Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

18/10/2016

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.

The Assembly met at 13:30 with the Presiding Officer (Elin Jones) in the Chair.

1. 1. Cwestiynau i’r Prif Weinidog
1. 1. Questions to the First Minister

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw’r cwestiynau i’r Prif Weinidog, a’r cwestiwn cyntaf, Jenny Rathbone.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister. The first question is from Jenny Rathbone.

Metro De Cymru

The South Wales Metro

1. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cyllid sydd ei angen ar gyfer Metro De Cymru? OAQ(5)0222(FM)

1. Will the First Minister provide an update on the funding needed for the South Wales Metro? OAQ(5)0222(FM)

The metro phase 2 project has been estimated at £734 million and the final cost will be determined during procurement negotiations. Funding includes match funding from the European regional development fund that we expect the UK Government to guarantee.

Amcangyfrifwyd y bydd prosiect cam 2 y metro yn £734 miliwn a bydd y gost derfynol yn cael ei nodi yn ystod trafodaethau caffael. Mae’r cyllid yn cynnwys arian cyfatebol o gronfa datblygu rhanbarthol Ewrop yr ydym ni’n disgwyl i Lywodraeth y DU ei warantu.

Given that even Alun Cairns now seems to be an enthusiast for the south Wales metro, and has recognised the strategic importance of it for providing jobs and growth for the whole of the south-east Wales area, are you confident that the UK Government will give us the money that we need to ensure that we can deliver this project on time, and to the quality required?

O ystyried ei bod yn ymddangos bod hyd yn oed Alun Cairns yn frwdfrydig am fetro de Cymru erbyn hyn, ac wedi cydnabod ei bwysigrwydd strategol o ran darparu swyddi a thwf ar gyfer holl ardal y de-ddwyrain, a ydych chi’n hyderus y bydd Llywodraeth y DU yn rhoi i ni’r arian sydd ei angen arnom i sicrhau y gallwn gyflawni'r prosiect hwn yn brydlon, ac i’r ansawdd gofynnol?

Given the Secretary of State for Wales’s enthusiasm for the metro, I would expect him to be able to demonstrate enough influence amongst his Westminster colleagues in order to deliver the £125 million worth of funding that we will lose as a result of the loss of European funding.

O ystyried brwdfrydedd Ysgrifennydd Gwladol Cymru tuag at y metro, byddwn yn disgwyl iddo allu dangos digon o ddylanwad ymhlith ei gydweithwyr yn San Steffan i ddarparu’r cyllid gwerth £125 miliwn y byddwn yn ei golli o ganlyniad i golli cyllid Ewropeaidd.

Enthusiasm is one thing, but if the full funding of the south Wales metro isn’t guaranteed, nailed-on guaranteed, what’s plan B?

Un peth yw brwdfrydedd, ond os nad yw’r cyllid llawn ar gyfer metro de Cymru wedi'i warantu, wedi’i warantu’n bendant, beth yw’r cynllun wrth gefn?

Well, quite simply, the metro won’t be able to proceed at the same pace, and with the same ambition as would otherwise be the case. There will still be a metro, but obviously, if there’s £125 million less money involved, then the reach of the metro, and the speed of its expansion will be less. But given the fact that we have heard from those who wish to leave the European Union that every single penny of European funding would be guaranteed, we expect that promise to be honoured.

Wel, yn syml iawn, ni fydd y metro yn gallu cael ei ddatblygu ar yr un cyflymder, a chyda'r un uchelgais ag a fyddai’n wir fel arall. Bydd metro o hyd, ond yn amlwg, os oes £125 miliwn yn llai o arian ar gael, yna bydd cyrhaeddiad y metro, a chyflymder ei ehangiad yn llai. Ond o ystyried y ffaith ein bod wedi clywed gan y rhai sy'n dymuno gadael yr Undeb Ewropeaidd y byddai pob ceiniog o arian Ewropeaidd yn cael ei gwarantu, rydym ni’n disgwyl i’r addewid hwnnw gael ei wireddu.

First Minister, I wonder if you could outline what discussions you’ve had with the UK Government specifically, directly with them, in regards to the project going forward.

Brif Weinidog, tybed a allech chi amlinellu pa drafodaethau yr ydych chi wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU yn benodol, yn uniongyrchol â nhw, ynghylch y prosiect wrth symud ymlaen.

In regards to the project going forward.

Ynghylch y prosiect wrth symud ymlaen.

As we’ve said many times to them, we expect the money to be there. If the money is lost through the loss of European funding, at official level, there’s very, very regular contact in terms of how we move forward, especially given the fact that so many of the levers that are required to deliver the metro are not devolved. So, there’s a great deal of official-to-official contact that takes place on a regular basis.

Fel yr ydym ni wedi ei ddweud lawer gwaith wrthyn nhw, rydym ni’n disgwyl i'r arian fod ar gael. Os collir yr arian trwy golli cyllid Ewropeaidd, ar lefel swyddogol, ceir cyswllt rheolaidd iawn, iawn o ran sut y byddwn ni’n symud ymlaen, yn enwedig o gofio bod cymaint o’r ysgogiadau sy’n ofynnol i ddarparu’r metro heb eu datganoli. Felly, ceir llawer iawn o gyswllt swyddog i swyddog sy'n digwydd yn rheolaidd.

A simple question, First Minister: when will the construction phase actually begin?

Cwestiwn syml, Brif Weinidog: pryd fydd y cam adeiladu yn cychwyn mewn gwirionedd?

Well, of course, at the moment, we are going through the bidding process, and the less said about that, the better, given the fact that it has to go through a proper process. Once that bidding process is actually finalised, then we expect to see phase 2 begin. Much of it depends, of course, on the franchising in terms of the Wales and borders franchise, but as soon as possible after the bidding process has been completed.

Wel, wrth gwrs, ar hyn o bryd, rydym ni’n mynd drwy'r broses ymgeisio, a gorau po leiaf a ddywedir am hynny, o ystyried y ffaith fod yn rhaid iddo fynd trwy broses briodol. Unwaith y bydd y broses ymgeisio honno wedi ei chwblhau, yna rydym ni’n disgwyl gweld cam 2 yn dechrau. Mae llawer ohono’n dibynnu, wrth gwrs, ar y fasnachfraint o ran masnachfraint Cymru a'r gororau, ond cyn gynted â phosibl ar ôl i'r broses ymgeisio gael ei chwblhau.

Rhaglen Ddeddfwriaethol y Pumed Cynulliad

The Legislative Programme for the Fifth Assembly

2. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y rhaglen ddeddfwriaethol ar gyfer y Pumed Cynulliad? OAQ(5)0215(FM)

2. Will the First Minister provide an update on the legislative programme for the fifth Assembly? OAQ(5)0215(FM)

Yes. I announced the first annual legislative programme of this fifth Assembly on 28 June.

Gwnaf. Cyhoeddais raglen ddeddfwriaethol flynyddol gyntaf y pumed Cynulliad hwn ar 28 Mehefin.

Thank you for that, First Minister. I wonder when you might expect to see the main policy thrusts of any new legislation that is passed during the fifth Assembly being implemented. How long would you expect it to take from Royal Assent to a policy, through statute, being implemented and being delivered on the ground? The background to this, of course, is the autism debate last week, when much was made of the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014, which was passed with Royal Assent in April 2014, and yet we’re still waiting for policy outcomes from that. So, it’s a matter of curiosity. Thank you.

Diolch am hynna, Brif Weinidog. Tybed pryd allech chi ddisgwyl gweld prif hanfodion polisi unrhyw ddeddfwriaeth newydd sy'n cael ei phasio yn ystod y pumed Cynulliad yn cael eu gweithredu. Faint o amser ydych chi’n credu fyddai rhwng Cydsyniad Brenhinol i bolisi, trwy statud, a chael ei weithredu a’i ddarparu ar lawr gwlad? Y cefndir i hyn, wrth gwrs, yw'r ddadl awtistiaeth yr wythnos diwethaf, pan roddwyd cryn sylw i Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, a basiwyd gyda Chydsyniad Brenhinol ym mis Ebrill 2014, ac eto rydym ni’n dal i ddisgwyl am ganlyniadau polisi o hynny. Felly, mater o chwilfrydedd yw hwn. Diolch.

Much of it depends on the legislation itself. What I can say to the Member is that the Minister has agreed that officials will meet with the National Autistic Society to discuss the society’s draft Bill. That meeting has been arranged for 14 November. I am confident, however, that we have the legislative and policy levers to continue to improve the lives of people with autism and their families and carers, of course. A refreshed autistic spectrum disorder action plan will be published next month. That will be accompanied by a delivery plan with measurable outcomes. And we have recently consulted on the draft action plan, which addresses priorities for stakeholders. So, yes, that legislation is still moving forward, but nevertheless, as was said last week, we will monitor the situation, we’ll work with the National Autistic Society, and we’ll keep the door open for legislation should it be required.

Mae llawer ohono’n dibynnu ar y ddeddfwriaeth ei hun. Yr hyn y gallaf ei ddweud wrth yr Aelod yw bod y Gweinidog wedi cytuno y bydd swyddogion yn cyfarfod â'r Gymdeithas Awtistiaeth Genedlaethol i drafod Bil drafft y gymdeithas. Trefnwyd y cyfarfod hwnnw ar gyfer 14 Tachwedd. Rwy’n hyderus, fodd bynnag, bod yr ysgogiadau deddfwriaethol a pholisi gennym ni i barhau i wella bywydau pobl ag awtistiaeth a'u teuluoedd a'u gofalwyr, wrth gwrs. Bydd cynllun gweithredu diwygiedig ar anhwylderau'r sbectrwm awtistig yn cael ei gyhoeddi fis nesaf. Bydd hwnnw’n cael ei ategu gan gynllun cyflawni â chanlyniadau mesuradwy. Ac rydym ni wedi ymgynghori'n ddiweddar ar y cynllun gweithredu drafft, sy'n rhoi sylw i flaenoriaethau ar gyfer rhanddeiliaid. Felly, ydy, mae’r ddeddfwriaeth honno yn dal i symud ymlaen, ond serch hynny, fel y dywedwyd yr wythnos diwethaf, byddwn yn monitro'r sefyllfa, byddwn yn gweithio gyda'r Gymdeithas Awtistiaeth Genedlaethol, a byddwn yn cadw'r drws yn agored i ddeddfwriaeth os bydd angen hynny.

First Minister, on 28 June, the country had only just decided to leave the EU. As a consequence of that, there could well be possible legislative implications here in Wales. What analysis is the Welsh Government doing to actually look at the implications upon the legislative programme that you are putting forward, based upon the fact that we could see a lot more legislation coming from Brussels as a consequence of that exit?

Brif Weinidog, ar 28 Mehefin, dim ond newydd benderfynu gadael yr UE oedd y wlad. O ganlyniad i hynny, mae’n bosibl y gallai fod goblygiadau deddfwriaethol yma yng Nghymru. Pa ddadansoddiad y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud mewn gwirionedd i ystyried y goblygiadau i’r rhaglen ddeddfwriaethol yr ydych chi’n ei chyflwyno, yn seiliedig ar y ffaith y gallem ni weld llawer mwy o ddeddfwriaeth yn dod o Frwsel o ganlyniad i’r ymadawiad hwnnw?

It’s very difficult at this stage, of course, to examine what the situation might actually be, given the fact we await the judgment of the Supreme Court, potentially, in terms of the use of the royal prerogative, and the effect that would have, potentially, on repealing statute law, which is not what the prerogative is designed to do. Until we see the outcome of that process, and the outcome of the process over the next two years, it’s difficult, at this stage, to know what effect there’ll be on individual items of legislation passed by the Assembly. Of course, what we expect will happen is that the opportunity will arise at some point to offer the Assembly the opportunity to decide whether it should be bound by EU law in the future, because, at the moment of course, we can’t pass any legislation that is in conflict or incompatible with European Union law. Clearly, that will change in the future.

Mae'n anodd iawn ar hyn o bryd, wrth gwrs, archwilio beth fyddai'r sefyllfa mewn gwirionedd, o ystyried y ffaith ein bod ni’n disgwyl am ddyfarniad y Goruchaf Lys, o bosibl, o ran y defnydd o'r uchelfraint frenhinol, a'r effaith y byddai honno'n ei chael, o bosibl, ar ddiddymu cyfraith statud, rhywbeth nad yw’r uchelfraint wedi'i chynllunio i’w wneud. Tan y byddwn ni’n gweld canlyniad y broses honno, a chanlyniad y broses dros y ddwy flynedd nesaf, mae'n anodd, ar hyn o bryd, gwybod pa effaith fydd ar eitemau unigol o ddeddfwriaeth sy’n cael eu pasio gan y Cynulliad. Wrth gwrs, yr hyn yr ydym ni’n disgwyl fydd yn digwydd yw y bydd y cyfle yn codi ar ryw adeg i gynnig cyfle i’r Cynlluniad benderfynu a ddylai gael ei rwymo i gyfraith yr UE yn y dyfodol, oherwydd, ar hyn o bryd wrth gwrs, ni allwn basio unrhyw ddeddfwriaeth sy’n gwrthdaro neu’n anghydnaws â chyfraith yr Undeb Ewropeaidd. Yn amlwg, bydd hynny'n newid yn y dyfodol.

Wrth lansio eich rhaglen ddeddfwriaethol, Brif Weinidog, roeddech chi’n sôn am ddau ddarn o ddeddfwriaeth a oedd yn fater o drafodaeth rhwng ein dwy blaid ninnau, sef y darn ar Ddeddf awtistiaeth, sydd eisoes wedi cael ei chrybwyll, a Deddf arall, yn ymwneud â diddymu’r amddiffyniad o gosb rhesymol, fel y mae’n cael ei alw, ar gyfer cosbi plant. A fedrwch chi gadarnhau, yn ystod tymor y Cynulliad hwn, eich bod chi’n dal, fel Prif Weinidog, am gyflwyno deddfwriaeth yn y ddau faes yma?

In launching your legislative programme, First Minister, you mentioned two pieces of legislation that were a matter of discussion between our two parties, namely the autism Bill that’s already been mentioned, and another Bill relating to the reasonable chastisement of children. Can you confirm that, during this Assembly term, you as First Minister are still going to bring forward legislation in those two areas?

Ynlgŷn â’r ail eitem fanna, wrth gwrs mae hwn yn rhywbeth rydym ni eisiau symud ymlaen ag ef, ar sylfaen drawsbleidiol—mae’n rhaid i fi ddweud hynny, ond rydw i wedi dweud hyn o’r blaen. Ynglŷn â’r sefyllfa o ran awtistiaeth, a gaf i ddweud wrtho fe beth wnaeth y ddwy blaid ei gytuno yn ôl ym mis Mehefin? Ac fe ddywedaf i e yn Saesneg, achos yn Saesneg y cafodd e ei gytuno:

agree we work together, through the liaison committee, to consider how best to deliver separate legislation on autism. In due course, to place the autism spectrum disorder strategic action plan on a statutory footing. This work will need to take into account the impact of the new all-age autism service, refreshed autistic spectrum disorder strategic action plan, and the implementation of the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014.

Felly, cadarnhau beth ddywedais i, a chadarnhau beth sydd wedi cael ei gytuno rhwng y ddwy blaid.

In relation to the second item, that is something that we do want to proceed with on a cross-party basis, I have to say, and I have said that in the past. In terms of autism, may I tell him what the two parties agree back in June? I’ll say it in English because it was agreed in English:

agree we work together, through the liaison committee, to consider how best to deliver separate legislation on autism. In due course, to place the autism spectrum disorder strategic action plan on a statutory footing. This work will need to take into account the impact of the new all-age autism service, refreshed autistic spectrum disorder strategic action plan, and the implementation of the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014.

Therefore, I can confirm what I said and confirm what’s been agreed between the two parties.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau

Questions Without Notice from the Party Leaders

Rwy’n galw yn awr am gwestiynau gan arweinwyr y pleidiau i’r Prif Weinidog, ac, yn gyntaf yr wythnos yma, arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.

I now call for questions from the party leaders and, first of all this week, the leader of the UKIP group, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. As the First Minister will know, Wales has the lowest number of GPs per 1,000 patients of any part of the UK—the number being 0.6 GPs per 1,000 in 2014. He’ll know also that training places are currently not being filled, that increasing numbers of GPs are retiring early, and there’s a growing crisis in recruitment and retention. Can he tell the Assembly what plans the Government has, with a concrete timeline, to train a greater proportion of UK doctors in Wales?

Diolch, Lywydd. Fel y bydd y Prif Weinidog yn gwybod, Cymru sydd â'r nifer isaf o feddygon teulu fesul pob 1,000 o gleifion mewn unrhyw ran o'r DU—a'r nifer oedd 0.6 o feddygon teulu i bob 1,000 yn 2014. Bydd yn gwybod hefyd nad yw lleoedd hyfforddi yn cael eu llenwi ar hyn o bryd, bod nifer gynyddol o feddygon teulu yn ymddeol yn gynnar, a bod argyfwng cynyddol o ran recriwtio a chadw staff. A all ef ddweud wrth y Cynulliad pa gynlluniau sydd gan y Llywodraeth, gydag amserlen bendant, i hyfforddi cyfran fwy o feddygon y DU yng Nghymru?

Well, it’s not realistic to think that we will be able to train every doctor that practises in Wales. Five per cent of our medical staff are made up of doctors who trained elsewhere in the EU; a substantial number are made up of doctors who trained elsewhere. That is true of every health service, everywhere in the developed world. That said, we want to make sure that we train more doctors—that much is true. I do not accept what he says, that there is a crisis in GP recruitment; there are challenges, that’s correct, but those challenges are not restricted to Wales. He asked what we’re doing about it. On 20 October, we will, of course, be launching our GP recruitment campaign in order to make sure that we attract more students and, indeed, practitioners to Wales.

Wel, nid yw'n realistig meddwl y byddwn ni’n gallu hyfforddi pob meddyg sy'n ymarfer yng Nghymru. Meddygon a hyfforddwyd mewn mannau eraill yn yr UE yw pump y cant o'n staff meddygol; mae nifer sylweddol yn feddygon a hyfforddwyd yn rhywle arall. Mae hynny'n wir am bob gwasanaeth iechyd, ym mhobman yn y byd datblygedig. Wedi dweud hynny, rydym ni eisiau gwneud yn siŵr ein bod ni’n hyfforddi mwy o feddygon—mae cymaint â hynny’n wir. Nid wyf yn derbyn yr hyn y mae’n ei ddweud, bod argyfwng o ran recriwtio meddygon teulu; mae heriau, mae hynny'n gywir, ond nid yw’r heriau hynny wedi’u cyfyngu i Gymru. Gofynnodd beth yr ydym ni’n ei wneud am y peth. Ar 20 Hydref, byddwn, wrth gwrs, yn lansio ein hymgyrch recriwtio meddygon teulu er mwyn gwneud yn siŵr ein bod ni’n denu mwy o fyfyrwyr ac, yn wir, ymarferwyr i Gymru.

Well, I thank the First Minister for his reply. As he will know, since 2004, the percentage of NHS funding in Wales that has been spent on GPs has gone down from over 10 per cent to just over 7.5 per cent. In the same time, consultation rates have increased by more than 20 per cent, so GPs are being more hard pressed in their daily work. Does he agree with me that the independent contractor model for GPs is the one that offers best value for money for the NHS overall? And does he realise that, for every half hour of patient contact that GPs do, they have another half hour in patient-centred work, and another half hour again on top of that in administration, and, if that were to be done as employed persons—employed by local health boards—we would likely get less bang for every buck that we spend?

Wel, diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb. Fel y bydd yn gwybod, er 2004, mae canran cyllid y GIG yng Nghymru a wariwyd ar feddygon teulu wedi gostwng o fwy na 10 y cant i ychydig dros 7.5 y cant. Yn ystod yr un cyfnod, mae cyfraddau ymgynghori wedi cynyddu mwy nag 20 y cant, felly mae meddygon teulu o dan fwy o bwysau yn eu gwaith beunyddiol. A yw'n cytuno â mi mai’r model contractwyr annibynnol ar gyfer meddygon teulu yw'r un sy'n cynnig y gwerth gorau am arian i'r GIG yn gyffredinol? Ac a yw'n sylweddoli, ar gyfer pob hanner awr o gyswllt y mae meddygon teulu yn ei gael â chleifion, bod ganddyn nhw hanner awr arall mewn gwaith sy'n canolbwyntio ar y claf, a hanner awr arall eto ar ben hynny ar gyfer gweinyddu, a, phe byddent yn gwneud hynny fel unigolion cyflogedig—wedi’u cyflogi gan fyrddau iechyd lleol—byddai’n debygol y byddem yn cael llai o werth o bob ceiniog yr ydym ni’n ei gwario?

Well, there are two points there. First of all, there are more GPs now than there were a decade ago—that’s worth emphasising. And, also, we should be wary of referring people constantly or pushing people in the direction constantly of GPs. Through our Choose Well campaign, we are looking to advise people that, for many conditions, they should go to a pharmacist first, a practice nurse first, rather than going straight to a GP, by default, and increasing that GP’s workload. It’s a matter for GPs as to the way they organise themselves. It is true, however, that more and more newly qualified GPs are not attracted by the independent contractor model. They must have the choice as to whether to be salaried GPs or independent contractors. It’s a matter for the profession how it organises itself, but I don’t hold to the view that the independent contractor model is necessarily the only model that can be adhered to in the future. The model will vary according to the preferences of those who deliver the service.

Wel, ceir dau bwynt yn y fan yna. Yn gyntaf oll, mae mwy o feddygon teulu nawr nag yr oedd ddegawd yn ôl—mae'n werth pwysleisio hynny. A, hefyd, dylem fod yn wyliadwrus o gyfeirio pobl yn gyson neu wthio pobl i gyfeiriad meddygon teulu yn gyson. Ein nod, trwy ein hymgyrch Dewis Doeth, yw cynghori pobl, ar gyfer llawer o gyflyrau, y dylen nhw fynd at fferyllydd yn gyntaf, nyrs practis yn gyntaf, yn hytrach na mynd yn syth at feddyg teulu, yn ddiofyn, a chynyddu llwyth gwaith y meddyg teulu hwnnw. Mater i feddygon teulu yw’r ffordd y maen nhw’n trefnu eu hunain. Mae'n wir, fodd bynnag, bod mwy a mwy o feddygon teulu sydd newydd gymhwyso nad ydynt yn cael eu denu gan y model contractwr annibynnol. Mae’n rhaid iddyn nhw gael y dewis o ba un a ydyn nhw eisiau bod yn feddygon teulu cyflogedig neu’n gontractwyr annibynnol. Mater i'r proffesiwn yw sut y mae'n trefnu ei hun, ond nid wyf i o'r farn mai’r model contractwr annibynnol o reidrwydd yw’r unig fodel y gellir ei ddilyn yn y dyfodol. Bydd y model yn amrywio yn ôl dymuniadau’r rhai sy'n darparu'r gwasanaeth.

I agree with some of what the First Minister said, but I’d like to reiterate some of the points that have already been made by other questioners today in relation to the autism Bill. Does he understand the widespread anger and, indeed, incomprehension amongst the public at large that Labour AMs were whipped last week to vote against the motion for an autism Bill, which wasn’t actually a legislative proposal in itself but an expression of opinion of this Assembly on a matter that goes to the very heart of the suffering of tens and tens of thousands of people in Wales?

Rwy’n cytuno â rhywfaint o'r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog, ond hoffwn ailadrodd rhai o'r pwyntiau a wnaed eisoes gan holwyr eraill heddiw o ran y Bil awtistiaeth. A yw'n deall y dicter eang ac, yn wir, annealltwriaeth ymhlith y cyhoedd yn gyffredinol bod ACau Llafur wedi cael eu chwipio yr wythnos diwethaf i bleidleisio yn erbyn y cynnig ar gyfer Bil awtistiaeth, nad oedd yn gynnig deddfwriaethol ynddo'i hun mewn gwirionedd, ond yn fynegiant o farn y Cynulliad hwn ar fater sy'n mynd at galon dioddefaint degau a degau o filoedd o bobl yng Nghymru?

In Haverfordwest on Thursday I was asked this question by members of the public and I understood their position. I understand the great pressure that autism places on families. I’ve dealt with autism through casework over many, many years and seen some very difficult cases indeed. What I asked them though was what a law would deliver for them, and they were unclear on that. Perhaps, it was an unfair question to ask members of the public. What’s important is that we work with the National Autistic Society in order to identify with them what aspects of the draft Bill actually can be delivered in other ways. Why wait years for a Bill if there are better ways to deliver a better service now. From our perspective, a law is what is required when every other means of delivering a service has shown itself not to be effective. So, the Minister will work with the society in order to make sure that we can deliver what we can with what we have already and also examine whether there is a need for legislation in the future.

Gofynnwyd y cwestiwn hwn i mi gan aelodau o'r cyhoedd yn Hwlffordd ddydd Iau, ac rwy’n deall eu safbwynt. Rwy’n deall y pwysau mawr y mae awtistiaeth yn ei roi ar deuluoedd. Rwyf wedi ymdrin ag awtistiaeth trwy waith achos dros lawer iawn o flynyddoedd ac wedi gweld rhai achosion anodd iawn yn wir. Yr hyn a ofynnais iddyn nhw, fodd bynnag, oedd beth fyddai cyfraith yn ei gyflawni iddyn nhw, ac nid oeddent yn eglur ynghylch hynny. Efallai ei fod yn gwestiwn annheg i’w ofyn i aelodau o'r cyhoedd. Yr hyn sy'n bwysig yw ein bod ni’n gweithio gyda'r Gymdeithas Awtistiaeth Genedlaethol er mwyn nodi gyda nhw pa agweddau ar y Bil drafft y gellir eu cyflwyno mewn ffyrdd eraill. Pam aros blynyddoedd am Fil os oes ffyrdd gwell o ddarparu gwasanaeth gwell nawr. O'n safbwynt ni, deddf yw'r hyn sydd ei angen pan ddangoswyd nad yw pob dull arall o gyflwyno gwasanaeth yn effeithiol. Felly, bydd y Gweinidog yn gweithio gyda'r gymdeithas er mwyn gwneud yn siŵr y gallwn ni gyflawni'r hyn a allwn gyda'r hyn sydd gennym ni eisoes a hefyd archwilio a oes angen deddfwriaeth yn y dyfodol.

Diolch, Lywydd. Four bidders have expressed an interest in running the Wales and the borders franchise and the associated metro system. One area needing further scrutiny is the franchise map or the actual routes that will be operated. We know that the UK Government’s Department for Transport wanted to remove certain routes from the franchise and in particular those routes that serve destinations in England. Your Cabinet Secretary has indicated that the UK Government wants the map broadly unchanged. Do the four bidders know which routes they are bidding for and can you tell us when passengers across Wales will be given sight of the next franchise map?

Diolch, Lywydd. Mae pedwar o gynigwyr wedi mynegi diddordeb mewn rhedeg masnachfraint Cymru a'r gororau a'r system fetro gysylltiedig. Un maes y mae angen craffu arno ymhellach yw'r map masnachfraint neu’r llwybrau gwirioneddol a fydd yn cael eu gweithredu. Rydym ni’n gwybod bod Adran Drafnidiaeth Llywodraeth y DU eisiau cael gwared ar lwybrau penodol o'r fasnachfraint ac yn arbennig y llwybrau hynny sy'n gwasanaethu cyrchfannau yn Lloegr. Mae eich Ysgrifennydd y Cabinet chi wedi nodi bod Llywodraeth y DU eisiau i’r map aros yr un fath mwy neu lai. A yw'r pedwar cynigydd yn gwybod pa lwybrau y maen nhw’n gwneud cais amdanynt ac a allwch chi ddweud wrthym ni pryd y bydd teithwyr ledled Cymru yn cael gweld y map masnachfraint nesaf?

There are several issues that arise as a result of the franchise. First of all, at this moment in time the Welsh Government, unlike the Scottish Government, is prevented from running a franchise and having that franchise run by a public body or public agency for reasons that are not fathomable in logic, but that’s what the current Wales Bill actually says. We’ve made strong representations to the UK Government saying that if it’s right for Scotland, therefore it’s also right for Wales. As far as the franchise is concerned in terms of the destinations, our view is that the franchise map should stay as it is. Otherwise, of course, there will be no service between Merthyr Tydfil and the Conwy valley railway that is run by the Welsh Government or through the Welsh franchise. Every service along the north Wales main line will be run from England, except the Conwy valley line wouldn’t be. The central Wales line—the Heart of Wales line—and the Cambrian coast line will all be run outside of the Welsh franchise. That is frankly a ludicrous situation and something that we are continuing to tell the UK Government in those exact terms.

Mae nifer o faterion sy'n codi o ganlyniad i’r fasnachfraint. Yn gyntaf oll, ar hyn yn bryd, mae Llywodraeth Cymru, yn wahanol i Lywodraeth yr Alban, yn cael ei hatal rhag rhedeg masnachfraint a chael y fasnachfraint honno wedi ei rhedeg gan gorff cyhoeddus neu asiantaeth gyhoeddus am resymau nad ydynt yn ddealladwy yn rhesymegol, ond dyna mae'r Bil Cymru presennol yn ei ddweud mewn gwirionedd. Rydym ni wedi gwneud sylwadau cryf i Lywodraeth y DU yn dweud os yw'n iawn i’r Alban, yna mae hefyd yn iawn i Gymru. Cyn belled ag y mae’r fasnachfraint yn y cwestiwn o ran y cyrchfannau, ein barn ni yw y dylai'r map masnachfraint aros fel ag y mae. Fel arall, wrth gwrs, ni fydd unrhyw wasanaeth rhwng Merthyr Tudful a rheilffordd dyffryn Conwy sy'n cael ei redeg gan Lywodraeth Cymru neu drwy fasnachfraint Cymru. Bydd pob gwasanaeth ar hyd prif reilffordd y gogledd yn cael ei redeg o Loegr, ond ni fyddai rheilffordd Dyffryn Conwy. Bydd rheilffordd canolbarth Cymru—rheilffordd Calon Cymru—a rheilffordd arfordir y Cambrian i gyd yn cael eu rhedeg y tu allan i fasnachfraint Cymru. Mae honno'n sefyllfa hurt, i fod yn blaen, ac yn rhywbeth yr ydym ni’n parhau i’w ddweud wrth Lywodraeth y DU yn yr union eiriau hynny.

The renewal of the franchise gives us an opportunity to address the issue of capacity, and there’s a significant issue with capacity on the Valleys lines. As you will be aware, every day commuters face issues of overcrowding and delays. Frequency is an issue as well. On the Treherbert line, for example—one that I’m particularly familiar with—there are only two passing points on that line and we need to go from a single line to a dual line. In the budget today, the Treherbert line is mentioned. Can you say more about that train line and, in particular, can you tell us when we can expect to see a plan for the re-dualling of the Treherbert train line please?

Mae adnewyddu’r fasnachfraint yn rhoi cyfle i ni roi sylw i'r mater o gapasiti, ac mae problem sylweddol gyda chapasiti ar reilffyrdd y Cymoedd. Fel y byddwch yn gwybod, mae cymudwyr yn wynebu problemau gorlenwi ac oedi bob dydd. Mae amlder yn broblem hefyd. Ar reilffordd Treherbert, er enghraifft—un yr wyf yn arbennig o gyfarwydd â hi—dim ond dau bwynt pasio sydd ar y rheilffordd honno, ac mae angen i ni fynd o reilffordd sengl i reilffordd ddeuol. Caiff rheilffordd Treherbert ei chrybwyll yn y gyllideb heddiw. A allwch chi ddweud mwy am y rheilffordd honno ac, yn benodol, a allwch chi ddweud wrthym pryd y gallwn ni ddisgwyl gweld cynllun ar gyfer ailddeuoli rheilffordd Treherbert os gwelwch yn dda?

First of all, it’s absolutely right that we want to see better frequency by the services, a better quality of rolling stock on all the Valleys lines—none of those criteria are satisfied at the moment—and proper signalling, of course, on the lines to make sure that more trains can run on those lines and possibly more passing loops. The question as to whether the entire line should be re-dualled and whether that would actually add anything beyond improvements short of that is an open question. The one thing I can say to the leader of Plaid Cymru is we are absolutely committed, via the metro system, to deliver better frequency and better trains for the people of the Rhondda Fawr on all the Valleys lines.

Yn gyntaf oll, mae'n hollol iawn ein bod ni eisiau gweld gwell amlder gan y gwasanaethau, gwell ansawdd o gerbydau ar holl reilffyrdd y Cymoedd—nid oes yr un o’r meini prawf hynny yn cael eu bodloni ar hyn o bryd—a signalau priodol, wrth gwrs, ar y rheilffyrdd i wneud yn siŵr y gall mwy o drenau redeg ar hyd y rheilffyrdd hynny a mwy o ddolenni pasio o bosib. Mae'r cwestiwn ynghylch pa un a ddylai'r rheilffordd gyfan gael ei hailddeuoli ac a fyddai hynny’n ychwanegu unrhyw beth y tu hwnt i welliannau llai na hynny yn gwestiwn agored. Yr un peth y gallaf ei ddweud wrth arweinydd Plaid Cymru yw ein bod ni’n gwbl ymrwymedig, drwy'r system fetro, i ddarparu amlder gwell a threnau gwell i bobl y Rhondda Fawr ar holl reilffyrdd y Cymoedd.

I welcome that statement, First Minister, because when the franchise was last awarded, there was no provision for a growth in passenger numbers, and there was no capacity within that franchise to increase the rolling stock. So, I wonder if you can explain to us how you will make sure that that point is addressed in the next franchise. People travelling on those Valleys lines are sick and tired of travelling on decades-old second-hand rolling stock. When you travel elsewhere, there are excellent trains. Do you think train travellers in Wales deserve the service that we currently have to put up with?

Rwy’n croesawu'r datganiad yna, Brif Weinidog, oherwydd pan ddyfarnwyd y fasnachfraint ddiwethaf, nid oedd unrhyw ddarpariaeth ar gyfer twf i nifer y teithwyr, ac nid oedd unrhyw gapasiti o fewn y fasnachfraint honno i gynyddu'r stoc cerbydau. Felly, tybed a allech chi esbonio i ni sut y byddwch chi’n sicrhau bod y pwynt hwnnw yn cael sylw yn y fasnachfraint nesaf. Mae pobl sy'n teithio ar reilffyrdd y Cymoedd hynny wedi cael llond bol ar deithio ar gerbydau ail law degawdau oed. Ceir trenau rhagorol pan fyddwch chi’n teithio mewn mannau eraill. Ydych chi'n meddwl bod teithwyr trên yng Nghymru yn haeddu'r gwasanaeth y mae'n rhaid i ni ei ddioddef ar hyn o bryd?

No, it should be far better. We have seen some improvements around Queen Street and the points of access into Queen Street station, but I know full well that the quality of the trains is poor. They lack air conditioning, they’re not pleasant trains to travel on, the frequency is not good, the capacity is not good, and people often have to suffer overcrowding to the extent where some trains have to pass through some stations in order to avoid the overcrowding. These will be addressed as a result of the franchise negotiations. The franchise will transfer in the autumn of next year, but we’re absolutely determined to make sure that there’s better capacity, better trains and better frequency on all Valleys lines services. It’s an intrinsic part of the metro to make sure that people enjoy a far better service than they enjoy now.

Nac ydw, dylai fod yn llawer gwell. Rydym ni wedi gweld rhai gwelliannau o amgylch Heol y Frenhines a'r pwyntiau mynediad i mewn i orsaf Heol y Frenhines, ond rwy’n gwybod yn iawn bod ansawdd y trenau’n wael. Nid oes aerdymheru arnynt, nid ydyn nhw’n drenau braf i deithio arnynt, nid yw’r amlder yn dda, nid yw’r capasiti’n dda, ac yn aml mae’n rhaid i bobl ddioddef gorlenwi i'r graddau lle mae’n rhaid i rai trenau basio trwy rai gorsafoedd er mwyn osgoi’r gorlenwi. Bydd y rhain yn cael sylw o ganlyniad i'r trafodaethau masnachfraint. Bydd y fasnachfraint yn trosglwyddo yn ystod yr hydref y flwyddyn nesaf, ond rydym ni’n gwbl benderfynol o wneud yn siŵr bod capasiti gwell, trenau gwell ac amlder gwell ar holl wasanaethau rheilffyrdd y Cymoedd. Mae'n rhan annatod ​​o'r metro i wneud yn siŵr bod pobl yn mwynhau gwasanaeth llawer gwell nag y maen nhw’n ei fwynhau ar hyn o bryd.

Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Thank you, Presiding Officer. First Minister, there was a report out last week that highlighted the extra cost that your childcare policy could potentially end up costing the Welsh Government at the end of the five-year Assembly—a potential deficit of about £120 million over what you costed for your manifesto. Do you recognise the figures within that report, and if you do recognise the figures in that report, how are you making the allowances to be able to meet that increased demand? We all recognise childcare is an important part of the balance that many families face on a day-to-day basis.

Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, cyhoeddwyd adroddiad yr wythnos diwethaf yn tynnu sylw at y gost ychwanegol y gallai eich polisi gofal plant ei gostio yn y pen draw o bosibl i Lywodraeth Cymru ar ddiwedd y Cynulliad pum mlynedd—diffyg posibl o tua £120 miliwn dros yr hyn a gostiwyd gennych ar gyfer eich maniffesto. A ydych chi’n cydnabod y ffigurau yn yr adroddiad hwnnw, ac os ydych chi’n cydnabod y ffigurau yn yr adroddiad hwnnw, sut ydych chi’n gwneud y paratoadau i allu bodloni’r galw cynyddol hwnnw? Rydym ni i gyd yn cydnabod bod gofal plant yn rhan bwysig o'r cydbwysedd y mae llawer o deuluoedd yn ei wynebu o ddydd i ddydd.

There were some assumptions in that report about how we would implement the childcare policy, but the figures that we came out with were based on providing childcare for those who were working 16 hours a week or more, and they were figures that were provided to us by an independent survey, and not by ourselves—by an independent body.

Roedd rhai rhagdybiaethau yn yr adroddiad hwnnw ynghylch sut y byddem ni’n gweithredu'r polisi gofal plant, ond roedd y ffigurau a gyhoeddwyd gennym yn seiliedig ar ddarparu gofal plant i’r rhai a oedd yn gweithio 16 awr yr wythnos neu fwy, ac roeddent yn ffigurau a ddarparwyd i ni gan arolwg annibynnol, ac nid gennym ni ein hunain—gan gorff annibynnol.

I do take it from your answer that you do accept that there’s potential for this massive overspend, especially if the scheme is, hopefully, a rip-roaring success, in fairness, First Minister, because as I said, all parties recognised going into the election that childcare was a huge issue. Your offer is the offer that will be implemented because you’re in Government, and there is this potential overspend of £110 million. That’s not small change in the money that you have available as a Government. What allowances are you making to make sure that resources are available so that the scheme can be implemented and its full capacity and potential reached at the end of this Assembly?

Rwy’n cymryd o’ch ateb eich bod yn derbyn bod potensial ar gyfer y gorwariant enfawr hwn, yn enwedig os bydd y cynllun, gobeithio, yn llwyddiant ysgubol, er tegwch, Brif Weinidog, oherwydd fel y dywedais, cydnabuwyd gan bob plaid bod gofal plant yn fater enfawr wrth fynd i mewn i'r etholiad. Eich cynnig chi yw’r cynnig a fydd yn cael ei weithredu gan mai chi sydd mewn Llywodraeth, a cheir y gorwariant posibl hwn o £110 miliwn. Nid yw hynny'n arian mân o ran y cyllid sydd gennych chi ar gael fel Llywodraeth. Pa baratoadau ydych chi'n eu gwneud i sicrhau bod adnoddau ar gael fel y gall y cynllun gael ei weithredu ac y gellir gwireddu ei gapasiti a’i botensial llawn ar ddiwedd y Cynulliad hwn?

We don’t accept that those figures are correct. We are confident in the figures that we have; we believe that they are robust. They were figures that were provided to us as a result of work that we commissioned, and those figures we believe are correct in terms of the money that will be needed to implement the policy.

Nid ydym yn derbyn bod y ffigurau hynny’n gywir. Rydym ni’n hyderus yn y ffigurau sydd gennym ni; credwn eu bod yn gadarn. Roedden nhw’n ffigurau a roddwyd i ni o ganlyniad i'r gwaith a gomisiynwyd gennym, ac rydym ni’n credu bod y ffigurau hynny’n gywir o ran yr arian y bydd ei angen i weithredu'r polisi.

Thank you for that answer, First Minister. So, you do take it, then, that those figures aren’t correct and that your figures of £90 million are the costings of that scheme. But, if you look at your wider commitments in the first five months of this Assembly, you have the backing for the black route, which is the most expensive M4 relief option, you have the pupil premium agreed with the education Secretary, and you have the potential for an overspend in your childcare policy. We know from the report last week that there is a deficit opening up in NHS funding to the potential tune of £700 million. In fairness to you when you were on the campaign trail, you said that for every commitment there will have to be a cut. Where will the cuts fall within your programme to deliver on those commitments that I’ve just outlined?

Diolch i chi am yr ateb yna, Brif Weinidog. Felly, rydych chi yn derbyn, felly, nad yw'r ffigurau hynny’n gywir ac mai eich ffigurau chi o £90 miliwn yw costau’r cynllun hwnnw. Ond, os edrychwch chi ar eich ymrwymiadau ehangach yn ystod pum mis cyntaf y Cynulliad hwn, mae gennych chi’r gefnogaeth i’r llwybr du, sef y dewis lliniaru drytaf ar gyfer yr M4, mae gennych chi’r premiwm disgyblion a gytunwyd gyda'r Ysgrifennydd addysg, ac mae gennych chi’r potensial o orwariant yn eich polisi gofal plant. Rydym ni’n gwybod o'r adroddiad yr wythnos diwethaf bod diffyg yn datblygu yng nghyllid y GIG a allai ddod i gyfanswm o £700 miliwn. Er tegwch i chi, pan oeddech chi’n ymgyrchu, dywedasoch y byddai’n rhaid cael toriad ar gyfer pob ymrwymiad. Ble fydd y toriadau’n digwydd yn eich rhaglen i gyflawni'r ymrwymiadau hynny yr wyf i newydd eu hamlinellu?

That will become apparent during the course of the draft budget statement. On the M4 relief road, that, of course, will be financed through borrowing and not through our own capital budgets. We are more than content with the figures we provided back in May and that they will help us to deliver the manifesto promises that we made. Indeed, that’s exactly what we did in 2011—we kept the promises then and we’ll keep those promises in 2016.

Bydd hynny'n dod yn amlwg yn ystod y datganiad ar y gyllideb ddrafft. O ran ffordd liniaru'r M4, bydd honno, wrth gwrs, yn cael ei hariannu trwy fenthyg ac nid trwy ein cyllidebau cyfalaf ein hunain. Rydym ni’n fwy na bodlon ar y ffigurau a ddarparwyd gennym yn ôl ym mis Mai ac y byddant yn ein helpu i gyflawni'r addewidion maniffesto a wnaethom. Yn wir, dyna'n union yr hyn a wnaethom yn 2011—fe wnaethom gadw ein haddewidion bryd hynny a byddwn yn cadw’r addewidion hynny yn 2016.

Buddsoddi mewn Twristiaeth yng Ngogledd Cymru

Investment in Tourism in North Wales

3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am bwysigrwydd buddsoddi mewn twristiaeth yng ngogledd Cymru? OAQ(5)0216(FM)

3. Will the First Minister make a statement on the importance of investment in tourism in north Wales? OAQ(5)0216(FM)

Our tourism strategy sets out our priorities in supporting the tourism industry, including capital and development funding, along with marketing and promotional activities.

Mae ein strategaeth dwristiaeth yn nodi ein blaenoriaethau o ran cefnogi'r diwydiant twristiaeth, gan gynnwys cyllid cyfalaf a datblygu, ynghyd â gweithgareddau marchnata a hyrwyddo.

Thank you. On Friday I was at a well-attended meeting of the Flintshire Tourism Association discussing the value of the visitor economy to north-east Wales. I welcome the Welsh Labour manifesto commitment and the Cabinet Secretary’s plans to create a culture corridor across the A55, which includes new signage to mark out our amazing heritage and tourism assets in the region. First Minister, do you agree with the value of this, and can you give an update on the progress of the enhanced signage?

Diolch. Roeddwn i mewn cyfarfod Cymdeithas Twristiaeth Sir y Fflint ddydd Gwener, lle’r oedd nifer o bobl, yn trafod gwerth yr economi ymwelwyr i’r gogledd-ddwyrain. Rwy’n croesawu ymrwymiad maniffesto Llafur Cymru a chynlluniau Ysgrifennydd y Cabinet i greu coridor diwylliant ar draws yr A55, sy'n cynnwys arwyddion newydd i nodi ein hasedau treftadaeth a thwristiaeth anhygoel yn y rhanbarth. Brif Weinidog, a ydych chi’n cytuno â gwerth hyn, ac a allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd yr arwyddion gwell?

Yes. I can say that Visit Wales is currently developing proposals for new tourism routes across Wales, including a project to do more to promote culture and heritage attractions along the A55, in order, of course, for people to spend more time in that area. There are many of us in this Chamber who will have heard from people who’ve said, ‘Yes, I’ve travelled along the A55 on the way to Ireland’, but they haven’t stopped. We need more of those people to stop and, of course, more people to make the north of Wales their destination in the first place.

Ydw. Gallaf ddweud bod Croeso Cymru wrthi'n datblygu cynigion ar gyfer llwybrau twristiaeth newydd ledled Cymru, gan gynnwys prosiect i wneud mwy i hyrwyddo atyniadau diwylliant a threftadaeth ar hyd yr A55, er mwyn, wrth gwrs, i bobl dreulio mwy o amser yn yr ardal honno. Ceir llawer ohonom ni yn y Siambr hon a fydd wedi clywed gan bobl sydd wedi dweud, 'Ydw, rwyf wedi teithio ar hyd yr A55 ar y ffordd i Iwerddon', ond nad ydynt wedi stopio. Rydym ni angen i fwy o'r bobl hynny stopio ac, wrth gwrs, mwy o bobl i wneud y gogledd yn gyrchfan iddynt yn y lle cyntaf.

Tourism sector representatives in Flintshire and across north Wales have told me the Welsh Government needs to respond to the £40 million provided by Visit England for tourism marketing there, and to acknowledge how it proposes to address the fund there already being distributed. How, therefore, do you respond to their concern that Wales needs to be aware of the increased resources close to our border, such as Chester, Cheshire, Shropshire, Bristol and Bath, with the potential to encourage English staycation and avert English and overseas visitors from Wales?

Mae cynrychiolwyr y sector twristiaeth yn Sir y Fflint a ledled y gogledd wedi dweud wrthyf fod angen i Lywodraeth Cymru ymateb i'r £40 miliwn a ddarparwyd gan Visit England ar gyfer marchnata twristiaeth yno, ac i gydnabod sut y mae'n bwriadu rhoi sylw i’r gronfa yno sydd eisoes yn cael ei dosbarthu. Sut, felly, ydych chi’n ymateb i'w pryder bod angen i Gymru fod yn ymwybodol o'r adnoddau cynyddol yn agos at ein ffin, fel Caer, Swydd Gaer, Swydd Amwythig, Bryste a Chaerfaddon, sydd â’r potensial i annog pobl i aros yn Lloegr ac arallgyfeirio ymwelwyr o Loegr a thramor o Gymru?

We’re aware of it, but of course, our tourism statistics show that more people are visiting Wales. Particularly, more people are visiting Wales from abroad. That’s been quite significant over the past year. We market Wales on the basis of themed years, and so, this year is the Year of Adventure. We know that the sector is worth £481 million to the Welsh economy, and of course, the north will play a very important part in the Year of Adventure plans. We’ve been working very closely with businesses in order for that to happen. So, whilst of course we keep an eye on our competitors, we know, from the figures that we have for tourism, that Wales has been successful in attracting more and more visitors.

Rydym ni’n ymwybodol o hynny, ond wrth gwrs, mae ein hystadegau twristiaeth yn dangos bod mwy o bobl yn ymweld â Chymru. Yn arbennig, mae mwy o bobl yn ymweld â Chymru o dramor. Mae hynny wedi bod yn eithaf sylweddol dros y flwyddyn ddiwethaf. Rydym ni’n marchnata Cymru ar sail blynyddoedd thema, ac felly, eleni yw Blwyddyn Antur. Gwyddom fod y sector werth £481 miliwn i economi Cymru, ac wrth gwrs, bydd y gogledd yn chwarae rhan bwysig iawn yng nghynlluniau’r Flwyddyn Antur. Rydym ni wedi bod yn gweithio'n agos iawn gyda busnesau er mwyn i hynny ddigwydd. Felly, er, wrth gwrs, ein bod ni’n cadw llygad ar ein cystadleuwyr, rydym ni’n gwybod, o'r ffigurau sydd gennym ni ar gyfer twristiaeth, bod Cymru wedi llwyddo i ddenu mwy a mwy o ymwelwyr.

Wrth gwrs, un o’r blaenoriaethau nawr yw estyn y tymor twristiaeth fel bod modd cynnig swyddi i bobl gogledd Cymru drwy gydol y flwyddyn. A allwch chi ddweud wrthym ni, efallai, beth mae eich Llywodraeth chi’n ei wneud i geisio cyflawni hynny, a sut y buasech chi’n defnyddio unrhyw adnoddau ychwanegol y gellid eu dyrannu at dwristiaeth i gyflawni hynny?

Of course, one of the priorities now is to extend the tourism season so that we can provide jobs to the people of north Wales throughout the year. Can you tell us what your Government is doing to try and achieve that and how you would use any additional resources that could be allocated to tourism to achieve that?

Mae’n rhaid cael gweithgareddau, wrth gwrs, sydd ar gael trwy’r flwyddyn. Mae Surf Snowdonia yn un enghraifft rŷm ni wedi ei gefnogi; Zip World a Bounce Below—rŷm ni wedi cefnogi’r rheini. Mae’n wir i ddweud, wrth gwrs, ei fod yn bwysig dros ben nad yw twristiaeth yn rhywbeth sy’n hollol dymhorol, o achos y ffaith y byddem wedyn yn cyrraedd sefyllfa lle nad yw pobl yn cael cyflog trwy’r flwyddyn. Trwy helpu busnesau a chefnogi busnesau fel hynny, mae’n bosib wedyn i sicrhau bod gweithgareddau ar gael ar draws y flwyddyn er mwyn tynnu pobl i mewn yn y gaeaf a hefyd yr haf.

You have to have activities that are available throughout the year. Surf Snowdonia is one example of what we’ve supported, and Zip Word and Bounce Below—we’ve supported them. Of course, it’s important to say that tourism shouldn’t be completely seasonal, because of course it then creates a situation where people aren’t in employment throughout the year. So, by supporting such all-year-round activities, it’s important that we can bring the people in throughout the winter, as well as the summer.

First Minister, could we have some more detail on how the Welsh Government proposes to market north Wales as a holiday destination, please?

Brif Weinidog, a allem ni gael ychydig mwy o fanylion am sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu marchnata’r gogledd fel cyrchfan wyliau, os gwelwch yn dda?

We have a tourism investment support scheme. It’s made offers of funding to 42 businesses in the north, totalling £7.8 million. It has created 361 jobs and safeguarded another 113. We have, as well, the tourism attractor destination programme, working on four business plans for the north. If you look at what we’ve spent over the years—you look at Colwyn Bay and the work that’s been done there, not just Parc Eirias, but also the seafront in Colwyn Bay; the substantial investment that’s been put into Rhyl over the years—over £30 million in improving the Rhyl seafront; we have the regional tourism engagement fund and that’s been worth £280,000 to the north; and the tourism product innovation fund as well. And, of course, we have invested over £1.7 million in major events. They include events such as the Slateman and Sandman triathlons, the Llangollen Fringe Festival, Festival No. 6, the Tour of Britain and Wales Rally GB, just to name a few.

Mae gennym ni gynllun cymorth buddsoddi mewn twristiaeth. Mae wedi gwneud cynigion o gyllid i 42 o fusnesau yn y gogledd, sy’n gyfanswm o £7.8 miliwn. Mae wedi creu 361 o swyddi a diogelu 113 o rai eraill. Mae gennym ni, hefyd, y rhaglen cyrchfannau denu twristiaid, yn gweithio ar bedwar cynllun busnes ar gyfer y gogledd. Os edrychwch chi ar yr hyn yr ydym ni wedi ei wario dros y blynyddoedd—edrychwch ar Fae Colwyn a'r gwaith sydd wedi ei wneud yno, nid yn unig Parc Eirias, ond hefyd glan y môr ym Mae Colwyn; y buddsoddiad sylweddol a wnaed yn y Rhyl dros y blynyddoedd—dros £30 miliwn i wella glan y môr y Rhyl; mae gennym ni’r gronfa ymgysylltu twristiaeth ranbarthol ac mae honno wedi bod werth £280,000 i'r gogledd; a'r gronfa arloesedd cynnyrch twristiaeth hefyd. Ac, wrth gwrs, rydym ni wedi buddsoddi dros £1.7 miliwn mewn digwyddiadau mawr. Maen nhw’n cynnwys digwyddiadau fel cystadlaethau triathlon y Slateman a’r Sandman, Gŵyl Ymylol Llangollen, Gŵyl Rhif 6, y Tour of Britain a Rali Cymru Prydain Fawr, i enwi dim ond rhai ohonynt.

Gwasanaeth Gofal Sylfaenol

Primary Care Services

4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y galw ar wasanaethau gofal sylfaenol? OAQ(5)0213(FM)

4. Will the First Minister make a statement on the demand on primary care services? OAQ(5)0213(FM)

Rydym wedi gweld cynnydd, wrth gwrs, yn y galw am wasanaethau gofal sylfaenol. Byddaf yn lansio ymgyrch farchnata genedlaethol a rhyngwladol i annog rhagor o ymarferwyr cyffredinol i weithio yng Nghymru. Mae yna £42 miliwn wedi cael ei roi i fyrddau iechyd i gefnogi gweithredu ein cynlluniau.

We have seen an increase in demand on primary care services. I will be launching a national and international marketing campaign to encourage more general practitioners to work in Wales. Over £42 million has been given to health boards to support the delivery of our plans.

Diolch yn fawr am yr ateb yna, Brif Weinidog. Roedd nifer ohonom mewn cyfarfod o’r BMA yma yr wythnos diwethaf, a oedd yn lansio ‘Rhagnodiad brys: Arolwg o feddygaeth teulu yn 2016’. Darlun oedd hynny o’r pwysau anferthol sydd ar feddygon teulu, o gofio bod meddyg teulu’n gweld tua 50 o gleifion bob dydd ar gyfartaledd, a hynny i gyd yn cynnwys problemau cymhleth, dyrys, dwys, achos mae’r problemau syml eisoes wedi cael eu didoli allan y dyddiau yma, a dim ond y problemau dwys sydd ar ôl i’r meddyg teulu gael eu gweld. Ac, wrth gwrs, dim ond y sefyllfaoedd sydd angen meddyg teulu ydy’r rheini. Felly, dyna pam mae’r pwysau’n anferthol—mae yna 50 o gleifion cymhleth sydd ddim ond yn gallu cael eu gweld gan feddyg teulu. Beth allwch chi ei wneud i leihau’r pwysau anferthol yna ar feddygon teulu nawr, y dyddiau yma?

Thank you very much for that response, First Minister. Many of us attended a BMA meeting here last week where they launched ‘Urgent prescription: A survey of general practice in 2016’. That painted a picture of the huge pressures on GPs, bearing in mind that a GP would see some 50 patients per day on average, and that includes very complex problems, because the simple problems have already been separated out these days, and it’s only the more serious issues that the GP addresses. Of course, it’s only those situations where a GP is required, and that’s why the pressures are so huge. That’s why the pressure is so huge—there are 50 complex patients who can only be seen by a GP. So, what can you do to reduce these huge pressures on GPs now?

Mae’r BMA, wrth gwrs, yn rhan o’r gwaith rydym ni’n ei wneud. Nid ydyn nhw tu fas i hynny. Wrth gwrs, maen nhw’n cynrychioli eu haelodau, rwy’n deall hynny, ond rydym ni wedi bod yn gweithio gyda nhw er mwyn sicrhau bod yna leihad yn y pwysau sydd ar feddygon teulu. Un enghraifft yw’r ‘collaborative’ yn y canolbarth sydd yn gweithio’n galed er mwyn sicrhau bod gwasanaethau ar gael i bobl yn y canolbarth ac yn ystyried ffyrdd newydd o weithio. Yn y pen draw, wrth gwrs, rydym ni’n moyn gweld mwy o feddygon teulu yn cael eu hyfforddi yng Nghymru a hefyd yn gweithio yng Nghymru. Dyma pam mae’r ymgyrch yn cael ei lansio mewn dau ddiwrnod.

Well, the BMA of course is part of the work that we’re undertaking. They’re not outwith that. Of course, they represent their Members, I understand that, but we have been working with them to ensure that there is a reduction in the pressures on GPs. One example is the collaborative in mid Wales, which is working hard to ensure that services are available for people in mid Wales, and is considering new ways of working. Ultimately, of course, we wish to see more GPs being trained in Wales and working in Wales, and that is why the campaign will be launched in two days’ time.

It is important that we provide primary care facilities that are fit for purpose and that meet demand. Cwm Taf university health board and RCT council are collaborating to develop a new health centre in Mountain Ash that will do exactly this. How is the Welsh Government working with partners to improve primary care facilities across Wales?

Mae'n bwysig ein bod ni’n darparu cyfleusterau gofal sylfaenol sy'n addas i'w diben ac sy’n bodloni’r galw. Mae bwrdd iechyd prifysgol Cwm Taf a chyngor RhCT yn cydweithio i ddatblygu canolfan iechyd newydd yn Aberpennar a fydd yn gwneud yn union hynny. Sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda phartneriaid i wella cyfleusterau gofal sylfaenol ledled Cymru?

I know the health board has established a project board to develop a proposal for the new primary care facility in Mountain Ash, and we look to work with all the health boards to deliver those kinds of facilities. I’ve seen them being opened all across Wales—modern facilities where practices can keep their identities within those buildings, but, nevertheless, have access to support services and modern facilities. We will keep on working with GPs and with health boards to deliver more up-to-date, modern health centres in the future.

Gwn fod y bwrdd iechyd wedi sefydlu bwrdd prosiect i ddatblygu cynnig ar gyfer y cyfleuster gofal sylfaenol newydd yn Aberpennar, ac rydym ni’n ceisio gweithio gyda'r holl fyrddau iechyd i ddarparu’r mathau hynny o gyfleusterau. Rwyf wedi eu gweld nhw’n cael eu hagor ar draws Cymru gyfan—cyfleusterau modern lle gall practisau gadw eu hunaniaeth o fewn yr adeiladau hynny, ond, serch hynny, cael mynediad at wasanaethau cymorth a chyfleusterau modern. Byddwn yn parhau i weithio gyda meddygon teulu a chyda byrddau iechyd i gyflwyno canolfannau iechyd mwy cyfredol, modern yn y dyfodol.

Keeping people out of hospital is placing demand on primary care services that are already stretched. People in need of social care are more likely to call on primary and, probably, reablement care than the general population. Social care isn’t all about the GP, though, and I’m wondering how the Welsh Government is securing the support of non-medical intervention to support the confidence and emotional well-being of people in social care, and how you then measure the drop in demand on primary care services, especially primary mental health care services.

Mae cadw pobl allan o'r ysbyty yn cyflwyno galw am wasanaethau gofal sylfaenol sydd eisoes o dan bwysau. Mae pobl sydd angen gofal cymdeithasol yn fwy tebygol o alw ar ofal sylfaenol ac, yn ôl pob tebyg, gofal ailalluogi, na'r boblogaeth gyffredinol. Nid yw gofal cymdeithasol yn ymwneud â'r meddyg teulu yn gyfan gwbl, fodd bynnag, ac rwy’n meddwl tybed sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau cefnogaeth ymyrraeth anfeddygol i gynorthwyo hyder a lles emosiynol pobl mewn gofal cymdeithasol, a sut yr ydych chi’n mesur wedyn y gostyngiad i’r galw am wasanaethau gofal sylfaenol, yn enwedig gwasanaethau gofal iechyd meddwl sylfaenol.

We know how important it is to have support services for people when they’re outside hospital. That means ensuring that we don’t cut spending in social services, as has happened, of course, over the border. In Wales, spending on health and social services is 7 per cent higher per head than it is in England, because you cannot divorce the two. You cannot raid social services budgets in order to pay for health; the two of them run together. That’s why we’ve protected budgets in Wales and will continue to do so.

Rydym yn gwybod pa mor bwysig yw cael gwasanaethau cymorth i bobl pan fyddant y tu allan i'r ysbyty. Mae hynny'n golygu sicrhau nad ydym ni’n torri gwariant yn y gwasanaethau cymdeithasol, fel sydd wedi digwydd, wrth gwrs, dros y ffin. Yng Nghymru, mae gwariant ar iechyd a gwasanaethau cymdeithasol 7 y cant yn uwch y pen nag ydyw yn Lloegr, oherwydd ni allwch chi wahanu’r ddau. Ni allwch chi ysbeilio cyllidebau gwasanaethau cymdeithasol er mwyn talu am iechyd; mae’r ddau yn mynd law yn llaw. Dyna pam yr ydym ni wedi diogelu cyllidebau yng Nghymru ac y byddwn yn parhau i wneud hynny.

First Minister, Wales has a growing and ageing population that is putting increased pressures on primary care services in Wales. As those of us who signed the urgent prescription for general practice can attest, workload pressures upon GPs are undermining the safety of patient care. Will the Welsh Government support the BMA request for local health boards to stop the practice of requiring GPs to deliver tests organised in other parts of the NHS and for the introduction of a national standard for a minimum number of patients a GP can be expected to deal with during a working day?

Brif Weinidog, mae gan Gymru boblogaeth sy'n tyfu ac yn heneiddio sy'n rhoi pwysau cynyddol ar wasanaethau gofal sylfaenol yng Nghymru. Fel y gall y rhai hynny ohonom a lofnododd y presgripsiwn brys ar gyfer ymarfer cyffredinol dystio, mae pwysau llwyth gwaith ar feddygon teulu yn tanseilio diogelwch gofal cleifion. A wnaiff Llywodraeth Cymru gefnogi cais Cymdeithas Feddygol Prydain i fyrddau iechyd lleol roi terfyn ar yr arfer o fynnu bod meddygon teulu yn cynnal profion wedi’u trefnu mewn rhannau eraill o'r GIG ac i gyflwyno safon genedlaethol ar gyfer isafswm cleifion y gellir disgwyl i feddyg teulu ymdrin â nhw yn ystod diwrnod gwaith?

I have to say to the Member it is normally the case, where GPs deliver tests on behalf of other parts of the health service, that they are paid to do it. They don’t do it for nothing, and, as a result of that, it’s not the case, therefore, that they find that their time is not compensated in that regard. I have to say, for example, on top of what I’ve just said, that this year, we’ve seen the recruitment of over 400 additional staff across Wales, including clinical pharmacists, physios and care co-ordinators, and they help and support GPs as part of a GP-led multiprofessional approach. When we look at Prestatyn, for example, we see a great example there of a service that’s much improved for people, taken over by the health board, where a number of practitioners are available for people and they can be diverted to the right practitioner when they arrive at the premises. That is a good model that we need to investigate for the rest of Wales.

Mae'n rhaid i mi ddweud wrth yr Aelod ei bod fel rheol yn wir, pan fo Meddygon Teulu yn cynnal profion ar ran rhannau eraill o'r gwasanaeth iechyd, eu bod yn cael eu talu am wneud hynny. Nid ydynt yn ei wneud am ddim, ac, o ganlyniad i hynny, nid yw'n wir, felly, eu bod yn canfod nad yw eu hamser yn cael ei ddigolledu yn hynny o beth. Mae’n rhaid i mi ddweud, er enghraifft, yn ogystal â’r hyn yr wyf newydd ei ddweud, eleni, ein bod ni wedi gweld dros 400 o staff ychwanegol yn cael eu recriwtio ledled Cymru, gan gynnwys fferyllwyr clinigol, ffisiotherapyddion a chydgysylltwyr gofal, ac maen nhw’n helpu ac yn cefnogi meddygon teulu yn rhan o ddull amlbroffesiwn o dan arweiniad meddygon teulu. Pan edrychwn ni ar Brestatyn, er enghraifft, rydym ni’n gweld enghraifft wych yno o wasanaeth sydd wedi gwella’n fawr i bobl, a gymerwyd drosodd gan y bwrdd iechyd, lle mae nifer o ymarferwyr ar gael i bobl a gellir eu cyfeirio at yr ymarferwr iawn pan fyddant yn cyrraedd y safle. Mae hwnnw'n fodel da y mae angen i ni ymchwilio iddo ar gyfer gweddill Cymru.

Grantiau Prawf Modd

Means-tested Grants

5. Beth fydd y gost o roi grantiau prawf modd i fyfyrwyr sydd newydd gymhwyso o gartrefi sy'n ennill rhwng £50,020 ac £81,000? OAQ(5)0219(FM)

5. What will be the cost of giving means tested grants to newly eligible students from households earning between £50,020 and £81,000? OAQ(5)0219(FM)

The Member is jumping the gun a little, because, of course, the Government has not yet provided a full response to the Diamond review. That response is being considered and will be announced in due course.

Mae'r Aelod braidd yn gynnar, oherwydd, wrth gwrs, nid yw'r Llywodraeth wedi rhoi ymateb llawn i adolygiad Diamond eto. Mae’r ymateb hwnnw’n cael ei ystyried a bydd yn cael ei gyhoeddi maes o law.

If the Government’s mind is still open on this matter, will the First Minister note that university participation at this income level is already high? Mark Drakeford will be setting out later the financial pressures the Welsh Government faces and, just in response to my party colleagues earlier, you said that you weren’t able even to estimate a start date for construction on the metro, and you heard that we had the lowest GP numbers of any of the nations and regions in the UK. In light of that, will the First Minister consider whether providing means-tested grants to this group really is that priority?

Os yw meddwl y Llywodraeth yn dal i fod yn agored ar y mater hwn, a wnaiff y Prif Weinidog nodi bod cyfranogiad prifysgolion ar y lefel incwm hon eisoes yn uchel? Bydd Mark Drakeford yn nodi yn ddiweddarach y pwysau ariannol y mae Llywodraeth Cymru yn eu hwynebu a, dim ond wrth ymateb i gyd-aelodau o fy mhlaid yn gynharach, dywedasoch nad oeddech yn gallu hyd yn oed amcangyfrif dyddiad cychwyn ar gyfer adeiladu ar y metro, a chlywsoch fod gennym ni’r nifer isaf o feddygon teulu o blith holl wledydd a rhanbarthau’r DU. Yng ngoleuni hynny, a wnaiff y Prif Weinidog ystyried a yw darparu grantiau prawf modd i'r grŵp hwn yn gymaint o flaenoriaeth â hynny?

I’m not sure that GPs and the metro are connected, but in regard to the metro, that’s because, of course, the franchise will not be transferred until the autumn of next year. So, it’s difficult to give a start date to phase 2. Phase 1 of the metro has started, of course, already. That started last year. It’s to do with phase 2 and the way that the franchise, the agreement on the franchise, and the map that will be important in terms of determining when the next phase of the metro will begin.

The Cabinet Secretary for Education has indicated the broad principles that we’ll be following in response to the Diamond review, and we’ll seek to get the most equitable solution for all Welsh students.

Nid wyf yn siŵr bod meddygon teulu a'r metro yn gysylltiedig, ond o ran y metro, mae hynny oherwydd, wrth gwrs, na fydd y fasnachfraint yn cael ei throsglwyddo tan hydref y flwyddyn nesaf. Felly, mae'n anodd rhoi dyddiad cychwyn ar gyfer cam 2. Mae cam 1 y metro wedi cychwyn eisoes, wrth gwrs. Cychwynnodd hwnnw y llynedd. Mae hyn yn ymwneud â cham 2 a'r ffordd y mae'r fasnachfraint, y cytundeb ar y fasnachfraint, a'r map a fydd yn bwysig o ran penderfynu pryd y bydd cam nesaf y metro yn cychwyn.

Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg wedi nodi’r egwyddorion bras y byddwn yn eu dilyn mewn ymateb i adolygiad Diamond, a byddwn yn ceisio cael yr ateb tecaf i holl fyfyrwyr Cymru.

Wrth gwrs, wrth inni symud o’r model sydd wedi cael ei ddisgrifio yn anghynaladwy presennol i’r model a fydd, mae rhywun yn tybio, yn seiliedig ar Diamond, a allwch chi gadarnhau a ydyw hi’n fwriad gan eich Llywodraeth chi i geisio gwireddu unrhyw arbedion ariannol?

Of course, as we move away from the current model that has been described as an unsustainable model to a model that, one assumes, will be based on Diamond, can you confirm whether it is your Government’s intention to try to achieve any financial savings?

Wel, rŷm ni yn moyn, wrth gwrs, sicrhau bod system mewn lle sydd yn deg, sydd yn defnyddio’r cyllid sydd yna, wrth gwrs, ac sydd yn dilyn yr egwyddorion rŷm ni wedi eu dodi lawr yn barod, sef ein bod ni’n cadw’r egwyddor bod pawb yn rhan o’r system, yn sicrhau bod yna ffordd sydd yn deg a hefyd sydd yn gyson ynglŷn â delio â myfyrwyr, os ydyn nhw’n rhan amser neu’n llawn amser, yn sicrhau bod yna fuddsoddiad gan yr unigolyn ond hefyd gan Lywodraeth, a hefyd yn sicrhau bod pobl yn gallu cael mwy o fynediad i addysg uwch. Dyna’r egwyddorion y mae’r Ysgrifennydd wedi datgan lan hyd nawr, a dyna’r egwyddorion y byddwn yn eu dilyn.

Well, of course, we want to ensure that there is an equitable system in place that uses the funding available, of course, and that follows the principles that we’ve already set down, namely that we retain the principle that everybody should be part of the system, ensure that there is a fair and consistent approach to dealing with students, whether they are part time or full time, ensure, of course, that there is an investment by the individual and also by the Government, and ensure that they can have greater access to higher education. Those are the principles that the Secretary has cited to date, and those are the ones that we will follow.

First Minister, you had an opportunity there, in response to Llyr Gruffydd, to re-commit yourself to the commitment that both you and the Liberal Democrats reached when forming your coalition Government, which was that there would be no negative effect on the higher education budget as a result of the implementation of any changes. Will you take the opportunity to make that commitment today, and do you acknowledge that Professor Diamond himself has suggested that there will be a £48.25 million-worth of savings each year if these recommendations are implemented today? That’s a significant saving. What are you going to do with that extra money?

Brif Weinidog, roedd gennych chi gyfle yn y fan yna, mewn ymateb i Llyr Gruffydd, i ailymrwymo eich hun i’r ymrwymiad i chi a'r Democratiaid Rhyddfrydol ei wneud wrth ffurfio eich Llywodraeth glymblaid, sef na fyddai unrhyw effaith negyddol ar y gyllideb addysg uwch o ganlyniad i roi unrhyw newidiadau ar waith. A wnewch chi achub ar y cyfle i wneud yr ymrwymiad hwnnw heddiw, ac a ydych chi’n cydnabod bod yr Athro Diamond ei hun wedi awgrymu y bydd gwerth £48.25 miliwn o arbedion bob blwyddyn os rhoddir yr argymhellion hyn ar waith heddiw? Mae hwnnw’n arbediad sylweddol. Beth ydych chi'n mynd i'w wneud gyda'r arian ychwanegol hwnnw?

We will look to invest in the institutions, in the universities, of course. It’s not without strings. We want to make sure that our universities deliver, of course. So, I don’t want to give the impression that this is money that universities would get without an expectation that they continue to deliver better, but we want to make sure that investment continues to rise in our higher education institutions while, at the same time, delivering a fair deal for students.

Ein nod fydd buddsoddi yn y sefydliadau, yn y prifysgolion, wrth gwrs. Nid yw'n ddiamod. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod ein prifysgolion yn darparu, wrth gwrs. Felly, nid wyf eisiau rhoi'r argraff bod hwn yn arian y byddai prifysgolion yn ei gael heb ddisgwyliad eu bod yn parhau i ddarparu’n well, ond rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod buddsoddiad yn parhau i gynyddu yn ein sefydliadau addysg uwch gan, ar yr un pryd, gynnig bargen deg i fyfyrwyr.

Rhaglen Cyflymu Cymru

The Superfast Cymru Programme

6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y camau gweithredu pan benderfynir na all cymuned gael ei chysylltu o dan raglen Cyflymu Cymru? OAQ(5)0221(FM)[W]

6. Will the First Minister make a statement on the steps taken when it is decided that a community cannot be connected under the Superfast Cymru programme? OAQ(5)0221(FM)[W]

Pan fydd cymunedau’n holi am argaeledd Cyflymu Cymru, ac mae’n amlwg na fydd BT yn ei ddarparu iddyn nhw, mae’n bosib iddyn nhw wedyn, wrth gwrs, gael eu cynghori i ddilyn dewisiadau eraill trwy’r cynllun grant Allwedd Band Eang Cymru. Mae Superfast Cymru, er enghraifft, wedi cael ei adeiladu ar sylfaen o helpu cymunedau lle nad oes modd masnachol i’w helpu nhw. Ond mae yna ffyrdd eraill i helpu cymunedau sydd y tu fas i’r ddau gategori hynny.

When communities ask about the accessibility to Superfast Cymru, and it’s obvious that BT won’t be providing that service, it’s possible for them to follow other options through the Access Broadband Cymru scheme. Superfast Cymru, for example, is built on the basis of assisting communities where there is no commercial means of assisting them. But there will be alternative means of helping communities outside those two categories.

Diolch am yr ymateb yna. Mae isio dathlu, wrth gwrs, y miloedd o gysylltiadau sydd wedi cael eu gwneud o dan raglen Cyflymu Cymru, ond o dan y straeon positif yna, wrth gwrs, mae yna gymunedau ar hyd a lled Cymru sy’n methu â chael cysylltiad. Fe allaf sôn wrthych chi am ardal Brynsiencyn, lle mae cwmni byd-enwog Halen Môn yn dal yn methu cael band eang cyflym. Fe allaf sôn wrthych chi am Landdona, lle mae 14 o deuluoedd yn desbrad i gael band eang cyflym ac isio talu amdano fo ac yn methu â’i gael. Y broblem ydy eu bod nhw’n methu â chael eglurhad o ran pam eu bod nhw’n methu â chael cysylltiad. A ydy’r Prif Weinidog yn cytuno â mi y dylai dadansoddiad o gost yn erbyn budd gael ei gyhoeddi gan Openreach fel bod pobl, yn gyntaf, yn gweld pam fod eu hardal nhw yn rhy ddrud i’w chysylltu, ac, yn ail, fel arf er mwyn chwilio am ffordd amgen i wneud y cysylltiad?

Thank you for that response. We should celebrate, of course, the thousands of connections that have been made under the Superfast Cymru programme, but underneath those positives, of course, there are communities the length and breadth of Wales that cannot access broadband. I can tell you about the Brynsiencyn area where the famous Halen Môn company still can’t access superfast broadband. I can tell you about Llanddona, where 14 families are desperate to have superfast broadband and want to pay for it but can’t access it. The problem is that they aren’t given an explanation as to why they can’t get that access. Would the First Minister agree with me that a cost-benefit analysis should be published by Openreach so that people, first of all, can see why their area is too expensive to connect, and, secondly, as a tool to find an alternative way of providing that connection?

Mae e’n bwysig bod BT yn dweud wrth gymunedau pam nad yw’n bosib i’w cysylltu nhw gyda band eang. Wrth gwrs, nid nod Cyflymu Cymru yw edrych a yw rhywbeth yn fasnachol i’w wneud, ond i sicrhau bod gwasanaeth ar gael. Felly, rwy’n credu bod yna ddyletswydd ar Openreach i ddweud pam ei bod yn ormod o broblem. Wrth ddweud hynny, wrth gwrs, fel y dywedais yn gynharach, mae’n bosib i bobl edrych ar gynlluniau fel Allwedd Band Eang Cymru er mwyn cael arian i’w helpu nhw i gael band eang yn y pen draw. Ond mae’n bwysig dros ben bod rhesymau’n cael eu rhoi gan BT ynglŷn â pham y mae problemau wedi bod lan hyd nawr.

It is important that BT should tell communities why it’s not possible to link them up to superfast broadband. Of course, it is not the aim of Superfast Cymru is to look at whether something can be done commercially, but to ensure that the service is available. So, I think Openreach is duty-bound to say why it’s too much of a problem. Having said that, of course, as I said earlier, it is possible for people to look at schemes such as the Access Broadband Cymru scheme in order to receive funding to assist them to receive broadband ultimately. But it is important that BT gives the reasons why there have been problems up to now.

Brif Weinidog, mae mynediad at wasanaeth band eang digonol wedi bod yn fater enfawr hefyd i ni yn sir Benfro. Wrth gwrs, rwy’n croesawu’r camau y cyhoeddodd y Gweinidog yr wythnos diwethaf i helpu’r cymunedau hynny sydd ddim yn gallu cael eu cysylltu o dan broject Superfast Cymru, ac rwy’n deall y bydd yna weithgareddau ymgysylltu nawr yn digwydd. O dan yr amgylchiadau, a allwch chi ddweud wrthym ni sut y bydd Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo’r datblygiadau hyn ac, yn benodol o ran y rhai sy’n byw mewn cymunedau mwy gwledig ac anghysbell, yn sicrhau bod pawb yn gwybod am hyn?

First Minister, access to adequate broadband has been a huge issue for us in Pembrokeshire too. I do welcome the steps announced by the Minister last week to assist those communities that can’t be connected under the Superfast Cymru programme, and I understand that there will be some engagement activities happening now. I wonder, in these circumstances, can you tell us how the Welsh Government will promote these developments, especially for those living in more rural and isolated communities, to ensure that everyone is aware of this?

Wel, mae yna adolygiad arall yn mynd i gymryd lle yn ystod yr hydref er mwyn gweld pa fath o lwybr sydd ar gael inni yn gyhoeddus er mwyn helpu rhai o’r cymunedau sydd ddim wedi dod o dan Cyflymu Cymru. Ond maen nhw’n dal yn gallu edrych, wrth gwrs, ar gynlluniau fel Allwedd Band Eang Cymru er mwyn sicrhau bod yna fynediad i fand eang ar gael iddyn nhw os nad ydyn nhw’n dod o dan Cyflymu Cymru.

Well, another review will be undertaken during the autumn in order to see what kind of options are available to us publicly to assist some of the communities that don’t fit into Superfast Cymru. But they can still, of course, look at the Access Broadband Cymru scheme in order to ensure that access to broadband is available to them if they don’t fit into Superfast Cymru.

First Minister, we’ve pretty much moved on since the Superfast Cymru initiative was started. In fact, there are three other types of broadband or fibre-optic, and now I believe it’s called hyper-optic broadband, which is 128 times faster than the superfast that we are fitting throughout Wales. What we’ve got is the equivalent of a four-lane highway merging into a winding country lane. Of course, we’ve got broadband all the way up to the boxes, and then we’re using 128-year-old technology to connect the houses to it. So, my question to you is: first of all, what are you going to do to ensure that new-build premises actually have the fibre-to-the-premises connections? Also, what are we able to do to allow houses that have broadband to the box at the end of the street to actually have the fibre all the way to their homes as well, if that’s what they require?

Brif Weinidog, rydym ni fwy neu lai wedi symud ymlaen ers cychwyn menter Cyflymu Cymru. A dweud y gwir, ceir tri math arall o fand eang neu ffibr-optig, ac rwy’n credu mai band eang hyper-optig yw’r enw arno nawr, sydd 128 gwaith yn gyflymach na'r ceblau cyflym iawn yr ydym ni’n eu gosod ledled Cymru. Mae’r hyn sydd gennym ni yn cyfateb i briffordd pedair lôn yn troi’n lôn wledig droellog. Wrth gwrs, mae gennym ni fand eang yr holl ffordd i fyny at y blychau, ac yna rydym ni’n defnyddio technoleg 128 mlwydd oed i gysylltu'r tai iddo. Felly, fy nghwestiwn i chi yw: yn gyntaf oll, beth ydych chi'n mynd i'w wneud i sicrhau bod gan safleoedd newydd gysylltiadau ffibr i'r safle? Hefyd, beth allwn ni ei wneud i alluogi tai sydd â band eang hyd at y blwch ar waelod y stryd i gael y ffibr yr holl ffordd i’w cartrefi hefyd, os mai dyna sydd ei angen arnynt?

Well, it’s interesting, in the sense of whether we can require developers, either through the building regs or probably more likely through section 106 agreements, to put in place state-of-the-art connections to the boxes? He’s right: there is a mixture of technologies in place in terms of the British phone system, because it lacked investment for so many years. What we’re trying to do with Superfast Cymru is to get most people to a position where they can download video, download music and listen, and download documents in a reasonable amount of time. But it’s true to say that it won’t be the fastest in the world, given the fact that we know that there are faster systems elsewhere. They will require substantial investment, but he raises an interesting suggestion, though I wonder whether developers would have a different view as to whether we should require developers, then, to put in place the most up-to-date technology possible when they get planning permission.

Wel, mae'n ddiddorol, yn yr ystyr o ba un a allwn ni ei gwneud yn ofynnol i ddatblygwyr, naill ai drwy'r rheoliadau adeiladu, neu’n fwy tebygol efallai, trwy gytundebau adran 106, osod cysylltiadau â’r dechnoleg ddiweddaraf yn y blychau? Mae e'n iawn: ceir cymysgedd o dechnolegau ar waith o ran system ffôn Prydain, gan y bu’n brin o fuddsoddiad am gymaint o flynyddoedd. Yr hyn yr ydym ni’n ceisio ei wneud gyda Chyflymu Cymru yw cael y rhan fwyaf o bobl i sefyllfa lle gallant lawrlwytho fideo, lawrlwytho cerddoriaeth a gwrando, a lawrlwytho dogfennau mewn cyfnod rhesymol o amser. Ond mae'n wir i ddweud na fydd y cyflymaf yn y byd, o gofio’r ffaith ein bod ni’n gwybod bod systemau cyflymach mewn mannau eraill. Bydd angen buddsoddi’n sylweddol ynddynt, ond mae'n codi awgrym diddorol, er fy mod i’n meddwl tybed a fyddai gan ddatblygwyr farn wahanol o ran pa un a ddylem ni ei gwneud yn ofynnol i ddatblygwyr, wedyn, osod y dechnoleg ddiweddar bosibl pan eu bod yn cael caniatâd cynllunio.

Darpariaeth Canolfannau Celfyddydol

The Provision of Arts Centres

7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y ddarpariaeth canolfannau celfyddydol ledled Cymru? OAQ(5)0208(FM)

7. Will the First Minister make a statement on the provision of arts centres throughout Wales? OAQ(5)0208(FM)

Yes. Wales benefits from a comprehensive network of arts centres and venues that cover the length and breadth of the country.

Gwnaf. Mae Cymru yn elwa ar rwydwaith cynhwysfawr o ganolfannau a lleoliadau celfyddydau sydd i’w gweld ar hyd a lled y wlad.

Obviously, you will appreciate that, across Wales, one of the first ways that people can access the arts is in relation to small-scale arts centres. Therefore, I was really concerned that Neath Port Talbot County Borough Council has decided to close Pontardawe Arts Centre one day a week—the day of the week that community groups actually do use the centre. I was there recently to watch ‘The Revlon Girl’, which is a show I’m sure many of us have seen about the Aberfan disaster. I would be very concerned if the centre did close one day a week because, of course, they have vital services to be providing. Once it’s closing one day, it may be a slippery slope to closing more days of the week. So, would you join with me in trying to seek assurances from Neath Port Talbot council that they will not take this decision, and that they will keep the centre open for business?

Yn amlwg, byddwch yn sylweddoli, ledled Cymru, mai un o'r ffyrdd cyntaf y gall pobl gael mynediad at y celfyddydau yw mewn canolfannau celfyddydau ar raddfa fach. Felly, roeddwn i’n bryderus iawn bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot wedi penderfynu cau Canolfan Gelfyddydau Pontardawe am un diwrnod yr wythnos—y diwrnod o'r wythnos y mae grwpiau cymunedol yn defnyddio'r ganolfan mewn gwirionedd. Roeddwn i yno’n ddiweddar i wylio 'The Revlon Girl', sy’n sioe yr wyf yn siŵr bod llawer ohonom ni wedi ei gweld am drychineb Aberfan. Byddwn yn bryderus iawn pe byddai’r ganolfan yn cau ar un diwrnod yr wythnos oherwydd, wrth gwrs, mae ganddyn nhw wasanaethau hanfodol i’w darparu. Ar ôl cau ar un diwrnod, gall fod yn llethr llithrig i gau ar ragor o ddyddiau'r wythnos. Felly, a wnewch chi ymuno â mi i ofyn am sicrwydd gan Gyngor Castell-nedd Port Talbot na fyddant yn gwneud y penderfyniad hwn, ac y byddant yn cadw'r ganolfan ar agor i fusnes?

Ultimately, of course, it is a matter for the council, but I hope that the draft budget will provide councils across Wales with a level of comfort, so that they feel that they do not have to take decisions along the lines that the Member has just described.

Mater i’r cyngor yw hwn yn y pen draw, wrth gwrs, ond rwy’n gobeithio y bydd y gyllideb ddrafft yn cynnig lefel o gysur i gynghorau ledled Cymru, fel eu bod yn teimlo nad oes rhaid iddyn nhw wneud penderfyniadau tebyg i’r un y mae’r Aelod newydd ei ddisgrifio.

Thank you, First Minister, for your answer to Bethan Jenkins. May I acknowledge the value that Bethan has put on the role that Pontardawe Arts Centre plays in the community? I, myself, was with Bethan watching ‘The Revlon Girl’ there a few days ago. Would he also acknowledge—[Laughter.] Not exactly ‘with’. [Laughter.] Would he also acknowledge the broader role that arts centres play, not just as places of entertainment, important though that is, but as community hubs, helping to tackle isolation, offering a broader offering for schoolchildren in terms of education and general well-being? Would he join me in hoping that local authorities across Wales will look at all those considerations when they’re considering funding and support for the future?

Diolch yn fawr, Brif Weinidog, am eich ateb i Bethan Jenkins. A gaf i gydnabod y gwerth y mae Bethan wedi ei neilltuo i’r rhan y mae Canolfan Gelfyddydau Pontardawe yn ei chwarae yn y gymuned? Roeddwn i, fy hun, gyda Bethan yn gwylio 'The Revlon Girl' yno ychydig ddiwrnodau yn ôl. A fyddai hefyd yn cydnabod—[Chwerthin.] Nid ‘gyda’ yn union. [Chwerthin.] A fyddai hefyd yn cydnabod y swyddogaeth ehangach y mae canolfannau celfyddydau yn ei chyflawni, nid yn unig fel mannau adloniant, er mor bwysig yw hynny, ond fel canolfannau cymunedol, sy’n helpu i fynd i'r afael ag unigrwydd, gan wneud cynnig ehangach i blant ysgol o ran addysg a lles cyffredinol? A fyddai'n ymuno â mi i obeithio y bydd awdurdodau lleol ledled Cymru yn edrych ar yr holl ystyriaethau hynny pan fyddant yn ystyried cyllid a chefnogaeth ar gyfer y dyfodol?

Yes, absolutely. The Member makes a very good point about the educational purposes of arts centres. We shouldn't forget either that arts centres provide employment. Many years ago, I was at a very powerful lecture given by Dr Mererid Hopwood on culture as an economic driver, in Northern Ireland of all places. It emphasised very strongly how the arts can actually be used as a way of developing local economies as well. So, there are a number of areas where arts centres are important that go beyond what is immediately obvious to members of the public.

Byddwn, yn sicr. Mae'r Aelod yn gwneud pwynt da iawn am ddibenion addysgol canolfannau celfyddydau. Ni ddylem anghofio ychwaith bod canolfannau celfyddydau yn darparu cyflogaeth. Flynyddoedd lawer yn ôl, roeddwn i mewn darlith rymus iawn gan y Dr Mererid Hopwood ar ddiwylliant fel sbardun economaidd, yng Ngogledd Iwerddon o bob man. Roedd yn pwysleisio'n gryf iawn sut y gellir defnyddio’r celfyddydau fel ffordd o ddatblygu economïau lleol hefyd. Felly, ceir nifer o feysydd lle mae canolfannau celfyddydau yn bwysig sy'n mynd y tu hwnt i'r hyn sy’n amlwg ar unwaith i aelodau'r cyhoedd.

First Minister, one way of protecting our community arts centres, of course, is a similar model to that in England of the Localism Act 2011 in order to save community facilities. Seventy-eight per cent of respondents to your ‘Protecting Community Assets’ were in favour of such rights. Over the past 18 months, you've funded a community transfer support officer at a cost of £56,000 to the taxpayer. Could you advise the Chamber today of the meaningful outcomes of that post, how many community assets have been transferred as a result of that, and how you intend, as the First Minister of Wales, to drive that kind of agenda forward that helps us to protect our community assets?

Brif Weinidog, un ffordd o ddiogelu ein canolfannau celfyddydau cymunedol, wrth gwrs, yw model tebyg i'r un yn Lloegr o Ddeddf Lleoliaeth 2011 er mwyn achub cyfleusterau cymunedol. Roedd saith deg wyth y cant o ymatebwyr i’ch 'Diogelu Asedau Cymunedol' o blaid hawliau o'r fath. Yn ystod y 18 mis diwethaf, rydych chi wedi ariannu swyddog cymorth trosglwyddo cymunedol ar gost o £56,000 i'r trethdalwr. A allwch chi hysbysu’r Siambr heddiw am ganlyniadau ystyrlon y swydd honno, faint o asedau cymunedol sydd wedi eu trosglwyddo o ganlyniad i hynny, a sut yr ydych chi’n bwriadu, fel Prif Weinidog Cymru, bwrw ymlaen â’r math hwnnw o agenda sy'n ein helpu i ddiogelu ein hasedau cymunedol?

There are plenty of examples where communities have taken over facilities in Wales. Not long ago, I was in Briton Ferry library, in fact, in David Rees's constituency, where the library had been taken over. But it's important to distinguish between helping local people to take over their facilities and forcing them to do so via the Localism Act. We prefer to take a voluntary approach, and we see good examples of that happening across Wales.

Ceir digonedd o enghreifftiau lle mae cymunedau wedi cymryd cyfleusterau drosodd yng Nghymru. Yn gymharol ddiweddar, roeddwn i yn llyfrgell Llansawel, a dweud y gwir, yn etholaeth David Rees, lle mae'r llyfrgell wedi cael ei chymryd drosodd. Ond mae'n bwysig gwahaniaethu rhwng helpu pobl leol i gymryd eu cyfleusterau drosodd a’u gorfodi i wneud hynny trwy gyfrwng y Ddeddf Lleoliaeth. Mae'n well gennym ni ddefnyddio dull gwirfoddol, ac rydym ni’n gweld enghreifftiau da o hynny'n digwydd ledled Cymru.

Grant Amddifadedd Disgyblion (Islwyn)

The Pupil Deprivation Grant (Islwyn)

8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y gwahaniaeth y mae'r grant amddifadedd disgyblion yn ei wneud i ganlyniadau addysgol yn Islwyn? OAQ(5)0214(FM)

8. Will the First Minister make a statement on the difference the pupil deprivation grant is making to educational outcomes in Islwyn? OAQ(5)0214(FM)

We see that the impact of the grant is strong. It’s making a real difference to the lives of disadvantaged learners, and we are starting to break the very stubborn link between poverty and educational achievement.

Rydym ni’n gweld bod effaith y grant yn gryf. Mae'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i fywydau dysgwyr difreintiedig, ac rydym ni’n dechrau torri'r cysylltiad ystyfnig iawn rhwng tlodi a chyrhaeddiad addysgol.

Thank you, First Minister. Statistics recently released show a further increase in the proportion of learners eligible for free school meals achieving five good GCSEs, including mathematics and English or Welsh first language. This represents the best performance yet by our disadvantaged learners and, for the second year, the attainment gap between children and young people receiving free school meals and their peers has closed. First Minister, this is further evidence of how successfully the Welsh Government is tackling poverty in Wales. Can you then tell me how the Welsh Government continues to build on this success?

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Mae'r ystadegau a gyhoeddwyd yn ddiweddar yn dangos cynnydd pellach i gyfran y dysgwyr sy'n gymwys i dderbyn prydau ysgol am ddim sy’n cyflawni pum pwnc TGAU da, gan gynnwys mathemateg a Saesneg neu Gymraeg iaith gyntaf. Dyma’r perfformiad gorau eto gan ein dysgwyr difreintiedig ac, am yr ail flwyddyn, mae'r bwlch cyrhaeddiad rhwng plant a phobl ifanc sy’n derbyn prydau ysgol am ddim a'u cyfoedion wedi lleihau. Brif Weinidog, mae hyn yn dystiolaeth bellach o ba mor llwyddiannus yw Llywodraeth Cymru o ran trechu tlodi yng Nghymru. A allwch chi ddweud wrthyf felly sut y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i barhau i adeiladu ar y llwyddiant hwn?

Well, I know that the Cabinet Secretary has a very strong personal commitment to the pupil deprivation grant. She's already announced a doubling of support from £300 to £600 for the early years pupil development grant to eligible three and four-year-olds in the foundation phase, and it's a clear demonstration of our long-term commitment to breaking the intergenerational cycle of poverty.

Wel, gwn fod gan Ysgrifennydd y Cabinet ymrwymiad personol cryf iawn i'r grant amddifadedd disgyblion. Mae hi eisoes wedi cyhoeddi dyblu’r cymorth o £300 i £600 ar gyfer y grant datblygu disgyblion y blynyddoedd cynnar i blant tair a phedair blwydd oed cymwys yn y cyfnod sylfaen, ac mae'n dangos yn eglur ein hymrwymiad hirdymor i dorri'r cylch tlodi rhwng y cenedlaethau.

Y Strategaeth Ddatblygu Economaidd

The Economic Development Strategy

9. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y sail dystiolaeth a'r gwaith ymchwil sy'n sail i strategaeth ddatblygu economaidd Llywodraeth Cymru? OAQ(5)0211(FM)

9. Will the First Minister make a statement on the evidence base and research that is underlying the Welsh Government's economic development strategy? OAQ(5)0211(FM)

We use evidence from a wide range of sources to shape our approach to delivering a fairer, more prosperous and more secure Wales.

Rydym ni’n defnyddio tystiolaeth o amrywiaeth eang o ffynonellau i lunio ein dull o ddarparu Cymru decach, fwy ffyniannus a mwy diogel.

First Minister, Professors Brian Morgan and Gerry Holtham recently carried out research on what works in economic development across the globe. They found a very strong correlation between high levels of spend on schools and economic success. As well as the economic advantages, of course, education is a good in itself and benefits all aspects of life. Will Welsh Government work to increase funding to our schools in Wales?

Brif Weinidog, gwnaeth yr Athro Brian Morgan a’r Athro Gerry Holtham waith ymchwil yn ddiweddar i’r hyn sy'n gweithio o ran datblygiad economaidd ledled y byd. Daethant o hyd i gydberthynas gref iawn rhwng lefelau uchel o wariant ar ysgolion a llwyddiant economaidd. Yn ogystal â'r manteision economaidd, wrth gwrs, mae addysg yn dda ynddo’i hun ac o fudd i bob agwedd ar fywyd. A wnaiff Llywodraeth Cymru weithio i gynyddu cyllid i’n hysgolion yng Nghymru?

Well, we've done exactly that, of course, through the protections we’ve put in place for schools. We are seeing new schools being built across Wales—something that didn't happen when I was at school in the 1980s. Nothing was ever built in the 1980s; things fell apart. We see more and more of our school students in buildings that are appropriate for them. The Member is absolutely right: skills and infrastructure are the two areas that are most important to any modern economy. You must have the ability to move goods out and to get people around your economy, but the one question I'm always asked by investors is: have you got the skills we need in order for us to be successful in Wales? And, of course, increasingly, the answer to that is ‘yes’, and we will continue to invest not just in schools, but in skills across the board for those of all ages, through, for example, our 100,000 places that we'll create for all ages in apprenticeship schemes.

Wel, rydym ni wedi gwneud yn union hynny, wrth gwrs, drwy'r mesurau diogelu yr ydym ni wedi eu rhoi ar waith ar gyfer ysgolion. Rydym ni’n gweld ysgolion newydd yn cael eu hadeiladu ledled Cymru—rhywbeth nad oedd yn digwydd pan oeddwn i yn yr ysgol yn y 1980au. Nid oedd byth unrhyw beth yn cael ei adeiladu yn yr 1980au; aeth pethau ar chwâl. Rydym ni’n gweld mwy a mwy o'n myfyrwyr ysgol mewn adeiladau sy'n addas ar eu cyfer. Mae'r Aelod yn llygad ei le: sgiliau a seilwaith yw’r ddau faes sydd bwysicaf i unrhyw economi fodern. Mae'n rhaid i chi fod â’r gallu i symud nwyddau allan ac i symud pobl o amgylch eich economi, ond yr un cwestiwn y mae buddsoddwyr yn ei ofyn i mi bob amser yw: a yw’r sgiliau sydd eu hangen arnom gennych chi er mwyn i ni fod yn llwyddiannus yng Nghymru? Ac, wrth gwrs, yn gynyddol, ‘ydynt’ yw’r ateb i hynny, a byddwn yn parhau i fuddsoddi nid yn unig mewn ysgolion, ond mewn sgiliau yn gyffredinol i bobl o bob oed, trwy, er enghraifft, ein 100,000 o leoedd y byddwn yn eu creu ar gyfer pob oedran mewn cynlluniau prentisiaeth.

Gardd Fotaneg Genedlaethol Cymru

The National Botanic Garden of Wales

10. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i Ardd Fotaneg Cymru? OAQ(5)0218(FM)

10. Will the First Minister make a statement on the Welsh Government's support for the National Botanic Garden? OAQ(5)0218(FM)

Wel, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith wrthi’n ystyried canfyddiadau’r grŵp gorchwyl a gorffen ar y mater hwn. Bydd yn cyfarfod â chadeirydd a phrif swyddog gweithredol yr ardd tua diwedd yr wythnos i drafod y canfyddiadau.

The Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure is currently considering the findings of his task and finish group on this matter. He will meet the chair and chief executive officer of the garden towards the end of this week to discuss those findings.

Mae’r ardd wedi cyflwyno cais i gronfa Dreftadaeth y Loteri i greu gerddi rhaglywiaeth—‘regency garden’—ar y safle. Mae’n debyg bod y cais wedi bod yn llwyddiannus, a hefyd wedi denu posibiliadau o gyfraniadau preifat ar ben hynny, ond mae hyn, yn ôl y gronfa, yn amodol ar gadarnhad gan Lywodraeth Cymru o gefnogaeth y Llywodraeth i’r ardd. Gan ein bod ni’n sôn am filiynau o fuddsoddiad posib i sir Gâr, a allwn ni ddisgwyl ei chymryd yn ganiataol y bydd y cadarnhad yn dod o du’r Llywodraeth?

The garden has submitted a bid to the Heritage Lottery fund to create a regency garden on the site. It appears that that bid has been successful and has attracted the possibility of private contributions on top of that, but this, according to the fund, is conditional on confirmation from the Welsh Government of Government support for the garden. As we are talking about an investment of millions of pounds possibly in Carmarthenshire, can we expect that that confirmation will be provided by Government?

Bydd yr ardd yn cael £581,000 o refeniw y flwyddyn hon, a £90,000 o arian cyfalaf. Wrth ddweud hynny, mae e’n bwysig bod yr ardd yn dal i ystyried ffyrdd o godi arian mewn ffordd fasnachol. Mae hynny wedi bod yn broblem ers i’r ardd gael ei hagor, lle nid yw’r ardd wedi gallu codi digon o arian ynglŷn â’r gweithredu y maen nhw’n ei wneud yna a’r gweithgareddau sydd ar gael. Ond, rŷm ni’n moyn gweithio gyda’r ardd er mwyn sicrhau bod yna ddyfodol cynaliadwy i’r ardd, ac i ystyried pob ffordd o ariannu’r ardd yn y dyfodol.

The garden will receive £581,000 in revenue funding this year and £90,000 in capital funding. Having said that, it is important that the garden continues to consider methods of raising funds in a commercial way. This has been a problem since its inception because the garden hasn’t been able to raise sufficient income on the actions that they take there and the activities that are available. But, we wish to collaborate with the garden to ensure that there is a sustainable future for the garden, and to consider every possible means of funding the garden for the future.

2. Cwestiwn Brys: Masnachfraint Cymru a'r Gororau
2. Urgent Question: The Wales and Borders Franchise

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Yr eitem nesaf yw cwestiwn brys. Rwyf wedi derbyn cwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.66. Rydw i’n galw ar Russell George i ofyn y cwestiwn brys.

The next item is the urgent question. I have accepted an urgent question under Standing Order 12.66 and I call on Russell George to ask that urgent question.

A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am rôl Trafnidiaeth Cymru yn y broses gaffael i weithredu gwasanaethau rheilffordd yng Nghymru, yn dilyn y cyhoeddiad bod pedwar ymgeisydd yn cystadlu am fasnachfraint nesaf Cymru a'r Gororau? EAQ(5)0055(EI)

Will the Minister make a statement on the role of Transport for Wales in the procurement process to operate rail services in Wales, in light of the announcement that four bidders are competing for the next Wales and Borders franchise? EAQ(5)0055(EI)

Yes, the procurement process to select an operational and delivery partner is being undertaken by Transport for Wales, a wholly owned, not-for-profit company established by the Welsh Government to provide support and expertise to deliver the next Wales and borders rail franchise and the next phase of the metro project.

Gwnaf, mae'r broses gaffael i ddewis partner gweithredol a chyflenwi yn cael ei chyflawni gan Drafnidiaeth Cymru, cwmni eiddo cyflawn, dielw a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru i ddarparu cymorth ac arbenigedd i gyflwyno masnachfraint rheilffyrdd nesaf Cymru a'r gororau a cham nesaf y prosiect metro.

Cabinet Secretary, it is disappointing, I think, that a statement was made to the media last week, even a briefing made available to the media, before a statement was brought here before Members. This is one of the biggest procurement exercises that Wales has ever seen and I should say that there is a great deal of cross-party consensus on the need to address Wales’s transport infrastructure, and a will, I think, to work together and take this forward. That’s why I think it’s particularly disappointing that the Assembly has been bypassed in this regard.

Cabinet Secretary, can you expand on what your officials told the media last week on the structure and governance arrangements for Transport for Wales, the procurement process, and Welsh Government’s vision for a not-for-profit model? Can I also ask how the Welsh Government intended to manage the risks highlighted in the auditor general’s and the gateway review in terms of franchised procurement and the franchise map?

I noted your answer to Leanne Wood earlier as well. Can you outline how Transport for Wales is taking forward the franchise development when the franchise map has not yet been agreed? Can you also confirm whether or not Transport for Wales is public facing? Can AMs meet with the managing director? Will they be subject to scrutiny from Members, and also from the Economy and Infrastructure Committee?

Finally, earlier this month you told the Chamber that you wanted to see Transport for Wales’s head office in the Valleys. But it appears that you have reversed this commitment and I’d be grateful for clarification on that point.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae'n siomedig, rwy’n credu, bod datganiad wedi ei wneud i’r cyfryngau yr wythnos diwethaf, nodyn briffio wedi ei roi ar gael i'r cyfryngau hyd yn oed, cyn cyflwyno datganiad yma gerbron yr Aelodau. Dyma un o'r ymarferion caffael mwyaf a welodd Cymru erioed a dylwn ddweud bod llawer iawn o gonsensws trawsbleidiol ar yr angen i roi sylw i seilwaith trafnidiaeth Cymru, ac ewyllys, rwy’n meddwl, i weithio gyda'n gilydd a bwrw ymlaen â hyn. Dyna pam rwy’n credu ei bod yn arbennig o siomedig bod y Cynulliad wedi cael ei osgoi yn hyn o beth.

Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch chi ymhelaethu ar yr hyn a ddywedodd eich swyddogion wrth y cyfryngau yr wythnos diwethaf am y trefniadau strwythur a llywodraethu ar gyfer Trafnidiaeth Cymru, y broses gaffael, a gweledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer model dielw? A gaf i hefyd ofyn sut yr oedd Llywodraeth Cymru yn bwriadu rheoli'r risgiau a amlygwyd yn adolygiad yr archwilydd cyffredinol a'r adolygiad porth o ran caffael ar sail masnachfraint a’r map masnachfraint?

Nodais eich ateb i Leanne Wood yn gynharach hefyd. A allwch chi amlinellu sut mae Trafnidiaeth Cymru yn bwrw ymlaen â datblygiad y fasnachfraint pan nad yw’r map masnachfraint wedi ei gytuno eto? A allwch chi hefyd gadarnhau pa un a yw Trafnidiaeth Cymru yn ymdrin â’r cyhoedd ai peidio? A gaiff ACau gyfarfod â'r rheolwr gyfarwyddwr? A fyddant yn destun craffu gan Aelodau, a hefyd gan y Pwyllgor Economi a Seilwaith?

Yn olaf, dywedasoch wrth y Siambr yn gynharach y mis hwn eich bod chi eisiau gweld prif swyddfa Trafnidiaeth Cymru yn y Cymoedd. Ond mae'n ymddangos eich bod wedi gwrthdroi’r ymrwymiad hwn a byddwn yn ddiolchgar am eglurhad ar y pwynt hwnnw.

I’d like to thank the Member for giving me an opportunity to confirm that the headquarters of Transport for Wales will be located in the Valleys. When I made my statement, which was comprehensive, back in July I said it was my intention to ensure that that happens, and I can tell Members today that it is still my intention, once we have identified suitable premises, for the headquarters of Transport for Wales to be located in the Valleys.

Presiding Officer, I set out details back in July for taking forward the Wales and borders franchise and the next phase of the metro, and last week’s announcement was part of the procurement process. In terms of what my officials told the media or anybody else, there is nothing new in what was presented other than the four bidders that have been named. Transport for Wales, as the Member is aware, is a not-for-profit, wholly owned subsidiary company of the Welsh Government and will act in a professional advisory capacity to support our procurement and delivery of the next Wales and borders franchise. It employs 22 members of staff—experts who I’m confident will be able to address the concerns of the report that the Member identified. In terms of the map, which was raised earlier in First Minister’s questions by the Member Leanne Wood, we have reached an agreement with the Department for Transport on the map, including the provision for services that will extend to Bristol and to Liverpool.

In terms of the operation of cross-border services, the Member will be aware that we’ve already established and agreed one agency agreement with the Secretary of State and we are in the process of finalising an agreement with the Secretary of State on a second agency agreement that will concern cross-border travel. However, I recognise that there are real and legitimate concerns across the border amongst many passengers who start and finish their journeys within England. For that reason, I am determined to make sure that we have the right processes in place for their complaints or, indeed, for any of their concerns to be expressed and to be dealt with appropriately. For that reason, I anticipate ensuring that the cross-border forum that currently exists continues well into the future.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am roi cyfle i mi gadarnhau y bydd pencadlys Trafnidiaeth Cymru yn cael ei leoli yn y Cymoedd. Pan wnes i fy natganiad, a oedd yn gynhwysfawr, yn ôl ym mis Gorffennaf, dywedais mai fy mwriad oedd sicrhau bod hynny'n digwydd, a gallaf ddweud wrth yr Aelodau heddiw mai dyna fy mwriad o hyd, pan fyddwn wedi nodi safle addas, i bencadlys Trafnidiaeth Cymru gael ei leoli yn y Cymoedd.

Lywydd, cyflwynais fanylion yn ôl ym mis Gorffennaf ar gyfer bwrw ymlaen â masnachfraint Cymru a'r gororau a cham nesaf y metro, ac roedd cyhoeddiad yr wythnos diwethaf yn rhan o'r broses gaffael. O ran yr hyn a ddywedodd fy swyddogion wrth y cyfryngau neu unrhyw un arall, nid oes dim byd newydd yn yr hyn a gyflwynwyd ac eithrio bod y pedwar cynigydd wedi cael eu henwi. Mae Trafnidiaeth Cymru, fel y mae’r Aelod yn gwybod, yn is-gwmni dielw, sy'n eiddo cyflawn i Lywodraeth Cymru a bydd yn gweithredu mewn swyddogaeth gynghori broffesiynol i gynorthwyo ein gwaith o gaffael a darparu’r fasnachfraint Cymru a'r gororau nesaf. Mae'n cyflogi 22 aelod o staff—arbenigwyr, yr wyf yn hyderus y byddant yn gallu mynd i'r afael â phryderon yr adroddiad a nodwyd gan yr Aelod. O ran y map, a godwyd yn gynharach yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog gan yr Aelod Leanne Wood, rydym ni wedi dod i gytundeb gyda'r Adran Drafnidiaeth ar y map, gan gynnwys y ddarpariaeth ar gyfer gwasanaethau a fydd yn ymestyn i Fryste ac i Lerpwl.

O ran gweithredu gwasanaethau trawsffiniol, bydd yr Aelod yn ymwybodol ein bod ni eisoes wedi sefydlu a chytuno un cytundeb asiantaeth gyda'r Ysgrifennydd Gwladol ac rydym ni yn y broses o gwblhau cytundeb gyda'r Ysgrifennydd Gwladol ar ail gytundeb asiantaeth a fydd yn ymwneud â theithio trawsffiniol. Fodd bynnag, rwy’n cydnabod bod pryderon gwirioneddol a dilys ar draws y ffin ymhlith llawer o deithwyr sy'n dechrau ac yn gorffen eu teithiau yn Lloegr. Am y rheswm hwnnw, rwy’n benderfynol o wneud yn siŵr bod gennym ni’r prosesau cywir ar waith ar gyfer eu cwynion neu, yn wir, i unrhyw un o’u pryderon gael eu mynegi ac i gael sylw priodol. Am y rheswm hwnnw, rwy’n rhagweld y byddaf yn sicrhau bod y fforwm trawsffiniol sy'n bodoli ar hyn o bryd yn parhau ymhell i'r dyfodol.

Yn naturiol, yn dilyn o hynny, mae yna bryder ar yr ochr hyn i’r ffin am safon gwasanaethau rheilffyrdd hefyd, gan bobl Cymru. Fel sydd wedi cael ei gyfeirio ato eisoes, rydym wedi gweld y pedwar cwmni yma’n bidio am fasnachfraint Cymru a’r gororau ac, yn naturiol, rydych chi, i fod yn deg, wedi ateb cwestiynau ysgrifenedig gennyf i yn y gorffennol ynglŷn â sut yn hollol fydd y rheilffyrdd yma’n cael eu gweithredu o dan y fasnachfraint ac a fydd y rheilffyrdd yn aros yn sylfaenol yr un peth. Beth rydych wedi’i ddweud, ac i ddyfynnu’n uniongyrchol:

‘routes operated under the next Wales and Borders franchise to be broadly unchanged.’

Rwyf wedi gwrando ar yr atebion sydd wedi’u derbyn gerbron eisoes heddiw, ond beth mae ‘broadly unchanged’ yn ei olygu yn y cyd-destun yma? A fydd y rheilffyrdd mwyaf proffidiol yn aros fel rhan o’r fasnachfraint yma? Oni bai am hynny, efallai y byddwn ni’n ffeindio’n hunain mewn sefyllfa braidd yn bisâr pan fyddwn ni’n gallu, o’r Cynulliad yma, rhoi’r hawl i redeg rheilffyrdd Cymru a’r gororau i gwmnïau preifat o unrhyw le yn y byd, gan ariannu eu ‘shareholders’ nhw hefyd mewn gwledydd tramor, â fawr ddim grym ein hunain dros fuddsoddiad yn ein rheilffyrdd ni yma yng Nghymru.

Felly, a allaf i ofyn, yn y dyfodol—rwy’n sylweddoli bod y gwaith ar y fasnachfraint yma yn mynd gerbron—a oes cynlluniau yn y fasnachfraint nesaf i hawlio mwy o fuddsoddiad yn y rhwydwaith rheilffyrdd yma yng Nghymru? Diolch yn fawr.

Naturally, following on from that, there is concern on this side of the border about the quality of rail services, by the people of Wales. As has already been mentioned, we have seen these four companies bidding for the Wales and borders franchise and, naturally, to be fair, you have answered written questions from me on this very issue, of how exactly the railways will be operating under the franchise and whether the railways will stay fundamentally the same. What you’ve said, and to quote you:

‘routes operated under the next Wales and Borders franchise to be broadly unchanged.’

I’ve listened to the responses that have been given already today, but what does ‘broadly unchanged’ mean in this context? Will the most profitable railways remain as part of this franchise? Because if they don’t, we may find ourselves in the bizarre situation where, from this Assembly, we’ll be able to give a right to run the Wales and borders franchise to a private company from anywhere in the world and we’ll be funding their shareholders too, in countries abroad, while having virtually no power over investments in our own railways here in Wales.

So, can I ask, in the future—and I do understand that the work on this franchise is ongoing—are there any plans in the next franchise to claim more investment in the rail network here in Wales? Thank you.

I’d like to thank the Member for his questions. We were very disappointed that the UK Government has not agreed to invest more in the network within Wales and those parts of the network in England that are operated as part of the current franchise. Historically, the network has been underfunded and I think the latest statistics suggest that only 1 per cent of the network spending has come to the Welsh routes. So, without a shadow of a doubt, there is a need to significantly increase the amount of investment in Welsh routes. Indeed, we would like to see those funds devolved so that we could ensure that a correct and appropriate amount of investment is available.

Presiding Officer, I think I should say that, in order to ensure fair and open competition and, indeed, to protect the integrity of the process, it’s not going to be possible for me to release any specific details, or the Welsh Government will face the risk of legal challenge insofar as the procurement exercise is concerned. However, I would like to, in response to the Member’s questions, just outline again what I stated in July with some details about the actual dates.

We’ve gone through the process of the consultation with the public. I think I said back in July that we had received something in the region of 190 responses from a very wide range of stakeholders. That consultation informed the initial stage of discussions with would-be bidders. Last week, four bidders were identified and named as having an interest in taking forward the next franchise. By November of this year, bidders will have responded to our call for outlying solutions.

Leanne Wood mentioned earlier a specific issue in her consistency regarding rail travel. What will happen next is that, as bidders develop their technical solutions, their focus will be on how to achieve our critical objective of delivering four services per hour to each of the Valleys. So, what’s going to be taking place up to November is that a series of outline solutions will be presented to Welsh Government. Following that, we will open up a consultation that will last approximately 12 weeks. That will be managed and operated by Transport for Wales. Again, it will enable the public and will enable stakeholders to give views on the future franchise. Dialogue will then commence with the bidders in the new year—we anticipate in January 2017—with the final tender process taking place between July and September of next year and then, as Members are already aware, the contract will be awarded by the end of 2017, with operations beginning in 2018.

The Member for UKIP earlier asked about dates and time frames for the operation of the metro. As the First Minister has already identified, phase 1 is actually being delivered, with £13 million of investment in the network. We expect the mobilisation of phase 2 to commence from 2017 onwards, with early works commencing on the metro phase 2 in 2018, so that by 2023 metro services in areas of the city region will be completed and operational.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau. Roeddem ni’n siomedig iawn nad yw Llywodraeth y DU wedi cytuno i fuddsoddi mwy yn y rhwydwaith yng Nghymru a’r rhannau hynny o'r rhwydwaith yn Lloegr sy'n cael eu gweithredu yn rhan o'r fasnachfraint bresennol. Yn hanesyddol, nid yw’r rhwydwaith wedi cael ei ariannu'n ddigonol, ac rwy'n credu bod yr ystadegau diweddaraf yn awgrymu mai dim ond 1 y cant o'r gwariant ar y rhwydwaith sydd wedi dod i lwybrau yng Nghymru. Felly, heb os nac oni bai, mae angen cynyddu'r buddsoddiad mewn llwybrau yng Nghymru yn sylweddol. Yn wir, hoffem weld y cyllid hwnnw’n cael ei ddatganoli fel y gallem ni sicrhau bod swm cywir a phriodol o fuddsoddiad ar gael.

Lywydd, rwy’n credu y dylwn i ddweud, er mwyn sicrhau cystadleuaeth deg ac agored ac, yn wir, i amddiffyn uniondeb y broses, nad yw'n mynd i fod yn bosibl i mi gyhoeddi unrhyw fanylion penodol, neu bydd Llywodraeth Cymru yn wynebu’r risg o her gyfreithiol cyn belled ag y mae'r broses gaffael yn y cwestiwn. Fodd bynnag, hoffwn, mewn ymateb i gwestiynau’r Aelod, amlinellu unwaith eto yr hyn a ddywedais ym mis Gorffennaf gyda rhai manylion am y dyddiadau gwirioneddol.

Rydym ni wedi mynd trwy broses yr ymgynghoriad gyda'r cyhoedd. Rwy'n credu fy mod i wedi dweud ôl ym mis Gorffennaf ein bod ni wedi derbyn oddeutu 190 o ymatebion gan amrywiaeth eang iawn o randdeiliaid. Hysbysodd yr ymgynghoriad hwnnw gam cychwynnol y trafodaethau gyda darpar gynigwyr. Yr wythnos diwethaf, nodwyd ac enwyd pedwar cynigydd fel rhai sydd â diddordeb mewn cymryd y fasnachfraint nesaf. Erbyn mis Tachwedd eleni, bydd y cynigwyr wedi ymateb i'n cais am atebion pellennig.

Soniodd Leanne Wood yn gynharach am fater penodol o ran ei chysondeb ynghylch teithio ar y rheilffyrdd. Yr hyn fydd yn digwydd nesaf, wrth i’r cynigwyr ddatblygu eu datrysiadau technegol, yw y byddant yn canolbwyntio ar sut i gyflawni ein hamcan allweddol o ddarparu pedwar gwasanaeth yr awr i bob un o'r Cymoedd. Felly, yr hyn a fydd yn digwydd hyd at fis Tachwedd yw y bydd cyfres o atebion amlinellol yn cael eu cyflwyno i Lywodraeth Cymru. Yn dilyn hynny, byddwn yn agor ymgynghoriad a fydd yn para am oddeutu 12 wythnos. Bydd hwnnw'n cael ei reoli a'i weithredu gan Drafnidiaeth Cymru. Unwaith eto, bydd yn galluogi'r cyhoedd a bydd yn galluogi rhanddeiliaid i gynnig sylwadau ar y fasnachfraint yn y dyfodol. Bydd deialog yn cychwyn gyda'r cynigwyr wedyn yn y flwyddyn newydd—ym mis Ionawr 2017, rydym ni’n rhagweld—a bydd y broses dendro derfynol yn digwydd rhwng mis Gorffennaf a mis Medi y flwyddyn nesaf, ac yna, fel y mae’r Aelodau yn gwybod eisoes, bydd y contract yn cael ei ddyfarnu erbyn diwedd 2017, gyda gweithrediadau’n cychwyn yn 2018.

Gofynnodd yr Aelod UKIP i mi’n gynharach am ddyddiadau ac amserlenni ar gyfer gweithrediad y metro. Fel y mae'r Prif Weinidog wedi ei nodi eisoes, mae cam 1 yn cael ei ddarparu mewn gwirionedd, gyda £13 miliwn o fuddsoddiad yn y rhwydwaith. Rydym ni’n disgwyl i gam 2 ddechrau o 2017 ymlaen, gyda gwaith cynnar yn dechrau ar gam 2 y metro yn 2018, fel bod gwasanaethau metro yn y dinas-ranbarth wedi’u cwblhau ac yn weithredol erbyn 2023.

Cabinet Secretary, UKIP welcomes the fact that there are four bidders competing for the rail franchise. Does the Cabinet Secretary not agree that competition is healthy and should result in the best possible deal for Wales?

Ysgrifennydd y Cabinet, mae UKIP yn croesawu'r ffaith bod pedwar o gynigwyr yn cystadlu am y fasnachfraint rheilffyrdd. Onid yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod cystadleuaeth yn iach ac y dylai arwain at y cytundeb gorau posibl i Gymru?

Competition can be helpful; the problem with the current franchise is that, when the contract was awarded, it was based on—as Members have already identified this afternoon—zero growth. That, in turn, led to all increases in passenger travel and passenger tickets, all of the revenue that was gathered from them, to be generated as profit for the operator. If we look at the current franchise and the numbers of passengers that have taken journeys on the rail network, 18 million passengers took journeys on the network in 2003; by 2013, that number had increased to 29 million. We cannot possibly afford to be in the same situation again, where we do not build into the contract contingencies for increases in capacity. That’s why I think it’s fair to say, during the process of the consultation that took place earlier this year, a huge proportion of the concerns that were raised with us related to capacity and the quality of rolling stock. In terms of questions that have been raised in this Chamber previously—again, by Leanne Wood, actually—in terms of the quality of rolling stock, each of the four bidders has significant buying power in terms of new rolling stock, and so we would expect that primary concern that passengers have expressed through the consultation, of quality of rolling stock, to be fully addressed in the next franchise.

Gall cystadleuaeth fod o gymorth; y broblem gyda'r fasnachfraint bresennol yw, pan ddyfarnwyd y contract, roedd yn seiliedig—fel y mae Aelodau eisoes wedi ei nodi y prynhawn yma—ar ddim twf. Arweiniodd hynny, yn ei dro, at i’r holl gynnydd i deithiau teithwyr a thocynnau teithwyr, yr holl refeniw a gasglwyd ohonynt, gael ei gynhyrchu fel elw i’r gweithredwr. Os edrychwn ni ar y fasnachfraint bresennol a nifer y teithwyr sydd wedi mynd ar deithiau ar y rhwydwaith rheilffyrdd, aeth 18 miliwn o deithwyr ar deithiau ar y rhwydwaith yn 2003; erbyn 2013, roedd y nifer wedi cynyddu i 29 miliwn. Nid oes unrhyw bosibilrwydd y gallwn ni fforddio bod yn yr un sefyllfa eto, lle nad ydym yn cynnwys mesurau wrth gefn yn y contract ar gyfer cynnydd mewn capasiti. Dyna pam yr wyf yn credu ei bod yn deg i ddweud, yn ystod y broses o ymgynghori a gynhaliwyd yn gynharach eleni, bod cyfran anferth o'r pryderon a godwyd gyda ni yn ymwneud â chapasiti ac ansawdd y cerbydau. O ran cwestiynau a godwyd yn y Siambr hon o'r blaen—gan Leanne Wood, unwaith eto, a dweud y gwir—o ran ansawdd cerbydau, mae gan bob un o'r pedwar cynigydd rym prynu sylweddol o ran cerbydau newydd, ac felly byddem yn disgwyl i’r prif bryder y mae teithwyr wedi ei fynegi drwy'r ymgynghoriad, ynghylch ansawdd cerbydau, gael sylw llawn yn y fasnachfraint nesaf.

3. 2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes
3. 2. Business Statement and Announcement

Yr eitem nesaf yw’r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rwy’n galw ar Jane Hutt.

The next item is the business statement and announcement, and I call on Jane Hutt.

Diolch yn fawr, Lywydd. Just to say I’ve no changes to make to today’s agenda. Business Committee has reduced the time allocated to tomorrow’s questions to the Assembly Commission, and has also agreed that the debate on the Constitutional and Legislative Affairs Committee’s report on the Wales Bill will take place as the final item of business before voting tomorrow, with the agenda adjusted accordingly. Business for the next three weeks is as shown on the business statement, which can be found among the meeting papers available to Members electronically.

Diolch yn fawr, Lywydd. Dim ond eisiau dweud nad oes gennyf ddim newidiadau i'w gwneud i agenda heddiw. Mae’r Pwyllgor Busnes wedi lleihau'r amser a ddyrennir i gwestiynau yfory i Gomisiwn y Cynulliad, ac mae hefyd wedi cytuno mai’r ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ar Fil Cymru fydd yr eitem busnes olaf i gael ei chynnal cyn pleidleisio yfory, ac addaswyd yr agenda yn unol â hynny. Mae'r busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf fel y’i dangosir ar y datganiad busnes, y gellir ei weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael yn electronig i'r Aelodau.

Could we have a statement from the planning Minister, leader of the house, in relation to local authorities’ use of section 106s, and in particular their use when considering self-build or small residential developments? Section 106s can be a very useful tool in commercial developments, attracting moneys in for education and for other community facilities, but surely they cannot be a tool that can be used to leverage money out of self-build or small developments of three or four houses. That could have a detrimental impact on small-scale builders, which, especially in rural areas, can have an enormous economic impact if those builders are allowed to progress, but section 106 used in the wrong way can actually prohibit those developments from going forward. There has been a recent court case that found in favour of the arrangements that apply to other parts of the United Kingdom, which do exempt small-scale developments from the use of 106s.

A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog cynllunio, arweinydd y tŷ, ar ddefnydd awdurdodau lleol o adrannau 106, ac yn arbennig eu defnydd wrth roi ystyriaeth i ddatblygiadau hunanadeiladu neu ddatblygiadau preswyl bach? Gall adrannau 106 fod yn ddefnyddiol iawn mewn datblygiadau masnachol, gan ddenu arian ar gyfer addysg a chyfleusterau cymunedol eraill, ond does bosib y gallant fod yn arf y gellir ei ddefnyddio i gael arian o ddatblygiadau hunanadeiladu neu ddatblygiadau bach o dri neu bedwar tŷ. Gallai hynny gael effaith andwyol ar adeiladwyr bach, sydd, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, yn gallu cael effaith economaidd enfawr os bydd yr adeiladwyr hynny yn cael bwrw ymlaen, ond gall defnyddio adran 106 yn y ffordd anghywir, mewn gwirionedd, atal y datblygiadau hynny rhag bwrw ymlaen. Bu achos llys yn ddiweddar a ddedfrydodd o blaid y trefniadau sy'n berthnasol i rannau eraill o'r Deyrnas Unedig, sydd yn eithrio datblygiadau ar raddfa fach rhag y defnydd o adrannau 106.

Well, the Member does raise an important point in relation to section 106, which is indeed a very important provision in planning law, and the Cabinet Secretary will issue a written statement accordingly to clarify that point.

Wel, mae’r Aelod yn codi pwynt pwysig ynglŷn ag adran 106, sydd, yn wir, yn ddarpariaeth bwysig iawn yn y gyfraith gynllunio, a bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cyhoeddi datganiad ysgrifenedig yn unol â hynny i egluro'r pwynt hwnnw.

Last week, the Minister covering social services said:

‘The Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 will transform the way that we meet the needs of all people with care and support needs, including people with autism and their carers.’

Can I therefore ask for a Government statement on the social services Act and how it is working?

Yr wythnos diwethaf, dywedodd y Gweinidog gwasanaethau cymdeithasol:

Bydd Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yn gweddnewid y ffordd yr ydym yn diwallu anghenion yr holl bobl sydd ag anghenion gofal a chymorth, gan gynnwys pobl ag awtistiaeth, a'u gofalwyr.

A gaf i ofyn, felly, am ddatganiad gan y Llywodraeth ar y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a sut y mae'n gweithio?

Well, clearly, implementation of the social services and well-being Act, which came into force on 6 April, is now up for scrutiny and consideration in terms of outcomes, and I think the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport clearly laid out a three-year framework for the evaluation of the Act, and we’ll be reporting on that as appropriate. But I think also it’s important for you to know, as a Member, that the first meeting of the stakeholder group indicated that the process—. Chaired by the Minister for Social Services and Public Health, Rebecca Evans, it has already met to discuss the progress in implementation of the Act, and they will be monitoring it very closely. But, also, all regions have regional boards in place that take ownership of the change agenda and pushing forward the delivery of the Act.

Wel, yn amlwg, mae gweithrediad y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant, a ddaeth i rym ar 6 Ebrill, erbyn hyn yn destun craffu ac ystyried o ran canlyniadau, ac rwy'n credu bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon wedi nodi yn glir fframwaith tair blynedd ar gyfer gwerthuso’r Ddeddf, a byddwn yn adrodd ar hynny fel y bo'n briodol. Ond rwy'n credu hefyd ei bod yn bwysig i chi wybod, fel Aelod, bod cyfarfod cyntaf y grŵp rhanddeiliaid wedi dangos bod y broses—. Mae’r grŵp, sydd wedi’i gadeirio gan Weinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Rebecca Evans, eisoes wedi cyfarfod i drafod y cynnydd wrth roi’r Ddeddf ar waith, a bydd y grŵp yn monitro hyn yn agos iawn. Ond, hefyd, mae gan bob rhanbarth fwrdd rhanbarthol ar waith sy'n gyfrifol am yr agenda newid a bwrw ymlaen â chyflawniad y Ddeddf.

Leader of the house, can I call for two statements today, please? One is from the Cabinet Secretary for Education on the EU regional social progress index—a study found that Wales ranked at the bottom of the UK home nations in terms of access to basic knowledge, and, of course, that’s given rise to significant concerns amongst parents in particular, and knocked their confidence in our education system once again. I wondered whether the Cabinet Secretary for Education might like to respond to that particular study and give some confidence back to people in Wales regarding our education system.

And, secondly, as the species champion for the red squirrel, I was very concerned to hear of the death of a number of red squirrels on Anglesey today, possibly as a result of a virus. I wonder whether we can have a statement from the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs on what the Welsh Government is doing to support red squirrel populations elsewhere in Wales and to monitor their potential vulnerability to such viruses, particularly in places like the Clocaenog Forest in my own constituency? Thank you.

Arweinydd y tŷ, a gaf i alw am ddau ddatganiad heddiw, os gwelwch yn dda? Un gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ar fynegai yr UE o gynnydd cymdeithasol rhanbarthol—astudiaeth a restrodd Cymru yr isaf o blith gwledydd cartref y DU o ran cael gafael ar wybodaeth sylfaenol, ac, wrth gwrs, mae hynny wedi arwain at bryderon sylweddol ymhlith rhieni yn arbennig, ac mae’n ergyd arall i’w hyder yn ein system addysg. Tybed a hoffai Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ymateb i’r astudiaeth benodol honno a rhoi hwb i hyder y bobl yng Nghymru yn ein system addysg.

Ac, yn ail, fel hyrwyddwr rhywogaethau y wiwer goch, roeddwn i’n bryderus iawn o glywed am farwolaeth nifer o wiwerod coch ar Ynys Môn heddiw, o bosibl o ganlyniad i feirws. Tybed a gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi poblogaethau gwiwerod coch mewn rhannau eraill o Gymru ac i fonitro pa mor agored y maen nhw o bosibl i feirysau o'r fath, yn enwedig mewn lleoedd megis Coedwig Clocaenog yn fy etholaeth fy hun? Diolch.

In response to your first question, Darren Millar, I’m sure you are aware that the information regarding the EU regional social progress index study was published in February of this year, and, just recently, the same information has been republished as a league table by a think tank. Since the original data were gathered, the Welsh Government has published provisional verified GCSE results. In addition, the Cabinet Secretary will be making a statement to the Assembly on the official Organisation for Economic Co-operation and Development Programme for International Student Assessment figures as soon as they’re published later this year.

On your second point, yes, of course, the red squirrel is very fortunate to have you as its species champion, I would say. But I would also say that, having brought this to our attention today, I’m sure that the Cabinet Secretary will look into this and report accordingly.

Mewn ymateb i'ch cwestiwn cyntaf, Darren Millar, rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol y cyhoeddwyd yr wybodaeth am astudiaeth mynegai yr UE ar gynnydd cymdeithasol rhanbarthol ym mis Chwefror eleni, ac, yn ddiweddar, yr ailgyhoeddwyd yr un wybodaeth ar ffurf tabl cynghrair gan felin drafod. Ers casglu’r data gwreiddiol, mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi canlyniadau TGAU dros dro wedi eu gwirio. Yn ogystal, bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwneud datganiad i'r Cynulliad ar y Rhaglen swyddogol o ffigurau Asesu Myfyrwyr Rhyngwladol y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd cyn gynted ag y cânt eu cyhoeddi yn ddiweddarach eleni.

O ran eich ail bwynt, ydy, wrth gwrs, mae’r wiwer goch yn ffodus iawn o’ch cael chi yn hyrwyddwr rhywogaethau iddi, ddywedwn i. Ond byddwn i hefyd yn dweud, ar ôl i chi dynnu ein sylw at hyn heddiw, rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymchwilio i’r mater ac yn adrodd yn briodol.

Minister, can I ask for two statements from the Welsh Government? Can I have the first statement from the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs? Prior to the Assembly elections in 2016, we had a commitment from the Welsh Government on a moratorium on fracking. It would be interesting to see that commitment reaffirmed by the Cabinet Secretary to ensure that fracking here in Wales remains off the table for any investor, so we know clearly where we stand. The second one is in light of the work that’s been done by community groups in the Afan Valley, particularly the Afan Valley Community Leisure activity, which was led by Brian Gibbons, my predecessor. As a consequence of his work, we will see the Cymmer swimming pool opened this Saturday because of the hard work of a committee of local residents. Can I have a statement by the Cabinet Secretary for Communities and Children to actually talk about the support such community groups can have when establishing and taking over community facilities and offering public services, such as leisure and swimming pools?

Weinidog, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru? A gaf i ddatganiad yn gyntaf gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig? Cyn etholiadau'r Cynulliad yn 2016, cawsom ymrwymiad gan Lywodraeth Cymru ar foratoriwm ar ffracio. Byddai'n ddiddorol cael cadarnhad o’r ymrwymiad hwnnw gan Ysgrifennydd y Cabinet i sicrhau nad yw ffracio yn opsiwn i unrhyw fuddsoddwr yma yng Nghymru, er mwyn i ni wybod yn glir ble yr ydym ni arni. Mae’r ail ddatganiad yn sgil y gwaith sydd wedi ei wneud gan grwpiau cymunedol yng Nghwm Afan, yn enwedig gweithgarwch Hamdden Cymunedol Cwm Afan, dan arweiniad Brian Gibbons, fy rhagflaenydd. O ganlyniad i'w ymdrechion, bydd pwll nofio Cymer yn agor dydd Sadwrn, a hynny yn sgil gwaith caled pwyllgor o drigolion lleol. A gaf i ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant i siarad mewn gwirionedd am y cymorth sydd ar gael i grwpiau cymunedol o'r fath wrth sefydlu a chymryd yr awenau o ran cyfleusterau cymunedol a chynnig gwasanaethau cyhoeddus, megis pyllau nofio a chanolfannau hamdden?

Thank you, David Rees, for those questions. I’m glad you’ve given us the opportunity, again, as a Welsh Government, to make it very clear that the Welsh Government remains opposed to fracking. The planning notification directions we’ve issued prevent local planning authorities from granting permission for unconventional gas development for underground coal gasification, and this does, of course, follow through in terms of current national planning policy, identifying the environmental impacts that must be addressed in terms of any proposed development that does not impact on environment, communities or wider society. But, I think, also, the policy clarification that the former Minister, and now current Minister, of course, in terms of Cabinet Secretary responsibility—. That was issued in July 2014, and it draws attention and reiterates these considerations.

On your second point, we’ve already touched on this this afternoon in response to questions to the First Minister. And, clearly, this is a very good example, isn’t it, of the community being able to work together? It’s good to hear that Dr Brian Gibbons has been involved in that—a former Member of this Assembly—and that that swimming pool in Cymmer is now going to be able to be used by the local community. There are ways in which local government and Welsh Government can advise, and, of course, it is about ensuring that the most appropriate responses, not just in terms of grant aid, but accountability to local government, to other public bodies, are ensured.

Diolch i chi, David Rees, am y cwestiynau hynny. Rwy'n falch eich bod wedi rhoi cyfle i ni, unwaith eto, fel Llywodraeth Cymru, i’w gwneud yn glir iawn bod Llywodraeth Cymru yn parhau i wrthwynebu ffracio. Mae'r cyfarwyddiadau hysbysu cynllunio yr ydym wedi eu cyhoeddi yn atal awdurdodau cynllunio lleol rhag rhoi caniatâd i ddatblygiadau nwy anghonfensiynol er mwyn nwyeiddio glo tanddaearol, ac mae hyn, wrth gwrs, yn dilyn polisi cynllunio cenedlaethol cyfredol, gan nodi effeithiau amgylcheddol y mae'n rhaid rhoi sylw iddyn nhw o ran unrhyw ddatblygiad arfaethedig nad yw'n effeithio ar yr amgylchedd, cymunedau neu gymdeithas ehangach. Ond, rwy'n credu, hefyd, mae eglurhad y polisi gan y cyn Weinidog, a'r Gweinidog cyfredol bellach, wrth gwrs, o ran cyfrifoldeb Ysgrifennydd y Cabinet-. Cyhoeddwyd hynny ym mis Gorffennaf 2014, ac mae'n tynnu sylw at yr ystyriaethau hyn a’u pwysleisio o’r newydd.

O ran eich ail bwynt, rydym eisoes wedi crybwyll hyn y prynhawn yma mewn ymateb i’r cwestiynau i'r Prif Weinidog. Ac, yn amlwg, mae hyn yn enghraifft dda iawn, onid yw, o allu’r gymuned i gydweithio? Mae'n dda clywed y bu Dr Brian Gibbons yn rhan o hynny—cyn Aelod o'r Cynulliad hwn—a bod y pwll nofio yn y Cymer yn mynd i allu cael ei ddefnyddio gan y gymuned leol bellach. Mae ffyrdd y gall llywodraeth leol a Llywodraeth Cymru gynghori, ac, wrth gwrs, mae'n ymwneud â sicrhau y gwarentir yr ymatebion mwyaf addas, nid yn unig o ran cymorth grant, ond o ran atebolrwydd i lywodraeth leol, i gyrff cyhoeddus eraill.

Leader of the house, may I ask for a statement from the Cabinet Secretary for health and social services into how the Welsh Government can support Wales’s biggest medical school in light of its recent 20-place fall in ‘The Complete University Guide’, and the impact that this could have on Welsh Government’s manifesto commitment to deliver more doctors training in Wales? And I would also like to ask if the Cabinet Secretary could also issue a complementary statement on the cuts at Cardiff Medical School in a number of significant areas of research, such as cardiology, neurology, and complex spinal care, and what effect he foresees this action having on our ability to grow our own specialists within Wales. This is obviously particularly key when you take into account the effect on public health of conditions such as heart disease in this country.

Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar sut y gall Llywodraeth Cymru gynorthwyo ysgol feddygol fwyaf Cymru ers iddi gwympo 20 lle yn ddiweddar yn rhestr y 'Complete University Guide', a'r effaith y gallai hyn ei chael ar ymrwymiad maniffesto Llywodraeth Cymru i ddarparu mwy o hyfforddiant i feddygon yng Nghymru? Hoffwn ofyn hefyd i Ysgrifennydd y Cabinet gyhoeddi datganiad ategol ar y toriadau yn Ysgol Feddygol Caerdydd mewn nifer o feysydd ymchwil arwyddocaol, megis cardioleg, niwroleg, a gofal asgwrn cefn cymhleth, a pha effaith y mae'n rhagweld y bydd y weithred hon yn ei chael ar ein gallu i fagu ein harbenigwyr ni ein hunain yng Nghymru. Mae hyn yn arbennig o allweddol yn amlwg wrth ystyried yr effaith a gaiff cyflyrau megis clefyd y galon ar iechyd y cyhoedd yn y wlad hon.

Well, of course, the money and the support that we give to the Cardiff Medical School, part of Cardiff University, is clearly delivering outcomes, and is well supported by the Welsh Government. I know that there’s been a recent visit to the medical school, which I believe was very interesting, in terms of the discussions with those who are responsible for the medical school. But, of course, medical education is at the forefront of not only our commitments, priorities, but also ambitions, in terms of ensuring that we have an appropriate healthcare workforce in Wales.

Wel, wrth gwrs, mae’r arian a'r cymorth a roddwn i Ysgol Feddygol Caerdydd, sy’n rhan o Brifysgol Caerdydd, yn amlwg yn cyflawni canlyniadau, ac wedi ei chefnogi yn dda gan Lywodraeth Cymru. Gwn y bu ymweliad â'r ysgol feddygol yn ddiweddar, a chredaf i hyn fod yn ddiddorol iawn, o ran y trafodaethau â'r rhai sy'n gyfrifol am yr ysgol feddygol. Ond, wrth gwrs, mae addysg feddygol ar frig y rhestr, nid yn unig o ran ein hymrwymiadau a’n blaenoriaethau, ond hefyd ein huchelgeisiau, er mwyn sicrhau bod gennym weithlu gofal iechyd priodol yng Nghymru.

On the weekend, I was very pleased to meet the founder of Recovery Mummy, which is an organisation set up to campaign for and support women who suffer from postnatal depression and other perinatal mental health problems. It was a very emotional, very difficult discussion. I think it’s difficult enough being a new parent and looking after a baby for the first time, as well as having to deal with mental health problems. So I wondered if it would be possible to have a statement from the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport to lay out what we are able to do to help women in this position.

Yn ystod y penwythnos, roeddwn i’n falch iawn o gwrdd â sylfaenydd Recovery Mummy, sy’n sefydliad a sefydlwyd i ymgyrchu dros a chefnogi merched sy'n dioddef o iselder ôl-enedigol a phroblemau iechyd meddwl amenedigol eraill. Roedd hi’n drafodaeth emosiynol dros ben ac anodd dros ben. Rwy'n credu ei bod hi’n ddigon anodd bod yn rhiant newydd a gofalu am faban am y tro cyntaf, yn ogystal â gorfod delio â phroblemau iechyd meddwl. Felly, tybed a fyddai'n bosibl cael datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Lles a Chwaraeon i nodi'r hyn y gallwn ni ei wneud i helpu menywod yn y sefyllfa hon.

Well, Julie Morgan brings to our attention a very important new development. You describe a Cardiff mum actually getting involved and taking this forward, offering support for women with postnatal depression, perinatal psychosis, and other mental health issues. In fact, I know this was addressed in the Cabinet Secretary’s statement last week on ‘Together for Mental Health’—a recognition about mental health needs in terms of perinatal issues and that all-important point for the mother and baby. So, I think the new perinatal mental health services that were set up last year across Wales are developing well, with new specialist staff being recruited, backed by £1.5 million of new investment. But this example, I think, shows how much we must listen to those who need and use those services; how much we should listen to them and support them in that way.

Wel, mae Julie Morgan yn dwyn i’n sylw ddatblygiad newydd pwysig iawn. Rydych chi’n disgrifio mam o Gaerdydd sy’n mynd ati i weithredu ar hyn, gan gynnig cefnogaeth i fenywod sy'n dioddef o iselder ôl-enedigol, seicosis amenedigol, a materion iechyd meddwl eraill. Yn wir, gwn y rhoddwyd sylw i hyn yn natganiad Ysgrifennydd y Cabinet yr wythnos diwethaf ar ‘Law yn Llaw at Iechyd Meddwl’— cydnabyddiaeth o anghenion iechyd meddwl mewn cysylltiad â materion amenedigol a’r pwynt hollbwysig hwnnw i’r fam a'r baban. Felly, credaf fod y gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol newydd a sefydlwyd y llynedd ledled Cymru yn datblygu'n dda, wrth i staff arbenigol newydd gael eu recriwtio, wedi’u cefnogi gan £1.5 miliwn o fuddsoddiad newydd. Ond mae’r enghraifft hon, yn fy marn i, yn dangos faint y mae'n rhaid i ni wrando ar y rhai sydd angen y gwasanaethau hynny ac yn eu defnyddio; faint y dylem ni wrando arnynt a’u cefnogi yn y ffordd honno.

Can I call for two statements, please? Firstly, on community safety in Wales, following the Auditor General for Wales’s report of that name, launched today. This says, rightly:

‘Community safety relates to people’s sense of personal security and their feelings of safety in relation to where they live, work and spend their leisure time.’

But it goes on to say:

‘The Welsh Government has no single strategy for community safety and has focussed its activity on delivering the Programme for Government. Whilst all local authorities and the four Police and Crime Commissioners have plans, these are not consistently aligned to ensure the best use of resources and maximise impact and there are no areas where national, regional and local bodies have the same priority. Disjointed planning and poor co-ordination can create a risk of organisations either duplicating activity or no one focussing on the most important issues.’

And they recommend that you, with the police and crime commissioners and local authorities,

‘improve strategic partnership working by formally creating effective community-safety boards’

to replace the current mechanism. This is clearly important. It’s received, rightly, widespread attention today and it does merit a Welsh Government response to this Assembly before we hear a more detailed response outside it.

Secondly, on a theme we’ve heard much about today, I call for a Welsh Government statement on its proposals, as we look ahead, for autism legislation. I’ve had, since the vote last week, some distressing reports to me of people who have self-harmed. There is a letter to the Senedd from the Autistic Women’s Empowerment Project, which says:

‘This week the Welsh Assembly, a beautiful, swoopy glass building, voted against an Autism Act for Wales. 24 to 27. So close. So few minds to change to change my world, but change they did not. Why oh why would we need such a thing? An act just for autism? An act of autism? An enactment of autisming? Because of me. Because of people like me. Because of my autistic community, my people and their families and carers. Because it matters.’

She concludes:

‘Wales, I love you. I adore you. Your people, your greenness, your mountains, your valleys. Only you know my hiraeth when I’m not here. Nowhere undulates like you. Nowhere is warmer and kinder. But you’ve let me down. You’re letting me down every day. And we need you.’

Well, we heard earlier from the First Minister that the agreement with Plaid Cymru included a statutory underpinning for the other legislative and procedural changes the Welsh Government is implementing. The Minister said that the people he spoke to in the autism community said they didn’t know what legislation would do, but that’s not what the overwhelming number of people in north, south and mid Wales have been telling us for years, and as recently as last Friday night in Wrexham, as recently as last Sunday in Towyn and Kinmel Bay. We know what it’s about. We know the Welsh Government said it’s going to monitor the implementation of its refreshed strategy and national plan and legislation but people on the autism spectrum need certainty. So, when will you be carrying out the initial reviews? How will you be reporting that, and how will you ensure that that legislation and that statutory underpinning will be brought forward at the earliest opportunity?

A gaf i alw am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda? Yn gyntaf, ar ddiogelwch cymunedol yng Nghymru, yn dilyn yr adroddiad o'r un enw gan Archwilydd Cyffredinol Cymru, a lansiwyd heddiw. Mae hyn yn dweud, ac mae yn llygad ei le:

‘Mae diogelwch cymunedol yn ymwneud ag ymdeimlad pobl o ddiogelwch personol a pha mor ddiogel y maent yn ei deimlo mewn cysylltiad â’r lle y maent yn byw, yn gweithio ac yn treulio eu hamser rhydd ynddo.’

Ond mae'n mynd ymlaen i ddweud:

‘Nid oes gan Lywodraeth Cymru strategaeth unigol ar gyfer diogelwch cymunedol ac mae wedi canolbwyntio ei gweithgareddau ar gyflenwi’r Rhaglen Lywodraethu. Er bod gan bob awdurdod lleol a’r pedwar Comisiynydd Heddlu a Throseddu gynlluniau, nid ydynt wedi’u halinio’n gyson i sicrhau’r defnydd gorau o adnoddau a’r effaith fwyaf bosibl, ac nid yw’r flaenoriaeth genedlaethol, ranbarthol a lleol yr un peth mewn unrhyw faes. Mae cynllunio datgymalog a chydgysylltu gwael yn esgor ar y perygl y bydd sefydliadau naill ai’n dyblygu gweithgarwch, neu’r perygl na fydd yr un ohonynt yn canolbwyntio ar y materion pwysicaf.’

Ac maent yn argymell eich bod chi, gyda'r comisiynwyr heddlu a throseddu ac awdurdodau lleol, yn

‘gwella gwaith strategol â phartneriaid drwy fynd ati’n ffurfiol i greu byrddau diogelwch cymunedol effeithiol’

yn lle'r mecanwaith presennol. Mae hyn yn amlwg yn bwysig. Rhoddwyd, yn gywir, sylw helaeth iddo heddiw ac mae'n galw am ymateb gan Lywodraeth Cymru i'r Cynulliad hwn cyn i ni glywed ymateb manylach o’r tu allan.

Yn ail, ar thema yr ydym wedi clywed llawer amdani heddiw, galwaf am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar ei chynigion, wrth i ni edrych i’r dyfodol, ar gyfer deddfwriaeth awtistiaeth. Rwyf wedi clywed, ers y bleidlais yr wythnos diwethaf, adroddiadau trallodus am bobl sydd wedi hunan-niweidio. Mae llythyr i’r Senedd gan yr Autistic Women’s Empowerment Project, sy'n dweud:

Yr wythnos hon gwnaeth y Cynulliad, adeilad gwydr hardd, lluniaidd, bleidleisio yn erbyn Deddf Awtistiaeth i Gymru. 24 i 27. Mor agos. Cyn lleied o feddyliau i’w newid i newid fy myd, ond newid, ni wnaethant. Pam, pam y byddai angen y fath beth arnom ni? Deddf unswydd ar gyfer awtistiaeth? Deddf awtistiaeth? Deddfu awtistiaeth? Oherwydd fi. Oherwydd pobl fel fi. Oherwydd fy nghymuned awtistig, fy mhobl a'u teuluoedd a'u gofalwyr. Oherwydd ei bod yn bwysig.

Mae hi'n dod i'r casgliad:

Cymru, rwy’n dy garu di. Rwy’n dotio arnat ti. Dy bobl, dy wyrddni, dy fynyddoedd, dy gymoedd. Ti yn unig a ŵyr am fy hiraeth pan nad ydw i yma. Rwyt ti’n wald o bant a bryn rhagorach na’r un man arall. Nid oes unman cynhesach na mwy caredig. Ond rwyt ti wedi fy siomi i. Rwyt ti’n fy siomi i bob dydd. Ac mae dy angen di arnom ni.

Wel, clywsom yn gynharach gan y Prif Weinidog fod y cytundeb â Phlaid Cymru yn cynnwys sylfaen statudol ar gyfer y newidiadau deddfwriaethol a gweithdrefnol eraill y mae Llywodraeth Cymru yn eu gweithredu. Dywedodd y Gweinidog, nad oedd y bobl y siaradodd â nhw yn y gymuned awtistiaeth yn gwybod beth fyddai deddfwriaeth yn ei wneud, ond nid dyna beth y mae’r nifer llethol o bobl yn y gogledd, y de a'r canolbarth wedi dweud wrthym ers blynyddoedd, ac mor ddiweddar â nos Wener ddiwethaf yn Wrecsam, mor ddiweddar â dydd Sul diwethaf yn Nhowyn a Bae Cinmel. Gwyddom beth mae hyn yn ymwneud ag ef. Gwyddom y dywedodd Llywodraeth Cymru y bydd yn monitro gweithrediad ei strategaeth ar ei newydd wedd a’i chynllun a’i deddfwriaeth genedlaethol, ond mae angen sicrwydd ar bobl ar y sbectrwm awtistiaeth. Felly, pryd y byddwch chi’n cynnal yr adolygiadau cychwynnol? Sut y byddwch chi’n adrodd ar hynny, a sut y byddwch chi’n sicrhau y bydd y ddeddfwriaeth honno a’r sail statudol honno yn cael eu dwyn ymlaen ar y cyfle cynharaf posibl?

On your first point, of course, community safety in Wales is of paramount importance and the Cabinet Secretary will respond and he will update as appropriate on the current arrangements in terms of Safer Communities, which, of course, have served us well in terms of local partnerships. You did hear extensively from the First Minister this afternoon about our approach and our commitment and indeed the ways in which we—. In fact, you heard also from the Minister for health and social services about the way in which she is working with the National Autistic Society, working with actually a date in the diary again to look at their proposals and to look at where we are delivering in terms of a range of services to support people, families, children and young people and adults with autism. I think, again, it might be helpful if I just, again, read an extract from the First Minister’s Plenary statement on the legislative programme on 28 June. In fact, that was in response to a question that was put to the First Minister by Simon Thomas, and he said:

‘To start with autism, this is something, of course, that is being considered at present by the liaison committee’—

we heard about that this afternoon—

‘in terms of seeing in what way we can develop legislation on autism, and particularly whether we can ensure that the action plan can be strengthened through being placed on a statutory basis ultimately. That is being dealt with in that process.’

So, I think we have, this afternoon, responded to those points and I’m sure, across this Chamber, are meeting, as we do, with our constituents and with those local groups who are raising these issues.

O ran eich pwynt cyntaf, wrth gwrs, mae diogelwch cymunedol yng Nghymru yn hollbwysig, a bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymateb a bydd yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf fel y bo'n briodol am y trefniadau presennol o ran Cymunedau Diogelach, sydd, wrth gwrs, wedi gwneud gwaith da o ran partneriaethau lleol. Clywsoch yn helaeth gan y Prif Weinidog y prynhawn yma am ein dull a'n hymrwymiad, ac yn wir y ffyrdd yr ydym yn—. Yn wir, clywsoch chi hefyd gan y Gweinidog iechyd a gwasanaethau cymdeithasol am y ffordd y mae'n gweithio gyda'r Gymdeithas Awtistiaeth Genedlaethol, gan weithio mewn gwirionedd â dyddiad arall wedi ei drefnu i edrych ar eu cynigion ac i edrych ar ble yr ydym yn cyflawni o ran ystod o wasanaethau i gefnogi pobl, teuluoedd, plant a phobl ifanc ac oedolion ag awtistiaeth. Rwyf i’n credu, unwaith eto, y byddai'n ddefnyddiol pe bawn i, unwaith eto, yn darllen detholiad o ddatganiad y Prif Weinidog i’r Cyfarfod Llawn ar y rhaglen ddeddfwriaethol ar 28 Mehefin. Yn wir, yr oedd hynny mewn ymateb i gwestiwn a ofynnwyd i'r Prif Weinidog gan Simon Thomas, a dywedodd:

‘I ddechrau gydag awtistiaeth, mae hwn yn rhywbeth, wrth gwrs, sy’n cael ei ystyried ar hyn o bryd gan y pwyllgor cydweithio’—

clywsom am hynny y prynhawn yma—

‘ynglŷn â gweld ym mha ffordd y gallwn ni ddatblygu deddfwriaeth ar awtistiaeth, yn enwedig a oes yna fodd i sicrhau bod y cynllun gweithredol yn cael ei gryfhau trwy ddod yn statudol yn y pen draw. Mae hwn yn rhywbeth yr ymdrinnir ag ef trwy’r broses honno.’

Felly, credaf ein bod ni, y prynhawn yma, wedi ymateb i'r pwyntiau hynny, ac rwy'n siŵr ein bod ni i gyd yn y Siambr hon, yn cyfarfod, fel yr ydym, â’n hetholwyr a’r grwpiau lleol hynny sydd yn codi materion hyn.

4. 3. Datganiad: Cyllideb Ddrafft 2017-18
4. 3. Statement: The Draft Budget 2017-18

Yr eitem nesaf yw’r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ar gyllideb ddrafft 2017-18 ac rydw i’n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet, Mark Drakeford.

The next item is a statement by the Cabinet Secretary for Finance and Local Government on the draft budget for 2017-18. I call on the Cabinet Secretary, Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Lywydd, am y cyfle i wneud datganiad ar gyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ar gyfer 2017-18. Rwyf wedi gosod y gyllideb o flaen y Cynulliad y prynhawn yma ar gyfer proses ymgynghori a chraffu.

Rydym ni’n byw mewn cyfnod ansicr iawn. Ar ôl ystyried yn ofalus iawn dros yr haf, rwyf wedi penderfynu, cyn y ‘fiscal resetting’ y mae Canghellor y Trysorlys yn ei addo yn natganiad mis Tachwedd, mai dim ond cyllideb refeniw un flwyddyn mae’n bosib i ni ei gosod o flaen y Cynulliad. Mae Gweinidogion cyllid Llywodraeth yr Alban a Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon wedi dod i gasgliad tebyg. Yn y cyd-destun anodd iawn hwn, fy nod oedd gosod cyllideb sy’n rhoi sefydlogrwydd i wasanaethau cyhoeddus allweddol dros y 18 mis nesaf. Ond mae hi hefyd yn gyllideb ag uchelgais, yn gyllideb sy’n gwneud cynnydd yn y rhaglen lywodraethu a’n haddewidion i bobl Cymru.

Mae’r gyllideb sydd o’ch blaen heddiw, Lywydd, hefyd wedi ei datblygu yn sgil cytundeb rhwng y Llywodraeth a Phlaid Cymru. Hoffwn i ddiolch i Adam Price a’i dîm ef am y trafodaethau gofalus, adeiladol a manwl sy’n sylfaen i’n cytundeb. Mae’n darparu ar gyfer pecyn o ymrwymiadau gwario ychwanegol, yn ogystal â mesurau anghyllidol. Mae’r rhain i’w gweld yn y dogfennau cyllideb sydd ar gael i Aelodau. Rydym ni hefyd wedi cytuno ar raglen waith ar gyfer y pwyllgor cyswllt cyllid am y 12 mis nesaf, ac rwy’n edrych ymlaen i ddechrau trafod.

Llywydd, let me say a little more about the context in which this budget has been created. Since 2010-11, we have experienced successive cuts to the Welsh budget. By the end of the decade, our overall budget will have been reduced by 9 per cent in real terms—equivalent to almost £1.5 billion less for vital public services here in Wales. And, of course, I again restate today the urgent macroeconomic case for the abandonment of the self-defeating policies of austerity. It is because of those policies that there remain threats of further cuts to come, as the UK Government has yet to announce how it will find the £3.5 billion of departmental reductions announced in the March budget. This alone could mean another £150 million cut for services in Wales. As the Institute for Fiscal Studies recently concluded, Wales is looking at an extraordinary 11 or more years of retrenchment in public service spending.

Now, despite this, and the immediate impacts of the EU referendum on Wales, the budget before Members today will: invest an additional £240 million in the Welsh NHS to meet the ongoing growth in demand and costs of services; it will secure £111 million for apprenticeships and traineeships as part of our commitment to invest in skills and jobs in Wales, including £88.3 million to create 100,000 all-age apprenticeships; it will deliver a £100 million tax cut for small businesses; provide the best local government funding settlement in years; confirm our investment in the intermediate care fund; raise school standards with a £20 million investment next year; safeguard and increase funding for the pupil deprivation grant; take forward work on the UK’s most generous childcare offer for working parents. And, over and above the £240 million just identified, we will also provide £16 million next year for the NHS to establish a new treatment fund, which will make new and innovative treatments for life-changing and life-threatening diseases available to all those who need them in Wales. We will also allocate £4.5 million to raise the capital limit so people can keep more of their life savings when entering residential care, as promised in my party’s manifesto.

Our agreement with Plaid Cymru will see further additional investments for health services—£1 million for end-of-life care services, £1 million for eating disorders and transgender services, and £7 million over and above that already in the budget for additional investment in the training of extra healthcare professionals.

Llywydd, while it has only proved prudent to lay a one-year revenue budget, I have judged it possible to set out a four-year capital plan. Allocating the majority of the available capital will provide confidence and assurance to the construction sector, businesses and investors, and support the best decision making. We will provide over £1.3 billion over the next four years to deliver an extra 20,000 affordable homes here in Wales in line with our manifesto commitment. We will invest more than £500 million of conventional capital in our £2 billion twenty-first century schools programme, and use new innovative finance models to take forward the development of a new specialist Velindre Cancer Centre and the dualling of the A465.

Capital funding has been set aside in reserves to deliver the new M4 relief road by 2021, subject to the outcome of the public inquiry next year. There is almost £370 million in the capital budget over the next four years to deliver our ambitious plans for the south Wales metro, and we are investing to advance proposals for a metro for north Wales as well. Fifteen million pounds in the health capital programme for 2017-18 will be invested in improving diagnostics, as reflected in our budget agreement with Plaid Cymru.

Llywydd, this statement has focused on budget plans for the future, but we also know that there are some real pressures in the current financial year in some of our core services. I expect to be able to recognise some of those in-year pressures. Our response to those issues, however, will need to be balanced with what the Chancellor’s autumn statement will mean for Wales. I will, of course, update Members about these plans as they develop.

So it is, Llywydd, that this is a budget for stability and ambition. It invests for today and it prepares for tomorrow. It will help us to take forward our NHS, to raise school standards, to implement the biggest education reform package Wales has seen since the 1940s, and it will ensure that our local government partners can go on providing their essential services. It is also, Llywydd, a budget for ambition, investing in Wales, in vital new infrastructure, in housing, in transport, in jobs and in our future prosperity. It is a budget that takes Wales forward.

Thank you very much, Llywydd, for the opportunity to make a statement on the Welsh Government’s draft budget for 2017-18. I have laid the budget before the National Assembly this afternoon for consultation and scrutiny.

We live in a most uncertain period. After very careful consideration over the summer, I have decided that, in advance of the fiscal resetting promised by the Chancellor in the forthcoming November statement, it is only possible to place a one-year revenue budget before the National Assembly. A similar conclusion has been reached by finance Ministers in the Scottish Government and the Northern Ireland Executive. Against this difficult background, my aim has been to lay a budget which provides stability for our core public services over the next 18 months. But it is also a budget with ambition, a budget which makes progress on our programme for government and our promises to the people of Wales.

The budget before you today, Llywydd, is also the product of an agreement between the Government and Plaid Cymru. I wish to thank Adam Price and his team for the careful, constructive and detailed discussions which form the foundation of our agreement. It provides for a package of additional spending commitments, in addition to non-fiscal measures. These can be seen in the budget documentation available to Members. We have also agreed a forward work programme for the finance liaison committee for the next 12 months, and I look forward to embarking on these discussions.

Lywydd, gadewch i mi ddweud ychydig mwy am y cyd-destun y crëwyd y gyllideb hon oddi mewn iddo. Ers 2010-11, rydym wedi dioddef toriadau olynol i gyllideb Cymru. Erbyn diwedd y degawd, bydd ein cyllideb gyffredinol wedi gostwng 9 y cant mewn termau real—sy’n cyfateb i bron i £1.5 biliwn yn llai ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus hanfodol yma yng Nghymru. Ac, wrth gwrs, rwyf unwaith eto yn ailddatgan heddiw yr achos macro-economaidd brys am roi'r gorau i'r polisïau cyni hunanorchfygol. O ganlyniad i’r polisïau hynny mae bygythiadau o doriadau pellach i ddod yn parhau, gan nad yw Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi hyd yn hyn sut y bydd yn dod o hyd i'r £3.5 biliwn o ostyngiadau adrannol a gyhoeddwyd yn y gyllideb ym mis Mawrth. Gallai hyn ar ei ben ei hun olygu toriad arall o £150 miliwn ar gyfer gwasanaethau yng Nghymru. Daeth y Sefydliad Astudiaethau Cyllid i’r casgliad yn ddiweddar bod Cymru yn wynebu 11 neu fwy o flynyddoedd o gwtogi eithriadol mewn gwariant gwasanaeth cyhoeddus.

Nawr, er gwaethaf hyn, ac effeithiau uniongyrchol refferendwm yr UE ar Gymru, bydd y gyllideb sydd gerbron yr Aelodau heddiw yn: buddsoddi £240 miliwn ychwanegol yn y GIG yng Nghymru i fodloni’r twf parhaus mewn galw ac mewn costau gwasanaethau; bydd hyn yn sicrhau £111 miliwn ar gyfer prentisiaethau a Hyfforddeiaethau yn rhan o'n hymrwymiad i fuddsoddi mewn sgiliau a swyddi yng Nghymru, gan gynnwys £88.3 miliwn i greu 100,000 o brentisiaethau i bob oed; bydd yn cyflwyno toriad mewn treth o £100 miliwn i fusnesau bach; yn darparu’r setliad cyllido llywodraeth leol gorau ers blynyddoedd; yn cadarnhau ein buddsoddiad yn y gronfa gofal canolraddol; yn codi safonau ysgolion drwy fuddsoddiad o £20 miliwn y flwyddyn nesaf; yn diogelu ac yn cynyddu cyllid ar gyfer y grant amddifadedd disgyblion; yn galluogi bwrw ymlaen â'r gwaith o ddatblygu cynnig gofal plant mwyaf hael y DU ar gyfer rhieni sy'n gweithio. Ac, yn ychwanegol at y £240 miliwn a nodwyd eisoes, byddwn hefyd yn darparu £16 miliwn y flwyddyn nesaf er mwyn i’r GIG allu sefydlu cronfa driniaeth newydd, a fydd yn sicrhau bod triniaethau newydd ac arloesol ar gael ar gyfer clefydau sy'n bygwth bywydau ac yn newid bywydau i’r holl bobl sydd eu hangen yng Nghymru. Byddwn hefyd yn dyrannu £4.5 miliwn i godi'r terfyn cyfalaf fel y gall pobl gadw mwy o'u cynilion bywyd wrth fynd i ofal preswyl, fel yr addawyd ym maniffesto fy mhlaid.

Mae ein cytundeb â Phlaid Cymru yn golygu y bydd buddsoddiadau ychwanegol pellach ar gyfer gwasanaethau iechyd—£1 miliwn ar gyfer gwasanaethau gofal diwedd oes, gwerth £1 miliwn ar gyfer anhwylderau bwyta a gwasanaethau trawsryweddol, a £7 miliwn yn ychwanegol at yr hyn sydd eisoes yn y gyllideb er mwyn buddsoddi rhagor mewn hyfforddi gweithwyr gofal iechyd proffesiynol ychwanegol.

Lywydd, er mai cyllideb refeniw am un flwyddyn yn unig yr oedd yn ddoeth ei gosod, rwyf wedi penderfynu ei bod yn bosibl nodi cynllun cyfalaf dros bedair blynedd. Bydd neilltuo’r rhan fwyaf o'r cyfalaf sydd ar gael yn rhoi hyder a sicrwydd i'r sector adeiladu, busnesau a buddsoddwyr, ac yn cefnogi pobl i wneud y penderfyniadau gorau. Byddwn yn darparu dros £1.3 biliwn dros y pedair blynedd nesaf i ddarparu 20,000 o gartrefi fforddiadwy ychwanegol yma yng Nghymru yn unol â'r ymrwymiad yn ein maniffesto. Byddwn yn buddsoddi mwy na £500 miliwn o gyfalaf confensiynol yn ein rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain gwerth £2 biliwn, ac yn defnyddio modelau cyllid arloesol newydd i fwrw ymlaen â'r gwaith o ddatblygu’r Ganolfan Ganser Felindre arbenigol newydd, yn ogystal â deuoli'r A465.

Mae'r cyllid cyfalaf wedi cael ei neilltuo mewn cronfeydd wrth gefn i ddarparu ffordd liniaru newydd yr M4 erbyn 2021, yn amodol ar ganlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus y flwyddyn nesaf. Mae bron i £370 miliwn yn y gyllideb gyfalaf dros y pedair blynedd nesaf i gyflawni ein cynlluniau uchelgeisiol ar gyfer metro de Cymru, ac rydym yn buddsoddi i ddatblygu cynigion metro ar gyfer y gogledd hefyd. Bydd pymtheg miliwn o bunnoedd yn y rhaglen gyfalaf iechyd ar gyfer 2017-18 yn cael ei fuddsoddi i wella diagnosteg, fel yr adlewyrchir yn ein cytundeb cyllideb â Phlaid Cymru.

Lywydd, mae’r datganiad hwn wedi canolbwyntio ar gynlluniau’r gyllideb ar gyfer y dyfodol, ond rydym hefyd yn gwybod bod pwysau gwirioneddol ar rai o'n gwasanaethau craidd yn y flwyddyn ariannol gyfredol. Rwy'n disgwyl gallu nodi rhai o'r pwysau yn ystod y flwyddyn hynny. Fodd bynnag, bydd angen cydbwyso ein hymateb i'r materion hynny â'r hyn y bydd datganiad yr hydref y Canghellor yn ei olygu i Gymru. Byddaf, wrth gwrs, yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y cynlluniau hyn wrth iddynt ddatblygu.

Felly, Lywydd, cyllideb ar gyfer sefydlogrwydd ac uchelgais yw hon. Mae'n buddsoddi ar gyfer heddiw ac yn paratoi ar gyfer yfory. Bydd yn ein helpu i symud ein GIG ymlaen, i godi safonau ysgolion, i weithredu'r pecyn diwygio addysg mwyaf y mae Cymru wedi’i weld ers y 1940au, a bydd yn sicrhau y gall ein partneriaid llywodraeth leol barhau i ddarparu eu gwasanaethau hanfodol. Mae hon hefyd, Lywydd, yn gyllideb ar gyfer uchelgais, buddsoddi yng Nghymru, mewn seilwaith hanfodol newydd, mewn tai, mewn trafnidiaeth, mewn swyddi ac yn ein ffyniant yn y dyfodol. Mae'n gyllideb sy'n symud Cymru yn ei blaen.

Can I thank the Cabinet Secretary for his statement today and for his phone call earlier, giving me advance notice of the headline figures in today’s draft budget? I understand his logic in laying a one-year revenue budget and a four-year capital budget, but I’m sure it won’t surprise the Cabinet Secretary that we on this side of the Chamber cannot support this draft budget in its current form. Once again, Plaid Cymru have fallen over themselves to do a deal with the Welsh Government and prop them up regardless. Whilst there are some announcements that are to be welcomed in this statement, communities across Wales have still been left behind.

Of course, it is my earnest wish that this draft budget will deliver for Welsh communities where so many others before it have failed, but you will forgive me if I reserve some scepticism, given that outcomes in so many areas of public life are still badly wanting. As we enter into the next phase of the fifth Assembly, our nation remains in the chokehold of an underperforming economy, which sees families in Wales take home the lowest wages in Britain—this according to the Welsh Government’s own statistical analysis. Last week, an EU regional social progress index study placed Wales’s education system at the bottom of the UK league table—not the first study to do so. Public health, too, remains a major concern. The Welsh health survey highlighted that obesity levels are rising and diabetes prevalence has more than doubled since 1996. These issues stubbornly endure.

Going forward, it’s crucial that every pound spent by the Welsh Government is spent effectively, ensuring value for money for the Welsh taxpayer and a renewed focus on outcomes. No-one denies that we have been through tough economic times and the UK Government has had to take tough economic decisions to get the economy back on track. Of course, at the same time, the referendum vote to leave the EU raises a whole series of questions over future budget planning. Therefore, can the Cabinet Secretary tell us what impact the EU referendum result has had on the Welsh Government’s budget planning processes for the fifth Assembly and what work the Welsh Government has done since the referendum result in terms of its budget processes and economic forecasting ahead of Britain’s withdrawal from the European Union?

Now, turning to some of the headline figures from today’s announcement, of course, I welcome the additional money that has been allocated to the health budget, and I sincerely hope that this will go some way to addressing the real issues that our NHS faces. The Cabinet Secretary will remember from his time as health Minister the struggle of delivering health services in rural parts of Wales, and so perhaps the Cabinet Secretary will tell us how today’s budget will roll back the centralisation of services that we’ve seen in recent years and fill in the gaps in provision that there are in parts of west, mid and, indeed, north Wales. Indeed, can the Cabinet Secretary confirm for the record this afternoon that, in light of the numerous reports criticising Welsh NHS finances, he is now fully confident that this draft budget is affordable and that it will sufficiently support the NHS in Wales?

As we know, there are higher costs to delivering public services in rural areas, and so it’s important that these areas are adequately prioritised in any Welsh Government budget. I understand local government will receive a cash-flat settlement in this draft budget, however, can the Minister indicate to us today how this money will be allocated to local authorities and whether rural authorities will be prioritised, given that they have suffered some substantial cuts in the past? An acknowledgement of the challenges that rural authorities face must be made in this budget, and I hope the Cabinet Secretary will provide more detail on how this budget will specifically address the challenges that rural local authorities face.

Today’s statement includes an extra £30 million for higher and further education, which is certainly welcome. I’m sure all Members in this Chamber want to see a strong Welsh education system that is sustainable for the future. Now, I appreciate that £30 million cannot possibly be the answer to all of Wales’s problems when it comes to higher education and further education, but this funding could actually make a difference. Therefore, can the Cabinet Secretary confirm what new proposals will be implemented with this additional funding and how this funding will be used to close the funding gap between Welsh and English higher education? In relation to further education colleges, can the Cabinet Secretary confirm how this additional funding will be allocated to colleges and what criteria the colleges will have to meet to receive any additional funding?

Llywydd, the Welsh Government must ensure that any spending through this Assembly is effective and delivers real improvements to key front-line services to the people of Wales. I was extremely disappointed, like many in this Chamber, in the Welsh Government’s programme for government, which does not provide the confidence or detail required to improve the life chances of people in communities across Wales. Therefore, can the Cabinet Secretary tell us how the Government will truly test the outcomes of any budget in this Assembly if there are no targets by which to measure them? Crucially, how can the Welsh Government ensure value for money across portfolio areas when there is very little detail in the programme for government to measure the progress of its budget? So, in closing, therefore, Llywydd, can I once again thank the Cabinet Secretary for today’s statement? My colleagues and I look forward to scrutinising the draft budget further over the next few weeks. Diolch.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad heddiw ac am ei alwad ffôn yn gynharach, yn rhoi prif ffigurau cyllideb ddrafft heddiw i mi ymlaen llaw? Rwy’n deall ei resymeg wrth bennu cyllideb refeniw un flwyddyn a chyllideb gyfalaf dros bedair blynedd, ond rwy'n siŵr na fydd yn syndod i Ysgrifennydd y Cabinet na allwn ni ar yr ochr hon i'r Siambr gefnogi'r gyllideb ddrafft hon yn ei ffurf bresennol. Unwaith eto, mae Plaid Cymru wedi gwneud pob ymdrech i ddod i gytundeb â Llywodraeth Cymru a’i chefnogi doed a ddelo. Er bod rhai cyhoeddiadau sydd i'w croesawu yn y datganiad hwn, mae cymunedau ledled Cymru yn dal wedi eu gadael ar ôl.

Wrth gwrs, rwy’n dymuno o ddifrif y bydd y gyllideb ddrafft hon yn cyflawni i gymunedau Cymru lle y mae cymaint o rai eraill wedi methu o’r blaen, ond maddeuwch i mi am fod braidd yn amheus, o gofio bod y canlyniadau mewn cynifer o feysydd o fywyd cyhoeddus yn dal i fod mor annigonol. Wrth i ni symud i gam nesaf y pumed Cynulliad, mae ein gwlad yn parhau i gael ei thagu gan economi sy'n tanberfformio, sy'n gweld teuluoedd yng Nghymru yn ennill y cyflogau isaf ym Mhrydain—ac mae hyn yn ôl dadansoddiad ystadegol Llywodraeth Cymru ei hun. Yr wythnos diwethaf, gosodwyd system addysg Cymru ar waelod tabl cynghrair y DU gan astudiaeth mynegai cynnydd cymdeithasol rhanbarthol yr UE—ac nid dyna’r astudiaeth gyntaf i wneud hynny. Mae iechyd y cyhoedd, hefyd, yn parhau i fod yn bryder mawr. Amlygodd arolwg iechyd Cymru fod lefelau gordewdra yn cynyddu ac mae nifer yr achosion o ddiabetes wedi mwy na dyblu er 1996. Mae'r materion hyn, yn ystyfnig, yn dal i fodoli.

Wrth symud ymlaen, mae'n hanfodol bod pob punt a warir gan Lywodraeth Cymru, yn cael ei gwario'n effeithiol, gan sicrhau gwerth am arian i drethdalwyr Cymru a phwyslais o'r newydd ar ganlyniadau. Nid oes neb yn gwadu ein bod wedi bod drwy gyfnod economaidd anodd ac mae Llywodraeth y DU wedi gorfod cymryd penderfyniadau economaidd caled i gael yr economi yn ôl ar y trywydd iawn. Wrth gwrs, ar yr un pryd, mae pleidlais y refferendwm i adael yr UE yn codi cyfres gyfan o gwestiynau ynglŷn â chynllunio cyllidebau yn y dyfodol. Felly, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym pa effaith y mae canlyniad refferendwm yr UE wedi ei gael ar brosesau cynllunio cyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer y pumed Cynulliad a pha waith y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud ers canlyniad y refferendwm o ran ei phrosesau cyllidebol a’i rhagolygon economaidd cyn i Brydain adael yr Undeb Ewropeaidd?

Nawr, gan droi at rai o'r prif ffigurau o gyhoeddiad heddiw, wrth gwrs, rwy’n croesawu'r arian ychwanegol sydd wedi ei neilltuo i'r gyllideb iechyd, ac rwy’n mawr obeithio y bydd hyn yn mynd ran o’r ffordd i fynd i’r afael â’r materion gwirioneddol sy'n wynebu ein GIG. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cofio yr anhawster o ddarparu gwasanaethau iechyd mewn ardaloedd gwledig yng Nghymru o'i gyfnod o fod yn Weinidog iechyd, ac felly efallai y gwnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym sut y bydd cyllideb heddiw yn tynnu’n ôl ar y canoli gwasanaethau yr ydym wedi ei weld yn ystod y blynyddoedd diwethaf ac yn llenwi’r bylchau mewn darpariaeth sy’n bodoli mewn rhannau o’r gorllewin, y canolbarth ac, yn wir, y gogledd. A all Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau mewn gwirionedd ar gyfer y cofnod y prynhawn yma, yn wyneb yr adroddiadau niferus yn beirniadu cyllid GIG Cymru, ei fod bellach yn gwbl ffyddiog bod y gyllideb ddrafft hon yn fforddiadwy ac y bydd yn cefnogi’r GIG yng Nghymru mewn modd digonol?

Fel y gwyddom, mae costau uwch i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus mewn ardaloedd gwledig, ac felly mae'n bwysig bod yr ardaloedd hyn yn cael eu blaenoriaethu'n ddigonol mewn unrhyw gyllideb Llywodraeth Cymru. Rwy'n deall y bydd llywodraeth leol yn cael setliad arian gwastad yn y gyllideb ddrafft hon, ond, a wnaiff y Gweinidog ddweud wrthym heddiw sut y bydd yr arian hwn yn cael ei ddyrannu i awdurdodau lleol ac a fydd awdurdodau gwledig yn cael eu blaenoriaethu, o gofio eu bod wedi dioddef sawl toriad sylweddol yn y gorffennol? Mae’n rhaid cydnabod yr heriau y mae awdurdodau gwledig yn eu hwynebu yn y gyllideb hon, ac rwy'n gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn darparu mwy o fanylion ynglŷn â sut y bydd y gyllideb hon yn mynd i'r afael yn benodol â'r heriau y mae awdurdodau lleol gwledig yn eu hwynebu.

Mae datganiad heddiw yn cynnwys £30 miliwn yn ychwanegol ar gyfer addysg uwch ac addysg bellach, sydd yn sicr i'w groesawu. Rwy'n siŵr bod yr holl Aelodau yn y Siambr hon eisiau gweld system addysg gref yng Nghymru sy’n gynaliadwy ar gyfer y dyfodol. Nawr, rwy’n gwerthfawrogi nad yw’n bosibl i’r £30 miliwn ateb pob un o broblemau Cymru o ran addysg uwch ac addysg bellach, ond gallai’r arian hwn wneud gwahaniaeth mewn gwirionedd. Felly, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau pa gynigion newydd fydd yn cael eu rhoi ar waith gyda’r arian ychwanegol hwn a sut y bydd yr arian hwn yn cael ei ddefnyddio i gau'r bwlch cyllido rhwng addysg uwch yng Nghymru ac yn Lloegr? O ran colegau addysg bellach, a all Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau sut y bydd yr arian ychwanegol hwn yn cael ei ddyrannu i golegau a pha feini prawf y bydd yn rhaid i'r colegau eu bodloni i gael unrhyw gyllid ychwanegol?

Lywydd, mae’n rhaid i Lywodraeth Cymru sicrhau bod unrhyw wariant drwy'r Cynulliad hwn yn effeithiol a’i fod yn cyflawni gwelliannau gwirioneddol i wasanaethau rheng flaen allweddol ar gyfer pobl Cymru. Roeddwn yn siomedig dros ben, fel llawer yn y Siambr hon, yn rhaglen lywodraethu Llywodraeth Cymru, gan nad yw'n rhoi’r hyder na’r manylder sydd ei angen i wella cyfleoedd bywyd pobl mewn cymunedau ledled Cymru. Felly, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym sut y bydd y Llywodraeth yn profi canlyniadau unrhyw gyllideb yn y Cynulliad hwn, mewn gwirionedd, os nad oes unrhyw dargedau ar gyfer cymharu yn eu herbyn? Yn hollbwysig, sut y gall Llywodraeth Cymru sicrhau gwerth am arian ar draws meysydd portffolio pan mai dim ond ychydig iawn o fanylion sydd yn y rhaglen lywodraethu i fesur cynnydd ei chyllideb? Felly, wrth gloi, felly, Lywydd, a gaf i ddiolch unwaith eto i Ysgrifennydd y Cabinet am ddatganiad heddiw? Mae fy nghydweithwyr a minnau yn edrych ymlaen at graffu ar y gyllideb ddrafft ymhellach yn ystod yr ychydig wythnosau nesaf. Diolch.

Thank you to Paul Davies for his contribution. I take it for granted, really, that we share an ambition across the Assembly to make sure that the money we have available for public services is spent effectively, that it brings about real improvements in people’s lives and that we spend the money we have in the way that has the greatest impact. I look forward to the detailed scrutiny of the budget against those criteria that will follow today’s statement.

There were a series of specific questions in what Paul Davies had to ask, so I’ll try and address those, Llywydd. As far as the impact of the referendum is concerned, the Welsh Government will take a twin track to trying to respond to that. There are the immediate impacts in relation to the funding that comes from Europe to Wales, and our repeated calls on the UK Government to make sure that every penny that comes from the European Union should come to Wales have borne some fruit in the two statements made by the Chancellor of the Exchequer, providing some guarantees on that funding for Wales. I’m glad to see those and hope to see more of that in the future. The longer-term challenge for the UK Government, and then from Wales, will be on the long-term impact on the UK economy of leaving the European Union. It is quite impossible for us to make a reliable assessment of that in Wales when we have such an absence of clarity at the UK Government end on the terms on which they seek to bring about that exit. We will continue to urge them to conclude an agreement with the European Union that takes full cognisance of the interests of Wales, including full and unfettered access to the free market.

Mr Davies asked me questions about the health budget. The extra investment that we are making in the health budget in this draft budget will be sufficient to meet the Nuffield gap. It will continue our policies of shifting care from secondary to primary care, it will allow the health service to go on doing the remarkable work that has happened in Wales in recent times in increasing the share of chronic illness services that are provided outside the hospital setting—one of the reasons why the Nuffield report and its successors conclude that the health service in Wales goes on being affordable into the future, provided—and this is the really key point, Llywydd, which Members on the Conservative side will want to hear—that public services have, in future, a fair share of the growth in the economy. Local government has, in this proposed budget, for the first time in many years, no cuts at all in the cash available to it. I’m afraid that the Member will have to wait until tomorrow, when I will lay the local government proposed settlement, to see how that affects individual authorities.

I was grateful for what he said about the importance of further and higher education. The £30 million that we have been able to find additionally for HE and FE will be deployed by the Cabinet Secretary for Education, and she will do so in a way that is consistent with our ambitions for the implementation of the Diamond review.

Diolch i Paul Davies am ei gyfraniad. Rwy'n cymryd yn ganiataol, mewn gwirionedd, ein bod yn rhannu uchelgais ar draws y Cynulliad i sicrhau bod yr arian sydd ar gael ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yn cael ei wario'n effeithiol, ei fod yn creu gwelliannau gwirioneddol ym mywydau pobl a'n bod yn gwario'r arian sydd gennym yn y modd sy’n cael yr effaith fwyaf. Rwy'n edrych ymlaen at graffu’n fanwl ar y gyllideb o’i chymharu â’r meini prawf hynny a fydd yn dilyn datganiad heddiw.

Roedd cyfres o gwestiynau penodol yn yr hyn a oedd gan Paul Davies i’w ofyn, felly ceisiaf fynd i'r afael â’r rheini, Lywydd. Cyn belled ag y mae effaith y refferendwm yn y cwestiwn, bydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu dull deuol i geisio ymateb i hynny. Mae’r effeithiau uniongyrchol o ran y cyllid sy'n dod o Ewrop i Gymru, a’n galwadau dro ar ôl tro ar Lywodraeth y DU i wneud yn siŵr y dylai pob ceiniog a ddaw o'r Undeb Ewropeaidd i Gymru fod wedi dwyn peth ffrwyth yn y ddau ddatganiad a wnaed gan Ganghellor y Trysorlys, gan roi rhywfaint o sicrwydd ynghylch y cyllid hwnnw i Gymru. Rwy'n falch o weld hynny ac rwy’n gobeithio gweld mwy o hynny yn y dyfodol. Yr her yn y tymor hwy i Lywodraeth y DU, ac yna i Gymru, fydd yr effaith hirdymor ar economi'r DU yn dilyn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Mae'n gwbl amhosibl i ni wneud asesiad dibynadwy o hynny yng Nghymru pan fo gennym gymaint o ddiffyg eglurder o ran Llywodraeth y DU ynglŷn â’r telerau gadael y maent yn ceisio eu sicrhau. Byddwn yn parhau i bwyso arnynt i ddod i gytundeb â'r Undeb Ewropeaidd a fydd yn cymryd sylw llawn o fuddiannau Cymru, gan gynnwys mynediad llawn a dilyffethair at y farchnad rydd.

Gofynnodd Mr Davies gwestiynau am y gyllideb iechyd i mi. Bydd y buddsoddiad ychwanegol yr ydym yn ei roi i’r gyllideb iechyd yn y gyllideb ddrafft hon yn ddigonol i fodloni bwlch Nuffield. Bydd yn parhau ein polisïau o symud gofal o ofal eilaidd i ofal sylfaenol, bydd yn caniatáu i'r gwasanaeth iechyd fynd ati i wneud y gwaith rhyfeddol sydd wedi digwydd yng Nghymru yn y cyfnod diweddar wrth gynyddu'r gyfran o wasanaethau salwch cronig sy'n cael eu darparu y tu allan i'r ysbyty—un o'r rhesymau pam y mae adroddiad Nuffield a'i olynwyr wedi dod i'r casgliad bod y gwasanaeth iechyd yng Nghymru yn parhau i fod yn fforddiadwy yn y dyfodol, ar yr amod—a dyma'r pwynt allweddol mewn gwirionedd, Lywydd, y bydd Aelodau ar ochr y Ceidwadwyr eisiau ei glywed—bod gwasanaethau cyhoeddus, yn y dyfodol, yn cael cyfran deg o'r twf yn yr economi. Nid yw lywodraeth leol, yn y gyllideb arfaethedig hon, a hynny am y tro cyntaf ers blynyddoedd lawer, wedi cael unrhyw doriadau o gwbl yn yr arian sydd ar gael iddi. Rwy'n ofni y bydd yn rhaid i'r Aelod aros tan yfory, pan fyddaf yn cyflwyno’r setliad arfaethedig ar gyfer llywodraeth leol, i weld sut y mae hynny'n effeithio ar awdurdodau unigol.

Roeddwn yn ddiolchgar am yr hyn a ddywedodd am bwysigrwydd addysg bellach ac addysg uwch. Bydd y £30 miliwn ychwanegol yr ydym wedi gallu dod o hyd iddo ar gyfer Addysg Uwch ac Addysg Bellach yn cael ei defnyddio gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, a bydd hi’n gwneud hynny mewn modd sy'n gyson â'n huchelgeisiau ar gyfer gweithredu adolygiad Diamond.

Yn gyntaf, hoffwn i hefyd ddiolch i’r Ysgrifennydd cyllid am ei ddatganiad heddiw, ac am yr alwad ffôn a gefais i gynnau hefyd ganddo fe, ond yn fwyaf oll, wrth gwrs, am y broses o gyd-drafod gyda fe dros gyfnod o fisoedd dros yr haf. Wrth gwrs, mae’r cytundeb rhwng Plaid Cymru a’r Llywodraeth yn ffrwyth y trafodaethau aeddfed hynny roeddem ni yn gallu eu rhoi yn sylfaen i’r datganiad y mae e newydd ei roi. Wrth gwrs, roedd yna gyfaddawdu—mae’n rhan annatod o unrhyw drafodaeth rhwng dwy blaid—ond a gaf i dalu teyrnged iddo fe am y ffordd adeiladol, creadigol, call ac ystyrlon a oedd yn nodweddu ei ddynesiad ef at y trafodaethau hyn? Mae’n gytundeb rŷm ni’n falch iawn gyda fe ym Mhlaid Cymru—y ddêl fwyaf erioed rhwng Llywodraeth Cymru ac unrhyw wrthblaid: £119 miliwn ar gyfer addewidion maniffesto Plaid Cymru, y blaenoriaethau sy’n adlewyrchu uchelgais Plaid Cymru yn nhermau sgôp a sylwedd, ond yn bwysicach fyth, rhai a fydd yn arwain at welliannau go iawn i fywydau pobl ym mhob rhan o Gymru; £30 miliwn ar gyfer addysg bellach ac addysg uwch, ac rwy’n falch o weld Paul Davies yn croesawu hynny a dweud y gwir; £50 miliwn ar gyfer y sector twristiaeth y clywsom ni sôn amdani gynnau gan y Prif Weinidog; £5 miliwn ychwanegol ar gyfer yr iaith Gymraeg, ac yn y blaen. Mae’r rhestr yn rhy hirfaith i fi fynd drwyddi yn llawn, ond yn sicr, mae’n cynrychioli dêl arbennig o dda i bobl Cymru.

The agreement delivers on many of our key commitments as a party, set out in the manifesto upon which all Members elected as Plaid Cymru Members stood for in this Assembly election. It’s the mandate that we have been given by hundreds of thousands of our fellow citizens. I may be paraphrasing someone who has been a political mentor of mine by saying that it is always important that Plaid Cymru makes full use of its position to secure tangible improvements to the lives of the people in Wales. That is what democratic politics, ultimately, is all about; not grandstanding and carping on the sidelines, but delivering real improvement for the people of Wales. Often, in politics—[Interruption.] Often in politics, we can do more when we work across party boundaries, when we look for that common ground and we welcome that opportunity to deliver, together, the kind of changes that the people of Wales themselves want to see.

There will of course be aspects of the broader budget that we will disagree with. We will be seeking to discuss and amend the draft, and the budget process, as we go through scrutiny at committee level and on the floor of the Assembly, affords us all that opportunity to improve upon the draft budget. Our party, along with other stakeholders in wider society in Wales, will be seeking to be part of that wider engagement as well.

I have a few questions for the Cabinet Secretary, briefly. He has already referred to the autumn statement. The finance spokesperson of the Conservative Party referred to the ‘chokehold’ that we’re facing. Well, if we are talking about public finances, the real chokehold is being put there by a Conservative Government in Westminster that has actually left us with hard Brexit and austerity; it may be austerity lite, but I’m not convinced of that. That’s the chokehold. That’s the difficult context that we are looking at. But, could the Cabinet Secretary say a little bit more about the potential differential effects of the autumn statement in terms of the revenue or capital budgets, and perhaps give us some greater detail on how the changes that may need to be put in place as a result of the autumn statement will affect our revision process here?

I’m sure that the Cabinet Secretary will agree that one of the positive and unique features of this budget agreement, because it actually is embedded as part of a wider process with the finance liaison committee and the wider compact, is that it also contains a forward work programme beyond the budget agreement. One of the areas that we are keen to explore together is this vital area of improving effectiveness, which was referred to, and efficiencies within the public sector, broadly, which are absolutely vital, of course, if we are to deal with some of the fiscal challenges and the other pressures on public services that we will face. Finally, we will have a statement on the national infrastructure commission, so I won’t intrude too much on that subject. We have seen a significant reduction in capital expenditure compared to the beginning of this decade. The finance Secretary did refer to some of the innovative sources of finance that he is exploring in order to fill this gap, so that we can actually continue to increase and accelerate the rate of increase in infrastructure investment. Could he say a little bit more about what work is being done to take that forward?

First of all, I would like to thank the finance Secretary for his statement today and for the phone call that I received from him earlier too, but most of all, for the process of discussion that we went through over a period of months over the summer. Of course, the agreement between Plaid Cymru and the Government is testament to those mature discussions that we could use as a foundation for the statement that he has just given. Of course, there was compromise—it is an integral part of any discussion between two parties—but may I pay tribute to him for his constructive, creative, wise and considered approach to these negotiations? It is an agreement that we are very proud of in Plaid Cymru—the biggest ever deal between the Welsh Government and any opposition party: £119 million for Plaid Cymru manifesto pledges, the priorities that reflect the ambition of Plaid Cymru in terms of scope and substance, but even more importantly, ones that will lead to real improvements in the lives of people in all parts of Wales; £30 million for higher and further education, and I was pleased to see Paul Davies welcome that; £50 million for the tourism sector that we heard mention of; and an additional £5 million for the Welsh language and so on. The list is too long for me to go through it in full, but certainly it does represent an excellent deal for the people of Wales.

Mae'r cytundeb yn cyflawni llawer o'n hymrwymiadau allweddol fel plaid, a nodwyd yn y maniffesto yr oedd pob Aelod a etholwyd fel aelodau Plaid Cymru yn yr etholiad Cynulliad hwn yn ei gefnogi. Dyma’r mandad a roddwyd i ni gan gannoedd o filoedd o'n cyd-ddinasyddion. Efallai fy mod yn aralleirio rhywun sydd wedi bod yn fentor gwleidyddol i mi trwy ddweud ei bod yn bwysig bod Plaid Cymru yn gwneud defnydd llawn o'i sefyllfa bob amser i sicrhau gwelliannau gweladwy i fywydau pobl yng Nghymru. Dyna beth yw gwleidyddiaeth ddemocrataidd, yn y pen draw; nid ceisio denu clod a chwyno am fanion o’r ymylon, ond cyflawni gwelliannau gwirioneddol i bobl Cymru. Yn aml, mewn gwleidyddiaeth— [Torri ar draws.] Yn aml mewn gwleidyddiaeth, gallwn wneud mwy pan fyddwn yn gweithio ar draws ffiniau pleidiau, pan fyddwn yn edrych am y tir cyffredin hwnnw ac yn croesawu’r cyfle hwnnw i gyflawni, gyda'n gilydd, y math o newidiadau y mae pobl Cymru eu hunain yn dymuno eu gweld.

Wrth gwrs, bydd agweddau ar y gyllideb ehangach y byddwn yn anghytuno â nhw. Byddwn yn dymuno trafod a diwygio’r drafft, ac mae proses y gyllideb, wrth inni fynd drwy'r broses graffu ar lefel pwyllgor ac ar lawr y Cynulliad, yn rhoi cyfle i bob un ohonom wella’r gyllideb ddrafft. Bydd ein plaid ni, ynghyd â rhanddeiliaid eraill yn y gymdeithas ehangach yng Nghymru, yn dymuno bod yn rhan o'r ymgysylltu ehangach hwnnw hefyd.

Mae gennyf ychydig o gwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet, yn fyr. Mae eisoes wedi cyfeirio at ddatganiad yr hydref. Mae llefarydd cyllid y Blaid Geidwadol wedi cyfeirio at y 'tagu' yr ydym yn ei wynebu. Wel, os ydym yn sôn am arian cyhoeddus, mae'r tagu go iawn yn cael ei weithredu gan y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan, sydd wedi ein gadael, mewn gwirionedd, â chyni a Brexit caled; gallai fod yn gyni ysgafn, ond nid wyf yn argyhoeddedig o hynny. Dyna'r tagu. Dyna’r cyd-destun anodd yr ydym yn ei wynebu. Ond, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddweud ychydig mwy am effeithiau gwahaniaethol posibl datganiad yr hydref o ran y cyllidebau refeniw neu gyfalaf, ac efallai rhoi rhywfaint mwy o fanylion i ni am sut y bydd y newidiadau, a allai fod angen eu rhoi ar waith o ganlyniad i ddatganiad yr hydref, yn effeithio ar ein proses o adolygu yma?

Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno mai un o nodweddion cadarnhaol ac unigryw y cytundeb hwn ar gyfer y gyllideb, gan ei fod mewn gwirionedd wedi’i ymwreiddio yn rhan o broses ehangach gyda’r pwyllgor cyswllt ar gyllid a'r compact ehangach, yw ei fod hefyd yn cynnwys blaenraglen waith y tu hwnt i gytundeb y gyllideb. Un o'r meysydd yr ydym yn awyddus i’w archwilio gyda’n gilydd yw’r maes pwysig hwn o wella effeithiolrwydd, y cyfeiriwyd ato, ac arbedion effeithlonrwydd yn y sector cyhoeddus, yn gyffredinol, sy'n gwbl hanfodol, wrth gwrs, os ydym am allu ymdrin â rhai o'r heriau ariannol a'r pwysau eraill ar wasanaethau cyhoeddus y byddwn yn eu hwynebu. Yn olaf, byddwn yn cael datganiad ar y comisiwn seilwaith cenedlaethol, felly nid wyf am ymyrryd yn ormodol yn y pwnc hwnnw. Rydym wedi gweld gostyngiad sylweddol mewn gwariant cyfalaf o'i gymharu â dechrau'r degawd hwn. Cyfeiriodd yr Ysgrifennydd Cyllid at rai o'r ffynonellau arloesol o gyllid y mae’n eu harchwilio er mwyn llenwi'r bwlch hwn, fel y gallwn barhau mewn gwirionedd i gynyddu a chyflymu’r cynnydd yn y buddsoddiad mewn seilwaith. A wnaiff ef ddweud ychydig mwy am y gwaith sy’n cael ei wneud i symud hynny ymlaen?

A gaf i ddweud gair o ddiolch i Adam Price am yr hyn a ddywedodd wrth gyflwyno ei gwestiynau?

I will go immediately to the specific questions that Adam Price raised. He’s absolutely right to point to the fact that we are having to lay our budget before the Assembly in advance of the autumn statement, where the Chancellor promises a fiscal reset, and where we have to make our judgments without knowing exactly how that reset is to be brought about. As a result, I have had to make a series of judgments with Cabinet colleagues.

As far as the capital budget is concerned, I have made a judgement that, based on what we are able to read from the various statements that the Chancellor has made—most recently, perhaps, in Washington—that he has an intention of not reducing capital investment in the UK economy and that we may even see some modest investment—welcome as it would be—taking advantage of historically low interest rates and so on to give some boost to infrastructure spending. For that reason, I feel confident in laying a four-year capital budget.

The uncertainty over revenue is why I've been confined to a one-year revenue budget. When Members have an opportunity to study the budget in more detail, they will see that, in the draft budget, I propose to take a higher than usual revenue reserve into next year. That is there as a precaution against the autumn statement reducing the level of revenue available to the Welsh Government next year. And if people think that that is just a remote possibility, there’ll be Members here who’ll recall that only last year there were £50 million-worth of in-year revenue cuts that the Welsh Government had to absorb. What I am anxious to avoid is having to reopen the very detailed discussions that I've had with Cabinet colleagues over the summer, and, indeed, with Plaid Cymru, to be able to lay the budget that I'm able to today. If there are to be further cuts to the Welsh Government's revenue budget next year, I'd rather be able to deal with those through the reserve than by asking colleagues to absorb further reductions. If we don't face such a reduction next year, then I'll look to make some further adjustments to that reserve in advance of the final budget.

Adam Price drew attention to the forward work programme that's been agreed for the finance liaison committee. I thought it was an important part of our agreement to be able to identify that forward work programme. There are some very significant and long-term matters that we have agreed to address jointly, and I look forward to the opportunity to be able to move beyond the inevitable dealing with the detail that we’ve had to do over recent weeks to grapple with some of those matters.

Finally, I was asked a question about capital, and Adam Price is absolutely right to point to the fact that the capital available to public services in Wales will have reduced by a third between 2009 and 2019, and we have had to work hard to find ways in which we can bridge that gap. The budget in front of Members today deploys to the fullest extent the new borrowing ability that we have agreed with the UK Government. It builds on the work that my predecessor, Jane Hutt, did in taking advantage of the borrowing ability of housing associations and local authorities where we provide the revenue consequences of that borrowing. I look forward, as well, to the development of further innovative financial instruments to take forward, as I said in my statement, the new cancer centre at Velindre and the complete dualling of the Heads of the Valleys road.

May I say thank you to Adam Price for his comments in introducing his questions?

Af yn syth at y cwestiynau penodol a gododd Adam Price. Mae e'n hollol iawn i dynnu sylw at y ffaith ein bod yn gorfod cyflwyno ein cyllideb gerbron y Cynulliad cyn datganiad yr hydref, pan mae’r Canghellor yn addo ailosodiad ariannol, a phan fo’n rhaid i ni wneud ein penderfyniadau heb wybod yn union sut y bydd yr ailosodiad hwnnw yn cael ei weithredu. O ganlyniad, rwyf wedi gorfod gwneud cyfres o benderfyniadau gyda chydweithwyr yn y Cabinet.

Cyn belled ag y mae’r gyllideb gyfalaf yn y cwestiwn, rwyf wedi gwneud penderfyniad, yn seiliedig ar yr hyn yr ydym yn gallu ei ddarllen o'r gwahanol ddatganiadau y mae'r Canghellor wedi eu gwneud—yn fwyaf diweddar, efallai, yn Washington—bod ganddo fwriad o beidio â lleihau buddsoddiad cyfalaf yn economi y DU ac y gallem hyd yn oed weld rhywfaint o fuddsoddiad cymhedrol—a byddai croeso i hynny—gan fanteisio ar gyfraddau llog hanesyddol isel ac yn y blaen i roi rhywfaint o hwb i wariant ar seilwaith. Am y rheswm hwnnw, rwy’n teimlo'n ffyddiog wrth gyflwyno cyllideb gyfalaf pedair blynedd.

Yr ansicrwydd ynghylch refeniw yw’r rheswm yr wyf wedi bod yn gaeth i gyllideb refeniw un flwyddyn. Pan fydd aelodau yn cael cyfle i astudio'r gyllideb yn fwy manwl, byddant yn gweld, yn y gyllideb ddrafft, fy mod yn cynnig mynd â chronfa refeniw wrth gefn uwch nag arfer i mewn i’r flwyddyn nesaf. Mae hynny yno rhag ofn i ddatganiad yr hydref leihau lefel y refeniw sydd ar gael i Lywodraeth Cymru y flwyddyn nesaf. Ac os yw pobl o’r farn bod hwn yn bosibilrwydd annhebygol, bydd Aelodau yma sy'n cofio y cafwyd, dim ond y llynedd, gwerth £50 miliwn o doriadau refeniw yn ystod y flwyddyn, y bu’n rhaid i Lywodraeth Cymru eu hymgorffori. Yr hyn yr wyf yn awyddus i’w osgoi yw gorfod ailagor y trafodaethau manwl iawn yr wyf wedi eu cael gyda chydweithwyr yn y Cabinet dros yr haf, ac, yn wir, gyda Phlaid Cymru, er mwyn gallu cyflwyno’r gyllideb hon heddiw. Os oes rhagor o doriadau i ddod i gyllideb refeniw Llywodraeth Cymru y flwyddyn nesaf, byddai'n well gennyf allu ymdrin â'r rheini drwy'r gronfa wrth gefn na thrwy ofyn i gydweithwyr ymgorffori rhagor o ostyngiadau. Os na fyddwn yn wynebu gostyngiad o'r fath y flwyddyn nesaf, yna byddaf yn ystyried gwneud rhai addasiadau pellach i'r gronfa wrth gefn honno cyn y gyllideb derfynol.

Tynnodd Adam Price sylw at y flaenraglen waith sydd wedi'i chytuno ar gyfer y pwyllgor cyswllt ar gyllid. Roeddwn i o’r farn ei bod yn rhan bwysig o'n cytundeb i allu nodi y flaenraglen waith honno. Mae rhai materion pwysig iawn a hirdymor yr ydym wedi cytuno i fynd i'r afael â nhw ar y cyd, ac edrychaf ymlaen at y cyfle i allu symud y tu hwnt i'r gwaith anochel o ymdrin â’r manylion yr ydym wedi gorfod ei wneud dros yr wythnosau diwethaf er mwyn mynd i'r afael â rhai o'r materion hynny.

Yn olaf, gofynwyd cwestiwn i mi am gyfalaf, ac mae Adam Price yn gwbl gywir i dynnu sylw at y ffaith y bydd y cyfalaf sydd ar gael i wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru wedi gostwng gan draean rhwng 2009 a 2019, ac rydym wedi gorfod gweithio'n galed i ddod o hyd i ddulliau o bontio'r bwlch hwnnw. Mae'r gyllideb sydd gerbron yr Aelodau heddiw yn defnyddio cymaint â phosib ar y gallu benthyca newydd yr ydym wedi’i gytuno gyda Llywodraeth y DU. Mae'n adeiladu ar y gwaith a wnaed gan fy rhagflaenydd, Jane Hutt, o ran manteisio ar allu benthyca cymdeithasau tai ac awdurdodau lleol pan fyddwn yn darparu canlyniadau refeniw y benthyca hwnnw. Edrychaf ymlaen, hefyd, at ddatblygu rhagor o offerynnau ariannol er mwyn bwrw ymlaen, fel y dywedais yn fy natganiad, â’r ganolfan canser newydd yn Felindre a deuoli ffordd Blaenau'r Cymoedd yn llwyr.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.

I thank the Cabinet Secretary for his statement and advance notice thereof, although I think I must have missed his phone call. [Laughter.] I have, though, got the copy of the budget during the First Minister's statement—[Interruption.] Oh well, never mind, never mind. I've been doing my best to at least scan-read the budget since my question at First Minister's questions, while, of course, listening at the same time, and there certainly are aspects of this budget that we would welcome, particularly the increase in health spending. I think it's about 4 per cent for health, well-being and sport as a whole, and 5.4 per cent for what the Government calls ‘core NHS services’. Could the Cabinet Secretary give a bit more clarity about this extra £240 million and then the extra £44 million I think he referred to on account of Plaid, and in particular the £20 million ring fence of mental health—welcome, albeit only one twelfth of the increase—and the £15 million in capital for diagnostics? Are both or either of those included within the £44 million?

I'd like to give a particular welcome to the extra £7 million for medical training. The £1 million end-of-life care addition is obviously welcome, but, I'm afraid, is a drop in the ocean in that area—

Diolchaf i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad a’r rhybudd amdano ymlaen llaw, ond mae’n rhaid fy mod wedi colli ei alwad ffôn. [Chwerthin.] Ond rwyf wedi cael copi o'r gyllideb yn ystod datganiad y Prif Weinidog—[Torri ar draws.] O wel, ta waeth, ta waeth. Rwyf wedi bod yn gwneud fy ngorau i o leiaf sganio’r gyllideb ers fy nghwestiwn yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog, gan wrando, wrth gwrs, ar yr un pryd, ac yn sicr mae agweddau ar y gyllideb hon y byddem yn eu croesawu, yn enwedig y cynnydd mewn gwariant ar iechyd. Rwy'n credu ei fod tua 4 y cant ar gyfer iechyd, lles a chwaraeon yn gyffredinol, a 5.4 y cant ar gyfer yr hyn y mae’r Llywodraeth yn ei alw’n ‘wasanaethau craidd y GIG’. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi ychydig mwy o eglurder am y £240 miliwn ychwanegol hwn ac yna’r £44 miliwn ychwanegol y cyfeiriodd ato, rwy’n credu, o ganlyniad i alwad Plaid Cymru, ac yn arbennig y £20 miliwn sydd wedi’i glustnodi i iechyd meddwl—sydd i’w groesawu, er mai dim ond un rhan o ddeuddeg o'r cynnydd ydyw—a'r £15 miliwn mewn cyfalaf ar gyfer diagnosteg? A yw’r ddau neu'r naill neu'r llall o'r rhain wedi’u cynnwys yn y £44 miliwn?

Hoffwn groesawu yn arbennig y £7 miliwn ychwanegol ar gyfer hyfforddiant meddygol. Mae’r ychwanegiad gofal diwedd oes o £1 filiwn i'w groesawu yn amlwg, ond, rwy’n ofni mai dim ond piso dryw bach yn y môr ydyw yn y maes hwnnw

Why don't you give us the money from Brussels? Then we'd have enough money to pay for it.

Pam na wnewch chi roi'r arian o Frwsel i ni? Yna byddai gennym ddigon o arian i dalu amdano.

We're looking forward to the extra money from Brussels, which will stand the Welsh Government and the UK Government in good stead in due course, once we leave.

The Plaid statement earlier we had from Adam Price—I think he said just now that ‘we will deliver together’, and I think he was quoted in the media earlier as saying that waiting times in the NHS will be reduced on account of this intervention by Plaid. Can the Cabinet Secretary advise us of the extent to which we call Plaid to account for their role in delivering this reduction in waiting times, or is that something he continues to take sole responsibility for himself and with the formal Welsh Government?

Outside the health area, where I think there are some welcome increases, we note local government is getting a 3.1 per cent increase, of which I think almost all is capital—£123 million—and I think that is welcome. However, I received at the beginning of this year a very welcome letter from Caerphilly County Borough Council telling me, actually, that they weren’t going to increase my council tax after all, because the grant settlement had been more generous than they anticipated. This year, we hear there’s another £25 million thanks to Plaid, and we are also told that, for the first year in four, there is to be an increase in the non-hypothecated grant. Can all this be afforded? I’m sure it’s very, very welcome for Labour and Plaid councillors standing for re-election next May, but given what the Cabinet Secretary says about the overall pressures, is not the risk that there will be very significant cuts following those elections, and given the relative generosity of spending settlements since austerity commenced in 2010 for Wales in the local government area, certainly compared to England? Although I’m not suggesting that we replicate the cuts there in any sense. Certainly, the social services additional funding and the integration with the NHS are welcome. But can the Minister continue to protect local government to the extent that he says in this budget?

The £30 million extra for higher education and further education—we support some of those further education additions. The higher education, we’re told, is for the transition to the new student support arrangements., which we were told were going to be cost neutral, or, the Conservative spokesman says, a saving of £48 million. Can the Minister confirm how cost neutral or otherwise these changes will be, and whether he, given his long history of progressive left-wing politics, considers that these handouts of means-tested grants to families earning between £50,000 and £81,000 is a priority for him, including also the £1,000 for families earning even higher than that? Is it possible we could seek some savings in this area given the other changes and the pressures that the Cabinet Secretary sets out in his budget?

On transport, we welcome the study into the Carmarthen-Aberystwyth route, and possibly reopening that, although for £300,000 we’re not totally sure, given the challenges, how much that’s going to lead to. But we welcome it as far as it goes. It was in our manifesto as well as in Plaid’s. We note that the Cabinet Secretary has set aside in reserves more than £900 million for an M4 relief road. Is that enough given the estimates of cost we now get for that black route? Professor Stuart Cole told me the week before last that he now thought it would be at least £1.2 billion, compared to just £0.5 billion for his blue route or £0.6 billion with the second leg up to the A449.

Finally from me, I’d just like to refer to the Severn bridges and the tolling arrangements. The St David’s Day agreement said they would be a matter for agreement between the UK and the Welsh Governments. There doesn’t seem to be much agreement, though, with this continuing tax that the UK Government is going to put on the tolls after they should be abolished in approximately a year’s time. Will that continue after the purported debt is paid off, or will the Cabinet Secretary look forward with me to something in the budget next year to make a contribution towards maintenance so that tolls on those bridges can be scrapped?

Rydym yn edrych ymlaen at yr arian ychwanegol o Frwsel, a fydd yn rhoi Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU mewn sefyllfa dda maes o law, ar ôl i ni adael.

Y datganiad Plaid Cymru a gawsom yn gynharach gan Adam Price—rwy’n credu iddo ddweud bryd hynny ‘y byddwn yn cyflawni gyda'n gilydd’, ac rwy’n credu iddo gael ei ddyfynnu yn y cyfryngau yn gynharach gan ddweud y byddai amseroedd aros yn y GIG yn cael eu lleihau oherwydd yr ymyrraeth hon gan Blaid Cymru. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym i ba raddau yr ydym i ddwyn Plaid Cymru i gyfrif am ei swyddogaeth wrth gyflawni’r gostyngiad hwn mewn amseroedd aros, neu a yw'n rhywbeth y mae ef yn parhau i gymryd y cyfrifoldeb llwyr drosto ei hun a chyda’r Llywodraeth Cymru ffurfiol?

Y tu hwnt i’r maes iechyd, lle’r wyf yn credu bod cynnydd i’w groesawu, rydym yn nodi bod llywodraeth leol yn cael cynnydd o 3.1 y cant, sy’n gyfalaf bron i gyd, rwy’n credu—£123 miliwn—ac rwy’n credu bod hynny i'w groesawu. Fodd bynnag, cefais lythyr ar ddechrau'r eleni yr oeddwn yn ei groesawu'n fawr gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn dweud wrthyf, mewn gwirionedd, nad oeddent yn mynd i gynyddu fy nhreth gyngor wedi'r cyfan, oherwydd bod y setliad grant wedi bod yn fwy hael nag yr oeddynt wedi’i ragweld. Eleni, rydym yn clywed bod £25 miliwn arall diolch i Blaid Cymru, ac rydym yn cael gwybod hefyd, am y flwyddyn gyntaf mewn pedair, y bydd cynnydd yn y grant heb ei neilltuo. A allwn ni fforddio hyn i gyd? Rwy'n siŵr bod croeso mawr i hyn gan gynghorwyr Llafur a Phlaid Cymru sy’n sefyll i gael eu hail-ethol fis Mai nesaf, ond o ystyried yr hyn y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ddweud am y pwysau cyffredinol, onid y risg yw y bydd toriadau sylweddol iawn yn dilyn yr etholiadau hynny, ac o gofio haelioni cymharol y setliadau gwario ers i’r cyni ddechrau yn 2010 i Gymru ym maes llywodraeth leol, yn sicr o'i gymharu â Lloegr? Nid wyf yn awgrymu o gwbl ein bod yn ailadrodd y toriadau a wneir yno. Yn sicr, mae’r cyllid ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol a’r integreiddio gyda'r GIG i’w groesawu. Ond a yw’r Gweinidog yn gallu parhau i ddiogelu llywodraeth leol i'r graddau y mae’n ei ddweud yn y gyllideb hon?

Y £30 miliwn ychwanegol ar gyfer addysg uwch ac addysg bellach—rydym yn cefnogi rhai o'r ychwanegiadau addysg bellach hynny. Mae'r arian ychwanegol ar gyfer addysg uwch, dywedir wrthym, ar gyfer y pontio i'r trefniadau cymorth i fyfyrwyr newydd, y dywedwyd wrthym eu bod yn mynd i fod yn niwtral o ran cost, neu, yn ôl llefarydd y Ceidwadwyr, yn arbediad o £48 miliwn. A all y Gweinidog gadarnhau pa mor niwtral o ran cost neu fel arall y bydd y newidiadau hyn, ac a yw ef, o ystyried ei hanes hir o wleidyddiaeth adain chwith flaengar, yn ystyried bod y rhoddion hyn o grantiau prawf modd i deuluoedd sy'n ennill rhwng £50,000 ac £81,000 yn flaenoriaeth iddo ef, gan gynnwys hefyd y £1,000 ar gyfer teuluoedd sy'n ennill hyd yn oed mwy na hynny? A yw'n bosibl y gallem chwilio am rai arbedion yn y maes hwn o ystyried y newidiadau eraill a'r pwysau y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei nodi yn ei gyllideb?

O ran trafnidiaeth, rydym yn croesawu'r astudiaeth i'r llwybr rhwng Caerfyrddin ac Aberystwyth, ac o bosibl ailagor hwnnw, er am £300,000 nid ydym yn hollol siŵr, o ystyried yr heriau, faint y mae hwnnw yn mynd i arwain ato. Ond rydym yn ei groesawu yn gyffredinol. Roedd hyn yn ein maniffesto yn ogystal ag ym maniffesto Plaid Cymru. Rydym yn nodi bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi neilltuo mwy na £900 miliwn mewn cronfeydd wrth gefn ar gyfer ffordd liniaru ar gyfer yr M4. A yw hynny'n ddigon o ystyried yr amcangyfrifon o gostau yr ydym bellach yn eu cael ar gyfer y llwybr du hwnnw? Dywedodd yr Athro Stuart Cole wrthyf yr wythnos cyn diwethaf ei fod bellach o’r farn y byddai’n costio o leiaf £1.2 biliwn, o’i gymharu â dim ond £0.5 biliwn ar gyfer ei lwybr glas neu £0.6 biliwn gyda’r ail gymal i fyny at yr A449.

Yn olaf gennyf i, hoffwn gyfeirio at bontydd Hafren a'r trefniadau codi tollau. Roedd cytundeb Dydd Gŵyl Dewi yn dweud y byddai hynny’n fater i'w gytuno rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraethau Cymru. Nid yw'n ymddangos bod llawer o gytundeb, fodd bynnag, gyda’r dreth barhaus hon y mae Llywodraeth y DU yn mynd i roi ar y tollau ar ôl yr adeg y dylent gael eu diddymu oddeutu blwyddyn i nawr. A fydd hynny’n parhau ar ôl i’r ddyled honedig gael ei thalu, neu a fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn edrych ymlaen gyda mi at rywbeth yn y gyllideb y flwyddyn nesaf i wneud cyfraniad tuag at gynnal a chadw er mwyn i’r tollau ar y pontydd hynny allu cael eu dileu?

I thank Mark Reckless for those parts of the budget that he recognised as being welcome. I’ll try and address his specific questions.

In relation to the mental health funding that is part of the £240 million, the £15 million for diagnostics is part of the capital programme provided to the health main expenditure group, and, of course, as a result of that investment, waiting times for diagnostics will continue to reduce still further.

The £7 million for training is over and above the £240 million, and the £1 million for end-of-life care is certainly not to be regarded as a drop in the ocean. In terms of the hospice sector in Wales, that is a very significant investment and will be, I know, very widely welcomed by a service that is the best in the whole of the United Kingdom.

As far as local government is concerned, I’m very glad to have been able to provide a no-cash-cut budget to local government this year, but let me say what I’ve said to local government already: tougher times and harder choices lie ahead. The budget that we are promised from the UK Government goes on cutting the resources available to this place, year after year after year. There is nowhere that anyone can simply melt those pressures away. They are inevitably bound to have an impact on our delivery partners. I was keen to provide an 18-month period of stability for those key services, and they need to use that time to prepare for the choices that lie ahead.

As far as education is concerned, I’m very happy to provide a copy of my leaflet on progressive universalism—[Laughter.]—which I’m sure the Member would enjoy. It is very important that we continue to provide services in which all our citizens have a stake. That’s how you get the best services. His party’s insistence on means testing would simply go back to that very old adage that services that are reserved for poor people very quickly become poor services. The reason why services continue to be of the standard they are in a civilised society is that we make sure that everybody—the well informed as well as those who struggle, the articulate as well as the inarticulate—has a stake in making those services as good as possible. That’s the sort of education service that we want to see here in Wales.

As far as the M4 relief road is concerned, I have very carefully designed the budget so that the expenditure that the Cabinet Secretary with the responsibility needs to have next year for M4 purposes are available directly to him in his portfolio, but the rest of the expenditure for the M4 is held in reserves so that we pay proper respect to the independent public inquiry that is to be conducted. We will know, when that inquiry concludes, the level of funding that will be needed to be secured for those purposes. Thankfully, Dirprwy Lywydd, I’ve not needed to address the issue of tolls on the Severn bridges for the purposes of next year’s budget.

Diolchaf i Mark Reckless am y rhannau hynny o'r gyllideb y gwnaeth gydnabod bod croeso iddynt. Ceisiaf fynd i'r afael â’i gwestiynau penodol.

O ran y cyllid iechyd meddwl sy'n rhan o'r £240 miliwn, mae'r £15 miliwn ar gyfer diagnosteg yn rhan o'r rhaglen gyfalaf a ddarparwyd i'r prif grŵp gwariant iechyd, ac, wrth gwrs, yn sgil y buddsoddiad hwnnw, bydd yr amseroedd aros ar gyfer diagnosteg yn parhau i ostwng ymhellach eto.

Mae'r £7 miliwn ar gyfer hyfforddiant yn ychwanegol at y £240 miliwn, ac yn sicr, ni ddylid ystyried yr £1 filiwn ar gyfer gofal diwedd oes yn biso dryw yn y môr. O ran y sector hosbis yng Nghymru, mae hwnnw'n fuddsoddiad sylweddol iawn ac rwy’n gwybod y bydd croeso mawr iawn iddo gan wasanaeth sydd y gorau yn y Deyrnas Unedig gyfan.

Cyn belled ag y mae llywodraeth leol yn y cwestiwn, rwy’n falch iawn o fod wedi gallu darparu cyllideb heb dorri unrhyw arian i lywodraeth leol eleni, ond gadewch i mi ddweud yr hyn yr wyf eisoes wedi ei ddweud wrth lywodraeth leol: mae cyfnodau anoddach a dewisiadau anoddach o'n blaenau. Mae'r gyllideb a addewir i ni gan Lywodraeth y DU yn parhau i dorri’r adnoddau sydd ar gael i’r lle hwn, flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn. Nid oes unman lle y gall unrhyw un leddfu’r pwysau hwnnw. Yn anochel, mae’n siŵr o gael effaith ar ein partneriaid cyflenwi. Roeddwn yn awyddus i ddarparu cyfnod o 18 mis o sefydlogrwydd ar gyfer y gwasanaethau allweddol hynny, ac mae angen iddynt ddefnyddio'r amser hwnnw i baratoi ar gyfer y dewisiadau sydd o'n blaenau.

Cyn belled ag y mae addysg yn y cwestiwn, rwy’n hapus iawn i ddarparu copi o fy nhaflen ar gyffredinoliaeth flaengar— [Chwerthin.]—ac rwy'n siŵr y byddai'r Aelod yn ei mwynhau. Mae'n bwysig iawn ein bod yn parhau i ddarparu gwasanaethau y mae gan ein holl ddinasyddion fudd ynddynt. Dyna sut yr ydych chi’n cael y gwasanaethau gorau. Ni fyddai defnyddio prawf modd fel y mae ei blaid ef mynnu ei wneud ond yn mynd yn ôl at yr hen ddywediad hwnnw bod gwasanaethau sy'n cael eu cadw ar gyfer pobl dlawd yn fuan iawn yn dod yn wasanaethau tlawd/gwael. Y rheswm pam y mae gwasanaethau yn parhau i fod o'r safon y maen nhw mewn cymdeithas waraidd yw ein bod yn gwneud yn siŵr bod gan bawb—y bobl hyddysg yn ogystal â'r rhai sy'n ymgodymu, y bobl huawdl yn ogystal â'r rhai anhuawdl—eu rhan mewn gwneud y gwasanaethau hynny mor dda â phosibl. Dyna'r math o wasanaeth addysg yr ydym eisiau ei weld yma yng Nghymru.

Cyn belled ag y mae ffordd liniaru'r M4 yn y cwestiwn, rwyf wedi cynllunio’r gyllideb yn ofalus iawn fel bod y gwariant sydd ei angen ar Ysgrifennydd y Cabinet sydd â’r cyfrifoldeb y flwyddyn nesaf at ddibenion yr M4, ar gael yn uniongyrchol iddo yn ei bortffolio, ond bod gweddill y gwariant ar gyfer yr M4 yn cael ei gadw mewn cronfeydd wrth gefn fel ein bod yn rhoi parch priodol i'r ymchwiliad cyhoeddus annibynnol sydd i’w gynnal. Byddwn yn gwybod, pan fydd yr ymchwiliad hwnnw wedi dod i ben, pa lefel o gyllid fydd angen ei sicrhau ar gyfer y dibenion hynny. Diolch byth, Ddirprwy Lywydd, nid wyf wedi gorfod mynd i'r afael â mater y tollau ar bontydd Hafren at ddibenion cyllideb y flwyddyn nesaf.

Thank you. I’ve got three more speakers and it’s important that they’re heard as well. So, I’m going to ask for questions without the preambles, if possible. Mike Hedges.

Diolch. Mae gennyf dri siaradwr arall ac mae'n bwysig bod nhw’n cael eu clywed hefyd. Felly, rwy’n mynd i ofyn am gwestiynau heb y rhagymadroddion, os yn bosibl. Mike Hedges.

Thank you, Deputy Presiding Officer. Can I just say that what the Minister agreed with Plaid Cymru are a lot of issues that I would have actually been asking him for if he hadn’t?

Austerity for the Tories is a political policy not an economic one. It’s about shrinking the state. It is having a serious effect on public services. I have three questions. On health, can the Minister confirm that the health, well-being and sports budget is now over 50 per cent of managed expenditure and that it’s just under half of total resource and capital?

On local government, which is very important to the people of Wales, especially support for health—things like refuse collection, social services, leisure facilities, environmental health and housing all play a major part in keeping people healthy—the pressures on social services, both child and adult services, are immense, and, I would say, far greater than those on health. The importance of education we’ve discussed earlier. What information does the Cabinet Secretary have on pressures on local government expenditure?

The third question is—we had a statement on Communities First last week, will the Cabinet Secretary be able to tell us what is being cut from the budget in terms of provision? If Communities First is not going to exist in there, what is going to happen to some of the schemes currently being supported by Communities First? Will they exist under another form, or will they just disappear?

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf i ddweud bod yr hyn y mae’r Gweinidog wedi’i gytuno gyda Phlaid Cymru yn cynnwys llawer o’r materion y byddwn i, mewn gwirionedd, wedi bod yn gofyn iddo amdanynt, pe na byddai wedi gwneud hynny?

Polisi gwleidyddol yw cyni i'r Torïaid ac nid un economaidd. Mae'n ymwneud â chrebachu’r wladwriaeth. Mae'n cael effaith ddifrifol ar wasanaethau cyhoeddus. Mae gennyf dri chwestiwn. O ran iechyd, a wnaiff y Gweinidog gadarnhau bod y gyllideb iechyd, lles a chwaraeon bellach yn cynnwys dros 50 y cant o wariant a reolir a’i bod ychydig llai na hanner cyfanswm yr adnoddau a chyfalaf?

Ar lywodraeth leol, sy'n bwysig iawn i bobl Cymru, yn enwedig cymorth ar gyfer iechyd—mae pethau fel casglu sbwriel, gwasanaethau cymdeithasol, cyfleusterau hamdden, iechyd yr amgylchedd a thai i gyd yn chwarae rhan bwysig o ran cadw pobl yn iach—mae’r pwysau ar wasanaethau cymdeithasol, gwasanaethau plant ac oedolion, yn aruthrol, a, byddwn i’n dweud, yn llawer mwy na'r pwysau ar iechyd. Rydym wedi trafod pwysigrwydd addysg yn gynharach. Pa wybodaeth sydd gan Ysgrifennydd y Cabinet am y pwysau ar wariant llywodraeth leol?

Y trydydd cwestiwn yw—cawsom ddatganiad am Gymunedau yn Gyntaf yr wythnos diwethaf, a fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gallu dweud wrthym beth sy'n cael ei dorri o'r gyllideb o ran darpariaeth? Os na fydd Cymunedau yn Gyntaf yn bodoli yn y ddarpariaeth, beth sy'n mynd i ddigwydd i rai o'r cynlluniau sy'n cael eu cefnogi gan Cymunedau yn Gyntaf ar hyn o bryd? A fyddant yn bodoli mewn ffurf arall, neu a fyddant yn diflannu?

As ever, it is possible to do the maths in many different ways. As Mike Hedges said, the responsibilities of my colleague Vaughan Gething now include sport as well as the health service. The best estimate I have of the proportion that health spending takes in next year’s budget is that it remains below 50 per cent of this Assembly’s budget.

Of course, I recognise the pressures that there are on social services. Personally, I don’t find it the most helpful way to think about these things as being to regard health and social services as somehow in competition with one another. Our aim is to make sure that they work together to the best possible extent.

I hear of the pressures on local government absolutely regularly. As Members will know, I have visited all 22 local authorities in recent months, not a single one of them forwent the opportunity to explain to me the pressures that they face, and those messages culminate in the finances sub-group that we have here in the Welsh Government, where politicians from local government and experts come together to assess those pressures.

As far as Communities First is concerned, as Carl Sargeant made clear in his statement last week, this is not a budget-driven set of decisions. He will have decided to bring together in his portfolio a series of spending streams in a new preventative budget, which includes Communities First but also Flying Start and Families First. The policy that the Cabinet Secretary is pursuing is one of how best to use the resources that we have at our disposal, rather than how to reduce them.

Fel arfer, mae'n bosibl gwneud y syms mewn sawl ffordd wahanol. Fel y dywedodd Mike Hedges, mae cyfrifoldebau fy nghydweithiwr Vaughan Gething bellach yn cynnwys chwaraeon yn ogystal â'r gwasanaeth iechyd. Yr amcangyfrif gorau sydd gennyf o gyfran y gwariant ar iechyd yng nghyllideb y flwyddyn nesaf yw y bydd yn parhau i fod yn is na 50 y cant o gyllideb y Cynulliad hwn.

Wrth gwrs, rwy’n cydnabod y pwysau sydd ar wasanaethau cymdeithasol. Yn bersonol, nid wyf o’r farn mai’r ffordd orau o ystyried y pethau hyn yw ystyried bod iechyd a gwasanaethau cymdeithasol rhywsut yn cystadlu â'i gilydd. Ein nod yw gwneud yn siŵr eu bod yn cydweithio cymaint â phosibl.

Rwy'n clywed am y pwysau ar lywodraeth leol yn rheolaidd iawn. Fel y gŵyr yr Aelodau, rwyf wedi ymweld â phob un o'r 22 awdurdod lleol yn y misoedd diwethaf, ac ni wnaeth yr un ohonynt golli’r cyfle i egluro wrthyf y pwysau sy'n eu hwynebu, ac mae’r negeseuon hynny yn dod i benllanw yn yr is-grŵp cyllid sydd gennym yma yn Llywodraeth Cymru, lle y mae gwleidyddion o lywodraeth leol ac arbenigwyr yn dod at ei gilydd i asesu'r pwysau hynny.

Cyn belled ag y mae Cymunedau yn Gyntaf yn y cwestiwn, fel y nododd Carl Sargeant yn glir yn ei ddatganiad yr wythnos diwethaf, nid cyfres o benderfyniadau a ysgogwyd gan y gyllideb yw’r rhain. Bydd ef wedi penderfynu dwyn ynghyd yn ei bortffolio cyfres o ffrydiau gwariant mewn cyllideb ataliol newydd, sydd yn cynnwys Cymunedau yn Gyntaf, ond hefyd Dechrau'n Deg a Theuluoedd yn Gyntaf. Y polisi y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ddilyn yw’r modd gorau o ddefnyddio’r adnoddau sydd gennym, yn hytrach na sut i'w lleihau.

A gaf i ddiolch i’r Gweinidog am ei ddatganiad ac am y ffordd aeddfed ac adeiladol y mae wedi trafod y gyllideb ddrafft gyda fy nghyfaill Adam Price? Bydd y gyllideb nawr, wrth gwrs, yn mynd i ymgynghoriad. Yn gyntaf oll, byddwch yn dod i’r Pwyllgor Cyllid bore yfory i ddechrau ar y broses yma. A gaf i ofyn i chi, ar ran y pwyllgorau i gyd a fydd yn edrych ar y gyllideb yn ystod yr wythnosau nesaf, a fedrwch chi esbonio pa rôl sydd gan wariant ataliol a hefyd pa ddylanwad y bydd gan Ddeddfau pwysig a gyflwynwyd gan y Llywodraeth flaenorol, megis Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac a ydynt wedi dylanwadu ar y ffordd rydych wedi dosrannu’r gwariant yn y gyllideb ddrafft yma?

Dau gwestiwn penodol iawn hefyd, os caf i, ynglŷn â beth sydd yn y gyllideb fel rydym yn ei gweld ar hyn o bryd: a fedrwch chi gadarnhau, fel y mae’r Cynulliad yn dymuno, nad oes unrhyw doriad i gyllideb y cynllun Cefnogi Pobl, a bod hynny’n aros, fel rwy’n ei deall hi, heb doriad i’r gyllideb? A fedrwch chi ddweud beth sydd wedi digwydd i’r cynnydd o 1 y cant a wnaeth y Llywodraeth flaenorol ar gyfer gwariant ar ysgolion ac addysg o bump i 16 yn benodol? Yn ôl beth rwy’n gallu gweld, mae’r canllaw yna wedi diflannu o’r gyllideb yma. Os felly, a oes canllaw neu amcan gwariant mewn ysgolion sydd wedi llywio’r penderfyniad yn y gyllideb ddrafft bresennol?

Y cwestiwn olaf: a ydw i’n iawn i ddehongli eich ateb ynglŷn â’r M4 i olygu nad oes gwariant cyfalaf yn debygol o ddigwydd yn y gyllideb arbennig yma ar yr M4, ar wahân i, wrth gwrs, dalu am ymchwiliad cyhoeddus a phethau felly?

May I thank the Minister for his statement and for the mature and constructive way in which he’s discussed the draft budget with my colleague Adam Price? The budget will now be out for consultation. You will first of all appear before the Finance Committee tomorrow morning to kick off this process. May I ask you, in terms of all of the committees that will look at the budget over the next few weeks, can you explain what role preventative spending will have and what influence important pieces of legislation brought forward by the previous Government, such as the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 will have, and have they influenced the way in which you have allocated expenditure in this draft budget?

Two very specific questions, too, if I may, on what’s included in the budget as we currently find it: can you confirm, as the Assembly has desired, that there should be no cut in the Supporting People programme budget, and that that should remain without any cuts to its budget, as I understand it? Can you also tell us what has happened to the increase of 1 per cent that the previous Government had put in place in terms of expenditure on schools and education for those of five to 16 years of age? As I see it, that guidance has been removed from this budget. If so, is there another target for expenditure in schools that has coloured the decision in the current draft budget?

The final question: am I right to interpret your answer on the M4 as meaning that there will be no capital expenditure in this particular budget on the M4, apart from, of course, paying for the public inquiry and so on?

Diolch yn fawr i Simon Thomas am y cwestiynau. Rwy’n edrych ymlaen at y broses graffu. Rwy’n cydnabod nad yw Aelodau wedi cael cyfle eto i edrych trwy’r ‘budget narrative’ rwyf wedi ei gyhoeddi y prynhawn yma, ond rwy’n gobeithio y bydd mwy o fanylion ynddi am y pethau y mae Simon Thomas wedi eu codi. Rwy’n gallu dweud y prynhawn yma na fydd Cefnogi Pobl yn wynebu toriad i’w gyllideb.

The protection of 1 per cent, which was a feature of the last Assembly term, has not been possible to provide again in this Assembly term, but there are very significant investments in the education field. There is £20 million for general education improvement as part of the £100 million commitment that we made as a Government, and those budgets that are there as part of the pupil deprivation grant, which was a time-limited programme, will be taken forward next year. Nearly £90 million will now be available for those very important purposes.

As far as the M4 is concerned, just to repeat what I said, the money that the Cabinet Secretary will need for purposes next year is available to him through his own MEG, but the bulk of the expenditure that might be necessary for the M4, depending upon the outcome of the public inquiry, is held in reserve to make sure that that inquiry can be seen to be conducted with the independence that we need it to have.

Thank you very much, Simon Thomas, for those questions. I look forward to the process of scrutiny. I acknowledge that Members won’t yet have had an opportunity to look through the budget narrative that I published this afternoon, but I hope that more details about the things that Simon Thomas has raised will be available there. I can say this afternoon that Supporting People will not face any cut in its budget.

Nid yw wedi bod yn bosibl diogelu’r 1 y cant, a oedd yn un o nodweddion tymor diwethaf y Cynulliad, eto yn y tymor Cynulliad hwn, ond ceir buddsoddiadau sylweddol iawn ym maes addysg. Ceir £20 miliwn ar gyfer gwella addysg yn gyffredinol yn rhan o'r ymrwymiad o £100 miliwn a wnaethom fel Llywodraeth, a bydd y cyllidebau hynny sydd yn rhan o'r grant amddifadedd disgyblion, a oedd yn rhaglen â therfyn amser iddi, yn cael eu parhau y flwyddyn nesaf. Bydd bron i £90 miliwn ar gael bellach ar gyfer y dibenion pwysig iawn hynny.

Cyn belled ag y mae’r M4 yn y cwestiwn, dim ond i ailadrodd yr hyn a ddywedais, mae’r arian y bydd ei angen ar Ysgrifennydd y Cabinet ar gyfer dibenion blwyddyn nesaf ar gael iddo drwy ei Brif Grŵp Gwariant ei hun, ond mae'r rhan fwyaf o'r gwariant a allai fod ei angen ar gyfer yr M4, yn dibynnu ar ganlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus, yn cael ei gadw mewn cronfeydd wrth gefn i wneud yn siŵr y gellir gweld bod yr ymchwiliad hwnnw yn cael ei gynnal gyda'r annibyniaeth y mae arnom angen iddo ei gael.

Thank you, Deputy Presiding Officer. Can I give a very warm welcome to this budget statement today, set as it is against the backdrop of very, very challenging economic circumstances?

I’m delighted to see so many of our programme for government commitments funded in the statement. I particularly welcome the additional money for the health service. As you know, Minister, we have not gone down the road that they have in England, where we have seen extremely harsh reductions in funding, particularly for adult social care. We’ve always taken the view in Wales that the health service and social services go hand in hand. Are you able to outline what additional funding there is in this budget for social care?

I’m also very pleased with the announcement about protecting local government funding. My own authority works extremely hard to deliver public services in very challenging circumstances. Unlike Paul Davies though, I would like a slightly different assurance on the allocation of the funding. In my experience, it is deprived authorities that often lose out under the local government formula. So, I would like to ask what steps you are going to take, and obviously we await more detail tomorrow to ensure that it is our neediest communities that receive the most protection.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf i roi croeso cynnes iawn i’r datganiad cyllideb hwn heddiw, a gyflwynir yn erbyn cefndir o amgylchiadau economaidd heriol iawn, iawn?

Rwy'n falch iawn o weld cymaint o ymrwymiadau ein rhaglen lywodraethu yn cael eu hariannu yn y datganiad. Rwy’n croesawu yn arbennig yr arian ychwanegol ar gyfer y gwasanaeth iechyd. Fel y gwyddoch, Weinidog, nid ydym wedi dilyn y trywydd y maen nhw wedi ei ddilyn yn Lloegr, lle’r ydym wedi gweld gostyngiadau llym dros ben mewn cyllid, yn enwedig ar gyfer gofal cymdeithasol i oedolion. Rydym wedi bod o’r farn erioed bod y gwasanaeth iechyd a'r gwasanaethau cymdeithasol yn mynd law yn llaw yng Nghymru. A ydych chi’n gallu amlinellu pa gyllid ychwanegol sydd ar gael yn y gyllideb hon ar gyfer gofal cymdeithasol?

Rwy'n falch iawn â’r cyhoeddiad am ddiogelu cyllid llywodraeth leol hefyd. Mae fy awdurdod fy hun yn gweithio'n hynod o galed i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus o dan amgylchiadau heriol iawn. Yn wahanol i Paul Davies, fodd bynnag, hoffwn gael sicrwydd ychydig yn wahanol ar ddyraniad y cyllid. Yn fy mhrofiad i, awdurdodau difreintiedig sydd yn aml yn dioddef o dan y fformiwla llywodraeth leol. Felly, hoffwn ofyn pa gamau yr ydych chi’n mynd i’w cymryd, ac yn amlwg rydym yn disgwyl cael mwy o fanylion yfory i sicrhau mai ein cymunedau mwyaf anghenus sy'n cael y diogelwch mwyaf.

Can I thank Lynne Neagle for her opening remarks? All the key commitments of this Government are reflected in this budget. That’s why it is an ambitious budget, because it sets us on the road to delivering all those key things that we put before people in Wales earlier this year. I agree with her entirely that the only sensible course of action, from the point of view of the citizen, is to regard our health and social care services as a continuum in which they get a service in the round, dealing with all the different aspects that they require, and that’s why we have gone on making sure that we invest in our social care services, at the same time as providing our health services with the investment that they need.

As a result, as well as Supporting People being protected in this budget, we will continue next year to provide the full £60 million that was invested this year in the intermediate care fund—£50 million in revenue and another £10 million in capital. And in the local authority budget, which I have set out today, there is £25 million earmarked in that budget for social services purposes, as there was £21 million earmarked for the same purposes in this year, in order to make it clear to our partners in local authorities the extent to which we are determined to go on supporting those vital services in our communities.

I can say to Members that in every one of the 22 visits that I made to local authorities, every local authority was able to explain to me why the funding formula for local government in Wales uniquely penalised their particular needs and circumstances. When those individuals get together in the finance group, they recognise that our funding formula brings together a whole range of needs, recognising rurality and sparsity, but quite certainly, recognising at its heart, the relative need between our communities. And I look forward to the opportunity to discuss with Members the way in which those considerations feed through to the statement that I will put before the National Assembly tomorrow afternoon.

Hoffwn ddiolch i Lynne Neagle am ei sylwadau agoriadol? Mae pob un o ymrwymiadau allweddol y Llywodraeth hon wedi eu hadlewyrchu yn y gyllideb hon. Dyna pam mae hi’n gyllideb uchelgeisiol, gan ei bod yn ein rhoi ni ar y llwybr i gyflawni'r holl bethau allweddol hynny y gwnaethom eu rhoi gerbron pobl Cymru yn gynharach eleni. Rwyf yn cytuno’n llwyr â hi mai'r unig gam call i'w gymryd, o safbwynt y dinesydd, yw ystyried ein gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol fel continwwm lle maent yn cael gwasanaeth cyflawn, sy’n ymdrin â'r holl wahanol agweddau y maent eu hangen, a dyna pam yr ydym wedi parhau i sicrhau ein bod yn buddsoddi yn ein gwasanaethau gofal cymdeithasol, ar yr un pryd â rhoi’r buddsoddiad sydd ei angen arnynt i’n gwasanaethau iechyd.

O ganlyniad, yn ogystal â diogelu Cefnogi Pobl yn y gyllideb hon, byddwn yn parhau y flwyddyn nesaf i ddarparu'r £60 miliwn llawn a fuddsoddwyd eleni yn y gronfa gofal canolraddol—£50 miliwn mewn refeniw a £10 miliwn arall mewn cyfalaf. Ac yn y gyllideb awdurdodau lleol, yr wyf wedi ei gosod heddiw, mae £25 miliwn wedi ei glustnodi yn y gyllideb honno ar gyfer dibenion y gwasanaethau cymdeithasol, fel y clustnodwyd £21 miliwn ar gyfer y dibenion hynny eleni, er mwyn ei gwneud yn glir i’n partneriaid yn yr awdurdodau lleol pa mor benderfynol yr ydym i gefnogi'r gwasanaethau hanfodol hynny yn ein cymunedau.

Gallaf ddweud wrth yr Aelodau, ym mhob un o'r 22 o’r ymweliadau a wnes ag awdurdodau lleol, roedd pob awdurdod lleol yn gallu esbonio i mi pam yr oedd y fformiwla gyllido ar gyfer llywodraeth leol yng Nghymru yn cosbi eu hanghenion a'u hamgylchiadau penodol nhw mewn modd unigryw. Pan fydd yr unigolion hynny’n dod at ei gilydd yn y grŵp cyllid, maent yn cydnabod bod ein fformiwla ariannu yn dod ag ystod eang o anghenion at ei gilydd, gan gydnabod natur wledig a theneurwydd poblogaeth, ond yn bendant iawn, gan gydnabod wrth ei gwraidd, yr angen cymharol rhwng ein cymunedau. Ac rwy’n edrych ymlaen at y cyfle i drafod â'r Aelodau y modd y mae’r ystyriaethau hynny’n cyfrannu at y datganiad y byddaf yn ei roi gerbron y Cynulliad Cenedlaethol brynhawn yfory.

5. 4. Datganiad: Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol i Gymru
5. 4. Statement: The National Infrastructure Commission for Wales

We now move on to the next item on the agenda, which is a statement by the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure on the national infrastructure commission for Wales, and I call on the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure, Ken Skates.

Symudwn ymlaen yn awr at yr eitem nesaf ar yr agenda, sef datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith ar y comisiwn seilwaith cenedlaethol ar gyfer Cymru, ac rwy'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith, Ken Skates.

Member (w)
Ken Skates 15:33:00
Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a'r Seilwaith