn un enghraifft yn ormod. Yr her i ni yw: sut yr ydym ni’n sicrhau bod gennym ddull priodol o gynnal yr adolygiad cymheiriaid hwnnw er mwyn sicrhau bod craffu, dysgu ac, yn bwysicach, gwelliannau priodol o fewn ein gwasanaeth iechyd gwladol? Rwy'n credu ei fod yn arwydd o onestrwydd ac aeddfedrwydd yn ein system ein bod wedi cytuno ar broses briodol ar gyfer cynnal adolygiadau gan gymheiriaid. Byddaf yn sicrhau bod Aelodau'n cael yr wybodaeth ddiweddaraf. Bydd y cam cyntaf yn canolbwyntio ar Aneurin Bevan, wedyn caiff ei gyflwyno ledled y wlad, ac, yn ystod y flwyddyn nesaf, rwy’n disgwyl gallu adrodd yn ôl i'r Aelodau ar yr hyn sydd wedi’i ganfod o fewn yr adolygiad gan gymheiriaid hwnnw neu ar y camau gwella a fydd yn cael eu cymryd o fewn y gwasanaeth iechyd gwladol yma yng Nghymru.
I want to declare an interest, that my wife is employed by the NHS. The Cabinet Secretary mentioned in his previous answer the review by the Care Quality Commission in England that found that there is a failure there to learn from patient deaths and other serious errors in the system. That prevents and inhibits processes being put in place in the future, because there isn’t the culture of sharing, not just best practice, but worst practice, actually, because much more can be learnt, sometimes, from when things go wrong. I’m concerned that the public service ombudsman’s report on the failings at the Gwent has some parallels with the report from the quality care commission in England—that similar issues and similar mistakes are being repeated, often repeated in silos, with patient care suffering. Even the health board’s own investigations are identified as failing to highlight the root problems when they arise. So, what assurances can the Cabinet Secretary give patients in the Aneurin Bevan area in particular that there are efforts in place to standardise and improve the investigatory process into patient deaths and other significant mistakes in the NHS system, to make sure that those mistakes are not repeated over and over again?
Rwyf eisiau datgan buddiant, sef bod fy ngwraig yn cael ei chyflogi gan y GIG. Soniodd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ateb blaenorol am yr adolygiad gan y Comisiwn Ansawdd Gofal yn Lloegr a ganfu bod methiant yno i ddysgu o farwolaethau cleifion a gwallau difrifol eraill yn y system. Mae hynny’n atal ac yn rhwystro prosesau rhag cael eu rhoi ar waith yn y dyfodol, gan nad oes diwylliant o rannu, nid dim ond arfer gorau, ond arfer gwaethaf, mewn gwirionedd, oherwydd gellir dysgu llawer mwy, weithiau, pan fo pethau’n mynd o chwith. Rwy'n pryderu bod adroddiad yr ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus ar y methiannau yn Ysbyty Brenhinol Gwent yn cynnwys rhai elfennau tebyg i’r adroddiad gan y comisiwn ansawdd gofal yn Lloegr—bod materion tebyg a chamgymeriadau tebyg yn cael eu hailadrodd, yn aml yn cael eu hailadrodd mewn seilos, a gofal cleifion yn dioddef. Nodir bod ymchwiliadau y bwrdd iechyd ei hun hyd yn oed yn methu tynnu sylw at y problemau sydd wrth wraidd hyn pan fyddant yn codi. Felly, pa sicrwydd y gall Ysgrifennydd y Cabinet ei roi i gleifion yn ardal Aneurin Bevan yn arbennig fod ymdrechion ar waith i safoni ac i wella'r broses o ymchwilio i farwolaethau cleifion a chamgymeriadau arwyddocaol eraill yn system y GIG, er mwyn gwneud yn siŵr na chaiff y camgymeriadau hynny eu hailadrodd drosodd a throsodd?
I thank the Member for his question. As I indicated earlier, one instance of this sort of care and challenges in care that lead to undignified endings for individuals in Wales is one instance too many. We already have a range of actions in place. There’s been a mortality review of different case notes. We’re the first nation within the UK to undertake that approach. That is all about learning from what happened. That’s the whole point—how we learn from what happens and how we try to improve. Now, I regularly get asked questions in this place and others about what the NHS does, and I think it’s really important not to either try to claim that everything is wrong where something does go wrong. We know that when things go wrong in the health service it has a significant impact on individuals and their families. I don’t try to hide from that or that reality, but the great majority of the time, it does not go wrong. I don’t want to see these really tragic cases used to try and attack the whole health service, to try to give the impression that everything is wrong. What we need to do is understand the nature of our challenge and properly address it.
In fact, what we did was we got together the 1000 Lives Improvement programme—representatives from the medical world, nursing, ambulance and the chair of the rapid response for acute illness group to come together to design this specific peer review process to make sure that we are addressing the concerns set out by the ombudsman in his thematic report. We then can have some proper learning with real scrutiny in public—the report will be published and made available—and the improvement actions, importantly, to come from that. Always, we need to look at what we can do to improve our whole system to make sure that if you or I or one of our loved ones were in this position, we could have some reassurances it would not be the case, and we’d certainly minimise and level down the opportunity for it. We’re constantly looking for opportunities to learn and to improve.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Fel y nodais yn gynharach, mae un achos o'r math hwn o ofal a heriau mewn gofal sy'n arwain at ddiwedd oes diurddas i unigolion yng Nghymru, yn un achos yn ormod. Mae gennym eisoes amrywiaeth o gamau gweithredu ar waith. Cynhaliwyd adolygiad o farwolaethau o nodiadau gwahanol achosion. Ni yw’r wlad gyntaf o fewn y DU i ymgymryd â'r dull hwnnw. Mae hynny yn ymwneud â dysgu o'r hyn a ddigwyddodd. Dyna'r holl bwynt—sut yr ydym ni’n dysgu o'r hyn sy'n digwydd a sut yr ydym ni’n ceisio gwella. Nawr, gofynnir cwestiynau i mi yn rheolaidd yn y lle hwn ac mewn lleoedd eraill am yr hyn y mae'r GIG yn ei wneud, ac rwy’n credu ei bod hi’n bwysig iawn peidio â honni bod popeth o’i le pan fo rhywbeth yn mynd o chwith. Gwyddom, pan fo pethau'n mynd o chwith yn y gwasanaeth iechyd, ei fod yn cael effaith sylweddol ar unigolion a'u teuluoedd. Nid wyf yn ceisio cuddio rhag hynny na’r gwirionedd hwnnw, ond gan amlaf o lawer, nid yw'n mynd o chwith. Nid wyf yn dymuno gweld yr achosion trasig iawn hyn yn cael eu defnyddio i geisio ymosod ar y gwasanaeth iechyd cyfan, er mwyn ceisio rhoi'r argraff bod popeth o’i le. Mae angen i ni ddeall natur ein her a mynd i’r afael â hi yn briodol.
Mewn gwirionedd, yr hyn a wnaethom oedd dod â phobl o’r rhaglen Gwella 1000 o Fywydau ynghyd—cynrychiolwyr o'r byd meddygol, nyrsys, aelodau staff y gwasanaeth ambiwlans a chadeirydd y grŵp ymateb cyflym ar gyfer salwch acíwt i ddod at ei gilydd i gynllunio’r broses adolygu gan gymheiriaid benodol hon er mwyn sicrhau ein bod ni’n mynd i'r afael â'r pryderon a nodir gan yr ombwdsmon yn ei adroddiad thematig. Gallwn ni wedyn ddysgu’n briodol a chynnal gwaith craffu cyhoeddus gwirioneddol—caiff yr adroddiad ei gyhoeddi a bydd ar gael i’w ddarllen—a’r camau gweithredu pwysig ar gyfer gwella, a ddaw o hynny. Mae angen inni ystyried bob amser yr hyn y gallwn ni ei wneud i wella ein system gyfan er mwyn sicrhau, pe byddech chi neu fi neu un o'n hanwyliaid yn y sefyllfa hon, y byddem ni’n cael rhywfaint o sicrwydd na fyddai'n digwydd, a byddem ni’n sicr yn lleihau’r siawns o hynny’n digwydd cymaint â phosib. Rydym ni’n gyson yn chwilio am gyfleoedd i ddysgu a gwella.
Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rydw i’n galw ar Jane Hutt.
The next item on our agenda is the business statement and announcement, and I call on Jayne Hutt.
Diolch, Lywydd. I’ve no changes to report to this week’s business, and business for the first three weeks of the new term is shown on the business statement and announcement found among the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Lywydd. Nid oes gennyf unrhyw newidiadau i'w hadrodd i fusnes yr wythnos hon, a chaiff busnes ar gyfer tair wythnos gyntaf y tymor newydd ei ddangos ar y datganiad a’r cyhoeddiad busnes ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
This week, once again, in Cardiff council, we’ve seen a councillor resign. We have—[Interruption.]
Well you may well—. [Interruption.] With—
Yr wythnos hon, unwaith eto, yng nghyngor Caerdydd, rydym wedi gweld cynghorydd yn ymddiswyddo. Rydym wedi— [Torri ar draws.]
Wel efallai eich bod chi—. [Torri ar draws.] —
Allow the Member to be heard, please.
Gadewch i'r Aelod gael ei glywed, os gwelwch yn dda.
With the greatest of respect, I’m raising a very important issue of female politicians in this city being bullied. I’ll declare an interest, because I’m a councillor on that authority. This is the third time that I’ve raised this matter. Yet another female has resigned. There are headlines in today’s paper that she was visited at 9.30 p.m., at night, at home, and lots of other unacceptable things that have gone on. Will you please make a statement that the Welsh Government will finally take forward a survey of all female politicians in Wales and please put a timeline on it?
 phob parch, rwy’n codi mater pwysig iawn ynglŷn â gwleidyddion sy’n fenywod yn y ddinas hon yn cael eu bwlio. Byddaf yn datgan buddiant, gan fy mod yn gynghorydd yn yr awdurdod hwnnw. Dyma'r trydydd tro i mi godi’r mater hwn. Mae menyw arall eto wedi ymddiswyddo. Ceir penawdau ym mhapurau heddiw bod rhywun wedi ymweld â hi am 9.30pm, yn y nos, yn ei chartref, a bod llawer o bethau annerbyniol eraill wedi digwydd. A wnewch chi wneud datganiad os gwelwch yn dda y bydd Llywodraeth Cymru o’r diwedd yn bwrw ymlaen ag arolwg o’r holl wleidyddion sy’n fenywod yng Nghymru a gosod amserlen ar gyfer hynny?
This is a business statement for the business of this National Assembly for Wales and for the Welsh Government, and I did respond to this question appropriately a few weeks ago.
Datganiad busnes ar gyfer busnes y Cynulliad Cenedlaethol Cymru hwn ac ar gyfer Llywodraeth Cymru yw hwn, ac fe wnes i ymateb i'r cwestiwn hwn yn briodol ychydig wythnosau yn ôl.
The business Secretary will know that today I hosted an event in the Pierhead building, close to here, at our Welsh National Assembly, which highlighted the dramatic decline in species and habitats globally. There was recognition, I have to say, in that event of the good steps that the Welsh Government and the National Assembly for Wales have supported, not least with the Environment (Wales) Act 2016, the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 and so on, but I wonder—. One of the areas that was highlighted was the issue of procurement. Indeed, it’s welcome to see that in the public sector now we’ve embedded the issue of the sustainable sourcing of fish, which is a major issue, not just globally but in the North sea, the Celtic sea and so on. I wonder whether we can find time for a statement to debate sustainable procurement, so that we can look at not only the way the public sector can lead on sustainable food sourcing, but sustainable timber sourcing, which is not just an issue of feeling good about where we’re getting timber from, but actually supporting indigenous communities on the far side of the world that otherwise will find that their habitats, their livelihoods and their communities are being denuded.
Bydd yr Ysgrifennydd busnes yn gwybod fy mod wedi cynnal digwyddiad heddiw yn adeilad y Pierhead, yn agos at fan hon, yn ein Cynulliad Cenedlaethol Cymru, a dynnodd sylw at y gostyngiad tra sylweddol mewn rhywogaethau a chynefinoedd yn fyd-eang. Cafwyd cydnabyddiaeth, mae’n rhaid i mi ddweud, yn y digwyddiad hwnnw o'r camau da y mae Llywodraeth Cymru a Chynulliad Cenedlaethol Cymru wedi’u cefnogi, yn enwedig â Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 ac yn y blaen, ond tybed—. Un o'r meysydd y tynnwyd sylw ato oedd y mater o gaffael. Yn wir, croesewir y ffaith ein bod ni yn y sector cyhoeddus erbyn hyn wedi ymwreiddio’r mater o gyrchu pysgod mewn modd cynaliadwy, sy'n fater o bwys, nid yn unig yn fyd-eang, ond ym môr y Gogledd, y môr Celtaidd ac yn y blaen. Tybed a allwn ni neilltuo amser i gael datganiad i drafod caffael cynaliadwy, fel y gallwn ystyried, nid yn unig y ffordd y gall y sector cyhoeddus arwain ar gyrchu bwyd mewn modd cynaliadwy, ond cyrchu coed mewn modd cynaliadwy, nad yw’n unig yn fater o deimlo'n dda ynghylch o ble yr ydym yn cael coed, ond o gefnogi cymunedau brodorol mewn gwirionedd ym mhellafoedd y byd a fydd fel arall yn gweld eu cynefinoedd, eu bywoliaeth a'u cymunedau yn cael eu dinoethi.
I thank Huw Irranca-Davies for that question. I’m glad to hear that you had a very successful event at lunch time. I am very pleased to confirm that sustainable procurement is at the heart of our Wales procurement policy statement, which was published last year in June 2015. I think that if we look at the issue in relation to sustainable risk assessments of all our contracts and frameworks, promoting the use of sustainable MSC-certified food is crucial for that. We do encourage the use of that sustainability risk assessment across the Welsh public sector. Of course, this also applies to our new National Procurement Service food contracts, which are about sourcing sustainable fish, for example. I think this is a question also where the launch of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 is also very relevant, and this dovetails into many elements of the Act in terms of sustainable procurement. I’m sure there will be an opportunity to debate or have a Government statement on this in due course.
Diolchaf i Huw Irranca-Davies am y cwestiwn yna. Rwy'n falch o glywed eich bod wedi cael digwyddiad llwyddiannus iawn yn ystod amser cinio. Rwy’n falch iawn o gadarnhau bod caffael cynaliadwy wrth wraidd ein datganiad polisi caffael Cymru, a gyhoeddwyd y llynedd ym mis Mehefin 2015. Rwy’n credu, os byddwn ni’n ystyried y mater hwn mewn cysylltiad ag asesiadau risg cynaliadwyedd ein holl gontractau a’n fframweithiau, mae hyrwyddo'r defnydd o fwyd cynaliadwy wedi’i ardystio gan y Cyngor Stiwardiaeth Morol yn hanfodol ar gyfer hynny. Rydym ni’n annog y defnydd o’r asesiad risg cynaliadwyedd hwnnw ar draws y sector cyhoeddus yng Nghymru. Wrth gwrs, mae hyn hefyd yn berthnasol i’n contractau bwyd newydd â’r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, sy’n ymwneud â chyrchu pysgod cynaliadwy, er enghraifft. Rwy'n credu bod hwn yn gwestiwn hefyd lle y mae lansiad Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn berthnasol iawn iddo, ac mae hyn yn plethu â sawl elfen o'r Ddeddf o ran caffael cynaliadwy. Rwy'n siŵr y bydd cyfle i drafod neu i gael datganiad gan y Llywodraeth ar hyn maes o law.
December the third was the twenty-fifth United Nations International Day of Persons with Disabilities, with the theme being achieving 17 sustainable development goals for the future that we want. In this context, could I call for, ideally, a debate, or at least a statement, on this year’s objectives under the international day, which include assessing the current status of the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities and laying the foundations for a future of greater inclusion for persons with disabilities in Wales? I know the Welsh Government didn’t include the convention on the face of the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014, but it did include it in the Part 2 code of practice. Despite that, there’s clearly an understanding gap, where one local authority, for example, told me that they didn’t believe this applied to the tender process, another said it didn’t apply to employment and another said it didn’t apply to the redesign of services for people with hearing loss and deaf people, despite them saying that their independence was being taken from them. In this context, on this timely twenty-fifth anniversary, I hope you will concur that a debate or at least a statement would be merited.
Y trydydd o Ragfyr oedd y pumed flwyddyn ar hugain y cynhaliwyd Diwrnod Rhyngwladol y Cenhedloedd Unedig ar gyfer Pobl ag Anableddau, a’r thema oedd cyflawni 17 o nodau datblygu cynaliadwy ar gyfer y dyfodol a garem. Yn y cyd-destun hwn, a gaf i alw, yn ddelfrydol, am ddadl, neu o leiaf am ddatganiad, ar amcanion eleni o dan y diwrnod rhyngwladol, sy'n cynnwys asesu statws presennol Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau a gosod y sylfeini ar gyfer dyfodol a fydd yn cynnwys mwy o gynhwysiant ar gyfer pobl ag anableddau yng Nghymru? Gwn na wnaeth Llywodraeth Cymru gynnwys y confensiwn ar wyneb Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, ond ei bod wedi ei gynnwys yn Rhan 2 y cod ymarfer. Er gwaethaf hynny, ceir bwlch dealltwriaeth yn amlwg, lle y dywedodd un awdurdod lleol wrthyf, er enghraifft, nad oedd yn credu bod hyn yn berthnasol i'r broses dendro, dywedodd un arall nad oedd yn berthnasol i gyflogaeth a dywedodd un arall nad oedd yn berthnasol i ailgynllunio gwasanaethau i bobl wedi colli eu clyw a phobl fyddar, er gwaethaf y ffaith iddyn nhw ddweud bod eu hannibyniaeth yn cael ei gymryd oddi wrthyn nhw. Yn y cyd-destun hwn, ar ben-blwydd pump ar hugain amserol y diwrnod hwn, rwy’n gobeithio y byddwch chi’n cytuno y byddai’n werth cael dadl neu o leiaf ddatganiad.
I thank Mark Isherwood for that question, because it does provide us with an opportunity to remember and reflect on the fact that 3 December was the International Day of Persons with Disabilities. And, of course, this is where, in fact, in responding to the previous question, there is an opportunity in Wales, I believe, in developing our code of practice, for example, for ethical procurement, where we can look particularly at these needs and issues. But I would also say that I’m very proud of the fact that the Welsh Government is very clear in terms of its strategic equality objectives, and, of course, the recent report and debate here in the Chamber highlighted what we are doing to not only assess how we are implementing the status, in terms of responding to the UN objectives for the international day, but also how we are delivering that on a day-to-day basis.
Diolchaf i Mark Isherwood am y cwestiwn yna, gan ei fod yn rhoi cyfle i ni gofio a myfyrio ar y ffaith mai 3 Rhagfyr oedd Diwrnod Rhyngwladol Pobl ag Anableddau. Ac, wrth gwrs, dyma lle, mewn gwirionedd, wrth ymateb i'r cwestiwn blaenorol, y mae cyfle yng Nghymru, rwy’n credu, wrth ddatblygu ein cod ymarfer, er enghraifft, ar gyfer caffael moesegol, lle y gallwn edrych yn benodol ar yr anghenion a’r materion hyn. Ond byddwn hefyd yn dweud fy mod i’n falch iawn o'r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn glir iawn o ran ei hamcanion cydraddoldeb strategol, ac, wrth gwrs, amlygodd yr adroddiad a’r ddadl ddiweddar yma yn y Siambr yr hyn yr ydym ni’n ei wneud nid yn unig i asesu sut yr ydym ni’n gweithredu'r statws, o ran ymateb i amcanion y Cenhedloedd Unedig ar gyfer y diwrnod rhyngwladol, ond hefyd sut yr ydym ni’n cyflawni hynny o ddydd i ddydd.
Diolch i’r Gweinidog.
I thank the Minister.
Yr eitem nesaf ar ein busnes ni yw datganiad gan Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes ar y Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru), ac rydw i’n galw ar y Gweinidog i wneud ei ddatganiad—Alun Davies.
The next item of business this afternoon is a statement by the Minister for Lifelong Learning and Welsh Language on the Additional Learning Needs and Educational Tribunal (Wales) Bill, and I call on the Minister to make his statement—Alun Davies.
Diolch yn fawr, Lywydd. I was pleased yesterday to introduce the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Bill, with its explanatory memorandum, to the National Assembly. Reform of the current statutory framework for supporting learners with special educational needs and learning difficulties and/or disabilities has been on the agenda for over a decade. We are now making it a reality.
Nearly a quarter of children and young people in Wales will have some form of additional learning need during their education. The current legislative framework for supporting them is based on a model introduced more than 30 years ago, which is widely recognised as being no longer fit for purpose. The Bill proposes a complete overhaul of the system, which will affect nearly every early years, school and further education setting in Wales.
The Bill responds to concerns from families, who say that the current system is inefficient, bureaucratic and costly, and is not either child-centred or user-friendly. Needs are sometimes identified late, and interventions are not planned or implemented in a timely or effective way. Families say they have to battle at each stage of the process to get the right support for their child, and that they do not know where to turn for advice and information. The Bill targets directly these concerns, whilst building on what works well in the current system. It will place the learner at the heart of the process, and make the system more equitable, far simpler, and less adversarial for those involved.
The Bill will create a single statutory system to support children and young people from birth through to 25 who have additional learning needs, instead of the two separate systems currently operating. It will replace the terms ‘special educational needs’ and ‘learning difficulties and/or disabilities’ with the new term ‘additional learning needs’. It will replace the system of statementing, and create a single statutory plan—the individual development plan—to replace the existing range of statutory and non-statutory plans for learners, ensuring equity of rights regardless of the learner’s level of need or the educational setting they attend.
It will ensure the views of learners and parents are considered throughout the planning process, so that they view it as something that is done with them rather than done to them, and that the child or young person is at the centre of everything. And, finally, it will encourage better collaboration between agencies, by introducing and establishing new statutory roles in health and education, so that needs are identified early and the right support is put in place.
The Bill has, of course, already been the subject of extensive consultation. It has been informed by action research and two White Paper consultations. A draft of the Bill was published during 2015 for consultation, and was the subject of pre-legislative scrutiny by the former Assembly’s Children, Young People and Education Committee. This has served to reinforce the legislative proposition that we have presented, and informed the development of an ambitious package of wider reforms. In response to feedback received during the consultation on the draft Bill, we have developed the legislation in some key areas, including, for example, on the role of the health service and the position of Welsh-medium support. I have no doubt at all that we will debate these issues as the Bill makes its way through the scrutiny process, but I am also confident that the Bill is robust and operationally sound—something we have key stakeholders and professionals to thank for.
Diolch yn fawr, Lywydd. Roeddwn yn falch ddoe o gyflwyno'r Bil Tribiwnlys Anghenion Dysgu Ychwanegol ac Addysg (Cymru), gyda'i femorandwm esboniadol, i’r Cynulliad Cenedlaethol. Mae diwygio'r fframwaith statudol presennol ar gyfer cefnogi dysgwyr ag anghenion addysgol arbennig ac anawsterau a/neu anableddau dysgu wedi bod ar yr agenda ers dros ddegawd. Rydym nawr yn ei wireddu.
Bydd gan bron i chwarter y plant a’r bobl ifanc yng Nghymru ryw fath o angen dysgu ychwanegol yn ystod eu haddysg. Mae'r fframwaith deddfwriaethol presennol i’w cefnogi yn seiliedig ar fodel a gyflwynwyd dros 30 mlynedd yn ôl, a’r teimlad cyffredinol yw nad yw bellach yn addas at ei ddiben. Mae'r Bil yn cynnig ailwampio'r system yn llwyr, a fydd yn effeithio ar bron bob lleoliad blynyddoedd cynnar, ysgol ac addysg bellach yng Nghymru.
Mae'r Bil yn ymateb i bryderon gan deuluoedd, sy'n dweud bod y system bresennol yn aneffeithlon, yn fiwrocrataidd ac yn gostus, ac nad yw'n canolbwyntio ar blant nac yn hwylus i’w defnyddwyr. Weithiau canfyddir anghenion yn hwyr, ac nid yw ymyraethau’n cael eu cynllunio na’u rhoi ar waith mewn modd amserol nac effeithiol. Mae teuluoedd yn dweud bod yn rhaid iddynt frwydro yn ystod pob cam o'r broses i gael y cymorth cywir i’w plentyn, ac nad ydynt yn gwybod ble i droi i gael cyngor a gwybodaeth. Mae'r Bil yn targedu’r pryderon hyn yn uniongyrchol, gan adeiladu ar yr hyn sy'n gweithio'n dda yn y system bresennol. Bydd yn sicrhau bod dysgwyr wrth wraidd y broses, ac yn gwneud y system yn decach, yn llawer symlach, ac yn llai gwrthwynebus i'r rhai sy'n ymwneud â hi.
Bydd y Bil yn creu un system statudol i gefnogi plant a phobl ifanc sydd ag anghenion dysgu ychwanegol o’u genedigaeth hyd nes eu bod yn 25 oed, yn hytrach na'r ddwy system ar wahân sy'n gweithredu ar hyn o bryd. Bydd yn cyflwyno’r term newydd 'anghenion dysgu ychwanegol' i gymryd lle’r termau 'anghenion addysgol arbennig' ac 'anawsterau a/neu anableddau dysgu'. Bydd yn disodli'r system o lunio datganiadau, ac yn creu un cynllun statudol—y cynllun datblygu unigol—i gymryd lle’r ystod bresennol o gynlluniau statudol ac anstatudol ar gyfer dysgwyr, gan sicrhau tegwch hawliau waeth beth yw lefel angen y dysgwr neu’r lleoliad addysgol y mae’n ei fynychu.
Bydd yn sicrhau bod barn dysgwyr a rhieni’n cael ei hystyried drwy gydol y broses gynllunio, fel eu bod yn ei gweld fel rhywbeth sy'n cael ei wneud gyda nhw yn hytrach nag yn cael ei wneud iddyn nhw, a bod y plentyn neu'r person ifanc yn ganolog i bopeth. Ac, yn olaf, bydd yn annog gwell prosesau cydweithio rhwng asiantaethau, drwy gyflwyno a sefydlu swyddogaethau statudol newydd ym meysydd iechyd ac addysg, fel bod anghenion yn cael eu hadnabod yn gynnar a bod y gefnogaeth gywir yn cael ei darparu.
Mae'r Bil, wrth gwrs, eisoes wedi bod yn destun ymgynghori helaeth. Mae’n seiliedig ar ymchwil gweithredol a dau ymgynghoriad Papur Gwyn. Cyhoeddwyd drafft o'r Bil yn ystod 2015 ar gyfer ymgynghori, a bu cyn Bwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y Cynulliad yn craffu arno cyn y broses ddeddfu. Effaith hyn oedd atgyfnerthu’r cynnig deddfwriaethol yr ydym wedi’i gyflwyno, a rhoi sail i ddatblygu pecyn uchelgeisiol o ddiwygiadau ehangach. Mewn ymateb i adborth a gafwyd yn ystod yr ymgynghoriad ar y Bil drafft, rydym wedi datblygu'r ddeddfwriaeth mewn rhai meysydd allweddol, gan gynnwys, er enghraifft, ynglŷn â swyddogaeth y gwasanaeth iechyd a sefyllfa cymorth cyfrwng Cymraeg. Nid oes gennyf ddim amheuaeth o gwbl y byddwn yn trafod y materion hyn wrth i'r Bil wneud ei ffordd drwy'r broses graffu, ond rwyf hefyd yn hyderus bod y Bil yn gryf ac yn weithredol gadarn—rhywbeth y dylem ddiolch i randdeiliaid a gweithwyr proffesiynol allweddol amdano.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I would also like to thank professionals and partners for the role they have played in co-producing the next working draft of the additional learning needs code. An extensive programme of work has been undertaken to develop the draft that we published in September 2015. Deputy Presiding Officer, I will be making this available in February 2017, with a view to it supporting the scrutiny of the Bill. At the same time, I intend to publish for consultation options for introducing the new statutory system. There are various ways we can roll out the new system, and I want to ensure timely access to the benefits of the new approach, whilst ensuring the time frame is realistic and viable for delivery partners. So, I would like to hear their thoughts on the approach that we take.
We have been clear from the outset that we recognise that moving from the current system to the new system will be challenging. We will be asking a lot of delivery partners, but they will have our absolute support. Our additional learning needs strategic implementation group is already in place and is already working on practical approaches to the challenge of effective transition. We will also be providing a significant package of financial support. This has already begun, with a £2.1 million innovation fund in place for the next two years. I will say more on our intentions regarding the transition funding next year.
Whilst legislation provides the statutory framework and drives change, it cannot and should not be the whole story. That is why the Bill is part of a wider programme aimed at transforming the additional learning needs system to secure successful futures for all our learners. Our additional learning needs transformational programme includes a comprehensive suite of work streams aimed at delivering improvements in practice now, today, to benefit learners within the current system, a fundamental aspect of which is development of the workforce. But we also need to make the cultural and operational changes required to ensure effective implementation of the new system, including the development of a multi-agency working practice. It is important to keep in mind that these reforms are not a peripheral issue. They will directly affect a quarter of learners in Wales, and the impact will extend beyond this. Getting it right for children and young people with additional learning needs means getting it right for everyone. So, the improvements the Bill and the wider reforms will help deliver will lead to better outcomes for all of our learners.
It is also the case that delivery of the wider system reforms, such as the vision set out in ‘A curriculum for Wales’ can only happen if we have a system, and a workforce, that embraces inclusive education and delivers for every learner in every setting. This is about whole-system improvement. It is a cornerstone of our ambitious programme of educational reform in Wales. So, we will now move to a new phase with these reforms. I wish to continue the debate, but I also wish to move the debate forward. I have made clear my intention to work collaboratively and across all parties in this place today. I want a good Act, and not a quick Bill. We have a duty to deliver the best deal for our most vulnerable learners. That is our collective challenge, and I look forward to working together to deliver it. Thank you very much.
Hoffwn innau ddiolch i weithwyr proffesiynol a phartneriaid am y rhan y maent wedi’i chwarae wrth gyd-gynhyrchu drafft gweithio nesaf y cod anghenion dysgu ychwanegol. Mae rhaglen helaeth o waith wedi ei gwneud i ddatblygu’r drafft a gyhoeddwyd gennym ym mis Medi 2015. Ddirprwy Lywydd, byddaf yn rhyddhau’r drafft hwn ym mis Chwefror 2017 yn y gobaith y gall gynorthwyo â’r gwaith o graffu ar y Bil. Ar yr un pryd, rwy’n bwriadu cyhoeddi dewisiadau ymgynghori ar gyfer cyflwyno'r system statudol newydd. Mae nifer o ffyrdd y gallwn gyflwyno'r system newydd, a hoffwn sicrhau bod manteision y dull newydd ar gael yn amserol, gan sicrhau bod yr amserlen yn realistig ac yn ymarferol i bartneriaid cyflawni. Felly, hoffwn glywed eu barn nhw am y dulliau yr ydym yn eu defnyddio.
Rydym wedi bod yn glir o'r cychwyn cyntaf ein bod yn cydnabod y bydd symud o'r system bresennol i'r system newydd yn heriol. Byddwn yn gofyn llawer gan bartneriaid cyflenwi, ond bydd ganddynt ein cefnogaeth lwyr. Mae ein grŵp gweithredu strategol ar anghenion dysgu ychwanegol eisoes wedi’i sefydlu ac mae eisoes yn gweithio ar ddulliau ymarferol o ateb yr her o bontio’n effeithiol. Byddwn hefyd yn darparu pecyn sylweddol o gymorth ariannol. Mae hyn eisoes wedi dechrau; mae cronfa arloesi gwerth £2.1 miliwn ar waith ar gyfer y ddwy flynedd nesaf. Byddaf yn dweud mwy am ein bwriadau ynghylch y cyllid pontio y flwyddyn nesaf.
Er bod y ddeddfwriaeth yn darparu'r fframwaith statudol ac yn ysgogi newid, ni all fod ac ni ddylai fod y stori gyfan. Dyna pam mae'r Bil yn rhan o raglen ehangach sydd â’r nod o drawsnewid y system anghenion dysgu ychwanegol i sicrhau dyfodol llwyddiannus i’n holl ddysgwyr. Mae ein rhaglen drawsnewidiol ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol yn cynnwys cyfres gynhwysfawr o ffrydiau gwaith sydd â’r nod o gyflwyno gwelliannau i ymarfer nawr, heddiw, er budd i ddysgwyr o fewn y system bresennol, ac un agwedd sylfaenol ar hynny yw datblygu'r gweithlu. Ond mae angen inni hefyd wneud y newidiadau diwylliannol a gweithredol sydd eu hangen i sicrhau y rhoddir y system newydd ar waith yn effeithiol, gan gynnwys datblygu arferion gweithio aml-asiantaeth. Mae'n bwysig cofio nad yw’r diwygiadau hyn yn fater ymylol. Byddant yn effeithio'n uniongyrchol ar chwarter y dysgwyr yng Nghymru, a bydd yr effaith yn ymestyn y tu hwnt i hyn. Mae gwneud pethau'n iawn i blant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol yn golygu gwneud pethau'n iawn i bawb. Felly, bydd y gwelliannau y bydd y Bil a'r diwygiadau ehangach yn helpu i’w cyflwyno yn arwain at well canlyniadau i bob un o'n dysgwyr.
Mae hefyd yn wir na ellir cyflawni'r diwygiadau i’r system ehangach, fel y weledigaeth a nodwyd yn 'Cwricwlwm i Gymru', oni bai bod gennym system, a gweithlu, sy'n cofleidio addysg gynhwysol ac yn cyflawni ar gyfer pob dysgwr ym mhob lleoliad. Mae hyn yn fater o wella’r system gyfan. Mae'n un o gonglfeini ein rhaglen uchelgeisiol o ddiwygio addysg yng Nghymru. Felly, byddwn nawr yn symud i gyfnod newydd gyda’r diwygiadau hyn. Rwyf am barhau â'r ddadl, ond rwyf hefyd am symud y drafodaeth yn ei blaen. Rwyf wedi egluro fy mwriad i weithio ar y cyd ac ar draws pob plaid yn y lle hwn heddiw. Hoffwn gael Deddf dda, ac nid Bil cyflym. Mae gennym ddyletswydd i ddarparu'r fargen orau ar gyfer ein dysgwyr mwyaf agored i niwed. Dyna’r her inni i gyd, ac rwy’n edrych ymlaen at weithio gyda'n gilydd i’w chyflawni. Diolch yn fawr iawn.
A gaf i ddiolch i’r Gweinidog am ei ddatganiad a chroesawu’r ffaith bod y Bil wedi cael ei osod yr wythnos yma, a hefyd datgan diddordeb fel llywodraethwr ysgol, oherwydd mae yna gryn ddyletswyddau yn cael eu gosod ar fyrddau llywodraethwyr, wrth gwrs, yn y Bil yma? A gaf i hefyd ddweud fy mod yn cytuno mai cael Deddf dda, nid Bil cyflym, sydd yn bwysig yn hyn o beth, er, wrth gwrs, ei bod hi’n hen bryd, rwy’n credu, i ni fod wedi cyrraedd y pwynt yma ar ôl blynyddoedd lawer o gydnabod nad yw’r gyfundrefn bresennol efallai ddim yn ffit nac yn addas at y diben?
Mae Plaid Cymru yn cefnogi amcanion y Bil yma fel rŷch chi wedi eu hamlinellu yn eich datganiad. Mi oedd y Bil, wrth gwrs, yn ein maniffesto etholiadol ni, ac mi oedd e hefyd yn rhan o’r cytundeb a wnaethom ni gyda Llafur ar ôl yr etholiad ym mis Mai. Felly, mae sicrhau deddfwriaeth newydd ar anghenion dysgu ychwanegol yn flaenoriaeth i ni, ond, wrth gwrs, nid unrhyw ddeddfwriaeth, ac mi fyddwn ni, fel pob plaid arall, yn craffu ar y Bil ar ei daith drwy’r Cynulliad yma er mwyn sicrhau bod gennym ni yn y pen draw ddeddfwriaeth gref a phwrpasol a fydd yn gwneud gwahaniaeth real a phositif i addysg a bywydau rhai ag anghenion dysgu ychwanegol.
Nawr, mae’r Bil, wrth gwrs, yn rhoi dyletswydd ar gyrff iechyd, ac mae hynny wedi bod yn destun trafodaethau o safbwynt y Bil drafft blaenorol ac yn y blaen, ond, yn y Bil sydd wedi’i osod, rŷch chi’n sôn am ddyletswydd i orfod sicrhau triniaeth neu wasanaeth i blentyn neu berson ifanc pan fo hwnnw’n angenrheidiol ac ar gael, ond a allwch chi roi eglurder i ni a fydd hynny ar gost y gwasanaeth iechyd, neu’r ysgol drwy’r bwrdd llywodraethwyr, neu’r awdurdod addysg? A allwch chi ymhelaethu ynglŷn â sut fydd y cwestiwn yma o pwy sy’n talu yn cael ei ateb o dan y Bil? Achos mae yna bwysau mawr ar gyllidebau ysgolion, fel sydd yna ar draws y sector gyhoeddus, a’r gofid yw y gallai hwn fod yn destun anghydfod pan fo’n dod i ddarparu gwasanaethau. Ac a oes yna risg, Weinidog, yn eich barn chi, oherwydd y diffyg adnoddau sydd yna, y bydd y trothwy ar gyfer ymyrraeth neu gefnogaeth ychwanegol yn codi’n uwch ac yn uwch er mwyn osgoi gwariant? Sut y mae’r Bil yn taclo’r risg yna? Hynny yw, beth sydd yna yn y Bil fydd yn gwarchod yn erbyn y risg honno?
Nawr, mae’r Bil hefyd, wrth gwrs, yn creu swyddogion cydlynu anghenion dysgu ychwanegol—cryn gyfrifoldeb i un person, o bosib—a hynny’n gofyn am ystod o sgiliau a phrofiadau perthnasol. Ac rŷch chi, o bosib, yn mynd i ddweud wrthyf i na fydd hynny yn wahanol iawn i’r SENCOs presennol o ran rhai o’r dyletswyddau hynny, ond, yn adran 54 yn y Bil sydd wedi ei osod, rŷch chi’n dweud y bydd rheoliadau’n cael eu creu i’w gwneud hi’n ofynnol fod gan y cydlynyddion yma gymwysterau rhagnodedig neu brofiad rhagnodedig neu’r ddau. Nid yw’r rheoliadau hynny, wrth gwrs, wedi cael eu llunio ar hyn o bryd, ond a ydych chi’n rhagweld newid o safbwynt y cyfrifoldebau hynny o’u cymharu â’r SENCOs presennol? A ydych chi’n credu y bydd angen lefel uwch o sgiliau, lefel uwch o brofiad? Sut y bydd hynny’n cael ei ddarparu, os felly, a sut y bydd hynny’n cael ei ariannu? Oherwydd mae athrawon yn poeni, yn sgil y Bil yma, wrth gwrs, y bydd baich ychwanegol sylweddol yn cwympo ar eu hysgwyddau nhw.
Mae’n dda gweld bod yna elfennau wedi eu cryfhau o ran eiriolaeth yn y Bil, a hefyd yr hawl i gyngor a mynediad at wybodaeth; mae hynny’n sicr i’w groesawu. O safbwynt darpariaeth drwy gyfrwng y Gymraeg, ac mae hyn yn rhywbeth a oedd wedi cael sylw yn y cyfryngau neithiwr, rydw i’n gweld yn y Bil y dylid bod yn cymryd pob cam rhesymol—dyna’r dyfyniad—i sicrhau darpariaeth dysgu ychwanegol trwy’r Gymraeg. Nawr, mae pawb yn derbyn, wrth gwrs, fod prinder ymarferwyr mewn rhai meysydd ac na fydd hi’n hawdd cyflawni hynny, ond a allwch chi ymhelaethu ar eich cynlluniau chi i sicrhau y bydd y gweithlu addas yn ei le, ac nid dim ond mewn iaith benodol? Rydym ni’n gwybod bod seicolegwyr addysgiadol, ac yn y blaen, yn frid prin iawn, ynghyd, efallai, â nifer o ddisgyblaethau eraill, ond, yn arbennig, felly, hefyd, sut y gallwn ni sicrhau bod mwy o siaradwyr Cymraeg ar gael i sicrhau’r ddarpariaeth yma? A wnewch chi, efallai, ystyried, o safbwynt y Bil, fod iaith yn angen fel egwyddor sylfaenol ar wyneb y Bil, a, thrwy hynny, sefydlu’r hawl i ddewis a derbyn darpariaeth neu wasanaeth cefnogol drwy gyfrwng y Gymraeg? Ac, wrth gwrs, nid dim ond y gweithlu sy’n bwysig fan hyn, o safbwynt yr iaith. Hynny yw, mae adnoddau hefyd yn rhan bwysig o’r hafaliad yna: adnoddau i gael diagnosis, er enghraifft, deunydd prawf ar gyfer dyslecsia, ac yn y blaen. Rydym ni’n gwybod bod yna ddiffygion o safbwynt y Gymraeg yn hynny o beth. Felly, sut ŷch chi’n gobeithio y bydd y Bil yma yn cynorthwyo i ddatrys rhai o’r heriau yna?
Nawr, mae’r cod ymarfer, wrth gwrs, rŷch chi’n cyfeirio ato fe yn mynd i fod yn gwbl allweddol—bron yr un mor allweddol â’r Bil ei hunan—o safbwynt y broses craffu, ac rydw i’n ddiolchgar eich bod chi’n barod i ryddhau drafft o hwnnw i fod yn rhan o’r broses graffu honno ym mis Chwefror. Nawr, nod y ddeddfwriaeth, wrth gwrs, neu un o nodau’r ddeddfwriaeth, yw lleihau anghydfod o fewn y broses, ond mae’n anochel, am wn i, y bydd hynny’n digwydd ar achlysur, ac yn enwedig, efallai, yn y blynyddoedd cyntaf. Nawr, ar hyn o bryd, fel y mae cyd-Aelod i fi, Steffan Lewis, wedi ei amlygu yn ddiweddar, nid oes cwmni cyfreithiol sy’n arbenigo mewn addysg yng Nghymru ar hyn o bryd, a dim ond tri darparwr cymorth cyfreithiol addysg sydd yna ar draws Cymru a Lloegr, a’r tri yn digwydd bod yn Lloegr. Mae cael mynediad at gefnogaeth arbenigol o’r math yna, beth bynnag, am fod yn anodd. Nawr, tra bydd y Bil a’r system tribiwnlys newydd arfaethedig yn lleihau, gobeithio, yr angen am gefnogaeth gyfreithiol arbenigol annibynnol, beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod plant ag anghenion dysgu ychwanegol, a’u teuluoedd, yn cael mynediad i’r cyngor angenrheidiol fydd ei angen arnyn nhw pan fydd hi’n angenrheidiol?
Nawr, rŷch chi wedi crybwyll mewn ateb yr wythnos diwethaf i gwestiwn ynglŷn â chonsýrn gan Diabetes UK a’r Coleg Brenhinol Paediatreg ac Iechyd Plant ynglŷn â’r gofidiau sydd gan blant a phobl ifanc ag anghenion gofal iechyd penodol—. Pa sicrwydd y gallwch chi ei roi i’r rhai ag anghenion gofal iechyd yma, sydd efallai’n teimlo eu bod nhw wedi’u drysu neu mewn ychydig o ‘limbo’, y bydd eu hanghenion nhw yn cael eu diwallu o dan y Bil yma?
Ac, yn olaf, tra bod darpariaeth a dyletswyddau clir yn y Bil yma i blant a phobl ifanc sydd mewn oed addysg statudol, nid wyf yn siŵr os yw hynny’n wir, i’r un graddau, beth bynnag, i’r rhai sydd o oed cyn ysgol a’r rhai hŷn i fyny at 25, er enghraifft, o ran hyfforddiant yn y gweithle, prentisiaethau, ac yn y blaen. Nawr, mi oedd e yn bryder a gafodd ei adnabod gan nifer yn y Bil drafft. A allwch chi ymhelaethu efallai ynglŷn â sut yr ydych chi wedi ymateb i hynny yn y Bil yma? Fel rwyf i’n ei ddweud, rydym yn gyffredinol yn croesawu’r hyn sydd yn y Bil ond, yn amlwg, yn edrych ymlaen at graffu ar y materion rwyf i wedi eu codi, ac rwyf i’n siŵr y bydd yna nifer o faterion eraill y byddwn ni am eu codi yng nghwrs taith y Bil yma drwy’r Cynulliad.
May I thank the Minister for his statement and welcome the fact that the Bill has been tabled this week, and also declare an interest, of course, as a school governor, because there are responsibilities placed on boards of governors through this Bill, of course? May I also say that I agree that getting a good Act, rather than a swift Bill, is the important thing here, although I do think that it’s about time we got to this point after many years of recognising that the current regime possibly wasn’t fit for purpose?
Plaid Cymru supports the objectives of this Bill as you’ve outlined them in your statement. The Bill, of course, was in our manifesto, and, of course, it was part of the agreement that we drew up with the Labour Party after the election in May. So, securing new legislation on additional learning needs is a priority of ours, but, of course, not just any old legislation, and we, like all other parties, will be scrutinising the Bill as it travels through this Assembly in order to make sure that we do have robust legislation that will make a real and positive difference to the education and lives of those with additional learning needs.
Now, the Bill, of course, places a duty on health bodies, and that has been the cause of some debate in terms of the previous draft Bill and so on, but, in the tabled Bill, you mention a duty to ensure a treatment or service to a child or young person when that is necessary and available, but can you give us some clarity as to whether that will be at the expense of the health service, or the school through the board of governors, or the education authority? Can you expand upon how this question of who pays will be answered in this Bill? Because there is huge pressure on school budgets, as there is across the public sector, and the concern is that this could be the cause of conflict when it comes to service provision. Is there a risk, Minister, in your view, because of the lack of resources, that the threshold for intervention or additional support will be raised continuously in order to avoid expenditure? How does the Bill tackle that risk? What is there contained within the Bill that will guard against that kind of situation arising?
Now, the Bill also, of course, creates additional learning needs co-ordinators—quite a responsibility for an individual, perhaps—and that requires a range of skills and relevant experience. You are perhaps going to tell me that that will not be too different to the current SENCOs in terms of some of those responsibilities, but, in section 54 of the Bill as tabled, you say that regulations will be made in order to make it a requirement that these co-ordinators do have designated qualifications or experience or both. Now, those regulations have yet to be drawn up, but do you anticipate a change in terms of those responsibilities as compared to the current SENCO system? Do you believe that we will need a higher level of skill, a higher level of experience, and how will that be provided if it is the case, and how will it be funded? Because teachers are concerned that, as a result of this Bill, there will be a significant burden falling upon them.
It’s good to see that there are elements that are strengthened in terms of advocacy in the Bill and the right to advice and information, and that’s certainly to be welcomed. In terms of Welsh-medium provision, and this is something that was covered in the media last night, I see in the Bill that all reasonable steps should be taken—that’s the quote—to ensure additional learning needs provision through the medium of Welsh. Now, everyone accepts, of course, that there is a shortage of practitioners in some areas and that it won’t be easily achieved, but can you expand upon your plans to ensure that the appropriate workforce will be in place, and not just in a specific language? We know that educational psychologists are few and far between, as well as a number of other disciplines, perhaps, but, particularly, how can we ensure that there are more Welsh speakers available to secure this provision? Will you perhaps consider, from the point of view of this Bill, that language is a fundamental need on the face of the Bill, and, through that, establish a right to a service or support through the medium of Welsh? It’s not just the workforce that’s important here in terms of the Welsh language, resources are also an important part of that equation: resource for diagnosis, for example, test material for dyslexia. We know that are deficiencies in terms of Welsh language provision in that area. So, how do you hope that this Bill will assist in resolving some of those challenges?
Now, the code of practice that you referred to is going to be quite crucial—almost as crucial as the Bill itself—in terms of the scrutiny process, and I am grateful that you are willing to release a draft of the additional needs code as part of the scrutiny process in February. Now, the aim of the legislation, or one of the aims of the legislation, is to reduce conflict within the process, but it is inevitable that that will arise on occasion, particularly in the early years, and, at the moment, as a fellow Member of mine, Steffan Lewis, has highlighted recently, there is no specialist legal firm specialising in education in Wales, and there are only three educational companies throughout England and Wales, and all of them happen to be in England. Now, getting access to specialist support of that kind is going to be difficult. Whilst the Bill and the new tribunal system, or the proposed system, will reduce the need for specialist independent legal support, what will the Welsh Government do to ensure that children with additional learning needs and their families can have access to the necessary advice that they will need when that problem arises?
You’ve mentioned in response last week to a question on concerns from Diabetes UK and the Royal College of Paediatrics and Child Health on the concerns that children and young people with special healthcare needs have—. What assurance can you give to those with these additional healthcare needs, who perhaps feel that they have been confused or left in limbo, that their needs will also be met under this Bill?
And, finally, whilst the provision and responsibilities are clear in this Bill for those children and young people of statutory education age, I’m not sure if it’s true to the same extent for those who are of preschool age and older people up to the age of 25, for example, in terms of workplace training, apprenticeships, and so on. It was a concern identified by many in the draft Bill, so can you perhaps expand upon how you have responded to those concerns in this Bill? As I say, we generally do welcome what’s contained within the Bill but obviously look forward to scrutinise the issues that I’ve raised and I’m sure that there will a number of other issues that we will want to raise as we scrutinise this Bill in the Assembly.
I’m grateful to the Plaid Cymru spokesperson for his words of support. Let me say this as a general point before attempting to answer the particular questions: I think it’s important that we do have a wide-ranging debate on these matters in the way that the Member has sought to commence, and it is important that we do look at the issues that he and others will raise this afternoon. I want to listen to those concerns and those questions. I want to seek to answer them today and during the Stage 1 scrutiny, but I’m also prepared to listen again if those answers are not sufficient. I think it is important that, as a Government, we not only listen to what is said here but across the professions and listen to practitioners and continue to listen. So, this is the first start of a process that will involve significant debate, further debate, and, at all times, I can give an undertaking that we will seek to actively listen and to hear what is said and then, if necessary, make the amendments that we need to make.
The Member began his substantive comments in relation to the health service, and he will recognise a significant strengthening in the Bill that was published yesterday as opposed to the draft that was published last year. I hope that goes some way, or goes a long way, to answering the concerns that were raised during the committee’s consideration of this matter before the election this year. It is clearly a matter for the health service, if they identify and diagnose particular issues or conditions, to ensure that those conditions are treated and treated according to the diagnosis made by health professionals, and I would expect and anticipate that to happen. There is no threshold in this Bill or this legislation for conditions that would enable a request or enable an individual development plan to be written for an individual learner. We understand that other legislation does include those thresholds. This does not. This seeks to be a comprehensive response to the needs of learners at whatever age or in whatever setting. So, there is no threshold for treatment, there is no expectation that this will involve an additional administrative burden on the schools, and, certainly, the experience that we have had so far in piloting this system is that practitioners found it a system that enables them to work more effectively together, that provides a far richer person-centred, child-centred, if you like, plan that is delivered by agencies working together, and that is certainly our ambition. It is not to create additional bureaucracy, but to bring people together and in doing so reducing the burden on individual practitioners.
So, yes, there will be new responsibilities, and yes, there will be additional responsibilities on the staff identified in section 54, as he’s pointed out. We will ensure that there is training provided, and this is why I try to be very, very clear, in debating and discussing this legislation, that the Bill we published yesterday is an element of, and a part of, but not the totality of, the transformational programme that we are seeking to undertake at this time. We will be ensuring that training is available for the professionals delivering the legislation. We will ensure that the statutory guidance, which will be published in February, is available for consultation so that those people who will need to work with it understand it and have an opportunity to scrutinise it before we actually bring it in front of this place. And we will ensure that, when we do have new responsibilities, training is available for them.
On the issue of resources, which has been raised by the Member, he understands that £2.1 million was made available in the statement I made some weeks ago. We will be looking, and we will continue to look, at the issue of resources. He’s absolutely right in his analysis—unless we have the resources available to support the introduction of this system, it will not work and we will not achieve our vision, therefore we will seek to ensure that resources are made available. And in doing so, let me say this and make this absolutely clear: it is absolutely wrong that parents and families have to fight, fight and fight again to get the support needed for their children to learn effectively and to achieve their potential. It is absolutely wrong. The purpose of this legislation is to move away from that system, which has not delivered in the way that we would expect and anticipate, to move away from the adversarial nature of all too many of these cases, and to move to a child-centred system where people work and collaborate together and don’t have to fight and campaign for education that should be delivered as a right. The tribunal system is there where there are issues that need to be addressed, but I think that if this Bill is to work and the transformation programme is to deliver our vision, then we want to see a reduction in the need for legal representation and legal support. That is one of the criteria against which we will judge this Bill in the future.
Whenever I debate and discuss any of the services available to children under this legislation, take it as read that I expect those services to be available bilingually and in the Welsh language where necessary. I hope that the wording we have found in this legislation is sufficiently strong to deliver that, but it is not my expectation in any way at all that we will deliver a system that delivers for people in the English language only. This has to be delivered bilingually across Wales, and children have to be given the support they require in either one of our national languages where necessary. I’m absolutely clear in my own mind that, in pursuing this legislation, our expectations as a Government are that service providers will deliver the services required in the English or Welsh languages as necessary, and that all children who require services in the medium of Welsh will receive them.
Rwy'n ddiolchgar i lefarydd Plaid Cymru am ei eiriau o gefnogaeth. Dewch imi ddweud hyn fel pwynt cyffredinol cyn ceisio ateb y cwestiynau penodol: rwy’n meddwl ei bod hi’n bwysig ein bod ni’n cael dadl eang am y materion hyn yn y ffordd y mae'r Aelod wedi ceisio ei chychwyn, ac mae'n bwysig ein bod ni’n edrych ar y materion y bydd ef ac eraill yn eu codi y prynhawn yma. Hoffwn wrando ar y pryderon hynny a’r cwestiynau hynny. Hoffwn geisio eu hateb heddiw ac yn ystod gwaith craffu Cyfnod 1, ond rwyf hefyd yn barod i wrando eto os nad yw’r atebion hynny’n ddigonol. Rwy'n meddwl ei bod yn bwysig ein bod ni, fel Llywodraeth, yn ogystal â gwrando ar yr hyn a ddywedir yma, yn gwrando ar draws y proffesiynau ac yn gwrando ar ymarferwyr ac yn parhau i wrando. Felly, dyma gychwyn ar broses a fydd yn cynnwys dadl sylweddol, dadl bellach, ac, ar bob adeg, gallaf roi ymrwymiad y byddwn yn mynd ati i wrando a chlywed yr hyn sy'n cael ei ddweud ac yna, os oes angen, gwneud y gwelliannau y mae angen inni eu gwneud.
Dechreuodd yr Aelod ei sylwadau sylweddol drwy sôn am y gwasanaeth iechyd, a bydd yn cydnabod bod y Bil a gyhoeddwyd ddoe yn llawer cryfach na'r drafft a gyhoeddwyd y llynedd. Rwy'n gobeithio bod hynny’n mynd rywfaint o ffordd, neu’n mynd yn bell, at ateb y pryderon a godwyd wrth i’r pwyllgor ystyried y mater hwn cyn yr etholiad eleni. Mae'n amlwg yn fater i’r gwasanaeth iechyd, os ydynt yn canfod problemau neu gyflyrau penodol ac yn rhoi diagnosis ohonynt, i sicrhau bod y cyflyrau hynny’n cael eu trin a'u trin yn unol â’r diagnosis a wnaethpwyd gan weithwyr iechyd proffesiynol, a byddwn yn disgwyl ac yn rhagweld y bydd hynny’n digwydd. Does dim trothwy yn y Bil hwn na’r ddeddfwriaeth hon ar gyfer cyflyrau a fyddai'n galluogi cais neu’n golygu y gellir ysgrifennu cynllun datblygu unigol ar gyfer dysgwr unigol. Rydym yn deall bod deddfwriaeth arall yn cynnwys y trothwyon hynny. Nid yw hon yn gwneud hynny. Mae hon yn ceisio bod yn ymateb cynhwysfawr i anghenion dysgwyr o ba bynnag oedran neu ym mha bynnag leoliad. Felly, does dim trothwy ar gyfer triniaeth, does dim disgwyl y bydd hyn yn golygu baich gweinyddol ychwanegol i’r ysgolion, ac, yn sicr, y profiad a gawsom hyd yma wrth dreialu’r system hon yw bod ymarferwyr yn ei chael yn system sy'n eu galluogi i weithio'n fwy effeithiol gyda'i gilydd, sy'n darparu cynllun llawer mwy cyfoethog sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn, yn canolbwyntio ar y plentyn, os mynnwch chi, wedi’i ddarparu gan asiantaethau sy’n gweithio gyda'i gilydd, ac yn sicr dyna yw ein huchelgais ni. Nid creu biwrocratiaeth ychwanegol, ond dod â phobl at ei gilydd a lleihau'r baich ar ymarferwyr unigol wrth wneud hynny.
Felly, bydd, fe fydd yna gyfrifoldebau newydd, a bydd, fe fydd yna gyfrifoldebau ychwanegol i’r staff a nodir yn adran 54, fel y mae ef wedi’i ddweud. Byddwn yn sicrhau bod hyfforddiant yn cael ei ddarparu, a dyma pam yr wyf yn ceisio bod yn glir iawn, iawn, wrth ddadlau a thrafod y ddeddfwriaeth hon, bod y Bil a gyhoeddwyd gennym ddoe yn elfen o, ac yn rhan o, ond nid yn gyfanrwydd, y rhaglen drawsnewidiol yr ydym yn ceisio ymgymryd â hi ar hyn o bryd. Byddwn yn sicrhau bod hyfforddiant ar gael i’r gweithwyr proffesiynol sy'n cyflwyno'r ddeddfwriaeth. Byddwn yn sicrhau bod y canllawiau statudol, a gyhoeddir ym mis Chwefror, ar gael ar gyfer ymgynghoriad fel bod y bobl hynny y bydd angen iddynt weithio gyda nhw yn eu deall ac yn cael cyfle i graffu arnynt cyn inni ddod â nhw gerbron y lle hwn mewn gwirionedd. A byddwn yn sicrhau, pan fydd gennym gyfrifoldebau newydd, bod hyfforddiant ar gael ar eu cyfer.
O ran adnoddau, sef mater arall a gododd yr Aelod, mae’n deall bod y datganiad a wneuthum rai wythnosau'n ôl wedi darparu £2.1 miliwn. Byddwn yn edrych, a byddwn yn parhau i edrych, ar adnoddau. Mae ei ddadansoddiad yn hollol gywir—oni bai bod adnoddau ar gael i ni i gefnogi cyflwyno'r system hon, ni wnaiff weithio ac ni wnawn ni gyflawni ein gweledigaeth, felly byddwn yn ceisio sicrhau bod adnoddau ar gael. Ac wrth wneud hynny, dewch imi ddweud hyn a gwneud hyn yn hollol glir: mae'n gwbl anghywir bod yn rhaid i rieni a theuluoedd ymladd, ymladd ac ymladd eto i gael y gefnogaeth sydd ei hangen ar eu plant i ddysgu'n effeithiol ac i gyflawni eu potensial. Mae'n gwbl anghywir. Diben y ddeddfwriaeth hon yw symud i ffwrdd oddi wrth y system honno, nad yw wedi cyflawni yn y ffordd y byddem yn ei ddisgwyl a’i ragweld, symud i ffwrdd oddi wrth natur wrthwynebol gormod o'r achosion hyn, a symud at system sy’n canolbwyntio ar blant, lle mae pobl yn gweithio ac yn cydweithio â’i gilydd heb iddynt orfod ymladd ac ymgyrchu dros addysg y dylid ei darparu fel hawl. Mae'r system tribiwnlys yno os bydd angen mynd i’r afael ag unrhyw faterion, ond rwy’n meddwl, er mwyn i’r Bil hwn weithio ac er mwyn i’r rhaglen drawsnewid gyflawni ein gweledigaeth, yr hoffem weld llai o angen am gynrychiolaeth gyfreithiol a chymorth cyfreithiol. Dyna un o'r meini prawf y byddwn yn barnu’r Bil hwn yn eu herbyn yn y dyfodol.
Pryd bynnag y byddaf yn dadlau ac yn trafod unrhyw wasanaethau sydd ar gael i blant o dan y ddeddfwriaeth hon, cewch chi gymryd yn ganiataol fy mod i’n disgwyl i’r gwasanaethau hynny fod ar gael yn ddwyieithog ac yn yr iaith Gymraeg lle bo angen. Rwy’n gobeithio bod y geiriad yr ydym wedi’i defnyddio yn y ddeddfwriaeth hon yn ddigon cryf i gyflawni hynny, ond nid wyf yn disgwyl mewn unrhyw ffordd o gwbl y byddwn yn darparu system sy'n cyflawni dros bobl yn yr iaith Saesneg yn unig. Mae'n rhaid darparu hyn yn ddwyieithog ar draws Cymru, ac mae'n rhaid i blant gael y cymorth sydd ei angen arnynt yn y naill neu’r llall o'n dwy iaith genedlaethol lle bo angen. Rwy'n gwbl glir yn fy meddwl fy hun, wrth ddilyn y ddeddfwriaeth hon, mai ein disgwyliadau ni fel Llywodraeth yw y bydd darparwyr gwasanaethau’n darparu'r gwasanaethau sydd eu hangen yn y Saesneg neu'r Gymraeg yn ôl yr angen, ac y bydd pob plentyn sydd ag angen gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg yn eu cael.
Can I also make a declaration of interest as a school governor? I’m very grateful for your statement today, Minister, and, indeed, for the briefing that you and your officials provided last week. I know that you are personally very committed to addressing the shortcomings in our existing statutory framework for learners with additional needs, and I do appreciate the way in which you’ve responded to the concerns that have been expressed by the children’s commissioner and all of the other stakeholders following the publication of the draft legislation earlier this year. We all know that the current system isn’t working, and you’ve alluded to the fact that many people spend far too long having to fight the system in order to get the support that they need for their children at present, and it simply isn’t good enough. When you consider the fact that just 23 per cent of pupils with additional learning needs last year achieved five GCSEs or more compared with 59 per cent of their peers, we know that the system simply isn’t working. We’ve got to improve our game.
We very much welcome some of the provisions in the Bill. I appreciate the work that you’ve done to extend the scope of the Bill right up to the age of 25 so that young people accessing college and other places of education are able to benefit from some support, and, indeed, the redress opportunities that come if they don’t get that support. They currently don’t have that, of course. And I also appreciate the work that you’ve done in order to improve the Bill in terms of making sure that we’re holding the national health service to account for the provision of access to health professionals and, indeed, for them to meet their obligations to meet the individual needs of learners. We also appreciate the work that you’ve done to increase the emphasis on Welsh-medium support, and I very much welcome the comments that you made in response to Llyr Huws Gruffydd on that.
But I do have some concerns. I know that I’ve discussed some of these with you, but I think it’s important that we also put them on the record here in the Chamber, particularly in relation to those learners with health needs. They may not have additional learning needs, but they may have health needs that require some interventions in the classroom or their place of learning. Those with diabetes, epilepsy and other conditions, for example, are not currently within the scope of the Bill, but it may well be necessary to manage their conditions during the school day, during educational hours, to ensure that their needs are met so that they can sustain their learning in the classroom. I’m very concerned that, with them not being included in the Bill, we may well be falling foul of the UN Convention on the Rights of the Child. So, I would appreciate it, Minister—and you’ve already indicated that you’re prepared to look at amendments to the Bill in the future and I know that that’s a genuine offer, as it were—if you could consider that more widely and perhaps tell us what you might do to address those particular concerns.
The Bill also, of course, fails to touch on home-to-school transport, specifically. We know that this Assembly passed legislation in the learner travel Measure many years back in respect of home-to-school transport, but some individuals require special home-to-school transport arrangements by virtue of their additional learning needs or by virtue of their health needs, particularly if they’ve got very long journeys to school, as is often the case in rural parts of Wales. So, I wonder whether you might tell us whether the code that is well under way, in terms of the working on the code, will actually address some of those issues.
One of the important features, of course, in the Bill is the introduction of these new individual development plans and the support that they will underpin. You’ve made it quite clear in the past, although not in your statement today, that one of the main features of that is that it’s going to be portable between local authorities in Wales, so that people don’t have to face what can be a devastating upheaval if they relocate from one local authority to the next and they then have to restart the battle, reboot the battle, with the new local authority to get the support that their child needs in school. I know that that is something that this Bill seeks to address by ensuring that there will be that portability, but that is only portability within Wales, of course, particularly in my part of north Wales and, indeed, in other parts of Wales, the issue of people relocating from one country to the next, into Wales, is an issue. I wonder, Minister, whether you can tell us what your plans are in terms of making sure that there are some short-term interim arrangements for those pupils moving from an education system elsewhere in the UK into Wales with a package of support that they’ve been used to having, and whether that is something you would expect local authorities and schools to continue to maintain in the short term, while they transition into our new framework, once this Bill ends up being law in Wales.
The education sector unions quite rightly have expressed some concerns regarding the demands that the new legislation might place upon the education workforce. You’ve touched on this in your response to Llyr Huws Gruffydd, just in terms of the capacity building that needs to be done within the education workforce. I know that you’ve made some resources available to upskill the workforce, and I think everybody in this Chamber would want a professionalised workforce dealing with what can be a very specialised area, but, clearly, the capacity of smaller schools in particular is going to be a challenge to meet these new obligations. I wonder whether you can tell us whether you want to see schools working together to ensure that they have adequate specialism being developed, which is local to them, as it were, and easily accessible to them, in order that the vision that this Bill seeks to achieve is actually fulfilled.
Can you also give us some assurances about the access to health professionals? We’ve heard about educational psychologists, and many of us in this Chamber have been lobbied by educational psychologists about the need for them to be involved, as appropriate, in ensuring that there’s an appropriate package of support, but what about speech therapists and other health professionals who, sometimes, a parent or a school may not know they need to access in order to ensure that a young person is adequately assessed? I just wonder whether the code might have something to say on this and about that sort of access, particularly for those parents who may be trying to navigate what is a complex system, sometimes for the very first time.
Finally, just on transition to the new arrangements, this is a cause of quite a bit of anxiety at the moment, particularly for parents and pupils that are already in the current system receiving excellent support, in some cases, across the country. Many of those parents will be very concerned that the new arrangements may mean that their children get less support in the future. I think it’s important, Minister, for you to put on the record some sort of guarantee about the support being provided to them: that that will not be diminished as a result of the Bill, and that those children who are already in the system, receiving support—. Yes, absolutely, it is appropriate that that support is reviewed from time to time, but there’s nothing in this Bill that would cause that support to be diminished of right to those children. I think, perhaps, Minister, if you could give us some assurances on that, it would be very welcome. As I said at the start, I’m very pleased to see the Bill being published. I very much appreciate the way in which you’ve been working on a cross-party basis, and with stakeholders thus far. I look forward to working with you to improve this Bill through the legislative process before it finally becomes law.
A gaf i hefyd wneud datganiad o fuddiant fel llywodraethwr ysgol? Rwy'n ddiolchgar iawn am eich datganiad heddiw, Weinidog, ac, yn wir, am y nodyn briffio a ddarparwyd gennych chi a'ch swyddogion yr wythnos diwethaf. Rwy’n gwybod eich bod chi yn bersonol yn ymroddedig iawn i ymdrin â'r diffygion yn ein fframwaith statudol presennol ar gyfer dysgwyr ag anghenion ychwanegol, ac rwy’n gwerthfawrogi'r modd yr ydych wedi ymateb i'r pryderon a fynegwyd gan y comisiynydd plant a phob un o'r rhanddeiliaid eraill ers cyhoeddi’r ddeddfwriaeth ddrafft yn gynharach eleni. Rydym ni i gyd yn gwybod nad yw'r system bresennol yn gweithio, ac rydych chi wedi cyfeirio at y ffaith bod llawer o bobl yn treulio llawer gormod o amser yn gorfod ymladd yn erbyn y system er mwyn cael y cymorth sydd ei angen arnynt ar gyfer eu plant ar hyn o bryd, ac yn syml, nid yw hynny’n ddigon da. Pan fyddwch yn ystyried y ffaith mai dim ond 23 y cant o ddisgyblion ag anghenion dysgu ychwanegol y llynedd a enillodd bum TGAU neu fwy o gymharu â 59 y cant o'u cyfoedion, rydym yn gwybod, yn syml, nad yw’r system yn gweithio. Mae'n rhaid inni wella pethau.
Rydym yn croesawu rhai o'r darpariaethau yn y Bil yn fawr. Rwy’n gwerthfawrogi'r gwaith yr ydych wedi ei wneud i ymestyn cwmpas y Bil hyd at 25 oed fel bod pobl ifanc sy’n mynd i golegau a mannau addysg eraill yn gallu elwa ar rywfaint o gefnogaeth, ac, yn wir, y cyfleoedd sydd ar gael i wneud yn iawn os nad ydynt yn cael y cymorth hwnnw. Nid yw hynny ar gael iddynt ar hyn o bryd, wrth gwrs. Ac rwyf hefyd yn gwerthfawrogi’r gwaith yr ydych wedi ei wneud er mwyn gwella’r Bil o ran gwneud yn siŵr ein bod yn dal y gwasanaeth iechyd gwladol i gyfrif am ddarparu mynediad at weithwyr iechyd proffesiynol ac, yn wir, am iddynt gyflawni eu rhwymedigaethau i ddiwallu anghenion unigol dysgwyr. Rydym hefyd yn gwerthfawrogi'r gwaith yr ydych chi wedi'i wneud i gynyddu'r pwyslais ar gefnogaeth cyfrwng Cymraeg, ac rwy’n croesawu'n fawr y sylwadau a wnaethoch wrth ymateb i Llyr Huws Gruffydd ar hynny.
Ond mae gennyf rai pryderon. Rwy’n gwybod fy mod wedi trafod rhai o'r rhain gyda chi, ond rwy’n meddwl ei bod yn bwysig ein bod ni hefyd yn eu rhoi ar y cofnod yma yn y Siambr, yn enwedig o ran y dysgwyr hynny sydd ag anghenion iechyd. Efallai nad oes ganddynt anghenion dysgu ychwanegol, ond gall fod ganddynt anghenion iechyd sy'n golygu bod angen ymyraethau yn y dosbarth neu eu man dysgu. Nid yw plant sydd â diabetes, epilepsi a chyflyrau eraill, er enghraifft, o fewn cwmpas y Bil ar hyn o bryd, ond gall fod angen rheoli eu cyflyrau yn ystod y diwrnod ysgol, yn ystod oriau addysgol, i sicrhau bod eu hanghenion yn cael eu diwallu fel y gallant ddal i ddysgu yn yr ystafell ddosbarth. Rwy'n bryderus iawn, gan nad ydynt wedi’u cynnwys yn y Bil, y gallem fethu â bodloni Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. Felly, byddwn yn gwerthfawrogi, Weinidog—ac rydych eisoes wedi nodi eich bod yn barod i edrych ar welliannau i'r Bil yn y dyfodol, ac rwy’n gwybod bod hynny'n gynnig diffuant, fel petai—pe gallech ystyried hynny’n fwy eang ac efallai ddweud wrthym beth y gallech ei wneud i ymdrin â'r pryderon penodol hynny.
Mae'r Bil hefyd, wrth gwrs, yn methu â sôn am gludiant o'r cartref i'r ysgol, yn benodol. Rydym yn gwybod bod y Cynulliad hwn wedi pasio deddfwriaeth yn y Mesur teithio i ddysgwyr lawer o flynyddoedd yn ôl ynglŷn â chludiant o'r cartref i'r ysgol, ond mae ar rai unigolion angen trefniadau arbennig ar gyfer cludiant o'r cartref i'r ysgol o ganlyniad i’w hanghenion dysgu ychwanegol neu o ganlyniad i’w hanghenion iechyd, yn enwedig os oes ganddynt deithiau hir iawn i'r ysgol, fel sy'n digwydd yn aml mewn rhannau gwledig o Gymru. Felly, rwy’n meddwl tybed a allech ddweud wrthym a fydd y cod sydd ar y gweill, o ran y gwaith ar y cod, yn ymdrin â rhai o'r materion hynny mewn gwirionedd.
Un o nodweddion pwysig y Bil, wrth gwrs, yw cyflwyno’r cynlluniau datblygu unigol newydd hyn a'r gefnogaeth y byddant yn sail iddi. Rydych wedi ei gwneud yn gwbl glir yn y gorffennol, ond nid yn eich datganiad heddiw, mai un o brif nodweddion hynny yw y bydd yn gludadwy rhwng awdurdodau lleol yng Nghymru, fel nad oes yn rhaid i bobl wynebu cynnwrf a all fod yn ddinistriol os ydynt yn symud o un awdurdod lleol i'r nesaf, ac yna’n gorfod ailddechrau’r frwydr, ailgychwyn y frwydr, gyda'r awdurdod lleol newydd i gael y gefnogaeth sydd ei hangen ar eu plentyn yn yr ysgol. Rwy’n gwybod bod hynny'n rhywbeth y mae’r Bil hwn yn ceisio ymdrin ag ef drwy sicrhau y bydd yn gludadwy, ond dim ond yn gludadwy o fewn Cymru, wrth gwrs, yn enwedig yn fy rhan i o’r gogledd ac, yn wir, mewn rhannau eraill o Gymru, mae'r mater o bobl sy'n adleoli o un wlad i'r llall, i mewn i Gymru, yn broblem. Tybed, Weinidog, a allwch ddweud wrthym beth yw eich cynlluniau o ran gwneud yn siŵr bod trefniadau dros dro tymor byr ar gyfer y disgyblion hynny sy'n symud o system addysg yn rhywle arall yn y DU i Gymru gyda phecyn o gefnogaeth y maent wedi arfer ei chael, ac a yw hynny'n rhywbeth y byddech yn disgwyl i awdurdodau lleol ac ysgolion barhau i’w gynnal yn y tymor byr, tra eu bod yn trosglwyddo i'n fframwaith newydd, pan fydd y Bil hwn yn gyfraith yn y pen draw yng Nghymru.
Mae undebau’r sector addysg wedi mynegi rhai pryderon am y gofynion y gallai'r ddeddfwriaeth newydd eu rhoi ar y gweithlu addysg, a hynny’n gwbl briodol. Rydych wedi sôn am hyn yn eich ymateb i Llyr Huws Gruffydd, dim ond o ran y meithrin gallu y mae angen ei wneud o fewn y gweithlu addysg. Rwy’n gwybod eich bod wedi darparu rhai adnoddau i wella sgiliau'r gweithlu, ac rwy’n meddwl yr hoffai pawb yn y Siambr hon weld gweithlu proffesiynol yn ymdrin â’r maes hwn, a all fod yn faes arbenigol iawn, ond, yn amlwg, bydd yn her arbennig i ysgolion llai allu bodloni’r rhwymedigaethau newydd hyn. Tybed a allwch ddweud wrthym a hoffech weld ysgolion yn gweithio gyda'i gilydd i sicrhau eu bod yn datblygu arbenigedd digonol, sy'n lleol iddyn nhw, fel petai, ac yn hygyrch iddynt, er mwyn sicrhau bod y weledigaeth y mae’r Bil hwn yn ceisio ei chyflawni yn cael ei chyflawni mewn gwirionedd.
A wnewch chi hefyd roi rhywfaint o sicrwydd inni ynghylch mynediad at weithwyr iechyd proffesiynol? Rydym wedi clywed am seicolegwyr addysg, ac mae llawer ohonom yn y Siambr hon wedi cael ein lobïo gan seicolegwyr addysgol am yr angen iddynt gymryd rhan, fel y bo'n briodol, yn y broses o sicrhau bod pecyn cymorth priodol ar gael, ond beth am therapyddion lleferydd a gweithwyr iechyd proffesiynol eraill na fydd rhiant neu ysgol, weithiau, yn gwybod bod angen iddynt gael mynediad atynt i sicrhau bod person ifanc yn cael ei asesu’n ddigonol? Rwy’n meddwl tybed a allai fod gan y cod rywbeth i'w ddweud am hyn ac am y math hwnnw o fynediad, yn enwedig i’r rhieni hynny a allai fod yn ceisio llywio drwy system a all fod yn gymhleth, weithiau am y tro cyntaf erioed.
Yn olaf, dim ond gair ar drosglwyddo i'r trefniadau newydd, mae hyn yn destun cryn dipyn o bryder ar hyn o bryd, yn enwedig i rieni a disgyblion sydd eisoes yn y system bresennol ac yn cael cymorth rhagorol, mewn rhai achosion, ar draws y wlad. Bydd llawer o'r rhieni hynny’n bryderus iawn y gallai’r trefniadau newydd olygu bod eu plant yn cael llai o gefnogaeth yn y dyfodol. Rwy'n meddwl ei bod hi’n bwysig, Weinidog, eich bod yn rhoi ar y cofnod rhyw fath o sicrwydd am y gefnogaeth a ddarperir iddynt: na chaiff hi ei lleihau o ganlyniad i'r Bil, a bod y plant hynny sydd eisoes yn y system, yn cael cymorth—. Ie, yn hollol, mae'n briodol adolygu’r gefnogaeth honno o bryd i'w gilydd, ond does dim byd yn y Bil hwn a fyddai'n peri lleihau’r cymorth hwnnw i'r plant hynny. Rwy’n meddwl, efallai, Weinidog, pe gallech roi rhywfaint o sicrwydd inni ynglŷn â hynny, y byddai croeso mawr i hynny. Fel y dywedais ar y dechrau, rwy'n falch iawn o weld y Bil yn cael ei gyhoeddi. Rwy’n gwerthfawrogi’n fawr iawn y ffordd yr ydych wedi bod yn gweithio ar sail drawsbleidiol, a gyda rhanddeiliaid hyd yn hyn. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda chi i wella’r Bil hwn drwy'r broses ddeddfwriaethol cyn iddo o'r diwedd ddod yn gyfraith.
I’m grateful to the Conservatives’ spokesperson for his kind remarks. I know that the Conservatives have played a significant role in the development of this legislation, with Angela Burns chairing the committee in the previous Assembly. I would certainly put on record my thanks to Angela for the work that she did at that time. It has certainly helped us in developing the new draft.
I’m grateful to Darren for looking at the Bill, both in terms of what we published yesterday, but also the wider transformational process and programme upon which we are embarking at the moment. Without wishing, then, to become immediately churlish, I would say very gently that we’re not seeking to hold the NHS to account in these reforms. What we’re seeking to do is to ensure that the NHS works seamlessly with local authorities, with schools, with the educational services, in order to ensure that the child comes first and not the ease with which some professionals might see these services being delivered. It’s the child’s needs that we’re talking about it, and it is the interests of the child that should come first, second and third. It is the purpose of this legislation to bring those services together. The final point that was made about existing provisions and support for existing learners is one where we wish to build upon and not diminish. It’s certainly the importance of ensuring that we do have those services in place to build upon—that is what we’re seeking to do as part of this wider transformational agenda.
Let me say, in terms of the health needs and the issue that was raised by Llyr Gruffydd as well—which, I apologise, I didn’t answer in full or, in fact, at all. I apologise for that. We believe that local authorities and governing bodies already have responsibilities to support children and young people who do have healthcare needs. We are delivering and revising specific guidance on these matters, which will be published in the new year. If Members, having read through those guidelines, believe that they need to be improved or strengthened, then we’ll have an opportunity to do that in the new year. Let me say this: the Bill is silent on those issues, but our minds are open to conversations on those matters. If the guidance that will be published does not deliver the sort of certainty that people wish to see, then we will consider that at Stage 2.
In terms of transport, we are aware that learner transport is already covered by legislation. We do not believe there is a necessity for an additional layer of legislation on these matters, but we recognise the force of the argument, and we recognise that what has been said about the ability of people to access the courses and the support required will sometimes require access to transport as well. If we believe, looking through the scrutiny of this legislation, that the existing transport legislation requires strengthening, then, clearly, that is something that we are prepared to consider. At the moment, we believe that the existing legislation does cover all of these matters.
I've been in correspondence with the United Kingdom Government in recent days on cross-border issues. We’re having a conversation on these matters. On some of these matters, we’re having a robust conversation; on others, we're having conversations of a different nature. But let me say this: the United Kingdom Government recognises the policy agenda, and I think both Governments share the same ambition for our learners, and what we will seek to do is to ensure that we do have a seamless service available across the border. It is important, as far as learners are concerned, that the border becomes almost invisible and that people are able to access the services that they require wherever those services are located, and that we deliver legislation that enables that to happen. There have been some cross-border issues. I recognise that, but, certainly, I hope that those are being addressed in the legislation.
Members will be aware that the Cabinet Secretary for Education has already been very, very clear that she wants to see schools sharing services and sharing facilities, and that what we want to do is to introduce flexibility for particularly smaller schools to be able to access excellence in terms of the support required for learners. This legislation will build upon those ambitions, and this legislation may well be a test for those ambitions as well. Certainly, the changes that the Cabinet Secretary outlined here some weeks ago will enable and, we hope, will ensure that schools do have the flexibility to ensure that we do have access to the best services and that they will be able to share services where necessary.
In terms of health professionals, the wider transformational agenda, and the wider transformational programme, is one that looks at bringing people together, strengthening the system, strengthening what we have available to us, enabling people to work together. A designated clinical lead in each individual health board will, I hope, enable that to happen, so that we don't have the cumbersome, overly complex ways of working that we’ve seen all too often between different elements of our public services. So, when we debate and discuss these matters at both Stage 1 and Stage 2, I hope that we will have the opportunity to test the strength of this Bill—to test the strength of the Bill and the code, the statutory guidance that will be published in February—to enable us to understand whether we need to make further provisions to ensure that these services are able to work together.
And, in closing, I will apologise to the Deputy Presenting Officer, who did, of course, chair that committee. [Laughter.]
Rwy'n ddiolchgar i lefarydd y Ceidwadwyr am ei sylwadau caredig. Rwy’n gwybod bod y Ceidwadwyr wedi chwarae rhan bwysig yn natblygiad y ddeddfwriaeth hon, a bod Angela Burns wedi cadeirio'r pwyllgor yn y Cynulliad blaenorol. Byddwn yn sicr yn cofnodi fy niolch i Angela am y gwaith a wnaeth ar y pryd. Yn sicr, mae wedi ein helpu i ddatblygu'r drafft newydd.
Rwy'n ddiolchgar i Darren am edrych ar y Bil, o ran yr hyn y gwnaethom ei gyhoeddi ddoe, ond hefyd y broses a'r rhaglen drawsnewidiol ehangach yr ydym yn dechrau arni ar hyn o bryd. Felly, heb ddymuno bod yn anfoesgar yn syth bin, byddwn yn dweud yn ysgafn iawn nad ydym yn ceisio dal y GIG i gyfrif yn y diwygiadau hyn. Yr hyn yr ydym ni’n ceisio ei wneud yw sicrhau bod y GIG yn gweithio'n ddi-dor gydag awdurdodau lleol, gydag ysgolion, gyda'r gwasanaethau addysgol, er mwyn sicrhau bod y plentyn yn dod yn gyntaf, ac nid pa mor hawdd ydyw i rai gweithwyr proffesiynol weld bod y gwasanaethau hyn yn cael eu darparu. Anghenion y plentyn yw’r hyn yr ydym yn sôn amdano, a lles y plentyn a ddylai ddod yn gyntaf, yn ail ac yn drydydd. Diben y ddeddfwriaeth hon yw dod â’r gwasanaethau hynny at ei gilydd. Mae’r pwynt olaf a wnaethpwyd am y darpariaethau a’r cymorth presennol i ddysgwyr yn un yr hoffem adeiladu arno, nid ei leihau. Yn sicr, pwysigrwydd sicrhau bod gennym y gwasanaethau hynny ar waith i adeiladu arnynt—dyna'r hyn yr ydym yn ceisio ei wneud yn rhan o’r agenda drawsnewidiol ehangach hon.
Dewch imi ddweud, o ran anghenion iechyd a'r mater a godwyd gan Llyr Gruffydd hefyd—mater, rwy’n ymddiheuro, na wnes ei ateb yn llawn, nac, a dweud y gwir, o gwbl. Rwy’n ymddiheuro am hynny. Rydym yn credu bod gan awdurdodau lleol a chyrff llywodraethu eisoes gyfrifoldebau i gefnogi plant a phobl ifanc sydd ag anghenion gofal iechyd. Rydym yn darparu ac yn adolygu canllawiau penodol ar y materion hyn, a gyhoeddir yn y flwyddyn newydd. Os yw Aelodau, ar ôl darllen drwy’r canllawiau hynny, yn credu bod angen eu gwella neu eu cryfhau, cawn gyfle i wneud hynny yn y flwyddyn newydd. Dewch imi ddweud hyn: nid yw’r Bil yn sôn am y materion hynny, ond mae ein meddyliau’n agored i sgyrsiau am y materion hynny. Os na fydd y canllawiau a gyhoeddir yn darparu'r math o sicrwydd yr hoffai pobl ei weld, fe wnawn ni ystyried hynny yng Nghyfnod 2.
O ran cludiant, rydym yn ymwybodol bod deddfwriaeth eisoes yn rhoi sylw i gludiant i ddysgwyr. Nid ydym yn credu bod angen haen ychwanegol o ddeddfwriaeth ar y materion hyn, ond rydym yn cydnabod grym y ddadl, ac rydym yn cydnabod yr hyn sydd wedi'i ddweud am allu pobl i gael mynediad at y cyrsiau a'r cymorth sydd ei angen, ac y bydd y cymorth gofynnol yn golygu weithiau bod angen cludiant hefyd. Os ydym yn credu, wrth edrych drwy’r broses o graffu ar y ddeddfwriaeth hon, bod angen cryfhau'r ddeddfwriaeth bresennol ar gludiant, yna, yn amlwg, mae hynny'n rhywbeth yr ydym yn barod i'w ystyried. Ar hyn o bryd, rydym yn credu bod y ddeddfwriaeth bresennol yn cwmpasu pob un o'r materion hyn.
Rwyf wedi bod yn gohebu â Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn y dyddiau diwethaf am faterion trawsffiniol. Rydym yn cael sgwrs am y materion hyn. Am rai o'r materion hyn, rydym yn cael sgwrs gadarn; ar eraill, rydym yn cael sgyrsiau o natur wahanol. Ond gadewch imi ddweud hyn: mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn cydnabod yr agenda polisi, ac rwy’n meddwl bod y ddwy Lywodraeth yn rhannu'r un uchelgais ar gyfer ein dysgwyr, a'r hyn y byddwn yn ceisio ei wneud yw sicrhau bod gennym wasanaeth di-dor ar gael ar draws y ffin. Mae'n bwysig, cyn belled ag y mae dysgwyr dan sylw, bod y ffin yn dod bron yn anweledig, a bod pobl yn gallu cael mynediad at y gwasanaethau sydd eu hangen arnynt lle bynnag y mae’r gwasanaethau hynny wedi'u lleoli, a’n bod yn darparu deddfwriaeth sy'n galluogi hynny i ddigwydd. Fe gafwyd rhai problemau trawsffiniol. Rwy’n cydnabod hynny, ond, yn sicr, rwy’n gobeithio bod y ddeddfwriaeth yn mynd i’r afael â nhw.
Bydd yr Aelodau'n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg eisoes wedi bod yn glir iawn, iawn yr hoffai weld ysgolion yn rhannu gwasanaethau ac yn rhannu cyfleusterau, ac mai’r hyn yr hoffem ei wneud yw cyflwyno hyblygrwydd i ysgolion bach, yn enwedig, i allu cael mynediad at ragoriaeth o ran y gefnogaeth sydd ei hangen ar gyfer dysgwyr. Bydd y ddeddfwriaeth hon yn adeiladu ar yr uchelgeisiau hynny, ac mae’n ddigon posibl y bydd y ddeddfwriaeth hon yn brawf i’r uchelgeisiau hynny hefyd. Yn sicr, bydd y newidiadau a amlinellodd Ysgrifennydd y Cabinet yma rai wythnosau'n ôl yn galluogi a, gobeithio, yn sicrhau bod gan ysgolion yr hyblygrwydd i sicrhau bod gennym fynediad at y gwasanaethau gorau ac y byddant yn gallu rhannu gwasanaethau lle bo angen.
O ran gweithwyr iechyd proffesiynol, mae’r agenda drawsnewidiol ehangach, a'r rhaglen drawsnewidiol ehangach, yn un sy'n edrych ar ddod â phobl at ei gilydd, cryfhau'r system, cryfhau’r hyn sydd ar gael inni, a galluogi pobl i weithio gyda'i gilydd. Bydd arweinydd clinigol dynodedig ym mhob bwrdd iechyd unigol, rwy’n gobeithio, yn galluogi hynny i ddigwydd, fel nad oes gennym y ffyrdd beichus, or-gymhleth o weithio yr ydym wedi’u gweld yn rhy aml rhwng gwahanol elfennau ar ein gwasanaethau cyhoeddus. Felly, pan fyddwn yn dadlau ac yn trafod y materion hyn yn ystod Cyfnod 1 a Chyfnod 2, rwy’n gobeithio y cawn y cyfle i brofi cryfder y Bil hwn—i brofi cryfder y Bil a'r cod, y canllawiau statudol a gyhoeddir ym mis Chwefror—i'n galluogi ni i ddeall a oes angen inni wneud darpariaethau pellach i sicrhau bod y gwasanaethau hyn yn gallu gweithio gyda'i gilydd.
Ac, i gloi, gwnaf ymddiheuro i'r Dirprwy Lywydd, a oedd, wrth gwrs, yn gadeirydd y pwyllgor hwnnw. [Chwerthin.]
That's quite all right. Lynne Neagle.
Mae hynny'n hollol iawn. Lynne Neagle.
Thank you, Deputy Presiding Officer and former Chair of the Children, Young People and Education Committee. [Laughter.] And what a fine job she did of it, as well.
Thank you for your statement, Minister. I was so pleased to see this Bill introduced yesterday, and I think the exchanges here today demonstrate the almost unprecedented level, really, of cross-party support that there is for getting a piece of legislation that really works for children and young people in Wales, mindful of the difficulties that you've highlighted with parents often finding themselves in the middle of a prolonged battleground to get the services that they need. I also personally want to welcome the collaborative approach you’ve shown towards me as Chair of the committee and the assurances you’ve given the Chamber about continuing in that vein today.
Many of the points that I would have wanted to make have been covered, and I’m looking forward to the detailed scrutiny in the committee. I did just want to pick up on two particular points, both related to health. The first was: in your answer to Darren Millar, you said that you don't see the Bill as being a vehicle to hold the health service to account, which I fully recognise. But can I ask you whether you also recognise that, in a lot of cases where parents are fighting to get services, it is the lack of access to a health service that actually puts the barrier to their getting the educational support that they need? It is absolutely critical that we address that through this legislation.
The other point was also on the medical needs issue. As you know, I've been working with Diabetes UK and the Royal College of Paediatrics and Child Health to try and see if we can get that included in this legislation. I hear what you’re saying—that it’s not in there at the moment—but also your assurances that you’re open to listening to views on that. Can I just ask whether you recognise that, although new guidance is being developed, there is a very strong feeling there that, without the inclusion on the face of the Bill of a statutory duty to meet medical needs, too often that guidance is implemented in a patchy way, and sometimes ignored? Thank you.
Diolch, Ddirprwy Lywydd a chyn Gadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. [Chwerthin.] Ac am waith da a wnaeth hi yno, hefyd.
Diolch am eich datganiad, Weinidog. Roeddwn i mor falch o weld y Bil hwn yn cael ei gyflwyno ddoe, ac rwy’n meddwl bod y sgyrsiau yma heddiw’n dangos lefel bron yn ddigynsail, a dweud y gwir, o gefnogaeth drawsbleidiol i greu darn o ddeddfwriaeth sydd wir yn gweithio ar gyfer plant a phobl ifanc yng Nghymru, gan ystyried yr anawsterau yr ydych wedi tynnu sylw atynt lle mae rhieni yn aml yn eu cael eu hunain yng nghanol brwydr hirfaith i gael y gwasanaethau sydd eu hangen arnynt. Hefyd, hoffwn groesawu yn bersonol yr ymagwedd gydweithredol yr ydych wedi ei dangos tuag ataf fel Cadeirydd y pwyllgor a'r sicrwydd yr ydych wedi ei roi i’r Siambr am barhau yn y modd hwnnw heddiw.
Mae llawer o'r pwyntiau yr oeddwn am eu gwneud wedi cael sylw, ac rwy'n edrych ymlaen at y craffu manwl yn y pwyllgor. Roeddwn am sôn am ddau bwynt penodol, ac mae’r ddau’n ymwneud ag iechyd. Y cyntaf oedd: yn eich ateb i Darren Millar, dywedasoch nad ydych yn gweld y Bil fel cyfrwng i ddal y gwasanaeth iechyd i gyfrif, ac rwy’n cydnabod hynny’n llawn. Ond a gaf i ofyn ichi a ydych chi hefyd yn cydnabod, mewn llawer o achosion lle mae rhieni’n ymladd i gael gwasanaethau, mai’r diffyg mynediad at wasanaeth iechyd sydd mewn gwirionedd yn creu’r rhwystr rhag iddynt gael y cymorth addysgol sydd ei angen arnynt? Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn ymdrin â hynny drwy'r ddeddfwriaeth hon.
Roedd y pwynt arall hefyd yn ymwneud ag anghenion meddygol. Fel y gwyddoch, rwyf wedi bod yn gweithio gyda Diabetes UK a’r Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant i geisio gweld a allwn gael hynny wedi’i gynnwys yn y ddeddfwriaeth hon. Rwy'n clywed yr hyn yr ydych yn ei ddweud—nad yw i mewn yno ar hyn o bryd—ond hefyd eich sicrwydd eich bod yn agored i wrando ar safbwyntiau ar hynny. A gaf i ofyn a ydych yn cydnabod, er bod canllawiau newydd yn cael eu datblygu, bod teimlad cryf iawn, heb gynnwys dyletswydd statudol i ddiwallu anghenion meddygol ar wyneb y Bil, bod y canllawiau yn rhy aml yn cael eu gweithredu mewn ffordd anghyson, ac weithiau’n cael eu hanwybyddu? Diolch.
Thank you very much. I clearly have got myself into terrible trouble by trying too hard to be too nice and too generous. I can assure Members across the Chamber it won’t happen again.
I’m grateful to Lynne for the approach that she’s taken as Chair of the committee. Members will know that the committee system is something that I hold very dear, and I’ve served both as a Member and Chair of committees. I hope that we will be able to provide the committee with all the information necessary in order to provide the fullest possible scrutiny of this legislation. It’s absolutely essential that we provide yourselves with the information—the financial information and the explanatory memoranda that are demanded by the Standing Orders—but also that we go further than that and deliver to you the sort of guidance that we will intend to deliver to public services in order to deliver this legislation. We will also be seeking to consult on how we seek to implement this legislation as well, and I’d be very grateful for the committee’s views on all of those matters.
In terms of the points that were made Lynne Neagle, I absolutely agree that all too often it is lack of access to NHS services that has impacted and affected families up and down the country. This is unacceptable. Let’s make it absolutely clear: it is unacceptable, it is wrong, and we will not tolerate a system whereby families and parents have to continually fight to get the sort of support their children require in order to learn at school, or whatever the setting happens to be.
That is the purpose of this legislation. It is the purpose of the wider transformational programme. It is the vision, but it is also what we will be held to account for in achieving. We will have failed if there remain parents who have to fight tooth and nail year after year to get the support that their children need, require and should have as a right. It is the purpose of this transformational programme to change that and to deliver real change for people across the country. I hope that by bringing the system together, by putting the child at the centre, what we are doing is delivering not just a new structure, a new process, a new way of working, but delivering cultural change within a number of different public services in order to deliver those services. I have to say this to Members: we are piloting this in different schools at the moment, and what I’ve seen has been absolutely inspiring in terms of people being brought together, working together and delivering through the IDP system support that the child needs when they need it. It is working where we’re able to deliver it. Our challenge today is to create a statutory framework that means it will be delivered across the whole country.
I understand the point that has been raised on medical needs at school. I’ve got no issue with what has been said be Members this afternoon. I would say: look at the guidance when it’s published in the new year. The invitation to continue the conversation is an open invitation, and it is one where I hope that we will be able to reach agreement. If Members or if others continue to believe that the guidance that we will publish in the new year is not sufficient, then certainly we will give serious consideration to making changes and making amendments at Stage 2 during the debate on the Bill.
Diolch yn fawr iawn. Yn amlwg, rwyf wedi cael fy hun i drafferth ofnadwy drwy geisio’n rhy galed i fod yn rhy neis ac yn rhy hael. Gallaf sicrhau Aelodau ar draws y Siambr na wnaiff hynny ddigwydd eto.
Rwy'n ddiolchgar i Lynne am ei dull o weithio fel Cadeirydd y pwyllgor. Bydd yr Aelodau'n gwybod bod y system pwyllgorau yn rhywbeth sy’n annwyl iawn imi, ac rwyf wedi gwasanaethu fel Aelod a Chadeirydd fel ei gilydd mewn pwyllgorau. Rwy’n gobeithio y gallwn roi’r holl wybodaeth angenrheidiol i'r pwyllgor er mwyn iddynt allu craffu mor fanwl â phosibl ar y ddeddfwriaeth hon. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn darparu'r wybodaeth ichi—yr wybodaeth ariannol a'r memoranda esboniadol y mae’r Gorchmynion Sefydlog yn eu mynnu—ond hefyd ein bod yn mynd ymhellach na hynny ac yn cyflwyno ichi’r math o ganllawiau y byddwn yn bwriadu eu rhoi i wasanaethau cyhoeddus er mwyn cyflawni'r ddeddfwriaeth hon. Byddwn hefyd yn ceisio ymgynghori ar sut yr ydym yn ceisio gweithredu’r ddeddfwriaeth hon hefyd, a byddwn yn ddiolchgar iawn am farn y pwyllgor am bob un o'r materion hynny.
O ran y pwyntiau a wnaethpwyd gan Lynne Neagle, rwy’n cytuno’n llwyr mai diffyg mynediad at wasanaethau'r GIG, yn rhy aml, sydd wedi effeithio ar deuluoedd ar hyd a lled y wlad. Mae hyn yn annerbyniol. Dewch inni ei gwneud yn hollol glir: mae'n annerbyniol, nid yw'n iawn, ac ni wnawn oddef system lle mae’n rhaid i deuluoedd a rhieni ymladd yn barhaus i gael y math o gefnogaeth sydd ei hangen ar eu plant er mwyn dysgu yn yr ysgol, neu ba bynnag leoliad ydyw.
Dyna yw pwrpas y ddeddfwriaeth hon. Dyna yw diben y rhaglen drawsnewidiol ehangach. Dyna'r weledigaeth, ond dyna hefyd yw beth y cawn ein dal i gyfrif amdano o ran cyflawni. Byddwn wedi methu os oes rhieni'n dal i orfod brwydro’n galed flwyddyn ar ôl blwyddyn i gael y gefnogaeth sydd ei hangen ar eu plant, sy’n ofynnol iddynt ac y dylent ei chael fel hawl. Diben y rhaglen drawsnewidiol hon yw newid hynny a chyflawni newid gwirioneddol i bobl ar draws y wlad. Rwy’n gobeithio, drwy ddod â'r system at ei gilydd, drwy sicrhau bod y plentyn yn ganolog, ein bod yn cyflwyno nid yn unig strwythur newydd, proses newydd, ffordd newydd o weithio, ond yn cyflwyno newid diwylliannol o fewn nifer o wahanol wasanaethau cyhoeddus er mwyn darparu’r gwasanaethau hynny. Mae'n rhaid imi ddweud hyn wrth yr Aelodau: rydym yn treialu hyn mewn gwahanol ysgolion ar hyn o bryd, ac mae'r hyn yr wyf wedi’i weld wedi bod yn gwbl ysbrydoledig o ran dod â phobl ynghyd i weithio gyda'i gilydd a darparu, drwy'r system IDP, y gefnogaeth sydd ei hangen ar y plentyn pan fo ei hangen. Mae'n gweithio yn y mannau lle’r ydym yn gallu ei darparu. Ein her ni heddiw yw creu fframwaith statudol sy'n golygu y caiff ei darparu ledled y wlad gyfan.
Rwy’n deall y pwynt sydd wedi’i godi am anghenion meddygol yn yr ysgol. Does gen i ddim problem gyda’r hyn y mae’r Aelodau wedi'i ddweud y prynhawn yma. Byddwn yn dweud: edrychwch ar y canllawiau pan gânt eu cyhoeddi yn y flwyddyn newydd. Mae'r gwahoddiad i barhau â'r sgwrs yn wahoddiad agored, ac mae'n un yr wyf yn gobeithio y byddwn yn gallu cytuno arno. Os yw Aelodau neu bobl eraill yn parhau i gredu nad yw’r canllawiau y byddwn yn eu cyhoeddi yn y flwyddyn newydd yn ddigonol, yna yn sicr byddwn yn ystyried o ddifrif gwneud newidiadau a gwneud gwelliannau yng Nghyfnod 2 yn ystod y ddadl am y Bil.
Thank you for your statement, Minister. The additional learning needs Bill has much to recommend it, although the Bill does raise a number of questions in my mind. In principle, the provision for a code of practice is a good step. However, much will depend on the content of the code and how it’s applied. How will you ensure that the code of practice is achieving its objectives? Although the Bill sets out persons who must be consulted on the content of the code, groups representing children and their parents are not included. What’s the reason for this? Why isn’t a duty being placed on Welsh Ministers to consult parents, children and young people on a code that will directly affect them? I welcome that the Bill places a requirement on decision makers to involve children, young people and their parents in the decision-making process, but what weight will be placed on their views in that decision-making process? The requirement will ultimately be meaningless if their views and wishes aren’t given sufficient priority. An effective structure will also need to be in place to ensure that their views are properly taken into consideration. How will the Minister ensure that this duty is operating to the benefit of people with additional learning needs and that the relevant decision makers have the resources to involve learners and their parents effectively?
I welcome the provision in the Bill to favour placing children with additional learning needs in mainstream schools where possible. Making it more difficult for mainstream schools to refuse a child with additional learning needs is a good step. However, it should be kept in mind that if a mainstream school refuses a child with additional learning needs, this may well be because they simply don’t have the resources to cater for that child. How are you going to ensure that mainstream schools are given the support they will need? The duty placed on maintained schools to admit children with additional learning needs, if that school is named in the individual development plan, sounds like a positive measure. However, there is no requirement that the school has the capacity to take the additional learner. The duty could therefore be a recipe for disaster if the necessary resources are not put in place at the school.
But there is little point providing the resources if you can’t guarantee that they will be spent as intended. Can the Minister give us an assurance that sufficient resources will be provided to these schools and that any funds provided to local authorities for that purpose will be ring-fenced? I note the Bill provides for a registration system for independent providers. Can the Minister provide some detail on how the registration system will work, and in particular, will independent providers be vetted carefully before being placed on the register?
The Bill doesn’t appear to require independent providers not in receipt of moneys from local authorities to be registered, which would appear to leave parents sending children to specialist schools privately on their own with regard to the quality of education being offered or the standards of staff. Will the register be available for inspecting by parents? As I said earlier, this Bill has much to recommend it. However, to operate effectively, local authorities, schools and other decision makers will need the processes, staff and money in place to be able to implement it. Without that, the Bill won’t be worth the paper it’s written on. Thank you.
Diolch am eich datganiad, Weinidog. Mae llawer i'w argymell am y Bil anghenion dysgu ychwanegol, er bod y Bil yn codi nifer o gwestiynau yn fy meddwl. Mewn egwyddor, mae'r ddarpariaeth ar gyfer cod ymarfer yn gam da. Fodd bynnag, bydd llawer yn dibynnu ar gynnwys y cod a sut y caiff ei gymhwyso. Sut y byddwch yn sicrhau bod y cod ymarfer yn cyflawni ei amcanion? Er bod y Bil yn nodi unigolion y mae'n rhaid ymgynghori â nhw am gynnwys y cod, nid yw hyn yn cynnwys grwpiau sy'n cynrychioli plant a’u rhieni. Beth yw'r rheswm am hyn? Pam nad oes dyletswydd yn cael ei rhoi ar Weinidogion Cymru i ymgynghori â rhieni, plant a phobl ifanc ynglŷn â chod a fydd yn effeithio'n uniongyrchol arnynt? Rwy’n croesawu’r ffaith bod y Bil yn ei gwneud yn ofynnol i’r bobl sy'n gwneud penderfyniadau gynnwys plant, pobl ifanc a'u rhieni yn y broses o wneud penderfyniadau, ond pa bwysau a gaiff ei roi i’w barn yn y broses honno o wneud penderfyniadau? Bydd y gofyniad yn ddiystyr yn y pen draw os nad yw eu barn a'u dymuniadau’n cael digon o flaenoriaeth. Hefyd, bydd angen sefydlu strwythur effeithiol i sicrhau bod eu barn yn cael ei hystyried yn briodol. Sut y bydd y Gweinidog yn sicrhau bod y ddyletswydd hon yn gweithredu er lles pobl sydd ag anghenion dysgu ychwanegol a bod gan y bobl sy'n gwneud y penderfyniadau perthnasol yr adnoddau i gynnwys y dysgwyr a'u rhieni yn effeithiol?
Rwy’n croesawu'r ddarpariaeth yn y Bil i ffafrio lleoli plant ag anghenion dysgu ychwanegol mewn ysgolion prif ffrwd lle bo hynny'n bosibl. Mae ei gwneud yn anoddach i ysgolion prif ffrwd wrthod plentyn ag anghenion dysgu ychwanegol yn gam da. Fodd bynnag, dylid cofio, os yw ysgol brif ffrwd yn gwrthod plentyn ag anghenion dysgu ychwanegol, mae’n ddigon posibl bod hyn oherwydd, yn syml, nad oes ganddynt yr adnoddau i ddarparu ar gyfer y plentyn hwnnw. Sut yr ydych yn mynd i sicrhau bod ysgolion prif ffrwd yn cael y cymorth y bydd ei angen arnynt? Mae'r ddyletswydd a roddir ar ysgolion a gynhelir i dderbyn plant ag anghenion dysgu ychwanegol, os yw'r ysgol honno wedi’i henwi yn y cynllun datblygu unigol, i’w weld yn fesur cadarnhaol. Fodd bynnag, does dim gofyniad bod gan yr ysgol y gallu i gymryd y dysgwr ychwanegol. Felly, gallai'r ddyletswydd fod yn ffordd sicr o wneud llanastr o bethau os nad yw'r adnoddau angenrheidiol yn cael eu rhoi ar waith yn yr ysgol.
Ond does dim llawer o bwynt darparu'r adnoddau os na allwch warantu y cânt eu gwario fel y bwriadwyd. A all y Gweinidog roi sicrwydd inni y caiff digon o adnoddau eu darparu i'r ysgolion hyn ac y caiff unrhyw arian a ddarperir i awdurdodau lleol at y diben hwnnw ei neilltuo? Rwy’n nodi bod y Bil yn darparu ar gyfer system gofrestru ar gyfer darparwyr annibynnol. A all y Gweinidog roi rhywfaint o fanylion am sut y bydd y system gofrestru’n gweithio, ac yn benodol, a gaiff darparwyr annibynnol eu harchwilio’n ofalus cyn cael eu rhoi ar y gofrestr?
Nid yw'n ymddangos bod y Bil yn mynnu bod darparwyr annibynnol nad ydynt yn cael arian gan awdurdodau lleol yn cael eu cofrestru; mae’n ymddangos bod hynny’n gadael rhieni sy’n anfon plant i ysgolion arbenigol yn breifat ar eu pennau eu hunain o ran ansawdd yr addysg sy’n cael ei chynnig neu safonau’r staff. A fydd y gofrestr ar gael i rieni ei harchwilio? Fel y dywedais yn gynharach, mae llawer i'w argymell am y Bil hwn. Fodd bynnag, i weithredu'n effeithiol, bydd angen i awdurdodau lleol, ysgolion ac eraill sy’n gwneud penderfyniadau fod â’r prosesau, y staff a’r arian i allu ei weithredu. Heb hynny, ni fydd y Bil yn fawr o werth. Diolch.
I’ve said a number of times in answer to a number of questions that we’re seeking to achieve cultural change as well as structural and statutory change. Let me say this: I trust health professionals and I trust school leaders. The tone that we’ve tried to adopt in Government has been to work with professionals and not against them or work on the basis of mistrust. If you listen to the work that the Cabinet Secretary is undertaking in terms of educational leadership, it is about creating a team of people who will work together. It’s not about putting in place structures that are open either to abuse or are there in order to deal with mistrust. That’s not the approach that we take in this Government and it’s not the approach that I would want to take with this legislation.
The code of conduct will be statutory guidance. It will have the force of law and it will be something that will ensure consistency of delivery across the face of the country. It has already been informed by consultation with the professionals and practitioners and with stakeholders over the last few years. It will be published in February in order to continue to both inform scrutiny here in this place but also to enable practitioners, stakeholders and others to understand not simply the legislation but how that legislation will be implemented. We will then consult again on issues of implementation to ensure that we don’t simply deliver the best possible system but we deliver it in the best possible way.
All of those different means of consultation, debate and discussion are designed to enable us to hear from people and to work with people. I’ve always sought to place a great emphasis, both in terms of what we’re seeking to do here and in other fields as well, that we work with professionals and that we work with them on the basis of trust.
The issues about decision making are issues that are well made. There are, all too often, cases where families, parents, young people and children feel that decisions are being taken for them and communicated to them, not with them and by them. The tenure and tone of this is to move away from that system: that we create a system that is child or person centred, that decisions are taken with the family, with the individual, with the child, with the young person, and that those decisions are taken collectively, using the help, support and advice of professionals and practitioners who have the knowledge and the expertise to inform those decisions. These are decisions that are taken with the child and with the family, not simply for them and presented to them. That is the sort of cultural change that we are seeking to pursue and to deliver through this transformational programme.
In terms of the resources available to schools, clearly we want children who have additional learning needs to be educated as part of the wider community. We don’t want those children taken out of their own communities, except where that’s absolutely necessary and where specialist help and support is required, and we’ve discussed issues of transport and how we do that, whether it’s in Wales or across the border, in order to do that, and certainly, we will do that where necessary. But the key thing that we want to achieve is for everybody to feel a valued part of the school community and a valued part of the school environment. What I hope we’ll be able to do, working with school leaders, is to deliver the resources they require in order to do that. I feel very strongly that we have great leadership in schools and colleges across Wales. What this Government wants to do is to work with those people to deliver the very best for our children and young people.
Rwyf wedi dweud sawl gwaith wrth ateb nifer o gwestiynau ein bod yn ceisio cyflawni newid diwylliannol yn ogystal â newid strwythurol a statudol. Dewch imi ddweud hyn: rwy’n ymddiried mewn gweithwyr iechyd proffesiynol ac rwy’n ymddiried mewn arweinwyr ysgolion. Y dôn yr ydym wedi ceisio ei mabwysiadu yn y Llywodraeth yw gweithio gyda gweithwyr proffesiynol ac nid yn eu herbyn nhw, neu weithio ar sail drwgdybiaeth. Os ydych yn gwrando ar y gwaith y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei wneud o ran arweinyddiaeth addysgol, mae'n ymwneud â chreu tîm o bobl a fydd yn gweithio gyda'i gilydd. Nid yw’n golygu rhoi strwythurau ar waith sydd naill ai’n agored i gael eu cam-drin neu yno i ymdrin â drwgdybiaeth. Nid dyna ein hymagwedd yn y Llywodraeth hon ac nid dyna’r ymagwedd yr hoffwn ei defnyddio â'r ddeddfwriaeth hon.
Bydd y cod ymddygiad yn ganllaw statudol. Bydd ganddo rym y gyfraith a bydd yn rhywbeth a fydd yn sicrhau cysondeb o ran darpariaeth ar draws y wlad. Mae eisoes wedi bod yn seiliedig ar ymgynghori â'r gweithwyr proffesiynol a’r ymarferwyr ac â rhanddeiliaid dros y blynyddoedd diwethaf. Caiff ei gyhoeddi ym mis Chwefror er mwyn parhau i roi sail i waith craffu yma yn y lle hwn, ond hefyd er mwyn galluogi ymarferwyr, rhanddeiliaid ac eraill i ddeall nid yn unig y ddeddfwriaeth, ond sut y caiff y ddeddfwriaeth ei gweithredu. Yna byddwn yn ymgynghori eto ar faterion sy’n ymwneud â gweithredu i sicrhau nad ydym yn unig yn cyflwyno'r system orau bosibl ond yn ei darparu yn y ffordd orau bosibl.
Mae’r holl wahanol ddulliau ymgynghori, dadlau a thrafod hyn wedi’u cynllunio i’n galluogi i glywed gan bobl ac i weithio gyda phobl. Rwyf wastad wedi ceisio rhoi pwyslais mawr, o ran yr hyn yr ydym yn ceisio ei wneud yma ac mewn meysydd eraill yn ogystal, ar weithio gyda gweithwyr proffesiynol, a gweithio gyda nhw ar sail ymddiriedaeth.
Mae'r pwyntiau am wneud penderfyniadau’n bwyntiau sydd wedi’u gwneud yn dda. Mae yna, yn rhy aml, achosion lle mae teuluoedd, rhieni, pobl ifanc a phlant yn teimlo bod penderfyniadau’n cael eu gwneud ar eu cyfer a’u cyfleu iddynt, nid gyda nhw a ganddyn nhw. Diben a thôn hyn yw symud oddi wrth y system honno: ein bod yn creu system sy'n canolbwyntio ar y plentyn neu’r unigolyn, ein bod yn gwneud penderfyniadau gyda'r teulu, gyda'r unigolyn, gyda'r plentyn, gyda'r person ifanc, a’n bod yn gwneud y penderfyniadau hynny ar y cyd, gan fanteisio ar gymorth, cefnogaeth a chyngor gweithwyr proffesiynol ac ymarferwyr sydd â'r wybodaeth a'r arbenigedd i lywio’r penderfyniadau hynny. Mae'r rhain yn benderfyniadau sy'n cael eu gwneud gyda'r plentyn a gyda'r teulu, nid dim ond ar eu cyfer a’u cyflwyno iddynt. Dyna'r math o newid diwylliannol yr ydym ni’n ceisio mynd ar ei drywydd a’i gyflawni drwy'r rhaglen drawsnewidiol hon.
O ran yr adnoddau sydd ar gael i ysgolion, yn amlwg rydym eisiau i blant sydd ag anghenion dysgu ychwanegol gael eu haddysgu yn rhan o'r gymuned ehangach. Nid ydym yn dymuno i’r plant hynny gael eu tynnu allan o'u cymunedau eu hunain, ac eithrio lle mae hynny'n hollol angenrheidiol a lle mae angen cymorth a chefnogaeth arbenigol, ac rydym wedi trafod materion yn ymwneud â chludiant a sut yr ydym yn gwneud hynny, boed yng Nghymru neu dros y ffin, er mwyn gwneud hynny, ac yn sicr, byddwn yn gwneud hynny lle bo angen. Ond y peth allweddol yr hoffem ei gyflawni yw bod pawb yn teimlo’n rhan werthfawr o gymuned yr ysgol ac yn rhan werthfawr o amgylchedd yr ysgol. Yr hyn yr wyf yn gobeithio y gallwn ni ei wneud, gan weithio gydag arweinwyr ysgolion, yw darparu'r adnoddau sydd eu hangen arnynt i wneud hynny. Rwy'n teimlo'n gryf iawn bod gennym arweinyddiaeth wych mewn ysgolion a cholegau ledled Cymru. Yr hyn yr hoffai’r Llywodraeth hon ei wneud yw gweithio gyda'r bobl hynny i ddarparu'r gorau ar gyfer ein plant a’n pobl ifanc.
Thank you very much. We have had all the main speakers, and I have allowed them to ask several questions. That leaves us with a dilemma: we have five speakers and we have very little time left. So, can we ask for just quick opening statements and then a question? Minister, if you can respond briefly as well, that would be helpful. Julie Morgan.
Diolch yn fawr iawn. Rydym wedi cael pob un o'r prif siaradwyr, ac rwyf wedi caniatáu iddynt ofyn llawer o gwestiynau. Mae hynny'n ein gadael mewn cyfyng-gyngor: mae gennym bum siaradwr ar ôl ac ychydig iawn o amser. Felly, a gaf i ofyn am ddatganiadau agoriadol cyflym yn unig ac yna’r cwestiwn? Weinidog, os gallwch chi ateb yn gryno, hefyd, byddai hynny o gymorth. Julie Morgan.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I welcome the Bill, and lots of Members have already referred to the battles that families feel they have to undertake in order to get the right opportunities for their children with additional learning needs, so I think this is definitely a step in the right direction, and I welcome it very much. Lots of the points have been covered. The one particular point I wanted to raise was the involvement of the children and young people in the process. I am very pleased that the process will now be centred around the needs of the young person and of the family, but I am particularly concerned that every effort is put in to support, particularly, the young person in that process. I think we’ve already had some discussion about the support for the family, but some of these children and young people may have very complex needs, and I think it’s very important that if they have communication difficulties, for example, every opportunity is used to provide them with a range of different resources so that their views can be understood and they have the opportunity to express themselves. I think that’s the point that the Royal College of Speech and Language Therapists make in particular: that children need visual aids, talking maps and a whole variety, if it’s going to be meaningful and if the children and young people and the families are going to be at the core of this legislation. And if they are, it will be a success; it’s bound to be. We will have to make great efforts to ensure they are supported and that the children, in particular, have this individual support to let their views be known and to be part of the process.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n croesawu'r Bil, ac mae llawer o Aelodau eisoes wedi cyfeirio at y brwydrau y mae teuluoedd yn teimlo bod yn rhaid iddynt ymgymryd â nhw er mwyn cael y cyfleoedd cywir i’w plant sydd ag anghenion dysgu ychwanegol, felly rwy'n meddwl bod hwn yn bendant yn gam i'r cyfeiriad cywir, ac rwy’n ei groesawu’n fawr iawn. Mae llawer o'r pwyntiau wedi cael sylw. Yr un pwynt penodol yr oeddwn am ei godi oedd cyfranogiad y plant a phobl ifanc yn y broses. Rwy’n falch iawn y bydd y broses nawr yn cael ei chanoli o amgylch anghenion y person ifanc a’r teulu, ond rwy’n arbennig o bryderus bod pob ymdrech yn cael ei gwneud i gefnogi, yn enwedig, y person ifanc yn y broses honno. Rwy'n meddwl ein bod ni eisoes wedi cael rhywfaint o drafodaeth am y cymorth i'r teulu, ond gall fod gan rai o'r plant a'r bobl ifanc hyn anghenion cymhleth iawn, ac rwy’n meddwl ei bod yn bwysig iawn, os oes ganddynt anawsterau cyfathrebu, er enghraifft, y cymerir pob cyfle i roi amrywiaeth o wahanol adnoddau iddynt fel y gellir deall eu barn a rhoi’r cyfle iddynt fynegi eu hunain. Rwy'n credu mai dyna'r pwynt y mae Coleg Brenhinol y Therapyddion Iaith a Lleferydd yn ei wneud yn arbennig: bod angen cymhorthion gweledol ar blant, mapiau siarad ac amrywiaeth eang o adnoddau, os yw'n mynd i fod yn ystyrlon ac os yw'r plant a'r bobl ifanc a'r teuluoedd yn mynd i fod wrth wraidd y ddeddfwriaeth hon. Ac os ydynt, bydd yn llwyddiant; mae hynny’n sicr. Bydd yn rhaid inni wneud ymdrech fawr i sicrhau eu bod yn cael eu cefnogi a bod y plant, yn arbennig, yn cael y cymorth unigol hwn i gael eu llais wedi’i glywed ac i fod yn rhan o'r broses.
I absolutely agree with the points made by the Member. I think she’s absolutely right. There’s no point a Minister standing up in this Chamber saying that it has to be person centred and child centred if we don’t put in place the means and the mechanisms to ensure that happens in reality. That means looking at all the issues that the Member has raised and ensuring that all those matters are put in place to enable the individual child or the young person to not only be at the centre of decision-making theory, but at the centre of decision making in practice as well.
Rwy’n cytuno’n llwyr â'r pwyntiau a wnaeth yr Aelod. Rwy'n meddwl ei bod hi'n hollol gywir. Does dim pwynt i Weinidog sefyll yn y Siambr hon a dweud bod yn rhaid iddo ganolbwyntio ar yr unigolyn a chanolbwyntio ar y plentyn os nad ydym yn rhoi ar waith y dulliau a'r mecanweithiau i sicrhau bod hynny'n digwydd mewn gwirionedd. Mae hynny'n golygu edrych ar yr holl faterion y mae’r Aelod wedi eu codi a sicrhau bod yr holl faterion hynny’n cael eu rhoi ar waith i alluogi'r plentyn neu'r person ifanc unigol, nid yn unig i fod yn ganolog i ddamcaniaeth gwneud penderfyniadau, ond yn ganolog i wneud y penderfyniadau hynny yn ymarferol hefyd.
Well done, Minister. I’m really pleased to see this Bill before us today. I truly didn’t think we would see it and, in fact, Huw Lewis, to his eternal credit, pulled the last one, because he was unable to make great inroads into the provision of the health element that we need here. You’ve done that and I am very pleased with it. It’s not 100 per cent right—there’s still a lot that could be done, and I could go through it line by line, but I’m not going to, Deputy Presiding Officer. I am really pleased to hear this, especially as I organised and led the opposition coup that made your Government agree to bring this Bill forward.
There are two things I think this Bill has to achieve. The first is a good education for those children who need it, because 22 per cent—just under a quarter—of our young people will grow up to be just under a quarter of our adults who are not able to be the best they can be and are not able to contribute to our society, help our economy, add to us and just feel respect for themselves. So, to be able to educate them is absolutely your prime objective.
The second objective, Minister, and I’m so glad to hear all of the things you’ve said this afternoon, is to rebuild trust with the families and the parents. On Friday, I saw a couple with a very autistic child, who came to see me because for years SNAP Cymru had been working—one official there—with them to get a statement for them. That official now works for the local council and, suddenly, that same person with the same training is saying, ‘You don’t need a statement for that child—that child doesn’t need our extra help.’ Why? Finances. County councils have a different agenda and the third sector has a different agenda to families. Anything and everything that this Bill does must be about getting rid of that tension and allowing parents to go back again and again to the relevant authorities, because their children will change and develop—some will get better, some will improve, some will never change and some will get worse.
The one thing that the Bill does have, which I have a slight concern about, is that it appears to give an inability to go back for a reassessment once you’ve had that first assessment. I look forward to working with you through Stages 1, 2 and 3 to bring this.
My last question to you is: could you, for the record, make an absolute commitment—? The legislative process tends to have an axe of its own—time. We’re very committed to all of our stages—it has to go through committee in the appropriate way. If, during this process, it becomes apparent that we need to take a pause, take a small breather, consult with more parents and consult stakeholders, will you commit to halting that legislative process? I’m not asking you to put it on the backburner or halt it for months—literally, we’re just talking about making sure that there’s adequate scrutiny by all parties, because this is the one Bill that all of the parties and all of the politicians in this place could really bring forward for Wales that would make an outstanding difference to the people in our country and, ultimately, to our country.
Da iawn, Weinidog. Rwy'n hynod o falch o weld y Bil hwn ger ein bron heddiw. Doeddwn i wir ddim yn meddwl y byddem yn ei weld ac, a dweud y gwir, Huw Lewis, er clod tragwyddol iddo, a dynnodd yr un diwethaf, oherwydd nad oedd yn gallu ennill tir mawr o ran darparu’r elfen iechyd y mae ei hangen arnom yma. Rydych chi wedi gwneud hynny ac rwy’n falch iawn ag ef. Dydy’r Bil ddim 100 y cant yn iawn—mae llawer y gellid ei wneud o hyd, a gallwn fynd drwyddo fesul llinell, ond nid wyf yn mynd i wneud hynny, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o glywed hyn, yn enwedig gan mai fi a drefnodd ac a arweiniodd camp yr wrthblaid a wnaeth i’ch Llywodraeth gytuno i gyflwyno’r Bil hwn.
Mae dau beth yr wyf yn meddwl bod yn rhaid i’r Bil hwn eu cyflawni. Y cyntaf yw addysg dda i'r plant hynny sydd ei angen, oherwydd bydd 22 y cant—ychydig o dan chwarter—o’n pobl ifanc yn tyfu i fyny i fod yn ychydig o dan chwarter ein hoedolion nad ydynt yn gallu bod cystal ag y gallant fod ac nad ydynt yn gallu cyfrannu at ein cymdeithas, helpu ein heconomi, ychwanegu atom na theimlo parch atynt eu hunain, yn y bôn. Felly, yn sicr, gallu eu haddysgu nhw yw eich prif amcan.
Yr ail amcan, Weinidog, ac rwyf mor falch o glywed yr holl bethau yr ydych chi wedi’u dweud y prynhawn yma, yw ailadeiladu ymddiriedaeth gyda'r teuluoedd a'r rhieni. Ddydd Gwener, gwelais gwpl gyda phlentyn awtistig iawn, a ddaeth i fy ngweld am fod SNAP Cymru wedi bod yn gweithio—un swyddog yno—gyda hwy ers blynyddoedd i gael datganiad ar eu cyfer. Mae’r swyddog hwnnw bellach yn gweithio i'r cyngor lleol ac, yn sydyn, mae’r un person â'r un hyfforddiant yn dweud, 'Does dim angen datganiad arnoch ar gyfer y plentyn hwnnw—does dim angen ein help ychwanegol ar y plentyn hwnnw.' Pam? Cyllid. Mae gan gynghorau sir agenda wahanol ac mae gan y trydydd sector agenda wahanol i deuluoedd. Mae’n rhaid i unrhyw beth a phopeth y mae’r Bil hwn yn ei wneud ymwneud â chael gwared ar y tensiwn hwnnw a chaniatáu i rieni fynd yn ôl dro ar ôl tro at yr awdurdodau perthnasol, oherwydd bydd eu plant yn newid ac yn datblygu—bydd rhai’n gwella, bydd rhai’n gwneud cynnydd, bydd rhai na fyddant byth yn newid a bydd rhai’n gwaethygu.
Yr un peth sydd yn y Bil, ac yr wyf yn pryderu ychydig amdano, yw ei bod yn ymddangos nad yw’n caniatáu i rywun fynd yn ôl am ailasesiad wedi ichi gael yr asesiad cyntaf hwnnw. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda chi drwy Gyfnodau 1, 2 a 3 i gyflwyno hyn.
Fy nghwestiwn olaf ichi yw hyn: a allech chi, ar gyfer y cofnod, wneud ymrwymiad pendant—? Mae’r broses ddeddfwriaethol yn tueddu i fod â’i bwyell ei hun—amser. Rydym yn ymroddedig iawn i bob un o'n camau—mae'n rhaid iddo fynd drwy bwyllgor yn y modd priodol. Os, yn ystod y broses hon, y daw'n amlwg bod angen inni gymryd saib, cymryd seibiant bach, ymgynghori â mwy o rieni ac ymgynghori â rhanddeiliaid, a wnewch ymrwymo i atal y broses ddeddfwriaethol? Dydw i ddim yn gofyn ichi ei ohirio na’i atal am fisoedd—yn llythrennol, dim ond sôn yr ydym am wneud yn siŵr bod yna graffu digonol gan bob plaid, oherwydd hwn yw’r un Bil y gallai’r holl bleidiau a’r holl wleidyddion yn y lle hwn wir ei gyflwyno i Gymru a fyddai'n gwneud gwahaniaeth rhagorol i'r bobl yn ein gwlad ni ac, yn y pen draw, i’n gwlad ni.
I hope I can give you that commitment. The legislative process, of course, is a matter for the National Assembly and not for the Government, but let me say this: it is not my intention to stick to a timetable if that timetable isn’t delivering robust scrutiny and enabling us to make amendments that we feel are required by that. I know that Lynne Neagle, as Chair of the committee, is absolutely committed to ensuring that we do have that robust scrutiny in place, and I’m absolutely confident that this National Assembly will have the opportunities in order to scrutinise, but then, crucially, to make amendments that we believe are necessary.
Let me say this: I’ve sat on enough legislation committees and I spent many years on the Constitutional and Legislative Affairs Committee, so I hope that I have an understanding of these matters. It is not my intention—. I will not simply seek to block opposition amendments because they are worded poorly or we disagree with this or that. My intention is to pursue a process so that this Bill will become law. It will become good law, it will be great law and it will deliver what we are saying—it will deliver our vision, it will deliver our ambitions, but, most of all, it will deliver for the people who require this legislation.
The people who you described that you met on Friday—. Let me say this to you: I met parents of autistic children yesterday in my constituency and had a very similar conversation with them. I am determined not to let them down, and if that means that we take one or two months extra to get it right, so be it—let’s be absolutely clear about that. You’re absolutely right: we need to rebuild trust, and you don’t rebuild trust by trying to rush something through.
Rwy'n gobeithio y gallaf roi’r ymrwymiad hwnnw ichi. Wrth gwrs, mater i'r Cynulliad Cenedlaethol yw’r broses ddeddfwriaethol, nid i’r Llywodraeth, ond dewch imi ddweud hyn: nid fy mwriad yw cadw at amserlen os nad yw’r amserlen honno’n cyflawni craffu cadarn ac yn ein galluogi ni i wneud y gwelliannau yr ydym yn teimlo eu bod yn ofynnol gan hynny. Rwy’n gwybod bod Lynne Neagle, fel Cadeirydd y pwyllgor, yn gwbl ymroddedig i sicrhau bod gennym graffu cadarn ar waith, ac rwy'n gwbl hyderus y bydd y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn cael y cyfleoedd i graffu, ond wedyn, yn hanfodol , i wneud y gwelliannau yr ydym yn credu eu bod yn angenrheidiol.
Dewch imi ddweud hyn: rwyf wedi eistedd ar ddigon o bwyllgorau deddfwriaeth ac wedi treulio llawer o flynyddoedd ar y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, felly rwy’n gobeithio fy mod yn deall y materion hyn. Nid fy mwriad—. Ni fyddaf yn syml yn ceisio atal gwelliannau'r gwrthbleidiau am eu bod wedi’u geirio'n wael neu am ein bod yn anghytuno â hyn a’r llall. Fy mwriad yw dilyn proses fel y bydd y Bil hwn yn dod yn gyfraith. Bydd yn dod yn gyfraith dda, bydd yn gyfraith wych a bydd yn darparu’r hyn yr ydym yn ei ddweud—bydd yn cyflawni ein gweledigaeth, bydd yn cyflawni ein huchelgeisiau, ond, yn bennaf oll, bydd yn darparu ar gyfer y bobl sydd ag angen y ddeddfwriaeth hon.
Mae'r bobl y gwnaethoch ddisgrifio eu cyfarfod ddydd Gwener—. Dewch imi ddweud hyn wrthych: cyfarfûm â rhieni plant awtistig ddoe yn fy etholaeth a chefais sgwrs debyg iawn gyda nhw. Rwy’n benderfynol o beidio â’u siomi, ac os yw hynny'n golygu ein bod yn cymryd mis neu ddau yn ychwanegol i’w wneud yn iawn, felly y bydd hi—gadewch inni fod yn hollol glir ynglŷn â hynny. Rydych yn llygad eich lle: mae angen inni ailadeiladu ymddiriedaeth, ac nid ydych yn ailadeiladu ymddiriedaeth drwy geisio rhuthro rhywbeth.
Dawn Bowden.
Dawn Bowden.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I will try to keep this brief but I—
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Byddaf yn ceisio cadw hyn yn gryno ond—
Yes, just a question, please.
Ie, dim ond cwestiwn, os gwelwch yn dda.
I’m not sure that I can, so if you’re going to stop me—
Nid wyf yn siŵr a allaf, felly os ydych yn mynd i fy atal—
I will stop you. Go on—carry on.
Byddaf yn eich atal. Ewch ymlaen—ymlaen â chi.
[Continues.]—then I may have to write to the Minister, because this is quite a complex issue.
I recently hosted an event here at the Senedd, to raise awareness of something called Irlen syndrome. For those of you who weren’t able to come along to that, Irlen syndrome is a visual perceptual problem that can affect children and adults of all ages, but parents of children with Irlen syndrome are having difficulty in (a) getting it recognised, and (b) getting it actually dealt with. It causes reading and learning difficulties, light sensitivity, headaches, migraines, problems with depth perception, and so on. And it’s particularly significant at a young age, as it impacts on a child’s performance, and is generally not recognised as Irlen. It is commonly misdiagnosed as dyslexia, and, as a result, appropriate treatment is not provided, despite it being very simple to address with coloured overlays and lenses. So, when a child is not progressing at an early stage, schools should be looking at Irlen syndrome as being a possible cause, before they start looking at dyslexia or ADHD, or at the very least at the same time.
[Yn parhau.]—efallai y bydd yn rhaid imi ysgrifennu at y Gweinidog, oherwydd mae hwn yn fater eithaf cymhleth.
Yn ddiweddar, cynhaliais ddigwyddiad yma yn y Senedd, i godi ymwybyddiaeth o rywbeth a elwir yn syndrom Irlen. I'r rhai ohonoch nad oeddech yn gallu dod draw i’r digwyddiad, mae syndrom Irlen yn broblem canfyddiad gweledol a all effeithio ar blant ac oedolion o bob oed, ond mae rhieni plant sydd â syndrom Irlen yn cael anhawster o ran (a) adnabod y cyflwr, a (b) cael triniaeth iddo. Mae'n achosi anawsterau darllen a dysgu, sensitifrwydd i olau, cur pen, meigryn, problemau â chanfyddiad o ddyfnder, ac yn y blaen. Ac mae'n arbennig o arwyddocaol yn ifanc, oherwydd mae'n effeithio ar berfformiad plentyn, ac yn gyffredinol nid yw'n cael ei adnabod fel Irlen. Yn gyffredin, mae'n cael diagnosis anghywir o ddyslecsia, ac, o ganlyniad, nid yw triniaeth briodol yn cael ei darparu, er bod y cyflwr yn hawdd iawn ei drin â throshaenau a lensys lliw. Felly, pan nad yw plentyn yn gwneud cynnydd yn gynnar, dylai fod ysgolion yn edrych ar syndrom Irlen fel rheswm posibl, cyn iddynt ddechrau edrych ar ddyslecsia neu ADHD, neu o leiaf ar yr un pryd.
Can you come to a question, please?
A allwch ddod i gwestiwn, os gwelwch yn dda?
The question is, because I have also written to the education Secretary and the health Secretary about this, because there is only one local authority in Wales—Caerphilly council—that actually recognises Irlen syndrome, and has Irlen screeners in the schools, who are working at an early point to try to diagnose this particular problem. Now, the question, I guess, is whether the Minister can look at the potential, within the parameters of this Bill, and under the code, whether the provision of early screening for Irlen in all schools could fall in line with the draft code stated, and that early identification and intervention would fall within the scope. There’s an awful lot more to it than that, Chair—
Y cwestiwn yw, oherwydd rwyf hefyd wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd addysg a'r Ysgrifennydd iechyd am hyn, oherwydd dim ond un awdurdod lleol yng Nghymru—cyngor Caerffili—sy’n cydnabod syndrom Irlen mewn gwirionedd, ac sydd â sgrinwyr Irlen yn yr ysgolion, sy'n gweithio’n gynnar i geisio rhoi diagnosis o’r broblem benodol hon. Nawr, y cwestiwn, am wn i, yw a all y Gweinidog edrych ar y posibilrwydd, o fewn paramedrau’r Bil hwn, ac o dan y cod, o gynnig sgrinio cynnar ar gyfer Irlen ym mhob ysgol yn unol â'r cod drafft a nodwyd, fel y byddai ei adnabod ac ymyrryd yn gynnar yn dod o fewn y cwmpas. Mae llawer iawn mwy iddi na hynny, Gadeirydd—
I gather there probably is.
Oes, mae’n siŵr.
I think you’ve got the point.
Rwy'n meddwl eich bod chi wedi cael y pwynt.
I think we have the point, but I think there are many other conditions that people would want to raise as well. So, Minister.
Rwy'n meddwl ein bod ni wedi cael y pwynt, ond rwy’n meddwl bod llawer o gyflyrau eraill yr hoffai pobl eu codi hefyd. Felly, Weinidog.
Can I say this? The Member has clearly got a very good point to make in her remarks. Her remarks are on the record. I will write to her to give a fuller response to that, and I will place that correspondence in the Library for all Members to see.
A gaf i ddweud hyn? Mae'n amlwg bod gan yr Aelod bwynt da iawn i’w wneud yn ei sylwadau. Mae ei sylwadau ar y cofnod. Byddaf yn ysgrifennu ati i roi ymateb llawnach i hynny, a byddaf yn rhoi’r ohebiaeth honno yn y Llyfrgell i’r holl Aelodau ei gweld.
Thank you. Mark Isherwood.
Diolch. Mark Isherwood.
I believe I may be the only Member left of the committee in the second Assembly that produced the three-stage report on which these proposals are based. It does go back a long way, and this does replicate many of the recommendations in that committee. We took evidence from Baroness Warnock, whose original recommendations led to the introduction of statementing in 1981. And she told us that the system had become needlessly bureaucratic, that it was originally intended that 1 per cent of pupils might need statements and it had risen to 5 per cent, but, nonetheless, that the needs of that particular cohort with complex specific needs still needed to be protected.
How will you ensure, therefore, and assure parents like me, and many others, who had to battle for a statement to access the services otherwise being rationed; parents like me and others, who, once armed with a statement, could, only because of its legal status, access services that were withdrawn from my child and others in his unit, because we had that statement; and parents across Wales who’ve seen the rate of exclusions of children without statements, but with additional learning needs, doubling since the emphasis on statements was withdrawn, that replacing a legal document, which the statement is, with your proposals for a generic individual development plan meeting the needs of all learners, will not water down the legal status and strength that that legal document—that very important statement—provided for parents like me, and continues to provide for many other parents across Wales?
Rwy'n credu efallai mai fi yw’r unig Aelod sydd ar ôl o bwyllgor yr ail Gynulliad a gynhyrchodd yr adroddiad tri chyfnod y mae’r cynigion hyn yn seiliedig arnynt. Mae hynny'n mynd yn ôl yn bell, ac mae hyn yn ailadrodd llawer o argymhellion y pwyllgor hwnnw. Cawsom dystiolaeth gan y Farwnes Warnock; ei hargymhellion gwreiddiol hi a arweiniodd at gyflwyno datganiadau yn 1981. A dywedodd hi wrthym fod y system wedi dod yn ddiangen o fiwrocrataidd, mai’r bwriad gwreiddiol oedd y gallai fod angen datganiadau ar 1 y cant o ddisgyblion a bod hynny wedi codi i 5 y cant, ond, serch hynny, bod yr angen i ddiogelu anghenion y garfan benodol honno ag anghenion penodol cymhleth yn dal i fodoli.
Sut y byddwch chi’n sicrhau, felly, ac yn tawelu meddyliau rhieni fel fi, a llawer o bobl eraill, a oedd yn gorfod brwydro am ddatganiad, i gael mynediad at y gwasanaethau a oedd fel arall yn cael eu dogni; rhieni fel fi ac eraill, a oedd, ar ôl cael datganiad, yn gallu, dim ond oherwydd ei statws cyfreithiol, cael mynediad at wasanaethau a gafodd eu tynnu’n ôl oddi wrth fy mhlentyn ac eraill yn ei uned, oherwydd bod y datganiad hwnnw gennym; a rhieni ledled Cymru sydd wedi gweld cyfraddau eithrio plant heb ddatganiadau, ond sydd ag anghenion dysgu ychwanegol, yn dyblu ers i’r pwyslais ar ddatganiadau gael ei dynnu’n ôl, na fydd disodli dogfen gyfreithiol, sef y datganiad, â’ch cynigion ar gyfer cynllun datblygu unigol generig i ddiwallu anghenion pob dysgwr, yn lleihau’r statws cyfreithiol a’r cryfder a ddarparodd y ddogfen gyfreithiol honno—y datganiad pwysig iawn hwnnw—i rieni fel fi, a'r statws y mae’n parhau i’w ddarparu i lawer o rieni eraill ledled Cymru?
I recognise the power and the strength of his arguments, but the purpose is to move away from that system. The Member has described very well a system that is failing, and we do not want to pursue or to sustain a system that is not delivering the services we require, whether it’s for his family or for other families. And, as a consequence, the foundation, if you like, of this new system is the individual development plan, which will enable us to understand the needs of a child and then deliver those needs without the need for the confrontational campaigning, the arguing and the fighting that have been well described by the Member and others this afternoon. We recognise that the current system is not fit for purpose, it is not working, and that is why we want to replace it with a different system, a system that means that we move away from that sort of adversarial approach to one which is based on collaboration and co-operation. We need the experience and knowledge of Mark Isherwood and others to enable us to get that right, and I look forward to continuing the conversation during the scrutiny process.
Rwy’n cydnabod pŵer a chryfder ei ddadleuon, ond y diben yw symud oddi wrth y system honno. Mae'r Aelod wedi rhoi disgrifiad da iawn o system sy'n methu, ac nid ydym am ddilyn na chynnal system nad yw’n darparu'r gwasanaethau sy'n ofynnol gennym, boed hynny ar gyfer ei deulu ef neu ar gyfer teuluoedd eraill. Ac, o ganlyniad, sail, os hoffwch chi, y system newydd hon yw'r cynllun datblygu unigol, a fydd yn ein galluogi i ddeall anghenion plentyn ac yna ddiwallu’r anghenion hynny heb fod angen yr ymgyrchu gwrthdrawiadol, y dadlau a’r ymladd sydd wedi eu disgrifio'n dda gan yr Aelod ac eraill y prynhawn yma. Rydym yn cydnabod nad yw'r system bresennol yn addas at ei diben, nad yw'n gweithio, a dyna pam yr ydym am ei disodli â system wahanol, system sy'n golygu ein bod yn symud oddi wrth y math hwnnw o ymagwedd wrthwynebol at un sy'n seiliedig ar gydweithio a chydweithredu. Mae arnom angen profiad a gwybodaeth Mark Isherwood ac eraill i'n galluogi i wneud hynny'n iawn, ac rwy’n edrych ymlaen at barhau â'r sgwrs yn ystod y broses graffu.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog.
We move on to item 4 on the agenda, which is a statement by the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure on the development bank of Wales. Ken Skates.
Symudwn ymlaen at eitem 4 ar yr agenda, sy'n ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith ar fanc datblygu Cymru. Ken Skates.