Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Order, and I call the National Assembly to order .

The first item this afternoon is questions to the First Minister, and I call on Russell George to ask the first question.

Rydym yn parhau i weithio gyda'r bwrdd iechyd a phartneriaid eraill yng Nghymru i gymryd amrywiaeth o gamau i wella mynediad at wasanaethau gofal iechyd sy'n ddiogel ac yn gynaliadwy ac mor agos i gartrefi pobl â phosibl.

Diolch. Rwy’n croesawu’r ateb yna felly, Brif Weinidog. Efallai y byddwch yn ymwybodol na all cleifion strôc yn y canolbarth gael mynediad at driniaeth arbennig yn Ysbyty Brenhinol yr Amwythig mwyach, ar ôl ad-drefnu gwasanaethau, sydd wedi arwain at wasanaethau yn symud ymhellach i ffwrdd i Ysbyty’r Dywysoges Frenhinol yn Telford. A gaf i ofyn i chi pa drafodaethau y mae eich Llywodraeth wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU, a chydag Ymddiriedolaeth GIG Ysbyty Amwythig a Telford, i bwyso’r achos dros gadw gwasanaethau arbenigol yn Sir Amwythig? Ac, a gaf i hefyd ofyn i chi beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod gan gleifion strôc yn y canolbarth fynediad digonol at y gwasanaeth arbenigol hwn?

Rwy'n ymwybodol, wrth gwrs, o’r cynigion. Rydym ni’n disgwyl, fel Llywodraeth, y bydd y rhanddeiliaid perthnasol ar ein hochr ni i'r ffin yn rhan o unrhyw newidiadau posibl. Gwn fod Bwrdd Iechyd Lleol Addysgu Powys wedi bod yn weithgar iawn o ran cynrychioli pryderon trigolion, ac rwy’n deall y bydd rhagor o waith yn cael ei wneud fel y bydd dewisiadau terfynol yn destun ymgynghoriad ffurfiol yn ddiweddarach eleni.

Brif Weinidog, cefais gyfarfod yn ddiweddar â fforwm iechyd y Drenewydd, a ddywedodd wrthyf nad oes unrhyw wasanaeth meddyg teulu na gofal sylfaenol o gwbl yn y Drenewydd rhwng chwech o’r gloch a 12 o'r gloch y nos. Mae'r feddygfa deulu’n cau am chwech o'r gloch, ac mae'n ddigon anodd cael apwyntiad yno, ac mae'r meddyg teulu Shropdoc, sy'n cael ei redeg o Ysbyty'r Drenewydd, yn dechrau am hanner nos. Rhwng chwech a 12, mae’n rhaid i bobl yn y Drenewydd deithio i'r Trallwng er mwyn cael gafael ar wasanaethau meddyg teulu. A ydych chi’n credu bod hwnnw'n wasanaeth digonol o ran gwasanaethau meddyg teulu yn y Drenewydd?

Gwn fod y bwrdd iechyd yn edrych ar y sefyllfa, a gwn fod llenwi'r bwlch hwnnw yn bwysig iddyn nhw. Er enghraifft, os edrychwn ni ar yr uned mân anafiadau yn y Drenewydd, bydd y bwrdd iechyd yn cychwyn proses i ddatblygu strategaeth iechyd a gofal hirdymor ar gyfer Powys yn ystod 2016, a bydd y bwrdd iechyd yn adolygu gwasanaethau UMA ar draws Powys yn rhan o'i waith ar wasanaethau gofal heb ei drefnu er mwyn gwneud yn siŵr bod unrhyw fwlch sy'n bodoli yn cael ei gau.

Mae mynediad at weinidogion ar gael mewn amrywiaeth o ffyrdd.

Mae eich Llywodraeth wedi gwneud yn siŵr mai Cymru sydd â’r amddiffyniad gwannaf yn y DU rhag lobïo masnachol. Nid oes cofrestr. Dywedodd y Llywydd diwethaf nad yw’r un problemau â San Steffan gennym ni. Ond, o'r hyn y gallaf ei weld, mae’n ymddangos bod cwmnïau fel Deryn, sy’n gwerthu mynediad a gwybodaeth i'r cynigydd uchaf, ym mhobman yn y Cynulliad hwn. Nid oeddwn i hyd yn oed yn cael cyflwyno cwestiwn am arian am fynediad at Weinidogion Cymru. Nid ydym ni’n credu mewn Llywodraeth agored yn amlwg. Felly, beth ydych chi’n ei guddio, Brif Weinidog?

Mae'n ddrwg gen i, mae angen i mi egluro bod yr holl gwestiynau sy'n cael eu cyflwyno yn eu trefn yn cael eu derbyn i'w gofyn yn y Cynulliad hwn, ac mae eich cwestiwn chi wedi ei dderbyn gan ei fod mewn trefn.

Cyflwynais gwestiwn am arian am fynediad at Weinidogion Cymru—

Na, na—

Felly, mae un ar y cofnod, ond fy nghwestiwn gwreiddiol i’r Prif Weinidog yw: mae’n amlwg nad ydych chi’n credu mewn Llywodraeth agored, neu fel arall byddai gennych chi gofrestr a byddai gennym ni reoliadau. Beth ydych chi'n ei guddio? Beth ydych chi'n ei guddio?

Dim byd. Nid oes gan lobïwyr masnachol fynediad at Weinidogion Cymru.

Brif Weinidog, efallai y gallaf i droi materion ychydig yn fwy adeiladol. Rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn bod gwleidyddion, a Gweinidogion yn arbennig, yn gwrando, ac rwy’n gobeithio y gwnewch chi nodi ffyrdd y gall eich Gweinidogion, naill ai'n unigol neu ar y cyd, wrando ar fuddiannau hanfodol rhanddeiliaid allan yna, ac unigolion yn wir. Roedd eich rhagflaenydd yn arfer cynnal sesiynau Cabinet meicroffon agored; nid wyf yn credu bod y rheini yn digwydd mwyach. Efallai fod dulliau eraill ond, mewn gwirionedd, mae gwrando ar safbwyntiau pobl yn allweddol ar gyfer penderfyniadau llywodraethol da.

Rwy’n cytuno’n llwyr â hynny, ac mae gallu ymgysylltu â sefydliadau yn hynod o bwysig. Mae'n iawn i ddweud nad oes sesiynau meicroffon agored wedi eu cynnal ers rhai blynyddoedd. Fodd bynnag, fe wnes i deithio o gwmpas Cymru yn cynnig fy hun yn rhan o strategaeth fasocistiaeth, gan dderbyn cwestiynau gan y cyhoedd, ac, fel pob Aelod—wel, rwy’n gobeithio pob Aelod—rwy’n cynnal cymorthfeydd yn fy etholaeth er mwyn gwrando ar safbwyntiau fy etholwyr.

Credaf fod y materion a godwyd gan aelod Plaid Cymru o bosibl yn rhai pwysig. Mae tryloywder yn hollbwysig. Nawr, rydym ni’n gwybod bod lobïo yn bodoli mewn gwirionedd, mewn cylchoedd gwleidyddol, ond mae’n rhaid i ni wneud yn siŵr ei fod yn cael ei wneud yn gyfreithlon, ac mae angen i ni wybod pwy sy'n lobïo pwy ar adegau. A oes unrhyw gynlluniau i sefydlu cofrestr o lobïwyr yma ym Mae Caerdydd?

Wel, mae'r rhain yn faterion a ystyriwyd gan y pwyllgor safonau yn 2013—nid pwyllgor sy'n cael ei redeg gan y Llywodraeth—a daeth i'r casgliadau y daeth iddynt. Dim ond i ail-bwysleisio, nid yw Gweinidogion yn cyfarfod â lobïwyr masnachol; mae Gweinidogion, wrth gwrs, yn cyfarfod â sefydliadau, fel elusennau ac yn y blaen, er mwyn gwrando ar eu safbwyntiau. Ond, yn sicr, nid yw'n wir y gall cwmnïau lobïo masnachol ddod â chleientiaid i gyfarfod â Gweinidogion. Nid yw hynny'n digwydd, yn sicr, ac ni fydd yn digwydd ychwaith.

We now move to questions from the party leaders, and I first call the leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, gyda'r holl wleidyddiaeth sy'n digwydd yn y wlad ar hyn o bryd, wrth i arweinyddiaethau newid mewn deddfwrfeydd eraill, a sgil-effeithiau’r refferendwm Brexit, mae rhai o'r materion bara 'menyn yn tueddu i gael eu hesgeuluso. A hoffwn dynnu eich sylw at adroddiad Bliss a gyflwynwyd yr wythnos diwethaf, gan yr elusen, yr wyf yn credu sy’n ddogfen hollbwysig yr wyf yn gobeithio y bydd eich Llywodraeth yn ei hastudio gyda gofal, oherwydd mae’n cynnig map ffordd gwirioneddol i ddatblygu gwasanaethau newyddenedigol yma yng Nghymru. Roedd un o'r canfyddiadau yn yr adroddiad hwnnw yn dangos mai dim ond 20 y cant o unedau newyddenedigol sydd â digon o nyrsys i staffio’r cotiau yn unol â safonau cenedlaethol. Nawr, bu gwelliannau dros amser i unedau newyddenedigol yng Nghymru, ond maen nhw’n sylweddol—mae’r adroddiad yn cyfeirio at 2008, 2010 a 2011. A allwch chi ymrwymo, yn y sesiwn Cynulliad hwn, i fynd i'r afael â'r problemau staffio y mae’r adroddiad hwn yn eu nodi'n eglur: mai dim ond 20 y cant o unedau sydd â digon o staff i staffio’r cotiau yn unol â safonau cenedlaethol?

Wel, mae’r rhwydwaith newyddenedigol yn gweithio gyda byrddau iechyd i ddarparu staffio hyblyg, ymatebol i ddiwallu anghenion newidiol ar gyfer gwasanaethau newyddenedigol arbenigol ac i fynd i'r afael ag unrhyw ddiffygion o ran lefelau staffio. Er mwyn cefnogi datblygiad ein gweithlu, rydym wedi cyhoeddi pecyn buddsoddi gwerth £85 miliwn mewn addysg a hyfforddi gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yng Nghymru, gan gynnwys staff newyddenedigol. Ac, wrth gwrs, bydd canfyddiadau adroddiad Bliss yn cael eu defnyddio gan y rhwydwaith newyddenedigol i helpu pob uned i fyfyrio ar unrhyw newidiadau ar gyfer y dyfodol, a chynllunio ar eu cyfer.

Rwy’n gwerthfawrogi’r ateb manwl yna, ac mae'n fap ffordd o ryw fath. Ond rwy’n credu mai un peth a fyddai wir yn cael ei werthfawrogi fyddai gwybod sut, yn y Cynulliad hwn, y byddwn yn mesur eich llwyddiant—gan fynd o 20 y cant i 50 y cant o unedau â digon o staff, neu, yn wir 100 y cant o unedau â digon o staff. Oherwydd yr hyn sy'n allweddol yma yw nodi’r ffordd i lwyddiant, o ran cynyddu’r niferoedd yn yr unedau newyddenedigol. Felly, a allwch chi roi amserlen i ni pan fydd y sgript yr ydych chi’n ei ddarllen yn y fan yna yn cael ei weithredu mewn gwirionedd a pha bryd y byddwn ni’n gweld mwy o staff yn yr unedau newyddenedigol yn darparu’r gwasanaeth hanfodol hwnnw?

Wel, rwy’n disgwyl i’r niferoedd hynny gynyddu yn ystod y pum mlynedd nesaf, ac rwy’n disgwyl i bob uned newyddenedigol gael ei staffio’n briodol yn y cyfnod hwnnw. Mae'n wir i ddweud bod recriwtio wedi bod yn her; bydd yn parhau i fod yn her yng ngoleuni'r bleidlais bythefnos yn ôl. Ond byddwn yn parhau i ddweud wrth y rhai sydd eisiau dod i weithio yng Nghymru bod croeso iddyn nhw, yn ogystal, wrth gwrs, â cheisio hyfforddi arbenigwyr newydd ein hunain.

Un o'r materion a nodwyd yn yr adroddiad yw cadw staff. Hynny yw, yn aml iawn, rydym ni’n canolbwyntio ar ddenu staff newydd i'r gwasanaeth iechyd, ond, yn enwedig ar unedau newyddenedigol, y gallu i gadw staff ar ôl i chi eu denu nhw i’r uned sy’n bwysig. Yn arbennig, bydd 40 y cant o famau yn dioddef iselder ôl-enedigol ac yn cael pwl yn yr unedau hyn. Yn y pen draw, dim ond pump o'r unedau sy’n gallu cynnig cymorth ar gyfer iselder ôl-enedigol mewn gwirionedd. Nawr, pan edrychwch chi ar y niferoedd hynny—bydd 40 y cant o famau beichiog yn dioddef pwl o iselder ôl-enedigol a dim ond pum uned sy’n gallu cynnig y cymorth hwnnw—mae hwnnw'n faes eglur sydd wir angen gwaith manwl ar ran eich Llywodraeth a’r byrddau iechyd. Pa sicrwydd allwch chi ei roi i'r Cynulliad heddiw, a Bliss yn enwedig fel elusen sydd â diddordeb arbennig yn y maes hwn, y bydd y maes hwn yn cael y sylw y mae’n ei haeddu ac y byddwn yn gweld cynnydd fel y gellir cynnig cymorth ym mhob uned , ble bynnag y mae’r unedau hynny’n bodoli yng Nghymru?

Wel, gallaf ddweud bod y Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru yn gweithio gyda gwasanaethau lleol er mwyn ceisio darparu'r gwasanaethau y byddai pobl yn eu disgwyl. Fe wnaethom gyhoeddi y llynedd y byddai gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol newydd yn cael eu sefydlu ledled Cymru. Maen nhw’n datblygu'n dda, ac mae 30 o staff arbenigol newydd wedi eu recriwtio, gyda chymorth £1.5 miliwn o fuddsoddiad newydd.

The leader of the UKIP group, Neil Hamilton.

Diolch yn fawr, Lywydd. A yw'r Prif Weinidog wedi gweld bod cydgwmni mwyaf Ewrop, Siemens, yn cyfarfod heddiw, neu’r penwythnos yma, yn y Cotswolds i lunio ei strategaeth ôl-Brexit, ac y bydd Joe Kaesar, prif weithredwr Siemens yno? Mae wedi dweud bod Siemens wedi ymrwymo'n llawn i'r DU, beth bynnag fydd yn digwydd. Mae'n dweud,

Rydym ni yma ar gyfer yr hirdymor...gan fod y DU yn lle da i gyflawni busnes.

Mae hefyd yn dweud ei fod wedi galw am i synnwyr cyffredin gario'r dydd o ran tariffau. Dyna fyrdwn yr ydym ni’n ei glywed bob dydd gan ffederasiwn diwydiant yr Almaen. A wnaiff ef ymuno â mi i groesawu'r ffaith ei bod yn ymddangos bod prosiect ofn wedi newid yn brosiect gobaith erbyn hyn?

Gwelais yr adroddiad, ond, fel nifer o fusnesau yr wyf i wedi eu cyfarfod yn ystod yr wythnos ddiwethaf a thu hwnt, mae mynediad at y farchnad sengl yn hanfodol iddyn nhw nawr. Maen nhw wedi eu calonogi bod y sefyllfa yn sefydlogi yn y DU, fel y maen nhw’n ei gweld hi, ond y cwestiwn mawr nesaf iddyn nhw fydd: a fydd mynediad am ddim at y farchnad sengl heb dariffau ar gael iddyn nhw?

Rwy’n cytuno’n llwyr â'r Prif Weinidog am hynny. Mae masnach rydd yn amlwg yn synhwyrol iawn i’r ddwy ochr, gan fod gennym ni ddiffyg masnach enfawr gyda'r Almaen ac mae'n sicr y byddai masnach rydd o fewn yr UE yn fuddiol iawn iddyn nhw. Mae masnach o fudd i'r ddwy ochr, pa un a oes gennych chi warged neu ddiffyg. Ond mewn ysbryd o gydweithredu adeiladol, a wnaiff y Prif Weinidog gytuno â mi bod angen i ni, yng Nghymru, gryfhau ein perthynas â'r Almaen a neilltuo mwy o adnoddau i’n cysylltiadau trwy ffederasiwn diwydiant yr Almaen, Länder yr Almaen a chyda’r Llywodraeth ffederal i annog masnach bellach gyda'r Almaen a hefyd i fanteisio ar y grym gwleidyddol y mae’n amlwg y bydd gan yr Almaen yn yr UE yn y blynyddoedd i ddod? Ymrwymiad gan yr Almaen i fasnach rydd yn yr UE yw'r ffordd orau y gallwn ni gael yr hyn yr ydym ni ill dau ei eisiau.

Mae’n ymddangos bod arweinydd UKIP yn dweud, gyda'r DU allan o'r UE, bod angen i ni gael yr Almaen i wneud y gwaith i ni yn yr UE, sy’n sefyllfa ryfedd, os caf i ddweud? Yr unig fodel sy'n bodoli sy'n cynnig mynediad am ddim at y farchnad sengl yw model ardal economaidd Ewrop. Nid oes unrhyw fodel arall. Ynghlwm â hwnnw, wrth gwrs, ceir goblygiadau o ran pobl yn cael symud yn rhydd, ond nid oes unrhyw beth arall ar y bwrdd ar hyn o bryd. I mi, mae mynediad at y farchnad sengl yn llinell goch absoliwt cyn belled ag y mae Cymru yn y cwestiwn. Gofynnodd gwestiwn am ein perthynas â'r Almaen. Mae’r Almaen yn brif fuddsoddwr yn economi Cymru, mae gennym ni berthynas dda â sefydliadau masnachol o’r Almaen, ac un o'r materion yr wyf i’n eu hystyried nawr yw sut yr ydym ni’n mynd i gryfhau ein swyddfeydd tramor, pa un a ddylem ni gynyddu'r staffio yn y swyddfeydd presennol, neu a ddylem ni agor swyddfeydd newydd. Mae'n gydbwysedd anodd ei daro. Rydym ni wedi cael gwaith a wnaed gan y Sefydliad Polisi Cyhoeddus i Gymru ar hynny ac rydym ni wedi gwrando ar Iwerddon. Mae ganddyn nhw benbleth debyg i ni oherwydd eu hadnoddau cyfyngedig a'u maint hefyd. Ond byddwn yn ceisio cynyddu presenoldeb Cymru nawr, fel yr ydym ni wedi ei wneud dros y blynyddoedd diwethaf, mewn marchnadoedd sy'n bwysig i ni.

Wel, rwy’n croesawu’r ymateb yna. Ond i droi at fater gwahanol, ar ôl heddiw, bydd y Prif Weinidog yn unigryw yn y Deyrnas Unedig, oherwydd bydd gennym ni Brif Weinidog benywaidd yn y DU, ac mae gennym ni Brif Weinidog benywaidd yn yr Alban a Phrif Weinidog benywaidd yng Ngogledd Iwerddon. A yw ef yn edrych ymlaen at y diwrnod pan y gall ef symud o’r neilltu i fenyw gymryd ei le yn y Cynulliad hwn?

Yr hyn y gallaf ei ddweud wrth arweinydd UKIP yw bod 'The Guardian'—nid wyf yn siŵr a yw hwnnw’n bapur newydd y mae’n ei ddarllen yn aml—wedi dweud ychydig ddiwrnodau yn ôl y byddai'n wir y byddai menywod yn benaethiaid Llywodraethau ar draws y DU nawr. Mae’n rhaid i mi ddweud bod hynny wedi cael ei gywiro gan 'The Guardian', gan fy achub i, gobeithio, rhag cael llawdriniaeth sylweddol. [Chwerthin.]

The leader of the opposition, Leanne Wood.

Diolch, Lywydd. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at y diwrnod pan fydd Cymru yn cael ei harwain gan Brif Weinidog benywaidd. Brif Weinidog, bydd Prif Weinidog y DU newydd yfory, sy'n dweud ei bod yn bwriadu gweithredu tynnu'n ôl y DU o'r Undeb Ewropeaidd. Nawr, barn Plaid Cymru yw bod yn rhaid i'r Prif Weinidog nesaf gyflawni'r addewidion a wnaed i bobl yng Nghymru gan yr ymgyrch i adael, hyd yn oed os yw hi'n dod o ochr arall y ddadl. Rydym ni eisiau gweld safbwynt negodi swyddogol i Gymru i'w gytuno gan y Cynulliad hwn ac ar ei desg hi cyn gynted â phosibl. Brif Weinidog, pan ofynnais i chi yr wythnos diwethaf, fe wnaethoch chi fethu ag ymrwymo i gyhoeddi safbwynt ffurfiol nac iddo gael ei drafod a'i gymeradwyo’n ffurfiol gan y Cynulliad hwn. Er y byddwn yn derbyn bod y Prif Weinidog newydd yn dod i mewn i’w swydd yn gynharach o lawer na'r disgwyl, a allwch chi gadarnhau mai eich nod fydd ffurfio safbwynt negodi swyddogol wedi ei gytuno ac y byddwch yn pwyso ar Brif Weinidog newydd y DU am i Gymru gael rhan uniongyrchol mewn trafodaethau fel y cynigiwyd gan David Cameron?

Gallaf, mi allaf. Rwy'n disgwyl i’r addewid hwnnw gael ei anrhydeddu. Bydd gennym, wrth gwrs, ddull deublyg. Bydd gennym ni ein tîm negodi ein hunain wedi’i leoli ym Mrwsel i weld beth allwn ni ei gyflawni drwy'r llwybr hwnnw hefyd. Mae'n cyd-fynd â llwybr y DU. Ceir dau fater sy'n llinellau coch i ni: yn gyntaf, mynediad am ddim at y farchnad sengl—ni ellir cyfaddawdu ar hynny—ac, yn ail, y dylai pob ceiniog sydd wedi cael ei cholli trwy gyllid Ewropeaidd gael ei thalu gan Lywodraeth y DU yn unol â’r addewid hwnnw a wnaed, nid, mae'n iawn i ddweud, gan y darpar Brif Weinidog, ond gan lawer yn ei phlaid.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Byddwch yn cofio yr wythnos diwethaf, pan fuom yn trafod hyn, fy mod i wedi awgrymu bod angen i chi gael gair gyda'ch Aelodau Seneddol yn San Steffan, a bod angen i chi ddweud wrthyn nhw am gallio a bwrw ymlaen â'u swyddi. Trafodwyd y gwelliannau i Fil Cymru yn Nhŷ'r Cyffredin eto neithiwr, ac ymatalodd eich ASau eto—y rhai a oedd yno, o leiaf—ar bolisi Llywodraeth Cymru, o ran datganoli plismona y tro hwn. Fe wnaethant yn union yr un fath yr wythnos diwethaf, gan ymatal ar bolisi Llywodraeth Lafur Cymru i greu awdurdodaeth gyfreithiol. Pam nad oes gan eich ASau Llafur unrhyw broblem yn cefnogi pwerau plismona Manceinion Fwyaf ond nad ydynt yn gallu perswadio eu hunain i gefnogi datganoli plismona i Gymru? Pam mae eich ASau yn gadael i’r Torïaid fynd yn groeniach fel hyn, a sut y gallwch chi amddiffyn eu hymddygiad, Brif Weinidog?

Wel, mae'n fater o amseru yn hytrach nag egwyddor, ond mae ein safbwynt yn eglur iawn, iawn. Y sefyllfa y byddwn yn ei hwynebu yn y blynyddoedd i ddod yw y gallai fod cyfresi gwahanol iawn o gyfraith droseddol yng Nghymru o'i gymharu â Lloegr. Bydd yn bosibl, er enghraifft, i rywun gael ei arestio yng Nghymru am drosedd nad yw’n drosedd yng Nghymru ond sy’n drosedd yn Lloegr. Bydd yn bosibl i rywun fynd i’r carchar am drosedd a gyflawnwyd yng Nghymru nad yw’n drosedd yn Lloegr, o bosibl. Mae hynny'n hurt cyn belled ag y mae’r awdurdodaeth yn y cwestiwn. Nid yw’n gynaliadwy ychwaith i fod mewn sefyllfa lle y byddai'n fater i bobl Cymru benderfynu pa droseddau y maen nhw’n dymuno eu creu, ond heb gael unrhyw lais o gwbl ynghylch sut y mae’r troseddau hynny’n cael eu plismona a'u gorfodi, a dyna yw safbwynt y Llywodraeth hon o hyd.

Nid mater o amseru yw hynny, Brif Weinidog. Ceir mater o egwyddor yma.

Iawn, felly, mae Bil Cymru yn fater efallai nad yw’n brif flaenoriaeth i’ch ASau, ond mae dyfodol y diwydiant dur yn hollbwysig. Nid yw Cymru heb ddiwydiant dur yn Gymru yr wyf yn fodlon meddwl amdani. Mae gohirio’r broses o werthu Tata Steel yn peri pryder sylweddol. Nawr, gallai'r fenter ar y cyd arfaethedig hon arwain at fesurau torri costau a lleihau capasiti dur y DU. Mae hynny yn ôl y dadansoddiad gan y banc buddsoddi, Jefferies. Os bydd yr uno hwnnw’n digwydd, mae angen sicrwydd pendant arnom fod dyfodol i gynhyrchu dur ym Mhort Talbot a safleoedd eraill yng Nghymru. Sut byddwch chi’n cael sicrwydd o’r fath? Ac a allwch chi egluro pam nad oes datganiad ar agenda yr wythnos hon ar ohirio’r broses werthu? A wnewch chi gadarnhau hefyd y byddwch chi’n parhau i ddarparu cymorth i’r cais i brynu’r cwmni gan y gweithwyr a’r rheolwyr, ac y byddwch chi’n pwysleisio i Tata pwysigrwydd cadw'r trefniant secondiad i uwch reolwyr weithio ar y cais hwnnw?

Wel, dau beth: mae’r Ysgrifennydd yn cyfarfod â thîm prynu'r rheolwyr heddiw ac, wrth gwrs, mae ganddo gwestiwn brys yr oeddem ni’n fodlon ei dderbyn, wrth gwrs, yn ymwneud â digwyddiadau’r penwythnos. Roedd gen i uwch swyddog ddydd Gwener—[Torri ar draws.] Roedd gen i uwch swyddog ddydd Gwener wedi’i leoli ym Mumbai sydd wedi adrodd yn ôl i mi. Y cwestiwn i Tata nawr yw hyn: rydym ni wedi rhoi pecyn ariannol ar y bwrdd. Rydym ni’n disgwyl y bydd quid pro quo, ac nid yw hynny’n golygu bod angen i ni weld amodau o ran sicrwydd am swyddi yn y dyfodol a sicrwydd o ran ymrwymiad am gyfnod penodol o amser, am sawl blwyddyn. Fodd bynnag, mae angen i ni weld rhagor o gynnydd ar y mater pensiynau, nad oes gennym unrhyw reolaeth drosto, a’r mater o brisiau ynni mewn gwirionedd. Felly, mae gennym ni becyn ar y bwrdd y credwn y byddai Tata yn fodlon ag ef. Mae angen i ni wneud yn siŵr ein bod yn gallu dangos i bobl Cymru y bydd y pecyn hwnnw’n cyflawni'r hyn y byddent yn ei ddisgwyl, ond mae angen i ni weld cynnydd nawr, yn enwedig ar fater y pensiynau.

Mae'r perfformiad rhagorol gan ein tîm cenedlaethol yn Ewro 2016 wedi cynnig cyfle gwych i ni i gynrychioli Cymru dramor. Gwn fod Ymddiriedolaeth Cymdeithas Bêl-droed Cymru eisoes yn bwriadu defnyddio’r llwyddiant hwnnw fel catalydd i dyfu’r gamp ymhellach ar draws y wlad.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Rwyf innau hefyd yn falch iawn o sut y gwnaeth tîm Cymru yn y pencampwriaethau Ewropeaidd, ac rwy’n siŵr nad fi yw'r unig un a dreuliodd nos Sul yn meddwl, 'Gallai fod wedi bod yn ni', yn enwedig pan enillodd gyn-chwaraewr Abertawe y gystadleuaeth dros Bortiwgal. Er mwyn parhau i ddatblygu pêl-droed, mae angen gwell caeau. Hoffwn ofyn i'r Prif Weinidog sut y bwriedir cynyddu nifer y caeau 3G a 4G yng Nghymru, gan leihau nifer y gemau a gollir i dywydd garw drwy’r gaeaf.

Gwn fod Chwaraeon Cymru yn gweithio gyda chyrff llywodraethu gwahanol gampau, fel Undeb Rygbi Cymru, Hoci Cymru a'r Gymdeithas Bêl-droed, i ddatblygu rhaglen fuddsoddi ar gyfer caeau 3G. Gwn hefyd eu bod yn datblygu glasbrint ar gyfer cyfleusterau chwaraeon a hamdden yng Nghymru i gefnogi ein hymgyrch i hwyluso cyfranogiad rheolaidd mewn chwaraeon ac ymarfer corff, ac i wneud yn siŵr y bydd gennym ni gyfleusterau sy'n briodol ac yn gynaliadwy yn y dyfodol.

Onid ydych chi’n credu bod gwrthdaro rhwng ceisio cynyddu nifer y caeau 4G, ac eto, dim ond milltir i lawr y ffordd, ceir cae pob tywydd sydd o dan glo? Ni all plant chwarae yno gan ei fod yn rhy ddrud. Hefyd yn y ddinas hon, yn ne'r ddinas hon, mewn ward â phroblemau mawr fel Sblot, mae canolfan hamdden STAR yn cael ei chau gan eich cyngor Llafur chi yma yn y ddinas. Felly, ceir neuadd y mae plant yn ei defnyddio, lle maen nhw’n dysgu chwarae pêl-droed. Onid ydych chi’n gweld y gwrthdaro rhwng yr hyn sy'n cael ei ddweud yma am gynyddu cyfleusterau, ac eto y gwirionedd ar lawr gwlad yw bod eich cynghorau Llafur yn eu torri?

Yr un fath yn Sir Gaerfyrddin.

Wel, rwy’n meddwl bod yr un peth yn wir—. Mae fy nghydweithiwr, yr Aelod dros Lanelli, yn fy hysbysu bod Sir Gaerfyrddin yn yr un sefyllfa—sy’n cael ei rhedeg gan ei blaid ef, wrth gwrs. Y gwir amdani yw bod cynghorau mewn sefyllfaoedd anodd yn ariannol, ond mae'n rhaid iddyn nhw sicrhau nad ydynt yn gwneud cyfleusterau yn rhy ddrud i bobl yn y cymunedau hynny. Mae'r Aelod yn gwneud pwynt teg, mewn gwirionedd, sef bod angen i ni wneud yn siŵr, lle mae cyfleusterau’n cael eu datblygu, nad ydynt yn mynd mor ddrud fel na all pobl eu defnyddio. Pan fo perygl o wneud hynny, byddem yn annog pawb dan sylw i feddwl eto er mwyn gwneud yn siŵr bod cyfleusterau ar gael i bobl.

Brif Weinidog, hoffwn ymuno â chi i ddweud pa mor wych oedd newyddion yr wythnos diwethaf. Nid yn unig y gwnaeth ein tîm Cymru cystal ag y gwnaethant, ond llwyddasant i droi rhywun fel fi, y gallaf ddweud yn onest nad oedd pêl-droed o unrhyw ddiddordeb o gwbl i mi, yn gefnogwr brwd. Mae’n debyg y gallwn i hyd yn oed drafod y rheol camsefyll pe bawn i’n trio’n ddigon caled. Ond roeddwn i’n falch iawn ohonyn nhw, ac roeddwn i hefyd yn hynod falch o'n cefnogwyr a'r ffordd y gwnaeth ein cefnogwyr ymddwyn. Hefyd, gwnaeth ein pêl-droedwyr argraff dda fel pobl gyffredin, nobl â’u traed ar y ddaear, ac yn esiampl wirioneddol i'n pobl ifanc. Felly, rwy’n dod at wraidd fy nghwestiwn, sef: a fyddwch chi’n cael trafodaethau gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i drafod sut y gallwn ni gynyddu’r oriau a’r munudau y mae pobl ifanc yn yr ysgol gynradd yn eu treulio yn gwneud chwaraeon? Mae wedi cael ei dorri’n gyson, flwyddyn ar ôl blwyddyn, a dweud y gwir. Os ydym ni eisiau darganfod nid yn unig ein sêr pêl-droed ar gyfer y dyfodol, ond hefyd ein sêr chwaraeon ar gyfer y dyfodol, mae angen i ni ddechrau’n gynnar, eu cael nhw’n gynnar, eu gwneud nhw’n iach a’u cael nhw i arfer â’r holl agenda chwaraeon. Yn hytrach, mae’r amser hwnnw’n prinhau ar hyn o bryd mewn ysgolion cynradd, ac mae’n anodd iawn i blant cefn gwlad, yn enwedig y rhai heb fynediad at gludiant cyhoeddus, gymryd rhan ar ôl yr ysgol hefyd.

Dyma'r materion yr hoffem eu hystyried gyda chyrff llywodraethu chwaraeon. Mae'r Aelod yn anarferol o onest pan ddywed nad oedd ganddi unrhyw ddiddordeb mewn pêl-droed tan nawr. [Torri ar draws.] Wel, mae croeso i gefnogwyr newydd bob amser, wrth gwrs. Mae'n anodd tanbwysleisio’r cyhoeddusrwydd y mae hyn wedi ei roi i’n cenedl. Roeddwn i ym Mharis ar noson y rownd gynderfynol. Roeddwn i yn Mametz y diwrnod canlynol. O’m cwmpas, y cwbl y gallwn ei glywed oedd pobl yn dweud 'Pays de Galles'. Mae’r math hwnnw o gyhoeddusrwydd yn anodd iawn i ni ei ailadrodd. Mae'n rhaid i ni adeiladu ar hynny, ac rydym ni’n gweithio gyda Croeso Cymru er mwyn i hynny ddigwydd.

Mae hi'n gwbl gywir i ddweud hefyd bod y tîm wedi bod yn esiampl dda cyn belled ag y mae pobl ifanc yn y cwestiwn. Byddant yn gweld ei bod yn bosibl bod yn hynod lwyddiannus ym myd pêl-droed—ac, yn wir, mewn unrhyw gamp broffesiynol arall—heb fod â baich emosiynol, os caf ei roi felly, fel yr ydym ni wedi gweld yn y blynyddoedd a fu. Rydym ni’n ffodus yng Nghymru nad ydym ni wedi colli llawer o gaeau chwarae ysgolion, fel sydd wedi digwydd mewn mannau eraill dros flynyddoedd lawer, a byddwn yn ceisio gweithio gyda Chwaraeon Cymru a’r cyrff llywodraethu nawr er mwyn darparu cymaint o gyfleusterau hygyrch o'r safon uchaf ag y galllwn ar draws Cymru.

Mae gennym ni amrywiaeth o raglenni sydd â’r nod o gynyddu cyflogadwyedd, gwella sgiliau, a chefnogi pobl o bob oed a gallu i fynd i mewn i gyflogaeth a symud ymlaen ynddi, ac, wrth gwrs, maen nhw’n chwarae rhan sylfaenol o ran lleihau anghydraddoldebau a threchu tlodi.

Gall addysg i oedolion gyflawni swyddogaeth hanfodol i dorri'r cylch tlodi. Dyna oedd y neges o wobrau addysg oedolion Ysbrydoli!  y mis diwethaf, pryd y cyflwynais y wobr newid gyrfa oes. Bydd adeilad £22 miliwn newydd Coleg y Cymoedd yn Aberdâr yn cynnig lleoliad dyheadol ar gyfer addysg oedolion, ond yr her hefyd yw sicrhau darpariaeth addas o gyrsiau o ansawdd da i ddysgwyr. Sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda darparwyr i gyflawni hyn?

Wel, mae’r Aelod yn iawn i ddweud y bydd y campws newydd yn gyfleuster gwych i bobl Aberdâr a'r cyffiniau. Rydym ni mewn cysylltiad rheolaidd â'r sector ôl-16 o ran cynllunio darpariaeth; mae hynny’n cynnwys cynllunio darpariaeth ran-amser a chymunedol i oedolion gan y sector Addysg Bellach. Caiff cynlluniau cyflawni hefyd eu casglu a'u harchwilio gan swyddogion er mwyn sicrhau y cynigir amrywiaeth briodol o ddarpariaeth o fewn y gyllideb sydd ar gael, ac, wrth gwrs, mae sefydliadau Addysg Bellach yn destun arolygiadau Estyn.

There is serious concern amongst adults learning Welsh throughout the country because of the new system, which has led to a loss of jobs amongst local tutors. Already, a significant number of experienced staff have been made redundant in Swansea, and a further number are facing job losses in north-east Wales and in Ceredigion. There is great uncertainty in the field after the Government failed to commit to funding the Welsh for adults course for next year, and, as you know, the budget for Welsh for adults has already been cut by £3 million. If cuts on this scale are going to continue, don’t you believe that that will work against your Government’s ambition to increase the number of speakers to 1 million?

It’s been difficult over the past financial year; that’s quite true. But we’ve also ensured that new centres have been opened across Wales—from Pontardawe to Llanelli to the capital city—in order to ensure that there are places where people can go and use the Welsh language, particularly in those areas where the language is no longer the language of the high street or generally used. Now, I know that places such as Y Lle, in Llanelli, have been very successful in ensuring that people can learn Welsh, but also use Welsh, so that they don’t lose the language once they have learnt it.

First Minister, there are a number of adults across Wales who want to learn Welsh,

fel y mae Siân Gwenllian wedi’i ddweud, gan gynnwys llawer o bobl yn fy etholaeth i, ac mae cymorth ariannol er mwyn eu galluogi i ddysgu'r iaith yn hynod o bwysig. Rwy’n meddwl tybed pa gymorth ariannol penodol yr ydych chi'n mynd i’w roi ar gael dros y blynyddoedd nesaf i gefnogi a meithrin yr iaith, yn enwedig mewn cymunedau fel fy un i, lle y ceir iaith fyw, ond mae angen dod â bywyd newydd iddi, yn enwedig i bobl sy'n symud i mewn i'r ardal o'r tu allan i’r cymunedau Cymraeg eu hiaith traddodiadol hynny.

Mae hynny'n wir. Rydym ni wedi buddsoddi'n helaeth, wrth gwrs, mewn sicrhau bod yr iaith yn cael ei defnyddio'n eang mewn ysgolion. Rydym ni’n gwybod bod enghreifftiau da fel Gwynedd, fel Ceredigion, lle ceir canolfannau sy'n galluogi plant i —‘trochi’ yw’r gair yn y Gymraeg; nid yw'n gweithio yr un fath yn Saesneg, gan ei fod yn golygu dwyno yn Saesneg, os byddwch yn ei gyfieithu’n llythrennol. [Torri ar draws.] 'Ymdrwytho'; dyna air gwell—iddyn nhw gael eu hymdrwytho yn yr iaith. Ac maen nhw’n gweithio'n dda iawn, iawn. Rydym ni’n canfod wedyn, wrth gwrs, bod plant yn gallu dylanwadu ar eu rhieni a helpu eu rhieni i ddysgu Cymraeg, gan eu bod nhw eu hunain yn dysgu Cymraeg mor hawdd.

Hannah Blythyn. Question 5, therefore—Janet Finch-Saunders.

Gwnaf, â phleser. Bydd ein rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn arwain at fuddsoddiad o £1.4 biliwn dros y cyfnod o bum mlynedd hyd at 2019. Bydd pob un o'r 22 awdurdod yn elwa ar y buddsoddiad hwn, a fydd yn arwain at ailadeiladu ac ailwampio dros 150 o ysgolion a cholegau ledled Cymru. Hyd yma, cymeradwywyd 105 o brosiectau drwy'r rhaglen.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Byddwch yn ymwybodol, i rai, pan gaiff ysgol newydd ei chrybwyll, y gall fod pryderon, yn enwedig pan fo plant a rhieni yn hapus iawn â'r ysgol y maen nhw’n ei mynychu. Nawr, o dan adran 5.4 cod trefniadaeth ysgolion statudol Llywodraeth Cymru, mae’n rhaid i awdurdodau lleol ystyried yr holl wrthwynebiadau a gyflwynir yn gydwybodol, a pheidio â gwneud penderfyniadau ar gynigion uno gyda meddwl caeedig i'r rhanddeiliaid dan sylw. Fodd bynnag, yng Nghonwy yn ddiweddar, mae’r cyngor yn bwrw ymlaen â dau gynnig uno diweddar sy’n effeithio ar bump o'n hysgolion cynradd, er gwaethaf llawer o wrthwynebiadau. Mae llawer o rieni, athrawon, llywodraethwyr a hyd yn oed yr undebau athrawon yn flin, yn rhwystredig ac yn siomedig ac o’r farn bod yr ymgynghoriad statudol yn ddiystyr, yn enwedig pan gyhoeddwyd cofnodion penderfyniad cabinet perthnasol yn ddiweddar cyn i’r cyfarfod gael ei gynnal hyd yn oed—fait accompli. Er mwyn rhoi sylw i'r pryderon a godwyd, a wnewch chi weithio gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg newydd, yn y tymor ysgol newydd yn amlwg, i ystyried eto sut y mae pryderon a safbwyntiau’r rhai yr effeithir arnynt fwyaf yn cael eu hystyried o fewn y penderfyniadau ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, fel bod y lleisiau hyn yn cael eu clywed ac yn cael sylw priodol?

Mae'r Aelod yn beirniadu Cyngor Conwy a'r ffordd y maen nhw wedi ymddwyn. Gwn y bu pryderon yng Nghonwy, yn enwedig o ran nifer o ysgolion—yn ardal Caerhun rwy’n meddwl, ac yng Nghyffordd Llandudno hefyd rwy’n credu. O ran Cyffordd Llandudno, deallaf y bu ailymgynghoriad, sydd ar agor ar hyn o bryd ac a fydd ar agor tan 27 Gorffennaf. O ran Caerhun, rwy’n deall bodd hynny wedi ei gymeradwyo eisoes. Ond mae'n gywir i ddweud, pan ein bod yn rhoi safonau ar waith rydym yn disgwyl cydymffurfiad â nhw wrth gynnig cau ac uno ysgolion, rydym ni’n disgwyl cydymffurfiad â'r broses. Ceir maglau cyfreithiol i awdurdodau lleol oni bai eu bod yn gallu dangos, wrth gwrs, eu bod wedi dilyn y weithdrefn gywir, a byddem yn disgwyl i bob awdurdod lleol yng Nghymru wneud hynny.

Brif Weinidog, yn ogystal ag adeiladu ysgolion newydd, mae hefyd yn bwysig ein bod yn parhau i adeiladu colegau newydd ar gyfer addysg bellach. Mae gan Goleg Gwent gynlluniau uchelgeisiol a phwysig i adleoli eu campws yng Nghasnewydd i lan yr afon ochr yn ochr â champws Prifysgol De Cymru ac, yn wir, rhagor o adeiladau yn y cyffiniau. A ydych chi’n cytuno â mi bod yn rhaid i ni barhau i wella ein colegau addysg bellach yn y modd hwnnw a chefnogi egni a syniadau i sicrhau gwelliannau i addysg bellach, ac yn enwedig, efallai, cysylltiadau cryf ag addysg uwch?

Ydw, mi ydwyf. Gwn y gallai fod llawer o gynigion yn cael eu gwneud o ran campws Casnewydd, ond mae'n gwbl gywir i ddweud y dylem ni wneud yn siŵr nad oes unrhyw ffin bendant rhwng AB ac AU i’r myfyriwr. Gwn fod llawer iawn o fyfyrwyr sy'n mynd ymlaen i gwblhau cyrsiau gradd yn dechrau mewn lleoliad AB oherwydd mai dyna sy'n briodol iddyn nhw. Nid yw’r hyder ganddyn nhw efallai i fynd yn syth i mewn i AU ac mae angen eu hannog i wneud hynny, ac yna wrth gwrs maen nhw’n dod yn llwyddiannus dros amser. Felly, mae mwy o weithio rhwng AU ac AB yn hynod bwysig er mwyn creu’r llwybr di-dor hwnnw i’r myfyriwr.

In light of the duties now on the public sector, given the introduction of the Well-being of Future Generations Act 2015, shouldn’t there be a requirement on all buildings erected using public funding, and, in this case, twenty-first century schools, to be using all possible opportunities in terms of renewable energies?

Yes, I believe that’s right. We’ve seen a number of examples of that, where buildings are ‘excellent’ in the BREEAM category. We’ve seen water being collected from the roofs being used in the school itself. So, we would expect local authorities to consider the good examples that I’ve seen across Wales in order to do the same themselves.

Gwnawn. Byddwn yn cyflwyno cynigion yn fuan ar gyfer ymgyrch genedlaethol a rhyngwladol i farchnata Cymru a GIG Cymru fel lle deniadol i weithio ynddo. Bydd hynny'n cynnwys gwaith i recriwtio, hyfforddi a chadw meddygon teulu a gweithwyr gofal sylfaenol proffesiynol ac i fynd i'r afael â'r problemau a wynebir ym Mhowys a ledled Cymru.

Diolchaf i chi am y datganiad yna, Brif Weinidog, ond roeddwn i mewn cyfarfod iechyd cyhoeddus yn Ystradgynlais ddydd Gwener ac un o'r heriau mawr yr oeddent yn eu hwynebu oedd recriwtio meddygon teulu, yn enwedig ym meddygfa Coelbren. Rwy’n croesawu’r hyn yr ydych chi newydd ei ddweud o ran eich cynlluniau i hyfforddi a recriwtio mwy o feddygon teulu. Edrychaf ymlaen, Brif Weinidog, at dderbyn diweddariad ar sut y mae’r cynlluniau hynny’n mynd i greu mwy o feddygon teulu i mewn i'r ardaloedd, yn enwedig yng Nghymru wledig, lle mae hyn yn her enfawr iddyn nhw ar hyn o bryd.

Do, gwnaethom fuddsoddiad ychwanegol o dros £40 miliwn y llynedd mewn gofal sylfaenol ac roedd £4.5 miliwn o'r cyllid hwnnw wedi ei dargedu at arallgyfeirio’r gweithlu, gan gynnwys creu 300 o swyddi mewn amrywiaeth o swyddi gofal sylfaenol. Mae’r Aelod yn sôn am Goelbren yn benodol; mae'n rhan o feddygfa deulu Cwm Dulais ym Mlaendulais. Bu problemau recriwtio, a chanlyniad hynny fu lleihau nifer y sesiynau meddygon teulu yng Nghoelbren. Gwn fod y feddygfa yn mynd trwy broses cefnogi cynaliadwyedd gyda Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, oherwydd, er ei fod yn rhan o Fwrdd Iechyd Lleol Addysgu Powys yn ffisegol, PABM yw ei hardal weithredu, ac mae'r ddau fwrdd iechyd yn gweithio'n agos i gytuno ar ateb tymor hwy i sicrhau’r ddarpariaeth barhaus o wasanaethau o ansawdd uchel.

Brif Weinidog, rwy'n ddiolchgar i Joyce Watson am godi’r cwestiwn hwn; mae'n fater penodol yn fy etholaeth i, wrth i lawer o feddygon teulu gyrraedd oedran ymddeol a bod trafferth recriwtio. Mae llawer o feddygfeydd, yn yr achos hwnnw, yn gorfod ad-drefnu sut y maen nhw’n gweithredu. Yr hyn y mae meddygon teulu yn ei ddweud wrthyf yw bod potensial i’w safleoedd ostwng mewn gwerth os bydd eu meddygfeydd yn rhoi'r gorau i weithredu, sy’n rhwystr i recriwtio meddygon teulu, yn enwedig yng nghefn gwlad Cymru. A gaf i ofyn a ydych chi’n ymwybodol o’r mater hwnnw? Pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gynnig mwy o ddiogelwch a sicrwydd i feddygon teulu i’w cymell, ac yn enwedig i’w recriwtio i gefn gwlad Cymru?

Wel, os yw meddygon teulu yn dymuno cael eu hystyried fel contractwyr a busnesau annibynnol, mae risg yn gysylltiedig o ran y gostyngiad posibl i werth adeiladau. Ond, nid wyf yn gweld pam y dylai hynny fod yn wir o reidrwydd. Mae'n gynyddol wir bod llawer o'r rhai sy'n dymuno mynd i faes ymarfer cyffredinol nad ydynt eisiau prynu i mewn i feddygfa—maen nhw eisiau bod yn feddygon teulu cyflogedig. Mae'n duedd yr wyf yn siŵr bod llawer ohonom wedi ei gweld ledled Cymru. Mae hynny'n rhywbeth y bydd yn rhaid i ni ac, yn wir, y proffesiwn, ddarparu ar ei gyfer.

O ran Powys yn ei chyfanrwydd, gallaf ddweud y bu chwech o feddygon teulu partner newydd ym Mhowys ac 11 o feddygon teulu cyflogedig a ddechreuodd ar eu gwaith yn ystod 2015-16.

We know, of course, that this supports rural communities and the economy with a combination of Welsh Government and EU funding. Given the lack of assurances from the UK Government to date over replacing EU funding and programme continuity, I cannot predict its long-term future.

Well, thanks for that response. It was very interesting, if I may say so, because your skills Minister, in response to a question from me following a statement last week, made it clear that she is continuing to plan programmes on the basis that the funding will come to Wales. If it doesn’t come from the EU, then she’s expecting it to come, according to the pledges made, from the UK Government. But, the following day, the Cabinet Secretary for rural affairs announced that programmes such as Glastir, post 2018, were to be deferred because of uncertainty. That suggests to me that you don’t have much of a strategy as a Government in terms of how you’re responding to the decision following the referendum. Can you tell us if the left hand knows what the right hand is doing?

We know what we’re doing. We are going to continue with the capital schemes, for instance, in order to progress with those. But as regards the revenue programmes and schemes, it’s a much more complicated pictures But it’s quite evident that, if we see a cut of £600 million in the Assembly’s budget year on year over the ensuing years, there will be a very negative impact on some of the projects that we have.

First Minister, I appreciate that you have met with representatives of the agricultural industry last week to discuss concerns following the result of the referendum on the European Union and I support your calls for farming support payments and funding for rural communities to be safeguarded for the future. Now, bearing in mind that the European Union will still be a major trading partner for our farmers for the future, can you tell us what discussions your Government has had to date with the UK Government, and also with the EU Commissioner, to ensure that plans such as the rural development programme can continue?

Well, there is no guarantee at all. We know that the Commission cannot play its part as regards European funding at present. There is no assurance from the UK Government, so there is no certainty at all for the people of Wales. It’s important that we get this assurance as soon as possible in order to give our farmers some assurance. For example, we know that £260 million will be coming into Wales as regards payments to farmers, but at the moment there is no money left after we leave the European Union. So, assurance for farmers is crucially important.

Ar yr un thema â'r ddau gwestiwn diwethaf, rwy’n nodi, yn fy etholaeth fy hun ac yn etholaeth y Prif Weinidog ein bod ni newydd gael hyd at £100,000 o grantiau wedi'u cyhoeddi ar gyfer cynlluniau adfywio unigol yn rhan o ddatblygiad gwledig. Mae'n aml yn synnu pobl, mewn etholaeth fel fy un i yn Ogwr, cyn-etholaeth fwyngloddio a diwydiant trwm, fod pob un ond dwy o'r wardiau yn fy etholaeth yn wledig. Mae gennym ni 40 y cant o ffermio mynydd yr ucheldir, felly mae gennym ni gyllid colofn 1 a cholofn 2 hefyd. Ond mae’r cyllid colofn 2 hwnnw wedi bod yn hanfodol ar gyfer adfywio gwledig, er ei fod yn ddadleuol—y dyraniadau. Felly, a gaf i ofyn iddo, yn ei drafodaethau â Llywodraeth y DU, a yw’n pwysleisio iddyn nhw bwysigrwydd gwneud iawn am unrhyw ddiffyg yn uniongyrchedd rhaglenni yr ymrwymwyd iddynt eisoes, ond hefyd yn y tymor hwy? Oherwydd mae angen i ni wneud yn siŵr bod Llywodraeth y DU yn llenwi’r diffyg ôl-lenwi hwnnw fel y gallwn gadw’r cynlluniau hynny yn symud ymlaen am flynyddoedd lawer i ddod. Mae'n hanfodol ar gyfer adfywio fy nghymunedau i a’i rai yntau.

Rydym ni wedi gwneud y pwynt hwnnw. Y broblem i ni yw hon: yn y dyfodol, bydd polisi amaethyddol yn gwbl ymreolaethol ac wedi’i ddatganoli'n llwyr. Nid ydym ni’n mynd i dderbyn ymyrraeth gan San Steffan yn hynny o beth. Mae'n fater sydd yn gyfan gwbl i bobl Cymru, pobl yr Alban ac yn wir Lloegr benderfynu pa fath o bolisi amaethyddol y dylid ei ddilyn. Yr anhawster, wrth gwrs, yw’r arian. Sut bydd yr arian yn cael ei ddosbarthu? Mae angen i ni wneud yn siŵr bod gwarant gan Lywodraeth y DU y bydd Cymru yn derbyn o leiaf ei chyfran bresennol o gyllid. Fy ofn mawr yw y bydd ymgais i Farnetteiddio cyllid ar gyfer amaethyddiaeth, sy'n golygu gostyngiad sylweddol i gyllid ar gyfer amaethyddiaeth yng Nghymru. Gorau po gyntaf y bydd ffermwyr Cymru yn cael y sicrwydd sydd ei angen arnynt gan Lywodraeth y DU.

Mae'r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf y llynedd, yn nodi ein buddsoddiad ar gyfer trafnidiaeth a seilwaith a gwasanaethau ar gyfer 2015-20 ar draws Cymru gyfan.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Mae ateb i dagfeydd twneli Brynglas yr M4 yn flaenoriaeth allweddol i Lywodraeth Cymru ac yn wir i’r Cynulliad hwn yn ei gyfanrwydd. Rwy'n siŵr y bydd yr Athro Stuart Cole yn cysgu ychydig yn dawelach o wybod bod ei lwybr glas M4 yn rhan o'r gymysgedd erbyn hyn i gael ei ystyried gan yr ymchwiliad cyhoeddus a gyhoeddwyd yn ddiweddar. Byddwch yn ymwybodol bod gan Roadchef yng ngwasanaethau Magwyr bryderon am effaith y llwybr du ar eu busnesau, ac felly hefyd porthladd Casnewydd, a allai gael ei rannu'n ddwy gan o leiaf un o'r llwybrau sy'n cael eu hystyried gan yr ymchwiliad cyhoeddus. Sut y mae pryderon busnesau lleol pwysig fel y rhain yr wyf i wedi eu crybwyll wedi cael eu cymryd i ystyriaeth, a sut maen nhw’n cael eu cymryd i ystyriaeth gan yr ymchwiliad cyhoeddus?

Wel, byddwn yn disgwyl i'r ymchwiliad roi ystyriaeth lawn i safbwyntiau pawb sy'n mynegi barn i'r ymchwiliad. Gwnaethom benderfyniad ymwybodol i wneud yn siŵr bod yr holl bosibiliadau yn cael eu harchwilio gan yr ymchwiliad fel y gallai'r cyhoedd weld yr holl dystiolaeth ac fel y byddai pobl yn deall ein bod ni eisiau gwneud yn siŵr bod yr holl ddewisiadau yn cael eu harchwilio’n briodol. Mae’r Aelod yn gwybod fy mod i wedi sefyll yn y fan yma a dweud bod y llwybr glas yn peri problemau mawr o ran ei effaith ar gymaint o bobl, ond gadewch i ni weld beth fydd yr ymchwiliad lleol cyhoeddus yn ei ddweud a gweld pa argymhellion a wneir yn dilyn hynny.

Yr allwedd i sicrhau llwyddiant yn y brifddinas-ranbarth yw dilyn dull aml-ganolfan ar gyfer seilwaith a datblygu economaidd. Er mai nod y cytundeb dinas a'r model dinas-ranbarth yw adeiladu ar frand rhyngwladol Caerdydd, mae’n rhaid i ni gydnabod swyddogaeth y canolfannau poblogaeth eraill hefyd. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi, wrth symud ymlaen, y dylid cadarnhau statws amlwg Casnewydd fel prifddinas ranbarthol yn ei rhinwedd ei hun, prifddinas hen sir Gwent, ac a yw'n cytuno y dylai’r statws amlwg hwn gael ei ymgorffori wrth gynllunio’r prifddinas-ranbarth ac y dylid ei hyrwyddo ar bob cyfle?

Nid wyf yn cytuno ag ef ar hynny. Rwy’n meddwl bod gan yr holl awdurdodau lleol lais cyfartal o ran datblygiad y ddinas-ranbarth. Mae hunaniaeth yn bwysig, rwy’n deall hynny, ond y gwir amdani yw nad yw’r rhanbarth economaidd yn rhoi unrhyw sylw o gwbl i ffiniau gwleidyddol. Mae Casnewydd yn amlwg yn ddinas bwysig. Dyma ein trydedd ddinas fwyaf. Ynghyd â Chaerdydd ac yn wir ardaloedd y cymoedd i'r gogledd, byddant i gyd yn chwarae rhan bwysig wrth ddatblygu’r brifddinas-ranbarth gyfan er lles pawb sy'n byw ynddi.

Rwy'n croesawu'r dyraniad newydd o arian yng nghyllideb atodol Llywodraeth Cymru i gamlas Mynwy ac Aberhonddu a hoffwn ofyn i'r Prif Weinidog a yw hyn yn cyd-fynd ag unrhyw strategaeth datblygu economaidd ehangach ar gyfer integreiddio ein dyfrffyrdd i seilwaith y de-ddwyrain.

O ran dyfrffyrdd, rwy'n credu ei fod yn fwy o achos o’u potensial ar gyfer twristiaeth. Rhannwyd y dyfrffyrdd ddegawdau lawer iawn yn ôl. Mae camlas Morgannwg—mae’n mynd o dan y brif reilffordd i’r dwyrain o Gaerdydd ond nid yw wedi ei chysylltu â gweddill ei rhwydwaith blaenorol. Yr hyn sy'n bwysig yw bod y potensial gennym ni ar gyfer twristiaeth trwy ein camlesi, ac yn y modd hwnnw, wrth gwrs, gallant weithredu fel sbardunwyr economaidd, a byddwn yn parhau i weithio â'r rhanddeiliaid dan sylw i sicrhau bod y potensial hwnnw’n cael ei wireddu.

Gwnaf. Casglodd awdurdodau bilio 97.2 y cant o dreth gyngor a filiwyd yn 2015-16.

Diolch yn fawr iawn am yr ateb, Weinidog. Mae ffigurau a gyhoeddwyd gan eich Llywodraeth yn datgelu mai cynghorau Blaenau Gwent, Merthyr Tudful a Thorfaen sydd â'r cyfraddau gwaethaf yng Nghymru o ran casglu'r dreth gyngor. Mae'r ganolfan cyngor ar bopeth wedi labelu treth gyngor fel problem ddyled fwyaf Cymru—mae 6,000 o bobl yn cael trafferth i dalu eu biliau erbyn hyn. A wnaiff y Prif Weinidog esbonio i'r teuluoedd hynny yn ardaloedd tlotaf Cymru pam y penderfynodd beidio â defnyddio'r cyllid a ddarparwyd gan Lywodraeth y DU i rewi'r dreth gyngor yng Nghymru at y diben y’i bwriadwyd mewn gwirionedd?

Wel, mae datganoli'n golygu nad yw at ddiben a fwriadwyd, i ddechrau; mater i'r Cynulliad yw penderfynu sut y mae'n gwario ei arian. Serch hynny, gwrthodwyd y grant rhewi'r dreth gyngor gan fwyafrif yr awdurdodau yn Lloegr eleni, gan ddewis codi’r dreth gyngor yn hytrach. Er gwaethaf y ffaith honno, mae'r dreth gyngor yng Nghymru yn is ar gyfartaledd nag yw hi yn Lloegr, ac, yn wir, bydd ef yn cofio, gan ei fod yn y Siambr pan ddatganolwyd budd-daliadau treth gyngor, mai dim ond 90 y cant o'r gyllideb a ddilynodd. Welais i mohono yn annog yn gryf ar y pryd y dylai Cymru dderbyn ei chyfran lawn o arian er mwyn ymdrin â budd-daliadau'r dreth gyngor.

Finally, Adam Price.

Surely, the fact that the highest percentage of people who don’t pay the tax live in our poorest areas reflects the fact that this tax is fundamentally unfair. The burden weighs most heavily on those people who are least able to pay. So, isn’t it now time for us to reform this tax so that it is fairer, as Plaid Cymru argued, of course, during the election campaign back in May?

We are always open to consider new methods of funding local authorities and people are talking about a local income tax, but that would have to be collected locally so that the tax didn’t go to where people work rather than where they live. It’s true to say—well, this is not universally true, of course—the higher the price of the house, the greater the income of the resident. That is not always true, I understand that, but the system that we have at present is one that works because it’s a tax that has been applied to a house. But, of course, in the years to come, there’s always an argument about whether there might be a more effective method of funding local authorities.

Thank you, First Minister.

I have accepted an urgent question under Standing Order 12.66. I call on David Rees to ask the urgent question.

Gwnaf. A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Rydym ni’n parhau â'n trafodaethau helaeth â Tata ac yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU o ran nifer o bwyntiau gan gynnwys rhyddhad priodol o gostau ynni uchel, sy'n fwy hanfodol nag erioed i sicrhau bod ein diwydiannau yn gystadleuol, yn ogystal â'r angen am ddatrysiad ar bensiynau.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb yna ac am ei sicrwydd bod Llywodraeth Cymru wir yn parhau i ddilyn y gwahanol agweddau? Fodd bynnag, fel yr ydym ni i gyd yn gwybod, mae’r diwydiant dur wedi bod mewn sefyllfa anodd ers nifer o flynyddoedd. Yn wir, eleni, ym mis Ionawr, cyhoeddodd Tata Steel y byddai 1,000 o swyddi yn cael eu colli; ym mis Mawrth, cyhoeddodd werthiant posibl ei weithrediadau yn y DU. Mae fy etholwyr i—fy ngweithwyr dur i, eu teuluoedd—i gyd wedi gorfod dioddef cyfnod uffernol o amser, tra ein bod ni’n dal i aros am rywfaint o sicrwydd gan Tata Steel. Taflwyd y sicrwydd hwnnw i ffwrdd ddydd Gwener diwethaf, oherwydd y cyhoeddiad hwnnw ddydd Gwener diwethaf y byddant yn gohirio’r broses o werthu ac yn mynd i fenter ar y cyd bellach gyda chwmni y maen nhw, mae'n debyg, yn ôl dadansoddwyr, wedi bod yn cynnal trafodaethau ag ef ers dros flwyddyn ar ei weithrediadau yn yr Iseldiroedd, ac maen nhw'n dweud, eu hunain—mae Thyssenkrupp mewn gwirionedd yn dweud—bod angen i ni atgyfnerthu cynhyrchiant dur yn Ewrop, rhoi ofn—esgusodwch y term—Duw ym mywydau pobl ac maen nhw’n poeni am eu dyfodol; maen nhw’n poeni am ddyfodol y dref. Rydym ni wedi cael ansicrwydd yn hongian dros ein pennau; rydym ni eisiau sicrwydd—nid yw gennym ni.

A wnaiff Llywodraeth Cymru ymgysylltu’n eglur ar unwaith nawr gyda Phrif Weinidog newydd y DU i gael y Prif Weinidog honno i gytuno (a) bod yn rhaid ailgyflwyno’r cynllun pensiwn oherwydd mae’n ymddangos iddo gael ei ohirio ar ôl Brexit—mae wedi diflannu; mae angen y prisiau ynni arnom, fel y nodwyd gennych eisoes; mae angen i ni ddechrau ystyried, efallai, ffyrdd arloesol—gwn fod y blaid gyferbyn wedi sôn y gallem ni gael mentrau ar y cyd â Llywodraeth y DU a phartneriaid preifat o bosibl, oherwydd os nad yw Tata yn mynd i wneud rhywbeth, mae angen i ni ei wneud. Rwy'n pryderu gan fod Koushik Chatterjee, sef cyfarwyddwr gweithredol y grŵp a chyfarwyddwr rhanbarthol Tata Steel ar gyfer Ewrop, wedi dweud bod y diwydiant dur byd-eang dan fygythiad ac na all warantu sicrwydd swyddi ym Mhort Talbot. Ni all hyd yn oed sicrhau y bydd swyddi ym Mhort Talbot yn parhau yno o gwbl. Mae hynny, unwaith eto, yn fy marn i, yn creu sefyllfa lle efallai y mae Tata yn chwilio am ffordd i adael. Rydym eisiau gwybod eu rhwymedigaethau amgylcheddol gwirioneddol a'u cyfrifoldebau yn unol â’r rheini. Gwn fod Llywodraeth Cymru wedi bod yn dilyn y cynllun amgylchedd a diogelu. Beth yw goblygiadau Brexit ar hynny? Mae angen eglurhad.

Y ffwrneisi chwyth. Mae’r cwbl yn ymwneud â’r ffwrneisi chwyth. Rydym ni angen y ffwrneisi chwyth hynny. Un peth yr wyf i eisiau i Lywodraeth Cymru ei wneud yw ystyried pob dewis posibl i gadw’r ffwrneisi chwyth hynny wedi'u cynnau ac yn weithredol er mwyn sicrhau y gallwn barhau i wneud dur yng Nghymru ac nid dim ond ailgylchu dur drwy ein ffwrneisi.

Efallai yr hoffech chi ystyried arloesedd hefyd, gan annog busnesau sy'n dod i mewn drwy arloesi. Fe’i crybwyllwyd sawl gwaith, y ganolfan arloesedd yn Abertawe. Gadewch i ni fwrw ymlaen â hi, a gadewch i ni, efallai, roi hynny ar y bwrdd.

Cwestiwn yw hwn, felly pe gallech chi—

Mae gen i nifer o gwestiynau.

Oes, rwy’n gwybod. Rydych chi wedi gofyn sawl un yn barod. Os gallwch chi ddod at eich un olaf.

Rwy’n sylweddoli hynny, Lywydd, ond rwy'n siŵr y byddwch chi’n gwerthfawrogi bod yr etholaeth yn llawn—

Mi gymeraf eich cwestiwn olaf. Ac rwy’n deall pwysigrwydd y cwestiwn.

Y cwestiwn olaf, felly. Mae'r undebau llafur wedi mynegi eu barn i mi. Fe wnaethant fy ffonio i heddiw. Nid ydyn nhw eisiau i’r broses werthu gael ei hatal. A wnewch chi drafod â Tata a Llywodraeth y DU i gael y broses werthu yn ôl ar y trywydd cywir, os dim byd arall, ochr yn ochr â'r ystyriaethau eraill sydd ganddyn nhw?

Yn gyntaf oll, a gaf i ddiolch i'r Aelod am ei amddiffyniad angerddol parhaus o’r diwydiant dur yng Nghymru? Rwy’n llwyr gydnabod y pryder a’r ansicrwydd y mae llawer iawn o deuluoedd yn eu dioddef. Cefais i, fy hun, fy magu mewn teulu a oedd yn dibynnu ar ddur am gyflogaeth yn ôl yn y 1980au. Rwy’n gwybod yn iawn faint o bryder ac ansicrwydd a gofid y gellir eu hachosi pan nad ydych chi’n gwybod a fydd gennych chi swydd yr wythnos nesaf, y mis nesaf neu'r flwyddyn nesaf.

Yn gyntaf oll, rydym ni’n parhau i weithio'n agos gyda Llywodraeth y DU i sicrhau bod dyfodol cynaliadwy i ddur yng Nghymru, ond gallaf gynnig y sicrwydd hwn: ni chafwyd unrhyw gyhoeddiad gan Tata ar ohirio’r broses gwerthu dur. Mae hynny’n parhau ochr yn ochr eisoes â'r ystyriaethau menter ar y cyd. Dyna un o'r rhesymau pam (a) y byddaf yn cwrdd ag un o'r partïon y prynhawn yma a (b) pam mae angen i ni sicrhau bod Llywodraeth y DU yn parhau i fod yn ymrwymedig i gefnogi gwerthiant posibl gan barti arall.

Nawr, rwy’n credu’n bendant, yfory, y bydd gennym ni Brif Weinidog newydd ym Mhrydain. Yn syml, fy neges i, neu neges ein Llywodraeth, i Theresa May fyddai yn syml: dangoswch eich cryfder ddydd Sadwrn mewn ffordd na wnaeth Margaret Thatcher erioed trwy gefnogi dur Prydain. Gallwch wneud hynny ar unwaith, Brif Weinidog y DU. Gallwch wneud hynny ar unwaith trwy ddatrys yr argyfwng yn ymwneud â chostau ynni sy'n effeithio ar y diwydiant dur yn ogystal â llawer o sectorau gweithgynhyrchu eraill hefyd.

Nid wyf yn amau didwylledd Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae gen i ofn na wnaeth yr ateb yna roi’r eglurder yr oedd yr Aelod dros Aberafan yn chwilio amdano ac, yn bwysicach fyth, fel y byddai hefyd yn cytuno, yr eglurder y mae’r gweithwyr dur a’u teuluoedd yn chwilio amdano. Rydym ni wedi cael sefyllfa nawr lle gwrthododd prif swyddog ariannol Tata Steel neithiwr roi sicrwydd ynghylch dyfodol Port Talbot. Dywedwyd bod prif swyddog gweithredol eu darpar bartner, Thyssenkrupp, wedi dweud bod hwn yn gyfle gwych i gymryd capasiti allan o'r diwydiant dur. Beth sy'n sbarduno hyn? Beth yw'r cymhelliad yma? Cymryd capasiti allan: mae hynny’n golygu colli swyddi. Ble mae’r fwyell yn mynd i ddisgyn? Nid yw’n mynd i ddisgyn yn Duisburg yn yr Almaen. Nid yw’n mynd i ddisgyn yn IJmuiden yn yr Iseldiroedd. Mae'n mynd i ddisgyn ym Mhort Talbot ac ar draws y safleoedd eraill yng Nghymru a Phrydain.

Felly, rwyf eisiau datganiad diamwys gan y Gweinidog y gallai’r uno hwn, ymhell o fod yn achubiaeth i ddiwydiant dur Cymru, arwain at ei ddirywiad. Fel y mae hi ar hyn o bryd, mae'n rhaid i ni wrthwynebu’r uno hwn. Siaradodd y Prif Weinidog am amodau yn gynharach. Yr unig sicrwydd sydd werth unrhyw beth yw os oes rhaid i’r gyfran ecwiti y mae Llywodraethu y DU a Chymru wedi sôn am ei chymryd ym Mhort Talbot fod yn gyfran euraid, lle ceir feto ar unrhyw benderfyniad yn y dyfodol am golli swyddi yn niwydiannau dur Cymru a’r DU. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno?

Yn olaf, mae newydd gyhoeddi i ni, mewn gwirionedd—mae hyn yn sicr yn newyddion newydd—nad yw’r broses werthu wedi ei gohirio. Wel, os yw hynny'n wir, a yw'r gefnogaeth ariannol y mae Llywodraeth Cymru—ac a gefnogwyd gennym ni ar y meinciau hyn—wedi ei rhoi i'r pryniant gan y gweithwyr a’r rheolwyr, sydd, rwy’n credu, yn gais cryf a chredadwy iawn, ac efallai mai dyma’r gwir reswm pam mae Tata yn cerdded oddi wrth y broses werthu, gan nad ydyn nhw eisiau cystadleuaeth—? Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn darparu cymorth ariannol i'r tîm hwnnw hyd yn hyn. A fydd y cymorth hwnnw’n parhau nawr ynghyd â'r broses werthu?

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn, ac rwy’n derbyn llawer o'r hyn a ddywed, ond rwy'n synnu nad yw wedi gweld o ddatganiad newyddion Tata Steel o’r wythnos diwethaf, mewn gwirionedd, eu bod yn datgan yno, yn bendant, eu bod hwythau’n ystyried menter ar y cyd hefyd, nid eu bod yn ei ystyried yn hytrach na gwerthiant posibl. Nawr, rydym ni wedi dweud y byddwn ni’n gweithio gydag unrhyw un sy'n cynnig dyfodol cynaliadwy i ddur yng Nghymru. Felly, byddai'n esgeulus i ni wneud fel y mae’r Aelod yn dymuno, sef dweud, 'Peidiwch â chael trafodaethau â Tata a TK ar fenter ar y cyd; gwrthwynebwch hynny a siaradwch ag un neu ddau o'r prynwyr posibl yn unig.' Byddai hynny'n esgeulus. Mae angen i ni siarad, o'r cychwyn cyntaf, gydag unrhyw un sydd â diddordeb ac yn fodlon rhoi dyfodol cynaliadwy i gynhyrchu dur yng Nghymru. Byddai gwneud fel arall yn esgeulus.

Ysgrifennydd y Cabinet, ychydig wythnosau yn ôl, gofynnais i'r Prif Weinidog a oedd y pecyn cymorth yr oedd y Llywodraeth Cymru wedi ei gynnig, gan gynnwys caffael cyfranddaliad o bosibl—lluniwyd y pecyn hwnnw, wrth gwrs, i annog prynwyr credadwy ar gyfer gwaith Port Talbot—yn dal i fod ar gael i Tata pe na byddai’n gwerthu. Felly, hoffwn i chi roi ymrwymiad eglur heddiw o ran beth yw eich safbwynt ar hynny nawr.

A yw Tata wedi gofyn i Lywodraeth Cymru am unrhyw beth newydd o ran cymorth ers neu'n union cyn yr awgrym y gallai newid ei feddwl am werthiant yn y dyfodol agos? Yn benodol, a ofynnwyd am unrhyw beth i chi neu a gawsoch eich annog i gynnig cymorth pe byddai dyfodol Tata yn dibynnu ar ryw fath o fenter ar y cyd gyda Thyssenkrupp? Pa ymrwymiad ydych chi wedi ei gael gan Tata ynghylch pa mor hir y gallai’r newid meddwl hwn bara? Ai dim ond tipyn o amser i Tata gael cyfle i wella ei waelodlin gyda golwg ar wella ei siawns o fenter ar y cyd yw hyn, neu a yw'n rhywbeth mwy sefydlog ac, o leiaf, ar gyfer y tymor canolig? Oherwydd byddwch yn ymwybodol, Ysgrifennydd y Cabinet, bod, gadewch i ni ddweud, bryder difrifol ynghylch annidwylledd Tata a'i ymddygiad yn ystod y misoedd diwethaf, a phryder dyfnach fyth am swyddogaeth Thyssenkrupp, o bosibl yn hyn, o gofio eu datganiad o fewn y chwe mis diwethaf y byddent yn ceisio cau yn sicr pen Port Talbot o unrhyw weithrediadau y byddent yn ymwneud â nhw pe byddent yn cymryd cyfrifoldeb am fuddiannau Tata.

Hoffwn ddiolch i Suzy Davies am ei chwestiynau a dweud ein bod wedi bod yn eglur o’r cychwyn gyda Tata y byddai unrhyw gymorth a gynigir yn amodol ar ddiogelu swyddi a chynhyrchu dur cynaliadwy yma yng Nghymru, nid yn unig ar gyfer y byrdymor, ond ar gyfer y tymor hwy hefyd? Mae’r cymorth hwnnw ar y bwrdd, fel yr wyf eisoes wedi'i ddweud. Rydym ni’n barod i weithio gydag unrhyw un sy'n fodlon ac yn benderfynol i sicrhau bod dyfodol hirdymor, cynaliadwy i ddur yng Nghymru. Rwyf wedi gofyn am gyfarfod brys gyda Tata ac mae hynny wedi ei dderbyn. Rwy’n disgwyl cael cyfarfod â nhw yn fuan iawn. Cyn belled ag y mae unrhyw bryniant arall posibl yn y cwestiwn, byddem, unwaith eto, yn gweithio gydag unrhyw un a all sicrhau dyfodol cynaliadwy i ddiwydiant dur Cymru.

Rwy'n siŵr y gwnaiff y Gweinidog ymuno â mi i longyfarch yr Aelod dros Aberafan ar ei amddiffyniad huawdl, angerddol ac, yn wir, emosiynol o fuddiannau ei etholwyr heddiw. Cefais i yn sicr fy effeithio gan yr hyn yr oedd ganddo i'w ddweud, ond rwy'n ofni nad yw’r sicrwydd y mae ei eisiau ar gael. Mae Mr Chatterjee, sef cyfarwyddwr gweithredol Tata Steel ar gyfer Ewrop, wedi ei gwneud yn gwbl eglur mai'r broblem sylfaenol yma yw anwadalrwydd yn y farchnad, a achoswyd yn bennaf o ganlyniad i or-gapasiti yn Tsieina. Yn anffodus, mae Llywodraeth Cymru wedi ei pharlysu gan ddiffyg ewyllys gwleidyddol ar y naill law, a chyfyngiadau cyfreithiol, tra ein bod yn parhau i fod yn aelodau o'r Undeb Ewropeaidd, rhag gwneud unrhyw beth ymarferol i ddatrys yr ansicrwydd sy'n bodoli. Ond yr hyn y mae angen i ni ei wneud—rwy’n gobeithio y bydd yn cytuno â mi yn hyn o beth—yw adennill ein gallu i negodi cytundebau masnach ar ran y wlad hon ei hun a hefyd i ddefnyddio'r pwerau y mae Sefydliad Masnach y Byd yn eu rhoi i’w haelodau i orfodi dyletswyddau gwrth-ddympio digon llym i atal codi prisiau is am ddur sy'n cael ei wneud ym Mhrydain. Mae gennym ni rywfaint o hyblygrwydd o ran prisiau ynni, ond, wrth gwrs, mae’r drefn prisiau ynni gwallgof a gyflwynwyd gan y Llywodraeth Lafur ddiwethaf, o dan Ddeddf Newid yn yr Hinsawdd 2008, yn ei gwneud yn anodd iawn i ni i wneud hynny. Felly, pam na wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet fod yn onest yn y fan yma a dweud wrthym nad oes unrhyw beth y mae’n barod i’w wneud sydd o unrhyw ddefnydd ymarferol i etholwyr Mr Rees yn Aberafan?

Rwy’n credu bod cyfraniad yr Aelod yn eithaf echrydus. Ar adeg pryd y dylem ni fod yn rhoi’r oportiwnistiaeth wleidyddol o’r neilltu, a sicrhau bod ateb hirdymor i ddur Cymru, mae’r Aelod bob amser yn mynd yn ôl at y sefyllfa ddiofyn o naill ai beio popeth ar Ewrop neu groesawu’r syniad y gall y farchnad rydd ddatrys pryderon pawb. Y ffaith amdani yw, o ran dyletswyddau, yn 2016, y gorfodwyd dyletswyddau dympio dros dro ar fewnforion i'r UE—mae hyn cyn y bleidlais—o ddur dalen a choil wedi’i rolio’n oer o Tsieina a Rwsia a bariau atgyfnerthu o Tsieina, ac mae’r ymchwiliadau hyn yn parhau. Byddwn y tu allan i Ewrop cyn bo hir ac mae hynny'n mynd i'w gwneud yn anoddach i osod tariffau o'r math yr ydym ni’n dymuno eu gosod, gan Ewrop gyfan, ar Tsieina.

A chyn belled ag y mae cynnig y sicrwydd a’r gobaith hwnnw i etholwyr David Rees yn y cwestiwn, mae'r Llywodraeth hon wedi gwneud popeth yn ei gallu, a bydd yn parhau i wneud hynny, er mwyn sicrhau bod dyfodol diogel, cynaliadwy i’w etholwyr, ac i’r diwydiant dur ar draws y wlad hon—yn y gogledd, y de a ledled Cymru. Mae'n gwbl annerbyniol i'r Aelod ddiystyru rhagolygon y diwydiant dur yn y ffordd y mae'n ei wneud, er y gall y broblem gyda phrisiau ynni gael ei datrys gan Lywodraeth y DU.

Weinidog, rwy’n rhannu'r amheuon ynghylch buddiannau tymor canolig Tata. Maen nhw wedi bod yn chwarae gêm o hoci coci â ni. Maen nhw wedi bod i mewn ac maen nhw allan, ac maen nhw i mewn eto. O gofio bod Gerry Holtham wedi amcangyfrif bod cyfraniad Port Talbot i economi Cymru yn gyfwerth â 6 y cant o werth ychwanegol crynswth, mae'n bwysig bod Tata yn deall nad yw hwn yn ddewis rhydd o gostau i economi Cymru nac iddynt hwythau. Ac a wnaiff ef roi sicrwydd i ni y bydd unrhyw becynnau ariannol y byddant yn ceisio eu sicrhau yn y dyfodol ynghlwm â sicrwydd o fuddsoddiad yn y dyfodol, ac y sicrhawyd eu bod yn gwbl ymwybodol o'r costau amgylcheddol a chymdeithasol y bydd yn rhaid iddynt eu derbyn os bydd mwy o chwarae gemau? Rwy'n credu ei bod yn bryd i ninnau fod mor galed â dur.

Ie, byddwn yn cytuno â'r Aelod. Mae'r cymorth sydd ar y bwrdd yn amodol ar nifer o ffactorau. Mae'r cymorth yn cynnwys rhaglenni gwella amgylcheddol, ac rydym ni’n gwbl, gwbl ymroddedig i sicrhau bod yr amgylchedd yn cael ei wella. O ran y cymorth yr ydym ni’n ei gynnig, byddem yn disgwyl i hynny ddigwydd, a bydd hynny’n wir yn y dyfodol.

Ysgrifennydd y Cabinet, clywais yr hyn a ddywedasoch wrth ymateb i Adam Price am y sefyllfa lle mae’r cwmnïau yn dal i fod yn agored i drafod â Tata ar hyn o bryd o ran prynu'r cwmni. Mewn erthygl arall ar-lein, mae'n dweud bod Tata yn chwilio am atebion gwahanol a mwy cynaliadwy. Onid yw hyn yn golygu felly eu bod wedi penderfynu nad ydynt wedi eu perswadio gan y dadleuon sy'n cael eu cynnig gan y cwmnïau hyn eu bod yn gallu symud gwaith Port Talbot, a gweithfeydd eraill yng Nghymru, yn eu blaenau? Mae angen i ni ddeall, os ydyn nhw’n mynd i fynd yn ôl at y bwrdd at y dewisiadau amgen hyn, os na chânt lwyddiant gyda Thyssenkrupp ar lefel yr Almaen. Os nad ydym yn cael y sicrwydd hwnnw, yna mae angen i ni gael dealltwriaeth ynghylch ble mae Tata yn mynd yn y dyfodol. Maen nhw wedi dweud wrthyf i bod bwriad i wneud yn siŵr bod swyddi Port Talbot yn cael eu cadw, ond nid yw hynny'n rhoi digon o sicrwydd i mi mai dyna eu bwriad terfynol. Felly, hoffwn ymuno â’r Aelodau i wneud yn siŵr bod cytundeb ffurfiol ar waith i sicrhau bod y gweithfeydd hynny yng Nghymru yn cael eu cadw a'u cynnal ar gyfer y dyfodol cyn i unrhyw gymorth ariannol gael ei roi i Tata gan eich Llywodraeth yn y dyfodol.

A 'm cwestiwn arall oedd: yn yr hinsawdd hon lle mae sgyrsiau yn parhau mewn ffordd wahanol, sut gallwch chi ein sicrhau nad yw cwmnïau lleol sy'n ymwneud â Tata Steel yn mynd i ddioddef yn yr amgylchedd cymhleth hwn? Rwyf i wedi clywed, dim ond yn yr wythnos ddiwethaf, bod dau gwmni wedi sy'n gweithio gyda Tata Steel wedi eu diddymu. Rwyf wedi gofyn i Tata am fwy o wybodaeth am hyn, gan nad wyf yn gallu cael gafael ar y cwmnïau dan sylw ar hyn o bryd, yn ôl pob tebyg oherwydd y ffaith eu bod wedi eu diddymu. Ond, ni allwn golli mwy o swyddi yn yr ardal ar hyn o bryd, pan fo swyddi o gwmpas Tata mor werthfawr i bobl leol. Felly, hoffwn glywed yr hyn sydd gennych i'w ddweud am hynny, yn ogystal â gwneud yn siŵr bod unrhyw drafodaethau gyda'r fenter ar y cyd newydd hon wedi ffurfioli cytundeb oddi wrthych chi a Llywodraeth y DU.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei chwestiynau, a dweud, gyda'r dewis arall yn dal ar y bwrdd ac yn cael ei ystyried, fy mod i’n dymuno parhau i siarad gyda rhai o'r darpar brynwyr hynny? A dyna pam y byddaf yn siarad ag un heddiw, a pham yr wyf yn dymuno siarad ar frys gyda Tata Steel eu hunain hefyd.

Bydd cymorth, unrhyw gymorth, yn amodol ar sicrhau swyddi yn yr hirdymor, a, chyn belled ag y mae’r gadwyn gyflenwi yn y cwestiwn, mae’r Aelod yn iawn i nodi anesmwythyd ac ansicrwydd yn y gadwyn gyflenwi, a dyna pam mae’r gadwyn busnes a chyflenwi wedi sefydlu tîm gweithredol busnes a chyflenwi, yn cynnwys Diwydiant Cymru, Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot, Llywodraeth Cymru a Busnes Cymru, sydd i gyd yn cysylltu a, phan fo'n briodol, yn edrych ar ddarparu cymorth i gwmnïau'r gadwyn gyflenwi. Nid oes unrhyw amheuaeth bod hwn yn gyfnod anodd iawn i lawer sy’n rhan o’r gadwyn gyflenwi. Mae'r tîm yn parhau i gysylltu â chwmnïau a chynnig cymorth, ac mae'r tîm yn canolbwyntio ar y cwmnïau hynny â'r archebion gwerth uchaf â Tata, gan gynnwys hefyd gwaith tasglu Tata Steel, sydd wedi bod yn trafod effaith gynyddol y sefyllfa ar y gadwyn gyflenwi yn gyffredinol.

Ysgrifennydd, yn ogystal â Phort Talbot a safleoedd eraill yng Nghymru, mae gweithwyr yng ngweithfeydd Llanwern ac Orb yn bryderus iawn ynghylch eu bywoliaeth yn y dyfodol, a dyfodol eu teuluoedd, o ystyried y pryder a’r bygythiad parhaus. Byddwch yn ymwybodol bod cynhyrchion o'r ansawdd uchaf yn cael eu cynhyrchu yng Nghasnewydd, fel y dur ar gyfer y diwydiant ceir yng ngwaith Zodiac yn Llanwern, a'r dur trydanol yng ngwaith yr Orb. A wnewch chi gytuno â mi, wrth ystyried dyfodol gweithrediadau Tata yng Nghymru, bod angen i’r gweithrediadau hynny gael eu lle priodol yn y trafodaethau, ac y byddwch yn ystyried holl safleoedd Tata Steel yng Nghymru yn rhan o ddull integredig, wrth gymryd rhan mewn trafodaethau, ac, yn wir, wrth gymryd camau gweithredu?

Gwnaf. Ac a gaf i ddiolch i John Griffiths am ei gwestiynau? Mae tynged unrhyw un gwaith yng Nghymru yn amodol, os mynnwch chi, ar dynged teulu dur cyfan Cymru. Ac rwy'n credu bod dur Cymru mewn sefyllfa gref ar hyn o bryd; mae ganddo ddyfodol disglair, cyn belled â’i fod yn parhau i gael cefnogaeth Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. Mae'r buddsoddiad y mae’r Aelod yn sôn amdano, rwy’n credu, yn berthnasol nid yn unig i un safle, ond i lawer o safleoedd, a phob un ohonynt yn cyflogi gweithlu hynod fedrus a phobl sy'n hynod ffyddlon i Tata, ac, yn gyfnewid, dylai Tata fod yn ffyddlon iddynt hwythau.

And, finally, Russell George.

Ysgrifennydd y Cabinet, un o'r ffyrdd y gallai Llywodraeth Cymru gefnogi a chynorthwyo’r cwmni, wrth iddo gymryd saib i ystyried gwerthu’r busnes, yw trwy ryddhad ardrethi busnes. Ym mis Ebrill, rwy’n credu y dywedodd Llywodraeth Cymru bryd hynny na allai wneud cais am ryddhad ardrethi dros dro gan ei bod, i bob pwrpas, wedi ei llyffetheirio gan reolau'r Undeb Ewropeaidd ar y pryd. Nawr, yn dilyn Brexit, rydym ni’n amlwg mewn gwahanol sefyllfa. A gaf i ofyn pa drafodaethau yr ydych chi wedi eu cael—neu mae eich swyddogion wedi eu cael—gyda Llywodraeth y DU, cyrff perthnasol ar lefel yr UE, a chyda Tata, i ailystyried y potensial ar gyfer rhyddhad ardrethi?

Mae’r Aelod, Russell George, yn gwneud cyfraniad gwerthfawr, a gallaf ddweud ein bod yn mynd ati i werthuso nifer o fesurau i gynorthwyo’r sector dur gydag ardrethi busnes, ac rydym ni’n profi’r rhain yn erbyn cyfraith cymorth gwladwriaethol bresennol. Ond, wrth gwrs, rydym ni’n cymryd sylw o'r hyn a ddigwyddodd yn refferendwm yr UE ac rydym ni hefyd yn trafod, gyda Llywodraeth y DU yn arbennig, sut y gellir defnyddio ardrethi busnes i sicrhau bod dyfodol i ddur.

I thank the Cabinet Secretary.

The next item on the agenda is the business statement and announcement, and I call on Jane Hutt.

Diolch yn fawr. Rwyf wedi gwneud sawl newid i fusnes yr wythnos hon. Bydd y Prif Weinidog yn gwneud datganiad, cyn hir, ar ein blaenoriaethau ar gyfer Llywodraeth. Yna ceir datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant ynglŷn â’r adolygiad ymarfer plant i farwolaeth Dylan Seabridge. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon wedyn yn gwneud datganiad am y gronfa triniaethau newydd. Ac, er mwyn caniatáu amser i wneud y datganiadau hyn, bydd y datganiad ar glwstwr lled-ddargludyddion cyfansawdd Cymru yn cael ei gyhoeddi fel datganiad ysgrifenedig.

Yfory, bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith yn gwneud datganiad ar Gylchffordd Cymru, yn syth ar ôl cwestiynau llafar y Cynulliad. Mae'r busnes ar gyfer tair wythnos gyntaf tymor yr hydref fel y’i dangosir yn y datganiad a’r cyhoeddiad busnes, ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Diolch i'r rheolwr busnes am ei datganiad busnes. Rwyf yn arbennig o ddiolchgar am y newidiadau i fusnes heddiw er mwyn caniatáu datganiad llafar ar farwolaeth Dylan Seabridge, un o fy etholaeth, a mater y codais gwestiwn brys yn ei gylch beth amser yn ôl, yn gofyn am ddatganiad o'r fath. Rwyf yn falch fod gennym yr adolygiad a’n bod yn gallu edrych ar hyn yn nes ymlaen.

A gaf i ofyn i'r Gweinidog edrych ar ddau ddigwyddiad diweddar yr wyf yn credu eu bod yn haeddu ymateb gan Lywodraeth Cymru? Y cyntaf yw’r cyhoeddiad heddiw gan y Pwyllgor ar Newid Hinsawdd—adroddiad tystiolaeth asesu risg ar ymaddasu ar gyfer newid yn yr hinsawdd. Mae'n dangos yn glir iawn fod perygl i’r Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd, ond i Gymru yn benodol, wynebu niwed economaidd sylweddol oherwydd ansawdd gwael ein seilwaith. Mae’r Athro Krebs, sef cadeirydd yr Is-bwyllgor Ymaddasu, sy’n adnabyddus, wrth gwrs, i ni yng Nghymru, yn datgan bod Cymru yn un rhan o'r wlad sydd â llawer o stoc tai gwael, ac mae angen inni edrych ar sut mae gwneud y cartrefi hynny'n fwy cydnerth. Ar y llaw arall, mae hefyd yn dweud bod Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 yn rhoi fframwaith da inni allu gweithio ar hyn. Ond, ac ystyried popeth, tybed a gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth ynghylch sut y mae'r Llywodraeth yn bwriadu ymateb i adroddiad y Pwyllgor ar Newid Hinsawdd gan fod Llywodraeth San Steffan yn gorfod ymateb yn ffurfiol a’i ystyried? Credaf y byddai'n briodol pe byddai Llywodraeth Cymru yn ymateb mewn modd cyffelyb ac yn ei ystyried, os mynnwch, yn adroddiad statudol ac yn ymateb yn y ffyrdd hynny, ac i hynny fod, efallai, yn rhan o’r gwaith a wneir gan y Llywodraeth drwy gyfrwng datganiad, ond wedyn trwy waith pwyllgor, wrth i bwyllgorau ddatblygu eu gwaith a'u hymateb yn y Cynulliad hwn.

Yr ail fater yr hoffwn ddatganiad pellach gan y Llywodraeth arno yw mater gorwariant gan ddau o'n byrddau iechyd—Bwrdd Iechyd Lleol Hywel Dda a Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr: tua £50 miliwn bellach yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf. Rydym wedi cael datganiad o ffaith gan yr Ysgrifennydd Cabinet. Mae hynny'n ddigon teg, ond hoffwn ddatganiad ynglŷn â’r hyn a fydd yn cael ei wneud. Os caf i atgoffa'r Llywodraeth am yr hyn a ddywedwyd yn y Pwyllgor Cyllid adeg adolygu Deddf Cyllid y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Cymru) 2014, y cofiaf iddo ddod drwy’r Cynulliad hwn, pan ddywedodd y Gweinidog ar y pryd, Mark Drakeford, mewn ymateb i gwestiynau gan y Pwyllgor Cyllid:

'Rwyf yn gyndyn o agor y blwch Pandora o wargedion a diffygion heb eu cynllunio. Mae’r drefn hon yn ymwneud â gwargedion a diffygion sydd wedi’u cynllunio. Mae'n ymwneud â chytuno â’r byrddau iechyd pan fydd angen iddynt orwario ym mlwyddyn 1 er mwyn gwneud penderfyniadau buddsoddi synhwyrol sydd wedyn yn rhyddhau refeniw ym mlynyddoedd 2 a 3 neu, weithiau, danwario ym mlwyddyn 1 oherwydd bod prosiect mawr y maent am fwrw ymlaen ag ef ym mlwyddyn 2. Mae diffygion wedi’u cynllunio, yn fy marn i, yn rhan gadarn o gynlluniau tair blynedd. Ni hoffwn i’r syniad ledaenu drwy’r gwasanaeth iechyd eich bod yn gallu cronni gwargedion a diffygion heb eu cynllunio—'.

Wel, mae’r syniad hwnnw yn sicr yn gyfredol o amgylch y gwasanaeth iechyd, yn enwedig mewn dau o'r byrddau iechyd, nad ydynt yn dal, fel yr wyf yn deall, yn ddigon cymwys i gael eu hystyried ar gyfer y fframwaith cyllid tair blynedd, a ragwelwyd yn Neddf Cyllid y GIG. Yn awr, ac ystyried bod y Ddeddf honno wedi mynd ar drywydd cyflym drwy’r Cynulliad, heb graffu Cyfnod 1, mae'n esgeulus iawn ar ran y Llywodraeth os nad yw wedi gallu cyflawni uchelgeisiau'r Ddeddf honno i sicrhau bod ein holl fyrddau iechyd yn awr yn dilyn cynllun tair blynedd, ac yn cyflawni’r cynllunio tair blynedd hwnnw, ac nad ydynt yn gorwario yn y ffordd y maent yn ei wneud.

Felly, yn ogystal â’r datganiad o ffaith hwnnw a gawsom eisoes, a gawn ni ddatganiad mwy trylwyr ac efallai ddadl gan y Llywodraeth ar faterion y ddau fwrdd iechyd hyn, a pham nad yw Deddf Cyllid y GIG yn gweithio i roi sylfaen fwy cynaliadwy i gyllid y GIG yng Nghymru?

Wel, diolch i Simon Thomas am ei ddau gwestiwn am y datganiad busnes. Rwyf yn edrych ar y cwestiwn cyntaf. Bydd yr Ysgrifennydd dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig yn awyddus iawn i ymateb i'r adroddiad hollbwysig hwn a gyhoeddwyd heddiw ynglŷn â newid hinsawdd. Croesewir y ffaith eu bod yn cydnabod safle Cymru yn yr adroddiad hwnnw. Wrth gwrs, bydd hi’n ymateb i hynny. Wrth gwrs, o ran yr ymaddasu a’r ffordd yr ydym wedi ymateb, er enghraifft, i lifogydd, a oedd yn neges allweddol yn yr adroddiad hwnnw, bydd hi’n gallu rhoi ymateb llawn ynghylch y ffyrdd yr ydym eisoes yn cyflawni rhai o'r argymhellion hynny. Croesewir y ffaith fod deddfwriaeth llesiant cenedlaethau'r dyfodol yn cael ei chydnabod yn yr adroddiad hwnnw. Felly, bydd hi’n cyhoeddi datganiad ysgrifenedig yn awr, wrth inni agosáu at y toriad, ac rwyf yn siŵr y bydd yn fater i'w ystyried ymhellach yn y pwyllgor ac, yn y dyfodol, yn y Cynulliad yn nhymor yr hydref.

Ynglŷn â’ch pwynt am y ddau fwrdd iechyd y cyfeiriasoch atynt o ran eu sefyllfa ariannol, unwaith eto, a wnaf i ymhelaethu ar y pwyntiau ffeithiol a wnaed gan y Gweinidog dros iechyd, llesiant a chwaraeon—. Ond, unwaith eto, er mwyn egluro: darparwyd cymorth ariannol o £23.9 miliwn i Fwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda yn 2015-16 er mwyn iddo allu bodloni ymrwymiadau arian parod parhaus megis y gyflogres a thaliadau i Gyllid a Thollau EM. Nid yw'n gyllid ychwanegol. Bydd yn ad-daladwy yn y dyfodol. Ni ddarparwyd cymorth ariannol ychwanegol i Betsi Cadwaladr yn 2015-16. Wrth gwrs, bydd yr Aelod yn gwybod y rheolwyd y gorwariant yn y ddau fwrdd iechyd drwy ddal yn ôl ar wariant canolog gan Lywodraeth Cymru fel bod cyfanswm cyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer iechyd a gwasanaethau cymdeithasol yn gallu cael ei fantoli yn 2015-16.

Arweinydd y tŷ, roeddwn am ofyn ichi a fyddai modd cael diweddariad ar safonau’r Gymraeg, ond gwelaf fod y Gweinidog perthnasol wedi datblygu gallu telepathig ac wedi achub y blaen arnaf. Fodd bynnag, rwyf wedi darllen ei ddatganiad ysgrifenedig a gyhoeddwyd amser cinio heddiw, ac nid yw'n cynnwys amserlen ar gyfer cyflwyno’r is-ddeddfwriaeth angenrheidiol. Credaf fod angen i ni, yr Aelodau, gael rhybudd teg ynglŷn â hyn. Rwyf yn siŵr fod Llywodraeth Cymru’n sylweddoli bod angen amser arnom i graffu ar y rheoliadau hanfodol hyn er mwyn osgoi'r sefyllfa yr oeddem ynddi, rwyf yn credu, ychydig cyn toriad y Pasg yn ystod y Cynulliad diwethaf. Nodaf, yn natganiad ysgrifenedig y Gweinidog, ei fod yn gobeithio dod â’r rheoliadau penodol hynny yn ôl i'r Cynulliad erbyn diwedd y flwyddyn hon. A dweud y gwir, credaf ein bod yn eu disgwyl cyn diwedd y tymor hwn. Felly, pe byddai’n bosibl cael datganiad diwygiedig, byddai hynny’n dda o beth. A phe gwneid datganiad diwygiedig o'r fath, efallai y gallai gynnwys eglurhad ynglŷn â pham nad oedd y rheoliadau hynny ger ein bron cyn y toriad.

Wel, wrth gwrs, cewch gyfle y prynhawn yma, Suzy Davies, i holi Alun Davies am ei ddatganiad ar flaenoriaethau polisi’r Gymraeg.

Rwyf yn siŵr y byddwch yn ymuno â mi i longyfarch yr Athro Maria Hinfelaar ar gael ei phenodi’n is-ganghellor Prifysgol Glyndŵr Wrecsam ddydd Iau diwethaf, a’r ffaith fod nifer y myfyrwyr gradd gyntaf llawn amser yno a lwyddodd i gael gwaith ar lefel graddedigion ar ôl gadael yn uwch na chyfartaledd y DU. Galwaf am ddau ddatganiad—y cyntaf ynglŷn â darpariaeth addysgol ar gyfer oedolion ifanc â chyflyrau ar y sbectrwm awtistig ac anawsterau dysgu. Dysgais dros y penwythnos fod colegau sy’n darparu ar gyfer llwybrau galwedigaethol mewn addysg i’r myfyrwyr ifanc hyn wedi cael llythyr gan Lywodraeth Cymru yn datgan y bydd cyllid ar gyfer cyrsiau yn cael ei leihau o dair blynedd i ddwy flynedd, yn wahanol i'r atgyfeiriadau a gânt o Loegr, sy'n dal i fod yn dair blynedd, ac er gwaethaf pryder ymysg colegau y bydd hyn yn effeithio’n ddifrifol ar ddeilliannau’r myfyrwyr dan sylw.

Yn ail, ac yn olaf, galwaf am ddatganiad ynglŷn ag epilepsi. Yn ystod amser cinio, cynhaliais ddigwyddiad Ymwybodol o Epilepsi, yn dathlu'r ffaith fod yr elusen wedi bod yn darparu gwasanaethau i deuluoedd a gofalwyr am 30 o flynyddoedd. Ond clywsom, er y gellid o bosibl reoli trawiadau 70 y cant o bobl ag epilepsi â thriniaeth, cyngor a chefnogaeth dda iawn, dim ond 52 y cant ar hyn o bryd sydd â rheolaeth o'r fath, gyda chostau mawr, yn rhai dynol ac ariannol; y gellid osgoi dros 40 y cant o farwolaethau a 59 y cant o farwolaethau plant gyda rheolaeth well; bod cyfleoedd anghyfartal mewn iechyd, addysg, hamdden a chyflogaeth; bod anghydraddoldeb o ran y ddarpariaeth ledled Cymru; a bod angen ymgyrch gyhoeddus yn egluro beth i'w wneud os bydd rhywun yn cael trawiad epileptig, ac addysgu pobl ynglŷn â sut y gall camau syml arbed bywydau. Gwn fod—neu y bu mewn Cynulliadau blaenorol—strategaeth epilepsi gan Lywodraeth Cymru. Ond mae’r problemau hyn wedi eu hamlygu yn 2016, ac mae’r gymuned hon, yn fy marn i, yn haeddu datganiad gan Lywodraeth Cymru, yn unol â hynny.

Wel, Mark Isherwood, rydych yn codi dau bwynt pwysig. Bydd y pwynt cyntaf, wrth gwrs, yn—. Mae'r Gweinidog wedi cyhoeddi datganiad ysgrifenedig ynglŷn â’r Bil anghenion dysgu ychwanegol ac, wrth gwrs, mae wedi ymgorffori hefyd sut y byddwn yn bwrw ymlaen â hyn ac yn ymdrin â materion sy'n ymwneud â mater hollbwysig addysg ac oedolion ifanc sydd ag anghenion dysgu ychwanegol, a hefyd yn arbennig ynglŷn ag awtistiaeth.

Yn awr, ynglŷn â’ch ail bwynt, ynghylch epilepsi, wrth gwrs, mae'n bwysig, pan fo gennym ddigwyddiadau y mae aelodau yn bresennol ynddynt, ein bod yn cael y wybodaeth ddiweddaraf am y materion, ond mae gennym strategaeth epilepsi gadarn, sy’n cael ei monitro'n dda, y bydd y Gweinidog dros iechyd, llesiant a chwaraeon wrth gwrs yn ei diweddaru.

Weinidog Busnes, hoffwn ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig ynglŷn â chefnogaeth Llywodraeth Cymru i ffermwyr o dan gynllun amaeth-amgylcheddol Glastir. Yn awr, dros y mis diwethaf, rwyf wedi cael gwybod am nifer fawr o fusnesau sydd wedi cael llythyrau gan Lywodraeth Cymru yn mynnu eu bod yn ad-dalu miloedd o bunnoedd yn seiliedig ar gyhuddiadau nad ydynt wedi cyflawni gwaith yn rhan o delerau eu contractau Glastir. Yn awr, byddwn i’n dweud na all hyd yn oed y busnesau hynny sy'n cael eu rhedeg orau—a dylwn ddweud fy mod o’r farn fod ffermwyr yn bobl fusnes ardderchog—weithredu i’w llawn botensial pan ymddengys fod adran y Llywodraeth sy'n gyfrifol am y maes am ymosod ar fusnesau, eu gwawdio a rhoi dirwyon iddynt am y swm uchaf posibl o arian ar bob cyfle posibl am wneud mân gamgymeriadau ar ffurflenni cymhleth iawn. Mae camgymeriadau’n cael eu gwneud wrth ymdrin â ffurflenni cymhleth, fel y dangoswyd yn berffaith gan Lywodraeth Cymru eleni. Mae bron i 90 y cant o apeliadau yn erbyn camgymeriadau mapio Llywodraeth Cymru wedi bod yn llwyddiannus neu'n rhannol lwyddiannus. Felly, mewn geiriau eraill, yn yr achosion hyn, roedd cyfradd camgymeriadau Llywodraeth Cymru yn 90 y cant. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallech ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet gyflwyno datganiad ynglŷn â chynllun Glastir cyn gynted â phosibl. Gwn fod Sioe Frenhinol Cymru gennym yr wythnos nesaf, felly byddai hynny’n gyfle i ddarparu’r datganiad hwnnw, a fydd yn ymrwymo i gefnogi busnesau fferm yng Nghymru trwy fabwysiadu dull cymesur sy’n dangos trugaredd pan wneir mân gamgymeriadau, yn anghywir.

Rwyf yn siŵr y bydd Russell George yn cytuno bod angen monitro’n drylwyr yr holl gynlluniau sy’n cael arian cyhoeddus, fel Glastir, cyn y gellir gwneud taliadau.

Thank you, Minister.

We now move to the next item which is the statement by the First Minister around priorities for Government. I call on the First Minister, Carwyn Jones.

Diolch, Lywydd. Roeddwn i wedi gobeithio bod yma heddiw â chopi ffres o'r rhaglen lywodraethu yn fy llaw. Fodd bynnag, nid yw’n amser gwneud hynny eto gan fod canlyniad y refferendwm Brexit wedi newid pethau’n sylfaenol. Rydym yn wynebu llawer o gwestiynau am y dyfodol ac, yn syml, nid oes gennym yr atebion iddynt. Bydd Brexit yn cael effaith sylweddol iawn ar ein cyllidebau a'n rhaglenni ni. Bydd hyn yn effeithio’n fawr ar ein partneriaid yn y sector addysg uwch, y sector preifat a'r trydydd sector wrth iddynt fapio eu dyfodol. Rydym ni i gyd yn disgwyl am arwydd difrifol o safbwynt negodi Llywodraeth y DU tuag at Brexit ac, yn hollbwysig, am gadarnhad gan Lywodraeth y DU na fydd Cymru ar ei cholled o ganlyniad i'r ffaith ein bod yn gadael yr UE.

Ni fyddai dim byd yn gwneud mwy i ddwysáu’r ymdeimlad hwnnw o bellter rhwng pobl a'r Llywodraethau sydd yma i'w gwasanaethu na fi’n gwneud addewidion heddiw yr wyf yn gwybod y gallai fod yn anodd i’r Llywodraeth eu cadw. Felly, rwy’n gohirio cyhoeddi ein rhaglen lywodraethu tan fis Medi; erbyn hynny, rydym yn gobeithio y bydd gennym syniad mwy pendant i seilio unrhyw asesiad realistig o'n sefyllfa ariannol arno.

Lywydd, mae cymaint wedi newid ers etholiadau’r Cynulliad hwn ym mis Mai. I lawer ohonom, mae wedi teimlo ar adegau fel pe baem yn byw mewn bydysawd cyfochrog. Mae'r penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd yn enfawr ac, fel yr wyf wedi’i ddweud, mae goblygiadau’r bleidlais i’r byd go iawn yn dal i fod yn bell iawn o fod yn glir—yn ariannol, yn gymdeithasol, ac o ran lle Cymru yn y byd. Fel Llywodraeth, rydym yn gwbl benderfynol i gael y fargen orau bosibl i Gymru o'r broses o'n blaen. Mae llawer iawn o waith eisoes ar y gweill i osod sylfeini cadarn ar gyfer cyflawni dros y pum mlynedd nesaf. Rwy'n falch o'r ffordd yr ydym wedi dod drwy lymder dros y blynyddoedd diwethaf ac wedi gwneud cymaint ag y gallem i ddiogelu’r gwasanaethau y mae pobl wir yn dibynnu arnynt rhag y gwaethaf o’r storm ariannol sydd wedi ein hamgylchynu. Ond mae dyfroedd garw o’n blaenau o hyd o ran ein cyllid.

Eisoes mae rhai arwyddion economaidd sy’n peri pryder yn deillio o bleidlais yr UE a allai gael sgil effaith ddifrifol ar gyllid cyhoeddus, ac er gwaethaf addewidion cadarn ymgyrchwyr 'gadael', nid oes gennym ddim sicrwydd o hyd gan Lywodraeth y DU y bydd y £600 miliwn y flwyddyn a gawn mewn cyllid yr UE yn parhau i lifo i Gymru ar ôl i’r DU ymadael—a rhaid imi ddweud wrthych yn onest iawn, heb y sicrwydd hwn, rydym yn wynebu twll mawr iawn yn ein cyllidebau yn y dyfodol. Felly, rwy’n galw ar Lywodraeth y DU unwaith eto heddiw i roi'r sicrwydd sydd ei angen arnom ar gyfer pob ceiniog o’r cyllid hwnnw, a fyddai'n rhoi darlun llawer cliriach inni o'r hyn y bydd rhaid inni ei gyflawni o ran yr hyn y pleidleisiodd pobl Cymru drosto ym mis Mai. Mae'n amser gwireddu’r addewidion hynny.

Lywydd, ers y bleidlais y mis diwethaf, mae Ysgrifennydd yr economi a mi wedi bod yn gweithio'n agos gyda busnesau Cymru a mewnfuddsoddwyr i roi cymaint o sicrwydd iddynt ag y gallwn. Rydym wedi bod yn gwrando'n astud ar eu pryderon. Mae’r hyn yr ydym yn ei ofyn iddynt yn glir: peidiwch â digalonni, daliwch i fuddsoddi, cofiwch yr holl bethau sy'n gwneud Cymru’n lle gwych i gynnal busnes a daliwch i siarad â ni. Er gwaethaf yr amgylchiadau, rydym yn clywed llawer o negeseuon cadarnhaol, ac rydym yn gobeithio gallu gwneud rhai cyhoeddiadau newydd sylweddol yn fuan iawn. Hoffwn anfon neges gadarnhaol debyg yn ôl heddiw yn seiliedig ar yr hyn yr ydym wedi’i glywed gan fusnesau yn yr wythnosau diwethaf.

Rydym yn gwybod bod seilwaith yn hanfodol o ran penderfyniadau buddsoddi, ac felly, er gwaethaf yr ansicrwydd ynghylch yr elfen sylweddol o arian yr UE, rwy'n cadarnhau heddiw y byddwn yn bwrw ymlaen â datblygiad y prosiect metro, sydd â chymaint o botensial trawsnewidiol. Efallai na fydd ar yr un ffurf yn union ag o'r blaen. Bydd yn rhaid inni edrych ar fodelau cyllido amgen ac efallai y gwnaiff gymryd mwy o amser i gyrraedd y man lle hoffem ni fod, ond rwy'n credu bod hwn yn arwydd pwysig i gyflogwyr bod Cymru’n dal ar agor i fusnes, yn awyddus i symud ymlaen ac mai dim ond gwella a wnaiff ein cynnig i fuddsoddwyr. Bydd fy nghydweithiwr, Ysgrifennydd yr economi, yn dweud mwy am hyn yn nes ymlaen.

Felly, oes, mae ansicrwydd, ond byddwn yn parhau i arwain ac yn gwrthod digalonni. Roedd Chris Coleman yn enghraifft wych i ni i gyd pan soniodd am feiddio breuddwydio a pheidio ag ofni’r dyfodol. Byddaf i a’r Llywodraeth hon—a phawb yn y Siambr hon, rwy’n yn amau—yn gwneud popeth o fewn ein gallu i wireddu ein huchelgais o gyflawni dros Gymru.

Rwy’n dymuno edrych ymlaen at weddill y Cynulliad hwn a nodi'r mesurau cadarnhaol yr ydym yn benderfynol o’u rhoi ar waith dros y pum mlynedd nesaf. Mae pobl Cymru wedi ethol y Llywodraeth hon i wneud gwelliannau gwirioneddol i’w bywydau ac rydym yn mynd i gyflawni hynny. Cawsom ein hethol ar raglen uchelgeisiol â blaenoriaethau clir iawn: darparu mwy o swyddi gwell drwy economi gryfach a thecach; gwella a diwygio ein gwasanaethau cyhoeddus; a chreu Cymru unedig, gysylltiedig a chynaliadwy.

Mae Cymru yn yr unfed ganrif ar hugain yn lle amrywiol a chymhleth, ond mae disgwyliadau pobl yn syml: bywydau iach, addysg dda, swyddi da, cymunedau cryf a seilwaith sy'n diwallu ein hanghenion. Fel gwlad fechan, mae gennym gryfderau a chyfleoedd nad oes gan lawer o rai eraill. Mae gennym y cyfle i adeiladu ymagwedd tîm cryf ac uno ein rhaglenni i atgyfnerthu’r hyn y mae pobl a chymunedau’n ei wneud drostynt eu hunain, ac adeiladu ar hynny.

Mae Deddf cenedlaethau'r dyfodol yn alwad i'r gad. Ni all wneud ein penderfyniadau drosom ni, ond gall ein helpu ni i gydweithio i adeiladu’r Gymru a garem. Rwy’n sicr nad ydym yn ysgogi gwelliant drwy gyhoeddi strategaethau. Rydym yn ysgogi gwelliant trwy weithredu a thrwy arweinyddiaeth gref. Byddaf yn gweithio gyda fy Ngweinidogion dros yr hydref i ddatblygu pedwar polisi trawsbynciol a fydd yn gosod y fframwaith ar gyfer sut yr ydym yn cyflawni ein blaenoriaethau: Cymru ddiogel a llewyrchus; Cymru iach a gweithgar; Cymru uchelgeisiol sy’n dysgu; a Chymru unedig a chysylltiedig. Ni all unrhyw un Gweinidog gyflawni’r blaenoriaethau hynny, ac rwy’n gosod her i ni a'n partneriaid o gydweithio i ddod o hyd i ffyrdd arloesol o sicrhau newid ym mhob un o'r meysydd hyn ar gyfer pobl Cymru. Byddwn yn gweithio drwy gydol yr hydref i ystyried sut y gallwn gael yr effaith fwyaf a sut y gallwn lapio gwasanaethau o gwmpas pobl ar yr adegau, ac yn y mannau, lle mae eu hangen arnynt.

Lywydd, fel rhan o'n cytundeb i symud Cymru ymlaen gyda Phlaid Cymru, rydym eisoes wedi nodi ein blaenoriaethau uniongyrchol ar gyfer 100 diwrnod cyntaf y tymor. Er bod y canfed diwrnod yn dod ar ddiwedd mis Awst, rydym wedi bwrw ati ar unwaith ac mae llawer o waith wedi’i wneud. Rydym yn datblygu cynlluniau ym mhob un o'r meysydd hynny y soniais amdanynt ym mis Mai a hefyd ar gyfer y meysydd hynny lle ceir tir cyffredin gyda Phlaid Cymru. Mae’r Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth eisoes wedi gwneud datganiad am y newidiadau ar unwaith i brentisiaethau er mwyn cyflawni ein hymrwymiad i 100,000 o brentisiaethau i brentisiaid o bob oed. Bydd y rhain yn sicrhau nad yw oedran yn cyfyngu ar gyfleoedd a’u bod ar gael yn eang.

Rydym wedi gwneud datganiad am ein blaenoriaethau deddfwriaethol, gan ganolbwyntio eto ar y meysydd hynny sy'n cael cefnogaeth eang ar draws y Siambr hon, a pheidio â defnyddio deddfwriaeth oni bai ei bod yn glir mai dyna’r ffordd orau o sicrhau newid. Mae trafodaethau’n mynd rhagddynt ynglŷn â sefydlu adolygiad i ddyfodol tymor hir y GIG yng Nghymru. Rydym wedi sefydlu tri phwyllgor cyswllt ar gyfer cyfansoddiad, cyllid a deddfwriaeth. Mae pob un o'r pwyllgorau hyn wedi cyfarfod ac eisoes maent yn dangos gwirionedd fy ymrwymiad i weithio’n agored gyda phobl eraill, gan gydnabod dymuniadau pobl Cymru.

Lywydd, y prynhawn yma, bydd yr Ysgrifennydd iechyd yn gwneud datganiadau pellach am y cynlluniau ar gyfer cronfa driniaeth newydd a fydd yn cael gwared ar amrywiaeth o ran mynediad at gyffuriau arloesol, newydd, drud. Bydd yr Ysgrifennydd addysg yn cyhoeddi ei chynlluniau ar gyfer gwasanaeth addysg sy’n hunan-wella y prynhawn yma, a fydd yn cynnwys ein hymrwymiad i gynyddu buddsoddiad mewn ysgolion. Mae'r cynlluniau hyn yn dangos sut y byddwn yn sicrhau bod iechyd, swyddi ac ysgolion yn ganolog i’n cynlluniau ar gyfer y Llywodraeth, a byddwn yn gwneud cyhoeddiadau am yr ymrwymiadau eraill maes o law. Rydym hefyd, wrth gwrs, yn bwrw ymlaen â’r rhaglen y cytunwyd arni gyda'r Democratiaid Rhyddfrydol, a oedd yn cynnwys gwneud Kirsty Williams yn Ysgrifenydd addysg. Bydd y rhain yn cael eu hadlewyrchu yn y strategaethau y byddwn yn eu datblygu dros yr hydref. Mae pob un o'r blaenoriaethau hyn yn arwydd clir fel crisial bod hon yn Llywodraeth sy’n agored i'r syniadau gorau yng Nghymru, o ble bynnag y dônt, os gallant wneud cyfraniad go iawn at ein nodau.

Lywydd, rwyf wedi ei gwneud yn glir fy mod yn dymuno i'r Llywodraeth hon, a'r Cynulliad hwn, fod yn wahanol. Roedd ethol cadeiryddion pwyllgorau’n symudiad cyflym a chalonogol at fod yn agored, a hoffwn inni barhau yn yr ysbryd hwn. Mae hon yn Llywodraeth sydd wedi ymrwymo i weithio ar y cyd a gweithio’n arloesol fel yr unig ffordd o fodloni dyheadau pobl Cymru. Gyda'n gilydd gallwn adeiladu Cymru sy'n fwy hyderus, yn fwy cyfartal, yn fwy medrus ac yn fwy cydnerth. Fel gwlad, rydym wedi anelu’n uchel ac yn awr rydym yn barod i wneud mwy. Hoffwn weld Cymru sy'n ffyniannus ac yn ddiogel, yn iach ac yn weithgar, yn uchelgeisiol ac yn dysgu, yn unedig ac yn gysylltiedig. Dyma’r Gymru yr ydym yn benderfynol o’i chreu dros y pum mlynedd nesaf.

Mae’r angen am arweinyddiaeth gadarn i Gymru’n hollbwysig. Yn ogystal â goruchwylio'r ymateb cenedlaethol i Brexit, mae hyn yn cynnwys llywodraethu mewnol ein gwlad ei hun. Mae'n cynnwys yr angen i lunio rhaglen lywodraethu a hefyd yr angen i ailasesu blaenoriaethau gwario yng ngoleuni’r posibilrwydd y bydd rhaglenni ariannu'r UE yn dod i ben ymhen ychydig dros ddwy flynedd. Mae Plaid Cymru’n derbyn y rhesymeg y tu ôl i ohirio’r rhaglen lywodraethu hon.

Brif Weinidog, rydym eisoes wedi gweld neithiwr a’r wythnos diwethaf nad oes llinell na chadwyn glir o gyfathrebu, heb sôn am gadwyn awdurdod, rhwng Llywodraeth Cymru Llafur ac Aelodau Seneddol Llafur yng Nghymru. Felly, fy nghwestiwn cyntaf i chi yw: beth yw blaenoriaethau eich Llywodraeth chi ar gyfer y cyfansoddiad? Mae cydweithredu wedi bod yn bosibl erioed yma yn y Cynulliad, ac mae gennym dir cyffredin amlwg ar bwerau uniongyrchol y gellid eu trosglwyddo o San Steffan i Gymru, ond man gwan Cymru fel cenedl yw agwedd ac ymddygiad ASau y Blaid Lafur o Gymru yn San Steffan. Maent yn rhwystro rhaglen a blaenoriaethau Llywodraeth Cymru. A wnewch chi, felly, gynnwys fel blaenoriaeth i’r Llywodraeth yr angen i sefydlu rhyw fath o arweinyddiaeth dros ASau Llafur yn San Steffan? A wnewch chi o leiaf eu cynghori i fod yn bresennol mewn pleidleisiau ar Fil Cymru a phleidleisio yn unol â budd cenedlaethol Cymru bob amser? Os na allwch chi arwain yr ASau hynny, neu os ydynt yn rhy brysur yn ymladd ymysg ei gilydd ac yn erbyn arweinydd eu plaid eu hunain, pa gynllun arall sydd gennych i ddylanwadu ar Lywodraeth y DU a'r broses ddeddfu yn San Steffan?

Rwy’n fwy cadarnhaol o ran blaenoriaethau uniongyrchol y Llywodraeth yn deillio o'r trafodaethau a ddilynodd fy enwebu ar gyfer swydd y Prif Weinidog, a'r bleidlais ddilynol. Roedd y cytundeb a gawsom ar adolygu'r broses ceisiadau am gyllid i gleifion unigol i’w groesawu a gallai wir wella bywydau pobl. Roedd yn dilyn, wrth gwrs, gwadiad ar eich rhan chi yn ystod yr etholiad mai dyma oedd y ffordd orau o symud ymlaen. Rwy’n gwybod y bydd datganiad y prynhawn yma am y mater hwn, ac rwy’n croesawu’r ffaith y bydd y gronfa triniaethau newydd yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth yn awr, felly a yw’r Prif Weinidog nawr yn derbyn bod pryderon cleifion wrth geisio cael mynediad at gyffuriau a thriniaethau prin yn bryderon dilys ac y gellir ymdrin â hwy yn awr?

Afraid dweud y dylai’r economi hefyd fod yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth. Ar yr adeg hon o ansicrwydd economaidd, mae'n hanfodol bod y Prif Weinidog yn symud i amlinellu’r hinsawdd ar gyfer busnes yn y tymor byr ac yn fwy hirdymor ac yn rhoi rhywfaint o sicrwydd. Bydd y Prif Weinidog yn gwybod bod seilwaith yn flaenoriaeth i fy mhlaid a bod arnom eisiau ymagwedd newydd at sut y gwneir penderfyniadau ynglŷn â seilwaith ac ar ba sail. A wnaiff y Prif Weinidog ymhelaethu ar y comisiwn seilwaith cenedlaethol y mae wedi ymrwymo i’w sefydlu fel rhan o'r fargen gyda fy mhlaid? Ac a wnaiff y Prif Weinidog gadarnhau y bydd yn ymrwymo i wrando ar y sector preifat wrth iddo ef a'i Weinidogion ddatblygu cynlluniau i sefydlu'r comisiwn seilwaith cenedlaethol?

Yn ôl y disgwyl, rydych chi wedi nodi y caiff Ddeddf cenedlaethau’r dyfodol ei defnyddio fel fframwaith i gyflawni eich polisïau, a byddwn yn gobeithio y bydd y Ddeddf, os yw i olygu unrhyw beth o gwbl, yn dylanwadu ar y polisïau eu hunain ac yn sail iddynt ac, yn benodol, a gaiff ffyrdd a thraffyrdd eu hadeiladu a sut. Rhaid iddi ein galluogi i atal newid yn yr hinsawdd afreolus yn ogystal â lliniaru ei effeithiau gwaethaf.

Nawr, mae’r Prif Weinidog yn dweud y bydd pedair strategaeth drawsbynciol yn cael eu datblygu i roi’r Ddeddf ar waith, yn syth ar ôl dweud nad yw cyhoeddi strategaethau’n ysgogi gwelliant. A all ddatgan pa un o'r pedair strategaeth fydd yn cynnwys newid yn yr hinsawdd?

Yn olaf, ac ystyried ein bod mewn cyfnod o ymddieithrio â gwleidyddiaeth, a wnaiff y Prif Weinidog ymrwymo i gynnwys pobl Cymru yn rhaglen ei Lywodraeth?

Dydw i ddim yn hollol siŵr beth oedd ystyr y sylw olaf, oherwydd rydym newydd ddod drwy etholiad. Rydym wedi rhoi ein rhaglen gerbron pobl Cymru, fel y gwnaeth pob plaid. Ond gofynnodd arweinydd yr wrthblaid gwestiynau eraill. O ran cadwyn awdurdod, nid fi yw arweinydd Llafur y DU—nid yw’n rhywbeth, am wn i, y byddwn yn ei groesawu'n fawr iawn ar hyn o bryd, os wy’n gwbl onest am y peth. Arweinydd Llafur Cymru ydw i ac mae ein safbwynt ni’n glir iawn, iawn. Hynny yw, nad oes ateb cynaliadwy i Gymru heb roi sylw i’r awdurdodaeth. Nid oes ateb cynaliadwy i Gymru heb roi sylw i blismona. Nid ASau Llafur yw eich problem chi; Llywodraeth Dorïaidd y DU yw’r broblem, oherwydd nhw yw’r rhai sydd yn erbyn ystyried yr awdurdodaeth a phlismona o gwbl, a nhw yw’r rhai sydd mewn grym, nid ASau Llafur Cymru yn San Steffan. Mae angen iddynt newid y ffordd y maent yn meddwl o ran y ddau fater hynny. Fel arall, fel y dywedais, bydd gennym system lle bydd deddfau troseddol Cymru’n cael eu plismona heb ddim llais gan bobl Cymru dros sut y caiff y cyfreithiau hynny eu plismona mewn gwirionedd. Mae’n amlwg nad yw hynny’n gwneud synnwyr yn y dyfodol. Bydd hi'n gwybod, oherwydd rwyf wedi dweud, yn ôl pob tebyg ad nauseam—lawer, lawer gwaith yn y Siambr hon a thu allan—na allai Bil Cymru ynddo'i hun byth fod, beth bynnag, yn ateb cynaliadwy, ac ystyried y ffaith bod cyfansoddiad y Deyrnas Unedig ei hun yn y pair, ac ymhen dwy flynedd nid ydym yn gwybod o reidrwydd sut y bydd y DU yn edrych. Felly, bydd angen dull sy'n fwy ffederal, a bydd angen dull sy'n fwy hyblyg nag y bu hyd yn hyn. Bydd hi wedi fy nghlywed yn dweud droeon yn y Siambr hon bod mater cyfuno sofraniaeth yn rhywbeth y dylid ei ystyried fel sail ar gyfer y DU yn y dyfodol, fel y mae yng Nghanada. Mae'n gweithio yno; nid oes dim rheswm pam na all weithio yma.

O ran yr IPFR, nid oedd ei phlaid hi o blaid y gronfa cyffuriau canser, yna roedd yn ymddangos eu bod mewn rhyw ffordd o blaid y gronfa cyffuriau canser. Rydym ill dau mewn sefyllfa lle hoffem wneud yn siŵr bod y broses IPFR yn cael ei hadolygu, a bydd hynny’n digwydd, a byddwn yn amlwg yn cyflwyno ein cronfa driniaeth newydd a fydd yn sicrhau bod y triniaethau hynny—ar gyfer pob cyflwr sy'n bygwth bywyd, nid dim ond canser—sydd wedi'u cymeradwyo i'w defnyddio’n cael eu cyflwyno mewn gwirionedd ledled Cymru cyn gynted â phosibl.

O ran yr economi, mae seilwaith yn wir yn bwysig ac rwy’n gwybod ein bod wedi bod yn gweithio gyda'i phlaid ar sut y gallai comisiwn seilwaith cenedlaethol edrych—mae’n bwysig iawn, wrth gwrs, bod atebolrwydd democrataidd yn rhan o hynny. O ran adeiladu ffyrdd a thraffyrdd, wel, mae'n wir dweud na allwch adeiladu eich ffordd allan o drafferth drwy adeiladu ffyrdd yn unig; mae cymaint â hynny’n wir. Nid yw'r M4 yn mynd i fynd i ffwrdd fel problem, mae angen ei datrys—yn yr un ffordd ag yr oedd ei phlaid hi’n gadarn o blaid ffordd osgoi Porthmadog, yn gadarn o blaid gwella’r ffordd rhwng Llandysul a Synod Inn; rwy’n deall y rhesymau pam. Roedd ffordd osgoi Llandysul yn enghraifft arall o pan fu ei phlaid o blaid rhywbeth o’r fath—ac yn wir, arweinydd ei phlaid hi oedd yn gyfrifol am y ffyrdd hynny. Felly, rwy’n meddwl ei bod yn bwysig nodi bod ei phlaid hi wedi cefnogi cynlluniau ffyrdd yn y gorffennol.

Ond nid yw'n fater o ddewis y naill neu’r llall, oherwydd mae’r metro’n hynod bwysig. Nid oes dim ffordd, er enghraifft, o ganfod ateb i dagfeydd ar yr A470 drwy ledu'r ffordd. Mae'n amhosibl, oherwydd y ffordd y mae’r ffordd yn culhau tuag at Gaerdydd. Felly, bydd yn hynod bwysig gweld y metro n cael ei sefydlu ar draws y de, ac, yn wir, edrych ar gysyniad Metro’r Gogledd, i wneud yn siŵr bod hwnnw'n cael ei ddatblygu hefyd, oherwydd rydym yn gwybod bod gwella trafnidiaeth gyhoeddus yn rhan bwysig o ddatrys problemau â thraffig ar y ffordd.

Gofynnodd, 'Beth am newid yn yr hinsawdd?' Mae newid hinsawdd yn drawsbynciol. Mae'n fater sy'n effeithio ar bob un ohonom. Mae gan bob adran o fewn y Llywodraeth y gallu i gyfrannu at leihau newid yn yr hinsawdd ac mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn disgwyl i bob Gweinidog gadw ato.

Diolch, Brif Weinidog, am eich datganiad y prynhawn yma. Mae'n rhaid imi ddatgan fy siom ynghylch datganiad mor ysgafn, sy'n defnyddio iaith flodeuog iawn, ond nad yw'n cynnig llawer o sylwedd, i fod yn onest gyda chi. Yr wyf yn credu bod llen fwg—[Torri ar draws.] Yr wyf yn credu bod llen fwg canlyniad y refferendwm yn ôl pob tebyg yn adlewyrchu anallu'r Llywodraeth i ddod i gytundeb gyda'i phartneriaid yn y glymblaid ar raglen lywodraethu ac rwy’n meddwl bod angen i bobl fyfyrio ar hynny, oherwydd gallai’r datganiad hwn fod wedi cyflwyno llawer o faterion, ac yna gallem fod wedi cael y ddogfen fwy. Rwy’n cofio rhaglen lywodraethu olaf y pedwerydd Cynulliad—666 o dudalennau a blodyn haul ar ei flaen, ac roedd fy nghydweithiwr Nick Ramsay yn bryderus iawn am ddyfodol y blodyn haul hwnnw. Ni chafodd fyw tan ddiwedd y Cynulliad; gwywodd y blodyn haul a bu farw, ac rwy’n meddwl bod y Llywodraeth hon yn gwywo, a hynny o fewn dim ond cwpl o gannoedd o ddiwrnodau’r tymor.

Ond mae llawer o bethau pwysig y gallai'r Prif Weinidog fod wedi’u cynnwys yn ei ddatganiad y prynhawn yma, gan mai 'Blaenoriaethau ar gyfer y Llywodraeth' ydyw. Nid oes dim sôn am yr argyfwng dur yn y datganiad hwn o gwbl. Ni fyddech wedi gwybod bod y cwestiwn argyfwng na’r cwestiwn brys yn mynd i gael eu gofyn pan gafodd y datganiad ei ddrafftio, felly rwy’n synnu nad oes dim sôn am yr argyfwng dur, oherwydd yn sicr mae hwnnw'n flaenoriaeth i'r Llywodraeth. Rwy’n synnu nad oes dim sôn am sut y mae'r Llywodraeth yn bwriadu ymdrin â diffyg ariannol y GIG mewn dau o fyrddau iechyd lleol y GIG, sy'n werth £50 miliwn, ac, unwaith eto, y gallai’r datganiad hwn fod wedi cyfeirio ato, gan dderbyn y byddai'r ddogfen fwy yn dod yn yr hydref.

Gallai'r Prif Weinidog fod wedi ymhelaethu ar yr ymrwymiad o gwmpas ardrethi busnes, rhywbeth yr ydym wedi bod yn ceisio ei ddeall am yr wyth wythnos diwethaf ers yr etholiad, ond nid oes yr un Gweinidog wedi dod ymlaen i esbonio beth yn union fyddai’r ymrwymiad hwnnw’n ei olygu i fusnesau. Unwaith eto, gallai hynny fod wedi cael ei ymgorffori yn y datganiad hwn. Gallem fod wedi cael dealltwriaeth o'r gost y mae'r Democratiaid Rhyddfrydol wedi’i thynnu o'r Llywodraeth, oherwydd, fel y mae'r Democratiaid Rhyddfrydol wedi’i nodi, mae yna gost ariannol sylweddol i'r ymrwymiadau y mae’r Llywodraeth wedi eu gwneud, a gallai'r Prif Weinidog fod wedi bod mewn sefyllfa i roi gwybod inni, drwy gyfrwng y datganiad hwn, beth yn union oedd y costau hynny—eto, rhywbeth y gallech fod wedi’i wneud ac y gallech fod wedi’i gyflwyno.

Felly, byddwn yn gobeithio, wrth fy ateb i, y byddwch yn rhoi rhai atebion i'r cwestiynau hynny. Beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud i ymdrin â diffyg ariannol y GIG yma yng Nghymru? Beth mae'r Llywodraeth yn mynd i'w wneud am ardrethi busnes—yn benodol, pa gynllun newydd y byddant yn ei gyflwyno? A beth fyddant yn ei wneud i ymgysylltu â'r diwydiant dur yn y dyfodol, oherwydd mae'n ymddangos bod y cyhoeddiadau a gyflwynwyd yr wythnos diwethaf wedi eu synnu’n llwyr? Ac mae'n rhaid imi ddweud, Brif Weinidog, nad oeddech yma pan gafodd y cwestiwn brys ei ofyn, ac nid oedd rhai o'r atebion hynny’n darparu rhyw lawer o gysur i'r Aelodau, os o gwbl, beth bynnag fo'u lliw gwleidyddol yn y Siambr hon, rhaid imi ddweud. Hoffem weithio ar sail drawsbleidiol ar hyn ac rwy’n meddwl bod y trefniadau hyd yn hyn wedi bod yn adeiladol iawn, ond rhaid imi ddweud nad yw’r ymateb a gawsom i’r cwestiwn brys heddiw’n rhoi llawer o gysur i Aelodau o unrhyw blaid wleidyddol yn y Siambr hon. Felly, byddwn yn gobeithio efallai y gwnewch ymateb mewn ffordd lawnach, oherwydd gallech fod wedi ymgorffori hynny yn eich datganiad.

Gwnaethoch sôn yn gryno am y prosiect metro a sut y bydd hwnnw'n cael ei ddatblygu. Rwy’n sylwi nad oes dim byd am fargen twf y gogledd yma o gwbl a sut y byddwch yn gweithio i hyrwyddo’r gogledd yn benodol, oherwydd, yn eich maniffesto, roedd gennych gynigion am fetro i’r gogledd, ond rydych wedi dewis peidio â sôn am ddim byd yn y gogledd—[Torri ar draws.] Rwyf wedi darllen y datganiad yn glir iawn; rydych yn cyfeirio at y prosiect metro yma yn y de, rydych wedi.

Felly, Brif Weinidog, mewn gwirionedd, yn hytrach na defnyddio’r cyfle hwn i fapio beth fydd blaenoriaethau'r Llywodraeth yn y dyfodol, rydych wedi dewis ei lenwi â iaith flodeuog heb ryw lawer o sylwedd na fydd yn gwneud dim gwahaniaeth i fywydau pobl ledled Cymru. Felly, ar y cwestiynau yr wyf wedi’u gofyn ichi, a allwch chi roi rhai atebion o sylwedd inni, ynteu a fydd yn rhaid inni aros naw wythnos arall i ddod yn ôl yma a chael dogfen flodeuog arall o 666 o dudalennau gyda, beth, cennin Pedr arni yn lle blodyn haul y tro hwn, Brif Weinidog?

Onid oes ymdeimlad o eironi bod arweinydd y Ceidwadwyr yn sefyll ac yn sôn am iaith flodeuog wrth sôn am flodau haul heb sylweddoli hynny? Ni wnaeth wrando ar yr hyn a ddywedais wrth ateb arweinydd yr wrthblaid am Fetro’r Gogledd, fel yr wyf wedi ei alw; yn amlwg, methodd yr ateb hwnnw. Wrth gwrs, mewn amser, rydym yn gweithio ar ein hymrwymiad maniffesto dros ardrethi busnes a byddwn yn gwneud cyhoeddiadau ar hynny.

O ran yr argyfwng dur, dyma’r sefyllfa: rydym wedi bod mewn cysylltiad cyson â Tata. Roedd gennyf swyddog—[Torri ar draws.] Wel, mae cwestiwn brys wedi bod ar hyn; rhoddais ateb, yn wir, yn ystod cwestiynau i’r prif weinidog i egluro'r sefyllfa. Mae gennym becyn ar y bwrdd—pecyn ariannol—a byddwn yn disgwyl gweld amodau ynghlwm wrth y pecyn hwnnw o ran ymrwymiadau i niferoedd swyddi a’r cyfnod pan fydd buddsoddiad pellach yn digwydd, ond mae angen inni hefyd weld gweithredu ar bensiynau. Nid yw'n fater y gallwn mewn gwirionedd ymdrin ag ef fel mater datganoledig ac mae angen inni weld Llywodraeth y DU yn datrys mater pensiynau a mater prisiau ynni, sy’n rhywbeth y mae pob un diwydiant ynni-ddwys yng Nghymru’n dweud wrthym ei fod yn broblem. Cyfarfûm â Celsa yr wythnos diwethaf ac eto roeddent yn dweud bod prisiau ynni yn y DU yn broblem. Gallwn anwybyddu hynny gymaint ag yr hoffai ef wneud, ond dyna beth mae busnesau’n ei ddweud wrthyf i a byddai'n beth da iddo ef wrando.

Rhaid imi ddweud, rwyf wedi sefyll yn y Siambr hon am wythnosau’n gwrando arno’n traethu am fanteision Brexit. Nid yw unwaith wedi sylweddoli bod problem wrth i ni golli £600 miliwn y flwyddyn fel rhan o'n cyllideb—nid yw unwaith wedi cydnabod bod hynny'n broblem. Dim ond heddiw, pan gafodd ei holi am y peth, dywedodd fod terfyn i faint o arian y gallai Llywodraeth Cymru ei wario ar ystafelloedd cyfrifiaduron a chanolfannau cymunedol. Dyna beth yr oedd ef yn meddwl bod yr arian yn cael ei wario arno—nid ProAct, nid ReAct, nid Twf Swyddi Cymru, nid y metro, nid y metro yn y gogledd a'r holl bethau hyn, nid cymorthdaliadau ffermio—nid cymorthdaliadau ffermio—oherwydd, heb yr ymrwymiad hwnnw, allwn ni ddim talu cymorthdaliadau ffermio i'n ffermwyr. Eto i gyd, er gwaethaf yr hyn y mae pleidiau eraill wedi'i wneud—Plaid Cymru, ac UKIP o ran hynny, sydd wedi galw ar Lywodraeth y DU i dalu pob ceiniog—mae wedi methu â gwneud hynny wythnos ar ôl wythnos ar ôl wythnos yn y Siambr hon. Felly, ni allaf gymryd gwersi ganddo ef ynglŷn â sut y dylem lywodraethu, ac yntau’n methu â sefyll dros Gymru. A gaf ei gynghori, os hoffai gael ei gymryd o ddifrif fel arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, y dylai ymuno â phleidiau eraill yn y Siambr hon a gwneud yn siŵr nad yw Cymru ar ei cholled? Yna byddai ganddo siawns o ennill mwy o barch gan bobl Cymru.

Brif Weinidog, rwy’n cytuno â chi bod rhaid inni ystyried effaith Brexit yn ofalus iawn, iawn, a bydd hynny’n cymryd llawer o amser a llawer o ymroddiad. Rwy’n arbennig o bryderus ynghylch polisi amgylcheddol. Rwy’n sylweddoli ei bod yn ddyddiau cynnar, ond mae rhai materion gwirioneddol enfawr i'w hystyried. Er enghraifft, ar ddyfodol cyfarwyddeb effeithlonrwydd ynni'r UE, sut yr ydym yn mynd i weld honno’n bod yn berthnasol i Gymru? A ydym yn mynd i’w chynnwys yn ein datblygiadau polisi ni ein hunain? Gwastraff a’r economi gylchol: mae'r rhain yn feysydd canolog i'n strategaeth bresennol ac yn feysydd lle’r ydym wedi gwneud cynnydd rhagorol, a dweud y gwir, ac wedi arwain y ffordd o leiaf yn y DU neu hyd yn oed yn bellach i ffwrdd. Unwaith eto, mae hyn yn mynd i gymryd llawer o waith, oherwydd, ar hyn o bryd, rydym yn rhan o’r rhwydwaith Ewropeaidd ac yn cael llawer o gymorth gan hwnnw.

Mae targedau newid yn yr hinsawdd yn faes arall lle bydd llawer iawn o gyfrifoldeb yn dod yn ôl o ble y mae ar hyn o bryd wrth osod targedau traws-genedlaethol cynhwysfawr—a fydd yn dod yn ôl yma ynteu a ydym ni’n mynd i'w gweld yn cael eu cydlynu ar lefel ehangach ar draws y DU? Mae'r rhain yn bwyntiau cymhleth iawn.

Rwy’n gwybod, o ran y flaenoriaeth a oedd gan y materion hyn yn y Cynulliad diwethaf, nad ydym am golli unrhyw ddatblygiadau yr ydym wedi'u gwneud. Mae’n rhaid inni eu cadw ar flaen y gad ar lefel y DU a sicrhau bod y safonau uchaf yn cael eu mabwysiadu, a bod gennym economi wirioneddol gynaliadwy ar gyfer y dyfodol, yn seiliedig ar uchelgais cydlynol, helaeth yn ein polisi amgylcheddol.

Rwy’n cytuno’n llwyr â'r hyn y mae'r Aelod wedi'i ddweud. Mae'n cydnabod heriau Brexit. Rydym yn gwybod ei bod yn amhosibl gweithredu'n effeithiol ar raddfa amgylcheddol, yn enwedig ym maes llygredd aer, dim ond drwy edrych ar Gymru neu ddim ond drwy edrych ar y DU o ran hynny, neu ddim ond drwy edrych ar Ewrop. Mae'n un peth lleihau llygredd aer yn Ewrop, ond os yw diwydiant penodol yn adleoli i ran o'r byd lle mae’r rheolau’n fwy llac, mae hynny’n golygu bod y llygredd yn cael ei allforio i ran arall o'r byd ac, mewn gwirionedd, yn fyd-eang, mae pethau'n mynd yn waeth. Felly, mae'n hynod bwysig ein bod yn dylanwadu ar y meysydd hynny lle y gallwn ac, wrth gwrs, yn ceisio cadw diwydiant ynni-ddwys yng Nghymru, gan, ar yr un pryd, sicrhau eu bod yn dilyn rheoliadau amgylcheddol priodol.

Mewn cyfarfod a gefais yr wythnos diwethaf gyda chynrychiolwyr y sector, fe’i gwnes yn glir iddynt y bydd yr hyn sydd eisoes wedi'i ymgorffori yng nghyfraith Cymru’n parhau. Yna, mater i Lywodraeth dros yr ychydig flynyddoedd nesaf fydd penderfynu beth maent yn dymuno ei gadw a beth maent y dymuno cael gwared arno. Nid ydym yn agos at ddechrau'r broses honno, ond rhaid inni ddeall nad yw'n wir, pan fydd y DU yn gadael yr UE, bod popeth sydd erioed wedi dod o Ewrop yn disgyn. Yn amlwg, nid yw hynny'n wir. Mae’r un fath â phan adawodd Gwladwriaeth Rydd Iwerddon y DU. Nid yw fel pe bai’r holl gyfreithiau wedi disgyn ac nad oedd cyfraith. Roedd y cyfreithiau a oedd yno’n aros hyd nes iddynt gael eu diwygio yn y dyfodol gan y Dáil ar y pryd. Ond, mae'n wir dweud na ddylem golli golwg ar y cynnydd da yr ydym wedi’i wneud o ran ein hamgylchedd a'r cynnydd rhagorol, yn arbennig, yr ydym wedi’i wneud o ran ailgylchu.

Rwy’n gwerthfawrogi'r hyn a ddywedwch yn eich datganiad, ac rwy’n diolch ichi amdano, Brif Weinidog. Er nad oedd gennych lawer iawn o gynnwys i allu ei roi inni heddiw, roedd yno gyfle, na chafodd ei gymryd, i dynnu sylw at y ffordd y mae Llywodraeth Cymru’n prif ffrydio hawliau drwy’r rhaglen lywodraethu gyfan pan fyddwn yn ei gweld. Rwy'n meddwl y byddai ailddatgan yr egwyddor honno wedi nodi i’r rheini sy'n darparu gwasanaethau cyhoeddus eich bod yn disgwyl i gydraddoldeb a hawliau siaradwyr Cymraeg, plant, pobl hŷn, gofalwyr ac ystod eang o grwpiau eraill, fod ar flaen y gad o ran sut y darperir y gwasanaethau hynny yn awr ac yn sgil eich rhaglen lywodraethu yn y pen draw. Felly, a allech fanteisio ar y cyfle hwn i ailymrwymo, os hoffwch chi, i’r egwyddor 'sylw dyledus' o ran polisi a deddfwriaeth, ond yn llawn mor bwysig, o ran y prosesau monitro a gwerthuso o fewn y Llywodraeth? Er enghraifft, go brin bod unrhyw bwynt rhoi’r hawl i ofalwyr gael asesiad o anghenion ar wahân i un yr unigolyn y maent yn gofalu amdano o dan y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol os nad yw hynny'n cael ei gynnig yn ymarferol. Dim ond un enghraifft yw honno. Rwy'n meddwl bod y datgysylltiad hwn rhwng swyddogaeth hawliau mewn polisi a deddfwriaeth, a’r hyn sy’n digwydd yn y ddarpariaeth leol, yn mynd i fod yn fater y bydd Llywodraeth Cymru’n parhau i’w wynebu dros y pum mlynedd nesaf, ac yn un y gellid ei ddatrys mewn ffordd syml iawn, rwy’n meddwl. Diolch.

Wel, rydym yn disgwyl i’r hyn sy'n ofynnol yn ôl y gyfraith gael ei ddarparu, ac os nad yw'n cael ei ddarparu, gellir cymryd camau cyfreithiol, wrth gwrs, i unioni hynny. O ran prif ffrydio hawliau, bydd yr ymarferion yr ydym wedi parhau â nhw hyd yn hyn yn parhau. Bydd yr Aelod yn gwybod bod yna nifer o feysydd lle mae’n rhaid rhoi sylw dyledus i hawliau pobl eraill ac, yn wir, i effaith polisïau penodol ar grwpiau penodol. Bydd y broses honno'n parhau yn y dyfodol i wneud yn siŵr nad yw polisïau’n cael unrhyw ganlyniadau annisgwyl sy’n creu anfantais i rai grwpiau mewn cymdeithas.

Finally, Mark Isherwood.

Diolch, Lywydd. O'r nifer o flaenoriaethau ar gyfer llywodraeth yn y fan hyn nad wyf yn gallu gweld cyfeiriad penodol atynt, rydych wedi gwneud rhai cyfeiriadau at gostau uchel ynni i’r diwydiant dur. Wrth gwrs, dim ond yn ddiweddar y mae trafodaethau gyda'r UE a ddechreuwyd gan Lywodraeth glymblaid y DU wedi eu cwblhau, ac mae cytundeb i helpu gyda'r costau hynny wedi dod i rym. A allwch ymhelaethu ar beth yw’r cytundeb hwnnw a sut y bydd hwnnw o gymorth, neu, os na allwch, sefydlu’r wybodaeth honno ac yna efallai briffio’r Cynulliad hwn ar ôl toriad yr haf?

Rydych yn dweud eich bod yn sicr nad ydym yn gyrru gwelliannau drwy gyhoeddi strategaethau. Amser cinio, cynhaliais ddigwyddiad ar gyfer Epilepsi Cymru. Pan godais hyn yn y datganiad busnes, roedd yr ateb a gefais yn cyfeirio at strategaeth epilepsi Llywodraeth Cymru a datganiadau y gallai’r Gweinidog eu gwneud yn y dyfodol. A wnewch chi sicrhau bod y pryderon a godwyd gan Epilepsi Cymru ac, yn bwysicach fyth, gan ddefnyddwyr gwasanaethau yn cael eu hystyried?

Rydych hefyd, ar sawl achlysur, wedi ymateb i gwestiynau yn ystod y pumed Cynulliad ynglŷn â chynigion am Ddeddf awtistiaeth, rhywbeth yr ydym wedi bod yn galw amdano, ac y cefais ddadl amdano ym mis Ionawr 2015. I ddechrau, roedd yn ymddangos bod ymatebion yn awgrymu y gellid ymgorffori hyn o fewn Bil anghenion dysgu ychwanegol. Wedi hynny, rydych wedi ymateb yn fwy cyffredinol bod Llywodraeth Cymru’n ystyried hyn ymhellach. A wnewch chi gydnabod bod y gymuned awtistiaeth yng Nghymru a'r sefydliadau sy'n gweithio gyda hwy ac yn eu cefnogi’n galw am sail statudol i osod dyletswyddau ar ddarparwyr gwasanaethau, yn enwedig iechyd a gofal cymdeithasol ac addysg, fel bod y problemau sydd wedi’u cofnodi yn y sector ac, yn arbennig, gan bobl ar y sbectrwm a'u gofalwyr a'u teuluoedd, yn cael sylw ac yn cael statws statudol?

Yn olaf, cyfeiriodd fy nghyd-Aelod, Andrew R.T. Davies, at y gogledd. Rydym yn gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet ar gyfer yr economi a’r seilwaith wedi cynnal uwchgynhadledd ddydd Gwener diwethaf yn y gogledd i drafod datblygiad economaidd yn y gogledd yng nghyd-destun Pwerdy’r Gogledd, ond nid ydym wedi clywed cyfeirio at y fargen twf gwirioneddol a gyhoeddwyd gan y Canghellor ym mis Mawrth yn y datganiad cyllideb, pan ddywedodd y bydd Llywodraeth y DU yn agor y drws i fargen twf ar gyfer gogledd Cymru i gryfhau economi'r rhanbarth a gwneud y gorau o'i gysylltiad â phwerdy’r gogledd—mewn geiriau eraill, partneriaeth, a oedd yn cynnwys, o bosibl, fel y deallais i, mwy o arian gan y DU, uwchben Barnett, ar gael, pe bai Llywodraeth Cymru’n ymgysylltu’n gynnar â hynny. Rwy’n croesawu’r ffaith bod yr Is-ysgrifennydd Gwladol yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn bresennol ddydd Gwener, ond a allech ymateb yn benodol yng nghyd-destun y fargen twf—'b' a 't' yn briflythrennau—a gyhoeddwyd yn y gyllideb?

Wel, gallaf sicrhau'r Aelod y byddwn yn gweithio gyda Llywodraeth y DU ar y fargen twf. Yr hyn nad yw'n glir ar hyn o bryd yw a oes elfen ar y fargen honno a fyddai wedi'i hariannu gan Ewrop, ac mae hyn wrth wraidd y broblem sy’n ein hwynebu. Os oes bwlch yn y cyllid hwnnw, er enghraifft, mae'n rhaid i rywun dalu amdano, ac, yn sicr, mae'n rhaid darparu ar gyfer hynny.

O ran y strategaeth epilepsi, wrth gwrs ein bod ni am wrando ar bryderon defnyddwyr gwasanaethau, a byddwn yn eu hystyried yn llawn wrth inni ymwneud â’r strategaeth honno dros y blynyddoedd sydd i ddod. O ran awtistiaeth, mae'n deg dweud nad oedd yn gweithio fel rhan o'r Bil ADY. Rydym yn edrych ar ba ddeddfwriaeth y gallai fod ei hangen yn y dyfodol er mwyn cryfhau hawliau defnyddwyr gwasanaethau, ac mae’r broses honno’n parhau.

O ran ynni, nid yw'n ymwneud â'r UE; mae'n ymwneud â marchnad ynni'r DU a'r ffordd annelwig y mae'n gweithredu. Nawr, rwyf wedi cael trafodaethau gyda Celsa ac, unwaith eto, maent wedi dweud wrthyf yr wythnos diwethaf eu bod yn gweithredu ar y sail lle mae costau ynni yn yr Almaen 20 y cant yn is; yn Sbaen maent 37 y cant yn is. Nawr, does dim rheol na rheswm am hynny, ond mae'n rhywbeth i’w wneud, rwy’n amau, â'r ffaith nad yw’r farchnad ynni, yn y DU, mor dryloyw ag y mae mewn mannau eraill yn Ewrop. Nawr, rwyf wedi ei ddweud lawer, lawer gwaith; yr hyn y byddwn i'n ei ddweud yw bod angen i ni wneud yn siŵr bod llais busnesau yng Nghymru’n cael ei glywed yn y Trysorlys, oherwydd maent i gyd yn dweud yr un peth. Maent yn ei chael hi’n hynod anodd cystadlu oherwydd prisiau ynni. Mae Tata wedi dweud yr un peth, ac mae hwn yn fater na all Llywodraeth y DU a'r DU ei hun ddianc oddi wrtho. A oes arnom eisiau diwydiannau ynni-ddwys yma? Os oes, mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bod pecyn cystadleuol ar gael o ran prisiau ynni; ac nid ydym wedi cyrraedd y pwynt hwnnw eto.

Thank you, First Minister.

We move on to the next item, which is a statement by the Cabinet Secretary for Communities and Children on the child practice review into the death of Dylan Seabridge. I call on the Cabinet Secretary, Carl Sargeant, to make his statement.