Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Y cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Thai sydd gyntaf prynhawn yma. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Jenny Rathbone. 

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Joel James. 

Cwestiynau nawr gan lefarydd Plaid Cymru, Sioned Williams.

Mae cwestiwn 5 [OQ63582] wedi'i dynnu'n ôl. Cwestiwn 6—Rhianon Passmore.

Cwestiwn 9, yn olaf, Samuel Kurtz.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. 

Cwestiynau i'r Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg sydd nesaf, ac mae'r cwestiwn cyntaf y prynhawn yma gan Mike Hedges.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Natasha Asghar.

Llefarydd Plaid Cymru sydd nesaf. Cefin Campbell.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Ysgrifennydd Cabinet, yn ystod ymgyrch yr etholiad cyffredinol y llynedd, addawodd Llafur fwy o athrawon i Gymru, ond mae targedau recriwtio athrawon yn parhau i gael eu methu. Addawodd Llafur hefyd mwy o fuddsoddiad mewn addysg, ond yn y gyllideb ddrafft wreiddiol ar gyfer 2026-27, roedd ysgolion yn wynebu toriadau wrth i gynghorau ddioddef gwasgfa ariannol ddwys. Fel mae Aelodau ar draws y Siambr bellach yn gwybod, fe gafodd Plaid Cymru drafodaethau adeiladol gyda'r Llywodraeth er mwyn sicrhau bod Cymru'n osgoi'r anhrefn o beidio â phasio cyllideb, gan sicrhau bron i £300 miliwn o gyllid ychwanegol ar gyfer awdurdodau lleol, iechyd a gwasanaethau rheng flaen eraill. A allwch chi ddweud, felly, sut ydych chi'n bwriadu defnyddio'r cyllid ychwanegol a gafwyd drwy'r cytundeb i helpu cynghorau sir i gefnogi ysgolion yn uniongyrchol, i'w helpu nhw i wneud eu cyllidebau'n fwy sefydlog, a sichrau bod ymrwymiadau Llafur o safbwynt recriwtio mwy o athrawon a buddsoddi mewn addysg yn cael eu cyflawni?

Diolch yn fawr iawn. Wel, o safbwynt gwella adeiladau ysgolion, mae hyn yn parhau i fod yn bryder, ac mae e'n rhan o'r un sgwrs, mewn gwirionedd. Fe ddatgelodd ymchwil gan Blaid Cymru fod yr ôl-groniad, y backlog, mewn gwirionedd, o ran y gost o gynnal a chadw mewn ysgolion yn fwy na £0.5 biliwn, a dyw'r ffigur hwnnw ddim yn cynnwys nifer o gynghorau oedd ddim wedi ymateb i'r ymchwil hwnnw. Er gwaethaf codi hyn dro ar ôl tro dros y flwyddyn ddiwethaf yn y Siambr hon, mae'ch papur tystiolaeth chi ar y gyllideb i'r pwyllgor addysg yn dweud hyn:

'Nid oes unrhyw ddyraniadau refeniw ar gyfer gwaith adnewyddu a chynnal a chadw wedi'u gwneud ar gyfer 2025-26 nac wedi'u cynllunio ar gyfer 2026-27.'

A does dim cyfalaf wedi ei gadarnhau eto ar gyfer 2026-27. Felly, er bod tua £50 miliwn wedi'i ddyrannu ar gyfer eleni, dyw'r cyfan, yn ôl beth rŷn ni'n ei ddeall, ddim wedi cael ei wario. Felly, mae arian yn parhau i fod heb ei ddefnyddio eleni, does dim unrhyw swm wedi ei ddyrannu ar gyfer y flwyddyn nesaf, ac mae'r ôl-groniad yn £0.5 biliwn, a hwnnw'n tyfu. Felly, mae'n amlwg i fi na fydd y cyllid cyfyngedig sydd ar gael, ac sydd wedi cael ei gyhoeddi, yn dod yn agos at fynd i'r afael â'r angen. Felly, os ydych chi'n bwriadu cyhoeddi buddsoddiad newydd, os na wnewch chi wneud hyn, o leiaf a wnewch chi ymrwymo i arolwg cenedlaethol manwl fel ein bod ni'n deall hyd a lled y broblem? Diolch.

Dwi'n falch iawn i glywed hynny, oherwydd mae'n rhaid i addysg Gymraeg fod yn hygyrch i bawb. Dyw hynny ddim yn wir ar hyn o bryd. Dwi wedi codi gyda chi o'r blaen y ffigurau syfrdanol o blant lle nad y Gymraeg neu'r Saesneg yw'r iaith gyntaf yn y cartref, a chyn lleied o'r rheini sy'n mynd i addysg Gymraeg—2.5 y cant ledled Cymru. Ac mae'r ffigur yna'n mynd lawr i 1 y cant pan mae'n dod i Gaerdydd. Mae hynny'n golygu bod 99 y cant neu 12,150 o blant yn cael addysg cyfrwng Saesneg yn y brifddinas ac yn cael eu heithrio o addysg Gymraeg. Mewn gwirionedd, rŷn ni'n eithrio cymunedau cyfan o addysg cyfrwng Cymraeg ar hyn o bryd, a dyw hynny ddim yn syndod.

Mae'n rhaid gosod yr ysgolion yma yng nghanol cymunedau, a does dim ysgol yng nghanol cymuned amlethnig yng Nghaerdydd. Ar hyn o bryd, mae'n rhaid i deuluoedd deithio o dde Caerdydd i ogledd y ddinas i dderbyn addysg uwchradd Gymraeg. Dyw hynny ddim yn ddigon da. A wnewch chi barhau i gydweithio gyda Chyngor Caerdydd i sicrhau y bydd yna ysgol Gymraeg yn ne Caerdydd sy'n hygyrch i bawb? Diolch yn fawr.

Mae cwestiwn 8 [OQ63571] wedi'i dynnu nôl. Cwestiwn 9 yn olaf—Joel James. 

Diolch yn fawr iawn i'r Ysgrifennydd Cabinet. 

Eitem 3 sydd nesaf, y cwestiwn amserol. Y cwestiwn i'w ateb gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru heddiw, ac i'w ofyn gan Rhun ap Iorwerth.  

Diolch yn fawr iawn am yr ymateb yna. Diolch hefyd am y datganiad byr gafodd ei gyhoeddi ddoe, a'r cyswllt sydd wedi bod gan adran yr Ysgrifennydd Cabinet ers y digwyddiad hwnnw dros y penwythnos. Mi oedd yna, wrth gwrs, gryn deimlad o déjà vu yn Ynys Môn dros y penwythnos wrth i'r newyddion yna ddod drwodd bod y derfynell wedi gorfod cael ei chau, a hynny bron iawn union flwyddyn ers i'r porthladd gau dros Nadolig y llynedd, a hynny am gyfnod o wythnosau, ac mi achoswyd cryn broblemau yn sgil hynny.

Dwi'n falch bod y Llywodraeth a pherchnogion y porthladd yn hyderus nad oes yna ddifrod sylweddol y tro yma, ond dwi'n siŵr y gallai'r Ysgrifennydd Cabinet faddau i fi a'r bobl dwi'n eu cynrychioli am fod yn wyliadwrus yn fan hyn, yn enwedig ar ôl yr holl darfu a fu y llynedd. A'r cwestiwn y mae pobl yn eu gofyn yn lleol yn fan hyn, p'un ai a ydyn nhw'n ymwneud â'r porthladd yn uniongyrchol neu'n anuniongyrchol, ydy: a oes yna broblem ddyfnach yma? Dwi'n falch hefyd fod gwasanaethau wedi gallu cael eu cynnal drwy ddefnyddio adnoddau eraill o fewn y porthladd dros y dyddiad diwethaf, ond allwn ni ddim parhau, dwi ddim yn meddwl, i fynd o gyfnod i gyfnod yn dibynnu ar allu rhoi trefniadau dros dro mewn lle.

Felly, ambell gwestiwn. Mi fyddwn i'n gwerthfawrogi unrhyw ddiweddariad sydd gan yr Ysgrifennydd Cabinet ynglŷn â pha bryd yn union fydd y porthladd yn ailagor yn llawn. Rŵan, dwi'n sylweddoli bod y storm yr wythnos yma wrth gwrs wedi gwaethygu'r sefyllfa ac wedi gwneud pethau'n fwy cymhleth. Ond mi fyddai'n dda hefyd ar y pwynt yma ddeall pa sicrwydd mae Llywodraeth Cymru yn mynd i fod yn chwilio amdano fo o ran gwydnwch y porthladd, er mwyn sicrhau bod swyddogion y Llywodraeth yn deall yn union yr asesiadau sydd yn mynd ymlaen yn barhaus o fewn y porthladd yna, ac i wneud yn siŵr ei fod o mor wydn ag y gall o fod i ddelio efo stormydd sydd yn teimlo fel eu bod nhw'n digwydd yn fwy a mwy aml.

Un cwestiwn olaf. Mae hwn yn borthladd sydd yn bwysig i ni. Mae o hefyd yn borthladd sydd yn bwysig i Weriniaeth Iwerddon, a Gogledd Iwerddon o ran hynny. Mi fyddai'n dda clywed gan yr Ysgrifennydd Cabinet pa gyswllt sydd wedi bod efo Llywodraeth y weriniaeth dros y dyddiau diwethaf, a beth ydy'r teimlad sydd wedi datblygu yn ddiweddar o ran y gydberchnogaeth sydd angen ei gael, mewn ffordd, dros sicrhau bod y porthladd yma yn wydn oherwydd ei bwysigrwydd o.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.

Yr eitem nesaf fydd y datganiadau 90 eiliad, y cyntaf gan Mark Isherwood.

Yn gynharach yr wythnos hon, fe gollodd Cymru un o leisiau mwyaf adnabyddus a hoffus darlledu yn y Gymraeg ers dros hanner canrif. Crwt o Gaerfyrddin oedd Sulwyn Thomas. Cychwynnodd ei yrfa gyda'r Evening Post yn Abertawe cyn ymuno wedyn â chwmni teledu TWW fel gohebydd ar raglen Y Dydd. Aeth ymlaen i gael gyrfa ddisglair mewn teledu a radio, o Y Dydd i Heddiw, Y Sioe Fach a Ffermio, ond mi fyddai'r rhan fwyaf ohonom ni, wrth gwrs, yn ei gofio fe am ei raglen Stondin Sulwyn ar Radio Cymru. Cyn bod sôn am y cyfryngau cymdeithasol, Stondin Sulwyn oedd Facebook ei oes: lle i gael gwybod pob dim ac i rannu pob dim; llwyfan i bobl gyffredin leisio barn, gael ambell ffrae gofiadwy, ond helpu ei gilydd hefyd, yn arbennig, wrth gwrs, yn ystod yr eira mawr yn 1982, pan oedd y rhaglen yn achubiaeth i lawer iawn, dwi'n gwybod.

Ond mi oedd Sulwyn hefyd yn un o sylfaenwyr Radio Glangwili, a hefyd Papur Llafar y Deillion. Mi fuodd ef a Glenys yn rhedeg aelwyd yr Urdd yng Nghaerfyrddin am flynyddoedd, ac mi fuodd e'n un o hoelion wyth Capel y Priordy ers yn ifanc iawn. Ac fel un o blant y Priordy fy hun, mae fy nyled i'n fawr iddo fe am arwain yr ysgol Sul yno am flynyddoedd lawer.

Nawr, cryfder mawr Sulwyn oedd ei fod e'n deall ei bobl, ac yn rhoi pobl wrth galon ei newyddiaduraeth, a hynny'n amlach na pheidio gyda chynhesrwydd, gyda hiwmor, a gyda chwerthin heintus. Mi fydd yna fwlch mawr, a dwi'n siŵr rhyw dawelwch chwithig, ar ei ôl ef. Ond, ar ran Senedd Cymru, diolch i ti, Sulwyn, am fywyd o wasanaeth i dy gymuned a dy genedl, a phob cariad a chydymdeimlad at Glenys a'r teulu oll.

Yr eitem nesaf bydd y cynnig i ethol Aelod i bwyllgor. Dwi'n galw ar Heledd Fychan i wneud y cynnig yma.

Yn ffurfiol, Llywydd.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae'r cynnig yna wedi'i dderbyn.

Eitem 5 bydd nesaf, felly—y ddadl Aelodau yw hon. Y ddadl heddiw gan Adam Price, ar ME. Felly, Adam Price i gynnig.

Mae ME yn un o'r cyflyrau yma sydd yn cario stigma. Fe gofiwch chi bobl yn cyfeirio ato fel 'yuppie flu' nôl yn y 1990au. Dwi'n cofio mam i un o'm ffrindiau pennaf yn yr ysgol yn dioddef ohono, a hithau'n cael ei dilorni a'i bychanu oherwydd cyflwr nad oedd ganddi hi reolaeth arno. Mae'r stigma yma yn brifo'r dioddefwyr a'r anwyliaid, mae'n bychanu'r cyflwr, mae'n bychanu eu dioddefaint nhw, ac yn gwbl anystyriol o effaith go iawn cyflwr sydd yn llethu llawer iawn gormod o bobl. Yn anffodus, mae'r stigma yna yn parhau heddiw. Diolch, felly, i Adam am sicrhau'r ddadl yma heddiw. Gadewch i'r ddadl yma fod yn gam cadarnhaol tuag at ddiosg y stigma, gwella dealltwriaeth, a gweld mwy o weithredu.

Dwi'n siŵr eich bod chi, fel fi, wedi derbyn gohebiaeth gan nifer fawr o etholwyr yn arwain at y ddadl yma. Fe ges i un etholwraig yn dod i fy nghymhorthfa yng Nghorris, ac yn esbonio sut y mae'r cyflwr yma wedi llethu ei chymar yn llwyr. Roedd ei chymar hi'n arfer bod yn bêl-droedwraig nodedig, yn berson heini, a oedd yn byw ei bywyd yn yr awyr iach, yn weithwraig gydwybodol, ac yn cyfrannu'n werthfawr at ei chymdeithas. Bellach, mae hi'n gaeth i'w hystafell wely, ac wedi bod ers sawl blwyddyn, gyda hyd yn oed golau yn sugno ei hegni.

Er bod y Llywodraeth wedi cynyddu cyllid i'r rhaglen Adferiad i £8.3 miliwn ers 2023, ac wedi ymestyn gwasanaethau i gynnwys cyflyrau hirdymor eraill, mae diffyg strategaeth genedlaethol glir yn parhau i rwystro mynediad dioddefwyr at ofal priodol. Heb strategaeth, mi rydyn ni'n wynebu perygl go iawn o ofal anghyson a loteri cod post. Mae hyn felly yn dangos diffyg ymrwymiad gan y Llywodraeth i sicrhau cysondeb a safonau teg ledled Cymru.

Ddwy flynedd yn ôl, fe ddywedodd y Gweinidog iechyd bryd hynny, mewn ymateb i gwestiwn ysgrifenedig gen i, fod disgwyl i fyrddau iechyd gydgynhyrchu modelau gwasanaeth gyda phobl â phrofiad byw, gan gynnwys WAMES. Ond, yn un peth, nid ydy'r disgwyliad yma yn ddigonol. Heb atebolrwydd a chynllun cyflawni wedi ei seilio ar ganllawiau NICE, ni fydd y system yn gweithio. Ond, yn ail, ddwy flynedd yn ddiweddarach, mae'n ymddangos nad oes yna unrhyw gynnydd go iawn wedi bod yn hyn o beth. Mae WAMES wedi cyflwyno cynnig clir, ond ymddengys fod y Llywodraeth heb weithredu o hyd ar y cynnig hwnnw, o leiaf hyd yma. 

Mae'r blaenoriaethau'n glir ac yn amlwg: mae angen hyfforddiant gwell i weithwyr iechyd proffesiynol ar ddiagnosis a rheoli ME; llwybrau gofal safonol ar gyfer pob oedran a phob difrifoldeb, yn unol â chanllawiau NICE; cofnodi diagnosis yn gyson er mwyn sicrhau data cywir; cydgynhyrchu gwirioneddol gyda chleifion, gofalwyr a'r trydydd sector; a diogelu cleifion wrth iddyn nhw gael mynediad at wasanaethau nad ydynt yn benodol yn ymwneud ag ME. Heb y camau yma, mi fydd gwasanaethau yn parhau i fod yn anghyson ac yn annigonol. Mae pobl sydd yn dioddef o ME wedi bod yn aros yn llawer rhy hir. Mae angen cynllun clir, strategaeth gadarn a chydgynhyrchu ystyrlon. Dim ond wedyn y gallwn ni sicrhau bod gwasanaethau yng Nghymru yn deg, yn gyson ac yn seiliedig ar dystiolaeth.

Hoffwn i ddiolch i Adam Price am ddod a'r ddadl bwysig yma ger bron ac i'r holl ymgyrchwyr a theuluoedd sydd wedi bod yn pwyso am weithredu. 

Diolch o galon i Adam. Mae'n fraint i fod yn gefnogwr i'r ddadl bwysig yma. Mae'n amlwg o'r gefnogaeth yn y Siambr, ac o'r gefnogaeth yn y galeri, pa mor bwysig yw'r mater yma i bobl.

Diolch i Adam am gynnal y ddadl eithriadol o bwysig hon.

Mae gwir angen cefnogaeth ar y rhai sy'n dioddef gyda'r cyflyrau hyn. Dylen ni gredu pobl pan fo hi'n dod i'w cyrff nhw, a chlywed eu lleisiau. Maen nhw yn haeddu gwell.

A nawr galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, Jeremy Miles.

Adam Price i ymateb i'r ddadl.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y gwelliant? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Fe wnawn ni ohirio'r holl bleidleisiau ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.

Y ddadl ar y ddeiseb sydd nesaf, 'Rhoi diwedd ar ofal mewn coridorau yng Nghymru'. Dwi'n gofyn i Gadeirydd y Pwyllgor Deisebau wneud y cynnig—Carolyn Thomas.

Nid mater o ddiweddu gofal coridor trwy symud adnoddau o amgylch yr ysbyty yn unig ydy hyn. Mae'n rhaid ailedrych ar y gwasanaeth iechyd a gofal yn ei gyfanrwydd, gan edrych ar sut mae cryfhau'r sector cynradd a'r sector gofal, er mwyn rhyddhau'r pwysau yn yr ysbytai ac atal gofal yn y coridor. Mae'n rhaid, felly, cael strategaeth hirdymor. Felly, dyma'r camau y byddem ni ym Mhlaid Cymru yn eu cymryd pe bai gennym ni y fraint o arwain y Llywodraeth nesaf.

Yn gyntaf, mi fyddwn ni'n edrych i ddatblygu cynllun gweithlu cynhwysfawr newydd ar gyfer y gwasanaeth iechyd. Bydd y cynllun hwn yn sicrhau dosbarthiad llawer mwy effeithiol o adnoddau a chapasiti ledled Cymru, ac yn gwella tryloywder ynghylch bylchau yn y gweithlu. Rhan annatod o hyn fydd sefydlu byrddau partneriaeth rhanbarthol ar sail statudol i gryfhau cydweithio rhwng byrddau iechyd ac awdurdodau lleol, ynghyd ag apwyntio cyfarwyddydd cenedlaethol ar gyfer gofal y tu hwnt i'r ysbyty er mwyn rhyddhau capasiti eilaidd yn gyflymach. Byddwn hefyd yn sicrhau bod arferion da mewn adrannau brys, fel y trefniadau brys arbennig ym mae Abertawe, yn cael eu hymgorffori'n gyson ar draws Cymru.

Yn ail, fel rhan o'r gwaith ehangach ar ddiwygio llywodraethiant, mi fyddwn yn cynnal adolygiad o dargedau'r system iechyd. Ein nod fydd symleiddio'r targedau hyn, eu halinio'n well â chapasiti ac, yn bwysicach na dim, sicrhau mai canlyniadau clinigol yw'r prif fesur o lwyddiant. Fel y soniais yn y datganiad ddoe, dwi'n croesawu'n fawr y symudiad o fewn gwasanaeth ambiwlans Cymru tuag at fesur perfformiad trwy ganlyniadau clinigol yn hytrach nag amserlenni unffurf, ond mae angen gweld newidiadau tebyg ar draws gweddill y system.

Yn drydydd, mae'n rhaid mynd i'r afael â'r dirywiad aruthrol yng nghapasiti gwelyau dros y ddegawd ddiwethaf, fel y nodir gan y ddeiseb. Bydd ein cynllun i ddileu rhestrau aros Llafur yn cynnwys elfen glir o fuddsoddi i ehangu capasiti gwelyau, gan alluogi llif cleifion mwy effeithiol drwy'r gwasanaeth eilaidd.

Ac yn olaf, ac efallai'n bwysicach na dim, mae'n rhaid cydnabod na fydd datrys y broblem hon yn barhaol ond trwy fabwysiadu dull system gyfan. Mae hynny'n cynnwys mynd i'r afael â phrinder capasiti ac adnoddau mewn gofal cynradd a gofal cymunedol. Dyna pam fod gan Blaid Cymru gynlluniau pendant i ailgychwyn ac ehangu'r rhaglen i sefydlu gwasanaeth gofal cenedlaethol i Gymru, rhaglen a lansiwyd drwy'r cytundeb cydweithio, ond sydd wedi'i harafu'n sylweddol oherwydd diffyg gallu Llywodraeth Lafur i flaenoriaethu'n strategol. Bydd Llywodraeth Plaid Cymru hefyd yn bencampwr mwyaf o ofal cynradd yn hanes datganoli. Rydyn ni'n benderfynol o gynyddu cyfran y gyllideb iechyd sy'n cefnogi meddygaeth gyffredinol, gyda'r nod hirdymor o gynyddu nifer y meddygon teulu i gyrraedd cyfartaledd yr OECD.

Trwy'r camau clir a blaengar hyn, ein huchelgais yw sicrhau bod y gwarth o orfod darparu gofal mewn coridorau yn perthyn yn ddiwrthdro i dudalennau hanes. Diolch.

Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol nawr i gyfrannu—Jeremy Miles.

Gwnaf. 

Roeddech chi'n cyfeirio fanna at nyrsys cymunedol a'r angen i sifftio adnoddau i'r gymuned, ac wrth gwrs mae hwnna i'w groesawu, a dyna sydd eisiau ei weld. Roeddem ni'n clywed neithiwr o'r cohort o nyrsys sy'n ymarfer yng Nghymru ar hyn o bryd, o'r 1,000 o fyfyrwyr sydd gennym ni yn nyrsio, dim ond tua 60 ohonyn nhw sydd yn hyfforddi i fod yn nyrsys cymunedol. Ydych chi'n meddwl bod hwnna'n ddigonol i ateb y galw, a beth ydych chi felly yn mynd i'w wneud er mwyn sicrhau bod mwy o nyrsys yn ymarfer i fod yn nyrsys cymunedol er mwyn byw i fyny i'ch uchelgais chi?

Wel, fel rwyf wedi sôn, mae nifer y nyrsys cymunedol wedi cynyddu dros 20 y cant yn y blynyddoedd diwethaf, sydd yn gynnydd sylweddol iawn. Rŷn ni eisiau gweld mwy yn gwneud hynny, wrth gwrs, ac rŷn ni'n comisiynu, felly, trwy HEIW, fel bydd yr Aelod yn deall.

Cadeirydd y pwyllgor i ymateb nawr—Carolyn Thomas.

A cwestiwn yw: a ddylid nodi'r ddeiseb? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Eitem 7 heddiw yw dadl y Ceidwadwyr Cymreig: busnesau bach. A galwaf ar Samuel Kurtz i wneud y cynnig.

Rwyf wedi dethol y gwelliannau i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a Chynllunio i gynnig gwelliant 1 yn enw Jane Hutt.

A galwaf ar Luke Fletcher i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan.

Diolch yn fawr i'r Ceidwadwyr Cymreig am y ddadl yma. Dwi’n cytuno â Samuel Kurtz heno yma, dwi'n cytuno ag e. Busnesau bach yw asgwrn cefn ein gwlad ni. Mae'r ffigurau'n dangos hynny, onid ydyn nhw? Naw deg naw y cant o fusnesau Cymru â llai na 50 o weithwyr.

Ar ôl y ddadl yma, gyfeillion, ewch allan, ewch i'r bae, ewch i ganol y ddinas a phrofi rhai o'r busnesau bach, annibynnol yma sydd o gwmpas ein prifddinas. Bwytai Giovanni’s—mae Giovanni’s wedi bod yng Nghaerdydd ers dros 40 o flynyddoedd, a beth dyw llawer o bobl ddim yn gwybod yw, bob prynhawn dydd Mercher, heddiw, a bob dydd Sul, mae Giovanni’s yn rhoi pryd cynnes o fwyd i bron i 50 o bobl ddigartref yn ein dinas ni. Cefnogwch fusnesau fel yna.

Cefnogwch Canna Deli, sydd wedi bod trwy lawer yn ddiweddar, gyda phobl yn difrodi'r adeilad yn y nos. Cefnogwch bobl fel Canna Deli, sydd yn gweithredu bron a bod yn hollol trwy gyfrwng y Gymraeg, ac yn gwerthu cynnyrch Cymreig arbennig. Ewch i brynu llyfrau a cherddoriaeth Cymraeg: Caban, siop llyfrau Cymraeg ym Mhontcanna a enillodd wobr siop llyfrau annibynnol gorau Cymru y llynedd; ac yna Spillers Records, wedi’i lleoli'n ddwfn yn un o arcêds arbennig ein prif ddinas. Dyna yw record shop hynaf y byd, a gafodd ei sefydlu yn ôl yn 1894.

Neu dewch gyda fi yn nes ymlaen heddiw i Cowbridge Road. Mae modd profi'r byd i gyd ar y Cowbridge Road. Roedd Luke Fletcher yn sôn am ei waistline gynnau; wel, mae'r Cowbridge Road yn profi'n demtasiwn i’ch waistline chi. Sawl Indian, Japanese, Thai, Greek, Korean, French, Turkish—mae popeth ar Cowbridge Road. Mae gennym ni hefyd y Canton Cobbler, mae gennym ni ddau greengrocer ac, oes, mae gennym ni'n candlestick maker hefyd ar Cowbridge Road. Mae popeth yno.

Ac os ydych chi eisiau caffeine fix a ddim eisiau mynd i Ben-y-bont gyda Luke Fletcher, dewch gyda fi i Hard Lines neu Ffloc neu Bloc ar Cowbridge Road. Ac wrth gwrs, mae gennym ni dafarndai o fri, y Canton Cross Vaults, tafarn teuluol sydd yn gwneud pub lunch arbennig o resymol mewn awyrgylch cyfeillgar. Ac yna'r Queens Vaults, gyfeillion, sydd newydd ennill gwobr arbennig gyda Guinness. Nhw sy'n syrfo'r aur du gorau yng Nghymru, yn ôl Guinness.

Ond er y llwyddiannau—ac mae modd cael hwyl mewn dadleuon fel hyn, onid oes—er y llwyddiannau, mae'r problemau yn amlwg iawn. Tra bod nifer y busnesau preifat yn cynyddu yn Lloegr, yng Ngogledd Iwerddon ac yn yr Alban, gostwng maen nhw fan hyn yng Nghymru. Lleihad o 26,000 yng Nghymru. Yn waeth fyth, dyw'r lleihad y llynedd ddim yn eithriad. Ers 2020, y wlad sydd â’r canran mwyaf o fusnesau bach yn cau ydy Cymru. Ac wrth gwrs, tu ôl i'r ffigurau mae pobl a theuluoedd sydd wedi gweld breuddwydion yn chwalu, dyledion yn cynyddu, a bywoliaeth yn diflannu.

Yn amlwg, roedd y Prif Weinidog yn iawn pan ddywedodd hi yn yr uwchgynhadledd fod angen twf gyda phwrpas. Ond y gwir yw, does dim twf o gwbl gyda ni ar hyn o bryd. Dyna mor ddigalon, wedi chwarter canrif o'r lle yma, ein bod ni'n gallu dweud rhywbeth felly. Mae angen i ni edrych eto ar yswiriant cenedlaethol. Mae angen i ni edrych unwaith eto ar dreth etifeddiaeth. Ac rwy’n credu bod yn rhaid i ni edrych eto ar dreth ar werth. Mae'r Ceidwadwyr yn mynd ymlaen ac ymlaen am dreth twristiaeth, ond treth ar werth sy'n bygwth ac sy'n effeithio cwmnïau bach. Prif ofyn UKHospitality yw cael lleihad yn y dreth ar werth. Byddai hwnna'n anrheg Nadolig arbennig i fusnesau Cymru.

Rŷn ni i gyd, onid ŷn ni, yn ymwybodol iawn o botensial busnesau Cymru a chynnyrch Cymreig, ond dyw’r potensial yna ddim yn cael ei wireddu. Dylai fod yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru hybu ein busnesau bach, a thrwy hybu ein busnesau bach ni, rŷn ni'n tyfu ein heconomi, a thrwy dyfu ein heconomi gan ddefnyddio ein busnesau bach, byddem ni'n lleddfu cymaint o’r problemau sydd yn llethu'r lle hwn o wythnos i wythnos, a phobl ein gwlad ni. Diolch yn fawr.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a Chynllunio, Rebecca Evans.

Galwaf ar Sam Rowlands i ymateb i'r ddadl.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, gohiriaf y bleidlais o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i mi ganu'r gloch, symudaf yn syth i'r cyfnod pleidleisio.

Mae'r bleidlais gyntaf ar eitem 5, dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21. Mae'r bleidlais gyntaf ar welliant 1, yn enw Adam Price. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 32, 15 yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei dderbyn.

Galwaf nawr am bleidlais ar y cynnig wedi ei ddiwygio. 

Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 32, 15 yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi ei ddiwygio wedi ei dderbyn.

Mae'r bleidlais nesaf ar eitem 7, dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar fusnesau bach. Galwaf am bleidlais ar y cynnig yn enw Paul Davies. Os gwrthodir y cynnig, byddwn yn pleidleisio ar y gwelliannau a gyflwynwyd i'r cynnig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, 1 yn ymatal, 34 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi ei wrthod.

Galwaf nawr am bleidlais ar welliant 1 yn enw Jane Hutt. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael yn ddad-ddethol. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 24 yn erbyn. Felly mae gwelliant 1 wedi ei wrthod.

Galwaf am bleidlais ar welliant 2, yn enw Heledd Fychan. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 11, neb yn ymatal, 36 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 2 wedi ei wrthod.

Felly, mae gwelliannau a'r cynnig wedi cwympo, a dim byd wedi ei dderbyn. A dyna ddiwedd y pleidleisio.

Felly, yr eitem nesaf o fusnes yw'r ddadl fer, a galwaf ar Carolyn Thomas i siarad.

A galwaf ar y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig i ymateb i'r ddadl—Huw Irranca-Davies.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, a diolch i chi i gyd, a diolch i Carolyn am gyflwyno'r ddadl hon hefyd—dadl bwysig iawn. Rwy'n gwybod bod hwn yn fater sy'n atseinio'n ddwfn gyda pherchnogion anifeiliaid anwes, gweithwyr proffesiynol milfeddygol, ac, yn wir, bawb sy'n gofalu am iechyd a lles anifeiliaid yn ein cymunedau.

Felly, i gloi, mae ein hymrwymiad yn parhau'n gadarn i Gymru gael safonau enghreifftiol o ran iechyd a lles anifeiliaid, ac rwy'n cydnabod rôl hanfodol perchnogion a cheidwaid anifeiliaid ar y naill law, a milfeddygon a thimau ymarfer milfeddygol ar y llaw arall wrth chwarae eu rhan hanfodol o ddydd i ddydd i wneud hyn. Diolch yn fawr iawn, Carolyn, ac eraill hefyd.

Diolch i bawb. A daw hynny â thrafodion heddiw i ben. Diolch yn fawr.