Cynulliad Cenedlaethol Cymru

I call the National Assembly to order.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question, Gareth Bennett.

Wel, mae gwella seilwaith a chysylltiadau thrafnidiaeth yn gynaliadwy, lleihau hyd teithiau a chynyddu’r dewis o drafnidiaeth, a chanolbwyntio ar ddiogelwch a dibynadwyedd y rhwydwaith ffyrdd yn flaenoriaethau i'r Llywodraeth hon.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb. Fel y byddwch yn sicr yn ymwybodol, mae datblygiadau tai mawr wedi’u cynllunio ar gyfer cyrion Caerdydd, a fydd, heb amheuaeth, yn cynyddu tagfeydd traffig ar y ffyrdd yn ystod y blynyddoedd nesaf. Wrth gwrs, rydym ni’n obeithiol y bydd metro de Cymru yn cyrraedd yn y pen draw. Ond, yn y tymor canolig, a oes unrhyw gamau y gallai'r Llywodraeth yma eu cymryd i liniaru unrhyw gynnydd posibl i dagfeydd ar y ffyrdd, a allai o bosibl droi Caerdydd yn faes parcio enfawr, fel y mae defnyddwyr ffordd yn ei ddweud yn gynyddol?

Wel, mater i’r awdurdod lleol, wrth gwrs, yw sicrhau, pan fydd datblygiad, bod adran 106 yn cael ei defnyddio i'w heithaf ac y gellir defnyddio’r ardoll seilwaith cymunedol i wneud yn siŵr y gellir darparu seilwaith lle ceir datblygiad. A byddwn yn disgwyl i unrhyw awdurdod lleol yng Nghymru allu gwneud hynny. Ac, wrth gwrs, bydd y metro, ymhen amser, yn gallu ymestyn ei gyrhaeddiad i rannau o'r ddinas ac, yn wir, y tu hwnt, lle nad oes cyswllt rheilffordd trwm a lle byddai rheilffordd ysgafn, er enghraifft, yn gwneud synnwyr perffaith o ran symud pobl o gwmpas.

A yw'r Prif Weinidog yn cytuno y bydd cwblhau'r ffordd gyswllt ar draws y Cymoedd yn Aberpennar yn lleihau tagfeydd yn y rhan benodol hon o Ganol De Cymru ac, yn ogystal, y bydd yn chwarae rhan bwysig i gynorthwyo’r llif dwyffordd o gyfalaf a llafur yng nghynlluniau economaidd y dyfodol, fel prifddinas-ranbarth Caerdydd?

Ydw, mi ydwyf. Mae cysylltiadau trafnidiaeth yn bwysig am ddau reswm, fel y dywedodd yr Aelod—yn gyntaf, i alluogi pobl i gyrraedd y gwaith yn gyflymach, ond, hefyd, i alluogi buddsoddiad i lifo'n haws i gymunedau lle bu’n anodd denu buddsoddiad yn y blynyddoedd a fu. Felly, i mi, mae cynlluniau fel y metro, fel y cyswllt ar draws y Cymoedd, yn gynlluniau pwysig i sicrhau y gall pobl a buddsoddiad symud o gwmpas yn fwy rhydd.

Brif Weinidog, yn Ewrop, mae 460,000 o bobl yn marw cyn pryd bob blwyddyn o lygredd aer. 6.5 miliwn yw’r ffigur yn fyd-eang. Yng Nghymru, mae miloedd yn marw bob blwyddyn, ac mae Sefydliad Iechyd y Byd yn rhestru Caerdydd fel un o'r ardaloedd gwaethaf o ran llygredd aer. Nawr, mae cynlluniau Llafur ar gyfer Caerdydd yn cynnwys rhoi 10,000 o geir ychwanegol ar y ffyrdd. Felly, sut mae hyn yn cyd-fynd ag amcanion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, gan gymryd i ystyriaeth y bydd y 10,000 o geir ychwanegol hynny yn chwythu mygdarthau gwenwynig ar fy etholwyr?

Wel, rwy’n llawn ddisgwyl, fel y dywedais yn gynharach, y dylai unrhyw ddatblygiad gynnwys y defnydd mwyaf posibl o gytundebau adran 106 a’r ardoll seilwaith cymunedol er mwyn gwneud yn siŵr bod cysylltiadau trafnidiaeth cynaliadwy yn cael eu sefydlu i’r datblygiadau hynny. Mae'n gywir i ddweud bod y dyddiau pan yr oedd datblygiad yn cael ei yrru yn gyfan gwbl gan y car wedi dod i ben, ac mae'n bwysig bod pob awdurdod lleol yng Nghymru yn gallu, neu yn ystyried dewisiadau trafnidiaeth cynaliadwy, wrth i ddatblygiad ddigwydd.

Brif Weinidog, byddwn yn eich gwahodd i gerdded trwy Cogan os ydych chi wir eisiau cael profiad o ansawdd aer gwael—mae'n rhyfeddol o wael yno. Rwy'n cerdded trwy Cogan yn eithaf aml. Mae'n amlwg bod angen i ni leihau nifer y teithiau diangen, neu deithiau nad ydynt yn cael eu rhannu—felly, wyddoch chi, dim ond un o’r rhai yn y car yn gyrru. Ceir llawer o fuddugoliaethau cyflym y gallwn ni eu hennill, a dyna ddylai fod hanner arall ein strategaeth teithio llesol. Mae gennym ni gyfraith dda; mae angen i ni ddechrau ei gweithredu.

Wel, yn gyntaf, mae hwn yn ddull amlochrog. Pan geir problemau traffig enfawr na ellir eu datrys trwy gludiant cyhoeddus, mae angen ymdrin â nhw. Mae'r M4 yn fater o'r fath. Ond ni allwn ddibynnu ar gludiant mewn ceir am byth. Pan fydd y fasnachfraint yn trosglwyddo i Lywodraeth Cymru, rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod gennym ni gerbydau o ansawdd gwell ar reilffyrdd maestrefol Caerdydd, datblygiad y metro, mwy o reilffyrdd ysgafn, yn y blynyddoedd i ddod, fel y gall cymunedau sydd efallai wedi colli eu cysylltiadau â'r rhwydwaith rheilffyrdd trwm flynyddoedd yn ôl yn cael eu hailgysylltu drwy'r rhwydwaith rheilffyrdd ysgafn.

O ran beicio, rydym ni’n awyddus dros ben i wneud yn siŵr bod mwy o ddinasoedd yn ystyried beicio nid yn unig fel gweithgaredd hamdden ond fel modd o deithio. Mae gan Gaerdydd rwydwaith o lwybrau beicio—nid ydyn nhw i gyd wedi’u cysylltu. Nid yw trefi a dinasoedd eraill yn gwneud cystal. Mae'n bwysig i lawer o feicwyr nad ydynt yn yr un lonydd â thraffig—nid yw eu hyder yn ddigon cryf iddyn nhw wneud hynny. Felly, mae'n rhaid i ni wneud mwy trwy deithio llesol, fel y mae’r Aelod yn ei ddweud, i wneud yn siŵr bod pob math o drafnidiaeth gynaliadwy yn cael ei hyrwyddo.

I met her at the Joint Ministerial Committee on 24 October, and many things were discussed at that time.

Could the First Minister now give this National Assembly an assurance that there will be no diminution in its legal powers due to the exceptions to the Wales Bill, the so-called Brexit process or the unconstitutional questions posed by some Conservative Members of Parliament?

In terms of the Brexit process, there are two things that are vital here, the first of which is no diminution in powers for this institution and, of course, ensuring that the powers that reside in Brussels now are transferred to this institution and to the people of Wales. Those are the principles that we continue to pursue through the discussions that we’re having with the UK Government.

May I start by thanking the First Minister for continuing the negotiations between his party and Plaid Cymru on the constitutional future of Wales, and specifically for the meeting that we had yesterday? We look forward, of course, to seeing the amendments to the Wales Bill in the House of Lords in order to secure these processes.

I would like to raise another issue with him today, an issue related to another Parliament. The presiding officer of the Catalunyan Parliament is facing a court case in Spain for allowing a debate on the constitutional future of Catalunya—that is to say that they allowed a debate in the Catalunyan Parliament on independence. We all know that Spain is very sensitive on the issue of independence, but, in a democratic nation, as we have seen in Scotland and as we see here in Wales, a debate on the future of a nation is crucially important to demonstrate that that nation can move forward, step by step together in that process. Can you therefore raise these issues with the Westminster Government, expressing concern that the speaker of a Parliament is facing a court case for allowing a debate in that Parliament?

Could I consider that in more detail? I will do that and I will write to the Member regarding the details. I know that the situation is different in Spain. When I went to Catalunya to meet with the Catalunyan President at that time, one of the questions asked of me in the press conference was whether I had had David Cameron’s permission to go to Catalunya. I said, ‘No, and I wouldn’t expect to have permission and David wouldn’t expect me to ask for permission anyway.’ However, that is the context in Catalunya. But, could I consider the situation in more detail, and I will then write to the Member?

Questions now from the party leaders and, first of all, the leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, cyn i mi ddechrau ar fy nghwestiynau, a gaf i ddymuno cyfarchion y tymor i chi, a dymuniadau gorau i'ch teulu dros gyfnod y Nadolig, a dymuniadau gorau ar gyfer y flwyddyn newydd yn arbennig hefyd?

Yr wythnos diwethaf, cawsom y newyddion da iawn am Tata Steel a chyhoeddiad y cytundeb yr oedd yn ymddangos a gafwyd rhwng yr undebau a'r cwmni. O gofio ein sefyllfa yr adeg hon y llynedd, pan gyhoeddwyd colled 700 o swyddi, ac yna’r newyddion trychinebus ym mis Mawrth yr ymgysylltodd llawer ohonom ni yn y Siambr hon ag ef, a’r holl ffordd drwy'r broses etholiadol, roedd yn edrych braidd yn llwm. Mae'n annirnadwy i fod yn y sefyllfa gadarnhaol yr ydym ni ynddi ar hyn o bryd. Ond ceir cafeat pwysig bod yn rhaid i’r cytundeb gael ei gadarnhau gan y gweithwyr o ran y pot pensiwn a'r trefniadau pensiwn yn y dyfodol. A ydych chi’n ffyddiog bod hwn yn gytundeb a ddylai gael ei gymeradwyo gan y gweithwyr pan fyddant yn pleidleisio arno?

A gaf i ymateb yn gyntaf oll trwy ddymuno cyfarchion y tymor iddo yntau hefyd, wrth gwrs? Mae’n codi mater pwysig ynghylch Tata. Ni fyddai Tata yn y sefyllfa y mae ynddi ar hyn o bryd yng Nghymru heblaw am y cymorth yr ydym ni wedi ei roi, ac nid y cymorth ariannol yn unig—y pecyn £60 miliwn—ond hefyd y gwaith caled a wnaed gan swyddogion Llywodraeth Cymru, mewn llawer iawn o gyfarfodydd. Rwyf i wedi siarad â Tata lawer iawn o weithiau, yma ac ym Mumbai, ac, er tegwch i Tata, mae’n gwmni sy'n gwrando. Maen nhw’n barod, os gwnewch chi gyflwyno’r achos cywir, i wrando ac i symud ymlaen, a dangosodd cyhoeddiad yr wythnos diwethaf hynny.

Mater i’r gweithlu, wrth gwrs, yw’r hyn y maen nhw’n ei wneud, ond, os caf ei roi fel hyn, nid yw'n eglur beth fyddai'r dyfodol pe na byddai’r cytundeb yn cael ei dderbyn. Mae hwn yn gyfnod anodd, ac rwy'n credu bod yn rhaid i’r pwyslais fod ar barhau i gynhyrchu dur yng Nghymru, a bydd rhai penderfyniadau anodd yn gysylltiedig â hynny, rwy’n deall. Serch hynny, mae’n rhaid i hynny fod y brif amcan.

Rwyf i eisiau eich gwthio chi ar hyn, Brif Weinidog, gan fy mod i’n credu ei bod hi’n bwysig cael arwydd gennych chi o gymeradwyaeth i’r cytundeb hwnnw. Ac yn yr ymateb i fy nghwestiwn cyntaf, mae’n amlwg nad ydych chi wedi rhoi’r gymeradwyaeth honno. Rydych chi wedi cyfeirio, yn briodol, at y cymorth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei roi, ac y mae Llywodraeth y DU wedi ei roi hefyd, a hefyd y newid cyfeiriad gan brif fwrdd Tata, wrth i Ratan Tata ddychwelyd a chymryd awenau’r cwmni hwnnw. Rwy'n credu bod hwnnw'n ddatblygiad pwysig yng nghyfeiriad Tata a'r ffordd y mae'n edrych ar ddur, oherwydd ei benderfyniad ef yn sicr oedd cymryd Corus drosodd. Ond mae'n bwysig eich bod chi’n cyflawni swyddogaeth yma yng Nghymru fel y gwleidydd etholedig uchaf, fel Prif Weinidog. Mae’r cytundeb hwnnw ar y bwrdd ac mae'n gwestiwn cymharol syml: a ydych chi’n cymeradwyo’r cytundeb sydd ar y bwrdd i’r gweithwyr bleidleisio arno?

[Anghlywadwy.]—ydw, rwy’n cymeradwyo'r cytundeb. Rwy'n credu ei fod yn gytundeb da iawn, o'i gymharu’n benodol â’n sefyllfa yn y gwanwyn, pan roedd y sefyllfa yn arbennig o lwm i ddur—y cynhyrchu dur pen trwm ym Mhort Talbot. Ac mae'n deyrnged i'r holl waith caled sydd wedi cael ei wneud gan lawer iawn o bobl ein bod ni mewn sefyllfa nawr lle gall Port Talbot yn enwedig edrych i’r dyfodol. Ac yn sicr, rwy’n meddwl bod y cytundeb hwn yn gytundeb y gallaf ei gymeradwyo’n bendant, ac yn gytundeb a all gynnig dyfodol i'r gwaith dur.

A diolch i chi am y gymeradwyaeth bendant honno i’r cytundeb; rwy'n credu ei bod yn bwysig bod hynny ar y cofnod. Fel y dywedais, dyma ddarn olaf y jig-so sydd angen cytundeb y gweithwyr, wrth symud ymlaen. Ond yr hyn a oedd yn bwysig hefyd yn y trafodaethau oedd y materion yn ymwneud ag ardrethi busnes. Unwaith eto, rwy’n gwerthfawrogi’r sylwadau yr ydych chi wedi eu gwneud ynghylch hynny. Mae hwnnw’n faes cymhleth iawn, ac roedd y Llywodraeth yn mynd i gymryd rhan mewn trafodaethau gyda'r Undeb Ewropeaidd i weld a oedd posibilrwydd o gyflwyno cyfundrefn ardrethi busnes fwy ffafriol ar gyfer gweithrediadau Tata, sy’n amlwg yn talu ardrethi busnes o tua £12 miliwn. Ac roedd hwn yn gais uniongyrchol i Lywodraeth Cymru o ran pa un a allai helpu mewn gwirionedd. Ond, hefyd ar ardrethi busnes, roeddwn wedi gobeithio heddiw y gallem ni fod wedi cael cyhoeddiad yn fwy cyffredinol ar ardrethi busnes yma yng Nghymru fel anrheg Nadolig cynnar efallai, i fusnesau o ran rhyddhad ardrethi busnes—gan ei fod wedi llenwi bagiau post Aelodau'r Cynulliad ar draws y Siambr hon. A allwch chi ddweud a fydd y Llywodraeth yn cyflwyno rhaglen cymorth trosiannol well ar gyfer busnesau yma yng Nghymru sydd wedi canfod eu hunain ar ben anghywir prisiadau sydd wedi mynd allan cyn y Nadolig, oherwydd, ar ôl i ni gyrraedd yr ochr arall i’r Nadolig, mae llawer o'r busnesau hynny yn mynd i fod mewn sefyllfa anodd dros ben? Felly, byddem yn ddiolchgar o gael rhywfaint o eglurder ynghylch pa un a yw'r Llywodraeth yn gwneud cyhoeddiad i gynorthwyo'r busnesau hynny.

Wel, mae hyn yn rhywbeth yr ydym ni wedi bod yn ei ystyried yn rhan o'r gyllideb derfynol, a bydd cyhoeddiad yn cael ei wneud yn fuan iawn ynglŷn â hynny.

O ran ardrethi busnes yn Tata, wel, £60 miliwn yw’r pecyn yr ydym ni wedi ei roi ar y bwrdd—mae'n gyfwerth, i bob pwrpas, â phum mlynedd o ardrethi busnes am ddim. Mae'n mynd y tu hwnt i'r hyn y gallem ni fod wedi ei gynnig mewn ardrethi busnes, beth bynnag. Wrth gwrs, mae'n anodd iawn cynnig rhyddhad ardrethi busnes i un busnes penodol mewn un sector penodol heb i bobl eraill ofyn pam na ddylen nhw gael yr un peth. Felly, yr hyn sydd gennym ni yw pecyn o gymorth nad yw’n gymorth gan y wladwriaeth, ond sydd wedi’i dargedu at Tata yn benodol.

Mae’n rhaid i mi ddweud, mae'n bwysig nawr nad yw Llywodraeth y DU yn colli golwg ar y ffaith bod llawer o ddiwydiannau eraill yn ogystal â Tata yn dweud bod prisiau ynni yn rhy uchel yn y DU. Felly, bydd angen i ddiwydiannau ynni-ddwys weld mwy yn cael ei wneud i’w helpu nhw. Ni allwn fforddio i gael ein hystyried fel economi lle'r ydym ni’n anghystadleuol oherwydd pris ynni. Mae ein cymysgedd ynni yn debyg iawn i lawer iawn o wledydd eraill yn Ewrop, ond oherwydd natur aneglur yr hyn sy’n honni bod yn farchnad ynni yn y DU, mae yn gwneud y DU yn ddrytach, ac mae angen i Lywodraeth y DU wneud mwy o waith yn hynny o beth hefyd.

The leader of the UKIP group, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. Ar ddiwedd y flwyddyn, mae'n adeg pryd y gallwn ni edrych yn ôl ar y 12 mis diwethaf ar yr hyn yr ydym ni wedi ei gyflawni, neu nad ydym, pa un bynnag sy’n wir. Ac rwy’n meddwl tybed a all y Prif Weinidog, yn gwbl onest, ddweud wrthym ni heddiw beth y mae'n credu y bu methiant mwyaf ei Lywodraeth. Ai mewn ysgolion, lle mae'r canlyniadau PISA wedi dangos mai Cymru yw’r gwaethaf yn y DU unwaith eto; ai yn y gwasanaeth iechyd, lle mae hanner ein byrddau iechyd naill ai’n destun mesurau arbennig neu ymyrraeth wedi'i dargedu; neu ai tlodi yng Nghymru yn gyffredinol, oherwydd, ar ôl bod yn ail o waelod tabl incwm gwledydd a rhanbarthau'r Deyrnas Unedig pan ddaeth Llafur i rym bron i 20 mlynedd yn ôl, rydym ni ar waelod y domen erbyn hyn?

Wel, rydym ni wedi gweld tlodi—tlodi aelwydydd—yn gostwng yng Nghymru, a dweud y gwir. Rydym ni newydd gael y ffigurau diweddaraf—y tro cyntaf ers blynyddoedd lawer. Rydym ni wedi gweld yr hyn sydd wedi digwydd gyda gofal cymdeithasol yn Lloegr a'r argyfwng sy'n bodoli yno, ac rydym ni wedi gweld gwariant ar iechyd yn cynyddu yng Nghymru dros y blynyddoedd, ac rydym ni wedi gweld yr un peth gydag addysg. Ond mae'n gofyn cwestiwn teg i mi, a rhoddaf ateb teg iddo. Beth yw’r methiant mwyaf? Y methiant mwyaf cyn belled ag y mae'r Llywodraeth hon yn y cwestiwn yw ei weld ef gyferbyn â mi yn gofyn cwestiynau yn y Siambr hon.

Wel, rwy’n ddiolchgar am y ganmoliaeth, er mai dim ond yn ymhlyg oedd hi. Ond, o ran addysg, mae adroddiad PISA yn dweud na all 21 y cant o fyfyrwyr 15 oed ddarllen yn ddigon da i gymryd rhan yn effeithiol ac yn gynhyrchiol mewn bywyd, na all 23 y cant ddatrys problemau a wynebir yn rheolaidd gan oedolion yn eu bywydau bob dydd gan na allant gyfrif, a dyma’r bedwaredd set o ganlyniadau PISA y mae Cymru wedi perfformio'n waeth ynddynt nag unman arall yn y Deyrnas Unedig. Cymru a'r Alban yw'r unig rannau o'r DU sydd wedi gwaethygu yn ystod y degawd diwethaf. Onid dyna fethiant gwirioneddol ei Lywodraeth?

Nid yw hynny'n wir os gwnewch chi gymharu ffigurau dros y tair blynedd diwethaf, er ein bod ni’n gwybod bod heriau yn bodoli. Atgoffaf arweinydd UKIP o'r hyn y mae'r OECD wedi ei ddweud, sef bod Cymru ar y trywydd iawn, y dylem ni barhau â’r hyn yr ydym ni’n ei wneud, ein bod ni'n mynd i'r cyfeiriad cywir ac y byddwn ni’n gweld gwelliannau yn y dyfodol. Rydym ni’n ei weld gyda chanlyniadau TGAU, rydym ni’n ei weld gyda chanlyniadau Safon Uwch. Yr hyn y mae’r OECD wedi ei ddweud yw na fyddent yn cefnogi addysg ddetholus. Gwn fod hynny’n sail polisi pwysig i’w blaid ef, ond nid yw’r OECD yn cefnogi hynny. Maen nhw o’r farn fod hynny’n ei gwneud yn anoddach fyth i blant o gefndiroedd tlotach lwyddo mewn addysg. Nid ydynt yn cefnogi'r polisi y mae’n ei arddel.

Byddwn yn dychwelyd at hyn yn y man, rwy’n siŵr. Ond heb ddymuno difetha llymder hynaws ein trafodaethau wythnosol, a gaf i ei ganmol ef ar y steil a'r craffter, y ddawn a’r medrusrwydd y mae weithiau’n eu dangos wrth ateb fy nghwestiynau, ac yn amlach wrth eu hochrgamu? Ar ôl blynyddoedd lawer mewn sefyllfa debyg ym myd gwleidyddiaeth, mae'n cymharu'n dda iawn â'r holl wrthwynebwyr yr wyf i wedi eu hwynebu ar draws y blwch dogfennau. Dymunaf yn dda iddo ar gyfer y flwyddyn nesaf, a gobeithiaf y bydd ei Lywodraeth yn fwy llwyddiannus nag y mae wedi bod yn ystod y flwyddyn ddiwethaf.

Mae wedi, drwy’r geiriau yna, yn ôl pob tebyg wedi tanseilio fy sefyllfa ymhlith fy ngrŵp fy hun yn fwy nag unrhyw un arall yn ystod y misoedd a'r blynyddoedd diwethaf, ond rwyf am dderbyn ei eiriau ar eu golwg a dymuno cyfarchion y tymor iddo yntau hefyd. Wrth gwrs, rwy'n siŵr bod pob Aelod yn edrych ymlaen atom ni’n croesi cleddyfau yn y Siambr hon am fisoedd a blynyddoedd lawer i ddod.

The leader of Plaid Cymru, Leanne Wood.

Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, a allwch chi ddweud wrthym y gwahaniaeth rhyngoch chi eich hun ac arweinydd Plaid Lafur y DU, Jeremy Corbyn, o ran polisi mewnfudo ac yn benodol o ran y cwestiwn o ryddid pobl i symud?

Gallaf. Rwy'n credu fy mod i’n agosach at ei safbwynt hi fel arweinydd Plaid Cymru, mewn gwirionedd, nag unrhyw un arall. Dywedodd hi a minnau rywbeth tebyg iawn yr wythnos diwethaf, sef y dylai fod rhyddid i symud at ddibenion gwaith. Gwnaeth hi’r pwynt ar ryddid i symud i chwilio am waith o fewn cyfnod penodol o amser. Rwy'n credu bod rhinwedd yn hynny. Mewn gwirionedd, dyna mae'r rheoliadau Ewropeaidd yn ei ddweud, os edrychwch chi arnynt gyda’r dehongliad llymaf. Nid wyf yn credu bod ganddi hi a minnau safbwynt gwahanol iawn pan ddaw i ryddid i symud.

Wel, mae'n ymddangos i mi mai prin iawn yw’r gwahaniaeth rhyngoch chi eich hun ac arweinydd eich plaid eich hun ar fewnfudo, ac mae'n eithaf calonogol gweld y Blaid Lafur yn unedig ar rywbeth am unwaith. Ond mewn gwirionedd, dywedasoch yr wythnos diwethaf fod gwahaniaeth rhyngoch chi eich hun a'ch arweinydd, pan ddywedodd na fyddai'n chwarae'r gêm rifau nac yn chwythu ar y fflamau o ran mewnfudo, ac eto roedd eich sylwadau chi ar fewnfudo ar 9 Rhagfyr yn awgrymu bod rhaniad neu anghytundeb sylweddol gyda’ch arweinydd a cheisiasoch awgrymu eich bod chi o wahanol feddylfryd iddo fe—eich bod rywsut yn llymach ar y cwestiwn o fewnfudo na fe.

Brif Weinidog, dim ond 2.6 y cant o holl boblogaeth Cymru sy’n dod o wledydd Ewropeaidd eraill. Mae hynny’n 79,000 o bobl. Rydych chi’n gwybod bod gan Gymru gyfran isel o ymfudwyr UE o’i chymharu â rhannau eraill o'r DU. Rydych chi wedi dehongli barn eich arweinydd ar fewnfudo fel chwarae i ddwylo UKIP. Ond trwy awgrymu nad oes llawer o broblem fewnfudo yma yng Nghymru, chi sy’n dawnsio i diwn UKIP. Byddwch yn gwybod, cystal â minnau, bod angen i gymunedau Cymru ddenu a chadw pobl i weithio'n galed ac i gynhyrchu refeniw treth yn y wlad hon a bod angen gweithwyr o dramor arnom yn ein gwasanaeth iechyd a rhai sectorau o'r economi. Felly, pam ydych chi’n awgrymu nad yw hynny’n wir? Brif Weinidog, a allwn ni symud ymlaen nawr o dybiaethau a chael trafodaeth onest ar fewnfudo, gwasanaethau cyhoeddus a'r economi yma yng Nghymru?

Rwy'n synnu oherwydd, fel y dywedais yn gynharach, mae hi a minnau wedi dweud bron yn union yr un peth pan ddaw i’r mater o ryddid i symud. Mae’r hyn y mae'n ei ddweud yn berffaith gywir. Rydym ni’n dibynnu, wrth gwrs, ar weithwyr o dramor i lenwi cynifer o swyddi yn economi Cymru. Wedi dweud hynny, ni all hi na minnau, yn fy marn i, wadu bod y mater o fewnfudo yn flaenllaw iawn yn y refferendwm. Tybiaeth oedd hynny yn hytrach na gwirionedd, mae cymaint â hynny’n wir, o ystyried y niferoedd, ac felly, yn fy nhyb i, nid wyf yn credu y gallwn ddweud bod y system bresennol yn cael y gefnogaeth ehangach y dylai, felly mae'n rhaid i ni edrych ar ddewisiadau eraill. Mae hi wedi gwneud y pwynt, ac rwyf innau wedi gwneud y pwynt, y gellir addasu'r system honno lle ceir rhyddid i symud i swydd neu ryddid i chwilio am waith o dan amgylchiadau penodol. Rwy'n credu fod hynny'n rhesymol; rwy'n credu y byddai'r rhan fwyaf o bobl Cymru yn credu fod hynny’n rhesymol, ac rwyf yn meddwl y byddent yn gweld honno yn system o ryddid i symud y gallent ei chefnogi. Nid wyf yn gweld bod llawer rhyngom ni.

Brif Weinidog, dylech chi yn ymdrin â realiti ac nid tybiaethau. Ni ddylech chi fod yn cyd-fynd â’r chwedlau, iawn? Mae angen i ni gael y drafodaeth onest hon ar fewnfudo. Ni ddylech chi fod yn awgrymu bod gennym ni broblem pan nad oes gennym ni broblem. Mae problem fudo yng Nghymru. Mae gennym ni broblem allfudo. Mae gormod o weithwyr iau a medrus yn gadael y wlad hon, a cheir anghydbwysedd o fewn Cymru hefyd gan nad yw swyddi a ffyniant wedi eu dosbarthu'n gyfartal ar hyd a lled y wlad hon. Nid oes gennym ni unrhyw broblem o ran denu pobl yma i ymddeol ac mae croeso i'r bobl hynny yma o hyd, ond ar y cyfan, rydym ni’n wynebu sefyllfa lle mae ein poblogaeth o oedran gweithio ar fin gostwng yn ystod y blynyddoedd nesaf tra bydd y boblogaeth sydd wedi ymddeol yn cynyddu. Yn ogystal ag effeithio ar gymunedau Cymru a'r Gymraeg, nid yw'r sefyllfa gyffredinol yn gynaliadwy. Dyna pam y gwnaeth Plaid Cymru gynnig y polisi a gynigiwyd gennym ar addysg uwch yn ystod yr etholiad diwethaf i ymdrin â’r broblem o allfudo. O ran atebion gan y blaid Lafur, nid ydych chi wedi cynnig unrhyw beth heblaw tanwydd i’r myth hwn o fewnfudo tramor—dadleuon mewnol gydag arweinydd y Blaid Lafur er mwyn tynnu sylw oddi wrth eich gwendidau polisi ei hun. Brif Weinidog, yn hytrach na boddhau UKIP, pryd ydym ni’n mynd i gael dadl wirioneddol am yr atebion gwirioneddol am y broblem fudo wirioneddol yma yng Nghymru?

Rwy’n gresynu’r ffaith na wrandawodd arweinydd Plaid Cymru ar yr atebion yr oeddwn i’n eu rhoi iddi, atebion yr oeddwn i’n gredu oedd yn rhesymol ac nid yn elyniaethus mewn unrhyw ffordd. [Torri ar draws.] A nawr mae hi'n gweiddi. Y pwynt yr wyf i wedi ei wneud yw nad yw hi a minnau yn bell iawn oddi wrth ein gilydd, ond mae'n rhaid iddi ddeall—gwn ei bod hi’n deall—bod tybiaethau yn bwysig, a phan fo pobl yn credu bod rhywbeth yn wir, mae'n hynod bwysig gwneud yn siŵr eu bod nhw’n gweld beth yw’r gwir. Dyna oedd y broblem yn y refferendwm ym mis Mehefin; roedd tybiaeth pobl yn gryfach, roedd hi'n iawn i ddweud, na realiti'r sefyllfa. Mae hi a minnau wedi awgrymu addasiad i'r rheolau rhyddid i symud presennol. Rydym ni’n agos iawn yn hynny o beth. Rwy’n credu bod ffyrdd synhwyrol ymlaen nad ydynt yn codi cysgod hiliaeth ac nad ydynt yn rhyddhau system o wleidyddiaeth sy'n ceisio beio eraill am ffaeleddau economaidd.

Mae hi'n gwneud y pwynt am yr economi. Mae diweithdra yn isel iawn—is nag yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae'n wir i ddweud bod rhai cymunedau wedi symud ymhellach ymlaen nag eraill o ran datblygu economaidd, ac eto rydym ni’n gweld trefi fel Merthyr—mae Merthyr yn gwneud yn dda iawn—lle'r oedd anawsterau mawr am flynyddoedd lawer ar ôl y 1980au, a gwyddom yn iawn ei bod yn bwysig denu buddsoddiad i gymaint o gymunedau â phosibl. Dyna pam, wrth gwrs, mae gennym ni Tenneco a General Dynamics ym Merthyr a TVR yn dod i Lyn Ebwy. Mae'r rhain i gyd yn brosiectau buddsoddi sylweddol na fyddent wedi dod i Gymru 10, 15, 20 neu 25 mlynedd yn ôl, ond rydym ni wedi bod yn gweithio'n galed i wneud yn siŵr bod hynny'n digwydd. Rydym ni’n gwybod bod Cymru yn lle deniadol i ddod i fyw ac yn lle deniadol i ddod i weithio ynddo, ac yn lle croesawgar, a byddwn yn parhau i fod yn wlad agored a chroesawgar gan ystyried, wrth gwrs, sut y gallwn sicrhau bod pryderon rhai am ryddid i symud yn cael sylw, ond yn cael sylw mewn ffordd synhwyrol, resymegol a theg.

Mae pob landlord cymdeithasol, gan gynnwys cyngor Abertawe, ar y trywydd iawn i fodloni’r safon erbyn 2020. Mae'r ystadegau blynyddol diweddaraf yn dangos bod 79 y cant o gartrefi cymdeithasol presennol yn bodloni’r safon ym mis Mawrth eleni—cynnydd o 8 pwynt yn ystod y flwyddyn—ac mae bron i 18,000 o aelwydydd yn byw mewn cartrefi o ansawdd gwell nag yn y flwyddyn flaenorol erbyn hyn.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. A gaf i longyfarch Llywodraeth Cymru ar y llwyddiant o fodloni safon ansawdd tai Cymru, ac a gaf i ddweud hefyd ei fod yn enghraifft o darged uchelgeisiol sydd wedi cael ei gefnogi'n ariannol ac sydd wedi gwella bywydau llawer iawn o bobl, gan gynnwys llawer o’m hetholwyr i? Ond a ellir dyrannu’r arian a neilltuir ar hyn o bryd i uwchraddio tai cyngor, pan fo pob un ohonynt wedi bodloni safon ansawdd tai Cymru, ar gyfer adeiladu tai cyngor newydd?

Ie, rydym ni’n awyddus iawn i sicrhau y gall mwy o gynghorau adeiladu tai cyngor, ac mae gennym ddiddordeb, wrth gwrs, mewn ystyried pob ffordd arloesol o gynyddu'r cyflenwad tai. Mae'r targed o 20,000 o gartrefi fforddiadwy yn cynnwys awdurdodau lleol yn benthyg ymlaen i gymdeithasau tai er mwyn eu galluogi i ddatblygu. Mantais hynny, wrth gwrs, yw y gall yr awdurdod lleol fenthyg gan y Bwrdd Benthyciadau Gwaith Cyhoeddus ar gyfradd is na fyddai ar gael gan fenthycwyr traddodiadol. Ceir enghreifftiau o bartneriaeth rhwng awdurdodau lleol a chymdeithasau tai hefyd. Rydym ni wedi symud ymhell iawn oddi wrth y dyddiau pan na châi awdurdodau lleol adeiladu tai cyngor. Mae'n bwysig bod awdurdodau lleol yn gallu darparu ar gyfer eu poblogaethau ac, yn bwysig, bod y llety a ddarperir o’r ansawdd gorau posibl.

No-one would doubt the fact that the Welsh housing quality standard is ambitious, and I would be supportive of that. But, as Assembly Members, we continue to receive a number of complaints about social housing services, for example that work isn’t done in a timely manner, that there’s a poor response from some of the housing services in the context of the fact that it’s the winter months, and that people are waiting a long time for work to be carried out. So is there any survey that you as a Government have issued to ensure that every housing association is working effectively, to ensure that people are more content with the services that they receive in this area?

Of course. As a Government, we expect housing associations to ensure not only that they build, but that they maintain houses as well, and ensure that the houses are in a good condition. Sometimes, there are complaints. I’ve had the same thing as she has, and the complaints, in my experience, are dealt with in quite a fast way. But we are keen to ensure that the quality standards are put in place when houses are built and, of course, when they are maintained throughout the lifetime of those houses.

Yn 2012, sef yr adeg pan roedd y safon i fod i gael ei bodloni gan bob landlord cymdeithasol, dywedodd Swyddfa Archwilio Cymru bod y prif ddiffyg o ran bodloni’r safon i’w weld mewn ardaloedd lle pleidleisiodd tenantiaid yn erbyn cynigion i drosglwyddo. Dywedodd eich Gweinidog tai ar y pryd wedi hynny nad oedd gan dri awdurdod gynlluniau busnes realistig a bu’n rhaid iddyn nhw ailgyflwyno rhai newydd, a gymeradwywyd gan Weinidog dilynol. O gofio bod y terfyn a osodwyd ar gyfer benthyca yn gysylltiedig â thai yn rhan o'r cytundeb i adael y cyfrif refeniw tai wedi gadael amcangyfrif o le benthyca o ddim ond £471 miliwn ar draws pob awdurdod i fodloni safon ansawdd tai Cymru, sut y gellir cyflawni hynny i'r safon a fwriadwyd yn wreiddiol gyda'r darnau ychwanegol—adfywio cymunedol ehangach—pan fo hynny’n gadael amcangyfrif benthyca o ddim ond £118 ar gyfer Wrecsam—mae hynny'n dda—£74 miliwn ar gyfer Abertawe, ond dim ond £25 miliwn o dan y terfyn a sefydlwyd ar gyfer Sir y Fflint?

Rydym ni’n disgwyl i’r targed cartrefi fforddiadwy gael ei gyrraedd mewn amrywiaeth o ffyrdd, pa un a yw hynny trwy awdurdodau lleol, trwy gymdeithasau tai, trwy bartneriaethau, wrth gwrs, rhwng y ddau, a ffyrdd eraill, i weld lle mae'n bosib ymyrryd yn y farchnad leol i wneud yn siŵr bod cyflenwad digonol o dai, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Mae'r holl bethau hyn yn cael eu hystyried, wrth i ni edrych ar ffyrdd arloesol o ymdrin â'r mater hwn.

Ond yr hyn sy'n bwysig hefyd, wrth gwrs, yw, wrth i ni wneud yn siŵr bod mwy o gartrefi fforddiadwy ar gael, nad ydym yn gweld y plwg yn cael ei adael allan o'r bath ar y pen arall a bod y cartrefi hynny’n cael eu gwerthu. Nid oes unrhyw obaith i chi gyrraedd targed o 20,000 o gartrefi fforddiadwy os ydych chi’n adeiladu ar y naill law ac yn gwerthu â'r arall, a dyna pam, wrth gwrs, yr ydym ni’n rhoi terfyn ar yr hawl i brynu.

Nid yw seilwaith rheilffyrdd wedi ei ddatganoli. Yn dilyn blynyddoedd o danfuddsoddi, rydym ni’n cymryd camau i fynd i'r afael â hyn lle y gallwn trwy ein caffaeliad o fasnachfraint Cymru a'r gororau a'r metro. Ond mae'n wir i ddweud bod yn rhaid i Lywodraeth y DU wneud mwy i fuddsoddi yng Nghymru neu ddatganoli grym a chyllid fel y gallwn ni wneud hynny.

O ystyried bod Network Rail wedi dweud ei bod hi’n mynd i gymryd 28 mlynedd i ddod â'r diwydiant rheilffyrdd i’r safon ofynnol yng Nghymru, sy'n ymddangos i mi yn llawer rhy hir yng ngoleuni'r drafodaeth a gawsom ynghylch tagfeydd ar y ffyrdd yn gynharach, rwy'n falch o’ch clywed chi’n sôn am bwysigrwydd rheilffordd ysgafn yn y cyd-destun hwnnw. O edrych ar fetro de Cymru, hoffwn edrych ar sut y gall rheilffordd ysgafn redeg yn llawer nes at ei gilydd, sy'n golygu y gall trenau arafu a chyflymu yn llawer cynt, sy'n golygu y byddai amseroedd teithio o Ferthyr, dywedwch, yn cael eu lleihau gan fwy nag awr i 40 munud, sy'n gymharol debyg i deithio mewn car. Felly, hoffwn gael rhywfaint o ddealltwriaeth o faint o angerdd sydd gan Lywodraeth Cymru o ran bwrw ymlaen gyda rheilffordd ysgafn ar gyfer metro de Cymru, a fydd, mae'n ymddangos i mi, yn darparu’r canlyniadau yr ydym ni eu heisiau.

Bydd, mi fydd y metro yn gymysgedd o reilffyrdd ysgafn, rheilffyrdd trwm a gwasanaethau bws cyflymach. Bydd rhai rheilffyrdd a fydd yn fwy priodol ar gyfer rheilffyrdd ysgafn nag eraill. Mae angen i mi ychwanegu nawr ein bod ni wedi ei gwneud yn gwbl eglur i'r undebau llafur, os byddwn yn symud tuag at reilffyrdd ysgafn ar rai o reilffyrdd y Cymoedd, nad yw hynny'n rheswm i dorri swyddi na thelerau ac amodau. Rydym ni’n gwybod yn iawn ei bod hi’n hynod bwysig bod gan y rhai sy'n gweithio ar y rheilffyrdd hynny nawr yn cael yr un telerau ac amodau yn y dyfodol â’r rhai sydd ganddyn nhw nawr. Nid Chris Grayling yw Ken Skates. Ni fydd yn diolch i mi am y gymhariaeth honno, nid wyf yn credu, ond dyna ni. A byddwn yn gweithio gyda'r undebau llafur yn hynny o beth. Ond, wrth gwrs, mantais rheilffyrdd ysgafn yw eu gallu i ymestyn i rannau nid yn unig o Gaerdydd ond cymunedau'r Cymoedd lle nad yw rheilffyrdd trwm yn mynd i fynd oherwydd y gost ac oherwydd topograffi. Mae'r metro yr ydym ni wedi ei ragweld yn un lle mae gennym ni gyfuniad o ddewisiadau trafnidiaeth cyflym sy'n rhan o hynny. Ni allwn aros i Network Rail roi trefn ar ei hun. Rydym ni wedi cael problemau gyda Network Rail pan nad yw'n amlwg eu bod nhw’n gwybod beth yw cyflwr yr ased, neu ba un a oes arolwg priodol neu a yw wedi bod am 25 mlynedd, ond rydym ni eisiau gwneud yn siŵr ein bod ni’n bwrw ymlaen â’r metro i wasanaethu ein cymunedau mor gyflym ac mor effeithlon â phosibl.

Brif Weinidog, byddwch yn ymwybodol o gyhoeddiad yr wythnos diwethaf gan Ysgrifennydd trafnidiaeth y DU, Chris Grayling, fel y soniasoch, ynghylch timau rheoli ar y cyd ar gyfer rhyddfreintiau rheilffyrdd, a hefyd y bydd y rheilffordd Varsity newydd rhwng Rhydychen a Chaergrawnt, a gyhoeddwyd yn natganiad yr hydref, yn cael ei dylunio, ei hadeiladu a'i rhedeg gan gorff newydd o'r enw East West Rail, yn gwbl ar wahân i Network Rail. Felly, yn dilyn y cyhoeddiad hwnnw, a ydych chi’n cytuno bod lle i ddatblygu gwahanol fodel ar gyfer rheoli rheilffyrdd yma yng Nghymru trwy sefydlu fersiwn Cymru o East West Rail, a lle byddai penderfyniadau cyllido yn ymwneud â seilwaith rheilffyrdd yn cael eu gwneud yma yng Nghaerdydd ac nid yn Llundain? Os felly, o ystyried cyhoeddiadau diweddar, a wnewch chi gynyddu ymdrechion i gyflwyno’r achos i Lywodraeth y DU o ran datganoli rheolaeth y rheilffyrdd?

Rwy'n credu ei bod hi’n eithaf teg i ddweud ein bod ni wedi gweithredu’n ddi-baid yn hynny o beth. Mae gennym ni 9 y cant o'r trac. Nid ydym ni’n cael 9 y cant o'r buddsoddiad. Mater arall yr ydym ni wedi bod yn mynd i’r afael ag ef yn egnïol gyda Llywodraeth y DU yw'r sefyllfa sy'n bodoli ar hyn o bryd ym Mil Cymru lle na fydd yn agored i Lywodraeth Cymru ystyried asiantaeth sector cyhoeddus i redeg y rheilffyrdd, er y bydd Llywodraeth yr Alban yn gallu gwneud hynny. Mae'n wahaniaethu eglur, i fod yn blwmp ac yn blaen, os ydych chi eisiau fy marn i ar y mater. Felly, o'n safbwynt ni, byddai'n llawer haws pe byddai’r trac a'r gweithredwyr yn cael eu trin yn yr un modd. Yr un sefydliad. Mae'n rhy hawdd i'r cyrff sy'n gyfrifol am y trac, Network Rail a’r gweithredwyr roi bai ar ei gilydd pan fo problemau. Mae'n llawer haws cael system integredig yn hytrach na'r un dameidiog sydd gennym ni ar hyn o bryd.

Gwnaf. Fel y nodais yn y Siambr fis diwethaf, rydym yn cydnabod yr angen am drefniadau priodol, diogel ac wedi’u rheoli’n dda ar gyfer y cynllun pensiwn hwn. Nid yw pensiynau wedi'u datganoli, ond rydym ni wedi pwyso ar Lywodraeth y DU ar hyn, ac rydym ni’n parhau i wneud hynny.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb. Roeddwn yn falch iawn, ychydig wythnosau yn ôl, bod y Cynulliad Cenedlaethol wedi pasio’n unfrydol cynnig yn galw am adolygiad o'r gwarged MPS, a hefyd bod y cynnig hwnnw’n rhoi mandad i Lywodraeth Cymru greu cynghreiriau gydag arweinwyr rhanbarthol yn Lloegr a chyda Llywodraethau datganoledig eraill i roi pwysau cynyddol ar Lywodraeth y DU. A all ef roi sicrwydd y bydd y mandad y mae’r Cynulliad Cenedlaethol wedi ei roi iddo yn cael ei ddatblygu yn y flwyddyn newydd ac y bydd hyn yn flaenoriaeth i’w Lywodraeth yn 2017?

Anfonwyd llythyr ym mis Mehefin eleni at Amber Rudd. Roeddem ni mewn cysylltiad â swyddogion Llywodraeth y DU y bore yma. Nid yw eu safbwynt nhw, yn ei hanfod, wedi newid. Yr anhawster yw nad yw'r ymddiriedolwyr wedi codi unrhyw faterion gyda Llywodraeth y DU ynghylch dymuno newid y broses bresennol. Felly, bydd angen sicrhau bod yr ymddiriedolwyr yn hapus gydag unrhyw newidiadau yn ogystal, wrth gwrs, â Llywodraeth y DU.

Brif Weinidog, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi cefnogaeth gyson i alwad Undeb Cenedlaethol y Glowyr i’r gwarged gael ei roi yn ôl yn y cynllun er budd y glowyr a’r gweithwyr diwydiant glo sydd wedi ymddeol. Bu Mr Ken Sullivan, sydd wedi casglu deiseb o 8,000 o enwau o’m hetholaeth i, yn gweithio ym mhwll glo Oakdale ger y Coed Duon am 24 mlynedd. Gweithiodd pobl Islwyn, fel fy nhad-cu a’m hen-ewythr, fel cynifer yng nghymoedd y de, dan amodau caled a pheryglus, yn aml ar draul eu hiechyd. Pa sylwadau pellach, felly, all Llywodraeth Cymru eu gwneud i Lywodraeth Dorïaidd y DU nad yw’n derbyn y sefyllfa, fel ei bod yn rhoi chwarae teg i lowyr Cymru?

Mae dyletswydd, rwy’n credu, ar yr ymddiriedolwyr i sicrhau eu bod yn egluro i aelodau’r cynllun pensiwn yn union beth maen nhw’n ei wneud, fel bod aelodau yn y cynllun yn teimlo’n fodlon ac yn teimlo bod y cynllun yn eu trin nhw’n deg. Felly, ceir pwyslais arnyn nhw i wneud hynny, ond byddwn, wrth gwrs, yn parhau i bwyso’r mater hwn gyda Llywodraeth y DU, fel yr ydym ni wedi bod yn ei wneud ers mis Mehefin, o leiaf.

Roedd Steffan yn iawn pan ddywedodd fod y Cynlluniad cyfan yn y ddadl honno wedi cefnogi safbwynt Llywodraeth Cymru ar hyn. Mae'n bwysig bod pensiynau cyn-lowyr yn cael eu diogelu a bod trefniadau gyda Llywodraeth y DU sy'n dryloyw ac yn deg. Pa drafodaethau ydych chi wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch yr angen iddi barhau i warantu’r gronfa bensiwn? Ac o ran y gwarged, mae’n edrych fel bod y trefniadau rhannu gwarged wedi bod o fwy o fudd i’r Llywodraeth nag i’r glowyr yn ystod y blynyddoedd diwethaf, felly pa drafodaethau ydych chi wedi eu cael ynglŷn â hyn, ac a ydych chi wedi ei gwneud yn eglur nad Llywodraeth Cymru yn unig sy'n siarad; y Cynulliad Cenedlaethol yn ei gyfanrwydd sy'n gwneud y pwyntiau hyn?

Wel, gwnaed yr ymholiadau hynny y bore yma, fel y dywedais. Mae Llywodraeth y DU wedi nodi barn y Cynulliad Cenedlaethol hwn. Mae'r trefniadau penodol o amgylch y cynllun pensiwn yn golygu, ydy, yn wir, ei bod hi’n iawn i ddweud bod Llywodraeth y DU yn cael budd unrhyw warged cyfnodol yng nghyllid y cynllun, ac rydym ni wedi gwneud y pwynt ein bod ni’n credu y dylai’r gwarged hwnnw gael ei ailgylchu yn ôl i mewn i'r cynllun er budd ei aelodau, yn hytrach nag i Lywodraeth y DU.

Mae cysylltedd rhyngwladol trwy Heathrow yn bwysig i economi Cymru. Ddechrau 2016, ymgynghorodd Network Rail ar gynlluniau i wella cysylltiadau rheilffordd i Heathrow. Mewn ymateb i'r ymgynghoriad hwn, croesawsom y gostyngiadau i’r amser teithio y byddai'r cyswllt rheilffordd arfaethedig yn eu cynnig.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Fel y gŵyr, bydd y cyswllt rheilffordd Reading i Heathrow yn gwella mynediad at Faes Awyr Heathrow yn enfawr i deithwyr hamdden a busnes o dde Cymru a de-orllewin Lloegr, a gorllewin canolbarth Lloegr a llawer o ardaloedd eraill. Bydd yn lleihau amseroedd teithio i lawr i tua 26 munud, yn lleihau carbon, ac yn cludo mwy o bobl ar reilffyrdd ac oddi wrth gludiant preifat. Ond mae hefyd yn wir bod gan 1.3 miliwn o bobl swyddi gyda chwmni sy’n eiddo tramor sy'n cael eu hwyluso trwy deithio drwy Heathrow, ac mae 8.8 y cant o'r rheini yn byw yng Nghymru—dyna’r gyfran fwyaf o unrhyw ran o'r DU. Felly, mewn trafodaethau gyda'r Prif Weinidog yn y dyfodol, ond hefyd gyda'r Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth yn Llywodraeth y DU, a wnaiff ef bwysleisio pwysigrwydd y cyswllt rheilffordd hwn? Waeth beth yw ehangiad capasiti Heathrow, gallai’r cyswllt rheilffordd hwn, y sbardun hwn, gyflawni i bobl, i Gymru, yn gyflym iawn. Rydym yn deall bod y penderfyniad hwn yn mynd i gael ei wneud ryw bryd ar ddechrau 2019; gadewch i ni wneud y penderfyniad iawn, gan fod llywodraeth feiddgar yn llywodraeth dda, fel yr ydym ni wedi ei ddangos gyda Maes Awyr Caerdydd.

Wel, yn wir. Heathrow yw’r maes awyr prysuraf yn y DU o bell ffordd, a bydd hynny’n parhau i fod yn wir. Mae ei ddaearyddiaeth yn mynnu y bydd hynny’n wir; mae Gatwick yn rhy bell o'r rhan fwyaf o gymunedau yn y DU i gyrraedd yr un lefel â Heathrow. Ond mae'n hynod o bwysig, gan adeiladu ar y thema gynharach, bod pobl yn teimlo bod dewisiadau cludiant cyhoeddus ymarferol a di-dor ar eu cyfer. Yn hytrach na gadael y trên yn Reading a mynd ar fws rheilffordd-awyr yn Reading, mae'n hynod bwysig bod pobl yn gallu mynd i mewn i Faes Awyr Heathrow yn y ffordd rwyddaf bosibl, a bydd hynny’n annog mwy o bobl allan o'u ceir ac, wrth gwrs, yn helpu tagfeydd o amgylch y maes awyr.

Mae ehangu Maes Awyr Heathrow yn sicr yn hwb mawr i fasnach a thwristiaeth yng Nghymru. Nawr, yn wahanol i Lywodraeth yr Alban, mae'n ymddangos bod Llywodraeth Cymru wedi methu â denu llawer o hwb cadarnhaol i Gymru yn gyfnewid am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i’r ehangiad. Mewn memorandwm o gyd-ddealltwriaeth i Lywodraeth yr Alban, sicrhaodd Llywodraeth yr Alban 16,000 o swyddi newydd, gwariant cysylltiedig ag adeiladu o £200 miliwn yn yr Alban, cronfa datblygu llwybrau gwerth £10 miliwn, a gostyngiad tâl glanio. Nawr, a ydych chi’n difaru peidio â sicrhau memorandwm cyd-ddealltwriaeth tebyg fel y llwyddodd eich cymheiriaid yn yr Alban i’w wneud?

Wel, rydym ni wedi edrych ar y memorandwm, ac nid wyf yn siŵr beth yn union y mae'n ei ddarparu, mewn gwirionedd. Mae geiriau ynddo, ond o ran gweithredoedd, nid yw'n eglur o gwbl. Hynny yw, nid yw'n bosibl o ran caffael i ddynodi swm penodol o arian ar gyfer caffael i gwmnïau yn yr Alban. Mae hynny'n mynd yn gwbl groes i’r rheolau caffael. Felly, nid yw'n hollol eglur beth mae'n ei olygu. O'n safbwynt ni, fodd bynnag, rydym ni wedi bod yn gweithio ers cryn amser gyda Maes Awyr Heathrow ar ddod i gytundeb gyda nhw ar ddatganiad o fwriad a fydd yn ystyried pethau fel y gadwyn gyflenwi, fel trafnidiaeth, fel cyfleoedd awyrennau a marchnata hefyd. Nid yw’r mater o slotiau glanio yn arbennig o berthnasol i ni; mae'n llawer mwy perthnasol yn yr Alban. Mae hynny'n wir. Ond yr hyn yr ydym ni’n ei archwilio yw'r cyfle i farchnata Cymru yn well yn Heathrow, gan bwysleisio’r pwynt, wrth gwrs, fod de Cymru yn enwedig yn agos iawn at Faes Awyr Heathrow ac y gall fod yn borth pwysig i dwristiaeth.

Gwnaf, trwy gyfarwyddeb datblygu ar gyfer arthritis a chyflyrau cyhyrysgerbydol cronig, rydym yn parhau i godi ymwybyddiaeth a chynorthwyo pobl i leihau eu risg o’r cyflyrau hyn a, phan fyddant yn digwydd, i asesu, gwneud diagnosis a darparu gofal parhaus mor lleol ac mor gyflym â phosibl.

Diolch. Brif Weinidog, mae’r adroddiad ‘Rheumatology in Wales: The State of Play’ wedi canfod bod atgyfeiriadau ar gyfer diagnosis i adrannau rhewmatoleg wedi cynyddu 66 y cant ers 2012, ac eto dim ond 22 y cant o gleifion a oedd wedi cael diagnosis o arthritis gwynegol a welwyd gan arbenigwr o fewn tair wythnos. Roedd tri deg pump y cant yn ei chael hi’n anodd cael unrhyw apwyntiad, ac roedd 20 y cant wedi aros dros ddwy flynedd i ddechrau triniaeth. Mae nifer sylweddol wedi troi erbyn hyn at dalu i feddyg ymgynghorol preifat am ddiagnosis o ganlyniad i amseroedd aros y GIG yng Nghymru. Pa gamau y gwnewch chi eu cymryd ar unwaith i sicrhau bod eich gwasanaeth iechyd yn cydymffurfio â chanllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal ac nad yw dioddefwyr arthritis yng Nghymru yn cael eu siomi mwyach gan y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru?

Wel, mae’n rhaid i mi ddweud, yn 2015-16, lle mae’r data diweddaraf ar gael, roedd ychydig yn llai na 94,000 o bresenoldebau cleifion rhiwmatoleg allanol ledled Cymru; roedd 24,000 yn bresenoldebau newydd a'r gweddill yn ddilynol; ac ni aeth 2,300 o gleifion allanol i’w hapwyntiadau, nad yw byth, yn amlwg, yn ddefnyddiol o ran gallu trefnu gwasanaeth.

Ddiwedd mis Hydref, roedd 14 o bobl yn aros dros 36 wythnos am apwyntiad, ac o'r rhain, roedd dau yn aros am apwyntiad cleifion allanol cyntaf, y ddau yng Nghaerdydd a'r Fro. Felly, oes, mae rhai pobl, mae'n wir i ddweud o'r ffigurau hynny, wedi aros yn hwy nag y byddem yn dymuno, ond mae'r mwyafrif llethol o bobl yn cael eu gweld cyn gynted â phosibl.

Cofiwch, wrth gwrs, nad yw’n rhwydd iawn gwneud diagnosis o arthritis gwynegol. Ceir llawer o gyflyrau eraill y bydd meddygon teulu yn tueddu i’w hystyried yn gyntaf cyn ystyried arthritis gwynegol, cyn i’r profion gwaed gael eu cynnal wedyn yn edrych ar y—rwy’n credu mai’r ffactor gwynegol yw’r enw arno, cyn belled ag y mae arthritis gwynegol yn y cwestiwn. Felly, nid yw mor rhwydd â hynny i wneud diagnosis ohono fel cyflwr, ond rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod meddygon teulu yn fwy ymwybodol, wrth gwrs, o’r angen i atgyfeirio ac yn y pen draw, wrth gwrs, bod pobl yn cael triniaeth—wel, yn gyntaf oll, diagnosis, oherwydd gorau po gyntaf y ceir diagnosis ar gyfer arthritis gwynegol, ac yn y pen draw, wrth gwrs, y lefel cywir o driniaeth iddyn nhw.

Very often, people link arthritis with older people, but it is something that can affect people of all ages. Wales is the only nation in the UK that doesn’t have a paediatric rheumatology service, although patients from north Wales can be treated in Alder Hey hospital in Liverpool. Does the First Minister believe that Wales should be able to offer paediatric rheumatology services?

It is true that rheumatoid arthritis can strike anyone at any age. It’s not something to do with things wearing down but the body attacking itself—it is an autoimmune disease, therefore. We have to be careful here. I don’t want to see people having to come from Anglesey to Cardiff, for instance, to a national centre. So, the geography of Wales indicates to me that it’s important that people can have treatment as close as possible to their homes.

Ymddiheuraf am gwestiwn tebyg, ond, Brif Weinidog, gyda thua 400,000 o blant yn byw yn y de, mae'r ffaith bod y rhanbarth yn dal i fod heb wasanaeth rhewmatoleg pediatrig amlddisgyblaeth pwrpasol yn ddychrynllyd. Ar hyn o bryd, mae gwasanaethau yn cael eu darparu yn rhan amser gan riwmatolegydd oedolion, ond nid oes rhwydwaith clinigol ffurfiol na mewnbwn amlddisgyblaeth digonol. Pa gynlluniau sydd gan y Llywodraeth i sefydlu gwasanaeth rhewmatoleg pediatrig trydyddol yn y de?

Mae llawer yn dibynnu, wrth gwrs, ar y trwybwn o gleifion o ran a allai’r uned fod yn ddigon arbenigol. Dyna’r hen gwestiwn yr ydym ni bob amser yn ei wynebu i fod yn effeithiol. Ond yr hyn a wnaf, cyn belled ag y mae’r Aelod dros Ynys Môn yn y cwestiwn a'r Aelod rhanbarthol, fydd ysgrifennu gyda manylion pellach am rewmatoleg pediatrig i esbonio pam mae'r sefyllfa fel ag y mae hi.

Wel, creu swyddi, cau'r bwlch cyrhaeddiad addysg a gwella lefelau sgiliau yw ein blaenoriaethau allweddol a’r rhain yw’r ysgogwyr mwyaf effeithiol sydd ar gael i ni ar gyfer mynd i'r afael â thlodi yng Nghymru.

Diolch i chi am yr ateb yna, Brif Weinidog. Yn ddiweddar, ymwelais â mosg Jamia yng Nghasnewydd, sef y mwyaf yng Nghymru ar hyn o bryd, gyda chyfarwyddwr y Prince’s Trust Cymru, Mr Philip Jones, i godi ymwybyddiaeth am y gwaith y mae’r ymddiriedolaeth yn ei wneud i helpu pobl ifanc yn y cymunedau mwyaf difreintiedig i wireddu eu potensial yn eu bywydau. Gan fod eich Llywodraeth yn cael gwared yn raddol ar y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf, a wnewch chi hysbysu’r Cynulliad pa ystyriaeth yr ydych chi’n ei rhoi i ddefnyddio rhaglenni sefydliadau fel y Prince’s Trust Cymru, sydd â hanes profedig o lwyddiant mawr o ran lliniaru tlodi parhaus yng Nghymru, i fodloni amcanion gwrthdlodi Llywodraeth Cymru?

Rydym ni’n edrych ar ffyrdd newydd o weithio ac yn gweithio gyda sefydliadau sydd â phrofiad llwyddiannus ar lawr gwlad heb golli, wrth gwrs, yr arbenigedd a ddatblygwyd eisoes dros y blynyddoedd trwy Cymunedau yn Gyntaf. Mae'n galonogol gweld bod nifer yr aelwydydd sydd mewn tlodi wedi gostwng yng Nghymru am y tro cyntaf ers cryn amser. Mae hynny'n arwydd bod yr hyn yr ydym ni’n ei wneud o ran galluogi pobl i gael y sgiliau sydd eu hangen arnynt ar gyfer y dyfodol, o ran denu buddsoddiad i Gymru, yn dechrau dwyn ffrwyth.

Bu tair blynedd erbyn hyn ers lansio strategaeth ar gyfer twristiaeth 2013-20. Mae honno'n gosod targed o dwf o 10 y cant mewn termau real o ran gwariant ymwelwyr dros nos yng Nghymru erbyn 2020. Rydym ni ar y trywydd iawn i ragori ar y targed twf hwnnw.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog, am yr ateb yna. Rwy’n ceisio manteisio ar bob cyfle rwy’n ei gael i hyrwyddo manteision twristiaeth ym Merthyr Tudful a Rhymni, yn enwedig o amgylch ein hanes diwydiannol a chymdeithasol cyfoethog. Rwyf i wedi bod yn ymchwilio i wella arwyddion i rai o'r atyniadau lu sydd gan yr ardal i'w cynnig. Fodd bynnag, mae fy ymchwiliadau wedi datgelu, ers mis Awst 2013, nad oes unrhyw gyrchfan i dwristiaid sydd wedi’i leoli ymhellach na 10 milltir o draffordd neu ffordd ddeuol aml-lefel, yn gymwys ar gyfer arwyddion brown twristiaeth. Nid yw arwyddion o’r cyfnod cyn hynny yn cael eu heffeithio.

Yn amlwg, rwy’n cydnabod bod angen rheoli unrhyw ormodedd o arwyddion, ond mae'n ymddangos yn afresymol i mi nad yw’r atyniadau hynny nad ydynt yn uniongyrchol oddi ar y brif briffordd i mewn i dde Cymru, h.y. yr M4, a allai elwa fwyaf ar arwyddion hyrwyddo, wedi eu cynnwys, tra bod y rhai sydd ag arwyddion eisoes yn mwynhau’r fantais o gael eu lleoli ger y briffordd, h.y. o fewn 10 milltir. Felly, a gaf i ofyn i'r Prif Weinidog ymchwilio i'r posibilrwydd o feini prawf diwygiedig a fyddai'n caniatáu mwy o hyblygrwydd ynghylch lleoliad arwyddion twristiaeth, fel nad yw ardaloedd fel Merthyr Tudful a Rhymni o dan anfantais bellach oherwydd eu bod yn fwy na 10 milltir i ffwrdd oddi wrth y cyswllt traffordd agosaf?

O ran arwyddion, nid dim ond y traffyrdd yw hi, ond cefnffyrdd. Felly, er enghraifft, efallai y bydd cyrchfannau hyd at chwe milltir o ffordd unffrwd neu 10 milltir o ffordd ddeuol aml-lefel neu draffordd yn gymwys ar gyfer arwyddion twristiaeth. Mae’r A470 a'r A465 yn gefnffyrdd, felly maen nhw wedi eu cynnwys yn y meini prawf. Gallaf ddweud ein bod ni’n annog awdurdodau lleol, a byddem yn annog Merthyr, i wneud cais i gael arwyddion ar gyfer atyniadau twristiaeth. Mae’r cynnig hwnnw, wrth gwrs, yn dal i fod ar y bwrdd.

Thank you to the First Minister.

I have accepted an urgent question under Standing Order 12.66. I call on Mohammad Asghar to ask the urgent question.

Diolch am y cwestiwn. Mewn ymateb i faterion a godwyd yn adroddiad thematig 'y tu allan i oriau' yr ombwdsmon, a rhai achosion dilynol, bydd trefniadau ar gyfer rhaglen o adolygu gan gymheiriaid yn canolbwyntio ar reoli cleifion sy'n ddifrifol sâl mewn ysbytai acíwt, yn cael eu cwblhau yn fuan. Bydd gwaith yr adolygiad gan gymheiriaid yn dechrau yn gynnar yn y flwyddyn newydd.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddwyd adolygiad ar ôl cyhoeddi ymchwiliad ombwdsmon hynod feirniadol i ofal dyn 93 oed a fu farw dridiau ar ôl cael ei dderbyn i Ysbyty Brenhinol Gwent yng Nghasnewydd. Canfu'r adroddiad na welwyd y dyn gan feddyg am fwy na chwe awr ar y dydd Sul, y diwrnod cyn iddo farw, a hynny er gwaethaf pryderon bod ei iechyd yn dirywio a’r canllawiau a oedd yn nodi y dylai fod wedi’i adolygu’n feddygol o fewn 30 munud. Roedd y diffyg gofal echrydus hwn hefyd yn cynnwys methiant gan nyrsys i fynegi eu pryderon am yr oedi i uwch-reolwyr, sy'n golygu na roddwyd gwrthfiotigau mewn modd prydlon. Mae’r diwedd diurddas i fywyd y claf hwn yn warthus ac, yn anffodus, mae’n achos yr ydym wedi’i weld yn rhy aml yn ein hysbytai yng Nghymru. Ysgrifennydd y Cabinet, rydym ni wedi clywed geiriau gwresog o'r blaen, ond, yn anffodus, ychydig iawn o welliant mewn canlyniadau. Pa mor hyderus y gallwn ni fod y bydd eich Llywodraeth chi yn sicrhau y caiff lefelau uchel o ofal eu darparu ar benwythnosau ar gyfer cleifion ar draws Dwyrain De Cymru a gweddill Cymru, ac na fydd y mathau hyn o bethau yn digwydd yn y wlad hon eto?

Daw cwestiwn yr Aelod yr un diwrnod ag y mae'r Comisiwn Ansawdd Gofal yn Lloegr wedi nodi nad oes unrhyw ymddiriedolaeth GIG yn Lloegr yn ymchwilio’n iawn i farwolaethau. Ceir heriau ar draws teulu’r GIG yma. Yr hyn yr ydym ni’n bwriadu ei wneud yma yng Nghymru yw cael dull priodol o gynnal adolygiad gan gymheiriaid ar gyfer y cleifion hynny y dylem ni yn briodol fod yn pryderu amdanyn nhw. Mae un enghraifft o'r math hwn o ofal yn un enghraifft yn ormod. Yr her i ni yw: sut yr ydym ni’n sicrhau bod gennym ddull priodol o gynnal yr adolygiad cymheiriaid hwnnw er mwyn sicrhau bod craffu, dysgu ac, yn bwysicach, gwelliannau priodol o fewn ein gwasanaeth iechyd gwladol? Rwy'n credu ei fod yn arwydd o onestrwydd ac aeddfedrwydd yn ein system ein bod wedi cytuno ar broses briodol ar gyfer cynnal adolygiadau gan gymheiriaid. Byddaf yn sicrhau bod Aelodau'n cael yr wybodaeth ddiweddaraf. Bydd y cam cyntaf yn canolbwyntio ar Aneurin Bevan, wedyn caiff ei gyflwyno ledled y wlad, ac, yn ystod y flwyddyn nesaf, rwy’n disgwyl gallu adrodd yn ôl i'r Aelodau ar yr hyn sydd wedi’i ganfod o fewn yr adolygiad gan gymheiriaid hwnnw neu ar y camau gwella a fydd yn cael eu cymryd o fewn y gwasanaeth iechyd gwladol yma yng Nghymru.

Rwyf eisiau datgan buddiant, sef bod fy ngwraig yn cael ei chyflogi gan y GIG. Soniodd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ateb blaenorol am yr adolygiad gan y Comisiwn Ansawdd Gofal yn Lloegr a ganfu bod methiant yno i ddysgu o farwolaethau cleifion a gwallau difrifol eraill yn y system. Mae hynny’n atal ac yn rhwystro prosesau rhag cael eu rhoi ar waith yn y dyfodol, gan nad oes diwylliant o rannu, nid dim ond arfer gorau, ond arfer gwaethaf, mewn gwirionedd, oherwydd gellir dysgu llawer mwy, weithiau, pan fo pethau’n mynd o chwith. Rwy'n pryderu bod adroddiad yr ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus ar y methiannau yn Ysbyty Brenhinol Gwent yn cynnwys rhai elfennau tebyg i’r adroddiad gan y comisiwn ansawdd gofal yn Lloegr—bod materion tebyg a chamgymeriadau tebyg yn cael eu hailadrodd, yn aml yn cael eu hailadrodd mewn seilos, a gofal cleifion yn dioddef. Nodir bod ymchwiliadau y bwrdd iechyd ei hun hyd yn oed yn methu tynnu sylw at y problemau sydd wrth wraidd hyn pan fyddant yn codi. Felly, pa sicrwydd y gall Ysgrifennydd y Cabinet ei roi i gleifion yn ardal Aneurin Bevan yn arbennig fod ymdrechion ar waith i safoni ac i wella'r broses o ymchwilio i farwolaethau cleifion a chamgymeriadau arwyddocaol eraill yn system y GIG, er mwyn gwneud yn siŵr na chaiff y camgymeriadau hynny eu hailadrodd drosodd a throsodd?

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Fel y nodais yn gynharach, mae un achos o'r math hwn o ofal a heriau mewn gofal sy'n arwain at ddiwedd oes diurddas i unigolion yng Nghymru, yn un achos yn ormod. Mae gennym eisoes amrywiaeth o gamau gweithredu ar waith. Cynhaliwyd adolygiad o farwolaethau o nodiadau gwahanol achosion. Ni yw’r wlad gyntaf o fewn y DU i ymgymryd â'r dull hwnnw. Mae hynny yn ymwneud â dysgu o'r hyn a ddigwyddodd. Dyna'r holl bwynt—sut yr ydym ni’n dysgu o'r hyn sy'n digwydd a sut yr ydym ni’n ceisio gwella. Nawr, gofynnir cwestiynau i mi yn rheolaidd yn y lle hwn ac mewn lleoedd eraill am yr hyn y mae'r GIG yn ei wneud, ac rwy’n credu ei bod hi’n bwysig iawn peidio â honni bod popeth o’i le pan fo rhywbeth yn mynd o chwith. Gwyddom, pan fo pethau'n mynd o chwith yn y gwasanaeth iechyd, ei fod yn cael effaith sylweddol ar unigolion a'u teuluoedd. Nid wyf yn ceisio cuddio rhag hynny na’r gwirionedd hwnnw, ond gan amlaf o lawer, nid yw'n mynd o chwith. Nid wyf yn dymuno gweld yr achosion trasig iawn hyn yn cael eu defnyddio i geisio ymosod ar y gwasanaeth iechyd cyfan, er mwyn ceisio rhoi'r argraff bod popeth o’i le. Mae angen i ni ddeall natur ein her a mynd i’r afael â hi yn briodol.

Mewn gwirionedd, yr hyn a wnaethom oedd dod â phobl o’r rhaglen Gwella 1000 o Fywydau ynghyd—cynrychiolwyr o'r byd meddygol, nyrsys, aelodau staff y gwasanaeth ambiwlans a chadeirydd y grŵp ymateb cyflym ar gyfer salwch acíwt i ddod at ei gilydd i gynllunio’r broses adolygu gan gymheiriaid benodol hon er mwyn sicrhau ein bod ni’n mynd i'r afael â'r pryderon a nodir gan yr ombwdsmon yn ei adroddiad thematig. Gallwn ni wedyn ddysgu’n briodol a chynnal gwaith craffu cyhoeddus gwirioneddol—caiff yr adroddiad ei gyhoeddi a bydd ar gael i’w ddarllen—a’r camau gweithredu pwysig ar gyfer gwella, a ddaw o hynny. Mae angen inni ystyried bob amser yr hyn y gallwn ni ei wneud i wella ein system gyfan er mwyn sicrhau, pe byddech chi neu fi neu un o'n hanwyliaid yn y sefyllfa hon, y byddem ni’n cael rhywfaint o sicrwydd na fyddai'n digwydd, a byddem ni’n sicr yn lleihau’r siawns o hynny’n digwydd cymaint â phosib. Rydym ni’n gyson yn chwilio am gyfleoedd i ddysgu a gwella.

I thank the Cabinet Secretary.

The next item on our agenda is the business statement and announcement, and I call on Jayne Hutt.

Diolch, Lywydd. Nid oes gennyf unrhyw newidiadau i'w hadrodd i fusnes yr wythnos hon, a chaiff busnes ar gyfer tair wythnos gyntaf y tymor newydd ei ddangos ar y datganiad a’r cyhoeddiad busnes ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

Yr wythnos hon, unwaith eto, yng nghyngor Caerdydd, rydym wedi gweld cynghorydd yn ymddiswyddo. Rydym wedi— [Torri ar draws.]

Wel efallai eich bod chi—. [Torri ar draws.] Â—

Gadewch i'r Aelod gael ei glywed, os gwelwch yn dda.

 phob parch, rwy’n codi mater pwysig iawn ynglŷn â gwleidyddion sy’n fenywod yn y ddinas hon yn cael eu bwlio. Byddaf yn datgan buddiant, gan fy mod yn gynghorydd yn yr awdurdod hwnnw. Dyma'r trydydd tro i mi godi’r mater hwn. Mae menyw arall eto wedi ymddiswyddo. Ceir penawdau ym mhapurau heddiw bod rhywun wedi ymweld â hi am 9.30pm, yn y nos, yn ei chartref, a bod llawer o bethau annerbyniol eraill wedi digwydd. A wnewch chi wneud datganiad os gwelwch yn dda y bydd Llywodraeth Cymru o’r diwedd yn bwrw ymlaen ag arolwg o’r holl wleidyddion sy’n fenywod yng Nghymru a gosod amserlen ar gyfer hynny?

Datganiad busnes ar gyfer busnes y Cynulliad Cenedlaethol Cymru hwn ac ar gyfer Llywodraeth Cymru yw hwn, ac fe wnes i ymateb i'r cwestiwn hwn yn briodol ychydig wythnosau yn ôl.

Bydd yr Ysgrifennydd busnes yn gwybod fy mod wedi cynnal digwyddiad heddiw yn adeilad y Pierhead, yn agos at fan hon, yn ein Cynulliad Cenedlaethol Cymru, a dynnodd sylw at y gostyngiad tra sylweddol mewn rhywogaethau a chynefinoedd yn fyd-eang. Cafwyd cydnabyddiaeth, mae’n rhaid i mi ddweud, yn y digwyddiad hwnnw o'r camau da y mae Llywodraeth Cymru a Chynulliad Cenedlaethol Cymru wedi’u cefnogi, yn enwedig â Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 ac yn y blaen, ond tybed—. Un o'r meysydd y tynnwyd sylw ato oedd y mater o gaffael. Yn wir, croesewir y ffaith ein bod ni yn y sector cyhoeddus erbyn hyn wedi ymwreiddio’r mater o gyrchu pysgod mewn modd cynaliadwy, sy'n fater o bwys, nid yn unig yn fyd-eang, ond ym môr y Gogledd, y môr Celtaidd ac yn y blaen. Tybed a allwn ni neilltuo amser i gael datganiad i drafod caffael cynaliadwy, fel y gallwn ystyried, nid yn unig y ffordd y gall y sector cyhoeddus arwain ar gyrchu bwyd mewn modd cynaliadwy, ond cyrchu coed mewn modd cynaliadwy, nad yw’n unig yn fater o deimlo'n dda ynghylch o ble yr ydym yn cael coed, ond o gefnogi cymunedau brodorol mewn gwirionedd ym mhellafoedd y byd a fydd fel arall yn gweld eu cynefinoedd, eu bywoliaeth a'u cymunedau yn cael eu dinoethi.

Diolchaf i Huw Irranca-Davies am y cwestiwn yna. Rwy'n falch o glywed eich bod wedi cael digwyddiad llwyddiannus iawn yn ystod amser cinio. Rwy’n falch iawn o gadarnhau bod caffael cynaliadwy wrth wraidd ein datganiad polisi caffael Cymru, a gyhoeddwyd y llynedd ym mis Mehefin 2015. Rwy’n credu, os byddwn ni’n ystyried y mater hwn mewn cysylltiad ag asesiadau risg cynaliadwyedd ein holl gontractau a’n fframweithiau, mae hyrwyddo'r defnydd o fwyd cynaliadwy wedi’i ardystio gan y Cyngor Stiwardiaeth Morol yn hanfodol ar gyfer hynny. Rydym ni’n annog y defnydd o’r asesiad risg cynaliadwyedd hwnnw ar draws y sector cyhoeddus yng Nghymru. Wrth gwrs, mae hyn hefyd yn berthnasol i’n contractau bwyd newydd â’r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, sy’n ymwneud â chyrchu pysgod cynaliadwy, er enghraifft. Rwy'n credu bod hwn yn gwestiwn hefyd lle y mae lansiad Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn berthnasol iawn iddo, ac mae hyn yn plethu â sawl elfen o'r Ddeddf o ran caffael cynaliadwy. Rwy'n siŵr y bydd cyfle i drafod neu i gael datganiad gan y Llywodraeth ar hyn maes o law.

Y trydydd o Ragfyr oedd y pumed flwyddyn ar hugain y cynhaliwyd Diwrnod Rhyngwladol y Cenhedloedd Unedig ar gyfer Pobl ag Anableddau, a’r thema oedd cyflawni 17 o nodau datblygu cynaliadwy ar gyfer y dyfodol a garem. Yn y cyd-destun hwn, a gaf i alw, yn ddelfrydol, am ddadl, neu o leiaf am ddatganiad, ar amcanion eleni o dan y diwrnod rhyngwladol, sy'n cynnwys asesu statws presennol Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau a gosod y sylfeini ar gyfer dyfodol a fydd yn cynnwys mwy o gynhwysiant ar gyfer pobl ag anableddau yng Nghymru? Gwn na wnaeth Llywodraeth Cymru gynnwys y confensiwn ar wyneb Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, ond ei bod wedi ei gynnwys yn Rhan 2 y cod ymarfer. Er gwaethaf hynny, ceir bwlch dealltwriaeth yn amlwg, lle y dywedodd un awdurdod lleol wrthyf, er enghraifft, nad oedd yn credu bod hyn yn berthnasol i'r broses dendro, dywedodd un arall nad oedd yn berthnasol i gyflogaeth a dywedodd un arall nad oedd yn berthnasol i ailgynllunio gwasanaethau i bobl wedi colli eu clyw a phobl fyddar, er gwaethaf y ffaith iddyn nhw ddweud bod eu hannibyniaeth yn cael ei gymryd oddi wrthyn nhw. Yn y cyd-destun hwn, ar ben-blwydd pump ar hugain amserol y diwrnod hwn, rwy’n gobeithio y byddwch chi’n cytuno y byddai’n werth cael dadl neu o leiaf ddatganiad.

Diolchaf i Mark Isherwood am y cwestiwn yna, gan ei fod yn rhoi cyfle i ni gofio a myfyrio ar y ffaith mai 3 Rhagfyr oedd Diwrnod Rhyngwladol Pobl ag Anableddau. Ac, wrth gwrs, dyma lle, mewn gwirionedd, wrth ymateb i'r cwestiwn blaenorol, y mae cyfle yng Nghymru, rwy’n credu, wrth ddatblygu ein cod ymarfer, er enghraifft, ar gyfer caffael moesegol, lle y gallwn edrych yn benodol ar yr anghenion a’r materion hyn. Ond byddwn hefyd yn dweud fy mod i’n falch iawn o'r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn glir iawn o ran ei hamcanion cydraddoldeb strategol, ac, wrth gwrs, amlygodd yr adroddiad a’r ddadl ddiweddar yma yn y Siambr yr hyn yr ydym ni’n ei wneud nid yn unig i asesu sut yr ydym ni’n gweithredu'r statws, o ran ymateb i amcanion y Cenhedloedd Unedig ar gyfer y diwrnod rhyngwladol, ond hefyd sut yr ydym ni’n cyflawni hynny o ddydd i ddydd.

I thank the Minister.

The next item of business this afternoon is a statement by the Minister for Lifelong Learning and Welsh Language on the Additional Learning Needs and Educational Tribunal (Wales) Bill, and I call on the Minister to make his statement—Alun Davies.

Diolch yn fawr, Lywydd. Roeddwn yn falch ddoe o gyflwyno'r Bil Tribiwnlys Anghenion Dysgu Ychwanegol ac Addysg (Cymru), gyda'i femorandwm esboniadol, i’r Cynulliad Cenedlaethol. Mae diwygio'r fframwaith statudol presennol ar gyfer cefnogi dysgwyr ag anghenion addysgol arbennig ac anawsterau a/neu anableddau dysgu wedi bod ar yr agenda ers dros ddegawd. Rydym nawr yn ei wireddu.

Bydd gan bron i chwarter y plant a’r bobl ifanc yng Nghymru ryw fath o angen dysgu ychwanegol yn ystod eu haddysg. Mae'r fframwaith deddfwriaethol presennol i’w cefnogi yn seiliedig ar fodel a gyflwynwyd dros 30 mlynedd yn ôl, a’r teimlad cyffredinol yw nad yw bellach yn addas at ei ddiben. Mae'r Bil yn cynnig ailwampio'r system yn llwyr, a fydd yn effeithio ar bron bob lleoliad blynyddoedd cynnar, ysgol ac addysg bellach yng Nghymru.

Mae'r Bil yn ymateb i bryderon gan deuluoedd, sy'n dweud bod y system bresennol yn aneffeithlon, yn fiwrocrataidd ac yn gostus, ac nad yw'n canolbwyntio ar blant nac yn hwylus i’w defnyddwyr. Weithiau canfyddir anghenion yn hwyr, ac nid yw ymyraethau’n cael eu cynllunio na’u rhoi ar waith mewn modd amserol nac effeithiol. Mae teuluoedd yn dweud bod yn rhaid iddynt frwydro yn ystod pob cam o'r broses i gael y cymorth cywir i’w plentyn, ac nad ydynt yn gwybod ble i droi i gael cyngor a gwybodaeth. Mae'r Bil yn targedu’r pryderon hyn yn uniongyrchol, gan adeiladu ar yr hyn sy'n gweithio'n dda yn y system bresennol. Bydd yn sicrhau bod dysgwyr wrth wraidd y broses, ac yn gwneud y system yn decach, yn llawer symlach, ac yn llai gwrthwynebus i'r rhai sy'n ymwneud â hi.

Bydd y Bil yn creu un system statudol i gefnogi plant a phobl ifanc sydd ag anghenion dysgu ychwanegol o’u genedigaeth hyd nes eu bod yn 25 oed, yn hytrach na'r ddwy system ar wahân sy'n gweithredu ar hyn o bryd. Bydd yn cyflwyno’r term newydd 'anghenion dysgu ychwanegol' i gymryd lle’r termau 'anghenion addysgol arbennig' ac 'anawsterau a/neu anableddau dysgu'. Bydd yn disodli'r system o lunio datganiadau, ac yn creu un cynllun statudol—y cynllun datblygu unigol—i gymryd lle’r ystod bresennol o gynlluniau statudol ac anstatudol ar gyfer dysgwyr, gan sicrhau tegwch hawliau waeth beth yw lefel angen y dysgwr neu’r lleoliad addysgol y mae’n ei fynychu.

Bydd yn sicrhau bod barn dysgwyr a rhieni’n cael ei hystyried drwy gydol y broses gynllunio, fel eu bod yn ei gweld fel rhywbeth sy'n cael ei wneud gyda nhw yn hytrach nag yn cael ei wneud iddyn nhw, a bod y plentyn neu'r person ifanc yn ganolog i bopeth. Ac, yn olaf, bydd yn annog gwell prosesau cydweithio rhwng asiantaethau, drwy gyflwyno a sefydlu swyddogaethau statudol newydd ym meysydd iechyd ac addysg, fel bod anghenion yn cael eu hadnabod yn gynnar a bod y gefnogaeth gywir yn cael ei darparu.

Mae'r Bil, wrth gwrs, eisoes wedi bod yn destun ymgynghori helaeth. Mae’n seiliedig ar ymchwil gweithredol a dau ymgynghoriad Papur Gwyn. Cyhoeddwyd drafft o'r Bil yn ystod 2015 ar gyfer ymgynghori, a bu cyn Bwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y Cynulliad yn craffu arno cyn y broses ddeddfu. Effaith hyn oedd atgyfnerthu’r cynnig deddfwriaethol yr ydym wedi’i gyflwyno, a rhoi sail i ddatblygu pecyn uchelgeisiol o ddiwygiadau ehangach. Mewn ymateb i adborth a gafwyd yn ystod yr ymgynghoriad ar y Bil drafft, rydym wedi datblygu'r ddeddfwriaeth mewn rhai meysydd allweddol, gan gynnwys, er enghraifft, ynglŷn â swyddogaeth y gwasanaeth iechyd a sefyllfa cymorth cyfrwng Cymraeg. Nid oes gennyf ddim amheuaeth o gwbl y byddwn yn trafod y materion hyn wrth i'r Bil wneud ei ffordd drwy'r broses graffu, ond rwyf hefyd yn hyderus bod y Bil yn gryf ac yn weithredol gadarn—rhywbeth y dylem ddiolch i randdeiliaid a gweithwyr proffesiynol allweddol amdano.

Hoffwn innau ddiolch i weithwyr proffesiynol a phartneriaid am y rhan y maent wedi’i chwarae wrth gyd-gynhyrchu drafft gweithio nesaf y cod anghenion dysgu ychwanegol. Mae rhaglen helaeth o waith wedi ei gwneud i ddatblygu’r drafft a gyhoeddwyd gennym ym mis Medi 2015. Ddirprwy Lywydd, byddaf yn rhyddhau’r drafft hwn ym mis Chwefror 2017 yn y gobaith y gall gynorthwyo â’r gwaith o graffu ar y Bil. Ar yr un pryd, rwy’n bwriadu cyhoeddi dewisiadau ymgynghori ar gyfer cyflwyno'r system statudol newydd. Mae nifer o ffyrdd y gallwn gyflwyno'r system newydd, a hoffwn sicrhau bod manteision y dull newydd ar gael yn amserol, gan sicrhau bod yr amserlen yn realistig ac yn ymarferol i bartneriaid cyflawni. Felly, hoffwn glywed eu barn nhw am y dulliau yr ydym yn eu defnyddio.

Rydym wedi bod yn glir o'r cychwyn cyntaf ein bod yn cydnabod y bydd symud o'r system bresennol i'r system newydd yn heriol. Byddwn yn gofyn llawer gan bartneriaid cyflenwi, ond bydd ganddynt ein cefnogaeth lwyr. Mae ein grŵp gweithredu strategol ar anghenion dysgu ychwanegol eisoes wedi’i sefydlu ac mae eisoes yn gweithio ar ddulliau ymarferol o ateb yr her o bontio’n effeithiol. Byddwn hefyd yn darparu pecyn sylweddol o gymorth ariannol. Mae hyn eisoes wedi dechrau; mae cronfa arloesi gwerth £2.1 miliwn ar waith ar gyfer y ddwy flynedd nesaf. Byddaf yn dweud mwy am ein bwriadau ynghylch y cyllid pontio y flwyddyn nesaf.

Er bod y ddeddfwriaeth yn darparu'r fframwaith statudol ac yn ysgogi newid, ni all fod ac ni ddylai fod y stori gyfan. Dyna pam mae'r Bil yn rhan o raglen ehangach sydd â’r nod o drawsnewid y system anghenion dysgu ychwanegol i sicrhau dyfodol llwyddiannus i’n holl ddysgwyr. Mae ein rhaglen drawsnewidiol ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol yn cynnwys cyfres gynhwysfawr o ffrydiau gwaith sydd â’r nod o gyflwyno gwelliannau i ymarfer nawr, heddiw, er budd i ddysgwyr o fewn y system bresennol, ac un agwedd sylfaenol ar hynny yw datblygu'r gweithlu. Ond mae angen inni hefyd wneud y newidiadau diwylliannol a gweithredol sydd eu hangen i sicrhau y rhoddir y system newydd ar waith yn effeithiol, gan gynnwys datblygu arferion gweithio aml-asiantaeth. Mae'n bwysig cofio nad yw’r diwygiadau hyn yn fater ymylol. Byddant yn effeithio'n uniongyrchol ar chwarter y dysgwyr yng Nghymru, a bydd yr effaith yn ymestyn y tu hwnt i hyn. Mae gwneud pethau'n iawn i blant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol yn golygu gwneud pethau'n iawn i bawb. Felly, bydd y gwelliannau y bydd y Bil a'r diwygiadau ehangach yn helpu i’w cyflwyno yn arwain at well canlyniadau i bob un o'n dysgwyr.

Mae hefyd yn wir na ellir cyflawni'r diwygiadau i’r system ehangach, fel y weledigaeth a nodwyd yn 'Cwricwlwm i Gymru', oni bai bod gennym system, a gweithlu, sy'n cofleidio addysg gynhwysol ac yn cyflawni ar gyfer pob dysgwr ym mhob lleoliad. Mae hyn yn fater o wella’r system gyfan. Mae'n un o gonglfeini ein rhaglen uchelgeisiol o ddiwygio addysg yng Nghymru. Felly, byddwn nawr yn symud i gyfnod newydd gyda’r diwygiadau hyn. Rwyf am barhau â'r ddadl, ond rwyf hefyd am symud y drafodaeth yn ei blaen. Rwyf wedi egluro fy mwriad i weithio ar y cyd ac ar draws pob plaid yn y lle hwn heddiw. Hoffwn gael Deddf dda, ac nid Bil cyflym. Mae gennym ddyletswydd i ddarparu'r fargen orau ar gyfer ein dysgwyr mwyaf agored i niwed. Dyna’r her inni i gyd, ac rwy’n edrych ymlaen at weithio gyda'n gilydd i’w chyflawni. Diolch yn fawr iawn.

May I thank the Minister for his statement and welcome the fact that the Bill has been tabled this week, and also declare an interest, of course, as a school governor, because there are responsibilities placed on boards of governors through this Bill, of course? May I also say that I agree that getting a good Act, rather than a swift Bill, is the important thing here, although I do think that it’s about time we got to this point after many years of recognising that the current regime possibly wasn’t fit for purpose?

Plaid Cymru supports the objectives of this Bill as you’ve outlined them in your statement. The Bill, of course, was in our manifesto, and, of course, it was part of the agreement that we drew up with the Labour Party after the election in May. So, securing new legislation on additional learning needs is a priority of ours, but, of course, not just any old legislation, and we, like all other parties, will be scrutinising the Bill as it travels through this Assembly in order to make sure that we do have robust legislation that will make a real and positive difference to the education and lives of those with additional learning needs.

Now, the Bill, of course, places a duty on health bodies, and that has been the cause of some debate in terms of the previous draft Bill and so on, but, in the tabled Bill, you mention a duty to ensure a treatment or service to a child or young person when that is necessary and available, but can you give us some clarity as to whether that will be at the expense of the health service, or the school through the board of governors, or the education authority? Can you expand upon how this question of who pays will be answered in this Bill? Because there is huge pressure on school budgets, as there is across the public sector, and the concern is that this could be the cause of conflict when it comes to service provision. Is there a risk, Minister, in your view, because of the lack of resources, that the threshold for intervention or additional support will be raised continuously in order to avoid expenditure? How does the Bill tackle that risk? What is there contained within the Bill that will guard against that kind of situation arising?

Now, the Bill also, of course, creates additional learning needs co-ordinators—quite a responsibility for an individual, perhaps—and that requires a range of skills and relevant experience. You are perhaps going to tell me that that will not be too different to the current SENCOs in terms of some of those responsibilities, but, in section 54 of the Bill as tabled, you say that regulations will be made in order to make it a requirement that these co-ordinators do have designated qualifications or experience or both. Now, those regulations have yet to be drawn up, but do you anticipate a change in terms of those responsibilities as compared to the current SENCO system? Do you believe that we will need a higher level of skill, a higher level of experience, and how will that be provided if it is the case, and how will it be funded? Because teachers are concerned that, as a result of this Bill, there will be a significant burden falling upon them.

It’s good to see that there are elements that are strengthened in terms of advocacy in the Bill and the right to advice and information, and that’s certainly to be welcomed. In terms of Welsh-medium provision, and this is something that was covered in the media last night, I see in the Bill that all reasonable steps should be taken—that’s the quote—to ensure additional learning needs provision through the medium of Welsh. Now, everyone accepts, of course, that there is a shortage of practitioners in some areas and that it won’t be easily achieved, but can you expand upon your plans to ensure that the appropriate workforce will be in place, and not just in a specific language? We know that educational psychologists are few and far between, as well as a number of other disciplines, perhaps, but, particularly, how can we ensure that there are more Welsh speakers available to secure this provision? Will you perhaps consider, from the point of view of this Bill, that language is a fundamental need on the face of the Bill, and, through that, establish a right to a service or support through the medium of Welsh? It’s not just the workforce that’s important here in terms of the Welsh language, resources are also an important part of that equation: resource for diagnosis, for example, test material for dyslexia. We know that are deficiencies in terms of Welsh language provision in that area. So, how do you hope that this Bill will assist in resolving some of those challenges?

Now, the code of practice that you referred to is going to be quite crucial—almost as crucial as the Bill itself—in terms of the scrutiny process, and I am grateful that you are willing to release a draft of the additional needs code as part of the scrutiny process in February. Now, the aim of the legislation, or one of the aims of the legislation, is to reduce conflict within the process, but it is inevitable that that will arise on occasion, particularly in the early years, and, at the moment, as a fellow Member of mine, Steffan Lewis, has highlighted recently, there is no specialist legal firm specialising in education in Wales, and there are only three educational companies throughout England and Wales, and all of them happen to be in England. Now, getting access to specialist support of that kind is going to be difficult. Whilst the Bill and the new tribunal system, or the proposed system, will reduce the need for specialist independent legal support, what will the Welsh Government do to ensure that children with additional learning needs and their families can have access to the necessary advice that they will need when that problem arises?

You’ve mentioned in response last week to a question on concerns from Diabetes UK and the Royal College of Paediatrics and Child Health on the concerns that children and young people with special healthcare needs have—. What assurance can you give to those with these additional healthcare needs, who perhaps feel that they have been confused or left in limbo, that their needs will also be met under this Bill?

And, finally, whilst the provision and responsibilities are clear in this Bill for those children and young people of statutory education age, I’m not sure if it’s true to the same extent for those who are of preschool age and older people up to the age of 25, for example, in terms of workplace training, apprenticeships, and so on. It was a concern identified by many in the draft Bill, so can you perhaps expand upon how you have responded to those concerns in this Bill? As I say, we generally do welcome what’s contained within the Bill but obviously look forward to scrutinise the issues that I’ve raised and I’m sure that there will a number of other issues that we will want to raise as we scrutinise this Bill in the Assembly.

Rwy'n ddiolchgar i lefarydd Plaid Cymru am ei eiriau o gefnogaeth. Dewch imi ddweud hyn fel pwynt cyffredinol cyn ceisio ateb y cwestiynau penodol: rwy’n meddwl ei bod hi’n bwysig ein bod ni’n cael dadl eang am y materion hyn yn y ffordd y mae'r Aelod wedi ceisio ei chychwyn, ac mae'n bwysig ein bod ni’n edrych ar y materion y bydd ef ac eraill yn eu codi y prynhawn yma. Hoffwn wrando ar y pryderon hynny a’r cwestiynau hynny. Hoffwn geisio eu hateb heddiw ac yn ystod gwaith craffu Cyfnod 1, ond rwyf hefyd yn barod i wrando eto os nad yw’r atebion hynny’n ddigonol. Rwy'n meddwl ei bod yn bwysig ein bod ni, fel Llywodraeth, yn ogystal â gwrando ar yr hyn a ddywedir yma, yn gwrando ar draws y proffesiynau ac yn gwrando ar ymarferwyr ac yn parhau i wrando. Felly, dyma gychwyn ar broses a fydd yn cynnwys dadl sylweddol, dadl bellach, ac, ar bob adeg, gallaf roi ymrwymiad y byddwn yn mynd ati i wrando a chlywed yr hyn sy'n cael ei ddweud ac yna, os oes angen, gwneud y gwelliannau y mae angen inni eu gwneud.

Dechreuodd yr Aelod ei sylwadau sylweddol drwy sôn am y gwasanaeth iechyd, a bydd yn cydnabod bod y Bil a gyhoeddwyd ddoe yn llawer cryfach na'r drafft a gyhoeddwyd y llynedd. Rwy'n gobeithio bod hynny’n mynd rywfaint o ffordd, neu’n mynd yn bell, at ateb y pryderon a godwyd wrth i’r pwyllgor ystyried y mater hwn cyn yr etholiad eleni. Mae'n amlwg yn fater i’r gwasanaeth iechyd, os ydynt yn canfod problemau neu gyflyrau penodol ac yn rhoi diagnosis ohonynt, i sicrhau bod y cyflyrau hynny’n cael eu trin a'u trin yn unol â’r diagnosis a wnaethpwyd gan weithwyr iechyd proffesiynol, a byddwn yn disgwyl ac yn rhagweld y bydd hynny’n digwydd. Does dim trothwy yn y Bil hwn na’r ddeddfwriaeth hon ar gyfer cyflyrau a fyddai'n galluogi cais neu’n golygu y gellir ysgrifennu cynllun datblygu unigol ar gyfer dysgwr unigol. Rydym yn deall bod deddfwriaeth arall yn cynnwys y trothwyon hynny. Nid yw hon yn gwneud hynny. Mae hon yn ceisio bod yn ymateb cynhwysfawr i anghenion dysgwyr o ba bynnag oedran neu ym mha bynnag leoliad. Felly, does dim trothwy ar gyfer triniaeth, does dim disgwyl y bydd hyn yn golygu baich gweinyddol ychwanegol i’r ysgolion, ac, yn sicr, y profiad a gawsom hyd yma wrth dreialu’r system hon yw bod ymarferwyr yn ei chael yn system sy'n eu galluogi i weithio'n fwy effeithiol gyda'i gilydd, sy'n darparu cynllun llawer mwy cyfoethog sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn, yn canolbwyntio ar y plentyn, os mynnwch chi, wedi’i ddarparu gan asiantaethau sy’n gweithio gyda'i gilydd, ac yn sicr dyna yw ein huchelgais ni. Nid creu biwrocratiaeth ychwanegol, ond dod â phobl at ei gilydd a lleihau'r baich ar ymarferwyr unigol wrth wneud hynny.

Felly, bydd, fe fydd yna gyfrifoldebau newydd, a bydd, fe fydd yna gyfrifoldebau ychwanegol i’r staff a nodir yn adran 54, fel y mae ef wedi’i ddweud. Byddwn yn sicrhau bod hyfforddiant yn cael ei ddarparu, a dyma pam yr wyf yn ceisio bod yn glir iawn, iawn, wrth ddadlau a thrafod y ddeddfwriaeth hon, bod y Bil a gyhoeddwyd gennym ddoe yn elfen o, ac yn rhan o, ond nid yn gyfanrwydd, y rhaglen drawsnewidiol yr ydym yn ceisio ymgymryd â hi ar hyn o bryd. Byddwn yn sicrhau bod hyfforddiant ar gael i’r gweithwyr proffesiynol sy'n cyflwyno'r ddeddfwriaeth. Byddwn yn sicrhau bod y canllawiau statudol, a gyhoeddir ym mis Chwefror, ar gael ar gyfer ymgynghoriad fel bod y bobl hynny y bydd angen iddynt weithio gyda nhw yn eu deall ac yn cael cyfle i graffu arnynt cyn inni ddod â nhw gerbron y lle hwn mewn gwirionedd. A byddwn yn sicrhau, pan fydd gennym gyfrifoldebau newydd, bod hyfforddiant ar gael ar eu cyfer.

O ran adnoddau, sef mater arall a gododd yr Aelod, mae’n deall bod y datganiad a wneuthum rai wythnosau'n ôl wedi darparu £2.1 miliwn. Byddwn yn edrych, a byddwn yn parhau i edrych, ar adnoddau. Mae ei ddadansoddiad yn hollol gywir—oni bai bod adnoddau ar gael i ni i gefnogi cyflwyno'r system hon, ni wnaiff weithio ac ni wnawn ni gyflawni ein gweledigaeth, felly byddwn yn ceisio sicrhau bod adnoddau ar gael. Ac wrth wneud hynny, dewch imi ddweud hyn a gwneud hyn yn hollol glir: mae'n gwbl anghywir bod yn rhaid i rieni a theuluoedd ymladd, ymladd ac ymladd eto i gael y gefnogaeth sydd ei hangen ar eu plant i ddysgu'n effeithiol ac i gyflawni eu potensial. Mae'n gwbl anghywir. Diben y ddeddfwriaeth hon yw symud i ffwrdd oddi wrth y system honno, nad yw wedi cyflawni yn y ffordd y byddem yn ei ddisgwyl a’i ragweld, symud i ffwrdd oddi wrth natur wrthwynebol gormod o'r achosion hyn, a symud at system sy’n canolbwyntio ar blant, lle mae pobl yn gweithio ac yn cydweithio â’i gilydd heb iddynt orfod ymladd ac ymgyrchu dros addysg y dylid ei darparu fel hawl. Mae'r system tribiwnlys yno os bydd angen mynd i’r afael ag unrhyw faterion, ond rwy’n meddwl, er mwyn i’r Bil hwn weithio ac er mwyn i’r rhaglen drawsnewid gyflawni ein gweledigaeth, yr hoffem weld llai o angen am gynrychiolaeth gyfreithiol a chymorth cyfreithiol. Dyna un o'r meini prawf y byddwn yn barnu’r Bil hwn yn eu herbyn yn y dyfodol.

Pryd bynnag y byddaf yn dadlau ac yn trafod unrhyw wasanaethau sydd ar gael i blant o dan y ddeddfwriaeth hon, cewch chi gymryd yn ganiataol fy mod i’n disgwyl i’r gwasanaethau hynny fod ar gael yn ddwyieithog ac yn yr iaith Gymraeg lle bo angen. Rwy’n gobeithio bod y geiriad yr ydym wedi’i defnyddio yn y ddeddfwriaeth hon yn ddigon cryf i gyflawni hynny, ond nid wyf yn disgwyl mewn unrhyw ffordd o gwbl y byddwn yn darparu system sy'n cyflawni dros bobl yn yr iaith Saesneg yn unig. Mae'n rhaid darparu hyn yn ddwyieithog ar draws Cymru, ac mae'n rhaid i blant gael y cymorth sydd ei angen arnynt yn y naill neu’r llall o'n dwy iaith genedlaethol lle bo angen. Rwy'n gwbl glir yn fy meddwl fy hun, wrth ddilyn y ddeddfwriaeth hon, mai ein disgwyliadau ni fel Llywodraeth yw y bydd darparwyr gwasanaethau’n darparu'r gwasanaethau sydd eu hangen yn y Saesneg neu'r Gymraeg yn ôl yr angen, ac y bydd pob plentyn sydd ag angen gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg yn eu cael.

A gaf i hefyd wneud datganiad o fuddiant fel llywodraethwr ysgol? Rwy'n ddiolchgar iawn am eich datganiad heddiw, Weinidog, ac, yn wir, am y nodyn briffio a ddarparwyd gennych chi a'ch swyddogion yr wythnos diwethaf. Rwy’n gwybod eich bod chi yn bersonol yn ymroddedig iawn i ymdrin â'r diffygion yn ein fframwaith statudol presennol ar gyfer dysgwyr ag anghenion ychwanegol, ac rwy’n gwerthfawrogi'r modd yr ydych wedi ymateb i'r pryderon a fynegwyd gan y comisiynydd plant a phob un o'r rhanddeiliaid eraill ers cyhoeddi’r ddeddfwriaeth ddrafft yn gynharach eleni. Rydym ni i gyd yn gwybod nad yw'r system bresennol yn gweithio, ac rydych chi wedi cyfeirio at y ffaith bod llawer o bobl yn treulio llawer gormod o amser yn gorfod ymladd yn erbyn y system er mwyn cael y cymorth sydd ei angen arnynt ar gyfer eu plant ar hyn o bryd, ac yn syml, nid yw hynny’n ddigon da. Pan fyddwch yn ystyried y ffaith mai dim ond 23 y cant o ddisgyblion ag anghenion dysgu ychwanegol y llynedd a enillodd bum TGAU neu fwy o gymharu â 59 y cant o'u cyfoedion, rydym yn gwybod, yn syml, nad yw’r system yn gweithio. Mae'n rhaid inni wella pethau.

Rydym yn croesawu rhai o'r darpariaethau yn y Bil yn fawr. Rwy’n gwerthfawrogi'r gwaith yr ydych wedi ei wneud i ymestyn cwmpas y Bil hyd at 25 oed fel bod pobl ifanc sy’n mynd i golegau a mannau addysg eraill yn gallu elwa ar rywfaint o gefnogaeth, ac, yn wir, y cyfleoedd sydd ar gael i wneud yn iawn os nad ydynt yn cael y cymorth hwnnw. Nid yw hynny ar gael iddynt ar hyn o bryd, wrth gwrs. Ac rwyf hefyd yn gwerthfawrogi’r gwaith yr ydych wedi ei wneud er mwyn gwella’r Bil o ran gwneud yn siŵr ein bod yn dal y gwasanaeth iechyd gwladol i gyfrif am ddarparu mynediad at weithwyr iechyd proffesiynol ac, yn wir, am iddynt gyflawni eu rhwymedigaethau i ddiwallu anghenion unigol dysgwyr. Rydym hefyd yn gwerthfawrogi'r gwaith yr ydych chi wedi'i wneud i gynyddu'r pwyslais ar gefnogaeth cyfrwng Cymraeg, ac rwy’n croesawu'n fawr y sylwadau a wnaethoch wrth ymateb i Llyr Huws Gruffydd ar hynny.

Ond mae gennyf rai pryderon. Rwy’n gwybod fy mod wedi trafod rhai o'r rhain gyda chi, ond rwy’n meddwl ei bod yn bwysig ein bod ni hefyd yn eu rhoi ar y cofnod yma yn y Siambr, yn enwedig o ran y dysgwyr hynny sydd ag anghenion iechyd. Efallai nad oes ganddynt anghenion dysgu ychwanegol, ond gall fod ganddynt anghenion iechyd sy'n golygu bod angen ymyraethau yn y dosbarth neu eu man dysgu. Nid yw plant sydd â diabetes, epilepsi a chyflyrau eraill, er enghraifft, o fewn cwmpas y Bil ar hyn o bryd, ond gall fod angen rheoli eu cyflyrau yn ystod y diwrnod ysgol, yn ystod oriau addysgol, i sicrhau bod eu hanghenion yn cael eu diwallu fel y gallant ddal i ddysgu yn yr ystafell ddosbarth. Rwy'n bryderus iawn, gan nad ydynt wedi’u cynnwys yn y Bil, y gallem fethu â bodloni Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. Felly, byddwn yn gwerthfawrogi, Weinidog—ac rydych eisoes wedi nodi eich bod yn barod i edrych ar welliannau i'r Bil yn y dyfodol, ac rwy’n gwybod bod hynny'n gynnig diffuant, fel petai—pe gallech ystyried hynny’n fwy eang ac efallai ddweud wrthym beth y gallech ei wneud i ymdrin â'r pryderon penodol hynny.

Mae'r Bil hefyd, wrth gwrs, yn methu â sôn am gludiant o'r cartref i'r ysgol, yn benodol. Rydym yn gwybod bod y Cynulliad hwn wedi pasio deddfwriaeth yn y Mesur teithio i ddysgwyr lawer o flynyddoedd yn ôl ynglŷn â chludiant o'r cartref i'r ysgol, ond mae ar rai unigolion angen trefniadau arbennig ar gyfer cludiant o'r cartref i'r ysgol o ganlyniad i’w hanghenion dysgu ychwanegol neu o ganlyniad i’w hanghenion iechyd, yn enwedig os oes ganddynt deithiau hir iawn i'r ysgol, fel sy'n digwydd yn aml mewn rhannau gwledig o Gymru. Felly, rwy’n meddwl tybed a allech ddweud wrthym a fydd y cod sydd ar y gweill, o ran y gwaith ar y cod, yn ymdrin â rhai o'r materion hynny mewn gwirionedd.

Un o nodweddion pwysig y Bil, wrth gwrs, yw cyflwyno’r cynlluniau datblygu unigol newydd hyn a'r gefnogaeth y byddant yn sail iddi. Rydych wedi ei gwneud yn gwbl glir yn y gorffennol, ond nid yn eich datganiad heddiw, mai un o brif nodweddion hynny yw y bydd yn gludadwy rhwng awdurdodau lleol yng Nghymru, fel nad oes yn rhaid i bobl wynebu cynnwrf a all fod yn ddinistriol os ydynt yn symud o un awdurdod lleol i'r nesaf, ac yna’n gorfod ailddechrau’r frwydr, ailgychwyn y frwydr, gyda'r awdurdod lleol newydd i gael y gefnogaeth sydd ei hangen ar eu plentyn yn yr ysgol. Rwy’n gwybod bod hynny'n rhywbeth y mae’r Bil hwn yn ceisio ymdrin ag ef drwy sicrhau y bydd yn gludadwy, ond dim ond yn gludadwy o fewn Cymru, wrth gwrs, yn enwedig yn fy rhan i o’r gogledd ac, yn wir, mewn rhannau eraill o Gymru, mae'r mater o bobl sy'n adleoli o un wlad i'r llall, i mewn i Gymru, yn broblem. Tybed, Weinidog, a allwch ddweud wrthym beth yw eich cynlluniau o ran gwneud yn siŵr bod trefniadau dros dro tymor byr ar gyfer y disgyblion hynny sy'n symud o system addysg yn rhywle arall yn y DU i Gymru gyda phecyn o gefnogaeth y maent wedi arfer ei chael, ac a yw hynny'n rhywbeth y byddech yn disgwyl i awdurdodau lleol ac ysgolion barhau i’w gynnal yn y tymor byr, tra eu bod yn trosglwyddo i'n fframwaith newydd, pan fydd y Bil hwn yn gyfraith yn y pen draw yng Nghymru.

Mae undebau’r sector addysg wedi mynegi rhai pryderon am y gofynion y gallai'r ddeddfwriaeth newydd eu rhoi ar y gweithlu addysg, a hynny’n gwbl briodol. Rydych wedi sôn am hyn yn eich ymateb i Llyr Huws Gruffydd, dim ond o ran y meithrin gallu y mae angen ei wneud o fewn y gweithlu addysg. Rwy’n gwybod eich bod wedi darparu rhai adnoddau i wella sgiliau'r gweithlu, ac rwy’n meddwl yr hoffai pawb yn y Siambr hon weld gweithlu proffesiynol yn ymdrin â’r maes hwn, a all fod yn faes arbenigol iawn, ond, yn amlwg, bydd yn her arbennig i ysgolion llai allu bodloni’r rhwymedigaethau newydd hyn. Tybed a allwch ddweud wrthym a hoffech weld ysgolion yn gweithio gyda'i gilydd i sicrhau eu bod yn datblygu arbenigedd digonol, sy'n lleol iddyn nhw, fel petai, ac yn hygyrch iddynt, er mwyn sicrhau bod y weledigaeth y mae’r Bil hwn yn ceisio ei chyflawni yn cael ei chyflawni mewn gwirionedd.

A wnewch chi hefyd roi rhywfaint o sicrwydd inni ynghylch mynediad at weithwyr iechyd proffesiynol? Rydym wedi clywed am seicolegwyr addysg, ac mae llawer ohonom yn y Siambr hon wedi cael ein lobïo gan seicolegwyr addysgol am yr angen iddynt gymryd rhan, fel y bo'n briodol, yn y broses o sicrhau bod pecyn cymorth priodol ar gael, ond beth am therapyddion lleferydd a gweithwyr iechyd proffesiynol eraill na fydd rhiant neu ysgol, weithiau, yn gwybod bod angen iddynt gael mynediad atynt i sicrhau bod person ifanc yn cael ei asesu’n ddigonol? Rwy’n meddwl tybed a allai fod gan y cod rywbeth i'w ddweud am hyn ac am y math hwnnw o fynediad, yn enwedig i’r rhieni hynny a allai fod yn ceisio llywio drwy system a all fod yn gymhleth, weithiau am y tro cyntaf erioed.

Yn olaf, dim ond gair ar drosglwyddo i'r trefniadau newydd, mae hyn yn destun cryn dipyn o bryder ar hyn o bryd, yn enwedig i rieni a disgyblion sydd eisoes yn y system bresennol ac yn cael cymorth rhagorol, mewn rhai achosion, ar draws y wlad. Bydd llawer o'r rhieni hynny’n bryderus iawn y gallai’r trefniadau newydd olygu bod eu plant yn cael llai o gefnogaeth yn y dyfodol. Rwy'n meddwl ei bod hi’n bwysig, Weinidog, eich bod yn rhoi ar y cofnod rhyw fath o sicrwydd am y gefnogaeth a ddarperir iddynt: na chaiff hi ei lleihau o ganlyniad i'r Bil, a bod y plant hynny sydd eisoes yn y system, yn cael cymorth—. Ie, yn hollol, mae'n briodol adolygu’r gefnogaeth honno o bryd i'w gilydd, ond does dim byd yn y Bil hwn a fyddai'n peri lleihau’r cymorth hwnnw i'r plant hynny. Rwy’n meddwl, efallai, Weinidog, pe gallech roi rhywfaint o sicrwydd inni ynglŷn â hynny, y byddai croeso mawr i hynny. Fel y dywedais ar y dechrau, rwy'n falch iawn o weld y Bil yn cael ei gyhoeddi. Rwy’n gwerthfawrogi’n fawr iawn y ffordd yr ydych wedi bod yn gweithio ar sail drawsbleidiol, a gyda rhanddeiliaid hyd yn hyn. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda chi i wella’r Bil hwn drwy'r broses ddeddfwriaethol cyn iddo o'r diwedd ddod yn gyfraith.

Rwy'n ddiolchgar i lefarydd y Ceidwadwyr am ei sylwadau caredig. Rwy’n gwybod bod y Ceidwadwyr wedi chwarae rhan bwysig yn natblygiad y ddeddfwriaeth hon, a bod Angela Burns wedi cadeirio'r pwyllgor yn y Cynulliad blaenorol. Byddwn yn sicr yn cofnodi fy niolch i Angela am y gwaith a wnaeth ar y pryd. Yn sicr, mae wedi ein helpu i ddatblygu'r drafft newydd.

Rwy'n ddiolchgar i Darren am edrych ar y Bil, o ran yr hyn y gwnaethom ei gyhoeddi ddoe, ond hefyd y broses a'r rhaglen drawsnewidiol ehangach yr ydym yn dechrau arni ar hyn o bryd. Felly, heb ddymuno bod yn anfoesgar yn syth bin, byddwn yn dweud yn ysgafn iawn nad ydym yn ceisio dal y GIG i gyfrif yn y diwygiadau hyn. Yr hyn yr ydym ni’n ceisio ei wneud yw sicrhau bod y GIG yn gweithio'n ddi-dor gydag awdurdodau lleol, gydag ysgolion, gyda'r gwasanaethau addysgol, er mwyn sicrhau bod y plentyn yn dod yn gyntaf, ac nid pa mor hawdd ydyw i rai gweithwyr proffesiynol weld bod y gwasanaethau hyn yn cael eu darparu. Anghenion y plentyn yw’r hyn yr ydym yn sôn amdano, a lles y plentyn a ddylai ddod yn gyntaf, yn ail ac yn drydydd. Diben y ddeddfwriaeth hon yw dod â’r gwasanaethau hynny at ei gilydd. Mae’r pwynt olaf a wnaethpwyd am y darpariaethau a’r cymorth presennol i ddysgwyr yn un yr hoffem adeiladu arno, nid ei leihau. Yn sicr, pwysigrwydd sicrhau bod gennym y gwasanaethau hynny ar waith i adeiladu arnynt—dyna'r hyn yr ydym yn ceisio ei wneud yn rhan o’r agenda drawsnewidiol ehangach hon.

Dewch imi ddweud, o ran anghenion iechyd a'r mater a godwyd gan Llyr Gruffydd hefyd—mater, rwy’n ymddiheuro, na wnes ei ateb yn llawn, nac, a dweud y gwir, o gwbl. Rwy’n ymddiheuro am hynny. Rydym yn credu bod gan awdurdodau lleol a chyrff llywodraethu eisoes gyfrifoldebau i gefnogi plant a phobl ifanc sydd ag anghenion gofal iechyd. Rydym yn darparu ac yn adolygu canllawiau penodol ar y materion hyn, a gyhoeddir yn y flwyddyn newydd. Os yw Aelodau, ar ôl darllen drwy’r canllawiau hynny, yn credu bod angen eu gwella neu eu cryfhau, cawn gyfle i wneud hynny yn y flwyddyn newydd. Dewch imi ddweud hyn: nid yw’r Bil yn sôn am y materion hynny, ond mae ein meddyliau’n agored i sgyrsiau am y materion hynny. Os na fydd y canllawiau a gyhoeddir yn darparu'r math o sicrwydd yr hoffai pobl ei weld, fe wnawn ni ystyried hynny yng Nghyfnod 2.

O ran cludiant, rydym yn ymwybodol bod deddfwriaeth eisoes yn rhoi sylw i gludiant i ddysgwyr. Nid ydym yn credu bod angen haen ychwanegol o ddeddfwriaeth ar y materion hyn, ond rydym yn cydnabod grym y ddadl, ac rydym yn cydnabod yr hyn sydd wedi'i ddweud am allu pobl i gael mynediad at y cyrsiau a'r cymorth sydd ei angen, ac y bydd y cymorth gofynnol yn golygu weithiau bod angen cludiant hefyd. Os ydym yn credu, wrth edrych drwy’r broses o graffu ar y ddeddfwriaeth hon, bod angen cryfhau'r ddeddfwriaeth bresennol ar gludiant, yna, yn amlwg, mae hynny'n rhywbeth yr ydym yn barod i'w ystyried. Ar hyn o bryd, rydym yn credu bod y ddeddfwriaeth bresennol yn cwmpasu pob un o'r materion hyn.

Rwyf wedi bod yn gohebu â Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn y dyddiau diwethaf am faterion trawsffiniol. Rydym yn cael sgwrs am y materion hyn. Am rai o'r materion hyn, rydym yn cael sgwrs gadarn; ar eraill, rydym yn cael sgyrsiau o natur wahanol. Ond gadewch imi ddweud hyn: mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn cydnabod yr agenda polisi, ac rwy’n meddwl bod y ddwy Lywodraeth yn rhannu'r un uchelgais ar gyfer ein dysgwyr, a'r hyn y byddwn yn ceisio ei wneud yw sicrhau bod gennym wasanaeth di-dor ar gael ar draws y ffin. Mae'n bwysig, cyn belled ag y mae dysgwyr dan sylw, bod y ffin yn dod bron yn anweledig, a bod pobl yn gallu cael mynediad at y gwasanaethau sydd eu hangen arnynt lle bynnag y mae’r gwasanaethau hynny wedi'u lleoli, a’n bod yn darparu deddfwriaeth sy'n galluogi hynny i ddigwydd. Fe gafwyd rhai problemau trawsffiniol. Rwy’n cydnabod hynny, ond, yn sicr, rwy’n gobeithio bod y ddeddfwriaeth yn mynd i’r afael â nhw.

Bydd yr Aelodau'n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg eisoes wedi bod yn glir iawn, iawn yr hoffai weld ysgolion yn rhannu gwasanaethau ac yn rhannu cyfleusterau, ac mai’r hyn yr hoffem ei wneud yw cyflwyno hyblygrwydd i ysgolion bach, yn enwedig, i allu cael mynediad at ragoriaeth o ran y gefnogaeth sydd ei hangen ar gyfer dysgwyr. Bydd y ddeddfwriaeth hon yn adeiladu ar yr uchelgeisiau hynny, ac mae’n ddigon posibl y bydd y ddeddfwriaeth hon yn brawf i’r uchelgeisiau hynny hefyd. Yn sicr, bydd y newidiadau a amlinellodd Ysgrifennydd y Cabinet yma rai wythnosau'n ôl yn galluogi a, gobeithio, yn sicrhau bod gan ysgolion yr hyblygrwydd i sicrhau bod gennym fynediad at y gwasanaethau gorau ac y byddant yn gallu rhannu gwasanaethau lle bo angen.

O ran gweithwyr iechyd proffesiynol, mae’r agenda drawsnewidiol ehangach, a'r rhaglen drawsnewidiol ehangach, yn un sy'n edrych ar ddod â phobl at ei gilydd, cryfhau'r system, cryfhau’r hyn sydd ar gael inni, a galluogi pobl i weithio gyda'i gilydd. Bydd arweinydd clinigol dynodedig ym mhob bwrdd iechyd unigol, rwy’n gobeithio, yn galluogi hynny i ddigwydd, fel nad oes gennym y ffyrdd beichus, or-gymhleth o weithio yr ydym wedi’u gweld yn rhy aml rhwng gwahanol elfennau ar ein gwasanaethau cyhoeddus. Felly, pan fyddwn yn dadlau ac yn trafod y materion hyn yn ystod Cyfnod 1 a Chyfnod 2, rwy’n gobeithio y cawn y cyfle i brofi cryfder y Bil hwn—i brofi cryfder y Bil a'r cod, y canllawiau statudol a gyhoeddir ym mis Chwefror—i'n galluogi ni i ddeall a oes angen inni wneud darpariaethau pellach i sicrhau bod y gwasanaethau hyn yn gallu gweithio gyda'i gilydd.

Ac, i gloi, gwnaf ymddiheuro i'r Dirprwy Lywydd, a oedd, wrth gwrs, yn gadeirydd y pwyllgor hwnnw. [Chwerthin.]

Mae hynny'n hollol iawn. Lynne Neagle.

Diolch, Ddirprwy Lywydd a chyn Gadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. [Chwerthin.] Ac am waith da a wnaeth hi yno, hefyd.

Diolch am eich datganiad, Weinidog. Roeddwn i mor falch o weld y Bil hwn yn cael ei gyflwyno ddoe, ac rwy’n meddwl bod y sgyrsiau yma heddiw’n dangos lefel bron yn ddigynsail, a dweud y gwir, o gefnogaeth drawsbleidiol i greu darn o ddeddfwriaeth sydd wir yn gweithio ar gyfer plant a phobl ifanc yng Nghymru, gan ystyried yr anawsterau yr ydych wedi tynnu sylw atynt lle mae rhieni yn aml yn eu cael eu hunain yng nghanol brwydr hirfaith i gael y gwasanaethau sydd eu hangen arnynt. Hefyd, hoffwn groesawu yn bersonol yr ymagwedd gydweithredol yr ydych wedi ei dangos tuag ataf fel Cadeirydd y pwyllgor a'r sicrwydd yr ydych wedi ei roi i’r Siambr am barhau yn y modd hwnnw heddiw.

Mae llawer o'r pwyntiau yr oeddwn am eu gwneud wedi cael sylw, ac rwy'n edrych ymlaen at y craffu manwl yn y pwyllgor. Roeddwn am sôn am ddau bwynt penodol, ac mae’r ddau’n ymwneud ag iechyd. Y cyntaf oedd: yn eich ateb i Darren Millar, dywedasoch nad ydych yn gweld y Bil fel cyfrwng i ddal y gwasanaeth iechyd i gyfrif, ac rwy’n cydnabod hynny’n llawn. Ond a gaf i ofyn ichi a ydych chi hefyd yn cydnabod, mewn llawer o achosion lle mae rhieni’n ymladd i gael gwasanaethau, mai’r diffyg mynediad at wasanaeth iechyd sydd mewn gwirionedd yn creu’r rhwystr rhag iddynt gael y cymorth addysgol sydd ei angen arnynt? Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn ymdrin â hynny drwy'r ddeddfwriaeth hon.

Roedd y pwynt arall hefyd yn ymwneud ag anghenion meddygol. Fel y gwyddoch, rwyf wedi bod yn gweithio gyda Diabetes UK a’r Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant i geisio gweld a allwn gael hynny wedi’i gynnwys yn y ddeddfwriaeth hon. Rwy'n clywed yr hyn yr ydych yn ei ddweud—nad yw i mewn yno ar hyn o bryd—ond hefyd eich sicrwydd eich bod yn agored i wrando ar safbwyntiau ar hynny. A gaf i ofyn a ydych yn cydnabod, er bod canllawiau newydd yn cael eu datblygu, bod teimlad cryf iawn, heb gynnwys dyletswydd statudol i ddiwallu anghenion meddygol ar wyneb y Bil, bod y canllawiau yn rhy aml yn cael eu gweithredu mewn ffordd anghyson, ac weithiau’n cael eu hanwybyddu? Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Yn amlwg, rwyf wedi cael fy hun i drafferth ofnadwy drwy geisio’n rhy galed i fod yn rhy neis ac yn rhy hael. Gallaf sicrhau Aelodau ar draws y Siambr na wnaiff hynny ddigwydd eto.

Rwy'n ddiolchgar i Lynne am ei dull o weithio fel Cadeirydd y pwyllgor. Bydd yr Aelodau'n gwybod bod y system pwyllgorau yn rhywbeth sy’n annwyl iawn imi, ac rwyf wedi gwasanaethu fel Aelod a Chadeirydd fel ei gilydd mewn pwyllgorau. Rwy’n gobeithio y gallwn roi’r holl wybodaeth angenrheidiol i'r pwyllgor er mwyn iddynt allu craffu mor fanwl â phosibl ar y ddeddfwriaeth hon. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn darparu'r wybodaeth ichi—yr wybodaeth ariannol a'r memoranda esboniadol y mae’r Gorchmynion Sefydlog yn eu mynnu—ond hefyd ein bod yn mynd ymhellach na hynny ac yn cyflwyno ichi’r math o ganllawiau y byddwn yn bwriadu eu rhoi i wasanaethau cyhoeddus er mwyn cyflawni'r ddeddfwriaeth hon. Byddwn hefyd yn ceisio ymgynghori ar sut yr ydym yn ceisio gweithredu’r ddeddfwriaeth hon hefyd, a byddwn yn ddiolchgar iawn am farn y pwyllgor am bob un o'r materion hynny.

O ran y pwyntiau a wnaethpwyd gan Lynne Neagle, rwy’n cytuno’n llwyr mai diffyg mynediad at wasanaethau'r GIG, yn rhy aml, sydd wedi effeithio ar deuluoedd ar hyd a lled y wlad. Mae hyn yn annerbyniol. Dewch inni ei gwneud yn hollol glir: mae'n annerbyniol, nid yw'n iawn, ac ni wnawn oddef system lle mae’n rhaid i deuluoedd a rhieni ymladd yn barhaus i gael y math o gefnogaeth sydd ei hangen ar eu plant er mwyn dysgu yn yr ysgol, neu ba bynnag leoliad ydyw.

Dyna yw pwrpas y ddeddfwriaeth hon. Dyna yw diben y rhaglen drawsnewidiol ehangach. Dyna'r weledigaeth, ond dyna hefyd yw beth y cawn ein dal i gyfrif amdano o ran cyflawni. Byddwn wedi methu os oes rhieni'n dal i orfod brwydro’n galed flwyddyn ar ôl blwyddyn i gael y gefnogaeth sydd ei hangen ar eu plant, sy’n ofynnol iddynt ac y dylent ei chael fel hawl. Diben y rhaglen drawsnewidiol hon yw newid hynny a chyflawni newid gwirioneddol i bobl ar draws y wlad. Rwy’n gobeithio, drwy ddod â'r system at ei gilydd, drwy sicrhau bod y plentyn yn ganolog, ein bod yn cyflwyno nid yn unig strwythur newydd, proses newydd, ffordd newydd o weithio, ond yn cyflwyno newid diwylliannol o fewn nifer o wahanol wasanaethau cyhoeddus er mwyn darparu’r gwasanaethau hynny. Mae'n rhaid imi ddweud hyn wrth yr Aelodau: rydym yn treialu hyn mewn gwahanol ysgolion ar hyn o bryd, ac mae'r hyn yr wyf wedi’i weld wedi bod yn gwbl ysbrydoledig o ran dod â phobl ynghyd i weithio gyda'i gilydd a darparu, drwy'r system IDP, y gefnogaeth sydd ei hangen ar y plentyn pan fo ei hangen. Mae'n gweithio yn y mannau lle’r ydym yn gallu ei darparu. Ein her ni heddiw yw creu fframwaith statudol sy'n golygu y caiff ei darparu ledled y wlad gyfan.

Rwy’n deall y pwynt sydd wedi’i godi am anghenion meddygol yn yr ysgol. Does gen i ddim problem gyda’r hyn y mae’r Aelodau wedi'i ddweud y prynhawn yma. Byddwn yn dweud: edrychwch ar y canllawiau pan gânt eu cyhoeddi yn y flwyddyn newydd. Mae'r gwahoddiad i barhau â'r sgwrs yn wahoddiad agored, ac mae'n un yr wyf yn gobeithio y byddwn yn gallu cytuno arno. Os yw Aelodau neu bobl eraill yn parhau i gredu nad yw’r canllawiau y byddwn yn eu cyhoeddi yn y flwyddyn newydd yn ddigonol, yna yn sicr byddwn yn ystyried o ddifrif gwneud newidiadau a gwneud gwelliannau yng Nghyfnod 2 yn ystod y ddadl am y Bil.

Diolch am eich datganiad, Weinidog. Mae llawer i'w argymell am y Bil anghenion dysgu ychwanegol, er bod y Bil yn codi nifer o gwestiynau yn fy meddwl. Mewn egwyddor, mae'r ddarpariaeth ar gyfer cod ymarfer yn gam da. Fodd bynnag, bydd llawer yn dibynnu ar gynnwys y cod a sut y caiff ei gymhwyso. Sut y byddwch yn sicrhau bod y cod ymarfer yn cyflawni ei amcanion? Er bod y Bil yn nodi unigolion y mae'n rhaid ymgynghori â nhw am gynnwys y cod, nid yw hyn yn cynnwys grwpiau sy'n cynrychioli plant a’u rhieni. Beth yw'r rheswm am hyn? Pam nad oes dyletswydd yn cael ei rhoi ar Weinidogion Cymru i ymgynghori â rhieni, plant a phobl ifanc ynglŷn â chod a fydd yn effeithio'n uniongyrchol arnynt? Rwy’n croesawu’r ffaith bod y Bil yn ei gwneud yn ofynnol i’r bobl sy'n gwneud penderfyniadau gynnwys plant, pobl ifanc a'u rhieni yn y broses o wneud penderfyniadau, ond pa bwysau a gaiff ei roi i’w barn yn y broses honno o wneud penderfyniadau? Bydd y gofyniad yn ddiystyr yn y pen draw os nad yw eu barn a'u dymuniadau’n cael digon o flaenoriaeth. Hefyd, bydd angen sefydlu strwythur effeithiol i sicrhau bod eu barn yn cael ei hystyried yn briodol. Sut y bydd y Gweinidog yn sicrhau bod y ddyletswydd hon yn gweithredu er lles pobl sydd ag anghenion dysgu ychwanegol a bod gan y bobl sy'n gwneud y penderfyniadau perthnasol yr adnoddau i gynnwys y dysgwyr a'u rhieni yn effeithiol?

Rwy’n croesawu'r ddarpariaeth yn y Bil i ffafrio lleoli plant ag anghenion dysgu ychwanegol mewn ysgolion prif ffrwd lle bo hynny'n bosibl. Mae ei gwneud yn anoddach i ysgolion prif ffrwd wrthod plentyn ag anghenion dysgu ychwanegol yn gam da. Fodd bynnag, dylid cofio, os yw ysgol brif ffrwd yn gwrthod plentyn ag anghenion dysgu ychwanegol, mae’n ddigon posibl bod hyn oherwydd, yn syml, nad oes ganddynt yr adnoddau i ddarparu ar gyfer y plentyn hwnnw. Sut yr ydych yn mynd i sicrhau bod ysgolion prif ffrwd yn cael y cymorth y bydd ei angen arnynt? Mae'r ddyletswydd a roddir ar ysgolion a gynhelir i dderbyn plant ag anghenion dysgu ychwanegol, os yw'r ysgol honno wedi’i henwi yn y cynllun datblygu unigol, i’w weld yn fesur cadarnhaol. Fodd bynnag, does dim gofyniad bod gan yr ysgol y gallu i gymryd y dysgwr ychwanegol. Felly, gallai'r ddyletswydd fod yn ffordd sicr o wneud llanastr o bethau os nad yw'r adnoddau angenrheidiol yn cael eu rhoi ar waith yn yr ysgol.

Ond does dim llawer o bwynt darparu'r adnoddau os na allwch warantu y cânt eu gwario fel y bwriadwyd. A all y Gweinidog roi sicrwydd inni y caiff digon o adnoddau eu darparu i'r ysgolion hyn ac y caiff unrhyw arian a ddarperir i awdurdodau lleol at y diben hwnnw ei neilltuo? Rwy’n nodi bod y Bil yn darparu ar gyfer system gofrestru ar gyfer darparwyr annibynnol. A all y Gweinidog roi rhywfaint o fanylion am sut y bydd y system gofrestru’n gweithio, ac yn benodol, a gaiff darparwyr annibynnol eu harchwilio’n ofalus cyn cael eu rhoi ar y gofrestr?

Nid yw'n ymddangos bod y Bil yn mynnu bod darparwyr annibynnol nad ydynt yn cael arian gan awdurdodau lleol yn cael eu cofrestru; mae’n ymddangos bod hynny’n gadael rhieni sy’n anfon plant i ysgolion arbenigol yn breifat ar eu pennau eu hunain o ran ansawdd yr addysg sy’n cael ei chynnig neu safonau’r staff. A fydd y gofrestr ar gael i rieni ei harchwilio? Fel y dywedais yn gynharach, mae llawer i'w argymell am y Bil hwn. Fodd bynnag, i weithredu'n effeithiol, bydd angen i awdurdodau lleol, ysgolion ac eraill sy’n gwneud penderfyniadau fod â’r prosesau, y staff a’r arian i allu ei weithredu. Heb hynny, ni fydd y Bil yn fawr o werth. Diolch.

Rwyf wedi dweud sawl gwaith wrth ateb nifer o gwestiynau ein bod yn ceisio cyflawni newid diwylliannol yn ogystal â newid strwythurol a statudol. Dewch imi ddweud hyn: rwy’n ymddiried mewn gweithwyr iechyd proffesiynol ac rwy’n ymddiried mewn arweinwyr ysgolion. Y dôn yr ydym wedi ceisio ei mabwysiadu yn y Llywodraeth yw gweithio gyda gweithwyr proffesiynol ac nid yn eu herbyn nhw, neu weithio ar sail drwgdybiaeth. Os ydych yn gwrando ar y gwaith y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei wneud o ran arweinyddiaeth addysgol, mae'n ymwneud â chreu tîm o bobl a fydd yn gweithio gyda'i gilydd. Nid yw’n golygu rhoi strwythurau ar waith sydd naill ai’n agored i gael eu cam-drin neu yno i ymdrin â drwgdybiaeth. Nid dyna ein hymagwedd yn y Llywodraeth hon ac nid dyna’r ymagwedd yr hoffwn ei defnyddio â'r ddeddfwriaeth hon.

Bydd y cod ymddygiad yn ganllaw statudol. Bydd ganddo rym y gyfraith a bydd yn rhywbeth a fydd yn sicrhau cysondeb o ran darpariaeth ar draws y wlad. Mae eisoes wedi bod yn seiliedig ar ymgynghori â'r gweithwyr proffesiynol a’r ymarferwyr ac â rhanddeiliaid dros y blynyddoedd diwethaf. Caiff ei gyhoeddi ym mis Chwefror er mwyn parhau i roi sail i waith craffu yma yn y lle hwn, ond hefyd er mwyn galluogi ymarferwyr, rhanddeiliaid ac eraill i ddeall nid yn unig y ddeddfwriaeth, ond sut y caiff y ddeddfwriaeth ei gweithredu. Yna byddwn yn ymgynghori eto ar faterion sy’n ymwneud â gweithredu i sicrhau nad ydym yn unig yn cyflwyno'r system orau bosibl ond yn ei darparu yn y ffordd orau bosibl.

Mae’r holl wahanol ddulliau ymgynghori, dadlau a thrafod hyn wedi’u cynllunio i’n galluogi i glywed gan bobl ac i weithio gyda phobl. Rwyf wastad wedi ceisio rhoi pwyslais mawr, o ran yr hyn yr ydym yn ceisio ei wneud yma ac mewn meysydd eraill yn ogystal, ar weithio gyda gweithwyr proffesiynol, a gweithio gyda nhw ar sail ymddiriedaeth.

Mae'r pwyntiau am wneud penderfyniadau’n bwyntiau sydd wedi’u gwneud yn dda. Mae yna, yn rhy aml, achosion lle mae teuluoedd, rhieni, pobl ifanc a phlant yn teimlo bod penderfyniadau’n cael eu gwneud ar eu cyfer a’u cyfleu iddynt, nid gyda nhw a ganddyn nhw. Diben a thôn hyn yw symud oddi wrth y system honno: ein bod yn creu system sy'n canolbwyntio ar y plentyn neu’r unigolyn, ein bod yn gwneud penderfyniadau gyda'r teulu, gyda'r unigolyn, gyda'r plentyn, gyda'r person ifanc, a’n bod yn gwneud y penderfyniadau hynny ar y cyd, gan fanteisio ar gymorth, cefnogaeth a chyngor gweithwyr proffesiynol ac ymarferwyr sydd â'r wybodaeth a'r arbenigedd i lywio’r penderfyniadau hynny. Mae'r rhain yn benderfyniadau sy'n cael eu gwneud gyda'r plentyn a gyda'r teulu, nid dim ond ar eu cyfer a’u cyflwyno iddynt. Dyna'r math o newid diwylliannol yr ydym ni’n ceisio mynd ar ei drywydd a’i gyflawni drwy'r rhaglen drawsnewidiol hon.

O ran yr adnoddau sydd ar gael i ysgolion, yn amlwg rydym eisiau i blant sydd ag anghenion dysgu ychwanegol gael eu haddysgu yn rhan o'r gymuned ehangach. Nid ydym yn dymuno i’r plant hynny gael eu tynnu allan o'u cymunedau eu hunain, ac eithrio lle mae hynny'n hollol angenrheidiol a lle mae angen cymorth a chefnogaeth arbenigol, ac rydym wedi trafod materion yn ymwneud â chludiant a sut yr ydym yn gwneud hynny, boed yng Nghymru neu dros y ffin, er mwyn gwneud hynny, ac yn sicr, byddwn yn gwneud hynny lle bo angen. Ond y peth allweddol yr hoffem ei gyflawni yw bod pawb yn teimlo’n rhan werthfawr o gymuned yr ysgol ac yn rhan werthfawr o amgylchedd yr ysgol. Yr hyn yr wyf yn gobeithio y gallwn ni ei wneud, gan weithio gydag arweinwyr ysgolion, yw darparu'r adnoddau sydd eu hangen arnynt i wneud hynny. Rwy'n teimlo'n gryf iawn bod gennym arweinyddiaeth wych mewn ysgolion a cholegau ledled Cymru. Yr hyn yr hoffai’r Llywodraeth hon ei wneud yw gweithio gyda'r bobl hynny i ddarparu'r gorau ar gyfer ein plant a’n pobl ifanc.

Diolch yn fawr iawn. Rydym wedi cael pob un o'r prif siaradwyr, ac rwyf wedi caniatáu iddynt ofyn llawer o gwestiynau. Mae hynny'n ein gadael mewn cyfyng-gyngor: mae gennym bum siaradwr ar ôl ac ychydig iawn o amser. Felly, a gaf i ofyn am ddatganiadau agoriadol cyflym yn unig ac yna’r cwestiwn? Weinidog, os gallwch chi ateb yn gryno, hefyd, byddai hynny o gymorth. Julie Morgan.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n croesawu'r Bil, ac mae llawer o Aelodau eisoes wedi cyfeirio at y brwydrau y mae teuluoedd yn teimlo bod yn rhaid iddynt ymgymryd â nhw er mwyn cael y cyfleoedd cywir i’w plant sydd ag anghenion dysgu ychwanegol, felly rwy'n meddwl bod hwn yn bendant yn gam i'r cyfeiriad cywir, ac rwy’n ei groesawu’n fawr iawn. Mae llawer o'r pwyntiau wedi cael sylw. Yr un pwynt penodol yr oeddwn am ei godi oedd cyfranogiad y plant a phobl ifanc yn y broses. Rwy’n falch iawn y bydd y broses nawr yn cael ei chanoli o amgylch anghenion y person ifanc a’r teulu, ond rwy’n arbennig o bryderus bod pob ymdrech yn cael ei gwneud i gefnogi, yn enwedig, y person ifanc yn y broses honno. Rwy'n meddwl ein bod ni eisoes wedi cael rhywfaint o drafodaeth am y cymorth i'r teulu, ond gall fod gan rai o'r plant a'r bobl ifanc hyn anghenion cymhleth iawn, ac rwy’n meddwl ei bod yn bwysig iawn, os oes ganddynt anawsterau cyfathrebu, er enghraifft, y cymerir pob cyfle i roi amrywiaeth o wahanol adnoddau iddynt fel y gellir deall eu barn a rhoi’r cyfle iddynt fynegi eu hunain. Rwy'n credu mai dyna'r pwynt y mae Coleg Brenhinol y Therapyddion Iaith a Lleferydd yn ei wneud yn arbennig: bod angen cymhorthion gweledol ar blant, mapiau siarad ac amrywiaeth eang o adnoddau, os yw'n mynd i fod yn ystyrlon ac os yw'r plant a'r bobl ifanc a'r teuluoedd yn mynd i fod wrth wraidd y ddeddfwriaeth hon. Ac os ydynt, bydd yn llwyddiant; mae hynny’n sicr. Bydd yn rhaid inni wneud ymdrech fawr i sicrhau eu bod yn cael eu cefnogi a bod y plant, yn arbennig, yn cael y cymorth unigol hwn i gael eu llais wedi’i glywed ac i fod yn rhan o'r broses.

Rwy’n cytuno’n llwyr â'r pwyntiau a wnaeth yr Aelod. Rwy'n meddwl ei bod hi'n hollol gywir. Does dim pwynt i Weinidog sefyll yn y Siambr hon a dweud bod yn rhaid iddo ganolbwyntio ar yr unigolyn a chanolbwyntio ar y plentyn os nad ydym yn rhoi ar waith y dulliau a'r mecanweithiau i sicrhau bod hynny'n digwydd mewn gwirionedd. Mae hynny'n golygu edrych ar yr holl faterion y mae’r Aelod wedi eu codi a sicrhau bod yr holl faterion hynny’n cael eu rhoi ar waith i alluogi'r plentyn neu'r person ifanc unigol, nid yn unig i fod yn ganolog i ddamcaniaeth gwneud penderfyniadau, ond yn ganolog i wneud y penderfyniadau hynny yn ymarferol hefyd.

Da iawn, Weinidog. Rwy'n hynod o falch o weld y Bil hwn ger ein bron heddiw. Doeddwn i wir ddim yn meddwl y byddem yn ei weld ac, a dweud y gwir, Huw Lewis, er clod tragwyddol iddo, a dynnodd yr un diwethaf, oherwydd nad oedd yn gallu ennill tir mawr o ran darparu’r elfen iechyd y mae ei hangen arnom yma. Rydych chi wedi gwneud hynny ac rwy’n falch iawn ag ef. Dydy’r Bil ddim 100 y cant yn iawn—mae llawer y gellid ei wneud o hyd, a gallwn fynd drwyddo fesul llinell, ond nid wyf yn mynd i wneud hynny, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o glywed hyn, yn enwedig gan mai fi a drefnodd ac a arweiniodd camp yr wrthblaid a wnaeth i’ch Llywodraeth gytuno i gyflwyno’r Bil hwn.

Mae dau beth yr wyf yn meddwl bod yn rhaid i’r Bil hwn eu cyflawni. Y cyntaf yw addysg dda i'r plant hynny sydd ei angen, oherwydd bydd 22 y cant—ychydig o dan chwarter—o’n pobl ifanc yn tyfu i fyny i fod yn ychydig o dan chwarter ein hoedolion nad ydynt yn gallu bod cystal ag y gallant fod ac nad ydynt yn gallu cyfrannu at ein cymdeithas, helpu ein heconomi, ychwanegu atom na theimlo parch atynt eu hunain, yn y bôn. Felly, yn sicr, gallu eu haddysgu nhw yw eich prif amcan.

Yr ail amcan, Weinidog, ac rwyf mor falch o glywed yr holl bethau yr ydych chi wedi’u dweud y prynhawn yma, yw ailadeiladu ymddiriedaeth gyda'r teuluoedd a'r rhieni. Ddydd Gwener, gwelais gwpl gyda phlentyn awtistig iawn, a ddaeth i fy ngweld am fod SNAP Cymru wedi bod yn gweithio—un swyddog yno—gyda hwy ers blynyddoedd i gael datganiad ar eu cyfer. Mae’r swyddog hwnnw bellach yn gweithio i'r cyngor lleol ac, yn sydyn, mae’r un person â'r un hyfforddiant yn dweud, 'Does dim angen datganiad arnoch ar gyfer y plentyn hwnnw—does dim angen ein help ychwanegol ar y plentyn hwnnw.' Pam? Cyllid. Mae gan gynghorau sir agenda wahanol ac mae gan y trydydd sector agenda wahanol i deuluoedd. Mae’n rhaid i unrhyw beth a phopeth y mae’r Bil hwn yn ei wneud ymwneud â chael gwared ar y tensiwn hwnnw a chaniatáu i rieni fynd yn ôl dro ar ôl tro at yr awdurdodau perthnasol, oherwydd bydd eu plant yn newid ac yn datblygu—bydd rhai’n gwella, bydd rhai’n gwneud cynnydd, bydd rhai na fyddant byth yn newid a bydd rhai’n gwaethygu.

Yr un peth sydd yn y Bil, ac yr wyf yn pryderu ychydig amdano, yw ei bod yn ymddangos nad yw’n caniatáu i rywun fynd yn ôl am ailasesiad wedi ichi gael yr asesiad cyntaf hwnnw. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda chi drwy Gyfnodau 1, 2 a 3 i gyflwyno hyn.

Fy nghwestiwn olaf ichi yw hyn: a allech chi, ar gyfer y cofnod, wneud ymrwymiad pendant—? Mae’r broses ddeddfwriaethol yn tueddu i fod â’i bwyell ei hun—amser. Rydym yn ymroddedig iawn i bob un o'n camau—mae'n rhaid iddo fynd drwy bwyllgor yn y modd priodol. Os, yn ystod y broses hon, y daw'n amlwg bod angen inni gymryd saib, cymryd seibiant bach, ymgynghori â mwy o rieni ac ymgynghori â rhanddeiliaid, a wnewch ymrwymo i atal y broses ddeddfwriaethol? Dydw i ddim yn gofyn ichi ei ohirio na’i atal am fisoedd—yn llythrennol, dim ond sôn yr ydym am wneud yn siŵr bod yna graffu digonol gan bob plaid, oherwydd hwn yw’r un Bil y gallai’r holl bleidiau a’r holl wleidyddion yn y lle hwn wir ei gyflwyno i Gymru a fyddai'n gwneud gwahaniaeth rhagorol i'r bobl yn ein gwlad ni ac, yn y pen draw, i’n gwlad ni.

Rwy'n gobeithio y gallaf roi’r ymrwymiad hwnnw ichi. Wrth gwrs, mater i'r Cynulliad Cenedlaethol yw’r broses ddeddfwriaethol, nid i’r Llywodraeth, ond dewch imi ddweud hyn: nid fy mwriad yw cadw at amserlen os nad yw’r amserlen honno’n cyflawni craffu cadarn ac yn ein galluogi ni i wneud y gwelliannau yr ydym yn teimlo eu bod yn ofynnol gan hynny. Rwy’n gwybod bod Lynne Neagle, fel Cadeirydd y pwyllgor, yn gwbl ymroddedig i sicrhau bod gennym graffu cadarn ar waith, ac rwy'n gwbl hyderus y bydd y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn cael y cyfleoedd i graffu, ond wedyn, yn hanfodol , i wneud y gwelliannau yr ydym yn credu eu bod yn angenrheidiol.

Dewch imi ddweud hyn: rwyf wedi eistedd ar ddigon o bwyllgorau deddfwriaeth ac wedi treulio llawer o flynyddoedd ar y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, felly rwy’n gobeithio fy mod yn deall y materion hyn. Nid fy mwriad—. Ni fyddaf yn syml yn ceisio atal gwelliannau'r gwrthbleidiau am eu bod wedi’u geirio'n wael neu am ein bod yn anghytuno â hyn a’r llall. Fy mwriad yw dilyn proses fel y bydd y Bil hwn yn dod yn gyfraith. Bydd yn dod yn gyfraith dda, bydd yn gyfraith wych a bydd yn darparu’r hyn yr ydym yn ei ddweud—bydd yn cyflawni ein gweledigaeth, bydd yn cyflawni ein huchelgeisiau, ond, yn bennaf oll, bydd yn darparu ar gyfer y bobl sydd ag angen y ddeddfwriaeth hon.

Mae'r bobl y gwnaethoch ddisgrifio eu cyfarfod ddydd Gwener—. Dewch imi ddweud hyn wrthych: cyfarfûm â rhieni plant awtistig ddoe yn fy etholaeth a chefais sgwrs debyg iawn gyda nhw. Rwy’n benderfynol o beidio â’u siomi, ac os yw hynny'n golygu ein bod yn cymryd mis neu ddau yn ychwanegol i’w wneud yn iawn, felly y bydd hi—gadewch inni fod yn hollol glir ynglŷn â hynny. Rydych yn llygad eich lle: mae angen inni ailadeiladu ymddiriedaeth, ac nid ydych yn ailadeiladu ymddiriedaeth drwy geisio rhuthro rhywbeth.

Dawn Bowden.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Byddaf yn ceisio cadw hyn yn gryno ond—

Ie, dim ond cwestiwn, os gwelwch yn dda.

Nid wyf yn siŵr a allaf, felly os ydych yn mynd i fy atal—

Byddaf yn eich atal. Ewch ymlaen—ymlaen â chi.

[Yn parhau.]—efallai y bydd yn rhaid imi ysgrifennu at y Gweinidog, oherwydd mae hwn yn fater eithaf cymhleth.

Yn ddiweddar, cynhaliais ddigwyddiad yma yn y Senedd, i godi ymwybyddiaeth o rywbeth a elwir yn syndrom Irlen. I'r rhai ohonoch nad oeddech yn gallu dod draw i’r digwyddiad, mae syndrom Irlen yn broblem canfyddiad gweledol a all effeithio ar blant ac oedolion o bob oed, ond mae rhieni plant sydd â syndrom Irlen yn cael anhawster o ran (a) adnabod y cyflwr, a (b) cael triniaeth iddo. Mae'n achosi anawsterau darllen a dysgu, sensitifrwydd i olau, cur pen, meigryn, problemau â chanfyddiad o ddyfnder, ac yn y blaen. Ac mae'n arbennig o arwyddocaol yn ifanc, oherwydd mae'n effeithio ar berfformiad plentyn, ac yn gyffredinol nid yw'n cael ei adnabod fel Irlen. Yn gyffredin, mae'n cael diagnosis anghywir o ddyslecsia, ac, o ganlyniad, nid yw triniaeth briodol yn cael ei darparu, er bod y cyflwr yn hawdd iawn ei drin â throshaenau a lensys lliw. Felly, pan nad yw plentyn yn gwneud cynnydd yn gynnar, dylai fod ysgolion yn edrych ar syndrom Irlen fel rheswm posibl, cyn iddynt ddechrau edrych ar ddyslecsia neu ADHD, neu o leiaf ar yr un pryd.

A allwch ddod i gwestiwn, os gwelwch yn dda?

Y cwestiwn yw, oherwydd rwyf hefyd wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd addysg a'r Ysgrifennydd iechyd am hyn, oherwydd dim ond un awdurdod lleol yng Nghymru—cyngor Caerffili—sy’n cydnabod syndrom Irlen mewn gwirionedd, ac sydd â sgrinwyr Irlen yn yr ysgolion, sy'n gweithio’n gynnar i geisio rhoi diagnosis o’r broblem benodol hon. Nawr, y cwestiwn, am wn i, yw a all y Gweinidog edrych ar y posibilrwydd, o fewn paramedrau’r Bil hwn, ac o dan y cod, o gynnig sgrinio cynnar ar gyfer Irlen ym mhob ysgol yn unol â'r cod drafft a nodwyd, fel y byddai ei adnabod ac ymyrryd yn gynnar yn dod o fewn y cwmpas. Mae llawer iawn mwy iddi na hynny, Gadeirydd—

Oes, mae’n siŵr.

Rwy'n meddwl eich bod chi wedi cael y pwynt.

Rwy'n meddwl ein bod ni wedi cael y pwynt, ond rwy’n meddwl bod llawer o gyflyrau eraill yr hoffai pobl eu codi hefyd. Felly, Weinidog.

A gaf i ddweud hyn? Mae'n amlwg bod gan yr Aelod bwynt da iawn i’w wneud yn ei sylwadau. Mae ei sylwadau ar y cofnod. Byddaf yn ysgrifennu ati i roi ymateb llawnach i hynny, a byddaf yn rhoi’r ohebiaeth honno yn y Llyfrgell i’r holl Aelodau ei gweld.

Diolch. Mark Isherwood.

Rwy'n credu efallai mai fi yw’r unig Aelod sydd ar ôl o bwyllgor yr ail Gynulliad a gynhyrchodd yr adroddiad tri chyfnod y mae’r cynigion hyn yn seiliedig arnynt. Mae hynny'n mynd yn ôl yn bell, ac mae hyn yn ailadrodd llawer o argymhellion y pwyllgor hwnnw. Cawsom dystiolaeth gan y Farwnes Warnock; ei hargymhellion gwreiddiol hi a arweiniodd at gyflwyno datganiadau yn 1981. A dywedodd hi wrthym fod y system wedi dod yn ddiangen o fiwrocrataidd, mai’r bwriad gwreiddiol oedd y gallai fod angen datganiadau ar 1 y cant o ddisgyblion a bod hynny wedi codi i 5 y cant, ond, serch hynny, bod yr angen i ddiogelu anghenion y garfan benodol honno ag anghenion penodol cymhleth yn dal i fodoli.

Sut y byddwch chi’n sicrhau, felly, ac yn tawelu meddyliau rhieni fel fi, a llawer o bobl eraill, a oedd yn gorfod brwydro am ddatganiad, i gael mynediad at y gwasanaethau a oedd fel arall yn cael eu dogni; rhieni fel fi ac eraill, a oedd, ar ôl cael datganiad, yn gallu, dim ond oherwydd ei statws cyfreithiol, cael mynediad at wasanaethau a gafodd eu tynnu’n ôl oddi wrth fy mhlentyn ac eraill yn ei uned, oherwydd bod y datganiad hwnnw gennym; a rhieni ledled Cymru sydd wedi gweld cyfraddau eithrio plant heb ddatganiadau, ond sydd ag anghenion dysgu ychwanegol, yn dyblu ers i’r pwyslais ar ddatganiadau gael ei dynnu’n ôl, na fydd disodli dogfen gyfreithiol, sef y datganiad, â’ch cynigion ar gyfer cynllun datblygu unigol generig i ddiwallu anghenion pob dysgwr, yn lleihau’r statws cyfreithiol a’r cryfder a ddarparodd y ddogfen gyfreithiol honno—y datganiad pwysig iawn hwnnw—i rieni fel fi, a'r statws y mae’n parhau i’w ddarparu i lawer o rieni eraill ledled Cymru?

Rwy’n cydnabod pŵer a chryfder ei ddadleuon, ond y diben yw symud oddi wrth y system honno. Mae'r Aelod wedi rhoi disgrifiad da iawn o system sy'n methu, ac nid ydym am ddilyn na chynnal system nad yw’n darparu'r gwasanaethau sy'n ofynnol gennym, boed hynny ar gyfer ei deulu ef neu ar gyfer teuluoedd eraill. Ac, o ganlyniad, sail, os hoffwch chi, y system newydd hon yw'r cynllun datblygu unigol, a fydd yn ein galluogi i ddeall anghenion plentyn ac yna ddiwallu’r anghenion hynny heb fod angen yr ymgyrchu gwrthdrawiadol, y dadlau a’r ymladd sydd wedi eu disgrifio'n dda gan yr Aelod ac eraill y prynhawn yma. Rydym yn cydnabod nad yw'r system bresennol yn addas at ei diben, nad yw'n gweithio, a dyna pam yr ydym am ei disodli â system wahanol, system sy'n golygu ein bod yn symud oddi wrth y math hwnnw o ymagwedd wrthwynebol at un sy'n seiliedig ar gydweithio a chydweithredu. Mae arnom angen profiad a gwybodaeth Mark Isherwood ac eraill i'n galluogi i wneud hynny'n iawn, ac rwy’n edrych ymlaen at barhau â'r sgwrs yn ystod y broses graffu.

Diolch yn fawr iawn, Weinidog.

Symudwn ymlaen at eitem 4 ar yr agenda, sy'n ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith ar fanc datblygu Cymru. Ken Skates.