Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

13/12/2016

Cynnwys

Contents

1. 1. Cwestiynau i’r Prif Weinidog 1. 1. Questions to the First Minister
2. Cwestiwn Brys: Ysbyty Brenhinol Gwent 2. Urgent Question: Royal Gwent Hospital
3. 2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes 3. 2. Business Statement and Announcement
4. 3. Datganiad: Y Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 4. 3. Statement: The Additional Learning Needs and Educational Tribunal (Wales) Bill
5. 4. Datganiad: Banc Datblygu Cymru 5. 4. Statement: The Development Bank of Wales
6. 5. Datganiad: Strategaeth Tlodi Plant Cymru—Adroddiad Cynnydd 2016 6. 5. Statement: Child Poverty Strategy for Wales—Progress Report 2016
7. 6. Datganiad: Codau Cyfraith Cymru 7. 6. Statement: Codes of Welsh Law
8. 7. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Cyllid Troseddol 8. 7. Legislative Consent Motion on the Criminal Finances Bill
9. 8. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol Atodol (Rhif 2) ar y Bil Plant a Gwaith Cymdeithasol 9. 8. Supplementary Legislative Consent Motion (No. 2) on the Children and Social Work Bill
10. 9. Rheoliadau Ardrethu Annomestig (Symiau a Godir) (Cymru) 2016 10. 9. The Non-Domestic Rating (Chargeable Amounts) (Wales) Regulations 2016
11. 10. & 11. Rheoliadau Gofal Cymdeithasol Cymru (Ehangu Ystyr ‘Gweithiwr Gofal Cymdeithasol’) 2016, a Rheoliadau Gofal Cymdeithasol Cymru (Pennu Gweithwyr Gofal Cymdeithasol) (Cofrestru) 2016 11. 10. & 11. The Social Care Wales (Extension of Meaning of ‘Social Care Worker’) Regulations 2016, and the Social Care Wales (Specification of Social Care Workers) (Registration) Regulations 2016
12. 12. Cyfnod Pleidleisio 12. 12. Voting Time

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.

The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

1. 1. Cwestiynau i’r Prif Weinidog
1. 1. Questions to the First Minister

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda y prynhawn yma yw cwestiynau i’r Prif Weinidog, a’r cwestiwn cyntaf, Gareth Bennett.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question, Gareth Bennett.

Lleddfu’r Tagfeydd Traffig ar y Ffyrdd yng Nghanol De Cymru

Alleviating Road Traffic Congestion in South Wales Central

1. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i leddfu’r tagfeydd traffig ar y ffyrdd yng Nghanol De Cymru? OAQ(5)0344(FM)

1. What steps is the Welsh Government taking to alleviate road traffic congestion in South Wales Central? OAQ(5)0344(FM)

Well, sustainably improving infrastructure and transport links, reducing journey times and increasing transport choice, and focusing on the safety and reliability of the road network are priorities for this Government.

Wel, mae gwella seilwaith a chysylltiadau thrafnidiaeth yn gynaliadwy, lleihau hyd teithiau a chynyddu’r dewis o drafnidiaeth, a chanolbwyntio ar ddiogelwch a dibynadwyedd y rhwydwaith ffyrdd yn flaenoriaethau i'r Llywodraeth hon.

I thank the First Minister for his answer. As you will no doubt be aware, there are major housing developments planned for the edges of Cardiff, which will, undoubtedly, increase road traffic congestion in the next few years. Of course, we’re hopeful that the south Wales metro will eventually arrive. But, in the medium term, are there any steps that the Government here could take to alleviate any potential increases in road congestion, which could possibly turn Cardiff into what, increasingly, road users are saying is a glorified car park?

Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb. Fel y byddwch yn sicr yn ymwybodol, mae datblygiadau tai mawr wedi’u cynllunio ar gyfer cyrion Caerdydd, a fydd, heb amheuaeth, yn cynyddu tagfeydd traffig ar y ffyrdd yn ystod y blynyddoedd nesaf. Wrth gwrs, rydym ni’n obeithiol y bydd metro de Cymru yn cyrraedd yn y pen draw. Ond, yn y tymor canolig, a oes unrhyw gamau y gallai'r Llywodraeth yma eu cymryd i liniaru unrhyw gynnydd posibl i dagfeydd ar y ffyrdd, a allai o bosibl droi Caerdydd yn faes parcio enfawr, fel y mae defnyddwyr ffordd yn ei ddweud yn gynyddol?

Well, it’s a matter, of course, for the local authority to ensure that, when there is a development, section 106 is used to its fullest extent and that the community infrastructure levy can be used in order to make sure that infrastructure can be provided where there is development. And I’d expect any local authority in Wales to be able to do that. And, of course, the metro, in time, will be able to extend its reach to parts of the city and, indeed, beyond, where there is no heavy rail link and where light rail, for example, would make perfect sense in terms of moving people around.

Wel, mater i’r awdurdod lleol, wrth gwrs, yw sicrhau, pan fydd datblygiad, bod adran 106 yn cael ei defnyddio i'w heithaf ac y gellir defnyddio’r ardoll seilwaith cymunedol i wneud yn siŵr y gellir darparu seilwaith lle ceir datblygiad. A byddwn yn disgwyl i unrhyw awdurdod lleol yng Nghymru allu gwneud hynny. Ac, wrth gwrs, bydd y metro, ymhen amser, yn gallu ymestyn ei gyrhaeddiad i rannau o'r ddinas ac, yn wir, y tu hwnt, lle nad oes cyswllt rheilffordd trwm a lle byddai rheilffordd ysgafn, er enghraifft, yn gwneud synnwyr perffaith o ran symud pobl o gwmpas.

Does the First Minister agree that the completion of the cross-Valley link road in Mountain Ash will reduce congestion in this particular part of South Wales Central and, moreover, that it will play an important part in assisting the two-way flow of capital and labour in future economic schemes such as the Cardiff capital region?

A yw'r Prif Weinidog yn cytuno y bydd cwblhau'r ffordd gyswllt ar draws y Cymoedd yn Aberpennar yn lleihau tagfeydd yn y rhan benodol hon o Ganol De Cymru ac, yn ogystal, y bydd yn chwarae rhan bwysig i gynorthwyo’r llif dwyffordd o gyfalaf a llafur yng nghynlluniau economaidd y dyfodol, fel prifddinas-ranbarth Caerdydd?

Yes, I do. Transport links are important for two reasons, as the Member said—firstly, to enable people to get to work more quickly, but, also, to enable investment to flow more easily to communities where investment has been hard to attract in years gone by. So, for me, schemes like the metro, like the cross-Valley link, are important schemes in ensuring that people and investment can move more freely around.

Ydw, mi ydwyf. Mae cysylltiadau trafnidiaeth yn bwysig am ddau reswm, fel y dywedodd yr Aelod—yn gyntaf, i alluogi pobl i gyrraedd y gwaith yn gyflymach, ond, hefyd, i alluogi buddsoddiad i lifo'n haws i gymunedau lle bu’n anodd denu buddsoddiad yn y blynyddoedd a fu. Felly, i mi, mae cynlluniau fel y metro, fel y cyswllt ar draws y Cymoedd, yn gynlluniau pwysig i sicrhau y gall pobl a buddsoddiad symud o gwmpas yn fwy rhydd.

First Minister, in Europe, 460,000 people die prematurely each year from air pollution. Worldwide, the figure is 6.5 million. In Wales, thousands die every year, and the World Health Organization lists Cardiff as one of the worst areas for air pollution. Now, Labour’s plans for Cardiff include putting 10,000 extra cars on the roads. So, how is this consistent with the goals of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, taking into account that those 10,000 extra cars will breathe poisonous fumes all over my constituents?

Brif Weinidog, yn Ewrop, mae 460,000 o bobl yn marw cyn pryd bob blwyddyn o lygredd aer. 6.5 miliwn yw’r ffigur yn fyd-eang. Yng Nghymru, mae miloedd yn marw bob blwyddyn, ac mae Sefydliad Iechyd y Byd yn rhestru Caerdydd fel un o'r ardaloedd gwaethaf o ran llygredd aer. Nawr, mae cynlluniau Llafur ar gyfer Caerdydd yn cynnwys rhoi 10,000 o geir ychwanegol ar y ffyrdd. Felly, sut mae hyn yn cyd-fynd ag amcanion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, gan gymryd i ystyriaeth y bydd y 10,000 o geir ychwanegol hynny yn chwythu mygdarthau gwenwynig ar fy etholwyr?

Well, I fully expect, as I said earlier on, that any development should include the maximum use of section 106 agreements and the community infrastructure levy in order to make sure that sustainable transport links are put in place to those developments. It is correct to say that the days when development was driven entirely by the car have come to an end, and it’s important that all local authorities in Wales are able to, or do, look at sustainable transport options, as development occurs.

Wel, rwy’n llawn ddisgwyl, fel y dywedais yn gynharach, y dylai unrhyw ddatblygiad gynnwys y defnydd mwyaf posibl o gytundebau adran 106 a’r ardoll seilwaith cymunedol er mwyn gwneud yn siŵr bod cysylltiadau trafnidiaeth cynaliadwy yn cael eu sefydlu i’r datblygiadau hynny. Mae'n gywir i ddweud bod y dyddiau pan yr oedd datblygiad yn cael ei yrru yn gyfan gwbl gan y car wedi dod i ben, ac mae'n bwysig bod pob awdurdod lleol yng Nghymru yn gallu, neu yn ystyried dewisiadau trafnidiaeth cynaliadwy, wrth i ddatblygiad ddigwydd.

First Minister, I’d invite you to walk through Cogan if you want to really experience poor air quality—it’s quite astonishingly bad there. I walk through Cogan quite frequently. It’s clear that we need to reduce the number of needless journeys, or journeys that are not shared—so, you know, just one occupant driving the car. There are many quick wins we can gain, and that ought to be the other half of our active travel strategy. We’ve got a good law; we need to start to implement it.

Brif Weinidog, byddwn yn eich gwahodd i gerdded trwy Cogan os ydych chi wir eisiau cael profiad o ansawdd aer gwael—mae'n rhyfeddol o wael yno. Rwy'n cerdded trwy Cogan yn eithaf aml. Mae'n amlwg bod angen i ni leihau nifer y teithiau diangen, neu deithiau nad ydynt yn cael eu rhannu—felly, wyddoch chi, dim ond un o’r rhai yn y car yn gyrru. Ceir llawer o fuddugoliaethau cyflym y gallwn ni eu hennill, a dyna ddylai fod hanner arall ein strategaeth teithio llesol. Mae gennym ni gyfraith dda; mae angen i ni ddechrau ei gweithredu.

Well, firstly, this is a multi-pronged approach. Where there are immense traffic problems that cannot be resolved through public transport, they need to be dealt with. The M4 is such an issue. But we can’t rely on car-based transport forever. When the franchise transfers to the Welsh Government, we want to make sure that we have better-quality rolling stock on Cardiff suburban lines, the development of the metro, more light rail, in years to come, so that communities that have perhaps lost their links years ago to the heavy rail network are reconnected via the light rail network.

When it comes to cycling, we are very, very keen to make sure that more cities see cycling not just as a recreation but as a mode of transport. Cardiff has a network of cycle routes—they’re not all connected. Other towns and cities don’t do so well. It’s important for many cyclists that they’re not in the same lanes as traffic—their confidence isn’t strong enough for them to do that. So, we must do more through active travel, as the Member says, to make sure that all modes of sustainable transport are promoted.

Wel, yn gyntaf, mae hwn yn ddull amlochrog. Pan geir problemau traffig enfawr na ellir eu datrys trwy gludiant cyhoeddus, mae angen ymdrin â nhw. Mae'r M4 yn fater o'r fath. Ond ni allwn ddibynnu ar gludiant mewn ceir am byth. Pan fydd y fasnachfraint yn trosglwyddo i Lywodraeth Cymru, rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod gennym ni gerbydau o ansawdd gwell ar reilffyrdd maestrefol Caerdydd, datblygiad y metro, mwy o reilffyrdd ysgafn, yn y blynyddoedd i ddod, fel y gall cymunedau sydd efallai wedi colli eu cysylltiadau â'r rhwydwaith rheilffyrdd trwm flynyddoedd yn ôl yn cael eu hailgysylltu drwy'r rhwydwaith rheilffyrdd ysgafn.

O ran beicio, rydym ni’n awyddus dros ben i wneud yn siŵr bod mwy o ddinasoedd yn ystyried beicio nid yn unig fel gweithgaredd hamdden ond fel modd o deithio. Mae gan Gaerdydd rwydwaith o lwybrau beicio—nid ydyn nhw i gyd wedi’u cysylltu. Nid yw trefi a dinasoedd eraill yn gwneud cystal. Mae'n bwysig i lawer o feicwyr nad ydynt yn yr un lonydd â thraffig—nid yw eu hyder yn ddigon cryf iddyn nhw wneud hynny. Felly, mae'n rhaid i ni wneud mwy trwy deithio llesol, fel y mae’r Aelod yn ei ddweud, i wneud yn siŵr bod pob math o drafnidiaeth gynaliadwy yn cael ei hyrwyddo.

Datblygiadau Cyfansoddiadol

Constitutional Developments

2. Pryd y cyfarfu Prif Weinidog Cymru ddiwethaf â Phrif Weinidog y Deyrnas Unedig i drafod datblygiadau cyfansoddiadol yng Nghymru? OAQ(5)0330(FM)[W]

2. When did the First Minister last meet with the Prime Minister to discuss constitutional developments in Wales? OAQ(5)0330(FM)[W]

Cwrddais â hi yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar 24 Hydref, a gwnaeth llawer o bethau gael eu trafod bryd hynny.

I met her at the Joint Ministerial Committee on 24 October, and many things were discussed at that time.

A all y Prif Weinidog nawr sicrhau’r Cynulliad Cenedlaethol yma na fydd unrhyw leihad yn ei rym cyfreithiol oherwydd yr eithriadau i Fil Cymru, y broses Frexit, fel y’i gelwir, nac ychwaith gwestiynau anghyfansoddiadol ambell Aelod Seneddol Ceidwadol?

Could the First Minister now give this National Assembly an assurance that there will be no diminution in its legal powers due to the exceptions to the Wales Bill, the so-called Brexit process or the unconstitutional questions posed by some Conservative Members of Parliament?

Ynglŷn â’r broses Brexit, mae dau beth sy’n hollbwysig fan hyn, sef, yn gyntaf, dim lleihad ym mhwerau’r sefydliad hwn ac, wrth gwrs, sicrhau bod y pwerau sydd ar hyn o bryd ym Mrwsel yn cael eu trosglwyddo i’r sefydliad hwn ac i bobl Cymru hefyd. A dyna’r egwyddorion yr ydym yn parhau i’w dilyn trwy’r siarad a’r drafodaeth rydym yn eu cymryd ymlaen gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig.

In terms of the Brexit process, there are two things that are vital here, the first of which is no diminution in powers for this institution and, of course, ensuring that the powers that reside in Brussels now are transferred to this institution and to the people of Wales. Those are the principles that we continue to pursue through the discussions that we’re having with the UK Government.

A gaf i ddechrau drwy ddiolch i’r Prif Weinidog am barhau â’r trafodaethau rhwng ei blaid yntau a Phlaid Cymru ynglŷn â dyfodol cyfansoddiadol Cymru, ac yn benodol am y cyfarfod a gawsom ni ddoe? Rydym ni’n edrych ymlaen at weld y gwelliannau a fydd gerbron Tŷ’r Arglwyddi ynglŷn â Bil Cymru, i sicrhau’r broses hon.

Ond, hoffwn i godi mater arall gydag e heddiw, mater sy’n ymwneud â Senedd arall. Mae llywydd Senedd Catalwnia yn wynebu achos llys yn Sbaen am ganiatáu trafodaeth ar ddyfodol cyfansoddiad Catalwnia—hynny yw, caniatáu trafodaeth yn Senedd Catalwnia am annibyniaeth. Nawr, rydym ni i gyd yn gwybod bod Sbaen yn sensitif iawn ynglŷn â’r cwestiwn o annibyniaeth, ond, mewn gwlad ddemocrataidd, fel rydym ni wedi’i weld yn yr Alban ac fel rydym ni’n gweld fan hyn yng Nghymru hefyd, mae trafodaeth am ddyfodol cenedl yn hollbwysig i ddangos bod cenedl yn gallu symud ar y broses yna, gam wrth gam, gyda’i gilydd. A fyddwch chi, felly, yn gallu codi’r materion hyn gyda Llywodraeth San Steffan, gan fynegi pryder bod llywydd Senedd yn wynebu achos llys am ganiatáu trafodaeth mewn senedd?

May I start by thanking the First Minister for continuing the negotiations between his party and Plaid Cymru on the constitutional future of Wales, and specifically for the meeting that we had yesterday? We look forward, of course, to seeing the amendments to the Wales Bill in the House of Lords in order to secure these processes.

I would like to raise another issue with him today, an issue related to another Parliament. The presiding officer of the Catalunyan Parliament is facing a court case in Spain for allowing a debate on the constitutional future of Catalunya—that is to say that they allowed a debate in the Catalunyan Parliament on independence. We all know that Spain is very sensitive on the issue of independence, but, in a democratic nation, as we have seen in Scotland and as we see here in Wales, a debate on the future of a nation is crucially important to demonstrate that that nation can move forward, step by step together in that process. Can you therefore raise these issues with the Westminster Government, expressing concern that the speaker of a Parliament is facing a court case for allowing a debate in that Parliament?

A gaf i ystyried hynny yn fwy manwl? Mi wnaf i hynny ac ysgrifennaf at yr Aelod ynglŷn â’r manylion. Rwy’n gwybod bod y sefyllfa yn wahanol yn Sbaen. Pan es i i Gatalwnia i gwrdd ag Arlywydd Catalwnia ar y pryd, un o’r cwestiynau a gafodd eu gofyn i fi yng nghynhadledd y wasg oedd a oeddwn wedi cael caniatâd David Cameron i ddod i Gatalwnia. Ac fe ddywedais i ‘Na, nid oeddwn i wedi cael y caniatâd ac nid oeddwn yn erfyn cael y caniatâd, a byddai David ddim yn erfyn i fi ofyn am ganiatâd ta beth.’ Ond dyna beth yw’r cyd-destun yng Nghatalwnia. Ond a gaf i ystyried y sefyllfa yn fwy manwl ac wedyn ysgrifennu yn ôl at yr Aelod?

Could I consider that in more detail? I will do that and I will write to the Member regarding the details. I know that the situation is different in Spain. When I went to Catalunya to meet with the Catalunyan President at that time, one of the questions asked of me in the press conference was whether I had had David Cameron’s permission to go to Catalunya. I said, ‘No, and I wouldn’t expect to have permission and David wouldn’t expect me to ask for permission anyway.’ However, that is the context in Catalunya. But, could I consider the situation in more detail, and I will then write to the Member?

Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau

Questions Without Notice from the Party Leaders

Cwestiynau yn awr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Questions now from the party leaders and, first of all, the leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Thank you, Presiding Officer. First Minister, before I start my questions, can I wish you the compliments of the season, and best wishes to your family over the festive period, and best wishes for the new year in particular as well?

Last week, we had the really good news about Tata Steel and the announcement of the agreement that seemed to have been reached between the unions and the company. Bearing in mind where we were this time last year, with 700 job losses announced, and then the devastating news in March that many of us in this Chamber engaged with, and right the way through the election process, it was looking rather bleak. It’s unimaginable to be in the positive territory we’re in at the moment. But there is an important caveat that the deal has to be ratified by the workers around the pension pot and the pension arrangements going forward. Are you confident that that is a deal that should be endorsed by the workers when they’re balloted on it?

Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, cyn i mi ddechrau ar fy nghwestiynau, a gaf i ddymuno cyfarchion y tymor i chi, a dymuniadau gorau i'ch teulu dros gyfnod y Nadolig, a dymuniadau gorau ar gyfer y flwyddyn newydd yn arbennig hefyd?

Yr wythnos diwethaf, cawsom y newyddion da iawn am Tata Steel a chyhoeddiad y cytundeb yr oedd yn ymddangos a gafwyd rhwng yr undebau a'r cwmni. O gofio ein sefyllfa yr adeg hon y llynedd, pan gyhoeddwyd colled 700 o swyddi, ac yna’r newyddion trychinebus ym mis Mawrth yr ymgysylltodd llawer ohonom ni yn y Siambr hon ag ef, a’r holl ffordd drwy'r broses etholiadol, roedd yn edrych braidd yn llwm. Mae'n annirnadwy i fod yn y sefyllfa gadarnhaol yr ydym ni ynddi ar hyn o bryd. Ond ceir cafeat pwysig bod yn rhaid i’r cytundeb gael ei gadarnhau gan y gweithwyr o ran y pot pensiwn a'r trefniadau pensiwn yn y dyfodol. A ydych chi’n ffyddiog bod hwn yn gytundeb a ddylai gael ei gymeradwyo gan y gweithwyr pan fyddant yn pleidleisio arno?

Could I first of all reciprocate and wish him the season’s greetings as well, of course? He raises an important issue about Tata. Tata would not be in the position that it’s in at the moment in Wales if it wasn’t for the help that we’ve given, and not just the financial help—the £60 million package—but also the hard work put in by officials of the Welsh Government, in many, many meetings. I’ve spoken to Tata many, many times, both here and in Mumbai, and, in fairness to Tata, they are a company that listens. They are prepared, if you put up the right case, to listen and to move forward, and last week’s announcement illustrated that.

It’s a matter, of course, for the workforce as to what they do, but, if I can put it this way, it is unclear what the future would be if the deal wasn’t accepted. These are difficult times, and I think the emphasis has to be on continuing steel production in Wales, and there will be some difficult decisions around that, I understand. Nevertheless, that has to be the main objective.

A gaf i ymateb yn gyntaf oll trwy ddymuno cyfarchion y tymor iddo yntau hefyd, wrth gwrs? Mae’n codi mater pwysig ynghylch Tata. Ni fyddai Tata yn y sefyllfa y mae ynddi ar hyn o bryd yng Nghymru heblaw am y cymorth yr ydym ni wedi ei roi, ac nid y cymorth ariannol yn unig—y pecyn £60 miliwn—ond hefyd y gwaith caled a wnaed gan swyddogion Llywodraeth Cymru, mewn llawer iawn o gyfarfodydd. Rwyf i wedi siarad â Tata lawer iawn o weithiau, yma ac ym Mumbai, ac, er tegwch i Tata, mae’n gwmni sy'n gwrando. Maen nhw’n barod, os gwnewch chi gyflwyno’r achos cywir, i wrando ac i symud ymlaen, a dangosodd cyhoeddiad yr wythnos diwethaf hynny.

Mater i’r gweithlu, wrth gwrs, yw’r hyn y maen nhw’n ei wneud, ond, os caf ei roi fel hyn, nid yw'n eglur beth fyddai'r dyfodol pe na byddai’r cytundeb yn cael ei dderbyn. Mae hwn yn gyfnod anodd, ac rwy'n credu bod yn rhaid i’r pwyslais fod ar barhau i gynhyrchu dur yng Nghymru, a bydd rhai penderfyniadau anodd yn gysylltiedig â hynny, rwy’n deall. Serch hynny, mae’n rhaid i hynny fod y brif amcan.

I do want to push you on this, First Minister, because I do think it’s important to get a signal from you of endorsement for that deal. And in the response to my first question, you clearly haven’t given that endorsement. Rightly, you’ve pointed to the support that Welsh Government have given, and the UK Government has given as well, and also the change of direction from the Tata main board, with Ratan Tata coming back in and assuming the reins of that company. I think that’s an important development in the direction of Tata and the way it looks at steel, because the takeover of Corus was very much his takeover. But it is important that you occupy a role here in Wales as the most senior elected politician, as First Minister. That deal is on the table and it’s a relatively simple question: do you endorse the deal that’s on the table for the workers to vote on?

Rwyf i eisiau eich gwthio chi ar hyn, Brif Weinidog, gan fy mod i’n credu ei bod hi’n bwysig cael arwydd gennych chi o gymeradwyaeth i’r cytundeb hwnnw. Ac yn yr ymateb i fy nghwestiwn cyntaf, mae’n amlwg nad ydych chi wedi rhoi’r gymeradwyaeth honno. Rydych chi wedi cyfeirio, yn briodol, at y cymorth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei roi, ac y mae Llywodraeth y DU wedi ei roi hefyd, a hefyd y newid cyfeiriad gan brif fwrdd Tata, wrth i Ratan Tata ddychwelyd a chymryd awenau’r cwmni hwnnw. Rwy'n credu bod hwnnw'n ddatblygiad pwysig yng nghyfeiriad Tata a'r ffordd y mae'n edrych ar ddur, oherwydd ei benderfyniad ef yn sicr oedd cymryd Corus drosodd. Ond mae'n bwysig eich bod chi’n cyflawni swyddogaeth yma yng Nghymru fel y gwleidydd etholedig uchaf, fel Prif Weinidog. Mae’r cytundeb hwnnw ar y bwrdd ac mae'n gwestiwn cymharol syml: a ydych chi’n cymeradwyo’r cytundeb sydd ar y bwrdd i’r gweithwyr bleidleisio arno?

[Inaudible.]—yes, I endorse the deal. I think it’s a very good deal, compared particularly to where we were in the spring, when the situation was particularly bleak for steel—the heavy-end steel making in Port Talbot. And it is a tribute to all the hard work that’s been put in by many, many people that we are in a situation now where Port Talbot particularly can look forward. And certainly, I think this deal is a deal that I can certainly endorse and a deal that can provide a future for the plant.

[Anghlywadwy.]—ydw, rwy’n cymeradwyo'r cytundeb. Rwy'n credu ei fod yn gytundeb da iawn, o'i gymharu’n benodol â’n sefyllfa yn y gwanwyn, pan roedd y sefyllfa yn arbennig o lwm i ddur—y cynhyrchu dur pen trwm ym Mhort Talbot. Ac mae'n deyrnged i'r holl waith caled sydd wedi cael ei wneud gan lawer iawn o bobl ein bod ni mewn sefyllfa nawr lle gall Port Talbot yn enwedig edrych i’r dyfodol. Ac yn sicr, rwy’n meddwl bod y cytundeb hwn yn gytundeb y gallaf ei gymeradwyo’n bendant, ac yn gytundeb a all gynnig dyfodol i'r gwaith dur.

And thank you for that unequivocal endorsement of the deal; I think that’s important to be on the record. As I said, it is the final piece of the jigsaw that does need the agreement of the workers, going forward. But what was important as well in the negotiations were the issues around business rates. Again, I appreciate the comments that you’ve made on that. That’s a very complex area, and the Government were going to engage in discussions with the European Union to see whether there was a possibility of bringing forward a more favourable business rates regime for the Tata operations, which obviously pays business rates to the tune of about £12 million. And this was a direct request to the Welsh Government as to whether it could actually help. But, also on business rates, I had hoped that today we might have had an announcement more generally on business rates here in Wales as to maybe an early Christmas present for businesses around business rate relief—as it has filled postbags of Assembly Members across this Chamber. Are you able to say whether the Government will be coming forward with an enhanced transitional relief programme for businesses here in Wales that have found themselves on the wrong end of the valuations that have gone out before Christmas, because, once we get to the other side of Christmas, many of those businesses are going to be in a very, very difficult place? So, we’d be grateful to get some clarity as to whether the Government are coming forward with an announcement to assist those businesses.

A diolch i chi am y gymeradwyaeth bendant honno i’r cytundeb; rwy'n credu ei bod yn bwysig bod hynny ar y cofnod. Fel y dywedais, dyma ddarn olaf y jig-so sydd angen cytundeb y gweithwyr, wrth symud ymlaen. Ond yr hyn a oedd yn bwysig hefyd yn y trafodaethau oedd y materion yn ymwneud ag ardrethi busnes. Unwaith eto, rwy’n gwerthfawrogi’r sylwadau yr ydych chi wedi eu gwneud ynghylch hynny. Mae hwnnw’n faes cymhleth iawn, ac roedd y Llywodraeth yn mynd i gymryd rhan mewn trafodaethau gyda'r Undeb Ewropeaidd i weld a oedd posibilrwydd o gyflwyno cyfundrefn ardrethi busnes fwy ffafriol ar gyfer gweithrediadau Tata, sy’n amlwg yn talu ardrethi busnes o tua £12 miliwn. Ac roedd hwn yn gais uniongyrchol i Lywodraeth Cymru o ran pa un a allai helpu mewn gwirionedd. Ond, hefyd ar ardrethi busnes, roeddwn wedi gobeithio heddiw y gallem ni fod wedi cael cyhoeddiad yn fwy cyffredinol ar ardrethi busnes yma yng Nghymru fel anrheg Nadolig cynnar efallai, i fusnesau o ran rhyddhad ardrethi busnes—gan ei fod wedi llenwi bagiau post Aelodau'r Cynulliad ar draws y Siambr hon. A allwch chi ddweud a fydd y Llywodraeth yn cyflwyno rhaglen cymorth trosiannol well ar gyfer busnesau yma yng Nghymru sydd wedi canfod eu hunain ar ben anghywir prisiadau sydd wedi mynd allan cyn y Nadolig, oherwydd, ar ôl i ni gyrraedd yr ochr arall i’r Nadolig, mae llawer o'r busnesau hynny yn mynd i fod mewn sefyllfa anodd dros ben? Felly, byddem yn ddiolchgar o gael rhywfaint o eglurder ynghylch pa un a yw'r Llywodraeth yn gwneud cyhoeddiad i gynorthwyo'r busnesau hynny.

Well, this is something that we’ve been considering as part of the final budget, and an announcement will be made very soon in relation to that.

In relation to business rates at Tata, well, the package we’ve put on the table is £60 million—it’s the equivalent, effectively, of five years free of business rates. It goes beyond what we could have offered in business rates, in any event. Of course, it’s very difficult to offer business rate relief for one particular business in one particular sector without others asking why they shouldn’t have the same thing. So, what we have is a package of support that is state-aid proof, but it’s targeted particularly at Tata.

I have to say, it is important now that the UK Government doesn’t lose sight of the fact that not just Tata but many other industries are saying that energy prices are too high in the UK. So, energy-intensive industries will need to see more done in order to help them. We cannot afford to be seen as an economy where we are uncompetitive because of the price of energy. Our energy mix is very similar to many, many other countries in Europe, but because of the obscure nature of what alleges to be an energy market in the UK, it does make the UK more expensive, and more work needs to be done by the UK Government in that regard as well.

Wel, mae hyn yn rhywbeth yr ydym ni wedi bod yn ei ystyried yn rhan o'r gyllideb derfynol, a bydd cyhoeddiad yn cael ei wneud yn fuan iawn ynglŷn â hynny.

O ran ardrethi busnes yn Tata, wel, £60 miliwn yw’r pecyn yr ydym ni wedi ei roi ar y bwrdd—mae'n gyfwerth, i bob pwrpas, â phum mlynedd o ardrethi busnes am ddim. Mae'n mynd y tu hwnt i'r hyn y gallem ni fod wedi ei gynnig mewn ardrethi busnes, beth bynnag. Wrth gwrs, mae'n anodd iawn cynnig rhyddhad ardrethi busnes i un busnes penodol mewn un sector penodol heb i bobl eraill ofyn pam na ddylen nhw gael yr un peth. Felly, yr hyn sydd gennym ni yw pecyn o gymorth nad yw’n gymorth gan y wladwriaeth, ond sydd wedi’i dargedu at Tata yn benodol.

Mae’n rhaid i mi ddweud, mae'n bwysig nawr nad yw Llywodraeth y DU yn colli golwg ar y ffaith bod llawer o ddiwydiannau eraill yn ogystal â Tata yn dweud bod prisiau ynni yn rhy uchel yn y DU. Felly, bydd angen i ddiwydiannau ynni-ddwys weld mwy yn cael ei wneud i’w helpu nhw. Ni allwn fforddio i gael ein hystyried fel economi lle'r ydym ni’n anghystadleuol oherwydd pris ynni. Mae ein cymysgedd ynni yn debyg iawn i lawer iawn o wledydd eraill yn Ewrop, ond oherwydd natur aneglur yr hyn sy’n honni bod yn farchnad ynni yn y DU, mae yn gwneud y DU yn ddrytach, ac mae angen i Lywodraeth y DU wneud mwy o waith yn hynny o beth hefyd.

Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.

The leader of the UKIP group, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. At the end of the year, it’s a time when we can look back on the last 12 months on what we’ve achieved, or not, as the case may be. And I wonder if the First Minister can, in all candour, tell us today what he thinks the greatest failure of his Government has been. Would it be in schools, where the PISA results have shown that Wales is ranked worst in the UK yet again; would it be in the health service, where half our health boards are either in special measures or targeted intervention; or would it be more widely in poverty in Wales, because, having been second from the bottom of the income table of the nations and regions of the United Kingdom when Labour came to power nearly 20 years ago, now we are actually at the bottom of the heap?

Diolch, Lywydd. Ar ddiwedd y flwyddyn, mae'n adeg pryd y gallwn ni edrych yn ôl ar y 12 mis diwethaf ar yr hyn yr ydym ni wedi ei gyflawni, neu nad ydym, pa un bynnag sy’n wir. Ac rwy’n meddwl tybed a all y Prif Weinidog, yn gwbl onest, ddweud wrthym ni heddiw beth y mae'n credu y bu methiant mwyaf ei Lywodraeth. Ai mewn ysgolion, lle mae'r canlyniadau PISA wedi dangos mai Cymru yw’r gwaethaf yn y DU unwaith eto; ai yn y gwasanaeth iechyd, lle mae hanner ein byrddau iechyd naill ai’n destun mesurau arbennig neu ymyrraeth wedi'i dargedu; neu ai tlodi yng Nghymru yn gyffredinol, oherwydd, ar ôl bod yn ail o waelod tabl incwm gwledydd a rhanbarthau'r Deyrnas Unedig pan ddaeth Llafur i rym bron i 20 mlynedd yn ôl, rydym ni ar waelod y domen erbyn hyn?

Well, we have seen poverty—household poverty—decrease in Wales, actually. We’ve just had the latest figures—the first time in many, many years. We’ve seen what’s happened with social care in England and the crisis that exists there, and we’ve seen health spending in Wales increase over the years, and we’ve seen the same with education. But he asks me a fair question, and I’ll give him a fair answer. What is the greatest failure? The greatest failure as far as this Government is concerned is to see him opposite me asking questions in this Chamber.

Wel, rydym ni wedi gweld tlodi—tlodi aelwydydd—yn gostwng yng Nghymru, a dweud y gwir. Rydym ni newydd gael y ffigurau diweddaraf—y tro cyntaf ers blynyddoedd lawer. Rydym ni wedi gweld yr hyn sydd wedi digwydd gyda gofal cymdeithasol yn Lloegr a'r argyfwng sy'n bodoli yno, ac rydym ni wedi gweld gwariant ar iechyd yn cynyddu yng Nghymru dros y blynyddoedd, ac rydym ni wedi gweld yr un peth gydag addysg. Ond mae'n gofyn cwestiwn teg i mi, a rhoddaf ateb teg iddo. Beth yw’r methiant mwyaf? Y methiant mwyaf cyn belled ag y mae'r Llywodraeth hon yn y cwestiwn yw ei weld ef gyferbyn â mi yn gofyn cwestiynau yn y Siambr hon.

Well, I’m grateful for the compliment, even though it’s only implied. But, as regards education, the PISA report says that 21 per cent of students at the age of 15 can’t read well enough to participate effectively and productively in life, that 23 per cent can’t solve problems routinely faced by adults in their daily lives because they can’t count, and this is the fourth set of PISA results in which Wales has performed worse than anywhere else in the United Kingdom. Wales and Scotland are the only parts of the UK to have gone backwards in the last decade. Isn’t that the real failure of his Government?

Wel, rwy’n ddiolchgar am y ganmoliaeth, er mai dim ond yn ymhlyg oedd hi. Ond, o ran addysg, mae adroddiad PISA yn dweud na all 21 y cant o fyfyrwyr 15 oed ddarllen yn ddigon da i gymryd rhan yn effeithiol ac yn gynhyrchiol mewn bywyd, na all 23 y cant ddatrys problemau a wynebir yn rheolaidd gan oedolion yn eu bywydau bob dydd gan na allant gyfrif, a dyma’r bedwaredd set o ganlyniadau PISA y mae Cymru wedi perfformio'n waeth ynddynt nag unman arall yn y Deyrnas Unedig. Cymru a'r Alban yw'r unig rannau o'r DU sydd wedi gwaethygu yn ystod y degawd diwethaf. Onid dyna fethiant gwirioneddol ei Lywodraeth?

That’s not true if you compare the figures over the last three years, though we know there are challenges. I remind the leader of UKIP of what the OECD have said, and that is that Wales is on the right track, that we should stay with what we are doing, that we’re going in the right direction and we will see improvements in the future. We’re seeing it with GCSE results, we’re seeing it with A-level results. What the OECD have said is that they would not be supportive of selective education. I know that’s a major policy plank for his party, but the OECD don’t support that. They see that as making it even more difficult for children from poorer backgrounds to succeed in education. They don’t support the policy that he advocates.

Nid yw hynny'n wir os gwnewch chi gymharu ffigurau dros y tair blynedd diwethaf, er ein bod ni’n gwybod bod heriau yn bodoli. Atgoffaf arweinydd UKIP o'r hyn y mae'r OECD wedi ei ddweud, sef bod Cymru ar y trywydd iawn, y dylem ni barhau â’r hyn yr ydym ni’n ei wneud, ein bod ni'n mynd i'r cyfeiriad cywir ac y byddwn ni’n gweld gwelliannau yn y dyfodol. Rydym ni’n ei weld gyda chanlyniadau TGAU, rydym ni’n ei weld gyda chanlyniadau Safon Uwch. Yr hyn y mae’r OECD wedi ei ddweud yw na fyddent yn cefnogi addysg ddetholus. Gwn fod hynny’n sail polisi pwysig i’w blaid ef, ond nid yw’r OECD yn cefnogi hynny. Maen nhw o’r farn fod hynny’n ei gwneud yn anoddach fyth i blant o gefndiroedd tlotach lwyddo mewn addysg. Nid ydynt yn cefnogi'r polisi y mae’n ei arddel.

We’ll return to this no doubt in due course. But without wishing to spoil the genial asperity of our weekly exchanges, can I compliment him on the style and finesse, the skill and dexterity with which he occasionally answers my questions and more often swerves around them? After many years in a similar position in politics, he compares very well with all the opponents that I’ve had across the despatch box. I wish him all the best for the next year and I hope his Government is more successful than it has been in the last.

Byddwn yn dychwelyd at hyn yn y man, rwy’n siŵr. Ond heb ddymuno difetha llymder hynaws ein trafodaethau wythnosol, a gaf i ei ganmol ef ar y steil a'r craffter, y ddawn a’r medrusrwydd y mae weithiau’n eu dangos wrth ateb fy nghwestiynau, ac yn amlach wrth eu hochrgamu? Ar ôl blynyddoedd lawer mewn sefyllfa debyg ym myd gwleidyddiaeth, mae'n cymharu'n dda iawn â'r holl wrthwynebwyr yr wyf i wedi eu hwynebu ar draws y blwch dogfennau. Dymunaf yn dda iddo ar gyfer y flwyddyn nesaf, a gobeithiaf y bydd ei Lywodraeth yn fwy llwyddiannus nag y mae wedi bod yn ystod y flwyddyn ddiwethaf.

He has, through those words, probably undermined my position amongst my own group more than any other over the past few months and years, but I’ll take his words at face value and wish him the compliments of the season as well. Of course, I’m sure that all Members look forward to us crossing swords in this Chamber for many, many months and years to come.

Mae wedi, drwy’r geiriau yna, yn ôl pob tebyg wedi tanseilio fy sefyllfa ymhlith fy ngrŵp fy hun yn fwy nag unrhyw un arall yn ystod y misoedd a'r blynyddoedd diwethaf, ond rwyf am dderbyn ei eiriau ar eu golwg a dymuno cyfarchion y tymor iddo yntau hefyd. Wrth gwrs, rwy'n siŵr bod pob Aelod yn edrych ymlaen atom ni’n croesi cleddyfau yn y Siambr hon am fisoedd a blynyddoedd lawer i ddod.

Diolch, Lywydd. First Minister, can you tell us the difference between yourself and your UK Labour Party leader, Jeremy Corbyn, on immigration policy and specifically relating to the question of the free movement of people?

Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, a allwch chi ddweud wrthym y gwahaniaeth rhyngoch chi eich hun ac arweinydd Plaid Lafur y DU, Jeremy Corbyn, o ran polisi mewnfudo ac yn benodol o ran y cwestiwn o ryddid pobl i symud?

Yes. I think I’m closer to her position as leader of Plaid Cymru, actually, than any other. She and I said something very similar last week, namely that there should be freedom of movement for work. She made the point on freedom of movement to look for work within a certain amount of time. I think there’s merit in that. In fact, it’s what the European regulations actually say, if you look at them with the strictest interpretation. I don’t believe that she and I are in a very different position when it comes to freedom of movement.

Gallaf. Rwy'n credu fy mod i’n agosach at ei safbwynt hi fel arweinydd Plaid Cymru, mewn gwirionedd, nag unrhyw un arall. Dywedodd hi a minnau rywbeth tebyg iawn yr wythnos diwethaf, sef y dylai fod rhyddid i symud at ddibenion gwaith. Gwnaeth hi’r pwynt ar ryddid i symud i chwilio am waith o fewn cyfnod penodol o amser. Rwy'n credu bod rhinwedd yn hynny. Mewn gwirionedd, dyna mae'r rheoliadau Ewropeaidd yn ei ddweud, os edrychwch chi arnynt gyda’r dehongliad llymaf. Nid wyf yn credu bod ganddi hi a minnau safbwynt gwahanol iawn pan ddaw i ryddid i symud.

Well, it seems to me that there’s very little difference between yourself and your own party leader on immigration, and it’s quite heart-warming to see the Labour Party actually united on something for once. But actually, you said last week that there is a difference between yourself and your leader, when he said that he would not play the numbers game or fan the flames on immigration, yet your comments on immigration on 9 December suggested that there was a split or major disagreement with your leader and you made out that you were on a different page to him—that you were somehow tougher on the question of immigration than he is.

First Minister, only 2.6 per cent of the entire Welsh population come from other European countries. That’s 79,000 people. You know that Wales has a low proportion of EU migrants compared to other parts of the UK. You’ve interpreted your leader’s view on immigration as playing into the hands of UKIP. But by implying there isn’t really much of an immigration problem here in Wales, it’s you that is dancing to UKIP’s tune. You will know, as well as I do, that Welsh communities need to attract and retain people to work hard and to generate tax revenue in this country and that we need workers from overseas in our health service and some sectors of the economy. So, why are you making out that we don’t? First Minister, can we now move on from perceptions and have an honest debate about immigration, public services and the economy here in Wales?

Wel, mae'n ymddangos i mi mai prin iawn yw’r gwahaniaeth rhyngoch chi eich hun ac arweinydd eich plaid eich hun ar fewnfudo, ac mae'n eithaf calonogol gweld y Blaid Lafur yn unedig ar rywbeth am unwaith. Ond mewn gwirionedd, dywedasoch yr wythnos diwethaf fod gwahaniaeth rhyngoch chi eich hun a'ch arweinydd, pan ddywedodd na fyddai'n chwarae'r gêm rifau nac yn chwythu ar y fflamau o ran mewnfudo, ac eto roedd eich sylwadau chi ar fewnfudo ar 9 Rhagfyr yn awgrymu bod rhaniad neu anghytundeb sylweddol gyda’ch arweinydd a cheisiasoch awgrymu eich bod chi o wahanol feddylfryd iddo fe—eich bod rywsut yn llymach ar y cwestiwn o fewnfudo na fe.

Brif Weinidog, dim ond 2.6 y cant o holl boblogaeth Cymru sy’n dod o wledydd Ewropeaidd eraill. Mae hynny’n 79,000 o bobl. Rydych chi’n gwybod bod gan Gymru gyfran isel o ymfudwyr UE o’i chymharu â rhannau eraill o'r DU. Rydych chi wedi dehongli barn eich arweinydd ar fewnfudo fel chwarae i ddwylo UKIP. Ond trwy awgrymu nad oes llawer o broblem fewnfudo yma yng Nghymru, chi sy’n dawnsio i diwn UKIP. Byddwch yn gwybod, cystal â minnau, bod angen i gymunedau Cymru ddenu a chadw pobl i weithio'n galed ac i gynhyrchu refeniw treth yn y wlad hon a bod angen gweithwyr o dramor arnom yn ein gwasanaeth iechyd a rhai sectorau o'r economi. Felly, pam ydych chi’n awgrymu nad yw hynny’n wir? Brif Weinidog, a allwn ni symud ymlaen nawr o dybiaethau a chael trafodaeth onest ar fewnfudo, gwasanaethau cyhoeddus a'r economi yma yng Nghymru?

I’m surprised because, as I said earlier on, she and I have said almost exactly the same thing when it comes to the issue of freedom of movement. What she says is perfectly correct. Of course we’re reliant on workers from abroad to fill so many vacancies in the Welsh economy. That said, neither she nor I, I don’t think, can deny that the issue of immigration loomed large in the referendum. It was perception rather than reality, that much is true, given the numbers, and so, from my perspective, I don’t believe that we can say that the current system gets the wider support that it should, so we have to look at alternatives. She has made the point, and I’ve made the point, that there can be a modification of that system where there’s a freedom to move to a job or freedom to look for work in specific circumstances. I think that’s reasonable; I think the majority of the people of Wales would think that’s reasonable, and I would think they would see that as a system of freedom of movement that they could support. I really don’t see there’s much between us.

Rwy'n synnu oherwydd, fel y dywedais yn gynharach, mae hi a minnau wedi dweud bron yn union yr un peth pan ddaw i’r mater o ryddid i symud. Mae’r hyn y mae'n ei ddweud yn berffaith gywir. Rydym ni’n dibynnu, wrth gwrs, ar weithwyr o dramor i lenwi cynifer o swyddi yn economi Cymru. Wedi dweud hynny, ni all hi na minnau, yn fy marn i, wadu bod y mater o fewnfudo yn flaenllaw iawn yn y refferendwm. Tybiaeth oedd hynny yn hytrach na gwirionedd, mae cymaint â hynny’n wir, o ystyried y niferoedd, ac felly, yn fy nhyb i, nid wyf yn credu y gallwn ddweud bod y system bresennol yn cael y gefnogaeth ehangach y dylai, felly mae'n rhaid i ni edrych ar ddewisiadau eraill. Mae hi wedi gwneud y pwynt, ac rwyf innau wedi gwneud y pwynt, y gellir addasu'r system honno lle ceir rhyddid i symud i swydd neu ryddid i chwilio am waith o dan amgylchiadau penodol. Rwy'n credu fod hynny'n rhesymol; rwy'n credu y byddai'r rhan fwyaf o bobl Cymru yn credu fod hynny’n rhesymol, ac rwyf yn meddwl y byddent yn gweld honno yn system o ryddid i symud y gallent ei chefnogi. Nid wyf yn gweld bod llawer rhyngom ni.

First Minister, you should be dealing in realities and not perceptions. You shouldn’t be playing along with the myths, okay? We need to have this honest debate on immigration. You shouldn’t be implying that we’ve got a problem when we don’t have a problem. There is a migration issue in Wales. We have a problem of emigration. Too many younger and skilled workers are leaving this country, and there’s also an imbalance within Wales with jobs and prosperity not spread evenly throughout this country. We’ve got no problem in attracting people here to retire and those people remain welcome here, but overall, we are facing a situation where our working-age population is set to decrease in the coming years while the retired population will increase. As well as impacting upon Welsh communities and the Welsh language, the overall situation is simply not sustainable. That’s why Plaid Cymru put forward the policy that we did on higher education during the last election to deal with the problem of emigration. In terms of solutions from Labour, you’ve offered nothing except to fuel this myth on overseas immigration—internal rows with your Labour leader in order to deflect from your own policy weaknesses. First Minister, instead of pandering to UKIP, when are we going to have a real debate about the real solutions about the real migration problem here in Wales?

Brif Weinidog, dylech chi yn ymdrin â realiti ac nid tybiaethau. Ni ddylech chi fod yn cyd-fynd â’r chwedlau, iawn? Mae angen i ni gael y drafodaeth onest hon ar fewnfudo. Ni ddylech chi fod yn awgrymu bod gennym ni broblem pan nad oes gennym ni broblem. Mae problem fudo yng Nghymru. Mae gennym ni broblem allfudo. Mae gormod o weithwyr iau a medrus yn gadael y wlad hon, a cheir anghydbwysedd o fewn Cymru hefyd gan nad yw swyddi a ffyniant wedi eu dosbarthu'n gyfartal ar hyd a lled y wlad hon. Nid oes gennym ni unrhyw broblem o ran denu pobl yma i ymddeol ac mae croeso i'r bobl hynny yma o hyd, ond ar y cyfan, rydym ni’n wynebu sefyllfa lle mae ein poblogaeth o oedran gweithio ar fin gostwng yn ystod y blynyddoedd nesaf tra bydd y boblogaeth sydd wedi ymddeol yn cynyddu. Yn ogystal ag effeithio ar gymunedau Cymru a'r Gymraeg, nid yw'r sefyllfa gyffredinol yn gynaliadwy. Dyna pam y gwnaeth Plaid Cymru gynnig y polisi a gynigiwyd gennym ar addysg uwch yn ystod yr etholiad diwethaf i ymdrin â’r broblem o allfudo. O ran atebion gan y blaid Lafur, nid ydych chi wedi cynnig unrhyw beth heblaw tanwydd i’r myth hwn o fewnfudo tramor—dadleuon mewnol gydag arweinydd y Blaid Lafur er mwyn tynnu sylw oddi wrth eich gwendidau polisi ei hun. Brif Weinidog, yn hytrach na boddhau UKIP, pryd ydym ni’n mynd i gael dadl wirioneddol am yr atebion gwirioneddol am y broblem fudo wirioneddol yma yng Nghymru?

I regret the fact that the leader of Plaid Cymru didn’t listen to the answers that I was giving her, answers that I thought were reasonable and not in any way hostile. [Interruption.] And now she shouts. The point that I have made is that she and I are not very far away, but she must understand—I know she understands—that perception is important, and where people believe something to be true, it’s hugely important to make sure that they see what the reality is. That was the problem in the referendum in June; people’s perception was stronger, she was right to say, than the reality of the situation. She and I have both suggested a modification of the current freedom of movement rules. We’re very close in that regard. I think that there are sensible ways forward here that don’t let loose the jackals of racism and don’t let loose a system of politics that seeks to blame others for economic ills.

She makes the point about the economy. Unemployment is very low—lower than in England, Scotland and Northern Ireland. It’s true to say that some communities have moved further ahead than others in terms of economic development, yet we see towns like Merthyr—Merthyr is doing very well—where there were great difficulties for many, many years after the 1980s, and we know full well that it’s important to attract investment into as many communities as possible. That’s why, of course, we have Tenneco and General Dynamics in Merthyr and TVR coming to Ebbw Vale. These are all significant investment projects that, 10, 15, 20 or 25 years ago, wouldn’t have come to Wales, but we’ve been working hard to make sure that that happens. We know that Wales is an attractive place to come and live and an attractive place to come and work, and a welcoming place, and we will continue to be an open and welcoming country whilst considering, of course, how we can make sure that the concerns of some about freedom of movement are addressed, but addressed in a sensible, rational and fair way.

Rwy’n gresynu’r ffaith na wrandawodd arweinydd Plaid Cymru ar yr atebion yr oeddwn i’n eu rhoi iddi, atebion yr oeddwn i’n gredu oedd yn rhesymol ac nid yn elyniaethus mewn unrhyw ffordd. [Torri ar draws.] A nawr mae hi'n gweiddi. Y pwynt yr wyf i wedi ei wneud yw nad yw hi a minnau yn bell iawn oddi wrth ein gilydd, ond mae'n rhaid iddi ddeall—gwn ei bod hi’n deall—bod tybiaethau yn bwysig, a phan fo pobl yn credu bod rhywbeth yn wir, mae'n hynod bwysig gwneud yn siŵr eu bod nhw’n gweld beth yw’r gwir. Dyna oedd y broblem yn y refferendwm ym mis Mehefin; roedd tybiaeth pobl yn gryfach, roedd hi'n iawn i ddweud, na realiti'r sefyllfa. Mae hi a minnau wedi awgrymu addasiad i'r rheolau rhyddid i symud presennol. Rydym ni’n agos iawn yn hynny o beth. Rwy’n credu bod ffyrdd synhwyrol ymlaen nad ydynt yn codi cysgod hiliaeth ac nad ydynt yn rhyddhau system o wleidyddiaeth sy'n ceisio beio eraill am ffaeleddau economaidd.

Mae hi'n gwneud y pwynt am yr economi. Mae diweithdra yn isel iawn—is nag yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae'n wir i ddweud bod rhai cymunedau wedi symud ymhellach ymlaen nag eraill o ran datblygu economaidd, ac eto rydym ni’n gweld trefi fel Merthyr—mae Merthyr yn gwneud yn dda iawn—lle'r oedd anawsterau mawr am flynyddoedd lawer ar ôl y 1980au, a gwyddom yn iawn ei bod yn bwysig denu buddsoddiad i gymaint o gymunedau â phosibl. Dyna pam, wrth gwrs, mae gennym ni Tenneco a General Dynamics ym Merthyr a TVR yn dod i Lyn Ebwy. Mae'r rhain i gyd yn brosiectau buddsoddi sylweddol na fyddent wedi dod i Gymru 10, 15, 20 neu 25 mlynedd yn ôl, ond rydym ni wedi bod yn gweithio'n galed i wneud yn siŵr bod hynny'n digwydd. Rydym ni’n gwybod bod Cymru yn lle deniadol i ddod i fyw ac yn lle deniadol i ddod i weithio ynddo, ac yn lle croesawgar, a byddwn yn parhau i fod yn wlad agored a chroesawgar gan ystyried, wrth gwrs, sut y gallwn sicrhau bod pryderon rhai am ryddid i symud yn cael sylw, ond yn cael sylw mewn ffordd synhwyrol, resymegol a theg.

Safon Ansawdd Tai Cymru

The Welsh Housing Quality Standard

3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y cynnydd sy'n cael ei wneud tuag at gyrraedd safon ansawdd tai Cymru? OAQ(5)0328(FM)

3. Will the First Minister make a statement on progress being made towards achieving the Welsh housing quality standard? OAQ(5)0328(FM)

All social landlords, including Swansea council, are on track to meet the standard by 2020. The latest annual statistics show that in March of this year, 79 per cent of existing social homes now meet the standard—an 8 point rise over the course of the year—and nearly 18,000 households now live in better-quality homes than in the previous year.

Mae pob landlord cymdeithasol, gan gynnwys cyngor Abertawe, ar y trywydd iawn i fodloni’r safon erbyn 2020. Mae'r ystadegau blynyddol diweddaraf yn dangos bod 79 y cant o gartrefi cymdeithasol presennol yn bodloni’r safon ym mis Mawrth eleni—cynnydd o 8 pwynt yn ystod y flwyddyn—ac mae bron i 18,000 o aelwydydd yn byw mewn cartrefi o ansawdd gwell nag yn y flwyddyn flaenorol erbyn hyn.

Thank you, First Minister. Can I congratulate the Welsh Government on the success of reaching the Welsh housing quality standard, and can I also say it’s an example of an ambitious target that has been financially supported and that has improved the lives of many, many people, including many of my constituents? But can the money currently allocated to upgrading council properties, when all of them have met the Welsh housing quality standard, be allocated to the building of new council properties?

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. A gaf i longyfarch Llywodraeth Cymru ar y llwyddiant o fodloni safon ansawdd tai Cymru, ac a gaf i ddweud hefyd ei fod yn enghraifft o darged uchelgeisiol sydd wedi cael ei gefnogi'n ariannol ac sydd wedi gwella bywydau llawer iawn o bobl, gan gynnwys llawer o’m hetholwyr i? Ond a ellir dyrannu’r arian a neilltuir ar hyn o bryd i uwchraddio tai cyngor, pan fo pob un ohonynt wedi bodloni safon ansawdd tai Cymru, ar gyfer adeiladu tai cyngor newydd?

Yes, we’re very keen to make sure that more councils are able to build council houses, and we’re interested, of course, in looking at every innovative way to increase housing supply. The 20,000 affordable homes target includes local authority on-lending to housing associations to enable them to develop. The advantage of that, of course, is that the local authority can borrow from the Public Works Loan Board at a lower rate than would be available from traditional lenders. There are examples of partnership between local authorities and housing associations as well. We’ve moved a long way from the day when local authorities couldn’t build council houses. It’s important that local authorities are able to provide for their populations and, importantly, that the accommodation that’s provided is of the best standard possible.

Ie, rydym ni’n awyddus iawn i sicrhau y gall mwy o gynghorau adeiladu tai cyngor, ac mae gennym ddiddordeb, wrth gwrs, mewn ystyried pob ffordd arloesol o gynyddu'r cyflenwad tai. Mae'r targed o 20,000 o gartrefi fforddiadwy yn cynnwys awdurdodau lleol yn benthyg ymlaen i gymdeithasau tai er mwyn eu galluogi i ddatblygu. Mantais hynny, wrth gwrs, yw y gall yr awdurdod lleol fenthyg gan y Bwrdd Benthyciadau Gwaith Cyhoeddus ar gyfradd is na fyddai ar gael gan fenthycwyr traddodiadol. Ceir enghreifftiau o bartneriaeth rhwng awdurdodau lleol a chymdeithasau tai hefyd. Rydym ni wedi symud ymhell iawn oddi wrth y dyddiau pan na châi awdurdodau lleol adeiladu tai cyngor. Mae'n bwysig bod awdurdodau lleol yn gallu darparu ar gyfer eu poblogaethau ac, yn bwysig, bod y llety a ddarperir o’r ansawdd gorau posibl.

Nid oes neb yn tanseilio’r ffaith bod safon ansawdd tai Cymru yn un uchelgeisiol, ac fe fyddwn i’n gefnogol o hynny. Ond, rydym ni fel Aelodau Cynulliad yn parhau i gael nifer fawr o gwynion am wasanaethau tai cymdeithasol, er enghraifft nad yw gwaith yn cael ei wneud ar amser a bod diffyg ymateb gan rai o’r gwasanaethau tai yng nghyd-destun y ffaith ei fod yn amser gaeafol a bod pobl yn aros am amser hir i waith gael ei gwneud. A oes unrhyw fath o holiadur rydych chi wedi’i wneud, fel Llywodraeth, er mwyn sicrhau bod pob cymdeithas tai yn gweithio’n effeithlon er mwyn sicrhau bod pobl yn fwy hapus gyda’r gwasanaethau y maen nhw’n eu derbyn yn y maes hwn?

No-one would doubt the fact that the Welsh housing quality standard is ambitious, and I would be supportive of that. But, as Assembly Members, we continue to receive a number of complaints about social housing services, for example that work isn’t done in a timely manner, that there’s a poor response from some of the housing services in the context of the fact that it’s the winter months, and that people are waiting a long time for work to be carried out. So is there any survey that you as a Government have issued to ensure that every housing association is working effectively, to ensure that people are more content with the services that they receive in this area?

Wrth gwrs. Fel Llywodraeth, rŷm ni’n erfyn ar gymdeithasau tai i sicrhau nid dim ond eu bod yn adeiladu, ond eu bod nhw’n cynnal tai hefyd a sicrhau bod tai mewn cyflwr da. Nawr ac yn y man, mae yna gwynion yn dod. Rwy’n cael yr un peth, wrth gwrs, ag y mae hi, ac mae’r cwynion hynny, yn fy mhrofiad i, yn cael eu delio gyda nhw mewn ffordd eithaf cyflym. Ond rŷm ni’n erfyn, wrth gwrs, fod y safon yn cael ei sicrhau pan fo tai yn cael eu hadeiladu, ac, wrth gwrs, pan fo tai yn cael eu cynnal drwy ystod bywyd y tai hynny.

Of course. As a Government, we expect housing associations to ensure not only that they build, but that they maintain houses as well, and ensure that the houses are in a good condition. Sometimes, there are complaints. I’ve had the same thing as she has, and the complaints, in my experience, are dealt with in quite a fast way. But we are keen to ensure that the quality standards are put in place when houses are built and, of course, when they are maintained throughout the lifetime of those houses.

In 2012, which was when the standard was supposed to have been achieved by all social landlords, the Wales Audit Office said that the main shortfall in meeting the standard was in areas where tenants voted against proposals to transfer. Your then housing Minister subsequently stated that three authorities hadn’t got realistic business plans and had to resubmit new ones, which were approved by a subsequent Minister. Given that the limit set for housing-related borrowing as part of the agreement to exit the housing revenue account left an estimated borrowing headroom across all authorities of just £471 million to achieve the Welsh housing quality standard, how can that be achieved to the standard originally intended with the additional bits—wider community regeneration—when that only leaves estimated borrowing for Wrexham at £118 million—that’s good—Swansea at £74 million, but Flintshire at only £25 million under that headroom established?

Yn 2012, sef yr adeg pan roedd y safon i fod i gael ei bodloni gan bob landlord cymdeithasol, dywedodd Swyddfa Archwilio Cymru bod y prif ddiffyg o ran bodloni’r safon i’w weld mewn ardaloedd lle pleidleisiodd tenantiaid yn erbyn cynigion i drosglwyddo. Dywedodd eich Gweinidog tai ar y pryd wedi hynny nad oedd gan dri awdurdod gynlluniau busnes realistig a bu’n rhaid iddyn nhw ailgyflwyno rhai newydd, a gymeradwywyd gan Weinidog dilynol. O gofio bod y terfyn a osodwyd ar gyfer benthyca yn gysylltiedig â thai yn rhan o'r cytundeb i adael y cyfrif refeniw tai wedi gadael amcangyfrif o le benthyca o ddim ond £471 miliwn ar draws pob awdurdod i fodloni safon ansawdd tai Cymru, sut y gellir cyflawni hynny i'r safon a fwriadwyd yn wreiddiol gyda'r darnau ychwanegol—adfywio cymunedol ehangach—pan fo hynny’n gadael amcangyfrif benthyca o ddim ond £118 ar gyfer Wrecsam—mae hynny'n dda—£74 miliwn ar gyfer Abertawe, ond dim ond £25 miliwn o dan y terfyn a sefydlwyd ar gyfer Sir y Fflint?

We expect the affordable homes target to be met in a variety of ways, whether that’s through local authorities, through housing associations, through partnerships, of course, between the two, and other ways, to see where it’s possible to intervene in the local market to make sure that there’s a sufficient supply of housing, particularly in rural areas. All these things are under consideration, as we look at innovative ways of dealing with this issue.

But what’s important as well, of course, is, as we make sure that there are more affordable homes available, we don’t see the plug being kept out of the bath at the other end and those homes being sold. You can’t possibly reach a target of 20,000 affordable homes if you’re building on the one hand and selling with the other, which is why, of course, we’re ending the right to buy.

Rydym ni’n disgwyl i’r targed cartrefi fforddiadwy gael ei gyrraedd mewn amrywiaeth o ffyrdd, pa un a yw hynny trwy awdurdodau lleol, trwy gymdeithasau tai, trwy bartneriaethau, wrth gwrs, rhwng y ddau, a ffyrdd eraill, i weld lle mae'n bosib ymyrryd yn y farchnad leol i wneud yn siŵr bod cyflenwad digonol o dai, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Mae'r holl bethau hyn yn cael eu hystyried, wrth i ni edrych ar ffyrdd arloesol o ymdrin â'r mater hwn.

Ond yr hyn sy'n bwysig hefyd, wrth gwrs, yw, wrth i ni wneud yn siŵr bod mwy o gartrefi fforddiadwy ar gael, nad ydym yn gweld y plwg yn cael ei adael allan o'r bath ar y pen arall a bod y cartrefi hynny’n cael eu gwerthu. Nid oes unrhyw obaith i chi gyrraedd targed o 20,000 o gartrefi fforddiadwy os ydych chi’n adeiladu ar y naill law ac yn gwerthu â'r arall, a dyna pam, wrth gwrs, yr ydym ni’n rhoi terfyn ar yr hawl i brynu.

Trawsnewid Gwasanaethau Rheilffyrdd

Transforming Rail Services

4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gyflymder y newid sydd ei angen i drawsnewid gwasanaethau rheilffyrdd yng Nghymru? OAQ(5)0341(FM)

4. Will the First Minister make a statement on the pace of change needed for transforming rail services in Wales? OAQ(5)0341(FM)

Rail infrastructure is not devolved. Following years of underinvestment, we are taking steps to address this where we can through our procurement of the Wales and borders franchise and the metro. But it’s true to say that the UK Government must do more to invest in Wales or devolve power and funding so that we can.

Nid yw seilwaith rheilffyrdd wedi ei ddatganoli. Yn dilyn blynyddoedd o danfuddsoddi, rydym ni’n cymryd camau i fynd i'r afael â hyn lle y gallwn trwy ein caffaeliad o fasnachfraint Cymru a'r gororau a'r metro. Ond mae'n wir i ddweud bod yn rhaid i Lywodraeth y DU wneud mwy i fuddsoddi yng Nghymru neu ddatganoli grym a chyllid fel y gallwn ni wneud hynny.

Given that Network Rail has said that it’s going to take 28 years to bring the rail industry up to the standard required in Wales, which seems to me much too long in the light of the discourse we had about road congestion earlier on, I’m pleased to hear you mention the importance of light rail in that context. Looking at the south Wales metro, I just want to look at how light rail can run much closer together, which means that trains can slow down and accelerate much more quickly, which means that journey times from, say, Merthyr, would be reduced from over an hour to 40 minutes, which is competitive with the car. So, I want to have some understanding as to how vehemently the Welsh Government is proceeding with light rail for the south Wales metro, which, it seems to me, will deliver the outcomes that we want.

O ystyried bod Network Rail wedi dweud ei bod hi’n mynd i gymryd 28 mlynedd i ddod â'r diwydiant rheilffyrdd i’r safon ofynnol yng Nghymru, sy'n ymddangos i mi yn llawer rhy hir yng ngoleuni'r drafodaeth a gawsom ynghylch tagfeydd ar y ffyrdd yn gynharach, rwy'n falch o’ch clywed chi’n sôn am bwysigrwydd rheilffordd ysgafn yn y cyd-destun hwnnw. O edrych ar fetro de Cymru, hoffwn edrych ar sut y gall rheilffordd ysgafn redeg yn llawer nes at ei gilydd, sy'n golygu y gall trenau arafu a chyflymu yn llawer cynt, sy'n golygu y byddai amseroedd teithio o Ferthyr, dywedwch, yn cael eu lleihau gan fwy nag awr i 40 munud, sy'n gymharol debyg i deithio mewn car. Felly, hoffwn gael rhywfaint o ddealltwriaeth o faint o angerdd sydd gan Lywodraeth Cymru o ran bwrw ymlaen gyda rheilffordd ysgafn ar gyfer metro de Cymru, a fydd, mae'n ymddangos i mi, yn darparu’r canlyniadau yr ydym ni eu heisiau.

Yes, the metro will be a mixture of light rail, heavy rail and faster bus services. There will be some lines that will be more appropriate for light rail than others. I need to add at this point that we have made absolutely clear to the trade unions that if we move towards light rail in some Valleys lines, that is not a reason to cut jobs or terms and conditions. We absolutely know that it’s hugely important that those who are working on those lines now have the same terms and conditions in the future as they do now. Ken Skates is not Chris Grayling. He won’t thank me for that comparison, I don’t think, but there we are. And we are to work with the trade unions in that regard. But, of course, the advantage of light rail is its ability to extend into parts not just of Cardiff but of Valleys communities where heavy rail is not going to go because of cost and because of topography. The metro that we have foreseen is one where we have a combination of fast transport options that form part of that. We can’t wait for Network Rail to get its act together. We’ve had issues with Network Rail where it’s not clear that they actually know what the condition of the asset is, or whether there’s a proper survey or whether it has been for 25 years, but we want to make sure that we get on with the metro to serve our communities as quickly and as efficiently as possible.

Bydd, mi fydd y metro yn gymysgedd o reilffyrdd ysgafn, rheilffyrdd trwm a gwasanaethau bws cyflymach. Bydd rhai rheilffyrdd a fydd yn fwy priodol ar gyfer rheilffyrdd ysgafn nag eraill. Mae angen i mi ychwanegu nawr ein bod ni wedi ei gwneud yn gwbl eglur i'r undebau llafur, os byddwn yn symud tuag at reilffyrdd ysgafn ar rai o reilffyrdd y Cymoedd, nad yw hynny'n rheswm i dorri swyddi na thelerau ac amodau. Rydym ni’n gwybod yn iawn ei bod hi’n hynod bwysig bod gan y rhai sy'n gweithio ar y rheilffyrdd hynny nawr yn cael yr un telerau ac amodau yn y dyfodol â’r rhai sydd ganddyn nhw nawr. Nid Chris Grayling yw Ken Skates. Ni fydd yn diolch i mi am y gymhariaeth honno, nid wyf yn credu, ond dyna ni. A byddwn yn gweithio gyda'r undebau llafur yn hynny o beth. Ond, wrth gwrs, mantais rheilffyrdd ysgafn yw eu gallu i ymestyn i rannau nid yn unig o Gaerdydd ond cymunedau'r Cymoedd lle nad yw rheilffyrdd trwm yn mynd i fynd oherwydd y gost ac oherwydd topograffi. Mae'r metro yr ydym ni wedi ei ragweld yn un lle mae gennym ni gyfuniad o ddewisiadau trafnidiaeth cyflym sy'n rhan o hynny. Ni allwn aros i Network Rail roi trefn ar ei hun. Rydym ni wedi cael problemau gyda Network Rail pan nad yw'n amlwg eu bod nhw’n gwybod beth yw cyflwr yr ased, neu ba un a oes arolwg priodol neu a yw wedi bod am 25 mlynedd, ond rydym ni eisiau gwneud yn siŵr ein bod ni’n bwrw ymlaen â’r metro i wasanaethu ein cymunedau mor gyflym ac mor effeithlon â phosibl.

First Minister, you’ll be aware of last week’s announcement by the UK transport Secretary, Chris Grayling, as you mentioned, with regard to joint management teams for rail franchises, and also that the new varsity line between Oxford and Cambridge, announced in the autumn statement, will be designed, constructed and run by a new body called East West Rail, totally separate from Network Rail. So, following that announcement, do you agree there is scope to develop a different model for railway management here in Wales by establishing a Welsh version of East West Rail, and where funding decisions around railway infrastructure would be made here in Cardiff and not in London? If so, given recent announcements, will you step up efforts in making the case to the UK Government with regard to the devolution of the management of the railways?

Brif Weinidog, byddwch yn ymwybodol o gyhoeddiad yr wythnos diwethaf gan Ysgrifennydd trafnidiaeth y DU, Chris Grayling, fel y soniasoch, ynghylch timau rheoli ar y cyd ar gyfer rhyddfreintiau rheilffyrdd, a hefyd y bydd y rheilffordd Varsity newydd rhwng Rhydychen a Chaergrawnt, a gyhoeddwyd yn natganiad yr hydref, yn cael ei dylunio, ei hadeiladu a'i rhedeg gan gorff newydd o'r enw East West Rail, yn gwbl ar wahân i Network Rail. Felly, yn dilyn y cyhoeddiad hwnnw, a ydych chi’n cytuno bod lle i ddatblygu gwahanol fodel ar gyfer rheoli rheilffyrdd yma yng Nghymru trwy sefydlu fersiwn Cymru o East West Rail, a lle byddai penderfyniadau cyllido yn ymwneud â seilwaith rheilffyrdd yn cael eu gwneud yma yng Nghaerdydd ac nid yn Llundain? Os felly, o ystyried cyhoeddiadau diweddar, a wnewch chi gynyddu ymdrechion i gyflwyno’r achos i Lywodraeth y DU o ran datganoli rheolaeth y rheilffyrdd?

I think it’s pretty fair to say that we’ve been relentless in that regard. We have 9 per cent of the track. We don’t get 9 per cent of the investment. Another issue that we have been pursuing with vigour with the UK Government is the situation that currently exists in the Wales Bill where it will not be open to the Welsh Government to consider a public sector agency to run the railways, whereas the Scottish Government will be able to do that. It’s clear discrimination, bluntly, if you want my view on it. So, from our perspective, it would be far easier if the track and the operators were dealt with in the same way. The same organisation. It’s too easy for the bodies responsible for the track, Network Rail and the operators to blame each other when there are problems. It’s far easier to have an integrated system rather than the fragmented one that we have at the moment.

Rwy'n credu ei bod hi’n eithaf teg i ddweud ein bod ni wedi gweithredu’n ddi-baid yn hynny o beth. Mae gennym ni 9 y cant o'r trac. Nid ydym ni’n cael 9 y cant o'r buddsoddiad. Mater arall yr ydym ni wedi bod yn mynd i’r afael ag ef yn egnïol gyda Llywodraeth y DU yw'r sefyllfa sy'n bodoli ar hyn o bryd ym Mil Cymru lle na fydd yn agored i Lywodraeth Cymru ystyried asiantaeth sector cyhoeddus i redeg y rheilffyrdd, er y bydd Llywodraeth yr Alban yn gallu gwneud hynny. Mae'n wahaniaethu eglur, i fod yn blwmp ac yn blaen, os ydych chi eisiau fy marn i ar y mater. Felly, o'n safbwynt ni, byddai'n llawer haws pe byddai’r trac a'r gweithredwyr yn cael eu trin yn yr un modd. Yr un sefydliad. Mae'n rhy hawdd i'r cyrff sy'n gyfrifol am y trac, Network Rail a’r gweithredwyr roi bai ar ei gilydd pan fo problemau. Mae'n llawer haws cael system integredig yn hytrach na'r un dameidiog sydd gennym ni ar hyn o bryd.

Gwarged Cynllun Pensiwn y Glowyr

The Mineworkers Pension Scheme Surplus

5. A wnaiff y Prif Weinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am ymdrechion i sicrhau adolygiad o warged Cynllun Pensiwn y Glowyr? OAQ(5)0331(FM)

5. Will the First Minister provide an update on efforts to secure a review of the Mineworkers Pension Scheme surplus? OAQ(5)0331(FM)

Yes. As I indicated in the Chamber last month, we do acknowledge the need for proper, safe and well-managed arrangements for this pension scheme. Pensions are not devolved, but we have pressed the UK Government on this, and we continue to do so.

Gwnaf. Fel y nodais yn y Siambr fis diwethaf, rydym yn cydnabod yr angen am drefniadau priodol, diogel ac wedi’u rheoli’n dda ar gyfer y cynllun pensiwn hwn. Nid yw pensiynau wedi'u datganoli, ond rydym ni wedi pwyso ar Lywodraeth y DU ar hyn, ac rydym ni’n parhau i wneud hynny.

I thank the First Minister for his answer. It was very pleasing that, a few weeks ago, the National Assembly unanimously passed a motion calling for a review of the MPS surplus, and also that motion mandated the Welsh Government to build alliances with regional leaders in England and with other devolved Governments to put increasing pressure on the UK Government. Can he give assurances that that mandate that he’s been provided with by the National Assembly will be furthered in the new year and that this will be a priority for his Government in 2017?

Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb. Roeddwn yn falch iawn, ychydig wythnosau yn ôl, bod y Cynulliad Cenedlaethol wedi pasio’n unfrydol cynnig yn galw am adolygiad o'r gwarged MPS, a hefyd bod y cynnig hwnnw’n rhoi mandad i Lywodraeth Cymru greu cynghreiriau gydag arweinwyr rhanbarthol yn Lloegr a chyda Llywodraethau datganoledig eraill i roi pwysau cynyddol ar Lywodraeth y DU. A all ef roi sicrwydd y bydd y mandad y mae’r Cynulliad Cenedlaethol wedi ei roi iddo yn cael ei ddatblygu yn y flwyddyn newydd ac y bydd hyn yn flaenoriaeth i’w Lywodraeth yn 2017?

A letter was sent in June of this year to Amber Rudd. We were in contact with UK Government officials this morning. Their position is, essentially, unchanged. The difficulty is that the trustees haven’t raised any issues with the UK Government about wishing to change the current process. So, there’ll be a need to ensure that the trustees are happy with any changes as well as, of course, the UK Government.

Anfonwyd llythyr ym mis Mehefin eleni at Amber Rudd. Roeddem ni mewn cysylltiad â swyddogion Llywodraeth y DU y bore yma. Nid yw eu safbwynt nhw, yn ei hanfod, wedi newid. Yr anhawster yw nad yw'r ymddiriedolwyr wedi codi unrhyw faterion gyda Llywodraeth y DU ynghylch dymuno newid y broses bresennol. Felly, bydd angen sicrhau bod yr ymddiriedolwyr yn hapus gydag unrhyw newidiadau yn ogystal, wrth gwrs, â Llywodraeth y DU.

First Minister, the Welsh Government has consistently supported the National Union of Mineworkers’s call for the surplus to be put back in the scheme for the benefit of the retired miners and coal industry workers. Mr Ken Sullivan, who has collected a petition of 8,000 names from my constituency, worked in Oakdale colliery near Blackwood for 24 years. The people of Islwyn, like my grandfather and my great-uncle, like so many in the south Wales Valleys, worked in hard and dangerous conditions, often to the detriment of their health. What further representations, then, can the Welsh Government make to the UK Tory Government in denial for them to play fair with Welsh miners?

Brif Weinidog, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi cefnogaeth gyson i alwad Undeb Cenedlaethol y Glowyr i’r gwarged gael ei roi yn ôl yn y cynllun er budd y glowyr a’r gweithwyr diwydiant glo sydd wedi ymddeol. Bu Mr Ken Sullivan, sydd wedi casglu deiseb o 8,000 o enwau o’m hetholaeth i, yn gweithio ym mhwll glo Oakdale ger y Coed Duon am 24 mlynedd. Gweithiodd pobl Islwyn, fel fy nhad-cu a’m hen-ewythr, fel cynifer yng nghymoedd y de, dan amodau caled a pheryglus, yn aml ar draul eu hiechyd. Pa sylwadau pellach, felly, all Llywodraeth Cymru eu gwneud i Lywodraeth Dorïaidd y DU nad yw’n derbyn y sefyllfa, fel ei bod yn rhoi chwarae teg i lowyr Cymru?

There is a duty, I believe, on the trustees to make sure that they explain to the pension scheme’s members exactly what they are doing, so that members in the scheme feel content and feel that the scheme’s treating them fairly. So, there is an emphasis on them to do that, but we will, of course, continue to press the issue with the UK Government, as we have been doing since June, at the very least.

Mae dyletswydd, rwy’n credu, ar yr ymddiriedolwyr i sicrhau eu bod yn egluro i aelodau’r cynllun pensiwn yn union beth maen nhw’n ei wneud, fel bod aelodau yn y cynllun yn teimlo’n fodlon ac yn teimlo bod y cynllun yn eu trin nhw’n deg. Felly, ceir pwyslais arnyn nhw i wneud hynny, ond byddwn, wrth gwrs, yn parhau i bwyso’r mater hwn gyda Llywodraeth y DU, fel yr ydym ni wedi bod yn ei wneud ers mis Mehefin, o leiaf.

Steffan was right when he said that the whole Assembly in that debate has backed the Welsh Government's position on this. It is important that the former mineworkers' pensions are protected and that there are arrangements with the UK Government that are transparent and fair. What discussions have you had with the UK Government regarding the need for them to continue to guarantee the pension fund? And with regard to the surplus, it does look as though the surplus-sharing arrangements have benefited the Government more than they have the mineworkers over the last few years, so what discussions have you had on this, and have you made clear that this isn't just the Welsh Government speaking; this is the National Assembly as a whole that is making these points?

Roedd Steffan yn iawn pan ddywedodd fod y Cynlluniad cyfan yn y ddadl honno wedi cefnogi safbwynt Llywodraeth Cymru ar hyn. Mae'n bwysig bod pensiynau cyn-lowyr yn cael eu diogelu a bod trefniadau gyda Llywodraeth y DU sy'n dryloyw ac yn deg. Pa drafodaethau ydych chi wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch yr angen iddi barhau i warantu’r gronfa bensiwn? Ac o ran y gwarged, mae’n edrych fel bod y trefniadau rhannu gwarged wedi bod o fwy o fudd i’r Llywodraeth nag i’r glowyr yn ystod y blynyddoedd diwethaf, felly pa drafodaethau ydych chi wedi eu cael ynglŷn â hyn, ac a ydych chi wedi ei gwneud yn eglur nad Llywodraeth Cymru yn unig sy'n siarad; y Cynulliad Cenedlaethol yn ei gyfanrwydd sy'n gwneud y pwyntiau hyn?

Well, those inquiries were made this morning, as I’ve said. The UK Government has taken note of the view of this National Assembly. The particular arrangements that revolve around the pension scheme mean that, yes, indeed, it's right to say that the UK Government does get the benefit of any periodic surplus in the scheme funds, and we have made the point that we believe that that surplus should be recycled back into the scheme for the benefit of its members, rather than to the UK Government.

Wel, gwnaed yr ymholiadau hynny y bore yma, fel y dywedais. Mae Llywodraeth y DU wedi nodi barn y Cynulliad Cenedlaethol hwn. Mae'r trefniadau penodol o amgylch y cynllun pensiwn yn golygu, ydy, yn wir, ei bod hi’n iawn i ddweud bod Llywodraeth y DU yn cael budd unrhyw warged cyfnodol yng nghyllid y cynllun, ac rydym ni wedi gwneud y pwynt ein bod ni’n credu y dylai’r gwarged hwnnw gael ei ailgylchu yn ôl i mewn i'r cynllun er budd ei aelodau, yn hytrach nag i Lywodraeth y DU.

Cysylltiad/Cangen Rheilffordd Heathrow

Heathrow Rail Link/Spur

6. Pa drafodaethau diweddar y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch cysylltiad/cangen rheilffordd Heathrow? OAQ(5)0332(FM)

6. What recent discussions has the Welsh Government had with the UK Government regarding the Heathrow Rail Link/Spur? OAQ(5)0332(FM)

International connectivity via Heathrow is important to Wales’s economy. In early 2016, Network Rail consulted on plans to improve rail links to Heathrow. In response to this consultation, we welcomed the journey time reductions the proposed rail link would offer.

Mae cysylltedd rhyngwladol trwy Heathrow yn bwysig i economi Cymru. Ddechrau 2016, ymgynghorodd Network Rail ar gynlluniau i wella cysylltiadau rheilffordd i Heathrow. Mewn ymateb i'r ymgynghoriad hwn, croesawsom y gostyngiadau i’r amser teithio y byddai'r cyswllt rheilffordd arfaethedig yn eu cynnig.

I thank the First Minister for that answer. As he knows, the Reading-Heathrow rail link will hugely improve access to Heathrow Airport for leisure and business travellers from south Wales and the south-west, and the west midlands and many other areas. It will reduce travel times down to around 26 minutes, reduce carbon, and transport more people on to rail and away from private transport. But it's also true that 1.3 million people have jobs with a foreign-owned firm that are facilitated through travel through Heathrow, and 8.8 per cent of those live in Wales—it's the biggest proportion of any part of the UK. So, in future discussions with the Prime Minister, but also with the Secretary of State for Transport in the UK Government, could he ram home the importance of this rail link? Regardless of Heathrow capacity expansion, this rail link, this spur, could deliver for people, for Wales, in very short order. We understand that the decision is going to be made sometime in early 2019; let's make it the right decision, because bold government is good government, as we have shown with Cardiff Airport.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Fel y gŵyr, bydd y cyswllt rheilffordd Reading i Heathrow yn gwella mynediad at Faes Awyr Heathrow yn enfawr i deithwyr hamdden a busnes o dde Cymru a de-orllewin Lloegr, a gorllewin canolbarth Lloegr a llawer o ardaloedd eraill. Bydd yn lleihau amseroedd teithio i lawr i tua 26 munud, yn lleihau carbon, ac yn cludo mwy o bobl ar reilffyrdd ac oddi wrth gludiant preifat. Ond mae hefyd yn wir bod gan 1.3 miliwn o bobl swyddi gyda chwmni sy’n eiddo tramor sy'n cael eu hwyluso trwy deithio drwy Heathrow, ac mae 8.8 y cant o'r rheini yn byw yng Nghymru—dyna’r gyfran fwyaf o unrhyw ran o'r DU. Felly, mewn trafodaethau gyda'r Prif Weinidog yn y dyfodol, ond hefyd gyda'r Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth yn Llywodraeth y DU, a wnaiff ef bwysleisio pwysigrwydd y cyswllt rheilffordd hwn? Waeth beth yw ehangiad capasiti Heathrow, gallai’r cyswllt rheilffordd hwn, y sbardun hwn, gyflawni i bobl, i Gymru, yn gyflym iawn. Rydym yn deall bod y penderfyniad hwn yn mynd i gael ei wneud ryw bryd ar ddechrau 2019; gadewch i ni wneud y penderfyniad iawn, gan fod llywodraeth feiddgar yn llywodraeth dda, fel yr ydym ni wedi ei ddangos gyda Maes Awyr Caerdydd.

Well, indeed. Heathrow is by far the busiest airport in the UK, and it'll continue to be that way. Its geography demands that it will be that way; Gatwick is just too far from most communities in the UK to get to the same level as Heathrow. But it's hugely important, building on the theme from earlier on, that people feel that there are viable and seamless public transport options for them. Rather than getting off in Reading and onto the rail-air coach in Reading, it's hugely important that people can get into Heathrow Airport in the most seamless way possible, and that will encourage more people out of their cars and, of course, will help congestion around the airport.

Wel, yn wir. Heathrow yw’r maes awyr prysuraf yn y DU o bell ffordd, a bydd hynny’n parhau i fod yn wir. Mae ei ddaearyddiaeth yn mynnu y bydd hynny’n wir; mae Gatwick yn rhy bell o'r rhan fwyaf o gymunedau yn y DU i gyrraedd yr un lefel â Heathrow. Ond mae'n hynod o bwysig, gan adeiladu ar y thema gynharach, bod pobl yn teimlo bod dewisiadau cludiant cyhoeddus ymarferol a di-dor ar eu cyfer. Yn hytrach na gadael y trên yn Reading a mynd ar fws rheilffordd-awyr yn Reading, mae'n hynod bwysig bod pobl yn gallu mynd i mewn i Faes Awyr Heathrow yn y ffordd rwyddaf bosibl, a bydd hynny’n annog mwy o bobl allan o'u ceir ac, wrth gwrs, yn helpu tagfeydd o amgylch y maes awyr.

The expansion of Heathrow Airport is undoubtedly a major boost for trade and tourism in Wales. Now, in contrast to the Scottish Government, the Welsh Government seems to have failed to attract much of a positive boost for Wales in return for the Welsh Government's support for the expansion. In a memorandum of understanding to the Scottish Government, the Scottish Government secured 16,000 new jobs, a £200 million construction-related spend in Scotland, a £10 million route development fund, and a landing charge discount. Now, do you regret not securing a similar memorandum of understanding as your Scottish counterparts managed to achieve?

Mae ehangu Maes Awyr Heathrow yn sicr yn hwb mawr i fasnach a thwristiaeth yng Nghymru. Nawr, yn wahanol i Lywodraeth yr Alban, mae'n ymddangos bod Llywodraeth Cymru wedi methu â denu llawer o hwb cadarnhaol i Gymru yn gyfnewid am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i’r ehangiad. Mewn memorandwm o gyd-ddealltwriaeth i Lywodraeth yr Alban, sicrhaodd Llywodraeth yr Alban 16,000 o swyddi newydd, gwariant cysylltiedig ag adeiladu o £200 miliwn yn yr Alban, cronfa datblygu llwybrau gwerth £10 miliwn, a gostyngiad tâl glanio. Nawr, a ydych chi’n difaru peidio â sicrhau memorandwm cyd-ddealltwriaeth tebyg fel y llwyddodd eich cymheiriaid yn yr Alban i’w wneud?

Well, we've looked at the memorandum, and I'm not sure exactly what it delivers, actually. There are words in it, but in terms of actions, it's not clear at all. I mean, it's not possible in terms of procurement to designate a certain amount of money for procurement to Scottish firms. That goes straight against the procurement rules. So, it's not entirely clear what it means. From our perspective, however, we have been working for some time with Heathrow Airport on reaching agreement with them on a statement of intent that will look at things like the supply chain, like transport, like aviation and marketing opportunities as well. The issue of landing slots is not particularly relevant to us; it is much more relevant in Scotland. That's true. But what we're exploring is the opportunity to market Wales better in Heathrow, emphasising the point, of course, that south Wales in particular is very close to Heathrow Airport and it can be a major gateway to tourism.

Wel, rydym ni wedi edrych ar y memorandwm, ac nid wyf yn siŵr beth yn union y mae'n ei ddarparu, mewn gwirionedd. Mae geiriau ynddo, ond o ran gweithredoedd, nid yw'n eglur o gwbl. Hynny yw, nid yw'n bosibl o ran caffael i ddynodi swm penodol o arian ar gyfer caffael i gwmnïau yn yr Alban. Mae hynny'n mynd yn gwbl groes i’r rheolau caffael. Felly, nid yw'n hollol eglur beth mae'n ei olygu. O'n safbwynt ni, fodd bynnag, rydym ni wedi bod yn gweithio ers cryn amser gyda Maes Awyr Heathrow ar ddod i gytundeb gyda nhw ar ddatganiad o fwriad a fydd yn ystyried pethau fel y gadwyn gyflenwi, fel trafnidiaeth, fel cyfleoedd awyrennau a marchnata hefyd. Nid yw’r mater o slotiau glanio yn arbennig o berthnasol i ni; mae'n llawer mwy perthnasol yn yr Alban. Mae hynny'n wir. Ond yr hyn yr ydym ni’n ei archwilio yw'r cyfle i farchnata Cymru yn well yn Heathrow, gan bwysleisio’r pwynt, wrth gwrs, fod de Cymru yn enwedig yn agos iawn at Faes Awyr Heathrow ac y gall fod yn borth pwysig i dwristiaeth.

Gwasanaethau Rhewmatoleg

Rheumatology Services

7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am wasanaethau rhewmatoleg yng Nghymru? OAQ(5)0338(FM)

7. Will the First Minister make a statement on rheumatology services in Wales? OAQ(5)0338(FM)

Yes, through the development directive for arthritis and chronic musculoskeletal conditions, we continue to raise awareness and support people to reduce their risk of these conditions and, where they do occur, to assess, diagnose and provide ongoing care as locally and as quickly as possible.

Gwnaf, trwy gyfarwyddeb datblygu ar gyfer arthritis a chyflyrau cyhyrysgerbydol cronig, rydym yn parhau i godi ymwybyddiaeth a chynorthwyo pobl i leihau eu risg o’r cyflyrau hyn a, phan fyddant yn digwydd, i asesu, gwneud diagnosis a darparu gofal parhaus mor lleol ac mor gyflym â phosibl.

Thank you. First Minister, the ‘Rheumatology in Wales: The State of Play’ report has found that referrals for diagnosis to rheumatology departments have now increased by 66 per cent since 2012, yet just 22 per cent of patients diagnosed with rheumatoid arthritis were seen by a specialist within three weeks. Thirty-five per cent found it difficult to get any appointment, and 20 per cent had waited over two years to begin treatment. A significant number have now resorted to paying for a private consultant for diagnosis as a result of NHS waiting times in Wales. What immediate action will you now be taking to ensure that your health service complies with National Institute for Health and Care Excellence guidance and that arthritis sufferers in Wales are no longer let down by this Welsh Labour Government?

Diolch. Brif Weinidog, mae’r adroddiad ‘Rheumatology in Wales: The State of Play’ wedi canfod bod atgyfeiriadau ar gyfer diagnosis i adrannau rhewmatoleg wedi cynyddu 66 y cant ers 2012, ac eto dim ond 22 y cant o gleifion a oedd wedi cael diagnosis o arthritis gwynegol a welwyd gan arbenigwr o fewn tair wythnos. Roedd tri deg pump y cant yn ei chael hi’n anodd cael unrhyw apwyntiad, ac roedd 20 y cant wedi aros dros ddwy flynedd i ddechrau triniaeth. Mae nifer sylweddol wedi troi erbyn hyn at dalu i feddyg ymgynghorol preifat am ddiagnosis o ganlyniad i amseroedd aros y GIG yng Nghymru. Pa gamau y gwnewch chi eu cymryd ar unwaith i sicrhau bod eich gwasanaeth iechyd yn cydymffurfio â chanllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal ac nad yw dioddefwyr arthritis yng Nghymru yn cael eu siomi mwyach gan y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru?

Well, I have to say, in 2015-16, where there is the latest available data, there were just under 94,000 rheumatology outpatient attendances across Wales; 24,000 were new attendances and the remainder were follow-ups; and 2,300 outpatients didn’t attend their appointment, which is never, obviously, helpful in terms of being able to organise the service.

At the end of October there were 14 people waiting over 36 weeks for an appointment, and of these, two were waiting for a first outpatient appointment, both in Cardiff and the Vale. So, yes, some people, it’s true to say from those figures, have waited longer than we would want, but the vast majority of people get seen as quickly as possible.

Bear in mind, of course, that rheumatoid arthritis is not that easy to diagnose. There are many other conditions that GPs will tend to look at first before looking at rheumatoid arthritis, before the blood tests are then conducted looking at the—I think it’s called the rheumatoid factor, as far as rheumatoid arthritis is concerned. So, it’s not that easy to diagnose as a condition, but we want to make sure that general practitioners are more aware, of course, of the need to refer and ultimately, of course, that people get treatment—well, first of all, diagnosis, because the earlier the diagnosis, the better for rheumatoid arthritis, and ultimately, of course, the right level of treatment for them.

Wel, mae’n rhaid i mi ddweud, yn 2015-16, lle mae’r data diweddaraf ar gael, roedd ychydig yn llai na 94,000 o bresenoldebau cleifion rhiwmatoleg allanol ledled Cymru; roedd 24,000 yn bresenoldebau newydd a'r gweddill yn ddilynol; ac ni aeth 2,300 o gleifion allanol i’w hapwyntiadau, nad yw byth, yn amlwg, yn ddefnyddiol o ran gallu trefnu gwasanaeth.

Ddiwedd mis Hydref, roedd 14 o bobl yn aros dros 36 wythnos am apwyntiad, ac o'r rhain, roedd dau yn aros am apwyntiad cleifion allanol cyntaf, y ddau yng Nghaerdydd a'r Fro. Felly, oes, mae rhai pobl, mae'n wir i ddweud o'r ffigurau hynny, wedi aros yn hwy nag y byddem yn dymuno, ond mae'r mwyafrif llethol o bobl yn cael eu gweld cyn gynted â phosibl.

Cofiwch, wrth gwrs, nad yw’n rhwydd iawn gwneud diagnosis o arthritis gwynegol. Ceir llawer o gyflyrau eraill y bydd meddygon teulu yn tueddu i’w hystyried yn gyntaf cyn ystyried arthritis gwynegol, cyn i’r profion gwaed gael eu cynnal wedyn yn edrych ar y—rwy’n credu mai’r ffactor gwynegol yw’r enw arno, cyn belled ag y mae arthritis gwynegol yn y cwestiwn. Felly, nid yw mor rhwydd â hynny i wneud diagnosis ohono fel cyflwr, ond rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod meddygon teulu yn fwy ymwybodol, wrth gwrs, o’r angen i atgyfeirio ac yn y pen draw, wrth gwrs, bod pobl yn cael triniaeth—wel, yn gyntaf oll, diagnosis, oherwydd gorau po gyntaf y ceir diagnosis ar gyfer arthritis gwynegol, ac yn y pen draw, wrth gwrs, y lefel cywir o driniaeth iddyn nhw.

Yn aml iawn, mae pobl yn cysylltu cryd cymalau efo pobl hŷn, ond wrth gwrs mae o’n rhywbeth sy’n gallu taro pobl o bob oed. Cymru ydy’r unig wlad yn y Deyrnas Unedig sydd heb wasanaeth pediatrig ar gyfer rhiwmatoleg, er bod y cleifion o’r gogledd yn gallu cael triniaeth yn ysbyty Alder Hey yn Lerpwl. A ydy’r Prif Weinidog yn credu y dylai Cymru allu cynnig gwasanaeth rhiwmatoleg pediatrig?

Very often, people link arthritis with older people, but it is something that can affect people of all ages. Wales is the only nation in the UK that doesn’t have a paediatric rheumatology service, although patients from north Wales can be treated in Alder Hey hospital in Liverpool. Does the First Minister believe that Wales should be able to offer paediatric rheumatology services?

Mae’n wir i ddweud y gall gwynegon ‘rheumatoid’ daro unrhyw un, unrhyw oedran. Nid rhywbeth i wneud â phethau yn wero lawr yw ‘rheumatoid arthritis’ ond rhywbeth lle mae’r corff yn ymosod ar ei hunan. ‘Auto-immune disease’, felly, yw e. Ond na, mae’n rhaid i fod yn ofalus fan hyn. Nid wyf yn moyn gweld pobl yn gorfod dod o Ynys Môn, er enghraifft, i Gaerdydd i ganolfan genedlaethol. So, felly, mae daearyddiaeth Cymru yn dweud wrthyf ei fod e’n bwysig bod pobl yn gallu cael triniaeth mor agos ag sy’n bosib i’w cartrefi nhw.

It is true that rheumatoid arthritis can strike anyone at any age. It’s not something to do with things wearing down but the body attacking itself—it is an autoimmune disease, therefore. We have to be careful here. I don’t want to see people having to come from Anglesey to Cardiff, for instance, to a national centre. So, the geography of Wales indicates to me that it’s important that people can have treatment as close as possible to their homes.

I apologise for a similar question, but, First Minister, with around 400,000 children living in south Wales, the fact that the region is still without a dedicated multidisciplinary paediatric rheumatology service is shocking. Currently, services are being provided part time by an adult rheumatologist, but there is no formal clinical network or adequate multidisciplinary input. What plans does the Government have to establish a tertiary paediatric rheumatology service in south Wales?

Ymddiheuraf am gwestiwn tebyg, ond, Brif Weinidog, gyda thua 400,000 o blant yn byw yn y de, mae'r ffaith bod y rhanbarth yn dal i fod heb wasanaeth rhewmatoleg pediatrig amlddisgyblaeth pwrpasol yn ddychrynllyd. Ar hyn o bryd, mae gwasanaethau yn cael eu darparu yn rhan amser gan riwmatolegydd oedolion, ond nid oes rhwydwaith clinigol ffurfiol na mewnbwn amlddisgyblaeth digonol. Pa gynlluniau sydd gan y Llywodraeth i sefydlu gwasanaeth rhewmatoleg pediatrig trydyddol yn y de?

Much depends, of course, on the throughput of patients as to whether the unit could be specialised enough. It’s the old question we always face to be effective. But what I’ll do, both as far as the Member for Ynys Môn’s concerned and the regional Member, is to write with further details about paediatric rheumatology to explain why the situation is as it is.

Mae llawer yn dibynnu, wrth gwrs, ar y trwybwn o gleifion o ran a allai’r uned fod yn ddigon arbenigol. Dyna’r hen gwestiwn yr ydym ni bob amser yn ei wynebu i fod yn effeithiol. Ond yr hyn a wnaf, cyn belled ag y mae’r Aelod dros Ynys Môn yn y cwestiwn a'r Aelod rhanbarthol, fydd ysgrifennu gyda manylion pellach am rewmatoleg pediatrig i esbonio pam mae'r sefyllfa fel ag y mae hi.

Symud Cymru Ymlaen

Taking Wales Forward

8. Sut y bydd y polisïau yn rhaglen Llywodraeth Cymru, "Symud Cymru Ymlaen", yn cyfrannu at leddfu achosion o dlodi parhaus yng Nghymru? OAQ(5)0326(FM)

8. How will the policies contained in the Welsh Government's "Taking Wales Forward" programme contribute to alleviating persistent poverty in Wales? OAQ(5)o326(FM)

Well, job creation, closing the education attainment gap and improving skill levels are our key priorities and they represent the most effective levers at our disposal to tackle poverty in Wales.

Wel, creu swyddi, cau'r bwlch cyrhaeddiad addysg a gwella lefelau sgiliau yw ein blaenoriaethau allweddol a’r rhain yw’r ysgogwyr mwyaf effeithiol sydd ar gael i ni ar gyfer mynd i'r afael â thlodi yng Nghymru.

Thank you for that answer, First Minister. I recently visited the Jamia mosque in Newport, which is the largest in Wales at the moment, with the director of the Prince’s Trust Cymru, Mr Philip Jones, to raise awareness of the work the trust does to help young people in most deprived communities to fulfil their potential in their lives. Since your Government is phasing out the Communities First programme, will you advise the Assembly what consideration you are giving to using the programmes of organisations like the Prince’s Trust Cymru, which has a proven track record of great success in alleviating persistent poverty in Wales, in meeting the Welsh Government’s anti-poverty objectives?

Diolch i chi am yr ateb yna, Brif Weinidog. Yn ddiweddar, ymwelais â mosg Jamia yng Nghasnewydd, sef y mwyaf yng Nghymru ar hyn o bryd, gyda chyfarwyddwr y Prince’s Trust Cymru, Mr Philip Jones, i godi ymwybyddiaeth am y gwaith y mae’r ymddiriedolaeth yn ei wneud i helpu pobl ifanc yn y cymunedau mwyaf difreintiedig i wireddu eu potensial yn eu bywydau. Gan fod eich Llywodraeth yn cael gwared yn raddol ar y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf, a wnewch chi hysbysu’r Cynulliad pa ystyriaeth yr ydych chi’n ei rhoi i ddefnyddio rhaglenni sefydliadau fel y Prince’s Trust Cymru, sydd â hanes profedig o lwyddiant mawr o ran lliniaru tlodi parhaus yng Nghymru, i fodloni amcanion gwrthdlodi Llywodraeth Cymru?

We’re looking at new ways of working and working with organisations that have proven experience on the ground without losing, of course, the expertise that has already been built up over the years through Communities First. It’s heartening to see that the number of households in poverty has dropped in Wales for the first time in some time. That is an indication that what we are doing in terms of enabling people to have the skills that they need for the future, in terms of attracting investment into Wales, are beginning to bear fruit.

Rydym ni’n edrych ar ffyrdd newydd o weithio ac yn gweithio gyda sefydliadau sydd â phrofiad llwyddiannus ar lawr gwlad heb golli, wrth gwrs, yr arbenigedd a ddatblygwyd eisoes dros y blynyddoedd trwy Cymunedau yn Gyntaf. Mae'n galonogol gweld bod nifer yr aelwydydd sydd mewn tlodi wedi gostwng yng Nghymru am y tro cyntaf ers cryn amser. Mae hynny'n arwydd bod yr hyn yr ydym ni’n ei wneud o ran galluogi pobl i gael y sgiliau sydd eu hangen arnynt ar gyfer y dyfodol, o ran denu buddsoddiad i Gymru, yn dechrau dwyn ffrwyth.

Hyrwyddo Twristiaeth yng Nghymru

Promoting Tourism in Wales

9. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am strategaeth Llywodraeth Cymru i hyrwyddo twristiaeth yng Nghymru? OAQ(5)0335(FM)

9. Will the First Minister make a statement on the Welsh government's strategy to promote tourism in Wales? OAQ(5)0335(FM)

It’s now three years since the launch of the strategy for tourism 2013–20. That sets a target of 10 per cent growth in real terms in respect of overnight visitor expenditure in Wales by 2020. We are on track to exceed that growth target.

Bu tair blynedd erbyn hyn ers lansio strategaeth ar gyfer twristiaeth 2013-20. Mae honno'n gosod targed o dwf o 10 y cant mewn termau real o ran gwariant ymwelwyr dros nos yng Nghymru erbyn 2020. Rydym ni ar y trywydd iawn i ragori ar y targed twf hwnnw.

Thank you, First Minister, for that answer. Every opportunity that I have, I try to take to promote the benefits of tourism in Merthyr Tydfil and Rhymney, particularly around our rich industrial and social history. I’ve been looking into improving signposting to some of the many attractions that the area has to offer. However, my inquiries have revealed that, since August 2013, any tourist destination located further than 10 miles from a motorway or grade-separated dual carriageway is not eligible for tourism brown signs. Signage that predates that are left unaffected.

Clearly, I recognise that there is a need to manage any proliferation of signs, but it does seem illogical to me that those attractions that are not immediately off the main highway into south Wales, i.e. the M4, which could benefit most from promotional signage, are not included, whereas those that are signed already enjoy the advantage of being located near the highway, i.e. within 10 miles. So, can I ask the First Minister to look into the possibility of revised criteria that would allow greater flexibility over the location of tourism signage, so that areas like Merthyr Tydfil and Rhymney are not further disadvantaged because they are more than 10 miles away from the nearest motorway link?

Diolch yn fawr, Brif Weinidog, am yr ateb yna. Rwy’n ceisio manteisio ar bob cyfle rwy’n ei gael i hyrwyddo manteision twristiaeth ym Merthyr Tudful a Rhymni, yn enwedig o amgylch ein hanes diwydiannol a chymdeithasol cyfoethog. Rwyf i wedi bod yn ymchwilio i wella arwyddion i rai o'r atyniadau lu sydd gan yr ardal i'w cynnig. Fodd bynnag, mae fy ymchwiliadau wedi datgelu, ers mis Awst 2013, nad oes unrhyw gyrchfan i dwristiaid sydd wedi’i leoli ymhellach na 10 milltir o draffordd neu ffordd ddeuol aml-lefel, yn gymwys ar gyfer arwyddion brown twristiaeth. Nid yw arwyddion o’r cyfnod cyn hynny yn cael eu heffeithio.

Yn amlwg, rwy’n cydnabod bod angen rheoli unrhyw ormodedd o arwyddion, ond mae'n ymddangos yn afresymol i mi nad yw’r atyniadau hynny nad ydynt yn uniongyrchol oddi ar y brif briffordd i mewn i dde Cymru, h.y. yr M4, a allai elwa fwyaf ar arwyddion hyrwyddo, wedi eu cynnwys, tra bod y rhai sydd ag arwyddion eisoes yn mwynhau’r fantais o gael eu lleoli ger y briffordd, h.y. o fewn 10 milltir. Felly, a gaf i ofyn i'r Prif Weinidog ymchwilio i'r posibilrwydd o feini prawf diwygiedig a fyddai'n caniatáu mwy o hyblygrwydd ynghylch lleoliad arwyddion twristiaeth, fel nad yw ardaloedd fel Merthyr Tudful a Rhymni o dan anfantais bellach oherwydd eu bod yn fwy na 10 milltir i ffwrdd oddi wrth y cyswllt traffordd agosaf?

In relation to signage, it’s not just the motorways, but trunk roads. So, for example, destinations up to six miles from a single carriageway or 10 miles from a grade-separated dual carriageway or motorway may be eligible for tourism signage. The A470 and the A465 are both trunk roads, so they are included in the criteria. I can say that we do encourage local authorities, and we’d encourage Merthyr, to apply to get signage for tourism attractions. That offer, of course, is still on the table.

O ran arwyddion, nid dim ond y traffyrdd yw hi, ond cefnffyrdd. Felly, er enghraifft, efallai y bydd cyrchfannau hyd at chwe milltir o ffordd unffrwd neu 10 milltir o ffordd ddeuol aml-lefel neu draffordd yn gymwys ar gyfer arwyddion twristiaeth. Mae’r A470 a'r A465 yn gefnffyrdd, felly maen nhw wedi eu cynnwys yn y meini prawf. Gallaf ddweud ein bod ni’n annog awdurdodau lleol, a byddem yn annog Merthyr, i wneud cais i gael arwyddion ar gyfer atyniadau twristiaeth. Mae’r cynnig hwnnw, wrth gwrs, yn dal i fod ar y bwrdd.

2. Cwestiwn Brys: Ysbyty Brenhinol Gwent
2. Urgent Question: Royal Gwent Hospital

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Rwyf wedi derbyn cwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.66. Rwy’n galw ar Mohammad Asghar i ofyn y cwestiwn brys.

I have accepted an urgent question under Standing Order 12.66. I call on Mohammad Asghar to ask the urgent question.

A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am adolygiad Llywodraeth Cymru o ofal cleifion sydd â salwch aciwt yn dilyn ymchwiliad beirniadol iawn yr Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus i ofal claf 93 oed yn Ysbyty Brenhinol Gwent? EAQ(5)0096(HWS)

Will the Minister make a statement on the Welsh Government’s review into acutely sick patients’ care following the highly critical investigation by the Public Service Ombudsman into the care of a 93-year-old patient at the Royal Gwent Hospital? EAQ(5)0096(HWS)

Thank you for the question. In response to issues raised in the ombudsman’s ‘Out of hours’ thematic report, and some subsequent cases, arrangements for a peer review programme focusing on the management of acutely sick patients in acute hospitals will be finalised shortly. The work of the peer review will commence early in the new year.

Diolch am y cwestiwn. Mewn ymateb i faterion a godwyd yn adroddiad thematig 'y tu allan i oriau' yr ombwdsmon, a rhai achosion dilynol, bydd trefniadau ar gyfer rhaglen o adolygu gan gymheiriaid yn canolbwyntio ar reoli cleifion sy'n ddifrifol sâl mewn ysbytai acíwt, yn cael eu cwblhau yn fuan. Bydd gwaith yr adolygiad gan gymheiriaid yn dechrau yn gynnar yn y flwyddyn newydd.

Thank you, Cabinet Secretary. Last week, the announcement of a review came after the publication of a highly critical ombudsman investigation into the care of a 93-year-old man who died three days after being admitted to Newport’s Royal Gwent Hospital. The report found that the man was not seen by a doctor for more than six hours on Sunday, the day before his death, and that was despite concerns about his deteriorating health and the guidelines indicating that he should have been medically reviewed within 30 minutes. This appalling lack of care also involved the failure of nurses to escalate concern about the delay, meaning antibiotics were not given in a timely manner. The undignified end to this patient’s life is disgraceful and, sadly, a case we have seen too often in our hospitals in Wales. Cabinet Secretary, we have heard warm words before, but, sadly, very little improvement in outcomes. What confidence can we have in your Government to ensure that high levels of care are delivered on weekends for patients across South Wales East and the rest of Wales, and not to have these sorts of things happening in this country again?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddwyd adolygiad ar ôl cyhoeddi ymchwiliad ombwdsmon hynod feirniadol i ofal dyn 93 oed a fu farw dridiau ar ôl cael ei dderbyn i Ysbyty Brenhinol Gwent yng Nghasnewydd. Canfu'r adroddiad na welwyd y dyn gan feddyg am fwy na chwe awr ar y dydd Sul, y diwrnod cyn iddo farw, a hynny er gwaethaf pryderon bod ei iechyd yn dirywio a’r canllawiau a oedd yn nodi y dylai fod wedi’i adolygu’n feddygol o fewn 30 munud. Roedd y diffyg gofal echrydus hwn hefyd yn cynnwys methiant gan nyrsys i fynegi eu pryderon am yr oedi i uwch-reolwyr, sy'n golygu na roddwyd gwrthfiotigau mewn modd prydlon. Mae’r diwedd diurddas i fywyd y claf hwn yn warthus ac, yn anffodus, mae’n achos yr ydym wedi’i weld yn rhy aml yn ein hysbytai yng Nghymru. Ysgrifennydd y Cabinet, rydym ni wedi clywed geiriau gwresog o'r blaen, ond, yn anffodus, ychydig iawn o welliant mewn canlyniadau. Pa mor hyderus y gallwn ni fod y bydd eich Llywodraeth chi yn sicrhau y caiff lefelau uchel o ofal eu darparu ar benwythnosau ar gyfer cleifion ar draws Dwyrain De Cymru a gweddill Cymru, ac na fydd y mathau hyn o bethau yn digwydd yn y wlad hon eto?

The Member’s question comes on the same day that the Care Quality Commission in England have indicated that no NHS trust in England is properly investigating deaths. There are challenges right across the NHS family here. What we are looking to do here in Wales is to have a proper approach to a peer review for those patients we should rightly be concerned about. One instance of this sort of care is one instance too many. The challenge for us is: how do we ensure we have a proper approach to that peer review to ensure there’s proper scrutiny, learning and, importantly, improvements within our national health service? I think it’s a sign of honesty and maturity in our system that we’ve agreed a proper peer review process. I will ensure that Members are kept up to date. The initial stage will focus on Aneurin Bevan, it will then roll out across the country, and, over the next year, I expect to be able to report back to Members on what’s been found within that peer review or what improvement actions will be taken within the national health service here in Wales.

Daw cwestiwn yr Aelod yr un diwrnod ag y mae'r Comisiwn Ansawdd Gofal yn Lloegr wedi nodi nad oes unrhyw ymddiriedolaeth GIG yn Lloegr yn ymchwilio’n iawn i farwolaethau. Ceir heriau ar draws teulu’r GIG yma. Yr hyn yr ydym ni’n bwriadu ei wneud yma yng Nghymru yw cael dull priodol o gynnal adolygiad gan gymheiriaid ar gyfer y cleifion hynny y dylem ni yn briodol fod yn pryderu amdanyn nhw. Mae un enghraifft o'r math hwn o ofal yn un enghraifft yn ormod. Yr her i ni yw: sut yr ydym ni’n sicrhau bod gennym ddull priodol o gynnal yr adolygiad cymheiriaid hwnnw er mwyn sicrhau bod craffu, dysgu ac, yn bwysicach, gwelliannau priodol o fewn ein gwasanaeth iechyd gwladol? Rwy'n credu ei fod yn arwydd o onestrwydd ac aeddfedrwydd yn ein system ein bod wedi cytuno ar broses briodol ar gyfer cynnal adolygiadau gan gymheiriaid. Byddaf yn sicrhau bod Aelodau'n cael yr wybodaeth ddiweddaraf. Bydd y cam cyntaf yn canolbwyntio ar Aneurin Bevan, wedyn caiff ei gyflwyno ledled y wlad, ac, yn ystod y flwyddyn nesaf, rwy’n disgwyl gallu adrodd yn ôl i'r Aelodau ar yr hyn sydd wedi’i ganfod o fewn yr adolygiad gan gymheiriaid hwnnw neu ar y camau gwella a fydd yn cael eu cymryd o fewn y gwasanaeth iechyd gwladol yma yng Nghymru.

I want to declare an interest, that my wife is employed by the NHS. The Cabinet Secretary mentioned in his previous answer the review by the Care Quality Commission in England that found that there is a failure there to learn from patient deaths and other serious errors in the system. That prevents and inhibits processes being put in place in the future, because there isn’t the culture of sharing, not just best practice, but worst practice, actually, because much more can be learnt, sometimes, from when things go wrong. I’m concerned that the public service ombudsman’s report on the failings at the Gwent has some parallels with the report from the quality care commission in England—that similar issues and similar mistakes are being repeated, often repeated in silos, with patient care suffering. Even the health board’s own investigations are identified as failing to highlight the root problems when they arise. So, what assurances can the Cabinet Secretary give patients in the Aneurin Bevan area in particular that there are efforts in place to standardise and improve the investigatory process into patient deaths and other significant mistakes in the NHS system, to make sure that those mistakes are not repeated over and over again?

Rwyf eisiau datgan buddiant, sef bod fy ngwraig yn cael ei chyflogi gan y GIG. Soniodd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ateb blaenorol am yr adolygiad gan y Comisiwn Ansawdd Gofal yn Lloegr a ganfu bod methiant yno i ddysgu o farwolaethau cleifion a gwallau difrifol eraill yn y system. Mae hynny’n atal ac yn rhwystro prosesau rhag cael eu rhoi ar waith yn y dyfodol, gan nad oes diwylliant o rannu, nid dim ond arfer gorau, ond arfer gwaethaf, mewn gwirionedd, oherwydd gellir dysgu llawer mwy, weithiau, pan fo pethau’n mynd o chwith. Rwy'n pryderu bod adroddiad yr ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus ar y methiannau yn Ysbyty Brenhinol Gwent yn cynnwys rhai elfennau tebyg i’r adroddiad gan y comisiwn ansawdd gofal yn Lloegr—bod materion tebyg a chamgymeriadau tebyg yn cael eu hailadrodd, yn aml yn cael eu hailadrodd mewn seilos, a gofal cleifion yn dioddef. Nodir bod ymchwiliadau y bwrdd iechyd ei hun hyd yn oed yn methu tynnu sylw at y problemau sydd wrth wraidd hyn pan fyddant yn codi. Felly, pa sicrwydd y gall Ysgrifennydd y Cabinet ei roi i gleifion yn ardal Aneurin Bevan yn arbennig fod ymdrechion ar waith i safoni ac i wella'r broses o ymchwilio i farwolaethau cleifion a chamgymeriadau arwyddocaol eraill yn system y GIG, er mwyn gwneud yn siŵr na chaiff y camgymeriadau hynny eu hailadrodd drosodd a throsodd?

I thank the Member for his question. As I indicated earlier, one instance of this sort of care and challenges in care that lead to undignified endings for individuals in Wales is one instance too many. We already have a range of actions in place. There’s been a mortality review of different case notes. We’re the first nation within the UK to undertake that approach. That is all about learning from what happened. That’s the whole point—how we learn from what happens and how we try to improve. Now, I regularly get asked questions in this place and others about what the NHS does, and I think it’s really important not to either try to claim that everything is wrong where something does go wrong. We know that when things go wrong in the health service it has a significant impact on individuals and their families. I don’t try to hide from that or that reality, but the great majority of the time, it does not go wrong. I don’t want to see these really tragic cases used to try and attack the whole health service, to try to give the impression that everything is wrong. What we need to do is understand the nature of our challenge and properly address it.

In fact, what we did was we got together the 1000 Lives Improvement programme—representatives from the medical world, nursing, ambulance and the chair of the rapid response for acute illness group to come together to design this specific peer review process to make sure that we are addressing the concerns set out by the ombudsman in his thematic report. We then can have some proper learning with real scrutiny in public—the report will be published and made available—and the improvement actions, importantly, to come from that. Always, we need to look at what we can do to improve our whole system to make sure that if you or I or one of our loved ones were in this position, we could have some reassurances it would not be the case, and we’d certainly minimise and level down the opportunity for it. We’re constantly looking for opportunities to learn and to improve.

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Fel y nodais yn gynharach, mae un achos o'r math hwn o ofal a heriau mewn gofal sy'n arwain at ddiwedd oes diurddas i unigolion yng Nghymru, yn un achos yn ormod. Mae gennym eisoes amrywiaeth o gamau gweithredu ar waith. Cynhaliwyd adolygiad o farwolaethau o nodiadau gwahanol achosion. Ni yw’r wlad gyntaf o fewn y DU i ymgymryd â'r dull hwnnw. Mae hynny yn ymwneud â dysgu o'r hyn a ddigwyddodd. Dyna'r holl bwynt—sut yr ydym ni’n dysgu o'r hyn sy'n digwydd a sut yr ydym ni’n ceisio gwella. Nawr, gofynnir cwestiynau i mi yn rheolaidd yn y lle hwn ac mewn lleoedd eraill am yr hyn y mae'r GIG yn ei wneud, ac rwy’n credu ei bod hi’n bwysig iawn peidio â honni bod popeth o’i le pan fo rhywbeth yn mynd o chwith. Gwyddom, pan fo pethau'n mynd o chwith yn y gwasanaeth iechyd, ei fod yn cael effaith sylweddol ar unigolion a'u teuluoedd. Nid wyf yn ceisio cuddio rhag hynny na’r gwirionedd hwnnw, ond gan amlaf o lawer, nid yw'n mynd o chwith. Nid wyf yn dymuno gweld yr achosion trasig iawn hyn yn cael eu defnyddio i geisio ymosod ar y gwasanaeth iechyd cyfan, er mwyn ceisio rhoi'r argraff bod popeth o’i le. Mae angen i ni ddeall natur ein her a mynd i’r afael â hi yn briodol.

Mewn gwirionedd, yr hyn a wnaethom oedd dod â phobl o’r rhaglen Gwella 1000 o Fywydau ynghyd—cynrychiolwyr o'r byd meddygol, nyrsys, aelodau staff y gwasanaeth ambiwlans a chadeirydd y grŵp ymateb cyflym ar gyfer salwch acíwt i ddod at ei gilydd i gynllunio’r broses adolygu gan gymheiriaid benodol hon er mwyn sicrhau ein bod ni’n mynd i'r afael â'r pryderon a nodir gan yr ombwdsmon yn ei adroddiad thematig. Gallwn ni wedyn ddysgu’n briodol a chynnal gwaith craffu cyhoeddus gwirioneddol—caiff yr adroddiad ei gyhoeddi a bydd ar gael i’w ddarllen—a’r camau gweithredu pwysig ar gyfer gwella, a ddaw o hynny. Mae angen inni ystyried bob amser yr hyn y gallwn ni ei wneud i wella ein system gyfan er mwyn sicrhau, pe byddech chi neu fi neu un o'n hanwyliaid yn y sefyllfa hon, y byddem ni’n cael rhywfaint o sicrwydd na fyddai'n digwydd, a byddem ni’n sicr yn lleihau’r siawns o hynny’n digwydd cymaint â phosib. Rydym ni’n gyson yn chwilio am gyfleoedd i ddysgu a gwella.

3. 2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes
3. 2. Business Statement and Announcement

Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rydw i’n galw ar Jane Hutt.

The next item on our agenda is the business statement and announcement, and I call on Jayne Hutt.

Diolch, Lywydd. I’ve no changes to report to this week’s business, and business for the first three weeks of the new term is shown on the business statement and announcement found among the meeting papers available to Members electronically.

Diolch, Lywydd. Nid oes gennyf unrhyw newidiadau i'w hadrodd i fusnes yr wythnos hon, a chaiff busnes ar gyfer tair wythnos gyntaf y tymor newydd ei ddangos ar y datganiad a’r cyhoeddiad busnes ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

This week, once again, in Cardiff council, we’ve seen a councillor resign. We have—[Interruption.]

Well you may well—. [Interruption.] With—

Yr wythnos hon, unwaith eto, yng nghyngor Caerdydd, rydym wedi gweld cynghorydd yn ymddiswyddo. Rydym wedi— [Torri ar draws.]

Wel efallai eich bod chi—. [Torri ar draws.] Â—

Allow the Member to be heard, please.

Gadewch i'r Aelod gael ei glywed, os gwelwch yn dda.

With the greatest of respect, I’m raising a very important issue of female politicians in this city being bullied. I’ll declare an interest, because I’m a councillor on that authority. This is the third time that I’ve raised this matter. Yet another female has resigned. There are headlines in today’s paper that she was visited at 9.30 p.m., at night, at home, and lots of other unacceptable things that have gone on. Will you please make a statement that the Welsh Government will finally take forward a survey of all female politicians in Wales and please put a timeline on it?

 phob parch, rwy’n codi mater pwysig iawn ynglŷn â gwleidyddion sy’n fenywod yn y ddinas hon yn cael eu bwlio. Byddaf yn datgan buddiant, gan fy mod yn gynghorydd yn yr awdurdod hwnnw. Dyma'r trydydd tro i mi godi’r mater hwn. Mae menyw arall eto wedi ymddiswyddo. Ceir penawdau ym mhapurau heddiw bod rhywun wedi ymweld â hi am 9.30pm, yn y nos, yn ei chartref, a bod llawer o bethau annerbyniol eraill wedi digwydd. A wnewch chi wneud datganiad os gwelwch yn dda y bydd Llywodraeth Cymru o’r diwedd yn bwrw ymlaen ag arolwg o’r holl wleidyddion sy’n fenywod yng Nghymru a gosod amserlen ar gyfer hynny?

This is a business statement for the business of this National Assembly for Wales and for the Welsh Government, and I did respond to this question appropriately a few weeks ago.

Datganiad busnes ar gyfer busnes y Cynulliad Cenedlaethol Cymru hwn ac ar gyfer Llywodraeth Cymru yw hwn, ac fe wnes i ymateb i'r cwestiwn hwn yn briodol ychydig wythnosau yn ôl.

The business Secretary will know that today I hosted an event in the Pierhead building, close to here, at our Welsh National Assembly, which highlighted the dramatic decline in species and habitats globally. There was recognition, I have to say, in that event of the good steps that the Welsh Government and the National Assembly for Wales have supported, not least with the Environment (Wales) Act 2016, the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 and so on, but I wonder—. One of the areas that was highlighted was the issue of procurement. Indeed, it’s welcome to see that in the public sector now we’ve embedded the issue of the sustainable sourcing of fish, which is a major issue, not just globally but in the North sea, the Celtic sea and so on. I wonder whether we can find time for a statement to debate sustainable procurement, so that we can look at not only the way the public sector can lead on sustainable food sourcing, but sustainable timber sourcing, which is not just an issue of feeling good about where we’re getting timber from, but actually supporting indigenous communities on the far side of the world that otherwise will find that their habitats, their livelihoods and their communities are being denuded.

Bydd yr Ysgrifennydd busnes yn gwybod fy mod wedi cynnal digwyddiad heddiw yn adeilad y Pierhead, yn agos at fan hon, yn ein Cynulliad Cenedlaethol Cymru, a dynnodd sylw at y gostyngiad tra sylweddol mewn rhywogaethau a chynefinoedd yn fyd-eang. Cafwyd cydnabyddiaeth, mae’n rhaid i mi ddweud, yn y digwyddiad hwnnw o'r camau da y mae Llywodraeth Cymru a Chynulliad Cenedlaethol Cymru wedi’u cefnogi, yn enwedig â Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 ac yn y blaen, ond tybed—. Un o'r meysydd y tynnwyd sylw ato oedd y mater o gaffael. Yn wir, croesewir y ffaith ein bod ni yn y sector cyhoeddus erbyn hyn wedi ymwreiddio’r mater o gyrchu pysgod mewn modd cynaliadwy, sy'n fater o bwys, nid yn unig yn fyd-eang, ond ym môr y Gogledd, y môr Celtaidd ac yn y blaen. Tybed a allwn ni neilltuo amser i gael datganiad i drafod caffael cynaliadwy, fel y gallwn ystyried, nid yn unig y ffordd y gall y sector cyhoeddus arwain ar gyrchu bwyd mewn modd cynaliadwy, ond cyrchu coed mewn modd cynaliadwy, nad yw’n unig yn fater o deimlo'n dda ynghylch o ble yr ydym yn cael coed, ond o gefnogi cymunedau brodorol mewn gwirionedd ym mhellafoedd y byd a fydd fel arall yn gweld eu cynefinoedd, eu bywoliaeth a'u cymunedau yn cael eu dinoethi.

I thank Huw Irranca-Davies for that question. I’m glad to hear that you had a very successful event at lunch time. I am very pleased to confirm that sustainable procurement is at the heart of our Wales procurement policy statement, which was published last year in June 2015. I think that if we look at the issue in relation to sustainable risk assessments of all our contracts and frameworks, promoting the use of sustainable MSC-certified food is crucial for that. We do encourage the use of that sustainability risk assessment across the Welsh public sector. Of course, this also applies to our new National Procurement Service food contracts, which are about sourcing sustainable fish, for example. I think this is a question also where the launch of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 is also very relevant, and this dovetails into many elements of the Act in terms of sustainable procurement. I’m sure there will be an opportunity to debate or have a Government statement on this in due course.

Diolchaf i Huw Irranca-Davies am y cwestiwn yna. Rwy'n falch o glywed eich bod wedi cael digwyddiad llwyddiannus iawn yn ystod amser cinio. Rwy’n falch iawn o gadarnhau bod caffael cynaliadwy wrth wraidd ein datganiad polisi caffael Cymru, a gyhoeddwyd y llynedd ym mis Mehefin 2015. Rwy’n credu, os byddwn ni’n ystyried y mater hwn mewn cysylltiad ag asesiadau risg cynaliadwyedd ein holl gontractau a’n fframweithiau, mae hyrwyddo'r defnydd o fwyd cynaliadwy wedi’i ardystio gan y Cyngor Stiwardiaeth Morol yn hanfodol ar gyfer hynny. Rydym ni’n annog y defnydd o’r asesiad risg cynaliadwyedd hwnnw ar draws y sector cyhoeddus yng Nghymru. Wrth gwrs, mae hyn hefyd yn berthnasol i’n contractau bwyd newydd â’r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, sy’n ymwneud â chyrchu pysgod cynaliadwy, er enghraifft. Rwy'n credu bod hwn yn gwestiwn hefyd lle y mae lansiad Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn berthnasol iawn iddo, ac mae hyn yn plethu â sawl elfen o'r Ddeddf o ran caffael cynaliadwy. Rwy'n siŵr y bydd cyfle i drafod neu i gael datganiad gan y Llywodraeth ar hyn maes o law.

December the third was the twenty-fifth United Nations International Day of Persons with Disabilities, with the theme being achieving 17 sustainable development goals for the future that we want. In this context, could I call for, ideally, a debate, or at least a statement, on this year’s objectives under the international day, which include assessing the current status of the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities and laying the foundations for a future of greater inclusion for persons with disabilities in Wales? I know the Welsh Government didn’t include the convention on the face of the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014, but it did include it in the Part 2 code of practice. Despite that, there’s clearly an understanding gap, where one local authority, for example, told me that they didn’t believe this applied to the tender process, another said it didn’t apply to employment and another said it didn’t apply to the redesign of services for people with hearing loss and deaf people, despite them saying that their independence was being taken from them. In this context, on this timely twenty-fifth anniversary, I hope you will concur that a debate or at least a statement would be merited.

Y trydydd o Ragfyr oedd y pumed flwyddyn ar hugain y cynhaliwyd Diwrnod Rhyngwladol y Cenhedloedd Unedig ar gyfer Pobl ag Anableddau, a’r thema oedd cyflawni 17 o nodau datblygu cynaliadwy ar gyfer y dyfodol a garem. Yn y cyd-destun hwn, a gaf i alw, yn ddelfrydol, am ddadl, neu o leiaf am ddatganiad, ar amcanion eleni o dan y diwrnod rhyngwladol, sy'n cynnwys asesu statws presennol Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau a gosod y sylfeini ar gyfer dyfodol a fydd yn cynnwys mwy o gynhwysiant ar gyfer pobl ag anableddau yng Nghymru? Gwn na wnaeth Llywodraeth Cymru gynnwys y confensiwn ar wyneb Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, ond ei bod wedi ei gynnwys yn Rhan 2 y cod ymarfer. Er gwaethaf hynny, ceir bwlch dealltwriaeth yn amlwg, lle y dywedodd un awdurdod lleol wrthyf, er enghraifft, nad oedd yn credu bod hyn yn berthnasol i'r broses dendro, dywedodd un arall nad oedd yn berthnasol i gyflogaeth a dywedodd un arall nad oedd yn berthnasol i ailgynllunio gwasanaethau i bobl wedi colli eu clyw a phobl fyddar, er gwaethaf y ffaith iddyn nhw ddweud bod eu hannibyniaeth yn cael ei gymryd oddi wrthyn nhw. Yn y cyd-destun hwn, ar ben-blwydd pump ar hugain amserol y diwrnod hwn, rwy’n gobeithio y byddwch chi’n cytuno y byddai’n werth cael dadl neu o leiaf ddatganiad.

I thank Mark Isherwood for that question, because it does provide us with an opportunity to remember and reflect on the fact that 3 December was the International Day of Persons with Disabilities. And, of course, this is where, in fact, in responding to the previous question, there is an opportunity in Wales, I believe, in developing our code of practice, for example, for ethical procurement, where we can look particularly at these needs and issues. But I would also say that I’m very proud of the fact that the Welsh Government is very clear in terms of its strategic equality objectives, and, of course, the recent report and debate here in the Chamber highlighted what we are doing to not only assess how we are implementing the status, in terms of responding to the UN objectives for the international day, but also how we are delivering that on a day-to-day basis.

Diolchaf i Mark Isherwood am y cwestiwn yna, gan ei fod yn rhoi cyfle i ni gofio a myfyrio ar y ffaith mai 3 Rhagfyr oedd Diwrnod Rhyngwladol Pobl ag Anableddau. Ac, wrth gwrs, dyma lle, mewn gwirionedd, wrth ymateb i'r cwestiwn blaenorol, y mae cyfle yng Nghymru, rwy’n credu, wrth ddatblygu ein cod ymarfer, er enghraifft, ar gyfer caffael moesegol, lle y gallwn edrych yn benodol ar yr anghenion a’r materion hyn. Ond byddwn hefyd yn dweud fy mod i’n falch iawn o'r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn glir iawn o ran ei hamcanion cydraddoldeb strategol, ac, wrth gwrs, amlygodd yr adroddiad a’r ddadl ddiweddar yma yn y Siambr yr hyn yr ydym ni’n ei wneud nid yn unig i asesu sut yr ydym ni’n gweithredu'r statws, o ran ymateb i amcanion y Cenhedloedd Unedig ar gyfer y diwrnod rhyngwladol, ond hefyd sut yr ydym ni’n cyflawni hynny o ddydd i ddydd.

4. 3. Datganiad: Y Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru)
4. 3. Statement: The Additional Learning Needs and Educational Tribunal (Wales) Bill

Yr eitem nesaf ar ein busnes ni yw datganiad gan Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes ar y Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru), ac rydw i’n galw ar y Gweinidog i wneud ei ddatganiad—Alun Davies.

The next item of business this afternoon is a statement by the Minister for Lifelong Learning and Welsh Language on the Additional Learning Needs and Educational Tribunal (Wales) Bill, and I call on the Minister to make his statement—Alun Davies.

Diolch yn fawr, Lywydd. I was pleased yesterday to introduce the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Bill, with its explanatory memorandum, to the National Assembly. Reform of the current statutory framework for supporting learners with special educational needs and learning difficulties and/or disabilities has been on the agenda for over a decade. We are now making it a reality.

Nearly a quarter of children and young people in Wales will have some form of additional learning need during their education. The current legislative framework for supporting them is based on a model introduced more than 30 years ago, which is widely recognised as being no longer fit for purpose. The Bill proposes a complete overhaul of the system, which will affect nearly every early years, school and further education setting in Wales.

The Bill responds to concerns from families, who say that the current system is inefficient, bureaucratic and costly, and is not either child-centred or user-friendly. Needs are sometimes identified late, and interventions are not planned or implemented in a timely or effective way. Families say they have to battle at each stage of the process to get the right support for their child, and that they do not know where to turn for advice and information. The Bill targets directly these concerns, whilst building on what works well in the current system. It will place the learner at the heart of the process, and make the system more equitable, far simpler, and less adversarial for those involved.

The Bill will create a single statutory system to support children and young people from birth through to 25 who have additional learning needs, instead of the two separate systems currently operating. It will replace the terms ‘special educational needs’ and ‘learning difficulties and/or disabilities’ with the new term ‘additional learning needs’. It will replace the system of statementing, and create a single statutory plan—the individual development plan—to replace the existing range of statutory and non-statutory plans for learners, ensuring equity of rights regardless of the learner’s level of need or the educational setting they attend.

It will ensure the views of learners and parents are considered throughout the planning process, so that they view it as something that is done with them rather than done to them, and that the child or young person is at the centre of everything. And, finally, it will encourage better collaboration between agencies, by introducing and establishing new statutory roles in health and education, so that needs are identified early and the right support is put in place.

The Bill has, of course, already been the subject of extensive consultation. It has been informed by action research and two White Paper consultations. A draft of the Bill was published during 2015 for consultation, and was the subject of pre-legislative scrutiny by the former Assembly’s Children, Young People and Education Committee. This has served to reinforce the legislative proposition that we have presented, and informed the development of an ambitious package of wider reforms. In response to feedback received during the consultation on the draft Bill, we have developed the legislation in some key areas, including, for example, on the role of the health service and the position of Welsh-medium support. I have no doubt at all that we will debate these issues as the Bill makes its way through the scrutiny process, but I am also confident that the Bill is robust and operationally sound—something we have key stakeholders and professionals to thank for.

Diolch yn fawr, Lywydd. Roeddwn yn falch ddoe o gyflwyno'r Bil Tribiwnlys Anghenion Dysgu Ychwanegol ac Addysg (Cymru), gyda'i femorandwm esboniadol, i’r Cynulliad Cenedlaethol. Mae diwygio'r fframwaith statudol presennol ar gyfer cefnogi dysgwyr ag anghenion addysgol arbennig ac anawsterau a/neu anableddau dysgu wedi bod ar yr agenda ers dros ddegawd. Rydym nawr yn ei wireddu.

Bydd gan bron i chwarter y plant a’r bobl ifanc yng Nghymru ryw fath o angen dysgu ychwanegol yn ystod eu haddysg. Mae'r fframwaith deddfwriaethol presennol i’w cefnogi yn seiliedig ar fodel a gyflwynwyd dros 30 mlynedd yn ôl, a’r teimlad cyffredinol yw nad yw bellach yn addas at ei ddiben. Mae'r Bil yn cynnig ailwampio'r system yn llwyr, a fydd yn effeithio ar bron bob lleoliad blynyddoedd cynnar, ysgol ac addysg bellach yng Nghymru.

Mae'r Bil yn ymateb i bryderon gan deuluoedd, sy'n dweud bod y system bresennol yn aneffeithlon, yn fiwrocrataidd ac yn gostus, ac nad yw'n canolbwyntio ar blant nac yn hwylus i’w defnyddwyr. Weithiau canfyddir anghenion yn hwyr, ac nid yw ymyraethau’n cael eu cynllunio na’u rhoi ar waith mewn modd amserol nac effeithiol. Mae teuluoedd yn dweud bod yn rhaid iddynt frwydro yn ystod pob cam o'r broses i gael y cymorth cywir i’w plentyn, ac nad ydynt yn gwybod ble i droi i gael cyngor a gwybodaeth. Mae'r Bil yn targedu’r pryderon hyn yn uniongyrchol, gan adeiladu ar yr hyn sy'n gweithio'n dda yn y system bresennol. Bydd yn sicrhau bod dysgwyr wrth wraidd y broses, ac yn gwneud y system yn decach, yn llawer symlach, ac yn llai gwrthwynebus i'r rhai sy'n ymwneud â hi.

Bydd y Bil yn creu un system statudol i gefnogi plant a phobl ifanc sydd ag anghenion dysgu ychwanegol o’u genedigaeth hyd nes eu bod yn 25 oed, yn hytrach na'r ddwy system ar wahân sy'n gweithredu ar hyn o bryd. Bydd yn cyflwyno’r term newydd 'anghenion dysgu ychwanegol' i gymryd lle’r termau 'anghenion addysgol arbennig' ac 'anawsterau a/neu anableddau dysgu'. Bydd yn disodli'r system o lunio datganiadau, ac yn creu un cynllun statudol—y cynllun datblygu unigol—i gymryd lle’r ystod bresennol o gynlluniau statudol ac anstatudol ar gyfer dysgwyr, gan sicrhau tegwch hawliau waeth beth yw lefel angen y dysgwr neu’r lleoliad addysgol y mae’n ei fynychu.

Bydd yn sicrhau bod barn dysgwyr a rhieni’n cael ei hystyried drwy gydol y broses gynllunio, fel eu bod yn ei gweld fel rhywbeth sy'n cael ei wneud gyda nhw yn hytrach nag yn cael ei wneud iddyn nhw, a bod y plentyn neu'r person ifanc yn ganolog i bopeth. Ac, yn olaf, bydd yn annog gwell prosesau cydweithio rhwng asiantaethau, drwy gyflwyno a sefydlu swyddogaethau statudol newydd ym meysydd iechyd ac addysg, fel bod anghenion yn cael eu hadnabod yn gynnar a bod y gefnogaeth gywir yn cael ei darparu.

Mae'r Bil, wrth gwrs, eisoes wedi bod yn destun ymgynghori helaeth. Mae’n seiliedig ar ymchwil gweithredol a dau ymgynghoriad Papur Gwyn. Cyhoeddwyd drafft o'r Bil yn ystod 2015 ar gyfer ymgynghori, a bu cyn Bwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y Cynulliad yn craffu arno cyn y broses ddeddfu. Effaith hyn oedd atgyfnerthu’r cynnig deddfwriaethol yr ydym wedi’i gyflwyno, a rhoi sail i ddatblygu pecyn uchelgeisiol o ddiwygiadau ehangach. Mewn ymateb i adborth a gafwyd yn ystod yr ymgynghoriad ar y Bil drafft, rydym wedi datblygu'r ddeddfwriaeth mewn rhai meysydd allweddol, gan gynnwys, er enghraifft, ynglŷn â swyddogaeth y gwasanaeth iechyd a sefyllfa cymorth cyfrwng Cymraeg. Nid oes gennyf ddim amheuaeth o gwbl y byddwn yn trafod y materion hyn wrth i'r Bil wneud ei ffordd drwy'r broses graffu, ond rwyf hefyd yn hyderus bod y Bil yn gryf ac yn weithredol gadarn—rhywbeth y dylem ddiolch i randdeiliaid a gweithwyr proffesiynol allweddol amdano.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.

I would also like to thank professionals and partners for the role they have played in co-producing the next working draft of the additional learning needs code. An extensive programme of work has been undertaken to develop the draft that we published in September 2015. Deputy Presiding Officer, I will be making this available in February 2017, with a view to it supporting the scrutiny of the Bill. At the same time, I intend to publish for consultation options for introducing the new statutory system. There are various ways we can roll out the new system, and I want to ensure timely access to the benefits of the new approach, whilst ensuring the time frame is realistic and viable for delivery partners. So, I would like to hear their thoughts on the approach that we take.

We have been clear from the outset that we recognise that moving from the current system to the new system will be challenging. We will be asking a lot of delivery partners, but they will have our absolute support. Our additional learning needs strategic implementation group is already in place and is already working on practical approaches to the challenge of effective transition. We will also be providing a significant package of financial support. This has already begun, with a £2.1 million innovation fund in place for the next two years. I will say more on our intentions regarding the transition funding next year.

Whilst legislation provides the statutory framework and drives change, it cannot and should not be the whole story. That is why the Bill is part of a wider programme aimed at transforming the additional learning needs system to secure successful futures for all our learners. Our additional learning needs transformational programme includes a comprehensive suite of work streams aimed at delivering improvements in practice now, today, to benefit learners within the current system, a fundamental aspect of which is development of the workforce. But we also need to make the cultural and operational changes required to ensure effective implementation of the new system, including the development of a multi-agency working practice. It is important to keep in mind that these reforms are not a peripheral issue. They will directly affect a quarter of learners in Wales, and the impact will extend beyond this. Getting it right for children and young people with additional learning needs means getting it right for everyone. So, the improvements the Bill and the wider reforms will help deliver will lead to better outcomes for all of our learners.

It is also the case that delivery of the wider system reforms, such as the vision set out in ‘A curriculum for Wales’ can only happen if we have a system, and a workforce, that embraces inclusive education and delivers for every learner in every setting. This is about whole-system improvement. It is a cornerstone of our ambitious programme of educational reform in Wales. So, we will now move to a new phase with these reforms. I wish to continue the debate, but I also wish to move the debate forward. I have made clear my intention to work collaboratively and across all parties in this place today. I want a good Act, and not a quick Bill. We have a duty to deliver the best deal for our most vulnerable learners. That is our collective challenge, and I look forward to working together to deliver it. Thank you very much.

Hoffwn innau ddiolch i weithwyr proffesiynol a phartneriaid am y rhan y maent wedi’i chwarae wrth gyd-gynhyrchu drafft gweithio nesaf y cod anghenion dysgu ychwanegol. Mae rhaglen helaeth o waith wedi ei gwneud i ddatblygu’r drafft a gyhoeddwyd gennym ym mis Medi 2015. Ddirprwy Lywydd, byddaf yn rhyddhau’r drafft hwn ym mis Chwefror 2017 yn y gobaith y gall gynorthwyo â’r gwaith o graffu ar y Bil. Ar yr un pryd, rwy’n bwriadu cyhoeddi dewisiadau ymgynghori ar gyfer cyflwyno'r system statudol newydd. Mae nifer o ffyrdd y gallwn gyflwyno'r system newydd, a hoffwn sicrhau bod manteision y dull newydd ar gael yn amserol, gan sicrhau bod yr amserlen yn realistig ac yn ymarferol i bartneriaid cyflawni. Felly, hoffwn glywed eu barn nhw am y dulliau yr ydym yn eu defnyddio.

Rydym wedi bod yn glir o'r cychwyn cyntaf ein bod yn cydnabod y bydd symud o'r system bresennol i'r system newydd yn heriol. Byddwn yn gofyn llawer gan bartneriaid cyflenwi, ond bydd ganddynt ein cefnogaeth lwyr. Mae ein grŵp gweithredu strategol ar anghenion dysgu ychwanegol eisoes wedi’i sefydlu ac mae eisoes yn gweithio ar ddulliau ymarferol o ateb yr her o bontio’n effeithiol. Byddwn hefyd yn darparu pecyn sylweddol o gymorth ariannol. Mae hyn eisoes wedi dechrau; mae cronfa arloesi gwerth £2.1 miliwn ar waith ar gyfer y ddwy flynedd nesaf. Byddaf yn dweud mwy am ein bwriadau ynghylch y cyllid pontio y flwyddyn nesaf.

Er bod y ddeddfwriaeth yn darparu'r fframwaith statudol ac yn ysgogi newid, ni all fod ac ni ddylai fod y stori gyfan. Dyna pam mae'r Bil yn rhan o raglen ehangach sydd â’r nod o drawsnewid y system anghenion dysgu ychwanegol i sicrhau dyfodol llwyddiannus i’n holl ddysgwyr. Mae ein rhaglen drawsnewidiol ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol yn cynnwys cyfres gynhwysfawr o ffrydiau gwaith sydd â’r nod o gyflwyno gwelliannau i ymarfer nawr, heddiw, er budd i ddysgwyr o fewn y system bresennol, ac un agwedd sylfaenol ar hynny yw datblygu'r gweithlu. Ond mae angen inni hefyd wneud y newidiadau diwylliannol a gweithredol sydd eu hangen i sicrhau y rhoddir y system newydd ar waith yn effeithiol, gan gynnwys datblygu arferion gweithio aml-asiantaeth. Mae'n bwysig cofio nad yw’r diwygiadau hyn yn fater ymylol. Byddant yn effeithio'n uniongyrchol ar chwarter y dysgwyr yng Nghymru, a bydd yr effaith yn ymestyn y tu hwnt i hyn. Mae gwneud pethau'n iawn i blant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol yn golygu gwneud pethau'n iawn i bawb. Felly, bydd y gwelliannau y bydd y Bil a'r diwygiadau ehangach yn helpu i’w cyflwyno yn arwain at well canlyniadau i bob un o'n dysgwyr.

Mae hefyd yn wir na ellir cyflawni'r diwygiadau i’r system ehangach, fel y weledigaeth a nodwyd yn 'Cwricwlwm i Gymru', oni bai bod gennym system, a gweithlu, sy'n cofleidio addysg gynhwysol ac yn cyflawni ar gyfer pob dysgwr ym mhob lleoliad. Mae hyn yn fater o wella’r system gyfan. Mae'n un o gonglfeini ein rhaglen uchelgeisiol o ddiwygio addysg yng Nghymru. Felly, byddwn nawr yn symud i gyfnod newydd gyda’r diwygiadau hyn. Rwyf am barhau â'r ddadl, ond rwyf hefyd am symud y drafodaeth yn ei blaen. Rwyf wedi egluro fy mwriad i weithio ar y cyd ac ar draws pob plaid yn y lle hwn heddiw. Hoffwn gael Deddf dda, ac nid Bil cyflym. Mae gennym ddyletswydd i ddarparu'r fargen orau ar gyfer ein dysgwyr mwyaf agored i niwed. Dyna’r her inni i gyd, ac rwy’n edrych ymlaen at weithio gyda'n gilydd i’w chyflawni. Diolch yn fawr iawn.

A gaf i ddiolch i’r Gweinidog am ei ddatganiad a chroesawu’r ffaith bod y Bil wedi cael ei osod yr wythnos yma, a hefyd datgan diddordeb fel llywodraethwr ysgol, oherwydd mae yna gryn ddyletswyddau yn cael eu gosod ar fyrddau llywodraethwyr, wrth gwrs, yn y Bil yma? A gaf i hefyd ddweud fy mod yn cytuno mai cael Deddf dda, nid Bil cyflym, sydd yn bwysig yn hyn o beth, er, wrth gwrs, ei bod hi’n hen bryd, rwy’n credu, i ni fod wedi cyrraedd y pwynt yma ar ôl blynyddoedd lawer o gydnabod nad yw’r gyfundrefn bresennol efallai ddim yn ffit nac yn addas at y diben?

Mae Plaid Cymru yn cefnogi amcanion y Bil yma fel rŷch chi wedi eu hamlinellu yn eich datganiad. Mi oedd y Bil, wrth gwrs, yn ein maniffesto etholiadol ni, ac mi oedd e hefyd yn rhan o’r cytundeb a wnaethom ni gyda Llafur ar ôl yr etholiad ym mis Mai. Felly, mae sicrhau deddfwriaeth newydd ar anghenion dysgu ychwanegol yn flaenoriaeth i ni, ond, wrth gwrs, nid unrhyw ddeddfwriaeth, ac mi fyddwn ni, fel pob plaid arall, yn craffu ar y Bil ar ei daith drwy’r Cynulliad yma er mwyn sicrhau bod gennym ni yn y pen draw ddeddfwriaeth gref a phwrpasol a fydd yn gwneud gwahaniaeth real a phositif i addysg a bywydau rhai ag anghenion dysgu ychwanegol.

Nawr, mae’r Bil, wrth gwrs, yn rhoi dyletswydd ar gyrff iechyd, ac mae hynny wedi bod yn destun trafodaethau o safbwynt y Bil drafft blaenorol ac yn y blaen, ond, yn y Bil sydd wedi’i osod, rŷch chi’n sôn am ddyletswydd i orfod sicrhau triniaeth neu wasanaeth i blentyn neu berson ifanc pan fo hwnnw’n angenrheidiol ac ar gael, ond a allwch chi roi eglurder i ni a fydd hynny ar gost y gwasanaeth iechyd, neu’r ysgol drwy’r bwrdd llywodraethwyr, neu’r awdurdod addysg? A allwch chi ymhelaethu ynglŷn â sut fydd y cwestiwn yma o pwy sy’n talu yn cael ei ateb o dan y Bil? Achos mae yna bwysau mawr ar gyllidebau ysgolion, fel sydd yna ar draws y sector gyhoeddus, a’r gofid yw y gallai hwn fod yn destun anghydfod pan fo’n dod i ddarparu gwasanaethau. Ac a oes yna risg, Weinidog, yn eich barn chi, oherwydd y diffyg adnoddau sydd yna, y bydd y trothwy ar gyfer ymyrraeth neu gefnogaeth ychwanegol yn codi’n uwch ac yn uwch er mwyn osgoi gwariant? Sut y mae’r Bil yn taclo’r risg yna? Hynny yw, beth sydd yna yn y Bil fydd yn gwarchod yn erbyn y risg honno?

Nawr, mae’r Bil hefyd, wrth gwrs, yn creu swyddogion cydlynu anghenion dysgu ychwanegol—cryn gyfrifoldeb i un person, o bosib—a hynny’n gofyn am ystod o sgiliau a phrofiadau perthnasol. Ac rŷch chi, o bosib, yn mynd i ddweud wrthyf i na fydd hynny yn wahanol iawn i’r SENCOs presennol o ran rhai o’r dyletswyddau hynny, ond, yn adran 54 yn y Bil sydd wedi ei osod, rŷch chi’n dweud y bydd rheoliadau’n cael eu creu i’w gwneud hi’n ofynnol fod gan y cydlynyddion yma gymwysterau rhagnodedig neu brofiad rhagnodedig neu’r ddau. Nid yw’r rheoliadau hynny, wrth gwrs, wedi cael eu llunio ar hyn o bryd, ond a ydych chi’n rhagweld newid o safbwynt y cyfrifoldebau hynny o’u cymharu â’r SENCOs presennol? A ydych chi’n credu y bydd angen lefel uwch o sgiliau, lefel uwch o brofiad? Sut y bydd hynny’n cael ei ddarparu, os felly, a sut y bydd hynny’n cael ei ariannu? Oherwydd mae athrawon yn poeni, yn sgil y Bil yma, wrth gwrs, y bydd baich ychwanegol sylweddol yn cwympo ar eu hysgwyddau nhw.

Mae’n dda gweld bod yna elfennau wedi eu cryfhau o ran eiriolaeth yn y Bil, a hefyd yr hawl i gyngor a mynediad at wybodaeth; mae hynny’n sicr i’w groesawu. O safbwynt darpariaeth drwy gyfrwng y Gymraeg, ac mae hyn yn rhywbeth a oedd wedi cael sylw yn y cyfryngau neithiwr, rydw i’n gweld yn y Bil y dylid bod yn cymryd pob cam rhesymol—dyna’r dyfyniad—i sicrhau darpariaeth dysgu ychwanegol trwy’r Gymraeg. Nawr, mae pawb yn derbyn, wrth gwrs, fod prinder ymarferwyr mewn rhai meysydd ac na fydd hi’n hawdd cyflawni hynny, ond a allwch chi ymhelaethu ar eich cynlluniau chi i sicrhau y bydd y gweithlu addas yn ei le, ac nid dim ond mewn iaith benodol? Rydym ni’n gwybod bod seicolegwyr addysgiadol, ac yn y blaen, yn frid prin iawn, ynghyd, efallai, â nifer o ddisgyblaethau eraill, ond, yn arbennig, felly, hefyd, sut y gallwn ni sicrhau bod mwy o siaradwyr Cymraeg ar gael i sicrhau’r ddarpariaeth yma? A wnewch chi, efallai, ystyried, o safbwynt y Bil, fod iaith yn angen fel egwyddor sylfaenol ar wyneb y Bil, a, thrwy hynny, sefydlu’r hawl i ddewis a derbyn darpariaeth neu wasanaeth cefnogol drwy gyfrwng y Gymraeg? Ac, wrth gwrs, nid dim ond y gweithlu sy’n bwysig fan hyn, o safbwynt yr iaith. Hynny yw, mae adnoddau hefyd yn rhan bwysig o’r hafaliad yna: adnoddau i gael diagnosis, er enghraifft, deunydd prawf ar gyfer dyslecsia, ac yn y blaen. Rydym ni’n gwybod bod yna ddiffygion o safbwynt y Gymraeg yn hynny o beth. Felly, sut ŷch chi’n gobeithio y bydd y Bil yma yn cynorthwyo i ddatrys rhai o’r heriau yna?

Nawr, mae’r cod ymarfer, wrth gwrs, rŷch chi’n cyfeirio ato fe yn mynd i fod yn gwbl allweddol—bron yr un mor allweddol â’r Bil ei hunan—o safbwynt y broses craffu, ac rydw i’n ddiolchgar eich bod chi’n barod i ryddhau drafft o hwnnw i fod yn rhan o’r broses graffu honno ym mis Chwefror. Nawr, nod y ddeddfwriaeth, wrth gwrs, neu un o nodau’r ddeddfwriaeth, yw lleihau anghydfod o fewn y broses, ond mae’n anochel, am wn i, y bydd hynny’n digwydd ar achlysur, ac yn enwedig, efallai, yn y blynyddoedd cyntaf. Nawr, ar hyn o bryd, fel y mae cyd-Aelod i fi, Steffan Lewis, wedi ei amlygu yn ddiweddar, nid oes cwmni cyfreithiol sy’n arbenigo mewn addysg yng Nghymru ar hyn o bryd, a dim ond tri darparwr cymorth cyfreithiol addysg sydd yna ar draws Cymru a Lloegr, a’r tri yn digwydd bod yn Lloegr. Mae cael mynediad at gefnogaeth arbenigol o’r math yna, beth bynnag, am fod yn anodd. Nawr, tra bydd y Bil a’r system tribiwnlys newydd arfaethedig yn lleihau, gobeithio, yr angen am gefnogaeth gyfreithiol arbenigol annibynnol, beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod plant ag anghenion dysgu ychwanegol, a’u teuluoedd, yn cael mynediad i’r cyngor angenrheidiol fydd ei angen arnyn nhw pan fydd hi’n angenrheidiol?

Nawr, rŷch chi wedi crybwyll mewn ateb yr wythnos diwethaf i gwestiwn ynglŷn â chonsýrn gan Diabetes UK a’r Coleg Brenhinol Paediatreg ac Iechyd Plant ynglŷn â’r gofidiau sydd gan blant a phobl ifanc ag anghenion gofal iechyd penodol—. Pa sicrwydd y gallwch chi ei roi i’r rhai ag anghenion gofal iechyd yma, sydd efallai’n teimlo eu bod nhw wedi’u drysu neu mewn ychydig o ‘limbo’, y bydd eu hanghenion nhw yn cael eu diwallu o dan y Bil yma?

Ac, yn olaf, tra bod darpariaeth a dyletswyddau clir yn y Bil yma i blant a phobl ifanc sydd mewn oed addysg statudol, nid wyf yn siŵr os yw hynny’n wir, i’r un graddau, beth bynnag, i’r rhai sydd o oed cyn ysgol a’r rhai hŷn i fyny at 25, er enghraifft, o ran hyfforddiant yn y gweithle, prentisiaethau, ac yn y blaen. Nawr, mi oedd e yn bryder a gafodd ei adnabod gan nifer yn y Bil drafft. A allwch chi ymhelaethu efallai ynglŷn â sut yr ydych chi wedi ymateb i hynny yn y Bil yma? Fel rwyf i’n ei ddweud, rydym yn gyffredinol yn croesawu’r hyn sydd yn y Bil ond, yn amlwg, yn edrych ymlaen at graffu ar y materion rwyf i wedi eu codi, ac rwyf i’n siŵr y bydd yna nifer o faterion eraill y byddwn ni am eu codi yng nghwrs taith y Bil yma drwy’r Cynulliad.

May I thank the Minister for his statement and welcome the fact that the Bill has been tabled this week, and also declare an interest, of course, as a school governor, because there are responsibilities placed on boards of governors through this Bill, of course? May I also say that I agree that getting a good Act, rather than a swift Bill, is the important thing here, although I do think that it’s about time we got to this point after many years of recognising that the current regime possibly wasn’t fit for purpose?

Plaid Cymru supports the objectives of this Bill as you’ve outlined them in your statement. The Bill, of course, was in our manifesto, and, of course, it was part of the agreement that we drew up with the Labour Party after the election in May. So, securing new legislation on additional learning needs is a priority of ours, but, of course, not just any old legislation, and we, like all other parties, will be scrutinising the Bill as it travels through this Assembly in order to make sure that we do have robust legislation that will make a real and positive difference to the education and lives of those with additional learning needs.

Now, the Bill, of course, places a duty on health bodies, and that has been the cause of some debate in terms of the previous draft Bill and so on, but, in the tabled Bill, you mention a duty to ensure a treatment or service to a child or young person when that is necessary and available, but can you give us some clarity as to whether that will be at the expense of the health service, or the school through the board of governors, or the education authority? Can you expand upon how this question of who pays will be answered in this Bill? Because there is huge pressure on school budgets, as there is across the public sector, and the concern is that this could be the cause of conflict when it comes to service provision. Is there a risk, Minister, in your view, because of the lack of resources, that the threshold for intervention or additional support will be raised continuously in order to avoid expenditure? How does the Bill tackle that risk? What is there contained within the Bill that will guard against that kind of situation arising?

Now, the Bill also, of course, creates additional learning needs co-ordinators—quite a responsibility for an individual, perhaps—and that requires a range of skills and relevant experience. You are perhaps going to tell me that that will not be too different to the current SENCOs in terms of some of those responsibilities, but, in section 54 of the Bill as tabled, you say that regulations will be made in order to make it a requirement that these co-ordinators do have designated qualifications or experience or both. Now, those regulations have yet to be drawn up, but do you anticipate a change in terms of those responsibilities as compared to the current SENCO system? Do you believe that we will need a higher level of skill, a higher level of experience, and how will that be provided if it is the case, and how will it be funded? Because teachers are concerned that, as a result of this Bill, there will be a significant burden falling upon them.

It’s good to see that there are elements that are strengthened in terms of advocacy in the Bill and the right to advice and information, and that’s certainly to be welcomed. In terms of Welsh-medium provision, and this is something that was covered in the media last night, I see in the Bill that all reasonable steps should be taken—that’s the quote—to ensure additional learning needs provision through the medium of Welsh. Now, everyone accepts, of course, that there is a shortage of practitioners in some areas and that it won’t be easily achieved, but can you expand upon your plans to ensure that the appropriate workforce will be in place, and not just in a specific language? We know that educational psychologists are few and far between, as well as a number of other disciplines, perhaps, but, particularly, how can we ensure that there are more Welsh speakers available to secure this provision? Will you perhaps consider, from the point of view of this Bill, that language is a fundamental need on the face of the Bill, and, through that, establish a right to a service or support through the medium of Welsh? It’s not just the workforce that’s important here in terms of the Welsh language, resources are also an important part of that equation: resource for diagnosis, for example, test material for dyslexia. We know that are deficiencies in terms of Welsh language provision in that area. So, how do you hope that this Bill will assist in resolving some of those challenges?

Now, the code of practice that you referred to is going to be quite crucial—almost as crucial as the Bill itself—in terms of the scrutiny process, and I am grateful that you are willing to release a draft of the additional needs code as part of the scrutiny process in February. Now, the aim of the legislation, or one of the aims of the legislation, is to reduce conflict within the process, but it is inevitable that that will arise on occasion, particularly in the early years, and, at the moment, as a fellow Member of mine, Steffan Lewis, has highlighted recently, there is no specialist legal firm specialising in education in Wales, and there are only three educational companies throughout England and Wales, and all of them happen to be in England. Now, getting access to specialist support of that kind is going to be difficult. Whilst the Bill and the new tribunal system, or the proposed system, will reduce the need for specialist independent legal support, what will the Welsh Government do to ensure that children with additional learning needs and their families can have access to the necessary advice that they will need when that problem arises?

You’ve mentioned in response last week to a question on concerns from Diabetes UK and the Royal College of Paediatrics and Child Health on the concerns that children and young people with special healthcare needs have—. What assurance can you give to those with these additional healthcare needs, who perhaps feel that they have been confused or left in limbo, that their needs will also be met under this Bill?

And, finally, whilst the provision and responsibilities are clear in this Bill for those children and young people of statutory education age, I’m not sure if it’s true to the same extent for those who are of preschool age and older people up to the age of 25, for example, in terms of workplace training, apprenticeships, and so on. It was a concern identified by many in the draft Bill, so can you perhaps expand upon how you have responded to those concerns in this Bill? As I say, we generally do welcome what’s contained within the Bill but obviously look forward to scrutinise the issues that I’ve raised and I’m sure that there will a number of other issues that we will want to raise as we scrutinise this Bill in the Assembly.

I’m grateful to the Plaid Cymru spokesperson for his words of support. Let me say this as a general point before attempting to answer the particular questions: I think it’s important that we do have a wide-ranging debate on these matters in the way that the Member has sought to commence, and it is important that we do look at the issues that he and others will raise this afternoon. I want to listen to those concerns and those questions. I want to seek to answer them today and during the Stage 1 scrutiny, but I’m also prepared to listen again if those answers are not sufficient. I think it is important that, as a Government, we not only listen to what is said here but across the professions and listen to practitioners and continue to listen. So, this is the first start of a process that will involve significant debate, further debate, and, at all times, I can give an undertaking that we will seek to actively listen and to hear what is said and then, if necessary, make the amendments that we need to make.

The Member began his substantive comments in relation to the health service, and he will recognise a significant strengthening in the Bill that was published yesterday as opposed to the draft that was published last year. I hope that goes some way, or goes a long way, to answering the concerns that were raised during the committee’s consideration of this matter before the election this year. It is clearly a matter for the health service, if they identify and diagnose particular issues or conditions, to ensure that those conditions are treated and treated according to the diagnosis made by health professionals, and I would expect and anticipate that to happen. There is no threshold in this Bill or this legislation for conditions that would enable a request or enable an individual development plan to be written for an individual learner. We understand that other legislation does include those thresholds. This does not. This seeks to be a comprehensive response to the needs of learners at whatever age or in whatever setting. So, there is no threshold for treatment, there is no expectation that this will involve an additional administrative burden on the schools, and, certainly, the experience that we have had so far in piloting this system is that practitioners found it a system that enables them to work more effectively together, that provides a far richer person-centred, child-centred, if you like, plan that is delivered by agencies working together, and that is certainly our ambition. It is not to create additional bureaucracy, but to bring people together and in doing so reducing the burden on individual practitioners.

So, yes, there will be new responsibilities, and yes, there will be additional responsibilities on the staff identified in section 54, as he’s pointed out. We will ensure that there is training provided, and this is why I try to be very, very clear, in debating and discussing this legislation, that the Bill we published yesterday is an element of, and a part of, but not the totality of, the transformational programme that we are seeking to undertake at this time. We will be ensuring that training is available for the professionals delivering the legislation. We will ensure that the statutory guidance, which will be published in February, is available for consultation so that those people who will need to work with it understand it and have an opportunity to scrutinise it before we actually bring it in front of this place. And we will ensure that, when we do have new responsibilities, training is available for them.

On the issue of resources, which has been raised by the Member, he understands that £2.1 million was made available in the statement I made some weeks ago. We will be looking, and we will continue to look, at the issue of resources. He’s absolutely right in his analysis—unless we have the resources available to support the introduction of this system, it will not work and we will not achieve our vision, therefore we will seek to ensure that resources are made available. And in doing so, let me say this and make this absolutely clear: it is absolutely wrong that parents and families have to fight, fight and fight again to get the support needed for their children to learn effectively and to achieve their potential. It is absolutely wrong. The purpose of this legislation is to move away from that system, which has not delivered in the way that we would expect and anticipate, to move away from the adversarial nature of all too many of these cases, and to move to a child-centred system where people work and collaborate together and don’t have to fight and campaign for education that should be delivered as a right. The tribunal system is there where there are issues that need to be addressed, but I think that if this Bill is to work and the transformation programme is to deliver our vision, then we want to see a reduction in the need for legal representation and legal support. That is one of the criteria against which we will judge this Bill in the future.

Whenever I debate and discuss any of the services available to children under this legislation, take it as read that I expect those services to be available bilingually and in the Welsh language where necessary. I hope that the wording we have found in this legislation is sufficiently strong to deliver that, but it is not my expectation in any way at all that we will deliver a system that delivers for people in the English language only. This has to be delivered bilingually across Wales, and children have to be given the support they require in either one of our national languages where necessary. I’m absolutely clear in my own mind that, in pursuing this legislation, our expectations as a Government are that service providers will deliver the services required in the English or Welsh languages as necessary, and that all children who require services in the medium of Welsh will receive them.

Rwy'n ddiolchgar i lefarydd Plaid Cymru am ei eiriau o gefnogaeth. Dewch imi ddweud hyn fel pwynt cyffredinol cyn ceisio ateb y cwestiynau penodol: rwy’n meddwl ei bod hi’n bwysig ein bod ni’n cael dadl eang am y materion hyn yn y ffordd y mae'r Aelod wedi ceisio ei chychwyn, ac mae'n bwysig ein bod ni’n edrych ar y materion y bydd ef ac eraill yn eu codi y prynhawn yma. Hoffwn wrando ar y pryderon hynny a’r cwestiynau hynny. Hoffwn geisio eu hateb heddiw ac yn ystod gwaith craffu Cyfnod 1, ond rwyf hefyd yn barod i wrando eto os nad yw’r atebion hynny’n ddigonol. Rwy'n meddwl ei bod yn bwysig ein bod ni, fel Llywodraeth, yn ogystal â gwrando ar yr hyn a ddywedir yma, yn gwrando ar draws y proffesiynau ac yn gwrando ar ymarferwyr ac yn parhau i wrando. Felly, dyma gychwyn ar broses a fydd yn cynnwys dadl sylweddol, dadl bellach, ac, ar bob adeg, gallaf roi ymrwymiad y byddwn yn mynd ati i wrando a chlywed yr hyn sy'n cael ei ddweud ac yna, os oes angen, gwneud y gwelliannau y mae angen inni eu gwneud.

Dechreuodd yr Aelod ei sylwadau sylweddol drwy sôn am y gwasanaeth iechyd, a bydd yn cydnabod bod y Bil a gyhoeddwyd ddoe yn llawer cryfach na'r drafft a gyhoeddwyd y llynedd. Rwy'n gobeithio bod hynny’n mynd rywfaint o ffordd, neu’n mynd yn bell, at ateb y pryderon a godwyd wrth i’r pwyllgor ystyried y mater hwn cyn yr etholiad eleni. Mae'n amlwg yn fater i’r gwasanaeth iechyd, os ydynt yn canfod problemau neu gyflyrau penodol ac yn rhoi diagnosis ohonynt, i sicrhau bod y cyflyrau hynny’n cael eu trin a'u trin yn unol â’r diagnosis a wnaethpwyd gan weithwyr iechyd proffesiynol, a byddwn yn disgwyl ac yn rhagweld y bydd hynny’n digwydd. Does dim trothwy yn y Bil hwn na’r ddeddfwriaeth hon ar gyfer cyflyrau a fyddai'n galluogi cais neu’n golygu y gellir ysgrifennu cynllun datblygu unigol ar gyfer dysgwr unigol. Rydym yn deall bod deddfwriaeth arall yn cynnwys y trothwyon hynny. Nid yw hon yn gwneud hynny. Mae hon yn ceisio bod yn ymateb cynhwysfawr i anghenion dysgwyr o ba bynnag oedran neu ym mha bynnag leoliad. Felly, does dim trothwy ar gyfer triniaeth, does dim disgwyl y bydd hyn yn golygu baich gweinyddol ychwanegol i’r ysgolion, ac, yn sicr, y profiad a gawsom hyd yma wrth dreialu’r system hon yw bod ymarferwyr yn ei chael yn system sy'n eu galluogi i weithio'n fwy effeithiol gyda'i gilydd, sy'n darparu cynllun llawer mwy cyfoethog sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn, yn canolbwyntio ar y plentyn, os mynnwch chi, wedi’i ddarparu gan asiantaethau sy’n gweithio gyda'i gilydd, ac yn sicr dyna yw ein huchelgais ni. Nid creu biwrocratiaeth ychwanegol, ond dod â phobl at ei gilydd a lleihau'r baich ar ymarferwyr unigol wrth wneud hynny.

Felly, bydd, fe fydd yna gyfrifoldebau newydd, a bydd, fe fydd yna gyfrifoldebau ychwanegol i’r staff a nodir yn adran 54, fel y mae ef wedi’i ddweud. Byddwn yn sicrhau bod hyfforddiant yn cael ei ddarparu, a dyma pam yr wyf yn ceisio bod yn glir iawn, iawn, wrth ddadlau a thrafod y ddeddfwriaeth hon, bod y Bil a gyhoeddwyd gennym ddoe yn elfen o, ac yn rhan o, ond nid yn gyfanrwydd, y rhaglen drawsnewidiol yr ydym yn ceisio ymgymryd â hi ar hyn o bryd. Byddwn yn sicrhau bod hyfforddiant ar gael i’r gweithwyr proffesiynol sy'n cyflwyno'r ddeddfwriaeth. Byddwn yn sicrhau bod y canllawiau statudol, a gyhoeddir ym mis Chwefror, ar gael ar gyfer ymgynghoriad fel bod y bobl hynny y bydd angen iddynt weithio gyda nhw yn eu deall ac yn cael cyfle i graffu arnynt cyn inni ddod â nhw gerbron y lle hwn mewn gwirionedd. A byddwn yn sicrhau, pan fydd gennym gyfrifoldebau newydd, bod hyfforddiant ar gael ar eu cyfer.

O ran adnoddau, sef mater arall a gododd yr Aelod, mae’n deall bod y datganiad a wneuthum rai wythnosau'n ôl wedi darparu £2.1 miliwn. Byddwn yn edrych, a byddwn yn parhau i edrych, ar adnoddau. Mae ei ddadansoddiad yn hollol gywir—oni bai bod adnoddau ar gael i ni i gefnogi cyflwyno'r system hon, ni wnaiff weithio ac ni wnawn ni gyflawni ein gweledigaeth, felly byddwn yn ceisio sicrhau bod adnoddau ar gael. Ac wrth wneud hynny, dewch imi ddweud hyn a gwneud hyn yn hollol glir: mae'n gwbl anghywir bod yn rhaid i rieni a theuluoedd ymladd, ymladd ac ymladd eto i gael y gefnogaeth sydd ei hangen ar eu plant i ddysgu'n effeithiol ac i gyflawni eu potensial. Mae'n gwbl anghywir. Diben y ddeddfwriaeth hon yw symud i ffwrdd oddi wrth y system honno, nad yw wedi cyflawni yn y ffordd y byddem yn ei ddisgwyl a’i ragweld, symud i ffwrdd oddi wrth natur wrthwynebol gormod o'r achosion hyn, a symud at system sy’n canolbwyntio ar blant, lle mae pobl yn gweithio ac yn cydweithio â’i gilydd heb iddynt orfod ymladd ac ymgyrchu dros addysg y dylid ei darparu fel hawl. Mae'r system tribiwnlys yno os bydd angen mynd i’r afael ag unrhyw faterion, ond rwy’n meddwl, er mwyn i’r Bil hwn weithio ac er mwyn i’r rhaglen drawsnewid gyflawni ein gweledigaeth, yr hoffem weld llai o angen am gynrychiolaeth gyfreithiol a chymorth cyfreithiol. Dyna un o'r meini prawf y byddwn yn barnu’r Bil hwn yn eu herbyn yn y dyfodol.

Pryd bynnag y byddaf yn dadlau ac yn trafod unrhyw wasanaethau sydd ar gael i blant o dan y ddeddfwriaeth hon, cewch chi gymryd yn ganiataol fy mod i’n disgwyl i’r gwasanaethau hynny fod ar gael yn ddwyieithog ac yn yr iaith Gymraeg lle bo angen. Rwy’n gobeithio bod y geiriad yr ydym wedi’i defnyddio yn y ddeddfwriaeth hon yn ddigon cryf i gyflawni hynny, ond nid wyf yn disgwyl mewn unrhyw ffordd o gwbl y byddwn yn darparu system sy'n cyflawni dros bobl yn yr iaith Saesneg yn unig. Mae'n rhaid darparu hyn yn ddwyieithog ar draws Cymru, ac mae'n rhaid i blant gael y cymorth sydd ei angen arnynt yn y naill neu’r llall o'n dwy iaith genedlaethol lle bo angen. Rwy'n gwbl glir yn fy meddwl fy hun, wrth ddilyn y ddeddfwriaeth hon, mai ein disgwyliadau ni fel Llywodraeth yw y bydd darparwyr gwasanaethau’n darparu'r gwasanaethau sydd eu hangen yn y Saesneg neu'r Gymraeg yn ôl yr angen, ac y bydd pob plentyn sydd ag angen gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg yn eu cael.

Can I also make a declaration of interest as a school governor? I’m very grateful for your statement today, Minister, and, indeed, for the briefing that you and your officials provided last week. I know that you are personally very committed to addressing the shortcomings in our existing statutory framework for learners with additional needs, and I do appreciate the way in which you’ve responded to the concerns that have been expressed by the children’s commissioner and all of the other stakeholders following the publication of the draft legislation earlier this year. We all know that the current system isn’t working, and you’ve alluded to the fact that many people spend far too long having to fight the system in order to get the support that they need for their children at present, and it simply isn’t good enough. When you consider the fact that just 23 per cent of pupils with additional learning needs last year achieved five GCSEs or more compared with 59 per cent of their peers, we know that the system simply isn’t working. We’ve got to improve our game.

We very much welcome some of the provisions in the Bill. I appreciate the work that you’ve done to extend the scope of the Bill right up to the age of 25 so that young people accessing college and other places of education are able to benefit from some support, and, indeed, the redress opportunities that come if they don’t get that support. They currently don’t have that, of course. And I also appreciate the work that you’ve done in order to improve the Bill in terms of making sure that we’re holding the national health service to account for the provision of access to health professionals and, indeed, for them to meet their obligations to meet the individual needs of learners. We also appreciate the work that you’ve done to increase the emphasis on Welsh-medium support, and I very much welcome the comments that you made in response to Llyr Huws Gruffydd on that.

But I do have some concerns. I know that I’ve discussed some of these with you, but I think it’s important that we also put them on the record here in the Chamber, particularly in relation to those learners with health needs. They may not have additional learning needs, but they may have health needs that require some interventions in the classroom or their place of learning. Those with diabetes, epilepsy and other conditions, for example, are not currently within the scope of the Bill, but it may well be necessary to manage their conditions during the school day, during educational hours, to ensure that their needs are met so that they can sustain their learning in the classroom. I’m very concerned that, with them not being included in the Bill, we may well be falling foul of the UN Convention on the Rights of the Child. So, I would appreciate it, Minister—and you’ve already indicated that you’re prepared to look at amendments to the Bill in the future and I know that that’s a genuine offer, as it were—if you could consider that more widely and perhaps tell us what you might do to address those particular concerns.

The Bill also, of course, fails to touch on home-to-school transport, specifically. We know that this Assembly passed legislation in the learner travel Measure many years back in respect of home-to-school transport, but some individuals require special home-to-school transport arrangements by virtue of their additional learning needs or by virtue of their health needs, particularly if they’ve got very long journeys to school, as is often the case in rural parts of Wales. So, I wonder whether you might tell us whether the code that is well under way, in terms of the working on the code, will actually address some of those issues.

One of the important features, of course, in the Bill is the introduction of these new individual development plans and the support that they will underpin. You’ve made it quite clear in the past, although not in your statement today, that one of the main features of that is that it’s going to be portable between local authorities in Wales, so that people don’t have to face what can be a devastating upheaval if they relocate from one local authority to the next and they then have to restart the battle, reboot the battle, with the new local authority to get the support that their child needs in school. I know that that is something that this Bill seeks to address by ensuring that there will be that portability, but that is only portability within Wales, of course, particularly in my part of north Wales and, indeed, in other parts of Wales, the issue of people relocating from one country to the next, into Wales, is an issue. I wonder, Minister, whether you can tell us what your plans are in terms of making sure that there are some short-term interim arrangements for those pupils moving from an education system elsewhere in the UK into Wales with a package of support that they’ve been used to having, and whether that is something you would expect local authorities and schools to continue to maintain in the short term, while they transition into our new framework, once this Bill ends up being law in Wales.

The education sector unions quite rightly have expressed some concerns regarding the demands that the new legislation might place upon the education workforce. You’ve touched on this in your response to Llyr Huws Gruffydd, just in terms of the capacity building that needs to be done within the education workforce. I know that you’ve made some resources available to upskill the workforce, and I think everybody in this Chamber would want a professionalised workforce dealing with what can be a very specialised area, but, clearly, the capacity of smaller schools in particular is going to be a challenge to meet these new obligations. I wonder whether you can tell us whether you want to see schools working together to ensure that they have adequate specialism being developed, which is local to them, as it were, and easily accessible to them, in order that the vision that this Bill seeks to achieve is actually fulfilled.

Can you also give us some assurances about the access to health professionals? We’ve heard about educational psychologists, and many of us in this Chamber have been lobbied by educational psychologists about the need for them to be involved, as appropriate, in ensuring that there’s an appropriate package of support, but what about speech therapists and other health professionals who, sometimes, a parent or a school may not know they need to access in order to ensure that a young person is adequately assessed? I just wonder whether the code might have something to say on this and about that sort of access, particularly for those parents who may be trying to navigate what is a complex system, sometimes for the very first time.

Finally, just on transition to the new arrangements, this is a cause of quite a bit of anxiety at the moment, particularly for parents and pupils that are already in the current system receiving excellent support, in some cases, across the country. Many of those parents will be very concerned that the new arrangements may mean that their children get less support in the future. I think it’s important, Minister, for you to put on the record some sort of guarantee about the support being provided to them: that that will not be diminished as a result of the Bill, and that those children who are already in the system, receiving support—. Yes, absolutely, it is appropriate that that support is reviewed from time to time, but there’s nothing in this Bill that would cause that support to be diminished of right to those children. I think, perhaps, Minister, if you could give us some assurances on that, it would be very welcome. As I said at the start, I’m very pleased to see the Bill being published. I very much appreciate the way in which you’ve been working on a cross-party basis, and with stakeholders thus far. I look forward to working with you to improve this Bill through the legislative process before it finally becomes law.

A gaf i hefyd wneud datganiad o fuddiant fel llywodraethwr ysgol? Rwy'n ddiolchgar iawn am eich datganiad heddiw, Weinidog, ac, yn wir, am y nodyn briffio a ddarparwyd gennych chi a'ch swyddogion yr wythnos diwethaf. Rwy’n gwybod eich bod chi yn bersonol yn ymroddedig iawn i ymdrin â'r diffygion yn ein fframwaith statudol presennol ar gyfer dysgwyr ag anghenion ychwanegol, ac rwy’n gwerthfawrogi'r modd yr ydych wedi ymateb i'r pryderon a fynegwyd gan y comisiynydd plant a phob un o'r rhanddeiliaid eraill ers cyhoeddi’r ddeddfwriaeth ddrafft yn gynharach eleni. Rydym ni i gyd yn gwybod nad yw'r system bresennol yn gweithio, ac rydych chi wedi cyfeirio at y ffaith bod llawer o bobl yn treulio llawer gormod o amser yn gorfod ymladd yn erbyn y system er mwyn cael y cymorth sydd ei angen arnynt ar gyfer eu plant ar hyn o bryd, ac yn syml, nid yw hynny’n ddigon da. Pan fyddwch yn ystyried y ffaith mai dim ond 23 y cant o ddisgyblion ag anghenion dysgu ychwanegol y llynedd a enillodd bum TGAU neu fwy o gymharu â 59 y cant o'u cyfoedion, rydym yn gwybod, yn syml, nad yw’r system yn gweithio. Mae'n rhaid inni wella pethau.

Rydym yn croesawu rhai o'r darpariaethau yn y Bil yn fawr. Rwy’n gwerthfawrogi'r gwaith yr ydych wedi ei wneud i ymestyn cwmpas y Bil hyd at 25 oed fel bod pobl ifanc sy’n mynd i golegau a mannau addysg eraill yn gallu elwa ar rywfaint o gefnogaeth, ac, yn wir, y cyfleoedd sydd ar gael i wneud yn iawn os nad ydynt yn cael y cymorth hwnnw. Nid yw hynny ar gael iddynt ar hyn o bryd, wrth gwrs. Ac rwyf hefyd yn gwerthfawrogi’r gwaith yr ydych wedi ei wneud er mwyn gwella’r Bil o ran gwneud yn siŵr ein bod yn dal y gwasanaeth iechyd gwladol i gyfrif am ddarparu mynediad at weithwyr iechyd proffesiynol ac, yn wir, am iddynt gyflawni eu rhwymedigaethau i ddiwallu anghenion unigol dysgwyr. Rydym hefyd yn gwerthfawrogi'r gwaith yr ydych chi wedi'i wneud i gynyddu'r pwyslais ar gefnogaeth cyfrwng Cymraeg, ac rwy’n croesawu'n fawr y sylwadau a wnaethoch wrth ymateb i Llyr Huws Gruffydd ar hynny.

Ond mae gennyf rai pryderon. Rwy’n gwybod fy mod wedi trafod rhai o'r rhain gyda chi, ond rwy’n meddwl ei bod yn bwysig ein bod ni hefyd yn eu rhoi ar y cofnod yma yn y Siambr, yn enwedig o ran y dysgwyr hynny sydd ag anghenion iechyd. Efallai nad oes ganddynt anghenion dysgu ychwanegol, ond gall fod ganddynt anghenion iechyd sy'n golygu bod angen ymyraethau yn y dosbarth neu eu man dysgu. Nid yw plant sydd â diabetes, epilepsi a chyflyrau eraill, er enghraifft, o fewn cwmpas y Bil ar hyn o bryd, ond gall fod angen rheoli eu cyflyrau yn ystod y diwrnod ysgol, yn ystod oriau addysgol, i sicrhau bod eu hanghenion yn cael eu diwallu fel y gallant ddal i ddysgu yn yr ystafell ddosbarth. Rwy'n bryderus iawn, gan nad ydynt wedi’u cynnwys yn y Bil, y gallem fethu â bodloni Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. Felly, byddwn yn gwerthfawrogi, Weinidog—ac rydych eisoes wedi nodi eich bod yn barod i edrych ar welliannau i'r Bil yn y dyfodol, ac rwy’n gwybod bod hynny'n gynnig diffuant, fel petai—pe gallech ystyried hynny’n fwy eang ac efallai ddweud wrthym beth y gallech ei wneud i ymdrin â'r pryderon penodol hynny.

Mae'r Bil hefyd, wrth gwrs, yn methu â sôn am gludiant o'r cartref i'r ysgol, yn benodol. Rydym yn gwybod bod y Cynulliad hwn wedi pasio deddfwriaeth yn y Mesur teithio i ddysgwyr lawer o flynyddoedd yn ôl ynglŷn â chludiant o'r cartref i'r ysgol, ond mae ar rai unigolion angen trefniadau arbennig ar gyfer cludiant o'r cartref i'r ysgol o ganlyniad i’w hanghenion dysgu ychwanegol neu o ganlyniad i’w hanghenion iechyd, yn enwedig os oes ganddynt deithiau hir iawn i'r ysgol, fel sy'n digwydd yn aml mewn rhannau gwledig o Gymru. Felly, rwy’n meddwl tybed a allech ddweud wrthym a fydd y cod sydd ar y gweill, o ran y gwaith ar y cod, yn ymdrin â rhai o'r materion hynny mewn gwirionedd.

Un o nodweddion pwysig y Bil, wrth gwrs, yw cyflwyno’r cynlluniau datblygu unigol newydd hyn a'r gefnogaeth y byddant yn sail iddi. Rydych wedi ei gwneud yn gwbl glir yn y gorffennol, ond nid yn eich datganiad heddiw, mai un o brif nodweddion hynny yw y bydd yn gludadwy rhwng awdurdodau lleol yng Nghymru, fel nad oes yn rhaid i bobl wynebu cynnwrf a all fod yn ddinistriol os ydynt yn symud o un awdurdod lleol i'r nesaf, ac yna’n gorfod ailddechrau’r frwydr, ailgychwyn y frwydr, gyda'r awdurdod lleol newydd i gael y gefnogaeth sydd ei hangen ar eu plentyn yn yr ysgol. Rwy’n gwybod bod hynny'n rhywbeth y mae’r Bil hwn yn ceisio ymdrin ag ef drwy sicrhau y bydd yn gludadwy, ond dim ond yn gludadwy o fewn Cymru, wrth gwrs, yn enwedig yn fy rhan i o’r gogledd ac, yn wir, mewn rhannau eraill o Gymru, mae'r mater o bobl sy'n adleoli o un wlad i'r llall, i mewn i Gymru, yn broblem. Tybed, Weinidog, a allwch ddweud wrthym beth yw eich cynlluniau o ran gwneud yn siŵr bod trefniadau dros dro tymor byr ar gyfer y disgyblion hynny sy'n symud o system addysg yn rhywle arall yn y DU i Gymru gyda phecyn o gefnogaeth y maent wedi arfer ei chael, ac a yw hynny'n rhywbeth y byddech yn disgwyl i awdurdodau lleol ac ysgolion barhau i’w gynnal yn y tymor byr, tra eu bod yn trosglwyddo i'n fframwaith newydd, pan fydd y Bil hwn yn gyfraith yn y pen draw yng Nghymru.

Mae undebau’r sector addysg wedi mynegi rhai pryderon am y gofynion y gallai'r ddeddfwriaeth newydd eu rhoi ar y gweithlu addysg, a hynny’n gwbl briodol. Rydych wedi sôn am hyn yn eich ymateb i Llyr Huws Gruffydd, dim ond o ran y meithrin gallu y mae angen ei wneud o fewn y gweithlu addysg. Rwy’n gwybod eich bod wedi darparu rhai adnoddau i wella sgiliau'r gweithlu, ac rwy’n meddwl yr hoffai pawb yn y Siambr hon weld gweithlu proffesiynol yn ymdrin â’r maes hwn, a all fod yn faes arbenigol iawn, ond, yn amlwg, bydd yn her arbennig i ysgolion llai allu bodloni’r rhwymedigaethau newydd hyn. Tybed a allwch ddweud wrthym a hoffech weld ysgolion yn gweithio gyda'i gilydd i sicrhau eu bod yn datblygu arbenigedd digonol, sy'n lleol iddyn nhw, fel petai, ac yn hygyrch iddynt, er mwyn sicrhau bod y weledigaeth y mae’r Bil hwn yn ceisio ei chyflawni yn cael ei chyflawni mewn gwirionedd.

A wnewch chi hefyd roi rhywfaint o sicrwydd inni ynghylch mynediad at weithwyr iechyd proffesiynol? Rydym wedi clywed am seicolegwyr addysg, ac mae llawer ohonom yn y Siambr hon wedi cael ein lobïo gan seicolegwyr addysgol am yr angen iddynt gymryd rhan, fel y bo'n briodol, yn y broses o sicrhau bod pecyn cymorth priodol ar gael, ond beth am therapyddion lleferydd a gweithwyr iechyd proffesiynol eraill na fydd rhiant neu ysgol, weithiau, yn gwybod bod angen iddynt gael mynediad atynt i sicrhau bod person ifanc yn cael ei asesu’n ddigonol? Rwy’n meddwl tybed a allai fod gan y cod rywbeth i'w ddweud am hyn ac am y math hwnnw o fynediad, yn enwedig i’r rhieni hynny a allai fod yn ceisio llywio drwy system a all fod yn gymhleth, weithiau am y tro cyntaf erioed.

Yn olaf, dim ond gair ar drosglwyddo i'r trefniadau newydd, mae hyn yn destun cryn dipyn o bryder ar hyn o bryd, yn enwedig i rieni a disgyblion sydd eisoes yn y system bresennol ac yn cael cymorth rhagorol, mewn rhai achosion, ar draws y wlad. Bydd llawer o'r rhieni hynny’n bryderus iawn y gallai’r trefniadau newydd olygu bod eu plant yn cael llai o gefnogaeth yn y dyfodol. Rwy'n meddwl ei bod hi’n bwysig, Weinidog, eich bod yn rhoi ar y cofnod rhyw fath o sicrwydd am y gefnogaeth a ddarperir iddynt: na chaiff hi ei lleihau o ganlyniad i'r Bil, a bod y plant hynny sydd eisoes yn y system, yn cael cymorth—. Ie, yn hollol, mae'n briodol adolygu’r gefnogaeth honno o bryd i'w gilydd, ond does dim byd yn y Bil hwn a fyddai'n peri lleihau’r cymorth hwnnw i'r plant hynny. Rwy’n meddwl, efallai, Weinidog, pe gallech roi rhywfaint o sicrwydd inni ynglŷn â hynny, y byddai croeso mawr i hynny. Fel y dywedais ar y dechrau, rwy'n falch iawn o weld y Bil yn cael ei gyhoeddi. Rwy’n gwerthfawrogi’n fawr iawn y ffordd yr ydych wedi bod yn gweithio ar sail drawsbleidiol, a gyda rhanddeiliaid hyd yn hyn. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda chi i wella’r Bil hwn drwy'r broses ddeddfwriaethol cyn iddo o'r diwedd ddod yn gyfraith.

I’m grateful to the Conservatives’ spokesperson for his kind remarks. I know that the Conservatives have played a significant role in the development of this legislation, with Angela Burns chairing the committee in the previous Assembly. I would certainly put on record my thanks to Angela for the work that she did at that time. It has certainly helped us in developing the new draft.

I’m grateful to Darren for looking at the Bill, both in terms of what we published yesterday, but also the wider transformational process and programme upon which we are embarking at the moment. Without wishing, then, to become immediately churlish, I would say very gently that we’re not seeking to hold the NHS to account in these reforms. What we’re seeking to do is to ensure that the NHS works seamlessly with local authorities, with schools, with the educational services, in order to ensure that the child comes first and not the ease with which some professionals might see these services being delivered. It’s the child’s needs that we’re talking about it, and it is the interests of the child that should come first, second and third. It is the purpose of this legislation to bring those services together. The final point that was made about existing provisions and support for existing learners is one where we wish to build upon and not diminish. It’s certainly the importance of ensuring that we do have those services in place to build upon—that is what we’re seeking to do as part of this wider transformational agenda.

Let me say, in terms of the health needs and the issue that was raised by Llyr Gruffydd as well—which, I apologise, I didn’t answer in full or, in fact, at all. I apologise for that. We believe that local authorities and governing bodies already have responsibilities to support children and young people who do have healthcare needs. We are delivering and revising specific guidance on these matters, which will be published in the new year. If Members, having read through those guidelines, believe that they need to be improved or strengthened, then we’ll have an opportunity to do that in the new year. Let me say this: the Bill is silent on those issues, but our minds are open to conversations on those matters. If the guidance that will be published does not deliver the sort of certainty that people wish to see, then we will consider that at Stage 2.

In terms of transport, we are aware that learner transport is already covered by legislation. We do not believe there is a necessity for an additional layer of legislation on these matters, but we recognise the force of the argument, and we recognise that what has been said about the ability of people to access the courses and the support required will sometimes require access to transport as well. If we believe, looking through the scrutiny of this legislation, that the existing transport legislation requires strengthening, then, clearly, that is something that we are prepared to consider. At the moment, we believe that the existing legislation does cover all of these matters.

I've been in correspondence with the United Kingdom Government in recent days on cross-border issues. We’re having a conversation on these matters. On some of these matters, we’re having a robust conversation; on others, we're having conversations of a different nature. But let me say this: the United Kingdom Government recognises the policy agenda, and I think both Governments share the same ambition for our learners, and what we will seek to do is to ensure that we do have a seamless service available across the border. It is important, as far as learners are concerned, that the border becomes almost invisible and that people are able to access the services that they require wherever those services are located, and that we deliver legislation that enables that to happen. There have been some cross-border issues. I recognise that, but, certainly, I hope that those are being addressed in the legislation.

Members will be aware that the Cabinet Secretary for Education has already been very, very clear that she wants to see schools sharing services and sharing facilities, and that what we want to do is to introduce flexibility for particularly smaller schools to be able to access excellence in terms of the support required for learners. This legislation will build upon those ambitions, and this legislation may well be a test for those ambitions as well. Certainly, the changes that the Cabinet Secretary outlined here some weeks ago will enable and, we hope, will ensure that schools do have the flexibility to ensure that we do have access to the best services and that they will be able to share services where necessary.

In terms of health professionals, the wider transformational agenda, and the wider transformational programme, is one that looks at bringing people together, strengthening the system, strengthening what we have available to us, enabling people to work together. A designated clinical lead in each individual health board will, I hope, enable that to happen, so that we don't have the cumbersome, overly complex ways of working that we’ve seen all too often between different elements of our public services. So, when we debate and discuss these matters at both Stage 1 and Stage 2, I hope that we will have the opportunity to test the strength of this Bill—to test the strength of the Bill and the code, the statutory guidance that will be published in February—to enable us to understand whether we need to make further provisions to ensure that these services are able to work together.

And, in closing, I will apologise to the Deputy Presenting Officer, who did, of course, chair that committee. [Laughter.]

Rwy'n ddiolchgar i lefarydd y Ceidwadwyr am ei sylwadau caredig. Rwy’n gwybod bod y Ceidwadwyr wedi chwarae rhan bwysig yn natblygiad y ddeddfwriaeth hon, a bod Angela Burns wedi cadeirio'r pwyllgor yn y Cynulliad blaenorol. Byddwn yn sicr yn cofnodi fy niolch i Angela am y gwaith a wnaeth ar y pryd. Yn sicr, mae wedi ein helpu i ddatblygu'r drafft newydd.

Rwy'n ddiolchgar i Darren am edrych ar y Bil, o ran yr hyn y gwnaethom ei gyhoeddi ddoe, ond hefyd y broses a'r rhaglen drawsnewidiol ehangach yr ydym yn dechrau arni ar hyn o bryd. Felly, heb ddymuno bod yn anfoesgar yn syth bin, byddwn yn dweud yn ysgafn iawn nad ydym yn ceisio dal y GIG i gyfrif yn y diwygiadau hyn. Yr hyn yr ydym ni’n ceisio ei wneud yw sicrhau bod y GIG yn gweithio'n ddi-dor gydag awdurdodau lleol, gydag ysgolion, gyda'r gwasanaethau addysgol, er mwyn sicrhau bod y plentyn yn dod yn gyntaf, ac nid pa mor hawdd ydyw i rai gweithwyr proffesiynol weld bod y gwasanaethau hyn yn cael eu darparu. Anghenion y plentyn yw’r hyn yr ydym yn sôn amdano, a lles y plentyn a ddylai ddod yn gyntaf, yn ail ac yn drydydd. Diben y ddeddfwriaeth hon yw dod â’r gwasanaethau hynny at ei gilydd. Mae’r pwynt olaf a wnaethpwyd am y darpariaethau a’r cymorth presennol i ddysgwyr yn un yr hoffem adeiladu arno, nid ei leihau. Yn sicr, pwysigrwydd sicrhau bod gennym y gwasanaethau hynny ar waith i adeiladu arnynt—dyna'r hyn yr ydym yn ceisio ei wneud yn rhan o’r agenda drawsnewidiol ehangach hon.

Dewch imi ddweud, o ran anghenion iechyd a'r mater a godwyd gan Llyr Gruffydd hefyd—mater, rwy’n ymddiheuro, na wnes ei ateb yn llawn, nac, a dweud y gwir, o gwbl. Rwy’n ymddiheuro am hynny. Rydym yn credu bod gan awdurdodau lleol a chyrff llywodraethu eisoes gyfrifoldebau i gefnogi plant a phobl ifanc sydd ag anghenion gofal iechyd. Rydym yn darparu ac yn adolygu canllawiau penodol ar y materion hyn, a gyhoeddir yn y flwyddyn newydd. Os yw Aelodau, ar ôl darllen drwy’r canllawiau hynny, yn credu bod angen eu gwella neu eu cryfhau, cawn gyfle i wneud hynny yn y flwyddyn newydd. Dewch imi ddweud hyn: nid yw’r Bil yn sôn am y materion hynny, ond mae ein meddyliau’n agored i sgyrsiau am y materion hynny. Os na fydd y canllawiau a gyhoeddir yn darparu'r math o sicrwydd yr hoffai pobl ei weld, fe wnawn ni ystyried hynny yng Nghyfnod 2.

O ran cludiant, rydym yn ymwybodol bod deddfwriaeth eisoes yn rhoi sylw i gludiant i ddysgwyr. Nid ydym yn credu bod angen haen ychwanegol o ddeddfwriaeth ar y materion hyn, ond rydym yn cydnabod grym y ddadl, ac rydym yn cydnabod yr hyn sydd wedi'i ddweud am allu pobl i gael mynediad at y cyrsiau a'r cymorth sydd ei angen, ac y bydd y cymorth gofynnol yn golygu weithiau bod angen cludiant hefyd. Os ydym yn credu, wrth edrych drwy’r broses o graffu ar y ddeddfwriaeth hon, bod angen cryfhau'r ddeddfwriaeth bresennol ar gludiant, yna, yn amlwg, mae hynny'n rhywbeth yr ydym yn barod i'w ystyried. Ar hyn o bryd, rydym yn credu bod y ddeddfwriaeth bresennol yn cwmpasu pob un o'r materion hyn.

Rwyf wedi bod yn gohebu â Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn y dyddiau diwethaf am faterion trawsffiniol. Rydym yn cael sgwrs am y materion hyn. Am rai o'r materion hyn, rydym yn cael sgwrs gadarn; ar eraill, rydym yn cael sgyrsiau o natur wahanol. Ond gadewch imi ddweud hyn: mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn cydnabod yr agenda polisi, ac rwy’n meddwl bod y ddwy Lywodraeth yn rhannu'r un uchelgais ar gyfer ein dysgwyr, a'r hyn y byddwn yn ceisio ei wneud yw sicrhau bod gennym wasanaeth di-dor ar gael ar draws y ffin. Mae'n bwysig, cyn belled ag y mae dysgwyr dan sylw, bod y ffin yn dod bron yn anweledig, a bod pobl yn gallu cael mynediad at y gwasanaethau sydd eu hangen arnynt lle bynnag y mae’r gwasanaethau hynny wedi'u lleoli, a’n bod yn darparu deddfwriaeth sy'n galluogi hynny i ddigwydd. Fe gafwyd rhai problemau trawsffiniol. Rwy’n cydnabod hynny, ond, yn sicr, rwy’n gobeithio bod y ddeddfwriaeth yn mynd i’r afael â nhw.

Bydd yr Aelodau'n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg eisoes wedi bod yn glir iawn, iawn yr hoffai weld ysgolion yn rhannu gwasanaethau ac yn rhannu cyfleusterau, ac mai’r hyn yr hoffem ei wneud yw cyflwyno hyblygrwydd i ysgolion bach, yn enwedig, i allu cael mynediad at ragoriaeth o ran y gefnogaeth sydd ei hangen ar gyfer dysgwyr. Bydd y ddeddfwriaeth hon yn adeiladu ar yr uchelgeisiau hynny, ac mae’n ddigon posibl y bydd y ddeddfwriaeth hon yn brawf i’r uchelgeisiau hynny hefyd. Yn sicr, bydd y newidiadau a amlinellodd Ysgrifennydd y Cabinet yma rai wythnosau'n ôl yn galluogi a, gobeithio, yn sicrhau bod gan ysgolion yr hyblygrwydd i sicrhau bod gennym fynediad at y gwasanaethau gorau ac y byddant yn gallu rhannu gwasanaethau lle bo angen.

O ran gweithwyr iechyd proffesiynol, mae’r agenda drawsnewidiol ehangach, a'r rhaglen drawsnewidiol ehangach, yn un sy'n edrych ar ddod â phobl at ei gilydd, cryfhau'r system, cryfhau’r hyn sydd ar gael inni, a galluogi pobl i weithio gyda'i gilydd. Bydd arweinydd clinigol dynodedig ym mhob bwrdd iechyd unigol, rwy’n gobeithio, yn galluogi hynny i ddigwydd, fel nad oes gennym y ffyrdd beichus, or-gymhleth o weithio yr ydym wedi’u gweld yn rhy aml rhwng gwahanol elfennau ar ein gwasanaethau cyhoeddus. Felly, pan fyddwn yn dadlau ac yn trafod y materion hyn yn ystod Cyfnod 1 a Chyfnod 2, rwy’n gobeithio y cawn y cyfle i brofi cryfder y Bil hwn—i brofi cryfder y Bil a'r cod, y canllawiau statudol a gyhoeddir ym mis Chwefror—i'n galluogi ni i ddeall a oes angen inni wneud darpariaethau pellach i sicrhau bod y gwasanaethau hyn yn gallu gweithio gyda'i gilydd.

Ac, i gloi, gwnaf ymddiheuro i'r Dirprwy Lywydd, a oedd, wrth gwrs, yn gadeirydd y pwyllgor hwnnw. [Chwerthin.]

Thank you, Deputy Presiding Officer and former Chair of the Children, Young People and Education Committee. [Laughter.] And what a fine job she did of it, as well.

Thank you for your statement, Minister. I was so pleased to see this Bill introduced yesterday, and I think the exchanges here today demonstrate the almost unprecedented level, really, of cross-party support that there is for getting a piece of legislation that really works for children and young people in Wales, mindful of the difficulties that you've highlighted with parents often finding themselves in the middle of a prolonged battleground to get the services that they need. I also personally want to welcome the collaborative approach you’ve shown towards me as Chair of the committee and the assurances you’ve given the Chamber about continuing in that vein today.

Many of the points that I would have wanted to make have been covered, and I’m looking forward to the detailed scrutiny in the committee. I did just want to pick up on two particular points, both related to health. The first was: in your answer to Darren Millar, you said that you don't see the Bill as being a vehicle to hold the health service to account, which I fully recognise. But can I ask you whether you also recognise that, in a lot of cases where parents are fighting to get services, it is the lack of access to a health service that actually puts the barrier to their getting the educational support that they need? It is absolutely critical that we address that through this legislation.

The other point was also on the medical needs issue. As you know, I've been working with Diabetes UK and the Royal College of Paediatrics and Child Health to try and see if we can get that included in this legislation. I hear what you’re saying—that it’s not in there at the moment—but also your assurances that you’re open to listening to views on that. Can I just ask whether you recognise that, although new guidance is being developed, there is a very strong feeling there that, without the inclusion on the face of the Bill of a statutory duty to meet medical needs, too often that guidance is implemented in a patchy way, and sometimes ignored? Thank you.

Diolch, Ddirprwy Lywydd a chyn Gadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. [Chwerthin.] Ac am waith da a wnaeth hi yno, hefyd.

Diolch am eich datganiad, Weinidog. Roeddwn i mor falch o weld y Bil hwn yn cael ei gyflwyno ddoe, ac rwy’n meddwl bod y sgyrsiau yma heddiw’n dangos lefel bron yn ddigynsail, a dweud y gwir, o gefnogaeth drawsbleidiol i greu darn o ddeddfwriaeth sydd wir yn gweithio ar gyfer plant a phobl ifanc yng Nghymru, gan ystyried yr anawsterau yr ydych wedi tynnu sylw atynt lle mae rhieni yn aml yn eu cael eu hunain yng nghanol brwydr hirfaith i gael y gwasanaethau sydd eu hangen arnynt. Hefyd, hoffwn groesawu yn bersonol yr ymagwedd gydweithredol yr ydych wedi ei dangos tuag ataf fel Cadeirydd y pwyllgor a'r sicrwydd yr ydych wedi ei roi i’r Siambr am barhau yn y modd hwnnw heddiw.

Mae llawer o'r pwyntiau yr oeddwn am eu gwneud wedi cael sylw, ac rwy'n edrych ymlaen at y craffu manwl yn y pwyllgor. Roeddwn am sôn am ddau bwynt penodol, ac mae’r ddau’n ymwneud ag iechyd. Y cyntaf oedd: yn eich ateb i Darren Millar, dywedasoch nad ydych yn gweld y Bil fel cyfrwng i ddal y gwasanaeth iechyd i gyfrif, ac rwy’n cydnabod hynny’n llawn. Ond a gaf i ofyn ichi a ydych chi hefyd yn cydnabod, mewn llawer o achosion lle mae rhieni’n ymladd i gael gwasanaethau, mai’r diffyg mynediad at wasanaeth iechyd sydd mewn gwirionedd yn creu’r rhwystr rhag iddynt gael y cymorth addysgol sydd ei angen arnynt? Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn ymdrin â hynny drwy'r ddeddfwriaeth hon.

Roedd y pwynt arall hefyd yn ymwneud ag anghenion meddygol. Fel y gwyddoch, rwyf wedi bod yn gweithio gyda Diabetes UK a’r Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant i geisio gweld a allwn gael hynny wedi’i gynnwys yn y ddeddfwriaeth hon. Rwy'n clywed yr hyn yr ydych yn ei ddweud—nad yw i mewn yno ar hyn o bryd—ond hefyd eich sicrwydd eich bod yn agored i wrando ar safbwyntiau ar hynny. A gaf i ofyn a ydych yn cydnabod, er bod canllawiau newydd yn cael eu datblygu, bod teimlad cryf iawn, heb gynnwys dyletswydd statudol i ddiwallu anghenion meddygol ar wyneb y Bil, bod y canllawiau yn rhy aml yn cael eu gweithredu mewn ffordd anghyson, ac weithiau’n cael eu hanwybyddu? Diolch.

Thank you very much. I clearly have got myself into terrible trouble by trying too hard to be too nice and too generous. I can assure Members across the Chamber it won’t happen again.

I’m grateful to Lynne for the approach that she’s taken as Chair of the committee. Members will know that the committee system is something that I hold very dear, and I’ve served both as a Member and Chair of committees. I hope that we will be able to provide the committee with all the information necessary in order to provide the fullest possible scrutiny of this legislation. It’s absolutely essential that we provide yourselves with the information—the financial information and the explanatory memoranda that are demanded by the Standing Orders—but also that we go further than that and deliver to you the sort of guidance that we will intend to deliver to public services in order to deliver this legislation. We will also be seeking to consult on how we seek to implement this legislation as well, and I’d be very grateful for the committee’s views on all of those matters.

In terms of the points that were made Lynne Neagle, I absolutely agree that all too often it is lack of access to NHS services that has impacted and affected families up and down the country. This is unacceptable. Let’s make it absolutely clear: it is unacceptable, it is wrong, and we will not tolerate a system whereby families and parents have to continually fight to get the sort of support their children require in order to learn at school, or whatever the setting happens to be.

That is the purpose of this legislation. It is the purpose of the wider transformational programme. It is the vision, but it is also what we will be held to account for in achieving. We will have failed if there remain parents who have to fight tooth and nail year after year to get the support that their children need, require and should have as a right. It is the purpose of this transformational programme to change that and to deliver real change for people across the country. I hope that by bringing the system together, by putting the child at the centre, what we are doing is delivering not just a new structure, a new process, a new way of working, but delivering cultural change within a number of different public services in order to deliver those services. I have to say this to Members: we are piloting this in different schools at the moment, and what I’ve seen has been absolutely inspiring in terms of people being brought together, working together and delivering through the IDP system support that the child needs when they need it. It is working where we’re able to deliver it. Our challenge today is to create a statutory framework that means it will be delivered across the whole country.

I understand the point that has been raised on medical needs at school. I’ve got no issue with what has been said be Members this afternoon. I would say: look at the guidance when it’s published in the new year. The invitation to continue the conversation is an open invitation, and it is one where I hope that we will be able to reach agreement. If Members or if others continue to believe that the guidance that we will publish in the new year is not sufficient, then certainly we will give serious consideration to making changes and making amendments at Stage 2 during the debate on the Bill.

Diolch yn fawr iawn. Yn amlwg, rwyf wedi cael fy hun i drafferth ofnadwy drwy geisio’n rhy galed i fod yn rhy neis ac yn rhy hael. Gallaf sicrhau Aelodau ar draws y Siambr na wnaiff hynny ddigwydd eto.

Rwy'n ddiolchgar i Lynne am ei dull o weithio fel Cadeirydd y pwyllgor. Bydd yr Aelodau'n gwybod bod y system pwyllgorau yn rhywbeth sy’n annwyl iawn imi, ac rwyf wedi gwasanaethu fel Aelod a Chadeirydd fel ei gilydd mewn pwyllgorau. Rwy’n gobeithio y gallwn roi’r holl wybodaeth angenrheidiol i'r pwyllgor er mwyn iddynt allu craffu mor fanwl â phosibl ar y ddeddfwriaeth hon. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn darparu'r wybodaeth ichi—yr wybodaeth ariannol a'r memoranda esboniadol y mae’r Gorchmynion Sefydlog yn eu mynnu—ond hefyd ein bod yn mynd ymhellach na hynny ac yn cyflwyno ichi’r math o ganllawiau y byddwn yn bwriadu eu rhoi i wasanaethau cyhoeddus er mwyn cyflawni'r ddeddfwriaeth hon. Byddwn hefyd yn ceisio ymgynghori ar sut yr ydym yn ceisio gweithredu’r ddeddfwriaeth hon hefyd, a byddwn yn ddiolchgar iawn am farn y pwyllgor am bob un o'r materion hynny.

O ran y pwyntiau a wnaethpwyd gan Lynne Neagle, rwy’n cytuno’n llwyr mai diffyg mynediad at wasanaethau'r GIG, yn rhy aml, sydd wedi effeithio ar deuluoedd ar hyd a lled y wlad. Mae hyn yn annerbyniol. Dewch inni ei gwneud yn hollol glir: mae'n annerbyniol, nid yw'n iawn, ac ni wnawn oddef system lle mae’n rhaid i deuluoedd a rhieni ymladd yn barhaus i gael y math o gefnogaeth sydd ei hangen ar eu plant er mwyn dysgu yn yr ysgol, neu ba bynnag leoliad ydyw.

Dyna yw pwrpas y ddeddfwriaeth hon. Dyna yw diben y rhaglen drawsnewidiol ehangach. Dyna'r weledigaeth, ond dyna hefyd yw beth y cawn ein dal i gyfrif amdano o ran cyflawni. Byddwn wedi methu os oes rhieni'n dal i orfod brwydro’n galed flwyddyn ar ôl blwyddyn i gael y gefnogaeth sydd ei hangen ar eu plant, sy’n ofynnol iddynt ac y dylent ei chael fel hawl. Diben y rhaglen drawsnewidiol hon yw newid hynny a chyflawni newid gwirioneddol i bobl ar draws y wlad. Rwy’n gobeithio, drwy ddod â'r system at ei gilydd, drwy sicrhau bod y plentyn yn ganolog, ein bod yn cyflwyno nid yn unig strwythur newydd, proses newydd, ffordd newydd o weithio, ond yn cyflwyno newid diwylliannol o fewn nifer o wahanol wasanaethau cyhoeddus er mwyn darparu’r gwasanaethau hynny. Mae'n rhaid imi ddweud hyn wrth yr Aelodau: rydym yn treialu hyn mewn gwahanol ysgolion ar hyn o bryd, ac mae'r hyn yr wyf wedi’i weld wedi bod yn gwbl ysbrydoledig o ran dod â phobl ynghyd i weithio gyda'i gilydd a darparu, drwy'r system IDP, y gefnogaeth sydd ei hangen ar y plentyn pan fo ei hangen. Mae'n gweithio yn y mannau lle’r ydym yn gallu ei darparu. Ein her ni heddiw yw creu fframwaith statudol sy'n golygu y caiff ei darparu ledled y wlad gyfan.

Rwy’n deall y pwynt sydd wedi’i godi am anghenion meddygol yn yr ysgol. Does gen i ddim problem gyda’r hyn y mae’r Aelodau wedi'i ddweud y prynhawn yma. Byddwn yn dweud: edrychwch ar y canllawiau pan gânt eu cyhoeddi yn y flwyddyn newydd. Mae'r gwahoddiad i barhau â'r sgwrs yn wahoddiad agored, ac mae'n un yr wyf yn gobeithio y byddwn yn gallu cytuno arno. Os yw Aelodau neu bobl eraill yn parhau i gredu nad yw’r canllawiau y byddwn yn eu cyhoeddi yn y flwyddyn newydd yn ddigonol, yna yn sicr byddwn yn ystyried o ddifrif gwneud newidiadau a gwneud gwelliannau yng Nghyfnod 2 yn ystod y ddadl am y Bil.

Thank you for your statement, Minister. The additional learning needs Bill has much to recommend it, although the Bill does raise a number of questions in my mind. In principle, the provision for a code of practice is a good step. However, much will depend on the content of the code and how it’s applied. How will you ensure that the code of practice is achieving its objectives? Although the Bill sets out persons who must be consulted on the content of the code, groups representing children and their parents are not included. What’s the reason for this? Why isn’t a duty being placed on Welsh Ministers to consult parents, children and young people on a code that will directly affect them? I welcome that the Bill places a requirement on decision makers to involve children, young people and their parents in the decision-making process, but what weight will be placed on their views in that decision-making process? The requirement will ultimately be meaningless if their views and wishes aren’t given sufficient priority. An effective structure will also need to be in place to ensure that their views are properly taken into consideration. How will the Minister ensure that this duty is operating to the benefit of people with additional learning needs and that the relevant decision makers have the resources to involve learners and their parents effectively?

I welcome the provision in the Bill to favour placing children with additional learning needs in mainstream schools where possible. Making it more difficult for mainstream schools to refuse a child with additional learning needs is a good step. However, it should be kept in mind that if a mainstream school refuses a child with additional learning needs, this may well be because they simply don’t have the resources to cater for that child. How are you going to ensure that mainstream schools are given the support they will need? The duty placed on maintained schools to admit children with additional learning needs, if that school is named in the individual development plan, sounds like a positive measure. However, there is no requirement that the school has the capacity to take the additional learner. The duty could therefore be a recipe for disaster if the necessary resources are not put in place at the school.

But there is little point providing the resources if you can’t guarantee that they will be spent as intended. Can the Minister give us an assurance that sufficient resources will be provided to these schools and that any funds provided to local authorities for that purpose will be ring-fenced? I note the Bill provides for a registration system for independent providers. Can the Minister provide some detail on how the registration system will work, and in particular, will independent providers be vetted carefully before being placed on the register?

The Bill doesn’t appear to require independent providers not in receipt of moneys from local authorities to be registered, which would appear to leave parents sending children to specialist schools privately on their own with regard to the quality of education being offered or the standards of staff. Will the register be available for inspecting by parents? As I said earlier, this Bill has much to recommend it. However, to operate effectively, local authorities, schools and other decision makers will need the processes, staff and money in place to be able to implement it. Without that, the Bill won’t be worth the paper it’s written on. Thank you.

Diolch am eich datganiad, Weinidog. Mae llawer i'w argymell am y Bil anghenion dysgu ychwanegol, er bod y Bil yn codi nifer o gwestiynau yn fy meddwl. Mewn egwyddor, mae'r ddarpariaeth ar gyfer cod ymarfer yn gam da. Fodd bynnag, bydd llawer yn dibynnu ar gynnwys y cod a sut y caiff ei gymhwyso. Sut y byddwch yn sicrhau bod y cod ymarfer yn cyflawni ei amcanion? Er bod y Bil yn nodi unigolion y mae'n rhaid ymgynghori â nhw am gynnwys y cod, nid yw hyn yn cynnwys grwpiau sy'n cynrychioli plant a’u rhieni. Beth yw'r rheswm am hyn? Pam nad oes dyletswydd yn cael ei rhoi ar Weinidogion Cymru i ymgynghori â rhieni, plant a phobl ifanc ynglŷn â chod a fydd yn effeithio'n uniongyrchol arnynt? Rwy’n croesawu’r ffaith bod y Bil yn ei gwneud yn ofynnol i’r bobl sy'n gwneud penderfyniadau gynnwys plant, pobl ifanc a'u rhieni yn y broses o wneud penderfyniadau, ond pa bwysau a gaiff ei roi i’w barn yn y broses honno o wneud penderfyniadau? Bydd y gofyniad yn ddiystyr yn y pen draw os nad yw eu barn a'u dymuniadau’n cael digon o flaenoriaeth. Hefyd, bydd angen sefydlu strwythur effeithiol i sicrhau bod eu barn yn cael ei hystyried yn briodol. Sut y bydd y Gweinidog yn sicrhau bod y ddyletswydd hon yn gweithredu er lles pobl sydd ag anghenion dysgu ychwanegol a bod gan y bobl sy'n gwneud y penderfyniadau perthnasol yr adnoddau i gynnwys y dysgwyr a'u rhieni yn effeithiol?

Rwy’n croesawu'r ddarpariaeth yn y Bil i ffafrio lleoli plant ag anghenion dysgu ychwanegol mewn ysgolion prif ffrwd lle bo hynny'n bosibl. Mae ei gwneud yn anoddach i ysgolion prif ffrwd wrthod plentyn ag anghenion dysgu ychwanegol yn gam da. Fodd bynnag, dylid cofio, os yw ysgol brif ffrwd yn gwrthod plentyn ag anghenion dysgu ychwanegol, mae’n ddigon posibl bod hyn oherwydd, yn syml, nad oes ganddynt yr adnoddau i ddarparu ar gyfer y plentyn hwnnw. Sut yr ydych yn mynd i sicrhau bod ysgolion prif ffrwd yn cael y cymorth y bydd ei angen arnynt? Mae'r ddyletswydd a roddir ar ysgolion a gynhelir i dderbyn plant ag anghenion dysgu ychwanegol, os yw'r ysgol honno wedi’i henwi yn y cynllun datblygu unigol, i’w weld yn fesur cadarnhaol. Fodd bynnag, does dim gofyniad bod gan yr ysgol y gallu i gymryd y dysgwr ychwanegol. Felly, gallai'r ddyletswydd fod yn ffordd sicr o wneud llanastr o bethau os nad yw'r adnoddau angenrheidiol yn cael eu rhoi ar waith yn yr ysgol.

Ond does dim llawer o bwynt darparu'r adnoddau os na allwch warantu y cânt eu gwario fel y bwriadwyd. A all y Gweinidog roi sicrwydd inni y caiff digon o adnoddau eu darparu i'r ysgolion hyn ac y caiff unrhyw arian a ddarperir i awdurdodau lleol at y diben hwnnw ei neilltuo? Rwy’n nodi bod y Bil yn darparu ar gyfer system gofrestru ar gyfer darparwyr annibynnol. A all y Gweinidog roi rhywfaint o fanylion am sut y bydd y system gofrestru’n gweithio, ac yn benodol, a gaiff darparwyr annibynnol eu harchwilio’n ofalus cyn cael eu rhoi ar y gofrestr?

Nid yw'n ymddangos bod y Bil yn mynnu bod darparwyr annibynnol nad ydynt yn cael arian gan awdurdodau lleol yn cael eu cofrestru; mae’n ymddangos bod hynny’n gadael rhieni sy’n anfon plant i ysgolion arbenigol yn breifat ar eu pennau eu hunain o ran ansawdd yr addysg sy’n cael ei chynnig neu safonau’r staff. A fydd y gofrestr ar gael i rieni ei harchwilio? Fel y dywedais yn gynharach, mae llawer i'w argymell am y Bil hwn. Fodd bynnag, i weithredu'n effeithiol, bydd angen i awdurdodau lleol, ysgolion ac eraill sy’n gwneud penderfyniadau fod â’r prosesau, y staff a’r arian i allu ei weithredu. Heb hynny, ni fydd y Bil yn fawr o werth. Diolch.

I’ve said a number of times in answer to a number of questions that we’re seeking to achieve cultural change as well as structural and statutory change. Let me say this: I trust health professionals and I trust school leaders. The tone that we’ve tried to adopt in Government has been to work with professionals and not against them or work on the basis of mistrust. If you listen to the work that the Cabinet Secretary is undertaking in terms of educational leadership, it is about creating a team of people who will work together. It’s not about putting in place structures that are open either to abuse or are there in order to deal with mistrust. That’s not the approach that we take in this Government and it’s not the approach that I would want to take with this legislation.

The code of conduct will be statutory guidance. It will have the force of law and it will be something that will ensure consistency of delivery across the face of the country. It has already been informed by consultation with the professionals and practitioners and with stakeholders over the last few years. It will be published in February in order to continue to both inform scrutiny here in this place but also to enable practitioners, stakeholders and others to understand not simply the legislation but how that legislation will be implemented. We will then consult again on issues of implementation to ensure that we don’t simply deliver the best possible system but we deliver it in the best possible way.

All of those different means of consultation, debate and discussion are designed to enable us to hear from people and to work with people. I’ve always sought to place a great emphasis, both in terms of what we’re seeking to do here and in other fields as well, that we work with professionals and that we work with them on the basis of trust.

The issues about decision making are issues that are well made. There are, all too often, cases where families, parents, young people and children feel that decisions are being taken for them and communicated to them, not with them and by them. The tenure and tone of this is to move away from that system: that we create a system that is child or person centred, that decisions are taken with the family, with the individual, with the child, with the young person, and that those decisions are taken collectively, using the help, support and advice of professionals and practitioners who have the knowledge and the expertise to inform those decisions. These are decisions that are taken with the child and with the family, not simply for them and presented to them. That is the sort of cultural change that we are seeking to pursue and to deliver through this transformational programme.

In terms of the resources available to schools, clearly we want children who have additional learning needs to be educated as part of the wider community. We don’t want those children taken out of their own communities, except where that’s absolutely necessary and where specialist help and support is required, and we’ve discussed issues of transport and how we do that, whether it’s in Wales or across the border, in order to do that, and certainly, we will do that where necessary. But the key thing that we want to achieve is for everybody to feel a valued part of the school community and a valued part of the school environment. What I hope we’ll be able to do, working with school leaders, is to deliver the resources they require in order to do that. I feel very strongly that we have great leadership in schools and colleges across Wales. What this Government wants to do is to work with those people to deliver the very best for our children and young people.

Rwyf wedi dweud sawl gwaith wrth ateb nifer o gwestiynau ein bod yn ceisio cyflawni newid diwylliannol yn ogystal â newid strwythurol a statudol. Dewch imi ddweud hyn: rwy’n ymddiried mewn gweithwyr iechyd proffesiynol ac rwy’n ymddiried mewn arweinwyr ysgolion. Y dôn yr ydym wedi ceisio ei mabwysiadu yn y Llywodraeth yw gweithio gyda gweithwyr proffesiynol ac nid yn eu herbyn nhw, neu weithio ar sail drwgdybiaeth. Os ydych yn gwrando ar y gwaith y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei wneud o ran arweinyddiaeth addysgol, mae'n ymwneud â chreu tîm o bobl a fydd yn gweithio gyda'i gilydd. Nid yw’n golygu rhoi strwythurau ar waith sydd naill ai’n agored i gael eu cam-drin neu yno i ymdrin â drwgdybiaeth. Nid dyna ein hymagwedd yn y Llywodraeth hon ac nid dyna’r ymagwedd yr hoffwn ei defnyddio â'r ddeddfwriaeth hon.

Bydd y cod ymddygiad yn ganllaw statudol. Bydd ganddo rym y gyfraith a bydd yn rhywbeth a fydd yn sicrhau cysondeb o ran darpariaeth ar draws y wlad. Mae eisoes wedi bod yn seiliedig ar ymgynghori â'r gweithwyr proffesiynol a’r ymarferwyr ac â rhanddeiliaid dros y blynyddoedd diwethaf. Caiff ei gyhoeddi ym mis Chwefror er mwyn parhau i roi sail i waith craffu yma yn y lle hwn, ond hefyd er mwyn galluogi ymarferwyr, rhanddeiliaid ac eraill i ddeall nid yn unig y ddeddfwriaeth, ond sut y caiff y ddeddfwriaeth ei gweithredu. Yna byddwn yn ymgynghori eto ar faterion sy’n ymwneud â gweithredu i sicrhau nad ydym yn unig yn cyflwyno'r system orau bosibl ond yn ei darparu yn y ffordd orau bosibl.

Mae’r holl wahanol ddulliau ymgynghori, dadlau a thrafod hyn wedi’u cynllunio i’n galluogi i glywed gan bobl ac i weithio gyda phobl. Rwyf wastad wedi ceisio rhoi pwyslais mawr, o ran yr hyn yr ydym yn ceisio ei wneud yma ac mewn meysydd eraill yn ogystal, ar weithio gyda gweithwyr proffesiynol, a gweithio gyda nhw ar sail ymddiriedaeth.

Mae'r pwyntiau am wneud penderfyniadau’n bwyntiau sydd wedi’u gwneud yn dda. Mae yna, yn rhy aml, achosion lle mae teuluoedd, rhieni, pobl ifanc a phlant yn teimlo bod penderfyniadau’n cael eu gwneud ar eu cyfer a’u cyfleu iddynt, nid gyda nhw a ganddyn nhw. Diben a thôn hyn yw symud oddi wrth y system honno: ein bod yn creu system sy'n canolbwyntio ar y plentyn neu’r unigolyn, ein bod yn gwneud penderfyniadau gyda'r teulu, gyda'r unigolyn, gyda'r plentyn, gyda'r person ifanc, a’n bod yn gwneud y penderfyniadau hynny ar y cyd, gan fanteisio ar gymorth, cefnogaeth a chyngor gweithwyr proffesiynol ac ymarferwyr sydd â'r wybodaeth a'r arbenigedd i lywio’r penderfyniadau hynny. Mae'r rhain yn benderfyniadau sy'n cael eu gwneud gyda'r plentyn a gyda'r teulu, nid dim ond ar eu cyfer a’u cyflwyno iddynt. Dyna'r math o newid diwylliannol yr ydym ni’n ceisio mynd ar ei drywydd a’i gyflawni drwy'r rhaglen drawsnewidiol hon.

O ran yr adnoddau sydd ar gael i ysgolion, yn amlwg rydym eisiau i blant sydd ag anghenion dysgu ychwanegol gael eu haddysgu yn rhan o'r gymuned ehangach. Nid ydym yn dymuno i’r plant hynny gael eu tynnu allan o'u cymunedau eu hunain, ac eithrio lle mae hynny'n hollol angenrheidiol a lle mae angen cymorth a chefnogaeth arbenigol, ac rydym wedi trafod materion yn ymwneud â chludiant a sut yr ydym yn gwneud hynny, boed yng Nghymru neu dros y ffin, er mwyn gwneud hynny, ac yn sicr, byddwn yn gwneud hynny lle bo angen. Ond y peth allweddol yr hoffem ei gyflawni yw bod pawb yn teimlo’n rhan werthfawr o gymuned yr ysgol ac yn rhan werthfawr o amgylchedd yr ysgol. Yr hyn yr wyf yn gobeithio y gallwn ni ei wneud, gan weithio gydag arweinwyr ysgolion, yw darparu'r adnoddau sydd eu hangen arnynt i wneud hynny. Rwy'n teimlo'n gryf iawn bod gennym arweinyddiaeth wych mewn ysgolion a cholegau ledled Cymru. Yr hyn yr hoffai’r Llywodraeth hon ei wneud yw gweithio gyda'r bobl hynny i ddarparu'r gorau ar gyfer ein plant a’n pobl ifanc.

Thank you very much. We have had all the main speakers, and I have allowed them to ask several questions. That leaves us with a dilemma: we have five speakers and we have very little time left. So, can we ask for just quick opening statements and then a question? Minister, if you can respond briefly as well, that would be helpful. Julie Morgan.

Diolch yn fawr iawn. Rydym wedi cael pob un o'r prif siaradwyr, ac rwyf wedi caniatáu iddynt ofyn llawer o gwestiynau. Mae hynny'n ein gadael mewn cyfyng-gyngor: mae gennym bum siaradwr ar ôl ac ychydig iawn o amser. Felly, a gaf i ofyn am ddatganiadau agoriadol cyflym yn unig ac yna’r cwestiwn? Weinidog, os gallwch chi ateb yn gryno, hefyd, byddai hynny o gymorth. Julie Morgan.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I welcome the Bill, and lots of Members have already referred to the battles that families feel they have to undertake in order to get the right opportunities for their children with additional learning needs, so I think this is definitely a step in the right direction, and I welcome it very much. Lots of the points have been covered. The one particular point I wanted to raise was the involvement of the children and young people in the process. I am very pleased that the process will now be centred around the needs of the young person and of the family, but I am particularly concerned that every effort is put in to support, particularly, the young person in that process. I think we’ve already had some discussion about the support for the family, but some of these children and young people may have very complex needs, and I think it’s very important that if they have communication difficulties, for example, every opportunity is used to provide them with a range of different resources so that their views can be understood and they have the opportunity to express themselves. I think that’s the point that the Royal College of Speech and Language Therapists make in particular: that children need visual aids, talking maps and a whole variety, if it’s going to be meaningful and if the children and young people and the families are going to be at the core of this legislation. And if they are, it will be a success; it’s bound to be. We will have to make great efforts to ensure they are supported and that the children, in particular, have this individual support to let their views be known and to be part of the process.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n croesawu'r Bil, ac mae llawer o Aelodau eisoes wedi cyfeirio at y brwydrau y mae teuluoedd yn teimlo bod yn rhaid iddynt ymgymryd â nhw er mwyn cael y cyfleoedd cywir i’w plant sydd ag anghenion dysgu ychwanegol, felly rwy'n meddwl bod hwn yn bendant yn gam i'r cyfeiriad cywir, ac rwy’n ei groesawu’n fawr iawn. Mae llawer o'r pwyntiau wedi cael sylw. Yr un pwynt penodol yr oeddwn am ei godi oedd cyfranogiad y plant a phobl ifanc yn y broses. Rwy’n falch iawn y bydd y broses nawr yn cael ei chanoli o amgylch anghenion y person ifanc a’r teulu, ond rwy’n arbennig o bryderus bod pob ymdrech yn cael ei gwneud i gefnogi, yn enwedig, y person ifanc yn y broses honno. Rwy'n meddwl ein bod ni eisoes wedi cael rhywfaint o drafodaeth am y cymorth i'r teulu, ond gall fod gan rai o'r plant a'r bobl ifanc hyn anghenion cymhleth iawn, ac rwy’n meddwl ei bod yn bwysig iawn, os oes ganddynt anawsterau cyfathrebu, er enghraifft, y cymerir pob cyfle i roi amrywiaeth o wahanol adnoddau iddynt fel y gellir deall eu barn a rhoi’r cyfle iddynt fynegi eu hunain. Rwy'n credu mai dyna'r pwynt y mae Coleg Brenhinol y Therapyddion Iaith a Lleferydd yn ei wneud yn arbennig: bod angen cymhorthion gweledol ar blant, mapiau siarad ac amrywiaeth eang o adnoddau, os yw'n mynd i fod yn ystyrlon ac os yw'r plant a'r bobl ifanc a'r teuluoedd yn mynd i fod wrth wraidd y ddeddfwriaeth hon. Ac os ydynt, bydd yn llwyddiant; mae hynny’n sicr. Bydd yn rhaid inni wneud ymdrech fawr i sicrhau eu bod yn cael eu cefnogi a bod y plant, yn arbennig, yn cael y cymorth unigol hwn i gael eu llais wedi’i glywed ac i fod yn rhan o'r broses.

I absolutely agree with the points made by the Member. I think she’s absolutely right. There’s no point a Minister standing up in this Chamber saying that it has to be person centred and child centred if we don’t put in place the means and the mechanisms to ensure that happens in reality. That means looking at all the issues that the Member has raised and ensuring that all those matters are put in place to enable the individual child or the young person to not only be at the centre of decision-making theory, but at the centre of decision making in practice as well.

Rwy’n cytuno’n llwyr â'r pwyntiau a wnaeth yr Aelod. Rwy'n meddwl ei bod hi'n hollol gywir. Does dim pwynt i Weinidog sefyll yn y Siambr hon a dweud bod yn rhaid iddo ganolbwyntio ar yr unigolyn a chanolbwyntio ar y plentyn os nad ydym yn rhoi ar waith y dulliau a'r mecanweithiau i sicrhau bod hynny'n digwydd mewn gwirionedd. Mae hynny'n golygu edrych ar yr holl faterion y mae’r Aelod wedi eu codi a sicrhau bod yr holl faterion hynny’n cael eu rhoi ar waith i alluogi'r plentyn neu'r person ifanc unigol, nid yn unig i fod yn ganolog i ddamcaniaeth gwneud penderfyniadau, ond yn ganolog i wneud y penderfyniadau hynny yn ymarferol hefyd.

Well done, Minister. I’m really pleased to see this Bill before us today. I truly didn’t think we would see it and, in fact, Huw Lewis, to his eternal credit, pulled the last one, because he was unable to make great inroads into the provision of the health element that we need here. You’ve done that and I am very pleased with it. It’s not 100 per cent right—there’s still a lot that could be done, and I could go through it line by line, but I’m not going to, Deputy Presiding Officer. I am really pleased to hear this, especially as I organised and led the opposition coup that made your Government agree to bring this Bill forward.

There are two things I think this Bill has to achieve. The first is a good education for those children who need it, because 22 per cent—just under a quarter—of our young people will grow up to be just under a quarter of our adults who are not able to be the best they can be and are not able to contribute to our society, help our economy, add to us and just feel respect for themselves. So, to be able to educate them is absolutely your prime objective.

The second objective, Minister, and I’m so glad to hear all of the things you’ve said this afternoon, is to rebuild trust with the families and the parents. On Friday, I saw a couple with a very autistic child, who came to see me because for years SNAP Cymru had been working—one official there—with them to get a statement for them. That official now works for the local council and, suddenly, that same person with the same training is saying, ‘You don’t need a statement for that child—that child doesn’t need our extra help.’ Why? Finances. County councils have a different agenda and the third sector has a different agenda to families. Anything and everything that this Bill does must be about getting rid of that tension and allowing parents to go back again and again to the relevant authorities, because their children will change and develop—some will get better, some will improve, some will never change and some will get worse.

The one thing that the Bill does have, which I have a slight concern about, is that it appears to give an inability to go back for a reassessment once you’ve had that first assessment. I look forward to working with you through Stages 1, 2 and 3 to bring this.

My last question to you is: could you, for the record, make an absolute commitment—? The legislative process tends to have an axe of its own—time. We’re very committed to all of our stages—it has to go through committee in the appropriate way. If, during this process, it becomes apparent that we need to take a pause, take a small breather, consult with more parents and consult stakeholders, will you commit to halting that legislative process? I’m not asking you to put it on the backburner or halt it for months—literally, we’re just talking about making sure that there’s adequate scrutiny by all parties, because this is the one Bill that all of the parties and all of the politicians in this place could really bring forward for Wales that would make an outstanding difference to the people in our country and, ultimately, to our country.

Da iawn, Weinidog. Rwy'n hynod o falch o weld y Bil hwn ger ein bron heddiw. Doeddwn i wir ddim yn meddwl y byddem yn ei weld ac, a dweud y gwir, Huw Lewis, er clod tragwyddol iddo, a dynnodd yr un diwethaf, oherwydd nad oedd yn gallu ennill tir mawr o ran darparu’r elfen iechyd y mae ei hangen arnom yma. Rydych chi wedi gwneud hynny ac rwy’n falch iawn ag ef. Dydy’r Bil ddim 100 y cant yn iawn—mae llawer y gellid ei wneud o hyd, a gallwn fynd drwyddo fesul llinell, ond nid wyf yn mynd i wneud hynny, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o glywed hyn, yn enwedig gan mai fi a drefnodd ac a arweiniodd camp yr wrthblaid a wnaeth i’ch Llywodraeth gytuno i gyflwyno’r Bil hwn.

Mae dau beth yr wyf yn meddwl bod yn rhaid i’r Bil hwn eu cyflawni. Y cyntaf yw addysg dda i'r plant hynny sydd ei angen, oherwydd bydd 22 y cant—ychydig o dan chwarter—o’n pobl ifanc yn tyfu i fyny i fod yn ychydig o dan chwarter ein hoedolion nad ydynt yn gallu bod cystal ag y gallant fod ac nad ydynt yn gallu cyfrannu at ein cymdeithas, helpu ein heconomi, ychwanegu atom na theimlo parch atynt eu hunain, yn y bôn. Felly, yn sicr, gallu eu haddysgu nhw yw eich prif amcan.

Yr ail amcan, Weinidog, ac rwyf mor falch o glywed yr holl bethau yr ydych chi wedi’u dweud y prynhawn yma, yw ailadeiladu ymddiriedaeth gyda'r teuluoedd a'r rhieni. Ddydd Gwener, gwelais gwpl gyda phlentyn awtistig iawn, a ddaeth i fy ngweld am fod SNAP Cymru wedi bod yn gweithio—un swyddog yno—gyda hwy ers blynyddoedd i gael datganiad ar eu cyfer. Mae’r swyddog hwnnw bellach yn gweithio i'r cyngor lleol ac, yn sydyn, mae’r un person â'r un hyfforddiant yn dweud, 'Does dim angen datganiad arnoch ar gyfer y plentyn hwnnw—does dim angen ein help ychwanegol ar y plentyn hwnnw.' Pam? Cyllid. Mae gan gynghorau sir agenda wahanol ac mae gan y trydydd sector agenda wahanol i deuluoedd. Mae’n rhaid i unrhyw beth a phopeth y mae’r Bil hwn yn ei wneud ymwneud â chael gwared ar y tensiwn hwnnw a chaniatáu i rieni fynd yn ôl dro ar ôl tro at yr awdurdodau perthnasol, oherwydd bydd eu plant yn newid ac yn datblygu—bydd rhai’n gwella, bydd rhai’n gwneud cynnydd, bydd rhai na fyddant byth yn newid a bydd rhai’n gwaethygu.

Yr un peth sydd yn y Bil, ac yr wyf yn pryderu ychydig amdano, yw ei bod yn ymddangos nad yw’n caniatáu i rywun fynd yn ôl am ailasesiad wedi ichi gael yr asesiad cyntaf hwnnw. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda chi drwy Gyfnodau 1, 2 a 3 i gyflwyno hyn.

Fy nghwestiwn olaf ichi yw hyn: a allech chi, ar gyfer y cofnod, wneud ymrwymiad pendant—? Mae’r broses ddeddfwriaethol yn tueddu i fod â’i bwyell ei hun—amser. Rydym yn ymroddedig iawn i bob un o'n camau—mae'n rhaid iddo fynd drwy bwyllgor yn y modd priodol. Os, yn ystod y broses hon, y daw'n amlwg bod angen inni gymryd saib, cymryd seibiant bach, ymgynghori â mwy o rieni ac ymgynghori â rhanddeiliaid, a wnewch ymrwymo i atal y broses ddeddfwriaethol? Dydw i ddim yn gofyn ichi ei ohirio na’i atal am fisoedd—yn llythrennol, dim ond sôn yr ydym am wneud yn siŵr bod yna graffu digonol gan bob plaid, oherwydd hwn yw’r un Bil y gallai’r holl bleidiau a’r holl wleidyddion yn y lle hwn wir ei gyflwyno i Gymru a fyddai'n gwneud gwahaniaeth rhagorol i'r bobl yn ein gwlad ni ac, yn y pen draw, i’n gwlad ni.

I hope I can give you that commitment. The legislative process, of course, is a matter for the National Assembly and not for the Government, but let me say this: it is not my intention to stick to a timetable if that timetable isn’t delivering robust scrutiny and enabling us to make amendments that we feel are required by that. I know that Lynne Neagle, as Chair of the committee, is absolutely committed to ensuring that we do have that robust scrutiny in place, and I’m absolutely confident that this National Assembly will have the opportunities in order to scrutinise, but then, crucially, to make amendments that we believe are necessary.

Let me say this: I’ve sat on enough legislation committees and I spent many years on the Constitutional and Legislative Affairs Committee, so I hope that I have an understanding of these matters. It is not my intention—. I will not simply seek to block opposition amendments because they are worded poorly or we disagree with this or that. My intention is to pursue a process so that this Bill will become law. It will become good law, it will be great law and it will deliver what we are saying—it will deliver our vision, it will deliver our ambitions, but, most of all, it will deliver for the people who require this legislation.

The people who you described that you met on Friday—. Let me say this to you: I met parents of autistic children yesterday in my constituency and had a very similar conversation with them. I am determined not to let them down, and if that means that we take one or two months extra to get it right, so be it—let’s be absolutely clear about that. You’re absolutely right: we need to rebuild trust, and you don’t rebuild trust by trying to rush something through.

Rwy'n gobeithio y gallaf roi’r ymrwymiad hwnnw ichi. Wrth gwrs, mater i'r Cynulliad Cenedlaethol yw’r broses ddeddfwriaethol, nid i’r Llywodraeth, ond dewch imi ddweud hyn: nid fy mwriad yw cadw at amserlen os nad yw’r amserlen honno’n cyflawni craffu cadarn ac yn ein galluogi ni i wneud y gwelliannau yr ydym yn teimlo eu bod yn ofynnol gan hynny. Rwy’n gwybod bod Lynne Neagle, fel Cadeirydd y pwyllgor, yn gwbl ymroddedig i sicrhau bod gennym graffu cadarn ar waith, ac rwy'n gwbl hyderus y bydd y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn cael y cyfleoedd i graffu, ond wedyn, yn hanfodol , i wneud y gwelliannau yr ydym yn credu eu bod yn angenrheidiol.

Dewch imi ddweud hyn: rwyf wedi eistedd ar ddigon o bwyllgorau deddfwriaeth ac wedi treulio llawer o flynyddoedd ar y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, felly rwy’n gobeithio fy mod yn deall y materion hyn. Nid fy mwriad—. Ni fyddaf yn syml yn ceisio atal gwelliannau'r gwrthbleidiau am eu bod wedi’u geirio'n wael neu am ein bod yn anghytuno â hyn a’r llall. Fy mwriad yw dilyn proses fel y bydd y Bil hwn yn dod yn gyfraith. Bydd yn dod yn gyfraith dda, bydd yn gyfraith wych a bydd yn darparu’r hyn yr ydym yn ei ddweud—bydd yn cyflawni ein gweledigaeth, bydd yn cyflawni ein huchelgeisiau, ond, yn bennaf oll, bydd yn darparu ar gyfer y bobl sydd ag angen y ddeddfwriaeth hon.

Mae'r bobl y gwnaethoch ddisgrifio eu cyfarfod ddydd Gwener—. Dewch imi ddweud hyn wrthych: cyfarfûm â rhieni plant awtistig ddoe yn fy etholaeth a chefais sgwrs debyg iawn gyda nhw. Rwy’n benderfynol o beidio â’u siomi, ac os yw hynny'n golygu ein bod yn cymryd mis neu ddau yn ychwanegol i’w wneud yn iawn, felly y bydd hi—gadewch inni fod yn hollol glir ynglŷn â hynny. Rydych yn llygad eich lle: mae angen inni ailadeiladu ymddiriedaeth, ac nid ydych yn ailadeiladu ymddiriedaeth drwy geisio rhuthro rhywbeth.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I will try to keep this brief but I—

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Byddaf yn ceisio cadw hyn yn gryno ond—

I’m not sure that I can, so if you’re going to stop me—

Nid wyf yn siŵr a allaf, felly os ydych yn mynd i fy atal—

[Continues.]—then I may have to write to the Minister, because this is quite a complex issue.

I recently hosted an event here at the Senedd, to raise awareness of something called Irlen syndrome. For those of you who weren’t able to come along to that, Irlen syndrome is a visual perceptual problem that can affect children and adults of all ages, but parents of children with Irlen syndrome are having difficulty in (a) getting it recognised, and (b) getting it actually dealt with. It causes reading and learning difficulties, light sensitivity, headaches, migraines, problems with depth perception, and so on. And it’s particularly significant at a young age, as it impacts on a child’s performance, and is generally not recognised as Irlen. It is commonly misdiagnosed as dyslexia, and, as a result, appropriate treatment is not provided, despite it being very simple to address with coloured overlays and lenses. So, when a child is not progressing at an early stage, schools should be looking at Irlen syndrome as being a possible cause, before they start looking at dyslexia or ADHD, or at the very least at the same time.

[Yn parhau.]—efallai y bydd yn rhaid imi ysgrifennu at y Gweinidog, oherwydd mae hwn yn fater eithaf cymhleth.

Yn ddiweddar, cynhaliais ddigwyddiad yma yn y Senedd, i godi ymwybyddiaeth o rywbeth a elwir yn syndrom Irlen. I'r rhai ohonoch nad oeddech yn gallu dod draw i’r digwyddiad, mae syndrom Irlen yn broblem canfyddiad gweledol a all effeithio ar blant ac oedolion o bob oed, ond mae rhieni plant sydd â syndrom Irlen yn cael anhawster o ran (a) adnabod y cyflwr, a (b) cael triniaeth iddo. Mae'n achosi anawsterau darllen a dysgu, sensitifrwydd i olau, cur pen, meigryn, problemau â chanfyddiad o ddyfnder, ac yn y blaen. Ac mae'n arbennig o arwyddocaol yn ifanc, oherwydd mae'n effeithio ar berfformiad plentyn, ac yn gyffredinol nid yw'n cael ei adnabod fel Irlen. Yn gyffredin, mae'n cael diagnosis anghywir o ddyslecsia, ac, o ganlyniad, nid yw triniaeth briodol yn cael ei darparu, er bod y cyflwr yn hawdd iawn ei drin â throshaenau a lensys lliw. Felly, pan nad yw plentyn yn gwneud cynnydd yn gynnar, dylai fod ysgolion yn edrych ar syndrom Irlen fel rheswm posibl, cyn iddynt ddechrau edrych ar ddyslecsia neu ADHD, neu o leiaf ar yr un pryd.

The question is, because I have also written to the education Secretary and the health Secretary about this, because there is only one local authority in Wales—Caerphilly council—that actually recognises Irlen syndrome, and has Irlen screeners in the schools, who are working at an early point to try to diagnose this particular problem. Now, the question, I guess, is whether the Minister can look at the potential, within the parameters of this Bill, and under the code, whether the provision of early screening for Irlen in all schools could fall in line with the draft code stated, and that early identification and intervention would fall within the scope. There’s an awful lot more to it than that, Chair—

Y cwestiwn yw, oherwydd rwyf hefyd wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd addysg a'r Ysgrifennydd iechyd am hyn, oherwydd dim ond un awdurdod lleol yng Nghymru—cyngor Caerffili—sy’n cydnabod syndrom Irlen mewn gwirionedd, ac sydd â sgrinwyr Irlen yn yr ysgolion, sy'n gweithio’n gynnar i geisio rhoi diagnosis o’r broblem benodol hon. Nawr, y cwestiwn, am wn i, yw a all y Gweinidog edrych ar y posibilrwydd, o fewn paramedrau’r Bil hwn, ac o dan y cod, o gynnig sgrinio cynnar ar gyfer Irlen ym mhob ysgol yn unol â'r cod drafft a nodwyd, fel y byddai ei adnabod ac ymyrryd yn gynnar yn dod o fewn y cwmpas. Mae llawer iawn mwy iddi na hynny, Gadeirydd—

I think you’ve got the point.

Rwy'n meddwl eich bod chi wedi cael y pwynt.

I think we have the point, but I think there are many other conditions that people would want to raise as well. So, Minister.

Rwy'n meddwl ein bod ni wedi cael y pwynt, ond rwy’n meddwl bod llawer o gyflyrau eraill yr hoffai pobl eu codi hefyd. Felly, Weinidog.

Can I say this? The Member has clearly got a very good point to make in her remarks. Her remarks are on the record. I will write to her to give a fuller response to that, and I will place that correspondence in the Library for all Members to see.

A gaf i ddweud hyn? Mae'n amlwg bod gan yr Aelod bwynt da iawn i’w wneud yn ei sylwadau. Mae ei sylwadau ar y cofnod. Byddaf yn ysgrifennu ati i roi ymateb llawnach i hynny, a byddaf yn rhoi’r ohebiaeth honno yn y Llyfrgell i’r holl Aelodau ei gweld.

I believe I may be the only Member left of the committee in the second Assembly that produced the three-stage report on which these proposals are based. It does go back a long way, and this does replicate many of the recommendations in that committee. We took evidence from Baroness Warnock, whose original recommendations led to the introduction of statementing in 1981. And she told us that the system had become needlessly bureaucratic, that it was originally intended that 1 per cent of pupils might need statements and it had risen to 5 per cent, but, nonetheless, that the needs of that particular cohort with complex specific needs still needed to be protected.

How will you ensure, therefore, and assure parents like me, and many others, who had to battle for a statement to access the services otherwise being rationed; parents like me and others, who, once armed with a statement, could, only because of its legal status, access services that were withdrawn from my child and others in his unit, because we had that statement; and parents across Wales who’ve seen the rate of exclusions of children without statements, but with additional learning needs, doubling since the emphasis on statements was withdrawn, that replacing a legal document, which the statement is, with your proposals for a generic individual development plan meeting the needs of all learners, will not water down the legal status and strength that that legal document—that very important statement—provided for parents like me, and continues to provide for many other parents across Wales?

Rwy'n credu efallai mai fi yw’r unig Aelod sydd ar ôl o bwyllgor yr ail Gynulliad a gynhyrchodd yr adroddiad tri chyfnod y mae’r cynigion hyn yn seiliedig arnynt. Mae hynny'n mynd yn ôl yn bell, ac mae hyn yn ailadrodd llawer o argymhellion y pwyllgor hwnnw. Cawsom dystiolaeth gan y Farwnes Warnock; ei hargymhellion gwreiddiol hi a arweiniodd at gyflwyno datganiadau yn 1981. A dywedodd hi wrthym fod y system wedi dod yn ddiangen o fiwrocrataidd, mai’r bwriad gwreiddiol oedd y gallai fod angen datganiadau ar 1 y cant o ddisgyblion a bod hynny wedi codi i 5 y cant, ond, serch hynny, bod yr angen i ddiogelu anghenion y garfan benodol honno ag anghenion penodol cymhleth yn dal i fodoli.

Sut y byddwch chi’n sicrhau, felly, ac yn tawelu meddyliau rhieni fel fi, a llawer o bobl eraill, a oedd yn gorfod brwydro am ddatganiad, i gael mynediad at y gwasanaethau a oedd fel arall yn cael eu dogni; rhieni fel fi ac eraill, a oedd, ar ôl cael datganiad, yn gallu, dim ond oherwydd ei statws cyfreithiol, cael mynediad at wasanaethau a gafodd eu tynnu’n ôl oddi wrth fy mhlentyn ac eraill yn ei uned, oherwydd bod y datganiad hwnnw gennym; a rhieni ledled Cymru sydd wedi gweld cyfraddau eithrio plant heb ddatganiadau, ond sydd ag anghenion dysgu ychwanegol, yn dyblu ers i’r pwyslais ar ddatganiadau gael ei dynnu’n ôl, na fydd disodli dogfen gyfreithiol, sef y datganiad, â’ch cynigion ar gyfer cynllun datblygu unigol generig i ddiwallu anghenion pob dysgwr, yn lleihau’r statws cyfreithiol a’r cryfder a ddarparodd y ddogfen gyfreithiol honno—y datganiad pwysig iawn hwnnw—i rieni fel fi, a'r statws y mae’n parhau i’w ddarparu i lawer o rieni eraill ledled Cymru?

I recognise the power and the strength of his arguments, but the purpose is to move away from that system. The Member has described very well a system that is failing, and we do not want to pursue or to sustain a system that is not delivering the services we require, whether it’s for his family or for other families. And, as a consequence, the foundation, if you like, of this new system is the individual development plan, which will enable us to understand the needs of a child and then deliver those needs without the need for the confrontational campaigning, the arguing and the fighting that have been well described by the Member and others this afternoon. We recognise that the current system is not fit for purpose, it is not working, and that is why we want to replace it with a different system, a system that means that we move away from that sort of adversarial approach to one which is based on collaboration and co-operation. We need the experience and knowledge of Mark Isherwood and others to enable us to get that right, and I look forward to continuing the conversation during the scrutiny process.

Rwy’n cydnabod pŵer a chryfder ei ddadleuon, ond y diben yw symud oddi wrth y system honno. Mae'r Aelod wedi rhoi disgrifiad da iawn o system sy'n methu, ac nid ydym am ddilyn na chynnal system nad yw’n darparu'r gwasanaethau sy'n ofynnol gennym, boed hynny ar gyfer ei deulu ef neu ar gyfer teuluoedd eraill. Ac, o ganlyniad, sail, os hoffwch chi, y system newydd hon yw'r cynllun datblygu unigol, a fydd yn ein galluogi i ddeall anghenion plentyn ac yna ddiwallu’r anghenion hynny heb fod angen yr ymgyrchu gwrthdrawiadol, y dadlau a’r ymladd sydd wedi eu disgrifio'n dda gan yr Aelod ac eraill y prynhawn yma. Rydym yn cydnabod nad yw'r system bresennol yn addas at ei diben, nad yw'n gweithio, a dyna pam yr ydym am ei disodli â system wahanol, system sy'n golygu ein bod yn symud oddi wrth y math hwnnw o ymagwedd wrthwynebol at un sy'n seiliedig ar gydweithio a chydweithredu. Mae arnom angen profiad a gwybodaeth Mark Isherwood ac eraill i'n galluogi i wneud hynny'n iawn, ac rwy’n edrych ymlaen at barhau â'r sgwrs yn ystod y broses graffu.

5. 4. Datganiad: Banc Datblygu Cymru
5. 4. Statement: The Development Bank of Wales

We move on to item 4 on the agenda, which is a statement by the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure on the development bank of Wales. Ken Skates.

Symudwn ymlaen at eitem 4 ar yr agenda, sy'n ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith ar fanc datblygu Cymru. Ken Skates.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I am pleased to announce that my officials have received a business plan for the development bank of Wales, which remains on target for its launch in the first half of next year, subject to regulatory approval. The bank will be headquartered in north Wales, and its key priority is to help micro to medium businesses in Wales access finance more easily, and specifically to address funding gaps where market failure exists. Working alongside other financial providers, the development bank of Wales will maximise private sector leverage. Working alongside Business Wales, the bank will provide a range of support services and management advice. Better funding, better support will make for better business. Finance Wales have consulted widely with key stakeholders to ensure their business plan takes account of the financial issues businesses faces, and to identify appropriate solutions.

I am particularly pleased that they have developed a close working relationship with the Office of National Statistics in Newport, and will also be engaging with academia. They are creating an intelligence unit to track the range of financial issues that businesses in Wales face from time to time, and identify how these could be best addressed for the benefit of the Welsh economy. This intelligence unit will develop into a strategic research function, generating a range of innovative new solutions from co-investment funds to tailored industry-specific funds. In this way, the bank will help individual businesses to grow turnover and jobs, while collectively helping to grow the economy of Wales.

The development bank will increase funding support to Welsh businesses, with a target to provide more than £1 billion of investment support over the next five years. I say ‘more than’ because I want the development bank to be ambitious and to explore innovative ways to improve private sector leverage. The bank will create and safeguard over 5,500 jobs per year by 2022. The bank is tasked with increasing direct investment levels to £80 million per year. I am also challenging the bank to continuously improve its value for money, and to work towards ambitious private sector leverage to reduce cost per job. It will work closely with Business Wales to ensure that funding support comes with the necessary leadership, mentoring and training support to help entrepreneurial and growing businesses be successful. I am challenging the bank to improve the simplicity and accessibility of its digital platform. I am keen to see it work with Business Wales to create a single point of access gateway and increase the number of businesses that receive advice from Welsh Government from the current level of 30,000 per year.

The bank will be able to support programmes across a number of portfolios, including those that fall under my esteemed colleague Carl Sargeant Assembly Member, the Cabinet Secretary for Communities and Children. It will continue to work with colleagues in housing on the successful Help to Buy—Wales scheme, and deliver our £290 million investment in a second phase to support the construction of over 6,000 new homes by 2021. The extension of the Help to Buy—Wales scheme has been widely welcomed by aspiring home owners and house builders alike. The extension will also help the Government to meet its manifesto commitment to make an additional 20,000 affordable homes available across Wales. Plus, there is also the new £136 million Wales business fund that I announced back in September. This fund, jointly backed by the Welsh Government and the European Union, will be a mainstay of the bank, as it will offer flexible funding solutions to hundreds of Welsh SMEs over the next seven years.

The development bank will seek to strengthen and grow the financial ecosystem in Wales. It will not seek to crowd out or compete with other financial providers, but rather work with them to support their funding for businesses. It will work alongside business and banks, providing top-up finance where necessary. The credit crunch saw widespread failure in the financial markets across the world and caused the deepest global recession in a generation.

Today, in Wales, the financial markets have been slowly but steadily reopening to support our recovery, but market failure still exists in areas like micro and small businesses, in start-up companies and in entrepreneurial businesses where the business model is not proven. The development bank recognises how difficult equity finance remains for small and medium-sized businesses. The bank will host an angel investor network across Wales and encourage equity investment in growing Welsh businesses through a joint angel co-investment fund. As medium-sized businesses plan to grow, the bank will facilitate links to larger equity houses in London. It will also help Welsh businesses access crowdfunding and other innovative sources of funding.

As the economy continues to recover, we expect the nature and scale of market failure to alter and I’m pleased to see that the bank will monitor market conditions and changing business needs, responding accordingly with new products and new approaches. As a not-for-profit organisation, I expect the bank to have an affinity with mutual and social enterprises, including support for co-ops, employee buy-outs and credit unions. I am asking the bank to shadow the National Infrastructure Commission and to explore opportunities for partnership.

As the development bank makes private finance more readily available, the need for Government grant support will diminish. By providing funding support through the development bank and maximising private finance leverage, the development bank will help to dramatically improve value for money for Welsh Government and Welsh taxpayers. I believe the development bank will become a strong Welsh brand, providing positive funding support where it is most needed to maximise the beneficial effect for the Welsh economy. I am now asking my officials to engage with all key stakeholders across Wales to ensure that the new business plan for the development bank of Wales fully meets the needs of businesses and helps each to realise its potential.

The development bank of Wales is a clear signal of the strategic approach we are taking to deliver a Wales that is more prosperous and secure. It is an example of how we are enabling the conditions needed to allow businesses to thrive and to create and retain high-quality jobs. The progress we are making shows how we want to focus our interventions on delivering greater financial security for businesses so that they can build growth and prosperity for all.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n falch o gyhoeddi bod fy swyddogion wedi derbyn cynllun busnes ar gyfer banc datblygu Cymru, sy'n dal i fod mewn sefyllfa dda i gael ei lansio yn ystod hanner cyntaf y flwyddyn nesaf, yn amodol ar gymeradwyaeth rheoliadol. Bydd pencadlys y banc yn y Gogledd, a’i brif flaenoriaeth yw helpu meicrofusnesau a busnesau bach a chanolig yng Nghymru i gael cyllid yn haws, ac yn benodol i fynd i'r afael â bylchau ariannu lle ceir methiant yn y farchnad. Gan weithio ochr yn ochr â darparwyr ariannol eraill, bydd banc datblygu Cymru yn elwa i’r eithaf ar drosoledd y sector preifat. Gan weithio ochr yn ochr â Busnes Cymru, bydd y banc yn darparu amrywiaeth o wasanaethau cymorth a chyngor rheoli. Bydd cyllid gwell, cefnogaeth well yn golygu busnes gwell. Mae Cyllid Cymru wedi ymgynghori'n eang â rhanddeiliaid allweddol i sicrhau bod ei gynllun busnes yn ystyried y materion ariannol y mae busnesau yn eu hwynebu, ac i nodi atebion priodol.

Rwy'n arbennig o falch eu bod wedi datblygu perthynas waith agos gyda'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yng Nghasnewydd, a bydd hefyd yn ymgysylltu â'r byd academaidd. Maen nhw’n creu uned wybodaeth i olrhain yr amrywiaeth o faterion ariannol y mae busnesau yng Nghymru yn eu hwynebu o bryd i'w gilydd, ac yn nodi’r modd gorau o fynd i’r afael â’r rhain er budd economi Cymru. Bydd yr uned wybodaeth hon yn datblygu i gyflawni swyddogaeth ymchwil strategol, gan greu ystod o atebion arloesol newydd yn amrywio o gronfeydd cyd-fuddsoddi i gronfeydd wedi'u teilwra sy'n benodol i ddiwydiant. Yn y modd hwn, bydd y banc yn helpu busnesau unigol i gynyddu trosiant a swyddi, ac i helpu i dyfu economi Cymru hefyd.

Bydd y banc datblygu yn cynyddu’r cymorth ariannol i fusnesau yng Nghymru, gyda tharged o ddarparu mwy na £1 biliwn o gymorth buddsoddi dros y pum mlynedd nesaf. Rwy’n dweud ‘mwy na’ gan fy mod i’n dymuno i'r banc datblygu fod yn uchelgeisiol ac i chwilio am ffyrdd arloesol o wella trosoledd sector preifat. Bydd y banc yn creu ac yn diogelu dros 5,500 o swyddi y flwyddyn erbyn 2022. Rhoddwyd y dasg i’r banc o gynyddu lefelau buddsoddi uniongyrchol i £80 miliwn y flwyddyn. Rwyf hefyd yn herio'r banc i wella ei werth am arian yn barhaus, ac i weithio tuag at drosoledd sector preifat uchelgeisiol i leihau'r gost fesul swydd. Bydd yn gweithio'n agos gyda Busnes Cymru i sicrhau bod cymorth angenrheidiol ag arweinyddiaeth, mentora a hyfforddiant yn dod law yn llaw â’r cymorth ariannol er mwyn helpu busnesau entrepreneuraidd a busnesau sy’n tyfu i fod yn llwyddiannus. Rwy’n herio'r banc i wella symlrwydd a hygyrchedd ei lwyfan digidol. Rwy’n awyddus i’w weld yn gweithio gyda Busnes Cymru i greu un porth mynediad a chynyddu nifer y busnesau sy'n derbyn cyngor gan Lywodraeth Cymru o'r lefel bresennol, sef 30,000 y flwyddyn.

Bydd y banc yn gallu cefnogi rhaglenni ar draws nifer o bortffolios, gan gynnwys rhai fy nghydweithiwr hybarch, yr Aelod Cynulliad Carl Sargeant, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant. Bydd yn parhau i weithio gyda chydweithwyr ym maes tai ar y cynllun Cymorth i brynu-Cymru llwyddiannus, a chyflawni ein buddsoddiad o £290 miliwn mewn ail gam i gefnogi adeiladu mwy na 6,000 o gartrefi newydd erbyn 2021. Mae’r estyniad i’r cynllun Cymorth i Brynu-Cymru wedi ei groesawu'n eang gan ddarpar berchnogion tai ac adeiladwyr tai fel ei gilydd. Bydd yr estyniad hefyd yn helpu'r Llywodraeth i gyflawni ei hymrwymiad maniffesto i sicrhau bod 20,000 o gartrefi fforddiadwy ychwanegol ar gael ledled Cymru. Ceir hefyd y gronfa busnes Cymru newydd, gwerth £136 miliwn, a gyhoeddais yn ôl ym mis Medi. Mae'r gronfa hon, a gefnogir ar y cyd gan Lywodraeth Cymru a'r Undeb Ewropeaidd, yn un o brif ffynonellau’r banc, gan y bydd yn cynnig atebion ariannu hyblyg i gannoedd o fusnesau bach a chanolig yng Nghymru dros y saith mlynedd nesaf.

Bydd y banc datblygu yn ceisio cryfhau a thyfu’r ecosystem ariannol yng Nghymru. Ni fydd yn ceisio cymryd lle na chystadlu â darparwyr ariannol eraill, ond yn hytrach, bydd yn gweithio gyda nhw i gefnogi eu cyllid ar gyfer busnesau. Bydd yn gweithio ochr yn ochr â busnesau a banciau, gan ddarparu cyllid ychwanegol lle bo angen. Cafwyd methiant eang yn y marchnadoedd ariannol ar draws y byd o ganlyniad i’r wasgfa gredyd ac achosodd y dirwasgiad byd-eang gwaethaf mewn cenhedlaeth.

Heddiw, yng Nghymru, mae’r marchnadoedd ariannol wedi bod yn ailagor yn araf deg a fesul dipyn i gefnogi ein hadferiad, ond mae methiant yn y farchnad yn dal i fodoli mewn meysydd fel meicrofusnesau a busnesau bach, mewn cwmnïau sy’n dechrau ac mewn busnesau entrepreneuraidd lle nad yw'r model busnes wedi ei brofi. Mae'r banc datblygu yn cydnabod pa mor anodd yw hi o hyd i fusnesau bach a chanolig eu maint gael gafael ar gyllid ecwiti. Bydd y banc yn cynnal rhwydwaith o angylion buddsoddi ledled Cymru ac yn annog buddsoddiad ecwiti mewn busnesau sy’n tyfu yng Nghymru trwy gronfa cyd-fuddsoddi angylion ar y cyd. Wrth i fusnesau canolig eu maint gynllunio i dyfu, bydd y banc yn hwyluso cysylltiadau â sefydliadau ecwiti mwy o faint yn Llundain. Bydd hefyd yn helpu busnesau yng Nghymru i gael mynediad at gyllido torfol a ffynonellau arloesol eraill o gyllid.

Wrth i’r economi barhau i adfer, rydym yn disgwyl i natur a graddfa methiant y farchnad newid ac rwy'n falch o weld y bydd y banc yn monitro amodau’r farchnad ac anghenion busnes sy'n newid, gan ymateb yn briodol drwy gynnig cynnyrch newydd a dulliau gweithio newydd. Rwy’n disgwyl i'r banc, fel sefydliad di-elw, feithrin cysylltiad â mentrau cydfuddiannol a chymdeithasol, gan gynnwys cymorth ar gyfer cwmnïau cydweithredol, gweithiwr sy’n prynu cwmni ac undebau credyd. Rwy’n gofyn i'r banc gysgodi'r Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol ac i edrych ar gyfleoedd ar gyfer partneriaeth.

Gan fod y banc datblygu yn sicrhau bod cyllid preifat ar gael yn fwy hwylus, bydd yr angen am gymorth grant gan y Llywodraeth yn lleihau. Drwy ddarparu cefnogaeth ariannol drwy'r banc datblygu a manteisio i’r eithaf ar drosoledd cyllid preifat, bydd y banc datblygu yn helpu i wella gwerth am arian i Lywodraeth Cymru a threthdalwyr Cymru yn sylweddol. Rwy'n credu y bydd y banc datblygu yn dod yn frand Cymreig cryf, gan ddarparu cymorth ariannol cadarnhaol lle mae ei angen fwyaf i wneud y mwyaf o’r effaith fuddiol ar gyfer economi Cymru. Rwy’n gofyn i fy swyddogion yn awr ymgysylltu â'r holl randdeiliaid allweddol ledled Cymru er mwyn sicrhau bod y cynllun busnes newydd ar gyfer banc datblygu Cymru yn bodloni anghenion busnesau ac yn helpu pob un i wireddu ei botensial.

Mae banc datblygu Cymru yn arwydd clir o'r dull strategol yr ydym yn ei arddel i sicrhau Cymru sy'n fwy ffyniannus a diogel. Mae'n enghraifft o sut yr ydym ni’n galluogi'r amodau sydd eu hangen i ganiatáu i fusnesau ffynnu ac i greu a chadw swyddi o ansawdd uchel. Mae'r cynnydd yr ydym yn ei wneud yn dangos sut yr ydym am ganolbwyntio ein hymyraethau ar gyflawni mwy o ddiogelwch ariannol i fusnesau fel y gallant ddatblygu twf a ffyniant i bawb.

I very much welcome this update from the Cabinet Secretary and the advance copy of his statement. It’s 30 years since Wales lost its only independent banking institution at the time, the Commercial Bank of Wales, and I think we’ve suffered as a result of that glaring gap in our institutional architecture as an economy. I think the question that has to be posed now is: are we going to grasp this opportunity fully, because we’ve been here before? Finance Wales itself, of course, was created in 2000 as a quasi-bank and, as it turned out, it was more quasi than a bank. And we’ve seen other efforts, haven’t we: the Green Investment Bank, the British Business Bank, the Scottish Investment Bank, which is effectively a publicly capitalised fund run by Scottish Enterprise, not a true bank in the colloquial or the technical sense that we understand it.

So I think that’s the standard that we have to hold this new institution to, and it’s in that regard, really, that I’d like to have a sense from the Cabinet Secretary of what his ambition is, how high his ambitions are for this bank, and what breadth and scope he sees for it developing the kind of innovation that he’s referred to in the years ahead. Will it be involved in things like the loan guarantees that are being offered through the Scottish growth fund, export guarantees, which are crucially important as we enter these choppy post-Brexit waters? He’s talked about leverage. Of course, one of the best forms of leverage that any bank will know is, of course, fractional reserve banking, becoming a deposit-taking institution, whether those are deposits as in some public banks, which are actually from the public sector—we’ll be having our own tax receipts soon, what could we do with those, used judiciously—or it becomes a deposit-taking institution from its business clients. So, is there the ability for this bank to develop in that direction?

And there are a few things, of course, that maybe the access to finance review suggested that the bank shouldn’t do and it appears it may well still go ahead and do: the reference to actually running funds, managing funds, in England. Does that actually lead to it losing its focus on its principal public policy goal? Can the Cabinet Secretary confirm that there are plans by Finance Wales and therefore, presumably, the development bank, to run five or six funds in England? Venture capital funds, as well, was another area where the access to finance review suggested that, actually, as with the life sciences fund, that would be better outsourced to specialist venture capital funds rather than done in-house by Finance Wales. Is that the model that will be developed by the development bank? Finally, so that we can have these necessary debates in greater detail than we are able to do now, could we please see a copy of the business plan, so that we can have proper scrutiny on these and many other issues?

Just finally finally, I welcome the fact that this important new national institution is not going to be based here in Cardiff but actually in north Wales. Plaid Cymru has previously referred to Wrexham as the financial capital of Wales. I’m sure he’d agree with that. But can we just have some numbers as well in terms of the number of people who will be based in the headquarters? And is this—. As we’re talking about new institutions—the Welsh revenue authority, why not put that in north Wales as well, and actually build up, both on the commercial funding side, but also on the fiscal side, some real expertise and build up a regional capital for Wales in the north?

Rwy'n croesawu'n fawr y diweddariad hwn gan Ysgrifennydd y Cabinet a'r copi ymlaen llaw o’i ddatganiad. Mae 30 mlynedd ers i Gymru colli ei hunig sefydliad bancio annibynnol ar y pryd, Banc Masnachol Cymru, ac rwy’n credu ein bod wedi dioddef o ganlyniad i'r bwlch amlwg hwnnw yn ein pensaernïaeth sefydliadol fel economi. Rwy'n meddwl mai’r cwestiwn y mae’n rhaid ei holi nawr yw: a ydym ni’n mynd i achub ar y cyfle hwn yn llawn, oherwydd rydym wedi bod yma o'r blaen? Crëwyd Cyllid Cymru ei hun, wrth gwrs, yn 2000 i weithredu mewn modd tebyg i fanc, fel y gwelsom, doedd yn ddim byd tebyg i fanc. Ac rydym wedi gweld ymdrechion eraill, onid ydym: y Banc Buddsoddi Gwyrdd, Banc Busnes Prydain, Banc Buddsoddi’r Alban, sydd i bob pwrpas yn gronfa cyfalaf gyhoeddus a weithredir gan Scottish Enterprise, nid banc mewn gwirionedd yn yr ystyr llafar neu dechnegol yr ydym ni yn ei ddeall.

Felly rwy’n credu mai dyna'r safon y mae’n rhaid i ni gymharu’r sefydliad newydd â hi, ac yn hynny o beth, mewn gwirionedd, yr hoffwn i gael synnwyr gan Ysgrifennydd y Cabinet o beth yw ei uchelgais, pa mor uchel yw ei uchelgeisiau ar gyfer y banc hwn, a pha led a chwmpas sydd ganddo mewn golwg ar gyfer datblygu'r math o arloesedd y mae wedi cyfeirio ato, yn y blynyddoedd sydd i ddod. A fydd yn darparu gwasanaethau fel y gwarantau benthyciadau sy'n cael eu cynnig trwy gronfa twf yr Alban, gwarantau allforio, sy’n hanfodol bwysig wrth i ni fynd i’r cyfnod anodd ar ôl Brexit? Mae wedi sôn am drosoledd. Wrth gwrs, un o'r mathau gorau o drosoledd sydd gan unrhyw fanc, wrth gwrs, yw bancio wrth gefn ffracsiynol, dod yn sefydliad sy’n cymryd adneuon, boed hynny yn adneuon fel a geir mewn rhai banciau cyhoeddus, sy’n dod mewn gwirionedd oddi wrth y sector cyhoeddus—byddwn ni’n cael ein derbyniadau treth ein hunain cyn bo hir, beth y gallem ni ei wneud â'r rheiny, o’u defnyddio’n bwyllog—neu’n dod yn sefydliad sy’n cymryd adneuon o'i gleientiaid busnes. Felly, a oes gan y banc hwn y gallu i ddatblygu yn y cyfeiriad hwnnw?

Ac mae ychydig o bethau, wrth gwrs, yr awgrymodd yr adolygiad mynediad at gyllid na ddylai'r banc eu gwneud o bosibl, ac mae'n ymddangos efallai y bydd yn dal i fwrw yn ei flaen a’u gwneud: y cyfeiriad at weithredu cronfeydd mewn gwirionedd, rheoli cronfeydd, yn Lloegr. A yw hynny mewn gwirionedd yn arwain at iddo golli ei bwyslais ar ei brif nod polisi cyhoeddus? A all Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau bod gan Gyllid Cymru ac felly, yn ôl pob tebyg, y banc datblygu, gynlluniau i weithredu pump neu chwech o gronfeydd yn Lloegr? Roedd cronfeydd cyfalaf menter, hefyd, yn faes arall yr awgrymodd yr adolygiad mynediad at gyllid y byddai’n well ei roi i is-gontractiwr sy’n arbenigo mewn cronfeydd cyfalaf menter, mewn gwirionedd, ynghyd â’r gronfa gwyddorau bywyd, yn hytrach na bod Cyllid Cymru yn gwneud hynny’n fewnol. Ai dyna’r model y bydd y banc datblygu yn ei ddatblygu? Yn olaf, er mwyn i ni allu cael y trafodaethau angenrheidiol hyn mewn mwy o fanylder nag yr ydym yn gallu ei wneud ar hyn o bryd, a gawn ni weld copi o'r cynllun busnes, fel y gallwn ni sicrhau craffu priodol ar y materion hyn a llawer o faterion eraill?

Yn olaf, olaf, croesawaf y ffaith nad yw’r sefydliad cenedlaethol newydd pwysig hwn yn mynd i fod wedi’i leoli yma yng Nghaerdydd ond yn y gogledd, mewn gwirionedd. Mae Plaid Cymru wedi cyfeirio o'r blaen at Wrecsam fel prifddinas ariannol Cymru. Rwy'n siŵr y byddai'n cytuno â hynny. Ond a allwn ni gael rhai niferoedd hefyd o ran nifer y bobl a fydd yn cael eu lleoli yn y pencadlys? Ac a yw hyn—. Gan ein bod yn sôn am sefydliadau newydd—yr awdurdod refeniw Cymru newydd, beth am roi hwnnw yn y gogledd, hefyd, a datblygu mewn gwirionedd ar yr ochr cyllid masnachol, a hefyd ar yr ochr ariannol, rywfaint o arbenigedd go iawn a datblygu prifddinas ranbarthol ar gyfer Cymru yn y gogledd?

Can I thank the Member for his questions and say I would agree with him on many of the points that he’s made about the need to ensure that we do decentralise where we can and share opportunities right across Wales. I’d be more than happy to discuss with my colleague, the Cabinet Secretary for Finance and Local Government, the idea of also ensuring the Welsh revenue authority is located away from the capital, potentially in north Wales, potentially in Wrexham.

In terms of the move to Wrexham, we are looking at two business case options concerning the headquartering of the bank in north Wales, although only one offers a suggestion of the likely cost. That stands at £5 million. But I do think it’s absolutely essential that we do consider all opportunities for, as I say, decentralising not just national institutions but a lot of the wealth-creating activity within our gift. The preferred option to consolidate officers and certain functions in north-east Wales has not yet been costed at this time, but it is something that officials will be evaluating once further data are available, and officials need to see that detailed analysis and the costings of that particular option before any conclusions or recommendations, of course, could be brought to me in the new year.

In terms of the other points that the Member makes, it is 30 years since the loss of the last Welsh commercial bank, and time has moved swiftly. But, since devolution, I think it’s fair to say that we are soon to be banking and building as never before since 1999 and I very much welcome the Member’s positive contribution to today’s debate. As a background, the origins of the development bank for Wales do come from the task and finish group and also two committee reports from the previous Assembly. In terms of ambition, it’s my ambition for the development bank to identify and to address any and every barrier that a micro, small or medium-sized enterprise faces in drawing down the necessary finance to grow and to create jobs. I’ve already set certain targets, including that of raising at least £1 billion over the next five years, but there will be annual remit letters, so we’ll set specific targets and ambitions and there will be regular monitoring and evaluation sessions built into each financial year.

In terms of operating in England and the plans for managing funds outside of Wales, I do recognise that this is something of a controversial issue, but the extent of this activity that has taken place and will take place is strictly limited, and does not detract, I think it is important to say—does not and should not detract—from Welsh businesses or the support that is available. Indeed, I believe that there is a maximum cap on the amount of income that can be raised through activities outside of Wales, currently set, I believe, at 10 per cent, and I would wish to see a cap maintained. I do think that activity outside of Wales is a sign of, currently, Finance Wales’s, and, in future, the development bank of Wales’s, professionalism, and does demonstrate as well that they’re able to compete effectively for contracts outside of Wales. It’s also important that staff within the development bank of Wales go on constantly improving in terms of skills and knowledge, and, again, experiencing activity across the border can help in this regard.

In terms of the question that concerned the outsourcing of venture capital funds, when Welsh Government sought competitive bids from fund management services, there were instances where there were no other bidders except for Finance Wales. I think the Member is aware of this. And the development bank for Wales business case states that investment management and support services for Welsh Government would be agreed on a case-by-case basis, depending on individual project requirements. In terms of that business plan that I refer to, the Member has raised this question in the past and I’m pleased to say that I will commit to publish the business plan once it’s ready. At the moment, it’s still in the draft, and we are continuing to take account of feedback from interested stakeholders, but I can commit today to publishing it.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau a dweud fy mod yn cytuno ag ef ar lawer o'r pwyntiau y mae wedi’u gwneud am yr angen i sicrhau ein bod yn datganoli lle y gallwn ni wneud hynny a rhannu cyfleoedd ledled Cymru. Byddwn yn fwy na hapus i drafod gyda fy nghydweithiwr, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, y syniad o sicrhau hefyd bod awdurdod refeniw Cymru yn cael ei leoli y tu allan i'r brifddinas, o bosibl yng ngogledd Cymru, o bosibl yn Wrecsam.

O ran symud i Wrecsam, rydym yn edrych ar ddau ddewis achos busnes yn ymwneud â sefydlu pencadlys y banc yn y gogledd, er mai dim ond un sy’n cynnig awgrym o’r gost debygol. £5 miliwn yw’r gost honno fel y mae’n sefyll. Ond rwy’n credu ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn ystyried yr holl gyfleoedd ar gyfer datganoli, fel y dywedais, nid yn unig sefydliadau cenedlaethol ond llawer o'r gweithgareddau sy'n creu cyfoeth o fewn ein gallu. Nid yw'r dewis a ffefrir i atgyfnerthu swyddogion a swyddogaethau penodol yng ngogledd-ddwyrain Cymru wedi ei gostio ar hyn o bryd, ond mae'n rhywbeth y bydd swyddogion yn ei werthuso pan fydd rhagor o ddata ar gael, ac mae angen i swyddogion weld dadansoddiad manwl a chostau’r dewis penodol hwnnw cyn y gellir dod ag unrhyw gasgliadau neu argymhellion ataf i, wrth gwrs, yn y flwyddyn newydd.

O ran y pwyntiau eraill y mae'r Aelod yn eu gwneud, mae 30 mlynedd ers colli’r banc masnachol olaf yng Nghymru, ac mae amser wedi hedfan. Ond, ers datganoli, rwy’n meddwl ei bod yn deg dweud y byddwn ni cyn bo hir yn bancio ac yn adeiladu mewn ffordd nas gwelwyd ers 1999, ac rwy’n croesawu cyfraniad cadarnhaol yr Aelod at y ddadl heddiw yn fawr iawn. I roi rhywfaint o gefndir, mae gwreiddiau banc datblygu Cymru yn dod o’r grŵp gorchwyl a gorffen, a hefyd dau adroddiad pwyllgor gan y Cynulliad blaenorol. O ran uchelgais, fy uchelgais i ar gyfer y banc datblygu yw nodi a mynd i'r afael ag unrhyw rwystr a phob rhwystr y mae meicrofusnesau, busnesau bach neu fusnesau canolig eu maint yn eu hwynebu wrth gael gafael ar y cyllid angenrheidiol i dyfu ac i greu swyddi. Rwyf eisoes wedi gosod targedau penodol, gan gynnwys codi gwerth £1 biliwn o leiaf dros y pum mlynedd nesaf, ond fe fydd yna lythyrau cylch gwaith blynyddol, felly byddwn yn gosod targedau ac uchelgeisiau penodol yn y rheiny, a bydd sesiynau monitro a gwerthuso rheolaidd yn cael eu cynnwys ym mhob blwyddyn ariannol.

O ran gweithredu yn Lloegr a'r cynlluniau i reoli cronfeydd y tu allan i Gymru, rwy’n cydnabod bod hyn yn fater eithaf dadleuol, ond mae'r graddau y mae’r gweithgaredd hwn wedi digwydd ac y bydd yn digwydd yn gwbl gyfyngedig, ac nid yw'n amharu, rwy’n credu ei bod yn bwysig dweud—nid yw ac ni ddylai amharu—ar fusnesau yng Nghymru na'r cymorth sydd ar gael. Yn wir, credaf fod yna uchafswm wedi’i bennu ar faint o incwm y gellir ei godi drwy weithgareddau y tu allan i Gymru, a bod y cap hwnnw wedi ei osod ar hyn o bryd, rwy’n credu, ar 10 y cant, a byddwn yn dymuno gweld y cap yn cael ei gynnal. Rwy’n credu bod gweithgaredd y tu allan i Gymru yn arwydd, ar hyn o bryd, o broffesiynoldeb Cyllid Cymru, ac, yn y dyfodol, banc datblygu Cymru, ac mae’n dangos hefyd eu bod yn gallu cystadlu'n effeithiol am gontractau y tu allan i Gymru. Mae hefyd yn bwysig bod staff banc datblygu Cymru yn parhau i wella yn gyson o ran eu sgiliau a’u gwybodaeth, ac, unwaith eto, gall cael profiad o weithgareddau ar draws y ffin helpu yn hyn o beth.

O ran y cwestiwn am is-gontractio cronfeydd cyfalaf menter, pan ofynnodd Llywodraeth Cymru am geisiadau cystadleuol gan wasanaethau rheoli cronfeydd, roedd achosion lle nad oedd unrhyw gynigwyr eraill heblaw am Cyllid Cymru. Rwy'n credu bod yr Aelod yn ymwybodol o hyn. Ac mae achos busnes banc datblygu Cymru yn nodi y byddai gwasanaethau cymorth a rheoli buddsoddi ar gyfer Llywodraeth Cymru yn cael eu cytuno ar sail achos unigol, gan ddibynnu ar ofynion prosiect unigol. O ran y cynllun busnes hwnnw yr wyf yn cyfeirio ato, mae’r Aelod wedi codi’r cwestiwn hwn yn y gorffennol ac rwy'n falch o ddweud y byddaf yn ymrwymo i gyhoeddi'r cynllun busnes pan fydd yn barod. Ar hyn o bryd, mae'n dal i fod ar ffurf ddrafft, ac rydym yn parhau i ystyried adborth gan randdeiliaid sydd â diddordeb, ond gallaf ymrwymo heddiw i’w gyhoeddi.

Deputy Presiding Officer, the Cabinet Secretary has said that the development bank will be launched in the first half of the new year, but I do think it is a bit disappointing that the Cabinet Secretary has provided very little in the statement today in terms of the business case for the hybrid model of the development bank to allow for scrutiny today from Members of the Assembly. I am pleased with the Cabinet Secretary’s commitment that he will provide a business case to Members. Perhaps if you could let us know when you expect that to be, that would be helpful today.

In a sense, to me, all that has been announced today, it would seem—. It seems to me that it is a cosmetic rebranding exercise, and the inclusion of the administration of the help to buy function, which is already exercised by Finance Wales, I think lends weight to that point. I do have a few questions, Deputy Presiding Officer. I’d be grateful if the Cabinet Secretary could set out why he chose to opt for this hybrid model explicitly, going against the task and finish group’s recommendations, which did not want to see Finance Wales evolve into a development bank. Finance Wales recently mooted that business support would be part of the development bank’s remit, but that doesn’t seem to be the tone of your statement today. What will happen if Business Wales eventually becomes part of the development bank? I’d be grateful for your views and some clarity around that.

Have you ruled out the Scottish Government’s lead in providing funding in the form of flexible loan guarantees without requiring collateral? This could, of course, support some of the most innovative small businesses in Wales that have the greatest potential for significant growth, but do not have, of course, the assets to borrow against.

You’ve also said that the bank will not compete against other private sector lenders, but instead provide top-up finance to address market failure, and provide funding to those SMEs who would not otherwise have it. How will you ensure that the development bank is not seen as a lender of last resort, and will leverage private sector funding? And is it your expectation that the bank will ultimately be self-financing, and, if so, what assessment have you made of the implications of this on the rates of interest required to turn a profit?

I also welcome, like Adam Price, the decision to locate the development bank outside of the capital city. That’s very much welcomed by me, as well. Will current Finance Wales staff move location, and, if they will, is there a cost implication to that and what is that cost? What consideration did you give to a model that would see small and medium-sized businesses have the opportunity to access finance locally, via a system of geographical accountable regional investment banks that would bring finance closer to businesses in different parts of Wales? Finally, could you expand on how you see the development bank’s relationship with the national infrastructure commission?

Ddirprwy Lywydd, mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi dweud y bydd y banc datblygu yn cael ei lansio yn ystod hanner cyntaf y flwyddyn newydd, ond rwy’n meddwl ei bod yn ychydig yn siomedig bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi darparu ychydig iawn yn y datganiad heddiw o ran yr achos busnes ar gyfer model hybrid y banc datblygu i ganiatáu ar gyfer craffu heddiw gan Aelodau'r Cynulliad. Rwy’n falch ag ymrwymiad Ysgrifennydd y Cabinet y bydd yn darparu achos busnes i'r Aelodau. Efallai pe gallech roi gwybod i ni pryd y byddwch yn disgwyl i hynny fod, byddai hynny o gymorth heddiw.

Mewn ffordd, i mi, y cyfan sydd wedi cael ei gyhoeddi heddiw, mae’n ymddangos—. Mae'n ymddangos i mi yn ymarfer ailfrandio cosmetig, ac mae cynnwys gweinyddiaeth y swyddogaeth cymorth i brynu, sydd eisoes yn cael ei arfer gan Cyllid Cymru, rwy’n meddwl, yn cadarnhau’r pwynt hwnnw. Mae gen i ychydig o gwestiynau, Ddirprwy Lywydd. Byddwn yn ddiolchgar pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet nodi pam y dewisodd y model hybrid hwn yn benodol, gan fynd yn groes i argymhellion y grŵp gorchwyl a gorffen, nad oedd yn awyddus i weld Cyllid Cymru yn esblygu yn fanc datblygu. Awgrymodd Cyllid Cymru yn ddiweddar y byddai cymorth busnes yn rhan o gylch gwaith y banc datblygu, ond nid yw’n ymddangos mai dyna yw tôn eich datganiad chi heddiw. Beth fyddai’n digwydd pe byddai Busnes Cymru yn y pen draw yn dod yn rhan o'r banc datblygu? Byddwn yn ddiolchgar am eich barn a rhywfaint o eglurder ynghylch hynny.

A ydych chi wedi diystyru esiampl Llywodraeth yr Alban o ran darparu cyllid ar ffurf gwarantau benthyciadau hyblyg heb fod angen cyfalaf cyfochrog? Gallai hyn, wrth gwrs, gefnogi rhai o'r busnesau bach mwyaf arloesol yng Nghymru sydd â'r potensial mwyaf i dyfu’n sylweddol, ond nad oes ganddynt, wrth gwrs, yr asedau i fenthyca yn eu herbyn.

Rydych chi hefyd wedi dweud na fydd y banc yn cystadlu yn erbyn benthycwyr eraill yn y sector preifat, ond yn hytrach yn darparu cyllid atodol i fynd i’r afael â methiant yn y farchnad, a darparu cyllid i’r busnesau bach a chanolig hynny na fyddent yn ei gael fel arall. Sut y byddwch chi’n sicrhau na fydd y banc datblygu yn cael ei ystyried yn fenthyciwr pan fetho popeth arall, ac y bydd yn trosoli cyllid sector preifat? Ac a ydych chi’n disgwyl y bydd y banc yn y pen draw yn ariannu ei hun, ac, os felly, pa asesiad ydych chi wedi’i wneud o oblygiadau hyn ar y cyfraddau llog sy'n ofynnol er mwyn gwneud elw?

Rwyf innau hefyd yn croesawu, fel Adam Price, y penderfyniad i leoli'r banc datblygu y tu allan i'r brifddinas. Rwyf innau’n croesawu hynny’n fawr, hefyd. A fydd staff presennol Cyllid Cymru yn symud i leoliad newydd, ac, os byddant, a oes yna oblygiad cost i hynny a beth yw’r gost honno? Pa ystyriaeth a roddwyd gennych i fodel a fyddai'n gweld busnesau bach a chanolig eu maint yn cael y cyfle i gael mynediad at gyllid yn lleol, trwy system o fanciau buddsoddi rhanbarthol sy’n atebol yn ddaearyddol a fyddai'n dod â chyllid yn nes at fusnesau mewn gwahanol rannau o Gymru? Yn olaf, a wnewch chi ymhelaethu ar sut yr ydych chi’n gweld perthynas y banc datblygu â’r comisiwn seilwaith cenedlaethol?

I’d like to thank the Member for his questions and, again, his broad support for what we have presented today to the Assembly. I’m also pleased that the Member recognises that the business case will be published. I would hope to be able to be in a position to publish that early in the new year. Again, it is conditional on receiving the feedback from interested stakeholders and taking account fully of that feedback, so that the business plan can move beyond the draft form.

I do not believe that it is simply a cosmetic rebrand of Finance Wales, because, in essence, the development of the bank of Wales actually reflects two committee reports, the first from 2014. The then Finance Committee published its report on Finance Wales, stating that it found that Finance Wales, on the whole, was making a positive contribution to the Welsh economy and that what was needed was a clarification of their role and remit rather than a full-scale overhaul. And then, in 2015, the then Enterprise and Business Committee and also the Finance Committee both stressed the importance of building on the expertise and experience of Finance Wales as the basis for the development bank model. So, I think what we are presenting fully reflects what committees in this national institution were calling for, but, at the same time, sets out ambitious targets for increasing the availability and improving the access to finance for small, medium and micro-sized businesses.

In terms of the question of flexible funds, perhaps it would be beneficial if I were to outline where we currently are with the development of the Wales flexible investment fund, which is an area that I know the Member is very interested in. My officials are developing that new fund with Finance Wales, and, subject to the Cabinet Secretary for Finance and Local Government’s agreement, the fund size could be £77.75 million, with an aspiration to ultimately reach a total of £100 million. The intention would be to launch that particular fund by March of next year.

We will be, of course, challenging the development bank of Wales to lever in additional private finance, and this will be set out each year in the remit letter, with targets that should be reached. Over the course of each financial year, there will be, as I said earlier, monitoring of the performance of the development bank of Wales to ensure that they’re using every lever at their disposal to increase the degree of private finance that they attract and to ensure that that is being utilised to best effect by business customers.

I think the Member raised the question of interest rates and the cost of finance. It is worth outlining, I think, that Finance Wales’s annual interest rates range from 4 per cent to 12 per cent. I recognise that an often quoted criticism of Finance Wales is that it’s been too expensive to borrow, but that’s not correct, given the evidence that is available to us now. In fact, in 2014, the Welsh Government commissioned an independent review of interest rates chartered by Finance Wales and it found that more than 70 per cent of businesses were charged below market rates, and 6 per cent were judged to be at the market rate: an overwhelming majority, therefore, borrowing at or below market rates. This I would expect to continue into the development of the new bank, and I would expect businesses of all sizes to be able to realise those lower cost forms of finance.

In terms of staff—and, again, I’d very much thank the Member for the support that he shows for establishing the development bank of Wales in the north of Wales. In terms of the staff that will be moving there, as I outlined to Adam Price, there are two proposals that have been presented. One comes with a cost—an estimated cost of £5 million; the other doesn’t yet come with an estimated cost, but we will be scrutinising that second option as soon as more detail is available to us. In terms of regional investment banks, this would, I believe, take longer to establish, but I do think that there will be a role and a duty on the development bank of Wales to be relevant and to be accessible in all communities across Wales. So, it will be absolutely vital that they work together with Business Wales to promote the opportunities and the activities that they are engaged in.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau ac, unwaith eto, am ei gefnogaeth eang ar gyfer yr hyn yr ydym wedi’i gyflwyno heddiw i'r Cynulliad. Rwyf hefyd yn falch bod yr Aelod yn cydnabod y bydd yr achos busnes yn cael ei gyhoeddi. Byddwn yn gobeithio bod mewn sefyllfa i’w gyhoeddi yn gynnar yn y flwyddyn newydd. Unwaith eto, mae'n amodol ar dderbyn yr adborth gan randdeiliaid â buddiant ac ystyried yr adborth hwnnw yn llawn, fel y gall y cynllun busnes symud y tu hwnt i'r ffurf ddrafft.

Nid wyf yn credu nad yw hyn ond yn achos o ailfrandio Cyllid Cymru yn gosmetig, oherwydd, yn ei hanfod, mae banc datblygu Cymru mewn gwirionedd yn adlewyrchu dau adroddiad pwyllgor, y cyntaf o 2014. Cyhoeddodd y Pwyllgor Cyllid ar y pryd ei adroddiad ar Cyllid Cymru, gan ddatgan ei fod wedi canfod bod Cyllid Cymru, ar y cyfan, yn gwneud cyfraniad cadarnhaol i economi Cymru ac mae’r hyn yr oedd ei angen oedd eglurhad o'i swyddogaeth a chylch gwaith yn hytrach nag ailwampio’r holl beth. Ac yna, yn 2015, pwysleisiodd y Pwyllgor Menter a Busnes ar y pryd a hefyd y Pwyllgor Cyllid bwysigrwydd datblygu arbenigedd a phrofiad Cyllid Cymru fel sail ar gyfer model y banc datblygu. Felly, rwy’n meddwl bod yr hyn yr ydym yn ei gyflwyno yn adlewyrchu'n llawn yr hyn yr oedd pwyllgorau yn y sefydliad cenedlaethol hwn yn galw amdano, ond, ar yr un pryd, yn gosod targedau uchelgeisiol ar gyfer cynyddu’r cyllid sydd ar gael a gwella’r mynediad ato ar gyfer meicrofusnesau, busnesau bach a busnesau o faint canolig.

O ran y cwestiwn am gronfeydd hyblyg, efallai y byddai o fudd pe bawn i’n amlinellu’r sefyllfa bresennol o ran datblygiad cronfa fuddsoddi hyblyg Cymru, sy’n faes yr wyf yn gwybod bod gan yr Aelod ddiddordeb mawr ynddo. Mae fy swyddogion yn datblygu’r gronfa newydd honno gyda Cyllid Cymru, ac, ar yr amod bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol yn cytuno, gallai maint y gronfa fod yn £77.75 miliwn, gyda dyhead i gyrraedd cyfanswm o £100 miliwn yn y pen draw. Y bwriad fyddai lansio’r gronfa benodol honno erbyn mis Mawrth y flwyddyn nesaf.

Byddwn, wrth gwrs, yn herio banc datblygu Cymru i ddenu cyllid preifat ychwanegol, a bydd hyn yn cael ei nodi bob blwyddyn yn y llythyr cylch gwaith, ynghyd â thargedau i’w cyrraedd. Dros gyfnod pob blwyddyn ariannol, bydd, fel y dywedais yn gynharach, perfformiad banc datblygu Cymru yn cael ei fonitro i sicrhau ei fod yn defnyddio pob modd o ddenu cyllid sydd ar gael iddo i gynyddu faint o gyllid preifat y mae’n ei ddenu ac i sicrhau bod hynny'n cael ei ddefnyddio yn y modd gorau gan gwsmeriaid busnes.

Rwy’n meddwl y cododd yr Aelod y cwestiwn am gyfraddau llog a chost cyllid. Mae'n werth amlinellu, rwy’n meddwl, bod cyfraddau llog blynyddol Cyllid Cymru yn amrywio o 4 y cant i 12 y cant. Rwy’n cydnabod mai beirniadaeth a ddyfynnir yn aml am Cyllid Cymru yw y bu’n rhy ddrud i fenthyg oddi wrtho, ond nid yw hynny'n gywir, o ystyried y dystiolaeth sydd ar gael i ni nawr. Yn wir, yn 2014, comisiynodd Llywodraeth Cymru adolygiad annibynnol o gyfraddau llog a bennwyd gan Gyllid Cymru, a chanfuwyd y codwyd cyfraddau a oedd yn is na chyfraddau’r farchnad ar fwy na 70 y cant o fusnesau, a barnwyd bod 6 y cant ar gyfraddau’r farchnad: roedd y mwyafrif llethol, felly, yn benthyca ar gyfraddau’r farchnad neu islaw hynny. Byddwn yn disgwyl i hyn barhau wrth i’r banc newydd ddatblygu, a byddwn yn disgwyl i fusnesau o bob maint allu manteisio ar y ffurfiau hynny o gyllid am gost is.

O ran staff—ac, unwaith eto, hoffwn ddiolch yn fawr iawn i'r Aelod am ei gefnogaeth i sefydlu banc datblygu Cymru yn y gogledd. O ran y staff a fydd yn symud yno, fel yr amlinellais wrth Adam Price, mae dau gynnig wedi eu cyflwyno. Mae un wedi’i gostio—amcangyfrifir mai tua £5 miliwn fydd y gost; ond nid yw'r llall yn cynnwys amcangyfrif o gost eto, ond byddwn yn craffu ar yr ail ddewis hwnnw cyn gynted ag y bydd rhagor o fanylion ar gael i ni. O ran banciau buddsoddi rhanbarthol, byddai hyn, yn fy marn i, yn cymryd mwy o amser i'w sefydlu, ond rwy’n meddwl y bydd swyddogaeth a dyletswydd ar fanc datblygu Cymru i fod yn berthnasol ac i fod yn hygyrch i bob cymuned ledled Cymru. Felly, bydd yn gwbl hanfodol ei fod yn cydweithio â Busnes Cymru i hyrwyddo'r cyfleoedd a'r gweithgareddau y mae’n cymryd rhan ynddynt.

I welcome the statement today. Could the Cabinet Secretary tell us how he plans to expand the skill set—the pool of people who are available to work in the development bank and build it up? Because, obviously, it is difficult to attract people who have knowledge and skills of the financial sector, where London is so dominant. I am very pleased that Finance Wales is underpinning the development bank, because of its positive record of achievement. And would he agree that the fact that it has actually provided services in the north-east and the north-west of England is really a tribute to the skills of Finance Wales and, really, a feather in their cap? I was on the Finance Committee that he’s referred to in his statement today that did look at Finance Wales, and we certainly did come up with the recommendation that Finance Wales should have its remit clarified and it should be allowed to develop. So, I think this is absolutely the right way to go. I wondered if he could give us his views about how we can expand the number of people here in Wales who are able to contribute to this development.

I also welcome very much the fact that the development bank will look at innovative ways of funding. I think he referred to crowd funding and other innovative ways of funding. I don’t know whether he can expand on that at all—how they will help small businesses to do that. I also particularly support the support that’s going to be offered for co-ops and for credit unions. I don’t know whether he could expand on that.

Rwy’n croesawu'r datganiad heddiw. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym sut y mae'n bwriadu ehangu'r set sgiliau—y gronfa o bobl sydd ar gael i weithio yn y banc datblygu a’i ddatblygu? Oherwydd, yn amlwg, mae'n anodd denu pobl sydd â gwybodaeth a sgiliau’r sector ariannol, sef sector sydd wedi’i wreiddio gymaint yn Llundain. Rwy'n falch iawn bod Cyllid Cymru yn sail i'r banc datblygu, oherwydd ei hanes cadarnhaol o gyflawni. Ac a fyddai'n cytuno bod y ffaith ei fod wedi darparu gwasanaethau yng ngogledd-ddwyrain a gogledd-orllewin Lloegr yn deyrnged i sgiliau Cyllid Cymru ac, mewn gwirionedd, yn bluen yn ei gap? Roeddwn i ar y Pwyllgor Cyllid, y mae wedi cyfeirio ato yn ei ddatganiad heddiw, a wnaeth edrych ar Cyllid Cymru, ac yn wir fe wnaethom lunio’r argymhelliad y dylai cylch gwaith Cyllid Cymru fod yn fwy eglur a dylai gael yr hawl i ddatblygu. Felly, rwy’n credu mai hwn yw’r llwybr cywir i’w ddilyn yn bendant. Tybed a fyddai’n gallu rhoi ei farn i ni ynghylch sut y gallwn ehangu nifer y bobl yma yng Nghymru sy'n gallu cyfrannu at y datblygiad hwn.

Rwyf hefyd yn croesawu'n fawr y ffaith y bydd y banc datblygu yn edrych ar ffyrdd arloesol o gyllido. Rwy'n credu iddo gyfeirio at gyllido torfol a ffyrdd arloesol eraill o gyllido. Ni wn a all ymhelaethu ar hynny o gwbl—sut y byddant yn helpu busnesau bach i wneud hynny. Rwyf hefyd yn cefnogi'n arbennig y cymorth sy'n mynd i gael ei gynnig ar gyfer cydweithfeydd ac undebau credyd. Tybed a all ymhelaethu ar hynny.

I’d like to thank Julie Morgan for her questions. I’ll be as brief as I can in answering them. First of all, with regard to crowdfunding, there is an estimate that crowdfunded finance will grow by a huge amount by the end of this decade. The problem that we face is that not all businesses, and indeed not all third-sector organisations, are aware of the potential or how to go about attracting crowdfunded resources. There will be a role here not just for the development bank of Wales, but also potentially for Business Wales, and also, I think it’s fair to say, for the Wales Co-operative Centre, who have already been able to provide sound advice to many third-sector organisations on the potential of crowdfunding.

In terms of activities in England, I’d again agree with the Member and say that I think it demonstrates the success of Finance Wales that they’ve been able to secure contracts across the border. I think it’s essential, in growing the skills base of staff within the development bank, that they should be able to access opportunities across the border and learn from the best. The Member is absolutely right: we are far away from London, but I would expect the development bank of Wales to be able to make contacts and to be able to establish relationships with financial houses in London that could then be utilised to support Welsh micro, small and medium-sized businesses. In terms of expanding the skills base, at the moment the Member will be aware that Finance Wales has new non-executive directors, a new chair and a new chief executive. I can also inform the Member that Finance Wales also propose to undertake a review early in the new year to identify the optimum capital and corporate structure.

Hoffwn ddiolch i Julie Morgan am ei chwestiynau. Byddaf mor gryno ag y gallaf wrth eu hateb. Yn gyntaf oll, o ran cyllido torfol, mae amcangyfrif y bydd cyllido torfol yn tyfu’n sylweddol iawn erbyn diwedd y ddegawd hon. Y broblem sy'n ein hwynebu yw nad yw pob busnes, ac yn wir, nid yw pob sefydliad trydydd sector, yn ymwybodol o'r potensial na sut i fynd ati i ddenu adnoddau cyllido torfol. Bydd swyddogaeth yma, nid yn unig i fanc datblygu Cymru, ond hefyd o bosibl i Busnes Cymru, a hefyd, rwy’n meddwl ei bod yn deg dweud, i Ganolfan Cydweithredol Cymru, sydd eisoes wedi rhoi cyngor cadarn i lawer o sefydliadau trydydd sector ar botensial cyllido torfol.

O ran gweithgareddau yn Lloegr, fe fyddwn i unwaith eto’n cytuno â'r Aelod, ac yn dweud fy mod i’n credu bod y ffaith iddo allu sicrhau contractau ar draws y ffin yn brawf o lwyddiant Cyllid Cymru. Rwy'n credu ei bod yn hanfodol, wrth dyfu sylfaen sgiliau staff yn y banc datblygu, fod ganddynt fynediad at gyfleoedd ar draws y ffin a’r cyfle i ddysgu gan y goreuon. Mae'r Aelod yn llygad ei le: rydym ni’n bell i ffwrdd o Lundain, ond byddwn yn disgwyl i fanc datblygu Cymru allu gwneud cysylltiadau a gallu sefydlu perthynas â sefydliadau ariannol yn Llundain, a allai wedyn gael eu defnyddio i gefnogi meicrofusnesau, busnesau bach a busnesau canolig eu maint yng Nghymru. O ran ehangu'r sylfaen sgiliau, ar hyn o bryd, bydd yr Aelod yn ymwybodol bod gan Cyllid Cymru gyfarwyddwyr anweithredol newydd, cadeirydd newydd a phrif weithredwr newydd. Gallaf hefyd hysbysu'r Aelod bod Cyllid Cymru yn bwriadu cynnal adolygiad yn gynnar yn y flwyddyn newydd i nodi’r strwythur corfforaethol a chyfalaf gorau posibl.

Firstly, Cabinet Secretary, can I confirm that my party wholeheartedly believes in the concept of a Wales development bank? That said, we believe that its remit must be specific and designed to deliver its primary objective, which is supplying funds to the small business sector, where they cannot access funds without the direct intervention of the WDB. Having read the feasibility study, which is of course a comprehensive report, I'm a little dismayed at its recommendations. It appears to promulgate the idea that the development bank of Wales should be a lender of last resort, rather than one of first resource. And would he not agree that the report specifies the use of private capital leverage, such as high-street banks, investment institutions, angel funding, loan guarantee schemes and a plethora of other lending options, with the bank only being a provider where there’s a proven gap in the lending structure? In other words, borrowers must jump through a substantial number of troops before even being considered by the direct development bank loan or, indeed, any form of direct intervention by the bank.

Does he not agree that the report seems to suggest that the bank is nothing more than a signposting institution, merely pointing potential borrowers to other lending institutions? It appears that the very businesses, start-ups, microfirms, SMEs and even medium-sized firms that the bank is to be set up to help will have to explore a plethora of alternative lenders before they are able to access funds from the development bank itself, rather than that which is desperately needed: a streamlined application process giving direct access to funds. Surely, this is what the bank is supposed to be set up to do, to be the first and direct lender to these small businesses. The whole reason and raison d’être for this bank is the fact that, obviously, small business cannot access funds from normal commercial banks.

We in this party, I can assure you, would never condemn this Government for taking risks with lending to other businesses, and if there is a consequence, as some of those businesses that sometime in the future will actually not develop or not grow in the way that is anticipated by the Government, we will not condemn this Government for doing that, or the bank itself. Thank you.

Yn gyntaf, Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i gadarnhau bod fy mhlaid i yn cefnogi’r cysyniad o fanc datblygu Cymru yn llwyr? Wedi dweud hynny, rydym yn credu bod yn rhaid i’w gylch gwaith fod yn benodol ac wedi’i gynllunio i gyflawni ei amcan sylfaenol, sef cyflenwi cyllid i'r sector busnesau bach, lle na allant gael arian heb ymyrraeth uniongyrchol gan y WDB. Ar ôl darllen yr astudiaeth o ddichonoldeb, sydd wrth gwrs yn adroddiad cynhwysfawr, rwyf ychydig yn siomedig â’i argymhellion. Ymddengys ei fod yn cyfleu’r syniad y dylai banc datblygu Cymru fod yn fenthyciwr pan fetho popeth arall, yn hytrach nag yn fan cychwyn. Ac oni fyddai’n cytuno bod yr adroddiad yn pennu’r defnydd o drosoledd cyfalaf preifat, megis banciau stryd fawr, sefydliadau buddsoddi, cyllid angel, cynlluniau gwarantu benthyciadau a llu o ddewisiadau benthyca eraill, a'r banc yn ddarparwr dim ond lle ceir bwlch amlwg yn y strwythur benthyca? Mewn geiriau eraill, mae’n rhaid i fenthycwyr fynd drwy’r felin cyn hyd yn oed yn cael eu hystyried ar gyfer benthyciad uniongyrchol gan y banc datblygu neu, yn wir, unrhyw fath o ymyrraeth uniongyrchol gan y banc.

Onid yw’n cytuno bod yr adroddiad i’w weld yn awgrymu nad yw’r banc yn ddim byd ond sefydliad cyfeirio, gan wneud dim ond cyfeirio benthycwyr posibl at sefydliadau benthyca eraill? Mae'n ymddangos bod yr union fusnesau, busnesau newydd, meicrofusnesau, busnesau bach a chanolig a hyd yn oed busnesau o faint canolig y mae’r banc wedi’i sefydlu i’w helpu yn gorfod mynd at lu o fenthycwyr eraill cyn iddynt allu cael gafael ar gyllid gan y banc datblygu ei hun, yn hytrach na'r hyn sydd ei ddirfawr angen: proses ymgeisio syml sy'n rhoi mynediad uniongyrchol at gronfeydd. Onid dyma pam y sefydlwyd y banc, i fod yn fenthyciwr cyntaf ac uniongyrchol i’r busnesau bach hyn. Y rheswm dros sefydlu’r banc hwn, a’i raison d'être, yw'r ffaith na all busnesau bach yn amlwg gael gafael ar arian gan fanciau masnachol arferol.

Gallaf eich sicrhau na fyddem ni yn y blaid hon fyth yn condemnio’r Llywodraeth hon am gymryd risgiau wrth fenthyca i fusnesau eraill, ac os oes canlyniad i hynny, os na fydd rhai o’r busnesau hynny yn datblygu neu’n tyfu yn y ffordd a ragwelwyd gan y Llywodraeth rywbryd yn y dyfodol, ni fyddwn yn condemnio’r Llywodraeth hon, na’r banc ei hun, am wneud hynny. Diolch.

Can I thank the Member for his questions and say that the remit will be clear? It’s not the lender of last resort, but this is an institution that will be addressing market failure and gaps where they are known to exist, and I think that that is already reflected. The fact that interest rates are lower than many actually believe they are already reflects the fact that it is addressing market failure, rather than charging high rates as a lender of last resort. But this work will go on, and there will be, as I say, an annual remit letter that is going to be set for them, with high expectations of being able to invest in small, micro and medium-sized businesses. But it's going to be more than just a signposting body, as the Member fears it might be. And let me outline why, principally based on two accusations. First of all—and the Member actually covered one—the accusation that Finance Wales is too risk averse. Well, the fact of the matter is that the development bank will be operating in a market segment where it will be taking more of a risk than Finance Wales, and this is a key issue that officials are looking at as part of the business plan evaluation. It’s often an accusation that’s levelled at Finance Wales, and it’s one that we’re acutely aware of, but the development bank will operate where the private sector will not intervene at all, or where there is an undersupply of finance in the marketplace. Its primary purpose will be to remedy market failure. As such, the development bank will need to price its investments at a level that is commensurate with the risks that it takes, of course, and in areas where the private sector largely does not operate. That said, the interest rates will of course remain competitive.

In terms of the accusation that is levelled against Finance Wales, that it competes against the private sector, well, the development bank of Wales will not be competing with the private sector; instead, it will be seeking to work closely with market providers and complement and supplement where there is a degree of market failure at present, as I’ve said. And this is because its primary role is to fill the funding gap created when the risk appetite of the private-sector funders cannot meet the needs of finance-seeking small businesses. It will therefore, I think it’s fair to say, purposely aim to avoid crowding out the private sector, and will work with early-stage business start-ups where the market cannot assume the financing risk.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau a dweud y bydd y cylch gorchwyl yn glir? Nid benthyciwr pan fetha popeth arall mohono, ond yn hytrach, sefydliad a fydd yn mynd i'r afael â methiant y farchnad a bylchau ble y mae’n hysbys bod yna fylchau, a chredaf fod hynny yn cael ei adlewyrchu eisoes. Mae'r ffaith bod y cyfraddau llog yn is mewn gwirionedd nag y mae llawer o bobl yn ei gredu eisoes yn adlewyrchu’r ffaith ei fod yn mynd i'r afael â methiant y farchnad, yn hytrach na chodi cyfraddau uchel fel benthyciwr pan fetha popeth arall. Ond bydd y gwaith hwn yn mynd ymlaen, a bydd, fel y dywedais, lythyr cylch gwaith blynyddol ar eu cyfer, yn nodi disgwyliadau helaeth o ran buddsoddi mewn busnesau bach, busnesau microfusnesau a busnesau canolig eu maint. Ond mae'n mynd i fod yn fwy na chorff cyfeirio yn unig, y mae’r Aelod yn ofni y gallai fod. A gadewch i mi amlinellu pam mae hynny’n wir, yn seiliedig yn bennaf ar ddau gyhuddiad. Yn gyntaf oll—ac mewn gwirionedd, mae’r Aelod wedi sôn am hyn—y cyhuddiad bod Cyllid Cymru yn rhy amharod i gymryd risgiau. Wel, y gwir amdani yw y bydd y banc datblygu yn gweithredu mewn rhan o’r farchnad lle bydd yn cymryd mwy o risg na Cyllid Cymru, ac mae hwn yn fater allweddol y bydd swyddogion yn edrych arno yn rhan o’r gwerthusiad o’r cynllun busnes. Mae'n gyhuddiad y mae Cyllid Cymru yn ei wynebu’n aml, ac rydym ni'n ymwybodol iawn ohono, ond bydd y banc datblygu yn gweithredu lle na fydd y sector preifat yn ymyrryd o gwbl, neu lle nad oes digon o gyllid yn cael ei gyflenwi yn y farchnad. Ei brif bwrpas fydd mynd i’r afael â’r methiant yn y farchnad. Fel y cyfryw, bydd angen i'r banc datblygu brisio ei fuddsoddiadau ar lefel sy'n gymesur â’r risgiau y mae'n eu cymryd, wrth gwrs, ac mewn meysydd lle nad yw’r sector preifat yn gweithredu i raddau helaeth. Wedi dweud hynny, bydd y cyfraddau llog, wrth gwrs, yn parhau yn gystadleuol.

O ran y cyhuddiad yn erbyn Cyllid Cymru, sef ei fod yn cystadlu yn erbyn y sector preifat, wel, ni fydd banc datblygu Cymru yn cystadlu â'r sector preifat; yn hytrach, bydd yn ceisio gweithio'n agos gyda darparwyr y farchnad ac ategu ac ychwanegu pan fydd peth methiant yn y farchnad ar hyn o bryd, fel yr wyf wedi’i ddweud. A’r rheswm dros hyn yw oherwydd mai ei brif swyddogaeth yw llenwi'r bwlch cyllido a grëwyd pan na all archwaeth risg arianwyr y sector preifat ddiwallu anghenion busnesau bach sy’n chwilio am gyllid. Fe fydd felly, rwyf yn credu ei fod yn deg i ddweud, yn mynd ati’n fwriadol i geisio osgoi gwthio’r sector preifat allan, a bydd yn gweithio gyda busnesau newydd yn eu cyfnod cynnar lle na all y farchnad gymryd y risg cyllido.

I welcome the statement by the Cabinet Secretary, and in particular his comments about filling the market gap, if you like, in relation to the availability of finance for certain parts of the sector. In addition to small businesses, of course, medium-sized businesses have particular needs, and one of the issues has been incentivising owner-managers not to exit their companies early in the life cycle of the business. Will he give particular thought, in the remit of the development back, to encouraging it to provide patient capital solutions for some of those businesses, which would incentivise retaining their equity over the lifetime of the company, rather than bringing forward the point at which they sell?

Rwy’n croesawu'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet, ac yn arbennig ei sylwadau am lenwi'r bwlch yn y farchnad, os mynnwch chi, o ran y cyllid sydd ar gael ar gyfer rhannau penodol o'r sector. Yn ogystal â busnesau bach, wrth gwrs, mae gan fusnesau canolig eu maint anghenion penodol, ac un o'r materion a wynebir yw ceisio cymell rheolwyr-berchnogion i beidio â gadael eu cwmnïau yn gynnar yng nghylch oes y busnes. A wnaiff ef roi ystyriaeth arbennig, yng nghylch gwaith y banc datblygu, i annog y banc i gynnig datrysiadau cyfalaf tymor estynedig i rai o'r busnesau hynny, a fyddai'n annog cadw eu hecwiti dros oes y cwmni, yn hytrach na gwerthu’r cwmni yn gynnar?

I thank Jeremy Miles for his question. Actually, the idea of the patient capital is an excellent one, and it could well form part of the remit of the development bank of Wales alongside other Welsh Government manifesto pledges, principally one that concerns the growth of Welsh indigenous medium-sized enterprises to become businesses that have true global potential. I think that between the support that the development bank of Wales could give and the support that Welsh Government can give via Business Wales in terms of support, advice and de-risking the growth and, in particular, de-risking the recruitment of additional staff, we will be able to grow more medium-sized enterprises in Wales to become large scale and global in their operations.

Diolch i Jeremy Miles am ei gwestiwn. Mewn gwirionedd, mae'r syniad o gyfalaf tymor estynedig yn un rhagorol, ac fe allai’n wir fod yn rhan o gylch gwaith banc datblygu Cymru, ochr yn ochr ag addewidion maniffesto eraill Llywodraeth Cymru, yn bennaf, un sy'n ymwneud â thyfu busnesau cynhenid Cymru canolig eu maint i fod yn fusnesau sydd â photensial gwirioneddol fyd-eang. Yn fy marn i, rhwng y gefnogaeth y gallai banc datblygu Cymru ei rhoi a'r gefnogaeth y gall Llywodraeth Cymru ei rhoi drwy Busnes Cymru o ran cymorth, cyngor a lleihau’r risg sy’n gysylltiedig â thwf ac, yn benodol, lleihau’r risg sy’n gysylltiedig â recriwtio staff ychwanegol, byddwn yn galluogi mwy o fusnesau canolig eu maint yng Nghymru i ddod yn fusnesau graddfa-fawr a byd-eang o ran eu gweithrediadau.

Cabinet Secretary, in your statement you say you’re keen to see the development bank work with Business Wales to create a single point of access gateway. Can I stress the absolute importance of the development bank working constructively, proactively and effectively with Business Wales, and additionally for the development bank and its functions to be accessible to microbusinesses? Finally, it would obviously be remiss of me not to welcome the development bank being headquartered in north Wales, and whilst I’d expect the bank to serve business the length and breadth of the country, I hope that the location of the bank will enable new employment opportunities in the area itself.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn eich datganiad, rydych chi’n dweud eich bod yn awyddus i weld y banc datblygu yn gweithio gyda Busnes Cymru i greu porth sy’n un pwynt mynediad. A gaf i bwysleisio pa mor hanfodol bwysig yw hi bod y banc datblygu yn gweithio'n adeiladol, yn rhagweithiol ac yn effeithiol gyda Busnes Cymru, a hefyd bod y banc datblygu a'i swyddogaethau yn hawdd i ficrofusnesau gael gafael arnynt? Yn olaf, yn amlwg, byddwn ar fai pe na byddwn i’n croesawu’r ffaith bod pencadlys y banc datblygu wedi’i leoli yn y gogledd, a thra byddwn i'n disgwyl i'r banc wasanaethu busnes ym mhob cwr o’r wlad, rwy’n gobeithio y bydd lleoliad y banc yn cynnig cyfleoedd cyflogaeth newydd yn yr ardal ei hun.

Can I thank Hannah Blythyn for her questions? With regard to the interface with Business Wales, it’s going to be absolutely essential that the development bank of Wales and Business Wales work closely together to ensure that there is the appropriate support, advice and guidance given by the respective bodies.

Deputy Presiding Officer, I am looking to establish a rapid response working group of senior Business Wales officials, and Finance Wales, to develop this area further and to define a detailed approach in terms of support for microbusinesses. The Member is absolutely right, and I am aware of many microbusinesses in the constituency of Delyn. Professor Dylan Jones-Evans himself believes that the development bank should provide greater levels of investment for small businesses and microbusinesses, and I would agree entirely. To back this up, I can confirm that Welsh Government has published an allocation within the draft budget of £46 million for the development bank of Wales, which will include additional funding for the Wales microbusiness loan fund. I am pleased that we are going to see an institution such as this headquarter in north Wales, and I am confident that, as the regional capital for finance—as Adam Price identified, Wrexham—grows, so too will opportunities for people to be employed in this enormously important sector.

A gaf i ddiolch i Hannah Blythyn am ei chwestiynau? O ran y rhyngwyneb â Busnes Cymru, mae'n mynd i fod yn gwbl hanfodol bod banc datblygu Cymru a Busnes Cymru yn cydweithio'n agos i sicrhau bod cymorth, cyngor ac arweiniad priodol yn cael ei roi gan y cyrff perthnasol.

Ddirprwy Lywydd, mae’n fwriad gennyf sefydlu gweithgor ymateb cyflym sy'n cynnwys uwch swyddogion Busnes Cymru, a Cyllid Cymru, i ddatblygu'r maes hwn ymhellach ac i ddiffinio ymagwedd fanwl tuag at y gefnogaeth a gynigir i ficrofusnesau. Mae'r Aelod yn llygad ei lle, ac rwy’n ymwybodol o lawer o ficrofusnesau yn etholaeth Delyn. Mae’r Athro Dylan Jones-Evans ei hun yn credu y dylai'r banc datblygu ddarparu lefelau uwch o fuddsoddiad ar gyfer busnesau bach a microfusnesau, a byddwn yn cytuno’n llwyr â hynny. I gefnogi hyn, gallaf gadarnhau bod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi dyraniad yn y gyllideb ddrafft o £46 miliwn ar gyfer banc datblygu Cymru, a fydd yn cynnwys cyllid ychwanegol ar gyfer cronfa benthyciadau microfusnesau Cymru. Rwy’n falch ein bod ni’n mynd i weld sefydliad o’r fath â’i bencadlys yn y gogledd, ac rwy'n hyderus, wrth i’r ganolfan gyllid ranbarthol— sef Wrecsam, fel y nododd Adam Price—dyfu, bydd mwy o gyfleoedd hefyd i bobl gael eu cyflogi yn y sector hollbwysig hwn.

Thank you, Deputy Presiding Officer. Cabinet Secretary, can I thank you for your statement this afternoon? A quick question from me: what are you doing to localise the new development bank? I understand your reasoning for locating it in north Wales. We welcome that, and other Members have done so. But part of the criticism of Finance Wales has always been its lack of a local presence in towns and cities across Wales. That was part of the reason why, a few years ago, we brought forward our plan for ‘Invest Wales’, which was designed to have more of a high-street presence, if you like—certainly a local presence. So, how will it be made to feel like a bank for all of Wales, not just north and south, but also for high streets up and down the nation?

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn ddiolch i chi am eich datganiad y prynhawn yma. Mae gen i gwestiwn cyflym: beth ydych chi'n ei wneud i leoleiddio’r banc datblygu newydd? Rwy’n deall eich rhesymau dros ei leoli yn y gogledd. Rydym yn croesawu hynny, ac mae Aelodau eraill wedi gwneud hynny. Ond rhan o'r feirniadaeth o Cyllid Cymru bob amser fu ei ddiffyg presenoldeb lleol mewn trefi a dinasoedd ledled Cymru. Yr oedd hynny'n rhan o'r rheswm pam, ychydig flynyddoedd yn ôl, y gwnaethom ddwyn ymlaen ein cynllun ar gyfer 'Buddsoddi Cymru', a gynlluniwyd i fod â mwy o bresenoldeb ar y stryd fawr, os mynnwch—yn sicr presenoldeb lleol. Felly, sut ydym ni’n mynd i gael ymdeimlad o fanc sy’n perthyn i Gymru gyfan, nid dim ond i'r gogledd a'r de, ond hefyd ar gyfer strydoedd mawr ym mhob cwr o’r genedl?

I’d like to thank Nick Ramsay for his question. He makes a very important point, not least because I know Members across the Chamber are grappling at the moment with high-street banks that are looking at closing branches on their high streets and town centres. But we must also reflect on the fact that more activity is being undertaken online. For that reason, I’ve tasked Finance Wales with reporting on how it will improve the digital gateway and digital services as it evolves into the development bank for Wales. I think it’s absolutely essential that the development bank for Wales is seen as a facility and an institution that will be able to support every community in the north, south, east, west, and in between, and that it is relevant to every business’s operations.

Again, it will be built within the remit letter to prove where its investments are being made and I would expect, through demonstrating where those investments are being made, that we will be able to ascertain its relevance to all parts of the country. If gaps emerge, then we would expect the development bank for Wales to then address them.

Hoffwn ddiolch i Nick Ramsay am ei gwestiwn. Mae'n gwneud pwynt pwysig iawn, yn enwedig gan fy mod yn gwybod bod Aelodau ar draws y Siambr hon yn ymgodymu ar hyn o bryd â banciau stryd fawr sy'n ystyried cau canghennau ar y stryd fawr ac yng nghanol trefi. Ond mae’n rhaid i ni hefyd ystyried y ffaith bod mwy o weithgarwch yn cael ei wneud ar-lein. Am y rheswm hwnnw, rwyf wedi gofyn i Cyllid Cymru adrodd ar sut y bydd yn gwella'r porth digidol a gwasanaethau digidol wrth iddo esblygu yn fanc datblygu i Gymru. Yn fy marn i, mae’n gwbl hanfodol bod y banc datblygu i Gymru yn cael ei ystyried yn gyfleuster ac yn sefydliad a fydd yn gallu cefnogi pob cymuned yn y gogledd, y de, y dwyrain, y gorllewin, a’r canolbarth, a’i fod yn berthnasol i weithrediadau pob busnes.

Unwaith eto, bydd y llythyr cylch gwaith yn cynnwys y gofyniad i brofi ymhle y mae’n buddsoddi a byddwn yn disgwyl, drwy ddangos ymhle y mae’r buddsoddiadau hynny yn cael eu gwneud, y byddwn yn gallu gweld pa mor berthnasol ydyw i bob rhan o'r wlad. Os bydd bylchau yn ymddangos, yna byddem yn disgwyl i fanc datblygu Cymru fynd i'r afael â hwy.

6. 5. Datganiad: Strategaeth Tlodi Plant Cymru—Adroddiad Cynnydd 2016
6. 5. Statement: Child Poverty Strategy for Wales—Progress Report 2016

We move on to the next item on our agenda, which is a statement by the Cabinet Secretary for Communities and Children on the child-poverty strategy for Wales and the progress report for 2016. I call on the Cabinet Secretary for Communities and Children, Carl Sargeant.

Symudwn ymlaen at yr eitem nesaf ar ein hagenda, sy'n ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant ar y strategaeth tlodi plant ar gyfer Cymru ac adroddiad cynnydd ar gyfer 2016. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, Carl Sargeant.

Thank you, Deputy Llywydd. This morning, I laid before the Assembly a copy of the Welsh Government’s progress report on tackling child poverty. This is a statutory requirement under the Children and Families (Wales) Measure 2010. I’m pleased to report that we have made significant progress towards achieving our child poverty objectives in a number of areas. Employment in Wales is close to a record high and the number of children living in workless households is at an all-time low. We have reduced the gap in educational attainment between pupils eligible for free school meals and those who are not, exceeding our target for pupils achieving the expected level at foundation phase.

Our 2015 child-poverty strategy identified five areas where we can do more to tackle child poverty. Progress has been made in these areas through collaborative working and some innovative thinking, resulting in important partnerships such as the food poverty alliance and the National Advice Network. However, we know we need to do more. Economic inactivity remains high in Wales and in 2015 there were still nearly 72,000 children living in workless households. These are children who are particularly at risk of living in persistent poverty and who are more likely to experience adverse childhood experiences.

In-work poverty is a growing issue and we are now in a position in Wales where we have more households in poverty where someone is working than not. Our commitment to tackling child poverty is not in doubt. Delivering on our ambition to eradicate child poverty, as defined by the relative income measure, by 2020, depends very heavily on the decisions and actions of the UK Government. UK Government decisions on welfare reform play a major part in the forecasted rise in poverty and this, alongside labour market changes, means that we are not able to achieve this target.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Y bore yma, gosodais gopi o adroddiad cynnydd Llywodraeth Cymru ar fynd i'r afael â thlodi plant gerbron y Cynulliad. Mae hwn yn ofyniad statudol o dan y Mesur Plant a Theuluoedd (Cymru) 2010. Rwy'n falch o adrodd ein bod wedi gwneud cynnydd sylweddol tuag at gyflawni ein hamcanion tlodi plant mewn nifer o feysydd. Mae cyflogaeth yng Nghymru yn agos at y nifer uchaf erioed ac mae nifer y plant sy'n byw mewn cartrefi heb waith ar ei lefel isaf erioed. Rydym wedi lleihau'r bwlch mewn cyrhaeddiad addysgol rhwng disgyblion sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a'r rhai nad ydynt, gan ragori ar ein targed ar gyfer disgyblion sy'n cyflawni'r lefel ddisgwyliedig yn y cyfnod sylfaen.

Nododd ein strategaeth tlodi plant 2015 bum maes lle gallwn wneud mwy i fynd i'r afael â thlodi plant. Gwnaed cynnydd yn y meysydd hyn drwy weithio ar y cyd a rhywfaint o feddwl arloesol, gan arwain at bartneriaethau pwysig megis y gynghrair tlodi bwyd a'r Rhwydwaith Cynghori Cenedlaethol. Fodd bynnag, rydym yn gwybod bod angen inni wneud mwy. Mae anweithgarwch economaidd yn dal yn uchel yng Nghymru ac yn 2015 roedd bron 72,000 o blant yn dal yn byw mewn cartrefi heb waith. Mae'r rhain yn blant sydd mewn perygl arbennig o fyw mewn tlodi parhaus ac sy'n fwy tebygol o gael profiadau niweidiol yn ystod plentyndod.

Mae tlodi mewn gwaith yn broblem sy'n cynyddu ac rydym bellach mewn sefyllfa yng Nghymru lle mae gennym fwy o aelwydydd mewn tlodi lle mae rhywun yn gweithio nag sydd ddim. Nid yw ein hymrwymiad i fynd i'r afael â thlodi plant mewn amheuaeth. Mae cyflawni ar ein huchelgais i ddileu tlodi plant, fel y'i diffinnir gan y mesur incwm cymharol, erbyn 2020, yn dibynnu'n helaeth iawn ar benderfyniadau a gweithredoedd Llywodraeth y DU. Mae penderfyniadau Llywodraeth y DU ar ddiwygio lles yn chwarae rhan bwysig yn y cynnydd a ragwelir mewn tlodi ac mae hyn, ochr yn ochr â newidiadau yn y farchnad lafur, yn golygu nad ydym yn gallu cyflawni'r targed hwn.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

The Llywydd took the Chair.

Welsh Government does not hold the primary policy and fiscal levers, especially in terms of the welfare reform we talk of, needed to enable us to deliver the significant changes in relative income that would be required ahead of 2020. We cannot wait until then to have this discussion. Projections by the Institute for Fiscal Studies show that relative child poverty in the UK will rise significantly as 2020 approaches, partly as a result of the UK Government’s tax and benefit reforms. Living standards over the next few years will also be hit by a combination of higher prices and lower earnings. Real average earnings are forecast to still be below their 2008 levels in 2021. This means more than a decade without real earnings growth. A period like this has not been observed in the last 70 years.

Llywydd, the issues we face can only be tackled through new ways of working. Within a context of stretched resources and reducing budgets, we need to focus our efforts where we can have most impact with the levers we do have available. ‘Taking Wales Forward’ sets out how we will deliver change and make a difference to people’s lives in Wales; how we will create more jobs and better jobs through a stronger, fairer economy; how we will improve and reform our public services; and how we will build a united, connected and sustainable Wales.

Increasing well-being and economic prosperity are fundamental to improving outcomes for vulnerable children, including those living in poverty. The key commitments outlined in our programme for government will help drive the tackling poverty agenda over this term of Government, providing direction for our work, which will support disadvantaged children to get the best possible start in life.

Our 2010 Children and Families (Wales) Measure will continue to provide the legislative framework for tackling child poverty here in Wales. As you’re aware, this places a duty on Welsh Ministers and named public bodies to set objectives for tackling child poverty. We also have the opportunity to use the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 to support a nation, all-Wales approach to tackling poverty and reducing inequalities, maximising our collective impact in uncertain times with the levers we do have at our disposal. Under the 2015 Act, a set of 46 national indicators for Wales will measure national progress towards achieving the seven well-being goals. A number of these are the same as the population indicators being used to assess progress in achieving the objectives of the 2015 child poverty strategy, including educational attainment, the number of young people who are not in education, employment or training, employment, health outcomes and skills.

Progress in tackling child poverty at a Wales level will be assessed using the national indicators underpinning the Well-being of Future Generations (Wales) Act on which the Welsh Government can have most effect. Llywydd, we will report on the national indicators through the annual well-being report for Wales. In 2019, we will also publish our next strategy report on the extent to which the objectives in our child poverty strategy have been achieved, as required under the Children and Families (Wales) Measure.

We have said before: we cannot tackle poverty alone. Only by working in partnership can we hope to achieve the level and pace of change that are needed to reduce child poverty in Wales. In November, we set out the well-being objectives that will demonstrate our commitment to supporting families and have a clear focus on tackling poverty. In particular, objective 1 aims to create conditions to give every child the best start in life.

I firmly believe that this is the time for a new, whole-Government approach to building resilient communities to help us deliver on this agenda. This will focus on three key themes: early years, employment and empowerment—delivering communities that can offer children the best start in life; communities that are ready and able to work; and communities that are empowered and engaged, as well as being safe and strong.

I’ve also invited organisations to join with us to develop children’s zones to help improve the life chances of children and young people who are living in Wales. Llywydd, we need to support families when they most need it and equip services to respond to the challenges of our modern times. Our ambition is to make a difference for everyone, at every stage in their lives, now and for the longer term. Thank you.

Nid yw Llywodraeth Cymru yn dal y polisi sylfaenol a’r dulliau ariannol, yn enwedig o ran y diwygio lles yr ydym yn sôn amdano, sydd eu hangen er mwyn ein galluogi i gyflawni'r newidiadau sylweddol mewn incwm cymharol y byddai eu hangen cyn 2020. Ni allwn aros tan hynny i gael y drafodaeth hon. Mae amcanestyniadau gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllidol yn dangos y bydd tlodi plant cymharol yn y DU yn codi'n sylweddol wrth i 2020 agosáu, yn rhannol o ganlyniad i ddiwygiadau treth a budd-daliadau Llywodraeth y DU. Bydd safonau byw dros y blynyddoedd nesaf hefyd yn cael eu taro gan gyfuniad o brisiau uwch ac enillion is. Rhagwelir y bydd enillion real ar gyfartaledd yn dal i fod yn is na'u lefelau 2008 yn 2021. Mae hyn yn golygu mwy na degawd heb dwf enillion gwirioneddol. Nid yw cyfnod fel hwn wedi cael ei weld yn ystod y 70 mlynedd diwethaf.

Lywydd, dim ond trwy ffyrdd newydd o weithio y gellir mynd i'r afael â’r problemau sy'n ein hwynebu. O fewn cyd-destun o adnoddau wedi’u hymestyn a chyllidebau yn lleihau, mae angen inni ganolbwyntio ein hymdrechion lle y gallwn gael yr effaith fwyaf gyda’r dulliau sydd ar gael gennym eisoes. Mae ‘Symud Cymru Ymlaen' yn amlinellu sut y byddwn yn sicrhau newid a gwneud gwahaniaeth i fywydau pobl yng Nghymru; sut y byddwn yn creu mwy o swyddi a gwell swyddi drwy economi gryfach a thecach; sut y byddwn yn gwella a diwygio ein gwasanaethau cyhoeddus; a sut y byddwn yn adeiladu Cymru unedig, gysylltiedig a chynaliadwy.

Mae cynyddu lles a ffyniant economaidd yn sylfaenol i wella canlyniadau ar gyfer plant sy'n agored i niwed, gan gynnwys y rhai sy'n byw mewn tlodi. Bydd yr ymrwymiadau allweddol a amlinellir yn ein rhaglen lywodraethu yn helpu i yrru'r agenda trechu tlodi dros dymor y Llywodraeth hon, gan ddarparu cyfeiriad ar gyfer ein gwaith, a fydd yn cefnogi plant difreintiedig i gael y dechrau gorau posibl mewn bywyd.

Bydd ein Mesur Plant a Theuluoedd (Cymru) 2010 yn parhau i ddarparu fframwaith deddfwriaethol ar gyfer mynd i'r afael â thlodi plant yma yng Nghymru. Fel yr ydych yn ymwybodol, mae hyn yn rhoi dyletswydd ar Weinidogion Cymru a chyrff cyhoeddus penodol i osod amcanion ar gyfer mynd i'r afael â thlodi plant. Mae gennym hefyd y cyfle i ddefnyddio Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 i gefnogi dull Cymru gyfan, cenedlaethol o drechu tlodi a lleihau anghydraddoldebau, a hyrwyddo i'r eithaf ein heffaith ar y cyd mewn cyfnod ansicr gan ddefnyddio’r dulliau sydd gennym eisoes. O dan Ddeddf 2015, bydd set o 46 o ddangosyddion cenedlaethol i Gymru yn mesur cynnydd cenedlaethol tuag at gyflawni'r saith nod lles. Mae nifer o'r rhain yr un fath â'r dangosyddion poblogaeth sy’n cael eu defnyddio i asesu cynnydd wrth gyflawni amcanion y strategaeth tlodi plant 2015, gan gynnwys cyrhaeddiad addysgol, nifer y bobl ifanc nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant, cyflogaeth, canlyniadau iechyd a sgiliau.

Bydd cynnydd wrth fynd i'r afael â thlodi plant ar lefel Cymru yn cael ei asesu gan ddefnyddio'r dangosyddion cenedlaethol sy'n sail i Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) y gall Llywodraeth Cymru gael yr effaith fwyaf arnynt. Lywydd, byddwn yn adrodd ar y dangosyddion cenedlaethol drwy’r adroddiad lles blynyddol i Gymru. Yn 2019, byddwn hefyd yn cyhoeddi ein hadroddiad strategaeth nesaf ar i ba raddau y mae'r amcanion yn ein strategaeth tlodi plant wedi cael eu cyflawni, fel sy'n ofynnol o dan Fesur Plant a Theuluoedd (Cymru).

Rydym wedi dweud o'r blaen: ni allwn drechu tlodi ar ein pennau ein hunain. Dim ond drwy weithio mewn partneriaeth y gallwn obeithio cyflawni lefel a chyflymder y newid sydd ei angen i leihau tlodi plant yng Nghymru. Ym mis Tachwedd, nodwyd yr amcanion lles a fydd yn dangos ein hymrwymiad i gefnogi teuluoedd ac yn canolbwyntio’n glir ar drechu tlodi. Yn benodol, mae amcan 1 yn anelu at greu amodau i roi'r cychwyn gorau mewn bywyd i bob plentyn.

Credaf yn gryf mai nawr yw’r amser ar gyfer dull newydd, Llywodraeth gyfan o adeiladu cymunedau cydnerth i'n helpu ni i gyflawni'r agenda hon. Bydd hyn yn canolbwyntio ar dair thema allweddol: y blynyddoedd cynnar, cyflogaeth a grymuso—cyflawni cymunedau a all gynnig y dechrau gorau mewn bywyd i blant; cymunedau sy'n barod ac yn gallu gweithio; a chymunedau sy'n cael eu grymuso a’u hymgysylltu, yn ogystal â bod yn ddiogel ac yn gryf.

Rwyf hefyd wedi gwahodd sefydliadau i ymuno â ni i ddatblygu parthau plant i helpu i wella cyfleoedd bywyd plant a phobl ifanc sy'n byw yng Nghymru. Lywydd, mae angen i ni gefnogi teuluoedd pan fyddant ei angen fwyaf ac arfogi gwasanaethau i ymateb i heriau ein cyfnod modern. Ein huchelgais yw gwneud gwahaniaeth i bawb, ar bob cam yn eu bywydau, yn awr ac ar gyfer y tymor hwy. Diolch.

Thank you, Cabinet Secretary. I appreciate that you have to make this statement, because it’s a statutory requirement, but there isn’t much in what you’ve said today that we haven’t already heard in other statements. While I appreciate that you’re putting those measures in place, I think, sometimes, we need to, perhaps, think about, if you’re bringing statements to the National Assembly, how we can add value to the discussions that we have, here today as an Assembly, because we want to be as effective as we possibly can.

The figures out this morning in relation to child poverty show a welcome drop in child poverty from 31 per cent to 29 per cent, but this is still higher than Scotland and Northern Ireland put together. Given your statement also mentions that wages are stagnating, which, by itself, could bring more families above the 60 per cent of median income, should we be regarding this 2 per cent drop as evidence of significant progress or simply a combination of statistical quirks?

What we all really mean by child poverty, of course, is children living in households where the parents, or parent, or guardian are poor. Given the figures also show that rates of poverty overall have remained the same, and many childless households may wish to be households with children in the future, would you accept that without a wider effort to tackle poverty per se, the eradication of child poverty will never be met?

These figures, of course, today don’t measure expenditure and in particular what happens when inflation puts the price of essentials up. This is likely to happen in future years and, once again, emphasises the need for more financial inclusion and education in our schools. I can’t overestimate the emphasis that we need to put on this so that people have those life skills when they are leaving school. So, how are you now working with the Secretary for Education to strengthen financial education so families can become more resilient? We’ve seen from schemes like recycling and so forth, where children are bringing those learning skills back to their parents, that if we increase financial education at a younger age, those skills could be utilised at a younger age.

Last year, the former communities committee of the last Assembly published an extremely critical report on your strategy. One issue raised was that a lot of the advice services were, in fact, very generic—there was no investment in services for people with specific needs, such as disability. What changes have you made since the report to take account of these particular findings?

I’d also like to know what other changes you’ll be making in relation to that report, because I know that the new equalities committee, under the leadership of John Griffiths, plans to do some more work on poverty in Wales, notwithstanding looking at how you will be changing, potentially, if you are minded to, Communities First. So, I would urge you to look back at the legacy report to see how you can make changes before we provide you with even more recommendations for you to try to implement.

My other question is in relation to children’s zones. You put quite a lot of emphasis on these in your statement, but when you’ve come to us, as a committee, you’ve said that they are just a concept. I want to try and understand, if it is a concept, how that concept will actually change how things are going to work, because if no money is going to follow it, it’s going to take quite a lot of work for some of those organisations, potentially, then, to change how they are doing things.

I would also like to ask if we could have an update on the consultation in relation to Communities First. I’ve had quite a lot of people contact me in relation to trying to understand how they can actually input. I think what we need to do better generally as politicians is try and get people involved in what we are doing. How are you going to reach out to communities to ask them, if you are minded to change it, what that change will look like and how they can become part of the solution for change, as opposed to feeling that it’s always top-down and they’re told how those changes should happen?

We know from Brexit and from other discussions we’ve had in the last year that we have to make sure that people want to come alongside these changes, otherwise nothing ultimately will change. We’ve talked since I was elected in 2007 about child poverty and about the fact—. We hear time and time again that we don’t have all of the levers, but we have to utilise the levers that we do have much, much better, because do we not want our legacy to be that we’re coming up with solutions and not time and again struggling behind other nations in relation to child poverty?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n sylweddoli bod yn rhaid i chi wneud y datganiad hwn, oherwydd ei fod yn ofyniad statudol, ond nid oes llawer yn yr hyn yr ydych wedi'i ddweud heddiw nad ydym wedi’i glywed eisoes mewn datganiadau eraill. Er fy mod yn sylweddoli eich bod yn rhoi’r mesurau hynny ar waith, rwy’n credu, weithiau, fod angen i ni, o bosibl, ystyried, os ydych yn dod â datganiadau i'r Cynulliad Cenedlaethol, sut y gallwn ychwanegu gwerth at y trafodaethau sydd gennym, yma heddiw fel Cynulliad, oherwydd r ydym yn awyddus i fod mor effeithiol ag y gallwn.

Mae'r ffigurau a ryddhawyd y bore yma mewn cysylltiad â thlodi plant yn dangos gostyngiad i'w groesawu mewn tlodi plant o 31 y cant i 29 y cant. Ond mae hyn yn dal i fod yn uwch na'r Alban a Gogledd Iwerddon gyda'i gilydd. O ystyried bod eich datganiad hefyd yn crybwyll bod cyflogau yn aros yn eu hunfan, a allai, ynddo'i hun, ddod â rhagor o deuluoedd yn uwch na 60 y cant o'r incwm canolrifol, a ddylem fod yn ystyried y gostyngiad hwn o 2 y cant fel tystiolaeth o gynnydd sylweddol neu yn syml yn gyfuniad o hynodrwydd ystadegol?

Yr hyn yr ydym yn ei olygu wrth dlodi plant, wrth gwrs, yw plant sy'n byw mewn cartrefi lle mae'r rhieni, neu riant, neu warcheidwad yn dlawd. O ystyried bod y ffigurau hefyd yn dangos bod cyfraddau tlodi yn gyffredinol wedi aros yr un peth, ac mae llawer o aelwydydd heb blant yn dymuno bod yn aelwydydd â phlant yn y dyfodol, a fyddech yn derbyn, heb ymdrech ehangach i fynd i'r afael â thlodi fel y cyfryw, na ellir byth dileu tlodi plant?

Nid yw’r ffigurau hyn heddiw, wrth gwrs, yn mesur gwariant ac yn benodol yr hyn sy'n digwydd pan mae chwyddiant yn codi pris hanfodion. Mae hyn yn debygol o ddigwydd yn y dyfodol ac, unwaith eto, mae’n pwysleisio'r angen am fwy o gynhwysiant ariannol ac addysg yn ein hysgolion. Ni allaf oramcangyfrif y pwyslais y mae angen i ni ei roi ar hyn fel bod gan bobl y sgiliau bywyd hynny pan fyddant yn gadael yr ysgol. Felly, sut ydych chi yn awr yn gweithio gyda'r Ysgrifennydd Addysg i gryfhau addysg ariannol fel y gall teuluoedd fod yn fwy grymus? Rydyn ni wedi gweld o gynlluniau fel ailgylchu ac ati fod plant yn dod â’r sgiliau hynny a ddysgwyd ganddynt yn ôl at eu rhieni. Os ydym yn cynnig mwy o addysg ariannol i blant o oedran iau, gallai plant iau ddefnyddio’r sgiliau hynny.

Y llynedd, cyhoeddodd cyn-bwyllgor cymunedau'r Cynulliad diwethaf adroddiad hynod feirniadol ar eich strategaeth. Un mater a godwyd oedd bod llawer o'r gwasanaethau cynghori, mewn gwirionedd, yn rhai generig iawn—nid oedd unrhyw fuddsoddiad mewn gwasanaethau i bobl ag anghenion penodol, fel anabledd. Pa newidiadau ydych chi wedi’u gwneud ers yr adroddiad i ystyried y canfyddiadau penodol hyn?

Hoffwn hefyd wybod pa newidiadau eraill y byddwch yn eu gwneud o ran yr adroddiad hwnnw, oherwydd gwn fod y pwyllgor cydraddoldeb newydd, dan arweiniad John Griffiths, yn bwriadu gwneud rhagor o waith ar dlodi yng Nghymru, er gwaethaf edrych ar sut y byddwch yn newid Cymunedau yn Gyntaf, o bosibl, os ydych yn bwriadu gwneud hynny. Felly, byddwn yn eich annog i edrych yn ôl ar yr adroddiad etifeddiaeth i weld sut y gallwch wneud newidiadau cyn i ni roi hyd yn oed fwy o argymhellion i chi i geisio eu gweithredu.

Mae fy nghwestiwn arall yn ymwneud â pharthau plant. Rydych yn rhoi cryn dipyn o bwyslais ar y rhain yn eich datganiad, ond pan rydych wedi dod atom ni, fel pwyllgor, rydych chi wedi dweud mai dim ond cysyniad ydynt. Rwyf am geisio deall, os mai cysyniad ydyw, sut y bydd y cysyniad mewn gwirionedd yn newid sut mae pethau yn mynd i weithio. Oherwydd os nad oes arian yn mynd i’w ddilyn, mae'n mynd i gymryd cryn dipyn o waith i rai o'r sefydliadau hynny , o bosibl, wedyn, i newid y ffordd y maent yn gwneud pethau.

Hoffwn hefyd ofyn a allem gael yr wybodaeth ddiweddaraf am yr ymgynghoriad sy’n ymwneud â Chymunedau yn Gyntaf. Rwyf wedi cael llawer o bobl yn cysylltu â mi o ran ceisio deall sut y gallant mewn gwirionedd gael mewnbwn. Rwy'n credu mai’r hyn y mae angen i ni ei wneud yn well yn gyffredinol fel gwleidyddion yw ceisio cael pobl i gymryd rhan yn yr hyn yr ydym yn ei wneud. Sut ydych chi'n mynd i estyn allan at gymunedau a gofyn iddynt, os ydych yn bwriadu ei newid, sut beth fydd y newid hwnnw a sut y gallant fod yn rhan o'r ateb ar gyfer newid, yn hytrach na’u bod yn teimlo bod pethau bob amser yn digwydd o'r brig i lawr ac y dywedir wrthynt sut mae’r newidiadau hynny’n mynd i ddigwydd?

Rydym yn gwybod o Brexit ac o drafodaethau eraill a gafwyd yn ystod y flwyddyn ddiwethaf bod yn rhaid i ni wneud yn siŵr bod pobl eisiau bod yn rhan o'r newidiadau hyn, neu ni fydd dim byd yn newid yn y pen draw. Rydym wedi siarad ers i mi gael fy ethol yn 2007 am dlodi plant ac am y ffaith—. Rydym yn clywed dro ar ôl tro nad yw’r holl ddulliau gennym ni, ond mae'n rhaid i ni ddefnyddio’r dulliau sydd gennym yn llawer, llawer gwell. Onid ydym eisiau gweld ein hetifeddiaeth yn cynnig atebion ac nid yn llusgo dro ar ôl tro y tu ôl i wledydd eraill yng nghyd-destun tlodi plant?

I thank the Member for her contribution. I hope she got a flavour from the contribution I made in the statement that it is time for change—it’s about standing up and saying that what we’re currently doing isn’t working as well as it could. We need to change programmes that we’re moving to deliver.

I think the Member did raise the issue around the percentage drop of 2 per cent over the last three years. I do believe that that is probably a statistical quirk—I don’t believe it’s a true reflection of what’s happening. We’ve seen over a 15-year period that the poverty stats for children have bounced along the bottom. It’s a very stubborn indicator to move, and that’s why I think we have to have a whole-Government rethink about what our interventions are. The WFG Act lends itself very well to that, because now this isn’t just about the Government having responsibility for poverty, this is about the 44 public bodies out there as well having an involvement and thinking about what we do for our young people and our communities, and the resilience out there.

The Member raised the issue particularly around Communities First. She is right to say that I haven’t made a decision yet, but the involvement that is part of the principle of the WFG Act—we’ve had over 1,500 responses in already with regard to that, and I think that’s a very effective way of ensuring that my team is both digitally enabling access to communities and individuals but also having conversations with clusters. We’ve been out and about talking—indeed, I think John Griffiths held an event that my officials attended last Friday, and they very positively had a discussion about what the future may or may not look like.

With regard to other areas the Member covered, I agree with the Member—she talks about financial inclusion, and we’ll be launching the draft financial inclusion strategy this week, which I’m sure that the Member will be very keen to have a further discussion on. But the broader principle of what we’re trying to do here is to enable young people and families—it’s about giving families resilience in order for them to be able to help themselves as well.

On the issue around child zones in the Member’s question—and, again, one of her colleagues always asks me a very similar question around child zones—I’ve already started work with several organisations. We’ve asked for expressions of interest about what this may look like in their communities, but it’s about building on what is already there—so, Families First, Flying Start, social workers, local authorities, Government intervention bodies—and wrapping those services around a family unit. And it’s not new; the concept has been trialled in other countries, and we think that we can do this. What I can’t promise, and the Member is a realist—the fact is, this doesn’t mean additional cash, but what we’ve got to do with what we do have, we have to have better services, and the concept of the children’s zone is one of those. And I had a meeting with Cymru Well Wales last week, which is one of many organisations, including Public Health Wales, local authorities and housing associations, that are coming together to look at the introduction of ACE zones and children’s zones, and how they combine and how they operate. So, I’ve got external partners looking at how they deliver these policies.

Diolch i'r Aelod am ei chyfraniad. Rwy'n gobeithio ei bod hi wedi cael blas o’r cyfraniad a wneuthum yn y datganiad ei bod yn amser am newid—mae'n golygu sefyll i fyny a dweud nad yw’r hyn yr ydym yn ei wneud ar hyn o bryd yn gweithio cystal ag y gallai. Mae angen i ni newid y rhaglenni yr ydym yn cynnig eu cyflawni.

Rwy’n credu bod yr Aelod wedi codi'r mater ynghylch y gostyngiad canran o 2 y cant dros y tair blynedd diwethaf. Credaf fod hynny yn ôl pob tebyg yn hynodrwydd ystadegol—nid wyf yn credu ei fod yn adlewyrchiad cywir o'r hyn sy'n digwydd. Rydym wedi gweld dros gyfnod o 15 mlynedd bod yr ystadegau tlodi plant wedi bod yn gyson agos i’r gwaelod. Mae'n ddangosydd ystyfnig iawn i’w symud, a dyna pam yr wyf o’r farn bod yn rhaid i’r Llywodraeth gyfan ailystyried ein hymyriadau. Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol yn addas iawn ar gyfer hynny. Erbyn hyn nid yw’n ymwneud yn unig â chyfrifoldeb y Llywodraeth am dlodi, ond mae’n ymwneud â'r 44 o gyrff cyhoeddus sy’n bodoli yn cymryd rhan hefyd ac yn ystyried yr hyn yr ydym ni’n ei wneud dros ein pobl ifanc a’n cymunedau, a’r cydnerthedd sy’n bodoli.

Cododd yr Aelod y mater penodol am Gymunedau yn Gyntaf. Mae hi'n gywir i ddweud nad wyf wedi gwneud penderfyniad eto, ond mae’r cyfranogiad sy'n rhan o egwyddor y Ddeddf Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol —rydym wedi cael dros 1,500 o ymatebion yn barod o ran hynny, ac rwy’n credu bod honno’n ffordd effeithiol iawn o sicrhau bod fy nhîm i’n galluogi mynediad yn ddigidol i gymunedau ac unigolion ond hefyd yn cynnal sgyrsiau â chlystyrau. Rydym wedi bod allan yno yn siarad—yn wir, rwy’n credu bod John Griffiths wedi cynnal digwyddiad yr oedd fy swyddogion yn bresennol ynddo ddydd Gwener diwethaf, ac fe gawsant drafodaeth gadarnhaol iawn am sut y bydd neu na fydd y dyfodol yn edrych o bosib.

O ran meysydd eraill y soniodd yr Aelod amdanynt, rwy’n cytuno â'r Aelod—mae'n sôn am gynhwysiant ariannol, a byddwn yn lansio strategaeth cynhwysiant ariannol ddrafft yr wythnos hon, yr wyf yn siŵr y bydd yr Aelod yn awyddus iawn i gael trafodaeth bellach arni. Ond egwyddor ehangach o'r hyn yr ydym yn ceisio ei wneud yma yw galluogi pobl ifanc a theuluoedd—mae'n ymwneud â rhoi cydnerthedd i deuluoedd iddynt allu helpu eu hunain hefyd.

O ran y mater ynghylch parthau plant yng nghwestiwn yr Aelod—ac, unwaith eto, mae un o'i chydweithwyr bob amser yn gofyn cwestiwn tebyg iawn ynghylch parthau plant—rwyf eisoes wedi dechrau gweithio gyda nifer o sefydliadau. Rydym wedi gofyn am ddatganiadau o ddiddordeb am sut y gallai hyn edrych yn eu cymunedau, ond mae'n ymwneud ag adeiladu ar yr hyn sydd eisoes yno—felly, Teuluoedd yn Gyntaf, Dechrau'n Deg, gweithwyr cymdeithasol, awdurdodau lleol, cyrff ymyrryd y Llywodraeth—a lapio’r gwasanaethau hynny o amgylch uned deuluol. Ac nid yw'n gysyniad newydd; cafodd ei dreialu mewn gwledydd eraill, ac rydym yn credu y gallwn wneud hyn. Ond ni allaf addo, ac mae’r Aelod yn realydd—y ffaith yw, nid yw hyn yn golygu arian ychwanegol, ond yr hyn mae’n rhaid inni ei wneud gyda’r hyn sydd gennym, mae'n rhaid i ni gael gwell gwasanaethau, ac mae’r cysyniad o barthau plant yn un o'r pethau hynny. A chefais gyfarfod â Chymru Well Wales yr wythnos diwethaf, sydd yn un o nifer o sefydliadau, yn cynnwys Iechyd Cyhoeddus Cymru, awdurdodau lleol a chymdeithasau tai, sy'n dod at ei gilydd i edrych ar gyflwyno parthau ACE a pharthau plant, a sut y maent yn cyfuno a sut y maent yn gweithredu. Felly, mae gen i bartneriaid allanol sy'n edrych ar sut maent yn darparu’r polisïau hyn.

As the End Child Poverty Network Cymru states, official Government figures published in June 2016 show that 29 per cent of all children in Wales are in relative income poverty, equating to 200,000, which they said remains higher than the UK average and greater than that of the other devolved nations. How, therefore, do you respond to their calls to the Welsh Government, firstly to provide clear and strong leadership on tackling child poverty to ensure that all children in Wales are able to reach their full potential, to include engaging with the UK Government, public bodies in Wales and all sectors, including employers; their call to put in place a monitor, a specific child poverty delivery plan with, quote,

‘ambitious milestones and targets…which promotes evidenced programmes and services’;

and their third call, to ensure that tackling child poverty remains a priority within new arrangements under the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015? They say Welsh Government should also ensure that clear accountability measures are in place.

Your statement does refer to progress in tackling child poverty being assessed under the national indicators underpinning the Well-being of Future Generations (Wales) Act, and you refer to having published in November a set of well-being objectives, demonstrating the Welsh Government’s commitment to supporting families and having a clear focus on tackling poverty. How, therefore, will you ensure that the purpose of the Well-being of Future Generations (Wales) Act to make public bodies work better with people, with communities and each other, taking, quote, ‘a joined-up approach’, which the future generations commissioner described in her first report as ‘co-production’, actually goes forward on the ground? I don’t want to get into quibbling about terms; it is an international term supported by hundreds of organisations now across Wales, but it’s more about how that joined-up approach at street level actually happens, turning the power thing upside down, designing the system backwards, ensuring that things are done with people, not to or for them.

You state it is time for a new whole-Government approach to building resilient communities, and I think that obviously until today and previously in the context of your thoughts around the future around Communities First. At that time, I asked you if you could respond to the call by Oxfam Cymru for the Welsh Government to embed its sustainable livelihoods approach in all policy and service delivery, as that is aimed at helping people break out of poverty. That was based on their three-year Building Livelihoods and Strengthening Communities in Wales programme, which helped over 1,100 people and had very commendable and measurable outcomes. I hope, by now, you’ve had an opportunity to look at that and you could respond with your views on their call and that model as something that could be taken forward.

You’ve obviously, and rightly, referred to the need to mitigate the effects of adverse childhood experiences, and of course you’ve appointed my colleague David Melding to chair a working group looking at this area. But, what are your expectations as to how what you actually do in this area will change things? And, in particular, regarding one demographic, how will this recast the narrative of children in care and foster care?

As I mentioned last week, charities Carers Wales, Contact a Family Cymru and Learning Disability Wales are calling on the Welsh Government to rethink its proposal to make £5.5 million funding cuts that provide vital grants to low-income families with severely ill or disabled children in Wales. They say the Welsh Government seems to have made the decision without considering the impact it would have on the most vulnerable families with disabled children or, I might add, the much greater additional costs this would impose on statutory sectors, particularly health, education and social or children’s services.

You refer to nearly 72,000 children living in workless households. That is close to the Office for National Statistics figures published in July, which said that one in eight children in Wales are living in a long-term workless household—higher than the UK average. That’s defined as households where all adults have been out of work for more than a year or never been in paid employment. Given the research showing that children living with long-term unemployed parents do less well at school and are at a higher risk of being unemployed later in life, what work are you doing with your Cabinet colleagues, particularly your Lib Dem colleague in this respect, acknowledging that and the interconnectedness and interrelationship with your agenda?

The final set of questions I have relate to the commission on social mobility and child poverty and its state of the nation report 2015 applying to Wales. They said that while trends in employment are moving in the same direction as the UK as a whole,

‘Wales has higher rates of low pay than other UK countries, keeping many children in poor working families.’

They said that educational attainment in Wales at all levels remained unacceptably low and significantly below other parts of the UK. I’m not going to re-rehearse recent figures, but they simply reinforce those concerns. The commission said

‘the Welsh Government needs to ensure that services and support will be available to all families, including those not located in the most deprived areas.’

How do you, therefore, respond in your wider consideration about the future, about building resilient communities, to their findings that more than 65,000 children whose families receive out-of-work benefits or child tax credits in Wales were not living in Communities First programme areas and, in fact, more than 25,000 children in families receiving out-of-work benefits or child tax credits were living in the top 40 per cent most deprived areas in Wales, but still not in areas benefiting from Communities First; and to their recommendations that the Welsh Government should take a more rigorous evidence-based approach to poverty reduction with a review in order to ensure that there is a clarity about what problem the policies are trying to address, what they’ve achieved and how they will achieve it; and to their call to the Welsh Government to improve the quality of the workforce in schools, recommending making teaching more attractive to good-quality teachers and encouraging students to become teachers in Wales; and their call to the Welsh Government, finally, to improve business in its drive to reduce child poverty and increase social mobility, working with companies and developing a business compact to promote fairer access to high-quality employment? I’m talking about education and employment, but this is in the context of child poverty and how we tackle, not only the root causes in their young lives, but also the wider socioeconomic contributory factors. Thank you.

Fel y dywed Rhwydwaith Dileu Tlodi Plant Cymru, mae ffigurau swyddogol y Llywodraeth a gyhoeddwyd ym mis Mehefin 2016 yn dangos bod 29 y cant o'r holl blant yng Nghymru yn byw mewn tlodi incwm cymharol, sy'n cyfateb i 200,000 o blant. Roedd y Rhwydwaith yn dweud bod hyn yn dal i fod yn uwch na chyfartaledd y DU ac yn fwy na’r gwledydd datganoledig eraill. Sut, felly, ydych chi’n ymateb i'w galwadau ar Lywodraeth Cymru, yn gyntaf i ddarparu arweiniad clir a chryf ar fynd i'r afael â thlodi plant i sicrhau bod pob plentyn yng Nghymru yn gallu cyrraedd ei botensial llawn, gan gynnwys ymgysylltu â Llywodraeth y DU, cyrff cyhoeddus yng Nghymru a phob sector, gan gynnwys cyflogwyr; yr alwad i sefydlu monitor, cynllun darparu tlodi plant penodol sy’n cynnwys, ac rwy’n dyfynnu,

cerrig milltir a thargedau uchelgeisiol ... sy'n hyrwyddo rhaglenni a gwasanaethau gyda thystiolaeth;

a’r drydedd alwad, i sicrhau bod mynd i'r afael â thlodi plant yn parhau i fod yn flaenoriaeth o fewn trefniadau newydd o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015? Maent yn dweud y dylai Llywodraeth Cymru sicrhau hefyd fod mesurau atebolrwydd clir ar waith.

Mae eich datganiad yn cyfeirio at gynnydd wrth fynd i'r afael â thlodi plant yn cael ei asesu gan y dangosyddion cenedlaethol sy'n sail i Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru), ac rydych yn cyfeirio at gyhoeddi cyfres o amcanion lles ym mis Tachwedd, gan ddangos ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gefnogi teuluoedd a chael pwyslais clir ar drechu tlodi. Sut, felly, fyddwch chi’n sicrhau bod diben Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) i wneud i gyrff cyhoeddus weithio'n well gyda phobl, gyda chymunedau a gyda'i gilydd, gan gymryd, ac rwy’n dyfynnu, 'dull cydgysylltiedig', a ddisgrifiwyd gan y comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yn ei hadroddiad cyntaf fel 'cyd-gynhyrchiad', mewn gwirionedd yn mynd yn ei flaen ar lawr gwlad? Dydw i ddim eisiau dechrau hollti blew am dermau; mae'n derm rhyngwladol a gefnogir gan gannoedd o sefydliadau bellach ledled Cymru. Mae'n ymwneud yn fwy â sut mae’r dull cydgysylltiedig hwnnw ar lefel y stryd yn digwydd mewn gwirionedd, gan droi'r grym wyneb i waered, dylunio’r system tuag yn ôl, gan sicrhau bod pethau'n cael eu gwneud gyda’r bobl, yn hytrach nag iddynt neu ar eu cyfer.

Rydych yn dweud ei bod yn amser am ddull Llywodraeth gyfan newydd o adeiladu cymunedau cydnerth, ac rwyf i’n credu hynny yn amlwg hyd heddiw ac yn flaenorol yng nghyd-destun eich safbwyntiau am y dyfodol o ran Cymunedau yn Gyntaf. Ar y pryd, gofynnais i chi a fyddech yn gallu ymateb i'r alwad gan Oxfam Cymru i Lywodraeth Cymru ymgorffori ei dull o weithredu bywoliaethau cynaliadwy wrth ddarparu pob polisi a gwasanaeth, gan fod hwnnw wedi ei anelu at helpu pobl i dorri’n rhydd o dlodi. Roedd hynny’n seiliedig ar eu rhaglen tair blynedd Adeiladu Bywoliaethau a Chryfhau Cymunedau yng Nghymru, a helpodd dros 1,100 o bobl ac a gafodd ganlyniadau clodwiw a mesuradwy iawn. Rwy’n gobeithio, erbyn hyn, eich bod wedi cael cyfle i edrych ar hynny ac y gallech ymateb gyda’ch sylwadau ar eu galwad a’r model hwnnw fel rhywbeth y gellid ei ddatblygu.

Rydych chi yn amlwg, ac yn briodol, wedi cyfeirio at yr angen i liniaru effeithiau profiadau niweidiol yn ystod plentyndod. Ac wrth gwrs rydych wedi penodi fy nghydweithiwr, David Melding i gadeirio gweithgor sy’n edrych ar y maes hwn. Ond beth yw eich disgwyliadau chi o ran sut y bydd yr hyn yr ydych yn ei wneud yn y maes hwn yn newid pethau? Ac, yn benodol, o ran un demograffig, sut y bydd hyn yn ail-lunio naratif y plant mewn gofal a gofal maeth?

Fel y soniais yr wythnos diwethaf, mae’r elusennau Cynhalwyr Cymru, Cyswllt Teulu Cymru ac Anabledd Dysgu Cymru yn galw ar Lywodraeth Cymru i ailystyried ei bwriad i wneud toriadau ariannol o £5.5 miliwn, sy'n darparu grantiau hanfodol i deuluoedd ar incwm isel sydd â phlant difrifol wael neu anabl yng Nghymru. Maen nhw’n dweud ei bod yn ymddangos bod Llywodraeth Cymru wedi gwneud y penderfyniad heb ystyried yr effaith y byddai hynny’n ei chael ar y teuluoedd mwyaf agored i niwed sydd â phlant anabl neu, byddwn yn ychwanegu, y costau ychwanegol llawer mwy y byddai hyn yn ei olygu i’r sectorau statudol, yn enwedig iechyd, addysg a gwasanaethau cymdeithasol neu blant.

Rydych yn cyfeirio at bron 72,000 o blant yn byw mewn cartrefi heb waith. Mae hynny'n agos at ffigurau'r Swyddfa Ystadegau Cenedlaethol a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf, a oedd yn dweud bod un o bob wyth o blant Cymru yn byw mewn cartref heb waith tymor hir—yn uwch na chyfartaledd y DU. Diffinnir y rhain yn gartrefi lle mae pob oedolyn wedi bod allan o waith am fwy na blwyddyn neu ddim erioed wedi bod mewn gwaith cyflogedig. O ystyried y gwaith ymchwil sy’n dangos nad yw plant sy'n byw gyda rhieni di-waith yn y tymor hir yn gwneud cystal yn yr ysgol a’u bod mewn mwy o berygl o fod yn ddi-waith yn ddiweddarach mewn bywyd, pa waith ydych chi'n ei wneud gyda'ch cydweithwyr yn y Cabinet, yn enwedig eich cydweithiwr Democratiaid Rhyddfrydol yn hyn o beth, gan gydnabod hynny a'r cydgysylltiad a’r rhyngberthynas â’ch agenda?

Mae'r gyfres olaf o gwestiynau sydd gennyf yn ymwneud â'r comisiwn ar symudedd cymdeithasol a thlodi plant a'i adroddiad ar gyflwr y genedl 2015 sy'n ymwneud â Chymru. Dywedodd y comisiwn, er bod tueddiadau mewn cyflogaeth yn symud i'r un cyfeiriad â'r DU yn ei chyfanrwydd,

“mae gan Gymru gyfraddau uwch o gyflogau isel na gwledydd eraill y DU, gan gadw llawer o blant mewn teuluoedd gweithio tlawd”.

Maent yn dweud bod cyrhaeddiad addysgol yng Nghymru ar bob lefel yn parhau i fod yn annerbyniol o isel ac yn sylweddol is na rhannau eraill o'r DU. Dydw i ddim yn mynd i ailadrodd ffigurau diweddar, ond yn syml maent yn atgyfnerthu’r pryderon hynny. Dywedodd y comisiwn

“mae angen i Lywodraeth Cymru sicrhau y bydd gwasanaethau a chymorth ar gael i bob teulu, gan gynnwys y rhai nad ydynt wedi'u lleoli yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig”.

Felly sut ydych chi’n ymateb, yn eich ystyriaeth ehangach am y dyfodol, am adeiladu cymunedau cydnerth, i’w canfyddiadau fod mwy na 65,000 o blant y mae eu teuluoedd yn derbyn budd-daliadau di-waith neu gredydau treth plant yng Nghymru nad ydynt yn byw mewn ardaloedd rhaglen Cymunedau yn Gyntaf ac, mewn gwirionedd, mae mwy na 25,000 o blant mewn teuluoedd sy'n derbyn budd-daliadau di-waith neu gredydau treth plant yn byw yn y 40 y cant uchaf o ardaloedd o amddifadedd mwyaf yng Nghymru, ond yn dal ddim mewn ardaloedd sy'n elwa ar Gymunedau yn Gyntaf; ac at eu hargymhellion y dylai Llywodraeth Cymru gymryd ymagwedd seiliedig ar dystiolaeth fwy trylwyr at leihau tlodi gydag adolygiad er mwyn sicrhau bod eglurder ynghylch pa broblem y mae’r polisïau yn ceisio mynd i'r afael â nhw, yr hyn y maent wedi ei gyflawni a sut y byddant yn ei gyflawni; ac i’w galwad ar Lywodraeth Cymru i wella ansawdd y gweithlu mewn ysgolion, gan argymell gwneud addysgu yn fwy deniadol i athrawon o ansawdd da ac annog myfyrwyr i ddod yn athrawon yng Nghymru; a’u galwad ar Lywodraeth Cymru, yn olaf, i wella busnes yn ei hymgyrch i leihau tlodi plant a chynyddu symudedd cymdeithasol, gan weithio gyda chwmnïau a datblygu compact busnes i hyrwyddo mynediad tecach at gyflogaeth o ansawdd uchel? Rwy'n siarad am addysg a chyflogaeth, ond mae hyn yng nghyd-destun tlodi plant a sut yr ydym yn mynd i'r afael, nid yn unig â’r achosion sylfaenol yn eu bywydau ifanc nhw, ond hefyd y ffactorau cyfrannol economaidd-gymdeithasol ehangach. Diolch.

I thank the Member for his many questions. I’ll do my best to respond to them. There isn’t much that the Member contributed that I don’t agree with him on. There are many things there that we align our thoughts around, apart from the term ‘co-production’, but we’ll probably always have that discussion in terms of how that’s worked. But the principle of what the Member says is absolutely right: this is about doing things with people as opposed to doing things to them. I said to Bethan Jenkins earlier that, as a Government, we can’t fix poverty; it’s got to be a collective response to work with communities and other public bodies to make sure we build the whole resilience around that.

There are many things that have an effect on poverty and the Member raised those issues around jobs, skills and growth. I work with my Cabinet colleagues, particularly Ken Skates, who is the lead member on poverty, but we all have a duty and a responsibility to deal with these issues. The two themes that I mentioned earlier on were about economic regeneration, giving people jobs, skills and confidence to be able to get into the workplace or volunteering market, and the other one is around well-being and following the principles of the WFG Act, and concentrating very specifically on tackling the issue of ACEs. I’m very grateful that David Melding does chair the looked-after children advisory group for me. It is a matter of fact that I would expect that most people who are fostered or living in a care environment, you would be able to stack the ACEs that those young people have developed. We know that if you experience four or more ACEs, it has a massive impact on your lifetime in the long term. It’s not a one-off issue. You can be repaired and you can be supported to move into a different space. I’m very keen to make sure that all of our programmes look at people and their need base, and that’s why, partly, I’ve started the review around Communities First.

It was a very localised area-based programme. I don’t accept the issue that we got this wrong, because Communities First have done some fantastic work across many constituencies across the length and breadth of Wales, following the principles of the Welsh index of multiple deprivation in terms of how that was assessed. But what I do recognise also is that there are areas of deprivation outside those areas, and we have to make sure we can flex programmes like Families First, like Flying Start, like Communities First—whatever that may look like in the new year—to make sure that we can have that full engagement with people who are in need so that we can support them.

In terms of the point around engagement and accountability, I expect public service boards and well-being plans to have a stake in this to understand their communities better, to understand where there are levels of deprivation and what we do about it collectively. It’s not about blame; it’s about responsibility and making sure that we all have a stake in managing the well-being of our communities. The well-being of future generations Act—I know that our views may differ here. The Member uses it an awful lot, and there are Members on the Plaid benches who use it, the well-being of future generations Act, as a stick to try and beat Government with. Actually, if we use the principles embedded in the Act properly, we can have a major shift in social demographics here in Wales, and actually it’s something that the UK could follow too. I think we’ve got a huge opportunity that would be wasted if we don’t get this right. I’m sure the commissioner and the auditor general will have something to say as we take this process through, but I welcome the Member’s contribution.

The sustainable livelihoods programme is one that I have noted. I’m not saying that I’ve dismissed the programme; what I’m saying is that we’ve got many programmes that have great effect, and I’ve got to look at maximum impact. It will be something that I will give further consideration to as I move forward with understanding what we take forward in terms of the space of Communities First, and what that looks like in the future.

Diolch i'r Aelod am ei gwestiynau niferus. Byddaf yn gwneud fy ngorau i ymateb iddynt. Nid oes llawer y gwnaeth yr Aelod ei gyfrannu nad wyf yn cytuno ag ef arnynt. Mae llawer o bethau yno y mae ein safbwyntiau yn gyson arnynt, ar wahân i'r term 'cyd-gynhyrchiad', ond byddwn fwy na thebyg bob amser yn cael y drafodaeth honno o ran sut y mae hynny wedi gweithio. Ond mae egwyddor yr hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud yn hollol gywir: mae’n ymwneud â gwneud pethau gyda phobl yn hytrach na gwneud pethau iddyn nhw. Dywedais wrth Bethan Jenkins yn gynharach na allwn, fel Llywodraeth, drwsio tlodi; rhaid cael ymateb ar y cyd i weithio gyda chymunedau a chyrff cyhoeddus eraill i sicrhau ein bod yn adeiladu cydnerthedd cyfan o gwmpas hynny.

Mae llawer o bethau sy'n cael effaith ar dlodi a chododd yr Aelod y materion am swyddi, sgiliau a thwf. Rwy'n gweithio gyda fy nghyd-aelodau yn y Cabinet, yn enwedig Ken Skates, sydd yr aelod arweiniol ar dlodi, ond mae gennym i gyd ddyletswydd a chyfrifoldeb i ymdrin â'r materion hyn. Roedd y ddwy thema a grybwyllais yn gynharach yn ymwneud ag adfywio economaidd, rhoi swyddi, sgiliau a hyder i bobl i allu mynd i mewn i'r gweithle neu’r farchnad wirfoddoli, ac mae'r llall yn ymwneud â lles a dilyn egwyddorion Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol, a chanolbwyntio’n benodol iawn ar fynd i'r afael â mater ACEs. Rwy'n ddiolchgar iawn bod David Melding yn cadeirio'r grŵp cynghori plant sy’n derbyn gofal ar fy rhan. Mae'n ffaith y byddwn yn disgwyl i’r rhan fwyaf o bobl sy'n cael eu maethu neu sy'n byw mewn amgylchedd gofal, y byddech yn gallu pentyrru’r ACEs y mae’r bobl ifanc hynny wedi eu datblygu. Gwyddom os ydych yn cael pedwar neu fwy o ACEs, y bydd yn cael effaith enfawr ar eich bywyd yn y tymor hir. Nid yw'n fater unwaith ac am byth. Gellir eich trwsio a gallwch gael cefnogaeth i symud i le gwahanol. Rwy'n awyddus iawn i sicrhau bod ein holl raglenni yn edrych ar bobl a'u hangen, a dyna pam, yn rhannol, fy mod wedi dechrau’r adolygiad o Gymunedau yn Gyntaf.

Roedd y rhaglen yn seiliedig ar ardaloedd lleol iawn. Nid wyf yn derbyn ein bod wedi cael hyn yn anghywir, oherwydd mae Cymunedau yn Gyntaf wedi gwneud rhywfaint o waith gwych ar draws llawer o etholaethau ar hyd a lled Cymru, yn dilyn egwyddorion mynegai amddifadedd lluosog Cymru o ran sut y cafodd hynny ei asesu. Ond yr hyn yr wyf yn ei gydnabod hefyd yw bod ardaloedd o amddifadedd y tu allan i'r ardaloedd hynny, ac mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr y gallwn ni ystwytho rhaglenni fel Teuluoedd yn Gyntaf, fel Dechrau'n Deg, fel Cymunedau yn Gyntaf—sut bynnag y byddant yn edrych yn y flwyddyn newydd—i wneud yn siŵr y gallwn ymgysylltu’n llawn â phobl sydd mewn angen fel y gallwn eu cefnogi.

O ran y pwynt ar ymgysylltiad ac atebolrwydd, rwy’n disgwyl bod gan fyrddau gwasanaethau cyhoeddus a chynlluniau lles fudd yn hyn er mwyn deall eu cymunedau yn well, deall lle mae lefelau o amddifadedd a'r hyn yr ydym yn ei wneud am hynny gyda'n gilydd. Nid yw'n fater o weld bai; mae'n ymwneud â chyfrifoldeb a gwneud yn siŵr bod gan bawb ohonom ran yn y gwaith o reoli lles ein cymunedau. Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol—gwn y gall ein barn wahaniaethu yma. Mae'r Aelod yn defnyddio llawer iawn ar y Ddeddf hon, ac mae Aelodau ar feinciau Plaid sy'n defnyddio Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol fel ffon i geisio curo’r Llywodraeth â hi. Mewn gwirionedd, os ydym yn defnyddio egwyddorion sydd wedi'u hymgorffori’n iawn yn y Ddeddf, gallwn gael newid mawr mewn demograffeg gymdeithasol yma yng Nghymru, ac mewn gwirionedd mae'n rhywbeth y gallai'r DU ei ddilyn hefyd. Rwy'n credu bod gennym gyfle enfawr a fyddai'n cael ei wastraffu os na fyddwn yn cael hyn yn iawn. Rwy'n siŵr y bydd gan y comisiynydd a'r archwilydd cyffredinol rywbeth i'w ddweud wrth i ni ddatblygu’r broses hon, ond rwy’n croesawu cyfraniad yr Aelod.

Mae'r rhaglen bywoliaethau cynaliadwy yn un yr wyf wedi'i nodi. Dydw i ddim yn dweud fy mod i wedi diystyru’r rhaglen; yr hyn yr wyf yn ei ddweud yw bod gennym lawer o raglenni sy'n cael effaith fawr, ac mae'n rhaid i mi edrych ar yr effaith fwyaf posibl. Bydd yn rhywbeth y byddaf yn rhoi ystyriaeth bellach iddo wrth i mi symud ymlaen a deall yr hyn yr ydym yn ei ddatblygu o ran gofod Cymunedau yn Gyntaf, a sut fydd hynny’n edrych yn y dyfodol.

Thank you for your statement, Cabinet Secretary. It is pleasing to note that progress has been made in reducing child poverty. However, we still have an awful long way to go if we are to meet the goal we all share of eradicating child poverty once and for all. I note from your statement today that you will be unable to meet your target to eradicate child poverty by 2020, and to a degree you have blamed the UK Government’s welfare reform. Does this mean that you have abandoned the target altogether? The UK Social Mobility and Child Poverty Commission’s annual state of the nation report was critical of the Welsh Government’s policies, stating that they were not having the right level of impact. Therefore, do you take any of the blame here for not perhaps acknowledging this sooner rather than later, and maybe changing something to eradicate the poverty sooner in Wales than we are doing at present?

We also note that people in less affluent areas have a lower life expectancy. Therefore, this brings inequality all round. My region, in particular, has some of the highest levels of child poverty in the UK—between 26 and 28 per cent; it fluctuates across the region—and while the levels are reducing, we are not making progress fast enough. Obviously, with child poverty comes inequality in so many ways—in education, less pursuit of recreational activities due to lower finances, stunting, therefore, the emotional growth and well-being of the child. A poor diet also doesn’t enable children’s bones, for example, to develop as effectively as people with a good diet. So, do you think, Cabinet Secretary, do you agree, that it may now be time for a revised child poverty strategy that has a clear road map and a timeline for eradicating, or attempting to eradicate, in regions like mine and throughout Wales altogether? Thank you.

Diolch i chi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'n braf nodi bod cynnydd wedi'i wneud o ran lleihau tlodi plant. Fodd bynnag, mae gennym ffordd hir ofnadwy i fynd os ydym i gyflawni’r nod yr ydym i gyd yn ei rannu o ddileu tlodi plant unwaith ac am byth. Sylwaf o'ch datganiad heddiw na fyddwch yn gallu cyrraedd eich targed i ddileu tlodi plant erbyn 2020, ac i raddau yr ydych wedi beio diwygio lles Llywodraeth y DU. Ydy hyn yn golygu eich bod wedi rhoi'r gorau i'r targed yn gyfan gwbl? Roedd yr adroddiad blynyddol ar gyflwr y genedl gan Gomisiwn Symudedd Cymdeithasol a Thlodi Plant y DU yn feirniadol o bolisïau Llywodraeth Cymru, gan nodi nad oeddent yn cael yr effaith gywir. Felly, a ydych yn cymryd rhywfaint o'r bai yma efallai am beidio â chydnabod hyn yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach, ac efallai newid rhywbeth i ddileu'r tlodi yn gynt yng Nghymru nag yr ydym yn ei wneud ar hyn o bryd?

Nodwn hefyd fod gan bobl mewn ardaloedd llai cefnog ddisgwyliad oes is. Felly, mae hyn yn golygu anghydraddoldeb i bawb. Mae gan fy rhanbarth i, yn benodol, rai o'r lefelau uchaf o dlodi plant yn y DU—rhwng 26 a 28 y cant; mae'n amrywio ar draws y rhanbarth—ac er bod y lefelau yn gostwng, nid ydym yn gwneud cynnydd yn ddigon cyflym. Yn amlwg, gyda thlodi plant daw anghydraddoldeb mewn cymaint o ffyrdd—mewn addysg, llai o fynd ar drywydd gweithgareddau hamdden oherwydd cyllid is, gan arafu, felly, dwf emosiynol a lles y plentyn. Nid yw deiet gwael chwaith yn galluogi esgyrn plant, er enghraifft, i ddatblygu mor effeithiol â phobl sydd ar ddeiet da. Felly, yn eich barn chi, Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn cytuno mai nawr yw’r amser i gael strategaeth tlodi plant ddiwygiedig sydd â thrywydd ac amserlen glir ar gyfer dileu, neu geisio dileu tlodi, mewn rhanbarthau fel fy un i a ledled Cymru yn gyfan gwbl ? Diolch.

I thank the Member for her contribution. We shouldn’t be shy about thinking about what happened in the past. In the 1980s, Wales was subject to very high levels of unemployment, from miners to steelworkers, where communities were absolutely devastated and wiped out in terms of employment. That has had a massive effect on the well-being of communities for the future. With poverty, you can’t just turn the light switch on and off; this is a long-term trajectory, and that’s why I’m saying, over the last 15 years, we’ve bumped along the bottom here, and, where we’ve tried to make interventions, I think we’ve stopped communities getting poorer. What I think we have to do now is build those communities to get stronger.

I’m not shy of saying I think what we’re doing today is very brave. We’re moving into a new space of opportunity. There’s some risk there, but I think your colleagues said on the benches earlier on that it’s measured risk and about how we have to think about what we need to do for the future. That’s why some of our programme interventions have to be thought through collectively, because we’ll never change these communities. We can paint communities—paint them a nice colour and make buildings look fantastic—but the fabric is in the people and we’ve got to help the people within those communities. That’s why tackling adverse childhood experiences has to be fundamental in the way that we deal with supporting individuals.

The 2020 figure was an ambition and it was ambitious, but we shouldn’t lack ambition in Government. I think we’re not ditching that now; we will still chase as hard as we can to get there, but there is a reality check here, and that’s why the WFG Act lends itself very well to measuring the success of a long-term approach to changes in the way Wales operates and the people in Wales respond to that change. So, we have a measuring process to look at. I think today is a red letter day for tackling the issues of poverty as a Government, as a collective nation, with our public partners. It’s something that I think, collectively—. I don’t think there’s anybody in this Chamber who doesn’t want to see the eradication of child poverty. We must work together to ensure that we can do that.

Diolch i'r Aelod am ei chyfraniad. Ni ddylem fod yn swil wrth feddwl am yr hyn a ddigwyddodd yn y gorffennol. Yn y 1980au, roedd Cymru yn agored i lefelau uchel iawn o ddiweithdra, o’r glowyr i’r gweithwyr dur, lle’r oedd cymunedau'n cael eu difrodi a’u dileu yn llwyr yn nhermau cyflogaeth. Mae hynny wedi cael effaith enfawr ar les cymunedau yn y dyfodol. Gyda thlodi, ni allwch droi'r golau ymlaen a’i ddiffodd; mae hwn yn llwybr tymor hir, a dyna pam fy mod yn dweud, dros y 15 mlynedd diwethaf, ein bod wedi bod yn gyson agos i’r gwaelod yma, a phan rydym wedi ceisio gwneud ymyriadau, rwy’n credu ein bod wedi atal cymunedau rhag mynd yn dlotach. Yr hyn sydd angen ei wneud yn awr adeiladu’r cymunedau hynny er mwyn iddynt dyfu’n gryfach.

Dydw i ddim yn swil wrth ddweud fy mod o’r farn bod yr hyn yr ydym yn ei wneud heddiw yn ddewr iawn. Rydym yn symud i ofod newydd o ran cyfle. Mae rhywfaint o risg yno, ond rwy’n meddwl bod eich cydweithwyr ar y meinciau wedi dweud yn gynharach ei bod yn risg wedi’i mesur a sut mae'n rhaid i ni feddwl am yr hyn sydd angen ei wneud yn y dyfodol. Dyna pam mae'n rhaid ystyried rhai o ymyriadau’r rhaglen gyda'i gilydd, oherwydd ni fyddwn byth yn newid y cymunedau hyn. Gallwn baentio cymunedau—eu paentio mewn lliw pert a gwneud i adeiladau edrych yn wych—ond yn y bobl y mae’r ffabrig ac mae'n rhaid i ni helpu'r bobl yn y cymunedau hynny. Dyna pam mae mynd i'r afael â phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod yn hanfodol yn y ffordd yr ydym yn ymdrin â chefnogi unigolion.

Roedd ffigur 2020 yn uchelgais ac roedd yn uchelgeisiol, ond ni ddylem fod yn brin o uchelgais yn y Llywodraeth. Yn fy marn i, nid ydym yn cael gwared ar hynny nawr; byddwn yn gwneud popeth o fewn ein gallu i gyrraedd yno. Ond dyma realiti’r sefyllfa, a dyna pam mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol yn addas iawn ar gyfer mesur llwyddiant dull hirdymor o newidiadau yn y modd y mae Cymru'n gweithredu a phobl Cymru yn ymateb i'r newid hwnnw. Felly, mae gennym broses fesur i edrych arni. Rwy’n credu bod heddiw yn ddiwrnod hanesyddol i fynd i'r afael â materion tlodi fel Llywodraeth, fel cenedl ar y cyd, gyda'n partneriaid cyhoeddus. Mae'n rhywbeth yr wyf yn credu, ar y cyd—. Nid wyf yn credu bod neb yn y Siambr hon nad yw'n dymuno gweld dileu tlodi plant. Rhaid inni weithio gyda'n gilydd i sicrhau y gallwn wneud hynny.

The majority of children in poverty live in households where one or both parents are working. The cause is not just low pay, but also working practices that some of us thought had disappeared with the ending of the second world war. We’ve seen the growth not only of zero-hours contracts and low guaranteed hours contracts, but also a huge growth of agency workers and self-employed contractors. Whilst there are areas of the economy where each of those suits both employers and employees—zero-hours contracts for things such as irregular sports events, agency workers to fill a skills gap, self-employed sub-contractors for short-term need, and low guaranteed hours to fit in with caring responsibilities—unfortunately, those are not the only reasons the above contract types are used.

Zero-hours contracts offer no guaranteed minimum hours of work; they can require a worker to be available to work at all times and give the employer total control over the amount of work each worker gets each week. Low guaranteed hours, such as one hour a day over a five or six-day week, are similar to zero-hours contracts, but they ensure that everyone clocks in daily, so that the employer can then decide how long they will be needed to work. Agency workers and self-employed sub-contractors have the equivalent of zero-hours contracts without even the minimum employment protection. All the above explains why the majority of people in poverty in Wales are also in work.

Children aren’t the major breadwinners in any household. Children are in poverty because their parents are in poverty. The only way to deal with it is to get their parents out of poverty. What I’m asking the Minister is: what is being done to ensure—and you talked earlier in answer to Bethan Jenkins about 44 public bodies in Wales—what’s to ensure that they all pay the proper living wage? And what’s in there to make sure they all employ people under decent contracts, not one of the four I talked about earlier? And what is being done to ensure that the sub-contractors that come in also work to those decent terms and conditions? The sort of terms and conditions when I joined the workforce in the late 1970s were the norm, which now seem to be abnormal. So, what is the Welsh Government doing to ensure that the Welsh pound is being used to employ people under decent contracts, with decent terms and conditions and a decent wage?

Mae mwyafrif y plant sydd mewn tlodi yn byw mewn cartrefi lle mae un neu'r ddau riant yn gweithio. Nid cyflog isel yn unig yw’r rheswm dros hyn, ond hefyd arferion gweithio yr oedd rhai ohonom yn credu a ddiflannodd gyda diwedd yr ail ryfel byd. Rydym wedi gweld twf, nid yn unig mewn contractau dim oriau a chontractau oriau gwarantedig isel, ond hefyd twf enfawr mewn gweithwyr asiantaeth a chontractwyr hunangyflogedig. Er bod rhannau o'r economi’n bodoli lle mae pob un o'r rhain yn addas i’r cyflogwyr ac i’r gweithwyr—contractau dim oriau ar gyfer pethau fel digwyddiadau chwaraeon nad ydynt yn rhai rheolaidd, gweithwyr asiantaeth i lenwi bwlch sgiliau, isgontractwyr hunangyflogedig ar gyfer anghenion tymor byr, ac oriau gwarantedig isel i gyd-fynd â chyfrifoldebau gofalu—yn anffodus, nid y rheini yw'r unig resymau dros ddefnyddio’r mathau uchod o gontractau.

Nid yw contractau dim oriau yn cynnig unrhyw leiafswm oriau gwarantedig o waith; gall fod yn ofynnol i weithiwr fod ar gael i weithio ar bob adeg a rhoi rheolaeth lwyr i’r cyflogwr dros faint o waith a gaiff pob gweithiwr bob wythnos. Mae oriau gwarantedig isel, megis un awr y dydd dros wythnos o bump neu chwe diwrnod, yn debyg i gontractau dim oriau, ond maent yn sicrhau bod pawb yn clocio i mewn bob dydd, fel y gall y cyflogwr wedyn benderfynu pa mor hir y bydd eu hangen i weithio. Mae gan weithwyr asiantaeth ac isgontractwyr hunangyflogedig yr hyn sy'n cyfateb i gontractau dim oriau heb hyd yn oed ddiogelwch cyflogaeth lleiaf. Mae’r uchod i gyd yn esbonio pam mae’r rhan fwyaf o bobl sy'n byw mewn tlodi yng Nghymru hefyd mewn gwaith.

Nid plant yw'r prif enillwyr cyflog mewn unrhyw gartref. Mae plant yn byw mewn tlodi oherwydd bod eu rhieni yn byw mewn tlodi. Yr unig ffordd o ymdrin â hyn yw cael y rhieni allan o dlodi. Yr hyn rwy'n gofyn i'r Gweinidog yw: beth sy'n cael ei wneud i sicrhau-a soniasoch yn gynharach wrth ateb Bethan Jenkins am 44 o gyrff cyhoeddus yng Nghymru-beth sydd i sicrhau eu bod i gyd yn talu cyflog byw priodol? A beth sydd yno i wneud yn siŵr eu bod i gyd yn cyflogi pobl dan gontractau gweddus, nid un o'r pedwar i mi siarad amdanynt yn gynharach? A beth sy'n cael ei wneud i sicrhau bod yr isgontractwyr sy'n dod i mewn hefyd yn gweithio i’r telerau a’r amodau gweddus hynny? Y math o delerau ac amodau pan ymunais i â'r gweithlu ar ddiwedd y 1970au oedd y norm, sy'n ymddangos yn awr i fod yn annormal. Felly, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod punt Cymru yn cael ei defnyddio i gyflogi pobl dan gontractau gweddus, gyda thelerau ac amodau gweddus a chyflog teg?

I thank the Member again for his very good contribution in terms of an understanding about his community and communities’ work across Wales. The Member is right that we have to enable the family unit—parents—to be able to secure quality, decent jobs. I think, as the Member will be aware, we made sure that that was part of the WFG Act, and that’s why the 44 public bodies have to consider this. It isn’t optional anymore. They have to consider this in a measured way alongside the public services boards. I would like all of our partners to be paying the living wage, and I’m sure that the finance Minister is listening very carefully. I’ll have that further discussion with him to see what we need to do to pursue that with some vigour.

Diolch i'r Aelod unwaith eto am ei gyfraniad da iawn o ran dealltwriaeth o’i waith yn y gymuned a chymunedau ar draws Cymru. Mae’r Aelod yn iawn fod yn rhaid i ni alluogi'r uned deuluol—rhieni—i allu sicrhau swyddi gweddus o ansawdd da. Rwy’n meddwl, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, ein bod wedi gwneud yn siŵr bod hynny’n rhan o Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol, a dyna pam mae'n rhaid i'r 44 corff cyhoeddus ystyried hyn. Nid yw'n ddewisol bellach. Mae'n rhaid iddyn nhw ystyried hyn mewn ffordd bwyllog ochr yn ochr â'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus. Hoffwn i weld pob un o'n partneriaid yn talu’r cyflog byw, ac rwy'n siŵr bod y Gweinidog cyllid yn gwrando’n ofalus iawn. Byddaf yn cael trafodaeth bellach gydag ef i weld beth sydd angen ei wneud i fynd ar drywydd hynny gyda rhywfaint o egni.

One of the family units most vulnerable to poverty is that headed by a woman, and women are more likely to live in poverty for a longer period of time and to have more recurrent spells of poverty, which obviously affects children in families where the mother is a single parent. So, I think you do have particular patterns of families where some additional help or support is needed. I commend the Welsh Government on its bold childcare offer, because I do think that this is one of the ways that we are going to actually tackle poverty, by providing the opportunity for women in particular, because they do suffer disproportionately, to have the opportunity of getting into the workforce. Obviously, when they get into the workforce, we then have to tackle all the issues that Mike Hedges has raised in his contribution about living wage and zero-hours contracts. But I think the fact that we are actually taking this step forward is a real commitment to eradicate child poverty, and one of the most crucial things that we can do. So, does he expect that, when we’ve done the pilot schemes and we’re actually implementing that policy, that this will directly help deal with poverty?

I just wanted to reiterate again the huge geographical inequalities there are about levels of poverty. I think you’ve only to look in Cardiff, our capital city. We’ve got the lowest levels of child poverty, and we’ve got the highest level of child poverty. It’s very difficult to think in a homogeneous whole about how you tackle these issues. My own constituency of Cardiff North has got one of the lowest levels of child poverty, yet there are areas where I know that there are individual families and individual children who are not fulfilling their potential as we would all want them to do. How we actually get to the nitty-gritty of how we deal with those issues on the ground I think is one of the huge challenges, but I think there is no doubt that there is the commitment here to end child poverty. But I think we’ve just got to—. We do have to remember and repeat that we don’t have all the levers. We probably don’t have the most important levers in order to end child poverty, but we must do what we can with what we’ve got. As I say, I commend the childcare offer as a major way of doing that.

Un o'r unedau teuluol sy’n fwyaf agored i dlodi yw’r un sy’n cael ei harwain gan fenyw, ac mae menywod yn fwy tebygol o fyw mewn tlodi am gyfnod hwy o amser a chael cyfnodau mwy rheolaidd o dlodi, sy’n amlwg yn effeithio ar blant mewn teuluoedd lle mae'r fam yn rhiant sengl. Felly, rwy’n credu bod gennych batrymau penodol o deuluoedd lle mae angen rhywfaint o help neu gefnogaeth ychwanegol. Cymeradwyaf Lywodraeth Cymru ar ei chynnig dewr o ran gofal plant, gan fy mod i o’r farn bod hon yn un o'r ffyrdd yr ydym mewn gwirionedd yn trechu tlodi, drwy roi cyfle i fenywod yn benodol, oherwydd maent yn dioddef yn anghymesur, cyfle i ymuno â’r gweithlu. Yn amlwg, pan fyddant yn ymuno â'r gweithlu, yna bydd yn rhaid i ni fynd i'r afael â'r holl faterion y mae Mike Hedges wedi’u codi yn ei gyfraniad ef am gyflog byw a chontractau dim oriau. Ond rwy'n credu bod y ffaith ein bod yn bwrw ymlaen â’r cam hwn yn ymrwymiad gwirioneddol i ddileu tlodi plant, ac yn un o'r pethau mwyaf hanfodol y gallwn ei wneud. Felly, a yw'n disgwyl, pan fyddwn wedi gwneud y cynlluniau peilot a phan fyddwn mewn gwirionedd yn gweithredu'r polisi hwnnw, y bydd hyn yn helpu yn uniongyrchol i ymdrin â thlodi?

Roeddwn eisiau sôn eto am yr anghydraddoldebau enfawr daearyddol o ran lefelau tlodi. Edrychwch ar Gaerdydd, ein prifddinas. Mae gennym y lefelau isaf o dlodi plant, ac mae gennym y lefel uchaf o dlodi plant. Mae'n anodd iawn meddwl yn unffurf sut i fynd i'r afael â'r materion hyn. Mae gan fy etholaeth i, sef Gogledd Caerdydd un o'r lefelau isaf o dlodi plant, ac eto ceir ardaloedd lle’r wyf yn gwybod bod teuluoedd unigol a phlant unigol nad ydynt yn cyflawni eu potensial fel y byddem i gyd yn dymuno iddynt ei wneud. Yn fy marn i, un o’r heriau mawr yw sut o ddifrif y gallwn fynd i fanylder ymdrin â'r materion hynny ar lawr gwlad. Yn sicr mae ymrwymiad yma i roi terfyn ar dlodi plant. Ond rwy'n credu bod yn rhaid i ni—. Mae’n rhaid i ni gofio ac ailadrodd nad yw’r holl ddulliau gennym. Yn ôl pob tebyg nid oes gennym y dulliau pwysicaf r mwyn dileu tlodi plant, ond rhaid inni wneud yr hyn a allwn gyda’r hyn sydd gennym. Fel y dywedais, rwy’n cymeradwyo'r cynnig gofal plant fel ffordd bwysig o wneud hynny.

I thank Julie Morgan for her contribution. I think the childcare pledge that she raises is, as I said earlier, the most ambitious and generous childcare pledge anywhere in the UK, which we aim to start delivering in the autumn of next year. I see the childcare pledge as a bit of a childcare plus agenda, really, because not only will we have an economic driver giving the opportunity for parents to go out to work and earn more good-quality jobs, I hope, but it will also give an opportunity for good-quality childcare. So, we get a double hit for the one policy that we have delivered. But the Member is right that whilst there are, in some places, some large areas of deprivation, which we know are on the Wales index of multiple deprivation, we do have families or streets that are outside of the postcode areas that we have our programmes sorted for, which we don’t reach out to. Sometimes they are equally as in need, and that’s why I’m hoping, with the programmes for the future, that we can look at specific needs of individuals as opposed to a postcode event in terms of some of the areas. Indeed, some of the areas that we do know have issues with deprivation, not all of those people who live in those areas need the additional support either. So, there's no easy fix to this, but I've asked my team to look very carefully at individuals, wherever they live. If a person is in need, if a family is in need, then we should look at a way of integrating an approach in which we can get underneath that family and wrap around them to make sure that we give them support for the future.

Diolch i Julie Morgan am ei chyfraniad. Rwy'n meddwl bod yr addewid gofal plant y mae hi’n ei godi, fel y dywedais yn gynharach, yn un o’r addewidion gofal plant mwyaf uchelgeisiol a hael yn unrhyw le yn y DU, a’r nod yw dechrau ei gyflwyno yn yr hydref y flwyddyn nesaf. Rwy'n gweld yr addewid gofal plant fel rhywfaint o agenda gofal plant ychwanegol, mewn gwirionedd. Nid yn unig y bydd gennym sbardun economaidd sy’n rhoi’r cyfle i rieni i fynd allan i weithio a mwy o swyddi o ansawdd da, rwy’n gobeithio, ond bydd hefyd yn gyfle am ofal plant o ansawdd da. Felly, rydym yn cael ergyd ddwbl ar gyfer yr un polisi yr ydym wedi'i gyflawni. Ond mae'r Aelod yn iawn, er bod rhai ardaloedd mawr o amddifadedd mewn rhai mannau, yr ydym yn gwybod eu bod ar fynegai amddifadedd lluosog Cymru, mae gennym deuluoedd neu strydoedd sydd y tu allan i'r ardaloedd cod post y mae ein rhaglenni wedi’u trefnu ar eu cyfer, ac nid ydym yn estyn allan atynt. Weithiau maen nhw hefyd mewn angen i’r un graddau, a dyna pam rwy'n gobeithio, yn achos rhaglenni’r dyfodol, y gallwn edrych ar anghenion penodol yr unigolion yn hytrach nag ar ardaloedd cod post. Yn wir, yn rhai o'r ardaloedd y gwyddom sydd â phroblemau amddifadedd, nid yw pawb sy'n byw yno ag angen cymorth ychwanegol arnynt chwaith. Felly, does dim ateb hawdd i hyn. Ond rwyf wedi gofyn i fy nhîm edrych yn ofalus iawn ar unigolion, ble bynnag y maent yn byw. Os yw unigolyn mewn angen, os yw teulu mewn angen, yna dylem edrych am ffordd o integreiddio dull lle gallwn fod yn gefn i’r teulu hwnnw a’i gofleidio i wneud yn siŵr ein bod yn rhoi cymorth iddo yn y dyfodol.

Thank you, Cabinet Secretary, for your statement and particularly for your emphasis on partnership, which I hope, of course, includes partnership with citizens themselves. Just a couple of questions—the first is: I wondered if there'd been any movement on an issue that I've raised before, which is about public services taking on a due regard for the United Nations Convention on the Rights of the Child. I think, myself, that should be a duty rather than an option, and I think it will actually help you in what you're hoping to do, as articulated in the statement that you've given today. Certainly, one of the strongest weapons in anyone's armoury against poverty is advocacy, particularly self-advocacy, wherever that’s possible. And I think that, with article 12 in mind, it would be a good idea to raise our young people with the ability to make their case where it matters, rather than just confining themselves to social media in so many cases.

You did mention the future generations Act in your statement, but you didn't make any specific reference to the Welsh language, and bearing in mind that this is now mainstreamed, or supposed to be mainstreamed, throughout Government policy, I think it would have been a good opportunity to reinforce that, because, realistically, there are still certain sections of our society who look at the Welsh language as a bit of an add-on, a bit of a nuisance, particularly when they have major social considerations to take into account. But I think, if we're looking at raising everyone’s or anyone's economic prospects by improving their skills, then we're doing our poorer children a disservice if we allow them to continue to accept that old-fashioned message, rather than looking at Welsh language as a way of improving their own economic prospects, with Welsh language skills just being part of what may help them, along with other skills—obviously, I'm not saying this is the answer to everything. Thank you very much.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad ac yn arbennig am eich pwyslais ar bartneriaeth, yr wyf yn gobeithio, wrth gwrs, sy’n cynnwys partneriaeth gyda’r dinasyddion eu hunain. Dim ond un neu ddau o gwestiynau—y cyntaf yw hwn: tybed a fu unrhyw symudiad ar fater yr wyf wedi’i godi o'r blaen, sef y gwasanaethau cyhoeddus yn rhoi sylw dyledus i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. Yn fy marn i fy hun, dylai hynny fod yn ddyletswydd yn hytrach nag yn opsiwn, ac rwy’n credu y bydd yn eich helpu chi o ddifrif yn yr hyn yr ydych yn gobeithio ei wneud, fel y nodir yn y datganiad a wnaethoch heddiw. Yn sicr, un o'r arfau cryfaf mewn arfogaeth yn erbyn tlodi yw eiriolaeth, yn enwedig hunan-eiriolaeth, lle bynnag y bo hynny'n bosibl. A chredaf y byddai, gydag erthygl 12 mewn golwg, yn syniad da magu ein pobl ifanc gyda'r gallu i ddadlau eu hachos lle mae'n cyfri, yn hytrach na chyfyngu eu hunain i gyfryngau cymdeithasol mewn cymaint o achosion.

Soniasoch am Ddeddf cenedlaethau'r dyfodol yn eich datganiad, ond ni wnaethoch unrhyw gyfeiriad penodol at yr iaith Gymraeg, ac o gofio bod hon bellach yn cael ei phrif ffrydio, neu i fod i gael ei phrif ffrydio, drwy gydol polisi'r Llywodraeth, rwy’n credu y byddai wedi bod yn gyfle da i atgyfnerthu hynny. Yn realistig, mae rhai rhannau o'n cymdeithas sy'n dal i ystyried yr iaith Gymraeg fel rhywfaint o ychwanegyn, yn dipyn o niwsans, yn enwedig pan fydd ganddynt ystyriaethau cymdeithasol mawr i’w hystyried. Ond rwy'n credu, os ydym yn edrych ar godi rhagolygon economaidd pawb neu unrhyw un drwy wella eu sgiliau, yna rydym yn gwneud anghymwynas â’n plant tlotach os ydym yn caniatáu iddynt barhau i dderbyn y neges hen ffasiwn honno, yn hytrach nag edrych ar yr iaith Gymraeg fel ffordd o wella eu rhagolygon economaidd eu hunain, gyda sgiliau iaith Gymraeg ddim ond yn rhan o'r hyn a allai eu helpu, ynghyd â sgiliau eraill—yn amlwg, nid wyf yn dweud mai dyma’r ateb i bopeth. Diolch yn fawr iawn.

I thank the Member for her contribution, and, yes, she has raised the issue of the rights of the child and public bodies, particularly local authorities. I'll give that some further thought again, actually. I have had a conversation with the children's commissioner in the past around this, and I will give that some further exploration about what that may or may not mean.

I think the issue of advocacy is a really important one about people engaging and the ability to be able to listen to people's real experiences. Part of my policy agenda now is making sure that we have real-life experiences coming back, feeding back, into the system. So, we've got people that are sitting on the domestic violence advisory group—I've got survivors within there. I'm looking at the looked-after children element of this and making sure that we've got looked-after children actually on the advisory board as well. I think I’ve said to Members in the past that we wouldn't think twice about financing a commission of £20,000, £30,000, for an external body to do a review for us on a particular issue, but we never seem to think about actually getting some real-life experience in there and paying them about their experiences and bringing them to the forefront. So, I’m giving that serious consideration.

Can I say the Welsh language issue the Member raises is an important one? And Alun Davies is the lead Minister on this, and he doesn't let me forget that, or any other Ministers. Because of its absence, it doesn't mean that we don't consider this, but I'd also say that some of our poorer communities, people living in poverty, have many challenges in their lives. The Welsh language may be one of them, but, actually, when we look at the ones that have a long-term massive effect around the ACE profile of an individual, Welsh language may be supportive in that process, but we've got to fix all of these pieces as well. I think the Member is right to raise this issue, but, please, my apologies that it doesn't sit in the statement, but it's not one that's been forgotten either.

Diolch i'r Aelod am ei chyfraniad, ac ydy, mae hi wedi codi mater hawliau'r plentyn a chyrff cyhoeddus, yn enwedig awdurdodau lleol. Byddaf yn rhoi rhywfaint o ystyriaeth bellach i hynny eto, mewn gwirionedd. Rwyf wedi cael sgwrs gyda’r comisiynydd plant yn y gorffennol ynglŷn â hyn, a byddaf yn ymchwilio ymhellach i’r hyn y gall neu na all hynny ei olygu.

Rwy'n credu bod mater eiriolaeth yn un pwysig iawn am bobl yn ymgysylltu a'r gallu i wrando ar brofiadau gwirioneddol pobl. Bellach, rhan o’m hagenda bolisi yw gwneud yn siŵr ein bod yn cael profiadau bywyd gwirioneddol yn dod yn ôl, yn rhoi adborth, i mewn i'r system. Felly, mae gennym bobl sydd yn eistedd ar y grŵp ymgynghorol trais yn y cartref—mae gennyf oroeswyr yno. Rwy'n edrych ar yr elfen plant sy’n derbyn gofal o hyn ac yn gwneud yn siŵr bod gennym blant sy'n derbyn gofal mewn gwirionedd ar y bwrdd cynghori hefyd. Rwy’n credu fy mod i wedi dweud wrth Aelodau yn y gorffennol na fyddem yn meddwl ddwywaith am ariannu comisiwn o £20,000, £30,000, i gorff allanol wneud adolygiad i ni ar fater penodol, ond nid ymddengys ein bod yn meddwl am gael rhywfaint o brofiad bywyd gwirioneddol i mewn yno a’u talu am eu profiadau a'u dwyn i’r rheng flaen. Felly, rwy’n rhoi ystyriaeth i hynny o ddifrif.

A gaf i ddweud bod y mater am yr iaith Gymraeg y mae’r Aelod yn ei godi yn un pwysig? Ac Alun Davies yw'r Gweinidog sy'n arwain ar hyn, ac nid yw'n gadael i mi anghofio hynny, nac unrhyw Weinidog eraill. Oherwydd absenoldeb y mater o’r datganiad, nid yw'n golygu nad ydym yn ystyried hyn, ond byddwn i hefyd yn dweud bod gan rai o'n cymunedau tlotaf, pobl sy'n byw mewn tlodi, lawer o heriau yn eu bywydau. Efallai bod y Gymraeg yn un o’r heriau hyn ond, mewn gwirionedd, pan edrychwn ar y rhai sy'n cael effaith enfawr yn y tymor hir o ran proffil ACE unigolyn, a gall yr iaith Gymraeg fod yn gefnogol yn y broses honno, ond mae'n rhaid i ni drwsio’r holl ddarnau hyn hefyd. Rwy'n credu bod yr Aelod yn iawn i godi'r mater hwn, ond, os gwelwch yn dda, rwy’n ymddiheuro nad yw wedi’i gynnwys yn y datganiad, ond nid yw'n un sydd wedi ei anghofio chwaith.

May I join other Members in welcoming this statement today and the focus that it brings to child poverty and reducing child poverty? Could I begin, Cabinet Secretary, by thanking you for the attendance of your staff at a recent meeting in a community centre in Newport East to discuss the future of Communities First and tackling poverty programmes, which was very useful? Two matters that came out of that event, I think, were the importance of that particular centre to empowerment of the local community, and also to the resilience of the local community, and I know these are matters that you are considering very carefully in terms of tackling child poverty and the general way forward. I know that those community centres are delivering on tackling child poverty by working with parents and children in that local area, and I know that’s the case elsewhere. So I’m sure you would want to assure myself and others that you’ll be carefully considering those advantages of community centres in deciding on the way forward with Communities First.

Also, Cabinet Secretary, I wonder if you could say a little bit about community-focused schools, because I also believe they’re very important in terms of working with parents and local communities around child poverty issues and general quality of life for children. I believe that our school buildings are not always utilised as well as they should be. Many of them are still locked away at weekends, during the school holidays and during the evenings. Given that resource is scarce, it doesn’t seem to be a very good use of those existing buildings.

On the early years, I wonder if you might say a little bit about Flying Start, which I think is working well, but perhaps could be widened in terms of those accessing it to work better still. It’s obviously very important to tackling child poverty. I believe it’s very important to early language acquisition, which is crucial for life chances. And obviously, I know you want to drive up the quality of the early years workforce, and perhaps have more university graduate involvement in Flying Start settings would assist with that, and also, perhaps, co-location, which I believe is useful in widening the access to Flying Start—co-location with midwifery services, for example.

Finally, Cabinet Secretary, I wonder if you could say a little bit about ending the defence of reasonable chastisement. There was a very interesting event that Julie Morgan hosted in the Assembly today where we heard very positively of the experience elsewhere, including Ireland, and how positive that is in terms of empowering parents with positive parenting techniques, understanding the children’s rights agenda and bringing those to the fore in terms of tackling children’s issues. If you could say a little bit about the timescale for ending that defence of reasonable chastisement, I think that would be very useful.

A gaf i ymuno ag Aelodau eraill wrth groesawu'r datganiad hwn heddiw a'r pwyslais a ddaw yn ei sgil ar dlodi plant a lleihau tlodi plant? A gaf i ddechrau, Ysgrifennydd y Cabinet, drwy ddiolch ichi am bresenoldeb eich staff mewn cyfarfod diweddar mewn canolfan gymunedol yn Nwyrain Casnewydd i drafod dyfodol Cymunedau yn Gyntaf a rhaglenni trechu tlodi, a oedd yn ddefnyddiol iawn? Dau fater a ddaeth i’r amlwg o’r digwyddiad hwnnw, rwy’n credu, oedd pwysigrwydd y ganolfan arbennig honno i rymuso'r gymuned leol, a chydnerthedd y gymuned leol hefyd. Rwy'n gwybod bod y rhain yn faterion yr ydych yn eu hystyried yn ofalus iawn o ran mynd i'r afael â thlodi plant a’r ffordd gyffredinol ymlaen. Gwn fod y canolfannau cymunedol hynny'n cyflawni o ran mynd i'r afael â thlodi plant drwy weithio gyda rhieni a phlant yn yr ardal leol, a gwn fod hynny'n wir mewn mannau eraill. Felly rwy'n siŵr y byddech eisiau sicrhau i ac eraill y byddwch yn ystyried yn ofalus y manteision hynny a ddaw o ganolfannau cymunedol wrth benderfynu ar y ffordd ymlaen gyda Chymunedau yn Gyntaf.

Hefyd, Ysgrifennydd y Cabinet, tybed a fyddech yn barod i ddweud ychydig am ysgolion bro. Rwyf i hefyd yn credu eu bod yn bwysig iawn o ran gweithio gyda rhieni a chymunedau lleol ynghylch materion tlodi plant ac ansawdd bywyd yn gyffredinol i blant. Rwy’n credu nad yw ein hadeiladau ysgol yn cael eu defnyddio cystal ag y dylent bob amser. Mae llawer ohonynt yn dal dan glo ar benwythnosau, yn ystod gwyliau'r ysgol a fin nos. O gofio bod adnoddau’n brin, nid yw'n ymddangos i fod yn ddefnydd da iawn o'r adeiladau hynny sydd eisoes yn bodoli.

O ran y blynyddoedd cynnar, tybed a fyddech yn barod i ddweud ychydig am Dechrau'n Deg, yr wyf yn meddwl sy’n gweithio'n dda, ond efallai y gellid ei ehangu o ran y rhai sy'n cael mynediad ato i weithio eto’n well. Mae'n amlwg yn bwysig iawn o ran mynd i'r afael â thlodi plant. Rwy'n credu ei fod yn bwysig iawn i gaffael iaith yn gynnar, sy'n hanfodol ar gyfer cyfleoedd bywyd. Ac yn amlwg, rwy’n gwybod eich bod am wella ansawdd gweithlu’r blynyddoedd cynnar, ac efallai y byddai cael mwy o gyfranogiad gan raddedigion prifysgol mewn lleoliadau Dechrau'n Deg yn cynorthwyo gyda hynny, a hefyd, efallai, gyd-leoli, yr wyf i o’r farn sy’n ddefnyddiol o ran lledu'r mynediad i Dechrau'n Deg—cyd-leoli gyda gwasanaethau bydwreigiaeth, er enghraifft.

Yn olaf, Ysgrifennydd y Cabinet, tybed a fyddech yn barod i ddweud ychydig am roi terfyn ar yr amddiffyniad o gosb resymol. Cafwyd digwyddiad diddorol iawn a gynhaliwyd gan Julie Morgan yn y Cynulliad heddiw lle clywsom yn gadarnhaol iawn am y profiad mewn mannau eraill, gan gynnwys Iwerddon, a pha mor bositif yw hynny o ran grymuso rhieni â thechnegau rhianta cadarnhaol, deall yr agenda hawliau plant a dod â’r rheini i'r amlwg o ran mynd i'r afael â materion plant. Pe gallech ddweud ychydig am yr amserlen ar gyfer rhoi diwedd ar yr amddiffyniad o gosb resymol, credaf y byddai hynny'n ddefnyddiol iawn.

I thank John Griffiths for his contribution and, again, I have had a full report back from my team in regard to the meeting that he mentioned on Friday. I’m grateful for his feedback and that it was of use to him and his colleagues.

I think the Member’s right to raise the issue around empowerment and resilience. I use those terms a lot because I think that’s what communities are about. How we get there is another interesting one, because financially challenged organisations—ourselves as Government and local authorities—we have to forge a new way of doing business and taking some responsibility. Whereas Communities First, I understand, in your particular area was a funder of community centres, in other areas that wasn’t the case. So, there probably are ways of getting through this, but we need to have a longer-term discussion about what that may or may not mean. I haven’t made the decision, as the Member is aware, on Communities First, but I don’t think it’s unhealthy to have those discussions about making sure that long-term sustainability of organisations is at the forefront of all our discussions as we move forward.

Community-focused schools—I’m really encouraged by the Member’s enthusiasm about this. I agree with him. I think there’s a great opportunity there for a community focus for building beyond what education is, with a much more holistic look to what we can deliver in our communities. I did a visit in Ely about two weeks ago, and it was a fantastic opportunity—there was a great school there, doing so much more than just education. This was doing a great piece of work with families and children beyond what their normal remit would do. I’d say to all of my partners that you have to look beyond that now—beyond what is our normal day job—to look at what extra we can do. There are so many organisations already doing this. What we have to do is join them up, and make sure that all of these bodies come together. That’s why the principle of children’s zones is something that I’m excited about, about bringing these experts in around an individual to know what they may or may not need for the future.

I made a commitment last week—indeed, it was in Newport, actually—in the Flying Start and Families First joint conference, where I committed to taking both those programmes forward with finance, because I think they are critical to shaping the way our environment works. How we integrate them with the early years is going to be an interesting discussion, but I think it’s a must.

The final point—I’m very conscious of the time—is the issue of ending the defence of reasonable chastisement. There’s a suite of tools around that too. Positive parenting is something that we’re starting to push out very hard and, by the way, we’ll be legislating too. I cannot give the Member the date of when we’re going to introduce that, but I will write to him when I’ve got the detail.

Diolch i John Griffiths am ei gyfraniad ac, unwaith eto, rwyf wedi cael adroddiad llawn yn ôl gan fy nhîm mewn cysylltiad â'r cyfarfod y soniodd amdano ddydd Gwener. Rwy'n ddiolchgar am ei adborth a'i fod o ddefnydd iddo ef a'i gydweithwyr.

Rwy’n credu bod yr Aelod yn iawn i godi'r mater ynghylch grymuso a chydnerthedd. Rwy'n defnyddio’r termau hynny’n aml oherwydd credaf fod y cymunedau’n ymwneud â hynny. Mae sut rydym yn cyrraedd yno yn fater diddorol arall, oherwydd bod sefydliadau sy’n cael eu herio yn ariannol—ni ein hunain fel Llywodraeth ac awdurdodau lleol—mae'n rhaid i ni greu ffordd newydd o wneud busnes a chymryd rhywfaint o gyfrifoldeb. Er bod Cymunedau yn Gyntaf, rwy’n deall, yn eich ardal benodol chi, yn darparu cyllid i ganolfannau cymunedol, mewn ardaloedd eraill nid oedd hynny’n wir. Felly, mae’n debyg fod ffyrdd o fynd trwy hyn, ond mae angen inni gael trafodaeth tymor hwy am yr hyn y gall neu na all hyn ei olygu. Nid wyf wedi gwneud y penderfyniad, fel y mae’r Aelod yn ymwybodol ohono, ar Gymunedau yn Gyntaf. Ond nid wyf yn credu ei fod yn beth gwael cynnal y trafodaethau hynny sy’n ymwneud â sicrhau bod cynaliadwyedd hirdymor sefydliadau ar flaen y gad yn ein holl drafodaethau wrth i ni symud ymlaen.

Ysgolion cymunedol—rwy’n cael fy nghalonogi mewn gwirionedd gan frwdfrydedd yr Aelod am hyn. Rwy’n cytuno ag ef. Rwy'n credu bod cyfle gwych yno i roi pwyslais cymunedol ar adeiladu y tu hwnt i beth yw addysg, gyda golwg llawer mwy cyfannol at yr hyn y gallwn ei gyflawni yn ein cymunedau. Es i am dro i Drelái rhyw bythefnos yn ôl, ac roedd yn gyfle ardderchog—roedd ysgol wych yno, yn cyflawni cymaint mwy na dim ond addysg. Roedd hon yn gwneud llawer iawn o waith gyda theuluoedd a phlant y tu hwnt i'r hyn y byddai eu cylch gwaith arferol yn ei wneud. Byddwn i'n dweud wrth fy holl bartneriaid bod yn rhaid iddynt edrych y tu hwnt i hynny nawr—y tu hwnt i'n gwaith bob dydd—i edrych ar beth y gallwn ei wneud yn ychwanegol. Mae cymaint o sefydliadau sydd eisoes yn gwneud hyn. Yr hyn y mae’n rhaid i ni ei wneud yw eu cyfuno, a gwneud yn siŵr bod pob un o'r cyrff hyn yn dod ynghyd. Dyna pam fod yr egwyddor o barthau plant yn rhywbeth yr wyf i'n teimlo’n llawn cyffro yn ei gylch, sef dod â’r arbenigwyr hyn i mewn o gwmpas unigolyn i wybod beth y gallant neu na allant fod ei angen ar gyfer y dyfodol.

Ymrwymais yr wythnos diwethaf—yn wir, yng Nghasnewydd, mewn gwirionedd—yng nghynhadledd ar y cyd Dechrau'n Deg a Theuluoedd yn Gyntaf, ymrwymais i ddatblygu’r ddwy raglen hynny ymhellach drwy roi cyllid iddynt, oherwydd credaf eu bod yn hanfodol o ran siapio'r ffordd y mae ein hamgylchedd yn gweithio. Mae sut yr ydym yn eu hintegreiddio â'r blynyddoedd cynnar yn mynd i fod yn drafodaeth ddiddorol, ond rwy'n credu bod hyn yn hanfodol.

Y pwynt terfynol—rwy’n ymwybodol iawn o'r amser—yw’r mater o roi terfyn ar yr amddiffyniad o gosb resymol. Mae cyfres o ddulliau’n ymwneud â hynny hefyd. Mae rhianta cadarnhaol yn rhywbeth yr ydym yn dechrau ei wthio allan yn galed iawn a, gyda llaw, byddwn yn deddfu hefyd. Ni allaf roi dyddiad cyflwyno hynny i’r Aelod, ond byddaf yn ysgrifennu ato pan fydd gennyf y manylion.

7. 6. Datganiad: Codau Cyfraith Cymru
7. 6. Statement: Codes of Welsh Law

Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol ar godau cyfraith Cymru. Rwy’n galw ar y Cwnsler Cyffredinol i wneud ei ddatganiad—Mick Antoniw.

The next item on the agenda is the statement by the Counsel General on the codes of Welsh law and I call on the Counsel General to make his statement—Mick Antoniw.

Thank you, Presiding Officer. As a young legislature with relatively new powers to legislate, we in the National Assembly for Wales have a unique opportunity to bring order to the laws that we have inherited and to take a different approach to making new laws. This approach would put the citizen—the ultimate users of legislation—first, by ensuring our laws are clear, accessible and well kept. As Aristotle said,

‘Law is order, and good law is good order.’

Our opportunity is to lead the way in the United Kingdom by starting on a path of consolidation and codification of our law. Codes of Welsh law could underpin our legal jurisdiction and more generally form part of the foundations of our nation. Concerns have been raised for many years about the complexity of the law in the United Kingdom and the disorganised state of our vast and sprawling statute book. The problems are particularly acute in relation to Wales as our laws do not generally reflect our political and constitutional position within the UK. Although the position is changing rapidly, there are relatively few laws that only apply to Wales. Rather, most still apply to Wales and to England or to Great Britain or to the UK as a whole.

Some of the complexity derives from the fact that there is no formal body of Welsh law. We cannot speak of Welsh law, only of the laws of England and Wales—known by most, as it has to be said, as English law. The absence of a Welsh legal jurisdiction is part of the reason why the legal landscape is a confusing mishmash, impenetrable to most. Making Welsh laws within that context, which is of course our role as legislators, is more difficult than it should be. Perhaps the Wales Bill’s biggest flaw is that it offers no solution to this problem, a problem that we in this legislature cannot address alone.

Much of the complexity, however, derives more simply from the proliferation of laws that has developed over the recent decades in the United Kingdom. The statute book is made up of nearly 5,000 Acts and more than 80,000 statutory instruments, many of which are decades or even centuries old. Taking as an example the law of education, there are nearly 30 Acts of Parliament and Measures and Acts of the Assembly, as well as several hundred statutory instruments that have effect in Wales on that subject alone. The law is therefore difficult for lawyers to navigate, let alone the lay citizen.

The Constitutional and Legislative Affairs Committee has called upon the Welsh Government to consolidate the law within devolved areas, as has the Lord Chief Justice. In June, the Law Commission published its report ‘Form and Accessibility of the Law Applicable in Wales’ following a two-year project initiated by the Welsh Government. This involved considerable consultation with Welsh civic society and beyond. The Law Commission has recommended that a sustained, long-term programme of consolidation of Welsh law be developed, concluding that this would deliver clear societal and economic benefits. In their view, a process of consolidation followed by a form of codification is necessary in order to ensure that our laws are accessible. This process would also lead to our laws becoming fully bilingual, which in turn would help to further develop the Welsh language as a language of the law. Fundamentally, also, this would in future make our work in developing new laws and in scrutinising them considerably more straightforward and efficient.

Codifying our laws is something that has never been done before in the UK and I can only speculate as to why this is the case, but I suspect it is because of the size and cost of the task, and perhaps because of a lack of political will due to other more high-profile options taking priority. So, making this a priority is perhaps more difficult than ever, given the reductions in budgets that we face. But it could be said that bringing order to the law would be more than worthwhile, given the social benefits it would bring to the people of Wales, whose access to justice is more constrained than ever before in the light of cuts to legal aid and the closure of courts. There would also be efficiency gains across all sectors, bringing financial benefits to the economy and more clarity to our highly complex system of government. These are also issues that should be of concern to us as a responsible and maturing legislature.

The status quo, I would say, is becoming increasingly untenable. I believe we have little choice but to embark on what will be a lengthy and difficult path to remedy what we have inherited, and to develop more orderly systems of law making and publishing in the future. But I have no illusions about the complexity and the size of the task, and the length of the path. I’m also very conscious that we live in uncertain times and are likely to face other exceptional constitutional challenges in the coming months and years.

The result of the referendum on the United Kingdom’s membership of the European Union occurred after the development of the Law Commission’s recommendations, and the influence of European law on our constitutional arrangements was not directly considered. The likely need over the coming years to restate or replace European law is, however, connected to the issue of consolidating the law. European law adds to the complexity of the statute book, and there is clearly an overlap between our aspiration to codify the law and what may become an unavoidable need to restate European law in the domestic context. However, it is not yet clear what will emerge from the UK’s impending exit from the European Union, nor is it clear, from a Welsh Government perspective, what resource implications it will bring for those officials involved in developing legislation. The same scarce resources that could be deployed to consolidate the law may be required for other purposes.

But these difficulties should not preclude us from at least starting on the path. In the words of the Chinese philosopher Lao Tzu, a journey of 1,000 miles begins with one small step. So, we may make swift progress on parts of the journey, but I know that we will need to tread cautiously and we will no doubt be slowed along the way. So, my proposal, therefore, is that we instigate a project of consolidation, codification and better publication of the law as a pilot, to be evaluated towards the next year, and I hope that the pilot will be the beginning of a long-term process that will lead to codes in most areas of law that affect the citizens of Wales. So, during this pilot we will start the crucial task of consolidating our vast swathes of existing law in the devolved areas. We will also evaluate the numerous and more detailed recommendations made by the Law Commission, such as the creation of a dedicated legislative code office and the development of a formal programme of consolidation and codification.

Before embarking on a novel process that would require significant resource over many years, I am also anxious to ensure that sufficient benefits would accrue. Although difficult to quantify, I believe it would be prudent to evaluate the benefit of consolidating and codifying laws and publishing them on Cyfraith Cymru, the Law Wales website, in a small number of areas before proceeding further. Similarly, we will need to evaluate the demands that consolidating the law will put on scarce resources, in particular in light of other tasks that are likely to take priority.

So, as part of this process, it is also vital to ensure that we, collectively, as an Assembly, are fully supportive of this initiative, both in principle and, more specifically, in consolidating the law in particular areas that contain provisions, for example, that might be considered politically controversial. To get to the end of our journey, we must work together. So, unless the political will exists to facilitate consolidation by adopting suitable procedures, the initiative will not succeed. I have written to the Llywydd and I hope to consult widely with colleagues and representatives of the Assembly in the hope that we can collaborate.

To conclude, I believe that we have a responsibility to deal with a problem that is not of our making, but we have also an opportunity to lead the way. Events will intervene, and progress may be at times slow, but I propose that we begin the process of consolidating Welsh law and start on a path to developing codes of Welsh law.

Diolch i chi, Lywydd. Fel deddfwrfa ifanc gyda phwerau cymharol newydd i ddeddfu, mae gennym ni yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru gyfle unigryw i ddod â threfn i’r deddfau yr ydym wedi'u hetifeddu ac i ddefnyddio dull gwahanol o wneud deddfau newydd. Byddai'r dull hwn yn rhoi’r dinesydd—defnyddwyr deddfwriaeth yn y pen draw—yn gyntaf, drwy sicrhau bod ein cyfreithiau yn glir, yn hygyrch ac wedi’u cadw yn dda. Fel y dywedodd Aristotle,

mae cyfraith yn drefn, ac mae cyfraith dda yn drefn dda.

Ein cyfle yw arwain y ffordd yn y Deyrnas Unedig drwy ddechrau ar lwybr o gyfuno a chodeiddio ein cyfraith. Gallai codau cyfraith Cymru fod yn sail i'n hawdurdodaeth gyfreithiol ac yn fwy cyffredinol ffurfio rhan o sylfeini ein cenedl. Mae pryderon wedi'u codi am nifer o flynyddoedd am gymhlethdod y gyfraith yn y Deyrnas Unedig a chyflwr anhrefnus ein llyfr statud helaeth a gwasgarog. Mae'r problemau yn arbennig o ddwys o ran Cymru gan nad yw ein cyfreithiau yn gyffredinol yn adlewyrchu ein safbwynt gwleidyddol a chyfansoddiadol o fewn y DU. Er bod y sefyllfa yn newid yn gyflym, mae’r cyfreithiau sy'n berthnasol i Gymru yn unig yn gymharol brin. Yn hytrach, mae'r rhan fwyaf yn dal yn berthnasol i Gymru ac i Loegr, neu i Brydain Fawr neu i'r DU yn ei chyfanrwydd.

Mae rhywfaint o'r cymhlethdod yn deillio o'r ffaith nad oes unrhyw gorff ffurfiol o gyfraith Cymru. Nid ydym yn gallu sôn am gyfraith Cymru, dim ond cyfraith Cymru a Lloegr—a adnabyddir gan y rhan fwyaf, fel y mae’n rhaid ei ddweud, fel cyfraith Lloegr. Mae absenoldeb awdurdodaeth gyfreithiol i Gymru yn rhan o'r rheswm pam mae’r sefyllfa gyfreithiol yn gybolfa ddryslyd, anhreiddiadwy i'r rhan fwyaf o bobl. Mae gwneud deddfau Cymru o fewn y cyd-destun hwnnw, a dyna wrth gwrs yw ein swyddogaeth ni fel deddfwyr, yn fwy anodd nag y dylai fod. Efallai mai diffyg mwyaf Bil Cymru yw nad yw’n cynnig unrhyw ateb i'r broblem hon, problem na allwn ni yn y ddeddfwrfa hon fynd i'r afael â hi ar ein pennau ein hunain.

Mae llawer o'r cymhlethdod, fodd bynnag, yn deillio yn fwy syml o’r cynnydd yn nifer y deddfau sydd wedi datblygu dros y degawdau diwethaf yn y Deyrnas Unedig. Mae'r llyfr statud yn cynnwys bron i 5,000 o Ddeddfau a mwy na 80,000 o offerynnau statudol, llawer ohonynt yn ddegawdau neu hyd yn oed yn ganrifoedd oed. Gan gymryd cyfraith addysg fel enghraifft, ceir bron i 30 o Ddeddfau Seneddol a Mesurau a Deddfau'r Cynulliad, yn ogystal â rhai cannoedd o offerynnau statudol sy'n cael effaith yng Nghymru ar y pwnc hwnnw yn unig. Mae'r gyfraith felly yn anodd i gyfreithwyr ei llywio, heb sôn am y dinesydd lleyg.

Mae'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol wedi galw ar Lywodraeth Cymru i gyfuno’r gyfraith mewn meysydd datganoledig, fel y mae’r Arglwydd Brif Ustus wedi ei wneud hefyd. Ym mis Mehefin, cyhoeddodd Comisiwn y Gyfraith ei adroddiad 'Ffurf a Hygyrchedd y Gyfraith sy’n Gymwys yng Nghymru' yn dilyn prosiect dwy flynedd a gychwynnwyd gan Lywodraeth Cymru. Roedd hwn yn golygu cryn ymgynghoriad â chymdeithas ddinesig Cymru a thu hwnt. Mae Comisiwn y Gyfraith wedi argymell bod rhaglen barhaus, hirdymor o gyfuno cyfraith Cymru yn cael ei datblygu, gan ddod i'r casgliad y byddai hyn yn cyflwyno manteision cymdeithasol ac economaidd clir. Yn eu barn hwy, mae proses o gyfuno a ffurf o godeiddio wedyn yn angenrheidiol er mwyn sicrhau bod ein cyfreithiau yn hygyrch. Byddai'r broses hon hefyd yn arwain at weld ein cyfreithiau yn dod yn gwbl ddwyieithog, a fyddai yn ei dro yn helpu i ddatblygu'r Gymraeg ymhellach fel iaith y gyfraith. Yn sylfaenol, hefyd, byddai hyn yn y dyfodol yn gwneud ein gwaith mewn datblygu deddfau newydd ac wrth graffu arnynt gryn dipyn yn symlach a mwy effeithlon.

Mae codeiddio ein cyfreithiau yn rhywbeth nad yw erioed wedi ei wneud o'r blaen yn y DU ac ni allaf ond dyfalu pam mae hynny’n wir, ond rwy’n amau ​​ei fod oherwydd maint a chost y dasg, ac efallai oherwydd diffyg ewyllys gwleidyddol oherwydd bod dewisiadau proffil uwch eraill yn cymryd blaenoriaeth. Felly, mae gwneud hyn yn flaenoriaeth efallai'n fwy anodd nag erioed, o gofio’r gostyngiadau mewn cyllidebau sy'n ein hwynebu. Ond gellid dweud y byddai dod â threfn i'r gyfraith yn fwy na gwerth chweil, o gofio’r manteision cymdeithasol y byddai'n eu rhoi i bobl Cymru, y mae eu mynediad at gyfiawnder yn fwy cyfyngedig nag erioed o'r blaen yng ngoleuni toriadau i gymorth cyfreithiol a chau llysoedd. Byddai hefyd enillion effeithlonrwydd ar draws pob sector, gan ddod â manteision ariannol i'r economi a mwy o eglurder i'n system gymhleth iawn o lywodraethu. Mae'r rhain hefyd yn faterion a ddylai fod yn destun pryder i ni fel deddfwrfa gyfrifol sy’n aeddfedu.

Mae'r sefyllfa bresennol, yn fy marn i, yn dod yn fwyfwy anghynaladwy. Nid wyf yn credu bod gennym fawr o ddewis heblaw cychwyn ar yr hyn a fydd yn llwybr hir ac anodd i ddatrys yr hyn yr ydym wedi ei etifeddu, ac i ddatblygu systemau mwy trefnus o wneud a chyhoeddi’r gyfraith yn y dyfodol. Ond nid oes gennyf unrhyw amheuaeth ynghylch cymhlethdod a maint y dasg, a hyd y llwybr. Rwyf hefyd yn ymwybodol iawn ein bod yn byw mewn cyfnod ansicr ac yn debygol o wynebu heriau cyfansoddiadol eithriadol eraill yn y misoedd a'r blynyddoedd i ddod.

Digwyddodd canlyniad y refferendwm ar aelodaeth y Deyrnas Unedig o'r Undeb Ewropeaidd ar ôl datblygiad argymhellion Comisiwn y Gyfraith, ac ni ystyriwyd dylanwad cyfraith Ewrop ar ein trefniadau cyfansoddiadol yn uniongyrchol. Mae’r angen tebygol dros y blynyddoedd nesaf i ailddatgan neu ddisodli cyfraith Ewrop, fodd bynnag, yn gysylltiedig â'r mater o gyfuno’r gyfraith. Mae cyfraith Ewrop yn ychwanegu at gymhlethdod y llyfr statud, ac mae'n amlwg bod gorgyffwrdd rhwng ein dyhead i godeiddio’r gyfraith a'r hyn a allai ddod yn angen na ellir ei osgoi i ailddatgan cyfraith Ewrop yn y cyd-destun domestig. Fodd bynnag, nid yw'n glir eto beth fydd yn deillio o'r tynnu allan sydd ar fin digwydd yn y DU o'r Undeb Ewropeaidd, ac nid yw'n glir, o safbwynt Llywodraeth Cymru, pa oblygiadau o ran adnoddau a ddaw i’r swyddogion hynny sy'n ymwneud â datblygu deddfwriaeth. Efallai y bydd angen yr un adnoddau prin y gellid eu defnyddio i gyfuno'r gyfraith at ddibenion eraill.

Ond ni ddylai’r anawsterau hyn ein hatal rhag cychwyn ar y llwybr o leiaf. Yng ngeiriau'r athronydd Tsieineaidd Lao Tzu, mae taith o 1,000 o filltiroedd yn dechrau gydag un cam bach. Felly, efallai y byddwn yn gwneud cynnydd cyflym ar rannau o'r daith, ond gwn y bydd angen i ni droedio'n ofalus a byddwn heb os yn cael ein harafu ar hyd y ffordd. Felly, fy nghynnig, felly, yw ein bod yn cychwyn prosiect o gyfuno, codeiddio a gwell cyhoeddi ar y gyfraith fel cynllun arbrofol, i gael ei werthuso tuag at y flwyddyn nesaf, ac rwy’n gobeithio y bydd y cynllun arbrofol yn ddechrau proses tymor hir a fydd yn arwain at godau yn y rhan fwyaf o feysydd y gyfraith sy'n effeithio ar ddinasyddion Cymru. Felly, yn ystod y cynllun arbrofol hwn, byddwn yn dechrau ar y dasg hanfodol o gyfuno ein rhannau helaeth o gyfraith bresennol yn y meysydd datganoledig. Byddwn hefyd yn gwerthuso’r argymhellion niferus a manylach a wnaed gan Gomisiwn y Gyfraith, megis creu swyddfa cod deddfwriaethol bwrpasol a datblygu rhaglen ffurfiol o gyfuno a chodeiddio.

Cyn cychwyn ar broses newydd a fyddai'n gofyn am adnoddau sylweddol dros flynyddoedd lawer, rwyf hefyd yn awyddus i sicrhau y byddai digon o fuddion yn cronni. Er y byddai’n anodd mesur, rwy’n credu y byddai'n ddoeth gwerthuso budd cyfuno a chodeiddio deddfau a’u cyhoeddi ar wefan Cyfraith Cymru, Law Wales, mewn nifer fach o feysydd cyn symud ymlaen ymhellach. Yn yr un modd, bydd angen i ni werthuso’r galwadau y bydd cyfuno’r gyfraith yn eu rhoi ar adnoddau prin, yn enwedig yng ngoleuni'r tasgau eraill sy'n debygol o gymryd blaenoriaeth.

Felly, yn rhan o'r broses hon, mae hefyd yn hanfodol i sicrhau ein bod ni, ar y cyd, fel Cynulliad, yn gwbl gefnogol i'r fenter hon, mewn egwyddor ac, yn fwy penodol, o ran cyfuno'r gyfraith mewn meysydd penodol sy'n cynnwys darpariaethau, er enghraifft, y gellid eu hystyried yn wleidyddol ddadleuol. I gyrraedd diwedd ein taith, mae’n rhaid i ni weithio gyda'n gilydd. Felly, oni bai bod yr ewyllys gwleidyddol yn bodoli i hwyluso cyfuno trwy fabwysiadu gweithdrefnau addas, ni fydd y fenter yn llwyddo. Rwyf wedi ysgrifennu at y Llywydd ac rwy’n gobeithio ymgynghori yn eang â chydweithwyr a chynrychiolwyr y Cynulliad yn y gobaith y gallwn gydweithio.

I gloi, rwy’n credu bod gennym gyfrifoldeb i ymdrin â phroblem na chafodd ei chreu gennym ni, ond mae gennym gyfle hefyd i arwain y ffordd. Bydd digwyddiadau yn ymyrryd, a gall y cynnydd fod yn araf ar adegau, ond rwy’n cynnig ein bod yn dechrau ar y broses o gyfuno cyfraith Cymru a chychwyn ar lwybr tuag at ddatblygu codau cyfraith Cymru.

A gaf i ddiolch i’r Cwnsler Cyffredinol am ei ddatganiad, croesawu’r bwriad a chefnogi yn frwd y bwriad i gydgrynhoi a chodeiddio cyfreithiau Cymru? Mae yna ddirfawr angen i symleiddio a’i gwneud hi’n haws i bobl allu deall a darllen un Ddeddf yn yr un lle ar yr un pryd, achos dyna beth yr ydym yn sôn amdano fe yn y bôn yn y fan hyn. Wrth gwrs, rŷm ni’n dyfynnu Aristotle fan hyn. Buaswn i hefyd yn mynd yn ôl i’n hanes ni fel Cymry a Deddfau Hywel Dda. Yn ôl yn y flwyddyn 962, wrth gwrs, roedd gennym ni Ddeddf Gymreig flaenorol—roedd gennym ni Ddeddfau Cymreig, yn naturiol, a oedd yn fwy syml, efallai, na’r rhai sydd wrthi heddiw. Nid wyf yn credu, efallai, fod Hywel Dda wedi meddwl am yr angen i gydgrynhoi a chodeiddio ei gyfreithiau bryd hynny, ond roedd yn arloesi yn y maes, a dyna Ddeddfau cyntaf yn y wlad yma a oedd yn gwneud rhywbeth i edrych ar ôl buddiannau menywod. Roedd Hywel Dda yn arloesi, a buaswn i’n licio meddwl ein bod ni hefyd yn gallu arloesi rŵan, fel yr ydych yn ei ddweud, fel Cynulliad ifanc iawn, yn y materion yma o greu deddfwriaeth.

Ar ddiwedd y dydd, mae’n bwysig cael unrhyw ddarn o Ddeddf y gallwn ni gyd ei ddarllen yn synhwyrol yn yr un lle o dan yr un clawr—dyna beth sydd ddim yn digwydd ar hyn o bryd, ac, wrth gwrs, mae angen gradd yn y Ddeddf i fynd i’r afael â hynny. Fel yr ydych wedi sôn eisoes, mewn lle pan nad yw pobl rŵan yn gallu fforddio cael cyfreithwyr, weithiau, ac yn rhedeg eu hachosion eu hunain, mae’n rhaid inni gael y gallu, neu mae’n rhaid inni gael y gallu cyffredinoli i allu darllen Deddfau heb yr angen i gael gradd yn y maes. Felly, rwy’n croesawu’n fawr y bwriad i’w gwneud hi’n haws i ymdrin â’r gyfraith ac i dacluso beth sydd gennym ni. Fel yr ydych wedi dweud eisoes, mae yna doreth o Ddeddfau ac maen nhw’n gallu cymryd drosodd adeiladau cyfan. Nid yw hynny’n mynd i helpu’r bwriad o allu dilyn unrhyw Ddeddf yn hawdd.

Mae yna gwpwl o gwestiynau, wrth gwrs. Rŷm ni yn creu Deddfau Cymraeg rŵan. Mae yna nifer o Ddeddfau ym maes addysg ac ym maes iechyd yng Nghymru sydd yn sylweddol wahanol rŵan ers datganoli. Wrth gwrs, nid ydyn nhw’n cwympo’n hawdd iawn i mewn i’r maes ‘England and Wales’ yma, fel yr ydych yn ei nodi, felly rŷm ni wedi bod yn creu Deddfau Cymreig, a nifer ohonyn nhw, ers datganoli, yn enwedig yn ddiweddar—nid jest ym meysydd addysg ac iechyd, ond arloesi gyda’r Ddeddf rhoi organau, er enghraifft, sef yr enghraifft gyntaf yn yr ynysoedd hyn. Felly, mae yna gyfle inni fod yn adeiladu ar hynny ac nid jest ein bod ni’n gallu arloesi yn y syniadau am Ddeddfau ond hefyd arloesi o ran sut yr ydym yn ymdrin â’r Deddfau hynny.

Wrth gwrs, mae gennym ni broblem—neu her y dylwn i ei ddweud—yn absenoldeb un awdurdodaeth gyfreithiol i Gymru. Rŷm ni’n rhannu awdurdodaeth gyfreithiol efo Lloegr. Buaswn yn hoffi gofyn, gyda’r holl siarad yma ynglŷn â Bil Cymru, pa drafodaethau yn benodol y mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi’u cael i fynd i’r afael â’r broblem yma. Buasai pethau yn llawer haws petai un awdurdodaeth gyfreithiol i Gymru. Buasai’n llawer haws—mi fuasai hefyd yn llawer haws petawn ni hefyd wedi cael yr heddlu, y llysoedd ac ati wedi cael eu datganoli i Gymru eisoes, fel gwledydd eraill Prydain, ac fel Manceinion. Beth sydd yn bod arnom ni’r Cymry? Yn wyneb yr her o golli rhai pwerau ym Mil Cymru, buaswn i’n licio gwybod mwy am rôl y Cwnsler Cyffredinol yn gwthio am un awdurdodaeth gyfreithiol i Gymru, a fuasai’n gwneud pethau’n lawer haws, a hefyd ddim colli’r gafael ar yr angen inni ddatganoli’r heddlu a’r llysoedd yma i Gymru. Buasai hynny’n gwneud pethau lawer yn haws hefyd, gan ein bod ni’n deddfu yn y lle yma, ar ddiwedd y dydd.

Nawr, yn nhermau—roeddech yn sôn am gymhlethdodau posib yn ymwneud ag Ewrop a dod allan o Ewrop. Yn naturiol, mae yna nifer o gymhlethdodau yn fanna, ond beth nad ydym eisiau ei weld eto ydy colli pwerau. Rŷm ni’n disgwyl gweld Deddfau Ewropeaidd sy’n ymwneud â Chymru yn dod i Gymru. Buaswn i’n hoffi cael sicrwydd, yn yr holl drafodaethau, nad ydym ni mewn perygl o golli’r Deddfau yna sy’n berthnasol inni yng Nghymru. Wrth gwrs, yn naturiol, fel rhan o hynny, mi allwn ni dacluso fel rŷm ni’n ymdrin â bod yn rhan o’r cydgrynhoi a chodeiddio yma, ond hefyd, yn bwysicach, efallai, nid ydym eisiau colli pwerau dros y rhannau hynny o Ddeddfau Ewrop sydd nawr yn berthnasol inni yma yng Nghymru.

Mae yna ddimensiwn Cymreig, fel rŷch chi wedi cyfeirio ato eisoes, ac mae yna yn benodol hefyd ddimensiwn iaith Gymraeg. Rŷm ni wedi bod yn datblygu is-ddeddfwriaeth a Deddfau dwyieithog yma ers cychwyn y Cynulliad, ac, wrth gwrs, bydd y Cwnsler Cyffredinol yn ymwybodol nad yw un iaith yn gyfieithiad pur o iaith arall—mae yna elfen o ddehongli hefyd. Ac, wrth gwrs, fel rŷm ni’n datblygu’r arbenigedd cyfreithiol yna yn yr iaith Gymraeg, mae eisiau hefyd ddatblygu’r arbenigedd i allu dehongli i wneud yn siŵr bod beth sy’n cael ei ddweud mewn un iaith yn llwyr yn cael ei drosglwyddo i’r iaith arall, ac mae yna fater o ddehongli, nid jest mater o gyfieithu, ac na choller hynny mewn unrhyw fater o dacluso’r ddeddfwriaeth sydd gerbron.

Fel rŷch chi’n dweud yn fan hyn, mae’n her sylweddol—i gloi—ac rŷch chi’n dyfynnu:

‘a journey of 1,000 miles begins with one small step.’

Yn y Gymraeg, mae yna ddywediad, sy’n dweud, ‘deuparth gwaith ei ddechrau’.

Two thirds of the work is in actually getting started.

Felly, pob lwc i’r Cwnsler Cyffredinol ar ei waith arloesol ymlaen. Diolch yn fawr.

May I thank the Counsel General for his statement, welcome the aim and enthusiastically support this proposal to consolidate and codify Welsh law? There is a huge need to simplify our law and to make it easier for people to understand legislation in one place at one time, because that’s essentially what we’re talking about here. Of course, we’re quoting Aristotle here, but I would also return to our own Welsh history, and the laws of Hywel Dda—Hywel the Good—back in 962. We did have Welsh law at that time and, naturally, which was perhaps simpler than the law that we’re dealing with today. I don’t think that Hywel Dda, perhaps, had actually considered the need to codify and consolidate law then, but he was an innovator, and these were the first pieces of legislation in this nation that looked after the interests of women, for example. Hywel Dda was an innovator, and I’d like to think that we too could innovate, as you have said, as a young Assembly, in these issues of making law.

At the end of the day, it’s important that any piece of legislation can be read in one place, and that it’s accessible to all. That doesn’t happen at the moment, and, of course, you need a degree in law to tackle that. As you’ve already mentioned, at a time when people can’t afford a lawyer and represent themselves in court, we have to have that general capacity to read legislation without the need for a degree in that particular area. So, I warmly welcome the intention to make it easier to deal with the law and to codify what we have. As you’ve already said, there’s a whole host of legislation, and it can take over whole buildings. That’s not going to assist us in actually making law accessible.

There are a few questions, of course. We do make Welsh law now. There are a number of pieces of legislation in education and health in Wales that are significantly different now since devolution. Of course, they don’t fall easily into the ‘England and Wales’ definition that you mentioned. So, we have been making Welsh law—a number of pieces of law since devolution, and particularly more recently—not just in terms of health and education, but there was also the innovative organ donation legislation—the first example in these isles of such legislation. So, we can build on that innovation and not just innovate in terms of our proposals for legislation, but be innovative in how we make and deal with that legislation.

Of course, we have a problem or a challenge in the absence of a single legal jurisdiction for Wales. We share a jurisdiction with England. I would like to ask, with all of this talk about the Wales Bill, what specific discussions the Counsel General has had in order to tackle this problem. Things would be far clearer, of course, if we did have a single legal jurisdiction for Wales. It would be far easier—it would also be far easier if the police and courts and so on were devolved to Wales and that had happened already, as has happened in the other nations of the UK, and in Manchester. What is wrong with us? What is wrong with the Welsh? In the face of the challenge of losing some powers as a result of the Wales Bill, I would like to know more about the role of the Counsel General in pushing for a single legal jurisdiction for Wales, which would make things easier, as I’ve said, and not actually losing sight of the need to devolve policing and the courts here to Wales. That, too, would make things far simpler, because we do make legislation in this place.

Now, you mention possible difficulties relating to Europe and leaving the European Union. Naturally, there are a number of factors to be taken into account there, but what we don’t want to see is powers being lost. We expect to see legislation relating to Wales being repatriated to Wales, and I would like an assurance, in all of these discussions, that we are not going to actually lose that legislation that is pertinent and relevant to us here in Wales. Now, naturally, as part of that, we could codify and make it all part of this consolidation and codification, but, more importantly, we don’t want to see any powers lost in those areas of European legislation that are pertinent to us in Wales.

There is a Welsh dimension, as you’ve already mentioned, and there is also a Welsh language dimension. We have been developing subordinate legislation and primary legislation bilingually here since the inception of the Assembly, and, of course, the Counsel General will be aware that the one language isn’t a pure translation of the other—there is an element of interpretation, too. And, of course, as we develop that legal expertise in the Welsh language, we also need to develop the expertise to interpret and to ensure that what is stated in one language is fully transferred in the other, and that is a matter of interpretation, not just a matter of pure translation. Let’s not forget that, as we seek to codify our law.

As you say here, it is a significant challenge, and you quote:

mae taith o 1,000 o filltiroedd yn dechrau gydag un cam bach.

Now, in Welsh, there is a saying that ‘deuparth gwaith ei ddechrau’.

Dwy ran o dair o'r gwaith mewn gwirionedd yw dechrau arno.

Therefore, I wish you the best of luck in this innovative work. Thank you.

Well, can I thank the Member for his thoughtful comments, and also for taking us back to 962? Over the last week, I think I’ve spent a considerable amount of time in the Supreme Court, examining some 20,000 pages of documents taking us back to the 1300s, and there was some reference to Welsh law, but the history of law is important. This is an exciting project, an exciting step forward, because we are looking at the commencement of a process of the codification of a whole new regime of Welsh law, of codification of law leading to what I’ve said previously in this Chamber is an inevitability, and that is the establishment of a jurisdiction. How we get there, how long before we get there is obviously a matter of debate, and, of course, the Member raised the issue of the Wales Bill, and he’ll be well aware of the statements made by the First Minister in respect of the jurisdiction and also the statements that I have made. There will be some recognition of the body of Welsh law within the Wales Bill, but there has not been, as far as I’m aware, any concession in respect of the specific jurisdiction point. But as I say, we are on a road and I think it is inevitable that we will eventually get there.

I’ve been very cautious in terms of the approach I’m adopting, because what I am very wary of is there is a lot of work; this is an incredibly complex task, and it is a resource-driven task as well, and I’m very wary of the environment we’re in at the moment, with the major constitutional change we are going through, not just in terms of the UK but in terms of the European dimension and so on. And it’s important that nothing is done that actually obstructs (1) the legislative programme of this place, but also the fact that we may need to respond quickly and responsibly in respect of our devolved areas, our own constitutional status and the issue of European laws and the complications that may arise there. But I believe that by adopting the approach of a pilot, we can already identify that there are laws where a certain amount of codification has already taken place, where there are what you might describe as ‘quick wins’ in respect of codification, starting the process and learning from that process, as well as to the resources that will be needed, but also where there may even be overlap in what we may be required to do in respect of European laws. What is also very interesting as well is the extent to which we’re now seeing increasing publications in respect of Welsh law. I was at the launch the other week of a book on administrative law in Wales. For some, that may not seem to be a particularly exciting evening or prospect, but the fact that you now have a publication that is wholly devoted to the issue of Welsh administrative law and that we now have the move towards the appointment of a president of Welsh tribunals—. Those things are important and they all go together.

With regard to the issue of the European changes and the issue of devolved powers and what may happen there, that, of course, is moving in to another debate. Of course, the Member will be aware of the statement I made with regard to article 50. Probably, what is best is that I will defer commenting again, going over old ground on that, because we are now, of course, awaiting the judgment of the Supreme Court. And the Member will also have seen the very detailed submissions we put in, which set out how we see the Welsh devolution settlement, the issues that were raised in that article 50 case on sovereignty, but also the role of this place in respect of the Sewel convention and the status of that within the UK devolution structure.

Wel, a gaf i ddiolch i'r Aelod am ei sylwadau meddylgar, a hefyd am fynd â ni yn ôl i 962? Dros yr wythnos ddiwethaf, rwy’n meddwl fy mod i wedi treulio cryn dipyn o amser yn y Goruchaf Lys, gan archwilio rhyw 20,000 o dudalennau o ddogfennau yn mynd â ni yn ôl at y 1300au, ac roedd rhywfaint o gyfeirio at gyfraith Cymru, ond mae hanes y gyfraith yn bwysig. Mae hwn yn brosiect cyffrous, yn gam cyffrous ymlaen, oherwydd ein bod yn edrych ar ddechrau proses o godeiddio trefn newydd gyfan o gyfraith Cymru, o godeiddio'r gyfraith yn arwain at yr hyn yr wyf wedi’i ddweud o'r blaen yn y Siambr hon, sy’n anochel, a hynny yw sefydlu awdurdodaeth. Mae sut yr ydym am gyrraedd yno, pa mor hir cyn i ni gyrraedd yno yn amlwg yn fater o ddadl, ac, wrth gwrs, cododd yr Aelod y mater o Fil Cymru, a bydd yn ymwybodol iawn o'r datganiadau a wnaed gan y Prif Weinidog ynglŷn â'r awdurdodaeth a hefyd y datganiadau yr wyf wedi'u gwneud. Bydd rhywfaint o gydnabyddiaeth o gorff cyfraith Cymru o fewn Bil Cymru, ond ni fu, cyn belled ag y gwn i, unrhyw gonsesiwn o ran y pwynt awdurdodaeth penodol. Ond fel y dywedais, rydym ar y ffordd ac rwy'n credu ei bod yn anochel y byddwn yn y pen draw yn cyrraedd yno.

Rwyf wedi bod yn ofalus iawn o ran yr ymagwedd yr wyf yn ei mabwysiadu, oherwydd yr hyn yr wyf yn wyliadwrus iawn ohono yw bod llawer o waith; mae hon yn dasg anhygoel o gymhleth, ac mae'n dasg sy'n cael ei gyrru gan adnoddau yn ogystal, ac rwy'n wyliadwrus iawn o'r amgylchedd yr ydym ni ynddo ar hyn o bryd, gyda'r newid cyfansoddiadol mawr yr ydym yn mynd drwyddo, nid yn unig yn nhermau'r DU ond o ran y dimensiwn Ewropeaidd ac yn y blaen. Ac mae'n bwysig na wneir dim a fydd mewn gwirionedd yn rhwystro (1) rhaglen ddeddfwriaethol y lle hwn, ond hefyd y ffaith y gallai fod angen i ni ymateb yn gyflym ac yn gyfrifol o ran ein meysydd datganoledig, ein statws cyfansoddiadol ein hunain a'r mater o ddeddfau Ewrop a’r cymhlethdodau a allai godi yn y fan honno. Ond rwy'n credu drwy fabwysiadu'r dull cynllun arbrofol, y gallwn eisoes nodi bod cyfreithiau lle mae rhyw gymaint o godeiddio eisoes wedi digwydd, lle y ceir yr hyn y gallech ei ddisgrifio fel 'enillion cyflym' o ran codeiddio, gan ddechrau’r broses a dysgu o'r broses honno, yn ogystal â'r adnoddau y bydd eu hangen, ond hefyd lle y gallai hyd yn oed fod gorgyffwrdd yn yr hyn y gallai fod yn ofynnol i ni ei wneud o ran deddfau Ewrop. Yr hyn sy'n ddiddorol iawn hefyd, yw i ba raddau yr ydym bellach yn gweld cyhoeddiadau cynyddol ynglŷn â chyfraith Cymru. Roeddwn i yn y lansiad yr wythnos o’r blaen o lyfr ar y gyfraith weinyddol yng Nghymru. I rai, efallai nad yw hynny’n ymddangos i fod yn noson neu’n bosibilrwydd arbennig o gyffrous, ond mae’r ffaith bod gennych erbyn hyn gyhoeddiad sy'n ymwneud yn gyfan gwbl â’r mater o gyfraith weinyddol Cymru a bod gennym bellach symudiad tuag at benodi llywydd tribiwnlysoedd Cymru—. Mae'r pethau hynny’n bwysig ac maent i gyd yn mynd gyda'i gilydd.

O ran y mater o newidiadau Ewropeaidd a'r mater o bwerau datganoledig a beth allai ddigwydd yno, mae hynny, wrth gwrs, yn symud i ddadl arall. Wrth gwrs, bydd yr Aelod yn ymwybodol o'r datganiad a wneuthum ynglŷn ag erthygl 50. Mwy na thebyg, yr hyn fyddai orau yw fy mod i’n gohirio gwneud sylwadau eto, mynd dros hen dir ar hynny, oherwydd rydym ar hyn o bryd, wrth gwrs, yn aros am ddyfarniad y Goruchaf Llys. A bydd yr Aelod hefyd wedi gweld y cyflwyniadau manwl iawn yr ydym wedi’u rhoi i mewn, a oedd yn nodi sut yr ydym yn gweld setliad datganoli Cymru, y materion a godwyd yn yr achos erthygl 50 hwnnw ar sofraniaeth, ond hefyd swyddogaeth y lle hwn o ran confensiwn Sewel a statws hynny o fewn strwythur datganoli y DU.

Can I just start by saying I’ve learnt something that the laws of Hywel Dda are dated to 962, and Dai also mentioned this, but Hywel died in 950? But I suppose it took the monks of Whitland a little while to produce the manuscript. But, anyway, it does seem that our law making and dealing with our fundamental constitutional law takes a little while, so perhaps I should bear that in mind. Can I welcome the statement and also the Law Commission’s report ‘Form and Accessibility of the Law Applicable in Wales’? I look forward to a fuller response to that report, which is now entangled in the pilot project, it seems to me, if I’ve inferred, from what the Counsel General said, correctly. But when that response comes more comprehensively, I think it would be very useful, as it’s an excellent report in my view.

Can I say that I do agree that we now have a window of opportunity to consolidate and even codify much of Welsh law? I do regard consolidation as highly desirable, but the other end of that virtuous spectrum is full codification, which indeed would make us unique in the British isles and I think would be a shining example in the spirit of Hywel Dda in many ways. It would certainly make the law clearer and more accessible. We have that window because we’re a new institution, although we’re now in our fifth Assembly. Of course, it’s only the second one, effectively, with law-making powers. But this opportunity won’t last forever, so I do welcome the initiative you are taking.

I commend what Dai Lloyd said about bilingual law making. I think this is sometimes overlooked. When you legislate bilingually you can illuminate legal principles better in one language than in another sometimes, so they need to work effectively together. It is certainly not a sophisticated form of translation; it really is something that goes together and feeds off intellectual process in both our linguistic traditions. Can I just say that the Conservative group will be very keen and willing to co-operate in this much-needed reform?

Can I just test you, then, on how this is going to be taken forward? The feasibility of consolidation is now to be evaluated in a pilot. You say that that will conclude next year, presumably towards the end of the year, but can I urge you to keep to that tight timetable because we will be well into this fifth Assembly term then? And I would like to know how the pilot is going to operate. Will it take a piece of impending legislation and actually present it in a consolidated fashion? We missed opportunity after opportunity in the fourth Assembly—I think most egregiously, the heritage Act—and so I do hope that we could come up with a living example of a consolidated Welsh Bill, or, as it seemed from your statement, we could also draw the conclusion that you’re just going to embark on a retrospective exercise to see, really, what would be required with the existing body of law. So, I would urge you to actually produce a consolidated Bill for this Assembly to consider; I think that would be most useful.

In evaluating the pilot, what measures will be key—cost, efficiency, efficacy or capacity? I’m sure we need to know where our strengths lie, where they need to be developed and where it would be in the interest of Welsh society to develop them. For instance, a more effective legal profession with greater high-level capacity in Wales, that seems to me something that would be highly desirable. You commended the Law Commission, but you didn’t say how they might co-operate in all this because, of course, they’re a key resource in producing consolidated legislation. I think it’s something that you need perhaps to bring to the Assembly’s attention.

Then, can I just ask: what is the likely outcome if we, as I’m sure we all hope, believe these objectives are feasible? Are you then going to produce a timetable for major areas of law to be consolidated, because that will obviously take, I don’t know, a five or 10-year programme? But there will be times in the Assembly when we will have a particularly useful period to consolidate less controversial areas of law, perhaps early in a new Assembly term when there’s often not much legislation before us. That’s a key opportunity, I think.

Can I just also say, Llywydd, that it’s clear that our own procedures—the legislature’s procedures here in the Assembly—will also have to be adapted, and we will be very co-operative in this? We will need a fairly nuanced set of procedures, I think: consolidation where there are no changes to the law, just a clearer statement, I think they can be fairly express procedures; consolidation with some non-controversial reform, we wouldn’t want the full process of scrutiny necessarily on non-controversial reforms—for instance, where the law is made more accessible by being less archaic, those sorts of reforms probably don’t need the full legislative process; and then consolidation that also requires reform in some controversial areas will require very particular attention, and may need to be separated out of a large statute so that it can get full scrutiny. Thank you very much.

A gaf i ddechrau drwy ddweud fy mod wedi dysgu rhywbeth bod cyfreithiau Hywel Dda yn dyddio o 962, a soniodd Dai hefyd am hyn, ond bu farw Hywel yn 950? Ond mae'n debyg ei fod wedi cymryd peth amser i fynachod Hendy-gwyn ar Daf greu'r llawysgrif. Ond, beth bynnag, mae'n ymddangos bod gwneud cyfraith ac ymdrin â’n cyfraith gyfansoddiadol sylfaenol yn cymryd ychydig o amser, felly efallai y dylwn gadw hynny mewn cof. A gaf i groesawu'r datganiad a hefyd adroddiad Comisiwn y Gyfraith ‘Ffurf a Hygyrchedd y Gyfraith sy’n Gymwys yng Nghymru'? Edrychaf ymlaen at ymateb llawnach i'r adroddiad hwnnw, sydd bellach ynghlwm yn y prosiect arbrofol, mae'n ymddangos i mi, os wyf i wedi deall yn iawn, o'r hyn a ddywedodd y Cwnsler Cyffredinol. Ond pan ddaw'r ymateb hwnnw yn fwy cynhwysfawr, rwy’n credu y byddai'n ddefnyddiol iawn, gan ei fod yn adroddiad rhagorol yn fy marn i.

A gaf i ddweud fy mod i’n cytuno bod gennym bellach rywfaint o gyfle i gyfuno a hyd yn oed codeiddio llawer o gyfraith Cymru?  Rwy’n ystyried cyfuno fel bod yn ddymunol iawn, ond pen arall y sbectrwm rhinweddol hwnnw yw codeiddio llawn, a fyddai yn wir yn ein gwneud yn unigryw yn ynysoedd Prydain ac rwy'n credu y byddai'n esiampl ddisglair yn ysbryd Hywel Dda mewn sawl ffordd. Byddai'n sicr yn gwneud y gyfraith yn gliriach ac yn fwy hygyrch. Mae gennym y cyfle hwnnw oherwydd ein bod yn sefydliad newydd, er ein bod erbyn hyn yn ein pumed Cynulliad. Wrth gwrs, dim ond yr ail ydyw, mewn gwirionedd, sydd â phwerau deddfu. Ond ni fydd y cyfle hwn yn para am byth, felly rwy’n croesawu'r cam cyntaf yr ydych yn ei gymryd.

Rwy’n cymeradwyo'r hyn a ddywedodd Dai Lloyd am ddeddfu dwyieithog. Rwy'n credu bod hyn yn cael ei esgeuluso weithiau. Pan eich bod yn deddfu yn ddwyieithog gallwch egluro egwyddorion cyfreithiol yn well mewn un iaith nag mewn un arall weithiau, felly mae angen iddynt weithio gyda'i gilydd yn effeithiol. Yn sicr nid yw'n fath soffistigedig o gyfieithu; y mae mewn gwirionedd yn rhywbeth sy'n mynd gyda'i gilydd ac yn bwydo oddi ar broses ddeallusol yn ein dau draddodiad ieithyddol. A gaf i ddweud y bydd y grŵp Ceidwadol yn awyddus ac yn barod iawn i gydweithredu yn y diwygiad mawr ei angen hwn?

A gaf i roi prawf i chi, felly, ar sut y mae hyn yn mynd i gael ei ddatblygu? Mae dichonoldeb cyfuno bellach am gael ei werthuso mewn cynllun arbrofol. Rydych yn dweud y bydd hwnnw’n dod i ben y flwyddyn nesaf, yn ôl pob tebyg tua diwedd y flwyddyn, ond a gaf i eich annog i gadw at yr amserlen dynn honno oherwydd byddwn ymhell i mewn i bumed tymor y Cynulliad erbyn hynny? A hoffwn wybod sut y mae'r cynllun arbrofol yn mynd i weithredu. A fydd yn cymryd darn o ddeddfwriaeth sydd ar ddod ac mewn gwirionedd yn ei gyflwyno mewn dull cyfunol? Collwyd cyfle ar ôl cyfle yn y pedwerydd Cynulliad—credaf yn fwyaf dybryd, y Ddeddf treftadaeth—ac felly rwy'n gobeithio y gallem ddod o hyd i enghraifft fyw o Fil Cymru cyfunol, neu, fel yr oedd yn ymddangos o’ch datganiad, gallem hefyd ddod i’r casgliad nad ydych ond yn mynd i gychwyn ar ymarfer ôl-weithredol i weld, mewn gwirionedd, yr hyn a fyddai'n ofynnol gyda'r corff presennol o gyfraith. Felly, rwyf yn eich annog mewn gwirionedd i gynhyrchu Bil cyfunol i’r Cynulliad hwn ei ystyried; rwy’n credu y byddai hynny’n ddefnyddiol iawn.

Wrth werthuso'r cynllun arbrofol, pa fesurau fydd yn allweddol—cost, effeithlonrwydd, effeithiolrwydd neu allu? Rwy'n siŵr bod angen i ni wybod ble mae ein cryfderau, ble mae angen iddynt gael eu datblygu a pha bryd y byddai eu datblygu o fudd i gymdeithas Cymru. Er enghraifft, proffesiwn cyfreithiol mwy effeithiol gyda mwy o allu lefel uchel yng Nghymru, mae hynny ymddangos i mi fel rhywbeth a fyddai'n ddymunol iawn. Rydych yn canmol Comisiwn y Gyfraith, ond ni ddywedasoch sut y gallent gydweithredu yn hyn i gyd oherwydd, wrth gwrs, maen nhw'n adnodd allweddol wrth greu deddfwriaeth gyfunol. Rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y mae angen i chi efallai ei ddwyn i sylw'r Cynulliad.

Yna, a gaf i ofyn: beth yw'r canlyniad tebygol os ydym, fel rwy'n siŵr ein bod i gyd yn gobeithio, yn credu bod yr amcanion hyn yn ymarferol? A ydych chi wedyn yn mynd i greu amserlen ar gyfer prif feysydd y gyfraith i gael eu cyfuno, oherwydd bydd hynny'n amlwg yn cymryd, wn i ddim, rhaglen bum neu 10 mlynedd? Ond bydd rhai adegau yn y Cynulliad pan fyddwn yn cael cyfnod arbennig o ddefnyddiol i gyfuno meysydd llai dadleuol y gyfraith, efallai yn gynnar yn ystod tymor newydd y Cynulliad pan nad oes yn aml fawr o ddeddfwriaeth ger ein bron. Mae hwnnw’n gyfle allweddol, rwy’n credu.

A gaf i ddweud hefyd, Lywydd, ei bod yn amlwg y bydd yn rhaid i’n gweithdrefnau ein hunain—gweithdrefnau’r ddeddfwrfa yma yn y Cynulliad—gael eu haddasu hefyd, a byddwn yn hynod gydweithredol yn hyn o beth? Bydd angen cyfres eithaf cynnil o weithdrefnau, yn fy marn i: cyfuno pan nad oes unrhyw newidiadau i'r gyfraith, dim ond datganiad cliriach, rwy’n credu y gallant fod yn weithdrefnau cymharol benodol; cyfuno gyda rhai diwygiadau nad ydynt yn ddadleuol, ni fyddem eisiau’r broses lawn o graffu o reidrwydd ar ddiwygiadau nad ydynt yn ddadleuol—er enghraifft, pan fo'r gyfraith yn cael ei gwneud yn fwy hygyrch trwy fod yn llai hynafol, nid oes angen y broses ddeddfwriaethol lawn ar y mathau hynny o ddiwygiadau yn ôl pob tebyg; ac yna bydd cyfuno sydd hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i ddiwygio mewn rhai meysydd dadleuol yn gofyn am sylw arbennig iawn, ac efallai y bydd angen ei wahanu o statud mawr fel y gellir craffu’n llawn arno. Diolch yn fawr iawn.

Thank you very much, and also thank you very much for almost leading the way, really, through the CLAC report on the whole area of codification. I think it’s important that’s acknowledged, because a considerable amount of work has gone on over previous years, not only through that, but with my predecessor and others as well. And of course, in due course, I’d like to make a further statement and to provide further information.

The engagement of the Assembly and all the political groups and the individual Assembly Members is important, because it will be important to understand what the issue of consolidation and codification is about. Codification will provide clearer categories of law, but the consolidation part of it is taking various laws and bringing them together in a simpler and understandable form, removing irregularities and contradictions, and so on, that may exist, and almost certainly will exist. Of course, what we don’t want to do is to apply necessarily the same process of scrutiny that we apply to new laws to ones where what we’re doing is effectively bringing together in a more accessible form the existing law. So, having an expedited system that is acceptable and is trusted by all those involved is going to be extremely important. The Law Commission makes a number of recommendations about that, but part of the engagement process, both with the Presiding Officer’s office and with Assembly Members themselves, will be to actually work that out and to look at that process. That is something that we’re actually going to start, as well as the consideration as to how we actually formalise it and possibly move to the establishment of a specific office that will deal with this process and bring regular reports to the Assembly and programmes of codification.

As the Member says, it is a very long-term process, but it is also one that will then set the parameters in respect of how we legislate in this place, so that if we are amending legislation, we amend within a code, but if we are legislating in a new area, we take the opportunities to actually ensure that fits within the context of the code. So, there’s still a lot of work to be done on that.

In respect of how we might evaluate the work, I think the first step is, really, to try and identify those areas where, as I’ve said, there might be quick wins, and culture and heritage is one. A lot of work has already been undertaken with the Law Commission in respect of planning. Planning is not only an extremely important area in terms of the commercial and business interests of Wales, but it is also an area that, because of the amount of work that has already been undertaken, will be a major project that is going to be ongoing and will be part of that process. We can look at some of the legislation we’ve already undertaken in respect of social care where, for example, there has been quite a degree of codification taking place.

So, I think over the next year or two, there is a possibility of actually showing in practice how we may codify certain areas, but whilst we’re learning from that process, also learning about what may need to change in respect of Standing Orders, but also what will probably be required in the way of legislation to put this on a statutory footing, because I think once we’ve evaluated it properly, we need to carry on into the future. This isn’t something that we dip in and out of. I say that cautiously because, as I’ve said, I’ve already put the caveats I have in terms of resources and in terms of the particular demands that we may need, so we’ve got to make sure that what we do is workable, but also has the flexibility so as not to be a process that actually obstructs us as an operating legislature. I think I’ve covered most of the points. Thank you very much.

Diolch yn fawr iawn, a hefyd diolch yn fawr iawn am fwy neu lai arwain y ffordd, mewn gwirionedd, drwy'r adroddiad CLAC ar y maes cyfan o godeiddio. Rwy'n credu ei bod yn bwysig bod hynny’n cael ei gydnabod, gan fod cryn dipyn o waith wedi mynd ymlaen dros y blynyddoedd blaenorol, nid yn unig drwy hynny, ond gyda fy rhagflaenydd ac eraill hefyd. Ac wrth gwrs, maes o law, hoffwn wneud datganiad pellach a darparu gwybodaeth ychwanegol.

Mae ymgysylltiad y Cynulliad a'r holl grwpiau gwleidyddol ac Aelodau Cynulliad unigol yn bwysig, oherwydd bydd yn bwysig i ddeall yr hyn y mae’r mater o gyfuno a chodeiddio yn ymwneud ag ef. Bydd codeiddio yn darparu categorïau cliriach o gyfraith, ond mae'r rhan gyfuno o hyn yn cymryd deddfau amrywiol ac yn dod â nhw at ei gilydd mewn ffurf symlach a dealladwy, gan ddileu anghysondeb a gwrthddweud, ac yn y blaen, a allai fod yn bodoli, ac a fydd bron yn sicr yn bodoli. Wrth gwrs, yr hyn nad ydym yn awyddus i’w wneud yw defnyddio o angenrheidrwydd yr un broses o graffu yr ydym yn ei defnyddio ar gyfer cyfreithiau newydd lle mai’r hyn yr ydym yn ei wneud yw dod â’r gyfraith bresennol at ei gilydd yn effeithiol ar ffurf fwy hygyrch. Felly, mae cael system wedi’i chyflymu sy'n dderbyniol ac yr ymddiriedir ynddi gan bawb sy'n cymryd rhan yn mynd i fod yn hynod o bwysig. Mae Comisiwn y Gyfraith yn gwneud nifer o argymhellion ynglŷn â hynny, ond rhan o'r broses ymgysylltu, gyda swyddfa'r Llywydd ac ag Aelodau'r Cynulliad eu hunain, fydd gweithio hynny allan mewn gwirionedd ac edrych ar y broses honno. Mae hynny'n rhywbeth yr ydym yn mynd i’w ddechrau mewn gwirionedd, yn ogystal â'r ystyriaeth o sut yr ydym am ei ffurfioli ac o bosibl symud at sefydlu swyddfa benodol a fydd yn ymdrin â'r broses hon ac yn dod ag adroddiadau rheolaidd i'r Cynulliad am raglenni codeiddio.

Fel y dywed yr Aelod, mae'n broses tymor hir iawn, ond mae hefyd yn un a fydd wedyn yn gosod y paramedrau o ran sut yr ydym yn deddfu yn y lle hwn, felly os ydym yn diwygio deddfwriaeth, rydym yn diwygio o fewn cod, ond os ydym yn deddfu mewn maes newydd, rydym yn achub ar y cyfleoedd i sicrhau ei fod wir yn cyd-fynd â chyd-destun y cod. Felly, mae llawer o waith i'w wneud ar hynny o hyd.

O ran sut y gallem werthuso gwaith, rwy’n credu mai’r cam cyntaf, mewn gwirionedd, yw ceisio nodi'r meysydd hynny, fel yr wyf wedi’i ddweud, lle y gallai fod atebion cyflym, a lle mae diwylliant a threftadaeth yn un. Mae llawer o waith eisoes wedi'i wneud gyda Chomisiwn y Gyfraith o ran cynllunio. Mae cynllunio nid yn unig yn faes eithriadol o bwysig o ran buddiannau masnachol a busnes Cymru, ond mae hefyd yn faes sydd, oherwydd faint o waith sydd eisoes wedi ei wneud, yn brosiect mawr sy'n mynd i fod yn barhaus ac a fydd yn rhan o'r broses honno. Gallwn edrych ar rywfaint o'r ddeddfwriaeth yr ydym eisoes wedi ei gwneud o ran gofal cymdeithasol lle, er enghraifft, mae cryn dipyn o godeiddio wedi digwydd.

Felly, rwy’n meddwl dros y flwyddyn neu ddwy nesaf, bod posibilrwydd o ddangos yn ymarferol sut y gallwn godeiddio rhai meysydd, ond tra ein bod yn dysgu oddi wrth y broses honno, a dysgu hefyd am yr hyn y gall fod angen ei newid o ran Rheolau Sefydlog, ond hefyd yr hyn fydd yn ofynnol yn ôl pob tebyg o ran deddfwriaeth i roi hyn ar sail statudol, gan fy mod yn credu, pan fyddwn wedi ei gwerthuso hyn yn iawn, bod angen i ni barhau yn y dyfodol. Nid yw hyn yn rhywbeth yr ydym ni’n camu i mewn ac allan ohono. Rwyf yn dweud hynny yn ofalus oherwydd, fel yr wyf wedi’i ddweud, rwyf eisoes wedi rhoi’r cafeatau sydd gennyf o ran adnoddau ac o ran y gofynion penodol a allai fod eu hangen arnom, felly mae'n rhaid i ni sicrhau bod yr hyn yr ydym yn ei wneud yn ymarferol, ond ei fod hefyd â’r hyblygrwydd fel nad yw’n broses sydd mewn gwirionedd yn ein rhwystro fel deddfwrfa weithredol. Rwy’n credu fy mod i wedi cynnwys y rhan fwyaf o'r pwyntiau. Diolch yn fawr iawn.

It seems to me that, on a quiet Tuesday on the run up to Christmas at around 5.05 p.m., the Counsel General stood up in the Chamber in a very measured and calm way and said something that was quite a landmark moment in terms of legislatures within the UK and internationally, and I commend him for doing so. He has put his comments forward in a very measured way, in a very calm way, and reassured this Parliament that he will take this forward, he will ‘tread cautiously’ I think were his words, on a very long journey and this might take very many years. But I wonder, on this quiet afternoon, if he were successful, the repercussions of the journey that he’s just set out on might not only be long lasting, but extremely influential as well, across other legislatures. What he has, in effect, said is that he’s going to approach the issues of clarity, simplicity, transparency and accessibility of the law, not only to those who make law, but to the members of the public who need to understand the law—the citizens of this country—in a very different way.

We look across the plethora of legislation that has accumulated, not simply over years and decades, but over centuries, and the complex jungle of legislation that that has built that underpins our current legislation, and how difficult that is, then, to navigate the way through that. So, in setting out on what he has described very moderately, in very moderate terms this afternoon, I think he has picked up already the appetite from members of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, a desire to wish him well in the hope that he succeeds as he takes these steps forward.

I pay tribute, by the way, to predecessor committees as well—the Constitutional and Legislative Affairs committee under the stewardship of previous Chairmen, including David Melding himself, who put some of the underpinning thought to this, alongside the work of others, such as the Law Commission. As Members will be aware, our predecessor committee published a very comprehensive and wide-ranging report, ‘Making Laws in Wales’, in October 2015, and in that report it was noted that the Law Commission was keen to develop closer links with the committee and provide regular updates of its work every six months. Well, the first of those meetings, I can report to the Assembly, took place at the start of December, when we received a briefing on the Law Commission’s ‘Form and Accessibility of the Law Applicable in Wales’ report, and we discussed its findings at length. Clearly, both our reports covered very similar ground. At the heart of each is a desire to ensure that law made in Wales by this Assembly is accessible to all our citizens. It’s a fundamental pillar of our democracy.

The ‘Making Laws in Wales’ report recommended,

‘that the Welsh Government, in collaboration with the Law Commission, develops a long-term plan for consolidating law in Wales.’

So, it’s pleasing, therefore, for the Counsel General and the Welsh Government to indicate support for the development of procedures for consolidating the Bill, which was also a recommendation of our predecessor committee.

That committee didn’t look at the issue of codification. I’m sure we’ll want to look at this issue further, bearing in mind the statement today, but I think he can pick up already, from the comments of committee members, that there’s a clear interest and, in some ways, an excitement around the potential of this proposal. I believe, as a committee, we are well placed to explore how we can take forward the delivery of more accessible law to our citizens.

So, we wish him very well on this journey, beginning with a few small steps, looking at piloting this within certain areas. David Melding has already commented that there may be areas that we could look at within this session of this Assembly that we could actually bring forward and see codified law, if that is the way forward. I can’t compete with Hywel Dda or Aristotle, but it is probably pertinent to use that line from that old joke, which is, ‘You wouldn’t want start from here.’ This is going to be quite a journey. The complexity of what has been inherited could be quite overwhelming, but our advantage is that we are a young and dynamic institution. If anybody can do this, we can. In that regard, it is very exciting indeed. So, good luck to the Counsel General. Good luck to us in taking this forward as well. We are pioneering, and that’s what this place should do.

Mae'n ymddangos i mi, ar ddydd Mawrth tawel yn y cyfnod cyn y Nadolig tua 05:05, bod y Cwnsler Cyffredinol wedi sefyll ar ei draed yn y Siambr mewn ffordd bwyllog a thawel iawn a dweud rhywbeth a oedd yn dipyn o garreg filltir o ran deddfwrfeydd o fewn y DU ac yn rhyngwladol, ac rwy’n ei gymeradwyo am wneud hynny. Mae wedi rhoi ei sylwadau ymlaen mewn ffordd bwyllog iawn, mewn ffordd dawel iawn, ac wedi rhoi sicrwydd i’r Senedd hon y bydd yn bwrw ymlaen â hyn, ac y bydd yn 'troedio'n ofalus' rwy'n credu oedd ei eiriau, ar daith hir iawn a gallai hyn gymryd blynyddoedd lawer. Ond tybed, ar y prynhawn tawel hwn, pe byddai'n llwyddiannus, efallai y bydd ôl-effeithiau’r daith y mae wedi cychwyn arni nid yn unig yn barhaol, ond yn eithriadol o ddylanwadol, hefyd, ar draws deddfwrfeydd eraill. Yr hyn y mae wedi’i ddweud, mewn gwirionedd, yw ei fod yn mynd i fynd at faterion eglurder, symlrwydd, tryloywder a hygyrchedd y gyfraith, nid yn unig i'r rhai sy'n gwneud y gyfraith, ond i aelodau'r cyhoedd y mae angen iddynt ddeall y gyfraith—dinasyddion y wlad hon—mewn ffordd wahanol iawn.

Rydym yn edrych ar draws y doreth o ddeddfwriaeth sydd wedi cronni, nid dim ond yn ystod y blynyddoedd a’r degawdau, ond dros y canrifoedd, a’r jyngl cymhleth o ddeddfwriaeth y mae hynny wedi’i adeiladu sy'n sail i'n deddfwriaeth gyfredol, a pha mor anodd yw hi, wedyn, i lywio’r ffordd drwy hynny. Felly, wrth osod allan ar hyn y mae wedi ei ddisgrifio yn gymedrol iawn, mewn termau cymedrol iawn y prynhawn yma, rwy’n meddwl ei fod eisoes wedi ennyn archwaeth aelodau'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, awydd i ddymuno'n dda iddo yn y gobaith y bydd yn llwyddo wrth iddo gymryd y camau hyn ymlaen.

Talaf deyrnged, gyda llaw, i bwyllgorau blaenorol yn ogystal—y pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol o dan stiwardiaeth Cadeiryddion blaenorol, gan gynnwys David Melding ei hun, a roddodd rywfaint o feddwl tanategol i hyn, ochr yn ochr â gwaith eraill, megis Comisiwn y Gyfraith. Fel y gŵyr yr Aelodau, cyhoeddodd y pwyllgor a’n rhagflaenodd adroddiad cynhwysfawr ac eang iawn, 'Deddfu yng Nghymru', ym mis Hydref 2015, ac yn yr adroddiad hwnnw nodwyd bod Comisiwn y Gyfraith yn awyddus i ddatblygu cysylltiadau agosach gyda'r pwyllgor a darparu diweddariadau rheolaidd ar ei waith bob chwe mis. Wel, cynhaliwyd y cyntaf o'r cyfarfodydd hynny, gallaf adrodd i'r Cynulliad, ddechrau mis Rhagfyr, pan gawsom sesiwn friffio ar adroddiad 'Ffurf a Hygyrchedd y Gyfraith sy’n Gymwys yng Nghymru' Comisiwn y Gyfraith, a buom yn trafod ei ganfyddiadau yn drylwyr. Yn amlwg, roedd ein dau adroddiad yn cwmpasu tir tebyg iawn. Wrth wraidd pob un y mae awydd i sicrhau bod y gyfraith a wneir yng Nghymru gan y Cynulliad hwn yn hygyrch i'n holl ddinasyddion. Mae'n golofn sylfaenol o'n democratiaeth.

Argymhellodd yr adroddiad 'Deddfu yng Nghymru',

y dylai Llywodraeth Cymru, mewn cydweithrediad â Chomisiwn y Gyfraith, ddatblygu cynllun hirdymor ar gyfer cyfuno cyfraith yng Nghymru.

Felly, mae'n ddymunol, felly, bod y Cwnsler Cyffredinol a Llywodraeth Cymru yn dangos cefnogaeth ar gyfer datblygu gweithdrefnau ar gyfer cyfuno’r Bil, a oedd hefyd yn argymhelliad y pwyllgor a’n rhagflaenodd.

Ni wnaeth y pwyllgor hwnnw edrych ar y mater o godeiddio. Rwy'n siŵr y byddwn ni’n dymuno edrych ar y mater hwn ymhellach, gan gadw datganiad heddiw mewn cof, ond rwy’n credu ei fod wedi casglu eisoes, o sylwadau aelodau'r pwyllgor, fod diddordeb clir ac, mewn rhai ffyrdd, bod cyffro o amgylch potensial y cynnig hwn. Credaf, fel pwyllgor, ein bod mewn sefyllfa dda i archwilio sut y gallwn fwrw ymlaen â chyflawni cyfraith fwy hygyrch i'n dinasyddion.

Felly, dymunwn yn dda iawn iddo ar y daith hon, gan ddechrau gydag ychydig o gamau bach, gan edrych ar dreialu hyn o fewn rhai meysydd. Mae David Melding eisoes wedi gwneud sylwadau y gallai fod meysydd y gallem edrych arnynt o fewn y sesiwn hwn y Cynulliad hwn y gallem mewn gwirionedd eu cyflwyno a gweld cyfraith wedi’i chodeiddio, os mai dyna'r ffordd ymlaen. Ni allaf gystadlu gyda Hywel Dda nac Aristotle, ond mae'n fwy na thebyg yn berthnasol i ddefnyddio'r llinell o hen jôc, sef, 'Ni fyddech eisiau dechrau o'r fan yma.' Mae hon yn mynd i fod yn dipyn o daith. Gallai cymhlethdod yr hyn a etifeddwyd fod yn eithaf llethol, ond ein mantais yw ein bod yn sefydliad ifanc a deinamig. Os gall unrhyw un wneud hyn, gallwn ni. Yn hynny o beth, mae'n gyffrous iawn yn wir. Felly, pob lwc i'r Cwnsler Cyffredinol. Pob lwc i ni wrth fwrw ymlaen â hyn hefyd. Rydym yn arloesi, a dyna beth ddylai’r lle hwn ei wneud.

I thank the Member for those very positive and encouraging comments, and wishing me well. I felt for a moment as though I’m heading towards the executioner’s block with the amount of bonhomie that was being directed towards me.

These proposals are a test of the maturity of this institution as a Parliament and he correctly makes the point that this will be the first Government within the United Kingdom to actually go down this road in, I think, a disciplined, organised way. It’s important that we understand what the underlying principles are. They are, as a legislature, that the legislation we produce is of quality, excellence and relevance, but fundamentally is accessible, and accessible to the citizens of Wales, but also as an example to those who would invest and do business in Wales that we have the clarity, availability and accessibility of law that makes it so much easier. I think this is something not just in terms of our role within the UK but within Europe, and internationally as well. So, yes, it is a challenge. It is going to be a challenge for the whole of the Assembly because we’re going to have to have the discipline to actually see this through collectively. And, yes, he says that I maybe wouldn’t want to start from here. I would say there’s never a good time to start but start we must.

Diolch i'r Aelod am y sylwadau cadarnhaol a chalonogol iawn yna, ac am ddymuno yn dda i mi. Roeddwn yn teimlo am funud fel pe byddwn i'n mynd at floc y dienyddiwr o ran faint o hynawsedd oedd yn cael ei gyfeirio tuag ataf.

Mae'r cynigion hyn yn brawf o aeddfedrwydd y sefydliad hwn fel Senedd ac mae e’n gywir wrth wneud y pwynt mai hon fydd y Llywodraeth gyntaf yn y Deyrnas Unedig i fynd i lawr y ffordd hon mewn modd, rwy'n credu, disgybledig a threfnus. Mae'n bwysig ein bod yn deall beth yw’r egwyddorion sylfaenol. Yr egwyddorion hynny yw, fel deddfwrfa, fod y ddeddfwriaeth yr ydym yn ei chreu o ansawdd, rhagoriaeth a pherthnasedd, ond yn sylfaenol hygyrch, ac yn hygyrch i ddinasyddion Cymru, ond hefyd ei bod yn esiampl i'r rhai a fyddai'n buddsoddi a gwneud busnes yng Nghymru bod gennym gyfraith eglur, hygyrch sydd ar gael, sy'n ei gwneud gymaint yn haws. Rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth nid yn unig o ran ein swyddogaeth o fewn y DU ond o fewn Ewrop, ac yn rhyngwladol hefyd. Felly, ydi, mae'n her. Mae'n mynd i fod yn her i’r Cynulliad cyfan oherwydd bydd yn rhaid i ni gael y ddisgyblaeth i gyflawni hyn gyda'n gilydd mewn gwirionedd. Ac, ydi, mae e'n dweud efallai na fyddwn yn dymuno cychwyn o'r fan yma. Byddwn i’n dweud nad oes byth amser da i ddechrau ond dechrau sydd raid i ni.

We’ve definitely started, I think, on this journey. Thank you, Counsel General.

Rydym wedi cychwyn yn bendant, rwy’n credu, ar y daith hon. Diolch, Gwnsler Cyffredinol.

8. 7. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Cyllid Troseddol
8. 7. Legislative Consent Motion on the Criminal Finances Bill

Yr eitem nesaf yw’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Mesur cyllid troseddol. Rwy’n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i wneud y cynnig. Mark Drakeford.

The next item is the legislative consent motion on the Criminal Finances Bill. I call on the Cabinet Secretary for Finance and Local Government to move the motion. Mark Drakeford.

Cynnig NDM6183 Mark Drakeford

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6 yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yn y Bil Cyllid Troseddol, yn ymwneud â chreu trosedd newydd sef efadu trethi, i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru.

Motion NDM6183 Mark Drakeford

To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Criminal Finances Bill, relating to the creation of a new tax evasion offence, in so far as they fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales, should be considered by the UK Parliament.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Formally, Llywydd.

Yn ffurfiol, Lywydd.

Rwy’n galw ar gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Simon Thomas.

I call on the Chair of the Finance Committee, Simon Thomas.

Diolch, Lywydd. Rydw i, yn syml iawn, yn codi i nodi bod y Pwyllgor Cyllid wedi cymeradwyo’r dull yma o ddelio â’r mater yma. Mae’n amlwg, gyda phwerau trethiannol yn dod i’r Cynulliad am y tro cyntaf, y byddwn ni’n awyddus yn y Pwyllgor Cyllid ein bod ni’n deddfu yn y fan hon ar bob cyfle posibl, os yw hynny’n ymarferol. Ond, yn y cyd-destun hwn, sydd yn ymwneud ag osgoi trethi dros y Deyrnas Gyfunol—ac, wrth gwrs, sy’n cynnwys osgoi trethi Cymreig pan fydd y rheini wedi cael eu dodi yn eu lle—rydym ni’n gweld bod yna fudd i ddeddfu ar y cyd gyda San Steffan, er efallai nad yw San Steffan bob tro yn cytuno y dylem ni fod efallai’n mynnu ein llais yn y mater yma. Y ffaith yw y bydd y Cynulliad hwn yn y flwyddyn newydd yn cael ei ofyn gan y pwyllgor i ystyried y dreth newydd, y dreth drethiannol gyntaf, y dreth sy’n ymwneud â thrafodion tir. A bydd honno’n cynnwys rheol gyffredinol yn erbyn osgoi trethi, sydd yn cynnwys modd o ddelio â threthi ar draws Cymru a Lloegr. Felly, mae yn briodol ein bod ni’n lleisio barn ar hwn, ond mae’r Pwyllgor Cyllid hefyd o’r farn bod dynesiad y Llywodraeth yn y cyd-destun yma yn dderbyniol, ac felly yn cymeradwyo bod y cynnig deddfwriaethol yn cael ei dderbyn.

Thank you, Llywydd. Quite simply, I just want to note that the Finance Committee approved this method of dealing with this issue. It’s clear, with taxation powers coming to the Assembly for the first time, that we in the Finance Committee would be eager for us to legislate here on all possible occasions, if that is practical. But in this context, which relates to tax evasion across the UK—but, of course, will include the evasion of Welsh taxes when they are put in place—then we do see that there is merit in legislating jointly with Westminster, although Westminster doesn’t always agree that we should be insisting on having our own voice in these issues. The fact is that this Assembly, in the new year, will be asked by the committee to consider the first devolved tax, related to land transactions. That will include a general avoidance rule, which will include a means of dealing with taxes across England and Wales. Therefore, it is appropriate that we express our views on this, but the Finance Committee is also of the view that the Government’s approach in this context is acceptable, and therefore we recommend that the legislative consent motion should be agreed.

I also support an LCM for this measure. I'm grateful to the Cabinet Secretary for his phone call yesterday explaining some of the background of this, although, of course, I'm also aware of our work on the Finance Committee. If the UK Government doesn't consider it to be necessary to have an LCM, I note its failure to prevent the facilitation of UK tax evasion offences, which is clause 37 of the Criminal Finances Bill from Westminster. And I just wonder whether their way of reading it is that that refers to evasion of a UK tax and an interpretation of that which may not include devolved taxes, or are we talking of evasion of tax in the UK, which would, on a natural reading, include such a devolved tax? The Cabinet Secretary and the Welsh Government have taken a view on tax Bills we are passing to have different avoidance legislation than has been the case in the UK. I welcome that we’ll have the same anti-evasion rules, and I also think the Cabinet Secretary did give persuasive arguments around the differentiation on the avoidance rules. It's a reasonably clear and simple LCM process that we have, and, if the Cabinet Secretary views an LCM as necessary, I'm happy to support that approach.

Rwyf hefyd yn cefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y mesur hwn. Rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am ei alwad ffôn ddoe yn egluro rhywfaint o gefndir hyn, er, wrth gwrs, rwyf i hefyd yn ymwybodol o'n gwaith ar y Pwyllgor Cyllid. Os nad yw Llywodraeth y DU yn ystyried bod angen cael cynnig cydsyniad deddfwriaethol, nodaf ei methiant i atal troseddau efadu trethi rhag cael eu hwyluso yn y DU, sef cymal 37 o'r Bil Cyllid Troseddol gan San Steffan. Ac rwy’n tybio a ydyn nhw’n ystyried bod hynny’n cyfeirio at efadu trethi’r DU ac yn dehongli hynny i beidio â chynnwys trethi datganoledig, neu a ydym yn sôn am efadu trethi yn y DU, a fyddai, o’i ddarllen yn naturiol, yn cynnwys treth ddatganoledig o’r fath? Mae Ysgrifennydd y Cabinet a Llywodraeth Cymru yn ystyried bod gan y Biliau treth yr ydym yn eu pasio ddeddfwriaeth efadu wahanol i’r hyn sydd i’w weld yn y DU. Croesawaf y ffaith y bydd gennym yr un rheolau gwrth-efadu, ac rwyf hefyd yn credu bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cyflwyno dadleuon argyhoeddiadol ynghylch gwahaniaethu o ran y rheolau efadu. Proses cynnig cydsyniad deddfwriaethol weddol glir a syml sydd gennym ac, os bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried bod angen cynnig cydsyniad deddfwriaethol, rwy’n hapus i gefnogi'r dull hwnnw.

I concur with the thoughts of Mark Reckless and also the Chair of the Finance Committee. The Welsh Conservatives will also be supporting the LCM that has been laid before us today.

I've heard that there are some concerns, if I can put it that strongly, from the UK Government. However, having looked at this myself, I not only don't think that those concerns are justified in this instance, but I also think that, as this Assembly moves forward into the tax-making, tax-formulating, tax-legislation-passing agenda, we need to make absolutely sure that we are futureproofing the legislation that we pass, particularly in an uncharted area like taxation. So, I feel that this LCM is necessary to ensure that all bases are covered, not just today, but also in the future. Once the Welsh revenue authority is up and running and we do have future taxes coming forward, I think this is a necessary step forward and we’re happy to support the LCM today.

Rwy'n cytuno â safbwyntiau Mark Reckless a hefyd â Chadeirydd y Pwyllgor Cyllid. Bydd y Ceidwadwyr Cymreig hefyd yn cefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol a osodwyd ger ein bron heddiw.

Rwyf wedi clywed bod pryderon, os caf ei fynegi mor bendant â hynny, gan Lywodraeth y DU. Fodd bynnag, ar ôl edrych ar hyn fy hun, nid wyf yn credu bod cyfiawnhad i’r pryderon hynny yn yr achos hwn. Ond credaf, wrth i’r Cynulliad hwn symud ymlaen at yr agenda gwneud trethi, ffurfio trethi, a phasio deddfwriaeth ar drethi, bod angen i ni wneud yn hollol siŵr ein bod yn diogelu’r ddeddfwriaeth yr ydym yn ei phasio ar gyfer y dyfodol, yn enwedig mewn maes newydd megis trethiant. Felly, rwyf i o’r farn bod y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn yn angenrheidiol er mwyn sicrhau bod yr holl elfennau wedi eu cynnwys, nid yn unig heddiw, ond yn y dyfodol hefyd. Pan fydd awdurdod refeniw Cymru yn weithredol a phan fydd gennym ni drethi’n cael eu cyflwyno yn y dyfodol, rwy'n credu y bydd hwn yn gam angenrheidiol ymlaen ac rydym yn hapus i gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol heddiw.

Galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet i ymateb i’r ddadl.

I call on the Cabinet Secretary to respond to the debate.

Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf i ddechrau drwy ddweud gair o ddiolch i’r pwyllgor ac i Simon Thomas am y gwaith maen nhw wedi ei wneud i graffu ar yr ‘LCM’ a jest dweud diolch i bob Aelod arall sydd wedi cyfrannu i’r ddadl?

Rŷm ni’n cytuno â beth ddywedodd Simon Thomas. Mae safbwynt y Llywodraeth yn glir.

It's our clear view that this Assembly has an interest in the domestic offence created by the UK Criminal Finances Bill, as it will capture cases where a tax evaded is a Welsh devolved tax. That is why we have thought it right to bring the LCM before this Assembly for it to make a determination. And Nick Ramsay's absolutely right that, as we move into this area more, there will be a job of learning and education for other parts of the system to understand the way that we work here. However, having said that, we do support the creation of a single criminal offence that will apply to all taxes across the UK. We believe that it will enable a consistent and co-ordinated approach to be taken to tackling this type of criminal activity, regardless of the tax that has been evaded or the authority responsible for its collection, and I'm grateful for the indication from other parties of their willingness to support that position this afternoon.

Thank you very much, Presiding Officer. Could I start by thanking the committee and to Simon Thomas for the work that they’ve done to scrutinise this LCM and just to say thank you to all the other Members who have contributed to this debate?

We agree with what Simon Thomas said. The Government’s position is clear.

Ein barn glir ni yw bod gan y Cynulliad hwn fuddiant yn y drosedd ddomestig a grëwyd gan Fil Cyllid Troseddol y DU, gan y bydd hyn yn amlygu achosion o dreth sydd wedi’i hefadu yn dreth ddatganoledig i Gymru. Dyna pam yr ydym wedi ystyried ei bod yn gywir dwyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol gerbron y Cynulliad hwn er mwyn iddo wneud penderfyniad. Ac mae Nick Ramsay yn hollol gywir i ddweud, wrth i ni symud yn fwy i'r maes hwn, y bydd gwaith i’w wneud o ran dysgu ac addysgu rhannau eraill o'r system er mwyn iddyn nhw ddeall y ffordd yr ydym yn gweithio yma. Fodd bynnag, wedi dweud hynny, rydym ni’n cefnogi’r cynnig i lunio trosedd unigol a fydd yn berthnasol i’r holl drethi ledled y DU. Rydym o’r farn y bydd yn ein galluogi ni i ddefnyddio dull cyson a chydlynol o fynd i'r afael â’r math hwn o droseddu, ni waeth pa dreth sydd wedi ei hefadu neu ba awdurdod sy'n gyfrifol am ei chasglu. Ac rwy'n ddiolchgar am yr awgrym gan bleidiau eraill eu bod yn barod i gefnogi’r safbwynt hwnnw y prynhawn yma.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

9. 8. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol Atodol (Rhif 2) ar y Bil Plant a Gwaith Cymdeithasol
9. 8. Supplementary Legislative Consent Motion (No. 2) on the Children and Social Work Bill

Yr eitem nesaf yw’r Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol Atodol (Rhif 2) ar y Mesur Plant a Gwaith Cymdeithasol. Rydw i’n galw ar y Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol i wneud y cynnig—Rebecca Evans.

The next item is the Supplementary Legislative Consent Motion (No. 2) on the Children and Social Work Bill. I call on the Minister for Social Services and Public Health to move the motion—Rebecca Evans.

Cynnig NDM6184 Rebecca Evans

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6 yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yn y Bil Plant a Gwaith Cymdeithasol, sy'n ymwneud â gwahardd cyflogwr perthnasol rhag gwahaniaethu yn erbyn person sy'n gwneud cais am swydd gofal cymdeithasol i blant am ei bod yn ymddangos i'r cyflogwr bod yr ymgeisydd wedi gwneud datgeliad gwarchodedig, i'r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru.

Motion NDM6184 Rebecca Evans

To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Children and Social Work Bill, relating to the prohibition of a relevant employer from discriminating against a person who applies for a children's social care position because it appears to the employer that the applicant has made a protected disclosure, in so far as they fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales, should be considered by the UK Parliament.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

I am pleased to speak to this legislative consent motion today. I’d like to begin by thanking members of the Health, Social Care and Sport Committee for their scrutiny of the memorandum, and I’m pleased that the committee has not raised any objection to the agreement of the motion.

The UK Government introduced the Children and Social Work Bill into Parliament on 19 May 2016. Having completed its scrutiny in the House of Lords, the Bill had its First Reading in the House of Commons on 24 November. The UK Government has given its support to an amendment, now adopted as a clause at Report Stage in the Lords, which provides protection for whistleblowers from discrimination by prospective local authority employers when they apply for children’s social work positions.

The clause to which this LCM relates enables the Secretary of State to make regulations that prohibit a relevant employer from discriminating against a person who applies for a children’s social work position because it appears to the employer that the applicant has made a protected disclosure. The consent of the Assembly is being sought to this amendment as it applies to the social services workforce and local authority social services in Wales. The Welsh Government supports the implementation of these provisions in Wales so as to avoid unnecessary delay disadvantaging workers here, to support fairness in recruitment to children’s social work positions, and, ultimately, to help ensure that children’s social services in Wales are provided to a high standard. I therefore ask Assembly Members to support this legislative consent motion. I move the motion.

Rwy’n falch o gael siarad am y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw. Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i aelodau'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon am graffu ar y memorandwm, ac rwy'n falch nad yw’r pwyllgor wedi codi unrhyw wrthwynebiad i gytundeb y cynnig.

Cyflwynodd Llywodraeth y DU y Bil Plant a Gwaith Cymdeithasol i'r Senedd ar 19 Mai 2016. Ar ôl cwblhau’r gwaith o graffu arno yn Nhŷ'r Arglwyddi, cafodd y Bil ei Ddarlleniad Cyntaf yn Nhŷ'r Cyffredin ar 24 Tachwedd. Mae Llywodraeth y DU wedi cefnogi gwelliant iddo, sydd erbyn hyn wedi’i fabwysiadu ar ffurf cymal ac mewn Cyfnod Adrodd yn Nhŷ'r Arglwyddi. Mae’n amddiffyn y chwythwyr chwiban rhag gwahaniaethu yn eu herbyn gan ddarpar gyflogwyr awdurdod lleol wrth iddyn nhw wneud cais am swyddi gwaith cymdeithasol i blant.

Mae'r cymal y mae'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn yn berthnasol iddo yn galluogi'r Ysgrifennydd Gwladol i wneud rheoliadau sy'n gwahardd cyflogwr perthnasol rhag gwahaniaethu yn erbyn unigolyn sy'n gwneud cais am swydd gwaith cymdeithasol i blant oherwydd ei fod yn ymddangos i'r cyflogwr bod yr ymgeisydd wedi gwneud datgeliad a ddiogelir. Ceisir cydsyniad y Cynulliad i’r gwelliant hwn gan ei fod yn ymwneud â'r gweithlu gwasanaethau cymdeithasol a gwasanaethau cymdeithasol awdurdodau lleol yng Nghymru. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi gweithrediad y darpariaethau hyn yng Nghymru er mwyn osgoi unrhyw oedi diangen a allai rhoi gweithwyr dan anfantais yma, er mwyn cefnogi tegwch wrth recriwtio i swyddi gwaith cymdeithasol i blant, ac, yn y pen draw, er mwyn helpu i sicrhau bod gwasanaethau cymdeithasol i blant yng Nghymru yn cael eu darparu i safon uchel. Felly, gofynnaf i Aelodau'r Cynulliad gefnogi’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Cynigiaf y cynnig.

I have no speakers in the debate and I’m therefore presuming that the Minister does not wish to respond to the debate that did not happen.

Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Nid oes gennyf unrhyw siaradwyr yn y ddadl, ac felly rwy’n tybio nad yw'r Gweinidog yn dymuno ymateb i'r ddadl na ddigwyddodd.

Therefore, the proposal is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

10. 9. Rheoliadau Ardrethu Annomestig (Symiau a Godir) (Cymru) 2016
10. 9. The Non-Domestic Rating (Chargeable Amounts) (Wales) Regulations 2016

Yr eitem nesaf yw’r Rheoliadau Adrethu Annomestig (Symiau a Godir) Cymru 2016. Rwy’n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet i wneud y cynnig—Mark Drakeford.

The next item is the Non-Domestic Rating (Chargeable Amounts) (Wales) Regulations 2016. I call on the Cabinet Secretary for Finance and Local Government, Mark Drakeford.

Cynnig NDM6187 Jane Hutt

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5

Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Ardrethu Annomestig (Symiau a Godir) (Cymru) 2016 yn cael ei llunio yn unol â'r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 22 Tachwedd 2016.

Motion NDM6187 Jane Hutt

To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5

Approves that the draft The Non-Domestic Rating (Chargeable Amounts) (Wales) Regulations 2016 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 22 November 2016.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch yn fawr, Lywydd. The Non-Domestic Rating (Chargeable Amounts) (Wales) Regulations of 2016, which Members are being asked to approve today, will provide for transitional rate relief for small businesses affected by the 2017 non-domestic rates revaluation. These regulations are needed to ensure that the £10 million announced for this purpose on 30 September reaches its intended beneficiaries. The revaluation itself was carried out by the Valuation Office Agency, the statutory body responsible for assessing and assigning rateable values in both England and Wales. The office is separate from the Welsh Government and reaches its valuation conclusions entirely independently. As the revaluation must be revenue neutral, it redistributes the rates payable between properties based on their relative values at the time of the revaluation. Inevitably, this means that some rateable values rise and others fall, and, in some areas, that effect has been exacerbated by the length of time since the last revaluation.

As a Government, we recognise that these changes can represent a higher proportion of costs for small businesses, and particularly those whose entitlement to small business rate relief might be reduced as a result of the revaluation. As a result, our £10 million transitional relief scheme is specifically targeted at those small businesses, allowing them to phase in any increase in liability over a three-year period. This £10 million scheme will provide additional support to more than 7,000 ratepayers.

Llywydd, the scheme will be fully funded by the Welsh Government, and that scheme was supported by a number of key stakeholders in response to our consultation. In contrast, the transitional relief being implemented by the UK Government in England will be funded entirely by ratepayers themselves. Once the transitional relief scheme or £100 million small business rate relief and other mandatory and discretionary reliefs are taken into account, £200 million of financial assistance will be provided for these purposes in 2017-18 and this will benefit more than three quarters of all ratepayers in Wales.

Now, I understand that many Members here have called for further assistance beyond the £10 million covered in these regulations. You will have heard what the First Minister said earlier this afternoon about thought continuing to be given to this matter. I simply need to be clear, Llywydd, that none of that is relevant to these regulations. They refer to the scheme announced on 30 September and, if these regulations are not passed, that help will not be available.

I ask Members to approve these regulations today so that the £10 million-worth of transitional relief can be provided to small businesses in Wales from 1 April next year.

Diolch yn fawr, Lywydd. Bydd Rheoliadau Ardrethu Annomestig (Symiau a Godir) (Cymru) 2016, y gofynnir i’r Aelodau eu cymeradwyo heddiw, yn darparu ar gyfer rhyddhad ardrethi trosiannol i fusnesau bach y mae ailbrisio trethi annomestig 2017 yn effeithio arnyn nhw. Mae angen y rheoliadau hyn i sicrhau bod y £10 miliwn a gyhoeddwyd at y diben hwn ar 30 Medi yn cyrraedd y buddiolwyr y bwriedir eu cyrraedd. Cafodd yr ailbrisiad ei hun ei gyflawni gan Asiantaeth y Swyddfa Brisio, sef y corff statudol sy'n gyfrifol am asesu a dyrannu gwerthoedd ardrethol yng Nghymru a Lloegr. Mae'r swyddfa ar wahân i Lywodraeth Cymru ac mae’n gwbl annibynnol wrth gyrraedd ei gasgliadau prisio. Gan fod yn rhaid i'r ailbrisio fod yn niwtral o ran refeniw, mae'n ailddosbarthu'r ardrethi sy'n daladwy rhwng eiddo ar sail eu gwerthoedd cymharol ar adeg yr ailbrisio. Yn anochel, golyga hyn fod rhai gwerthoedd ardrethol yn codi ac eraill yn disgyn, ac, mewn rhai ardaloedd, mae’r effaith yn waeth yn sgil hyd yr amser ers yr ailbrisio diwethaf.

Fel Llywodraeth, rydym yn cydnabod y gall y newidiadau hyn olygu mwy o gostau i fusnesau bach, yn enwedig y rhai y gallai eu hawl i ryddhad ardrethi busnesau bach leihau o ganlyniad i'r ailbrisio. Felly, mae ein cynllun rhyddhad trosiannol gwerth £10 miliwn yn cael ei dargedu'n benodol at y busnesau bach hynny, sy’n eu caniatáu i gyflwyno unrhyw gynnydd i rwymedigaeth yn raddol dros gyfnod o dair blynedd. Bydd y cynllun hwn sy’n werth £10 miliwn yn rhoi cymorth ychwanegol i fwy na 7,000 o drethdalwyr.

Lywydd, bydd y cynllun yn cael ei ariannu'n llawn gan Lywodraeth Cymru, a chefnogwyd y cynllun hwnnw gan nifer o randdeiliaid allweddol mewn ymateb i'n hymgynghoriad. Ar y llaw arall, mae'r rhyddhad trosiannol sy’n cael ei weithredu gan Lywodraeth y DU yn Lloegr yn cael ei ariannu'n gyfan gwbl gan y trethdalwyr eu hunain. Pan fydd y cynllun rhyddhad trosiannol neu’r rhyddhad ardrethi busnesau bach gwerth £100 miliwn a gostyngiadau gorfodol a dewisol eraill yn cael eu hystyried, bydd gwerth £200 miliwn o gymorth ariannol yn cael ei ddarparu at y dibenion hyn yn 2017-18. Bydd hyn o fudd i fwy na thri chwarter yr holl drethdalwyr yng Nghymru.

Nawr, rwy’n deall bod llawer o’r Aelodau yma wedi gofyn am ragor o gymorth y tu hwnt i'r £10 miliwn sydd wedi ei gynnwys yn y rheoliadau hyn. Byddwch chi wedi clywed yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn gynharach y prynhawn yma bod y mater hwn yn parhau i gael ei ystyried. Mae angen i mi fod yn glir, Lywydd, nad yw dim o hynny’n berthnasol i'r rheoliadau hyn. Maen nhw’n cyfeirio at y cynllun a gyhoeddwyd ar 30 Medi ac, os nad yw’r rheoliadau hyn yn cael eu pasio ni fydd y cymorth hwnnw ar gael.

Gofynnaf i'r Aelodau gymeradwyo'r rheoliadau hyn heddiw fel y gall y rhyddhad trosiannol gwerth £10 miliwn gael ei ddarparu i fusnesau bach yng Nghymru o 1 Ebrill y flwyddyn nesaf.

Fel mae’r Ysgrifennydd wedi’i esbonio, wrth gwrs, mae’r rheoliadau yma’n cynnig rhyw gymaint o ryddhad dros dro i fusnesau, yn arbennig yn sgil yr ailbrisiant. I’r graddau hynny, wrth gwrs, mae’n rhaid croesawu hynny oherwydd, fel rydym wedi’i glywed o’r blaid hon ac o bleidiau eraill yn y Siambr, mae yna fusnesau sydd yn mynd i ddioddef yn eithaf enbyd, a dweud y gwir, oherwydd yr ailbrisiant yma. Mae yna batrwm daearyddol tra gwahanol i’w weld—hynny yw, cynnydd o bron 9 y cant, er enghraifft, yng Ngwynedd, a 9.2 y cant, yr uchaf, yng Nghonwy, er enghraifft. Ac wrth gwrs, y tu fewn i hynny, mae yna fusnesau unigol, yn arbennig yn rhai o’r sectorau sydd yn cael eu dadlennu yn y memorandwm esboniadol—er enghraifft, gwestai—sydd yn wynebu pwysau arbennig iawn.

Mae e wedi rhagweld beth roeddwn i’n mynd i’w ddweud, wrth gwrs: nid yw £10 miliwn yn ddigon. Mae’r Ysgrifennydd yn berson rhesymol, mae’n fodlon gwrando, a byddwn i’n ymbil arno i wrando eto nawr. Mae wedi ei ddweud—ac, fel roedd y Prif Weinidog wedi ei ddweud, mae’r Llywodraeth yn dal i ystyried y sgôp sydd yna ar gyfer rhagor o help y tu fas i’r ffrâm rydym ni’n sôn amdano heddiw gyda’r £10 miliwn. Byddai hynny yn sicr yn cael ei groesawu gan fusnesau ar hyd Cymru o fewn y sectorau sydd yn wynebu’r cynnydd yma, ond yn arbennig yn yr ardaloedd hynny sydd wedi eu nodi fan hyn.

Felly, a allaf i ofyn iddo fe i fynd ymhellach? Yn naturiol, ni fyddem ni eisiau gwrthwynebu hyn heddiw achos, fel roedd yr Ysgrifennydd yn esbonio, wrth gwrs, pe baem yn gwneud hynny, byddai’r £10 miliwn sydd ar y ford ar hyn o bryd yn cael ei golli. Yn sicr, rydym ni eisiau mwy o arian, yn sicr nid ydym ni eisiau tynnu’r £10 miliwn sydd yna’n barod. Ond a gaf i ofyn iddo fe, yn ysbryd y cyfnod Nadoligaidd yr ŷm ni ynddo fe—? Ond, o ddifri calon, mae busnesau bach, asgwrn cefn ein heconomi, yn gofyn am help gan Lywodraeth Cymru—a allaf i ofyn iddo fe unwaith eto i wrando ar y lleisiau hynny?

As the Cabinet Secretary has explained, these regulations do offer some temporary relief to businesses, particularly in the wake of the revaluation. To that extent, we have to welcome that, because, as we’ve heard from this party and from other parties in the Chamber, there are businesses that are going to suffer very badly because of this revaluation. There is a very different geographical pattern to be seen—that is, an increase of nearly 9 per cent in Gwynedd, for example, and 9.2 per cent, the highest, in Conwy, for example. Of course, within that, there are individual businesses, particularly in some of the sectors that are detailed in the explanatory memorandum—for example, hotels—which face particular pressure.

He has foreseen what I was going to say, of course: £10 million is not enough. The Cabinet Secretary is a reasonable man, he is willing to listen, and I would ask him to listen again. He has said—and, as the First Minister has said, the Government is still considering the scope that exists for more help outside of the framework that we’re talking about today with the £10 million. That would certainly be welcomed by businesses across Wales within the sectors that do face this increase, but particularly in those areas that are identified here.

So, could I ask him to go further? Naturally, we wouldn’t want to oppose this today, because, as the Cabinet Secretary said, if we did that that £10 million that is on the table would be lost. Certainly, we need more money, and certainly we don’t want to take that £10 million away. So, could I ask him, in the spirit of the Christmas period that we’re in—? But, seriously, small businesses in Wales, the backbone of the economy, are asking for help from the Welsh Government, so, could I ask him, once again, to listen to those voices?

Can I concur with the comments that Adam Price has made? Cabinet Secretary, as you know, the business-rates revaluation continues to be a source of immense concern for those businesses facing sizeable increases in their rateable value. This concern extends to the scheme of relief that the Welsh Government has decided upon and the transitional relief that we are voting on this afternoon.

I read through the explanatory memorandum, and the three options the Welsh Government considered are listed. Clearly, option 1—do nothing—was not a viable way forward; I think we all agree with you there. However, we did see some merit in option 3, making regulations based on the transitional relief scheme provided in England. The English scheme is self-financing, or supposed to be, anyway, and that could have been a basis for a scheme, but I understand you’ve not gone down that route. The idea of transferring funds from those who are going to see a reduction in their rates due to the revaluation to other areas where there’s going to be an increase we did think had merit and we’re sad that you dismissed that. However, as Adam Price has said, we do need to have a transitional rate relief scheme, and next April is now approaching very fast, and businesses would be more concerned by not having a scheme at all than having one that is flawed. I would point out, though, that these are potentially crushing increases in rates payable for some businesses—a minority of businesses, but, still, a significant number of businesses across Wales. We do urge the Welsh Government to look at providing additional support for those businesses before this kicks in next April.

We do have serious concerns about the approach that the Welsh Government has taken in this area, so we will be abstaining on these regulations today, but we do recognise that we need a transitional rate relief scheme, so we will not be blocking or attempting to block this going through. But we would urge you to look again at the system that is in place and to make sure that those businesses that are going to experience some of the worst rate increases do get the support that they need.

A gaf i gytuno â'r sylwadau y mae Adam Price wedi’u gwneud? Ysgrifennydd y Cabinet, fel y gwyddoch, mae ailbrisio’r ardrethi busnes yn parhau i fod yn destun pryder aruthrol i'r busnesau hynny sy'n wynebu cynnydd sylweddol yn eu gwerth ardrethol. Mae'r pryder hwn yn ymestyn i'r cynllun rhyddhad y mae Llywodraeth Cymru wedi penderfynu arno a’r rhyddhad trosiannol yr ydym yn pleidleisio arno y prynhawn yma.

Darllenais i drwy'r memorandwm esboniadol, ac mae'r tri dewis a ystyriwyd gan Lywodraeth Cymru wedi'u rhestru. Yn amlwg, nid oedd dewis 1—gwneud dim—yn ffordd hyfyw ymlaen; rwy'n credu ein bod ni i gyd yn cytuno â chi ar hynny. Fodd bynnag, gwelsom rywfaint o rinwedd yn newis 3, sef llunio rheoliadau ar sail y cynllun rhyddhad trosiannol a ddarperir yn Lloegr. Mae cynllun Lloegr yn hunan-gyllidol, neu mae i fod yn hunan-gyllidol, beth bynnag, a gellid bod wedi defnyddio hynny yn sail i’r cynllun. Ond deallaf nad ydych chi wedi dilyn y llwybr hwnnw. Roeddem ni o’r farn bod rhinwedd i’r syniad o drosglwyddo arian o’r rhai a fydd yn gweld gostyngiad yn eu hardrethi yn sgil yr ailbrisio i’r meysydd eraill lle bydd cynnydd, ac rydym yn drist eich bod wedi diystyru hynny. Fodd bynnag, fel y mae Adam Price wedi’i ddweud, mae angen i ni gael cynllun rhyddhad ardrethi trosiannol, ac mae mis Ebrill nesaf yn prysur agosáu erbyn hyn, a byddai busnesau yn poeni mwy am beidio â chael cynllun o gwbl na chael un sy’n ddiffygiol. Byddwn i’n nodi, fodd bynnag, y gallai’r cynnydd hwn i’r cyfraddau sy'n daladwy arwain at dranc rhai busnesau—lleiafrif o fusnesau, eto i gyd nifer sylweddol o fusnesau ledled Cymru. Rydym yn annog Llywodraeth Cymru i ystyried darparu cymorth ychwanegol i'r busnesau hynny cyn i’r cynllun gychwyn fis Ebrill nesaf.

Mae gennym bryderon difrifol am y dull y mae Llywodraeth Cymru wedi ei ddefnyddio yn y maes hwn, felly byddwn yn ymatal ar y rheoliadau hyn heddiw. Ond rydym ni’n cydnabod bod angen cynllun rhyddhad ardrethi trosiannol, felly ni fyddwn yn atal nac yn ceisio atal hwn rhag mynd trwyddo. Ond byddem yn eich annog i edrych unwaith eto ar y system sydd ar waith ac i sicrhau y bydd y busnesau hynny a fydd yn profi’r cynnydd gwaethaf ardrethi yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt.

As has already been said, it would be remiss, as we are discussing regulations, not to reflect on some of the difficulties that have been caused in certain sectors and certain parts of Wales by the uprating that has taken place under the valuation office. In parts of Gwynedd and certainly within the tourism and hospitality sector, there have been particular issues that I hope the Government will look at when it looks at the potential re-evaluation of how much resource might be available for transitional relief.

But I wanted, also, to bring the attention of the Government, and the whole of the Assembly actually, to a particular issue that I’ve been alerted to that is quite new, I think, and hasn’t been reflected in discussions so far, and that is the potential for the new valuations to thwart some renewable energy schemes. What’s happened is that a revaluation of properties that have solar panels, for example, for the purpose of business rates—that includes schools—has led to a higher valuation being put on those properties, because, if you see a property with solar panels on it, it’s now worth more than it was without sonar panels. But if they then end up paying more business rates because of the solar panel installation, you’ve got the right hand and the left hand not joining together and working together for a more sustainable future.

Now, we can’t address that in these regulations, and these regulations are for transitional relief, but this is the first opportunity I have had to put it on the record that this is an issue that could come, in the next financial year, to haunt us and to reveal that some of the things that the Government is doing in encouraging renewable energy—solar panels have been a particular issue that has been brought to my attention, because it’s the one that is installed on buildings and is, therefore, very visible to the valuation office. A solar heat pump may not be so visible to an official who comes and looks at what your new property looks like. These are things that I think that the Government should be aware of. We cannot control what the valuation office says about the value and the appreciation of the value of a building for rateable terms, but we can, of course, design a business rates system that recognises public goods such as renewable energy. Going forward, in fact, that is exactly what we need: a review of the business rates system that does take much more account of public goods like renewable energy, of public benefits such as small and local businesses, and of public disbenefits like free car parking around supermarkets.

Fel y dywedwyd eisoes, gan ein bod yn trafod y rheoliadau byddai’n esgeulus peidio ag ystyried rhai o'r anawsterau sydd wedi eu hachosi mewn rhai sectorau ac mewn rhai rhannau o Gymru gan y cynnydd mewn ardrethi sydd wedi digwydd dan y swyddfa brisio. Mewn rhannau o Wynedd ac yn sicr yn y sector twristiaeth a lletygarwch, bu materion penodol yr wyf yn gobeithio y bydd y Llywodraeth yn eu hystyried wrth edrych ar y broses ail-werthuso bosibl o faint o arian a allai fod ar gael ar gyfer rhyddhad trosiannol.

Ond roeddwn i eisiau, hefyd, dynnu sylw'r Llywodraeth, a'r Cynulliad cyfan mewn gwirionedd, at fater penodol yr wyf wedi cael gwybod amdano sy’n eithaf newydd, rwy’n credu, ac na fu sôn amdano yn y trafodaethau hyd yn hyn, sef y posibilrwydd y bydd y prisiadau newydd yn rhwystro rhai cynlluniau ynni adnewyddadwy. Yr hyn sydd wedi digwydd yw bod ailbrisio eiddo â phaneli solar, er enghraifft, at ddibenion ardrethi busnes—sy’n cynnwys ysgolion—wedi arwain at brisiad uwch i’r eiddo hwnnw, oherwydd, os ydych chi’n gweld eiddo â phaneli solar arno, mae gwerth mwy iddo erbyn hyn nag oedd iddo heb y paneli solar. Ond os ydyn nhw wedyn yn talu mwy o ardrethi busnes oherwydd y paneli solar, ni all y naill law na’r llall gydgysylltu a chydweithio ar gyfer dyfodol mwy cynaliadwy.

Nawr, ni allwn roi sylw i hynny yn y rheoliadau hyn. Mae’r rheoliadau hyn ar gyfer rhyddhad trosiannol. Ond dyma'r cyfle cyntaf yr wyf wedi’i gael i’w roi ar gofnod bod hwn yn fater a allai, yn ystod y flwyddyn ariannol nesaf, ddod i’n poeni ni a datgelu bod rhai o'r pethau y mae'r Llywodraeth yn ei wneud i annog ynni adnewyddadwy—bu paneli solar yn fater penodol a ddaeth i’m sylw, oherwydd cânt eu gosod ar adeiladau ac, felly, maen nhw’n weladwy iawn i'r swyddfa brisio. Efallai nad yw pwmp gwres solar mor weladwy i’r swyddog sy'n dod i edrych ar eich eiddo newydd. Mae'r rhain yn bethau y credaf y dylai'r Llywodraeth fod yn ymwybodol ohonyn nhw. Ni allwn reoli'r hyn y mae’r swyddfa brisio yn ei ddweud am werth a chynnydd mewn gwerth adeilad mewn termau ardrethol. Ond gallwn, wrth gwrs, ddylunio system ardrethi busnes sy'n cydnabod nwyddau cyhoeddus megis ynni adnewyddadwy. Wrth symud ymlaen, mewn gwirionedd, dyna'n union yr hyn sydd ei angen arnom: adolygiad o'r system ardrethi busnes sy’n rhoi llawer mwy o ystyriaeth i nwyddau cyhoeddus megis ynni adnewyddadwy, i fanteision cyhoeddus megis busnesau bach a lleol, ac i anfanteision cyhoeddus megis parcio am ddim mewn meysydd parcio archfarchnadoedd.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb i’r ddadl.

I call on the Cabinet Secretary to respond to the debate.

Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf i ddechrau trwy gydnabod y ffaith bod Adam Price wedi croesawu beth sydd yn y cynllun o flaen y Cynulliad y prynhawn yma a dweud, wrth gwrs, rydw i’n dal i wrando ar bopeth mae pobl yn y Cynulliad yma yn ei ddweud wrthyf fi? Rydw i wedi clywed beth mae Nick Ramsay wedi ei ddweud o’r blaen a beth mae e wedi ei ddweud y prynhawn yma. Mae’r pwynt y mae Simon Thomas wedi’i godi yn rhywbeth newydd, ond, wrth gwrs, rydym ni wedi dweud yn barod yr ydym ni’n mynd i ailwampio’r system sydd gennym ni yma yng Nghymru ar gyfer y flwyddyn ariannol ar ôl yr un nesaf.

All I would say to Nick Ramsay on the English scheme is that I saw it’s attractions as well, because it would have cost the Welsh Government absolutely nothing, but what it would have cost would have been the steel sector in Wales and GP surgeries in Wales, which would have ended up paying to support other businesses, whereas the scheme in front of the Assembly this afternoon is one where £10 million-worth of new money, Welsh Government money, is being used for those purposes instead. I believe that this is preferable. I’m grateful to those Members who’ve indicated some support for it, and I do hope that these regulations will be approved today.

Thank you very much, Llywydd. May I start by recognising the fact that Adam Price had welcomed what is in the proposal before the Assembly today, and to say that I am still listening to everything that those in this Assembly tell me? I’ve heard Nick Ramsay’s comments in the past, and what he said this afternoon too. The point that Simon Thomas raised is a new issue, but, of course, we have already said that we are going to reform the system that we have in Wales for the financial year following the next.

Y cwbl a ddywedaf wrth Nick Ramsay am y cynllun yn Lloegr yw fy mod innau wedi gweld ei atyniadau hefyd, oherwydd ni fyddai wedi arwain at unrhyw gost o gwbl i Lywodraeth Cymru. Ond byddai wedi arwain at gost y sector dur Cymru a meddygfeydd meddygon teulu Cymru, a fyddai yn y pen draw yn talu i gefnogi busnesau eraill. Ond mae’r cynllun o flaen y Cynulliad y prynhawn yma yn un lle mae gwerth £10 miliwn o arian newydd, arian Llywodraeth Cymru, yn cael ei ddefnyddio at y dibenion hynny. Credaf fod hyn yn well. Rwy'n ddiolchgar i'r Aelodau hynny sydd wedi nodi rhywfaint o gefnogaeth iddo, ac rwy'n gobeithio y bydd y rheoliadau hyn yn cael eu cymeradwyo heddiw.

Y cwestiwn yw a ddylid derbyn y cynnig. A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting under this item until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

Yr eitem nesaf yw Rheoliadau Gofal Cymdeithasol Cymru (Ehangu Ystyr ‘Gweithiwr Gofal Cymdeithasol’) 2016 a Rheoliadau Gofal Cymdeithasol Cymru (Pennu Gweithwyr Gofal Cymdeithasol) (Cofrestru) 2016. Yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, rwy’n cynnig bod y ddau gynnig o dan eitemau 10 ac 11, felly, yn cael eu grwpio ar gyfer y ddadl. A oes unrhyw wrthwynebiad?

The next item is the Social Care Wales (Extension of Meaning of ‘Social Care Worker’) Regulations 2016, and the Social Care Wales (Specification of Social Care Workers) (Registration) Regulations 2016. In accordance with Standing Order 12.24, I propose that the following two motions under items 10 and 11 are grouped for debate. Does any Member object?

11. 10. & 11. Rheoliadau Gofal Cymdeithasol Cymru (Ehangu Ystyr ‘Gweithiwr Gofal Cymdeithasol’) 2016, a Rheoliadau Gofal Cymdeithasol Cymru (Pennu Gweithwyr Gofal Cymdeithasol) (Cofrestru) 2016
11. 10. & 11. The Social Care Wales (Extension of Meaning of ‘Social Care Worker’) Regulations 2016, and the Social Care Wales (Specification of Social Care Workers) (Registration) Regulations 2016

Galwaf, felly, ar Weinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol i wneud y cynigion—Rebecca Evans.

Therefore, I call the Minister for Social Services and Public Health to move the motions—Rebecca Evans.

Cynnig NDM6186 Jane Hutt

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5

Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Gofal Cymdeithasol Cymru (Ehangu Ystyr ‘Gweithiwr Gofal Cymdeithasol’) 2016 yn cael ei llunio yn unol â'r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 22 Tachwedd 2016.

Motion NDM6186 Jane Hutt

To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5

Approves that the draft The Social Care Wales (Extension of Meaning of ‘Social Care Worker’) Regulations 2016 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 22 November 2016.

Cynnig NDM6185 Jane Hutt

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5

Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Gofal Cymdeithasol Cymru (Pennu Gweithwyr Gofal Cymdeithasol) (Cofrestru) 2016 yn cael ei llunio yn unol â'r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 22 Tachwedd 2016.

Motion NDM6185 Jane Hutt

To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5

Approves that the draft The Social Care Wales (Specification of Social Care Workers) (Registration) Regulations 2016 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 22 November 2016.

Cynigiwyd y cynigion.

Motions moved.

Thank you, Llywydd. I move the motion. The two sets of regulations before the Assembly were consulted upon over the summer and support the first phase of implementing the Regulation and Inspection of Social Care (Wales) Act 2016. They relate to the new system of workforce registration required under the Act.

The Social Care Wales (Extension of Meaning of ‘Social Care Worker’) Regulations 2016 prescribe additional descriptions of persons who are to be treated as social care workers for the purposes of Parts 3-8 of the Act. These Parts relate to the exercise of specific functions of Social Care Wales. They include in its role promoting and maintaining high standards in the provision of care and support services; its role in the conduct, practice and training of social care workers; and its role in maintaining public confidence in the social care workforce.

As social care workers, these persons may be subject to codes of practice prepared and issued by Social Care Wales and may have access to education, training and certain courses approved by Social Care Wales. The intended effect of the regulations is to encompass a wide breadth of the social care workforce, giving Social Care Wales the freedom and powers it needs to support the delivery of high-quality care and support. They are essential to provide clarity as to who are social care workers for the purposes of the Act.

The Social Care Wales (Specification of Social Care Workers) (Registration) Regulations 2016 relate to section 80 of the Act, which requires Social Care Wales to keep a register of social workers, particular descriptions of social care workers and visiting social workers from the European Economic Area and Switzerland. The regulations provide for the registration of managers of regulated services, children’s residential care workers and student social workers. They deliver our policy intention of ensuring that those who are currently required to register under the Care Standards Act 2000 will continue to be registered. They also pave the way for future regulations that will require the registration of domiciliary and adult residential care workers.

These regulations are necessary to give effect to the new system of workforce registration and regulation to be operated by Social Care Wales from April of next year. As such, I commend them to Members. Llywydd, I take this opportunity to thank the stakeholders for their engagement on this and our officials for the significant work that’s gone into developing these regulations.

Diolch i chi, Lywydd. Cynigiaf y cynnig. Ymgynghorwyd ar y ddwy set o reoliadau sydd gerbron y Cynulliad yn ystod yr haf ac maen nhw’n cefnogi cam cyntaf rhoi ar waith Ddeddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016. Maen nhw’n ymwneud â'r system newydd o gofrestru’r gweithlu sy’n ofynnol o dan y Ddeddf.

Mae Rheoliadau Gofal Cymdeithasol Cymru (Ehangu Ystyr 'Gweithiwr Gofal Cymdeithasol') 2016 yn rhagnodi disgrifiadau ychwanegol o bersonau sydd i gael eu trin yn weithwyr gofal cymdeithasol at ddibenion Rhannau 3-8 o'r Ddeddf. Mae'r Rhannau hyn yn ymwneud ag arfer swyddogaethau penodol Gofal Cymdeithasol Cymru. Maen nhw’n cynnwys ei swyddogaeth o ran hyrwyddo a chynnal safonau uchel o ran darparu gwasanaethau gofal a chymorth; ei swyddogaeth o ran ymddygiad, arfer a hyfforddiant gweithwyr gofal cymdeithasol; a'i swyddogaeth o ran cynnal hyder y cyhoedd yn y gweithlu gofal cymdeithasol.

Fel gweithwyr gofal cymdeithasol, gallai’r bobl hyn fod yn atebol i godau ymarfer a baratowyd ac a gyhoeddwyd gan Gofal Cymdeithasol Cymru a gallent gael mynediad at addysg, hyfforddiant a chyrsiau penodol a gymeradwywyd gan Gofal Cymdeithasol Cymru. Effaith arfaethedig y rheoliadau yw cwmpasu amrywiaeth eang o'r gweithlu gofal cymdeithasol, gan roi'r rhyddid a'r pwerau sydd eu hangen ar Gofal Cymdeithasol Cymru i gefnogi'r gwaith o ddarparu gofal a chymorth o ansawdd uchel. Maen nhw’n hanfodol i ddarparu eglurdeb ynghylch pwy sy’n weithwyr gofal cymdeithasol at ddibenion y Ddeddf.

Mae Rheoliadau Gofal Cymdeithasol Cymru (Pennu Gweithwyr Gofal Cymdeithasol) (Cofrestru) 2016 yn berthnasol i adran 80 o'r Ddeddf, sy'n ei gwneud yn ofynnol i Gofal Cymdeithasol Cymru gadw cofrestr o weithwyr cymdeithasol, disgrifiadau penodol o weithwyr gofal cymdeithasol a gweithwyr cymdeithasol sy’n ymweld o'r Ardal Economaidd Ewropeaidd a'r Swistir. Mae'r rheoliadau yn darparu ar gyfer cofrestru rheolwyr gwasanaethau rheoledig, gweithwyr gofal preswyl i blant a gweithwyr cymdeithasol i fyfyrwyr. Maen nhw’n cyflwyno ein bwriad polisi o sicrhau y bydd y rhai y mae'n ofynnol iddyn nhw gofrestru o dan Ddeddf Safonau Gofal 2000 ar hyn o bryd yn parhau i gael eu cofrestru. Maen nhw hefyd yn paratoi'r ffordd ar gyfer rheoliadau yn y dyfodol a fydd yn ei gwneud yn ofynnol cofrestru gweithwyr gofal cartref a gofal preswyl i oedolion.

Mae'r rheoliadau hyn yn angenrheidiol i roi ar waith system newydd o reoleiddio a chofrestru’r gweithlu, i’w gweithredu gan Gofal Cymdeithasol Cymru o fis Ebrill y flwyddyn nesaf. Fel y cyfryw, rwy’n eu cymeradwyo i'r Aelodau. Lywydd, rwy’n achub ar y cyfle hwn i ddiolch i'r rhanddeiliaid am eu hymgysylltiad ac i’n swyddogion am y gwaith sylweddol y maen nhw wedi’i wneud wrth ddatblygu’r rheoliadau hyn.

Diolch i’r Gweinidog. Nid oes gennyf i siaradwyr yn y ddadl yma ar y rheoliadau yma, felly rwy’n cymryd bod y Gweinidog ddim eisiau ymateb i’r ddadl. Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 10? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

I thank the Minister. I have no speakers on this item on these regulations. Therefore, I assume that the Minister doesn’t want to reply to the debate. The proposal, therefore, is that the motion be agreed under item 10. Does any Member object? Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Y cwestiwn nesaf yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 11? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

The next proposal is that the motion under item 11 should be agreed. Does any Member object? The motion is, therefore, agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

12. 12. Cyfnod Pleidleisio
12. 12. Voting Time

Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r cyfnod pleidleisio ac un bleidlais ar Reoliadau Ardrethu Annomestig (Symiau a Godir) (Cymru) 2016. Felly, rwy’n galw am bleidlais ar y cynnig hwnnw a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 25, 27 yn ymatal a neb yn erbyn. Felly, mae’r cynnig wedi’i dderbyn.

The next item on our agenda is voting time. We have a single vote on the Non-Domestic Rating (Chargeable Amounts) (Wales) Regulations 2016. Therefore, I call for a vote on that motion tabled in the name of Jane Hutt. Open the vote. Close the vote. For 25, 27 abstentions and none against. Therefore, the motion is agreed.

Derbyniwyd y cynnig: O blaid 25, Yn erbyn 0, Ymatal 27.

Motion agreed: For 25, Against 0, Abstain 27.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6187.

Result of the vote on motion NDM6187.

Dyna ddiwedd ar ein trafodion am y prynhawn yma.

That brings today’s proceedings to a close.

Daeth y cyfarfod i ben am 18:09.

The meeting ended at 18:09.