Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

12/07/2016

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.

The Assembly met at 13:30 with the Presiding Officer (Elin Jones) in the Chair.

Trefn, ac rwy’n galw’r Cynulliad Cenedlaethol i drefn.

Order, and I call the National Assembly to order .

1. 1. Cwestiynau i’r Prif Weinidog
1. 1. Questions to the First Minister

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Yr eitem gyntaf ar yr agenda yw cwestiynau i’r Prif Weinidog, ac rwy’n galw ar Russell George i ofyn y cwestiwn cyntaf.

The first item this afternoon is questions to the First Minister, and I call on Russell George to ask the first question.

Gwasanaethau Iechyd yn Sir Drefaldwyn

Health Services in Montgomeryshire

1. Sut mae Llywodraeth Cymru yn gwella mynediad at wasanaethau iechyd yn Sir Drefaldwyn? OAQ(5)0111(FM)

1. How is the Welsh Government improving access to health services in Montgomeryshire? OAQ(5)0111(FM)

We continue to work with the health board and other partners in Wales to take a range of actions to improve access to healthcare services that are safe and sustainable and as close to people’s homes as possible.

Rydym yn parhau i weithio gyda'r bwrdd iechyd a phartneriaid eraill yng Nghymru i gymryd amrywiaeth o gamau i wella mynediad at wasanaethau gofal iechyd sy'n ddiogel ac yn gynaliadwy ac mor agos i gartrefi pobl â phosibl.

Thank you. I welcome that answer in that case, First Minister. You may be aware that stroke patients in mid Wales are no longer able to access special treatment from the Royal Shrewsbury Hospital following a reconfiguration of services, which has resulted in services moving further away to the Princess Royal Hospital in Telford. Can I ask you what discussions your Government has had with the UK Government, and with Shrewsbury and Telford Hospital NHS Trust, to press the case for specialist services to be retained in Shropshire? And, can I also ask you what your Government is doing to ensure that mid Wales stroke patients have adequate access to this specialist service?

Diolch. Rwy’n croesawu’r ateb yna felly, Brif Weinidog. Efallai y byddwch yn ymwybodol na all cleifion strôc yn y canolbarth gael mynediad at driniaeth arbennig yn Ysbyty Brenhinol yr Amwythig mwyach, ar ôl ad-drefnu gwasanaethau, sydd wedi arwain at wasanaethau yn symud ymhellach i ffwrdd i Ysbyty’r Dywysoges Frenhinol yn Telford. A gaf i ofyn i chi pa drafodaethau y mae eich Llywodraeth wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU, a chydag Ymddiriedolaeth GIG Ysbyty Amwythig a Telford, i bwyso’r achos dros gadw gwasanaethau arbenigol yn Sir Amwythig? Ac, a gaf i hefyd ofyn i chi beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod gan gleifion strôc yn y canolbarth fynediad digonol at y gwasanaeth arbenigol hwn?

I’m aware, of course, of the proposals. We expect, as a Government, that the relevant stakeholders on our side of the border are involved in any potential changes. I know Powys Teaching Local Health Board has been very involved in representing the concerns of residents, and I understand there will be further work taking place for final options to be subject to formal consultation later this year.

Rwy'n ymwybodol, wrth gwrs, o’r cynigion. Rydym ni’n disgwyl, fel Llywodraeth, y bydd y rhanddeiliaid perthnasol ar ein hochr ni i'r ffin yn rhan o unrhyw newidiadau posibl. Gwn fod Bwrdd Iechyd Lleol Addysgu Powys wedi bod yn weithgar iawn o ran cynrychioli pryderon trigolion, ac rwy’n deall y bydd rhagor o waith yn cael ei wneud fel y bydd dewisiadau terfynol yn destun ymgynghoriad ffurfiol yn ddiweddarach eleni.

First Minister, I met recently with Newtown health forum, who told me that between the hours of six o’clock and 12 o’clock at night in Newtown, there is no GP or primary care service at all. The GP surgery closes at six o’clock, and it’s hard enough to get an appointment there, and the GP Shropdoc, run from the Newtown Hospital, starts at midnight. Between six and 12, people in Newtown have to travel to Welshpool in order to access GP services. Do you think that’s a sufficient service for GP services in Newtown?

Brif Weinidog, cefais gyfarfod yn ddiweddar â fforwm iechyd y Drenewydd, a ddywedodd wrthyf nad oes unrhyw wasanaeth meddyg teulu na gofal sylfaenol o gwbl yn y Drenewydd rhwng chwech o’r gloch a 12 o'r gloch y nos. Mae'r feddygfa deulu’n cau am chwech o'r gloch, ac mae'n ddigon anodd cael apwyntiad yno, ac mae'r meddyg teulu Shropdoc, sy'n cael ei redeg o Ysbyty'r Drenewydd, yn dechrau am hanner nos. Rhwng chwech a 12, mae’n rhaid i bobl yn y Drenewydd deithio i'r Trallwng er mwyn cael gafael ar wasanaethau meddyg teulu. A ydych chi’n credu bod hwnnw'n wasanaeth digonol o ran gwasanaethau meddyg teulu yn y Drenewydd?

I know that the health board is looking at the situation, and I know that filling that gap is important to them. For example, if we look at the minor injuries unit at Newtown, the health board will be starting a process to develop a long-term health and care strategy for Powys during 2016, and the health board will be reviewing MIU services across Powys as part of its work on unscheduled care services in order to make sure that any gap that exists is plugged.

Gwn fod y bwrdd iechyd yn edrych ar y sefyllfa, a gwn fod llenwi'r bwlch hwnnw yn bwysig iddyn nhw. Er enghraifft, os edrychwn ni ar yr uned mân anafiadau yn y Drenewydd, bydd y bwrdd iechyd yn cychwyn proses i ddatblygu strategaeth iechyd a gofal hirdymor ar gyfer Powys yn ystod 2016, a bydd y bwrdd iechyd yn adolygu gwasanaethau UMA ar draws Powys yn rhan o'i waith ar wasanaethau gofal heb ei drefnu er mwyn gwneud yn siŵr bod unrhyw fwlch sy'n bodoli yn cael ei gau.

Mynediad at Weinidogion Cymru

Access to Welsh Ministers

2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad ar fynediad at Weinidogion Cymru? OAQ(5)0118(FM)

2. Will the First Minister make a statement on access to Welsh Ministers? OAQ(5)0118(FM)

Ministers are accessible in a variety of ways.

Mae mynediad at weinidogion ar gael mewn amrywiaeth o ffyrdd.

Your Government has made sure that Wales has the weakest protection in the UK against commercial lobbying. There is no register. The last Presiding Officer said that we don’t have the same problems as Westminster. But, from what I can see, companies like Deryn, selling access and information to the highest bidder, seem to be everywhere in this Assembly. I wasn’t even allowed to submit a question about cash for access to Welsh Ministers. Clearly, we do not believe in open Government. So, what are you hiding, First Minister?

Mae eich Llywodraeth wedi gwneud yn siŵr mai Cymru sydd â’r amddiffyniad gwannaf yn y DU rhag lobïo masnachol. Nid oes cofrestr. Dywedodd y Llywydd diwethaf nad yw’r un problemau â San Steffan gennym ni. Ond, o'r hyn y gallaf ei weld, mae’n ymddangos bod cwmnïau fel Deryn, sy’n gwerthu mynediad a gwybodaeth i'r cynigydd uchaf, ym mhobman yn y Cynulliad hwn. Nid oeddwn i hyd yn oed yn cael cyflwyno cwestiwn am arian am fynediad at Weinidogion Cymru. Nid ydym ni’n credu mewn Llywodraeth agored yn amlwg. Felly, beth ydych chi’n ei guddio, Brif Weinidog?

Sorry, I need to clarify that all questions that are tabled in order are accepted to be asked in this Assembly, and your question has been accepted as it is in order.

Mae'n ddrwg gen i, mae angen i mi egluro bod yr holl gwestiynau sy'n cael eu cyflwyno yn eu trefn yn cael eu derbyn i'w gofyn yn y Cynulliad hwn, ac mae eich cwestiwn chi wedi ei dderbyn gan ei fod mewn trefn.

I submitted a question about cash for access to Welsh Ministers—

Cyflwynais gwestiwn am arian am fynediad at Weinidogion Cymru—

So, one is on the record, but my substantive question to the First Minister is: you clearly don’t believe in open Government, otherwise you’d have a register and we’d have regulations. What are you hiding? What are you hiding?

Felly, mae un ar y cofnod, ond fy nghwestiwn gwreiddiol i’r Prif Weinidog yw: mae’n amlwg nad ydych chi’n credu mewn Llywodraeth agored, neu fel arall byddai gennych chi gofrestr a byddai gennym ni reoliadau. Beth ydych chi'n ei guddio? Beth ydych chi'n ei guddio?

Nothing. Commercial lobbyists don’t have access to Welsh Ministers.

Dim byd. Nid oes gan lobïwyr masnachol fynediad at Weinidogion Cymru.

First Minister, perhaps I can turn matters a bit more constructively. I think it’s very important that politicians, and particularly Ministers, listen, and I hope you’ll identify ways in which your Ministers, either individually or collectively, can listen to the vital interests out there of stakeholders, and individuals indeed. Your predecessor used to have open-mike sessions of the Cabinet; I think these have fallen into disuse. There may be other methods but, really, listening to people’s views is key to good governmental decision-making.

Brif Weinidog, efallai y gallaf i droi materion ychydig yn fwy adeiladol. Rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn bod gwleidyddion, a Gweinidogion yn arbennig, yn gwrando, ac rwy’n gobeithio y gwnewch chi nodi ffyrdd y gall eich Gweinidogion, naill ai'n unigol neu ar y cyd, wrando ar fuddiannau hanfodol rhanddeiliaid allan yna, ac unigolion yn wir. Roedd eich rhagflaenydd yn arfer cynnal sesiynau Cabinet meicroffon agored; nid wyf yn credu bod y rheini yn digwydd mwyach. Efallai fod dulliau eraill ond, mewn gwirionedd, mae gwrando ar safbwyntiau pobl yn allweddol ar gyfer penderfyniadau llywodraethol da.

I entirely agree with that, and being able to engage with organisations is hugely important. It’s right to say that open-mike sessions haven’t taken place for some years. However, I did travel around Wales offering myself up as part of a masochism strategy, taking questions from members of the public, and, like all Members—well, I trust all Members—I hold surgeries in my constituency in order to listen to the views of my constituents.

Rwy’n cytuno’n llwyr â hynny, ac mae gallu ymgysylltu â sefydliadau yn hynod o bwysig. Mae'n iawn i ddweud nad oes sesiynau meicroffon agored wedi eu cynnal ers rhai blynyddoedd. Fodd bynnag, fe wnes i deithio o gwmpas Cymru yn cynnig fy hun yn rhan o strategaeth fasocistiaeth, gan dderbyn cwestiynau gan y cyhoedd, ac, fel pob Aelod—wel, rwy’n gobeithio pob Aelod—rwy’n cynnal cymorthfeydd yn fy etholaeth er mwyn gwrando ar safbwyntiau fy etholwyr.

I think that the issue that the Plaid Cymru member raised are perhaps important ones. Transparency is paramount. Now, we know that lobbying exists in reality, in political circles, but we do have to make sure that it’s done legitimately, and we need to know who’s lobbying who at times. Are there any plans to establish a register of lobbyists here in Cardiff Bay?

Credaf fod y materion a godwyd gan aelod Plaid Cymru o bosibl yn rhai pwysig. Mae tryloywder yn hollbwysig. Nawr, rydym ni’n gwybod bod lobïo yn bodoli mewn gwirionedd, mewn cylchoedd gwleidyddol, ond mae’n rhaid i ni wneud yn siŵr ei fod yn cael ei wneud yn gyfreithlon, ac mae angen i ni wybod pwy sy'n lobïo pwy ar adegau. A oes unrhyw gynlluniau i sefydlu cofrestr o lobïwyr yma ym Mae Caerdydd?

Well, these are matters that were looked at by the standards committee in 2013—not a committee that’s run by Government—and it came to the conclusions that it did. Just to re-emphasise, Ministers do not meet with commercial lobbyists; Ministers, of course, do meet with organisations, such as charities and so forth, in order to listen to their views. But it’s certainly not the case that commercial lobbying companies are able to bring clients to meet Ministers. That is certainly not happening, and nor will it happen.

Wel, mae'r rhain yn faterion a ystyriwyd gan y pwyllgor safonau yn 2013—nid pwyllgor sy'n cael ei redeg gan y Llywodraeth—a daeth i'r casgliadau y daeth iddynt. Dim ond i ail-bwysleisio, nid yw Gweinidogion yn cyfarfod â lobïwyr masnachol; mae Gweinidogion, wrth gwrs, yn cyfarfod â sefydliadau, fel elusennau ac yn y blaen, er mwyn gwrando ar eu safbwyntiau. Ond, yn sicr, nid yw'n wir y gall cwmnïau lobïo masnachol ddod â chleientiaid i gyfarfod â Gweinidogion. Nid yw hynny'n digwydd, yn sicr, ac ni fydd yn digwydd ychwaith.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau

Questions Without Notice from the Party Leaders

Rydym yn symud yn awr at gwestiynau gan arweinwyr y pleidiau, ac rwy’n galw yn gyntaf ar arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

We now move to questions from the party leaders, and I first call the leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Thank you, Presiding Officer. First Minister, with all the politics that are going on in the country at the moment, with changing leaderships in other legislatures, and the fallout from the Brexit referendum, some of the bread-and-butter issues do tend to get looked over. And I’d like to draw your attention to the Bliss report that was brought forward last week, by the charity, which I think is a vital document that I hope your Government will study with care, because it does offer a real route-map to developing neonatal services here in Wales. One of the findings in that report showed that only 20 per cent of neonatal units had enough nurses to staff the cots according to national standards. Now, there have been improvements over time to neonatal units in Wales, but they are considerable—2008, 2010, and 2011, the report points to. Can you commit, in this Assembly session, to addressing the staffing problems that this report clearly identifies: that only 20 per cent of units have enough staff to man the cots according to national standards?

Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, gyda'r holl wleidyddiaeth sy'n digwydd yn y wlad ar hyn o bryd, wrth i arweinyddiaethau newid mewn deddfwrfeydd eraill, a sgil-effeithiau’r refferendwm Brexit, mae rhai o'r materion bara 'menyn yn tueddu i gael eu hesgeuluso. A hoffwn dynnu eich sylw at adroddiad Bliss a gyflwynwyd yr wythnos diwethaf, gan yr elusen, yr wyf yn credu sy’n ddogfen hollbwysig yr wyf yn gobeithio y bydd eich Llywodraeth yn ei hastudio gyda gofal, oherwydd mae’n cynnig map ffordd gwirioneddol i ddatblygu gwasanaethau newyddenedigol yma yng Nghymru. Roedd un o'r canfyddiadau yn yr adroddiad hwnnw yn dangos mai dim ond 20 y cant o unedau newyddenedigol sydd â digon o nyrsys i staffio’r cotiau yn unol â safonau cenedlaethol. Nawr, bu gwelliannau dros amser i unedau newyddenedigol yng Nghymru, ond maen nhw’n sylweddol—mae’r adroddiad yn cyfeirio at 2008, 2010 a 2011. A allwch chi ymrwymo, yn y sesiwn Cynulliad hwn, i fynd i'r afael â'r problemau staffio y mae’r adroddiad hwn yn eu nodi'n eglur: mai dim ond 20 y cant o unedau sydd â digon o staff i staffio’r cotiau yn unol â safonau cenedlaethol?

Well, the neonatal network works with health boards to provide flexible, responsive staffing to meet the fluctuating needs for specialised neonatal services and to address any shortcomings in staffing levels. To support the development of our workforce, we have announced an £85 million-package of investment in the education and training of healthcare professionals in Wales, including neonatal staff. And, of course, the findings of the Bliss report will be used by the neonatal network to help all units to reflect on, and plan for, any changes for the future.

Wel, mae’r rhwydwaith newyddenedigol yn gweithio gyda byrddau iechyd i ddarparu staffio hyblyg, ymatebol i ddiwallu anghenion newidiol ar gyfer gwasanaethau newyddenedigol arbenigol ac i fynd i'r afael ag unrhyw ddiffygion o ran lefelau staffio. Er mwyn cefnogi datblygiad ein gweithlu, rydym wedi cyhoeddi pecyn buddsoddi gwerth £85 miliwn mewn addysg a hyfforddi gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yng Nghymru, gan gynnwys staff newyddenedigol. Ac, wrth gwrs, bydd canfyddiadau adroddiad Bliss yn cael eu defnyddio gan y rhwydwaith newyddenedigol i helpu pob uned i fyfyrio ar unrhyw newidiadau ar gyfer y dyfodol, a chynllunio ar eu cyfer.

I appreciate that detailed answer, and it is a road map of sorts. But I think one thing that would be really appreciated is knowing how, in this Assembly, we will measure your success—going from 20 per cent to 50 per cent of units having enough staff, or, indeed 100 per cent of units having enough staff. Because what is key here is identifying the road to success, in getting the numbers up in the neonatal units. So, can you give us a timeline when the script that you read there is actually acted on and when we will see more staff in the neonatal units providing that vital service?

Rwy’n gwerthfawrogi’r ateb manwl yna, ac mae'n fap ffordd o ryw fath. Ond rwy’n credu mai un peth a fyddai wir yn cael ei werthfawrogi fyddai gwybod sut, yn y Cynulliad hwn, y byddwn yn mesur eich llwyddiant—gan fynd o 20 y cant i 50 y cant o unedau â digon o staff, neu, yn wir 100 y cant o unedau â digon o staff. Oherwydd yr hyn sy'n allweddol yma yw nodi’r ffordd i lwyddiant, o ran cynyddu’r niferoedd yn yr unedau newyddenedigol. Felly, a allwch chi roi amserlen i ni pan fydd y sgript yr ydych chi’n ei ddarllen yn y fan yna yn cael ei weithredu mewn gwirionedd a pha bryd y byddwn ni’n gweld mwy o staff yn yr unedau newyddenedigol yn darparu’r gwasanaeth hanfodol hwnnw?

Well, I expect those numbers to grow over the course of the next five years, and I expect every neonatal unit to be properly staffed in that time. It is true to say that recruitment has been a challenge; it will continue to be a challenge in the light of the vote of a fortnight ago. But we will continue to say to those who want to come to work in Wales that they are welcome, as well as, of course, looking to train new specialists ourselves.

Wel, rwy’n disgwyl i’r niferoedd hynny gynyddu yn ystod y pum mlynedd nesaf, ac rwy’n disgwyl i bob uned newyddenedigol gael ei staffio’n briodol yn y cyfnod hwnnw. Mae'n wir i ddweud bod recriwtio wedi bod yn her; bydd yn parhau i fod yn her yng ngoleuni'r bleidlais bythefnos yn ôl. Ond byddwn yn parhau i ddweud wrth y rhai sydd eisiau dod i weithio yng Nghymru bod croeso iddyn nhw, yn ogystal, wrth gwrs, â cheisio hyfforddi arbenigwyr newydd ein hunain.

One of the issues that was identified in the report is the retention of staff. I mean, very often, we do focus on attracting new staff into the health service, but, in particular on neonatal units, it is the ability to retain staff once you’ve attracted them into the unit. In particular, 40 per cent of mothers will suffer postnatal depression and who will have an episode on these units. Ultimately, only five of the units can actually offer support for postnatal depression. Now, when you look at those numbers—40 per cent of expectant mothers will suffer an episode of postnatal depression and only five units can offer that support—that’s a clear area that really does need detailed work undertaken on behalf of your Government and the health boards. What assurances can you give the Assembly today, and Bliss in particular as a charity that has a special interest in this field, that this area will be given the attention it deserves and we will see progress so that that support can be offered in all units, wherever those units exist in Wales?

Un o'r materion a nodwyd yn yr adroddiad yw cadw staff. Hynny yw, yn aml iawn, rydym ni’n canolbwyntio ar ddenu staff newydd i'r gwasanaeth iechyd, ond, yn enwedig ar unedau newyddenedigol, y gallu i gadw staff ar ôl i chi eu denu nhw i’r uned sy’n bwysig. Yn arbennig, bydd 40 y cant o famau yn dioddef iselder ôl-enedigol ac yn cael pwl yn yr unedau hyn. Yn y pen draw, dim ond pump o'r unedau sy’n gallu cynnig cymorth ar gyfer iselder ôl-enedigol mewn gwirionedd. Nawr, pan edrychwch chi ar y niferoedd hynny—bydd 40 y cant o famau beichiog yn dioddef pwl o iselder ôl-enedigol a dim ond pum uned sy’n gallu cynnig y cymorth hwnnw—mae hwnnw'n faes eglur sydd wir angen gwaith manwl ar ran eich Llywodraeth a’r byrddau iechyd. Pa sicrwydd allwch chi ei roi i'r Cynulliad heddiw, a Bliss yn enwedig fel elusen sydd â diddordeb arbennig yn y maes hwn, y bydd y maes hwn yn cael y sylw y mae’n ei haeddu ac y byddwn yn gweld cynnydd fel y gellir cynnig cymorth ym mhob uned , ble bynnag y mae’r unedau hynny’n bodoli yng Nghymru?

Well, I can say that the Welsh Health Specialised Services Committee are working with local services in order to look to provide the services that people would expect. We did announce last year that new perinatal mental health services would be set up across Wales. They are developing well, with 30 new specialist staff being recruited, backed by £1.5 million of new investment.

Wel, gallaf ddweud bod y Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru yn gweithio gyda gwasanaethau lleol er mwyn ceisio darparu'r gwasanaethau y byddai pobl yn eu disgwyl. Fe wnaethom gyhoeddi y llynedd y byddai gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol newydd yn cael eu sefydlu ledled Cymru. Maen nhw’n datblygu'n dda, ac mae 30 o staff arbenigol newydd wedi eu recriwtio, gyda chymorth £1.5 miliwn o fuddsoddiad newydd.

Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.

The leader of the UKIP group, Neil Hamilton.

Diolch yn fawr, Lywydd. Has the First Minister seen that Europe’s largest conglomerate, Siemens, is meeting today, or this weekend, in the Cotswolds to work out their post-Brexit strategy, and that Joe Kaesar, the chief executive of Siemens will be there? He has said that Siemens is fully committed to the UK, whatever happens. He says,

‘We’re here for the long-term…because the UK is a good place to do business’.

He also says that he’s called for common sense to prevail on tariffs. That’s a refrain that we hear every day from the German industry federation. Will he join me in welcoming the fact that project fear seems now to have changed into project optimism?

Diolch yn fawr, Lywydd. A yw'r Prif Weinidog wedi gweld bod cydgwmni mwyaf Ewrop, Siemens, yn cyfarfod heddiw, neu’r penwythnos yma, yn y Cotswolds i lunio ei strategaeth ôl-Brexit, ac y bydd Joe Kaesar, prif weithredwr Siemens yno? Mae wedi dweud bod Siemens wedi ymrwymo'n llawn i'r DU, beth bynnag fydd yn digwydd. Mae'n dweud,

Rydym ni yma ar gyfer yr hirdymor...gan fod y DU yn lle da i gyflawni busnes.

Mae hefyd yn dweud ei fod wedi galw am i synnwyr cyffredin gario'r dydd o ran tariffau. Dyna fyrdwn yr ydym ni’n ei glywed bob dydd gan ffederasiwn diwydiant yr Almaen. A wnaiff ef ymuno â mi i groesawu'r ffaith ei bod yn ymddangos bod prosiect ofn wedi newid yn brosiect gobaith erbyn hyn?

I saw the report, but, in common with a number of businesses that I’ve met over the course of the past week and beyond, access to the single market is now crucial for them. They are reassured that the position is stabilising within the UK, as they see it, but the next big question for them will be: will there be free access to the single market without tariffs?

Gwelais yr adroddiad, ond, fel nifer o fusnesau yr wyf i wedi eu cyfarfod yn ystod yr wythnos ddiwethaf a thu hwnt, mae mynediad at y farchnad sengl yn hanfodol iddyn nhw nawr. Maen nhw wedi eu calonogi bod y sefyllfa yn sefydlogi yn y DU, fel y maen nhw’n ei gweld hi, ond y cwestiwn mawr nesaf iddyn nhw fydd: a fydd mynediad am ddim at y farchnad sengl heb dariffau ar gael iddyn nhw?

I wholly agree with the First Minister on that. Free trade is obviously very sensible for both sides, because we have a massive trade deficit with Germany and it’s very much in their interests that there should be free trade within the EU. Trade is mutually beneficial to both sides, whether you have a surplus or a deficit. But in a spirit of constructive co-operation, will the First Minister agree with me that we need, in Wales, to beef up our relationship with Germany and to put more resource into our connections through the German industry federation, the German Länder and with the federal Government to encourage further trade with Germany and also to take advantage of the political clout that Germany is clearly going to have in the EU in the years to come? A German commitment to free trade in the EU is the best way that we can get what we both want.

Rwy’n cytuno’n llwyr â'r Prif Weinidog am hynny. Mae masnach rydd yn amlwg yn synhwyrol iawn i’r ddwy ochr, gan fod gennym ni ddiffyg masnach enfawr gyda'r Almaen ac mae'n sicr y byddai masnach rydd o fewn yr UE yn fuddiol iawn iddyn nhw. Mae masnach o fudd i'r ddwy ochr, pa un a oes gennych chi warged neu ddiffyg. Ond mewn ysbryd o gydweithredu adeiladol, a wnaiff y Prif Weinidog gytuno â mi bod angen i ni, yng Nghymru, gryfhau ein perthynas â'r Almaen a neilltuo mwy o adnoddau i’n cysylltiadau trwy ffederasiwn diwydiant yr Almaen, Länder yr Almaen a chyda’r Llywodraeth ffederal i annog masnach bellach gyda'r Almaen a hefyd i fanteisio ar y grym gwleidyddol y mae’n amlwg y bydd gan yr Almaen yn yr UE yn y blynyddoedd i ddod? Ymrwymiad gan yr Almaen i fasnach rydd yn yr UE yw'r ffordd orau y gallwn ni gael yr hyn yr ydym ni ill dau ei eisiau.

The leader of UKIP seems to be saying that, with the UK out of the EU, we need to get Germany to do the work for us in the EU, which is a curious scenario, may I say? The only model that exists that offers free access to the single market is the European economic area model. There is no other model. That has with it, of course, connotations in terms of the free movement of people, but there’s nothing else on the table at the moment. For me, access to the single market is an absolute red line as far as Wales is concerned. He asked a question about our relationship with Germany. Germany is a major investor in the Welsh economy, we have good relationships with German commercial organisations, and one of the issues that I am examining now is how we beef up our offices overseas, whether we should look to increase staffing in the existing offices, or whether we should open new offices. It’s a difficult balance to strike. We have had work done by the Public Policy Institute for Wales on that and we’ve listened to Ireland. They have a similar dilemma to us because of their limited resources and their size as well. But we will look to increase the Welsh presence now, as we have done over the past few years, in markets that are important to us.

Mae’n ymddangos bod arweinydd UKIP yn dweud, gyda'r DU allan o'r UE, bod angen i ni gael yr Almaen i wneud y gwaith i ni yn yr UE, sy’n sefyllfa ryfedd, os caf i ddweud? Yr unig fodel sy'n bodoli sy'n cynnig mynediad am ddim at y farchnad sengl yw model ardal economaidd Ewrop. Nid oes unrhyw fodel arall. Ynghlwm â hwnnw, wrth gwrs, ceir goblygiadau o ran pobl yn cael symud yn rhydd, ond nid oes unrhyw beth arall ar y bwrdd ar hyn o bryd. I mi, mae mynediad at y farchnad sengl yn llinell goch absoliwt cyn belled ag y mae Cymru yn y cwestiwn. Gofynnodd gwestiwn am ein perthynas â'r Almaen. Mae’r Almaen yn brif fuddsoddwr yn economi Cymru, mae gennym ni berthynas dda â sefydliadau masnachol o’r Almaen, ac un o'r materion yr wyf i’n eu hystyried nawr yw sut yr ydym ni’n mynd i gryfhau ein swyddfeydd tramor, pa un a ddylem ni gynyddu'r staffio yn y swyddfeydd presennol, neu a ddylem ni agor swyddfeydd newydd. Mae'n gydbwysedd anodd ei daro. Rydym ni wedi cael gwaith a wnaed gan y Sefydliad Polisi Cyhoeddus i Gymru ar hynny ac rydym ni wedi gwrando ar Iwerddon. Mae ganddyn nhw benbleth debyg i ni oherwydd eu hadnoddau cyfyngedig a'u maint hefyd. Ond byddwn yn ceisio cynyddu presenoldeb Cymru nawr, fel yr ydym ni wedi ei wneud dros y blynyddoedd diwethaf, mewn marchnadoedd sy'n bwysig i ni.

Well, I welcome that response. But turning to a different matter, after today, the First Minister will be unique in the United Kingdom, because we will have a woman Prime Minister in the UK, and we have a woman First Minister in Scotland and a woman First Minister in Northern Ireland. Does he look forward to the day when he can make way for a woman to replace him in this Assembly?

Wel, rwy’n croesawu’r ymateb yna. Ond i droi at fater gwahanol, ar ôl heddiw, bydd y Prif Weinidog yn unigryw yn y Deyrnas Unedig, oherwydd bydd gennym ni Brif Weinidog benywaidd yn y DU, ac mae gennym ni Brif Weinidog benywaidd yn yr Alban a Phrif Weinidog benywaidd yng Ngogledd Iwerddon. A yw ef yn edrych ymlaen at y diwrnod pan y gall ef symud o’r neilltu i fenyw gymryd ei le yn y Cynulliad hwn?

What I can say to the leader of UKIP is that ‘The Guardian’—I’m not sure that’s a paper that he reads often—a few days ago said that it would be the case that women would now be heads of Government across the UK. I have to say that that was corrected by ‘The Guardian’, saving me, hopefully, from radical surgery. [Laughter.]

Yr hyn y gallaf ei ddweud wrth arweinydd UKIP yw bod 'The Guardian'—nid wyf yn siŵr a yw hwnnw’n bapur newydd y mae’n ei ddarllen yn aml—wedi dweud ychydig ddiwrnodau yn ôl y byddai'n wir y byddai menywod yn benaethiaid Llywodraethau ar draws y DU nawr. Mae’n rhaid i mi ddweud bod hynny wedi cael ei gywiro gan 'The Guardian', gan fy achub i, gobeithio, rhag cael llawdriniaeth sylweddol. [Chwerthin.]

Diolch, Lywydd. I very much look forward to the day when Wales is presided over by a woman First Minister. First Minister, tomorrow there will be a new Prime Minister, who says she intends to implement the UK’s withdrawal from the European Union. Now, Plaid Cymru’s view is that the next Prime Minister must implement the pledges that were made to people in Wales by the ‘leave’ campaign, even if she comes from the other side of the debate. We want to see an official Welsh negotiating position to be agreed by this Assembly and on her desk as soon as is possible. First Minister, when I asked you last week, you failed to commit to publishing a formal position or to having it debated and formally approved by this Assembly. Whilst I would accept that the new Prime Minister is coming into office much sooner than expected, can you confirm that you will aim to come to an agreed official negotiating position and that you will press the new Prime Minister for Wales to have a direct role in negotiations as was offered by David Cameron?

Diolch, Lywydd. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at y diwrnod pan fydd Cymru yn cael ei harwain gan Brif Weinidog benywaidd. Brif Weinidog, bydd Prif Weinidog y DU newydd yfory, sy'n dweud ei bod yn bwriadu gweithredu tynnu'n ôl y DU o'r Undeb Ewropeaidd. Nawr, barn Plaid Cymru yw bod yn rhaid i'r Prif Weinidog nesaf gyflawni'r addewidion a wnaed i bobl yng Nghymru gan yr ymgyrch i adael, hyd yn oed os yw hi'n dod o ochr arall y ddadl. Rydym ni eisiau gweld safbwynt negodi swyddogol i Gymru i'w gytuno gan y Cynulliad hwn ac ar ei desg hi cyn gynted â phosibl. Brif Weinidog, pan ofynnais i chi yr wythnos diwethaf, fe wnaethoch chi fethu ag ymrwymo i gyhoeddi safbwynt ffurfiol nac iddo gael ei drafod a'i gymeradwyo’n ffurfiol gan y Cynulliad hwn. Er y byddwn yn derbyn bod y Prif Weinidog newydd yn dod i mewn i’w swydd yn gynharach o lawer na'r disgwyl, a allwch chi gadarnhau mai eich nod fydd ffurfio safbwynt negodi swyddogol wedi ei gytuno ac y byddwch yn pwyso ar Brif Weinidog newydd y DU am i Gymru gael rhan uniongyrchol mewn trafodaethau fel y cynigiwyd gan David Cameron?

Yes, I can. I expect that promise to be honoured. We will of course have a twin-track approach. We’ll have our own negotiating team based in Brussels to see what we can achieve via that route as well. It’s complementary to the UK route. There are two issues that are red lines for us: firstly, free access to the single market—that cannot be compromised on—and, secondly, that every penny that has been lost through European funding should be made up by the UK Government in accordance with that promise given, not, it’s right to say, by the future Prime Minister, but by many in her party.

Gallaf, mi allaf. Rwy'n disgwyl i’r addewid hwnnw gael ei anrhydeddu. Bydd gennym, wrth gwrs, ddull deublyg. Bydd gennym ni ein tîm negodi ein hunain wedi’i leoli ym Mrwsel i weld beth allwn ni ei gyflawni drwy'r llwybr hwnnw hefyd. Mae'n cyd-fynd â llwybr y DU. Ceir dau fater sy'n llinellau coch i ni: yn gyntaf, mynediad am ddim at y farchnad sengl—ni ellir cyfaddawdu ar hynny—ac, yn ail, y dylai pob ceiniog sydd wedi cael ei cholli trwy gyllid Ewropeaidd gael ei thalu gan Lywodraeth y DU yn unol â’r addewid hwnnw a wnaed, nid, mae'n iawn i ddweud, gan y darpar Brif Weinidog, ond gan lawer yn ei phlaid.

Thank you, First Minister. You’ll recall last week, when we discussed this, that I suggested that you needed to have a word with your Westminster Members of Parliament, and that you needed to tell them to get a grip and get on with their jobs. Last night the amendments to the Wales Bill were again debated in the House of Commons, and your MPs—the ones, at least, who turned up—abstained again on Welsh Government policy, this time in relation to the devolution of policing. They did exactly the same last week, abstaining on Welsh Labour Government policy to create a legal jurisdiction. How come your Labour MPs have no problem supporting policing powers for greater Manchester but can’t bring themselves to support the devolution of policing to Wales? Why are your MPs letting the Tories off the hook in this way, and how can you defend their behaviour, First Minister?

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Byddwch yn cofio yr wythnos diwethaf, pan fuom yn trafod hyn, fy mod i wedi awgrymu bod angen i chi gael gair gyda'ch Aelodau Seneddol yn San Steffan, a bod angen i chi ddweud wrthyn nhw am gallio a bwrw ymlaen â'u swyddi. Trafodwyd y gwelliannau i Fil Cymru yn Nhŷ'r Cyffredin eto neithiwr, ac ymatalodd eich ASau eto—y rhai a oedd yno, o leiaf—ar bolisi Llywodraeth Cymru, o ran datganoli plismona y tro hwn. Fe wnaethant yn union yr un fath yr wythnos diwethaf, gan ymatal ar bolisi Llywodraeth Lafur Cymru i greu awdurdodaeth gyfreithiol. Pam nad oes gan eich ASau Llafur unrhyw broblem yn cefnogi pwerau plismona Manceinion Fwyaf ond nad ydynt yn gallu perswadio eu hunain i gefnogi datganoli plismona i Gymru? Pam mae eich ASau yn gadael i’r Torïaid fynd yn groeniach fel hyn, a sut y gallwch chi amddiffyn eu hymddygiad, Brif Weinidog?

Well, it’s a matter of timing rather than principle, but our position is very, very clear. The situation that we will face in years to come is that there may be very different sets of criminal law in Wales compared to England. It will be possible, for example, for somebody to be arrested in Wales for an offence that’s not an offence in Wales but is an offence in England. It will be possible for somebody to serve a sentence for a crime committed in Wales that isn’t a crime in England, potentially. That’s nonsensical as far as the jurisdiction is concerned. It is also not sustainable to be in a situation where it would be a matter for the people of Wales to decide what offences they wish to create, but to have no say at all on how those offences are policed and enforced, and that remains the position of this Government.

Wel, mae'n fater o amseru yn hytrach nag egwyddor, ond mae ein safbwynt yn eglur iawn, iawn. Y sefyllfa y byddwn yn ei hwynebu yn y blynyddoedd i ddod yw y gallai fod cyfresi gwahanol iawn o gyfraith droseddol yng Nghymru o'i gymharu â Lloegr. Bydd yn bosibl, er enghraifft, i rywun gael ei arestio yng Nghymru am drosedd nad yw’n drosedd yng Nghymru ond sy’n drosedd yn Lloegr. Bydd yn bosibl i rywun fynd i’r carchar am drosedd a gyflawnwyd yng Nghymru nad yw’n drosedd yn Lloegr, o bosibl. Mae hynny'n hurt cyn belled ag y mae’r awdurdodaeth yn y cwestiwn. Nid yw’n gynaliadwy ychwaith i fod mewn sefyllfa lle y byddai'n fater i bobl Cymru benderfynu pa droseddau y maen nhw’n dymuno eu creu, ond heb gael unrhyw lais o gwbl ynghylch sut y mae’r troseddau hynny’n cael eu plismona a'u gorfodi, a dyna yw safbwynt y Llywodraeth hon o hyd.

That’s not an issue of timing, First Minister. There is an issue of principle here.

Okay, so, the Wales Bill is a matter that may not be of overriding priority for your MPs, but the future of the steel industry is critical. Wales without a steel industry is not a Wales that I am prepared to contemplate. The suspension of Tata Steel’s sale process is of significant concern. Now, the proposed joint venture could lead to cost-cutting measures and a reduction in UK steel capacity. That’s according to the analysis by the investment bank, Jefferies. If that merger proceeds we need a cast-iron guarantee that there is a future for steel making in Port Talbot and the other Welsh sites. How will you secure such a guarantee? And can you explain why there’s no statement on this week’s agenda on the suspension of the sales process? Will you also confirm that you’ll continue to provide support to the employment and management buy-out bid, and that you’ll press on Tata the importance of retaining the secondment arrangement for senior managers to work on that bid?

Nid mater o amseru yw hynny, Brif Weinidog. Ceir mater o egwyddor yma.

Iawn, felly, mae Bil Cymru yn fater efallai nad yw’n brif flaenoriaeth i’ch ASau, ond mae dyfodol y diwydiant dur yn hollbwysig. Nid yw Cymru heb ddiwydiant dur yn Gymru yr wyf yn fodlon meddwl amdani. Mae gohirio’r broses o werthu Tata Steel yn peri pryder sylweddol. Nawr, gallai'r fenter ar y cyd arfaethedig hon arwain at fesurau torri costau a lleihau capasiti dur y DU. Mae hynny yn ôl y dadansoddiad gan y banc buddsoddi, Jefferies. Os bydd yr uno hwnnw’n digwydd, mae angen sicrwydd pendant arnom fod dyfodol i gynhyrchu dur ym Mhort Talbot a safleoedd eraill yng Nghymru. Sut byddwch chi’n cael sicrwydd o’r fath? Ac a allwch chi egluro pam nad oes datganiad ar agenda yr wythnos hon ar ohirio’r broses werthu? A wnewch chi gadarnhau hefyd y byddwch chi’n parhau i ddarparu cymorth i’r cais i brynu’r cwmni gan y gweithwyr a’r rheolwyr, ac y byddwch chi’n pwysleisio i Tata pwysigrwydd cadw'r trefniant secondiad i uwch reolwyr weithio ar y cais hwnnw?

Well, two things: the Secretary is meeting with the management buy-out team today and, of course, he has an urgent question that we were content to accept, of course, in relation to the events of the weekend. I did have a senior official on Friday—[Interruption.] I had a senior official on Friday based in Mumbai who has reported back to me. The issue now for Tata is this: we have put a financial package on the table. We expect there to be a quid pro quo, and that does mean that we need to see conditions in terms of guarantees of future jobs and guarantees in terms of a commitment for a specified period of time, for several years. We do, however, need to see further progress on the pensions issue, over which we have no control, and indeed the issue of energy prices. So, we have a package on the table that we believe Tata would be content with. We need to make sure that we can demonstrate to the people of Wales that that package will achieve what they would expect, but we do need to see progress now, particularly on the pensions issue.

Wel, dau beth: mae’r Ysgrifennydd yn cyfarfod â thîm prynu'r rheolwyr heddiw ac, wrth gwrs, mae ganddo gwestiwn brys yr oeddem ni’n fodlon ei dderbyn, wrth gwrs, yn ymwneud â digwyddiadau’r penwythnos. Roedd gen i uwch swyddog ddydd Gwener—[Torri ar draws.] Roedd gen i uwch swyddog ddydd Gwener wedi’i leoli ym Mumbai sydd wedi adrodd yn ôl i mi. Y cwestiwn i Tata nawr yw hyn: rydym ni wedi rhoi pecyn ariannol ar y bwrdd. Rydym ni’n disgwyl y bydd quid pro quo, ac nid yw hynny’n golygu bod angen i ni weld amodau o ran sicrwydd am swyddi yn y dyfodol a sicrwydd o ran ymrwymiad am gyfnod penodol o amser, am sawl blwyddyn. Fodd bynnag, mae angen i ni weld rhagor o gynnydd ar y mater pensiynau, nad oes gennym unrhyw reolaeth drosto, a’r mater o brisiau ynni mewn gwirionedd. Felly, mae gennym ni becyn ar y bwrdd y credwn y byddai Tata yn fodlon ag ef. Mae angen i ni wneud yn siŵr ein bod yn gallu dangos i bobl Cymru y bydd y pecyn hwnnw’n cyflawni'r hyn y byddent yn ei ddisgwyl, ond mae angen i ni weld cynnydd nawr, yn enwedig ar fater y pensiynau.

Datblygu Pêl-droed yng Nghymru

The Development of Football in Wales

3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad ar ddatblygu pêl-droed yng Nghymru? OAQ(5)0102(FM)

3. Will the First Minister make a statement on the development of football in Wales? OAQ(5)0102(FM)

The outstanding performance by our national team in Euro 2016 has presented a great opportunity for us to represent Wales abroad. I know that the Football Association of Wales Trust is already planning to use that success as a catalyst to grow the game further across the country.

Mae'r perfformiad rhagorol gan ein tîm cenedlaethol yn Ewro 2016 wedi cynnig cyfle gwych i ni i gynrychioli Cymru dramor. Gwn fod Ymddiriedolaeth Cymdeithas Bêl-droed Cymru eisoes yn bwriadu defnyddio’r llwyddiant hwnnw fel catalydd i dyfu’r gamp ymhellach ar draws y wlad.

Thank you, First Minister. I’m also very pleased with how the Welsh team did in the European championships, and I am sure that I’m not the only one who spent Sunday night thinking, ‘It could have been us’, especially when a former Swansea City player won the tournament for Portugal. In order to continue to develop football, there is a need for improved pitches. I would like to ask the First Minister how it is intended to increase the number of 3G and 4G pitches in Wales, thus reducing the number of games lost to bad weather throughout the winter.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Rwyf innau hefyd yn falch iawn o sut y gwnaeth tîm Cymru yn y pencampwriaethau Ewropeaidd, ac rwy’n siŵr nad fi yw'r unig un a dreuliodd nos Sul yn meddwl, 'Gallai fod wedi bod yn ni', yn enwedig pan enillodd gyn-chwaraewr Abertawe y gystadleuaeth dros Bortiwgal. Er mwyn parhau i ddatblygu pêl-droed, mae angen gwell caeau. Hoffwn ofyn i'r Prif Weinidog sut y bwriedir cynyddu nifer y caeau 3G a 4G yng Nghymru, gan leihau nifer y gemau a gollir i dywydd garw drwy’r gaeaf.

I know that Sport Wales are working with the governing bodies of various sports, such as the Welsh Rugby Union, Hockey Wales and the FAW, to develop an investment programme for 3G pitches. I know as well that they’re developing a blueprint for sport and recreation facilities in Wales to support our drive to facilitate regular participation in sport and physical activity, and to make sure that we have facilities that are appropriate and sustainable in the future.

Gwn fod Chwaraeon Cymru yn gweithio gyda chyrff llywodraethu gwahanol gampau, fel Undeb Rygbi Cymru, Hoci Cymru a'r Gymdeithas Bêl-droed, i ddatblygu rhaglen fuddsoddi ar gyfer caeau 3G. Gwn hefyd eu bod yn datblygu glasbrint ar gyfer cyfleusterau chwaraeon a hamdden yng Nghymru i gefnogi ein hymgyrch i hwyluso cyfranogiad rheolaidd mewn chwaraeon ac ymarfer corff, ac i wneud yn siŵr y bydd gennym ni gyfleusterau sy'n briodol ac yn gynaliadwy yn y dyfodol.

Do you not think that there’s a contradiction between seeking to increase the number of 4G pitches, and yet, just a mile down the road, there is an all-weather pitch that is locked up? Children are unable to play there because it’s too expensive. Also in this city, in the south of this city, in a very challenged ward such as Splott, the STAR leisure centre is being closed by your Labour council here in the city. So, there is a hall that children use, where they learn to play football. Do you not see the contradiction between what is being said here about increasing facilities, and yet the reality on the ground is that your Labour councils are actually cutting them?

Onid ydych chi’n credu bod gwrthdaro rhwng ceisio cynyddu nifer y caeau 4G, ac eto, dim ond milltir i lawr y ffordd, ceir cae pob tywydd sydd o dan glo? Ni all plant chwarae yno gan ei fod yn rhy ddrud. Hefyd yn y ddinas hon, yn ne'r ddinas hon, mewn ward â phroblemau mawr fel Sblot, mae canolfan hamdden STAR yn cael ei chau gan eich cyngor Llafur chi yma yn y ddinas. Felly, ceir neuadd y mae plant yn ei defnyddio, lle maen nhw’n dysgu chwarae pêl-droed. Onid ydych chi’n gweld y gwrthdaro rhwng yr hyn sy'n cael ei ddweud yma am gynyddu cyfleusterau, ac eto y gwirionedd ar lawr gwlad yw bod eich cynghorau Llafur yn eu torri?

Well, I think the same is true—. I am told by my colleague, the Member for Llanelli, that Carmarthenshire is in the same position—run by his party, of course. The reality is that councils are in difficult positions financially, but they must ensure that they don’t price communities out of facilities in those communities. The Member makes a fair point, actually, which is that we need to make sure that, where facilities are developed, they do not become so expensive that people can’t use them. Where there is a danger of doing that, we would urge all those involved to think again in order to make sure that facilities are accessible.

Wel, rwy’n meddwl bod yr un peth yn wir—. Mae fy nghydweithiwr, yr Aelod dros Lanelli, yn fy hysbysu bod Sir Gaerfyrddin yn yr un sefyllfa—sy’n cael ei rhedeg gan ei blaid ef, wrth gwrs. Y gwir amdani yw bod cynghorau mewn sefyllfaoedd anodd yn ariannol, ond mae'n rhaid iddyn nhw sicrhau nad ydynt yn gwneud cyfleusterau yn rhy ddrud i bobl yn y cymunedau hynny. Mae'r Aelod yn gwneud pwynt teg, mewn gwirionedd, sef bod angen i ni wneud yn siŵr, lle mae cyfleusterau’n cael eu datblygu, nad ydynt yn mynd mor ddrud fel na all pobl eu defnyddio. Pan fo perygl o wneud hynny, byddem yn annog pawb dan sylw i feddwl eto er mwyn gwneud yn siŵr bod cyfleusterau ar gael i bobl.

First Minister, I’d like to join with you in saying what wonderful news it was last week. Not only did our Welsh team do as well as they did, but they actually managed to turn someone like me, for whom, I can honestly say, football was of absolutely zero interest, into a passionate supporter. I could probably even talk about the offside rule if I tried hard enough. But I was very proud of them, and I was also incredibly proud of our fans and the way our fans behaved. Also, our footballers came across as real, decent, grounded human beings, and a real example to our young people. So, I come to the heart of my question, which is: will you have discussions with the Cabinet Secretary for Education to talk about how we can up the hours and minutes that young people in primary school spend in sport? It’s actually been cut consistently, year on year. If we want to identify not just our football stars of the future, but also our sporting stars of the future, we need to start early, get them early, get them healthy and get them really used to the whole sports agenda. Instead, at the moment in primary schools that is becoming a dwindling time, and very difficult for rural children, especially those with no access to public transport, to access after school as well.

Brif Weinidog, hoffwn ymuno â chi i ddweud pa mor wych oedd newyddion yr wythnos diwethaf. Nid yn unig y gwnaeth ein tîm Cymru cystal ag y gwnaethant, ond llwyddasant i droi rhywun fel fi, y gallaf ddweud yn onest nad oedd pêl-droed o unrhyw ddiddordeb o gwbl i mi, yn gefnogwr brwd. Mae’n debyg y gallwn i hyd yn oed drafod y rheol camsefyll pe bawn i’n trio’n ddigon caled. Ond roeddwn i’n falch iawn ohonyn nhw, ac roeddwn i hefyd yn hynod falch o'n cefnogwyr a'r ffordd y gwnaeth ein cefnogwyr ymddwyn. Hefyd, gwnaeth ein pêl-droedwyr argraff dda fel pobl gyffredin, nobl â’u traed ar y ddaear, ac yn esiampl wirioneddol i'n pobl ifanc. Felly, rwy’n dod at wraidd fy nghwestiwn, sef: a fyddwch chi’n cael trafodaethau gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i drafod sut y gallwn ni gynyddu’r oriau a’r munudau y mae pobl ifanc yn yr ysgol gynradd yn eu treulio yn gwneud chwaraeon? Mae wedi cael ei dorri’n gyson, flwyddyn ar ôl blwyddyn, a dweud y gwir. Os ydym ni eisiau darganfod nid yn unig ein sêr pêl-droed ar gyfer y dyfodol, ond hefyd ein sêr chwaraeon ar gyfer y dyfodol, mae angen i ni ddechrau’n gynnar, eu cael nhw’n gynnar, eu gwneud nhw’n iach a’u cael nhw i arfer â’r holl agenda chwaraeon. Yn hytrach, mae’r amser hwnnw’n prinhau ar hyn o bryd mewn ysgolion cynradd, ac mae’n anodd iawn i blant cefn gwlad, yn enwedig y rhai heb fynediad at gludiant cyhoeddus, gymryd rhan ar ôl yr ysgol hefyd.

These are the issues that we’d love to explore with sports governing bodies. The Member has refreshing candour when she says she had no interest in football until now. [Interruption.] Well, converts are always welcome, of course. It’s difficult to underestimate the publicity that this has given our nation. I was in Paris on the night of the semi-final. I was in Mametz the following day. Around me, all I could hear was people saying ‘Pays de Galles’. That kind of publicity is very difficult for us to replicate. We have to build on that, and we’re working with Visit Wales in order for that to happen.

She’s absolutely right to say as well that the team have been role models as far as young people are concerned. They will see that it is possible to be hugely successful in football—and, indeed, in any other professional sport—without carrying emotional baggage, if I can put it that way, as we have seen in years gone by. We are fortunate in Wales in that we haven’t lost many school playing fields, as has been the case elsewhere over many years, and we will look to work now with Sport Wales and the governing bodies in order to deliver as many accessible facilities of the highest standard that we can across Wales.

Dyma'r materion yr hoffem eu hystyried gyda chyrff llywodraethu chwaraeon. Mae'r Aelod yn anarferol o onest pan ddywed nad oedd ganddi unrhyw ddiddordeb mewn pêl-droed tan nawr. [Torri ar draws.] Wel, mae croeso i gefnogwyr newydd bob amser, wrth gwrs. Mae'n anodd tanbwysleisio’r cyhoeddusrwydd y mae hyn wedi ei roi i’n cenedl. Roeddwn i ym Mharis ar noson y rownd gynderfynol. Roeddwn i yn Mametz y diwrnod canlynol. O’m cwmpas, y cwbl y gallwn ei glywed oedd pobl yn dweud 'Pays de Galles'. Mae’r math hwnnw o gyhoeddusrwydd yn anodd iawn i ni ei ailadrodd. Mae'n rhaid i ni adeiladu ar hynny, ac rydym ni’n gweithio gyda Croeso Cymru er mwyn i hynny ddigwydd.

Mae hi'n gwbl gywir i ddweud hefyd bod y tîm wedi bod yn esiampl dda cyn belled ag y mae pobl ifanc yn y cwestiwn. Byddant yn gweld ei bod yn bosibl bod yn hynod lwyddiannus ym myd pêl-droed—ac, yn wir, mewn unrhyw gamp broffesiynol arall—heb fod â baich emosiynol, os caf ei roi felly, fel yr ydym ni wedi gweld yn y blynyddoedd a fu. Rydym ni’n ffodus yng Nghymru nad ydym ni wedi colli llawer o gaeau chwarae ysgolion, fel sydd wedi digwydd mewn mannau eraill dros flynyddoedd lawer, a byddwn yn ceisio gweithio gyda Chwaraeon Cymru a’r cyrff llywodraethu nawr er mwyn darparu cymaint o gyfleusterau hygyrch o'r safon uchaf ag y galllwn ar draws Cymru.

Addysg Oedolion

Adult Education

4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad ar ddull Llywodraeth Cymru o gynyddu cyfleoedd i gymryd rhan mewn addysg oedolion yng Nghymru? OAQ(5)0113(FM)

4. Will the First Minister make a statement on the Welsh Government's approach to increasing opportunities for adult education in Wales? OAQ(5)0113(FM)

We have a range of programmes aimed at increasing employability, improving skills, and supporting people of all ages and abilities to enter and progress into employment, and, of course, they play a fundamental role in reducing inequalities and tackling poverty.

Mae gennym ni amrywiaeth o raglenni sydd â’r nod o gynyddu cyflogadwyedd, gwella sgiliau, a chefnogi pobl o bob oed a gallu i fynd i mewn i gyflogaeth a symud ymlaen ynddi, ac, wrth gwrs, maen nhw’n chwarae rhan sylfaenol o ran lleihau anghydraddoldebau a threchu tlodi.

Adult education can play a vital role in breaking the poverty cycle. That was the message from the Inspire! adult learners awards last month, at which I presented the life career change award. The new £22 million Coleg y Cymoedd building in Aberdare will provide an aspirational setting for adult education, but the challenge is also to ensure suitable provision of good-quality courses for learners. How is the Welsh Government working with providers to achieve this?

Gall addysg i oedolion gyflawni swyddogaeth hanfodol i dorri'r cylch tlodi. Dyna oedd y neges o wobrau addysg oedolion Ysbrydoli!  y mis diwethaf, pryd y cyflwynais y wobr newid gyrfa oes. Bydd adeilad £22 miliwn newydd Coleg y Cymoedd yn Aberdâr yn cynnig lleoliad dyheadol ar gyfer addysg oedolion, ond yr her hefyd yw sicrhau darpariaeth addas o gyrsiau o ansawdd da i ddysgwyr. Sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda darparwyr i gyflawni hyn?

Well, the Member is right to say that the new campus will be a superb facility for the people of Aberdare and the surrounding area. We are in regular contact with the post-16 sector with regard to the planning of provision; that includes the planning of part-time and adult community provision delivered by the FE sector. Delivery plans are also collected and scrutinised by officials to ensure a suitable range of provision is offered within the budget available, and, of course, FE institutions are subject to Estyn inspections.

Wel, mae’r Aelod yn iawn i ddweud y bydd y campws newydd yn gyfleuster gwych i bobl Aberdâr a'r cyffiniau. Rydym ni mewn cysylltiad rheolaidd â'r sector ôl-16 o ran cynllunio darpariaeth; mae hynny’n cynnwys cynllunio darpariaeth ran-amser a chymunedol i oedolion gan y sector Addysg Bellach. Caiff cynlluniau cyflawni hefyd eu casglu a'u harchwilio gan swyddogion er mwyn sicrhau y cynigir amrywiaeth briodol o ddarpariaeth o fewn y gyllideb sydd ar gael, ac, wrth gwrs, mae sefydliadau Addysg Bellach yn destun arolygiadau Estyn.

Mae yna bryder difrifol ymhlith oedolion sy’n dysgu Cymraeg ledled y wlad oherwydd y gyfundrefn newydd, sydd wedi arwain at golli swyddi ymhlith tiwtoriaid lleol. Yn barod, mae yna nifer sylweddol o staff profiadol sydd wedi cael ei ddiswyddo yn Abertawe, a nifer pellach yn wynebu colli swyddi yng ngogledd-ddwyrain Cymru ac yng Ngheredigion. Mae yna ansicrwydd mawr yn y maes ar ôl i’r Llywodraeth fethu ag ymrwymo i ariannu cwrs Cymraeg i oedolion ar gyfer y flwyddyn nesaf, ac, fel rydych chi’n gwybod, mae cyllideb cyrsiau Cymraeg i oedolion eisoes wedi cael ei thorri bron £3 miliwn. Os ydy toriadau ar y raddfa yma yn mynd i barhau, onid ydych chi’n teimlo bod hynny’n mynd i weithio yn erbyn uchelgais eich Llywodraeth chi i gynyddu nifer y siaradwyr i 1 filiwn?

There is serious concern amongst adults learning Welsh throughout the country because of the new system, which has led to a loss of jobs amongst local tutors. Already, a significant number of experienced staff have been made redundant in Swansea, and a further number are facing job losses in north-east Wales and in Ceredigion. There is great uncertainty in the field after the Government failed to commit to funding the Welsh for adults course for next year, and, as you know, the budget for Welsh for adults has already been cut by £3 million. If cuts on this scale are going to continue, don’t you believe that that will work against your Government’s ambition to increase the number of speakers to 1 million?

Mae wedi bod yn anodd dros y flwyddyn ariannol ddiwethaf; mae hynny’n iawn. Ond hefyd rydym ni wedi sicrhau bod yna lefydd newydd wedi cael eu hagor ar draws Cymru—o Bontardawe, er enghraifft, a Llanelli i’r brifddinas—er mwyn sicrhau bod yna lefydd lle mae pobl yn gallu mynd a defnyddio’r Gymraeg, yn enwedig mewn ardaloedd lle nad yw’r Gymraeg rhagor yn iaith yr heol neu iaith gymdeithasol gyffredinol. Rwy’n gwybod bod llefydd fel Y Lle yn Llanelli, er enghraifft, wedi bod yn llwyddiannus dros ben wrth sicrhau bod pobl yn gallu dysgu Cymraeg a hefyd defnyddio Cymraeg fel nad ydyn nhw’n colli’r iaith ar ôl ei dysgu.

It’s been difficult over the past financial year; that’s quite true. But we’ve also ensured that new centres have been opened across Wales—from Pontardawe to Llanelli to the capital city—in order to ensure that there are places where people can go and use the Welsh language, particularly in those areas where the language is no longer the language of the high street or generally used. Now, I know that places such as Y Lle, in Llanelli, have been very successful in ensuring that people can learn Welsh, but also use Welsh, so that they don’t lose the language once they have learnt it.

Brif Weinidog, mae yna lawer o oedolion dros Gymru sydd eisiau dysgu Cymraeg,

as Siân Gwenllian has said, including lots of people in my own constituency, and financial support in order to enable them to learn the language is extremely important. I just wonder what specific financial support you’re going to make available over the next few years in order to support and nurture the language, particularly in communities like mine, where there is a living language, but it needs fresh life brought into it, particularly for people who move into the area from outside of those traditional Welsh-speaking communities.

First Minister, there are a number of adults across Wales who want to learn Welsh,

fel y mae Siân Gwenllian wedi’i ddweud, gan gynnwys llawer o bobl yn fy etholaeth i, ac mae cymorth ariannol er mwyn eu galluogi i ddysgu'r iaith yn hynod o bwysig. Rwy’n meddwl tybed pa gymorth ariannol penodol yr ydych chi'n mynd i’w roi ar gael dros y blynyddoedd nesaf i gefnogi a meithrin yr iaith, yn enwedig mewn cymunedau fel fy un i, lle y ceir iaith fyw, ond mae angen dod â bywyd newydd iddi, yn enwedig i bobl sy'n symud i mewn i'r ardal o'r tu allan i’r cymunedau Cymraeg eu hiaith traddodiadol hynny.

That’s true. We have invested heavily, of course, in ensuring that the language is used widely in schools. We know that there are good examples like Gwynedd, like Ceredigion, where there are centres that enable children to be—the word in Welsh is ‘trochi’; it doesn’t quite work in English, because it means to get dirty in English, if you translate it literally. [Interruption.] ‘Immersed’; that’s a better word—for them to be immersed in the language. And they work very, very well. We find then, of course, that children are able to influence their parents and help their parents to learn Welsh, as they themselves learn Welsh so easily.

Mae hynny'n wir. Rydym ni wedi buddsoddi'n helaeth, wrth gwrs, mewn sicrhau bod yr iaith yn cael ei defnyddio'n eang mewn ysgolion. Rydym ni’n gwybod bod enghreifftiau da fel Gwynedd, fel Ceredigion, lle ceir canolfannau sy'n galluogi plant i —‘trochi’ yw’r gair yn y Gymraeg; nid yw'n gweithio yr un fath yn Saesneg, gan ei fod yn golygu dwyno yn Saesneg, os byddwch yn ei gyfieithu’n llythrennol. [Torri ar draws.] 'Ymdrwytho'; dyna air gwell—iddyn nhw gael eu hymdrwytho yn yr iaith. Ac maen nhw’n gweithio'n dda iawn, iawn. Rydym ni’n canfod wedyn, wrth gwrs, bod plant yn gallu dylanwadu ar eu rhieni a helpu eu rhieni i ddysgu Cymraeg, gan eu bod nhw eu hunain yn dysgu Cymraeg mor hawdd.

Hannah Blythyn. Cwestiwn 5, felly—Janet Finch-Saunders.

Hannah Blythyn. Question 5, therefore—Janet Finch-Saunders.

Rhaglen Ysgolion yr Unfed Ganrif ar Hugain

The Twenty-first Century Schools Programme

5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad ar y rhaglen Ysgolion yr 21ain Ganrif? OAQ(5)0107(FM)

5. Will the First Minister make a statement on the 21st Century Schools programme? OAQ(5)0107(FM)

Yes, with pleasure. Our twenty-first century schools programme will see investment of £1.4 billion over the five-year period to 2019. All 22 authorities will benefit from this investment, which sees the rebuild and refurbishment of over 150 schools and colleges across Wales. To date, 105 projects have been approved within the programme.

Gwnaf, â phleser. Bydd ein rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn arwain at fuddsoddiad o £1.4 biliwn dros y cyfnod o bum mlynedd hyd at 2019. Bydd pob un o'r 22 awdurdod yn elwa ar y buddsoddiad hwn, a fydd yn arwain at ailadeiladu ac ailwampio dros 150 o ysgolion a cholegau ledled Cymru. Hyd yma, cymeradwywyd 105 o brosiectau drwy'r rhaglen.

Thank you, First Minister. You’ll be aware that, for some, when mention of a new school is taken forward, there can be concerns, especially when children and parents are very happy with the school that they’re actually attending. Now, under section 5.4 of the Welsh Government’s statutory school organisation code, local authorities are obliged to consider all objections submitted conscientiously, and not to make decisions on amalgamation proposals with a closed mind to the stakeholders concerned. However, in Conwy recently, two recent amalgamation proposals affecting five of our primary schools are being taken forward by the council despite many objections. Many parents, teachers, governors and even the teachers unions are angry, frustrated and disappointed and consider the statutory consultation to be meaningless, particularly when relevant cabinet decision minutes recently were published before the meeting had even taken place—a fait accompli. In order to address the concerns raised, will you work with the new Cabinet Secretary for Education, obviously in the new school term, to look again at how the concerns and views of those most affected are considered within the twenty-first century schools decisions, so that these voices are heard and acted on appropriately?

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Byddwch yn ymwybodol, i rai, pan gaiff ysgol newydd ei chrybwyll, y gall fod pryderon, yn enwedig pan fo plant a rhieni yn hapus iawn â'r ysgol y maen nhw’n ei mynychu. Nawr, o dan adran 5.4 cod trefniadaeth ysgolion statudol Llywodraeth Cymru, mae’n rhaid i awdurdodau lleol ystyried yr holl wrthwynebiadau a gyflwynir yn gydwybodol, a pheidio â gwneud penderfyniadau ar gynigion uno gyda meddwl caeedig i'r rhanddeiliaid dan sylw. Fodd bynnag, yng Nghonwy yn ddiweddar, mae’r cyngor yn bwrw ymlaen â dau gynnig uno diweddar sy’n effeithio ar bump o'n hysgolion cynradd, er gwaethaf llawer o wrthwynebiadau. Mae llawer o rieni, athrawon, llywodraethwyr a hyd yn oed yr undebau athrawon yn flin, yn rhwystredig ac yn siomedig ac o’r farn bod yr ymgynghoriad statudol yn ddiystyr, yn enwedig pan gyhoeddwyd cofnodion penderfyniad cabinet perthnasol yn ddiweddar cyn i’r cyfarfod gael ei gynnal hyd yn oed—fait accompli. Er mwyn rhoi sylw i'r pryderon a godwyd, a wnewch chi weithio gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg newydd, yn y tymor ysgol newydd yn amlwg, i ystyried eto sut y mae pryderon a safbwyntiau’r rhai yr effeithir arnynt fwyaf yn cael eu hystyried o fewn y penderfyniadau ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, fel bod y lleisiau hyn yn cael eu clywed ac yn cael sylw priodol?

The Member criticises Conwy council and the way they have conducted themselves. I know there have been concerns in Conwy, particularly with regard to a number of schools—I think in the Caerhun area and also I believe in Llandudno Junction. In terms of Llandudno Junction, my understanding is that there has been a re-consultation, which is open at the moment and will be until 27 July. With Caerhun, I understand that has already been approved. But it is correct to say that, where we set in place standards that we expect to be observed when school closures and mergers are proposed, we expect the process to be observed. There are legal pitfalls for local authorities unless they can demonstrate, of course, that they have followed the correct procedure, and we would expect all local authorities in Wales to do that.

Mae'r Aelod yn beirniadu Cyngor Conwy a'r ffordd y maen nhw wedi ymddwyn. Gwn y bu pryderon yng Nghonwy, yn enwedig o ran nifer o ysgolion—yn ardal Caerhun rwy’n meddwl, ac yng Nghyffordd Llandudno hefyd rwy’n credu. O ran Cyffordd Llandudno, deallaf y bu ailymgynghoriad, sydd ar agor ar hyn o bryd ac a fydd ar agor tan 27 Gorffennaf. O ran Caerhun, rwy’n deall bodd hynny wedi ei gymeradwyo eisoes. Ond mae'n gywir i ddweud, pan ein bod yn rhoi safonau ar waith rydym yn disgwyl cydymffurfiad â nhw wrth gynnig cau ac uno ysgolion, rydym ni’n disgwyl cydymffurfiad â'r broses. Ceir maglau cyfreithiol i awdurdodau lleol oni bai eu bod yn gallu dangos, wrth gwrs, eu bod wedi dilyn y weithdrefn gywir, a byddem yn disgwyl i bob awdurdod lleol yng Nghymru wneud hynny.

First Minister, as well as building new schools, it’s also important that we continue to build new colleges for further education. Coleg Gwent have ambitious and important plans to relocate their Newport campus to the riverfront alongside the University of South Wales campus and, indeed, further buildings around and about. Would you agree with me that we must continue to improve our further education colleges in that way and support energy and ideas to bring about improvements to further education, and particularly, perhaps, strong links with higher education?

Brif Weinidog, yn ogystal ag adeiladu ysgolion newydd, mae hefyd yn bwysig ein bod yn parhau i adeiladu colegau newydd ar gyfer addysg bellach. Mae gan Goleg Gwent gynlluniau uchelgeisiol a phwysig i adleoli eu campws yng Nghasnewydd i lan yr afon ochr yn ochr â champws Prifysgol De Cymru ac, yn wir, rhagor o adeiladau yn y cyffiniau. A ydych chi’n cytuno â mi bod yn rhaid i ni barhau i wella ein colegau addysg bellach yn y modd hwnnw a chefnogi egni a syniadau i sicrhau gwelliannau i addysg bellach, ac yn enwedig, efallai, cysylltiadau cryf ag addysg uwch?

Yes, I do. I know that there may be proposals coming forward with regard to the Newport campus, but it’s entirely right to say that we should make sure that there is no hard and fast boundary between FE and HE for the student. I know that there are very many students who go on to complete degree courses who begin in an FE setting because that’s appropriate for them. They don’t perhaps have the confidence to go straight into HE and need to be encouraged to do so, and then of course they become successful over time. So, greater working between HE and FE is hugely important in order to create that seamless pathway for the student.

Ydw, mi ydwyf. Gwn y gallai fod llawer o gynigion yn cael eu gwneud o ran campws Casnewydd, ond mae'n gwbl gywir i ddweud y dylem ni wneud yn siŵr nad oes unrhyw ffin bendant rhwng AB ac AU i’r myfyriwr. Gwn fod llawer iawn o fyfyrwyr sy'n mynd ymlaen i gwblhau cyrsiau gradd yn dechrau mewn lleoliad AB oherwydd mai dyna sy'n briodol iddyn nhw. Nid yw’r hyder ganddyn nhw efallai i fynd yn syth i mewn i AU ac mae angen eu hannog i wneud hynny, ac yna wrth gwrs maen nhw’n dod yn llwyddiannus dros amser. Felly, mae mwy o weithio rhwng AU ac AB yn hynod bwysig er mwyn creu’r llwybr di-dor hwnnw i’r myfyriwr.

Yng ngoleuni’r dyletswyddau sydd nawr, wrth gwrs, ar y sector cyhoeddus yn dilyn Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, oni ddylai fod gorfodaeth ar bob adeilad sy’n cael ei godi gydag arian cyhoeddus, ac, yn y cyd-destun yma, ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, i fod yn defnyddio pob cyfle posib o safbwynt ynni adnewyddadwy?

In light of the duties now on the public sector, given the introduction of the Well-being of Future Generations Act 2015, shouldn’t there be a requirement on all buildings erected using public funding, and, in this case, twenty-first century schools, to be using all possible opportunities in terms of renewable energies?

Rwy’n credu bod hynny’n iawn. Rwyf wedi gweld sawl enghraifft o hynny, lle mae adeiladau yn ‘rhagorol’ ynglŷn â BREEAM. Rwyf wedi gweld enghreifftiau lle mae dŵr yn cael ei gasglu o’r to ac yn cael ei ddefnyddio yn yr ysgol ei hun. Felly, byddwn yn erfyn ar awdurdodau lleol i ystyried yr enghreifftiau da rwyf wedi’u gweld ar draws Cymru er mwyn sicrhau eu bod yn gwneud yr un peth.

Yes, I believe that’s right. We’ve seen a number of examples of that, where buildings are ‘excellent’ in the BREEAM category. We’ve seen water being collected from the roofs being used in the school itself. So, we would expect local authorities to consider the good examples that I’ve seen across Wales in order to do the same themselves.

Recrwitio Meddygon Teulu ym Mhowys

General Practitioner Recruitment in Powys

6. A wnaiff Llywodraeth Cymru ddatganiad ar recriwtio meddygon teulu ym Mhowys? OAQ(5)0114(FM)

6. Will the Welsh Government make a statement on GP recruitment in Powys? OAQ(5)0114(FM)

Yes. We will shortly be bringing forward proposals for a national and international campaign to market Wales and NHS Wales as an attractive place to work. That will include work to recruit, train and retain GPs and primary care professionals and to address the issues faced in Powys and across Wales.

Gwnawn. Byddwn yn cyflwyno cynigion yn fuan ar gyfer ymgyrch genedlaethol a rhyngwladol i farchnata Cymru a GIG Cymru fel lle deniadol i weithio ynddo. Bydd hynny'n cynnwys gwaith i recriwtio, hyfforddi a chadw meddygon teulu a gweithwyr gofal sylfaenol proffesiynol ac i fynd i'r afael â'r problemau a wynebir ym Mhowys a ledled Cymru.

I thank you for that statement, First Minister, but on Friday I attended a public health meeting in Ystradgynlais and one of the big challenges that they were facing was GP recruitment, particularly in the Coelbren surgery. I welcome what you have just said in terms of your plans to train and recruit more GPs. I look forward, First Minister, to receiving an update on how those plans are going to produce more GPs into the areas, particularly in rural Wales, where they are currently finding this to be a huge challenge.

Diolchaf i chi am y datganiad yna, Brif Weinidog, ond roeddwn i mewn cyfarfod iechyd cyhoeddus yn Ystradgynlais ddydd Gwener ac un o'r heriau mawr yr oeddent yn eu hwynebu oedd recriwtio meddygon teulu, yn enwedig ym meddygfa Coelbren. Rwy’n croesawu’r hyn yr ydych chi newydd ei ddweud o ran eich cynlluniau i hyfforddi a recriwtio mwy o feddygon teulu. Edrychaf ymlaen, Brif Weinidog, at dderbyn diweddariad ar sut y mae’r cynlluniau hynny’n mynd i greu mwy o feddygon teulu i mewn i'r ardaloedd, yn enwedig yng Nghymru wledig, lle mae hyn yn her enfawr iddyn nhw ar hyn o bryd.

Yes, we put in additional investment of over £40 million last year in primary care and £4.5 million of that funding was targeted at workforce diversification, including the creation of 300 posts in a range of primary care roles. The Member mentions Coelbren particularly; it’s part of the Dulais Valley general practice in Seven Sisters. There have been recruitment problems, and the result of that has been that the number of GP sessions in Coelbren have been reduced. I know the practice is going through a sustainability support process with Abertawe Bro Morgannwg University Local Health Board, because, even though it’s physically within the Powys Teaching Local Health Board, its area of operation is in ABMU, and the two health boards are working closely to agree a longer-term solution to ensure the ongoing provision of high-quality services.

Do, gwnaethom fuddsoddiad ychwanegol o dros £40 miliwn y llynedd mewn gofal sylfaenol ac roedd £4.5 miliwn o'r cyllid hwnnw wedi ei dargedu at arallgyfeirio’r gweithlu, gan gynnwys creu 300 o swyddi mewn amrywiaeth o swyddi gofal sylfaenol. Mae’r Aelod yn sôn am Goelbren yn benodol; mae'n rhan o feddygfa deulu Cwm Dulais ym Mlaendulais. Bu problemau recriwtio, a chanlyniad hynny fu lleihau nifer y sesiynau meddygon teulu yng Nghoelbren. Gwn fod y feddygfa yn mynd trwy broses cefnogi cynaliadwyedd gyda Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, oherwydd, er ei fod yn rhan o Fwrdd Iechyd Lleol Addysgu Powys yn ffisegol, PABM yw ei hardal weithredu, ac mae'r ddau fwrdd iechyd yn gweithio'n agos i gytuno ar ateb tymor hwy i sicrhau’r ddarpariaeth barhaus o wasanaethau o ansawdd uchel.

First Minister, I’m grateful to Joyce Watson for raising this question; it’s a particular issue in my constituency, with many GPs reaching retirement age and struggling to recruit. Many surgeries, in that instance, are having to reconfigure how they operate. What GPs are saying to me is that there is the potential for the devaluation of their premises if their practices cease to operate, which is a barrier for recruiting GPs, especially in rural Wales. Could I ask if you are aware of that issue? What steps is the Welsh Government taking to offer more protection and security to GPs to incentivise them, especially to recruit them to rural Wales?

Brif Weinidog, rwy'n ddiolchgar i Joyce Watson am godi’r cwestiwn hwn; mae'n fater penodol yn fy etholaeth i, wrth i lawer o feddygon teulu gyrraedd oedran ymddeol a bod trafferth recriwtio. Mae llawer o feddygfeydd, yn yr achos hwnnw, yn gorfod ad-drefnu sut y maen nhw’n gweithredu. Yr hyn y mae meddygon teulu yn ei ddweud wrthyf yw bod potensial i’w safleoedd ostwng mewn gwerth os bydd eu meddygfeydd yn rhoi'r gorau i weithredu, sy’n rhwystr i recriwtio meddygon teulu, yn enwedig yng nghefn gwlad Cymru. A gaf i ofyn a ydych chi’n ymwybodol o’r mater hwnnw? Pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gynnig mwy o ddiogelwch a sicrwydd i feddygon teulu i’w cymell, ac yn enwedig i’w recriwtio i gefn gwlad Cymru?

Well, if GPs wish to be seen as contractors and independent businesses, there is a risk involved in terms of the potential devaluation of buildings. But, I don’t see why that should be the case necessarily. It is the case increasingly that many of those who wish to enter general practice don’t want to buy into a practice—they wish to be salaried GPs. It’s a trend that I’m sure many of us have seen across Wales. That is something that we and, indeed, the profession, will need to accommodate.

In terms of Powys as a whole, I can say that there have been six new GP partners in Powys and 11 new salaried GPs who have commenced their work during the course of 2015-16.

Wel, os yw meddygon teulu yn dymuno cael eu hystyried fel contractwyr a busnesau annibynnol, mae risg yn gysylltiedig o ran y gostyngiad posibl i werth adeiladau. Ond, nid wyf yn gweld pam y dylai hynny fod yn wir o reidrwydd. Mae'n gynyddol wir bod llawer o'r rhai sy'n dymuno mynd i faes ymarfer cyffredinol nad ydynt eisiau prynu i mewn i feddygfa—maen nhw eisiau bod yn feddygon teulu cyflogedig. Mae'n duedd yr wyf yn siŵr bod llawer ohonom wedi ei gweld ledled Cymru. Mae hynny'n rhywbeth y bydd yn rhaid i ni ac, yn wir, y proffesiwn, ddarparu ar ei gyfer.

O ran Powys yn ei chyfanrwydd, gallaf ddweud y bu chwech o feddygon teulu partner newydd ym Mhowys ac 11 o feddygon teulu cyflogedig a ddechreuodd ar eu gwaith yn ystod 2015-16.

Y Cynllun Datblygu Gwledig

The Rural Development Plan

7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad ar ddyfodol y Cynllun Datblygu Gwledig? OAQ(5)0117(FM)[W]

7. Will the First Minister make a statement on the future of the rural development plan? OAQ(5)0117(FM)[W]

Rŷm ni’n gwybod, wrth gwrs, fod hwn yn cefnogi cymunedau gwledig a’r economi trwy gyfuniad o gyllid gan Lywodraeth Cymru a gan yr Undeb Ewropeaidd. Yn wyneb y diffyg sicrhad gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig hyd yma ynglŷn â chyllid yn lle cyllid yr Undeb Ewropeaidd a pharhad rhaglenni, ni allaf darogan dyfodol tymor hir y rhaglen.

We know, of course, that this supports rural communities and the economy with a combination of Welsh Government and EU funding. Given the lack of assurances from the UK Government to date over replacing EU funding and programme continuity, I cannot predict its long-term future.

Wel, diolch ichi am eich ateb—ateb diddorol iawn, os caf i ddweud, oherwydd mi wnaeth eich Gweinidog sgiliau chi, mewn ymateb i gwestiwn gen i ar ôl ei datganiad yr wythnos diwethaf, ei gwneud yn glir ei bod hi yn parhau i ddatblygu cynlluniau ar y sail bod yr arian yn dod i Gymru. O na ddaw o’r Undeb Ewropeaidd, mae hi’n disgwyl i’r arian ddod, yn ôl yr addewidion, o Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Ond, y diwrnod wedyn, mi wnaeth yr Ysgrifennydd Cabinet materion gwledig gyhoeddi bod rhaglenni megis Glastir, ar ôl 2018, yn cael eu gohirio oherwydd yr ansicrwydd. Mae hynny’n awgrymu i mi bod fawr o strategaeth gennych chi fel Llywodraeth ynglŷn â’r ffordd rydych chi’n ymateb i’r penderfyniad yn dilyn y refferendwm. A allwch chi ddweud wrthyf os ydy’r llaw dde yn gwybod beth y mae’r llaw chwith yn ei wneud?

Well, thanks for that response. It was very interesting, if I may say so, because your skills Minister, in response to a question from me following a statement last week, made it clear that she is continuing to plan programmes on the basis that the funding will come to Wales. If it doesn’t come from the EU, then she’s expecting it to come, according to the pledges made, from the UK Government. But, the following day, the Cabinet Secretary for rural affairs announced that programmes such as Glastir, post 2018, were to be deferred because of uncertainty. That suggests to me that you don’t have much of a strategy as a Government in terms of how you’re responding to the decision following the referendum. Can you tell us if the left hand knows what the right hand is doing?

Rydym yn gwybod beth rydym yn ei wneud. Rydym yn mynd i barhau gyda phrosiectau cyfalaf, er enghraifft, er mwyn symud ymlaen â’r rheini. Gyda’r prosiectau sy’n defnyddio refeniw, mae’r sefyllfa yn fwy cymhleth. Ond, mae’n hollol amlwg; os gwelwn ni doriad o £600 miliwn yng nghyllideb y Cynulliad, bob blwyddyn, dros y blynyddoedd nesaf, bydd effaith negatif iawn ar rai o’r prosiectau sydd gyda ni.

We know what we’re doing. We are going to continue with the capital schemes, for instance, in order to progress with those. But as regards the revenue programmes and schemes, it’s a much more complicated pictures But it’s quite evident that, if we see a cut of £600 million in the Assembly’s budget year on year over the ensuing years, there will be a very negative impact on some of the projects that we have.

Brif Weinidog, rwy’n gwerthfawrogi eich bod chi wedi cwrdd â chynrychiolwyr y diwydiant amaethyddol yr wythnos diwethaf i drafod pryderon yn dilyn canlyniad y refferendwm ar yr Undeb Ewropeaidd, ac rwy’n cefnogi eich galwadau ar gyfer cymorthdaliadau ffermio a chyllid ar gyfer cymunedau gwledig i gael eu diogelu yn y dyfodol. O gofio y bydd yr Undeb Ewropeaidd yn dal i fod yn bartner masnachu mawr i’n ffermwyr ar gyfer y dyfodol, a allwch chi ddweud wrthym ni pa drafodaethau mae eich Llywodraeth chi hyd yn hyn wedi eu cael gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig, a hefyd gyda Chomisiynydd yr Undeb Ewropeaidd, i sicrhau bod cynlluniau fel y rhaglen datblygu gwledig yn mynd i barhau?

First Minister, I appreciate that you have met with representatives of the agricultural industry last week to discuss concerns following the result of the referendum on the European Union and I support your calls for farming support payments and funding for rural communities to be safeguarded for the future. Now, bearing in mind that the European Union will still be a major trading partner for our farmers for the future, can you tell us what discussions your Government has had to date with the UK Government, and also with the EU Commissioner, to ensure that plans such as the rural development programme can continue?

Wel, nid oes sicrwydd o gwbl. Rydym yn gwybod nad yw’r Comisiwn, er enghraifft, yn chwarae rhan ynglŷn â phwyllgorau sydd yn delio â chyllido Ewropeaidd ar hyn o bryd. Nid oes sicrwydd gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig, felly nid oes sicrwydd i bobl Cymru a Llywodraeth Cymru. Mae’n bwysig dros ben fod y sicrwydd yna’n dod cyn gynted ag sy’n bosib er mwyn rhoi sicrwydd i’n ffermwyr ni. Er enghraifft, rydym yn gwybod bod £260 miliwn yn dod i mewn i Gymru ar gyfer taliadau i ffermwyr; ar hyn o bryd, nid oes arian ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd i dalu am hynny. Felly, mae sicrwydd i ffermwyr yn hollbwysig.

Well, there is no guarantee at all. We know that the Commission cannot play its part as regards European funding at present. There is no assurance from the UK Government, so there is no certainty at all for the people of Wales. It’s important that we get this assurance as soon as possible in order to give our farmers some assurance. For example, we know that £260 million will be coming into Wales as regards payments to farmers, but at the moment there is no money left after we leave the European Union. So, assurance for farmers is crucially important.

On the same theme as the last two questions, I note that, within my own constituency and the constituency of the First Minister, we’ve just had the announcement as part of rural development of grants of up to £100,000 for individual regeneration schemes. It often surprises people that in a constituency like mine in Ogmore, a former mining and heavy industry constituency, that all but two of the wards in my constituency are rural. We have 40 per cent of upland hill farming, so we have pillar 1 and pillar 2 funding as well. But that pillar 2 funding has been crucial for rural regeneration, controversial as it is—the allocations. So, could I ask him, in his discussions with the UK Government, is he stressing to them the importance of making good any shortfall in the immediacy of programmes that are already committed to, but also in the longer term? Because we need to make sure that we have that backfill shortfall filled by the UK Government in order that we can keep those schemes progressing for many years to come. It’s critical for the regeneration of my communities and his.

Ar yr un thema â'r ddau gwestiwn diwethaf, rwy’n nodi, yn fy etholaeth fy hun ac yn etholaeth y Prif Weinidog ein bod ni newydd gael hyd at £100,000 o grantiau wedi'u cyhoeddi ar gyfer cynlluniau adfywio unigol yn rhan o ddatblygiad gwledig. Mae'n aml yn synnu pobl, mewn etholaeth fel fy un i yn Ogwr, cyn-etholaeth fwyngloddio a diwydiant trwm, fod pob un ond dwy o'r wardiau yn fy etholaeth yn wledig. Mae gennym ni 40 y cant o ffermio mynydd yr ucheldir, felly mae gennym ni gyllid colofn 1 a cholofn 2 hefyd. Ond mae’r cyllid colofn 2 hwnnw wedi bod yn hanfodol ar gyfer adfywio gwledig, er ei fod yn ddadleuol—y dyraniadau. Felly, a gaf i ofyn iddo, yn ei drafodaethau â Llywodraeth y DU, a yw’n pwysleisio iddyn nhw bwysigrwydd gwneud iawn am unrhyw ddiffyg yn uniongyrchedd rhaglenni yr ymrwymwyd iddynt eisoes, ond hefyd yn y tymor hwy? Oherwydd mae angen i ni wneud yn siŵr bod Llywodraeth y DU yn llenwi’r diffyg ôl-lenwi hwnnw fel y gallwn gadw’r cynlluniau hynny yn symud ymlaen am flynyddoedd lawer i ddod. Mae'n hanfodol ar gyfer adfywio fy nghymunedau i a’i rai yntau.

We have made that point. The issue for us is this: in future, agricultural policy will be wholly autonomous and wholly devolved. We’re not going to brook interference from Westminster in that regard. It’s a matter entirely for the people of Wales, the people of Scotland and indeed England to decide what sort of agricultural policy should be pursued. The difficulty is, of course, the money. How will the money be distributed? We need to make sure that there is a guarantee from the UK Government that Wales will secure at least its current share of funding. My great fear is that there will be an attempt to Barnettise funding for agriculture, which means a substantial reduction in funding for Welsh agriculture. The sooner that Welsh farmers get the certainty from the UK Government that they need, the better.

Rydym ni wedi gwneud y pwynt hwnnw. Y broblem i ni yw hon: yn y dyfodol, bydd polisi amaethyddol yn gwbl ymreolaethol ac wedi’i ddatganoli'n llwyr. Nid ydym ni’n mynd i dderbyn ymyrraeth gan San Steffan yn hynny o beth. Mae'n fater sydd yn gyfan gwbl i bobl Cymru, pobl yr Alban ac yn wir Lloegr benderfynu pa fath o bolisi amaethyddol y dylid ei ddilyn. Yr anhawster, wrth gwrs, yw’r arian. Sut bydd yr arian yn cael ei ddosbarthu? Mae angen i ni wneud yn siŵr bod gwarant gan Lywodraeth y DU y bydd Cymru yn derbyn o leiaf ei chyfran bresennol o gyllid. Fy ofn mawr yw y bydd ymgais i Farnetteiddio cyllid ar gyfer amaethyddiaeth, sy'n golygu gostyngiad sylweddol i gyllid ar gyfer amaethyddiaeth yng Nghymru. Gorau po gyntaf y bydd ffermwyr Cymru yn cael y sicrwydd sydd ei angen arnynt gan Lywodraeth y DU.

Gwella Seilwaith yn Ne-ddwyrain Cymru

Improving the Infrastructure in South-east Wales

8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am bolisïau Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella'r seilwaith yn ne-ddwyrain Cymru? OAQ(5)0108(FM)

8. Will the First Minister make a statement on the Welsh Government's policies for improving the infrastructure in south east Wales? OAQ(5)0108(FM)

The national transport finance plan, published in July of last year, sets out our investment for transport and infrastructure and services for 2015-20 across all of Wales.

Mae'r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf y llynedd, yn nodi ein buddsoddiad ar gyfer trafnidiaeth a seilwaith a gwasanaethau ar gyfer 2015-20 ar draws Cymru gyfan.

Thank you, First Minister. A solution to the M4 Brynglas tunnels congestion is a key priority for the Welsh Government and indeed for this Assembly as a whole. I’m sure that Professor Stuart Cole will be sleeping a little easier knowing that his M4 blue route is now part of the mix to be considered by the public inquiry announced recently. You’ll be aware that Roadchef at Magor services have concerns about the effect of the black route on their businesses, as does the port of Newport, which may be bisected by at least one of the routes under consideration by the public inquiry. How have the concerns of important local businesses such as these that I’ve mentioned been taken into account, and how are they being taken into account by the public inquiry?

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Mae ateb i dagfeydd twneli Brynglas yr M4 yn flaenoriaeth allweddol i Lywodraeth Cymru ac yn wir i’r Cynulliad hwn yn ei gyfanrwydd. Rwy'n siŵr y bydd yr Athro Stuart Cole yn cysgu ychydig yn dawelach o wybod bod ei lwybr glas M4 yn rhan o'r gymysgedd erbyn hyn i gael ei ystyried gan yr ymchwiliad cyhoeddus a gyhoeddwyd yn ddiweddar. Byddwch yn ymwybodol bod gan Roadchef yng ngwasanaethau Magwyr bryderon am effaith y llwybr du ar eu busnesau, ac felly hefyd porthladd Casnewydd, a allai gael ei rannu'n ddwy gan o leiaf un o'r llwybrau sy'n cael eu hystyried gan yr ymchwiliad cyhoeddus. Sut y mae pryderon busnesau lleol pwysig fel y rhain yr wyf i wedi eu crybwyll wedi cael eu cymryd i ystyriaeth, a sut maen nhw’n cael eu cymryd i ystyriaeth gan yr ymchwiliad cyhoeddus?

Well, I would expect the inquiry to take full account of the views of all those who express a view to the inquiry. We took a conscious decision to make sure that all the possibilities were examined by the inquiry in order that the public could see all the evidence and so that people would understand that we wanted to make sure that all the options were properly examined. The Member knows that I have stood here and said the blue route is hugely problematic in terms of its effect on so many people, but let’s see what the public local inquiry actually says and see what recommendations are made from there.

Wel, byddwn yn disgwyl i'r ymchwiliad roi ystyriaeth lawn i safbwyntiau pawb sy'n mynegi barn i'r ymchwiliad. Gwnaethom benderfyniad ymwybodol i wneud yn siŵr bod yr holl bosibiliadau yn cael eu harchwilio gan yr ymchwiliad fel y gallai'r cyhoedd weld yr holl dystiolaeth ac fel y byddai pobl yn deall ein bod ni eisiau gwneud yn siŵr bod yr holl ddewisiadau yn cael eu harchwilio’n briodol. Mae’r Aelod yn gwybod fy mod i wedi sefyll yn y fan yma a dweud bod y llwybr glas yn peri problemau mawr o ran ei effaith ar gymaint o bobl, ond gadewch i ni weld beth fydd yr ymchwiliad lleol cyhoeddus yn ei ddweud a gweld pa argymhellion a wneir yn dilyn hynny.

The key to ensuring success in the capital region is to pursue a multi-hub approach to infrastructure and economic development. Whilst the city deal and the city region model look to build on Cardiff’s international brand, we must recognise the role of other population centres as well. Does the First Minister agree with me that, in moving forward, the distinct status of Newport as a regional capital in its own right, the capital of the former county of Gwent, should be upheld and does he agree that this distinct status for Newport should be enshrined in the capital region’s planning and should be promoted at every opportunity?

Yr allwedd i sicrhau llwyddiant yn y brifddinas-ranbarth yw dilyn dull aml-ganolfan ar gyfer seilwaith a datblygu economaidd. Er mai nod y cytundeb dinas a'r model dinas-ranbarth yw adeiladu ar frand rhyngwladol Caerdydd, mae’n rhaid i ni gydnabod swyddogaeth y canolfannau poblogaeth eraill hefyd. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi, wrth symud ymlaen, y dylid cadarnhau statws amlwg Casnewydd fel prifddinas ranbarthol yn ei rhinwedd ei hun, prifddinas hen sir Gwent, ac a yw'n cytuno y dylai’r statws amlwg hwn gael ei ymgorffori wrth gynllunio’r prifddinas-ranbarth ac y dylid ei hyrwyddo ar bob cyfle?

I don’t agree with him on that. I think all the local authorities have an equal voice in terms of the development of the city region. Identity is important, I understand that, but the reality is that the economic region pays no heed at all to political boundaries. Newport is obviously an important city. It’s our third biggest city. Together with Cardiff and indeed the valley areas to the north, they will all play an important role in developing the whole of the city region for the good of all those who live in it.

Nid wyf yn cytuno ag ef ar hynny. Rwy’n meddwl bod gan yr holl awdurdodau lleol lais cyfartal o ran datblygiad y ddinas-ranbarth. Mae hunaniaeth yn bwysig, rwy’n deall hynny, ond y gwir amdani yw nad yw’r rhanbarth economaidd yn rhoi unrhyw sylw o gwbl i ffiniau gwleidyddol. Mae Casnewydd yn amlwg yn ddinas bwysig. Dyma ein trydedd ddinas fwyaf. Ynghyd â Chaerdydd ac yn wir ardaloedd y cymoedd i'r gogledd, byddant i gyd yn chwarae rhan bwysig wrth ddatblygu’r brifddinas-ranbarth gyfan er lles pawb sy'n byw ynddi.

I welcome the new allocation of money in the Welsh Government’s supplementary budget to the Monmouthshire and Brecon canal and would like to ask the First Minister whether this fits into any wider economic development strategy for integrating our waterways into the infrastructure of south-east Wales.

Rwy'n croesawu'r dyraniad newydd o arian yng nghyllideb atodol Llywodraeth Cymru i gamlas Mynwy ac Aberhonddu a hoffwn ofyn i'r Prif Weinidog a yw hyn yn cyd-fynd ag unrhyw strategaeth datblygu economaidd ehangach ar gyfer integreiddio ein dyfrffyrdd i seilwaith y de-ddwyrain.

With waterways, I think it’s more a case of their potential for tourism. The waterways were fragmented many, many decades ago. The Glamorgan canal—it goes underneath the main railway line east of Cardiff but it isn’t connected to the rest of its former network. What’s important is that we have the potential for tourism through our canals, and in that way, of course, they can act as economic drivers, and we’ll continue to work with the stakeholders involved to make sure that that potential is realised.

O ran dyfrffyrdd, rwy'n credu ei fod yn fwy o achos o’u potensial ar gyfer twristiaeth. Rhannwyd y dyfrffyrdd ddegawdau lawer iawn yn ôl. Mae camlas Morgannwg—mae’n mynd o dan y brif reilffordd i’r dwyrain o Gaerdydd ond nid yw wedi ei chysylltu â gweddill ei rhwydwaith blaenorol. Yr hyn sy'n bwysig yw bod y potensial gennym ni ar gyfer twristiaeth trwy ein camlesi, ac yn y modd hwnnw, wrth gwrs, gallant weithredu fel sbardunwyr economaidd, a byddwn yn parhau i weithio â'r rhanddeiliaid dan sylw i sicrhau bod y potensial hwnnw’n cael ei wireddu.

Cyfraddau Casglu’r Dreth Gyngor

Council Tax Collection Rates

9. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad ar gyfraddau casglu'r dreth gyngor yng Nghymru? OAQ(5)0110(FM)

9. Will the First Minister make a statement on council tax collection rates in Wales? OAQ(5)0110(FM)

Yes. In 2015-16, billing authorities collected 97.2 per cent of council tax billed.

Gwnaf. Casglodd awdurdodau bilio 97.2 y cant o dreth gyngor a filiwyd yn 2015-16.

Thank you very much for the reply, Minister. Figures released by your Government reveal that Blaenau Gwent, Merthyr Tydfil and Torfaen councils have the worst council tax collection rates in Wales. The citizens advice bureau has labelled council tax as Wales’s biggest debt problem—6,000 people are now struggling to pay their bills. Will the First Minister explain to those families in Wales’s poorest areas why he decided not to use the funds provided by the UK Government to freeze council tax in Wales to the purpose for which they were actually intended?

Diolch yn fawr iawn am yr ateb, Weinidog. Mae ffigurau a gyhoeddwyd gan eich Llywodraeth yn datgelu mai cynghorau Blaenau Gwent, Merthyr Tudful a Thorfaen sydd â'r cyfraddau gwaethaf yng Nghymru o ran casglu'r dreth gyngor. Mae'r ganolfan cyngor ar bopeth wedi labelu treth gyngor fel problem ddyled fwyaf Cymru—mae 6,000 o bobl yn cael trafferth i dalu eu biliau erbyn hyn. A wnaiff y Prif Weinidog esbonio i'r teuluoedd hynny yn ardaloedd tlotaf Cymru pam y penderfynodd beidio â defnyddio'r cyllid a ddarparwyd gan Lywodraeth y DU i rewi'r dreth gyngor yng Nghymru at y diben y’i bwriadwyd mewn gwirionedd?

Well, devolution means it’s not for a purpose intended, for a start; it’s a matter for the Assembly to decide how it spends its money. Nevertheless, the majority of authorities in England turned down the council tax freeze grant this year and they chose to increase council tax instead. Despite that fact, council tax in Wales is lower on average than it is in England, and, indeed, he will remember, because he was in the Chamber when council tax benefits were devolved, only 90 per cent of the budget followed. I did not see him advocating strongly at that time that Wales should receive its full share of money in order to deal with council tax benefits.

Wel, mae datganoli'n golygu nad yw at ddiben a fwriadwyd, i ddechrau; mater i'r Cynulliad yw penderfynu sut y mae'n gwario ei arian. Serch hynny, gwrthodwyd y grant rhewi'r dreth gyngor gan fwyafrif yr awdurdodau yn Lloegr eleni, gan ddewis codi’r dreth gyngor yn hytrach. Er gwaethaf y ffaith honno, mae'r dreth gyngor yng Nghymru yn is ar gyfartaledd nag yw hi yn Lloegr, ac, yn wir, bydd ef yn cofio, gan ei fod yn y Siambr pan ddatganolwyd budd-daliadau treth gyngor, mai dim ond 90 y cant o'r gyllideb a ddilynodd. Welais i mohono yn annog yn gryf ar y pryd y dylai Cymru dderbyn ei chyfran lawn o arian er mwyn ymdrin â budd-daliadau'r dreth gyngor.

Mae’n rhaid bod y ffaith bod y ganran fwyaf o bobl sydd ddim yn talu’r dreth ymhlith rhai o’n hardaloedd tlotaf yn adlewyrchu’r ffaith bod y dreth yma’n sylfaenol annheg, yntefe? Mae’r baich yn pwyso’n drymach ar y bobl sy’n lleiaf abl i dalu. Felly, onid yw hi’n bryd, nawr, inni fwrw ati i ddiwygio’r dreth yma i’w gwneud yn decach, fel yr oedd Plaid Cymru wedi dadlau, wrth gwrs, yn yr etholiad yn ôl ym mis Mai?

Surely, the fact that the highest percentage of people who don’t pay the tax live in our poorest areas reflects the fact that this tax is fundamentally unfair. The burden weighs most heavily on those people who are least able to pay. So, isn’t it now time for us to reform this tax so that it is fairer, as Plaid Cymru argued, of course, during the election campaign back in May?

Rŷm ni’n wastad yn agored i ystyried ffyrdd newydd o gyllido awdurdodau lleol. Mae rhai yn sôn, wrth gwrs, am dreth incwm lleol; bydd yn rhaid casglu hynny’n lleol yn lle bod yr arian i gyd yn mynd i’r llefydd y mae pobl yn gweithio, nid lle maen nhw’n byw. Mae’n wir i ddweud—wel, nid yw’n wir i bawb, wrth gwrs—y mwyaf yw pris y tŷ, y mwyaf yw incwm y person sydd yn byw yno. Nid yw hynny’n wastad yn wir, rwy’n deall hynny, ond mae’r system sydd gennym ni ar hyn o bryd yn system sydd yn gweithio achos y ffaith ei bod yn dreth sydd wedi cael ei rhoi ar ben tŷ sydd ffaelu symud. Ond, wrth gwrs, yn y blynyddoedd i ddod, mae yna’n wastad ddadl ynglŷn ag a oes yna ffordd fwy effeithiol i sicrhau cyllid awdurdodau lleol.

We are always open to consider new methods of funding local authorities and people are talking about a local income tax, but that would have to be collected locally so that the tax didn’t go to where people work rather than where they live. It’s true to say—well, this is not universally true, of course—the higher the price of the house, the greater the income of the resident. That is not always true, I understand that, but the system that we have at present is one that works because it’s a tax that has been applied to a house. But, of course, in the years to come, there’s always an argument about whether there might be a more effective method of funding local authorities.

2. Cwestiwn Brys: Tata Steel
2. Urgent Question: Tata Steel

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Rwyf wedi derbyn cwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.66. Rwy’n galw ar David Rees i ofyn y cwestiwn brys.

I have accepted an urgent question under Standing Order 12.66. I call on David Rees to ask the urgent question.

A wnaiff y Gweinidog roi manylion y trafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi’u cael â Tata Steel a Llywodraeth y DU yn dilyn cyhoeddi bwriad Tata i atal y broses o werthu ei weithfeydd gwneud dur yn y DU? EAQ(5)0036(EI)

Will the Minister provide details of discussions the Welsh Government has had with Tata Steel and the UK Government following the announcement of Tata's intentions to suspend the sales process of its UK steel making operations? EAQ(5)0036(EI)

Yes. Can I thank the Member for his question?We are continuing our extensive dialogue with Tata and are continuing to press the UK Government on a number of points including appropriate relief from high-energy costs, which is more critical than ever to ensure our industries are competitive, as well as the need for a solution on pensions.

Gwnaf. A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Rydym ni’n parhau â'n trafodaethau helaeth â Tata ac yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU o ran nifer o bwyntiau gan gynnwys rhyddhad priodol o gostau ynni uchel, sy'n fwy hanfodol nag erioed i sicrhau bod ein diwydiannau yn gystadleuol, yn ogystal â'r angen am ddatrysiad ar bensiynau.

Can I thank the Cabinet Secretary for that answer and for his assurances that the Welsh Government is actually continuing its pursuance of the various aspects? However, as we all know, the steel industry has been in a challenging situation for many years. In fact, this year, in January, Tata steel announced 1,000 job losses; in March, it announced the possible sales of its UK operations. My constituents—my steelworkers, their families—have all had to suffer a hellish period of time, whilst we’re waiting for some certainty from Tata Steel. That certainty, last Friday, was thrown away because of that announcement last Friday that they will suspend the sale process and now go to a joint venture with a company that, apparently, according to analysts, they’ve been having discussions with for over a year on its Dutch operations, and they’re saying, themselves—Thyssenkrupp are actually saying—that we need to consolidate steel making in Europe, puts the fear of—excuse the term—God into people’s lives and they are worried about their future; they’re worried about the town’s future. We’ve had uncertainty hanging over us; we want certainty—we haven’t got it.

Will the Welsh Government now clearly immediately engage with the new Prime Minister to get that Prime Minister to actually agree (a) the pension scheme has to be reinitiated because after Brexit it seemed to be put on hold—it’s disappeared from the scene; we need the energy prices, as you identified already; we need to start looking at, perhaps, innovative ways—I know the party opposite mentioned that we could have perhaps joint ventures with the UK Government and private partners, because if Tata aren’t going to do something, we need to do it. I’m concerned because Koushik Chatterjee, who is the group executive director and Tata Steel’s district director for Europe, has actually stated that the global steel industry is vulnerable and he cannot give guarantees of job security in Port Talbot. He can’t even have guarantees of jobs in Port Talbot staying there, full stop. That, again, puts, in my view, a position that perhaps Tata are looking at an out. We want to know their actual environmental liabilities and their responsibilities according to those. I know that the Welsh Government has been pursuing the environment and protection scheme. What are the implications of Brexit on that? That needs to be clarified.

The blast furnaces. It’s all talk about the blast furnaces. We need those blast furnaces. One thing I want the Welsh Government to do is to look at every possible option to keep those blast furnaces lit and operational to ensure that we can continue to make steel in Wales and not simply recycle steel through our furnaces.

Perhaps you want to look at innovation as well, encourage businesses that come in through innovation. It has been mentioned many times, the innovation hub in Swansea. Let’s get on with it, and let’s, perhaps, put that on the table.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb yna ac am ei sicrwydd bod Llywodraeth Cymru wir yn parhau i ddilyn y gwahanol agweddau? Fodd bynnag, fel yr ydym ni i gyd yn gwybod, mae’r diwydiant dur wedi bod mewn sefyllfa anodd ers nifer o flynyddoedd. Yn wir, eleni, ym mis Ionawr, cyhoeddodd Tata Steel y byddai 1,000 o swyddi yn cael eu colli; ym mis Mawrth, cyhoeddodd werthiant posibl ei weithrediadau yn y DU. Mae fy etholwyr i—fy ngweithwyr dur i, eu teuluoedd—i gyd wedi gorfod dioddef cyfnod uffernol o amser, tra ein bod ni’n dal i aros am rywfaint o sicrwydd gan Tata Steel. Taflwyd y sicrwydd hwnnw i ffwrdd ddydd Gwener diwethaf, oherwydd y cyhoeddiad hwnnw ddydd Gwener diwethaf y byddant yn gohirio’r broses o werthu ac yn mynd i fenter ar y cyd bellach gyda chwmni y maen nhw, mae'n debyg, yn ôl dadansoddwyr, wedi bod yn cynnal trafodaethau ag ef ers dros flwyddyn ar ei weithrediadau yn yr Iseldiroedd, ac maen nhw'n dweud, eu hunain—mae Thyssenkrupp mewn gwirionedd yn dweud—bod angen i ni atgyfnerthu cynhyrchiant dur yn Ewrop, rhoi ofn—esgusodwch y term—Duw ym mywydau pobl ac maen nhw’n poeni am eu dyfodol; maen nhw’n poeni am ddyfodol y dref. Rydym ni wedi cael ansicrwydd yn hongian dros ein pennau; rydym ni eisiau sicrwydd—nid yw gennym ni.

A wnaiff Llywodraeth Cymru ymgysylltu’n eglur ar unwaith nawr gyda Phrif Weinidog newydd y DU i gael y Prif Weinidog honno i gytuno (a) bod yn rhaid ailgyflwyno’r cynllun pensiwn oherwydd mae’n ymddangos iddo gael ei ohirio ar ôl Brexit—mae wedi diflannu; mae angen y prisiau ynni arnom, fel y nodwyd gennych eisoes; mae angen i ni ddechrau ystyried, efallai, ffyrdd arloesol—gwn fod y blaid gyferbyn wedi sôn y gallem ni gael mentrau ar y cyd â Llywodraeth y DU a phartneriaid preifat o bosibl, oherwydd os nad yw Tata yn mynd i wneud rhywbeth, mae angen i ni ei wneud. Rwy'n pryderu gan fod Koushik Chatterjee, sef cyfarwyddwr gweithredol y grŵp a chyfarwyddwr rhanbarthol Tata Steel ar gyfer Ewrop, wedi dweud bod y diwydiant dur byd-eang dan fygythiad ac na all warantu sicrwydd swyddi ym Mhort Talbot. Ni all hyd yn oed sicrhau y bydd swyddi ym Mhort Talbot yn parhau yno o gwbl. Mae hynny, unwaith eto, yn fy marn i, yn creu sefyllfa lle efallai y mae Tata yn chwilio am ffordd i adael. Rydym eisiau gwybod eu rhwymedigaethau amgylcheddol gwirioneddol a'u cyfrifoldebau yn unol â’r rheini. Gwn fod Llywodraeth Cymru wedi bod yn dilyn y cynllun amgylchedd a diogelu. Beth yw goblygiadau Brexit ar hynny? Mae angen eglurhad.

Y ffwrneisi chwyth. Mae’r cwbl yn ymwneud â’r ffwrneisi chwyth. Rydym ni angen y ffwrneisi chwyth hynny. Un peth yr wyf i eisiau i Lywodraeth Cymru ei wneud yw ystyried pob dewis posibl i gadw’r ffwrneisi chwyth hynny wedi'u cynnau ac yn weithredol er mwyn sicrhau y gallwn barhau i wneud dur yng Nghymru ac nid dim ond ailgylchu dur drwy ein ffwrneisi.

Efallai yr hoffech chi ystyried arloesedd hefyd, gan annog busnesau sy'n dod i mewn drwy arloesi. Fe’i crybwyllwyd sawl gwaith, y ganolfan arloesedd yn Abertawe. Gadewch i ni fwrw ymlaen â hi, a gadewch i ni, efallai, roi hynny ar y bwrdd.

Yes, I know. You’ve asked several already. If you can come to your final one.

Oes, rwy’n gwybod. Rydych chi wedi gofyn sawl un yn barod. Os gallwch chi ddod at eich un olaf.

I appreciate it, Llywydd, but I’m sure you’ll appreciate that the constituency is dominated—

Rwy’n sylweddoli hynny, Lywydd, ond rwy'n siŵr y byddwch chi’n gwerthfawrogi bod yr etholaeth yn llawn—

I’ll have your final question. And I understand the importance of the question.

Mi gymeraf eich cwestiwn olaf. Ac rwy’n deall pwysigrwydd y cwestiwn.

Final question, then. The trade unions have actually expressed to me their views. They phoned me today. They don’t want the sale process stopped. Will you negotiate with Tata and the UK Government to get the sale process back on line, if nothing else, in parallel with the other considerations they’re having?

Y cwestiwn olaf, felly. Mae'r undebau llafur wedi mynegi eu barn i mi. Fe wnaethant fy ffonio i heddiw. Nid ydyn nhw eisiau i’r broses werthu gael ei hatal. A wnewch chi drafod â Tata a Llywodraeth y DU i gael y broses werthu yn ôl ar y trywydd cywir, os dim byd arall, ochr yn ochr â'r ystyriaethau eraill sydd ganddyn nhw?

First of all, can I thank the Member for his continued passionate defence of the Welsh steel industry? I fully recognise the anxiety and uncertainty that many, many families are going through. I, myself, grew up in a family that relied on steel for employment back in the 1980s. I know full well how much anxiety and uncertainty and distress it can cause when you don’t know whether you’re going to have a job next week, next month or next year.

First of all, we continue to work closely with the UK Government to ensure that there is a sustainable future for steel in Wales, but I can offer this assurance: there has been no announcement by Tata over a suspension of the steel sale process. That is ongoing in parallel already with the joint venture considerations. That’s one of the reasons why (a) I am meeting with one of the parties this afternoon and (b) why we need to ensure the UK Government remains committed to supporting a possible sale by another party.

Now, it’s my firm belief that, tomorrow, we will have a new Prime Minister in Britain. My message, or our Government’s message, to Theresa May would be simply: show your mettle in a way that Margaret Thatcher never did by supporting British streel. You can do that immediately, Prime Minister. You can do that immediately by resolving the crisis concerning energy costs that is affecting not just the steel industry but many other manufacturing sectors as well.

Yn gyntaf oll, a gaf i ddiolch i'r Aelod am ei amddiffyniad angerddol parhaus o’r diwydiant dur yng Nghymru? Rwy’n llwyr gydnabod y pryder a’r ansicrwydd y mae llawer iawn o deuluoedd yn eu dioddef. Cefais i, fy hun, fy magu mewn teulu a oedd yn dibynnu ar ddur am gyflogaeth yn ôl yn y 1980au. Rwy’n gwybod yn iawn faint o bryder ac ansicrwydd a gofid y gellir eu hachosi pan nad ydych chi’n gwybod a fydd gennych chi swydd yr wythnos nesaf, y mis nesaf neu'r flwyddyn nesaf.

Yn gyntaf oll, rydym ni’n parhau i weithio'n agos gyda Llywodraeth y DU i sicrhau bod dyfodol cynaliadwy i ddur yng Nghymru, ond gallaf gynnig y sicrwydd hwn: ni chafwyd unrhyw gyhoeddiad gan Tata ar ohirio’r broses gwerthu dur. Mae hynny’n parhau ochr yn ochr eisoes â'r ystyriaethau menter ar y cyd. Dyna un o'r rhesymau pam (a) y byddaf yn cwrdd ag un o'r partïon y prynhawn yma a (b) pam mae angen i ni sicrhau bod Llywodraeth y DU yn parhau i fod yn ymrwymedig i gefnogi gwerthiant posibl gan barti arall.

Nawr, rwy’n credu’n bendant, yfory, y bydd gennym ni Brif Weinidog newydd ym Mhrydain. Yn syml, fy neges i, neu neges ein Llywodraeth, i Theresa May fyddai yn syml: dangoswch eich cryfder ddydd Sadwrn mewn ffordd na wnaeth Margaret Thatcher erioed trwy gefnogi dur Prydain. Gallwch wneud hynny ar unwaith, Brif Weinidog y DU. Gallwch wneud hynny ar unwaith trwy ddatrys yr argyfwng yn ymwneud â chostau ynni sy'n effeithio ar y diwydiant dur yn ogystal â llawer o sectorau gweithgynhyrchu eraill hefyd.

I don’t doubt the sincerity of the Cabinet Secretary, but I’m afraid that answer didn’t give the clarity that the Member for Aberavon was looking for and, even more importantly, as he would also agree, the clarity that steelworkers and their families are looking for. We’ve had a situation now where the chief financial officer of Tata Steel last night refused to give a guarantee over the future of Port Talbot. The chief executive officer of their prospective partner, Thyssenkrupp, has been quoted to saying that this a great opportunity to take capacity out of the steel industry. What’s driving this? What’s the motivation here? Take out capacity: that means a loss of jobs. Where is that axe going to fall? It’s not going to fall in Duisburg in Germany. It’s not going to fall in IJmuiden in Netherlands. It’s going to fall in Port Talbot and across the other Welsh and British sites.

So, I want an unequivocal statement from the Minister that, actually, far from being this salvation of the Welsh steel industry, this merger could be the means to its demise. As it currently stands, we must oppose this merger. The First Minister earlier talked about conditions. The only guarantee that is worth anything is if the equity stake that the UK and Welsh Government have talked about taking in Port Talbot has to be a golden share, where there is a veto on any future decision of the job losses in the Welsh and the UK steel industries. Does the Cabinet Secretary agree?

Finally, he has just announced to us that, actually—this is certainly breaking news—the sale process is not suspended. Well, if that is the case, is the financial support that the Welsh Government—and we supported on these benches—has given to the employee and management buy-out bid, which is, I think, a very, very strong and plausible bid, and it may be the real reason why Tata is walking away from the sale process, because they don’t want a competitor—? The Welsh Government has been providing financial support to that team hitherto. Will that support now continue along with the sale process?

Nid wyf yn amau didwylledd Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae gen i ofn na wnaeth yr ateb yna roi’r eglurder yr oedd yr Aelod dros Aberafan yn chwilio amdano ac, yn bwysicach fyth, fel y byddai hefyd yn cytuno, yr eglurder y mae’r gweithwyr dur a’u teuluoedd yn chwilio amdano. Rydym ni wedi cael sefyllfa nawr lle gwrthododd prif swyddog ariannol Tata Steel neithiwr roi sicrwydd ynghylch dyfodol Port Talbot. Dywedwyd bod prif swyddog gweithredol eu darpar bartner, Thyssenkrupp, wedi dweud bod hwn yn gyfle gwych i gymryd capasiti allan o'r diwydiant dur. Beth sy'n sbarduno hyn? Beth yw'r cymhelliad yma? Cymryd capasiti allan: mae hynny’n golygu colli swyddi. Ble mae’r fwyell yn mynd i ddisgyn? Nid yw’n mynd i ddisgyn yn Duisburg yn yr Almaen. Nid yw’n mynd i ddisgyn yn IJmuiden yn yr Iseldiroedd. Mae'n mynd i ddisgyn ym Mhort Talbot ac ar draws y safleoedd eraill yng Nghymru a Phrydain.

Felly, rwyf eisiau datganiad diamwys gan y Gweinidog y gallai’r uno hwn, ymhell o fod yn achubiaeth i ddiwydiant dur Cymru, arwain at ei ddirywiad. Fel y mae hi ar hyn o bryd, mae'n rhaid i ni wrthwynebu’r uno hwn. Siaradodd y Prif Weinidog am amodau yn gynharach. Yr unig sicrwydd sydd werth unrhyw beth yw os oes rhaid i’r gyfran ecwiti y mae Llywodraethu y DU a Chymru wedi sôn am ei chymryd ym Mhort Talbot fod yn gyfran euraid, lle ceir feto ar unrhyw benderfyniad yn y dyfodol am golli swyddi yn niwydiannau dur Cymru a’r DU. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno?

Yn olaf, mae newydd gyhoeddi i ni, mewn gwirionedd—mae hyn yn sicr yn newyddion newydd—nad yw’r broses werthu wedi ei gohirio. Wel, os yw hynny'n wir, a yw'r gefnogaeth ariannol y mae Llywodraeth Cymru—ac a gefnogwyd gennym ni ar y meinciau hyn—wedi ei rhoi i'r pryniant gan y gweithwyr a’r rheolwyr, sydd, rwy’n credu, yn gais cryf a chredadwy iawn, ac efallai mai dyma’r gwir reswm pam mae Tata yn cerdded oddi wrth y broses werthu, gan nad ydyn nhw eisiau cystadleuaeth—? Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn darparu cymorth ariannol i'r tîm hwnnw hyd yn hyn. A fydd y cymorth hwnnw’n parhau nawr ynghyd â'r broses werthu?

I’d like to thank the Member for his question, and I accept much of what he says, but I’m surprised that he hasn’t seen from the Tata Steel news release from last week, actually, that they state in there, categorically, that they are also looking at a joint venture, not that they are looking at it instead of a potential sale. Now, we’ve said that we will work with anybody that offers steel in Wales a sustainable future. So, it would be neglectful of us to do as the Member wishes, which is to say, ‘Do not have talks with Tata and TK over a joint venture; oppose it and only speak to one or two of the potential buyers.’ That would be neglectful. We need to talk, from the outset, with anybody who is interested and willing to give a Welsh steel making a sustainable future. To do otherwise would be neglectful.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn, ac rwy’n derbyn llawer o'r hyn a ddywed, ond rwy'n synnu nad yw wedi gweld o ddatganiad newyddion Tata Steel o’r wythnos diwethaf, mewn gwirionedd, eu bod yn datgan yno, yn bendant, eu bod hwythau’n ystyried menter ar y cyd hefyd, nid eu bod yn ei ystyried yn hytrach na gwerthiant posibl. Nawr, rydym ni wedi dweud y byddwn ni’n gweithio gydag unrhyw un sy'n cynnig dyfodol cynaliadwy i ddur yng Nghymru. Felly, byddai'n esgeulus i ni wneud fel y mae’r Aelod yn dymuno, sef dweud, 'Peidiwch â chael trafodaethau â Tata a TK ar fenter ar y cyd; gwrthwynebwch hynny a siaradwch ag un neu ddau o'r prynwyr posibl yn unig.' Byddai hynny'n esgeulus. Mae angen i ni siarad, o'r cychwyn cyntaf, gydag unrhyw un sydd â diddordeb ac yn fodlon rhoi dyfodol cynaliadwy i gynhyrchu dur yng Nghymru. Byddai gwneud fel arall yn esgeulus.

Cabinet Secretary, a few weeks ago, I asked the First Minister whether the support package that Welsh Government had put forward, including the possible acquisition of a share—that package put together, of course, to encourage credible buyers for the Port Talbot works—would still be available to Tata were it not to sell. So, I’d like you to give a clear commitment today on what your position is on that now.

Has Tata asks Welsh Government for anything new by way of support since or immediately before the suggestion that it may change its mind about a sale in the near future? In particular, have you been asked for anything or encouraged to offer support if Tata’s future is to be predicated on some sort of joint venture with Thyssenkrupp? What commitment have you had from Tata about how long this change of heart might last? Is it just breathing space for Tata to improve its bottom line with a view to improving its chances of a joint venture, or is it something more stable and, at least, medium term? Because you’ll be aware, Cabinet Secretary, that there’s, shall we say, serious concern about the disingenuousness of Tata and its behaviour in the last few months, and an even deeper concern about the role, potentially, of Thyssenkrupp in this, bearing in mind their statement within the last six months that they would seek to close certainly the Port Talbot end of any operations they were involved in were they to take on Tata’s interests.

Ysgrifennydd y Cabinet, ychydig wythnosau yn ôl, gofynnais i'r Prif Weinidog a oedd y pecyn cymorth yr oedd y Llywodraeth Cymru wedi ei gynnig, gan gynnwys caffael cyfranddaliad o bosibl—lluniwyd y pecyn hwnnw, wrth gwrs, i annog prynwyr credadwy ar gyfer gwaith Port Talbot—yn dal i fod ar gael i Tata pe na byddai’n gwerthu. Felly, hoffwn i chi roi ymrwymiad eglur heddiw o ran beth yw eich safbwynt ar hynny nawr.

A yw Tata wedi gofyn i Lywodraeth Cymru am unrhyw beth newydd o ran cymorth ers neu'n union cyn yr awgrym y gallai newid ei feddwl am werthiant yn y dyfodol agos? Yn benodol, a ofynnwyd am unrhyw beth i chi neu a gawsoch eich annog i gynnig cymorth pe byddai dyfodol Tata yn dibynnu ar ryw fath o fenter ar y cyd gyda Thyssenkrupp? Pa ymrwymiad ydych chi wedi ei gael gan Tata ynghylch pa mor hir y gallai’r newid meddwl hwn bara? Ai dim ond tipyn o amser i Tata gael cyfle i wella ei waelodlin gyda golwg ar wella ei siawns o fenter ar y cyd yw hyn, neu a yw'n rhywbeth mwy sefydlog ac, o leiaf, ar gyfer y tymor canolig? Oherwydd byddwch yn ymwybodol, Ysgrifennydd y Cabinet, bod, gadewch i ni ddweud, bryder difrifol ynghylch annidwylledd Tata a'i ymddygiad yn ystod y misoedd diwethaf, a phryder dyfnach fyth am swyddogaeth Thyssenkrupp, o bosibl yn hyn, o gofio eu datganiad o fewn y chwe mis diwethaf y byddent yn ceisio cau yn sicr pen Port Talbot o unrhyw weithrediadau y byddent yn ymwneud â nhw pe byddent yn cymryd cyfrifoldeb am fuddiannau Tata.

Can I thank Suzy Davies for her questioning and say that we have been clear throughout with Tata that any support offered would be conditional upon safeguarding of jobs and sustainable steel production here in Wales, not just for the short term, but for the longer term as well? That support is on the table, as I’ve said already. We are willing to work with anybody who is willing and determined to ensure that there is a long-term, sustainable future for steel in Wales. I have asked for, and it’s been accepted, an urgent meeting with Tata. I expect to meet with them very soon. Insofar as any alternative potential purchase is concerned, we, again, would work with anybody that can guarantee a sustainable future for the Welsh steel industry.

Hoffwn ddiolch i Suzy Davies am ei chwestiynau a dweud ein bod wedi bod yn eglur o’r cychwyn gyda Tata y byddai unrhyw gymorth a gynigir yn amodol ar ddiogelu swyddi a chynhyrchu dur cynaliadwy yma yng Nghymru, nid yn unig ar gyfer y byrdymor, ond ar gyfer y tymor hwy hefyd? Mae’r cymorth hwnnw ar y bwrdd, fel yr wyf eisoes wedi'i ddweud. Rydym ni’n barod i weithio gydag unrhyw un sy'n fodlon ac yn benderfynol i sicrhau bod dyfodol hirdymor, cynaliadwy i ddur yng Nghymru. Rwyf wedi gofyn am gyfarfod brys gyda Tata ac mae hynny wedi ei dderbyn. Rwy’n disgwyl cael cyfarfod â nhw yn fuan iawn. Cyn belled ag y mae unrhyw bryniant arall posibl yn y cwestiwn, byddem, unwaith eto, yn gweithio gydag unrhyw un a all sicrhau dyfodol cynaliadwy i ddiwydiant dur Cymru.

I’m sure that the Minister will join me in congratulating the Member for Aberavon on the eloquent, passionate and, indeed, moving defence of his constituents’ interests today. I certainly was very moved by what he had to say, but I’m afraid that the certainty that he seeks is simply not available. Mr Chatterjee, who is Tata Steel’s executive director for Europe, has made it perfectly clear that the fundamental problem here is volatility in the market, which is largely produced as a result of overcapacity in China. Unfortunately, the Welsh Government is paralysed by a lack of political will on the one hand, and legal constraints, whilst we remain members of the European Union, from doing anything practical to resolve the uncertainties that exist. But what we need to do—I hope he will agree with me in this respect—is to recover our ability to negotiate trade deals on behalf of this country in itself and also to use the powers that the World Trade Organization gives to its members to impose anti-dumping duties of sufficient gravity to prevent the undercutting of the prices of steel that is made in Britain. We do have a certain amount of latitude on energy prices, but, of course, the crazy energy price regime imposed by the last Labour Government, under the Climate Change Act 2008, makes it very difficult for us to do that. So, why doesn’t the Cabinet Secretary come clean here and tell us that there is nothing he’s actually willing to do that is of any practical use to Mr Rees’s constituents in Aberavon?

Rwy'n siŵr y gwnaiff y Gweinidog ymuno â mi i longyfarch yr Aelod dros Aberafan ar ei amddiffyniad huawdl, angerddol ac, yn wir, emosiynol o fuddiannau ei etholwyr heddiw. Cefais i yn sicr fy effeithio gan yr hyn yr oedd ganddo i'w ddweud, ond rwy'n ofni nad yw’r sicrwydd y mae ei eisiau ar gael. Mae Mr Chatterjee, sef cyfarwyddwr gweithredol Tata Steel ar gyfer Ewrop, wedi ei gwneud yn gwbl eglur mai'r broblem sylfaenol yma yw anwadalrwydd yn y farchnad, a achoswyd yn bennaf o ganlyniad i or-gapasiti yn Tsieina. Yn anffodus, mae Llywodraeth Cymru wedi ei pharlysu gan ddiffyg ewyllys gwleidyddol ar y naill law, a chyfyngiadau cyfreithiol, tra ein bod yn parhau i fod yn aelodau o'r Undeb Ewropeaidd, rhag gwneud unrhyw beth ymarferol i ddatrys yr ansicrwydd sy'n bodoli. Ond yr hyn y mae angen i ni ei wneud—rwy’n gobeithio y bydd yn cytuno â mi yn hyn o beth—yw adennill ein gallu i negodi cytundebau masnach ar ran y wlad hon ei hun a hefyd i ddefnyddio'r pwerau y mae Sefydliad Masnach y Byd yn eu rhoi i’w haelodau i orfodi dyletswyddau gwrth-ddympio digon llym i atal codi prisiau is am ddur sy'n cael ei wneud ym Mhrydain. Mae gennym ni rywfaint o hyblygrwydd o ran prisiau ynni, ond, wrth gwrs, mae’r drefn prisiau ynni gwallgof a gyflwynwyd gan y Llywodraeth Lafur ddiwethaf, o dan Ddeddf Newid yn yr Hinsawdd 2008, yn ei gwneud yn anodd iawn i ni i wneud hynny. Felly, pam na wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet fod yn onest yn y fan yma a dweud wrthym nad oes unrhyw beth y mae’n barod i’w wneud sydd o unrhyw ddefnydd ymarferol i etholwyr Mr Rees yn Aberafan?

I found the Member’s contribution pretty appalling. At a time when we should be dropping the political opportunism, and ensuring that there is a long-term solution for Welsh steel, the Member always goes back to the default position of either blame everything on Europe or embrace the idea that the free market can solve everybody’s worries. The fact of the matter is, in terms of duties, in 2016, provisional dumping duties were imposed on imports into the EU—this is before the vote—of cold-rolled sheet and coil from China and Russia and reinforcing bars from China, and these investigations continue. We will be outside of Europe soon and it’s going to make it more difficult to impose tariffs of the sort that we wish to impose, by the whole of Europe, on China.

And insofar as offering that reassurance and hope to the constituents of David Rees is concerned, this Government has done everything within its power, and will continue to do so, to ensure that there is a safe, sustainable future for his constituents, and for the steel industry right across this country—in the north, south and all over Wales. It’s simply unacceptable for the Member to talk down the prospects of the steel industry in the way that he does, when the problem with energy prices can be resolved by the UK Government.

Rwy’n credu bod cyfraniad yr Aelod yn eithaf echrydus. Ar adeg pryd y dylem ni fod yn rhoi’r oportiwnistiaeth wleidyddol o’r neilltu, a sicrhau bod ateb hirdymor i ddur Cymru, mae’r Aelod bob amser yn mynd yn ôl at y sefyllfa ddiofyn o naill ai beio popeth ar Ewrop neu groesawu’r syniad y gall y farchnad rydd ddatrys pryderon pawb. Y ffaith amdani yw, o ran dyletswyddau, yn 2016, y gorfodwyd dyletswyddau dympio dros dro ar fewnforion i'r UE—mae hyn cyn y bleidlais—o ddur dalen a choil wedi’i rolio’n oer o Tsieina a Rwsia a bariau atgyfnerthu o Tsieina, ac mae’r ymchwiliadau hyn yn parhau. Byddwn y tu allan i Ewrop cyn bo hir ac mae hynny'n mynd i'w gwneud yn anoddach i osod tariffau o'r math yr ydym ni’n dymuno eu gosod, gan Ewrop gyfan, ar Tsieina.

A chyn belled ag y mae cynnig y sicrwydd a’r gobaith hwnnw i etholwyr David Rees yn y cwestiwn, mae'r Llywodraeth hon wedi gwneud popeth yn ei gallu, a bydd yn parhau i wneud hynny, er mwyn sicrhau bod dyfodol diogel, cynaliadwy i’w etholwyr, ac i’r diwydiant dur ar draws y wlad hon—yn y gogledd, y de a ledled Cymru. Mae'n gwbl annerbyniol i'r Aelod ddiystyru rhagolygon y diwydiant dur yn y ffordd y mae'n ei wneud, er y gall y broblem gyda phrisiau ynni gael ei datrys gan Lywodraeth y DU.

Minister, I share the scepticism about the medium-term interests of Tata. They’ve been playing a game of hokey cokey with us. They’ve been in and they’re out, and they’re in again. Given that Gerry Holtham has estimated that the contribution of Port Talbot to the Welsh economy is the equivalent of 6 per cent of gross value added, it’s important that Tata understands that this is not a cost-free option for either the Welsh economy or for them. And would he give us assurances that any future financial packages that they seek will be tied to future guarantees of investment, and that they’ve been made fully aware of the environmental and social costs that they will have to bear of any further game playing? I think it’s time we showed some steel.

Weinidog, rwy’n rhannu'r amheuon ynghylch buddiannau tymor canolig Tata. Maen nhw wedi bod yn chwarae gêm o hoci coci â ni. Maen nhw wedi bod i mewn ac maen nhw allan, ac maen nhw i mewn eto. O gofio bod Gerry Holtham wedi amcangyfrif bod cyfraniad Port Talbot i economi Cymru yn gyfwerth â 6 y cant o werth ychwanegol crynswth, mae'n bwysig bod Tata yn deall nad yw hwn yn ddewis rhydd o gostau i economi Cymru nac iddynt hwythau. Ac a wnaiff ef roi sicrwydd i ni y bydd unrhyw becynnau ariannol y byddant yn ceisio eu sicrhau yn y dyfodol ynghlwm â sicrwydd o fuddsoddiad yn y dyfodol, ac y sicrhawyd eu bod yn gwbl ymwybodol o'r costau amgylcheddol a chymdeithasol y bydd yn rhaid iddynt eu derbyn os bydd mwy o chwarae gemau? Rwy'n credu ei bod yn bryd i ninnau fod mor galed â dur.

Yes, I would agree with the Member. The support that’s on the table is conditional on a number of factors. The support contains environmental improvement programmes, and we are absolutely and utterly committed to ensuring that the environment is improved. In terms of the support that we’re offering, we would expect it to be, and that will be the case moving forward.

Ie, byddwn yn cytuno â'r Aelod. Mae'r cymorth sydd ar y bwrdd yn amodol ar nifer o ffactorau. Mae'r cymorth yn cynnwys rhaglenni gwella amgylcheddol, ac rydym ni’n gwbl, gwbl ymroddedig i sicrhau bod yr amgylchedd yn cael ei wella. O ran y cymorth yr ydym ni’n ei gynnig, byddem yn disgwyl i hynny ddigwydd, a bydd hynny’n wir yn y dyfodol.

Cabinet Secretary, I heard what you said in response to Adam Price about the situation whereby the companies are currently still open to negotiating with Tata in relation to the buy-out. In another article online, it says that alternative and more sustainable solutions are being sought by Tata. Does this not then mean that they have decided that they are not compelled by the arguments being put forward by these companies that they are able to take the Port Talbot plant, and other plants in Wales, forward? We need to understand, if they are going to go back to the table to these alternatives, if they do not find success with Thyssenkrupp on a German level. If we do not get that guarantee, then we need to have an understanding as to where Tata go in the future. They have said to me that there is intent to make sure that Port Talbot jobs are retained, but that doesn’t give enough of a guarantee to me that that is their final intention. So, I would want to join with Members to make sure there is a formalised deal in place to make sure that those Welsh plants are retained and sustained for the future before any future financial backing is given by your Government to Tata.

And my other question was: in this climate whereby talks are continuing in a different way, how can you assure us that companies locally around Tata Steel are not going to suffer in this complex environment? I’ve heard, in the last week alone, that two companies have gone into liquidation, who work with Tata Steel. I’ve asked Tata for more information on this, because I can’t get hold of the companies in question at the moment, probably due to the fact that they have gone into liquidation. But, we can’t lose more jobs in the area at the moment, when jobs around Tata are so valuable to local people. So, I would want to hear what you have to say on that, as well as making sure that any talks with this new joint venture have formalised agreement from both you and the UK Government.

Ysgrifennydd y Cabinet, clywais yr hyn a ddywedasoch wrth ymateb i Adam Price am y sefyllfa lle mae’r cwmnïau yn dal i fod yn agored i drafod â Tata ar hyn o bryd o ran prynu'r cwmni. Mewn erthygl arall ar-lein, mae'n dweud bod Tata yn chwilio am atebion gwahanol a mwy cynaliadwy. Onid yw hyn yn golygu felly eu bod wedi penderfynu nad ydynt wedi eu perswadio gan y dadleuon sy'n cael eu cynnig gan y cwmnïau hyn eu bod yn gallu symud gwaith Port Talbot, a gweithfeydd eraill yng Nghymru, yn eu blaenau? Mae angen i ni ddeall, os ydyn nhw’n mynd i fynd yn ôl at y bwrdd at y dewisiadau amgen hyn, os na chânt lwyddiant gyda Thyssenkrupp ar lefel yr Almaen. Os nad ydym yn cael y sicrwydd hwnnw, yna mae angen i ni gael dealltwriaeth ynghylch ble mae Tata yn mynd yn y dyfodol. Maen nhw wedi dweud wrthyf i bod bwriad i wneud yn siŵr bod swyddi Port Talbot yn cael eu cadw, ond nid yw hynny'n rhoi digon o sicrwydd i mi mai dyna eu bwriad terfynol. Felly, hoffwn ymuno â’r Aelodau i wneud yn siŵr bod cytundeb ffurfiol ar waith i sicrhau bod y gweithfeydd hynny yng Nghymru yn cael eu cadw a'u cynnal ar gyfer y dyfodol cyn i unrhyw gymorth ariannol gael ei roi i Tata gan eich Llywodraeth yn y dyfodol.

A 'm cwestiwn arall oedd: yn yr hinsawdd hon lle mae sgyrsiau yn parhau mewn ffordd wahanol, sut gallwch chi ein sicrhau nad yw cwmnïau lleol sy'n ymwneud â Tata Steel yn mynd i ddioddef yn yr amgylchedd cymhleth hwn? Rwyf i wedi clywed, dim ond yn yr wythnos ddiwethaf, bod dau gwmni wedi sy'n gweithio gyda Tata Steel wedi eu diddymu. Rwyf wedi gofyn i Tata am fwy o wybodaeth am hyn, gan nad wyf yn gallu cael gafael ar y cwmnïau dan sylw ar hyn o bryd, yn ôl pob tebyg oherwydd y ffaith eu bod wedi eu diddymu. Ond, ni allwn golli mwy o swyddi yn yr ardal ar hyn o bryd, pan fo swyddi o gwmpas Tata mor werthfawr i bobl leol. Felly, hoffwn glywed yr hyn sydd gennych i'w ddweud am hynny, yn ogystal â gwneud yn siŵr bod unrhyw drafodaethau gyda'r fenter ar y cyd newydd hon wedi ffurfioli cytundeb oddi wrthych chi a Llywodraeth y DU.

Can I thank the Member for her questions, and say that, with the alternative still on the table and under consideration, I wish to continue talking with some of those potential buyers? And that’s why I’ll be talking with one today, and why I wish to also speak urgently with Tata Steel themselves.

Backing, any backing, will be conditional on long-term job security, and, insofar as the supply chain is concerned, the Member is right to identify unease and uncertainty in the supply chain, and that’s why the business and supply chain has established a business and supply executive team, comprising of Industry Wales, Neath Port Talbot County Borough Council, Welsh Government and Business Wales, who are all contacting and, where appropriate, exploring assistance to supply chain companies. There’s no doubt that this is a very difficult time for many engaged in the supply chain. The team is continuing to contact companies and offer support, and the team is focused on those companies with the highest value orders with Tata, including also the work of the Tata Steel taskforce, which has been discussing the growing impact of the situation on the supply chain in general.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei chwestiynau, a dweud, gyda'r dewis arall yn dal ar y bwrdd ac yn cael ei ystyried, fy mod i’n dymuno parhau i siarad gyda rhai o'r darpar brynwyr hynny? A dyna pam y byddaf yn siarad ag un heddiw, a pham yr wyf yn dymuno siarad ar frys gyda Tata Steel eu hunain hefyd.

Bydd cymorth, unrhyw gymorth, yn amodol ar sicrhau swyddi yn yr hirdymor, a, chyn belled ag y mae’r gadwyn gyflenwi yn y cwestiwn, mae’r Aelod yn iawn i nodi anesmwythyd ac ansicrwydd yn y gadwyn gyflenwi, a dyna pam mae’r gadwyn busnes a chyflenwi wedi sefydlu tîm gweithredol busnes a chyflenwi, yn cynnwys Diwydiant Cymru, Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot, Llywodraeth Cymru a Busnes Cymru, sydd i gyd yn cysylltu a, phan fo'n briodol, yn edrych ar ddarparu cymorth i gwmnïau'r gadwyn gyflenwi. Nid oes unrhyw amheuaeth bod hwn yn gyfnod anodd iawn i lawer sy’n rhan o’r gadwyn gyflenwi. Mae'r tîm yn parhau i gysylltu â chwmnïau a chynnig cymorth, ac mae'r tîm yn canolbwyntio ar y cwmnïau hynny â'r archebion gwerth uchaf â Tata, gan gynnwys hefyd gwaith tasglu Tata Steel, sydd wedi bod yn trafod effaith gynyddol y sefyllfa ar y gadwyn gyflenwi yn gyffredinol.

Secretary, as well as Port Talbot and other sites in Wales, workers at the Llanwern and Orb works are very anxious regarding their future livelihoods, and the futures of their families, given the ongoing anxiety and threat. You will know that top-quality products are produced in Newport, such as the steel for the car industry at the Zodiac plant at Llanwern, and the electrical steels at the Orb works. Will you agree with me that, when considering the future of Tata’s operations in Wales, those operations need to have their due place in the discussions, and that you will be considering all Tata Steel sites in Wales as part of an integrated approach, in taking part in discussions, and, indeed, in taking action?

Ysgrifennydd, yn ogystal â Phort Talbot a safleoedd eraill yng Nghymru, mae gweithwyr yng ngweithfeydd Llanwern ac Orb yn bryderus iawn ynghylch eu bywoliaeth yn y dyfodol, a dyfodol eu teuluoedd, o ystyried y pryder a’r bygythiad parhaus. Byddwch yn ymwybodol bod cynhyrchion o'r ansawdd uchaf yn cael eu cynhyrchu yng Nghasnewydd, fel y dur ar gyfer y diwydiant ceir yng ngwaith Zodiac yn Llanwern, a'r dur trydanol yng ngwaith yr Orb. A wnewch chi gytuno â mi, wrth ystyried dyfodol gweithrediadau Tata yng Nghymru, bod angen i’r gweithrediadau hynny gael eu lle priodol yn y trafodaethau, ac y byddwch yn ystyried holl safleoedd Tata Steel yng Nghymru yn rhan o ddull integredig, wrth gymryd rhan mewn trafodaethau, ac, yn wir, wrth gymryd camau gweithredu?

Yes. And can I thank John Griffiths for his questions? The destiny of any one plant in Wales is conditional, if you like, on the destiny of the whole Welsh steel family. And it’s my belief that Welsh steel right now is in a strong position; it has a bright future, provided it continues to get the support of Welsh Government and UK Government. The investment that the Member talks of, I think, should apply not just to one site, but to many sites, all of which employ a highly skilled workforce and people who are extremely loyal to Tata, and, in return, Tata should be loyal to them.

Gwnaf. Ac a gaf i ddiolch i John Griffiths am ei gwestiynau? Mae tynged unrhyw un gwaith yng Nghymru yn amodol, os mynnwch chi, ar dynged teulu dur cyfan Cymru. Ac rwy'n credu bod dur Cymru mewn sefyllfa gref ar hyn o bryd; mae ganddo ddyfodol disglair, cyn belled â’i fod yn parhau i gael cefnogaeth Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. Mae'r buddsoddiad y mae’r Aelod yn sôn amdano, rwy’n credu, yn berthnasol nid yn unig i un safle, ond i lawer o safleoedd, a phob un ohonynt yn cyflogi gweithlu hynod fedrus a phobl sy'n hynod ffyddlon i Tata, ac, yn gyfnewid, dylai Tata fod yn ffyddlon iddynt hwythau.

Cabinet Secretary, one of the ways in which the Welsh Government could support and assist the company, as it pauses for thought over the sale of the business, is through business rate relief. In April, I believe the Welsh Government said then that it could not apply for a temporary rate relief because it was, effectively, hamstrung by European Union rules at the time. Now, following Brexit, clearly we’re in a different position. Can I ask what discussions that you’ve had—or your officials have had—with the UK Government, relevant bodies at EU level, and with Tata, to revisit the potential for rate relief?

Ysgrifennydd y Cabinet, un o'r ffyrdd y gallai Llywodraeth Cymru gefnogi a chynorthwyo’r cwmni, wrth iddo gymryd saib i ystyried gwerthu’r busnes, yw trwy ryddhad ardrethi busnes. Ym mis Ebrill, rwy’n credu y dywedodd Llywodraeth Cymru bryd hynny na allai wneud cais am ryddhad ardrethi dros dro gan ei bod, i bob pwrpas, wedi ei llyffetheirio gan reolau'r Undeb Ewropeaidd ar y pryd. Nawr, yn dilyn Brexit, rydym ni’n amlwg mewn gwahanol sefyllfa. A gaf i ofyn pa drafodaethau yr ydych chi wedi eu cael—neu mae eich swyddogion wedi eu cael—gyda Llywodraeth y DU, cyrff perthnasol ar lefel yr UE, a chyda Tata, i ailystyried y potensial ar gyfer rhyddhad ardrethi?

The Member, Russell George, makes a valuable contribution, and I can say that we are actively evaluating a number of measures to support the steel sector with business rates, and we’re testing these against the current existing state aid law. But, of course, we take note of what happened in the EU referendum and we are also liaising, especially with the UK Government, on how business rates can be utilised to ensure that steel has a future.

Mae’r Aelod, Russell George, yn gwneud cyfraniad gwerthfawr, a gallaf ddweud ein bod yn mynd ati i werthuso nifer o fesurau i gynorthwyo’r sector dur gydag ardrethi busnes, ac rydym ni’n profi’r rhain yn erbyn cyfraith cymorth gwladwriaethol bresennol. Ond, wrth gwrs, rydym ni’n cymryd sylw o'r hyn a ddigwyddodd yn refferendwm yr UE ac rydym ni hefyd yn trafod, gyda Llywodraeth y DU yn arbennig, sut y gellir defnyddio ardrethi busnes i sicrhau bod dyfodol i ddur.

3. 2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes
3. 2. Business Statement and Announcement

A’r eitem nesaf ar yr agenda yw’r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rwy’n galw ar Jane Hutt.

The next item on the agenda is the business statement and announcement, and I call on Jane Hutt.

Diolch yn fawr. I’ve made several changes to this week’s business. The First Minister will make a statement, shortly, on our priorities for Government. This will be followed by a statement from the Cabinet Secretary for Communities and Children on the child practice review on the death of Dylan Seabridge. The Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport will then make a statement on the new treatment fund. And, to allow time for these statements to be made, the statement on Wales’s compound semiconductor cluster will be issued as a written statement.

Turning to tomorrow, the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure will make a statement on the Circuit of Wales, immediately after oral Assembly questions. Business for the first three weeks of the autumn term is as shown on the business statement and announcement, found among the meeting papers available to Members electronically.

Diolch yn fawr. Rwyf wedi gwneud sawl newid i fusnes yr wythnos hon. Bydd y Prif Weinidog yn gwneud datganiad, cyn hir, ar ein blaenoriaethau ar gyfer Llywodraeth. Yna ceir datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant ynglŷn â’r adolygiad ymarfer plant i farwolaeth Dylan Seabridge. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon wedyn yn gwneud datganiad am y gronfa triniaethau newydd. Ac, er mwyn caniatáu amser i wneud y datganiadau hyn, bydd y datganiad ar glwstwr lled-ddargludyddion cyfansawdd Cymru yn cael ei gyhoeddi fel datganiad ysgrifenedig.

Yfory, bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith yn gwneud datganiad ar Gylchffordd Cymru, yn syth ar ôl cwestiynau llafar y Cynulliad. Mae'r busnes ar gyfer tair wythnos gyntaf tymor yr hydref fel y’i dangosir yn y datganiad a’r cyhoeddiad busnes, ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

I thank the business manager for her statement of business. I’m particularly grateful for the changes to business today to allow an oral statement on the death of Dylan Seabridge, one of my constituents, and an issue on which I raised an urgent question some time ago, asking for such a statement. I’m glad that we have the review and are able to look at it later on.

Can I ask the Minister to look at two recent events that I think deserve a response from the Welsh Government? The first is today’s publication by the Committee on Climate Change—a risk assessment evidence report on adaptation for climate change. It shows very clearly that the United Kingdom as a whole, but Wales in particular, risks considerable economic damage due to the fact that we have poor quality infrastructure. Professor Krebs, who is the chairman of the Adaptation Sub-Committee, and is well known, of course, to us in Wales states that Wales is one part of the country with a lot of poor housing stock, and we need to look at how we make those homes more resilient. On the other hand, he also says that the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 gives us a good framework to work on this. But, taken together, I wonder if we could have a statement from the Government about how the Government intends to respond to the Committee on Climate Change’s report as the Westminster Government is obliged to respond formally and to take it on board. I think it would be appropriate if the Welsh Government were to respond in a similar fashion to take it, if you like, as a statutory kind of report and to respond in those ways, and for that to be, perhaps, part of the work that the Government takes forward by means of statement, but then by means of committee work, as committees develop their work and their response in this Assembly.

The second issue I’d like a further statement from the Government on is the issue of overspend by two of our health boards—Hywel Dda Local Health Board and Betsi Cadwaladr University Local Health Board: some £50 million now in the past financial year. We’ve had a statement of fact by the Cabinet Secretary. That’s fair enough, but I’d like a statement of what’s going to be done. If I can remind the Government of what was said in the Finance Committee at the time of review of the National Health Service Finance (Wales) Act 2014, which I remember being taken through this Assembly, when the then Minister, Mark Drakeford, said in response to questioning from the Finance Committee:

‘I am reluctant to open the Pandora’s box of unplanned surpluses and deficits. Planned surpluses and deficits are what this regime is about. It’s about agreeing with health boards when they need to overspend in year 1 to make sensible investment decisions that then release revenue in years 2 and 3 or, sometimes, underspend in year 1 because there’s a big project that they want to be able to take forward in year 2. Planned deficits, I think, are firmly within the sight of three-year plans. I wouldn’t want the idea to get around in the health service that you can rack up unplanned surpluses or deficits—’.

Well, that idea is certainly well around the health service, certainly in two of the health boards, which I understand are still not fit enough to be put on the three-year finance framework, which the NHS finance Act foresaw. Now, considering that that Act was fast-tracked through the Assembly, without Stage 1 scrutiny, it is very remiss of the Government if it hasn’t been able to deliver on the ambitions of that Act to ensure that all our health boards are now on three-year planning, and are delivering on that three-year planning, and are not overspending in the way that they are.

So, as well as that statement of fact that we’ve already had, can we have a more thorough statement and perhaps a debate by the Government on the issues of these two health boards, and why the NHS finance Act is not working to put NHS finance in Wales on a more sustainable footing?

Diolch i'r rheolwr busnes am ei datganiad busnes. Rwyf yn arbennig o ddiolchgar am y newidiadau i fusnes heddiw er mwyn caniatáu datganiad llafar ar farwolaeth Dylan Seabridge, un o fy etholaeth, a mater y codais gwestiwn brys yn ei gylch beth amser yn ôl, yn gofyn am ddatganiad o'r fath. Rwyf yn falch fod gennym yr adolygiad a’n bod yn gallu edrych ar hyn yn nes ymlaen.

A gaf i ofyn i'r Gweinidog edrych ar ddau ddigwyddiad diweddar yr wyf yn credu eu bod yn haeddu ymateb gan Lywodraeth Cymru? Y cyntaf yw’r cyhoeddiad heddiw gan y Pwyllgor ar Newid Hinsawdd—adroddiad tystiolaeth asesu risg ar ymaddasu ar gyfer newid yn yr hinsawdd. Mae'n dangos yn glir iawn fod perygl i’r Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd, ond i Gymru yn benodol, wynebu niwed economaidd sylweddol oherwydd ansawdd gwael ein seilwaith. Mae’r Athro Krebs, sef cadeirydd yr Is-bwyllgor Ymaddasu, sy’n adnabyddus, wrth gwrs, i ni yng Nghymru, yn datgan bod Cymru yn un rhan o'r wlad sydd â llawer o stoc tai gwael, ac mae angen inni edrych ar sut mae gwneud y cartrefi hynny'n fwy cydnerth. Ar y llaw arall, mae hefyd yn dweud bod Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 yn rhoi fframwaith da inni allu gweithio ar hyn. Ond, ac ystyried popeth, tybed a gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth ynghylch sut y mae'r Llywodraeth yn bwriadu ymateb i adroddiad y Pwyllgor ar Newid Hinsawdd gan fod Llywodraeth San Steffan yn gorfod ymateb yn ffurfiol a’i ystyried? Credaf y byddai'n briodol pe byddai Llywodraeth Cymru yn ymateb mewn modd cyffelyb ac yn ei ystyried, os mynnwch, yn adroddiad statudol ac yn ymateb yn y ffyrdd hynny, ac i hynny fod, efallai, yn rhan o’r gwaith a wneir gan y Llywodraeth drwy gyfrwng datganiad, ond wedyn trwy waith pwyllgor, wrth i bwyllgorau ddatblygu eu gwaith a'u hymateb yn y Cynulliad hwn.

Yr ail fater yr hoffwn ddatganiad pellach gan y Llywodraeth arno yw mater gorwariant gan ddau o'n byrddau iechyd—Bwrdd Iechyd Lleol Hywel Dda a Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr: tua £50 miliwn bellach yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf. Rydym wedi cael datganiad o ffaith gan yr Ysgrifennydd Cabinet. Mae hynny'n ddigon teg, ond hoffwn ddatganiad ynglŷn â’r hyn a fydd yn cael ei wneud. Os caf i atgoffa'r Llywodraeth am yr hyn a ddywedwyd yn y Pwyllgor Cyllid adeg adolygu Deddf Cyllid y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Cymru) 2014, y cofiaf iddo ddod drwy’r Cynulliad hwn, pan ddywedodd y Gweinidog ar y pryd, Mark Drakeford, mewn ymateb i gwestiynau gan y Pwyllgor Cyllid:

'Rwyf yn gyndyn o agor y blwch Pandora o wargedion a diffygion heb eu cynllunio. Mae’r drefn hon yn ymwneud â gwargedion a diffygion sydd wedi’u cynllunio. Mae'n ymwneud â chytuno â’r byrddau iechyd pan fydd angen iddynt orwario ym mlwyddyn 1 er mwyn gwneud penderfyniadau buddsoddi synhwyrol sydd wedyn yn rhyddhau refeniw ym mlynyddoedd 2 a 3 neu, weithiau, danwario ym mlwyddyn 1 oherwydd bod prosiect mawr y maent am fwrw ymlaen ag ef ym mlwyddyn 2. Mae diffygion wedi’u cynllunio, yn fy marn i, yn rhan gadarn o gynlluniau tair blynedd. Ni hoffwn i’r syniad ledaenu drwy’r gwasanaeth iechyd eich bod yn gallu cronni gwargedion a diffygion heb eu cynllunio—'.

Wel, mae’r syniad hwnnw yn sicr yn gyfredol o amgylch y gwasanaeth iechyd, yn enwedig mewn dau o'r byrddau iechyd, nad ydynt yn dal, fel yr wyf yn deall, yn ddigon cymwys i gael eu hystyried ar gyfer y fframwaith cyllid tair blynedd, a ragwelwyd yn Neddf Cyllid y GIG. Yn awr, ac ystyried bod y Ddeddf honno wedi mynd ar drywydd cyflym drwy’r Cynulliad, heb graffu Cyfnod 1, mae'n esgeulus iawn ar ran y Llywodraeth os nad yw wedi gallu cyflawni uchelgeisiau'r Ddeddf honno i sicrhau bod ein holl fyrddau iechyd yn awr yn dilyn cynllun tair blynedd, ac yn cyflawni’r cynllunio tair blynedd hwnnw, ac nad ydynt yn gorwario yn y ffordd y maent yn ei wneud.

Felly, yn ogystal â’r datganiad o ffaith hwnnw a gawsom eisoes, a gawn ni ddatganiad mwy trylwyr ac efallai ddadl gan y Llywodraeth ar faterion y ddau fwrdd iechyd hyn, a pham nad yw Deddf Cyllid y GIG yn gweithio i roi sylfaen fwy cynaliadwy i gyllid y GIG yng Nghymru?

Well, I thank Simon Thomas for his two questions on the business statement. I’m looking at the first question. The Secretary for Environment and Rural Affairs will be very keen to respond to this all-important report that was published today on climate change. It’s welcome that they recognise the position of Wales in that report. Of course, she will be responding to that. Of course, in terms of the adaptation and the way we’ve responded, for example, to flooding, which was a key message from that report, she will be able to provide a full response on the ways in which we’re already meeting some of those recommendations. It is welcome that the well-being of future generations legislation is recognised in that report. So, she will issue a written statement at this stage, as we move into recess, and I’m sure it will become a matter for further consideration at committee and, in the future, in the autumn term Assembly.

On your point about the two health boards that you alluded to in terms of their cash situation, again, whether I can build on the factual points that the Minister for health, well-being and sport has made—. But, again, just to clarify: cash assistance of £23.9 million was provided to Hywel Dda UHB in 2015-16 to enable them to meet ongoing cash commitments such as payroll and payments to HMRC. It’s not additional funding. It will be repayable in the future. No additional cash assistance was provided to Betsi Cadwaladr in 2015-16. Of course, the Member will be aware that the overspend in the two health boards was managed by holding back on central Welsh Government expenditure so that the total Welsh Government health and social services budget was able to break even in 2015-16.

Wel, diolch i Simon Thomas am ei ddau gwestiwn am y datganiad busnes. Rwyf yn edrych ar y cwestiwn cyntaf. Bydd yr Ysgrifennydd dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig yn awyddus iawn i ymateb i'r adroddiad hollbwysig hwn a gyhoeddwyd heddiw ynglŷn â newid hinsawdd. Croesewir y ffaith eu bod yn cydnabod safle Cymru yn yr adroddiad hwnnw. Wrth gwrs, bydd hi’n ymateb i hynny. Wrth gwrs, o ran yr ymaddasu a’r ffordd yr ydym wedi ymateb, er enghraifft, i lifogydd, a oedd yn neges allweddol yn yr adroddiad hwnnw, bydd hi’n gallu rhoi ymateb llawn ynghylch y ffyrdd yr ydym eisoes yn cyflawni rhai o'r argymhellion hynny. Croesewir y ffaith fod deddfwriaeth llesiant cenedlaethau'r dyfodol yn cael ei chydnabod yn yr adroddiad hwnnw. Felly, bydd hi’n cyhoeddi datganiad ysgrifenedig yn awr, wrth inni agosáu at y toriad, ac rwyf yn siŵr y bydd yn fater i'w ystyried ymhellach yn y pwyllgor ac, yn y dyfodol, yn y Cynulliad yn nhymor yr hydref.

Ynglŷn â’ch pwynt am y ddau fwrdd iechyd y cyfeiriasoch atynt o ran eu sefyllfa ariannol, unwaith eto, a wnaf i ymhelaethu ar y pwyntiau ffeithiol a wnaed gan y Gweinidog dros iechyd, llesiant a chwaraeon—. Ond, unwaith eto, er mwyn egluro: darparwyd cymorth ariannol o £23.9 miliwn i Fwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda yn 2015-16 er mwyn iddo allu bodloni ymrwymiadau arian parod parhaus megis y gyflogres a thaliadau i Gyllid a Thollau EM. Nid yw'n gyllid ychwanegol. Bydd yn ad-daladwy yn y dyfodol. Ni ddarparwyd cymorth ariannol ychwanegol i Betsi Cadwaladr yn 2015-16. Wrth gwrs, bydd yr Aelod yn gwybod y rheolwyd y gorwariant yn y ddau fwrdd iechyd drwy ddal yn ôl ar wariant canolog gan Lywodraeth Cymru fel bod cyfanswm cyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer iechyd a gwasanaethau cymdeithasol yn gallu cael ei fantoli yn 2015-16.

Leader of the house, I was going to ask you if it was possible to have an update on Welsh language standards, but I see that the relevant Minister has had the power of telepathy and beaten me to it. However, I have read his written statement that was issued at lunchtime today, and it does not contain a timetable for bringing forward the necessary secondary legislation. I think that, as Members, we do need some decent notice of this. I’m sure the Welsh Government realises that we need time to scrutinise these essential regulations to avoid the situation we found ourselves in, I think, just before the Easter recess of the last Assembly. I note that, in the Minister’s written statement, he hopes to bring those particular regulations back to the Assembly by the end of this year. Actually, I think we were expecting them before the end of this term. So, if a revised statement is possible, that would be very welcome. And, if such a revised statement would be forthcoming, perhaps it could include an explanation as to why those regulations weren’t before us before recess.

Arweinydd y tŷ, roeddwn am ofyn ichi a fyddai modd cael diweddariad ar safonau’r Gymraeg, ond gwelaf fod y Gweinidog perthnasol wedi datblygu gallu telepathig ac wedi achub y blaen arnaf. Fodd bynnag, rwyf wedi darllen ei ddatganiad ysgrifenedig a gyhoeddwyd amser cinio heddiw, ac nid yw'n cynnwys amserlen ar gyfer cyflwyno’r is-ddeddfwriaeth angenrheidiol. Credaf fod angen i ni, yr Aelodau, gael rhybudd teg ynglŷn â hyn. Rwyf yn siŵr fod Llywodraeth Cymru’n sylweddoli bod angen amser arnom i graffu ar y rheoliadau hanfodol hyn er mwyn osgoi'r sefyllfa yr oeddem ynddi, rwyf yn credu, ychydig cyn toriad y Pasg yn ystod y Cynulliad diwethaf. Nodaf, yn natganiad ysgrifenedig y Gweinidog, ei fod yn gobeithio dod â’r rheoliadau penodol hynny yn ôl i'r Cynulliad erbyn diwedd y flwyddyn hon. A dweud y gwir, credaf ein bod yn eu disgwyl cyn diwedd y tymor hwn. Felly, pe byddai’n bosibl cael datganiad diwygiedig, byddai hynny’n dda o beth. A phe gwneid datganiad diwygiedig o'r fath, efallai y gallai gynnwys eglurhad ynglŷn â pham nad oedd y rheoliadau hynny ger ein bron cyn y toriad.

Well, of course, you have got the opportunity this afternoon, Suzy Davies, to question Alun Davies on his statement on Welsh language policy priorities.

Wel, wrth gwrs, cewch gyfle y prynhawn yma, Suzy Davies, i holi Alun Davies am ei ddatganiad ar flaenoriaethau polisi’r Gymraeg.

I’m sure you will join me in congratulating Professor Maria Hinfelaar on being installed as the vice-chancellor of Wrexham Glyndŵr University last Thursday, and on their achieving above the UK average for full-time first degree leavers achieving graduate-level employment. If call for two statements—first, on educational provision for young adults with autistic spectrum conditions and learning difficulties. I learned at the weekend that colleges making provision for vocational pathways in education for these young students had received a letter from the Welsh Government stating that funding for courses would be reduced from three years to two, unlike the referrals they receive from England, which are still three years, and despite concern among such colleges that this will severely impact on the outcomes for the students concerned.

Secondly, and finally, I call for a statement on epilepsy. At lunchtime, I hosted an Epilepsy Aware event, celebrating the fact that the charity has been providing services for families and carers for 30 years. But we heard that, although potentially 70 per cent of people with epilepsy can have their seizures controlled with optimal treatment, advice and support, only 52 per cent currently have such control, with great costs, both human and financial; that over 40 per cent of deaths and 59 per cent of child deaths could be avoided with better management; that there are unequal opportunities in health, education, leisure and employment; that there is inequality of provision across Wales; and that there is a need for a public campaign on what to do if someone has a seizure, educating people on how simple actions can save lives. There is, as I know—or there has been in previous Assemblies—a Welsh Government epilepsy strategy. But these problems have been highlighted in 2016, and this community, I think, deserves a statement from the Welsh Government, accordingly.

Rwyf yn siŵr y byddwch yn ymuno â mi i longyfarch yr Athro Maria Hinfelaar ar gael ei phenodi’n is-ganghellor Prifysgol Glyndŵr Wrecsam ddydd Iau diwethaf, a’r ffaith fod nifer y myfyrwyr gradd gyntaf llawn amser yno a lwyddodd i gael gwaith ar lefel graddedigion ar ôl gadael yn uwch na chyfartaledd y DU. Galwaf am ddau ddatganiad—y cyntaf ynglŷn â darpariaeth addysgol ar gyfer oedolion ifanc â chyflyrau ar y sbectrwm awtistig ac anawsterau dysgu. Dysgais dros y penwythnos fod colegau sy’n darparu ar gyfer llwybrau galwedigaethol mewn addysg i’r myfyrwyr ifanc hyn wedi cael llythyr gan Lywodraeth Cymru yn datgan y bydd cyllid ar gyfer cyrsiau yn cael ei leihau o dair blynedd i ddwy flynedd, yn wahanol i'r atgyfeiriadau a gânt o Loegr, sy'n dal i fod yn dair blynedd, ac er gwaethaf pryder ymysg colegau y bydd hyn yn effeithio’n ddifrifol ar ddeilliannau’r myfyrwyr dan sylw.

Yn ail, ac yn olaf, galwaf am ddatganiad ynglŷn ag epilepsi. Yn ystod amser cinio, cynhaliais ddigwyddiad Ymwybodol o Epilepsi, yn dathlu'r ffaith fod yr elusen wedi bod yn darparu gwasanaethau i deuluoedd a gofalwyr am 30 o flynyddoedd. Ond clywsom, er y gellid o bosibl reoli trawiadau 70 y cant o bobl ag epilepsi â thriniaeth, cyngor a chefnogaeth dda iawn, dim ond 52 y cant ar hyn o bryd sydd â rheolaeth o'r fath, gyda chostau mawr, yn rhai dynol ac ariannol; y gellid osgoi dros 40 y cant o farwolaethau a 59 y cant o farwolaethau plant gyda rheolaeth well; bod cyfleoedd anghyfartal mewn iechyd, addysg, hamdden a chyflogaeth; bod anghydraddoldeb o ran y ddarpariaeth ledled Cymru; a bod angen ymgyrch gyhoeddus yn egluro beth i'w wneud os bydd rhywun yn cael trawiad epileptig, ac addysgu pobl ynglŷn â sut y gall camau syml arbed bywydau. Gwn fod—neu y bu mewn Cynulliadau blaenorol—strategaeth epilepsi gan Lywodraeth Cymru. Ond mae’r problemau hyn wedi eu hamlygu yn 2016, ac mae’r gymuned hon, yn fy marn i, yn haeddu datganiad gan Lywodraeth Cymru, yn unol â hynny.

Well, Mark Isherwood, you do raise two important points. The first one, of course, we will be—. The Minister has issued a written statement on the additional learning needs Bill and, of course, has incorporated as well how we are going to take forward and handle issues relating to the all-important issue of education and young adults with additional learning needs, and also in particular in relation to autism.

Now, on your second point, on epilepsy, of course, it is important, when we have events that Members attend, that we are updated on issues, but we have a strong, well-monitored epilepsy strategy, which of course the Minister for health, well-being and sport will be updating.

Wel, Mark Isherwood, rydych yn codi dau bwynt pwysig. Bydd y pwynt cyntaf, wrth gwrs, yn—. Mae'r Gweinidog wedi cyhoeddi datganiad ysgrifenedig ynglŷn â’r Bil anghenion dysgu ychwanegol ac, wrth gwrs, mae wedi ymgorffori hefyd sut y byddwn yn bwrw ymlaen â hyn ac yn ymdrin â materion sy'n ymwneud â mater hollbwysig addysg ac oedolion ifanc sydd ag anghenion dysgu ychwanegol, a hefyd yn arbennig ynglŷn ag awtistiaeth.

Yn awr, ynglŷn â’ch ail bwynt, ynghylch epilepsi, wrth gwrs, mae'n bwysig, pan fo gennym ddigwyddiadau y mae aelodau yn bresennol ynddynt, ein bod yn cael y wybodaeth ddiweddaraf am y materion, ond mae gennym strategaeth epilepsi gadarn, sy’n cael ei monitro'n dda, y bydd y Gweinidog dros iechyd, llesiant a chwaraeon wrth gwrs yn ei diweddaru.

Business Minister, I would like to request a statement from the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs on the Welsh Government support for farmers under the Glastir agri-environment scheme. Now, over the past month, I’ve been alerted to a large number of businesses having received letters from Welsh Government demanding the repayment of thousands of pounds based upon accusations that they have failed to undertake work as part of the terms of their Glastir contracts. Now, I would say, even the very best-run businesses in the world—and I should say I do believe farmers are excellent business people—cannot operate to their full potential when the Government department responsible appears to want to attack, deride and fine businesses the maximum amount of money at every possible opportunity for making minor errors on highly complex forms. Errors are made when dealing with complex forms, as has been demonstrated perfectly by Welsh Government this year. Almost 90 per cent of appeals against Welsh Government mapping errors have been successful or partially successful. So, in other words, in these cases, the Welsh Government error rate was 90 per cent. So, I would be grateful if you could ask the Cabinet Secretary to bring forward a statement at the earliest opportunity on the Glastir scheme. I appreciate that next week we have the Royal Welsh Show, so this would be an opportunity to provide that statement, which will commit to supporting Welsh farm businesses by adopting a proportionate approach in which leniency is applied where minor errors are made, incorrectly.

Weinidog Busnes, hoffwn ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig ynglŷn â chefnogaeth Llywodraeth Cymru i ffermwyr o dan gynllun amaeth-amgylcheddol Glastir. Yn awr, dros y mis diwethaf, rwyf wedi cael gwybod am nifer fawr o fusnesau sydd wedi cael llythyrau gan Lywodraeth Cymru yn mynnu eu bod yn ad-dalu miloedd o bunnoedd yn seiliedig ar gyhuddiadau nad ydynt wedi cyflawni gwaith yn rhan o delerau eu contractau Glastir. Yn awr, byddwn i’n dweud na all hyd yn oed y busnesau hynny sy'n cael eu rhedeg orau—a dylwn ddweud fy mod o’r farn fod ffermwyr yn bobl fusnes ardderchog—weithredu i’w llawn botensial pan ymddengys fod adran y Llywodraeth sy'n gyfrifol am y maes am ymosod ar fusnesau, eu gwawdio a rhoi dirwyon iddynt am y swm uchaf posibl o arian ar bob cyfle posibl am wneud mân gamgymeriadau ar ffurflenni cymhleth iawn. Mae camgymeriadau’n cael eu gwneud wrth ymdrin â ffurflenni cymhleth, fel y dangoswyd yn berffaith gan Lywodraeth Cymru eleni. Mae bron i 90 y cant o apeliadau yn erbyn camgymeriadau mapio Llywodraeth Cymru wedi bod yn llwyddiannus neu'n rhannol lwyddiannus. Felly, mewn geiriau eraill, yn yr achosion hyn, roedd cyfradd camgymeriadau Llywodraeth Cymru yn 90 y cant. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallech ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet gyflwyno datganiad ynglŷn â chynllun Glastir cyn gynted â phosibl. Gwn fod Sioe Frenhinol Cymru gennym yr wythnos nesaf, felly byddai hynny’n gyfle i ddarparu’r datganiad hwnnw, a fydd yn ymrwymo i gefnogi busnesau fferm yng Nghymru trwy fabwysiadu dull cymesur sy’n dangos trugaredd pan wneir mân gamgymeriadau, yn anghywir.

I’m sure that Russell George will agree that all publicly funded schemes, such as Glastir, do require that rigorous monitoring before payment can be made.

Rwyf yn siŵr y bydd Russell George yn cytuno bod angen monitro’n drylwyr yr holl gynlluniau sy’n cael arian cyhoeddus, fel Glastir, cyn y gellir gwneud taliadau.

4. 3. Datganiad: Blaenoriaethau ar gyfer Llywodraeth
4. 3. Statement: Priorities for Government

Rŷm ni nawr yn symud at yr eitem nesaf, sef y datganiad gan y Prif Weinidog ar flaenoriaethau ar gyfer Llywodraeth. Rwy’n galw ar y Prif Weinidog, Carwyn Jones.

We now move to the next item which is the statement by the First Minister around priorities for Government. I call on the First Minister, Carwyn Jones.

Diolch, Lywydd. I had hoped to be here today with a freshly pressed copy of the programme for government in my hand. However, it is not yet the time to do so because the Brexit referendum result has changed things fundamentally. There are many questions about the future to which we simply do not have the answers. The impact of Brexit on our own budgets and programmes will be very considerable. Our partners in the higher education and the private and third sectors will be greatly affected as they map out their futures. We all await a serious indication of the UK Government negotiating position towards Brexit and, crucially, confirmation from the UK Government that Wales will not lose out as a result of our EU exit.

Nothing would further intensify that sense of dislocation between people and the Governments that are here to serve them than me making promises today that I know the Government may struggle to deliver. I am therefore delaying publication of our programme for government until September, by which time we hope we will have a firmer indication on which to base a realistic assessment of our financial situation.

Llywydd, so much has changed since the May elections to this Assembly. For many of us, it has felt at times as if we are living in a parallel universe. The decision to leave the European Union is momentous and, as I have said, the real-world implications of the vote are still very far from clear—financially, socially, and for Wales’s place in the world. As a Government, we are utterly determined to get the best deal possible for Wales from the process ahead. There is a huge amount of work already under way to set firm foundations for delivery over the next five years. I am proud of the way we have weathered austerity over recent years and sheltered as best we could the services that people really rely on from the worst of the financial storm that has engulfed us. But there are still choppy waters ahead for our finances.

There are already worrying economic signs stemming from the EU vote that could have a serious knock-on effect on the public finances, and despite the cast-iron pledges of ‘leave’ campaigners, we still have no guarantees from the UK Government that the £600 million or so a year we receive in EU funding will continue to flow to Wales after the UK’s exit takes place—and I must tell you very candidly that, without this assurance, we face a very large hole in our future budgets. So, I call on the UK Government once again today to give the guarantee we need on every penny of that funding, which would give us a far clearer picture of what we will have to deliver in terms of what the people of Wales voted for in May. It’s time to make those promises a reality.

Llywydd, since the vote last month, the Secretary for the economy and I have been working closely with Welsh business and inward investors to give them as much reassurance as we possibly can. We have been listening closely to their concerns. Our ask of them is clear: keep your nerve, keep investing, remember all the things that make Wales a great place to do business and keep talking to us. Despite the circumstances, we hear many positive messages, and we hope to be able to make some significant new announcements very soon. I want to send a similar positive message back today based on what we’ve heard from businesses in recent weeks.

We know that infrastructure is critical when it comes to investment decisions, and so, despite the uncertainty over the significant element of EU funding, I’m confirming today that we will be pressing ahead with the development of the metro project, which has such transformational potential. It may not be in exactly the same form as before. We will have to look at alternative funding models and it may take longer to get to where we want to be, but I believe this is an important signal to employers that Wales is still open for business, eager to progress and that our offer to investors will only improve. My colleague the economy Secretary will say more later on this.

So, yes, there is uncertainty, but we will continue to lead and we will refuse to be gloomy. Chris Coleman was a great example to us all when he talked about daring to dream and being unafraid of the future. There will be no stone left unturned by me and this Government—and this whole Chamber, I suspect—in our ambition to deliver for Wales.

I want to look forward to the rest of this Assembly and set out the positive measures we are determined to implement over the next five years. The people of Wales elected this Government to make real improvements in their lives and we will deliver on this. We were elected on an ambitious programme with very clear priorities: to deliver more and better jobs through a stronger, fairer economy; to improve and reform our public services; and to build a united, connected and sustainable Wales.

Wales in the twenty-first century is diverse and complex, but the expectations of people are simple: healthy lives, good education, good jobs, strong communities and infrastructure that meets our needs. As a small country, we have strengths and opportunities that many others do not have. We have the opportunity to build a strong team approach and join up our programmes to reinforce and build on what people and communities are doing for themselves.

The future generations Act is a call to arms. It cannot make our decisions for us, but it can help us to work together to build the Wales that we want. I am clear that we don’t drive improvement by publishing strategies. We drive improvement through action and through strong leadership. I will be working with my Ministers over the autumn to develop four cross-cutting policies that will set the framework for how we deliver our priorities: a secure and prosperous Wales; a healthy and active Wales; an ambitious and learning Wales; and a united and connected Wales. No single Minister can deliver on those priorities, and I am setting us and our partners the challenge of working together to find innovative ways to make a change in all of these areas for the people of Wales. We will be working throughout the autumn to consider how we can have the greatest impact and how we can wrap services around people at the times and places where they need them.

Llywydd, as part of our compact to move Wales forward with Plaid Cymru, we have already set out our immediate priorities for the first 100 days in office. Although the 100 days falls at the end of August, we have hit the ground running and work is well advanced. We are developing plans in all of those areas I spelled out in May and also for those areas of common ground with Plaid Cymru. The Minister for Skills and Science has already made a statement on the immediate changes to apprenticeships to meet our commitment for 100,000 all-age apprenticeships. These will ensure that opportunities are not restricted by age and are widely available.

We have made a statement on our legislative priorities, again focusing on those areas that enjoy broad support across this Chamber, and using legislation only when it is clearly the best way to bring about change. Discussions are progressing on the establishment of a review into the long-term future for the NHS in Wales. We have established three liaison committees for constitution, finance and legislation. All of these committees have met and already they are showing the truth of my commitment to work openly with others and in acknowledgement of the wishes of the people of Wales.

Llywydd, this afternoon, the health Secretary will make further statements on the plans for a new treatment fund that will remove variability in access to innovative, new, high-cost drugs. The education Secretary will announce her plans for a self-improving education service this afternoon, which will encompass our commitment to increase investment in schools. These plans show how we will place health, jobs and schools at the heart of our plans for Government, and we will make announcements on the other commitments in due course. We are also, of course, pressing ahead with the programme agreed with the Liberal Democrats, under which Kirsty Williams became education Secretary. These will be reflected in the strategies that we will develop over the autumn. All of these priorities are a crystal clear indication that this is a Government open to the best ideas in Wales, wherever they come from, if they can make a real contribution to our goals.

Llywydd, I made clear my desire for this Government, and this Assembly, to be different. The election of committee chairs was an immediate and welcome move to openness, and it is in this spirit that I wish us to continue. This is a Government committed to working collaboratively and innovatively as the only way of meeting the ambitions of the people of Wales. Together we can build a Wales that is more confident, more equal, better skilled and more resilient. As a country, we’ve punched above our weight and now we are ready to do more. I want to see a Wales that is prosperous and secure, healthy and active, ambitious and learning, united and connected. This is the Wales we are determined to build over the coming five years.

Diolch, Lywydd. Roeddwn i wedi gobeithio bod yma heddiw â chopi ffres o'r rhaglen lywodraethu yn fy llaw. Fodd bynnag, nid yw’n amser gwneud hynny eto gan fod canlyniad y refferendwm Brexit wedi newid pethau’n sylfaenol. Rydym yn wynebu llawer o gwestiynau am y dyfodol ac, yn syml, nid oes gennym yr atebion iddynt. Bydd Brexit yn cael effaith sylweddol iawn ar ein cyllidebau a'n rhaglenni ni. Bydd hyn yn effeithio’n fawr ar ein partneriaid yn y sector addysg uwch, y sector preifat a'r trydydd sector wrth iddynt fapio eu dyfodol. Rydym ni i gyd yn disgwyl am arwydd difrifol o safbwynt negodi Llywodraeth y DU tuag at Brexit ac, yn hollbwysig, am gadarnhad gan Lywodraeth y DU na fydd Cymru ar ei cholled o ganlyniad i'r ffaith ein bod yn gadael yr UE.

Ni fyddai dim byd yn gwneud mwy i ddwysáu’r ymdeimlad hwnnw o bellter rhwng pobl a'r Llywodraethau sydd yma i'w gwasanaethu na fi’n gwneud addewidion heddiw yr wyf yn gwybod y gallai fod yn anodd i’r Llywodraeth eu cadw. Felly, rwy’n gohirio cyhoeddi ein rhaglen lywodraethu tan fis Medi; erbyn hynny, rydym yn gobeithio y bydd gennym syniad mwy pendant i seilio unrhyw asesiad realistig o'n sefyllfa ariannol arno.

Lywydd, mae cymaint wedi newid ers etholiadau’r Cynulliad hwn ym mis Mai. I lawer ohonom, mae wedi teimlo ar adegau fel pe baem yn byw mewn bydysawd cyfochrog. Mae'r penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd yn enfawr ac, fel yr wyf wedi’i ddweud, mae goblygiadau’r bleidlais i’r byd go iawn yn dal i fod yn bell iawn o fod yn glir—yn ariannol, yn gymdeithasol, ac o ran lle Cymru yn y byd. Fel Llywodraeth, rydym yn gwbl benderfynol i gael y fargen orau bosibl i Gymru o'r broses o'n blaen. Mae llawer iawn o waith eisoes ar y gweill i osod sylfeini cadarn ar gyfer cyflawni dros y pum mlynedd nesaf. Rwy'n falch o'r ffordd yr ydym wedi dod drwy lymder dros y blynyddoedd diwethaf ac wedi gwneud cymaint ag y gallem i ddiogelu’r gwasanaethau y mae pobl wir yn dibynnu arnynt rhag y gwaethaf o’r storm ariannol sydd wedi ein hamgylchynu. Ond mae dyfroedd garw o’n blaenau o hyd o ran ein cyllid.

Eisoes mae rhai arwyddion economaidd sy’n peri pryder yn deillio o bleidlais yr UE a allai gael sgil effaith ddifrifol ar gyllid cyhoeddus, ac er gwaethaf addewidion cadarn ymgyrchwyr 'gadael', nid oes gennym ddim sicrwydd o hyd gan Lywodraeth y DU y bydd y £600 miliwn y flwyddyn a gawn mewn cyllid yr UE yn parhau i lifo i Gymru ar ôl i’r DU ymadael—a rhaid imi ddweud wrthych yn onest iawn, heb y sicrwydd hwn, rydym yn wynebu twll mawr iawn yn ein cyllidebau yn y dyfodol. Felly, rwy’n galw ar Lywodraeth y DU unwaith eto heddiw i roi'r sicrwydd sydd ei angen arnom ar gyfer pob ceiniog o’r cyllid hwnnw, a fyddai'n rhoi darlun llawer cliriach inni o'r hyn y bydd rhaid inni ei gyflawni o ran yr hyn y pleidleisiodd pobl Cymru drosto ym mis Mai. Mae'n amser gwireddu’r addewidion hynny.

Lywydd, ers y bleidlais y mis diwethaf, mae Ysgrifennydd yr economi a mi wedi bod yn gweithio'n agos gyda busnesau Cymru a mewnfuddsoddwyr i roi cymaint o sicrwydd iddynt ag y gallwn. Rydym wedi bod yn gwrando'n astud ar eu pryderon. Mae’r hyn yr ydym yn ei ofyn iddynt yn glir: peidiwch â digalonni, daliwch i fuddsoddi, cofiwch yr holl bethau sy'n gwneud Cymru’n lle gwych i gynnal busnes a daliwch i siarad â ni. Er gwaethaf yr amgylchiadau, rydym yn clywed llawer o negeseuon cadarnhaol, ac rydym yn gobeithio gallu gwneud rhai cyhoeddiadau newydd sylweddol yn fuan iawn. Hoffwn anfon neges gadarnhaol debyg yn ôl heddiw yn seiliedig ar yr hyn yr ydym wedi’i glywed gan fusnesau yn yr wythnosau diwethaf.

Rydym yn gwybod bod seilwaith yn hanfodol o ran penderfyniadau buddsoddi, ac felly, er gwaethaf yr ansicrwydd ynghylch yr elfen sylweddol o arian yr UE, rwy'n cadarnhau heddiw y byddwn yn bwrw ymlaen â datblygiad y prosiect metro, sydd â chymaint o botensial trawsnewidiol. Efallai na fydd ar yr un ffurf yn union ag o'r blaen. Bydd yn rhaid inni edrych ar fodelau cyllido amgen ac efallai y gwnaiff gymryd mwy o amser i gyrraedd y man lle hoffem ni fod, ond rwy'n credu bod hwn yn arwydd pwysig i gyflogwyr bod Cymru’n dal ar agor i fusnes, yn awyddus i symud ymlaen ac mai dim ond gwella a wnaiff ein cynnig i fuddsoddwyr. Bydd fy nghydweithiwr, Ysgrifennydd yr economi, yn dweud mwy am hyn yn nes ymlaen.

Felly, oes, mae ansicrwydd, ond byddwn yn parhau i arwain ac yn gwrthod digalonni. Roedd Chris Coleman yn enghraifft wych i ni i gyd pan soniodd am feiddio breuddwydio a pheidio ag ofni’r dyfodol. Byddaf i a’r Llywodraeth hon—a phawb yn y Siambr hon, rwy’n yn amau—yn gwneud popeth o fewn ein gallu i wireddu ein huchelgais o gyflawni dros Gymru.

Rwy’n dymuno edrych ymlaen at weddill y Cynulliad hwn a nodi'r mesurau cadarnhaol yr ydym yn benderfynol o’u rhoi ar waith dros y pum mlynedd nesaf. Mae pobl Cymru wedi ethol y Llywodraeth hon i wneud gwelliannau gwirioneddol i’w bywydau ac rydym yn mynd i gyflawni hynny. Cawsom ein hethol ar raglen uchelgeisiol â blaenoriaethau clir iawn: darparu mwy o swyddi gwell drwy economi gryfach a thecach; gwella a diwygio ein gwasanaethau cyhoeddus; a chreu Cymru unedig, gysylltiedig a chynaliadwy.

Mae Cymru yn yr unfed ganrif ar hugain yn lle amrywiol a chymhleth, ond mae disgwyliadau pobl yn syml: bywydau iach, addysg dda, swyddi da, cymunedau cryf a seilwaith sy'n diwallu ein hanghenion. Fel gwlad fechan, mae gennym gryfderau a chyfleoedd nad oes gan lawer o rai eraill. Mae gennym y cyfle i adeiladu ymagwedd tîm cryf ac uno ein rhaglenni i atgyfnerthu’r hyn y mae pobl a chymunedau’n ei wneud drostynt eu hunain, ac adeiladu ar hynny.

Mae Deddf cenedlaethau'r dyfodol yn alwad i'r gad. Ni all wneud ein penderfyniadau drosom ni, ond gall ein helpu ni i gydweithio i adeiladu’r Gymru a garem. Rwy’n sicr nad ydym yn ysgogi gwelliant drwy gyhoeddi strategaethau. Rydym yn ysgogi gwelliant trwy weithredu a thrwy arweinyddiaeth gref. Byddaf yn gweithio gyda fy Ngweinidogion dros yr hydref i ddatblygu pedwar polisi trawsbynciol a fydd yn gosod y fframwaith ar gyfer sut yr ydym yn cyflawni ein blaenoriaethau: Cymru ddiogel a llewyrchus; Cymru iach a gweithgar; Cymru uchelgeisiol sy’n dysgu; a Chymru unedig a chysylltiedig. Ni all unrhyw un Gweinidog gyflawni’r blaenoriaethau hynny, ac rwy’n gosod her i ni a'n partneriaid o gydweithio i ddod o hyd i ffyrdd arloesol o sicrhau newid ym mhob un o'r meysydd hyn ar gyfer pobl Cymru. Byddwn yn gweithio drwy gydol yr hydref i ystyried sut y gallwn gael yr effaith fwyaf a sut y gallwn lapio gwasanaethau o gwmpas pobl ar yr adegau, ac yn y mannau, lle mae eu hangen arnynt.

Lywydd, fel rhan o'n cytundeb i symud Cymru ymlaen gyda Phlaid Cymru, rydym eisoes wedi nodi ein blaenoriaethau uniongyrchol ar gyfer 100 diwrnod cyntaf y tymor. Er bod y canfed diwrnod yn dod ar ddiwedd mis Awst, rydym wedi bwrw ati ar unwaith ac mae llawer o waith wedi’i wneud. Rydym yn datblygu cynlluniau ym mhob un o'r meysydd hynny y soniais amdanynt ym mis Mai a hefyd ar gyfer y meysydd hynny lle ceir tir cyffredin gyda Phlaid Cymru. Mae’r Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth eisoes wedi gwneud datganiad am y newidiadau ar unwaith i brentisiaethau er mwyn cyflawni ein hymrwymiad i 100,000 o brentisiaethau i brentisiaid o bob oed. Bydd y rhain yn sicrhau nad yw oedran yn cyfyngu ar gyfleoedd a’u bod ar gael yn eang.

Rydym wedi gwneud datganiad am ein blaenoriaethau deddfwriaethol, gan ganolbwyntio eto ar y meysydd hynny sy'n cael cefnogaeth eang ar draws y Siambr hon, a pheidio â defnyddio deddfwriaeth oni bai ei bod yn glir mai dyna’r ffordd orau o sicrhau newid. Mae trafodaethau’n mynd rhagddynt ynglŷn â sefydlu adolygiad i ddyfodol tymor hir y GIG yng Nghymru. Rydym wedi sefydlu tri phwyllgor cyswllt ar gyfer cyfansoddiad, cyllid a deddfwriaeth. Mae pob un o'r pwyllgorau hyn wedi cyfarfod ac eisoes maent yn dangos gwirionedd fy ymrwymiad i weithio’n agored gyda phobl eraill, gan gydnabod dymuniadau pobl Cymru.

Lywydd, y prynhawn yma, bydd yr Ysgrifennydd iechyd yn gwneud datganiadau pellach am y cynlluniau ar gyfer cronfa driniaeth newydd a fydd yn cael gwared ar amrywiaeth o ran mynediad at gyffuriau arloesol, newydd, drud. Bydd yr Ysgrifennydd addysg yn cyhoeddi ei chynlluniau ar gyfer gwasanaeth addysg sy’n hunan-wella y prynhawn yma, a fydd yn cynnwys ein hymrwymiad i gynyddu buddsoddiad mewn ysgolion. Mae'r cynlluniau hyn yn dangos sut y byddwn yn sicrhau bod iechyd, swyddi ac ysgolion yn ganolog i’n cynlluniau ar gyfer y Llywodraeth, a byddwn yn gwneud cyhoeddiadau am yr ymrwymiadau eraill maes o law. Rydym hefyd, wrth gwrs, yn bwrw ymlaen â’r rhaglen y cytunwyd arni gyda'r Democratiaid Rhyddfrydol, a oedd yn cynnwys gwneud Kirsty Williams yn Ysgrifenydd addysg. Bydd y rhain yn cael eu hadlewyrchu yn y strategaethau y byddwn yn eu datblygu dros yr hydref. Mae pob un o'r blaenoriaethau hyn yn arwydd clir fel crisial bod hon yn Llywodraeth sy’n agored i'r syniadau gorau yng Nghymru, o ble bynnag y dônt, os gallant wneud cyfraniad go iawn at ein nodau.

Lywydd, rwyf wedi ei gwneud yn glir fy mod yn dymuno i'r Llywodraeth hon, a'r Cynulliad hwn, fod yn wahanol. Roedd ethol cadeiryddion pwyllgorau’n symudiad cyflym a chalonogol at fod yn agored, a hoffwn inni barhau yn yr ysbryd hwn. Mae hon yn Llywodraeth sydd wedi ymrwymo i weithio ar y cyd a gweithio’n arloesol fel yr unig ffordd o fodloni dyheadau pobl Cymru. Gyda'n gilydd gallwn adeiladu Cymru sy'n fwy hyderus, yn fwy cyfartal, yn fwy medrus ac yn fwy cydnerth. Fel gwlad, rydym wedi anelu’n uchel ac yn awr rydym yn barod i wneud mwy. Hoffwn weld Cymru sy'n ffyniannus ac yn ddiogel, yn iach ac yn weithgar, yn uchelgeisiol ac yn dysgu, yn unedig ac yn gysylltiedig. Dyma’r Gymru yr ydym yn benderfynol o’i chreu dros y pum mlynedd nesaf.

The need for decisive leadership for Wales is of paramount importance. Not only does this include the overseeing of the national response to Brexit, but the internal governance of our country itself. It includes the need to draw up a programme for government and also the need to reassess spending priorities in the light of EU funding programmes potentially coming to an end in just over two years’ time. Plaid Cymru accepts the reasoning behind the delay of this programme for government.

First Minister, we’ve already seen from last night and from last week that there’s no clear line or chain of communication, let alone chain of command, between Labour’s Welsh Government and Labour’s Welsh MPs. So, my first question to you is: what are your Government’s priorities for the constitution? Co-operation has always been possible here in the Assembly, and we’ve obvious common ground on immediate powers that could be transferred from Westminster to Wales, but the weak spot for Wales as a nation is the attitude and behaviour of Labour’s Welsh MPs in Westminster. They are frustrating the Welsh Government’s programme and priorities. Will you therefore include as a priority for Government the need to establish some kind of leadership over Labour MPs in Westminster? Will you at the very least advise them to turn up to votes on the Wales Bill and to vote in accordance with the Welsh national interest at all times? If you cannot lead those MPs, or if they are too busy fighting amongst themselves and their own party leader, what other plan do you have to influence the UK Government and the Westminster legislative process?

I am more positive on the immediate priorities for Government resulting from the talks that followed my nomination for the post of First Minister and the subsequent vote. The agreement that we reached on reviewing the individual patient funding requests process was welcome and could genuinely improve people’s lives. It followed, of course, a denial on your part during the election that this was the best way to proceed. I know that a statement is due this afternoon on this matter, and I welcome that the new treatments fund will now be a Government priority, so does the First Minister now accept that the concerns of patients in trying to access rare drugs and treatments were genuine concerns and that they can now be addressed?

It goes without saying that the economy should also be a priority for Government. At this time of economic uncertainty, it’s vital that the First Minister moves to set out the short-term and the longer-term climate for business and provides some certainty. The First Minister will know that infrastructure is a priority for my party and that we want a new approach to how decisions over infrastructure are made and informed. Will the First Minister expand on the national infrastructure commission that he’s pledged to establish as part of the deal with my party? And will the First Minister confirm that he will commit to listening to the private sector as he and his Ministers develop plans to set up the national infrastructure commission?

As expected, you’ve set out that the future generations Act will be used as a framework for delivering your policies, and I would hope that the Act, if it is to mean anything at all, will influence and underpin the policies themselves and, in particular, how and whether roads and motorways are built. It must enable us to prevent runaway climate change as well as mitigating its worst effects.

Now, the First Minister mentions that four cross-cutting strategies will be developed to implement the Act, straight after mentioning that publishing strategies does not drive improvement. Can he state which of the four strategies will include climate change?

Finally, given that we are in a time of disengagement with politics, will the First Minister commit to involving people in Wales in his Government’s programme?

Mae’r angen am arweinyddiaeth gadarn i Gymru’n hollbwysig. Yn ogystal â goruchwylio'r ymateb cenedlaethol i Brexit, mae hyn yn cynnwys llywodraethu mewnol ein gwlad ei hun. Mae'n cynnwys yr angen i lunio rhaglen lywodraethu a hefyd yr angen i ailasesu blaenoriaethau gwario yng ngoleuni’r posibilrwydd y bydd rhaglenni ariannu'r UE yn dod i ben ymhen ychydig dros ddwy flynedd. Mae Plaid Cymru’n derbyn y rhesymeg y tu ôl i ohirio’r rhaglen lywodraethu hon.

Brif Weinidog, rydym eisoes wedi gweld neithiwr a’r wythnos diwethaf nad oes llinell na chadwyn glir o gyfathrebu, heb sôn am gadwyn awdurdod, rhwng Llywodraeth Cymru Llafur ac Aelodau Seneddol Llafur yng Nghymru. Felly, fy nghwestiwn cyntaf i chi yw: beth yw blaenoriaethau eich Llywodraeth chi ar gyfer y cyfansoddiad? Mae cydweithredu wedi bod yn bosibl erioed yma yn y Cynulliad, ac mae gennym dir cyffredin amlwg ar bwerau uniongyrchol y gellid eu trosglwyddo o San Steffan i Gymru, ond man gwan Cymru fel cenedl yw agwedd ac ymddygiad ASau y Blaid Lafur o Gymru yn San Steffan. Maent yn rhwystro rhaglen a blaenoriaethau Llywodraeth Cymru. A wnewch chi, felly, gynnwys fel blaenoriaeth i’r Llywodraeth yr angen i sefydlu rhyw fath o arweinyddiaeth dros ASau Llafur yn San Steffan? A wnewch chi o leiaf eu cynghori i fod yn bresennol mewn pleidleisiau ar Fil Cymru a phleidleisio yn unol â budd cenedlaethol Cymru bob amser? Os na allwch chi arwain yr ASau hynny, neu os ydynt yn rhy brysur yn ymladd ymysg ei gilydd ac yn erbyn arweinydd eu plaid eu hunain, pa gynllun arall sydd gennych i ddylanwadu ar Lywodraeth y DU a'r broses ddeddfu yn San Steffan?

Rwy’n fwy cadarnhaol o ran blaenoriaethau uniongyrchol y Llywodraeth yn deillio o'r trafodaethau a ddilynodd fy enwebu ar gyfer swydd y Prif Weinidog, a'r bleidlais ddilynol. Roedd y cytundeb a gawsom ar adolygu'r broses ceisiadau am gyllid i gleifion unigol i’w groesawu a gallai wir wella bywydau pobl. Roedd yn dilyn, wrth gwrs, gwadiad ar eich rhan chi yn ystod yr etholiad mai dyma oedd y ffordd orau o symud ymlaen. Rwy’n gwybod y bydd datganiad y prynhawn yma am y mater hwn, ac rwy’n croesawu’r ffaith y bydd y gronfa triniaethau newydd yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth yn awr, felly a yw’r Prif Weinidog nawr yn derbyn bod pryderon cleifion wrth geisio cael mynediad at gyffuriau a thriniaethau prin yn bryderon dilys ac y gellir ymdrin â hwy yn awr?

Afraid dweud y dylai’r economi hefyd fod yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth. Ar yr adeg hon o ansicrwydd economaidd, mae'n hanfodol bod y Prif Weinidog yn symud i amlinellu’r hinsawdd ar gyfer busnes yn y tymor byr ac yn fwy hirdymor ac yn rhoi rhywfaint o sicrwydd. Bydd y Prif Weinidog yn gwybod bod seilwaith yn flaenoriaeth i fy mhlaid a bod arnom eisiau ymagwedd newydd at sut y gwneir penderfyniadau ynglŷn â seilwaith ac ar ba sail. A wnaiff y Prif Weinidog ymhelaethu ar y comisiwn seilwaith cenedlaethol y mae wedi ymrwymo i’w sefydlu fel rhan o'r fargen gyda fy mhlaid? Ac a wnaiff y Prif Weinidog gadarnhau y bydd yn ymrwymo i wrando ar y sector preifat wrth iddo ef a'i Weinidogion ddatblygu cynlluniau i sefydlu'r comisiwn seilwaith cenedlaethol?

Yn ôl y disgwyl, rydych chi wedi nodi y caiff Ddeddf cenedlaethau’r dyfodol ei defnyddio fel fframwaith i gyflawni eich polisïau, a byddwn yn gobeithio y bydd y Ddeddf, os yw i olygu unrhyw beth o gwbl, yn dylanwadu ar y polisïau eu hunain ac yn sail iddynt ac, yn benodol, a gaiff ffyrdd a thraffyrdd eu hadeiladu a sut. Rhaid iddi ein galluogi i atal newid yn yr hinsawdd afreolus yn ogystal â lliniaru ei effeithiau gwaethaf.

Nawr, mae’r Prif Weinidog yn dweud y bydd pedair strategaeth drawsbynciol yn cael eu datblygu i roi’r Ddeddf ar waith, yn syth ar ôl dweud nad yw cyhoeddi strategaethau’n ysgogi gwelliant. A all ddatgan pa un o'r pedair strategaeth fydd yn cynnwys newid yn yr hinsawdd?

Yn olaf, ac ystyried ein bod mewn cyfnod o ymddieithrio â gwleidyddiaeth, a wnaiff y Prif Weinidog ymrwymo i gynnwys pobl Cymru yn rhaglen ei Lywodraeth?

I’m not entirely sure what the last comment meant, because we’ve just come through an election. We put up our programme before the people of Wales, as did all parties. But there are other questions that the leader of the opposition asked. In terms of chain of command, I am not the leader of UK Labour—not something, I suppose, I would particularly welcome at this stage, if I’m being absolutely honest about it. I am the leader of Welsh Labour and our position is very, very clear. That is that there is no sustainable solution for Wales without the jurisdiction being addressed. There is no sustainable solution for Wales without policing being addressed. Labour MPs are not your problem; it’s the UK Tory Government that’s the problem, because they’re the ones who are against any consideration of the jurisdiction and policing, and they are the ones in power, not Welsh Labour MPs at Westminster. They need to move their thinking in terms of both of those issues. Otherwise, as I said, we will have a system where policing will take place of Welsh criminal laws without any say by the people of Wales over how those laws are actually policed. That self-evidently does not make sense in the future. She will know, because I’ve said, probably ad nauseam—many, many times in this Chamber and outside—that the Wales Bill in itself could never be, in any event, a sustainable solution, given the fact that the UK constitution itself is in flux, and in two years’ time we don’t know necessarily what the UK will look like. So, there will need to be an approach that is more federalist, and there will need to be an approach that is more flexible than has been the case so far. She will have heard me say many times in this Chamber that the issue of pooled sovereignty is something that should be considered as a basis for the UK in the future, as it is in Canada. It works there; there is no reason why it can’t work here.

On the issue of the IPFR, her party was not in favour of the cancer drugs fund, then it seemed to be in favour in some way of the cancer drugs fund. We are both in a position where we want to make sure that the IPFR process is reviewed, that will happen, and we will obviously introduce our new treatment fund that will ensure that those treatments—for all life-threatening conditions, not just cancer—that are approved for use are actually rolled out across Wales as quickly as possible.

On the issue of the economy, infrastructure is indeed important and I know that we have been working with her party on what a national infrastructure commission might look like—hugely important, of course, that there is democratic accountability as part of that. In terms of building roads and motorways, well, it’s correct to say that you can’t build your way out of trouble through simply building roads; that much is true. The M4 is not going to go away as a problem, it needs a resolution—in the same way as her party was very much in favour of the Porthmadog bypass, was very much in favour of the improvement of the road between Llandysul and Synod Inn; I understand the reasons why. The Llandysul bypass was another example of where her party was in favour of such—and indeed it was her own party leader that took those roads forward. So, I think it’s important to point out that her party has supported road schemes in the past.

But it’s not a question of either/or, because the metro is hugely important. There is no way, for example, that a solution can be found to congestion on the A470 by widening the road. It’s impossible, because of the way the road narrows towards Cardiff. So, it will be hugely important to see the metro established across the south of Wales, and, indeed, looking at the concept of Metro North, to make sure that that is taken forward as well, because we know that improving public transport is an important part of resolving the issues of traffic on the road.

She asked, ‘Where does climate change sit?’ Climate change is cross-cutting. It’s an issue that affects us all. Every single department within Government has the ability to contribute to reducing climate change and that is something that I expect all Ministers to adhere to.

Dydw i ddim yn hollol siŵr beth oedd ystyr y sylw olaf, oherwydd rydym newydd ddod drwy etholiad. Rydym wedi rhoi ein rhaglen gerbron pobl Cymru, fel y gwnaeth pob plaid. Ond gofynnodd arweinydd yr wrthblaid gwestiynau eraill. O ran cadwyn awdurdod, nid fi yw arweinydd Llafur y DU—nid yw’n rhywbeth, am wn i, y byddwn yn ei groesawu'n fawr iawn ar hyn o bryd, os wy’n gwbl onest am y peth. Arweinydd Llafur Cymru ydw i ac mae ein safbwynt ni’n glir iawn, iawn. Hynny yw, nad oes ateb cynaliadwy i Gymru heb roi sylw i’r awdurdodaeth. Nid oes ateb cynaliadwy i Gymru heb roi sylw i blismona. Nid ASau Llafur yw eich problem chi; Llywodraeth Dorïaidd y DU yw’r broblem, oherwydd nhw yw’r rhai sydd yn erbyn ystyried yr awdurdodaeth a phlismona o gwbl, a nhw yw’r rhai sydd mewn grym, nid ASau Llafur Cymru yn San Steffan. Mae angen iddynt newid y ffordd y maent yn meddwl o ran y ddau fater hynny. Fel arall, fel y dywedais, bydd gennym system lle bydd deddfau troseddol Cymru’n cael eu plismona heb ddim llais gan bobl Cymru dros sut y caiff y cyfreithiau hynny eu plismona mewn gwirionedd. Mae’n amlwg nad yw hynny’n gwneud synnwyr yn y dyfodol. Bydd hi'n gwybod, oherwydd rwyf wedi dweud, yn ôl pob tebyg ad nauseam—lawer, lawer gwaith yn y Siambr hon a thu allan—na allai Bil Cymru ynddo'i hun byth fod, beth bynnag, yn ateb cynaliadwy, ac ystyried y ffaith bod cyfansoddiad y Deyrnas Unedig ei hun yn y pair, ac ymhen dwy flynedd nid ydym yn gwybod o reidrwydd sut y bydd y DU yn edrych. Felly, bydd angen dull sy'n fwy ffederal, a bydd angen dull sy'n fwy hyblyg nag y bu hyd yn hyn. Bydd hi wedi fy nghlywed yn dweud droeon yn y Siambr hon bod mater cyfuno sofraniaeth yn rhywbeth y dylid ei ystyried fel sail ar gyfer y DU yn y dyfodol, fel y mae yng Nghanada. Mae'n gweithio yno; nid oes dim rheswm pam na all weithio yma.

O ran yr IPFR, nid oedd ei phlaid hi o blaid y gronfa cyffuriau canser, yna roedd yn ymddangos eu bod mewn rhyw ffordd o blaid y gronfa cyffuriau canser. Rydym ill dau mewn sefyllfa lle hoffem wneud yn siŵr bod y broses IPFR yn cael ei hadolygu, a bydd hynny’n digwydd, a byddwn yn amlwg yn cyflwyno ein cronfa driniaeth newydd a fydd yn sicrhau bod y triniaethau hynny—ar gyfer pob cyflwr sy'n bygwth bywyd, nid dim ond canser—sydd wedi'u cymeradwyo i'w defnyddio’n cael eu cyflwyno mewn gwirionedd ledled Cymru cyn gynted â phosibl.

O ran yr economi, mae seilwaith yn wir yn bwysig ac rwy’n gwybod ein bod wedi bod yn gweithio gyda'i phlaid ar sut y gallai comisiwn seilwaith cenedlaethol edrych—mae’n bwysig iawn, wrth gwrs, bod atebolrwydd democrataidd yn rhan o hynny. O ran adeiladu ffyrdd a thraffyrdd, wel, mae'n wir dweud na allwch adeiladu eich ffordd allan o drafferth drwy adeiladu ffyrdd yn unig; mae cymaint â hynny’n wir. Nid yw'r M4 yn mynd i fynd i ffwrdd fel problem, mae angen ei datrys—yn yr un ffordd ag yr oedd ei phlaid hi’n gadarn o blaid ffordd osgoi Porthmadog, yn gadarn o blaid gwella’r ffordd rhwng Llandysul a Synod Inn; rwy’n deall y rhesymau pam. Roedd ffordd osgoi Llandysul yn enghraifft arall o pan fu ei phlaid o blaid rhywbeth o’r fath—ac yn wir, arweinydd ei phlaid hi oedd yn gyfrifol am y ffyrdd hynny. Felly, rwy’n meddwl ei bod yn bwysig nodi bod ei phlaid hi wedi cefnogi cynlluniau ffyrdd yn y gorffennol.

Ond nid yw'n fater o ddewis y naill neu’r llall, oherwydd mae’r metro’n hynod bwysig. Nid oes dim ffordd, er enghraifft, o ganfod ateb i dagfeydd ar yr A470 drwy ledu'r ffordd. Mae'n amhosibl, oherwydd y ffordd y mae’r ffordd yn culhau tuag at Gaerdydd. Felly, bydd yn hynod bwysig gweld y metro n cael ei sefydlu ar draws y de, ac, yn wir, edrych ar gysyniad Metro’r Gogledd, i wneud yn siŵr bod hwnnw'n cael ei ddatblygu hefyd, oherwydd rydym yn gwybod bod gwella trafnidiaeth gyhoeddus yn rhan bwysig o ddatrys problemau â thraffig ar y ffordd.

Gofynnodd, 'Beth am newid yn yr hinsawdd?' Mae newid hinsawdd yn drawsbynciol. Mae'n fater sy'n effeithio ar bob un ohonom. Mae gan bob adran o fewn y Llywodraeth y gallu i gyfrannu at leihau newid yn yr hinsawdd ac mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn disgwyl i bob Gweinidog gadw ato.

Thank you, First Minister, for your statement this afternoon. I have to state my disappointment at such a lightweight statement, which talks in very flowery language but doesn’t offer much substance, to be honest with you. I do believe that the smokescreen—[Interruption.] I do believe the smokescreen of the referendum result is most probably just mirroring an inability for the Government to reach agreement with its coalition partners over a programme for government and I do think that people do need to reflect on that, because there are many issues that could’ve been brought forward in this statement, and then we could’ve had the bigger document. I remember the last programme for government in the fourth Assembly—666 pages with a sunflower on the front of it, and my colleague Nick Ramsay was very concerned about the future of that sunflower. It didn’t make it to the end of the Assembly; the sunflower died and wilted, and I do think this Government is wilting only in its first couple of hundred days within office.

But there is a lot of important stuff that the First Minister could’ve covered in his statement this afternoon, because it is ‘Priorities for Government’. There is no mention of the steel crisis at all in this statement whatsoever. You wouldn’t have known that the emergency question or the urgent question was going to be taken when this statement was being drafted, so I am surprised that there is no mention of the steel crisis, because surely that is a priority for the Government. I am surprised that there is no mention of how the Government proposes to tackle the NHS deficit in two of the NHS local health boards, which amounts to £50 million, which, again, could’ve been alluded to in this statement, accepting that the bigger document would come in the autumn.

The First Minister could’ve elaborated on the commitment around business rates, which we’ve been trying to get an understanding of for the last eight weeks since the election, but no Minister has come forward to explain exactly what that commitment would mean for businesses. Again, that could’ve been incorporated in this statement. We could’ve had an understanding of the cost that the Lib Dems have extracted from the Government, because, as the Lib Dems have pointed out, there is a significant financial cost to the commitments the Government has made, and the First Minister could’ve been in a position to inform us, via this statement, exactly what those costs were—again, something that was within your gift and you could’ve brought forward.

So, I would hope that, in response to me, you will give us some answers to those questions. What is the Government doing to address the NHS deficit here in Wales? What is the Government going to do on business rates—in particular, what new scheme will it bring forward? And what will it be doing to engage with the steel industry going forward, because it does seem to have been wrong-footed entirely by the announcements that were brought forward last week? And I have to say, First Minister, you weren’t in here when the urgent question was taken, and some of those answers provided little or no comfort to Members, irrespective of political colour in this Chamber, I have to say. We want to work on a cross-party basis on this and I think the arrangements to date have been very constructive, but I have to say that the response that was received on the urgent question today does not give much comfort to Members of any political party in this Chamber. So, I’d hope that maybe you will respond in a fuller way, because you could’ve incorporated that in your statement.

You did touch on the metro project and how that will be taken forward. I notice there’s nothing about the north Wales growth deal in here at all and how you will work to promote north Wales in particular, because, in your manifesto, you did have proposals for a north Wales metro, but you’ve chosen not to mention anything around north Wales—[Interruption.] I’ve read the statement very clearly; you allude to the metro project here in south Wales, you have.

So, First Minister, actually, instead of using this opportunity to map out what the Government’s priorities are going forward, you have just chosen to fill it with flowery language that carried little substance and won’t make any difference to people’s lives across Wales. So, on the questions I’ve put to you, can you give us some substantive answers or will we just have to wait another nine weeks to come back here and get another flowery document of 666 pages with, what, a daffodil on it instead of a sunflower this time, First Minister?

Diolch, Brif Weinidog, am eich datganiad y prynhawn yma. Mae'n rhaid imi ddatgan fy siom ynghylch datganiad mor ysgafn, sy'n defnyddio iaith flodeuog iawn, ond nad yw'n cynnig llawer o sylwedd, i fod yn onest gyda chi. Yr wyf yn credu bod llen fwg—[Torri ar draws.] Yr wyf yn credu bod llen fwg canlyniad y refferendwm yn ôl pob tebyg yn adlewyrchu anallu'r Llywodraeth i ddod i gytundeb gyda'i phartneriaid yn y glymblaid ar raglen lywodraethu ac rwy’n meddwl bod angen i bobl fyfyrio ar hynny, oherwydd gallai’r datganiad hwn fod wedi cyflwyno llawer o faterion, ac yna gallem fod wedi cael y ddogfen fwy. Rwy’n cofio rhaglen lywodraethu olaf y pedwerydd Cynulliad—666 o dudalennau a blodyn haul ar ei flaen, ac roedd fy nghydweithiwr Nick Ramsay yn bryderus iawn am ddyfodol y blodyn haul hwnnw. Ni chafodd fyw tan ddiwedd y Cynulliad; gwywodd y blodyn haul a bu farw, ac rwy’n meddwl bod y Llywodraeth hon yn gwywo, a hynny o fewn dim ond cwpl o gannoedd o ddiwrnodau’r tymor.

Ond mae llawer o bethau pwysig y gallai'r Prif Weinidog fod wedi’u cynnwys yn ei ddatganiad y prynhawn yma, gan mai 'Blaenoriaethau ar gyfer y Llywodraeth' ydyw. Nid oes dim sôn am yr argyfwng dur yn y datganiad hwn o gwbl. Ni fyddech wedi gwybod bod y cwestiwn argyfwng na’r cwestiwn brys yn mynd i gael eu gofyn pan gafodd y datganiad ei ddrafftio, felly rwy’n synnu nad oes dim sôn am yr argyfwng dur, oherwydd yn sicr mae hwnnw'n flaenoriaeth i'r Llywodraeth. Rwy’n synnu nad oes dim sôn am sut y mae'r Llywodraeth yn bwriadu ymdrin â diffyg ariannol y GIG mewn dau o fyrddau iechyd lleol y GIG, sy'n werth £50 miliwn, ac, unwaith eto, y gallai’r datganiad hwn fod wedi cyfeirio ato, gan dderbyn y byddai'r ddogfen fwy yn dod yn yr hydref.

Gallai'r Prif Weinidog fod wedi ymhelaethu ar yr ymrwymiad o gwmpas ardrethi busnes, rhywbeth yr ydym wedi bod yn ceisio ei ddeall am yr wyth wythnos diwethaf ers yr etholiad, ond nid oes yr un Gweinidog wedi dod ymlaen i esbonio beth yn union fyddai’r ymrwymiad hwnnw’n ei olygu i fusnesau. Unwaith eto, gallai hynny fod wedi cael ei ymgorffori yn y datganiad hwn. Gallem fod wedi cael dealltwriaeth o'r gost y mae'r Democratiaid Rhyddfrydol wedi’i thynnu o'r Llywodraeth, oherwydd, fel y mae'r Democratiaid Rhyddfrydol wedi’i nodi, mae yna gost ariannol sylweddol i'r ymrwymiadau y mae’r Llywodraeth wedi eu gwneud, a gallai'r Prif Weinidog fod wedi bod mewn sefyllfa i roi gwybod inni, drwy gyfrwng y datganiad hwn, beth yn union oedd y costau hynny—eto, rhywbeth y gallech fod wedi’i wneud ac y gallech fod wedi’i gyflwyno.

Felly, byddwn yn gobeithio, wrth fy ateb i, y byddwch yn rhoi rhai atebion i'r cwestiynau hynny. Beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud i ymdrin â diffyg ariannol y GIG yma yng Nghymru? Beth mae'r Llywodraeth yn mynd i'w wneud am ardrethi busnes—yn benodol, pa gynllun newydd y byddant yn ei gyflwyno? A beth fyddant yn ei wneud i ymgysylltu â'r diwydiant dur yn y dyfodol, oherwydd mae'n ymddangos bod y cyhoeddiadau a gyflwynwyd yr wythnos diwethaf wedi eu synnu’n llwyr? Ac mae'n rhaid imi ddweud, Brif Weinidog, nad oeddech yma pan gafodd y cwestiwn brys ei ofyn, ac nid oedd rhai o'r atebion hynny’n darparu rhyw lawer o gysur i'r Aelodau, os o gwbl, beth bynnag fo'u lliw gwleidyddol yn y Siambr hon, rhaid imi ddweud. Hoffem weithio ar sail drawsbleidiol ar hyn ac rwy’n meddwl bod y trefniadau hyd yn hyn wedi bod yn adeiladol iawn, ond rhaid imi ddweud nad yw’r ymateb a gawsom i’r cwestiwn brys heddiw’n rhoi llawer o gysur i Aelodau o unrhyw blaid wleidyddol yn y Siambr hon. Felly, byddwn yn gobeithio efallai y gwnewch ymateb mewn ffordd lawnach, oherwydd gallech fod wedi ymgorffori hynny yn eich datganiad.

Gwnaethoch sôn yn gryno am y prosiect metro a sut y bydd hwnnw'n cael ei ddatblygu. Rwy’n sylwi nad oes dim byd am fargen twf y gogledd yma o gwbl a sut y byddwch yn gweithio i hyrwyddo’r gogledd yn benodol, oherwydd, yn eich maniffesto, roedd gennych gynigion am fetro i’r gogledd, ond rydych wedi dewis peidio â sôn am ddim byd yn y gogledd—[Torri ar draws.] Rwyf wedi darllen y datganiad yn glir iawn; rydych yn cyfeirio at y prosiect metro yma yn y de, rydych wedi.

Felly, Brif Weinidog, mewn gwirionedd, yn hytrach na defnyddio’r cyfle hwn i fapio beth fydd blaenoriaethau'r Llywodraeth yn y dyfodol, rydych wedi dewis ei lenwi â iaith flodeuog heb ryw lawer o sylwedd na fydd yn gwneud dim gwahaniaeth i fywydau pobl ledled Cymru. Felly, ar y cwestiynau yr wyf wedi’u gofyn ichi, a allwch chi roi rhai atebion o sylwedd inni, ynteu a fydd yn rhaid inni aros naw wythnos arall i ddod yn ôl yma a chael dogfen flodeuog arall o 666 o dudalennau gyda, beth, cennin Pedr arni yn lle blodyn haul y tro hwn, Brif Weinidog?

Isn’t there a sense of irony that the leader of the Conservatives stands up and talks about flowery language while talking about sunflowers without actually realising that? He didn’t listen to what I said in response to the leader of the opposition about Metro North, as I’ve called it; he obviously missed that response. Of course, in time, we’re working on our manifesto commitment over business rates and there will be announcements on that.

On the steel crisis, the situation is this: we’ve been in constant contact with Tata. I had an official on—[Interruption.] Well, there’s been an urgent question on this; I gave a response, indeed, in FMQs explaining the situation. We have a package on the table—a financial package—and we will expect to see conditionality attached to that package in terms of commitments to numbers of jobs and a period of time over which further investment will take place, but we also need to see action on pensions. It is not a matter that we can actually deal with as a devolved matter and we need to see the UK Government resolve the issue of pensions and the issue of energy prices, which every single energy-intensive industry in Wales tells us is a problem. I met with Celsa last week and again they said that energy prices in the UK are a problem. We can ignore it as much as he wants, but that’s what businesses are saying to me and it would do him well to listen.

I have to say, I’ve stood in this Chamber for weeks listening to him expound the benefits of Brexit. Not on any single occasion has he realised the problem of losing £600 million a year as part of our budget—not once has he recognised that that is a problem. Only today, when he was asked about it, he said there was a limit to how much money the Welsh Government could spend on computer rooms and community centres. That’s what he thought the money went on—not ProAct, not ReAct, not Jobs Growth Wales, not the metro, not the metro in the north and all these things, not farming subsidies—not farming subsidies—because, without that commitment, we can’t pay farming subsidies to our farmers. Yet, despite what other parties have done—Plaid Cymru, and UKIP for that matter, who have called for every single penny to be made up by the UK Government—he has failed to do so week after week after week in this Chamber. So, I cannot take lessons from him in terms of how we should govern when he fails to stand up for Wales. Can I advise him that, if he wants to be taken seriously as the leader of the Welsh Conservatives, he should join other parties in this Chamber and make sure that Wales doesn’t lose out? Then he would look to gain more respect from the people of Wales.

Onid oes ymdeimlad o eironi bod arweinydd y Ceidwadwyr yn sefyll ac yn sôn am iaith flodeuog wrth sôn am flodau haul heb sylweddoli hynny? Ni wnaeth wrando ar yr hyn a ddywedais wrth ateb arweinydd yr wrthblaid am Fetro’r Gogledd, fel yr wyf wedi ei alw; yn amlwg, methodd yr ateb hwnnw. Wrth gwrs, mewn amser, rydym yn gweithio ar ein hymrwymiad maniffesto dros ardrethi busnes a byddwn yn gwneud cyhoeddiadau ar hynny.

O ran yr argyfwng dur, dyma’r sefyllfa: rydym wedi bod mewn cysylltiad cyson â Tata. Roedd gennyf swyddog—[Torri ar draws.] Wel, mae cwestiwn brys wedi bod ar hyn; rhoddais ateb, yn wir, yn ystod cwestiynau i’r prif weinidog i egluro'r sefyllfa. Mae gennym becyn ar y bwrdd—pecyn ariannol—a byddwn yn disgwyl gweld amodau ynghlwm wrth y pecyn hwnnw o ran ymrwymiadau i niferoedd swyddi a’r cyfnod pan fydd buddsoddiad pellach yn digwydd, ond mae angen inni hefyd weld gweithredu ar bensiynau. Nid yw'n fater y gallwn mewn gwirionedd ymdrin ag ef fel mater datganoledig ac mae angen inni weld Llywodraeth y DU yn datrys mater pensiynau a mater prisiau ynni, sy’n rhywbeth y mae pob un diwydiant ynni-ddwys yng Nghymru’n dweud wrthym ei fod yn broblem. Cyfarfûm â Celsa yr wythnos diwethaf ac eto roeddent yn dweud bod prisiau ynni yn y DU yn broblem. Gallwn anwybyddu hynny gymaint ag yr hoffai ef wneud, ond dyna beth mae busnesau’n ei ddweud wrthyf i a byddai'n beth da iddo ef wrando.

Rhaid imi ddweud, rwyf wedi sefyll yn y Siambr hon am wythnosau’n gwrando arno’n traethu am fanteision Brexit. Nid yw unwaith wedi sylweddoli bod problem wrth i ni golli £600 miliwn y flwyddyn fel rhan o'n cyllideb—nid yw unwaith wedi cydnabod bod hynny'n broblem. Dim ond heddiw, pan gafodd ei holi am y peth, dywedodd fod terfyn i faint o arian y gallai Llywodraeth Cymru ei wario ar ystafelloedd cyfrifiaduron a chanolfannau cymunedol. Dyna beth yr oedd ef yn meddwl bod yr arian yn cael ei wario arno—nid ProAct, nid ReAct, nid Twf Swyddi Cymru, nid y metro, nid y metro yn y gogledd a'r holl bethau hyn, nid cymorthdaliadau ffermio—nid cymorthdaliadau ffermio—oherwydd, heb yr ymrwymiad hwnnw, allwn ni ddim talu cymorthdaliadau ffermio i'n ffermwyr. Eto i gyd, er gwaethaf yr hyn y mae pleidiau eraill wedi'i wneud—Plaid Cymru, ac UKIP o ran hynny, sydd wedi galw ar Lywodraeth y DU i dalu pob ceiniog—mae wedi methu â gwneud hynny wythnos ar ôl wythnos ar ôl wythnos yn y Siambr hon. Felly, ni allaf gymryd gwersi ganddo ef ynglŷn â sut y dylem lywodraethu, ac yntau’n methu â sefyll dros Gymru. A gaf ei gynghori, os hoffai gael ei gymryd o ddifrif fel arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, y dylai ymuno â phleidiau eraill yn y Siambr hon a gwneud yn siŵr nad yw Cymru ar ei cholled? Yna byddai ganddo siawns o ennill mwy o barch gan bobl Cymru.

First Minister, I do agree with you that the impact of Brexit has to be very, very carefully considered, and that will take a lot of time and a lot of commitment. I am particularly concerned on environmental policy. I realise that it’s early days, but there are some really massive issues to consider. For instance, on the future of the EU’s energy efficiency directive, how are we going to see that apply to Wales? Are we going to hardwire it into our own policy development? Waste and the circular economy: these are central areas to our current strategy and areas where we’ve made excellent progress, actually, and have been leaders at least in the UK or even further afield. Again, this is going to take a lot of work, because, at the moment, we are plugged into that European network and have a lot of assistance from that.

Climate change targets is another area where an awful lot of responsibility will come back from where it is at the moment in setting comprehensive cross-national targets—will it come back here or are we going to see them co-ordinated on a wider level across the UK? These are very intricate points.

I know, in terms of the priority that these matters had in the last Assembly, that we do not want to lose any advances that we have made. They’ve got to be held as leading the way across the UK level and ensuring that the highest standards are adopted, and that we have a truly sustainable economy for the future, based on coherent, extensive ambition in our environmental policy.

Brif Weinidog, rwy’n cytuno â chi bod rhaid inni ystyried effaith Brexit yn ofalus iawn, iawn, a bydd hynny’n cymryd llawer o amser a llawer o ymroddiad. Rwy’n arbennig o bryderus ynghylch polisi amgylcheddol. Rwy’n sylweddoli ei bod yn ddyddiau cynnar, ond mae rhai materion gwirioneddol enfawr i'w hystyried. Er enghraifft, ar ddyfodol cyfarwyddeb effeithlonrwydd ynni'r UE, sut yr ydym yn mynd i weld honno’n bod yn berthnasol i Gymru? A ydym yn mynd i’w chynnwys yn ein datblygiadau polisi ni ein hunain? Gwastraff a’r economi gylchol: mae'r rhain yn feysydd canolog i'n strategaeth bresennol ac yn feysydd lle’r ydym wedi gwneud cynnydd rhagorol, a dweud y gwir, ac wedi arwain y ffordd o leiaf yn y DU neu hyd yn oed yn bellach i ffwrdd. Unwaith eto, mae hyn yn mynd i gymryd llawer o waith, oherwydd, ar hyn o bryd, rydym yn rhan o’r rhwydwaith Ewropeaidd ac yn cael llawer o gymorth gan hwnnw.

Mae targedau newid yn yr hinsawdd yn faes arall lle bydd llawer iawn o gyfrifoldeb yn dod yn ôl o ble y mae ar hyn o bryd wrth osod targedau traws-genedlaethol cynhwysfawr—a fydd yn dod yn ôl yma ynteu a ydym ni’n mynd i'w gweld yn cael eu cydlynu ar lefel ehangach ar draws y DU? Mae'r rhain yn bwyntiau cymhleth iawn.

Rwy’n gwybod, o ran y flaenoriaeth a oedd gan y materion hyn yn y Cynulliad diwethaf, nad ydym am golli unrhyw ddatblygiadau yr ydym wedi'u gwneud. Mae’n rhaid inni eu cadw ar flaen y gad ar lefel y DU a sicrhau bod y safonau uchaf yn cael eu mabwysiadu, a bod gennym economi wirioneddol gynaliadwy ar gyfer y dyfodol, yn seiliedig ar uchelgais cydlynol, helaeth yn ein polisi amgylcheddol.

I agree entirely with what the Member has said. He recognises the challenges of Brexit. We know that it’s impossible to operate effectively on an environmental scale, particularly when it comes to air pollution, simply by looking at Wales or simply by looking at the UK for that matter, or simply by looking at Europe. It’s one thing to reduce air pollution in Europe, but if a particular industry relocates to a part of the world where controls are more lax, then it just means that the pollution is being exported to another part of the world and, actually, globally, things are made worse. So, it’s hugely important that we influence those areas where we can and, of course, look to keep energy-intensive industry in Wales, while, at the same time, ensuring that they have proper environmental regulations that they follow.

In a meeting that I had last week with representatives of the sector, I made it clear to them that was is already enshrined in Welsh law will remain. It will then be a matter for Government over the next few years to decide what it wishes to keep and what it wishes to discard. We’re nowhere near the beginning of that process, but we have to understand that it isn’t the case that, when the UK leaves the EU, everything falls that ever came from Europe. That clearly isn’t the case. It’s the same as when the Irish Free State left the UK. It’s not as if all the laws fell and there was no law. The laws that were there remained until they were amended in the future by the Dáil at that time. But, it is right to say that we shouldn’t lose sight of the good progress that we’ve made in terms of our environment and the excellent progress, particularly, that’s been made in recycling.

Rwy’n cytuno’n llwyr â'r hyn y mae'r Aelod wedi'i ddweud. Mae'n cydnabod heriau Brexit. Rydym yn gwybod ei bod yn amhosibl gweithredu'n effeithiol ar raddfa amgylcheddol, yn enwedig ym maes llygredd aer, dim ond drwy edrych ar Gymru neu ddim ond drwy edrych ar y DU o ran hynny, neu ddim ond drwy edrych ar Ewrop. Mae'n un peth lleihau llygredd aer yn Ewrop, ond os yw diwydiant penodol yn adleoli i ran o'r byd lle mae’r rheolau’n fwy llac, mae hynny’n golygu bod y llygredd yn cael ei allforio i ran arall o'r byd ac, mewn gwirionedd, yn fyd-eang, mae pethau'n mynd yn waeth. Felly, mae'n hynod bwysig ein bod yn dylanwadu ar y meysydd hynny lle y gallwn ac, wrth gwrs, yn ceisio cadw diwydiant ynni-ddwys yng Nghymru, gan, ar yr un pryd, sicrhau eu bod yn dilyn rheoliadau amgylcheddol priodol.

Mewn cyfarfod a gefais yr wythnos diwethaf gyda chynrychiolwyr y sector, fe’i gwnes yn glir iddynt y bydd yr hyn sydd eisoes wedi'i ymgorffori yng nghyfraith Cymru’n parhau. Yna, mater i Lywodraeth dros yr ychydig flynyddoedd nesaf fydd penderfynu beth maent yn dymuno ei gadw a beth maent y dymuno cael gwared arno. Nid ydym yn agos at ddechrau'r broses honno, ond rhaid inni ddeall nad yw'n wir, pan fydd y DU yn gadael yr UE, bod popeth sydd erioed wedi dod o Ewrop yn disgyn. Yn amlwg, nid yw hynny'n wir. Mae’r un fath â phan adawodd Gwladwriaeth Rydd Iwerddon y DU. Nid yw fel pe bai’r holl gyfreithiau wedi disgyn ac nad oedd cyfraith. Roedd y cyfreithiau a oedd yno’n aros hyd nes iddynt gael eu diwygio yn y dyfodol gan y Dáil ar y pryd. Ond, mae'n wir dweud na ddylem golli golwg ar y cynnydd da yr ydym wedi’i wneud o ran ein hamgylchedd a'r cynnydd rhagorol, yn arbennig, yr ydym wedi’i wneud o ran ailgylchu.

I appreciate what you say in your statement, for which I thank you, First Minister. Even though you didn’t have an awful lot of content to be able to give us today, there was an opportunity, which wasn’t taken, to highlight the Welsh Government’s mainstreaming of rights throughout the programme of government when we see it. I think a re-statement of that principle would have laid down a marker for those delivering public services that you expect equalities and the rights of Welsh speakers, children, older people, carers and a whole range of other groups, to be at the forefront of how those services are delivered now and as a result of your eventual programme for government. So, could you take this opportunity to re-commit, if you like, to the ‘due regard’ principle in terms of policy and legislation, but just as importantly in the monitoring and evaluation processes within Government? For example, there’s very little point in carers having the right to an assessment of needs separate from that of the person for whom they’re caring under the social services Act if it’s not being offered in practice. That’s just one example. I think this disconnect between the role of rights in policy and legislation and in the local delivery is going to be an issue that Welsh Government will continue to face over these next five years, and one that is capable of being resolved in a very straightforward way, I think. Thank you.

Rwy’n gwerthfawrogi'r hyn a ddywedwch yn eich datganiad, ac rwy’n diolch ichi amdano, Brif Weinidog. Er nad oedd gennych lawer iawn o gynnwys i allu ei roi inni heddiw, roedd yno gyfle, na chafodd ei gymryd, i dynnu sylw at y ffordd y mae Llywodraeth Cymru’n prif ffrydio hawliau drwy’r rhaglen lywodraethu gyfan pan fyddwn yn ei gweld. Rwy'n meddwl y byddai ailddatgan yr egwyddor honno wedi nodi i’r rheini sy'n darparu gwasanaethau cyhoeddus eich bod yn disgwyl i gydraddoldeb a hawliau siaradwyr Cymraeg, plant, pobl hŷn, gofalwyr ac ystod eang o grwpiau eraill, fod ar flaen y gad o ran sut y darperir y gwasanaethau hynny yn awr ac yn sgil eich rhaglen lywodraethu yn y pen draw. Felly, a allech fanteisio ar y cyfle hwn i ailymrwymo, os hoffwch chi, i’r egwyddor 'sylw dyledus' o ran polisi a deddfwriaeth, ond yn llawn mor bwysig, o ran y prosesau monitro a gwerthuso o fewn y Llywodraeth? Er enghraifft, go brin bod unrhyw bwynt rhoi’r hawl i ofalwyr gael asesiad o anghenion ar wahân i un yr unigolyn y maent yn gofalu amdano o dan y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol os nad yw hynny'n cael ei gynnig yn ymarferol. Dim ond un enghraifft yw honno. Rwy'n meddwl bod y datgysylltiad hwn rhwng swyddogaeth hawliau mewn polisi a deddfwriaeth, a’r hyn sy’n digwydd yn y ddarpariaeth leol, yn mynd i fod yn fater y bydd Llywodraeth Cymru’n parhau i’w wynebu dros y pum mlynedd nesaf, ac yn un y gellid ei ddatrys mewn ffordd syml iawn, rwy’n meddwl. Diolch.

Well, we expect what is legally required to be delivered, and if that is not delivered, then there is legal redress, of course, in terms of that. With regard to the mainstreaming of rights, the practices we’ve continued up until now will continue. The Member will know that there are a number of areas where due regard has to be made to the rights of others and, indeed, the effect of particular policies on particular groups. That process will continue in the future to make sure that policies do not have any unexpected consequences that are to the detriment of some groups in society.

Wel, rydym yn disgwyl i’r hyn sy'n ofynnol yn ôl y gyfraith gael ei ddarparu, ac os nad yw'n cael ei ddarparu, gellir cymryd camau cyfreithiol, wrth gwrs, i unioni hynny. O ran prif ffrydio hawliau, bydd yr ymarferion yr ydym wedi parhau â nhw hyd yn hyn yn parhau. Bydd yr Aelod yn gwybod bod yna nifer o feysydd lle mae’n rhaid rhoi sylw dyledus i hawliau pobl eraill ac, yn wir, i effaith polisïau penodol ar grwpiau penodol. Bydd y broses honno'n parhau yn y dyfodol i wneud yn siŵr nad yw polisïau’n cael unrhyw ganlyniadau annisgwyl sy’n creu anfantais i rai grwpiau mewn cymdeithas.

Diolch, Lywydd. Of the number of priorities for government in here that I can’t see specifically referred to, you have made some reference to the high costs of energy for the steel industry. Of course, negotiations with the EU that were begun by the UK coalition Government have only recently been concluded with agreement to help with those costs coming into force. Are you able to expand on what that agreement is and how that will assist, or, if not, establish that information and then perhaps brief this Assembly after the summer recess?

You refer to your being clear that we don’t drive improvements by publishing strategies. At lunchtime, I hosted an event for Epilepsy Wales. When I raised this in the business statement, the reply I got referred to the Welsh Government’s epilepsy strategy and statements that might be made by the Minister in the future. Will you ensure that the concerns raised by Epilepsy Wales and, more importantly, service users are taken account of?

You’ve also, on many occasions, responded to questions during the fifth Assembly on proposals for an autism Act, which we’ve been calling for, and which I had a debate on in January 2015. Initially, responses seemed to suggest it might be incorporated within an additional learning needs Bill. Subsequently, you’ve responded more generally that the Welsh Government is considering this further. Will you recognise that the autism community in Wales and the organisations working with it and supporting it are calling for a statutory underpinning to impose duties on service providers, particularly health and social care and education, so that the problems evidenced by the sector and, particularly, people on the spectrum and their carers and families are addressed and given a statutory identity?

Finally, my colleague Andrew R.T. Davies did refer to north Wales. We know that the Cabinet Secretary for energy and infrastructure held a summit last Friday in north Wales to discuss economic development in north Wales in the context of the Northern Powerhouse, but we haven’t heard reference to the actual growth deal announced by the Chancellor in March in the budget statement, when he said the UK Government will open the door to a growth deal for north Wales to strengthen the region’s economy and make the most of its connection to the northern powerhouse—in other words, a partnership, which I understood actually involved, potentially, more UK money, above Barnett, being on the table, if the Welsh Government engages early with that. I welcome the fact that the Under-Secretary of State at UK Government was present on Friday, but could you respond specifically in the context of the growth deal—capital ‘g’ and ‘d’—that was announced in the budget?

Diolch, Lywydd. O'r nifer o flaenoriaethau ar gyfer llywodraeth yn y fan hyn nad wyf yn gallu gweld cyfeiriad penodol atynt, rydych wedi gwneud rhai cyfeiriadau at gostau uchel ynni i’r diwydiant dur. Wrth gwrs, dim ond yn ddiweddar y mae trafodaethau gyda'r UE a ddechreuwyd gan Lywodraeth glymblaid y DU wedi eu cwblhau, ac mae cytundeb i helpu gyda'r costau hynny wedi dod i rym. A allwch ymhelaethu ar beth yw’r cytundeb hwnnw a sut y bydd hwnnw o gymorth, neu, os na allwch, sefydlu’r wybodaeth honno ac yna efallai briffio’r Cynulliad hwn ar ôl toriad yr haf?

Rydych yn dweud eich bod yn sicr nad ydym yn gyrru gwelliannau drwy gyhoeddi strategaethau. Amser cinio, cynhaliais ddigwyddiad ar gyfer Epilepsi Cymru. Pan godais hyn yn y datganiad busnes, roedd yr ateb a gefais yn cyfeirio at strategaeth epilepsi Llywodraeth Cymru a datganiadau y gallai’r Gweinidog eu gwneud yn y dyfodol. A wnewch chi sicrhau bod y pryderon a godwyd gan Epilepsi Cymru ac, yn bwysicach fyth, gan ddefnyddwyr gwasanaethau yn cael eu hystyried?

Rydych hefyd, ar sawl achlysur, wedi ymateb i gwestiynau yn ystod y pumed Cynulliad ynglŷn â chynigion am Ddeddf awtistiaeth, rhywbeth yr ydym wedi bod yn galw amdano, ac y cefais ddadl amdano ym mis Ionawr 2015. I ddechrau, roedd yn ymddangos bod ymatebion yn awgrymu y gellid ymgorffori hyn o fewn Bil anghenion dysgu ychwanegol. Wedi hynny, rydych wedi ymateb yn fwy cyffredinol bod Llywodraeth Cymru’n ystyried hyn ymhellach. A wnewch chi gydnabod bod y gymuned awtistiaeth yng Nghymru a'r sefydliadau sy'n gweithio gyda hwy ac yn eu cefnogi’n galw am sail statudol i osod dyletswyddau ar ddarparwyr gwasanaethau, yn enwedig iechyd a gofal cymdeithasol ac addysg, fel bod y problemau sydd wedi’u cofnodi yn y sector ac, yn arbennig, gan bobl ar y sbectrwm a'u gofalwyr a'u teuluoedd, yn cael sylw ac yn cael statws statudol?

Yn olaf, cyfeiriodd fy nghyd-Aelod, Andrew R.T. Davies, at y gogledd. Rydym yn gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet ar gyfer yr economi a’r seilwaith wedi cynnal uwchgynhadledd ddydd Gwener diwethaf yn y gogledd i drafod datblygiad economaidd yn y gogledd yng nghyd-destun Pwerdy’r Gogledd, ond nid ydym wedi clywed cyfeirio at y fargen twf gwirioneddol a gyhoeddwyd gan y Canghellor ym mis Mawrth yn y datganiad cyllideb, pan ddywedodd y bydd Llywodraeth y DU yn agor y drws i fargen twf ar gyfer gogledd Cymru i gryfhau economi'r rhanbarth a gwneud y gorau o'i gysylltiad â phwerdy’r gogledd—mewn geiriau eraill, partneriaeth, a oedd yn cynnwys, o bosibl, fel y deallais i, mwy o arian gan y DU, uwchben Barnett, ar gael, pe bai Llywodraeth Cymru’n ymgysylltu’n gynnar â hynny. Rwy’n croesawu’r ffaith bod yr Is-ysgrifennydd Gwladol yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn bresennol ddydd Gwener, ond a allech ymateb yn benodol yng nghyd-destun y fargen twf—'b' a 't' yn briflythrennau—a gyhoeddwyd yn y gyllideb?

Well, I can assure the Member we will work with UK Government with regard to the growth deal. What is not clear at the moment is whether there is an element of that deal that would have been European funded, and this is at the heart of the dilemma that we face. If, for example, there is a gap in that funding, it has to be made up in some way, and, certainly, it has to be provided for that.

With regard to the epilepsy strategy, of course we want to listen to the concerns of service users, and they will be taken fully into account as we have regard to that strategy over the years to come. With autism, it’s right to say that it didn’t work as part of the ALN Bill. We are looking at what legislation might be necessary in the future in order to strengthen the rights of service users, and that process is still ongoing.

With regard to energy, it’s not to do with the EU; it’s to do with the UK’s energy market and the opaque way in which it operates. Now, I’ve had discussions with Celsa and, again, they said to me last week that they operate on the basis where, in Germany, energy costs are 20 per cent lower; in Spain 37 per cent lower. Now, there’s no rhyme or reason why that should be, but it’s to do, I suspect, with the fact that, in the UK, the energy market is not as transparent as it is elsewhere in Europe. Now, I’ve said it many, many times; what I’d say is that we need to make sure that the voice of businesses in Wales is heard in Treasury because they are all saying the same thing. They find it hugely difficult to compete because of energy prices. Tata have said the same thing, and this is an issue that the UK Government and the UK itself cannot run away from. Do we want to have energy-intensive industries? If that is the case we’ve got to make sure that there is a competitive package available in terms of energy prices; and we’re not at that point yet.

Wel, gallaf sicrhau'r Aelod y byddwn yn gweithio gyda Llywodraeth y DU ar y fargen twf. Yr hyn nad yw'n glir ar hyn o bryd yw a oes elfen ar y fargen honno a fyddai wedi'i hariannu gan Ewrop, ac mae hyn wrth wraidd y broblem sy’n ein hwynebu. Os oes bwlch yn y cyllid hwnnw, er enghraifft, mae'n rhaid i rywun dalu amdano, ac, yn sicr, mae'n rhaid darparu ar gyfer hynny.

O ran y strategaeth epilepsi, wrth gwrs ein bod ni am wrando ar bryderon defnyddwyr gwasanaethau, a byddwn yn eu hystyried yn llawn wrth inni ymwneud â’r strategaeth honno dros y blynyddoedd sydd i ddod. O ran awtistiaeth, mae'n deg dweud nad oedd yn gweithio fel rhan o'r Bil ADY. Rydym yn edrych ar ba ddeddfwriaeth y gallai fod ei hangen yn y dyfodol er mwyn cryfhau hawliau defnyddwyr gwasanaethau, ac mae’r broses honno’n parhau.

O ran ynni, nid yw'n ymwneud â'r UE; mae'n ymwneud â marchnad ynni'r DU a'r ffordd annelwig y mae'n gweithredu. Nawr, rwyf wedi cael trafodaethau gyda Celsa ac, unwaith eto, maent wedi dweud wrthyf yr wythnos diwethaf eu bod yn gweithredu ar y sail lle mae costau ynni yn yr Almaen 20 y cant yn is; yn Sbaen maent 37 y cant yn is. Nawr, does dim rheol na rheswm am hynny, ond mae'n rhywbeth i’w wneud, rwy’n amau, â'r ffaith nad yw’r farchnad ynni, yn y DU, mor dryloyw ag y mae mewn mannau eraill yn Ewrop. Nawr, rwyf wedi ei ddweud lawer, lawer gwaith; yr hyn y byddwn i'n ei ddweud yw bod angen i ni wneud yn siŵr bod llais busnesau yng Nghymru’n cael ei glywed yn y Trysorlys, oherwydd maent i gyd yn dweud yr un peth. Maent yn ei chael hi’n hynod anodd cystadlu oherwydd prisiau ynni. Mae Tata wedi dweud yr un peth, ac mae hwn yn fater na all Llywodraeth y DU a'r DU ei hun ddianc oddi wrtho. A oes arnom eisiau diwydiannau ynni-ddwys yma? Os oes, mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bod pecyn cystadleuol ar gael o ran prisiau ynni; ac nid ydym wedi cyrraedd y pwynt hwnnw eto.

5. 4. Datganiad: Yr Adolygiad Ymarfer Plant i Farwolaeth Dylan Seabridge
5. 4. Statement: The Child Practice Review into the Death of Dylan Seabridge

Rydym yn symud ymlaen i’r eitem nesaf, sef datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant a’r adolygiad ymarfer plant i farwolaeth Dylan Seabridge. Rwy’n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet, Carl Sargeant, i wneud ei ddatganiad.

We move on to the next item, which is a statement by the Cabinet Secretary for Communities and Children on the child practice review into the death of Dylan Seabridge. I call on the Cabinet Secretary, Carl Sargeant, to make his statement.

Member (w)
Carl Sargeant 15:26:00
Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant