Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

16/11/2016

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.

The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

Trefn. Galw’r Cynulliad Cenedlaethol i drefn.

Order. I call the National Assembly to order.

1. 1. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant
1. 1. Questions to the Cabinet Secretary for Communities and Children

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw’r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, a’r cwestiwn cyntaf, Suzy Davies.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Communities and Children, and the first question, Suzy Davies.

Cymunedau yn Gyntaf

Communities First

1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ei werthusiad o weithio mewn partneriaeth o fewn Cymunedau yn Gyntaf? OAQ(5)0065(CC)

1. Will the Minister make a statement on his evaluation of partnership working within Communities First? OAQ(5)0065(CC)

The Communities First evaluation by Ipsos MORI in 2015 recognised that Communities First clusters are engaging with a range of local and national partners, who are essential to the delivery of the programme. These partners include communities, the third and the statutory sectors.

Roedd y gwerthusiad a wnaed gan Ipsos MORI o Cymunedau yn Gyntaf yn 2015 yn cydnabod bod clystyrau Cymunedau yn Gyntaf yn ymgysylltu ag ystod o bartneriaid lleol a chenedlaethol, sy’n hanfodol i gyflawniad y rhaglen. Mae’r partneriaid hyn yn cynnwys cymunedau, y trydydd sector a’r sector statudol.

Diolch am hynny, Ysgrifennydd Cabinet. Nid oedd gweithgareddau Cymunedau’n Gyntaf yn boblogaidd gyda chynghorau tref neu gymuned bob tro, neu’n wir gyda rhai grwpiau lleol. Ac nid fi yw’r unig un a oedd yn clywed am actifyddion cymunedol, am danciau yn parcio ar lawntiau ac yn cymryd drosodd, ac yn y blaen. Nawr, nid oes dim ots gyda fi pwy sy’n gywir neu’n anghywir, ond rwy’n pryderu bod meddylfryd seilo ac amharodrwydd i rannu cyfrifoldeb wedi ymwreiddio mewn rhai achosion. A ydych chi’n meddwl, gyda mecanwaith Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, ei bod hi’n bosibl i ymddiried yn y sefydliadau sydd eisoes yn bodoli yn ein cymunedau i rannu grym a chyfrifoldeb am wella gallu y gymuned i ymdrin yn fwy uniongyrchol â’i heriau ei hun, heb yr angen am luniad artiffisial fel Cymunedau’n Gyntaf?

Thank you for that, Cabinet Secretary. The activities of Communities First weren’t popular with town and community councils on all occasions, or indeed with some local groups, and I’m not the only one who heard about community activists, about tanks on lawns and takeovers, and so on. Now, I don’t care who’s right or wrong in this, but I am concerned that a silo mindset and an unwillingness to share responsibility has become rooted in some cases. Do you believe, with the mechanism of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, that it’s possible to trust the organisations already in existence within our communities to share power and responsibility for enhancing the power of communities to deal more directly with their own challenges without the need for an artificial creation such as Communities First?

I think we’ve got to recognise Communities First programmes have done some great work in many constituencies around Wales. There are some great examples of partnership working. As you will be aware, I’ve made a very clear statement that I will be reviewing the Communities First programme, and making a statement in the early new year about the future of that particular programme.

Credaf fod angen i ni gydnabod bod rhaglenni Cymunedau yn Gyntaf wedi gwneud gwaith gwych mewn llawer o etholaethau ledled Cymru. Ceir rhai enghreifftiau gwych o weithio mewn partneriaeth. Fel y gwyddoch, rwyf wedi gwneud datganiad clir iawn y byddaf yn adolygu rhaglen Cymunedau yn Gyntaf, ac yn gwneud datganiad yn gynnar yn y flwyddyn newydd ynghylch dyfodol y rhaglen benodol honno.

I very much appreciate the work done by Communities First in Swansea East and hope that that work on improving health, educational attainment, reducing fixed outgoings, and finding employment will continue. How does the Cabinet Secretary see the role of local councils and public service boards in building resilient communities and continuing these much-needed and very good schemes?

Rwy’n gwerthfawrogi’r gwaith a wnaed gan Cymunedau yn Gyntaf yn Nwyrain Abertawe a gobeithiaf y bydd y gwaith ar wella iechyd, cyrhaeddiad addysgol, lleihau alldaliadau sefydlog, a dod o hyd i waith yn parhau. Ym marn Ysgrifennydd y Cabinet, beth yw rôl y cynghorau lleol a’r byrddau gwasanaethau cyhoeddus wrth adeiladu cymunedau gwydn a pharhau’r cynlluniau ardderchog ac angenrheidiol hyn?

Thank you, Mike, for your question. You are, and continue to be, a great advocate for Communities First in your particular area. Local authorities have a crucial role in building resilient communities, as place shapers as well as service providers. Local councillors are elected to represent their communities, so they also have a key role to play. Partnership is key for the delivery of good service.

Diolch am eich cwestiwn, Mike. Rydych yn parhau i fod yn eiriolwr gwych ar ran Cymunedau yn Gyntaf yn eich ardal benodol. Mae gan awdurdodau lleol rôl hanfodol yn adeiladu cymunedau gwydn, fel llunwyr lleoedd yn ogystal â darparwyr gwasanaethau. Mae cynghorwyr lleol yn cael eu hethol i gynrychioli eu cymunedau, felly mae ganddynt hwythau hefyd rôl allweddol i’w chwarae. Mae gweithio mewn partneriaeth yn allweddol ar gyfer darparu gwasanaeth da.

Yn dilyn cyhoeddiad diweddar yr Ysgrifennydd Cabinet, mae rhai wedi cysylltu efo fi yn eiddgar i warchod elfennau penodol o waith presennol Cymunedau’n Gyntaf yn y dyfodol. Mae Cymunedau’n Gyntaf Môn CF yng Nghaergybi, er enghraifft, yn falch iawn o nifer o agweddau o’r gwaith y maen nhw wedi bod yn ei wneud yn y dref, ac rydw innau yn eu llongyfarch nhw ar y gwaith hwnnw. Ac maen nhw yn pwysleisio eu bod nhw yn barod i weithio’n adeiladol tuag at greu cyfundrefn newydd. Ond sut all y Llywodraeth sicrhau bod enghreifftiau o waith da sydd wedi cael ei wneud yn cael ei gydnabod, yn cael ei warchod, ac yn cael ei ledaenu hefyd, i ardaloedd eraill ym Môn, a rhannau eraill o Gymru, o dan y gyfundrefn newydd?

Following the recent announcement of the Cabinet Secretary, some people have contacted me as they are very keen to protect some specific aspects of the work of Communities First for the future. Môn CF in Holyhead, for example, are very proud of several aspects of the work that they’ve been undertaking in the town, and I congratulate them on that work. They have emphasised that they’re willing to work constructively towards a new system. But how can the Government ensure that example of good practice from Communities First is recognised and protected, and disseminated to other areas on Ynys Môn and other parts of Wales under the new system?

I’ve visited Ynys Môn, actually, under the Communities First programmes in the past, and I’ve seen some great work that goes on and the activity in that area. But as you’re aware of my statement, we are doing a full review of the Communities First programme. Communities for Work and the Lift programme will be a protected part of that procedure as we move forward. I have given commitment for the future of that, and the rest of the programme is under review. We have a consultation process under way as we are in that current phase. I will be making a statement in the new year.

Rwyf wedi ymweld ag Ynys Môn mewn gwirionedd o dan raglenni Cymunedau yn Gyntaf yn y gorffennol, ac wedi gweld rhywfaint o’r gwaith gwych a’r gweithgarwch yn yr ardal honno. Ond fel y gwyddoch o fy natganiad, rydym yn cynnal adolygiad llawn o raglen Cymunedau yn Gyntaf. Bydd Cymunedau am Waith a Rhaglen Esgyn yn rhan a ddiogelir o’r weithdrefn honno wrth i ni symud ymlaen. Rwyf wedi ymrwymo i ddyfodol hynny, ac mae gweddill y rhaglen yn cael ei hadolygu. Mae proses ymgynghori ar waith gennym gan ein bod yn y cyfnod hwnnw ar hyn o bryd. Byddaf yn gwneud datganiad yn y flwyddyn newydd.

Gofal Plant am Ddim

Free Childcare

2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ymestyn gofal plant am ddim? OAQ(5)0067(CC)

2. Will the Minister make a statement on the extension of free childcare? OAQ(5)0067(CC)

I thank the Member for Monmouth for his question. Our childcare offer will provide working parents with 30 hours of Government-funded early years education and childcare for three and four-year-olds for 48 weeks per year. We will begin piloting the offer in specific areas of six local authorities in September of 2017.

Diolch i’r Aelod dros Fynwy am ei gwestiwn. Bydd ein cynnig gofal plant yn darparu 30 awr o addysg a gofal y blynyddoedd cynnar a ariennir gan y Llywodraeth ar gyfer plant tair a phedair oed am 48 wythnos y flwyddyn i rieni sy’n gweithio. Byddwn yn dechrau treialu’r cynnig mewn ardaloedd penodol mewn chwe awdurdod lleol ym mis Medi 2017.

Thank you, Cabinet Secretary. Whilst we welcome your proposals to extend provision, I wonder what consideration you’ve given to enabling parents to use their free hours more flexibly. In most cases, the current provision of 10 free hours weekly must be spread, as you know, over five days, so that’s around two hours a day. Who can travel to and from work and get any work done within two hours? I’m sure you’ll agree we should be making it easier for parents to return to work and contribute to our economy. So, will you give more consideration to making those free hours far more flexible?

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Er ein bod yn croesawu eich cynigion i ymestyn y ddarpariaeth, tybed pa ystyriaeth rydych wedi ei rhoi i alluogi rhieni i ddefnyddio eu horiau am ddim yn fwy hyblyg. Yn y rhan fwyaf o achosion, mae’n rhaid gwasgaru’r ddarpariaeth bresennol o 10 awr am ddim bob wythnos, fel y gwyddoch, dros bum niwrnod, felly oddeutu dwy awr y dydd yw hynny. Pwy all deithio i’r gwaith ac yn ôl a chyflawni unrhyw waith o fewn dwy awr? Rwy’n siŵr y byddwch yn cytuno y dylem sicrhau ei bod yn haws i rieni ddychwelyd i’r gwaith a chyfrannu at ein heconomi. Felly, a fyddwch yn rhoi rhagor o ystyriaeth i sicrhau bod yr oriau am ddim hynny’n llawer mwy hyblyg?

I agree with the Member in terms of the ability of parents to have some choice and the ability for flexibility in the system. Ensuring that we have good-quality childcare and services is a discussion that I continue to have with the education Minister, and other Ministers within Government, and the pilot schemes will enable us to learn from that programme.

Cytunaf â’r Aelod o ran gallu’r rhieni i gael rhywfaint o ddewis a chaniatáu hyblygrwydd yn y system. Mae sicrhau bod gennym ofal plant a gwasanaethau o safon yn drafodaeth rwy’n parhau i’w chael gyda’r Gweinidog addysg, a Gweinidogion eraill yn y Llywodraeth, a bydd y cynlluniau peilot yn ein galluogi i ddysgu gwersi o’r rhaglen honno.

Thank you, Cabinet Secretary, for your response on the question. I certainly welcome this initiative as yet another example of the Welsh Labour Government delivering on its manifesto commitments. We’ve heard, increasingly in recent years, of the adverse impact of the Government’s austerity measures and welfare cuts for many in our society. I talked about, yesterday, the in-work poverty becoming a reality alongside poverty experienced by those not in work. For some in work, they’re limited by the hours that they can work and the type of contracts that they can accept, and so, even for those able to take full-time work, the cost of childcare for many is too great.

A recent study revealed that, where the average number of children living in poverty across Wales is 28 per cent, in my constituency of Merthyr Tydfil and Rhymney it’s 31.8 per cent. So, that’s of concern to me. So, can the Cabinet Secretary confirm, therefore, that the Government’s childcare offer is being viewed as a key component in the Government’s strategy on improving prosperity across Wales and that reducing the cost of childcare for working parents would be a significant factor in moving more children out of poverty?

Diolch am eich ymateb i’r cwestiwn, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn sicr, croesawaf y fenter hon fel enghraifft arall o Lywodraeth Lafur Cymru yn cyflawni ymrwymiadau ei maniffesto. Rydym wedi clywed, yn gynyddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ynglŷn ag effaith andwyol mesurau caledi a thoriadau lles y Llywodraeth ar lawer yn ein cymdeithas. Ddoe, bûm yn siarad am dlodi mewn gwaith yn dod yn realiti ochr yn ochr â thlodi pobl nad ydynt yn gweithio. Cyfyngir ar rai pobl mewn gwaith o ran yr oriau y gallant weithio a’r math o gontractau y gallant eu derbyn, ac felly, hyd yn oed i’r rhai sy’n gallu cymryd gwaith amser llawn, mae cost gofal plant yn ormod i lawer ohonynt.

Dangoswyd mewn astudiaeth ddiweddar fod nifer gyfartalog y plant sy’n byw mewn tlodi ledled Cymru yn 28 y cant, ac yn 31.8 y cant yn fy etholaeth, Merthyr Tudful a Rhymni. Felly, mae hynny’n peri pryder i mi. Felly, a all Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau bod cynnig gofal plant y Llywodraeth yn cael ei ystyried yn elfen allweddol o strategaeth y Llywodraeth ar wella ffyniant ledled Cymru ac y byddai lleihau cost gofal plant i rieni sy’n gweithio yn ffactor pwysig o ran codi rhagor o blant allan o dlodi?

Indeed, and the Member is right to raise this very issue. There are two components within my department, and we’re moving that out across all our intervention opportunities around economic well-being and jobs, skills and growth for communities and individuals, but also the well-being of an individual as well, tackling issues around adverse childhood experiences and well-being. The childcare pledge is a fundamental part of the jigsaw about enabling people to get into work and, hopefully, it will allow some parents to increase the hours they’re able to work, with in-work poverty being a problem that the Member has raised before. But it is an ambitious programme, and it is one of the most effective ones in the UK in terms of delivery, and we look forward to the pilot starting in the autumn of next year.

Gallaf yn wir, ac mae’r Aelod yn iawn i godi’r mater hwn. Mae yna ddwy gydran yn fy adran, ac rydym yn ymestyn hynny drwy ein holl gyfleoedd i ymyrryd o ran lles economaidd a swyddi, sgiliau a thwf ar gyfer cymunedau ac unigolion, ond hefyd o ran lles yr unigolyn, gan fynd i’r afael â materion sy’n ymwneud â phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod a llesiant. Mae’r adduned gofal plant yn rhan hanfodol o’r jig-so o ran galluogi pobl i gael gwaith, a gobeithio y bydd yn caniatáu i rai rhieni gynyddu nifer yr oriau y gallant weithio, gyda thlodi mewn gwaith yn broblem y mae’r Aelod wedi ei chodi o’r blaen. Ond mae’n rhaglen uchelgeisiol, ac mae’n un o rai mwyaf effeithiol y DU o ran cyflawni, ac edrychwn ymlaen at ddechrau’r cynllun peilot yn yr hydref y flwyddyn nesaf.

One of the drivers of the free childcare policy, of course, is now the prominence that’s been given to early intervention or prevention—the welcome prominence, I should say—and given of course that the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 as well is leading us in that direction, which, again, is something that I would welcome—. But with that in mind, what discussions have you had with the Cabinet Secretary for Education regarding the pupil deprivation grant, because I’d be interested in understanding the rationale whereby young children—reception- age children—receive barely half the sum that older children are allocated, and maybe it would add more value to the childcare policy if that was front-loaded?

Un o ysgogiadau’r polisi gofal plant am ddim, wrth gwrs, yw’r amlygrwydd a roddir bellach i atal ac ymyrryd yn gynnar—amlygrwydd y dylid ei groesawu, dylwn ddweud—ac o ystyried bod Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 hefyd yn ein harwain i’r cyfeiriad hwnnw, sydd unwaith eto yn rhywbeth y byddwn yn ei groesawu—. Ond o ystyried hynny, pa drafodaethau a gawsoch gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ynglŷn â’r grant amddifadedd disgyblion, oherwydd byddai gennyf ddiddordeb mewn deall y rhesymeg pam nad yw plant ifanc—plant oed derbyn—prin yn cael hanner y swm a ddyrennir ar gyfer plant hŷn, ac efallai y byddai’n sicrhau mwy o werth ychwanegol i’r polisi gofal plant pe bai mwy o’r arian yn cael ei ddarparu ar y dechrau?

I think that’s an interesting prospect from the Member. I’ve been having many meetings with the education Cabinet Secretary. We’re looking at the manifesto, which is very clear in terms of its proposal for delivering for three and four-year-olds. What we’re looking for is a seamless progression between foundation phase and childcare, but also looking beyond that to our whole offer for young people, which is something that we are constantly aware of—making sure that we have maximum intervention opportunities with the limited funding that we have available.

Credaf fod hwnnw’n bwynt diddorol gan yr Aelod. Rwyf wedi bod yn cael llawer o gyfarfodydd gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg. Rydym yn edrych ar y maniffesto, sy’n glir iawn mewn perthynas â’i gynnig i ddarparu ar gyfer plant tair a phedair blwydd oed. Yr hyn rydym yn chwilio amdano yw dilyniant di-dor rhwng y cyfnod sylfaen a gofal plant, ond gan edrych y tu hwnt i hynny ar ein cynnig cyfan ar gyfer pobl ifanc, sy’n rhywbeth rydym yn ymwybodol ohono drwy’r amser—sicrhau bod gennym y cyfleoedd gorau posibl i ymyrryd gyda’r cyllid cyfyngedig sydd ar gael i ni.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

Questions Without Notice from Party Spokespeople

Cwestiynau llefarwyr y pleidiau yn awr. Llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Mark Isherwood.

Questions to the party spokespeople now. Spokesperson for the Welsh Conservatives, Mark Isherwood.

Diolch, Lywydd. Last Friday, I spoke at the Meaningful Change conference in Llanrwst in north Wales, organised by the Co-production Network for Wales, which focused, amongst other things, on learning about inspirational examples where co-production has been effectively adopted and discussed ways in which we can increasingly involve people in the design and delivery of services in accordance with the Wales well-being goals. Given the figures from the End Child Poverty Coalition last week that 28 per cent of children in Wales are living in poverty—that is still the highest amongst the UK nations—how do you feel or what consideration have you given to an application of co-production principles to help you to tackle that, as you take forward new models for tackling poverty in Wales?

Diolch, Lywydd. Ddydd Gwener diwethaf, bûm yn siarad yng nghynhadledd Newid Ystyrlon yn Llanrwst yng ngogledd Cymru a drefnwyd gan Rwydwaith Cydgynhyrchu Cymru ac a oedd yn canolbwyntio, ymhlith pethau eraill, ar ddysgu am enghreifftiau ysbrydoledig lle y cafodd cydgynhyrchu ei fabwysiadu’n effeithiol, a thrafod ffyrdd y gallwn gynnwys pobl fwyfwy yn y broses o gynllunio a darparu gwasanaethau yn unol â nodau llesiant Cymru. O ystyried ffigurau’r Gynghrair Dileu Tlodi Plant yr wythnos diwethaf fod 28 y cant o blant Cymru yn byw mewn tlodi—mae hynny’n parhau i fod yn uwch na gwledydd eraill y DU—sut rydych yn teimlo neu ba ystyriaeth a roesoch i roi egwyddorion cydgynhyrchu ar waith er mwyn helpu i fynd i’r afael â hynny, wrth i chi ddatblygu modelau newydd ar gyfer trechu tlodi yng Nghymru?

I think it’s a fair question from the Member; I think it’s just about the use of language. I think what we’ve actually done in Government is legislate for this in terms of the well-being of future generations Act. Forty-four public bodies now are being enabled to deliver on the five principles of the Act, where intervention and engagement are part of that process. So, the Member uses the term ‘co-production’, but I don’t think it’s far away from the principles of the WFG Act, which was legislated for last year.

Credaf fod yr Aelod yn gofyn cwestiwn teg; credaf mai ymwneud y mae â’r defnydd o iaith yn unig. Credaf mai’r hyn rydym wedi’i wneud mewn gwirionedd yn y Llywodraeth yw deddfu ar gyfer hyn ar ffurf y Ddeddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol. Mae 44 corff cyhoeddus yn awr wedi’u galluogi i gyflawni pum egwyddor y Ddeddf, lle y mae ymyrraeth ac ymgysylltiad yn rhan o’r broses honno. Felly, defnyddia’r Aelod y term ‘cydgynhyrchu’, ond nid wyf yn credu ei fod yn wahanol iawn i egwyddorion Deddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol, y deddfwyd ar eu cyfer y llynedd.

I hope you’ll agree with me that actually it’s not just not far away, but core to it, because last week’s Future Generations Commissioner for Wales ‘Talking Future Generations’ report gave many examples from stakeholder group meetings across the length and breadth of north Wales, including north-east Wales, where we both live, and she said that there’s a

‘Need for change in cultural thinking within public bodies, making changes real…empowering local decision making, demonstrating leadership and appetite for delivery, overcoming institutional inertia’,

and then specifically saying

‘This…needs to be co-produced, taking into account community engagement, power sharing and sharing. Everyone has expertise.’

Do you agree with the commissioner?

Gobeithiaf y byddwch yn cytuno â mi nid yn unig nad yw’n wahanol iawn, ond ei fod yn greiddiol iddo, gan fod adroddiad ‘Siarad Cenedlaethau’r Dyfodol’ Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol Cymru yr wythnos diwethaf wedi rhoi llawer o enghreifftiau o gyfarfodydd grwpiau rhanddeiliaid ledled gogledd Cymru, gan gynnwys y gogledd-ddwyrain, lle mae’r ddau ohonom yn byw, a dywedodd fod

‘Angen newid dulliau cyrff cyhoeddus o feddwl, gan wneud newidiadau’n rhai gwirioneddol... gan alluogi penderfyniadau i gael eu gwneud yn lleol, dangos arweinyddiaeth ac archwaeth at gyflawni, gan oresgyn syrthni sefydliadol’,

cyn dweud yn benodol

‘mae angen iddo gael ei gyd-gynhyrchu, gan gymryd i ystyriaeth ymgysylltiad cymunedol, rhannu pŵer, gwrando. Mae gan bawb arbenigedd.’

A ydych yn cytuno â’r comisiynydd?

I don’t disagree with the commissioner; I think it’s the use of language. As I explained earlier, I think the commissioner’s role as WFG commissioner is typical of the way we’ve embedded policy development in this organisation and the other public bodies that she also holds to account.

Nid wyf yn anghytuno â’r comisiynydd; credaf ei fod yn ymwneud â’r defnydd o iaith. Fel yr eglurais yn gynharach, credaf fod rôl y comisiynydd fel Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol yn nodweddiadol o’r ffordd rydym wedi gwneud datblygu polisi yn rhan annatod o’r sefydliad hwn a’r cyrff cyhoeddus eraill y mae’n eu dwyn i gyfrif hefyd.

Thank you. Clearly, it is language, but this is a global movement with a global term, to which hundreds of organisations across Wales have now signed up. So, finally, you may have heard me—I think you did yesterday—refer to a report sent to me by the North Wales Women’s Centre, ‘Leading change: the role of local authorities in supporting women with multiple needs’, and although an England report, they referred to the information being applicable to our aims and joint working in Wales. This, again, states that meeting women’s needs should

‘be complemented by working with them to develop their own strengths and to build resilience—an approach sometimes referred to as “asset based”…places emphasis on a person’s strengths rather than on their “deficits” ’.

That is, the core principle at the core of co-production. How, therefore, do you respond to that and to their statement that seeking to identify and address unmet needs in young women, applied properly, would lead to

‘how many fewer women might be in abusive relationships if young women developed resilience and self-esteem through projects such as this; and how many fewer children would be involved in child protection proceedings or in local authority care if young women were supported in their own right and not just in relation to parenting abilities/capabilities’?

That is, turning it upside-down and applying co-production principles.

Diolch. Yn amlwg, mae’n ymwneud ag ieithwedd, ond mae hwn yn fudiad byd-eang ag iddo derm byd-eang, ac mae cannoedd o sefydliadau ledled Cymru bellach wedi ymuno ag ef. Felly, yn olaf, efallai y byddwch wedi fy nghlywed—credaf eich bod wedi ddoe—yn cyfeirio at adroddiad a anfonwyd ataf gan Ganolfan Menywod Gogledd Cymru, ‘Leading change: the role of local authorities in supporting women with multiple needs’, ac er ei fod yn adroddiad ar gyfer Lloegr, roeddent yn cyfeirio at y wybodaeth fel rhywbeth sy’n berthnasol i’n nodau a chydweithio yng Nghymru. Mae hyn, unwaith eto, yn nodi y dylai’r broses o ddiwallu anghenion menywod

gael ei hategu drwy weithio gyda hwy i ddatblygu eu cryfderau eu hunain ac i adeiladu cydnerthedd—ymagwedd y cyfeirir ati weithiau fel ymagwedd sy’n ‘seiliedig ar asedau’... sy’n rhoi pwyslais ar gryfderau unigolyn yn hytrach nag ar eu ‘diffygion’.

Hynny yw, yr egwyddor wrth wraidd cydgynhyrchu. Sut rydych yn ymateb i hynny felly, ac i’w datganiad y byddai ceisio nodi a mynd i’r afael ag anghenion heb eu diwallu mewn menywod ifanc, mewn modd priodol, yn arwain at

faint yn llai o fenywod a allai fod mewn perthynas gamdriniol pe bai menywod ifanc yn datblygu cydnerthedd a hunan-barch drwy brosiectau fel hyn; a faint yn llai o blant a fyddai’n gysylltiedig ag achosion amddiffyn plant neu yng ngofal awdurdodau lleol pe bai menywod ifanc yn cael eu cynorthwyo yn eu hawl eu hunain yn hytrach na mewn perthynas â galluoedd/medrusrwydd rhianta yn unig?

Hynny yw, ei droi wyneb i waered a rhoi egwyddorion cydgynhyrchu ar waith.

I agree with the principle of the organisation and what they’re trying to set out, but I have a duty to make sure that we have consistency across all of Wales. That’s why we recently announced the issue around resilient communities and what they look like. Engagement is a key part of that, making sure that we understand from stakeholders and service users about their real-life experiences. That’s why I’ll be seeking to invest in an ACEs hub, which will start to understand how we make early interventions and prevention for the very issues the Member raises with me in the Chamber today.

Cytunaf ag egwyddor y sefydliad a’r hyn y maent yn ceisio ei gyflawni, ond mae gennyf ddyletswydd i sicrhau cysondeb ledled Cymru. Dyna pam ein bod, yn ddiweddar, wedi cyhoeddi’r mater ynglŷn â chymunedau cryf a sut bethau ydynt. Mae ymgysylltu’n rhan allweddol o hynny, gan sicrhau ein bod yn cael deall gan randdeiliaid a defnyddwyr y gwasanaethau am eu profiadau go iawn. Dyna pam y byddaf yn ceisio buddsoddi mewn ffocws profiadau niweidiol yn ystod plentyndod, a fydd yn dechrau deall sut y byddwn yn cyflawni ymyriadau cynnar ac atal mewn perthynas â’r union faterion y tynnodd yr Aelod fy sylw atynt yn y Siambr heddiw.

Llefarydd Plaid Cymru, Bethan Jenkins.

The Plaid Cymru spokesperson, Bethan Jenkins. 

Thanks. My first question is to concentrate on Rent Smart Wales and the ongoing publicity now that the registration is coming to an end. We’ve seen that there’s been a final burst of publicity, which might cause problems with the administration processes in handling a high volume of applications, including those who opt to do the training online. Will there be enforcement action against those who try to register before the deadline but then don’t complete the process until afterwards?

Diolch. Mae fy nghwestiwn cyntaf yn canolbwyntio ar Rhentu Doeth Cymru a’r cyhoeddusrwydd parhaus wrth i’r cyfnod cofrestru ddod i ben. Rydym wedi gweld un hwb olaf o gyhoeddusrwydd, a allai achosi problemau gyda’r prosesau gweinyddol wrth ymdrin â llwyth mawr o geisiadau, gan gynnwys y rhai sy’n dewis cwblhau’r hyfforddiant ar-lein. A fydd camau gorfodi yn cael eu cymryd yn erbyn y rhai sy’n ceisio cofrestru cyn y dyddiad cau ac yna’n peidio â chwblhau’r broses tan yn ddiweddarach?

Anybody who has been active in the way of engagement in terms of seeking to register will not be the first port of call for any enforcement action.

Ni fydd unrhyw un sydd wedi mynd ati i ymgysylltu i geisio cofrestru ar frig y rhestr o ran wynebu unrhyw gamau gorfodi.

Thank you for that. A recent court case about the legislation found that there are only nine enforcement officers employed by Rent Smart Wales. Will you commit to urgently publishing details of how you will be implementing the new legislation, and would you agree with me that there should be extra resources given to Rent Smart to enforce the law, ensuring it focuses on rogue landlords?

Diolch am hynny. Nododd achos llys diweddar ynglŷn â’r ddeddfwriaeth mai naw swyddog gorfodi yn unig a gyflogir gan Rhentu Doeth Cymru. A wnewch chi ymrwymo i gyhoeddi manylion ar unwaith ynglŷn â sut y byddwch yn gweithredu’r ddeddfwriaeth newydd, ac a fyddech yn cytuno y dylid rhoi adnoddau ychwanegol i Rhentu Doeth orfodi’r gyfraith, gan sicrhau ei fod yn canolbwyntio ar landlordiaid diegwyddor?

I think the Member is right to raise the issue—not particularly about Rent Smart Wales and process, but actually the reason why we introduced this in the first place, and the Member is right in raising the issue about rogue landlords. What we do know is that there are many good landlords in the system, but there are far too many rogue landlords. It is disappointing, but not unexpected. The deadline date is upon us in terms of Rent Smart Wales, and there is a rush to register. I understand that, but there’s been a long lead-in time for people to register in that process. I said earlier on we won’t be seeking anybody who is proactively looking to have registered or has, through no fault of their own, been unable to register and can evidence that, but what we are keen to do is make sure that, once we’ve got the registration profile in place, then we look at the people who haven’t engaged in the process to make sure that we are able to start enforcing the legislation. I’m confident that the local authorities are in a position to be able to do that, but it’s early days in the system.

Credaf fod yr Aelod yn iawn i dynnu sylw at y mater—nid yn benodol ynglŷn â Rhentu Doeth Cymru a’r broses, ond ynglŷn â’r rheswm pam y cyflwynasom hyn yn y lle cyntaf, ac mae’r Aelod yn iawn i grybwyll mater landlordiaid diegwyddor. Gwyddom fod llawer o landlordiaid da yn y system, ond mae llawer gormod o landlordiaid diegwyddor. Mae’n siomedig, ond nid yw’n annisgwyl. Mae’r dyddiad cau wedi cyrraedd o ran Rhentu Doeth Cymru, ac mae yna ruthr i gofrestru. Rwy’n deall hynny, ond cafwyd cyfnod arweiniol hir iawn i bobl gofrestru yn rhan o’r broses honno. Dywedais yn gynharach na fyddwn yn chwilio am unrhyw un sy’n mynd ati’n rhagweithiol i geisio cofrestru neu sydd, heb fod unrhyw fai arnynt hwy, wedi methu cofrestru ac yn gallu dangos tystiolaeth o hynny, ond rydym yn awyddus i sicrhau, pan fydd y proffil cofrestru yn ei le gennym, ein bod yn edrych ar y bobl nad ydynt wedi cymryd rhan yn y broses er mwyn sicrhau y gallwn ddechrau gorfodi’r ddeddf. Rwy’n hyderus fod yr awdurdodau lleol mewn sefyllfa i allu gwneud hynny, ond mae’n ddyddiau cynnar ar y system.

Thank you, and I’ll obviously want to track progress on that particular issue.

My third and final question is: obviously, you will know I met your officials last week with regard to financial inclusion. The Money Advice Service report out this week shows that two thirds of 16 to 17-year-olds cannot read a payslip, while a third have never put money into an actual bank account. Now, this report is very worrying, especially at an age when children are potentially leaving their homes to seek higher education elsewhere. Has the Welsh Government compared the cost of providing financial inclusion to adults in the community against providing it to young people in schools, and is the approach that the Welsh Government is taking to teaching financial education sufficient to provide them with the skills that they need as adults? I have recently written to the education Minister with regard to the work stream with regard to financial education, but I think it’s urgently now in need of progress to ensure that our young people are leaving schools with those key life skills.

Diolch, a byddaf yn amlwg yn awyddus i olrhain cynnydd ar y mater penodol hwnnw.

Fy nhrydydd cwestiwn a’r cwestiwn olaf yw hwn: yn amlwg, fe fyddwch yn ymwybodol fy mod wedi cyfarfod â’ch swyddogion yr wythnos diwethaf mewn perthynas â chynhwysiant ariannol. Dengys adroddiad y Gwasanaeth Cynghori Ariannol yr wythnos hon na all dwy ran o dair o bobl 16 i 17 mlwydd oed ddarllen slip talu, a bod traean erioed wedi rhoi arian i mewn i gyfrif banc. Nawr, mae’r adroddiad hwn yn peri cryn bryder, yn enwedig ar oedran pan fo plant o bosibl yn gadael eu cartrefi i chwilio am addysg uwch mewn mannau eraill. A yw Llywodraeth Cymru wedi cymharu cost darparu cynhwysiant ariannol i oedolion yn y gymuned â chost ei ddarparu i bobl ifanc mewn ysgolion, ac a yw’r ymagwedd y mae Llywodraeth Cymru wedi ei mabwysiadu tuag at addysg ariannol yn ddigonol i roi’r sgiliau y byddant eu hangen fel oedolion iddynt? Yn ddiweddar, ysgrifennais at y Gweinidog addysg ynglŷn â’r ffrwd waith mewn perthynas ag addysg ariannol, ond credaf fod angen cynnydd ar frys yn awr er mwyn sicrhau bod ein pobl ifanc yn gadael yr ysgol gyda’r sgiliau bywyd allweddol hynny.

I think the Member has continued on her plight to ensure that we get the best outcome for young people in terms of financial literacy. It’s a conversation I’m grateful she’s able to have with my officials. I saw the minutes of the meeting that she had this week, and I would urge her to continue those discussions with my team and that of the education Minister to see how we can get a better offer for young people and, indeed, adults that are in need of financial literacy, and it becomes the norm, as opposed to an add-on.

Credaf fod yr Aelod wedi parhau â’i hadduned i sicrhau’r canlyniad gorau ar gyfer pobl ifanc o ran llythrennedd ariannol. Rwy’n ddiolchgar ei bod yn sgwrs y gall ei chael gyda fy swyddogion. Gwelais gofnodion y cyfarfod a gafodd yr wythnos hon, a byddwn yn ei hannog i barhau â’r trafodaethau hynny gyda fy nhîm a thîm y Gweinidog addysg i weld sut y gallwn sicrhau gwell cynnig i bobl ifanc, ac yn wir, i oedolion sydd angen llythrennedd ariannol, a bod hynny’n dod yn norm, yn hytrach nag atodiad.

Thank you, Presiding Officer. Will the Cabinet Secretary make a statement about mental health provision for young people In north Wales, please?

Diolch, Lywydd. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddarpariaeth iechyd meddwl ar gyfer pobl ifanc yng ngogledd Cymru, os gwelwch yn dda?

Mental health provision in north Wales is still a position that we continue to support. There is a fine facility in Darren Millar’s constituency, and it’s something that we recognise in that there are pressures in the system, but it’s an important one that we must continue to help.

Rydym yn parhau i gefnogi darpariaeth iechyd meddwl yng ngogledd Cymru. Mae cyfleuster gwych yn etholaeth Darren Millar, ac rydym yn cydnabod bod pwysau ar y system, ond mae’n bwysig ac mae’n rhaid i ni barhau i’w helpu.

Okay, thank you. This year, the Children, Young People and Education Committee held a follow-up inquiry into adoption services in Wales. Whilst progress has been made in setting up a national adoption service in Wales, evidence from the casework has indicated that access to post-adoption support and life-story work remains inconsistent across Wales. Can the Cabinet Secretary make a statement on adoption services support in Wales and how you’re going to improve coverage, please?

Iawn, diolch. Eleni, cynhaliwyd ymchwiliad dilynol gan y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg i wasanaethau mabwysiadu yng Nghymru. Er bod cynnydd wedi bod mewn perthynas â sefydlu gwasanaeth mabwysiadu cenedlaethol yng Nghymru, nododd tystiolaeth o’r gwaith achos fod mynediad at gymorth ôl-fabwysiadu a chofnodi profiadau bywyd yn parhau i fod yn anghyson ledled Cymru. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad ynglŷn â chefnogaeth i wasanaethau mabwysiadu yng Nghymru a sut rydych yn mynd i wella’r ddarpariaeth, os gwelwch yn dda?

Well, I think we’ve done—the previous Government and the Ministers involved in the creating of the National Adoption Service did a great job, and I think what we are learning continuously is about where there are pressures within a system that we either have not recognised, or they’re new to the system. I will take into consideration her question, and will issue a written statement on the position of the National Adoption Service in the near future.

Wel, credaf ein bod wedi gwneud—gwnaed gwaith gwych gan y Llywodraeth flaenorol a’r Gweinidogion a fu’n rhan o’r broses o greu’r Gwasanaeth Mabwysiadu Cenedlaethol, a chredaf ein bod yn dysgu’n barhaus ynglŷn â ble mae pwysau yn system nad ydym wedi ei nodi, neu bwysau sy’n newydd i’r system. Byddaf yn ystyried ei chwestiwn, a byddaf yn cyhoeddi datganiad ysgrifenedig ynglŷn â sefyllfa’r Gwasanaeth Mabwysiadu Cenedlaethol yn y dyfodol agos.

Thank you very much, Cabinet Secretary. And my last question is: can you make a statement about school transport arrangements in Wales, with particular regard to the closure of John Summers High School in Deeside?

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Fy nghwestiwn olaf yw hwn: a allwch wneud datganiad ynglŷn â threfniadau cludiant i’r ysgol yng Nghymru, gan roi sylw arbennig i gau Ysgol Uwchradd John Summers yng Nglannau Dyfrdwy?

That would be referred to Ken Skates, in order—. He’s the Minister for transport, and the Member may wish to write to the Member.

Dylid cyfeirio hynny at sylw Ken Skates, er mwyn—. Ef yw’r Gweinidog trafnidiaeth, ac efallai yr hoffai’r Aelod ysgrifennu at yr Aelod.

Tai Cymdeithasol a Fforddiadwy

Social and Affordable Housing

3. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gynyddu'r cyflenwad o dai cymdeithasol a fforddiadwy ac ansawdd y tai hynny? OAQ(5)0071(CC)

3. What action is the Welsh Government taking to increase the supply and quality of social and affordable housing? OAQ(5)0071(CC)

I thank the Member for her question. We will be providing over £1.5 billion in this Assembly term to support affordable housing. We’ll be encouraging new design, developing new schemes, working closely to deliver affordable homes with all our partners, and abolishing the right to buy.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Byddwn yn darparu dros £1.5 biliwn yn ystod tymor y Cynulliad hwn i gefnogi tai fforddiadwy. Byddwn yn annog cynlluniau newydd, yn datblygu cynlluniau newydd, gan weithio’n agos i ddarparu tai fforddiadwy gyda’n holl bartneriaid, ac yn diddymu’r hawl i brynu.

Thank you, Minister. The Welsh Government’s announcement of £1.3 billion being allocated across the term of this Government to support the delivery of 20,000 affordable homes and to complete the task of meeting the Welsh housing quality standard highlights the passion this Government has on this issue. Will the Minister outline how my constituents and their families in Islwyn will benefit from these ambitious plans?

Diolch, Weinidog. Mae cyhoeddiad Llywodraeth Cymru o £1.3 biliwn i’w ddyrannu dros dymor y Llywodraeth hon i gefnogi’r ddarpariaeth o 20,000 o gartrefi fforddiadwy ac i gwblhau’r dasg o fodloni safon ansawdd tai Cymru yn dangos pa mor angerddol yw’r Llywodraeth ynglŷn â’r mater hwn. A wnaiff y Gweinidog amlinellu sut y bydd fy etholwyr a’u teuluoedd yn Islwyn yn elwa o’r cynlluniau uchelgeisiol hyn?

I thank the Member for her questions; she’s very passionate about the issue of supporting housing in her constituency. We will provide housing across tenures to meet the diverse housing needs and aspirations of your residents. Investing in housing will benefit the local economy and create employment opportunities. New homes also increase local investment through planning obligations, council taxes, and provide wider community benefits for her and her constituents to enjoy.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiynau; mae hi’n angerddol iawn ynglŷn â chefnogi tai yn ei hetholaeth. Byddwn yn darparu tai ar draws deiliadaethau i fodloni anghenion tai a dyheadau amrywiol eich preswylwyr. Bydd buddsoddi mewn tai o fudd i’r economi leol ac yn creu cyflogaeth. Mae cartrefi newydd hefyd yn cynyddu buddsoddiad lleol drwy rwymedigaethau cynllunio a threthi cyngor, ac yn darparu manteision ehangach i’r gymuned iddi hi a’i hetholwyr eu mwynhau.

Y flwyddyn yma, fe gyflwynodd Cyngor Sir Gaerfyrddin, o dan arweiniad Plaid Cymru, gynllun i gyflwyno 1,000 o dai fforddiadwy newydd dros y pum mlynedd nesaf. Fel rhan o’r cynllun, mae ganddyn nhw amrywiaeth o ffyrdd i gyflawni hynny: rheoli tenantiaethau ychwanegol yn y sector preifat, dod â mwy o dai gwag yn ôl i ddefnydd, a phrynu cartrefi preifat newydd er mwyn eu rhentu nhw. A ydych chi yn cytuno efo fi bod hwn yn gynllun i’w gymeradwyo ac yn cynnig atebion arloesol, a hefyd y dylid argymell y ffordd yma o weithredu i awdurdodau lleol eraill ar hyd a lled Cymru er mwyn iddyn nhw ddysgu o’r ymarfer da yma, ac ymateb i broblemau tai yn eu hardaloedd nhw?

This year, Carmarthenshire County Council, under the leadership of Plaid Cymru, introduced a scheme to provide 1,000 new affordable houses over the next three years. As part of the scheme, they’ve got different methods of doing this: managing additional tenancies in the private sector, bringing more vacant homes back into use, and also buying new private homes in order to put them out to rent. Do you agree with me that this is a commendable scheme and offers innovative solutions, and also that we should recommend this way of working to other local authorities throughout Wales so that they can learn from this good practice and respond to housing problems in their areas?

Of course, there are many good practices across Wales in terms of housing solutions. Indeed, the Labour-run authority of Flintshire have also introduced a council-house building scheme and, indeed, are protecting the asset base on the basis that they’re applying for the abolition of the right to buy, too. So, I do commend people who are investing in their communities, whichever party that may be.

Wrth gwrs, mae llawer o arferion da ledled Cymru o ran atebion tai. Yn wir, mae awdurdod Llafur Sir y Fflint hefyd wedi cyflwyno cynllun adeiladu tai cyngor, ac yn wir, maent yn diogelu’r sylfaen asedau ar y sail eu bod yn gwneud cais i wahardd yr hawl i brynu hefyd. Felly, rwy’n canmol pobl sy’n buddsoddi yn eu cymunedau, waeth i ba blaid y maent yn perthyn.

Cabinet Secretary, a report by the late Professor Holmans estimated that Wales needs up to 240,000 new housing units or 12,000 units between 2011 and 2031—it means within the next 20 years. This is nearly double the number delivered in 2014-15. Why has the Welsh Government rejected the findings of Professor Holmans and instead has committed to delivering a target for housing that falls well short of his projection of the needs of Wales?

Ysgrifennydd y Cabinet, amcangyfrifwyd mewn adroddiad gan y diweddar Athro Holmans fod angen hyd at 240,000 o unedau tai newydd ar Gymru, neu 12,000 o unedau rhwng 2011 a 2031—golyga hynny o fewn yr 20 mlynedd nesaf. Mae hyn bron ddwywaith cymaint â’r nifer a ddarparwyd yn 2014-15. Pam y gwrthododd Llywodraeth Cymru ganfyddiadau’r Athro Holmans ac ymrwymo yn lle hynny i gyflawni targed ar gyfer tai sy’n is o lawer na’i amcanestyniad ef o anghenion Cymru?

I’m grateful for the Member’s question. Indeed, the spokesperson for housing seems to have passed on the baton to the Member on the backbench there. I would urge the Member to read all of the report of Alan Holmans’s estimates. Indeed, 174,000 homes or flats will be needed—this equates to around 8,700 new homes each year, which would mean around 3,300 would be non-market social housing.

The Member keeps portraying this issue as the one and only solution. Actually, our 20,000 homes are only part of the solution. The market has to deliver other housing solutions as well, but we will be making a £1.5 billion investment in this term of the Government for community solutions to homes.

Diolch am gwestiwn yr Aelod. Yn wir, ymddengys bod y llefarydd tai wedi trosglwyddo’r awennau i’r Aelod ar y meinciau cefn yn y fan honno. Byddwn yn annog yr Aelod i ddarllen yr adroddiad llawn ar amcangyfrifon Alan Holmans. Yn wir, bydd angen 174,000 o gartrefi neu fflatiau—mae hyn yn cyfateb i oddeutu 8,700 o gartrefi newydd bob blwyddyn, a fyddai’n golygu bod oddeutu 3,300 yn dai cymdeithasol nad ydynt ar gyfer y farchnad.

Mae’r Aelod yn parhau i roi’r argraff mai’r mater hwn yw’r unig ateb. Mewn gwirionedd, rhan o’r ateb yn unig yw ein 20,000 o gartrefi. Mae’n rhaid i’r farchnad ddarparu atebion tai eraill hefyd, ond byddwn yn buddsoddi £1.5 biliwn yn ystod tymor y Llywodraeth hon mewn atebion cymunedol ar gyfer cartrefi.

Focusing on the 20,000 homes that your Government’s committed to building, I was surprised in committee to learn that, of those, only 1,000 at the moment are going to be built to the new eco standards of warmth. Given that some 40 per cent of people living in social housing can’t afford to heat them properly, I wondered why you haven’t looked more carefully at Pentre Solar, the six homes that are being built in Pembrokeshire by Western Solar, using a mere £141,000 of Welsh Government funding and bringing people off the council waiting list. Now, they would like to build another 1,000 homes, just this one company, but the barriers to them are land to be available and also the financing of it. Given that they’ve been so successful with so little money, why do you think the Government can’t do much more in terms of building homes that are fit for the twenty-first century?

Gan ganolbwyntio ar yr 20,000 o gartrefi y mae eich Llywodraeth wedi ymrwymo i’w hadeiladu, roeddwn yn synnu yn y pwyllgor i ddysgu mai 1,000 yn unig ohonynt ar hyn o bryd sy’n mynd i gael eu hadeiladu’n unol â’r safonau ecolegol newydd ar gyfer cynhesrwydd. O ystyried na all oddeutu 40 y cant o’r bobl sy’n byw mewn tai cymdeithasol fforddio eu gwresogi’n iawn, roeddwn yn tybio pam nad ydych wedi edrych yn fwy gofalus ar Pentre Solar, y chwe chartref sy’n cael eu hadeiladu yn Sir Benfro gan Western Solar, gan ddefnyddio £141,000 yn unig o gyllid Llywodraeth Cymru, ac sy’n tynnu pobl oddi ar restr aros y cyngor. Yn awr, hoffent adeiladu 1,000 o gartrefi eraill, yr un cwmni hwn, ond mae’r tir a fydd ar gael, a’i ariannu hefyd, yn eu rhwystro. O gofio eu bod wedi bod mor llwyddiannus gyda chyn lleied o arian, pam y credwch na all y Llywodraeth wneud llawer mwy o ran adeiladu cartrefi sy’n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain?

Well, I’m not convinced we can’t do more. I think what we’ve said is the 20,000 model that we’re using is a starter and the process of looking at financial modelling and the ability to deliver 20,000 homes. I’m very relaxed about shaping the way that looks in terms of the make-up of the 20,000. If we can get more energy-efficient, cheaper homes to run longer term in a similar period to the investment profile that I have to deliver this, I’m very happy to have those discussions. That’s non-specific to a product—but actually I’ve got my teams looking at innovation, and working with the housing sector and the land division to see what we can do to help the Member, indeed, with the positive activity she pursues in terms of energy efficiency in housing.

Wel, nid wyf yn argyhoeddedig na allwn wneud mwy. Credaf mai’r hyn rydym wedi’i ddweud yw bod y model 20,000 rydym yn ei ddefnyddio yn ddechrau yn y broses o edrych ar fodelu ariannol a’r gallu i ddarparu 20,000 o gartrefi. Nid wyf yn pryderu ynglŷn â llunio’r ffordd y mae hynny’n edrych o ran cyfansoddiad yr 20,000. Os gallwn gael mwy o gartrefi rhatach, sy’n arbed ynni i bara’n fwy hirdymor mewn cyfnod tebyg i’r proffil buddsoddi sydd gennyf ar gyfer cyflawni hyn, rwy’n fwy na pharod i gael y trafodaethau hynny. Nid yw hynny’n benodol i gynnyrch—ond mewn gwirionedd mae fy nhimau yn edrych ar arloesedd, ac yn gweithio gyda’r sector tai a’r is-adran tir i weld beth y gallwn ei wneud i helpu’r Aelod, yn wir, gyda’r gweithgaredd cadarnhaol y mae’n ei geisio o ran effeithlonrwydd ynni mewn tai.

Rhentu Craff Cymru

Rent Smart Wales

4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am allu staff Rhentu Craff Cymru i ymateb i ymholiadau gan aelodau o'r cyhoedd? OAQ(5)0060(CC)

4. Will the Minister make a statement on the ability of Rent Smart Wales staff to respond to queries from members of the public? OAQ(5)0060(CC)

The Rent Smart Wales team has been under immense pressure, particularly in recent months, with the late rush of registrations. Inevitably, some queries have taken longer than usual to answer. I applaud the huge effort, though, put in by the team to manage demand, which includes recruiting more staff.

Mae tîm Rhentu Doeth Cymru wedi bod o dan bwysau aruthrol, yn enwedig yn y misoedd diwethaf, gyda’r rhuthr hwyr o gofrestriadau. Yn anochel, mae rhai cwestiynau wedi cymryd mwy o amser nag arfer i’w hateb. Rwy’n canmol yr ymdrech enfawr a wnaed gan y tîm i reoli’r galw, fodd bynnag, sy’n cynnwys recriwtio mwy o staff.

Cabinet Secretary, I heard your response to Bethan Jenkins earlier. When I raised this with the leader of the house recently, I was assured that you as Cabinet Secretary would look at this issue. With just one week to go, Rent Smart Wales appears to be, I would say, in chaos. It seems there are not sufficient staff to take calls. Some people are unable to make payments online and staff are completely overwhelmed by demand. This isn’t good enough, but do you think that it is right to bring forward legislation if you’ve not got sufficient resource to attach to it?

Ysgrifennydd y Cabinet, clywais eich ymateb i Bethan Jenkins yn gynharach. Pan godais hyn gydag arweinydd y tŷ yn ddiweddar, cefais sicrwydd y byddech, fel Ysgrifennydd y Cabinet, yn edrych ar y mater hwn. Gydag wythnos yn unig i fynd, fe ddywedwn ei bod yn ymddangos bod Rhentu Doeth Cymru mewn anhrefn. Ymddengys nad oes digon o staff i gymryd galwadau. Mae rhai pobl yn methu â gwneud taliadau ar-lein ac mae staff yn boddi o dan y galw. Nid yw hyn yn ddigon da, ond a ydych yn credu ei bod yn iawn cyflwyno deddfwriaeth os nad oes gennych ddigon o adnoddau ar gyfer hynny?

It’s absolutely the right thing to do. In fact, the Members opposite, I think, voted against the legislation so I’m not surprised you’re complaining about it now. Let me tell you about the staff. I’ve visited the facility, and I dare say I don’t think the Member has visited the facility, and to suggest that they’re in chaos is just completely rubbish. As of midnight last night, 11 months after Rent Smart Wales came into force, almost 50,000 landlords were fully registered with Rent Smart Wales, with 1,100 registrations being completed yesterday alone. I don’t think that’s an organisation in chaos. They’re doing a very good job. The fact is, this has been an 11-month process to register, so don’t come and claim to me that today the programme is in chaos—the Member wasn’t supportive of it when we introduced it; I’m not surprised he isn’t now.

Dyma’r peth iawn i’w wneud, yn bendant. Mewn gwirionedd, credaf fod yr Aelodau gyferbyn wedi pleidleisio yn erbyn y ddeddfwriaeth, felly nid wyf yn synnu eich bod yn cwyno am y peth yn awr. Gadewch i mi ddweud wrthych am y staff. Rwyf wedi ymweld â’r cyfleuster, a mentraf ddweud nad wyf yn credu bod yr Aelod wedi ymweld â’r cyfleuster, ac mae awgrymu eu bod mewn anhrefn yn rwtsh llwyr. Ers hanner nos neithiwr, 11 mis wedi i Rhentu Doeth Cymru ddod i rym, roedd bron 50,000 o landlordiaid wedi cofrestru’n llawn gyda Rhentu Doeth Cymru, gyda 1,100 o gofrestriadau wedi eu cwblhau ddoe’n unig. Nid wyf yn credu mai sefydliad mewn anhrefn yw hynny. Maent yn gwneud gwaith da iawn. Y ffaith amdani yw bid hon wedi bod yn broses 11 mis ar gyfer cofrestru, felly peidiwch â dweud wrthyf heddiw fod y rhaglen mewn anhrefn—nid oedd yr Aelod yn ei chefnogi pan gyflwynwyd y rhaglen gennym; nid wyf yn synnu nad yw’n ei chefnogi yn awr.

I’m really surprised to hear the Minister say that it’s not in chaos, really. I think that’s, basically, perfectly evident. As you’re stood here today, more than half of landlords have not registered. So, my question is: will you extend the deadline to avoid criminalising decent, hard-working people?

Mae clywed y Gweinidog yn dweud nad yw mewn anhrefn yn syndod mawr i mi mewn gwirionedd. Credaf fod hynny, yn y bôn, yn berffaith amlwg. Wrth i chi sefyll yma heddiw, nid yw dros hanner y landlordiaid wedi cofrestru. Felly, fy nghwestiwn yw hwn: a wnewch chi ymestyn y dyddiad cau er mwyn osgoi troseddoli pobl onest a gweithgar?

Well, you’re—. ‘No’, is the answer to the Member’s question, and I haven’t said we’re going to criminalise them, either. You’re making that up again, as you do on your leaflets, generally.

Wel, rydych yn—. ‘Na’, yw’r ateb i gwestiwn yr Aelod, ac nid wyf wedi dweud ein bod yn mynd i’w troseddoli, chwaith. Rydych yn siarad ar eich cyfer eto, fel rydych yn ei wneud ar eich taflenni, yn gyffredinol.

Gwella Cyfleusterau Chwarae i Blant

Improving Play Facilities for Children

5. A wnaiff y Gweinidog amlinellu ei strategaethau ar gyfer gwella cyfleusterau chwarae i blant ledled Cymru? OAQ(5)0066(CC)

5. Will the Minister outline his strategies for improving play facilities for children across Wales? OAQ(5)0066(CC)

I’m grateful for the Member’s question today. We are working across all Welsh Government-related policy areas to develop strategies to increase children’s play opportunities. These are areas outlined in ‘Wales—a Play Friendly Country’, including schools, planning, traffic and transport, and health and well-being.

Rwy’n ddiolchgar am gwestiwn yr Aelod heddiw. Rydym yn gweithio ar draws yr holl feysydd polisi sy’n gysylltiedig â Llywodraeth Cymru i ddatblygu strategaethau i gynyddu cyfleoedd chwarae i blant. Amlinellir y meysydd hyn yn ‘Cymru—Gwlad sy’n Creu Cyfle i Chwarae’, gan gynnwys ysgolion, cynllunio, traffig a thrafnidiaeth, ac iechyd a llesiant.

Thank you for that, Minister. You referred to Wales as being a play-friendly country, and I’m sure you appreciate the vital role that exercise plays in having a healthy upbringing and making us healthier adults. However, these spaces are under immense pressure. They’re being sold off or they’re just disused or just plain nasty. People don’t want to go there, because they don’t feel safe. What safeguards, Minister, can you put into place to ensure that these public spaces are protected and well maintained so that adults and children alike can enjoy the great outdoors and have a healthier lifestyle?

Diolch am hynny, Weinidog. Fe gyfeirioch at Gymru fel gwlad sy’n creu cyfle i chwarae, ac rwy’n siŵr eich bod yn gwerthfawrogi rôl hanfodol ymarfer corff mewn magwraeth iach ac i’n gwneud yn oedolion iachach. Fodd bynnag, mae’r mannau hyn o dan bwysau aruthrol. Cânt eu gwerthu, neu maent yn segur neu’n ffiaidd. Nid yw pobl yn dymuno mynd yno, am nad ydynt yn teimlo’n ddiogel. Pa fesurau diogelu, Weinidog, y gallwch eu rhoi ar waith i sicrhau bod y mannau cyhoeddus hyn yn cael eu diogelu a’u cynnal yn dda er mwyn i oedolion a phlant fel ei gilydd allu mwynhau’r awyr agored a chael ffordd iachach o fyw?

I absolutely recognise the Member’s concern. Indeed, I came into the world of politics because of play areas in my particular area—wanting to do better for the community, and, indeed, very selfishly, for my daughter, when I was taking them to the park and it wasn’t up to standard. So, I think the Member has a valid point. We have introduced play sufficiency assessments for local authorities; they have a statutory duty to assess and secure sufficient play opportunities for children, and local authorities are required to deliver against their play action plans each year.

The whole ethos of this Government is about early intervention and prevention, and particularly young people—introducing a children’s Minister is a very specific point that we value the contribution of young people in our communities and across Wales.

Rwy’n llwyr gydnabod pryderon yr Aelod. Yn wir, deuthum i fyd gwleidyddiaeth oherwydd mannau chwarae yn fy ardal i—roeddwn am wneud yn well ar ran y gymuned, ac yn wir, yn hunanol iawn, ar ran fy merch, pan oeddwn yn mynd â hwy i’r parc ac nid oedd yn cyrraedd y safon. Felly, credaf fod gan yr Aelod bwynt dilys. Rydym wedi cyflwyno asesiadau o ddigonolrwydd cyfleoedd chwarae ar gyfer awdurdodau lleol; mae ganddynt ddyletswydd statudol i asesu a sicrhau cyfleoedd chwarae digonol i blant, ac mae’n ofynnol i awdurdodau lleol gyflawni eu cynlluniau gweithredu ar gyfer chwarae bob blwyddyn.

Mae holl ethos y Llywodraeth hon yn ymwneud ag atal ac ymyrryd yn gynnar, ac yn enwedig pobl ifanc—mae cyflwyno Gweinidog plant yn dangos yn benodol iawn ein bod yn gwerthfawrogi cyfraniad pobl ifanc yn ein cymunedau a ledled Cymru.

We know that safe, accessible and fun play spaces for children are important and an integral part of our local communities. It’s equally as important that children have their say in shaping that which affects them. With that in mind, I’m very pleased to see that Ysgol Merllyn’s school parliament, led by their prime minister, Tony, are here in the gallery today. Can I ask, Cabinet Secretary, how children’s groups and organisations such as the fantastic Ysgol Merllyn school parliament, are supported and encouraged to help shape play facilities in their areas?

Gwyddom fod mannau chwarae diogel, hygyrch a hwyliog ar gyfer plant yn bwysig ac yn rhan annatod o’n cymunedau lleol. Mae’r un mor bwysig fod plant yn cael lleisio barn wrth lunio’r hyn sy’n effeithio arnynt. Gyda hynny mewn golwg, rwy’n falch iawn o weld bod senedd Ysgol Merllyn, dan arweiniad eu prif weinidog, Tony, yma yn yr oriel heddiw. A gaf fi ofyn, Ysgrifennydd y Cabinet, sut y mae grwpiau a sefydliadau plant, megis senedd wych Ysgol Merllyn, yn cael eu cefnogi a’u hannog i helpu’r broses o lunio cyfleusterau chwarae yn eu hardaloedd?

I’m grateful to the Member for Delyn for asking me that important question. It’s great to welcome Ysgol Merllyn and the prime minister, Tony, with his historic name, to the Chamber, too. The Member raises a very important point. Indeed, the statutory guidance, ‘Wales—a Play Friendly Country’ sets out what is required by local authorities in fulfilling their role—the youth clubs and school councils. The guidance also encourages local authorities to have a play champion to raise the profile of play with young people. I urge all authorities to engage with young people in terms of what the requirements are that they see for their communities and the needs that are required within them, and I wish the school a safe journey back to your constituency.

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod dros Ddelyn am ofyn y cwestiwn pwysig hwnnw i mi. Mae’n bleser croesawu Ysgol Merllyn a’r prif weinidog, Tony, gyda’i enw hanesyddol, i’r Siambr hefyd. Mae’r Aelod yn crybwyll pwynt pwysig iawn. Yn wir, mae’r canllawiau statudol, ‘Cymru—Gwlad sy’n Creu Cyfle i Chwarae’ yn nodi’r hyn sy’n ofynnol gan awdurdodau lleol wrth iddynt gyflawni eu rôl—y clybiau ieuenctid a’r cynghorau ysgol. Mae’r canllawiau hefyd yn annog awdurdodau lleol i gael hyrwyddwr chwarae i godi proffil chwarae ymysg pobl ifanc. Rwy’n annog pob awdurdod i ymgysylltu â phobl ifanc o ran yr hyn y maent yn eu hystyried yn ofynion ar gyfer eu cymunedau a’r anghenion sydd ynghlwm wrth hynny, a dymunaf daith ddiogel i’r ysgol yn ôl i’ch etholaeth.

Talk really is cheap, and I wonder how you marry the contradiction between what is said in this Chamber and the fact that play centre after play centre has been closed by your party in my region. In Cardiff, Grangetown Play Centre’s been under threat for years; we have the Cardiff Central Youth Club and the play clubs around that under threat—well, basically, told that they’re going to close. They’re told they’re going to close. So, what reassurance can you offer those parents whose children’s play centres are threatened by your party?

Mae’n hawdd siarad, ac rwy’n ceisio meddwl sut rydych yn cyplysu’r gwrth-ddweud rhwng yr hyn sy’n cael ei ddweud yn y Siambr hon a’r ffaith fod canolfan chwarae ar ôl canolfan chwarae wedi cael eu cau gan eich plaid yn fy rhanbarth. Yng Nghaerdydd, mae Canolfan Chwarae Grangetown wedi bod o dan fygythiad ers blynyddoedd; mae gennym Glwb Ieuenctid Canol Caerdydd a’r clybiau chwarae o gwmpas hwnnw o dan fygythiad—wel, yn y bôn, dywedwyd wrthynt eu bod yn mynd i gau. Dywedwyd wrthynt eu bod yn mynd i gau. Felly, pa sicrwydd y gallwch ei roi i rieni’r plant y mae eu canolfannau chwarae o dan fygythiad gan eich plaid?

This Assembly has obviously got a very strategic role in the way that we manage and create policy. The Member may wish to readdress that question, as he is a councillor in the local authority he talks about. It’s an interesting position when he says about ‘your party’ closing play centres and schools, et cetera. That was the man who was in our party, but he changed position, he went into another party, but that’s not new either. So, I thank him for the question, but another pointless one, again.

Mae’n amlwg fod gan y Cynulliad hwn rôl strategol iawn yn y ffordd yr ydym ni’n rheoli ac yn creu polisi. Efallai y bydd yr Aelod am ailystyried y cwestiwn hwnnw, gan ei fod yn gynghorwr yn yr awdurdod lleol y mae’n sôn amdano. Mae’n safbwynt diddorol, wrth iddo sôn am ‘eich plaid chi’ yn cau canolfannau chwarae ac ysgolion ac ati. Dyma ddyn a oedd yn arfer bod yn aelod o’n plaid ni, ond newidiodd ei safbwynt, fe aeth at blaid arall, ond nid yw hynny’n newydd inni ychwaith. Felly, rwy’n diolch iddo am y cwestiwn, ond mae’n gwestiwn dibwynt, eto.

Y Rhaglen Cymunedau am Waith

The Communities for Work Programme

Oh, sorry, I can’t stop laughing.

O, mae’n ddrwg gennyf, ni allaf roi’r gorau i chwerthin.

6. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y rhaglen Cymunedau am Waith? OAQ(5)0068(CC)

6. Will the Minister provide an update on the Communities for Work programme? OAQ(5)0068(CC)

I thank the Member for South Wales West for her question. Communities for Work is operational across Wales. It plays a key role in supporting my commitment to increase employability as a route out of poverty. The programme is already making a real difference to people in our most deprived communities, supporting 5,630 people, of which 898 have entered direct employment.

Diolch i’r Aelod dros Orllewin De Cymru am ei chwestiwn. Mae Cymunedau am Waith yn weithredol ledled Cymru. Mae’n chwarae rhan allweddol yn cefnogi fy ymrwymiad i gynyddu cyflogadwyedd fel llwybr allan o dlodi. Mae’r rhaglen eisoes yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i bobl yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig, gan gefnogi 5,630 o bobl, gydag 898 ohonynt wedi cael mynediad uniongyrchol i gyflogaeth.

Thank you for the answer. You came to the equalities committee, where I asked you some questions on this, and I would just like to have more information on the programme’s budget, how many staff it specifically employs through the budget from your department and how many people it has helped since its birth. Because, on the website, it says that a lot of this money comes from European funding, and I’d like to understand, when that funding comes to an end, how you will be able to progress with this particular programme, and also, if it is there to replace Communities First, how you, potentially, will expand on it, or if you will expand on it, if you think that this is the right scheme to go ahead with.

Diolch am yr ateb. Daethoch at y pwyllgor cydraddoldeb, a gofynnais rai cwestiynau ynglŷn â hyn i chi, a hoffwn gael rhagor o wybodaeth am gyllideb y rhaglen, faint o staff y mae’n eu cyflogi yn benodol drwy gyllideb eich adran, a faint o bobl y mae wedi eu helpu ers dechrau’r rhaglen. Oherwydd dywedir ar y wefan fod llawer o’r arian hwn yn dod o gyllid Ewropeaidd, a hoffwn ddeall, pan ddaw’r cyllid hwnnw i ben, sut y byddwch yn parhau â’r rhaglen benodol hon, a hefyd, os mai’r bwriad yw i’r rhaglen gymryd lle Cymunedau yn Gyntaf, sut y byddwch yn ehangu ar hynny o bosibl, neu os byddwch yn ehangu ar hynny, a ydych yn credu mai dyma yw’r cynllun iawn i fwrw ymlaen ag ef.

I think it would be fair just to clarify about the Communities First programme. I’ve not made a decision on that yet, as the Member well knows, and I’ve also not said that this programme is intended to replace a Communities First programme, albeit I have said, as long as we can maintain a programme in Lift and the Communities for Work programme, I will continue to do so, despite that being a 12-month budget round. But I am keen to pursue that for longer. I will give the Member a more detailed response on finance, and I’ll write to the Member, if I may, in terms of the breakdown between European funding and investment from Welsh Government. But, as I said, our overall target process—the milestone of providing 4,000 opportunities by the end of November is nearly complete, with 3,919 of those training programmes already being opportunities for individuals across Wales.

Credaf y byddai’n deg egluro ynglŷn â’r rhaglen Cymunedau yn Gyntaf. Nid wyf wedi gwneud penderfyniad ynglŷn â hynny eto, fel y gŵyr yr Aelod yn iawn, ac nid wyf ychwaith wedi dweud mai’r bwriad yw i’r rhaglen hon gymryd lle rhaglen Cymunedau yn Gyntaf, er fy mod wedi dweud, cyn belled ag y gallwn gynnal rhaglen Esgyn a’r rhaglen Cymunedau am Waith, y byddaf yn parhau i wneud hynny, er gwaethaf y ffaith mai rownd gyllidebol 12 mis sydd i honno. Ond rwy’n awyddus i barhau â hynny am gyfnod hwy. Byddaf yn rhoi ymateb mwy manwl i’r Aelod ynglŷn â chyllid, a byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod, os caf, gyda manylion am y rhaniad rhwng cyllid Ewropeaidd a’r buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru. Ond fel y dywedais, mae’r broses o gyrraedd ein targed cyffredinol—y garreg filltir o ddarparu 4,000 o gyfleoedd erbyn diwedd mis Tachwedd bron wedi’i chwblhau, gyda 3,919 o’r rhaglenni hyfforddi hynny eisoes yn gyfleoedd i unigolion ledled Cymru.

Can I thank the Cabinet Secretary for his answer, because I think I also have concerns over the future of this programme, and the Lift programme in particular, which helps people back into employment and targets deprived areas? I think he gave reassurances that they are there for the future. Can he also give assurances that, as he considers and deliberates on the consultation following his mind to end the Communities First programmes, how those will work in those areas, because they actually are focused upon Communities First and they are partly integrated with Communities First at this moment, so that we can ensure they go on beyond a possible end to Communities First?

A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb, oherwydd credaf fod gennyf innau bryderon ynglŷn â dyfodol y rhaglen hon, a rhaglen Esgyn yn benodol, sy’n helpu pobl yn ôl i mewn i waith ac yn targedu ardaloedd difreintiedig? Credaf ei fod wedi rhoi sicrwydd y byddant yno yn y dyfodol. A all hefyd roi sicrwydd, wrth iddo ystyried a thrafod yr ymgynghoriad yn dilyn ei ystyriaeth i roi diwedd ar raglenni Cymunedau yn Gyntaf, sut y byddant yn gweithio yn yr ardaloedd hynny, gan fod eu ffocws ar Cymunedau yn Gyntaf mewn gwirionedd a’u bod wedi integreiddio’n rhannol â Cymunedau yn Gyntaf ar hyn o bryd, er mwyn i ni allu sicrhau eu bod yn parhau y tu hwnt i ddiwedd Cymunedau yn Gyntaf o bosibl?

Again, not to pre-empt my decision, of course, and I know the Member wasn’t intending to suggest that, I believe that the Lift programme and Communities for Work are doing a great job in our communities. I have asked my officials to discuss with the Welsh European Funding Office options to extend the Communities for Work programme beyond April 2018. I've asked them to submit advice to me on this and, again, as with Bethan Jenkins and yourself, I will keep you informed, and other Members, in the statement I’ll make in the new year.

Unwaith eto, heb achub y blaen ar fy mhenderfyniad wrth gwrs, a gwn nad oedd yr Aelod yn bwriadu awgrymu hynny, credaf fod rhaglen Esgyn a Cymunedau am Waith yn gwneud gwaith gwych yn ein cymunedau. Rwyf wedi gofyn i fy swyddogion drafod opsiynau gyda Swyddfa Cyllid Ewropeaidd Cymru i ymestyn rhaglen Cymunedau am Waith y tu hwnt i fis Ebrill 2018. Rwyf wedi gofyn iddynt roi cyngor i mi ynglŷn â hyn, ac unwaith eto, fel gyda Bethan Jenkins a chithau, byddaf yn rhoi rhagor o wybodaeth i chi, ac i’r Aelodau eraill, yn y datganiad y byddaf yn ei wneud yn y flwyddyn newydd.

Cabinet Secretary, we know that the major cause of poverty is economic inactivity, and this programme is aimed at helping those most distant from the labour market. They’ve either always been economically inactive or have been for a very long time, and aiming at low skills, aiming to get mentors who can talk to these people and inspire them and give them the confidence to go forward, and to give them that training in places where they will be comfortable to receive it—it’s not easy to go to an further education college if you feel intimidated by that sort of environment. But these programmes are heavily reliant on EU funding—£7 million in the latest round, and we must protect this funding. It must be given priority, as we plan for future budgets.

Ysgrifennydd y Cabinet, rydym yn gwybod mai prif achos tlodi yw anweithgarwch economaidd, ac amcan y rhaglen hon yw helpu’r rhai sydd bellaf o’r farchnad lafur. Maent naill ai wedi bod yn anweithgar yn economaidd erioed neu wedi bod felly ers amser hir iawn, ac mae targedu sgiliau isel, gyda’r nod o gael mentoriaid sy’n gallu siarad â’r bobl hyn a’u hysbrydoli a rhoi’r hyder iddynt symud ymlaen, ac i roi’r hyfforddiant hwnnw iddynt mewn mannau lle y byddant yn ddigon cyfforddus i’w dderbyn—nid yw’n hawdd mynd i goleg addysg bellach os yw’r math hwnnw o amgylchedd yn gwneud i chi deimlo dan fygythiad. Ond mae’r rhaglenni hyn yn ddibynnol iawn ar gyllid yr UE—£7 miliwn yn y rownd ddiweddaraf, ac mae’n rhaid i ni ddiogelu’r arian hwn. Mae’n rhaid rhoi blaenoriaeth iddo wrth i ni gynllunio ar gyfer cyllidebau’r dyfodol.

The Member is absolutely right, and I believe that, as I mentioned earlier in my contributions, the two areas of concentration for this Government have to be around economic regeneration and building the jobs, skills and opportunities and confidence for people to get into the market, to give them long-term stability. This programme, Communities for Work, and Lift are just one of the elements of the jigsaw, including the 100,000 all-age apprenticeships and the childcare pledge, which is a suite of tools to enable people to get back into the market. I certainly recognise the significant European investment. I’m grateful for the Member’s recognition also, and it will be useful to join forces when the exit programme from Europe comes about, to ensure that we are fully funded to an amount that does make a difference in all our communities that are represented here in Wales.

Mae’r Aelod yn hollol iawn, ac fel y soniais yn gynharach yn fy nghyfraniadau, rwy’n credu bod yn rhaid i’r Llywodraeth hon ganolbwyntio ar ddau faes, sef adfywio economaidd a datblygu’r swyddi, y sgiliau a chyfleoedd a hyder i bobl allu mynd i mewn i’r farchnad, er mwyn rhoi sefydlogrwydd hirdymor iddynt. Un elfen yn unig o’r jig-so yw’r rhaglen Cymunedau am Waith, ac Esgyn, gan gynnwys y 100,000 o brentisiaethau i bobl o bob oed a’r adduned gofal plant, sef cyfres o ddulliau i alluogi pobl i fynd yn ôl i mewn i’r farchnad. Rwy’n sicr yn cydnabod y buddsoddiad Ewropeaidd sylweddol. Rwy’n ddiolchgar am gydnabyddiaeth yr Aelod hefyd, a bydd yn ddefnyddiol i ni ddod at ein gilydd pan fydd rhaglen gadael yr UE yn cael ei chyflwyno, er mwyn sicrhau ein bod yn cael ein hariannu’n llawn i raddau sy’n gwneud gwahaniaeth yn ein holl gymunedau a gynrychiolir yma yng Nghymru.

Canolfannau Cymuned o ran Datblygu Cymunedol

Community Centres in Community Development

7. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am bwysigrwydd canolfannau cymuned o ran datblygu cymunedol yng Nghymru? OAQ(5)0069(CC)

7. Will the Minister make a statement on the importance of community centres in community development in Wales? OAQ(5)0069(CC)

I thank John Griffiths for his question. ‘Taking Wales Forward’ sets out our commitment to ensure services and facilities support community development. We will promote community pharmacies, strengthen community provision across the NHS, develop community schools and pilot community learning centres, as well as develop a made-in-Wales approach to community assets.

Diolch i John Griffiths am ei gwestiwn. Mae ‘Symud Cymru Ymlaen’ yn nodi ein hymrwymiad i sicrhau bod gwasanaethau a chyfleusterau’n cefnogi datblygu cymunedol. Byddwn yn hyrwyddo fferyllfeydd cymunedol, yn cryfhau’r ddarpariaeth gymunedol ar draws y GIG, yn datblygu ysgolion cymunedol ac yn treialu canolfannau dysgu cymunedol, yn ogystal â datblygu dull a wnaed yng Nghymru mewn perthynas ag asedau cymunedol.

I thank the Cabinet Secretary for that. Your announcement that you are minded not to continue with Communities First has, of course, created considerable concern, particularly in community centres that are not currently delivering Communities for Work or the Lift programme or other programmes that you’ve stated will continue. So, I wonder, Cabinet Secretary, if you could offer some reassurance that, in the process of considering the way forward for community development in Wales, the role of these community centres in that position will be carefully considered, given that they do provide very valuable services that are very important to local communities across Wales.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am hynny. Mae eich cyhoeddiad eich bod yn ystyried peidio â pharhau â Cymunedau yn Gyntaf wedi peri cryn ofid, wrth gwrs, yn enwedig mewn canolfannau cymunedol nad ydynt ar hyn o bryd yn darparu Cymunedau am Waith neu’r rhaglen Esgyn neu raglenni eraill rydych wedi datgan y byddant yn parhau. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n meddwl tybed a allwch gynnig rhywfaint o sicrwydd, yn y broses o ystyried y ffordd ymlaen ar gyfer datblygu cymunedol yng Nghymru, y bydd rôl y canolfannau cymunedol sydd yn y sefyllfa honno yn cael ei hystyried yn ofalus, o ystyried eu bod yn darparu gwasanaethau gwerthfawr iawn sy’n hynod o bwysig i gymunedau lleol ledled Cymru.

I’m grateful for the number of discussions that the Member, and, indeed, Jayne Bryant, the neighbouring Member, have had with me, particularly around Newport. I can’t commit to the future of any programme, and I’ve said very clearly, and I’ve written to all AMs, that I will be making a decision over the coming month, which will be well informed. The issue around Communities First is that it is a tackling poverty programme, so we have to carefully assess the impact, and where it also touches other areas, such as Communities for Work and the Lift programme. I’m very keen that we are able to present a resilient communities programme as we move forward, and I’m not in a position currently to make that decision. However, I’ve noted the Member’s comments, the strong discussions that we’ve had, and the representations that he’s made, and I will give that further consideration as we move forward.

Rwy’n ddiolchgar am y nifer o drafodaethau rwyf wedi eu cael gyda’r Aelod, ac yn wir, gyda Jayne Bryant, yr Aelod sy’n gymydog iddo, yn enwedig mewn perthynas â Chasnewydd. Ni allaf ymrwymo i ddyfodol unrhyw raglen, ac rwyf wedi dweud yn glir iawn, ac rwyf wedi ysgrifennu at bob Aelod Cynulliad, y byddaf yn gwneud penderfyniad yn ystod y mis nesaf, a fydd yn seiliedig ar gyngor da. Y peth gyda Cymunedau yn Gyntaf yw mai rhaglen trechu tlodi yw hi, felly mae’n rhaid i ni asesu’r effaith yn ofalus, a lle y mae’n cyffwrdd â meysydd eraill hefyd, fel Cymunedau am Waith a’r rhaglen Esgyn. Rwy’n awyddus iawn i allu cyflwyno rhaglen cymunedau cryf wrth i ni symud ymlaen, ac nid wyf mewn sefyllfa ar hyn o bryd i wneud y penderfyniad hwnnw. Fodd bynnag, rwyf wedi nodi sylwadau’r Aelod, y trafodaethau cadarn rydym wedi’u cael, a’r sylwadau y mae wedi’u gwneud, a byddaf yn rhoi ystyriaeth bellach i hynny wrth i ni symud ymlaen.

At this time of year I think it’s appropriate to remember that many of our community centres are actually memorial halls and originated, particularly, after the first world war. I was pleased to be able to commemorate Remembrance Sunday in my local community centre, which is a memorial hall in Penparcau in Aberystwyth. Talking to the trustees there after that event, it was clear that they are struggling on occasions to make memorial halls that originated with two world wars relevant to today’s young people, and the way that that community centre can once again be a focus of that local community. So, in your plans going forward, what can you do to both help on the capital side, perhaps, of rejuvenating some of these community centres—although Penparcau has been rejuvenated, I’m glad to say—but more importantly, assisting trustees and volunteers to make sure that the memorial halls of the past are relevant for the young generations of the future?

Ar yr adeg hon o’r flwyddyn rwy’n credu ei bod yn briodol i ni gofio bod llawer o’n canolfannau cymunedol mewn gwirionedd yn neuaddau coffa ac yn tarddu, yn arbennig, o’r cyfnod ar ôl y rhyfel byd cyntaf. Roeddwn yn falch o allu coffáu Sul y Cofio yn fy nghanolfan gymunedol leol, sef neuadd goffa ym Mhenparcau yn Aberystwyth. Wrth siarad â’r ymddiriedolwyr yno ar ôl y digwyddiad, roedd yn amlwg eu bod yn ei chael hi’n anodd ar adegau i wneud neuaddau coffa a darddodd o ddau ryfel byd yn berthnasol i bobl ifanc heddiw, a sut y gellir gwneud y ganolfan gymunedol honno’n ganolbwynt i’r gymuned leol unwaith eto. Felly, yn eich cynlluniau wrth symud ymlaen, beth y gallwch ei wneud i gynorthwyo gyda’r ochr gyfalaf, efallai, o ran adfywio rhai o’r canolfannau cymunedau hyn—er, rwy’n falch o ddweud bod Penparcau wedi cael ei hadfywio—ond yn bwysicach, i gynorthwyo ymddiriedolwyr a gwirfoddolwyr i wneud yn siŵr fod neuaddau coffa’r gorffennol yn berthnasol i genedlaethau ifanc y dyfodol?

I’m grateful for the very pertinent question the Member raises today. He’s absolutely right—we should not forget the historic value of some of these buildings, and also the sentimental value and respect that they represent. Of course, we have the programmes looking at a made-in-Wales approach to community asset transfer, but we are in a difficult period of austerity, and we are having challenges on budgets. We have to be very careful making sure that our investments are well targeted. The Penparcau example that the Member raises is great to see—that there are local residents making good use of that facility.

Rwy’n ddiolchgar am y cwestiwn perthnasol iawn y mae’r Aelod yn ei ofyn heddiw. Mae’n hollol iawn—nid ddylem anghofio gwerth hanesyddol rhai o’r adeiladau hyn, a hefyd y gwerth sentimental a’r parch y maent yn eu cynrychioli. Wrth gwrs, mae gennym y rhaglenni sy’n edrych ar ddull a wnaed yng Nghymru o drosglwyddo asedau cymunedol, ond rydym mewn cyfnod anodd o galedi, ac rydym yn wynebu heriau i gyllidebau. Mae’n rhaid i ni fod yn ofalus iawn wrth wneud yn siŵr fod ein buddsoddiadau wedi’u targedu’n dda. Mae’r enghraifft ym Mhenparcau y mae’r Aelod yn ei chrybwyll yn wych i’w gweld—fod trigolion lleol yn gwneud defnydd da o’r cyfleuster hwnnw.

Hyrwyddo Rhianta Cadarnhaol

Promoting Positive Parenting

8. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i hyrwyddo rhianta cadarnhaol? OAQ(5)0058(CC)

8. What action is the Welsh Government taking to promote positive parenting? OAQ(5)0058(CC)

Parents have access to a range of services that promote positive parenting, delivered by partners in local government, health and education. This forms part of a package of measures to promote positive parenting, including the ‘Parenting. Give it time’ campaign and our significant investment in Families First and Flying Start.

Mae gan rieni fynediad at ystod o wasanaethau sy’n hyrwyddo rhianta cadarnhaol, wedi’u darparu gan bartneriaid mewn llywodraeth leol, iechyd ac addysg. Mae hyn yn ffurfio rhan o becyn o fesurau i hyrwyddo rhianta cadarnhaol, gan gynnwys yr ymgyrch ‘Magu Plant. Rhowch amser iddo’ a’n buddsoddiad sylweddol yn rhaglenni Teuluoedd yn Gyntaf a Dechrau’n Deg.

Thank you for that answer, Cabinet Secretary. You’ll know that I’m a huge advocate of positive parenting, particularly given what I think are premature plans from your Government to ban smacking and criminalise parents. However, I note that you as Cabinet Secretary agree that positive parenting is something that ought to be available to all parents who need it. Unfortunately, though, in spite of your efforts, that isn’t the case. There have been about 3,000 positive parenting courses delivered over the 15 months to June 2016. A third of those were in Cardiff, and in some local authority areas, including Conwy, there have been none whatsoever. What action are you taking to make sure there is equitable access to positive parenting for all parents across the whole of the country?

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Fe fyddwch yn gwybod fy mod yn dadlau’n gryf dros rianta cadarnhaol, yn arbennig o ystyried yr hyn rwy’n credu sy’n gynlluniau cynamserol gan eich Llywodraeth i wahardd smacio a throseddoli rhieni. Fodd bynnag, nodaf eich bod chi fel Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod gwasanaeth rhianta cadarnhaol yn rhywbeth a ddylai fod ar gael i bob rhiant sydd ei angen. Yn anffodus, fodd bynnag, er gwaethaf eich ymdrechion, nid yw hynny’n wir. Cynhaliwyd tua 3,000 o gyrsiau rhianta cadarnhaol dros y 15 mis hyd at fis Mehefin 2016. Roedd traean o’r rheini yng Nghaerdydd, ac mewn rhai ardaloedd awdurdodau lleol, gan gynnwys Conwy, ni chafwyd yr un. Pa gamau rydych yn eu cymryd i wneud yn siŵr fod mynediad teg at wasanaethau rhianta cadarnhaol ar gyfer pob rhiant drwy’r wlad?

Well, I’m working with my team now to push out the next phase of positive parenting. I think the Member is absolutely right—we have to engage with parents. I’m not convinced, actually, as we sit here today, that poster campaigns or website-based programmes are the real deal for positive parenting. I think there is a lot of peer-to-peer support or mentoring through community groups, whether that be religious church-based groups, or in school settings, or mother and toddler groups, or father and toddler groups. I think it’s really important that we’re able to share examples and it’s a much more positive way of engaging.

The suite of tools that I’m looking at is to provide a package around positive parenting delivered through trusted sources, and then we will also make sure that we legislate, which I know the Member isn’t favourable to. But this is a suite of tools on positive parenting, and we will legislate at the end of that to remove the defence of reasonable punishment.

Wel, rwy’n gweithio gyda fy nhîm yn awr i gyflwyno cam nesaf rhianta cadarnhaol. Rwy’n credu bod yr Aelod yn hollol gywir—mae’n rhaid i ni ymgysylltu â rhieni. Nid wyf wedi cael fy argyhoeddi, mewn gwirionedd, wrth i ni eistedd yma heddiw, mai ymgyrchoedd posteri neu raglenni ar wefannau yw’r ffordd orau o hyrwyddo rhianta cadarnhaol. Rwy’n credu bod yna lawer o gymorth gan gymheiriaid neu fentora drwy grwpiau cymunedol, boed yn grwpiau crefyddol mewn eglwysi, neu mewn ysgolion, neu grwpiau mam a’i phlentyn, neu grwpiau tad a’i blentyn. Rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gallu rhannu enghreifftiau ac mae’n ffordd lawer mwy cadarnhaol o ymgysylltu.

Y gyfres o ddulliau rwy’n edrych arni yw darparu pecyn rhianta cadarnhaol a gyflwynir drwy ffynonellau y gellir ymddiried ynddynt, ac yna byddwn hefyd yn sicrhau ein bod yn deddfu, a gwn nad yw’r Aelod yn ffafrio hynny. Ond mae hon yn gyfres o ddulliau rhianta cadarnhaol, a byddwn yn deddfu ar ddiwedd hynny i gael gwared ar yr amddiffyniad o gosb resymol.

Would the Cabinet Secretary agree that one of the best ways of supporting parents is by groups where parents support each other and learn from each other parenting skills? Would he congratulate the organisations that have been set up by parents for mutual support, in particular Single Parent Wales, which is working in partnership with Gingerbread, and which I met recently, and which are there to support each other and to promote healthy living, and which went on a very successful ramble around Barry Island last weekend?

A fuasai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno mai un o’r ffyrdd gorau o gefnogi rhieni yw drwy grwpiau lle y mae rhieni’n cefnogi ei gilydd ac yn dysgu o sgiliau magu plant ei gilydd? A fuasai’n llongyfarch y sefydliadau a ffurfiwyd gan rieni i gefnogi ei gilydd, yn arbennig Rhieni Sengl Cymru, sy’n gweithio mewn partneriaeth â Gingerbread, y cyfarfûm â hwy yn ddiweddar, ac sydd yno i gefnogi ei gilydd, i hyrwyddo byw’n iach, ac a fu ar daith gerdded lwyddiannus iawn o amgylch Ynys y Barri y penwythnos diwethaf?

Indeed, and who am I to argue with Julie Morgan in this field? Of course, I wasn’t invited to the ramble—maybe that was a good idea. [Laughter.] But the Member is absolutely right: I think it is about the interventions that we have with each other. Relationships—what works well and what doesn’t work well, and a non-stigma approach to how we are able to enhance the development of young people is important. I’m giving that some very serious consideration, because the campaigns that we currently have are process driven, rather than personalised and individual. I think the Member raises a very important point.

Yn wir, a phwy wyf fi i ddadlau â Julie Morgan yn y maes hwn? Wrth gwrs, ni chefais wahoddiad i fynd ar daith gerdded—efallai fod hynny’n syniad da. [Chwerthin.] Ond mae’r Aelod yn hollol iawn: rwy’n credu ei fod yn ymwneud â’r ymyriadau sydd gennym gyda’n gilydd. Perthnasoedd—yr hyn sy’n gweithio’n dda a’r hyn nad yw’n gweithio’n dda, ac mae dull heb stigma o fynd ati i wella datblygiad pobl ifanc yn bwysig. Rwy’n rhoi ystyriaeth ddifrifol iawn i hynny, oherwydd mae’r ymgyrchoedd sydd gennym ar hyn o bryd yn cael eu gyrru gan brosesau, yn hytrach na’u bod wedi’u personoli ac yn canolbwyntio ar unigolion. Rwy’n credu bod yr Aelod yn nodi pwynt pwysig iawn.

Gwasanaethau Gofal Plant

Childcare Services

9. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am wydnwch gwasanaethau gofal plant a gaiff eu darparu gan fentrau cymdeithasol? OAQ(5)0073(CC)

9. Will the Minister make a statement about the resilience of social enterprise-delivered childcare services? OAQ(5)0073(CC)

I thank the Member for Neath for his question. Welsh Government recognises the valuable role social enterprise-delivered childcare services make to the provision of childcare in Wales. We provide support to enhance their resilience through guidance to local authorities, funding through our children and families delivery grant and by providing business advice and support through Business Wales.

Diolch i’r Aelod dros Gastell-nedd am ei gwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod y rhan werthfawr y mae gwasanaethau gofal plant a gaiff eu darparu gan fentrau cymdeithasol yn ei chwarae wrth ddarparu gofal plant yng Nghymru. Rydym yn darparu cefnogaeth i wella eu gwydnwch drwy ganllawiau i awdurdodau lleol, cyllid drwy ein grant cyflawni ar gyfer plant a theuluoedd a thrwy ddarparu cyngor a chefnogaeth i fusnesau drwy Busnes Cymru.

I thank him for that statement. Tomorrow, as he knows, is Social Enterprise Day. Many childcare settings are delivered via social enterprise, as he’ll know from his familiarity with settings in my constituency. Ensuring the resilience of the sector is vital, and that includes both front-line skills, of course, but also, importantly, skills to do with running the organisations themselves. As part of the initiatives into childcare ahead, will he look at the prevalence in the sector of the skills and experience to deliver those functions as well—management, accountancy and even marketing—and look at how we can spread best practice that does exist in parts of the sector?

Rwy’n diolch iddo am y datganiad hwnnw. Yfory, fel y mae’n gwybod, yw Diwrnod Mentrau Cymdeithasol. Mae llawer o leoliadau gofal plant yn cael eu darparu drwy gyfrwng mentrau cymdeithasol, fel y bydd yn gwybod gan ei fod yn gyfarwydd â lleoliadau yn fy etholaeth. Mae sicrhau gwydnwch y sector yn hanfodol, ac mae hynny’n cynnwys y sgiliau rheng flaen, wrth gwrs, ond hefyd, yn bwysig, sgiliau sy’n ymwneud â rhedeg y sefydliadau eu hunain. Fel rhan o’r cynlluniau sydd i ddod ym maes gofal plant, a wnaiff edrych ar lefelau sgiliau a phrofiad yn y sector i gyflawni’r swyddogaethau hynny hefyd—rheolaeth, cyfrifeg a marchnata hyd yn oed—ac edrych ar sut y gallwn ledaenu’r arferion gorau sy’n bodoli mewn rhannau o’r sector?

Indeed, the Member is right. This isn’t just a childcare offer—there is a whole raft of skills required behind that, in terms of business acumen, opportunities and training. I’ve started discussions with the education Cabinet Secretary, the skills Minister, the children’s commissioner and a raft of other organisations that are interested in making the best of what we’re trying to deliver here. Social Business Wales, funded through Cwlwm, the childcare consortium, and local authority business support, is something that I’m keen to make sure continues out in the community, supporting the very investments that the Member talks about.

Yn wir, mae’r Aelod yn gywir. Nid cynnig gofal plant yn unig yw hwn—mae llu o sgiliau sydd eu hangen yn sail i hynny, o ran craffter busnes, cyfleoedd a hyfforddiant. Rwyf wedi dechrau cael trafodaethau gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, y Gweinidog sgiliau, y comisiynydd plant a llu o sefydliadau eraill sydd â diddordeb mewn gwneud y gorau o’r hyn rydym yn ceisio ei gyflawni yma. Mae Busnes Cymdeithasol Cymru, a ariennir drwy Cwlwm, y consortiwm gofal plant, a chymorth busnes awdurdodau lleol, yn rhywbeth rwy’n awyddus i wneud yn siŵr ei fod yn parhau yn y gymuned, gan gefnogi’r union fuddsoddiadau y mae’r Aelod yn siarad amdanynt.

Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn

The United Nations Convention on the Rights of the Child

10. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn yn cael ei wireddu? OAQ(5)0057(CC)

10. Will the Minister provide an update on how the Welsh Government is ensuring that the UN Convention on the Rights of the Child is being realised? OAQ(5)0057(CC)

Our 2015 programme for children and young people highlighted the many pieces of legislation and policies we’ve delivered promoting children’s rights and participation across Government.

Roedd ein rhaglen ar gyfer plant a phobl ifanc yn 2015 yn tynnu sylw at y nifer o ddarnau o ddeddfwriaeth a pholisïau rydym wedi’u cyflwyno i hyrwyddo hawliau a chyfranogiad plant ar draws y Llywodraeth.

Cabinet Secretary, you know as well as I do that there’s a duty on local authorities and local education authorities to ensure that the UNCRC is promoted in our schools. Unfortunately, this is not subject to inspection at the moment by Estyn. I feel that it ought to be in order to make sure that young people are able to understand what their rights are and how they can ensure that they can be realised. What action will you take, in conjunction with your colleague the Cabinet Secretary for Education to ensure that the Estyn inspection regime is able to reflect upon this and whether there might need to be a change to it?

Ysgrifennydd y Cabinet, rydych yn gwybod cystal â minnau fod dyletswydd ar awdurdodau lleol ac awdurdodau addysg lleol i sicrhau bod Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn yn cael ei hyrwyddo yn ein hysgolion. Yn anffodus, nid yw’r ddyletswydd yn ddarostyngedig i’w harolygu gan Estyn ar hyn o bryd. Rwy’n teimlo y dylai fod er mwyn gwneud yn siŵr fod pobl ifanc yn gallu deall beth yw eu hawliau a sut y gallant sicrhau y gellir eu gwireddu. Pa gamau y byddwch yn eu rhoi ar waith gyda’ch cyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, i sicrhau bod cyfundrefn arolygu Estyn yn gallu edrych ar y ddyletswydd ac ystyried a oes angen gwneud newidiadau iddi?

I’m grateful to the Member for raising that in the Chamber today. We do currently have, with the Cabinet Secretary for Education, a review of inspection services about to start, and we will look at that carefully.

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod am nodi hynny yn y Siambr heddiw. Ar hyn o bryd mae gennym ni ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg adolygiad o’r gwasanaethau arolygu ar fin cychwyn, a byddwn yn edrych ar hynny’n ofalus.

Adfywio’r Kingsway yn Abertawe

Regenerating the Kingsway in Swansea

11. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr ymgais i adfywio'r Kingsway yn Abertawe fel canolfan fusnes a chyflogaeth? OAQ(5)0062(CC)

11. Will the Minister provide an update on the attempted regeneration of the Kingsway in Swansea as a business and employment hub? OAQ(5)0062(CC)

I thank the Member for his question. Through Vibrant and Viable Places funding of £8.89 million, Swansea has made a series of strategic acquisitions to enable delivery of a central business district on the Kingsway.

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Drwy’r £8.89 miliwn o gyllid Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid, mae Abertawe wedi gwneud cyfres o gaffaeliadau strategol er mwyn gallu darparu ardal fusnes ganolog ar Ffordd y Brenin.

Diolch yn fawr am yr ateb yna, Weinidog. Yn bellach i hynny, wrth gwrs, yn naturiol, mae yna oedi hir wedi bod dros y blynyddoedd diwethaf ar y Kingsway, ac mae prif ffrwd canol dinas Abertawe wedi mynd i edrych braidd yn llwm. Mae yna nifer o brosiectau, ac rydych chi wedi cyfeirio at un, sydd ddim jest i wneud â’r cyngor lleol ond, wrth gwrs, i wneud â’r Llywodraeth yn fan hyn. Felly, a allaf wthio arnoch chi yn bellach i ofyn pa ddylanwad sydd gyda chi i brysuro’r gwaith cyfamserol hyn sydd yn digwydd ar hyn o bryd i adfywio’r Kingsway yn Abertawe?

Thank you for that response, Minister. Further to that, of course, there have been great delays on the Kingsway, and the main route in the centre of Swansea has begun to look quite dilapidated. There are a number of projects, and you have referred to one, which not only relates to the local authority but also, of course, involves the Government here. So, could I push you further to ask what influence you have to hasten that work that is happening at the moment to regenerate the Kingsway in Swansea?

I’m very grateful for the Member’s question. I’m not familiar with the delays that he assumes are related to the Government. What I do know is that the VVP investment in Swansea will lever in about £103 million in additional investment and accommodate 675 new jobs in 14,000 sq m of newly refurbished commercial space. Indeed, pressing on with the creation of change to the central business district on the Kingsway, VVP funding has been able to acquire some of those difficult buildings that the Member talks about. The one that he may be familiar with is the former Oceana nightclub, which, indeed, has been purchased for transformation in that particular area. We should be very positive about Swansea council and the opportunity that they’re bringing to the communities that they represent.

Rwy’n ddiolchgar iawn am gwestiwn yr Aelod. Nid wyf yn gyfarwydd â’r oedi y mae’n tybio ei fod yn gysylltiedig â’r Llywodraeth. Yr hyn rwy’n ei wybod yw y bydd buddsoddiad Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid yn Abertawe yn denu tua £103 miliwn o fuddsoddiad ychwanegol ac yn darparu 675 o swyddi newydd mewn 14,000 metr sgwâr o ofod masnachol wedi’i adnewyddu. Yn wir, wrth fwrw ymlaen i newid yr ardal fusnes ganolog ar Ffordd y Brenin, mae cyllid Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid wedi gallu caffael rhai o’r adeiladau anodd hynny y mae’r Aelod yn sôn amdanynt. Yr un y mae’n gyfarwydd ag ef o bosibl yw hen glwb nos Oceana, sydd, yn wir, wedi’i brynu ar gyfer ei drawsnewid yn yr ardal benodol honno. Dylem fod yn gadarnhaol iawn ynghylch cyngor Abertawe a’r cyfle y maent yn ei roi i’r cymunedau y maent yn eu cynrychioli.

Ac yn olaf, cwestiwn 12, Russell George.

And finally, question 12, Russell George.

Adfywio Dyffryn Hafren

Regenerating the Severn Valley

12. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am adfywio Dyffryn Hafren? OAQ(5)0061(CC)

12. Will the Minister make a statement on the regeneration of the Severn Valley? OAQ(5)0061(CC)

We’re supporting a range of regeneration activities across the Severn valley. We’ve awarded a recyclable capital town-centre loan to Powys County Council of £1.25 million.

Rydym yn cefnogi amrywiaeth o weithgareddau adfywio ar draws dyffryn Hafren. Rydym wedi dyfarnu benthyciad cyfalaf canol tref ailgylchadwy o £1.25 miliwn i Gyngor Sir Powys.

I thank the Cabinet Secretary for his answer. The Cabinet Secretary will be aware that the Newtown bypass is developing well, and I’d be very grateful, Cabinet Secretary, if you could let me know how the Welsh Government can support the towns—particularly Newtown, Llanidloes and Welshpool—that sit in the Severn valley to take best advantage of that Newtown bypass once it’s complete.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol fod ffordd osgoi’r Drenewydd yn datblygu’n dda, a byddwn yn ddiolchgar iawn, Ysgrifennydd y Cabinet, pe gallech roi gwybod i mi sut y gall Llywodraeth Cymru gynorthwyo trefi dyffryn Hafren—yn enwedig y Drenewydd, Llanidloes a’r Trallwng—i fanteisio i’r eithaf ar ffordd osgoi’r Drenewydd pan fydd wedi’i chwblhau.

Indeed, I’m grateful for the Member’s recognition of this Labour administration’s past commitment to the Newtown bypass of around £92 million. But the Member should be very careful of asking for a bypass one minute and then asking for investment in his community the next, when cars will be bypassing his village, I expect, because of the bypass.

Yn wir, rwy’n ddiolchgar i’r Aelod am gydnabod ymrwymiad y weinyddiaeth Lafur hon yn y gorffennol o tua £92 miliwn i ffordd osgoi’r Drenewydd. Ond dylai’r Aelod fod yn ofalus iawn wrth ofyn am ffordd osgoi un funud ac yna gofyn am fuddsoddiad yn ei gymuned y funud nesaf, pan fydd ceir yn osgoi ei bentref, rwy’n disgwyl, oherwydd y ffordd osgoi.

2. 2. Datganiadau 90 Eiliad
2. 2. 90-second Statements

Yr eitem nesaf yw’r datganiadau 90 eiliad a’r cyntaf wythnos yma yw Angela Burns.

The next item is the 90-second statements and the first this week is from Angela Burns.

Thank you, Presiding Officer. There was a day in February 2015 when my husband was told to expect the worst, and my devastated family put their lives on hold. I had sepsis and the battle to beat the bug wasn’t going well. Who knew—not I—that a cough could open the door to a ruthless and determined enemy intent on destruction? Today we launched the cross-party group on sepsis to a packed room of survivors, Assembly Members, clinicians and the bereaved. The aims of the group are threefold: firstly, to raise the profile of sepsis—it kills more people than lung cancer; secondly, to encourage greater prevention and ensure that there’s a programme of support to help those who are living with the consequences of the disease, such as Jayne Carpenter, a nurse from the Royal Gwent, who lost both of her legs, an arm and four fingers as a result of sepsis; and thirdly, to achieve a clear sepsis pathways and an increase in public awareness. Not everyone is lucky enough to talk about their sepsis story. A third of us with sepsis die, a third suffer consequences like Jayne and a third walk away relatively unscathed, but no-one escapes scot free. Please help us to change that. This is a cross-party group that is aiming for its own extinction, and with your help, we can make that difference.

Diolch i chi, Lywydd. Roedd yna ddiwrnod ym mis Chwefror 2015 pan ddywedwyd wrth fy ngŵr y dylai ddisgwyl y gwaethaf, ac roedd bywydau fy nheulu ar chwâl am gyfnod. Roedd gennyf sepsis ac nid oedd y frwydr i drechu’r byg yn mynd yn dda. Pwy a wyddai—nid fi—y gallai peswch agor y drws i elyn creulon a phenderfynol â’i holl fryd ar ddinistrio? Heddiw, lansiwyd y grŵp trawsbleidiol ar sepsis mewn ystafell a oedd yn llawn o oroeswyr, Aelodau’r Cynulliad, clinigwyr a phobl sydd wedi dioddef profedigaeth. Mae amcanion y grŵp yn driphlyg: yn gyntaf, codi proffil sepsis—mae’n lladd mwy o bobl na chanser yr ysgyfaint; yn ail, annog mwy o ataliad a sicrhau bod rhaglen o gefnogaeth ar gael i helpu’r rhai hynny sy’n byw gyda chanlyniadau’r clefyd, megis Jayne Carpenter, nyrs o Ysbyty Brenhinol Gwent, a gollodd ei dwy goes, braich a phedwar bys o ganlyniad i sepsis; ac yn drydydd, cyflawni llwybr sepsis clir a chynyddu ymwybyddiaeth y cyhoedd. Nid yw pawb yn ddigon ffodus i allu siarad am eu stori sepsis. Mae traean o’r rhai sydd â sepsis yn marw, traean yn dioddef canlyniadau fel Jayne a thraean yn dod ohoni’n gymharol ddianaf, ond nid oes neb yn dianc yn gwbl ddianaf. Helpwch ni i newid hynny, os gwelwch yn dda. Grŵp trawsbleidiol yw hwn sy’n anelu tuag at ei ddifodiant ei hun, a gyda’ch help, gallwn wneud y gwahaniaeth hwnnw.

This weekend, celebrations will take place to mark the two-hundredth anniversary of the birth of one of Wales’s most famous musicians, John Roberts, Harpist of Wales or ‘Telynor Cymru’. His life and works will be marked with two days of performances, talks and events exploring his life and how he and his family, who lived in Newtown, became one of Wales’s best known musical acts of their day. The celebrations are part of the Gregynog Festival taking place at Gregynog Hall. Born to a Romani mother and a Welsh father in north Wales, Roberts lived in Frolic Street in Newtown for much of his life and is known to have performed at Gregynog Hall during the mid-nineteenth century. He and his family performed at the Bear Hotel in Newtown and also performed on nine triple harps in front of Queen Victoria whilst she was visiting north Wales. In 1848, he won the world harp competition at Abergavenny, as well as the harp prize at the National Eisteddfod in Cardiff in the same year. Roberts put Newtown firmly on the musical map and remains a significant figure within Welsh culture. He was one of the most famous musicians in Victorian Wales and I’m pleased to be able to mark his two-hundredth birthday in the Senedd today.

Y penwythnos hwn, cynhelir dathliadau i nodi dau gan mlynedd ers geni un o gerddorion enwocaf Cymru, John Roberts, Telynor Cymru. Dethlir ei fywyd a’i waith mewn deuddydd o berfformiadau, sgyrsiau a digwyddiadau yn archwilio’i fywyd a sut y daeth ef a’i deulu, a oedd yn byw yn y Drenewydd, yn un o berfformwyr cerddorol mwyaf adnabyddus Cymru yn eu dydd. Mae’r dathliadau yn rhan o Ŵyl Gregynog a gynhelir yn Neuadd Gregynog. Ganwyd Roberts i fam Romani a thad o Gymro yng ngogledd Cymru, a bu’n byw yn Stryd Frolic yn y Drenewydd am ran helaeth o’i fywyd. Gwyddys ei fod wedi perfformio yn Neuadd Gregynog yn ystod canol y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Perfformiodd ef a’i deulu yng Ngwesty’r Bear yn y Drenewydd a pherfformiodd hefyd ar naw telyn deires o flaen y Frenhines Victoria tra oedd hi’n ymweld â gogledd Cymru. Yn 1848, enillodd gystadleuaeth telyn y byd yn y Fenni, yn ogystal â gwobr y delyn yn yr Eisteddfod Genedlaethol yng Nghaerdydd yn ystod yr un flwyddyn. Rhoddodd Roberts y Drenewydd yn gadarn ar y map cerddorol ac mae’n parhau i fod yn ffigur pwysig yn y diwylliant Cymreig. Roedd yn un o gerddorion enwocaf Cymru yn ystod Oes Fictoria ac rwy’n falch o allu dathlu dauganmlwyddiant ei eni yn y Senedd heddiw.

Rydw i wastad wedi ffansi bod ar gefn moto-beic. Wel, mi ges i gyfle ychydig ddyddiau yn ôl. Yn anffodus, nid oedd o’n symud ar y pryd—nid wyf wedi pasio prawf moto-beic. Ond, yng Nghaergybi yr oeddwn i, y tu allan i Ysbyty Penrhos Stanley, ar gefn moto-beic hyfryd iawn o’r enw Elsa II, i roi sylw i lansiad gwasanaeth newydd beiciau gwaed yn y gogledd-orllewin. I’r rheini ohonoch sydd ddim yn gwybod, mae Beiciau Gwaed Cymru, neu Blood Bikes Wales, yn elusen sydd, ers rhai blynyddoedd, yn cynnig gwasanaeth cludo gwerthfawr iawn i’r NHS ar draws Cymru. Ond mi oedd un rhan o’r jig-so ar goll: y gogledd-orllewin oedd yr unig rhan o Gymru lle nad oedd y gwasanaeth yma ar gael. Rŵan, grŵp o wirfoddolwyr sy’n reidio beics Beiciau Gwaed Cymru, ac yn codi’r arian sydd ei angen i redeg y gwasanaeth. Mi garian nhw bob mathau o gynnyrch rhwng ysbytai, o waed a phlasma i samplau neu ddogfennau meddygol, a hynny ar amser, ar frys ac, wrth gwrs, am ddim. Ac maen nhw’n arbed ffortiwn i’r NHS a fyddai fel arall, y tu allan i oriau gwaith ei staff cludo ei hun, yn gorfod talu tacsis neu ‘couriers’ eraill am y gwasanaeth yma, neu hyd yn oed defnyddio’r heddlu neu ambiwlans.

So, on behalf of the people of Anglesey and north-west Wales, can I thank the enthusiastic bikers for ensuring that we, too, like the rest of the country, can now benefit from their kindness?

I’ve always fancied myself on the back of a motorbike and I had an opportunity a few days ago. Unfortunately, it wasn’t moving at the time—I haven’t passed a motorcycle test. But, I was in Holyhead outside Ysbyty Penrhos Stanley on the back of a wonderful motorbike called Elsa II, to draw attention to the launch of the new blood bike service in north-west Wales. For those of you who don’t know, Blood Bikes Wales is a charity that has, for many years, offered a very valuable delivery service for the NHS across Wales. But there was one part of the jigsaw missing: the north-west of Wales was the only part of the country where this service was not available. Blood Bikes Wales is a group of volunteer bikers and they raise the funds needed to run the service. They will carry all sorts of products between hospitals, from blood and plasma to samples or medical documents, and they do so as a matter of urgency and free of charge. They save a fortune to the NHS, which would otherwise, outside the hours of its transportation staff, have to employ taxis or other couriers to provide this very service, or they may even have to use the police or ambulance services.

Felly, ar ran pobl Ynys Môn a gogledd-orllewin Cymru, a gaf fi ddiolch i’r beicwyr brwdfrydig am sicrhau y gallwn ni hefyd bellach, fel gweddill y wlad, elwa o’u caredigrwydd?

3. 3. Cynnig i Gymeradwyo Cyllideb Comisiwn y Cynulliad ar gyfer 2017-18
3. 3. Motion to Approve the Assembly Commission's Budget 2017-18

Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r cynnig i gymeradwyo cyllideb Comisiwn y Cynulliad ar gyfer 2017-18, ac rydw i’n galw ar Suzy Davies i wneud y cynnig ar ran y Comisiwn.

The next item on our agenda is the motion to approve the Assembly Commission’s budget for 2017-18, and I call on Suzy Davies to move the motion on behalf of the Commission.

Cynnig NDM6139 Suzy Davies

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 20.16:

Yn cytuno ar gyllideb Comisiwn y Cynulliad ar gyfer 2017-18, fel y nodir yn Nhabl 1 o ‘Gyllideb Comisiwn Cynulliad Cenedlaethol Cymru 2017-18’, a osodwyd gerbron y Cynulliad ar 9 Tachwedd 2016 a'i bod yn cael ei hymgorffori yn y Cynnig Cyllideb Blynyddol o dan Reol Sefydlog 20.26(ii).

Motion NDM6139 Suzy Davies

To propose that the National Assembly for Wales in accordance with Standing Order 20.16:

Agrees the budget of the Assembly Commission for 2017-18, as specified in Table 1 of the ‘National Assembly for Wales Assembly Commission Budget 2017-18’, laid before the Assembly on 9 November 2016 and that it be incorporated in the Annual Budget Motion under Standing Order 20.26 (ii).

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Lywydd, and I move the Commission’s budget motion for 2017-18 and ask that it be incorporated into the annual budget motion. This budget is for 2017-18, the second year of this fifth Assembly, and in the budget, the Commission is seeking £53.7 million, which is an increase of 1 per cent above inflation compared to this year. The budget is made up of three parts: £34.4 million for Commission services; £15.5 million for the remuneration board’s determination; and £3.8 million for ring-fenced, non-cash budgets—the accounting provision required by the Treasury for the Members’ pension scheme would be an example of that. This budget will ensure that the Commission can address the imminent challenges that face the Assembly. It properly supports the delivery of our strategic goals, which are: providing outstanding parliamentary support; engaging with the people of Wales and championing the Assembly; and using resources wisely, whilst being mindful of the wider public sector financial position.

The Commission exists to support the Assembly and Assembly Members, and we recognise that the pressures on Assembly Members are greater than ever. An already demanding range of work for committees and Plenary has been intensified by further constitutional change, tax-varying powers and managing the exit from the EU. The legislative, financial and scrutiny responsibilities of elected Members are unique and paramount, so it is critical that we maintain the delivery of excellent services to support Members as you discharge those responsibilities.

At the beginning of this week, the Llywydd sent a message to all Members setting out the Commission’s new plans to make our parliament fit for the future: giving young people a voice in our democracy, communicating effectively with the public and fulfilling our statutory duty to enable the Assembly to undertake its legislative and scrutiny work, including taking forward work to address the capacity of the Assembly. Wales needs good government, and good government can only be delivered when it is improved, scrutinised and held to account by an effective parliament. Should the Wales Bill pass, and the Assembly decide to exercise its new legislative powers in this area, we are determined to do what is necessary to equip our parliament with the capacity to deliver a strong and sustainable Welsh democracy. As you will appreciate, this work is only just beginning. As we move forward, the Commission will consider the budget implications and come back to the Assembly for your scrutiny at the appropriate point.

As for this budget year, the budget that you’re considering today, I would like to thank the Finance Committee for their scrutiny. As a publicly funded organisation, the Commission must consistently demonstrate that it uses its resources efficiently and effectively. The committee’s scrutiny is an important part of that, so we are making sure that we approach the process with the aim of being clear, open and transparent. The committee made four recommendations and we, as a Commission, have accepted all four. And of course we welcome—of course we welcome—the fact that the committee supports our request for resources for 2017-18. In our budget strategy, we also provided indicative figures for the remainder of this fifth Assembly, but due to the level of uncertainty in the years ahead, including the Commission’s plans that I mentioned earlier, we share the committee’s view that we should revisit these longer term figures in future years.

The committee had three other specific recommendations. Firstly, they’ve asked us to send them details of the outcomes from the annual capacity planning exercise so that they can see where additional staff resources will be deployed; secondly, we’ve agreed to provide details of how the Commission uses any underspend against the remuneration board’s determination; and, thirdly, in future budgets we will provide more detail about the investment in ICT services. Finally, I want to assure Members that we will continue to work in a way that delivers value for money and strive to be as efficient as possible whilst providing all Members with high-quality services to support you effectively in your roles.

Diolch, Lywydd, a chynigiaf gynnig cyllideb y Comisiwn ar gyfer 2017-18 a gofynnaf iddi gael ei hymgorffori yn y cynnig cyllideb blynyddol. Mae’r gyllideb hon ar gyfer 2017-18, ail flwyddyn y pumed Cynulliad hwn, ac yn y gyllideb, mae’r Comisiwn yn gofyn am £53.7 miliwn, sef cynnydd o 1 y cant uwchben chwyddiant o gymharu â’r flwyddyn hon. Mae’r gyllideb yn cynnwys tair rhan: £34.4 miliwn ar gyfer gwasanaethau’r Comisiwn; £15.5 miliwn ar gyfer penderfyniad y bwrdd taliadau; a £3.8 miliwn ar gyfer cyllidebau wedi’u clustnodi nad yw’n arian parod—buasai’r ddarpariaeth gyfrifyddu y mae’r Trysorlys ei hangen ar gyfer cynllun pensiwn yr Aelodau yn enghraifft o hynny. Bydd y gyllideb hon yn sicrhau y gall y Comisiwn fynd i’r afael â’r heriau sydd ar ddod i wynebu’r Cynulliad. Mae’n cefnogi cyflawniad ein nodau strategol yn briodol, sef: darparu cymorth seneddol o’r radd flaenaf; ymgysylltu â phobl Cymru a hyrwyddo’r Cynulliad; a defnyddio adnoddau’n ddoeth, gan ystyried sefyllfa ariannol ehangach y sector cyhoeddus.

Mae’r Comisiwn yn bodoli i gefnogi’r Cynulliad ac Aelodau’r Cynulliad, ac rydym yn cydnabod bod y pwysau ar Aelodau’r Cynulliad yn fwy nag erioed. Mae ystod o waith sydd eisoes yn heriol i bwyllgorau a’r Cyfarfod Llawn wedi cael ei ddwysáu gan newid cyfansoddiadol pellach, pwerau amrywio trethi a rheoli’r broses o adael yr UE. Mae cyfrifoldebau deddfwriaethol, ariannol a chraffu Aelodau etholedig yn unigryw ac yn hollbwysig, felly mae’n hanfodol ein bod yn cynnal y modd y mae gwasanaethau ardderchog i gefnogi’r Aelodau yn cael eu darparu wrth i chi gyflawni’r cyfrifoldebau hynny.

Ar ddechrau’r wythnos hon, anfonodd y Llywydd neges at yr holl Aelodau yn nodi cynlluniau newydd y Comisiwn i wneud ein senedd yn addas ar gyfer y dyfodol: rhoi llais i bobl ifanc yn ein democratiaeth, cyfathrebu’n effeithiol gyda’r cyhoedd a chyflawni ein dyletswydd statudol i alluogi’r Cynulliad i wneud ei waith deddfwriaethol a’i waith craffu, gan gynnwys datblygu gwaith i fynd i’r afael â gallu’r Cynulliad. Mae Cymru angen llywodraeth dda, ac ni ellir ond darparu llywodraeth dda pan gaiff ei gwella, ei chraffu a’i dwyn i gyfrif gan senedd effeithiol. Os bydd Bil Cymru yn pasio, a bod y Cynulliad yn penderfynu arfer ei bwerau deddfu newydd yn y maes hwn, rydym yn benderfynol o wneud yr hyn sy’n angenrheidiol i arfogi ein senedd â’r gallu i gyflwyno democratiaeth gref a chynaliadwy yng Nghymru. Fel y byddwch yn deall, megis dechrau y mae’r gwaith hwn. Wrth i ni symud ymlaen, bydd y Comisiwn yn ystyried y goblygiadau cyllidebol ac yn dychwelyd i’r Cynulliad ar yr adeg briodol i chi graffu arno.

O ran cyllideb y flwyddyn hon, y gyllideb rydych yn ei hystyried heddiw, hoffwn ddiolch i’r Pwyllgor Cyllid am eu gwaith craffu. Fel sefydliad a ariennir yn gyhoeddus, mae’n rhaid i’r Comisiwn ddangos yn gyson ei fod yn defnyddio’i adnoddau’n effeithlon ac yn effeithiol. Mae gwaith craffu’r pwyllgor yn rhan bwysig o hynny, felly rydym yn sicrhau ein bod yn bwrw ymlaen â’r broses gyda’r nod o fod yn glir, yn agored ac yn dryloyw. Gwnaeth y pwyllgor bedwar argymhelliad ac rydym ni, fel Comisiwn, wedi derbyn pob un o’r pedwar. Ac wrth gwrs rydym yn croesawu—wrth gwrs ein bod yn croesawu—y ffaith fod y pwyllgor yn cefnogi ein cais am adnoddau ar gyfer 2017-18. Yn ein strategaeth gyllidebol, roeddem hefyd yn darparu ffigurau dangosol ar gyfer gweddill y pumed Cynulliad, ond oherwydd y lefel o ansicrwydd yn y blynyddoedd i ddod, gan gynnwys cynlluniau’r Comisiwn a grybwyllais yn gynharach, rydym yn rhannu barn y pwyllgor y dylem ailedrych ar y ffigurau mwy hirdymor hyn mewn blynyddoedd i ddod.

Roedd gan y pwyllgor dri argymhelliad penodol arall. Yn gyntaf, maent wedi gofyn i ni anfon manylion canlyniadau’r ymarfer cynllunio capasiti blynyddol atynt er mwyn iddynt allu gweld lle y caiff adnoddau staff ychwanegol eu defnyddio; yn ail, rydym wedi cytuno i ddarparu manylion ynglŷn â sut y mae’r Comisiwn yn defnyddio unrhyw danwariant yn ôl penderfyniad y bwrdd taliadau; ac yn drydydd, byddwn yn rhoi mwy o fanylion am y buddsoddiad mewn gwasanaethau TGCh mewn cyllidebau yn y dyfodol. Yn olaf, rwyf am sicrhau’r Aelodau y byddwn yn parhau i weithio mewn ffordd sy’n darparu gwerth am arian ac yn ymdrechu i fod mor effeithlon â phosibl wrth ddarparu gwasanaethau o ansawdd uchel i bob Aelod er mwyn eich cefnogi’n effeithiol yn eich rolau.

Rwy’n galw ar Simon Thomas i siarad ar ran y Pwyllgor Cyllid.

I call on Simon Thomas to speak on behalf of the Finance Committee.

Diolch, Lywydd, a diolch i Suzy Davies, Comisiynydd y gyllideb a llywodraethu, am gyflwyno cyllideb y Cynulliad. Fel sydd wedi cael ei amlinellu, mae’r Pwyllgor Cyllid wedi trafod y gyllideb ac mae’n gwerthfawrogi’r ffordd roedd Suzy Davies a’r swyddogion wedi dod ger bron y pwyllgor ac ateb ein cwestiynau yn agored ac, wrth gwrs, darparu mwy o wybodaeth yn sgil y cyfarfod yn ogystal.

Gwnaethom bedwar argymhelliad ac, fel sydd wedi cael ei grybwyll, mae’r pedwar wedi eu derbyn ac, yn wir, rydym wedi derbyn ymateb i’r pedwar hefyd gan y Comisiwn. Rydym yn falch iawn am y broses yna. Byddai’r Llywodraeth yn gallu dysgu tipyn o’r broses o ran ymateb mor glou i argymhellion pwyllgor.

Mae cyllideb ddrafft y Comisiwn yn amlinellu’r cynlluniau gwariant a fwriedir ar gyfer 2017-18, yn ogystal â chynlluniau dangosol a gofynion ariannol hyd nes diwedd y pumed Cynulliad. Roedd ein hargymhelliad cyntaf yn ategu’r galw cyffredinol am adnoddau ar gyfer y flwyddyn ariannol dan sylw, ac felly mae’n dda gen i ddweud bod y Pwyllgor Cyllid yn argymell i'r Cynulliad gefnogi cyllideb ddrafft y Comisiwn. Fodd bynnag, er bod y cynlluniau gwariant a fwriedir hyd at 2021 yn ddefnyddiol, yn sgil yr ansicrwydd o amgylch yr heriau allweddol sy’n bodoli ar hyn o bryd— megis amseriad Bil Cymru a Brexit, sydd wedi cael eu crybwyll—daethom i’r casgliad y byddai'n amhriodol i’r pwyllgor wneud unrhyw sylw ar y cynlluniau gwario ehangach ar hyn o bryd. Felly, mae ein hargymhelliad ni yn ymwneud â’r flwyddyn ariannol nesaf.

Mae'r Comisiwn wedi gofyn am fuddsoddiad ychwanegol o bron £1 miliwn ar gyfer adnoddau staff, ac rydym wedi clywed eisoes gan Suzy Davies am yr angen am hynny. Mae yna fuddsoddiad ar gyfer cefnogi dau bwyllgor ychwanegol, deddfwriaeth ychwanegol, ymateb i newidiadau cyfansoddiadol a rhoi blaenoriaethau pumed Cynulliad y Comisiwn ar waith. Fodd bynnag, roedd y gyllideb ddrafft yn brin o fanylion o ran lle y byddai'r buddsoddiad sylweddol hwn mewn staff yn cael ei wneud, felly gofynasom am ragor o fanylion ynghylch sut y byddai'r arian yn cael ei ddyrannu yn dilyn adolygiad y Comisiwn o'i gynlluniau capasiti. Rydym yn falch bod y Comisiwn wedi ymrwymo i ysgrifennu atom gyda chanlyniad yr adolygiad maes o law. Ond bydd yr Aelodau wedi derbyn ers i’r adroddiad gael ei gyflwyno, wrth gwrs, llythyr gan y Llywydd a’r Comisiwn yn amlinellu rhai o’r camau sydd eisoes ar y gweill ynglŷn ag ehangu capasiti pwyllgorau, ac ati, yn y Cynulliad.

Fel sydd wedi digwydd yn y blynyddoedd blaenorol, mae'r Comisiwn yn gofyn am yr uchafswm cyllid sydd ei angen ar gyfer penderfyniad y bwrdd taliadau ar gyflogau a lwfansau Aelodau, er mwyn gwireddu hawliau Aelodau. Dyma’r unig faes y flwyddyn diwethaf lle'r oedd yna unrhyw anghydfod yn y Cynulliad, wrth gwrs, ynglŷn â’r gyllideb yma. Nid yw’r Pwyllgor Cyllid na’r Comisiwn yn gyfrifol am y bwrdd taliadau; nhw sy’n penderfynu ar yr arian sy’n cael ei neilltuo ar gyfer cyflogau a lwfansau Aelodau. Ond yn sgil sylweddoli y gallai'r dull hwn wneud cyllid yn anhygyrch, gwnaethom gytuno â Phwyllgor Cyllid y pedwerydd Cynulliad a'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus fod angen eglurder ynglŷn â sut y gellid defnyddio'r cyllid ychwanegol hwn.

Nid swm bach o arian sydd dan sylw—mae cyfrifon y Comisiwn ar gyfer llynedd yn dangos tanwariant o dros £1 miliwn. Felly, er mwyn osgoi’r posibiliad ei fod yn rhyw fath o arian wrth gefn a ddefnyddir heb fod yn hollol amlwg sut mae’n cael ei ddefnyddio, roedd ein trydydd argymhelliad yn gofyn am y wybodaeth ddiweddaraf gan y Comisiwn tua diwedd y flwyddyn ariannol o ran y tanwariant hwn a'r modd y defnyddir y cyllid ychwanegol ar ddiwedd y flwyddyn ariannol. Rwy'n falch eto fod y Comisiwn wedi cytuno i ddarparu'r wybodaeth hon ym mis Mawrth 2017, felly fe fyddwn ni yn nodi y manylion llawn yn ogystal yn yr adroddiad blynyddol. Rwy’n gobeithio y bydd hyn yn dod â mwy o eglurder i’r ffordd mae arian wrth gefn yn y broses yn cael ei ddefnyddio gan y Comisiwn.

Yn olaf, rydym yn cymeradwyo'r Comisiwn ar lwyddiant y rhaglen bontio ar gyfer technoleg gwybodaeth. Mae’n wir i ddweud fy mod i’n siarad ddiwrnod ar ôl i nifer ohonom ni fod heb e-byst am ddiwrnod, ond a dweud y gwir mae’r cynllun wedi bod yn llwyddiannus pan rydych yn ystyried yr arbediad ariannol sylweddol sydd wedi ei wneud o fynd yn fwy annibynnol o ran technoleg gwybodaeth yn y Cynulliad. Rydym yn ddiolchgar am y wybodaeth ychwanegol ar y gwariant sydd wedi cael ei ddarparu gan y Comisiwn, ond argymhelliad arall gennym ni oedd y dylai cyllidebau yn y dyfodol gynnwys costau manwl ar gyfer prosiectau buddsoddi technoleg gwybodaeth. Rwy'n croesawu, felly, ymrwymiad y Comisiwn i gynnwys rhagor o wybodaeth am y gwaith hwn yn ystod y blynyddoedd i ddod.

Felly, mae’r Pwyllgor Cyllid a minnau yn hapus iawn i gymeradwyo cyllideb y comisiwn ar gyfer y flwyddyn ariannol.

Thank you, Llywydd, and may I thank Suzy Davies, the Commissioner for budget and governance, for presenting the Commission’s draft budget? As outlined, the Finance Committee has discussed the budget and appreciated the way in which Suzy Davies and officials came before the committee and answered our questions in an open manner and, of course, provided more information promptly following the evidence session.

We made four recommendations and, as suggested, the four have been accepted and we’ve received the Commission’s response to all four as well. We’re very pleased with that process. I think that the Government could learn a great deal from that process in terms of responding so quickly to committee recommendations.

The Commission’s draft budget sets out the intended expenditure plans for 2017-18, as well as indicative plans and financial requirements through to the end of the fifth Assembly. Our first recommendation supported the overall request for resources for the year in question, and I’m pleased to say that the Finance Committee recommended that the Assembly endorse the Commission’s draft budget. However, whilst the indicative spending plans up to 2021 are useful, due to the current uncertainty surrounding key challenges—such as the timing of the Wales Bill and Brexit, which have already been mentioned—we came to the conclusion that it would be inappropriate for the committee to make any comment on the wider spending plans at present. So, our recommendation appertains to the next financial year.

The Commission has requested an additional investment of almost £1 million for staff resources. We’ve heard already from Suzy Davies why that is needed: there will be investment for supporting an additional two committees, additional legislation, responding to constitutional change and also implementing the Commission’s priorities. But, there was a lack of detail in the draft budget on where this significant investment in staff would be made, so we did request additional information on how the money would be allocated following the Commission’s consideration of its capacity plans. We are pleased that the Commission committed to writing to us with the outcome of that in due course. Of course, Members will have received a letter from the Presiding Officer and the Commission since the tabling of the report as regards the work that’s being undertaken on the expansion of committee capacity, and so on, in the Assembly.

As has been the case in the previous years, the Commission is seeking the maximum amount of funding required for the remuneration board’s determination on Members’ pay and allowances in order to meet Members’ full entitlements. This was, of course, the only aspect of this budget on which there was any kind of dispute in the Assembly last year. Neither the Commission nor the Finance Committee are responsible for the remuneration board; they are responsible for the funding that is allocated for the pay and allowances of Members. Recognising that this approach may result in un-accessed funds, we agreed with the fourth Assembly’s Finance Committee and the Public Accounts Committee that we should have greater clarity on the use of this surplus allocation.

We are not talking about insignificant amounts here. The Commission’s accounts last year show an underspend of over £1 million. So, in order to avoid the possibility that this is some kind of reserve account that is used without it being obvious exactly how it will be spent, our third recommendation asked for updated information from the Commission towards the end of the financial year on this projected underspend and the way in which these surplus funds will be used at the end of the financial year. I’m pleased, once again, that the Commission agreed to provide this information in March 2017, and therefore we will note the full details of that expenditure in the annual report. I hope this will bring greater clarity to the way in which any reserve funding in the process will be used by the Commission.

Finally, we commend the Commission on the success of its ICT transition programme. It’s true to say that I am speaking a day after a number of us were without our e-mail for a day, but it has been successful when you think of the substantial financial saving that has been made by becoming more independent as regards ICT in the Assembly. We are grateful for the additional information on expenditure supplied by the Commission, but another of our recommendations was that future budgets should contain detailed costings associated with ICT investment projects. I therefore welcome the Commission’s commitment to include more information on this to include more information on this work over the ensuing years.

So, the Finance Committee and I are very happy to commend the commission’s budget for the financial year.

In the context of the commission’s responsibilities to use resources wisely, I just wondered whether you could elaborate a little bit on how much money we spend on the catering service, where we have a contract with Charlton House, and, in the context of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, and the Environment (Wales) Act 2016, whether there are any clauses in there to ensure that we reduce, reuse and recycle as far as possible.

Obviously, in the context of food waste, a third of all food gets thrown, and I’m afraid that in the catering industry it’s even more than that—57 per cent of food in the catering industry, which includes restaurants and cafes, gets thrown away before even touching anybody’s plate. So, I just wondered whether you are able to give me any details of what the tonnage of food waste is at the moment, or in the last available period, how that compares with the previous year, and whether there’s anything in the contract to encourage the caterer to focus even more on this issue.

Yng nghyd-destun cyfrifoldebau’r comisiwn i ddefnyddio adnoddau’n ddoeth, roeddwn yn meddwl tybed a allech ymhelaethu rhywfaint ar faint o arian rydym yn ei wario ar y gwasanaeth arlwyo, lle y mae gennym gytundeb gyda Charlton House, ac yng nghyd-destun Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, a Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, a oes unrhyw gymalau yno i sicrhau ein bod yn lleihau, ailddefnyddio ac ailgylchu cymaint â phosibl.

Yn amlwg, yng nghyd-destun gwastraff bwyd, mae traean o’r holl fwyd yn cael ei daflu, ac rwy’n ofni ei fod yn uwch na hynny hyd yn oed yn y diwydiant arlwyo—mae 57 y cant o fwyd yn y diwydiant arlwyo, sy’n cynnwys tai bwyta a chaffis, yn cael ei daflu cyn cyffwrdd y plât hyd yn oed. Felly, roeddwn yn meddwl tybed a allwch roi unrhyw fanylion i mi ynglŷn â sawl tunnell o fwyd sy’n cael ei wastraffu ar hyn o bryd, neu yn y cyfnod diwethaf sydd ar gael, sut y mae hynny’n cymharu â’r flwyddyn flaenorol, ac a oes unrhyw beth yn y cytundeb i annog arlwywyr i ganolbwyntio mwy eto ar y mater hwn.

Rwy’n galw ar Suzy Davies i ymateb i’r ddadl.

I call on Suzy Davies to respond to the debate.

Diolch yn fawr. Thank you very much, Simon Thomas and Jenny Rathbone. I’ll start with Jenny Rathbone’s question, if I may. What I can’t give you off the top of my head is the specific amount that we spend on the contract. It is actually in the report, which, of course, I haven’t brought with me. But I can certainly make sure that you get a note on that immediately.

In terms of the food waste question that you asked, obviously, you’re quite right, in terms of using resources wisely, there’s an obligation on the commission to ensure that we do that. And, on the data that I’ve got to date, at the moment, as of 1 April this year, a total of 7 tonnes of food waste has been recorded, compared to the total for the previous year of 12.5 tonnes. But, of course, you’ll accept that we haven’t got the full year’s details yet. But, just extrapolating those figures, they’re actually going to be broadly similar. So, I’m grateful to you for raising the concern with this.

Of course, part of this is out of the control of the commission, or any of its staff, because of the way that organisations coming in here order their buffets and so forth, and we have to rely on their details in order to tell us how many people will need food, and, if fewer people come, there’s precious little we can do about that. But we’ll always be grateful as the commission for ideas that actually help us reduce food waste. So, please, don’t hesitate to contact us about that if you have something specific you’d like to tell us.

I’d like to thank the Finance Committee again for the careful consideration of the commission’s budget and support of plans. As I said in my opening remarks, we will be accepting all your recommendations, and further details will be provided to the committee as they arise; you won’t have to wait for the annual report.

And, in terms of the remuneration board, obviously, you’ve explained that that’s outside the commission’s direct control, but, as the Finance Committee is aware, they are able to offer recommendations on how part of the underspend of a given year can be directed.

I’m sure that Members will also join me in thanking our chief accounting officer, who’s overseen the complicated procedure of budget preparation and delivery, through years of considerable change for the Assembly. Claire Clancy is, of course, the Assembly’s Chief Executive and Clerk as well, and, as this is likely to be the last annual budget that comes through your hands, Claire, I hope you won’t mind me taking this opportunity, on behalf of commissioners, past and present, to acknowledge the supreme effort and success you’ve brought to the role, and for the insurance and confidence that you’ve given the commission as well, and the Assembly as a whole. I think we have enjoyed that as a result.

I think the importance of the work of the commission has been recognised in the two contributions made today. The greatest challenge for the commission ought to be to ensure that the Assembly, charged as it is with this greater responsibility, but within the constraints of being the UK’s smallest legislature—I don’t think we should forget that—is properly equipped to do its job. Our aim is to set and maintain high standards during a time of close public scrutiny and to enhance our international reputation as an effective, open, world-class parliamentary institution.

So, on behalf of the Llywydd and my fellow commissioners, I assure you that we’re doing all we can to use the resources provided by this budget to ensure that we meet those challenges in accordance with our strategic goals, and I commend the budget to Members. Thank you.

Diolch yn fawr. Diolch yn fawr iawn, Simon Thomas a Jenny Rathbone. Rwyf am ddechrau gyda chwestiwn Jenny Rathbone, os caf. Yr hyn na allaf ei roi i chi heb edrych yn fwy manwl yw’r swm penodol rydym yn ei wario ar y cytundeb. Mae yn yr adroddiad, mewn gwirionedd, ond wrth gwrs, nid wyf wedi dod â hwnnw gyda mi. Ond gallaf yn sicr wneud yn siŵr eich bod yn cael nodyn ar hynny ar unwaith.

O ran y cwestiwn gwastraff bwyd a ofynoch, yn amlwg rydych yn llygad eich lle, o ran defnyddio adnoddau’n ddoeth, mae rhwymedigaeth ar y Comisiwn i sicrhau ein bod yn gwneud hynny. Ac yn ôl y data sydd gennyf hyd yn hyn, ar hyn o bryd, ers 1 Ebrill eleni, mae cyfanswm o 7 tunnell o wastraff bwyd wedi cael ei gofnodi, o’i gymharu â’r cyfanswm ar gyfer y flwyddyn flaenorol o 12.5 tunnell. Ond wrth gwrs, fe fyddwch yn derbyn nad oes gennym fanylion y flwyddyn lawn eto. Ond o ymestyn o’r ffigurau hynny, maent yn debygol o fod yn debyg ar y cyfan. Felly, rwy’n ddiolchgar i chi am fynegi pryder ynglŷn â hyn.

Wrth gwrs, mae rhan o hyn allan o reolaeth y comisiwn, a phob un o’i staff, oherwydd y ffordd y mae’r sefydliadau sy’n dod yma yn archebu eu bwffes ac yn y blaen, ac mae’n rhaid i ni ddibynnu ar eu manylion er mwyn gwybod faint o bobl fydd angen bwyd, ac os oes llai o bobl yn dod, ychydig iawn y gallwn ei wneud am hynny. Ond byddwn bob amser yn ddiolchgar, fel Comisiwn, am syniadau sydd, mewn gwirionedd, yn ein helpu i leihau gwastraff bwyd. Felly, os gwelwch yn dda, peidiwch ag oedi rhag cysylltu â ni am hynny os oes gennych rywbeth penodol yr hoffech ei ddweud wrthym.

Hoffwn ddiolch i’r Pwyllgor Cyllid unwaith eto am ystyried cyllideb y comisiwn yn ofalus ac am gefnogi’r cynlluniau. Fel y dywedais yn fy sylwadau agoriadol, byddwn yn derbyn eich holl argymhellion, a bydd manylion pellach yn cael eu darparu i’r pwyllgor wrth iddynt godi; ni fydd yn rhaid i chi aros am yr adroddiad blynyddol.

Ac o ran y bwrdd taliadau, yn amlwg, rydych wedi egluro fod hwnnw y tu hwnt i reolaeth uniongyrchol y comisiwn, ond fel y gŵyr y Pwyllgor Cyllid, gallant gynnig argymhellion ar sut y gellir cyfarwyddo rhan o danwariant blwyddyn benodol.

Rwy’n siŵr y bydd yr Aelodau hefyd yn ymuno â mi i ddiolch i’n prif swyddog cyfrifyddu, sydd wedi goruchwylio’r weithdrefn gymhleth o baratoi a chyflwyno’r gyllideb, drwy flynyddoedd o newid sylweddol yn y Cynulliad. Claire Clancy, wrth gwrs, yw Prif Weithredwr a Chlerc y Cynulliad hefyd, a chan ei bod yn debygol mai hon fydd y gyllideb flynyddol olaf a ddaw drwy eich dwylo chi, Claire, rwy’n gobeithio na fydd ots gennych fy mod yn manteisio ar y cyfle hwn, ar ran comisiynwyr y gorffennol a’r presennol, i gydnabod yr ymdrech a’r llwyddiant eithriadol a gyfrannoch i’r rôl, ac am y sicrwydd a’r hyder rydych wedi’i roi i’r Comisiwn hefyd, a’r Cynulliad yn ei gyfanrwydd. Rwy’n credu ein bod wedi mwynhau hynny o ganlyniad.

Rwy’n credu bod pwysigrwydd gwaith y Comisiwn wedi cael ei gydnabod yn y ddau gyfraniad a wnaed heddiw. Dylai fod mai’r her fwyaf i’r Comisiwn yw sicrhau bod y Cynulliad, y rhoddwyd y cyfrifoldeb ehangach hwn iddo, ond o fewn y cyfyngiadau sy’n gysylltiedig â bod yn ddeddfwrfa leiaf y DU—nid wyf yn credu y dylem anghofio hynny—wedi’i gyfarparu’n briodol i wneud ei waith. Ein nod yw gosod a chynnal safonau uchel yn ystod cyfnod o graffu cyhoeddus agos a gwella ein henw da rhyngwladol fel sefydliad seneddol effeithiol, agored, o safon fyd-eang.

Felly, ar ran y Llywydd a fy nghyd-gomisiynwyr, rwy’n eich sicrhau ein bod yn gwneud popeth yn ein gallu i ddefnyddio’r adnoddau a ddarperir gan y gyllideb hon er mwyn sicrhau ein bod yn goresgyn yr heriau hynny yn unol â’n nodau strategol, ac rwy’n cymeradwyo’r gyllideb i’r Aelodau. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

4. 4. Dadl Plaid Cymru: Gweithwyr Tramor yn y Gig yng Nghymru
4. 4. Plaid Cymru Debate: Overseas Workers in the Welsh NHS

Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliannau 2 a 3 yn enw Neil Hamilton. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-ddethol.

The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Jane Hutt, and amendments 2 and 3 in the name of Neil Hamilton. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected.

Yr eitem nesaf yw dadl Plaid Cymru ar weithwyr tramor yn y gwasanaeth iechyd, ac rwy’n galw ar Rhun ap Iorwerth i gynnig y cynnig.

The next item is the Plaid Cymru debate on overseas workers in the Welsh NHS, and I call on Rhun ap Iorwerth to move the motion.

Cynnig NDM6145 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. yn cydnabod y cyfraniad sylweddol y mae gweithwyr o dramor wedi'i wneud i ofal a thriniaeth cleifion yn y GIG.

2. yn galw ar Lywodraeth Cymru, drwy negodi â Llywodraeth y DU, i sicrhau pwerau i gyhoeddi trwyddedau gwaith i wladolion o dramor weithio yn y GIG yng Nghymru.

Motion NDM6145 Rhun ap Iorwerth

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Recognises the significant contribution made by workers from overseas to the care and treatment of patients within the NHS.

2. Calls on the Welsh Government, through negotiation with the UK Government, to secure powers to issue work permits for overseas nationals to work in the Welsh NHS.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Lywydd. Rwy’n codi i gynnig ac i ofyn am eich cefnogaeth chi i’r cynnig sydd wedi’i gyflwyno yn fy enw i.

Mae dyfodol staff yn yr NHS sydd wedi eu hyfforddi dramor wedi dod dan chwyddwydr eleni gan y newid yn yr hinsawdd gwleidyddol ers y refferendwm ar aelodaeth yr Undeb Ewropeaidd. Mae staff NHS sydd wedi cael eu hyfforddi dramor yn wynebu ansicrwydd am, rwy’n meddwl, dau brif ffactor. Un yw’r tebygrwydd y gwelwn ni reolau mewnfudo mwy caeth o ganlyniad i’r newid yn yr hinsawdd gwleidyddol, yn enwedig rhethreg o’r math glywom ni yng nghynhadledd y Ceidwadwyr tuag at feddygon. Mi fydd hyn hefyd yn cael effaith ar y rhai a allai barhau yn bersonol i gael yr hawl i weithio yma ond efallai na fyddai hyn yn wir am eu gŵr neu wraig neu aelod arall o’r teulu. Mae ansicrwydd yno am ail ffactor, sef yr elyniaeth gynyddol tuag at fewnfudwyr sy’n gwneud Prydain, mae’n ymddangos, yn lle llai deniadol i weithio ynddo.

Rydym yn defnyddio’r ddadl yma’r wythnos yma, felly, i fynd i’r afael â’r ffactor cyntaf yna ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i geisio sicrhau'r pwerau fel y gallan nhw roi trwyddedau gwaith i wladolion o dramor a allai weithio yn yr NHS yng Nghymru.

Rydym ni eisoes yn gwybod faint mae’r NHS yn dibynnu ar wladolion o dramor. Mi gafodd rhyw 30 y cant o’r meddygon yng Nghymru eu hyfforddi dramor—dros 2,500 ohonyn nhw, ac un o bob chwech o’r rheini o wledydd eraill yn yr Undeb Ewropeaidd. Rydym ni’n gwybod bod niferoedd uchel o nyrsys o dramor yn gweithio yma. Rwy’n gwybod am ymgyrchoedd recriwtio yn Sbaen, er enghraifft. Nid ydym yn gwybod, mewn gwirionedd, faint o dramor sy’n gweithio ym maes gofal cymdeithasol oherwydd bod nifer fawr o’r gweithlu yn y sector breifat, ond rydym ni yn gwybod bod y ffigwr wedi cynyddu’n arw a bod y sector yn dweud yn barod pa mor anodd ydy hi i ddod o hyd i weithwyr. Rydym yn gwybod y bydd ein poblogaeth ni yn heneiddio, a bydd hynny’n golygu’r angen am fwy o weithwyr gofal, mwy o nyrsys, mwy o feddygon, a gallwn ni ddim dibynnu ar y lleoedd hyfforddi sydd ar gael yng Nghymru i ddiwallu’r anghenion hyn, ar hyn o bryd beth bynnag.

Ac nid dim ond yr anawsterau penodol sydd yma o ran cael trwyddedau gwaith ar gyfer gwladolion o dramor. Bydd newidiadau eraill i’r system mewnfudo hefyd, mae’n debyg, yn ychwanegu at y problemau. Rwy’n sôn am golledion mewn myfyrwyr o dramor efallai, a hynny hefyd yn cyfyngu ar allu ein sector addysg i ddarparu ar gyfer myfyrwyr o Gymru gan y byddai hynny’n cael gwared ar ffynhonnell sylweddol o incwm prifysgolion. Felly, pam rydym ni’n galw ar Gymru i allu cael y pwerau i gyhoeddi trwyddedau?

Why are we calling for work permits to be issued here in Wales rather than leaving it to officials in London? It’s likely that Wales not being able to determine its own workforce needs, the number of doctors and the number of nurses we need, who are likely to have to come from other countries, and any new immigration system that develops in the UK that doesn’t take into account Welsh needs, is going to put our NHS at risk.

Wales will have different needs to other nations of the UK. We have an older population, more likely to be requiring treatment for chronic conditions, in part at least associated with our industrial past. We currently have quite acute problems of shortages of GPs, problems of rurality and shortages in particular specialisms amongst hospital doctors, in accident and emergency and paediatrics and so on. We have nursing shortages specific to other areas. Other parts of the UK have shortage issues of their own. That’s why we can’t accept the amendments that have been put forward. I find it strange that the Welsh Labour Government feels that a UK Conservative Government knows the workforce needs of Wales better than they do and is, therefore, content to trust them.

UKIP amendments don’t even require Welsh Government to do anything—at least the Government amendment allows for the exploring of options—and I thought that party was all about taking back control. We need control of our workforce here in Wales, of course.

We need to train more staff obviously here—more home-grown staff. We’ve always been in favour of training more home-grown doctors, for example, to solve our recruitment crisis. Wales has the lowest number of doctors relative to population in the UK. Shortages are frankly leading to service closures in places, but you can’t just replace doctors overnight with home-grown doctors. It takes time. If patient care is suffering now due to shortages, then we need to act now to safeguard the future. I don’t want people to assume this is just about doctors—as I say, it’s the entire range of healthcare professionals, including carers in the social sector and, of course, in nursing.

Yes, we need to develop our training programmes to increase home-grown training capacity, but we must make our NHS a welcoming NHS for staff from outside Wales and the UK, and welcoming to those already working in the NHS now and those that we’d like to consider coming here in future. Our NHS, we know, would collapse without them. A Welsh Government, with the powers to issue its own work permits, would be a big step forward to giving us the workforce security that we need. So, I ask you to support this motion.

Thank you, Llywydd. I move the motion and ask for your support to that motion tabled in my name.

The future of NHS staff who have been trained abroad has come under the spotlight this year following the change in the political climate since the referendum on membership of the European Union. NHS staff trained overseas face uncertainty because of two main factors. One is the likelihood that we will see more strict immigration rules as a result of that change in the political climate, particularly the rhetoric of the type that we heard in relation to doctors at the Conservatives’ conference. This will also have an impact on those who may continue to have a right to remain here, working personally, but that may not be the case for their husbands, wives or other members of the family. The uncertainty exists because of a second factor, namely the increasing enmity towards migrants that makes Britain, it would appear, a less attractive place to work.

We are using this debate today to tackle that first factor that I mentioned, and we call on the Welsh Government to try and secure the powers so that they can issue work permits for foreign nationals who could work in the Welsh NHS.

We already know how dependent the NHS is on foreign nationals. Some 30 per cent of doctors in Wales were trained overseas—over 2,500, with one in six of those from other EU nations. We know that high numbers of nurses come from abroad to work here, and we know of recruitment campaigns in Spain, for example. We don’t in reality know how many overseas nationals work in social care, because many are working in the private sector, but we do know that that figure has increased substantially and that the sector is already saying how difficult it is to find staff. We know that we will have an ageing population, and that will mean that we will need more care workers, more nurses and more doctors, and we can’t rely on the training placements available in Wales to meet those needs, at the moment at least.

This is not just a matter of those specific difficulties in terms of obtaining work permits for foreign nationals. Other changes to the immigration system are also likely to add to these problems. I’m talking about the decline in foreign students, perhaps, and that would perhaps restrict the ability of our education sector to make provision for Welsh students, as that would lead to the loss of a significant income stream for our universities. So, why are we calling for Wales to have the power to issue work permits?

Pam rydym yn galw am gael cyhoeddi trwyddedau gwaith yma yng Nghymru yn hytrach na’i adael i swyddogion yn Llundain? Mae’n debygol y bydd y ffaith nad yw Cymru yn gallu pennu ei hanghenion gweithlu ei hun, nifer y meddygon a nifer y nyrsys sydd eu hangen arnom, sy’n debygol o orfod dod o wledydd eraill, ac unrhyw system fewnfudo newydd sy’n datblygu yn y DU nad yw’n ystyried anghenion Cymru, yn rhoi ein GIG mewn perygl.

Bydd gan Gymru anghenion gwahanol i wledydd eraill y DU. Mae gennym boblogaeth hŷn, sy’n fwy tebygol o fod angen triniaeth ar gyfer cyflyrau cronig, yn gysylltiedig, yn rhannol o leiaf, â’n gorffennol diwydiannol. Ar hyn o bryd mae gennym broblemau eithaf dybryd o ran prinder meddygon teulu, problemau’n ymwneud â gwledigrwydd a phrinder meddygon ysbyty mewn arbenigeddau penodol, ym maes damweiniau ac achosion brys a phediatreg ac yn y blaen. Mae gennym brinder nyrsys mewn meysydd penodol eraill. Mae gan rannau eraill o’r DU eu problemau eu hunain gyda phrinder. Dyna pam na allwn dderbyn y gwelliannau a gyflwynwyd. Mae’n ymddangos yn rhyfedd i mi fod Llywodraeth Lafur Cymru yn teimlo bod Llywodraeth Geidwadol y DU yn gwybod beth yw anghenion gweithlu Cymru yn well na hi, a’i bod, felly, yn hapus i ymddiried ynddynt.

Nid yw gwelliannau UKIP yn ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru wneud dim—o leiaf mae gwelliant y Llywodraeth yn caniatáu ar gyfer archwilio opsiynau—ac roeddwn o dan yr argraff mai holl bwynt y blaid honno oedd adfer rheolaeth. Rydym angen rheolaeth ar ein gweithlu yma yng Nghymru, wrth gwrs.

Yn amlwg, mae angen i ni hyfforddi mwy o staff yma—mwy o staff o Gymru. Rydym bob amser wedi bod o blaid hyfforddi mwy o feddygon o Gymru, i ddatrys ein hargyfwng recriwtio, er enghraifft. Cymru sydd â’r nifer isaf o feddygon o gymharu â’r boblogaeth yn y DU. A dweud y gwir, mae prinderau’n arwain at wasanaethau’n cau mewn mannau, ond ni allwch sicrhau bod meddygon o Gymru yn cymryd lle meddygon eraill dros nos. Mae’n cymryd amser. Os yw gofal claf yn dioddef yn awr oherwydd prinderau, yna mae angen i ni weithredu yn awr i ddiogelu’r dyfodol. Nid wyf am i bobl gymryd yn ganiataol fod hyn yn ymwneud â meddygon yn unig—fel rwy’n dweud, mae’n ymwneud â’r ystod gyfan o weithwyr gofal iechyd proffesiynol, gan gynnwys gofalwyr yn y sector cymdeithasol ac mewn nyrsio, wrth gwrs.

Oes, mae angen i ni ddatblygu ein rhaglenni hyfforddi i gynyddu capasiti hyfforddi yng Nghymru, ond mae’n rhaid i ni wneud ein GIG yn GIG croesawgar i staff o’r tu allan i Gymru a’r DU, ac yn groesawgar i’r rhai sydd eisoes yn gweithio yn y GIG yn awr a’r rhai y buasem yn hoffi iddynt ystyried dod yma yn y dyfodol. Gwyddom y buasai ein GIG yn chwalu hebddynt. Buasai Llywodraeth Cymru â phwerau i gyhoeddi ei thrwyddedau gwaith ei hun yn gam mawr ymlaen tuag at roi’r sicrwydd sydd ei angen arnom ynglŷn â’r gweithlu. Felly, gofynnaf i chi gefnogi’r cynnig hwn.

Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i’r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd i gynnig yn ffurfiol welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt.

I have selected the three amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. I call on the Cabinet Secretary for health to formally move amendment 1 tabled in the name of Jane Hutt.

Gwelliant 1—Jane Hutt

Dileu pwynt 2 a rhoi yn ei le:

Yn galw ar Lywodraeth y DU i sicrhau y bydd GIG Cymru yn parhau i fedru recriwtio gweithwyr gofal iechyd cymwys a anwyd ac a hyfforddwyd dramor, os a phan fo angen, ar ôl i’r DU adael yr UE, ac i edrych ar bob opsiwn ar gyfer hwyluso hynny.

Amendment 1—Jane Hutt

Delete point 2 and replace with:

Calls on the UK Government to ensure the Welsh NHS remains able to recruit qualified healthcare workers born and trained overseas, if and when necessary, after the UK leaves the EU, and to explore all options to facilitate that.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Amendment 1 moved.

Formally.

Yn ffurfiol.

Galwaf ar Neil Hamilton i gynnig gwelliannau 2 a 3 a gyflwynwyd yn ei enw ef. Neil Hamilton.

I call on Neil Hamilton to move amendments 2 and 3 tabled in his name. Neil Hamilton.

Gwelliant 2—Neil Hamilton

Dileu pwynt 2.

Amendment 2—Neil Hamilton

Delete point 2.

Gwelliant 3—Neil Hamilton

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gefnogi rheolau mewnfudo synhwyrol i'r DU, gan gynnwys cyfundrefn trwydded waith a fisa i lenwi'r bylchau sgiliau yn GIG Cymru.

Amendment 3—Neil Hamilton

Add as new point at end of motion:

Calls on the Welsh Government to support sensible UK immigration controls, including a work-permit and visa regime to fill skills gaps in the Welsh NHS.

Cynigiwyd gwelliannau 2 a 3.

Amendments 2 and 3 moved.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Well, I do regret the way in which Rhun ap Iorwerth introduced this debate, referring to uncertainly for existing NHS staff and their family as a result of Brexit, because we all know that the Government has given a commitment that anybody who is here lawfully will be allowed to remain. That is the position under the Government’s treaty obligation. [Interruption.] Yes we do, yes we do—because it is the treaty obligation of Her Majesty’s Government. The second thing in particular that—

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Wel, rwy’n gresynu at y ffordd y cyflwynodd Rhun ap Iorwerth y ddadl hon, gan gyfeirio at ansicrwydd i staff presennol y GIG a’u teuluoedd o ganlyniad i’r penderfyniad i adael yr UE, oherwydd rydym i gyd yn gwybod bod y Llywodraeth wedi rhoi ymrwymiad y bydd pawb sydd yma’n gyfreithlon yn cael caniatâd i aros. Dyna’r sefyllfa dan rwymedigaeth cytuniad y Llywodraeth. [Torri ar draws.] Ydym, ydym—oherwydd ei fod yn rhwymedigaeth cytuniad Llywodraeth Ei Mawrhydi. Yr ail beth yn benodol—

In a 30-minute debate, where I’ve only got a couple of minutes to speak, I don’t think I can give way, I’m sorry. But I’m quite happy to see the Member outside afterwards.

Mewn dadl 30 munud, lle nad oes gennyf ond ychydig funudau i siarad, nid wyf yn credu y gallaf ildio, mae’n ddrwg gennyf. Ond rwy’n ddigon hapus i weld yr Aelod tu allan wedyn.

I also very much regret the reference to increasing enmity towards immigrants. Apart from a very small minority of reprehensible individual, there is no enmity towards immigrants amongst the British people at all, particularly towards those who work in the NHS.

About 5 per cent of the staff of the NHS throughout the UK are from overseas and are EU citizens. They do play an extremely important part in the delivery of health services, and that, no doubt, will continue. Nobody is asking to build a wall down the middle of the English channel and stop movement either way. What we want is sensible controls. These controls are already in existence as regards the rest of the world. There are a very large number of people employed in the national health service who come from the Indian sub-continent—India, Pakistan and other places—and who are already subject to visa controls. So, we’re asking for nothing that is very remarkable in relation to EU citizens.

No-one can deny the growing alarm on the part of very large numbers of people as a result of the uncontrolled immigration that has taken place within the EU since, particularly, 2004. In 2001, there were 59.1 million people in the UK. By 2015, that had gone up to 65 million, and estimates for 2026 are 70 million people, on current population trends. These are very, very rapid increases in population and they are having an enormous impact upon certain communities in different parts of the country. It is that popular concern that has given rise to the Brexit result. I have no doubt of that whatsoever.

We’ve no difficulty in acknowledging the contribution that immigrants do make to this country. All that is being asked for by millions of people—. Seventeen million people voted for Brexit—they’re not all bigots and racists. Only a tiny minority may be bigots or racists and they are not worthy of our consideration in the context of this debate. All that we’re asking is that immigration should be controlled. Every country in the world controls its immigration to a greater or lesser extent. We’re only talking about a question of degree, not a question of principle. The motion, in a sense, ignores the important role that is played by those who come from other parts of the world outside of the European Union. As a result of introducing controls on unskilled immigration from the European Union, we’ll be able, perhaps, to be more generous towards other countries in the visa regime that we apply to them. It’ll be for the British Government to take these decisions and not the European Union, and that, I believe, is an important democratic gain.

I do have some sympathy with the Plaid Cymru position that the Welsh Government should have a role in this, but we have a UK and a UK immigration policy and the correct way in which the Welsh Government feeds into that is in the normal relations that exist between Cardiff and Westminster.

So, I believe that the future of those who work inside the NHS who are people who are citizens of other countries is assured under the current arrangements and that will continue, and that we will have the flexibility in a regime for visas and work permits, which can be introduced in due course, to provide for whatever needs there are as a result of skills gaps in the NHS. So, whilst deprecating any form of bigotry or racism, I think we should, nevertheless, accept the concerns of millions and millions of people that immigration should be controlled and that there is no necessary contradiction between wanting to have plenty of skilled people to fill the gaps that exist, not just in the health service, but in all other forms of economic activity, and yet, on the other hand, control the numbers that are creating so many difficulties for so many people in different parts of the country.

Rwyf hefyd yn gresynu’n fawr at y cyfeiriad at elyniaeth gynyddol at fewnfudwyr. Ar wahân i leiafrif bach iawn o unigolion sy’n deilwng o gerydd, nid oes gelyniaeth tuag at fewnfudwyr ymhlith pobl Prydain o gwbl, yn enwedig tuag at y rhai sy’n gweithio yn y GIG.

Mae tua 5 y cant o staff y GIG ledled y DU wedi dod o dramor ac yn ddinasyddion yr UE. Maent yn chwarae rhan eithriadol o bwysig yn darparu gwasanaethau iechyd, a diau y bydd hynny’n parhau. Nid oes neb yn gofyn i ni adeiladu wal ar hyd y Sianel a rhwystro pobl rhag symud y naill ffordd neu’r llall. Yr hyn rydym ei eisiau yw rheolaethau synhwyrol. Mae’r rheolaethau hyn eisoes yn bodoli mewn perthynas â gweddill y byd. Mae nifer fawr iawn o bobl yn gweithio yn y gwasanaeth iechyd gwladol sy’n dod o is-gyfandir India—India, Pacistan a lleoedd eraill—ac sydd eisoes yn ddarostyngedig i reolaethau fisa. Felly nid ydym yn gofyn am ddim sy’n syfrdanol iawn mewn perthynas â dinasyddion yr UE.

Ni all neb wadu’r ofn cynyddol ar ran niferoedd mawr iawn o bobl o ganlyniad i’r mewnfudo direolaeth sydd wedi bod yn digwydd yn yr UE ers 2004 yn arbennig. Yn 2001, roedd 59.1 miliwn o bobl yn y DU. Erbyn 2015, roedd y ffigur hwnnw wedi codi i 65 miliwn, a’r amcangyfrifon ar gyfer 2026 yw 70 miliwn o bobl, yn ôl tueddiadau poblogaeth presennol. Mae’r cynnydd hwn yn y boblogaeth wedi digwydd yn eithriadol o gyflym ac mae’n effeithio’n enfawr ar gymunedau penodol mewn gwahanol rannau o’r wlad. Y pryder hwnnw ymhlith y bobl sydd wedi arwain at y penderfyniad i adael yr UE. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth am hynny o gwbl.

Ni chawn unrhyw anhawster i gydnabod y cyfraniad y mae mewnfudwyr yn ei wneud i’r wlad hon. Y cyfan y gofynnir amdano gan filiynau o bobl—. Pleidleisiodd 17 miliwn o bobl dros adael yr UE—nid yw pob un ohonynt yn rhagfarnllyd ac yn hiliol. Mae’n bosibl fod lleiafrif bychan iawn yn bobl ragfarnllyd neu hiliol ac nid ydynt yn haeddu ein sylw yng nghyd-destun y ddadl hon. Y cyfan rydym yn ei ofyn yw y dylid rheoli mewnfudo. Mae pob gwlad yn y byd yn rheoli mewnfudo i raddau mwy neu lai. Sôn yr ydym am fater o faint, nid am fater o egwyddor. Mae’r cynnig, ar un ystyr, yn anwybyddu’r rôl bwysig sy’n cael ei chwarae gan y rhai sy’n dod o rannau eraill o’r byd y tu allan i’r Undeb Ewropeaidd. O ganlyniad i gyflwyno rheolaethau ar fewnfudwyr di-grefft o’r Undeb Ewropeaidd, efallai y gallwn fod yn fwy hael tuag at wledydd eraill o ran y gyfundrefn fisa sydd gennym ar eu cyfer hwy. Mater i Lywodraeth Prydain fydd gwneud y penderfyniadau hyn ac nid yr Undeb Ewropeaidd, ac mae hynny, yn fy marn i, yn fuddugoliaeth ddemocrataidd bwysig.

Mae gennyf rywfaint o gydymdeimlad â safbwynt Plaid Cymru y dylai Llywodraeth Cymru fod â rôl yn hyn, ond mae gennym y DU a pholisi mewnfudo’r DU a’r ffordd gywir i Lywodraeth Cymru fwydo i mewn i hwnnw yw drwy’r berthynas arferol sy’n bodoli rhwng Caerdydd a San Steffan.

Felly, rwy’n credu bod dyfodol y rhai sy’n gweithio yn y GIG sy’n ddinasyddion o wledydd eraill wedi’i sicrhau o dan y trefniadau presennol a bydd hynny’n parhau, ac y bydd gennym hyblygrwydd mewn cyfundrefn ar gyfer fisas a thrwyddedau gwaith, y gellir ei chyflwyno maes o law, i ddarparu ar gyfer unrhyw anghenion sy’n bodoli o ganlyniad i fylchau sgiliau yn y GIG. Felly, er fy mod yn gwrthwynebu unrhyw fath o ragfarn neu hiliaeth, rwy’n credu y dylem, er hynny, dderbyn pryderon y miliynau ar filiynau o bobl sy’n credu y dylid rheoli mewnfudo ac nad oes unrhyw wahaniaeth angenrheidiol rhwng bod eisiau cael digon o bobl fedrus i lenwi’r bylchau sy’n bodoli, nid yn y gwasanaeth iechyd yn unig, ond ym mhob math arall o weithgaredd economaidd, a rheoli, ar y llaw arall, y niferoedd sy’n creu cymaint o anawsterau i gynifer o bobl mewn gwahanol rannau o’r wlad.

Can I thank Plaid Cymru for bringing this debate before us? Because it is a very important issue that we need to be dealing with at this moment and it’s very immediate, of course. In my previous life as Unison’s head of health here in Wales, I had a high level of engagement with the Welsh NHS as an employer, and my experience in that position made me acutely aware of how crucial to the NHS overseas workers employed across the whole of our health service actually are.

As an aside, as Rhun ap Iorwerth has already said, it is worth mentioning that, whilst this debate is about NHS workers, we shouldn’t forget that it’s not just our health service that relies on overseas workers; many more are employed in social care services, which play an increasingly integrated role in the delivery of healthcare.

According to the most recent figures, almost 31 per cent of doctors in Wales were trained overseas, and about 6 per cent of those were trained in EU countries. That equates to about 518 doctors here in Wales trained overseas, not just in the EU. Of nearly 26,000 registered nurses in Wales, 262 qualified in another EU country—just over 1 per cent—with a further 6.5 per cent qualifying in non-EU countries. As recruitment from the EU in particular has been a key component in addressing current staff shortages, it’s probably likely that that figure is now slightly higher. But I don’t think this debate is really about statistics. I don’t believe any of us could fail to be aware of the tremendous contribution that staff from the EU, the EEA and many other parts of the world make to our NHS, working alongside Welsh and UK workers. We know that the health service would struggle without them.

In this Chamber, we’ve unfortunately had to express, on a number of occasions, our outrage and despair at the rise in incidents of racism being reported since the vote to leave the EU on 23 June. If that were not enough to raise concerns amongst these staff over their future in this country, there will be many who will now be fearful about what leaving the EU will mean for them when that finally happens—just one more reason why it’s particularly unhelpful that, despite what Neil Hamilton says, the UK Government is unable or unwilling to provide any clarity over its negotiating position in respect of the free movement of workers. There’s no doubt that the NHS will not just be reliant on the EU and overseas workers it currently employs, but, if the targets for overcoming shortages are to be met, there will be a reliance on bringing in more overseas workers in the years to come.

As I said at the outset, I am grateful to Plaid for bringing forward this motion. But I’m afraid, as often is the case, I think they risk not achieving the desired aims by turning this into an issue around an argument for more powers—something, I think, that can be a long-term objective, but, on this issue, it’s something we need to deal with fairly quickly. So, the amendment from Jane Hutt, on the other hand, maintains the thrust of the motion, which aims to ensure that we can secure the EU overseas workforce and develop our workforce into the future, but without getting ourselves embroiled in technical or legal issues around further devolved powers.

I certainly don’t intend to dwell on the fairly predictable amendment that we’ve seen from UKIP. We all know the scale of the current challenges we face with staffing in the Welsh NHS, so why anyone would want to introduce a work permit and visa scheme, which could only serve to act as a deterrent to future recruitment from overseas, is really beyond my comprehension. It’s our duty to ensure that our NHS can continue to benefit from the skills and experience provided by overseas workers, and Welsh Government should do everything it can to make sure that there is no impediment to making that happen.

A gaf fi ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno’r ddadl hon? Oherwydd mae’n fater pwysig iawn ac mae angen i ni ymdrin ag ef yn awr ac mae’n fater uniongyrchol iawn, wrth gwrs. Yn fy mywyd blaenorol fel pennaeth iechyd Unsain yma yng Nghymru, roedd gennyf gryn dipyn o ymgysylltiad â GIG Cymru fel cyflogwr, ac mae fy mhrofiad yn y swydd honno wedi fy ngwneud yn hynod o ymwybodol o ba mor hanfodol i’r GIG mewn gwirionedd yw gweithwyr tramor a gyflogir ar draws ein gwasanaeth iechyd cyfan.

Wrth fynd heibio, fel y mae Rhun ap Iorwerth wedi’i ddweud eisoes, mae’n werth nodi, er bod y ddadl hon yn ymwneud â gweithwyr y GIG, ni ddylem anghofio’r ffaith nad ein gwasanaeth iechyd yn unig sy’n dibynnu ar weithwyr tramor; mae llawer mwy yn cael eu cyflogi mewn gwasanaethau gofal cymdeithasol, sy’n chwarae rhan gynyddol integredig yn y broses o ddarparu gofal iechyd.

Yn ôl y ffigurau diweddaraf, cafodd bron i 31 y cant o feddygon yng Nghymru eu hyfforddi dramor, a chafodd tua 6 y cant o’r rheini eu hyfforddi yng ngwledydd yr UE. Mae hynny’n cyfateb i tua 518 o feddygon yma yng Nghymru a gafodd eu hyfforddi dramor, nid yn yr UE yn unig. O bron i 26,000 o nyrsys cofrestredig yng Nghymru, cafodd 262 eu hyfforddi yn un o wledydd eraill yr UE—ychydig dros 1 y cant—gyda 6.5 y cant arall wedi’u hyfforddi mewn gwledydd y tu allan i’r UE. Gan fod recriwtio o’r UE yn arbennig wedi bod yn elfen allweddol wrth fynd i’r afael â phrinder staff cyfredol, mae’n debygol y bydd y ffigur hwnnw ychydig yn uwch erbyn hyn. Ond nid wyf yn credu fod y ddadl hon yn ymwneud ag ystadegau mewn gwirionedd. Nid wyf yn credu y gallai unrhyw un ohonom beidio â bod yn ymwybodol o’r cyfraniad aruthrol y mae staff o’r UE, yr Ardal Economaidd Ewropeaidd a llawer o rannau eraill o’r byd yn ei wneud i’n GIG, gan weithio ochr yn ochr â gweithwyr o Gymru a’r DU. Rydym yn gwybod y buasai’r gwasanaeth iechyd yn ei chael yn anodd iawn hebddynt.

Yn y Siambr hon, yn anffodus, rydym wedi gorfod mynegi, ar sawl achlysur, ein dicter a’n hanobaith ynglŷn â’r cynnydd yn nifer yr achosion o hiliaeth y rhoddwyd gwybod amdanynt ers y bleidlais i adael yr UE ar 23 Mehefin. Pe na bai hynny’n ddigon i gynyddu pryderon ymhlith y staff hyn ynglŷn â’u dyfodol yn y wlad hon, bydd llawer ohonynt yn ofnus bellach ynglŷn â beth fydd gadael yr UE yn ei olygu iddynt pan fydd hynny’n digwydd yn y pen draw—un rheswm arall pam ei bod yn arbennig o ddi-fudd, er gwaethaf yr hyn y mae Neil Hamilton yn ei ddweud, fod Llywodraeth y DU yn methu neu’n amharod i ddarparu unrhyw eglurder ynglŷn â’i safbwynt negodi mewn perthynas â symudiad rhydd gweithwyr. Nid oes amheuaeth o gwbl nad gweithwyr o’r UE a’r gweithwyr tramor y mae’n eu cyflogi ar hyn o bryd yn unig fydd y GIG yn ddibynnol arnynt, ond os ydym am gyrraedd y targedau ar gyfer goresgyn prinder, bydd hynny’n dibynnu ar ddenu mwy o weithwyr tramor yn y blynyddoedd i ddod.

Fel y dywedais ar y cychwyn, rwy’n ddiolchgar i Blaid Cymru am gyflwyno’r cynnig hwn. Ond yn anffodus, fel sy’n aml yn wir, rwy’n credu eu bod mewn perygl o fethu cyflawni’r nodau a ddymunir drwy droi hon yn ddadl dros fwy o bwerau—rhywbeth a allai fod yn amcan hirdymor, rwy’n credu, ond o ran y mater hwn, mae’n rhywbeth y mae angen i ni ymdrin ag ef yn weddol gyflym. Felly, mae’r gwelliant gan Jane Hutt, ar y llaw arall, yn cadw pwyslais y cynnig, sy’n anelu at wneud yn siŵr y gallwn ddiogelu gweithlu tramor yr UE a datblygu ein gweithlu ar gyfer y dyfodol, a hynny heb gael ein trwytho mewn materion technegol neu gyfreithiol yn ymwneud â datganoli pwerau pellach.

Yn sicr, nid wyf yn bwriadu ymhelaethu ar y gwelliant gweddol ragweladwy a welsom gan UKIP. Mae pawb ohonom yn gwybod hyd a lled yr heriau presennol sy’n ein hwynebu mewn perthynas â staffio yn y GIG yng Nghymru, felly mae pam y buasai neb eisiau cyflwyno cynllun trwydded waith a fisa, na fyddai ond yn gweithredu fel rhwystr i recriwtio tramor yn y dyfodol, y tu hwnt i ddirnad mewn gwirionedd. Ein dyletswydd yw sicrhau y gall ein GIG barhau i elwa o sgiliau a phrofiad gweithwyr tramor, a dylai Llywodraeth Cymru wneud popeth yn ei gallu i sicrhau nad oes unrhyw beth yn rhwystro hynny rhag digwydd.

I’m grateful for the motion before us today, because it reminds us all of the immense contribution made to our NHS by many workers from overseas. I’d like to take this opportunity to send them a clear message of thanks and gratitude for all that they have done for our country and continue to do so. There are already some huge shortages in certain staff areas. Between 2013 and 2015, there has been a 50 per cent increase in nursing vacancies. For doctors, there’s been a 60 per cent increase in vacancies full stop. We need to recognise that we simply cannot train enough people to keep up with the growing number of posts and the growing specialisations. The BMA, for example, says it takes around 15 years for a medical student to become a consultant, so, therefore, that makes workforce planning extremely difficult.

And, of course, the pressures on the NHS are changing. We have a growing population that is older and has more complex needs. So, we’re lucky to be able to recruit workers from abroad, and they add far more value to our NHS than just a pair of hands or technical skill. The rapport with patients, the bedside manner, of some overseas workers is wonderful to behold and really adds value to our NHS and adds value to our practice, particularly in the areas of social care and nursing.

The vote to exit the European Union did change the playing field, but it is my sincere belief that the vast majority of Wales’s people, despite voting to leave, would not want to see an end to doctors and nurses from overseas continuing to practice here in Wales. We cannot close the door to foreign workers. I admit that we must respect that the majority of those who voted for Brexit did so for a multiplicity of reasons, but predominantly because they wish to see some form of reduction in the freedom of movement and less immigration from the European Union into the United Kingdom. But that is why I think that we, as Welsh Conservatives, would absolutely support the Welsh Government amendment, because we think that we need to ask the Welsh Government to explore all the available options on the table with the United Kingdom Government so that we can continue to recruit these outstanding people to support us, our communities, our national health service and our social care.

Donna Kinnair, the director of nursing policy and practice at the Royal College of Nursing, has said:

‘Nurses trained in other countries have contributed to the NHS since its inception.

‘The health service would not cope without their contribution, and with the future supply of nurses looking uncertain this situation will not change any time soon.’

Let me just say that little bit again:

‘Nurses trained in other countries have contributed to the NHS since its inception.’

I, for one, have no intention of turning my back on them now.

Rwy’n ddiolchgar am y cynnig sydd ger ein bron heddiw am ei fod yn atgoffa pawb ohonom o’r cyfraniad aruthrol y mae nifer o weithwyr tramor yn ei wneud i’n GIG. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i anfon neges glir o ddiolch a gwerthfawrogiad iddynt am bopeth y maent wedi’i wneud, ac yn parhau i’w wneud, dros ein gwlad. Mae prinder enfawr mewn meysydd staffio penodol yn barod. Rhwng 2013 ac 2015, cafwyd cynnydd o 50 y cant yn nifer y swyddi nyrsio gwag. Ymhlith meddygon, mae cynnydd o 60 y cant wedi bod yn nifer y swyddi gwag. Mae angen i ni gydnabod yn syml iawn na allwn hyfforddi digon o bobl i lenwi’r nifer cynyddol o swyddi a’r nifer cynyddol o arbenigeddau. Mae Cymdeithas Feddygol Prydain, er enghraifft, yn dweud ei bod yn cymryd tua 15 mlynedd i fyfyriwr meddygol hyfforddi i ddod yn feddyg ymgynghorol, felly mae hynny’n gwneud y gwaith o gynllunio’r gweithlu yn hynod o anodd.

Ac wrth gwrs, mae’r pwysau ar y GIG yn newid. Mae gennym boblogaeth gynyddol o bobl hŷn gydag anghenion mwy cymhleth. Felly, rydym yn lwcus i allu recriwtio gweithwyr o dramor, ac maent yn darparu llawer mwy o werth ychwanegol i’n GIG na phâr o ddwylo neu sgil technegol yn unig. Mae perthynas rhai gweithwyr tramor â chleifion, eu ffordd o drafod cleifion, yn wych i’w weld ac yn darparu gwerth ychwanegol i’n GIG a gwerth ychwanegol i’n hymarfer, yn enwedig ym meysydd gofal cymdeithasol a nyrsio.

Mae’n wir fod y bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd wedi newid pethau, ond rwy’n credu’n gryf na fuasai’r mwyafrif llethol o bobl Cymru, er gwaethaf y ffaith eu bod wedi pleidleisio dros adael, yn dymuno gweld meddygon a nyrsys o dramor yn cael eu hatal rhag parhau i weithio yma yng Nghymru. Ni allwn gau’r drws ar weithwyr tramor. Rwy’n cyfaddef bod yn rhaid i ni barchu’r ffaith fod y rhan fwyaf o’r rhai a bleidleisiodd dros adael yr UE wedi gwneud hynny am nifer fawr o resymau, ond yn bennaf oherwydd eu bod yn dymuno gweld rhyw fath o gyfyngiad ar y rhyddid i symud a llai o fewnfudo o’r Undeb Ewropeaidd i’r Deyrnas Unedig. Ond dyna pam rwy’n credu y buasem ni, fel Ceidwadwyr Cymreig, yn sicr yn cefnogi gwelliant Llywodraeth Cymru, gan ein bod yn credu bod angen i ni ofyn i Lywodraeth Cymru edrych ar yr holl opsiynau sydd ar gael gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig er mwyn i ni allu parhau i recriwtio’r bobl eithriadol hyn i’n cynorthwyo ni, ein cymunedau, ein gwasanaeth iechyd gwladol a’n gofal cymdeithasol.

Mae Donna Kinnair, cyfarwyddwr polisi ac ymarfer nyrsio yn y Coleg Nyrsio Brenhinol, wedi dweud:

Mae nyrsys a hyfforddwyd mewn gwledydd eraill wedi cyfrannu at y GIG ers iddo gael ei sefydlu.

Ni fuasai’r gwasanaeth iechyd yn ymdopi heb eu cyfraniad, ac o ystyried y ffaith fod y cyflenwad o nyrsys y dyfodol yn ymddangos yn ansicr, ni fydd y sefyllfa hon yn newid yn fuan.

Gadewch i mi ailadrodd y darn bach hwnnw unwaith eto:

Mae nyrsys a hyfforddwyd mewn gwledydd eraill wedi cyfrannu at y GIG ers iddo gael ei sefydlu.

Nid oes gennyf fi unrhyw fwriad o droi fy nghefn arnynt yn awr.

Galwaf ar yr Ysgrifennydd Cabinet dros Iechyd, Vaughan Gething.

Galwaf on Cabinet yr Secretary for Health, Vaughan Gething.

Thank you, Presiding Officer, and I’m pleased to speak in today’s debate and recognise the contributions made by other Members on the invaluable contribution that our NHS workforce makes to the health of our nation. Staff are at the heart of our NHS, and our priority is to ensure that the Welsh NHS has the right workforce it needs for the longer term. We will not discriminate against those born or trained elsewhere, but welcome them as the valued assets to our NHS workforce and wider communities they have always proved to be. I am particularly pleased to recognise the points made by Rhun ap Iorwerth and Dawn Bowden about the wider social care workforce as well.

Now, we’ve heard many times before that consultant, GP, nurse and overall staff numbers in NHS Wales are at their highest levels ever. We do, though, still face recruitment challenges, competing to attract doctors at a time when other countries also face shortages in particular medical specialities, but also across a wide range of other specialities within the health service too. I believe, however, that the debate around the NHS workforce, training and recruitment should only be about how we can continue to provide the best possible care for people in the face of rising demand and increasing complexity of care.

More than £350 million a year is invested in the education and training of health professionals, supporting more than 15,000 students, trainees and staff. We will continue to invest in education and training opportunities for a wide range of healthcare professionals. This September, for example, saw the highest level of nurse training places commissioned in Wales since devolution—a 10 per cent increase in the number of nurse training places commissioned last year, which is in addition to the 22 per cent increase in 2015-16. We do not want to see controls introduced that would harm the Welsh economy or Welsh public services, including the NHS. We will participate constructively in discussions with the UK Government and other devolved Governments on this subject, as well as engaging widely with stakeholders and people across Wales.

At the same time, we make no apology for saying yet again we will not stand for any form of racism or xenophobia in the NHS, in Wales, or in wider public life or private life. We will tackle any unacceptable behaviour and comments head on. It is essential for us as a Government that we remain outward-looking, internationalist, open for business and proud of our public service values and ethos. Our commitment to fairness and opportunity for all is clear and undiminished.

Part of what has bound us together in the four different countries that make up the NHS family since 1948 is a collective understanding that people from different parts of the world working in the NHS make a huge contribution. This is in stark contrast to the current approach being taken by the Conservative UK Government, who believe that foreign doctors and NHS staff are only welcome here whilst they’re needed. That approach is damaging to the reputation and functioning of the NHS in all four countries at a critical time, and I’m happy to recognise the very different tone and approach struck by Angela Burns in this Chamber compared to the approach taken in the UK Government.

Just to deal with Neil Hamilton’s point about India and Pakistan and different visa controls that exist, well, those visa controls do not help the national health service in Wales or any other part of the United Kingdom. Those controls have nothing to do with looking after the best interests of the NHS and the public that it serves. Protecting the rights of citizens of other EU countries and beyond who currently live and work in Wales is a critical issue, and we have seen a rise in intolerance since the Brexit debate. Regardless of what side you were on in the Brexit vote, we should not ignore or try to minimise the real harm and damage being done to Welsh citizens since that particular vote. This Government will not treat valued members of our NHS as bargaining chips in the fallout of the EU referendum.

So, this Welsh Government makes it clear that we remain committed to exploring all options to facilitate recruitment and retention of the NHS workforce from the EU and beyond the UK, and those who leave the EU. However, we do move our amendment as there are no specific arrangements in place for leaving the EU, particularly not known by the Government—they don’t appear to know where they are going—so we want to have a more open arrangement as opposed to tying ourselves into a specific mechanism for achieving our objectives. It should of course be no surprise that we oppose the UKIP amendments. This Government is proud of our NHS staff and will continue to value them, wherever they have come from, for the contribution that they will continue to make to life within and outside our national health service.

Diolch i chi, Lywydd, ac rwy’n falch o siarad yn y ddadl heddiw a chydnabod cyfraniadau’r Aelodau eraill ar y cyfraniad gwerthfawr y mae gweithlu’r GIG yn ei wneud i iechyd ein cenedl. Mae staff yn ganolog i’n GIG, a’n blaenoriaeth yw sicrhau bod gan y GIG yng Nghymru y gweithlu cywir sydd ei angen arno ar gyfer y tymor hwy. Ni fyddwn yn gwahaniaethu yn erbyn y rhai a aned neu a hyfforddwyd mewn mannau eraill, ond yn hytrach, eu croesawu fel yr asedau gwerthfawr y maent bob amser wedi bod i weithlu’r GIG a’r cymunedau ehangach. Rwy’n arbennig o falch o gydnabod y pwyntiau a wnaeth Rhun ap Iorwerth a Dawn Bowden ynglŷn â’r gweithlu gofal cymdeithasol ehangach yn ogystal.

Nawr, rydym wedi clywed sawl gwaith o’r blaen fod niferoedd meddygon ymgynghorol, meddygon teulu, nyrsys a staff yn gyffredinol yn y GIG yng Nghymru ar eu lefelau uchaf erioed. Fodd bynnag, rydym yn parhau i wynebu heriau recriwtio, gan gystadlu i ddenu meddygon ar adeg pan fo gwledydd eraill hefyd yn wynebu prinderau mewn arbenigeddau meddygol penodol, ond hefyd ar draws ystod eang o arbenigeddau eraill yn y gwasanaeth iechyd hefyd. Rwy’n credu, fodd bynnag, y dylai’r drafodaeth ynglŷn â gweithlu, hyfforddiant a recriwtio’r GIG ymwneud yn unig â sut y gallwn barhau i ddarparu’r gofal gorau posibl i bobl yn wyneb galw cynyddol a chymhlethdod cynyddol ym maes gofal.

Mae dros £350 miliwn y flwyddyn yn cael ei fuddsoddi yn addysg a hyfforddiant gweithwyr iechyd proffesiynol, gan gefnogi dros 15,000 o fyfyrwyr, hyfforddeion a staff. Byddwn yn parhau i fuddsoddi mewn cyfleoedd addysg a hyfforddiant ar gyfer ystod eang o weithwyr gofal iechyd proffesiynol. Ym mis Medi, er enghraifft, gwelwyd y lefel uchaf o leoedd hyfforddi nyrsys yn cael eu comisiynu yng Nghymru ers datganoli—cynnydd o 10 y cant ar nifer y lleoedd hyfforddi nyrsys a gomisiynwyd y llynedd, sy’n ychwanegol at y cynnydd o 22 y cant yn 2015-16. Nid ydym am weld rheolaethau’n cael eu cyflwyno a fuasai’n niweidio economi Cymru neu wasanaethau cyhoeddus Cymru, gan gynnwys y GIG. Byddwn yn cymryd rhan adeiladol mewn trafodaethau â Llywodraeth y DU a’r Llywodraethau datganoledig eraill ar y pwnc hwn, yn ogystal ag ymgysylltu’n helaeth â rhanddeiliaid a phobl ledled Cymru.

Ar yr un pryd, nid ydym yn ymddiheuro am ddweud unwaith eto na fyddwn yn goddef unrhyw fath o hiliaeth neu senoffobia yn y GIG yng Nghymru, neu mewn bywyd cyhoeddus neu fywyd preifat yn ehangach. Byddwn yn mynd i’r afael ag unrhyw ymddygiad neu sylwadau annerbyniol yn uniongyrchol. Mae’n hanfodol i ni fel Llywodraeth ein bod yn parhau i edrych tuag allan, i feddu ar ymagwedd ryngwladol, yn agored ar gyfer busnes ac yn falch o werthoedd ac ethos ein gwasanaethau cyhoeddus. Mae ein hymrwymiad i degwch a chyfle i bawb yn glir ac mor gadarn ag erioed.

Rhan o’r hyn sydd wedi ein clymu yn y pedair gwlad wahanol sy’n ffurfio teulu’r GIG ers 1948 yw cyd-ddealltwriaeth fod y bobl o wahanol rannau o’r byd sy’n gweithio yn y GIG yn gwneud cyfraniad enfawr. Mae hyn yn gwrthgyferbynnu’n llwyr ag ymagwedd bresennol Llywodraeth Geidwadol y DU, sy’n credu mai tra bo’u hangen yn unig y mae croeso yma i feddygon a staff tramor y GIG. Mae’r ymagwedd hon yn niweidiol i enw da a gweithrediad y GIG yn y pedair gwlad ar adeg dyngedfennol, ac rwy’n hapus i gydnabod y naws a’r agwedd wahanol iawn a welwyd gan Angela Burns yn y Siambr hon o’i chymharu ag ymagwedd Llywodraeth y DU.

Mewn ymateb i bwynt Neil Hamilton am India a Phacistan a’r rheolaethau fisa gwahanol sy’n bodoli, wel, nid yw’r rheolaethau fisa hynny’n helpu’r gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru nac unrhyw ran arall o’r Deyrnas Unedig. Nid oes gan y rheolaethau hynny unrhyw beth i’w wneud â gofalu am les gorau’r GIG a’r cyhoedd y mae’n eu gwasanaethu. Mae amddiffyn hawliau dinasyddion gwledydd eraill yr UE a thu hwnt sydd ar hyn o bryd yn byw ac yn gweithio yng Nghymru yn fater hollbwysig, ac rydym wedi gweld cynnydd mewn anoddefgarwch ers y dadlau ar adael yr UE. Ni waeth pa ochr roeddech arni yn y bleidlais ar adael yr UE, ni ddylem anwybyddu na cheisio lleihau’r niwed a’r difrod gwirioneddol sy’n cael ei wneud i ddinasyddion Cymru ers y bleidlais honno. Ni fydd y Llywodraeth hon yn trin aelodau gwerthfawr o’n GIG fel testunau bargeinio yn dilyn canlyniad refferendwm yr UE.

Felly, mae Llywodraeth Cymru yn ei gwneud yn glir ein bod yn parhau’n ymrwymedig i archwilio pob opsiwn i hwyluso recriwtio a chadw gweithlu’r GIG o’r UE a thu hwnt i’r DU, a’r rhai sy’n gadael yr UE. Fodd bynnag, rydym yn cynnig ein gwelliant gan nad oes unrhyw drefniadau penodol ar waith o ran gadael yr UE, ac yn benodol nid yw’r Llywodraeth yn gwybod am unrhyw drefniadau—nid ydynt i’w gweld fel pe baent yn gwybod i ble maent yn mynd—felly rydym yn awyddus i gael trefniant mwy agored yn hytrach na chlymu ein hunain wrth fecanwaith penodol ar gyfer cyflawni ein hamcanion. Wrth gwrs, ni ddylai fod yn syndod ein bod yn gwrthwynebu gwelliannau UKIP. Mae’r Llywodraeth hon yn ymfalchïo yn staff ein GIG a bydd yn parhau i’w gwerthfawrogi, ni waeth o ble y daethant, am y cyfraniad y byddant yn parhau i’w wneud i fywyd o fewn, a thu allan, i’n gwasanaeth iechyd gwladol.

Galwaf ar Rhun ap Iorwerth i ymateb i’r ddadl.

I call on Rhun ap Iorwerth to reply to the debate.

Diolch yn fawr iawn, a diolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y drafodaeth y prynhawn yma.

Let me get straight into the comments made by the UKIP representative. We all know we are told that there is no problem with people staying who are currently in the UK. It’s the kind of throwaway, meaningless comment that has been such a feature of the European debate. UKIP have made a habit, it seems, of issuing fake guarantees that they have no authority whatsoever to make. In Prime Minister’s questions at Westminster today Alberto Costa, the Conservative MP, asked please that he never be put in a position where he is asked to vote on the possible deportation of his parents, who’ve been in the UK for 50 years. Theresa May turned round and said that yes, of course, she’d like to be able to give that guarantee, but even she can’t make that guarantee now. So, I’ll dismiss the comments made once again by UKIP.

I welcome the comments made by Dawn Bowden. Many of the comments here show that we have a joint venture, most of us in this Chamber, in ensuring that we make the Welsh NHS a welcoming Welsh NHS.

Dawn Bowden said that she feared that Plaid Cymru is risking failing to reach our aim by arguing for more powers, but, as we so often state here, it’s about powers with a purpose. My fear is that, in putting faith in a UK Government that even Angela Burns from the Conservative benches here has said she had little faith in in relation to NHS staffing, and some of the sounds that we’ve been hearing from UK Conservative politicians, we need to make sure that we have the best tools possible in our armoury here in Wales to defend ourselves as we move forward.

We’ve sown the seed, I think, hopefully, today of an idea for which, whilst other parties say they’re not able to sign up to it as yet, we will be able to continue to make the case as a means to give us that workforce guarantee that we will need in future. You have today shown your faith—your trust—in UK Government. I have come to the position where I do not have that faith in UK Government to take the requisite steps in order to protect our NHS workforce in future. Here is an idea that, even if it doesn’t get your support today, we will bring back, because we want Welsh Government to be able to do what it has to do to make sure that we have an NHS fit for the Welsh people in future.

Thank you very much, and thanks to everyone who participated in this afternoon’s debate.

Gadewch i mi ymateb yn syth i’r sylwadau a wnaeth cynrychiolydd UKIP. Rydym i gyd yn gwybod y dywedir wrthym nad oes unrhyw broblem gyda phobl sydd yn y DU ar hyn o bryd yn aros. Dyna’r math o sylw difeddwl, diystyr a oedd yn nodweddu’r ddadl Ewropeaidd. Mae’n ymddangos bod UKIP wedi gwneud arferiad o gyhoeddi gwarantau ffug nad oes ganddynt awdurdod o gwbl i’w gwneud. Yn ystod y cwestiynau i’r Prif Weinidog yn San Steffan heddiw, gofynnodd Alberto Costa, yr Aelod Seneddol Ceidwadol, am beidio â chael ei roi mewn sefyllfa byth lle y byddai gofyn iddo bleidleisio ar y posibilrwydd o allgludo’i rieni, sydd wedi bod yn y DU ers 50 mlynedd. Ymatebodd Theresa May drwy ddweud y buasai’n hoffi gallu gwarantu hynny, wrth gwrs, ond nid yw hi, hyd yn oed, yn gallu gwarantu hynny ar hyn o bryd. Felly, rwy’n anwybyddu’r sylwadau a wnaed unwaith eto gan UKIP.

Rwy’n croesawu’r sylwadau a wnaed gan Dawn Bowden. Mae llawer o’r sylwadau yma yn dangos bod gennym amcan ar y cyd, y rhan fwyaf ohonom yn y Siambr hon, i sicrhau ein bod yn gwneud GIG Cymru yn GIG Cymru croesawgar.

Dywedodd Dawn Bowden ei bod yn ofni bod Plaid Cymru mewn perygl o fethu â chyrraedd ein nod drwy ddadlau am fwy o bwerau, ond fel rydym yn ei ddatgan yma mor aml, mae’n ymwneud â chael pwerau pwrpasol. Fy ofn yw, wrth roi ffydd yn Llywodraeth y DU, y mae hyd yn oed Angela Burns ar feinciau’r Ceidwadwyr yma wedi dweud nad oes ganddi lawer o ffydd ynddi mewn perthynas â staffio’r GIG, a rhai o’r synau rydym wedi eu clywed gan wleidyddion Ceidwadol y DU, mae angen i ni wneud yn siŵr fod gennym yr arfau gorau posibl yn ein harfogaeth yma yng Nghymru i amddiffyn ein hunain wrth i ni symud ymlaen.

Heddiw, er bod y pleidiau eraill yn dweud nad ydynt yn gallu ymrwymo iddo ar hyn o bryd, rwy’n meddwl ac yn gobeithio ein bod wedi hau had syniad y gallwn barhau i ddadlau’r achos drosto fel ffordd o gael y sicrwydd mewn perthynas â’r gweithlu y bydd ei angen arnom yn y dyfodol. Rydych wedi dangos eich ffydd heddiw—eich ymddiriedaeth—yn Llywodraeth y DU. Rwyf wedi cyrraedd y pwynt lle nad oes gennyf ffydd o’r fath yn Llywodraeth y DU i roi’r camau angenrheidiol ar waith er mwyn diogelu gweithlu ein GIG yn y dyfodol. Mae hwn yn syniad y byddwn yn ei godi eto, hyd yn oed os nad yw’n cael eich cefnogaeth heddiw, oherwydd rydym am i Lywodraeth Cymru allu gwneud yr hyn y mae angen iddi ei wneud er mwyn sicrhau bod gennym GIG sy’n addas ar gyfer pobl Cymru yn y dyfodol.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais o dan yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer all voting under this item until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

5. 5. Dadl Plaid Cymru: Cynllun Pensiwn y Glowyr
5. 5. Plaid Cymru Debate: The Mineworkers’ Pension Scheme

Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Paul Davies.

The following amendment has been selected: amendment 1 in the name of Paul Davies.

Yr eitem nesaf yw dadl nesaf Plaid Cymru ar gynllun pensiwn y glowyr, ac rwy’n galw ar Steffan Lewis i wneud y cynnig.

The next item is the next Plaid Cymru debate on the mineworkers’ pension scheme, and I call on Steffan Lewis to move the motion.

Cynnig NDM6146 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi bod adroddiadau yn datgan bod Llywodraeth y DU wedi derbyn £8 biliwn gan Gynllun Pensiwn y Glowyr (MPS), yn unol â threfniadau presennol sy'n golygu ei bod yn cael 50 y cant o warged MPS, ac yn nodi ymhellach bod Llywodraeth y DU wedi cael £750 miliwn mewn taliadau gwarged yn 2014 yn unig.

2. Yn galw am adolygiad o'r trefniant rhannu gwarged 50/50 rhwng Llywodraeth y DU ac MPS, fel y caiff ei gefnogi gan Undeb Cenedlaethol y Glowyr.

3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda gweinyddiaethau datganoledig eraill, ac arweinwyr lleol a rhanbarthol yn Lloegr, i sicrhau adolygiad Llywodraeth y DU o'r trefniadau gwarged MPS a cheisio sicrhau bod Llywodraeth y DU yn parhau i weithredu fel gwarantydd MPS.

Motion NDM6146 Rhun ap Iorwerth

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Notes that the UK Government is reported to have received £8 billion from the Mineworkers’ Pension Scheme (MPS), in accordance with current arrangements which sees it receiving 50 percent of the MPS surplus, and further notes that the UK Government received £750 million in surplus payments in 2014 alone;

2. Calls for a review of the fifty-fifty surplus sharing arrangement between the UK Government and MPS, as advocated by the National Union of Mineworkers.

3. Calls on the Welsh Government to work with other devolved administrations, and local and regional leaders in England, to secure a UK Government review of the MPS surplus arrangements and to seek a continuation of the UK Government to act as guarantor of the MPS.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Lywydd. I’m pleased to move the motion laid in the name of Rhun ap Iorwerth. The issue of the mineworkers’ pension scheme surplus forms part of an unholy trinity of miners’ injustices, along with past state brutality and the intentional de-industrialisation of their communities. But I hope that all Members on all sides can agree that the motion before us today is not controversial and simply seeks to address an injustice that occurs every day of every week.

The MPS closed to new members in the mid-1990s, with the number of scheme members declining from 700,000 in 1960 to around 200,000 last year. It is a scheme that includes an investment reserve valued at over £1 billion and a bonus augmentation fund, and, in addition, the sum of all expected future benefits is expected to be worth some £19 billion. Under an agreement reached in 1994, the UK Government guarantees the solvency of the scheme, with the exception of the bonus augmentations, and the annual indexation of guaranteed pensions, in line with price inflation.

Diolch, Lywydd. Rwy’n falch o gyflwyno’r cynnig a gynigiwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Mae mater gwarged cynllun pensiwn y glowyr yn ffurfio rhan o drindod ddieflig o anghyfiawnderau glowyr, ynghyd â chreulondeb y wladwriaeth yn y gorffennol a dad-ddiwydiannu bwriadol eu cymunedau. Ond rwy’n gobeithio y gall yr holl Aelodau ar bob ochr gytuno nad yw’r cynnig sydd ger ein bron heddiw yn un dadleuol a’i fod yn syml yn ceisio mynd i’r afael ag anghyfiawnder sy’n digwydd bob dydd o bob wythnos.

Caeodd Cynllun Pensiwn y Glowyr i aelodau newydd ynghanol y 1990au, gyda nifer aelodau’r cynllun yn gostwng o 700,000 yn 1960 i oddeutu 200,000 y llynedd. Mae’n gynllun sy’n cynnwys cronfa fuddsoddiadau sy’n werth dros £1 biliwn a chronfa bonws ychwanegol, ac yn ogystal, disgwylir y bydd cyfanswm y buddion disgwyliedig yn y dyfodol yn werth oddeutu £19 biliwn. O dan gytundeb a gafwyd yn 1994, mae Llywodraeth y DU yn gwarantu solfedd y cynllun, ac eithrio’r bonws ychwanegol, a mynegeio pensiynau gwarantedig yn flynyddol, yn unol â chwyddiant prisiau.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.

When the agreement was reached to split the fund’s valuation surpluses 50/50 between the fund and the UK Government, no-one expected the fund to perform as well as it has—no-one anticipated that the UK Government would have benefited to the tune of more than £3.5 billion, gobbled up for general Government spending. Indeed, at the turn of the millennium, the Coalfield Communities Campaign said:

‘The guarantee was struck on actuarial advice. Hindsight may have shown that the advice was too cautious but that is now history.’

The point is that the funds are in a robust financial position and, under the current arrangements, the Government has no real liability.

Indeed, the National Audit Office in England has estimated that over a 25-year period, the UK Government can expect to reap £8 billion in surplus payments from the fund. In 2014 the Treasury received £750 million, and last year saw a further £95 million taken as part of the surplus split.

It is argued that the UK Government’s share of the surplus is justified because it acts as the guarantor, but in effect, Dirprwy Lywydd, the UK Government’s potential exposure is accounted for by an existing triple lock—the surplus payments themselves, the value of the investment reserve and the fact that the Government does not guarantee the bonus augmentation element.

So, surely, any fair-minded person absorbing these facts will conclude that the current arrangements regarding the surplus do not rightly balance fairness for retired miners and the potential exposure of the taxpayer. Plaid Cymru’s motion today comprises two primary principles: first, that we support the National Union of Mineworkers’s calls for a review of the pension’s valuation surplus; secondly, that we mandate the Government of Wales to build alliances with other devolved administrations and regional leaders in England so that pressure can be brought to bear on the UK Government to deliver that long-overdue review of the MPS surplus. This is not about reviewing the MPS in general or reconsidering the UK Government’s role as guarantor and, for that reason, Plaid Cymru will not be supporting the Conservative amendment today. This is strictly about delivering justice as far as the surplus is concerned.

Dirprwy Lywydd, I was born during the miners’ strike of 1984-5 and I’m just the second generation in my family not to have worked underground. I know many here lived through that event and, indeed, were directly involved and impacted upon. The legacy of our industrial heritage lives with all of us today, regardless of our age or background, but with no group more so than former miners, who are today pensioners. A famous slogan of that strike was, ‘The miners united will never be defeated.’ Llywydd, if this Assembly speaks with one voice today, if it is united, it could provide a mandate for our Government that might—just might—result in a long-overdue victory for miners and their families. Diolch.

Pan gafwyd y cytundeb i rannu gwarged prisiad y gronfa 50/50 rhwng y gronfa a Llywodraeth y DU, nid oedd unrhyw un yn disgwyl i’r gronfa berfformio cystal ag y gwnaeth—nid oedd neb yn rhagweld y buasai Llywodraeth y DU wedi elwa o dros £3.5 biliwn, a lyncwyd yn rhan o wariant cyffredinol y Llywodraeth. Yn wir, ar droad y mileniwm, dywedodd Ymgyrch Cymunedau’r Meysydd Glo:

Cafodd y warant ei rhoi yn ôl cyngor actiwaraidd. Wrth edrych yn ôl, ymddengys bod y cyngor yn rhy ofalus, ond hen hanes yw hynny bellach.

Y pwynt yw bod y cronfeydd mewn sefyllfa ariannol gadarn ac o dan y trefniadau presennol, nid oes gan y Llywodraeth unrhyw rwymedigaeth wirioneddol.

Yn wir, mae’r Swyddfa Archwilio Genedlaethol yn Lloegr wedi amcangyfrif y gall Llywodraeth y DU, dros gyfnod o 25 mlynedd, ddisgwyl cael £8 biliwn mewn taliadau gwarged o’r gronfa. Yn 2014 derbyniodd y Trysorlys £750 miliwn, ynghyd â £95 miliwn pellach y llynedd yn rhan o’r rhaniad gwarged.

Dadleuir bod modd cyfiawnhau cyfran Llywodraeth y DU o’r gwarged am ei bod yn gweithredu fel gwarantydd, ond mewn gwirionedd, Ddirprwy Lywydd, mae clo triphlyg sy’n bodoli eisoes yn sicrhau nad yw Llywodraeth y DU yn cael ei gadael yn agored—sef y taliadau gwarged eu hunain, gwerth y gronfa fuddsoddiadau a’r ffaith nad yw’r Llywodraeth yn gwarantu’r elfen ychwanegiad bonws.

Felly, yn sicr, bydd unrhyw berson teg sy’n ystyried y ffeithiau hyn yn dod i’r casgliad nad yw’r trefniadau presennol mewn perthynas â’r gwarged yn sicrhau cydbwysedd cywir rhwng tegwch i lowyr sydd wedi ymddeol a’r risg bosibl i’r trethdalwr. Mae cynnig Plaid Cymru heddiw yn cynnwys dwy egwyddor sylfaenol: yn gyntaf, ein bod yn cefnogi galwadau Undeb Cenedlaethol y Glowyr am adolygu gwarged prisiad y pensiwn; yn ail, ein bod yn mandadu Llywodraeth Cymru i gynghreirio gyda gweinyddiaethau datganoledig ac arweinwyr rhanbarthol eraill yn Lloegr er mwyn dwyn pwysau ar Lywodraeth y DU i gyflwyno adolygiad hir-ddisgwyliedig o warged Cynllun Pensiwn y Glowyr. Nid yw hyn yn ymwneud ag adolygu Cynllun Pensiwn y Glowyr yn gyffredinol neu ailystyried rôl Llywodraeth y DU fel gwarantydd ac am y rheswm hwnnw, ni fydd Plaid Cymru yn cefnogi gwelliant y Ceidwadwyr heddiw. Mae hyn yn ymwneud yn llwyr â sicrhau cyfiawnder o ran y gwarged.

Ddirprwy Lywydd, cefais fy ngeni yn ystod streic y glowyr 1984-5 a fi yw’r ail genhedlaeth yn fy nheulu nad yw wedi gweithio o dan y ddaear. Rwy’n gwybod bod llawer yma wedi byw drwy’r digwyddiad hwnnw ac yn wir, wedi bod yn rhan ohono ac wedi cael eu heffeithio’n uniongyrchol. Mae etifeddiaeth ein treftadaeth ddiwydiannol yn aros gyda phob un ohonom heddiw, ni waeth beth yw ein hoedran neu ein cefndir, ac yn bendant felly ymysg cyn-lowyr, sy’n bensiynwyr erbyn heddiw. Roedd un slogan enwog o’r streic honno’n dweud na fyddai glowyr unedig byth yn cael eu trechu. Lywydd, pe bai’r Cynulliad hwn yn siarad ag un llais heddiw, pe bai’n unedig, gallai ddarparu mandad i’n Llywodraeth a allai—efallai—arwain at fuddugoliaeth hir-ddisgwyliedig i lowyr a’u teuluoedd. Diolch.

Diolch. I have selected the amendment to the motion. I call on Paul Davies to move that amendment 1 tabled in his name. Paul.

Diolch. Rwyf wedi dethol y gwelliant i’r cynnig. Galwaf ar Paul Davies i gynnig gwelliant 1 a gyflwynwyd yn ei enw. Paul.

Gwelliant 1—Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y Cynnig:

Yn cydnabod bod bodolaeth gwarant wedi galluogi'r ymddiriedolwyr i fuddsoddi mewn ffordd sydd wedi cynhyrchu gwargedion a thaliadau bonws, o ganlyniad, i aelodau.

Amendment 1—Paul Davies

Add as new point at end of Motion:

Recognises that the presence of the guarantee has enabled the trustees to invest in a way that has generated surpluses and as a consequence bonuses to members.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Amendment 1 moved.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I’m pleased to take part in this very important debate today and I move amendment 1 tabled in my name.

Of course, securing and protecting pensions is of the utmost importance to ensure that people are rewarded and not disadvantaged following the end of their careers. Therefore, it’s important that former mineworkers’ pensions are protected and that any arrangements with the UK Government are appropriate, transparent and fair. Now, the National Union of Mineworkers inform us that about 25,000 miners are thought to be in receipt of this pension in Wales, and so it’s right that we are discussing this very important matter this afternoon. I’m sure Members in this Chamber will all agree that the viability of this pension scheme is essential in order to ensure that those former mineworkers receive the financial security they deserve and are entitled to. It’s crucial that a pension scheme of this nature is guaranteed by the UK Government and I understand that, over the years, the guarantee has given the trustees the freedom to invest in a more varied way, and, as a result, the scheme has seen substantial surpluses and the UK Government has not yet had to inject funds into the scheme to ensure that former mineworkers receive their pension. And of course, I would assume that the fact that the UK Government has not had to inject funds into the scheme demonstrates that the pension scheme is successful and has been successful over the years. It clearly functions above its intended monetary remit and it seems to me that the trustees are making good decisions when it comes to investments within the scheme.

However, I very much agree with point 3 of this motion, which strongly argues for the continuation of the UK Government to act as a guarantor of the scheme. It’s quite clear that the existence of the guarantee enables the trustees to pursue a more varied investment strategy, and a significant proportion of the scheme’s assets remain invested in equities. For that reason, I hope that Members would support our amendment to this debate, which seeks to strengthen today’s motion.

I very much understand the widespread calls for a review of the current arrangement with the UK Government, and that is something that we on this side of the Chamber support in order to ensure that former mineworkers receive an appropriate proportion from the pension scheme and that it adequately serves the needs of former mineworkers, and that it’s fair. Therefore, we support point 3 of the motion, which calls on the Welsh Government to work with other devolved administrations and local and regional leaders in England to secure a UK Government review of the mineworkers’ pension scheme surplus arrangements. I understand from news reports that the Welsh Government has already made representations to the UK Government on this matter, and I’m sure that the leader of the house will update us on the Welsh Government’s progress and, indeed, position in responding to this debate.

With regard to point 1 of this motion, I understand that there are different interpretations over the amount of money received by the UK Government under the current arrangements, but whatever the figures are, it’s quite clear that the UK Government has received substantial amounts of money, and that’s why we believe it is appropriate that a review takes place. It’s important that this review offers the opportunity for this matter to be publicly scrutinised, given the large sums of money involved, but the principle of the UK Government continuing to act as a guarantor is an important one, and that role must continue. Therefore, the purpose of our amendment is to simply strengthen the motion and to recognise the importance of the guarantee and the UK Government’s essential role in this scheme.

So, Dirprwy Lywydd, in closing, the Welsh Conservatives support the calls for a review of the surplus arrangements of the pension scheme, and we are happy to support any representations made to the UK Government on this matter. I urge Members to support our amendment and work together to deliver the best possible outcome for former mineworkers from their pension scheme.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n falch o gymryd rhan yn y ddadl bwysig hon heddiw a chynigiaf welliant 1 a gyflwynwyd yn fy enw.

Wrth gwrs, mae sicrhau a diogelu pensiynau yn hanfodol er mwyn sicrhau bod pobl yn cael eu gwobrwyo yn hytrach na chael eu rhoi o dan anfantais ar ôl i’w gyrfaoedd ddod i ben. Felly, mae’n bwysig fod pensiynau cyn-lowyr yn cael eu diogelu a bod unrhyw drefniadau gyda Llywodraeth y DU yn addas, yn dryloyw ac yn deg. Nawr, mae Undeb Cenedlaethol y Glowyr wedi dweud y credir bod oddeutu 25,000 o lowyr yn derbyn y pensiwn hwn yng Nghymru, ac felly mae’n iawn ein bod yn trafod y mater pwysig hwn y prynhawn yma. Rwy’n siŵr y bydd yr Aelodau yn y Siambr hon i gyd yn cytuno bod hyfywedd y cynllun pensiwn hwn yn hanfodol er mwyn sicrhau bod y cyn-lowyr hyn yn cael y sicrwydd ariannol y maent yn ei haeddu ac y mae ganddynt hawl iddo. Mae’n hanfodol fod cynllun pensiwn o’r fath yn cael ei warantu gan Lywodraeth y DU a deallaf fod y warant, dros y blynyddoedd, wedi rhoi rhyddid i’r ymddiriedolwyr fuddsoddi mewn ffordd fwy amrywiol, ac o ganlyniad, mae’r cynllun wedi cynhyrchu gwargedion sylweddol ac nid yw Llywodraeth y DU wedi gorfod chwistrellu arian i’r cynllun hyd yn hyn er mwyn sicrhau bod cyn-lowyr yn cael eu pensiwn. Ac wrth gwrs, buaswn yn tybio bod y ffaith nad yw Llywodraeth y DU wedi gorfod chwistrellu arian i’r cynllun yn dangos bod y cynllun pensiwn yn llwyddiannus a’i fod wedi bod yn llwyddiannus dros y blynyddoedd. Mae’n amlwg yn gweithredu’n well na’r gorchwyl ariannol a fwriadwyd ar ei gyfer ac mae’n ymddangos i mi fod yr ymddiriedolwyr yn gwneud penderfyniadau da mewn perthynas â buddsoddiadau o fewn y cynllun.

Fodd bynnag, rwy’n cytuno’n llwyr â phwynt 3 y cynnig hwn, sy’n dadlau’n gryf dros sicrhau bod Llywodraeth y DU yn parhau i weithredu fel gwarantydd y cynllun. Mae’n eithaf amlwg fod bodolaeth y warant yn galluogi’r ymddiriedolwyr i ddilyn strategaeth fuddsoddi fwy amrywiol, ac mae cyfran sylweddol o asedau’r cynllun yn parhau i fod wedi’u buddsoddi mewn ecwiti. Am y rheswm hwnnw, rwy’n gobeithio y bydd yr Aelodau’n cefnogi ein gwelliant i’r ddadl hon, sy’n ceisio cryfhau cynnig heddiw.

Rwy’n deall y galw eang am adolygu’r trefniant presennol gyda Llywodraeth y DU, ac mae hynny’n rhywbeth rydym ni ar yr ochr hon i’r Siambr yn ei gefnogi er mwyn sicrhau bod cyn-lowyr yn derbyn cyfran briodol o’r cynllun pensiwn a’i fod yn darparu’n briodol ar gyfer anghenion cyn-lowyr, a’i fod yn deg. Felly, rydym yn cefnogi pwynt 3 y cynnig, sy’n galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda gweinyddiaethau datganoledig ac arweinwyr lleol a rhanbarthol eraill yn Lloegr i sicrhau bod Llywodraeth y DU yn adolygu trefniadau gwarged cynllun pensiwn y glowyr. Rwy’n deall, o adroddiadau newyddion, fod Llywodraeth Cymru eisoes wedi cyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU ar y mater hwn, ac rwy’n siŵr y bydd arweinydd y tŷ yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni am gynnydd Llywodraeth Cymru, a’i safbwynt yn wir, wrth ymateb i’r ddadl hon.

Gyda golwg ar bwynt 1 y cynnig hwn, rwy’n deall bod yna wahanol ddehongliadau o swm yr arian a dderbyniwyd gan Lywodraeth y DU o dan y trefniadau presennol, ond beth bynnag yw’r ffigurau, mae’n eithaf amlwg fod Llywodraeth y DU wedi derbyn symiau sylweddol o arian, a dyna pam rydym yn credu ei bod yn briodol cynnal adolygiad. Mae’n bwysig fod yr adolygiad hwn yn cynnig cyfle i’r cyhoedd graffu ar y mater hwn, o ystyried y symiau mawr o arian dan sylw, ond mae’r egwyddor fod Llywodraeth y DU yn parhau i weithredu fel gwarantydd yn un bwysig, ac mae’n rhaid i’r rôl honno barhau. Felly, pwrpas ein gwelliant yn syml yw cryfhau’r cynnig a chydnabod pwysigrwydd y warant a rôl hanfodol Llywodraeth y DU yn y cynllun hwn.

Felly, Ddirprwy Lywydd, i gloi, mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi’r galwadau am adolygu trefniadau gwarged y cynllun pensiwn, ac rydym yn hapus i gefnogi unrhyw sylwadau a gyflwynir i Lywodraeth y DU ar y mater hwn. Anogaf yr Aelodau i gefnogi ein gwelliant a gweithio gyda’n gilydd i sicrhau’r canlyniad gorau posibl i gyn-lowyr o’u cynllun pensiwn.

I come from a very similar community to Steffan Lewis, not so far away, and as a representative of a former mining community, I welcome the chance to take part in this debate and welcome the issues that Steffan Lewis raised. I, too, was very disappointed when the UK Government announced that it would not proceed with a public inquiry in the battle of Orgreave, and reviewing the arrangements of the miners’ pension scheme gives us the opportunity to right another injustice towards the miners by giving them a fair deal on their pension and improving their livelihoods.

Many of us here today, particularly those of us who grew up in mining communities, will remember the way that our industry shaped our localities and continues to do so. Many of us will also remember the miners’ strike—and I do remember it—over 30 years ago and the effect that it had on the people who worked in the industry and their families. I’ll be 40 next year, but I remember—my father was a Rhymney valley district councillor, and I remember at the time feeling the incredible injustices of friends of mine in school on dinner tickets because their parents were on strike, and the difficulties and divisions that this caused in the school in which I grew up. I was fortunate my father didn’t pursue his career option to be a mining engineer and instead went into teaching, but that could just as easily have been me.

We cannot change the attitude that the Government at the time took towards coal mining, but we can do our bit to hold the present Government to account and make sure that they give our miners a fair deal. Many hardworking miners paid into their pension pot in good faith, in the expectation they would get a decent income in retirement, and the privatisation of the coal industry has put this in jeopardy, with the National Union of Mineworkers assisting many who are on benefits because of low pensions, and that can’t go on. There’s no need for the UK Government to carry on taking 50 per cent of the miners pension fund surplus now that deep mining has ended in the UK.

I fully support the Welsh Government and the NUM and, indeed, Steffan Lewis and his calls for a review of the pension arrangements while maintaining the UK Government guarantee. Our former miners worked hard for many years in potentially dangerous conditions. Many of them have developed associated long-term health problems and need support in their lives. I don’t feel that Paul Davies’s amendment adds anything to the substance of the motion, and therefore I’ll be supporting the motion only today. The least we can do is to support miners in getting a better deal and we can start by pushing the UK Government to review the pension arrangements to make sure there’s a fairer split between the Government and the miners.

Rwy’n dod o gymuned debyg iawn i Steffan Lewis, heb fod mor bell i ffwrdd, ac fel cynrychiolydd hen gymuned lofaol, croesawaf y cyfle i gymryd rhan yn y ddadl hon ac i groesawu’r materion a nododd Steffan Lewis. Roeddwn innau hefyd yn siomedig iawn pan gyhoeddodd Llywodraeth y DU na fyddai’n bwrw ymlaen ag ymchwiliad cyhoeddus i frwydr Orgreave, ac mae adolygu trefniadau cynllun pensiwn y glowyr yn rhoi cyfle i ni unioni anghyfiawnder arall tuag at y glowyr drwy roi chwarae teg iddynt mewn perthynas â’u pensiwn a gwella eu bywoliaeth.

Bydd llawer ohonom yma heddiw, yn enwedig y rhai ohonom a fagwyd mewn cymunedau glofaol, yn cofio sut roedd ein diwydiant yn siapio ein hardaloedd a sut y mae’n parhau i wneud hynny. Bydd llawer ohonom hefyd yn cofio streic y glowyr—ac rwy’n ei chofio—dros 30 mlynedd yn ôl a’r effaith a gafodd ar y bobl a oedd yn gweithio yn y diwydiant a’u teuluoedd. Byddaf yn 40 y flwyddyn nesaf, ond rwy’n cofio—roedd fy nhad yn gynghorydd dosbarth yng Nghwm Rhymni, ac rwy’n cofio teimlo anghyfiawnder anhygoel ar y pryd ar ran ffrindiau i mi yn yr ysgol a oedd yn cael tocynnau cinio am fod eu rhieni ar streic, a’r anawsterau a’r rhaniadau roedd hyn yn eu hachosi yn yr ysgol lle tyfais i fyny. Roeddwn yn ffodus na ddilynodd fy nhad ei lwybr gyrfa i fod yn beiriannydd mwyngloddio a’i fod wedi mynd i’r byd addysg yn lle hynny, ond gallwn fod wedi bod yn yr un sefyllfa yr un mor hawdd.

Ni allwn newid agwedd y Llywodraeth ar y pryd tuag at y diwydiant glo, ond gallwn wneud ein rhan i ddwyn y Llywodraeth bresennol i gyfrif a sicrhau eu bod yn rhoi chwarae teg i’n glowyr. Talodd llawer o lowyr gweithgar arian i mewn i’w cronfa bensiwn gyda phob ewyllys da, yn y gobaith y byddent yn cael incwm go lew ar ôl ymddeol, ac mae preifateiddio’r diwydiant glo wedi rhoi hyn yn y fantol, gydag Undeb Cenedlaethol y Glowyr yn cynorthwyo llawer sy’n cael budd-daliadau oherwydd pensiynau isel, ac ni all hynny barhau. Nid oes angen i Lywodraeth y DU barhau i gymryd 50 y cant o warged cronfa pensiwn y glowyr gan fod mwyngloddio dwfn wedi dod i ben yn y DU bellach.

Rwy’n llwyr gefnogi Llywodraeth Cymru ac Undeb Cenedlaethol y Glowyr a Steffan Lewis, yn wir, a’i alwadau am adolygu’r trefniadau pensiwn gan gadw gwarant Llywodraeth y DU. Gweithiodd ein cyn-lowyr yn galed am flynyddoedd lawer mewn amgylchiadau a allai fod yn beryglus. Mae llawer ohonynt wedi datblygu problemau iechyd hirdymor cysylltiedig ac angen cymorth yn eu bywydau. Nid wyf yn teimlo fod gwelliant Paul Davies yn ychwanegu unrhyw beth at sylwedd y cynnig, ac felly cefnogi’r cynnig yn unig y byddaf yn ei wneud heddiw. Y peth lleiaf y gallwn ei wneud yw cynorthwyo glowyr i gael mwy o chwarae teg a gallwn ddechrau drwy roi pwysau ar Lywodraeth y DU i adolygu’r trefniadau pensiwn er mwyn sicrhau rhaniad tecach rhwng y Llywodraeth a’r glowyr.

I commend Plaid Cymru for bringing this motion before the Assembly today and for the way in which Steffan Lewis introduced the debate. I have to declare an interest, because my mother is a pensioner under the sister scheme, the British Coal staff superannuation scheme, and I’m well familiar with the arrangements of the mineworkers’ pension scheme itself. I believe that there are injustices in the current situation that need to be corrected. As Paul Davies pointed out, 25,000 Welsh miners are currently in the scheme, and they’ve all paid in to get the benefits that they are drawing—5.5 per cent of salary. So, this isn’t an act of charity in any way, shape or form, it is a contractual benefit.

The guarantee that the Government gave on privatisation of the industry does have a value and of course it is right that any surplus should be shared with the Government, but the 50/50 split now looks very far from the definition of fairness. That guarantee has never actually been called upon, and I think it’s very unlikely that it ever will be called upon, because actuarial valuation is not exactly an exact science because you’re projecting ahead for many decades, very often, and making assumptions about interest rates, but we know that interest rates are now at record lows and can’t actually go very much lower. So, it’s likely that, in future, any increase in interest rates will substantially reduce the potential deficit and increase any potential surplus in the scheme. So, that means that the value of the Government’s guarantee in cash terms is very much less than might have been anticipated at the time that it was undertaken. And in those circumstances, it must be right for the current split of 50/50 between the beneficiaries of the scheme and the Government to be reconsidered. The Government has drawn already nearly £3.4 billion out of the fund since 1994. That’s a very, very substantial return in exchange for a guarantee that has never actually been called.

The £8 billion referred to in the motion actually refers to an estimate of what the Government is likely to gain from the scheme, which was arrived at by Binder Hamlyn for the period of 25 years from 2006, so we don’t actually know whether that figure is going to be realised. But, I think we can pretty well imagine that a very substantial sum of money is going to be taken from the scheme by the Government. As Hefin David pointed out in his contribution, there are lots of miners who currently are on very low pensions, and those could be substantially increased if that 50/50 split were to be changed, so, UKIP is pleased to support the Plaid Cymru motion today.

Rwy’n cymeradwyo Plaid Cymru am gyflwyno’r cynnig hwn gerbron y Cynulliad heddiw ac am y ffordd y cyflwynodd Steffan Lewis y ddadl. Mae’n rhaid i mi ddatgan buddiant, am fod fy mam yn bensiynwr o dan y cynllun sy’n gweithredu ar y cyd â hwn, cynllun pensiwn staff Glo Prydain, ac rwy’n gyfarwydd iawn â threfniadau cynllun pensiwn y glowyr ei hun. Rwy’n credu bod yna anghyfiawnderau sydd angen eu cywiro yn y sefyllfa bresennol. Fel y nododd Paul Davies, mae 25,000 o lowyr Cymru yn rhan o’r cynllun ar hyn o bryd, ac mae pob un ohonynt wedi rhoi arian i mewn er mwyn cael y buddion y maent yn eu derbyn—5.5 y cant o’r cyflog. Felly, nid gweithred elusennol yw hon mewn unrhyw ddull na modd, ond budd a gontractiwyd.

Mae gwerth i’r warant a roddodd y Llywodraeth wrth breifateiddio’r diwydiant ac wrth gwrs mae’n iawn y dylid rhannu unrhyw warged â’r Llywodraeth, ond mae’r rhaniad 50/50 yn ymddangos yn bell iawn o fod yn deg erbyn hyn. Ni hawliwyd ar y warant honno erioed mewn gwirionedd, ac rwy’n credu ei bod yn annhebygol iawn yr hawlir arni byth, oherwydd nid yw prisiad actiwaraidd yn wyddor eithriadol o fanwl oherwydd eich bod yn rhagweld y sefyllfa ymhen degawdau lawer, yn aml iawn, ac yn gwneud rhagdybiaethau am gyfraddau llog, ond rydym yn gwybod bod cyfraddau llog ar eu lefelau isaf erioed ar hyn o bryd ac ni allant ostwng llawer mwy mewn gwirionedd. Felly, mae’n debygol y bydd unrhyw gynnydd mewn cyfraddau llog yn y dyfodol yn gostwng y diffyg posibl yn sylweddol ac yn cynyddu unrhyw warged posibl yn y cynllun. Felly, mae hynny’n golygu bod gwerth gwarant y Llywodraeth, yn nhermau arian parod, yn llawer llai nag y gellid bod wedi’i ragweld ar yr adeg pan gafodd ei llunio. Ac yn yr amgylchiadau hynny, mae’n rhaid ei bod yn iawn i’r rhaniad 50/50 presennol rhwng buddiolwyr y cynllun a’r Llywodraeth gael ei ailystyried. Mae’r Llywodraeth eisoes wedi tynnu bron i £3.4 biliwn o’r gronfa ers 1994. Mae hwnnw’n elw sylweddol iawn yn gyfnewid am warant na hawliwyd arni erioed mewn gwirionedd.

Mae’r £8 biliwn y cyfeiriwyd ato yn y cynnig yn cyfeirio mewn gwirionedd at yr hyn y mae’r Llywodraeth yn debygol o’i elwa o’r cynllun, yn ôl amcangyfrif Binder Hamlyn am y cyfnod o 25 mlynedd o 2006, felly nid ydym yn gwybod yn iawn a yw’r ffigur hwnnw yn mynd i gael ei wireddu. Ond rwy’n meddwl y gallwn ddychmygu’n eithaf da fod swm sylweddol iawn o arian yn mynd i gael ei gymryd o’r cynllun gan y Llywodraeth. Fel y nododd Hefin David yn ei gyfraniad, mae yna lawer o lowyr ar bensiynau isel iawn ar hyn o bryd, a gellid cynyddu’r pensiynau hynny’n sylweddol pe bai’r rhaniad 50/50 yn cael ei newid, felly mae UKIP yn falch o gefnogi cynnig Plaid Cymru heddiw.

May I commend Steffan Lewis for bringing this debate to the house and for bringing the motion, which I support? I support the Welsh Government’s position and the calls of the NUM over many years for a review of the surplus sharing arrangement.

Parts of my constituency were built on the mining industry. Many, many people still claim under the pension as beneficiaries—people who’ve paid in for decades and whose hard work built the communities that I serve now in this place. They are people who deserve a fair pension settlement.

We welcome the guarantee. In these turbulent times in terms of pension valuations, clearly, the existence of the guarantee is a good thing. The question is: what price is paid for that guarantee? We’ve heard from the speakers already today about how small the cost of that is, in effect, to the UK Government. What we can’t have, or what is not defensible, is a formula that gives the UK Government a windfall on the back of miners’ pension contributions over decades. The arrangements should be sufficient to cover any cost to the Government, but no more than that.

So, it is time for a review. As Hefin David mentioned, there’s been no deep mining industry in the last 25 years; it’s a quarter of a century almost since the arrangements were agreed. There have been profound changes even since then in the mining industry. There will be no more calls for support and for subsidy for that industry. There was a time when the House of Commons debated subsidy to the mining industry as a matter of course, and I note the comments that Neil Hamilton made, which are at odds, really, with the approach he took at that time when he described support for the industry as the most expensive pit prop in history. So, I’m glad to hear that his thoughts have moved on since that time.

It certainly isn’t for miners to subsidise the UK Government, so it is time for review. May I just say, as I hope we get to a position where we do review those arrangements, those of us who attend miners’ welfare events and Coal Industry Social Welfare Organisation events will note that, nowadays, the majority of attendees are women rather than the miners themselves? I think we would do them a great service if, in the course of this review, we could look at the arrangements that we have in place to support the widows of miners who’ve given their lives to build our communities.

A gaf fi gymeradwyo Steffan Lewis am ddod â’r ddadl hon i’r tŷ ac am gyflwyno’r cynnig? Rwy’n ei gefnogi, ac rwy’n cefnogi safbwynt Llywodraeth Cymru a galwadau Undeb Cenedlaethol y Glowyr dros nifer o flynyddoedd am adolygu’r trefniant rhannu gwarged.

Cafodd rhannau o fy etholaeth eu hadeiladu ar y diwydiant glo. Mae llawer iawn o bobl yn dal i hawlio o dan y pensiwn fel buddiolwyr—pobl a fu’n talu am ddegawdau a phobl y mae eu gwaith caled wedi adeiladu’r cymunedau rwy’n eu gwasanaethu yn awr yn y lle hwn. Maent yn bobl sy’n haeddu setliad pensiwn teg.

Rydym yn croesawu’r warant. Yn y cyfnod cythryblus hwn o ran prisiadau pensiwn, yn amlwg, mae bodolaeth y warant yn beth da. Y cwestiwn yw: pa bris a delir am y warant honno? Rydym wedi clywed gan y siaradwyr eisoes heddiw ynglŷn â chyn lleied yw cost hynny, i bob pwrpas, i Lywodraeth y DU. Yr hyn na allwn ei gael, neu’r hyn na ellir ei amddiffyn, yw fformiwla sy’n rhoi arian annisgwyl i Lywodraeth y DU ar gefn cyfraniadau pensiwn glowyr dros ddegawdau. Dylai’r trefniadau fod yn ddigon i dalu am unrhyw gost i’r Llywodraeth, ond dim mwy na hynny.

Felly, mae’n bryd cael adolygiad. Fel y crybwyllodd Hefin David, ni chafwyd diwydiant mwyngloddio dwfn yn y 25 mlynedd diwethaf; mae’n chwarter canrif bron ers y cytunwyd ar y trefniadau. Bu newidiadau mawr hyd yn oed ers hynny yn y diwydiant glo. Ni fydd mwy o alwadau am gymorth a chymhorthdal i’r diwydiant hwnnw. Roedd yna adeg pan oedd Tŷ’r Cyffredin yn dadlau ynghylch cymhorthdal i’r diwydiant glo fel mater o drefn, ac rwy’n nodi’r sylwadau a wnaeth Neil Hamilton, sy’n groes, mewn gwirionedd, i’w safbwynt ar y pryd pan ddisgrifiodd gymorth i’r diwydiant fel y postyn pwll drutaf mewn hanes. Felly, rwy’n falch o glywed fod ei feddyliau wedi symud ymlaen ers hynny.

Yn sicr, nid mater i lowyr yw rhoi cymhorthdal i Lywodraeth y DU, felly mae’n bryd adolygu. A gaf fi ddweud, gan fy mod yn gobeithio y byddwn yn cyrraedd sefyllfa pan fyddwn yn adolygu’r trefniadau hynny, bydd y rheini ohonom sy’n mynychu digwyddiadau lles glowyr a digwyddiadau Sefydliad Lles Cymdeithasol y Diwydiant Glo yn nodi, y dyddiau hyn, mai menywod yw mwyafrif y mynychwyr yn hytrach na’r glowyr eu hunain? Rwy’n credu y byddem yn gwneud cymwynas fawr â hwy pe baem, yn ystod yr adolygiad hwn, yn edrych ar y trefniadau sydd gennym ar waith i gefnogi gweddwon glowyr a roddodd eu bywydau i adeiladu ein cymunedau.

Thanks to Steffan Lewis for raising this very important issue and for bringing the motion to us today, which I fully support, and I also fully support the comments of the majority of colleagues who have spoken already in this debate.

As Steffan said, the issue does date back to 1994 when the John Major Conservative Government put in place the new arrangements that would underwrite the future loss, and we’ve already talked about that. In addition to the fact that the UK Government has already taken the estimated £8 billion out of the fund since its inception, pensioner miners will also remind us that the National Coal Board took pensions holidays for three years in 1987. They took further pensions holidays in 1991 and 1994, which delivered another £5 million on top of that for the Government.

What we can’t escape is the fact that this arrangement is part of an agreement that was concluded back in 1994. We’re not discussing the legality of such an arrangement, just whether it’s morally right for the Government to continue taking such huge sums out of the pension fund, when the fund has performed much better than anyone could have envisaged in 1994. Surely, therefore, it is right that the mineworkers should be the beneficiaries of this rather than the Government.

In considering this issue, like other colleagues I’m thinking about the contribution that coal miners and their families—many of whom were from my constituency—have made to the economy, the history and the heritage of Wales. They gave their all, many paying the ultimate price. ‘The hardest work under heaven’, as Michael Pollard referred to in his book, ‘Life and Death of the British Coal Miner’. And, for what? To find themselves crushed in 1985 by Thatcher and her acolytes, one of whom I’m afraid was Neil Hamilton at the time. In a vendetta against their union, the National Union of Mineworkers, or ‘the enemy within’ as the Tory Government of the time, including Neil Hamilton, preferred to call them.

As Hefin David said, the sacrifice of those who worked in the coal industry goes on for many miners whose health has suffered irreversibly as a result of working in an industry that was the lifeblood of many of our communities across the length and breadth of Wales. There were all too many that, as a result of the injuries suffered while mining our coal, have never benefited to any significant degree or even at all from the miners’ pension scheme. So, I am particularly pleased that we’re now considering this here in the Assembly as I know that the NUM in Wales has campaigned over many years, going back even to the pre-privatisation days, for a fairer distribution of the surpluses arising out of the scheme. They’ve lobbied consistently for a review of the 50/50 arrangement, and I would say that in this they have been ably supported by the MPS-elected trustee for the region, Mr Anthony Jones, a former miner at Betws colliery in Hefin’s constituency, and who has the wholehearted support of the south Wales NUM in this role.

Deputy Presiding Officer, an argument has been used by successive Westminster Governments that the surplus they take was needed to assist and to subsidise the coal industry. I assume that no-one here in this Chamber needs any convincing on how unsustainable such an argument is today, now that the British coal industry is virtually a historic relic of our industrial past. I hope therefore that every Member will be able to support the call to maximise the benefits available to those who are still able to draw a pension from the scheme and will vote in favour of this motion calling for a review of the arrangements.

Diolch i Steffan Lewis am godi’r mater pwysig hwn ac am gyflwyno’r cynnig ger ein bron heddiw, ac rwy’n ei gefnogi’n llawn. Rwyf hefyd yn cefnogi’n llawn sylwadau’r mwyafrif o’r cyd-Aelodau sydd wedi siarad eisoes yn y ddadl hon.

Fel y dywedodd Steffan, mae’r mater yn dyddio’n ôl i 1994 pan roddodd Llywodraeth Geidwadol John Major y trefniadau newydd ar waith a fyddai’n tanysgrifennu’r golled yn y dyfodol, ac rydym eisoes wedi siarad am hynny. Yn ogystal â’r ffaith fod Llywodraeth y DU eisoes wedi mynd â’r £8 biliwn amcangyfrifedig allan o’r gronfa ers ei sefydlu, bydd glowyr sy’n bensiynwyr yn ein hatgoffa hefyd fod y Bwrdd Glo Cenedlaethol wedi cymryd seibiant rhag talu cyfraniadau pensiwn am dair blynedd yn 1987. Cawsant seibiant pellach rhag talu cyfraniadau pensiwn yn 1991 a 1994, a ddarparodd £5 miliwn arall ar ben hynny i’r Llywodraeth.

Yr hyn na allwn ddianc rhagddo yw’r ffaith fod y trefniant hwn yn rhan o gytundeb a ddaeth i ben yn ôl yn 1994. Nid trafod cyfreithlondeb trefniant o’r fath a wnawn, ond a yw’n foesol gywir i’r Llywodraeth barhau i gymryd symiau mor enfawr o’r gronfa bensiwn am fod y gronfa wedi perfformio’n llawer gwell nag y gallai neb fod wedi’i ragweld yn 1994. Yn sicr, felly, mae’n iawn mai’r glowyr ddylai gael budd ohoni yn hytrach na’r Llywodraeth.

Wrth ystyried y mater hwn, fel cyd-Aelodau eraill, rwy’n meddwl am y cyfraniad a wnaeth glowyr a’u teuluoedd—gyda llawer ohonynt yn dod o fy etholaeth—i economi, hanes a threftadaeth Cymru. Rhoesant eu hunain yn llwyr, gyda llawer yn talu’r pris eithaf. Y gwaith caletaf sy’n bod, fel y dywedodd Michael Pollard yn ei lyfr, ‘Life and Death of the British Coal Miner’. Ac i beth? Er mwyn cael eu malu gan Thatcher a’i chanlynwyr yn 1985, ac mae gennyf ofn mai Neil Hamilton oedd un o’r rheini ar y pryd. Mewn fendeta yn erbyn eu hundeb, Undeb Cenedlaethol y Glowyr, neu’r ‘gelyn oddi mewn’ fel roedd hi’n well gan y Llywodraeth Dorïaidd ar y pryd eu galw, gan gynnwys Neil Hamilton.

Fel y dywedodd Hefin David, mae aberth y rhai a oedd yn gweithio yn y diwydiant glo yn parhau i lawer o lowyr y mae eu hiechyd wedi dioddef yn ddifrifol o ganlyniad i weithio mewn diwydiant a oedd yn asgwrn cefn i lawer o’n cymunedau ar hyd a lled Cymru. Roedd llawer gormod ohonynt nad ydynt, o ganlyniad i’r anafiadau a ddioddefwyd wrth gloddio ein glo, erioed wedi elwa i unrhyw raddau sylweddol neu hyd yn oed o gwbl o gynllun pensiwn y glowyr. Felly, rwy’n arbennig o falch ein bod bellach yn ystyried hyn yma yn y Cynulliad gan fy mod yn gwybod bod Undeb Cenedlaethol y Glowyr yng Nghymru wedi ymgyrchu dros nifer o flynyddoedd yn mynd yn ôl i’r dyddiau cyn preifateiddio hyd yn oed, dros gael dosbarthiad tecach o’r gwargedion sy’n codi o’r cynllun. Maent wedi lobïo’n gyson am adolygiad o’r trefniant 50/50, a byddwn yn dweud eu bod yn hynny o beth wedi cael eu cefnogi’n fedrus gan yr ymddiriedolwr a etholwyd gan gynllun pensiwn y glowyr ar gyfer y rhanbarth, Mr Anthony Jones, cyn löwr yng nglofa’r Betws yn etholaeth Hefin, ac sy’n cael cefnogaeth lwyr Undeb Cenedlaethol y Glowyr de Cymru yn y rôl hon.

Ddirprwy Lywydd, defnyddiwyd y ddadl gan Lywodraethau olynol yn San Steffan fod angen y gwarged a gymerant i gynorthwyo ac i roi cymhorthdal i’r diwydiant glo. Rwy’n tybio nad oes angen argyhoeddi neb yma yn y Siambr hon ynglŷn â pha mor anghynaliadwy yw dadl o’r fath heddiw, nawr bod diwydiant glo Prydain bron iawn yn grair hanesyddol o’n gorffennol diwydiannol. Felly, rwy’n gobeithio y bydd pob Aelod yn gallu cefnogi’r alwad i wneud y gorau o’r manteision sydd ar gael i’r rhai sy’n dal i allu tynnu pensiwn o’r cynllun ac y bydd yn pleidleisio o blaid y cynnig hwn yn galw am adolygu’r trefniadau.

Dirprwy Lywydd, I’m very glad to have the opportunity to respond to this debate on behalf of the Welsh Government today and thank Steffan Lewis for moving this motion today, which we support. And I thank Members also for their contributions to this very important debate.

Of course, I need to state at the outset that pensions aren’t devolved and are matters for the UK Government. However, the Welsh Government acknowledges the need for proper, safe and well-managed arrangements for this pension scheme, particularly in the light of recent concerning events around large-scale pension schemes.

When we look at those who benefit, as of 30 September 2015, there were 162,684 pensioners and 37,807 deferred pensioners in this mineworkers’ pension scheme in the whole of the UK. In June of this year, 2016, approximately 22,000 former miners and coal industry workers in the scheme were from Wales. In recognition of this, the First Minister wrote to Amber Rudd, Secretary of State for Energy and Climate Change, on 22 June, on the mineworkers’ pension scheme, supporting the position of the National Union of Mineworkers in calling for a review of the funding arrangements.

It has been said in this debate, following the privatisation of the British Coal Corporation in 1994, that the UK Government provided a solvency guarantee to the mineworkers’ pension scheme that guarantees that basic pension entitlements will always rise in line with inflation and should not fall in cash terms regardless of the performance of the funds.

This motion seeks today to address the apparent unfairness of the current arrangements. The UK Government case is that the current division of surpluses between the membership and Government represents fair and reasonable recompense for taxpayers’ past investment in the schemes during the industry’s period of public ownership and for the risks they continue to bear through the Government guarantee, which will continue until closure of the scheme, expected to be in the 2070s. The guarantee arrangements that were negotiated at the time by the trustees, with the support of all the mining trade unions, gives scheme members the opportunity to share with UK Government in benefits of any periodic surplus in the scheme’s funds. In practice, I understand that this has meant that members enjoy bonus pensions worth almost 30 per cent of their index-linked benefits. It should be pointed out that the UK Government doesn’t make investment decisions; that is for the scheme trustees. But, in response to the First Minister’s letter earlier this year, the UK Government has indicated that, whilst they would consider any proposals, they appear not to have any plans to make changes to the current arrangements at this present time. So, this debate today and this call for a review are very important and timely and we have a strong message to send to the UK Government.

The heart of the matter in this motion is the question of the large surpluses that are generated, and there is a recognition from that that these need to be reviewed, as Members have so clearly identified. The mineworkers’ pension scheme has been a hugely successful scheme, generating substantial surpluses. It’s clear that the amount of money being taken out of the fund by the UK Government is in desperate need of a review. The funds in the scheme were earned by the miners themselves and should be used for the benefit of those miners and former employees of the mining industry, and indeed, of course, their families—those miners who, for over a century, were the backbone of British industry, many of whom sacrificed their health and, in too many cases, their lives for the benefit of Britain’s industrial prosperity. It’s only right, as Hefin David and Jeremy Miles have said, that we want to see the best for them for the debt we and the whole country owe them.

Dawn Bowden drew attention to the longstanding and ongoing campaign by the National Union of Mineworkers for a full review of the current arrangements, which we fully support. Of course, they’re not calling for an end to the Government guarantee—we must make that clear; they want to ensure that the way in which any surpluses are divided is fair and proportionate. The NUM has a just cause and made a strong case for review. The Welsh Government gives them our full support and supports this motion to ensure that this review is undertaken in full in terms of what the motion calls for, working with all those in devolved administrations who can make this happen. For the same reason, we oppose the amendment proposed by Paul Davies on behalf of the Welsh Conservatives.

Ddirprwy Lywydd, rwy’n falch iawn o gael y cyfle i ymateb i’r ddadl hon ar ran Llywodraeth Cymru heddiw a diolch i Steffan Lewis am gyflwyno’r cynnig hwn y byddwn yn ei gefnogi. A diolch i’r Aelodau hefyd am eu cyfraniadau i’r ddadl bwysig hon.

Wrth gwrs, mae angen i mi ddatgan ar y cychwyn nad yw pensiynau’n ddatganoledig a’u bod yn faterion i Lywodraeth y DU. Fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod yr angen am drefniadau priodol, diogel ac wedi’u rheoli’n dda ar gyfer y cynllun pensiwn hwn, yn enwedig yng ngoleuni’r digwyddiadau diweddar yn ymwneud â chynlluniau pensiwn mawr.

Pan edrychwn ar y rhai sy’n cael budd, ar 30 Medi 2015, roedd 162,684 o bensiynwyr a 37,807 o bensiynwyr gohiriedig yn y cynllun pensiwn hwn i lowyr ledled y DU. Ym mis Mehefin eleni, 2016, roedd tua 22,000 o gyn-lowyr a gweithwyr y diwydiant glo yn y cynllun yn dod o Gymru. I gydnabod hyn, ysgrifennodd y Prif Weinidog at Amber Rudd, yr Ysgrifennydd Gwladol dros Ynni a Newid Hinsawdd, ar 22 Mehefin, ynglŷn â chynllun pensiwn y glowyr, yn cefnogi safbwynt Undeb Cenedlaethol y Glowyr drwy alw am adolygu’r trefniadau cyllido.

Mae wedi cael ei ddweud yn y ddadl hon, yn dilyn preifateiddio Corfforaeth Glo Prydain ym 1994, fod Llywodraeth y DU wedi darparu gwarant solfedd i gynllun pensiwn y glowyr sy’n sicrhau y bydd hawliau pensiwn sylfaenol bob amser yn codi yn unol â chwyddiant ac na ddylai leihau mewn termau ariannol waeth beth yw perfformiad y cronfeydd.

Mae’r cynnig heddiw yn ceisio mynd i’r afael ag annhegwch ymddangosiadol y trefniadau presennol. Dadl Llywodraeth y DU yw bod y rhaniad presennol o wargedion rhwng yr aelodau a’r Llywodraeth yn ad-daliad teg a rhesymol am fuddsoddiad trethdalwyr yn y cynlluniau yn y gorffennol yn ystod y cyfnod o berchnogaeth gyhoeddus ar y diwydiant ac am y risgiau y maent yn parhau i’w hysgwyddo drwy warant y Llywodraeth, a fydd yn parhau hyd nes y caiff y cynllun ei gau, y disgwylir iddo ddigwydd yn y 2070au. Mae’r trefniadau gwarant a negodwyd ar y pryd gan yr ymddiriedolwyr, gyda chefnogaeth yr holl undebau llafur mwyngloddio, yn rhoi cyfle i aelodau’r cynllun rannu buddion o unrhyw warged cyfnodol yng nghronfeydd y cynllun gyda Llywodraeth y DU. Yn ymarferol, rwy’n deall bod hyn wedi golygu bod aelodau’n mwynhau pensiynau bonws gwerth bron i 30 y cant o’u buddion indecs gyswllt. Dylid nodi nad yw Llywodraeth y DU yn gwneud penderfyniadau buddsoddi; mater i ymddiriedolwyr y cynllun yw hynny. Ond mewn ymateb i lythyr y Prif Weinidog yn gynharach eleni, nododd Llywodraeth y DU, er y byddent yn ystyried unrhyw gynigion, mae’n ymddangos nad oes ganddynt unrhyw gynlluniau i newid y trefniadau presennol ar hyn o bryd. Felly, mae’r ddadl hon heddiw a’r alwad hon am adolygiad yn bwysig ac yn amserol iawn, ac mae gennym neges gref i’w hanfon at Lywodraeth y DU.

Calon y mater yn y cynnig hwn yw cwestiwn y gwargedion mawr sy’n cael eu cynhyrchu, ac mae yna gydnabyddiaeth yn hynny o beth fod angen adolygu’r rhain, fel y mae’r Aelodau wedi nodi mor glir. Mae cynllun pensiwn y glowyr wedi bod yn un hynod lwyddiannus, gan gynhyrchu gwargedion sylweddol. Mae’n amlwg fod taer angen adolygu’r swm o arian sy’n cael ei dynnu allan o’r gronfa gan Lywodraeth y DU. Cafodd y cronfeydd yn y cynllun eu hennill gan y glowyr eu hunain a dylid eu defnyddio er lles y glowyr hynny a chyn-weithwyr y diwydiant glo, a’u teuluoedd wrth gwrs—y glowyr a oedd, am dros ganrif, yn asgwrn cefn diwydiant Prydain, a llawer ohonynt wedi aberthu eu hiechyd ac mewn gormod o achosion, eu bywydau er budd ffyniant diwydiannol Prydain. Mae hi ond yn iawn, fel y mae Hefin David a Jeremy Miles wedi dweud, ein bod am weld y gorau iddynt am y ddyled sydd arnom ni a’r wlad gyfan iddynt.

Tynnodd Dawn Bowden sylw at yr ymgyrch hirsefydlog sy’n dal i fynd rhagddi gan Undeb Cenedlaethol y Glowyr am adolygiad llawn o’r trefniadau presennol, ac rydym yn cefnogi hynny’n llawn. Wrth gwrs, nid ydynt yn galw am roi terfyn i warant y Llywodraeth—rhaid i ni wneud hynny’n glir; maent yn awyddus i sicrhau bod y ffordd y mae unrhyw wargedion yn cael eu rhannu yn deg ac yn gymesur. Mae gan Undeb Cenedlaethol y Glowyr achos cyfiawn a gwnaethant achos cryf dros gynnal adolygiad. Mae Llywodraeth Cymru yn rhoi iddynt ein cefnogaeth lawn ac yn cefnogi’r cynnig hwn er mwyn sicrhau bod yr adolygiad yn cael ei wneud yn llawn o ran yr hyn y mae’r cynnig yn galw amdano, gan weithio gyda phawb yn y gweinyddiaethau datganoledig a all wneud i hyn ddigwydd. Am yr un rheswm, rydym yn gwrthwynebu’r gwelliant a gynigiwyd gan Paul Davies ar ran y Ceidwadwyr Cymreig.

Thank you. I call Steffan Lewis to reply to the debate.

Diolch. Galwaf ar Steffan Lewis i ymateb i’r ddadl.